1.

Stany Zjednoczone w drugiej połowie XIX wieku

1) Dwie strefy gospodarcze:
• Przemysłowa Północ
• Rolnicze Południe
2) Konflikty interesów:
• Cła ochronne- chciała wprowadzić Północ, aby rozwinąć przemysł, Południe obawiało się nałożenia cła przez
Europejczyków na towary rolnicze
• Odmienny stosunek do niewolnictwa-
 Północ- niewolnicy nie są potrzebni, wystarczająca siła robocza z Europy i Azji, rozwój przemysłu i maszyn
 Południe- niewolnicy potrzebni na plantacjach
• Równy podział w stanach
• Różnice kulturowe i polityczne
 Jankesi- Północ, regulacje prawne, władza federalna ponad stanową
 Południowcy- wolnościowcy i konserwatyści, arystokratyczny styl bycia
• Koncepcja ustroju państwa
 Północ- unia, granice stanów jako wewnętrzne granice administracyjne, centralizacja państwa, prawo federalne
ponad stanowym
 Południe- luźna konfederacja stanów, prawo stanowe ponad federalnym
3) Główna oś propagandowa obu stron- niewolnictwo
• Abolicjoniści- zniesienie niewolnictwa
• Dalsze korzystanie z pracy czarnoskórych na Południu, ale coraz mniej opłacalne
4) Wybuch wojny domowej
• John Brown stracony za zdradę stanu, gdy usiłował wzniecić powstanie niewolników w Wirginii, duże rozruchy i sprzeciw
abolicjonistów
• Kampania 1860 r.- główną osią debaty publicznej niewolnictwo, wygrana republikanów chcących je znieść, na czele
Abraham Lincoln, abolicjonista i zwolennik ścisłej unii
• Mieszkańcy południa uznają, że niewolnictwo zostanie niedługo zniesione, dlatego zapadła decyzja o opuszczeniu (secesji)
stanów niewolniczych
• Skonfederowane Stany Ameryki- konstytucja niemal identyczna, większa autonomia od władzy centralnej, prezydentem
Jefferson Davis, stolica w Richmond, Wirginia
5) Wojna secesyjna
• 12 kwietnia 1861 r.- atak na fort Sumter przez południowców- początek wojny secesyjnej
• Proporcje- Unia- 22 mln mieszkańców, 23 stany, armia 2 mln; Konfederacja- 11 stanów, 9 mln mieszkańców (w tym 3 mln
niewolnicy), armia 850 tys. 80 % przemysłu i większość marynarki w rękach Unii- utrudnienie handlu z Europą
• Pierwsze lata- brak dobrego dowództwa na Północy, gen. Robert E. Lee zatrzymany z ofensywą dopiero we wrześniu 1862
r. Zwycięstwa na zachodzie- Unia przejęła stany Missouri, Kentucky i wkroczyły do Tennessee, marynarka zdobyła
najważniejszy port na południu, Nowy Orlean.
• 1862 r.- Ustawa o osadnictwie- 65 hektarów od państwa zabranej Indianom, jeśli tylko odbędą służbę w Unii, dopływ
żołnierzy
• Proklamacja emancypacyjna- zniesienie niewolnictwa w zbuntowanych stanach, nadzieje Lincolna na powstanie czarnej
ludności, nie dochodzi do tego, ale do wojsk unii wstępuje 200 tys. byłych niewolników
• Kolejna próba ofensywy Konfederatów, decydująca bitwa pod Gettysburgiem 1-3 lipca 1863 r., wygrana Unii z ciężkimi
stratami południowców, zwycięstwo i zdobycie twierdzy Vicksburg przez Ulyssesa Granta- przełom w wojnie, Konfederaci
przechodzą do defensywy do ufortyfikowanych okolic stolicy, Richmond.
• Próby zdobycia Richmond okupione ogromnymi stratami, zmiana taktyki- wiązanie głównych sił Konfederatów i atak od
zachodu przez gen. Shermana. Zastoswanie taktyki spalonej ziemi, działania charakterystyczne dla wojny totalnej,
działania wojenne dotykały również cywilów. Gen. Philip Sheridan zastosował tą samą technikę w dolinie Shenandoah,
zbożowym zagłębiu Konfederacji, zbyt duża przewaga unionistów, aby odmienić losy wojny
• 9 kwietnia 1865 r.- bezwarunkowa kapitulacja przyjęta przez Ulyssesa Granta, koniec wojny secesyjnej
6) Skutki wojny secesyjnej:
• Plan szybkiej odbudowy państwa, brak represji wobec południowców, zamach na Abrahama Lincolna, 13 kwietnia 1865 r.
Do władzy doszła radykalna grupa północy, co spowodowało, że „rekonstrukcja” przebiegała w atmosferze okupacji niż
wyzwolenia.
• Duże straty materialne spowodowane wojną, zlikwidowanie niewolnictwa doprowadziło do dużych zmian społecznych
(13.,14.,15., poprawka do konstytucji)
7) Dzięki dużemu przyrostowi naturalnemu, imigracji oraz rozwoju przemysłu w 1890 r. liczba mieszkańców stanów się podwoiła.
