EKONOMIA MIĘDZYNARODOWA

WYKŁAD 1 (02.10.2010r.)

Ekonomia międzynarodowa – nauka o sposobach i narzędziach, przy pomocy, których społeczeństwa decydują o alokacji dóbr
w ujęciu międzynarodowym w celu zaspokojenia potrzeb; nauka społeczna badająca zachowania ludzi w sytuacjach
ekonomicznych.

Płaszczyzny współpracy, sposoby alokacji w międzynarodowych stosunkach gospodarczych:

1. Międzynarodowy przepływ towarów
● eksport
● import
● handel tranzytowy
2. Międzynarodowy przepływ usług (pierwszoplanowy czynniki determinujący wymianę)
● eksport usług
● import usług
3. Międzynarodowy przepływ czynników produkcji
● kapitał (właściciel kapitału musi być ten sam, do celów gospodarczych)
● siła robocza
● ziemia
4. Międzynarodowy przepływ pieniężny (dokonywanie płatności za towary i usługi, zmienia się właściciel kapitału)

Geneza i ewolucja handlu międzynarodowego.

Wiek XX to ,,wybuch’’ handlu międzynarodowego.
We wcześniejszych okresach handel międzynarodowy obejmował tylko dobra luksusowe.
Handel zagraniczny miał charakter sporadyczny, nie masowy czy trwały. Na sporadyczność wymiany wpływał brak komunikacji
wśród środowisk wytwórczych. Produkcja nie była dopasowywana do potrzeb. Oferta kupców zmieniała się wraz z ich
przemieszczaniem się. Wymiana nie była celem samym w sobie.
Z czasem zwiększał się obszar wymiany towarów. Pojawił się pieniądz, początkowo towarowy, później kruszcowy. W XIV, XV
wieku zaczęto dążyć do gospodarki towarowej. W wieku XVI można już było zauważyć wyraźna cechę masowości w handlu.
Przedmiotem wymiany masowej były dobra strategiczne (sól, drzewo, smoła, płótno, zboże).
Przełom w przemianach w handlu stanowiły Wielkie Odkrycia Geograficzne. Pojawiły się nowe dobra (kruszce, minerały).
Zwiększył się znacząco zakres geograficzny wymiany, ale zabrakło rewolucji w rodzaju i sposobie wymiany. W dalszym ciągu
brakowało odpowiedniej komunikacji w handlu. Istniała bariera transportowa, której skutkiem był bardzo długi czas transportu.
Kolejny przełom w handlu zagranicznym stanowiła I rewolucja przemysłowa (XVIII-XIX). Pojawiły się nowe środki transportu
takie jak kolej czy statki parowe. Zwiększyła się wydajność produkcji (gospodarstwa towarowe, towarowo-pieniężne). Zaczęto
produkować po to żeby sprzedać. Poszczególne kraje zaczęły się specjalizować w produkcji konkretnych dóbr. Powstało wiele
zakładów przemysłowych. Zaczęto również zgłaszać zapotrzebowanie na rośliny wykorzystywane w przemyśle, rudy oraz węgiel.
Motorem napędowym handlu zagranicznego był postęp techniczny i wynikająca z tego większa wydajność czynników produkcji.
II i III rewolucja przemysłowa zaowocowały pojawieniem się takich środków transportu jak np. samoloty. Zwiększyła się również
w dużym, stopniu dostępność informacji.
Efektem I rewolucji przemysłowej było powstanie gospodarki światowej, która pozostała bez większych zmian do wybuch I
Wojny Światowej. Gospodarka światowa – pewna sieć stale powtarzających się powiązań gospodarczych o różnym charakterze,
obejmująca swym zasięgiem cały świat. Przestała istnieć wraz z wybuchem II wojny światowej. Obecnie jest to wsółczesna
gospodarka światowa.

Cechy gospodarki światowej

Główne centrum handlu zagranicznego
1. Europa Zachodnia, mocarstwa kolonialne
Kraje te eksportowały głównie dobra przemysłowe co było skutkiem rewolucji przemysłowej. Eksportowano do Reszty
Świata, swoich kolonii (bo nie było barier, sprzedawano drogo). Niewielki eksport odbywał się na rynek Stanów
Zjednoczonych i Kanady. Był to rynek chroniony, działał na innych warunkach gdzie obowiązywały ceny rynkowe.
Eksportowi podlegały w większości dobra luksusowe.
Import dotyczył głównie surowców mineralnych i żywności (produkty rolne). Obserwowano wysoki wolumen importu
ze Stanów Zjednoczonych i Kanady (surowce).
2. Stany Zjednoczone i Kanada
Kraje te korzystały z osiągnięć rewolucji przemysłowych. Uprzemysławiały się w bardzo szybkim tempie wprowadzając
nowe technologie. Był to bardzo chłonny rynek wewnętrzny.
Eksportowali na małą skalę bo nie było gdzie sprzedawać. Eksport prowadzili głównie do niepodległych państw Reszty
Świata, do Europy surowce.
Większa część importu pochodziła z Reszty Świata (surowce, produkty rolno-spożywcze, przyprawy, kawa). Z Europy
importowano wyroby luksusowe. Ze względu na olbrzymie złoża surowców, ośrodek ten przypominał ośrodki
surowcowe.

