Pozytywizm

1. Pozytywizm – od „pozytywny” połowa wieku XIX August Conte zdefiniował słowo „pozytywny”, czyli oparty na faktach, rzeczowy,
ścisły, praktyczny, użyteczny, społeczny, naukowy
2. Przedstawiciele: August Conte, Herbert Spancer, John Stuart Mill, Karol Darwin, Henry Thomas Buckle
3. Ramy czasowe:
Europa od 1850 r. do początku lat 80
Polska: 1864 klęska powstania styczniowego – 1890 debiuty poetów młodego pokolenia
4. Polskie hasła:
 Praca organiczna – idea współpracy, odwołanie do organizmu, harmonijny rozwój grup społecznych gospodarki
 Praca u podstaw – dla ludu (chłopi, robotnicy) i nad ludem, w celu podniesienia świadomości narodowej, higieny życia,
poziomu oświaty (zakładanie ochronek – przedszkoli, zakładanie elementarnych szkół)
 Emancypacja kobiet – walka kobiet o równouprawnienie, godne traktowanie
 Asymilacji Żydów – przyjęcie ich w poczet polskiego społeczeństwa z zachowaniem ich praw do kultury, religii
5. Aleksander Świętochowski „My i wy”
My Wy
Młodzi, Egocentryczni
Nieliczni Liczni
Nie są fałszywi Konserwatywni
Niezależni Żyjący przeszłością
Bezinteresowni Ograniczeni towarzyskimi znajomościami
Nie lękający się sądów Karierowicze
Wypowiadający swoje przekonanie otwarcie Zacofani
Uczciwi Cierpiący
Altruiści, Przekonani o swojej wyższości
Bezkompromisowi Megalomani
Chcą dobrobytu społeczeństwa Zadufani w sobie
Postępowi
Pracowici
Nie karmiący się widokami materialnych korzyści
Uwolnieni z obowiązków hołdowania pewnych stosunków i znajomości

6. Pojęcia
Scjentyzm – kult wiedzy, nauka to jedyne źródło wiedzy
Utylitaryzm – użyteczność, wszystkie działania człowieka powinny być użyteczne dla społeczeństwa
Praktycyzm – wyznaczanie sobie celów realnych, osiągalnych
Ewolucjonizm – wszystko ulega rozwojowi (świat, człowiek), ale jest to proces powolny, systematyczny
Organicyzm – idea współpracy, traktowanie społeczeństwa jako organizmu – by dobrze pracował, funkcjonował wszystkie części musza być
zdrowe, wszystko musi harmonicznie rozwijać (kraj)
Determinizm – każde zjawisko, a zwłaszcza człowiek, jest podporządkowany, pewnym warunkom i czynnikom, które go kształtują
(środowisko, czas historyczny w którym się wychowuje, żyje)
Agnostycyzm – od słowa „agnos”, czyli nieznany, określa poznawalność świata, skoro nie można zrozumieć świata, to trzeba skupić się na tym
co można zrobić poznać
Naturalizm – odzwierciedla wycinek rzeczywistości, pokazanie człowieka jako istoty biologicznej. Powstał w latach 60 we Francji – twórca
Emil Zola, ukazuje wycinek rzeczywistości, w której dominuje bieda, głód, wyzysk, cierpienie – ukazanie ciemnych stron egzystencji, dominuje
biologizm w ukazywaniu człowieka, walka o byt, instynkt, przetrwanie, brutalizm, ukazany świat subiektywny.
7. Eliza Orzeszkowa – „O Żydach i kwestii Żydowskich”
Żydzi są postrzegani jako zło, oskarżani, że celowo przenoszą zarazę, że zatruwają studnie, by chrześcijanie umierali, oskarżanie
o profanację Chrystusa, ironia przedstawiająca Żyda jako maszynę do liczenia pieniędzy. Eliza Orzeszkowa nawołuje do
tolerancji. Prosty język, łatwy przekaz, proste przykłady z życia, zaangażowanie emocjonalne.