Do unii przyjęto 17 nowych stanów oraz wprowadzono politykę izolacjonizmu- nieingerencję w sprawy Europy

2. Zjednoczenie Włoch
1) Różne koncepcje zjednoczenia Włoch
• Po wiośnie ludów we Włoszech dalej żywa była idea Risorgimento
• Tereny były podzielone na wiele mniejszych państw:
 Pod austriacką protekcją: Królestwo Lombardzko-Weneckie, Parma oraz Toskania- feudalne
  Królestwo Obojga Sycylii- największe państwo we Włoszech- feudalne
 Królestwo Sardynii (Piemont)- liberalne, wdrożone reformy gospodarcze
• Podział na uprzemysłowioną, bogatą północ i biedne południe
• Odmienne koncepcje:
 Giuseppe Mazzini i Giuseppe Garibaldi- rewolucjoniści, chęć wprowadzenia republiki demokratycznej
 Camillo Cavour- premier Piemontu, zwolennik współpracy z Francją przeciwko Austrii
2) Polityka Cavoura wobec Francji
• Wykorzystanie ambicji Napoleona III do zdobycia wpływów we Włoszech i sprowokowania wojny z Austrią.
• Po zamachu terrorystycznym na prezydenta Francji- w opinii publicznej usprawiedliwienie interwencji we Włoszech-
Francja miała zastąpić Austrię na pozycji hegemona Włoch
• 1858 r.- spotkanie Napoleona III z Cavourem, Francja miała udzielić zbrojnej pomocy w zamian za odstąpienie jej Sabaudii
wraz z Niceą. Królestwo Sardynii miało sprowokować Austriaków do wojny- Francuzi jako przedstawiciele pokoju
• Kwiecień 1859 r.- rozpoczęcie wojny Piemontu z Austrią- wygrana wojsk Francusko-Włoskich nad Austriakami pod
Magentą i Solferino (ogrom strat ze względu na nowoczesną broń- powstanie organizacji Czerwonego Krzyża. Obawa
przed nadmiernym wzrostem sojusznika, pokój w Zurychu, Włosi otrzymują Lombardię, Francuzi Sabaudię i Niceę.
3) Zjednoczenie kraju
• Plebiscyt o dołączenie do Królestwa Sardynii w środkowych Włoszech- brak zgody na papieża na to, nałożenie
ekskomuniki i wejście pod protekcję Francji
• Królestwo Obojga Sycylii- do głosu dochodzą republikańscy rewolucjoniści, pomimo niezadowolenia, Wiktor Emmanuel II
przyzwala na stworzenie oddziału przez Garibaldiego, zwanego „czerwonymi koszulami”. W ciągu trzech miesięcy w ich
rękach znalazło się całe królestwo.
• Pomimo republikańskich poglądów, Garibaldi oddaje hołd Wiktorowi Emmanuelowi II, aby zapobiec wojnie domowej
między monarchistami a republikanami
• Wykorzystanie konfliktów międzynarodowych, do zdobycia terenów etnicznych Włochów
 Podczas konfliktu austriacko-pruski – pomimo przegranych, zdobyta Wenecja
 Przyłączenie Rzymu do Włoch w 1870 r., po przegranej Francji z Prusami
• Rzym stał się stolicą zjednoczonego Królestwa Włochów w 1871 r.

3. Zjednoczenie Niemiec i powstanie Austro-Węgier

1) Koncepcje zjednoczenia Niemiec
• Małoniemiecka - pod przywództwem Prus, bez udziału Austrii
• Wielkoniemiecka- przewodnia rola Cesarstwa Austriackiego, razem z terenami Węgier i zamieszkałych na terenie państwa
Słowian.
• 1861 r. Wilhelm I Hohenzollern królem Prus, rok później Otto von Bismarck premierem i ministrem spraw zagranicznych,
zjednoczenie dokonane „krwią i żelazem”
• Reforma armii i jej unowocześnienie- utworzenie sztabu generalnego, którego szefem został Helmuth von Moltke
• Starania się o lepsze relacje z sąsiadami, stworzenie sprzyjającej sytuacji międzynarodowej- wsparcie Rosji przy powstaniu
styczniowym, izolacja Austrii i wojna na terenie Włoch
2) Wojna z Danią i Austrią
• Szlezwik i Holsztyn zależne do tej pory od Danii, próba Fryderyka VII całkowitego wcielenia księstw do Królestwa
• Prusy wystąpiły zbrojnie przeciw Danii, Austria dołącza, aby wskazać swoją wiodącą rolę wśród państw niemieckich
• Pokonanie Danii, październik 1864 r.- podpisanie pokoju wiedeńskiego, podział okupacji. Szlezwik pod okupacją pruską,
Holsztyn pod austriacką- oburzenie opinii publicznej, hegemoniczne zapędy polityków austriackich, Prusy zaczynają
podważać rolę Austrii w Związku Niemieckim
• Zabezpieczenie się Bismarcka przed niechcianą ingerencją zewnętrznych państw- zapewnienie o neutralności Francji,
sojusz z Włochami
• 1866 r.- wojska pruskie wkroczyły do Holszynu, rozpoczęcie wojny.