3. Reszta Świata
 Zaliczane były:
● kolonie
● niepodległe państwa rozwijające się
Eksport obejmował surowce oraz produkty rolno-spożywcze, które trafiały do Europy Zachodniej i Stanów
Zjednoczonych.
Importowano towary przemysłowe, ale głównie z Europy.
W ujęci dwustronnym gospodarka światowa nie bilansowała się. Jednak gdy spojrzymy z perspektywy trzech podmiotów
była zbilansowana.
Europa Zachodnia
● nadwyżka z Resztą Świata
● deficyt ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą
Stany Zjednoczone i Kanada
● nadwyżka z Europą Zachodnią
● deficyt z Resztą Świata
Reszta Świata
● nadwyżka ze Stanami Zjednoczonymi
● deficyt z Europą Zachodnią

Układ gospodarki światowej oparty na trzech filarach utrzymał się do 1914 roku.
Podstawową przyczyną wybuchu I Wojny Światowej było niezadowolenie Niemców, którzy uważali, że podział Świata jest
niesprawiedliwy. I Wojna Światowa spowodowała zachwianie się stosunków w gospodarce światowej. W dużym stopniu konflikt
wpłynął na państwa związane z metropoliami.
Państwa prowadzące konflikt nie były przygotowane do zakończenia konfliktu, życia w sytuacji bezkonfliktowej. Nie
przygotowano gruntu do odbudowy stosunków gospodarczych. Żeby mogło to nastąpić potrzebne były określone zasady
rozliczania transakcji.
Podstawy Międzynarodowego Systemu Walutowego stworzono na podstawie pieniądza kruszcowego (złota). Tylko państwo,
które należało do Międzynarodowego Systemu Walutowego mogło wymieniać swoją walutę na kruszec. Można było też
wymieniać obce waluty, ale zawsze państwo, z którego pochodziła waluta musiało należeć do MSW.
Państwa uczestniczące z I Wojnie Światowej zawiesiły wymienialność swoich walut na kruszec.

Próbą przywracanie pewnej równowagi było utworzenie dwóch instytucji:

5. Blok sztabowo-złoty – skupowanie tych walut, którym przywrócono wymienialność na złoto, ale tylko określona ilość
(nie jednostkowo)
6. Blok dewizowo-złoty – narodowe jednostki pieniężne były wymieniane na walutę sztabowo-złotą a później na kruszec
20-te i 30-te lata pokazały, że system rozliczeń był bardzo kruchy, nastąpił wtedy wielki kryzys gospodarczy
Wybuch II Wojny Światowej pokazał, że nie ma juz powrotu do dawnych stosunków, układów. Postanowiono, że to co będzie po
II Wojnie Światowej będzie już nową jakością. To co jest po II Wojnie Światowej nazywamy współczesna gospodarką światową.
Istnieją pewne czynniki wpływające na gospodarkę światową. Te elementy wskazują na jej charakter. Zbiór tych czynników jest
zmienny w czasie i niezamknięty.

Czynniki determinujące gospodarkę światową.

Wzrost znaczenia gospodarki Stanów Zjednoczonych.
Po zakończeniu I Wojny Światowej Stany Zjednoczone stały się samodzielnym wiodącym ośrodkiem gospodarczym na
Świecie. Po zakończeniu II Wojny Światowej USA stały się największym i najważniejszym ośrodkiem gospodarczym,
dominując handel przemysłowy.
Dominacja USA uwidoczniła się także na innych płaszczyznach. W 1944 roku w Bretton Woods spotkali się przedstawiciele
44 państw sprzymierzonych. Konferencja, która się odbyła w tym czasie miała na celu ustalenie, co zrobić żeby przygotować
Świat od strony pieniężno-walutowej na funkcjonowanie bez konfliktu.
Na konferencji powołano instytucje finansowe, które miały pomóc w stabilizacji pieniężno walutowej, a mianowicie:
● Bank Światowy – Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju Gospodarczego
● Międzynarodowy Fundusz Walutowy – miał za zadanie dbanie o stabilność walut międzynarodowych
Brytyjska koncepcja zakładała stworzenie, w celu ożywienia wymiany handlowej, ,,pieniądza globalnego’’, który miałby
służyć do rozliczeń międzynarodowych.
Amerykańska koncepcja zakładała wskazanie już istniejącego pieniądza, który cieszy się zaufaniem. Również miałby służyć
do rozliczeń międzynarodowych.
Na konferencji wygrała koncepcja Amerykańska.
Wiele państw europejskich transferowało zasoby do banków amerykańskich. Dolar utrzymał wymienialność na złoto. System
z Bretton Woods obowiązywał do 1973 roku.
W tej chwili mamy do czynienia z monocentryzmem. Głównym ośrodkiem gospodarczym jest USA, ale złe prowadzenia
polityki i inne czynniki sprawiają, że USA dąży do policentryzmu.

Powstanie rozwój i upadek ZSRR.

Powstanie i funkcjonowanie ZSRR zahamowało dopływy funduszy z USA w pewne rejony dotknięte konfliktem.
Europa chętnie brała pieniądze i się odbudowywała, ale nie pozwalała wtrącać się USA w ustalenia dotyczące stosunków
gospodarczych.
 ZSRR narzucało formę handlu międzynarodowego w regionie. Wprowadzono specjalizację, poszczególnym państwom
narzucono obszar produkcji.
Rozpad ZSRR spowodował, że państwa będące pod jego wpływem wpadły w kryzys i musiały wybrać ,,dalszą drogę’’.

Wzrost znaczenia gospodarczego Japonii.