Eliza Orzeszkowa – „Kilka sów o kobietach” – kobieta jest postrzegana stereotypowo, nie jako człowiek, ale jako salonowa lalka, ma
wyznaczone cele: być żoną, matką, gospodynią,. Nie mogła być sobą, nie mogła dążyć do swoich celów. Dla kobiet dostępne tylko takie działy
jak nauczycielstwo, rzemiosło, przemysł, literatura, z czego nauczycielstwo jest najpopularniejsze. Kobiety pracują dużo i ciężko, a dostają
często marne grosze. Nauczycielowi należy się szacunek, bo to on oświeca naród. Artykuł pokazuje konieczność edukacji kobiet, by później
mogły pracować.
Bolesław Prus – „Słowo o krytyce pozytywnej” – [Dowcip i humor] autor wyjaśnia, że dowcip to kombinacja pojęć, w którym za pomocą
niedorzeczności kreuje się trafne spostrzeżenie, jest wiele gatunków dowcipu, ale każdy to twór fantazji, w dowcipie podziwiamy to z jaką
zręcznością został stworzony; humor natomiast polega na dostrzeganiu dwóch stron pewnej rzeczy(temat i plan) temta – to zjawisko, które autor
chce przedstawić, natomiast plan jest rozwinięciem tematu tamtego zjawiska
Powieść naturalistyczna: „Germinal”
Powieść realistyczna – obok sytuacji smutnych, przykrych, ukazane są też miłe obrazy, ukazuje panoramiczny obraz świata, jest
obiektywna
Nowela – Twór należący do epiki, krótki, jednowątkowy, przemyślana koncepcja, punkt kulminacyjny, który zmienia bieg wydarzeń,
budowa: ekspozycja (wprowadzenie), rozpoczęcie akcji, rozwinięcie prowadzące do punktu kulminacyjnego zmieniający losy bohaterów,
rozwiązanie akcji; występuje sokół noweli – czyli przedmiot lub element wokół którego toczy się akcja i często jest to tytuł noweli
Powieść realizmu krytycznego – typ powieści, który zaistniał w końcowej fazie epoki, był wyrazem rozczarowań pisarzy współczesną im
rzeczywistością, zawierał elementy krytyki
8. Emil Zoli - „Germinal” – mała górnicza osada, bohaterowie pracują bardzo ciężko, praca w nieludzkich warunkach, brak tlenu, czarny
pył, mordercza praca ponad siły, kobiety wykonujące prace, której mężczyzna by nie podołał, przedmiotowe traktowanie kobiety, seksualny
wydźwięk, poniżanie kobiet

9. Eliza Orzeszkowa - „Gloria Victis” - napisano w 1888 r. wydano w 1910 r.

Gloria Victis – chwała zwyciężonym – odwołanie do starożytnego vae victis, czyli biada zwyciężonym, styl ezopowy, narratorem jest
przyroda, głównie opowiada dąb, bo widział walkę i śmierć powstańców styczniowych, bohaterowie: Maryś, Jagmin, Anielka, powstańcy
odważni, pełni ideałów, walka o wolność, poświęcenie, gotowi są oddać życie; Rosjanie – bestialscy, okrutni, bezwzględni, brutalnie
mordują rannych, bezbronnych – brak ludzkich uczuć; Romuald Traugutt – ostatni dyktator powstania, ciało zostało gdzieś potajemnie
zakopane; ten utwór to hołd oddany powstańcom, ale przede wszystkim Romualdowi Trauguttowi; „są na Ziemi bohaterzy wieczni i nie
wieczni, mający pomniki i ich nie mający” - to zdanie to wyraz hołdu od pisarki, oddaje hołd powstańcom, nie potępia powstania,
uwypukla poświęcenie, patriotyzm (stosunek pisarki pozytywnej)
10. Eliza Orzeszkowa – „Nad Niemnem” – Całość ukazała się w 1888 roku. Akcja toczy się w 1886.Orzeszkowa uważa, że wspólnotę można
odbudować pokazując wagę dialogu z tradycją i wskrzeszając mityczną opowieść o początku – mit miejsca, romantyczny mit
kresów/wpływ romantyków, dużo opisów przyrody, cenzura, inwersja, zdania rozbudowane, wyrazy przestarzałe.