• Lipiec 1866 r. bitwa pod Sadową- pogrom Austriaków, Franciszek Józef I zmuszony do zawarcia rozejmu
• Łagodne warunki rozejmu- Szlezwik w rękach Prus, zgoda cesarza na zjednoczenie Niemiec pod przywództwem Prus,
zobowiązanie się do zapłaty 40 mln talarów, decyzja o likwidacji Związku Niemieckiego. Austria pozostała mocarstwem,
ale nie miała już wpływów w Niemczech
3) Wojna francusko-pruska
• Reforma armii i sprowokowanie Francuzów do wypowiedzenia wojny Prusom- dbanie Bismarcka o dobrą opinię publiczną
• Spór o objęcie tronu w Hiszpanii, Napoleon III zażądał deklaracji, aby przestał popierać kandydatury Hohenzollerna.
Bismarck redaguje i skraca treść depeszy, w celu prowokacji francuskiej opinii publicznej zmusza niejako cesarza do
wypowiedzenia wojny
• Wojska francuskie- lepiej wyposażone, ale mniej liczne, gorsze dowodzenie od sztabu pod wodzą Moltke
• Klęski Francuzów i wycofanie do twierdzy w Metz, wsparcie swoich wojsk- decydująca bitwa pod Sedanem- Napoleon i 40
dowódców wziętych do niewoli
• Oblężenie Paryża i prośba Francji o podpisanie rozejmu
• Surowe warunki Prus:
 Utrata Alzacji i Lotaryngii
 Wypłata 5 miliardów franków w złocie
 • Powstanie II Rzeszy Niemieckiej- 18 stycznia 1871 r.
4) Powstanie dualistycznej monarchii austro-węgierskiej
• brak zmian w polityce wobec poddanych- ogłoszenie konstytucji, która została zniesiona 2 lata później
• trwałe zdobycze po Wiośnie Ludów: zniesienie pańszczyzny, wzmocnienie poczucia odrębności narodów
• Po przegranej wojnie z Włochami dokonano zmian w polityce wewnętrznej
• Agenor Romuald Gołuchowski szefem rządu- reforma państwa- Cesarstwo związkiem autonomicznych prowincji o
szerokim zakresie swobód, wszystkiego gwarantem miała być konstytucja. Gołuchowski traci stanowisko, ogłoszony
„patent lutowy”- ograniczenie władzy sejmów krajowych
• Przegrana z Prusami zadecydowała o podjęciu przez cesarza FJ I radykalnych reform:
 Państwo oparte na unii personalnej z Węgrami
 Wspólna polityka zagraniczna, skarb i siły zbrojne
 Osobne parlamenty, rządy, konstytucje
• Rozszerzenie autonomii dla Galicji (język polski urzędowym) oraz Chorwacji
• Niezadowolenie Czech wobec niewystarczających dla nich przywilejów

4. Kolonializm
1) Intensyfikacja ekspansji zamorskiej europejskich mocarstw
2) Przyczyny:
• ekonomiczne- dostęp do łatwych surowców i nowe rynki zbytu dla wyprodukowanych towarów
• strategiczne- celem Afryka i Azja, które były opóźnione technologicznie oraz ekonomicznie w stosunku do Europy
oficjalnie podbój uzasadniony „dobrodziejstwem modernizacji ludów prymitywnych”
• militarne- zwiększenie znaczenia państwa na arenie międzynarodowej, kontrola nad przejętymi obszarami, posiadanie
kolonii symbolem statusu mocarstwa
3) Kolonizacja Afryki:
• Prym wiedli Brytyjczycy- Zajęcie Egiptu i Sudanu, koncepcja stworzenia bloku brytyjskich posiadłości od Kairu do
Kapsztadu, niepowodzenie planu przez republiki burskie i kolonie niemieckie
• Francja, 1830 r.- podbicie Algierii, impulsem do dalszej ekspansji przegrana z Niemcami, próba odbudowy potęgi, zajęcie
Tunezji, terenów subsaharyjskich oraz Madagaskaru
• „Stare” mocarstwa kolonialne (Hiszpania, Portugalia) posiadają mniejsze tereny, natomiast Niemcom dołączyły do tego
wyścigu za późno. Tak samo Włosi, którzy zostali pokonani przez Abissyńczyków w bitwie pod Aduą (1896)
4) Posiadłości europejskie w Azji
• Początkowo dominację w Indiach miały Francja i Portugalia, ale po wojnie siedmioletniej dominację uzyskała Wielka
Brytania (kompania wschodnioindyjska, potem Korona, od 1833 r.)