Japonię z początku zaliczano do Reszty Świata. Kraj ten prowadził sporadyczna wymianę handlową, to bardziej kraje z
zewnątrz miały potrzebę wymiany handlowej z Japonią.
Konsekwencją II Wojny Światowej dla Japonii było wymuszone przez USA otwarcie i większe zaangażowanie gospodarki
Japonii.
Otwarcie gospodarki japońskiej spowodowało, że do kraju zaczęło napływać dużo nowinek technicznych. Z
rolniczo-wydobywczego państwa Japonia stała się bardziej przemysłowa. W tej chwili Japonia należy do grupy G-7.
Japonia staje się rywalem ekonomicznym dla Europy. W pewnym momencie zaczyna również zagrażać Stanom
Zjednoczonym.

Upadek imperiów kolonialnych.

Podstawowym powodem upadku państw kolonialnych było odcięcie się kolonii od metropolii. Imperia kolonialne straciły
dogodny dla siebie rynek zbytu, co spowodowało, że musiały szukać innych aby odbudować swoją pozycje ekonomiczną.
Na rynku pojawia się konkurencyjność cenowa i jakościowa.
Poprzez odcięcie rynków zbytu zanikają pewne strumienie handlu, ale pojawiają się inne z innymi krajami. Zauważalna
zaczyna być wymiana gałęziowa, specjalizacja gałęziowa, uzupełnianie się, komplementarność gospodarki.
Proces dekolonizacji – uniezależnienie się kolonii z zachowaniem pewnych więzi i stosunków współpracy. W ramach procesu
dekolonizacji pojawia się emancypacja białych kolonii (Australia, Argentyna). Zaowocowało to pojawieniem się nowych
państw przemysłowych.
Proces dekolonizacji trwał od zakończenia II Wojny Światowej to około lat 80-tych.

Nurty polityki ekonomicznej:

● zw. ze strategią prorozwojową: nastawienie się na szukanie nowych rynków zbytu
● nowe państwa zrywają więzi z metropoliami, rynków zbytu mogą szukać blisko, ale blisko są takie same państwa, które
chcą sprzedać, nie kupują bo ich na to nie stać, zaczynają prowadzić politykę antyimportową, muszą zaspokoić potrzeby
społeczeństwa przez zmiany i produkcję wewnętrzna; kraje, które przyjęły taka politykę stają się izolowane, niestabilne,
źle wpływają na gospodarkę, są to kraje biedne

Proces integracji gospodarczej.

Nastąpiła zmiana nastawienia USA, uważały, że czynnikiem stymulującym integrację będą negocjacje o liberalizacji
stosunków gospodarczych.
,,Każdy z każdym’’ zaczyna się porozumiewać. Powstają strefy wolnego rynku.

Rozwój i wzrost znaczenia korporacji transnarodowych.

Powstaje kooperacja produkcji.
Korporacje transnarodowe poprzez pewne spekulacje potrafią wpływać na rynek walutowy.
Zdarza się, że posiadają środki pieniężne, które przewyższają niekiedy niejedno państwo.
Wyczerpywalnosć zasobów naturalnych.
Formy handlu zagranicznego
Eksport – wywóz za granicę towarów pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w celu ich
sprzedaży oraz świadczenie usług cudzoziemcom; za eksport możemy uznać tylko sprzedaż za granicę
Eksport bezpośredni:
● głównym przedmiotem transakcji są dobra inwestycyjne
● bezpośredni kontakt z klientem
● dobra znajomość rynku przez producenta
● konieczność własnej akwizycji i dbałości o rynek
● własny dział eksportu
● dłuższa droga zbytu
● własny magazyn wysyłkowy
● własny serwis i magazyn części zamiennych
● długoterminowe kredyty
● wzrost zaangażowania kapitału
● wysokie ryzyko kredytowe
● niezalecana dla małych przedsiębiorstw
Eksport pośredni
● sprzedaż towarów przez producenta w kraju
● producent nie zawiera transakcji zagranicznych
● dystrybucja poprzez przedsiębiorstwo handlu zagranicznego
● znajomość poprzez pośrednictwo specyficznych dla poszczególnych krajów sieci sprzedaży
● doświadczenie rynkowe pośredników, specjalizacja
● ryzyko błędnych informacji o popycie na towary producenta
● wymóg przekazania prawa wyłącznej sprzedaży
 ● preferowane przez średnie przedsiębiorstwa
● producent unika tworzenia własnej sieci zbytu za granicą
● preferowany w przypadku niewielkich lub nieregularnych dostaw towarów oraz przy sprzedaży produktów seryjnych
● nie wymaga angażowania kapitału przez producenta na cele składowania i dystrybucji
● może zaistnieć sytuacja anonimowości producenta, wtedy pośrednik nadaje markę
● preferowana powinna być wśród wytwórców produktów jednorodnych

Import – przywóz zza granicy w celu wykorzystania na rynku wewnętrznym oraz przyjęcie usług od cudzoziemców
Import bezpośredni
● głównie surowce i półfabrykaty
● dysponowanie przez dłuższy czas dużymi ilościami towarów, nieprzerwany przepływ materiałów
● bezpośredni kontakt z klientem
● własny oddział zagraniczny, własna orientacja rynku, własna akwizycja
● wymaga urządzenia magazynu importowego
● ryzyko transportowe importera
● większe zaangażowanie kapitału
Import pośredni
● dokonywany nieregularnie bądź w małych ilościach, rozproszony w wielu krajach
● korzystniejsze ceny poprzez masowe zakupy przez firmę handlu zagranicznego
● konieczna dobra znajomość rynku przez firmy handlu zagranicznego
● możliwość przystosowania importowanych towarów przez firmę handlu zagranicznego do wymagań odbiorców
● brak problemu z poszukiwaniem źródeł zaopatrzenia
● stała gotowość dostaw
Pośrednia forma wymiany istnieje tylko wtedy gdy pośrednik jest odpowiednio w kraju importera lub eksportera.
Handel tranzytowy
● tylko obrót towarowy; siedziba firmy, która dokonuje transakcji kupna/sprzedaży nie znajduje się ani w kraju eksportera
ani w kraju importera
● towary o charakterze jednorodnym, masowe np. kawa, herbata, ropa

Dlaczego stosuje się handel tranzytowy?