Problematyka: „Nad Niemnem” – powieść obyczajowa – Jest to hołdem oddany ojczyźnie Praca jest wyznacznikiem, decyduje o
wartości człowieka, Obrona ojczystej ziemi przed rusyfikacją Stosunek do ojczyzny – postawy bohaterów Echa powstania
styczniowego i stosunek, zryw narodowo – wyzwoleńczy
11. Charakterystyka bohaterów
Andrzejowa- wielka patriotka, przelała wszystkie uczucia na syna (po śmierci męża),
Zygmunt – Egocentryk, nierób, nieczuły, brak szacunku dla zmarłych i matki, perfidny, przekonany o swojej wyjątkowości, nie kocha
swojej żony, nie zdolny do wyższych uczuć, neguje wszystko to co polskie (tradycję), kosmopolita
Benedykt – Były powstaniec styczniowy, dal niego świętością, priorytetem, jest obronić kawałek ziemi; patriota, pracowity, uczciwy,
skromny, skonfliktowany z chłopami – wynik trudów codziennego życia, często nieczuły, zdesperowany
Witold – jest młodym pozytywistą, studiuje nauki rolnicze, wierzy w naukę, rozwój techniki, nowoczesną gospodarkę, wierzy w pojedanie,
braterstwo między szlachtą, a chłopami, żyje wg. Haseł utylitaryzm, scjentyzm, organicyzm, praca u podstaw --> wzorowy młody
pozytywista, szczery, uczciwy, współpracujący, syn oskarża ojca o niewłaściwe traktowanie chłopów, nie może zrozumieć postępowania
ojca
12. Bolesław Prus, właściwie Aleksander Głowacki, czołowy pisarz, publicysta pozytywizmu, nowele powieści, artykuły w prasie, „Lalka”
pisana 1887 – 1889drukowana „Kurierze Codziennym” w książce 1890 r. Lalka jest podsumowaniem, rozrachunek z realizacją założeń
epoki. Powieść społeczno – obyczajowa (obyczajowa)
Lalka: tytuł odwołujący się do bohaterów , sytuacji, rozważania egzystencjalne, zabawa Rzeckiego – ludzie mają określone zadanie
Tematem „Lalki” jest według Prusa „przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu (pierwotny zamysł tytułu „Trzy
pokolenia”)
Świat przedstawiony: 1878 -1879 (czas akcji), czas narracji/fabuły czas napoleoński
Bohaterowie pierwszoplanowi: Stanisław Wokulski, Izabela Łęcka
Bohaterowie drugoplanowi – Ignacy Rzecki, Tomasz Łęcki, Kazio Starski, pani Stanisława, Mraczewski,
Bohaterowie trzecioplanowi – Wysoccy, Klein, Szlangbaum
13. Problematyka: Miłość (Wokulskiego do Łęckiej), Diagnoza polskiego społeczeństwa, Realizacja haseł pozytywistycznych, Rola nauki,
Opis życia innych bohaterów, Narracja – 3 os. wszechwiedzący, jest w miarę obiektywny, ale postrzega świat z perspektywy Wokulskiego
Obraz polskiego społeczeństwa w Lalce:
Arystokracja (Tomasz, Izabela Łęccy, baron Krzeszowski, Kazio Starski):
 megalomania, próżność, bezproduktywność, uważają, że należą do klasy wybranej – reszta świata ma im
służyć, żyją ponad stan, płytcy, powierzchownie wykształceni, żyją samymi rozrywkami – czytają romanse, uprawiają hazard
Biedota (mieszkańcy Powiśla, Wysocki, Marianna – prostytutka „Magdalenka”):
 urągające warunki życia panująca bieda, nędza przymierają głodem bezrobotni niewielkim kosztem
można dać im szanse, umożliwić im godne życie, pracę
14. Stanisław Wokulski – bohater „przełomu epok”
Cechy romantyka: Cechy pozytywisty:
Patriota – udział w powstaniu styczniowym Kult nauki, za wszelką cenę chce poznać naukę
Zsyłka na Sybir Pracowity, sumienny skrupulatny
Miłość od pierwszego wejrzenia, silna nieszczęśliwa, nieodwzajemniona Logicznie myślący
Próba samobójstwa Osoba przedsiębiorcza
Indywidualista, wyobcowany Pomaga biednym
Bunt przeciwko panującym normom Realizuje hasło pracy organicznej
Nieznane dalsze losy bohatera Toleruje mniejszości – Żydów
Respektuje prawa kobiet
Rozsądny, racjonalista
Wokulski stoi na pograniczu dwóch światów, cechy romantyczne są gdzieś zakorzenione, choć od początku patrzy z perspektywy pozytywisty.