• Daleki Wschód:
 Hiszpania- Filipiny
 Francja- Indochiny
 Wielka Brytania- Półwysep Malajski
 Holandia- Indonezja
• Azja Środkowa- 100-letnia walka o wpływy w Afganistanie pomiędzy Rosją a Wielką Brytanią, zakończona podpisaniem
antyniemieckiego sojuszu
5) Walki o wpływy w Chinach
• Izolacja Chin i słabość dynastii cesarskiej
• Opium dostarczane przez Brytyjczyków rozpowszechnione na całe Chiny, pierwsza wojna opiumowa (1839-1842), gdy
władze chińskie nakazały spalenie jego zapasów.
• Przegrana Chińczyków- przekazanie portu Hongkong Brytyjczykom i udostępnienie kupcom 5 innych miast
• II wojna opiumowa- (1856-1860)- Europejczycy wymusili zgodę na działalność w całym państwie, aby rozpocząć realizację
tych planów wsparli w tłumieniu powstania tajpingów
• Powstanie tajpingów (1851-1864)- słabość dynastii mandżurskiej, stłumienie buntu tylko dzięki pomocy zachodnich
mocarstw
• Skutkiem była śmierć blisko 20 mln ludzi wywołana walkami, klęską głodu, represjami oraz epidemią. Chiny stały się areną
działań niczym nieskrępowanych mocarstw, którzy musieli się podzielić strefami wpływów, ze względu na ogrom obszaru
kraju.
6) Szlaki handlowe
• Kanał Sueski skracający drogę między dalekim wschodem a Europą
• Kanał Panamski dający przepływ pomiędzy Pacyfikiem a Atlantykiem
• Kanał Kiloński łączący Bałtyk i Morze Północne

5. Nowy podział polityczny świata

1) Europa pod koniec XIX wieku
• Koniec ładu wiedeńskiego i czasów Świętego Przymierza- przyczyną przemiany ustrojowe we Francji, Austrii (od 1867 r. w
Austro-Węgrzech)
• Najpotężniejszym państwem niewątpliwie była Wielka Brytania, która była największą potęgą kolonialną
• Aspirujące do najważniejszego państwa w Europie były zjednoczone Niemcy
 • Rosja chcąc dogonić rozwój technologiczny do poziomu zachodniej Europy koncentruje się na Azji, upatrując łatwych
zysków
• Trudna sytuacja Francji po wojnie z Prusami, chęć odbudowy ekonomicznej państwa, aby w przyszłości pokonać Niemcy.
Rozwój kolonialny, aby ograniczyć budowę imperium kolonialnego Niemiec
• Cesarstwo habsburskie z trudem walczyło o międzynarodową pozycję po przemianach ustrojowych
• Turcja traci większość swoich europejskich terytoriów na rzecz nowych państw na Bałkanach
2) Wojna rosyjsko-turecka
• „Sojusz trzech cesarzy”- próba odnowienia Świętego Przymierza, niestety zarzewiem konfliktu stały się Bałkany (walka o
dominację Austro-Węgier i panslawistyczna wizja Rosji)
• Antytureckie powstania na Bałkanach- Bośnia i Hercegowina, Serbia, Bułgaria, Czarnogóra
• Wyniszczanie i mordowanie ludności, w większości chrześcijańskiej, w celu stłumienia powstań, próby mocarstw do
pokojowego rozwiązania konfliktu, ale wygrywająca Turcja nie zgodziła się na autonomie
• Tajna ugoda Rosji z Austro-Węgrami- Car dostaje wolną rękę na Półwyspie Bałkańskim w zamian za przyłączenie do
Cesarstwa habsburskiego Bośni i Hercegowiny
• Wojna 1877-1878- sukcesy Rosjan pod Plewna, 4 bitwy o przełęcz Szipka, wygrana pod Płowdiwem, Rosjanie przed
Konstantynopolem
• Pokój wstępny w San Stefano (znaczne zwiększenie wpływów Rosji, przyłączenie Besarabii, powiększenie terytoriów Serbii
i Czarnogóry, księstwo Bułgarii pod zarządem Rosji)
• Sprzeciw Wielkiej Brytanii i innych mocarstw wobec wyniku sporu, z inicjatywy Bismarcka zorganizowano obrady
kongresu berlińskiego (znaczne zmniejszenie wpływów Rosji na Bałkanach, ku zdziwieniu cara, który uważał, że Bismarck
będzie dla niego przyjemniejszy)
3) Stany Zjednoczone
• Zaczynają urastać do rangi mocarstwa- idea imperializmu w przeciwieństwie do izolacjonizmu'
• Doktryna Mahana oparta na nawalizmie- decydujące znaczenie dla państwa ma flota- handlowa i wojskowa-
propagowanie rozbudowy floty
• Zdobycie Hawajów i wojna z Hiszpanią – działania na terenie Kuby i Filipin
• Przewaga nad Hiszpanami, konferencja pokojowa w Paryżu, Kuba i Filipiny w strefie wpływów Amerykanów, baza
wojskowa Guantanamo gwarantem tych wpływów
• Doktryna Monroe'a - pierwszeństwo Stanów Zjednoczonych do interwencji na kontynencie amerykańskim
• Dyplomacja dolarowa- wykupywanie najważniejszych przedsiębiorstw na terenie Ameryki Łacińskiej i uzależnianie
tamtejszych polityków oraz dyktatorów od pomocy finansowej Stanów Zjednoczonych
4) Japonia- mocarstwo azjatyckie
• Izolacja do połowy XIX w.