● względy polityczne – miedzy dwoma krajami nie są zawarte stosunki gospodarcze, zakup dokonywany jest za
pośrednictwem przedsiębiorstwa (państwa), które utrzymuje stosunki gospodarcze z obydwoma przedsiębiorstwami
(państwami)
● względy ekonomiczne – trzeci kraj może mieć korzystniejsze warunki dostępu do rynku innego kraju
Re-eksport bezpośredni – towar, który jest przedmiotem transakcji przemieszcza się z kraju importera do kraju eksportera bez
przekraczania strefy celnej kraju tranzytowego, który jest pośrednikiem
Re-eksport pośredni – towar podąża drogą zawieranych umów, przy przemieszczaniu towaru wchodzi on w obszar celny kraju
tranzytowego

Teorie handlu międzynarodowego

Dlaczego pojawiła się wymiana handlowa w skali międzynarodowej?
Teoria merkantylizmu
XVI wiek – pierwsza spójna koncepcja wymiany międzynarodowej,
Był to okres dominacji monarchii absolutnej, monarcha miał pełnię władzy.
W ramach teorii merkantylizmu przyjmuje się, że najważniejszym wskaźnikiem bogactwa państwa jest ilość posiadanego kruszcu.
Żeby zwiększyć bogactwo państwa ucywilizowały zdobywanie kruszcu poprzez handel międzynarodowy. Merkantylizm był
polityką proeksportową i antyimportową.
Jeżeli w związku z prowadzoną wymianą handlową i innymi przyczynami kruszec dostawał się na terytorium danego państwa to
pod żadnym pozorem nie można było dopuścić do tego żeby terytorium opuścił.
Eksport był źródłem pozyskania kruszcu. Za import powinniśmy płacić towarem. Korzyści z wymiany międzynarodowej mają
tylko państwa z nadwyżką w bilansie handlowym. Państwa z deficytem zmniejszają ilość posiadanego kruszcu. Ci którzy tracą to
przeważnie kolonie, które ze względów politycznych musiały się angażować.
Teoria Smith'a
Adam Smith 1776, opierał się na krytyce merkantylizmu, czyli że o bogactwie pańswtwa nie świadczy ilość posiadanego kruszcu.
Zdaniem Smitha kluczem do definicji bogactwa państwa jest ilość dóbr, które jesteśmy w stanie wytworzyć. Ilość
wyprodukowanych dóbr zależy od nakładu, zasobów ludzkich. Smith twierdził, że bogactwo państwa to praca, dzięki której daje
się wytworzyć dobra
Smith zgłosił postulat: jeśli podział pracy jest korzystny na poziomie państwa to dlaczego nie miałoby tak być w skali
międzynarodowej. Chciał pokazać dlaczego państwa powinny stosować specjalizację i międzynarodowy podział pracy. Wykazał
korzyści, które mogą uzyskać państwa uczestniczące w wymianie międzynarodowej opartej na jego założeniach. Według Smitha
każde z państw coś zyska.
Smith uważał, że korzystna wymiana między państwami będzie możliwa wówczas gdy wystąpią między nimi absolutne różnice w
poziomie kosztów lub wydajności produkcji.
Teoria kosztów absolutnych = teoria przewagi absolutnej.
Państwo, które posiada absolutną przewagę po stronie kosztów lub wydajności produkcji danego dobra powinno w pełni
specjalizować się w jego wytwarzaniu oraz je eksportować. Natomiast w odniesieniu do dobra, w przypadku którego nie ma
absolutnej przewagi powinno zrezygnować z jego produkcji a zapotrzebowanie zaspakajać importem.
W teoriach klasycznych mówi się o pełnej specjalizacji. Wytwarzamy tylko dobro z przewagą, z reszty całkowicie rezygnujemy.
Jeśli jest zapotrzebowanie na inne dobro to jest ono importowane a nadwyżki wytwarzanego dobra są eksportowane – dlatego
rozwija się handel międzynarodowy.
ZAŁOŻENIA MODELU SMITHA
o Dwa państwa, dwa dobra.
o Jeden podstawowy czynnik produkcji – praca.
o Nakład pracy niezbędny do wytworzenie jednostki danego dobra określa koszty jego wytworzenia.
o Wydajność produkcji jest odwrotnością kosztów.
o Dobra wytwarzane w obu państwach nie różnią się jakością.
o Nie ma postępu technicznego.
o Czynniki produkcji mogą przemieszczać się wewnątrz państwa, lecz brak mobilności między państwami.
o Nie ma barier handlowych.
o W obu państwach występuje doskonała konkurencja.
o Koszty transportu nie są brane pod uwagę = „0”
o Eksport ma być równy importowi (założenie to nie jest konieczne, Smith wykazał, że mimo bilansu zerowego
też są korzyści).
PRZYKŁAD
Teoria przewagi absolutnej.
SÓL BANANY

Wydajność produkcji (jednostka/godz.)

AUSTRIA 120 60

50 150
ISLANDIA

Dane dotyczą sytuacji gdy wszyscy pracują przy produkcji jednego dobra.
AUSTRIA – wewnętrzne relacje wymienne
1S = 1/2B
1B = 2S
ISLANDIA – wewnętrzne relacje wymienne
1S = 3B
1B = 1/3 S

Nie bierzemy pod uwagę relacji pieniężnych tylko wydajnościowe.