Odchodzący romantyk, nadchodzący pozytywista. Ulega wpływom dwóch epok.
15. Julian Ochocki – mniej zamożna arystokracja, zafascynowany nauką, idealista nauki, nie wierzy w prawdziwą miłość, uważa, że są to
tylko książkowe wymysły, nie znajduje zrozumienia, ani wsparcia w społeczeństwie
16. Oskarżenia i obrona Izabeli Łęckiej
Oskarżenia Obrona:
Bogata arystokratka Nie znała innego świata
Wiedzie nieproduktywny tryb życia Żal jest jej tych ludzi, którzy muszą pracować
Jej świat jest oderwany od rzeczywistości Jest nieświadoma realiów
Dla niej praca jest czymś zupełnie obcym Nie była materialistką
Powierzchowna Miała prawo odrzucić Wokulskiego, bo czuła się niekomfortowa
Płytka
Egoistyczna
Próżna
Nie zdolna do prawdziwych uczuć
Samouwielbienie

17. Lalka jako powieść realizmu krytycznego:

Bolesław Prus krytykuje:
 Praca u podstaw – wszelka pomoc okazywana biedocie jest negowana, traktowana jako dziwactwo, trwożenie pieniędzy, (Wokulski
pomaga Mariannie, prezesowa Zasławska dbała o chłopów) arystokracja zajmuje się działalnością pseudocharytatywną, zajmując
swoją próżność
 Praca organiczna – fikcja, poszczególne grupy społeczne są zamknięta, nie przyjmują innych do siebie
 Emancypacja kobiet – np. pani Stawska, by utrzymać siebie i córkę podejmuje się każdej pracy, szyje daje korepetycje, pokornie musi
znosić obelgi, oskarżenia, jest poniżana, jedyne wyjście to ślub, a arystokracja to „salonowe lalki”
 Asymilacja Żydów – stereotypowe nastawienie do Żydów, pełne niechęci, interpretowanie każdego działania jako złe, negatywne
 Scjentyzm – Wokulski wyśmiewany, spotyka się z szyderstwem; Ochocki traktowany jako dziwak, szkoleniec, jako ktoś kto trwoni
pieniądze; Geist wyalienowany, całkowicie wykluczony ze społeczeństwa, traktowany jako człowiek szalony
 Utylitaryzm – arystokracja pasożytnicza, zbędna, myślą o własnych korzyściach, dobro ogółu się dla niech nie liczy
Wnioski – hasła piękne, ale tylko na papierze, nic nam się nie udało zrealizować
18. Potop – Tytuł – symbolika biblijna – zwycięży ten, którego jest racja moralna Utwór miał przypominać o obowiązku walki za ojczyznę.
Potop to powieść historyczna podporządkowana idei krzepienia. Pokrzepienie to podtrzymywanie na duchu, gloryfikacja wojny
Dokładne opisy bitew, które zakończyły się dla Polaków zwycięstwem. Powierzchowne, niedokładne opisy klęsk.