• Otwarcie się na zachód, restauracja władzy cesarza- zapobiegnięcie nadmiernych wpływów europejskich
• Modernizacja kraju, szybka industrializacja, liberalny kapitalizm, obowiązkowa edukacja szkolna dzieci i młodzieży,
błyskawiczna rozbudowa przemysłu zbrojeniowego i stoczniowego
• Zmiany spowodowały możliwość sfinansowanie kosztownej reformy armii i budowę nowoczesnej floty
• W ciągu 50 lat powstała regionalna potęga
5) Wojny burskie
• odkrycie złóż diamentu na terenie republik burskich
• wzniecenie powstania przeciwko Brytyjczykom pod wodzą Paula Krugera w 1880
• Seria przegranych kolonizatorów spowodowała podpisanie traktatu pokojowego w 1881, który zakończył I wojnę burską,
zapewnienie autonomii Burom i samorząd, za cenę uznania zwierzchnictwa Brytanii
• Odkrycie kolejnych dużych złóż diamentów i złota spowodował napływ wielu białych cudzoziemców, zwanych Uitlanders
• Podburzanie do buntu białych kolonizatorów, prowokacje, aby Burowie wypowiedzieli wojnę Wielkiej Brytanii
• 1899 r.- wypowiedzenie wojny Wielkiej Brytanii przez Burów- II wojna burska
 początkowe sukcesy rdzennych mieszkańców, przejście do partyzantki pod wpływem przewagi liczebnej wroga
 budowy pierwszych obozów koncentracyjnych i krwawe represje
 poddanie się partyzantów widzących terror przeprowadzony przez Brytyjczyków
• Powstanie dominium pod nazwą Związek Afryki Południowej
6) Wojna rosyjsko-japońska
• Zła sytuacja w Rosji- Mikołaj II nie przeprowadza reform, próba przekierowania uwagi opinii publicznej w stronę wojny na
wschodzie
• Kolizja interesów między Japonią a Rosją- kością niezgody półwysep Liaotung przejęty przez Rosję
• Zwiększenie wpływów na dalekim wschodzie- budowa Port Artur. Obawy Brytyjczyków o zwiększenie wpływów i
podpisanie sojuszu wojskowego z Japonią, wymierzonego naturalnie w Rosję
• Atak na Port Artur w lutym 1904 r. - rozpoczęcie wojny bez wyraźnego jej wypowiedzenia, atak z zaskoczenia,
uprzedzający mobilizację rosyjską
• Rosjanie utracili inicjatywę strategiczną- Flota Bałtycka płynąca na odsiecz Portowi Artur musiała opłynąć całą Afrykę
(Brytyjczycy nie pozwolili na przepłynięcie przez Kanał Sueski w ramach sojuszu z Japonią)
• Kolejne wygrane bitwy Japończyków, 1905 r. - kapitulacja Port Artur
• Decydująca bitwa pod Mukeden- przegrana liczniejszych Rosjan
• Bitwa pod Cuszimą- pogrom Floty Bałtyckiej przez przygotowaną na ten ruch flotę japońską.
 • Traktat pokojowy w Portsmouth (1905)- mediacja Amerykanów zadecydowała o rezygnacji z wygórowanych żądań
Japończyków: demilitaryzacja Mandżurii i prawo do dzierżawy półwyspu Liaotung. Wolna ręka w sprawie Korei.