Międzynarodowe relacje wymienne – nie dotyczą pieniędzy.

AUSTRIA 1/2B < 1S < 3B
ISLANDIA 1/3S < 1B < 2S

Z tego wynika, że Islandia powinna specjalizować się w bananach (3B), a Austria w produkcji soli (2S)
Przedział korzystny dla obu państw.
KRZYWE RELACJI WYMIANY
Wykres
4. Przewagi absolutnej
Wykres
Im relacja wymiany jest bardziej oddalona od wewnętrznej tym większe korzyści z wymiany dla państwa, które jest bliżej relacji.

GRAFICZNA PREZENTACJA KOSZTÓW ABSOLUTNYCH

AUSTRIA
Wykres
Jeżeli nie ma handlu międzynarodowego, to co konsumujemy jest determinowane tym co wytworzymy.
ISLANDIA
Wykres

SÓL BANANY

Koszty (godz./jednostkę)
 AUSTRIA 1/120 1/60

1/50 1/150
ISLANDIA

AUSTRIA – wewnętrzne relacje wymienne

1S = 2B
1B = 1/2S

ISLANDIA
1S = 1/3B
1B = 3S
Międzynarodowe relacje wymienne
AUSTRIA 1/3B < 1S < 2B
ISLANDIA 1/2S < 1B < 3S

Teoria kosztów komparatywnych - David Ricardo

Uważał teorięł Adam Smith'a za słuszną, lecz nie wyjaśniającą wszystkich strumieni handlu międzynarodowego.
Smith wyjaśnił tylko te strumienie handlu międzynarodowego gdzie jedno państwo było lepsze od drugiego w produkcji jednego
dobra.
Ricardo zauważył, że istnieje wymiana między państwami gdzie jedno państwo ma przewagę w produkcji obu dóbr.

David Ricardo przyjął te same założenia co Smith, bez żadnych modyfikacji.

PRZEWAGI KOMPARATYWNE, WZGLĘDNE

SÓL BANANY

Wydajność produkcji (jednostka/godz.)

AUSTRIA 120 60

150 200
ISLANDIA

Islandia jest mniej kosztowna i bardziej wydajna.

Zgodnie z teorią Smitha nie ma podstaw do wymiany.
Ricardo twierdził, że wymiana będzie korzystna dla obu stron.

AUSTRIA – wewnętrzne relacje wymienne

120 jedn. soli musi zostać zamienione na 60 jedn. banana, 120S = 60B
1S = 1/2B
1B = 2S

ISLANDIA – wewnętrzne relacje wymienne

150S = 200B
1S = 4/3B
1B = 3/4S
Międzynarodowe relacje wymienne, czyli wymieniamy 1:1

AUSTRIA 1/2B < 1S < 4/3B

ISLANDIA 3/4S < 1B < 2S

4/3B – specjalizacja Islandii

2S – specjalizacja Austrii
Wykres

Im relacja światowa (1:1) leży bliżej relacji wewnętrznej, tym mniej korzyści.
Większe korzyści z wymiany ma Austria, gdyż relacja 1:1 jest dalej od rynku wewnętrznego.

GRAFICZNA PRAZENTACJA KOSZTÓW WZGLĘDNYCH

Austria
Wykres
Islandia
Wykres

Nie zawsze da się uzasadnić i wykazać specjalizację.

SÓL BANANY

koszty (godz./jednostkę)

AUSTRIA 100 300

50 150
ISLANDIA

AUSTRIA – wewnętrzne relacje wymienne

1S = 3B
1B = 1/3S
ISLANDIA – wewnętrzne relacje wymienne
1S = 3B
1B = 1/3S
Nie ma podstaw do wymiany bo relacje w obu państwach są identyczne.

WNIOSEK Z TEORII DAVIDA ROCARDO

Państwa angażując się w wymianę międzynarodową będą odnosić korzyści z wymiany wówczas gdy będą występować między
nimi różnice względne w poziomie wydajności lub kosztach produkcji.
Państwo posiadające absolutną przewagę w produkcji obu dóbr powinno w pełni specjalizować się i eksportować dobro, w którym
jego przewaga jest największa, natomiast importować to dobro, w którym jego przewaga jest najmniejsza.
W przypadku państwa, które jest absolutnie mniej wydajne lub bardziej kosztowne w produkcji obu dóbr specjalizacja i eksport
powinny dotyczyć dobra, w którym te straty są najmniejsze, natomiast import powinien dotyczyć dobra, w którym straty są
największe.

Teorie klasyczne nie uwzględniają wymiaru pieniężnego.

Teoria neoklasyczne (OBFITOŚCI ZASOBÓW)

Tworzone w okresie międzywojennym
Teorie neoklasyczne mówią o specjalizacji niepełnej. Nie zaleca się rezygnacji z dóbr, które będą importowane.
Czynniki produkcji – praca, kapitał, ziemia
Równorzędność czynników produkcji.
Państwa różnią się między sobą zasobem czynników produkcji.
Interesują nas pojęcia względne.
Do wytworzenia różnych dóbr wykorzystujemy różne nakłady czynników produkcji.
Teorie neoklasyczne posługują się klasyczną krzywa możliwości produkcyjnych, rosnące koszty alternatywne, kształt
determinowany przez zasoby.
Teorie neoklasyczne uwzględniają teorię konsumenta i krzywe obojętności.