Czas; połowa XVI w. , czas najazdu Szwedów na Polskę
Miejsce: Wielkopolska, Małopolska, Litwa, Warszawa, Kraków, Częstochowa, Zamość, Elbląg
Główni bohaterowie: Andrzej Kmicic, Aleksandra Billewiczówna, Jerzy Michał Wołodyjowski, Jan Onufry Zagłoba, Hetman Janusz
Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł.
Wydarzenia:
Najazd Szwedów Wątek miłości z przeszkodami Przygody Kmicica
19. Sposób kreacji bohaterów – rycerze, walka w obronie ojczyzny to największy honor, wielcy obrońcy (król Czarniecki), nawet chłopi
bronili ojczyzny
20. Obraz społeczeństwa w czasie najazdu - magnaci – zdrajcy, szlachta – pospólstwo.
21. Nie ma w Potopie:
 Po olbrzymich stratach nie odzyskaliśmy skradzionych dzieł
 O stratach w ludziach i ogromnym zniszczeniu ziem polskich
Sienkiewicz nie fałszuje historii, pokrzepia on naród do walki. Traktuje wojnę jako świętość, wprowadza epos rycerza.
22. Oskarżenia arystokracji (Izabela Łęcka, baronostwo Krzeszowscy, prezesowa Zasławska, Kazimierz Starski, pani Wąsowska, baron Dalski,
Tomasz Łęcki):
- wiodą bezproduktywny tryb życia
- skupieni na przyjemnościach – ciągłe rauty, bale, koncerty
- życie ponad stan – często bankruci, żyją na kredyt (Tomasz Łęcki)
- megalomania i egocentryzm – traktują ludzi niższych stanów z pogardą, uważają się za kogoś lepszego
- obłuda i zakłamanie – Izabela pod pretekstem działań filantropijnych i charytatywnych chciała podtrzymać kontakty towarzyskie
- amoralni – Kazio Starski jest kobieciarzem, ciągle flirtuje z kobietami nic do nich nie czując
- nałogowi hazardziści – baron Krzeszowski trwoni majątek obstawiając wygrane na wyścigach konnych
- próżni – na przykład Izabela Łęcka, dla której najważniejszy jest wygląd, jej kreacje
32. Oskarżenia magnaterii ( Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Hieronim Radziejowski, Opaliński, Sapieha)
- zdrajcy Polski – Janusz Radziwiłł zdradził króla Jana Kazimierza
- megalomani – najważniejsza jest ich pozycja, by jej nie stracić gotowi poświęcić wszystko np. Janusz Radziwiłł
- próżni – Bogusław Radziwiłł ciągle przejmował się swoim wyglądem
- kosmopolici – Bogusław Radziwiłł zapatrzony był w kulturę francuską, ich stroje, język.
- amoralni – Bogusław jest podrywaczem, kobieciarzem, nie tylko panien, ale też mężatek
- zakłamanie i obłuda – okłamuje Oleńkę, że jest zwolennikiem króla Jana Kazimierza i obrońcą ojczyzny
- manipulatorzy – Janusz Radziwiłł manipulował Andrzejem Kmicicem, zmuszając go wcześniej do przysięgi na krzyż
- bezwzględni – Janusz Radziwiłł nie ma oporu zabić tych, którzy mu się sprzeciwiają
33. Andrzej Kmicic (przed przemianą):
- wybuchowy – uznaje prawo zemsty (mści się na szlachcie Laudańskiej za zabicie jego przyjaciół)
- hulaka i awanturnik – częste uczty i zabawy, kończące się bójkami
- nie respektuje prawa – spalił Wołmontowice
- u boku Radziwiłła zdradzał Polskę (walczył z Polakami)
- honorowy – pojedynek z Wołodyjowskim
Po przemianie:
- wyzbywa się swojej dumy, megalomanii – staje się skromny, pokorny
- żarliwy patriota – walczy w obronie ojczyzny
- doskonały dowódca – dba o swoich żołnierzy, gotowy paść na kolana przed wrogiem, by ocalić Sorokę
- odważny, waleczny – broni króla Jana Kazimierza
- gotowy do poświęceń – nie boi się zginąć (w wąwozie)
- głęboka wiara w Boga