• Zwycięstwo Japończyków rozpoczęło okres podbojów na dalekim wschodzie- podbój Korei i Mandżurii
6. Epoka węgla i stali
1) Przemiany w rolnictwie
• Mechanizacja niektórych prac rolniczych, np. żniwiarka mechaniczna
• Płodozmian- uprawa na przemian zbóż, roślin pastewnych oraz roślin okopowych
• Coraz większa rola nawozów sztucznych
2) Rozwój nauk przyrodniczych
• Rozwój fizyki, astronomii, geografii, chemii, geologii czy biologii:
 Jacob Berzelius i Humprey Davy- ojcowie nowoczesnej chemii nieorganicznej
 Dymitr Mendelejew- opracowanie układu pierwiastków
 Hans Christian Orsted- teoria elektromagnetyzmu, rozwinięta później przez Andre Ampere'a
 Georg Ohm- opór elektryczny
 Michael Faraday- pionier elektrotechniki
 Promieniotwórczość- Antoine Henri Becquerel, Pierre Curie, Maria Skłodowska-Curie
 Karol Darwin- teoria ewolucji
• Rozwój przemysłu
 „wiek węgla i stali”- rewolucja przemysłowa ogarnęła całą Europę, dociera do Ameryki i Azji
 Rozwój przemysłu włókienniczego, ciężkiego, transportowego, popularyzacja nowych technologii spowodowała
spadek jej ceny
 Przemysł chemiczny- proces destylacji węgla
 Przemysł farmaceutyczny- przemysłowe sposoby produkcji aspiryny
 Ignacy Łukasiewicz- lampa naftowa, pierwsze wykorzystanie nafty do celów przemysłowych
• Zmiany w transporcie i komunikacji
 Silnik spalinowy- 1860, czterosuwowy- 1876
 Pionierzy motoryzacji- Gottlieb Daimler, Karl Benz
 Samolot- Bracia Wright, walka na rynku ze znacznie większymi sterowcami
 kolej transsyberyjska, kolej transandyjska
• Era elektryczności
 Ulepszenie prądnicy, żarówka (1880)- Thomas Edison
 Werner von Siemens- początki przemysłu elektrotechnicznego
• Rozwój telekomunikacji
 Telegraf- Samuel Morse
 Alexander Graham Bell- telefon
 Heinrich Herz- fale elektromagnetyczne
• Stare i nowe potęgi gospodarcze
 Wielka Brytania- potęga gospodarcza od początku XIX w. węgiel kamienny, hutnictwo, włókiennictwo, przemysł
maszynowy i stoczniowy, Powodzenie w gospodarce spowodowało zwolnienie tempa zmian technologicznych-
dogonienie Brytyjczyków przez Amerykanów i Niemców
 Francja- obciążenie ekonomiczne po wojnie francusko-pruskiej, zwolniony rozwój gospodarczy
 Niemcy- największy rozwój gospodarczy z mocarstw europejskich- inwestycje w nowe gałęzi przemysłu- chemiczny,
elektrotechniczny, spożywczy, materiały budowlane
 Stany Zjednoczone- początkowo kłopoty wywołane wojną secesyjną, szybki rozwój w okolicach Wielkich Jezior:
przemysł elektrotechniczny, fabryki nastawione na produkcję środków transportu
 Rosja- niezmierne zasoby i rezerwy ludzkie, szybki rozwój już kilkanaście lat po uwłaszczeniu chłopów, inwestycje
zagraniczne, wielkie zamówienia na rzecz armii przyczyniły się do rozwoju przemysłu ciężkiego, wydobycie ropy
naftowej na Kaukazie, największy rozwój w największych miastach- Sankt Petersburg, Moskwa
 Japonia- ambicje mocarstwowe, znaczny udział państwa jako inwestora, rozwijającego różne gałęzi przemysłu, niskie
koszty produkcji rekompensowały gorszą jakość wyrobu
• Migracje
 W latach 1870-1914 prawie 35 mln migracji z Europy, w większości do Ameryki, w większości Irlandczycy, Brytyjczycy,
Włosi, Niemcy, Skandynawowie, Żydzi i Polacy, uleganie asymilacji w 2., 3. pokoleniu, przynależność do narodu
amerykańskiego, pomimo europejskich tradycji Melting pot- (tygiel narodów)- różnorodność narodowości w Stanach
Zjednoczonych
 Brytyjczycy głównie do kolonii, Francuzi propagowali osadnictwo w Algerii
 Niemcy- migracja wewnętrzna- ludzie przemieszczali się na uprzemysłowiony zachód (np. Zagłębie Ruhry), Ostflucht-
ucieczka ze wschodu, doroczne wyjazdy pracowników z Europy Wschodniej do sezonowej pracy, na tzw. „saksy”
2. (powinno być 7.) Przemiany ustrojowe i nowe ideologie
1) Upowszechnienie się systemów demokratycznych
• Demokratyzacja życia politycznego- coraz większa rola w społeczeństwie przedsiębiorców, kulminacja napięć podczas
Wiosny Ludów, stopniowo coraz większa rola ludu w Europie Zachodniej, najpóźniej do tego doszło w monarchiach
absolutnych, takich jak Rosja (1905) czy Turcja (1907). Poszerzenie kompetencji parlamentów kosztem władcy, zrównanie
 wszystkich obywateli w prawach wyborczych, wyjątkiem Austro-Węgry, do 1907 podział na kurie (klasy wyborcze)
2) Rozwój partii politycznych
• Wzrost zainteresowania polityką spowodowało powstawanie i rozwój partii politycznych
• Pierwowzorem dla pierwszych partii XIX w. były dwie różne tradycje-
 system polityczny WB, czyli monarchia parlamentarna- Wigowie (liberałowie) i Torysi (konserwatyści), obydwie przy
elicie władzy
 dziedzictwo rewolucji jakobińskiej- charakter otwartych klubów politycznych, wyraźne różnice między nimi
• Pierwsze nowoczesne partie polityczne- WB, Partia Konserwatywna (po Torysach), Partia Liberalna (po Wigach), w 1900 r.