Teorie Hechschera-Ohlina podzielono na dwie części:

● Pokazanie odpowiedzi na pytanie: w czym poszczególne państwa powinny się specjalizować, czyli co eksportować a co
importować? Dlaczego istnieje handel międzynarodowy i jakie są jego strumienie?
● Zmiany cen czynnikówprodukcji.
Jak handel wpłynie na zmiany cen czynników produkcji.

ZAŁOŻENIA WYSUNIĘTE PRZEZ HECHSCHERA-OHLINA

● Dwa państwa, dwa dobra.
● Dwa jednolite czynniki produkcji: kapitał i praca.
Jednolitość oznacza, że oba czynniki możemy wykorzystywać do produkcji dobra lub dobra B
∑K1 > ∑K2
∑L1 ∑L2 K – kapitał
L – zasób
Nie porównujemy K1 do K2, lecz ∑K1 i ∑K2
∑L1 ∑L2
● Oba czynniki produkcji są niezbędne do wytworzenia obu dóbr.
● Jedno z dóbr będzie pracochłonne a drugie kapitałochłonne.
Ky > Kx
Ly Lx
 ● Eliminujemy koszty transportu.
● Wolna konkurencja w obu państwach.
● Nie ma barier handlowych.
● Występuje doskonała wewnętrzna mobilność czynników produkcji, ale brak mobilności zewnętrznej.
● Eksport ma być równy importowi.
● W obu państwach identyczne gusta i preferencje – uproszczenie.
● Dobra nie różnią się między sobą jakością.

Wykresy

WNIOSKI teorii H-O, część 1.

Korzystna wymiana międzynarodowa będzie, gdy między państwami będą występowały różnice względne w poziomie zasobów
czynników produkcji (czyli kapitału i pracy).
Państwo powinno nie w pełni specjalizować się w produkcji i eksportować dobro, do wytwarzania którego zużywa względnie
dużo czynnika produkcji w danym państwie względnie obfitego.
Natomiast powinno importować dobro, do wytwarzania którego zużywa się stosunkowo dużo czynnika produkcji w danym kraju
względnie rzadkiego.

Czynnik produkcji Australia Japonia Tajwan

Praca Rzadki Średni Obfity

Kapitał Średni Obfity Rzadki

Ziemia Obfity Rzadki Średni

Pszenica Eksport Import Samowystarczalne

Odzież Import Samowystarczalne Eksport

Statki Samowystarczalne Eksport Import

A – punkt równowagi ogólnej gospodarki dla Kraju 1 – bez handlu międzynarodowego

A1 – punkt równowagi ogólnej gospodarki dla Kraju 2 – bez handlu międzynarodowego
Wykresy
Zaznaczono niepełna specjalizacje poszczególnych krajów.

Korzyści: oddzielenie konsumpcji od produkcji; osiągnięcie punktu leżącego na wyższej krzywej obojętności (E), z punktu
widzenia struktury produkcji punkt nieosiągalny, E stanowi nową strukturę produkcji

WNIOSKI teorii H-O, część 2.

Zasoby w czynniki produkcji w różnych krajach różne – ceny różne

Przykładowy proces wyrównywania cen:

● dużo czynnika produkcji
● wzrost produkcji dóbr pracochłonnych
● wzrost popytu na pracę
● wzrost ceny czynnika pracy
● dobra pracochłonne są produkowane w mniejszej skali
● podaż maleje
● to co drogie tanieje, to co tanie drożeje; ceny dążą do wyrównania

Krytyka części 2 teorii H-O

W praktyce ceny nie do końca się zrównują.
Rynki czynników produkcji nie są doskonałe, cena pracy nie jest elastyczna, bariery w dostosowywaniu się.
Nie ma mobilności doskonałej wśród czynników produkcji.
Czynniki produkcji mogą się przemieszczać w skali międzynarodowej.
W sumie dochodzi do częściowego zniwelowania różnic.

Paradoks Leontiewa
Leontiew w sposób empiryczny chciał udowodnić, że część 1 teorii H-O ma zastosowanie w praktyce, na przykładzie handlu
zagranicznego USA (struktura towarowa)
Wyjściowy wniosek Leontiewa – eksport dóbr kapitałochłonnych, import pracochłonnych
Po analizie wyszło odwrotnie. Podejmował analizę kilkakrotnie ale za każdym razem wychodziło to samo.
Leontiew przyjął, że to nie teoria jest błędna ale z USA jest coś nie tak. Zaczął się zastanawiać dlaczego USA są tym paradoksem.
Stwierdził, że praca nie jest jednorodna. Do wykonywania różnej pracy potrzebne są różne kwalifikacje. W branżach gdzie
potrzebne są wysokie kwalifikacje USA eksportuje. Produkcja ma charakter tradycyjny, historyczny, nakładają się czynniki
społeczne. W imporcie USA dominują kapitałochłonne, bo USA chroni rynki pracochłonne. Dobra kapitałochłonne są
wytwarzane zagranicą, ale z użyciem kapitału amerykańskiego, który wcześniej został wywieziony.
Mechanizm zmian cen czynników produkcji w związku ze specjalizacją zgodną z posiadanymi zasobami sprawia, że w
warunkach wolnego handlu wymiana międzynarodowa prowadzi do wyrównywania cen czynników produkcji między krajami.
Po II Wojnie Światowej teorie neoklasyczne zaczęły być niewystarczające do wytłumaczenia wszystkich strumieni handlu
międzynarodowego.
Wykresy

Efekt Stolpera Samuelsona

Ruch cen czynnika produkcji polegający na wzroście cen czynnika produkcji względnie obfitego i spadku cen czynnika produkcji
względnie rzadkiego w danym państwie, prowadzi do wzrostu realnych dochodów właścicieli czynnika produkcji obfitego i
spadku realnych dochodów właścicieli czynnika produkcji względnie rzadkiego w danym państwie.