powstała Partia Pracy, z kilku ruchów socjalistycznych
• System wielopartyjny we Francji, Niemczech, Austro-Węgrzech
• Rosja- partie polityczne zabronione do 1905 r., życie polityczne na emigracji, dopiero po rewolucji 1905 r. zezwolenie na
działalność partii politycznych
3) I Międzynarodówka
• Karol Marks- wywołanie międzynarodowej rewolucji, likwidacja klasy wyzyskiwaczy, wprowadzenie komunizmu
• Różne odmiany socjalizmu, anarchizm (Bakunin, książę Kropotkin), wprowadzenie siłą komunizmu (Louis Blanqui)
• I Międzynarodówka- konflikt pomiędzy komunistami a anarchistami, wykluczenie Bakunina, organizacja straciła rację bytu
4) Komuna Paryska
• Po klęsce Napoleona III obalono monarchię i proklamowano III Republikę (1870), niestety armia nie dała rady odblokować
stolicy, Rząd Obrony Narodowej zgodził się na warunki postawione przez Prusy, a wybory do Zgromadzenia Narodowego
szybko wygrali monarchiści (1871), oprócz Paryża
• Napięta sytuacja w stolicy, rząd przemieszcza się do Wersalu (od tego nazywani również Wersalczykami), główną siłą
Gwardia Narodowa (w większości proletariusze), szef rządu Thiers nakazuje odebranie artylerii, następnego dnia krwawe
walki, siły wierne rządowi wycofały się z miasta
• Władza w rękach Komitetu Centralnego Gwardii Narodowej, po wyborach wygrała Rada Komuny Paryża
• Plany nowych władz:
 dalsza walka z Niemcami
 przebudowa społeczna i polityczna Paryża i Francji: uspołecznienie fabryk, równouprawnienie kobiet, laicyzacja
państwa i szkolnictwa, konfiskata majątków kościelnych, urzędowa płaca minimalna, przywrócono jakobiński
kalendarz)
 Symbolem zerwania z przeszłością stało się zburzenie kolumny Wielkiej Armii
• Zaniepokojeni Prusacy zwolnili z niewoli kilkadziesiąt tys. żołnierzy, aby zapobiec rozrostowi rewolucji
• Rząd francuski zbudował 120-tysięczną armię, wojska Komuny tylko 50 tys. ochotników
• Szturm na Paryż 21 maja, 28 zakończenie walk upadkiem robotniczej dzielnicy, straty 30 tys. żołnierzy Komuny i cywili, 43
tys. do więzienia, 900 wersalczyków zginęło
5) Socjaldemokracja i komunizm
• 1889 r.- II Międzynarodówka, zwołana przez Fryderyka Engelsa
• kolejne spory w ruchu komunistyczno - socjalistycznym- konflikt odnośnie celów i metody działania:
 Część rozważała możliwość współpracy z władzami- ewolucyjne reformy (Eduard Bernstein), brak pełnej
nacjonalizacji gospodarki, ale państwo powinno pełnić funkcje socjalne- rewizjoniści
 Karl Kautsky- wprowadzenie socjalizmu, ale drogą pokojową- reformiści
 Z tych dwóch ugrupowań stworzona została socjaldemokracja, największe sukcesy we Francji i w Niemczech
 Marksiści uważali to za zdradę sprawy robotniczej- wprowadzenie rządu proletariatu za pomocą robotniczej rewolucji
 Rozłam w wielu partiach socjalistycznych:
 Z SPD wystąpili zwolennicy marksizmu- Karl Liebkecht i Róża Luksemburg,
 Rozpad Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej na:
● mienszewików (reformy, działalność legalna, było ich mniej)- Lew Martow
● bolszewików (rewolucja, kapitalizm nie do odratowania, było ich więcej)- Włodzimierz Lenin
6) Chrześcijańska demokracja
• Leon XIII- „Rerum novarum”- encyklika krytykująca zarówno socjalizm, jak i liberalizm, odrzucenie haseł głównych obu
tych grup i skupienie się na współpracy pracowników z pracodawcami, poszanowanie własności prywatnej, oraz praw
zatrudnionych
• Brak popularności idei opartej na społecznej nauce Kościoła, zyskano ją dopiero w następnym stuleciu
7) Nacjonalizm
• Druga połowa XIX w.- rozkwit idei narodowych i nacjonalizmu
• Włochy i Niemcy jako przykłady państw narodowych, coraz większe konflikty wewnątrz państwa, brak odrębności
mniejszości narodowych
• Wskazywanie wspólnego wroga wewnętrznego lub zewnętrznego, aby zapobiec eskalacji konfliktu
• Darwinizm społeczny- życie społeczne opiera się na bezustannej walce ras, klas, narodów i jednostek- spowodowało to
zaostrzenie się antysemityzmu (Rosja, Francja, Niemcy)
• Poparcie idei narodowych, niezależnie od radykalizacji, nawet szowinizm był akceptowany
8) Syjonizm
• Nacjonalizm żydowski, Żydzi nie tylko wspólnotą religijną, ale także narodową, Żydzi także mają prawo do własnego
terytorium, najlepiej w Palestynie
 • Teodor Herzl- manifest syjonistyczny „Państwo żydowskie”
• brak szerokiego poparcia idei, na terenie Palestyny mieszkało jedynie 100 tys. Żydów
3. (powinno być 8.) Piękna epoka
1) Rozwój cywilizacyjny i zmiany w życiu codziennym
• Skrócenie godzin pracy- czas wolny, różne formy aktywności pozazawodowej, sporty, sklepy, obiekty kultury
• Edukacja i opieka nad dziećmi- żłobki oraz większy dostęp do szkół na różnym poziomie
• Migracja do miast, innych państw oraz kontynentów dzięki rozwojowi transportu (kolej, żegluga transatlantycka)
• Zmiany w miastach- duży hałas, napięcie nerwowe, szybkie tempo życia- choroby cywilizacyjne
2) Rozwój medycyny i higieny
• Ludwik Pasteur- mikrobiologia, szczepionki przeciw wściekliźnie
• Chorobotwórcze mikroorganizmy, antyseptyka- higiena i mycie rąk zapobiega chorobom, stosowanie maseczki przy
zabiegach
• Lampa rentgenowska (1895)- badanie wnętrza organizmu w celu wykrywania złamań kości i innych objawów
• Aspiryna (1897)- tani, powszechnie dostępny lek przeciwzapalny i przeciwgorączkowy
• Pierwsze leki bakteriobójcze- salwarsan- podwaliny pod rozwój nowoczesnej chemioterapii
• Poprawa warunków higienicznych- publiczne łaźnie, łazienki
3) Emancypacja kobiet
• Pierwsze próby powszechnych praw kobiet przy rewolucji francuskiej, jednak bez efektów
• Zmiana sytuacji wraz z rozwojem przemysłu, sfeminizowane gałęzie przemysłu- szczególnie te wymagające precyzji
• Ruch emancypacyjny- zrównanie praw kobiet z prawami mężczyzn, zrównanie zarobków z mężczyznami
• Ruch sufrażystek- równouprawnienie kobiet w życiu politycznym, najgłośniejszy w WB, radykalne formy protestu wobec
nieprzychylnej władzy i prasy, na czas wojny temat ucichł, po wojnie kobiety otrzymały prawa wyborcze niemal w całej
Europie i w USA
4) Oświata
• idea edukacji podstawowej dla wszystkich, prym wiodły Skandynawia i Prusy, zmniejszył się współczynnik analfabetyzmu
• segregacja rasowa w USA
• najsłabszy rozwój edukacji w Europie wschodniej, Ameryce Południowej, w koloniach
5) Rozwój czytelnictwa i literatury
• obniżenie cen książek, tematyka bardziej realistyczna, popularyzacja czytelnictwa w niższych klasach społecznych
• realizm, przedstawienie życia codziennego, bez romantycznych uniesień
 Brytyjska Literatura: Charles Dickens (Olivier Twist, Dawid Copperfield) Joseph Conrad (Lord Jim, Szaleństwa
Almayera)
 Amerykańska: Mark Twain (Przygody Tomka Sawyera), Jack London (Martin Eden)
 Rosyjska: Fiodor Dostojewski (Biesy, Zbrodnia i Kara), Lew Tołstoj (Wojna i pokój)
• Naturalizm, np. Pani Bovary, lubiana proza, np. Aleksander Dumas (Trzej muszkieterowie), Juliusz Verne (20000 mil
podmorskiej żeglugi)
6) Malarstwo i architektura
• Realizm w sztuce- odzwierciedlenie rzeczywistości bez upiększania- bohaterami byli zwykli ludzie- robotnicy, chłopi,
mieszczanie
• Impresjonizm- zachwyt chwilą i przekazanie widzowi wrażeń i emocji wzrokowych, najwybitniejsi- Vincent van Gogh,
Claude Monet
• Symbolizm- świat nie tylko poznawany przez zmysły, świat kryje w sobie niedostrzegalną, ale wyczuwalną głębię,
głównym środkiem ekspresji stał się symbol, oznaczający pewne pojęcia i idee
• Akademizm- konserwatywny, odpowiadający powszechnym gustom, powracający do znanych dzieł antycznych,
renesansowych, klasycystycznych
• Historyzm- nawiązywanie do stylów z minionych epok i naśladowaniu ich form- dzieła „neo”
• Eklektyzm- łączenie elementów kilku dawnych stylów w jednym obiekcie
• Nowatorskie konstrukcje (wpływ rewolucji przemysłowej)- nowe materiały budownicze- szkło i żelazo- Pałac Kryształowy,
Wieża Eiffla, Tower Bridge, pierwsze wieżowce (szkoła chicagowska)
• Secesja- bogata ornamentyka nawiązująca do roślinności
7) Kultura masowa (popularna)-
• dostępna dla każdego, nawet mniej wymagającego odbiorcy
• dynamiczny rozwój popkultury- kabarety, rewie, filmy (bracia Lumiere)
• sport- znacząca ewolucja, popularność zyskały dziedziny, które nie wymagały dużych kosztów, ani długich przygotowań,
na przykład piłka nożna
8) Igrzyska nowożytne 1896