Współczesne teorie handlu międzynarodowego.

Powstały w latach 60-70 XX wieku.
Teorie te nie modyfikują wcześniejszych. Skupiają się na wyjaśnieniu strumieni handlu, których nie wyjaśniały wcześniejsze
teorie.
Dziś powiązania w handlu międzynarodowym nie są trwale lecz dynamiczne.
Podział współczesnych teorii handlu międzynarodowego:
5. Teorie podażowe
● model korzyści skali (Kempa)
● teorie luki naśladowczej (Posner)
● teoria cyklu życia produktu (Vernon)
● teoria handlu wewnątrzgałęziowego
6. Teorie popytowe
● teoria nakładającego (pokrywającego) się popytu (Linder)

MODEL KEMPA
Minimalna skala efektywna wytwórczości – różna dla różnych rozwojów produkcji, zależy od struktury produkcji gospodarki, jak
skala ma się do popytu rynku wewnętrznego, ile rynek może przyjąć
Kemp zwraca uwagę, że przy wewnętrznej chłonności rynku, źródłem osiągnięcia korzyści skali jest handel międzynarodowy. Im
większa produkcja tym korzyści skali większe a przyrost kosztów mniejszy.
Korzyści wewnętrzne: przedsiębiorstwo odnosi korzyści w związku z wewnętrzną decyzją dotyczącą zwiększenia produkcji
(może się pojawić specjalizacja, część kosztów nie zależy od produkcji, wprowadzenie automatyzacji wpływającej na wydajność,
postęp techniczny, jesteśmy w stanie angażować się w działalność poboczną – przy dużej skali produkcji).
Korzyści zewnętrzne: wynikają ze zmian w otoczeniu przedsiębiorstwa, zachodzą w związku z rozwojem danej branży lub
dziedziny wytwórczości (nie musimy na własny koszt rozwijać infrastruktury bo dajemy zatrudnienie; system edukacji
dostosowuje się do potrzeb rynku pracy; to że przedsiębiorstwo jest istotne może wpłynąć na politykę).
Zwiększenie produkcji powoduje wejście na wyższą krzywą obojętności.

TEORIA LUKI NAŚLADOWCZEJ – POSNER

Próbuje odpowiedzieć na pytanie: dlaczego niektóre strumienie handlu jakiś czas trwają i znikają?
Część strumieni handlu można wyjaśnić przez występowanie różnic czasowych w uruchomieniu produkcji danego dobra w
różnych państwach. U podstaw tych różnic czasowych leży charakter technologiczny – jedni wprowadzają inni naśladują.
Luka popytu – odstęp czasu miedzy wprowadzeniem danego dobra na rynek w państwie, które je wynalazło, a pojawieniem się
popytu na to dobro w państwach trzecich
Luka reakcji – odstęp czasu miedzy pojawianiem się popytu na rynkach państw trzecich a uruchomieniem produkcji przez
rodzimych producentów
Zgodnie z teorią handel międzynarodowy będzie się odbywał między luką popytu a luką reakcji.
Ta teoria wyjaśnia strumienie handlu z lat 50-60.

TEORIA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU – VERNON

Teoria ta stanowi rozwinięcie teorii luki popytu.
Strumienie handlu mogą zmieniać swój kierunek, intensywność, dynamikę i okres trwania.
Wykresy (?)
T0 – pojawianie się produktu na rynku
T0-T1 – bez wymiany międzynarodowej, nie ma popytu na rynkach zagranicznych, luka popytu
T2 – początek importu reszty świata, pierwsza faza standaryzacji
T3 – początek eksportu innych krajów rozwiniętych
T4 – koniec eksportu USA, zmiana kierunku strumienia handlu
T5 – początek eksportu reszty świata
T4-T5 – druga faza standaryzacji, spadek importu reszty świata

TEORIA HANDLU WEWNĄTRZGAŁĘZIOWEGO

Państwa angażują się w wymianę dóbr z podobnych branż, gałęzi. Eksportują i importują podobne dobra.
Przyczyny: sezonowość produkcji; chęć zdywersyfikowania (zróżnicowania) oferty rynkowej, połączoną z możliwością
osiągnięcia korzyści skali
Wymiana międzygałęziowa zachodzi jedynie między państwami o zbliżonym potencjale gospodarczym.

TEORIA NAKŁADAJĄCEGO SIĘ POPYTU - LINDER

Konsumenci będą nabywać tylko to co będą chcieli.
Struktura produkcyjna państw jest determinowana przez popyt.
Żadne państwo nie będzie uzależniało produkcji od popytu zagranicznego. Wytwarzają po to żeby sprzedać na rynku
wewnętrznym, jeśli zdobędą rynki zagraniczne będą produkować więcej i osiągną korzyści skali.

Linder przyjął że popyt wewnętrzny zależy od dochodu na jednego mieszkańca.

Hipoteza Lindera o pokrywającym się popycie.

Handel międzynarodowy występuje ze szczególną intensywnością między państwami o zbliżonej strukturze popytu, bo ich
struktury konsumpcji są podobne, oznacza to że producenci wytwarzający poszczególne dobra mogą je sprzedawać zarówno na
rynku wewnętrznym jak i na rynkach zagranicznych gdyż jest na to dobro zgłoszone zapotrzebowanie.
Teoria Lindera uzupełnia teoria podażowe, tłumaczy niektóre strumienie handlu.

MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW CZYNNIKÓW PRODUKCJI

Ma miejsce, gdy kapitał fizycznie przemieszcza się zagranicę i nie zmienia się właściciel.
Motywy wywozu kapitału
● chęć uzyskania wyższej stopy zysku
● względy bezpieczeństwa
- ekonomiczne: ograniczenie ryzyka)
- polityczne
● chęć zapewnienia sobie dostawy surowców
● możliwość wykorzystania kapitału na rynku wewnętrznym
● chęć wejścia na rynek z towarem w sytuacji gdy wejście droga tradycyjną jest niemożliwe lub utrudnione

Wykres

FORMY PRZEPŁYWU KAPITAŁU

Podział ze względu na czas wywozu

● krótkoterminowe – mniej niż 12 miesięcy:
● kredyt handlowy
● inwestycje portfelowe
● krótkoterminowe kredyty fin.
● długoterminowe – więcej niż 12 miesięcy;
- bezpośrednie inwestycje zagraniczne
Podział ze względu na formę, postać
7. kredyty handlowe: odroczona forma płatności, eksporter kredytuje importera
8. inwestycje na rynku walutowym: krótkoterminowe, charakter spekulacyjny, zmiana kursu
9. inwestycje portfelowe: dywersyfikacja portfela aktywów w ujęciu międzynarodowym; przy posiadanym majątku
uzyskać jak największe zyski, różne skłonności do ryzyka; kupowanie akcji na różnych giełdach, różnicowanie aktywów;
inwestycja portfelowa nie zawsze jest spekulacyjna
10. kredyty finansowe w ujęciu międzynarodowym: postawienie do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty pieniężnej
beż możliwości oddziaływania na sposób jej wykorzystania
11. bezpośrednie inwestycje zagraniczne:
- stworzenie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej zagranicą lub przejęcie 10% udziałów w już istniejącym
przedsiębiorstwie
lub
- inwestor bezpośredniego: podmiot, który posiada przynajmniej 10% akcji lub udziałów przedsiębiorstwa zagranicznego
a jego celem jest wywieranie długoterminowego wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
KRYZYS ZADŁUŻENIOWY
Kryzys zadłużeniowy – sierpień 1982 rok; data symboliczna, Meksyk oficjalnie zawiesił wypłacalność, ogłoszono
niewypłacalność państwa
Ekspansja kredytów finansowych przypada na 70-te lata, największy rozwój w czasie pierwszego kryzysu naftowego. Kryzys
dotyka całą gospodarkę światową.
Najprostszą formą zagospodarowania pieniędzy dla eksporterów ropy były lokaty w instytucjach finansowych.
Transakcje za ropę naftową zawierano głównie w dolarach amerykańskich, dlatego też zakładano lokaty dolarowe.
Banki na masową skalę zaczęły poszukiwać kredytobiorców.
Po stronie potencjalnych biorców było coraz mniej chętnych wśród państw rozwiniętych, państwa rozwijające się chciały brać
kredyty.
Nadpłynność sektora bankowego powodowała niskie oprocentowanie kredytów. Wprowadzano również karencję kredytową, czyli
możliwość rozpoczęcia spłaty po czasie.
Kiedy dochodziło do spłaty kredytów wiele państw nie było w stanie podjąć się spłaty zobowiązań (VIII.1982)

Przyczyny wybuchu kryzysu zadłużeniowego.

● Czynniki obiektywne wynikające z funkcjonowania gospodarki światowej.
Warunki, w których dochodziło do brania kredytów.
Bezprecedensowe zmiany stóp procentowych.
LIBOR – London Interbank Offered Rate; stoa wyjściowa, na bazie której udzielano kredytów
Gdy doszło do spłaty kredytów oprocentowanie było nawet kilkanaście razy wyższe niż w momencie zaciągania kredytu
Wtedy nikomu nie zależało na zabezpieczeniu kredytu. Uważano, że dekoniunktura na rynkach jest tak silna, że długo stopy
procentowe nie wzrosną.
Gospodarka USA w latach 70-tych weszła w fazę stagflacji (wysoka jak na USA inflacja, ujemny wzrost gospodarczy).
Większość gospodarki opierała się na umowach długoterminowych.
Fridmann – za rządów Regana stworzył plan naprawczy gospodarki USA, który zakładał obniżenie podatków z
równoczesnym podniesieniem podstawowych stóp procentowych.
USA wyszło ze stagflacji, co wpłynęło na resztę świata. Powstało zagrożenie przeniesienia kapitału eksporterów ropy z lokat
europejskich do banków amerykańskich bo tam były wyższe stopy
Europejskie banki komercyjne wymusiły na bankach centralnych podniesienie stóp procentowych do poziomu
przewyższającego poziom stóp w USA.

● Błędy kredytobiorców
Niedostateczne oparcie strategii rozwoju na eksporcie oraz błędy w polityce
makroekonomicznej.
Przykład Polski: brak spójnej wizji rozwoju, jak zagospodarować pieniądze z kredytu;
polityka przewartościowania kursu, dobra, które chcieliśmy eksportować były drogie a
import tani; polityka taniego pieniądza, niskie stopy procentowe, zniechęcenie do
oszczędzania, pieniądze z kredytu wywożono za granicę

● Błędy kredytodawców
Ocena wniosków kredytowych indywidualnie a nie kompleksowo.
Zbyt przyjacielska atmosfera.
Zbyt duże zaufanie do ZSRR.
Nadmierne zaufanie do instytucji międzynarodowych: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy.