Phân tích diễn biến tâm trạng của Liên An khi tàu đi qua phố huyện

Thạ ch Lam (1910-1942), tên khai sinh là Nguyễn Tườ ng Vinh, sinh ra
tạ i Hà Nộ i. Thạ ch Lam là mộ t ngườ i đô n hậ u và rấ t đỗ i tinh tế. Ô ng có quan
niệm vă n chương là nh mạ nh, tiến bộ và có biệt tà i về truyện ngắ n : “Đố i vớ i
tô i, vă n chương khô ng phả i mộ t cá ch đem đến cho ngườ i đọ c sự thoá t ly hay
sự quên, trá i lạ i, vă n chương là mộ t thứ khí giớ i thanh cao và đắ c lự c mà chú ng
ta có , để vừ a tố cá o và thay đổ i mộ t cá i thế giớ i giả dố i và tà n á c, vừ a là m cho
lò ng ngườ i đọ c thêm trong sạ ch và phong phú hơn”. Nộ i dung sá ng tá c củ a nhà
vă n chủ yếu khai thá c thế giớ i nộ i tâ m vớ i nhữ ng xú c cả m mong manh, mơ hồ
trong cuộ c số ng thườ ng ngà y. Mỗ i tậ p truyện củ a ô ng đều nhẹ nhà ng như mộ t
bà i thơ trữ tình vớ i giọ ng vă n đặ c trưng luô n điềm đạ m nhưng chứ a đự ng biết
bao tình cả m mến yêu châ n thà nh trướ c nhữ ng đổ i thay củ a vạ n vậ t xung
quanh. Vì vậ y, bướ c và o nhữ ng trang viết củ a Thạ ch Lam là ta bướ c và o mộ t
thế giớ i nghệ thuậ t riêng, mộ t thế giớ i hiện thự c đẫ m chấ t thơ : trá nh đi lố i
viết tầ m thườ ng ô ng đi sâ u và o tâ m hồ n độ c giả bằ ng nhữ ng tình cả m trong
sá ng thơ mộ ng giữ a dò ng đờ i. Trong đó đặ c sắ c nhấ t là tá c phẩ m “Hai đứ a trẻ”
- hấ p dẫ n ngườ i đọ c bằ ng chấ t liệu thậ t củ a đờ i số ng.Đặ c biệt cả nh đợ i chuyến
tà u đêm củ a hai chị em Liên chính là nơi kết tinh nhữ ng giá trị nghệ thuậ t sâ u
sắ c và tiến bộ đượ c Thạ ch Lam thể dướ i ngò i bú t đầ y nhâ n đạ o và trữ tình.

Hai đứ a trẻ là mộ t trong nhữ ng truyện ngắ n thà nh cô ng và nổ i bậ t

nhấ t củ a Thạ ch Lam, in ở tậ p Nắ ng trong vườ n. Khô ng có cố t truyện, toà n
truyện khô ng hề có hà nh độ ng phá t triển xung độ t mà chỉ toá t lên mộ t tâ m
trạ ng, mộ t khô ng khí nhưng lạ i rấ t thự c, rấ t đờ i. Tá c phẩ m là sự hò a quyện hà i
hò a giữ a hiện thự c và lã ng mạ n trữ tình. Phâ n cả nh đắ t giá nhấ t củ a truyện có
lẽ là cả m xú c rung độ ng và mong chờ mã nh liệt giữ a thờ i khắ c giao thoa củ a
thự c tạ i u á m và á nh sá ng hi vọ ng về mộ t cuộ c số ng tươi sá ng đượ c phả n chiếu
qua con tà u đi qua phố huyện trong thoá ng chố c.Đoà n tà u đã để lạ i chú t ít dư
vị thỏ a mã n và niềm tin, mộ ng tưở ng về mộ t cuộ c số ng tươi đẹp hạ nh phú c
trong mộ t tương lai khô ng xa.

Khô ng chỉ có chị em Liên mà tấ t cả nhữ ng ngườ i dâ n nơi phố huyện nghèo
đều đợ i chuyến tà u đêm đi ngang qua. Vớ i nhữ ng ngườ i dâ n trong phố huyện,
họ chờ tà u để bá n hà ng, để thêm và o cuộ c số ng mưu sinh hằ ng ngà y và i đồ ng
lẻ ít ỏ i, nhưng vớ i Liên và An, họ thứ c chờ tà u vì nguyên nhâ n sâ u xa hơn.
Trướ c hết đây là nhữ ng đứ a trẻ ngoan ngoã n biết vâ ng lờ i, chú ng là m theo
đú ng lờ i mẹ dặ n, cố thứ c đợ i tà u để xem có ai mua gì nữ a khô ng. Nhưng Liên
“khô ng trô ng mong cò n ai đến mua nữ a. Vớ i lạ i, đêm họ chỉ mua bao diêm hay
gó i thuố c là cù ng”, dườ ng như việc chờ tà u hằ ng đêm củ a Liên và Anh khô ng
hoà n toà n xuấ t phá t từ nhu cầ u củ a đờ i số ng vậ t chấ t mà hầ u như chỉ xuấ t
phá t từ nhu cầ u củ a đờ i số ng tinh thầ n. Hai đứ a trẻ "đã buồ n ngủ ríu cả mắ t",
An trướ c khi ngủ cò n dặ n vớ i chị đá nh thứ c trướ c khi tà u đến bở i lẽ vớ i chú ng,
đoà n tà u có mộ t ý nghĩa vô cù ng đặ c biệt. " Trố ng cầ m canh ở huyện đá nh
tung" ”, cò n bá c Siêu thì nghển cổ nhìn ra phía ga rồ i mừ ng rỡ : “Đèn ghi đã đến
kia rồ i" .Nó là “sự hoạ t độ ng cuố i cù ng củ a đêm khuya”, hoạ t độ ng ấ y có khả
nă ng khuấ y độ ng mạ nh liệt nhịp số ng tẻ nhạ t, tù đọ ng nơi “ao tù phẳ ng lặ ng”
(Tỏ a nhị kiều_Xuâ n Diệu) , đem lạ i cho phố huyện nghèo phú t chố c bừ ng tỉnh
sau giấ c ngủ dà i. Cả mộ t ngà y dà i leo lét, quẩ n quanh chỉ có chuyến tà u mang
đến cho chị em Liên mộ t sự khá c biệt, mộ t thế giớ i hoà n toà n khá c vớ i thự c tạ i
tự a như có phép mà u lướ t qua nơi đây.

Chuyến tà u hiện lên qua cả m nhậ n củ a Liên từ xa đến gầ n .Cả nh chuyến

tà u sắ p đến dườ ng như mang mộ t sứ c số ng kỳ diệu, cả phố huyện giờ đâ y mớ i
thự c sự bắ t đầ u độ ng đậ y. Khi tiếng cò i xe lử a ở xa vang lạ i, Liên liền đá nh
thứ c em dậ y: “Dậ y đi, An. Tà u đến rồ i”. Nhữ ng lờ i giụ c giã , nhữ ng tiếng reo
thoả ng thố t trong mừ ng rỡ vì nếu chậ m sẽ khô ng đượ c nhìn thấ y đoà n tà u
nữ a. Thạ ch Lam khô ng dù ng từ ngữ nà o để miêu tả sự há o hứ c củ a ngườ i dâ n
phố huyện mà sự há o hứ c ấ y vẫ n hiện lên số ng độ ng và đầ y chấ t nhâ n vă n.
Đoà n tà u cò n ở phía xa, Liên đã trô ng thấ y "ngọ n lử a xanh biếc, sá t mặ t đấ t
như ma trơi", nhữ ng â m thanh huyên ná o “tiếng cò i xe lử a ở đâ u vang lạ i,
trong đêm khuya kéo dà i ra theo ngọ n gió xa xô i”, “tiếng hà nh khá ch ồ n à o khe
khẽ”, “tiếng dồ n dậ p, tiếng xe rít mạ nh và o ghi”, “tiếng tà u rít lên và tà u rầ m rộ
đi tớ i”. Nhữ ng â m thanh ấ y hoà n toà n khá c vớ i thứ â m thanh ả o nã o cuả tiếng
trố ng thu khô ng hay tiếng trố ng cầ m canh khô khan, củ a tiếng ếch nhá i, tiếng
muỗ i vo ve hay tiếng đà n bầ u rung lên bầ n bậ t trong yên lặ ng. Mộ t thế giớ i
khá c đượ c đoà n tà u đem tớ i cho phố huyện nghèo, Liên và An say mê ngắ m
nhìn “cá c toa đèn sá ng trưng…nhữ ng toa trên sang trọ ng lố nhố nhữ ng ngườ i,
đồ ng và kền lấ p lá nh, và cá c cử a kính sá ng”, dườ ng như á nh sá ng rự c rỡ củ a
đoà n tà u đã xua tan đi cá i “bó ng tố i” đang gặ m nhấ m phố huyện từ ng khắ c
mộ t. Ngoạ i trừ á nh sá ng củ a ngọ n đèn dầ u và bếp lử a hiu hắ t đầ u truyện thì
cho đến khi đoà n tà u xuấ t hiện, cá i á nh sá ng rự c rỡ mớ i thậ t sự xuấ t hiện. Á nh
sá ng ấ y khô ng tù mù , leo lét như quầ ng sá ng từ ngọ n đèn chị Tí, từ khe sá ng hé
ra nơi cá nh cử a củ a cá c nhà trong phố , hay vệt sá ng nhỏ nhoi, yếu ớ t củ a
nhữ ng con đom đó m. Cư dâ n phố huyện như choá ng ngợ p bở i sự ná o độ ng củ a
đoà n tà u và cứ thế họ dầ n mơ về mộ t thế giớ i thậ t đẹp đẽ và rự c rỡ …

Thự c ra, đó là chuyến tà u khô ng đô ng đú c như mọ i khi, “thưa vắ ng ngườ i

và hình như kém sá ng”, vậ y mà nó vẫ n đem đến cho hai đứ a trẻ biết bao xú c
độ ng. Con tà u đi qua sẽ chẳ ng có gì đặ c biệt trong nhậ n thứ c củ a con ngườ i, có
chă ng Tế Hanh đã từ ng thố t lên:

"Tô i thấ y tô i thương nhữ ng con tà u

Ngà y đờ i khô ng đủ sứ c đi mau

Có chi vương víu trong hơi má y

Vớ i nhữ ng toa đầ y nặ ng khổ đau"

Nhưng vớ i chị em Liên thì hoà n toà n khá c, chuyến tà u mà hai đứ a trẻ hằ ng
mong đợ i khô ng phả i để chở đi nhữ ng đau khổ củ a kiếp ngườ i mà nó là á nh
sá ng, là hi vọ ng cuố i cù ng củ a phố huyện nà y có thể bấ u víu và o. Khi An cố hỏ i
chị " Tà u hô m nay khô ng đô ng, chị nhỉ "nhưng Liên khô ng đáp, dườ ng như cô
bé lặ ng ngườ i theo nhữ ng mơ tưở ng về mộ t thế giớ i khá c mà đoà n tà u vừ a
đem tớ i. Hai chữ Hà Nộ i ngâ n nga trong lò ng cô bé: “…họ ở Hà Nộ i về!... Hà Nộ i
xa xă m, Hà Nộ i sá ng rự c vui vẻ và huyên ná o” nơi mà ngà y xưa chị em Liên có
cuộ c số ng sung tú c cù ng ba mẹ. Cá i “vù ng sá ng rự c và lấ p lá nh” ấ y trong kí ứ c
hai chị em như đượ c dá t bằ ng và ng, bằ ng thứ và ng sá ng vừ a thự c nhưng vừ a
ả o diệu. Hà Nộ i đẹp và yên bình, khô ng như cuộ c số ng buồ n tẻ bên nhữ ng kiếp
ngườ i tà n mà hai đứ a trẻ đang số ng. Có thể Liên may mắ n hơn chị Tí, bá c Xẩ m,
bá c Siêu vì em cò n có mộ t kí ứ c tươi đẹp về vù ng sá ng để mà có nhữ ng phú t
giâ y tưở ng nhớ và mơ mộ ng. Đoà n tà u mang đến cho chị em Liên mộ t niềm
mơ tưở ng xa xă m mà rấ t êm đềm về quá khứ tươi đẹp tạ i chố n mỹ lệ Hà Nộ i.
 Quả là “Ngà y vui ngắ n chẳ ng tà y gang”, niềm vui củ a ngườ i dâ n phố huyện
chỉ hiện lên trong chố c lá t và ngay sau đó là nỗ i buồ n ậ p đến mộ t cá ch thấ m
thía. Đoà n tà u giố ng như mộ t tia chớ p, mộ t ngô i sao bă ng rạ ch qua bầ u trờ i
nơi phố huyện nghèo " để lạ i nhữ ng đố m than đỏ bay tung trên đườ ng sắ t" rồ i
mấ t hú t và o đêm tố i. Liên và An đứ ng lặ ng ngườ i dù chuyến tà u đã đi qua, hai
chị em "nhìn theo cá i chấ m nhỏ củ a chiếc đèn xanh treo trên toa sau cù ng, xa
xa mã i rồ i khuấ t sau rặ ng tre". Đêm nà o cũ ng vậ y, cả phố huyện đều khắ c
khoả i mong ngó ng, kiên nhẫ n chờ đợ i chuyến tà u đi qua rồ i mớ i chìm và o
bó ng tố i thă m thẳ m quen thuộ c củ a mình: " Từ phía ga, bó ng đèn lồ ng vớ i
bó ng ngườ i đi về", chị Tí " sử a soạ n đồ đạ c" và bá c Siêu " gá nh hà ng đi và o
trong là ng" , gia đình bác xẩ m "ngủ ngụ c trên manh chiếu" rá ch bên đườ ng cò n
cô dầ n ngậ p và o giấ c ngủ yên tĩnh. Chi tiết cuố i cù ng gâ y á m ả nh đến ngườ i
đọ c về mộ t cuộ c số ng bế tắ c “Liên thấ y mình số ng giữ a bao nhiêu sự xa xô i
khô ng biết như chiếc đèn con củ a chị Tí chỉ chiếu sá ng mộ t vù ng đấ t nhỏ ”,
dườ ng như nhữ ng cả nh đờ i nơi phố huyện chứ a đầ y bó ng tố i. Bó ng tố i ấ y
khô ng phả i là củ a vũ trụ mà là bó ng tố i củ a sự nghèo nà n, khố n khó . Cuộ c số ng
ấ y là vậ y, đơn điệu, tẻ nhạ t, kém sứ c số ng và lặ p đi lặ p lạ i như cỗ má y đượ c lậ p
trình sẵ n giố ng như thơ Huy Cậ n từ ng viết:

“Quanh quẩ n mã i vớ i và i ba dá ng điệu

Tớ i hay lui vẫ n chừ ng ấ y mặ t ngườ i

Vì quá thâ n nên quá đỗ i buồ n cườ i

Mô i nhắ c lạ i chỉ có ngầ n ấ y chuyện” (Quanh quẩ n)

Chuyến tà u đêm khẳ ng định mộ t khá t vọ ng châ n chính củ a con ngườ i. Vớ i

chị em Liên, đoà n tà u như mộ t kí ứ c vui, mộ t khá t vọ ng mơ hồ , nó chẳ ng khá c
nà o ả o ả nh nhưng lạ i mang niềm vui trong sá ng cho nhữ ng đứ a trẻ ngâ y thơ.
Vớ i ngườ i dâ n phố huyện, chuyến tà u như mộ t ướ c mơ cổ tích giú p họ thêm
niềm tin để cho họ tiếp tụ c chờ đợ i để số ng. Suy cho cù ng, chuyến tà u mà nơi
phố huyện nghèo ấ y mong đợ i tự a chiếc phao tinh thầ n để cứ u rỗ i cuộ c số ng
nghèo nà n, bế tắ c trong tă m tố i. Dướ i ngò i bú t Thạ ch Lam, chuyến tà u tườ ng
chừ ng bình thương nhưng ẩ n sâ u trong đó là tấ m lò ng nhâ n đạ o củ a nhà vă n.
Ô ng nâ ng niu, trâ n trọ ng niềm vui nhỏ bé, hiếm hoi củ a con ngườ i và đó chính
là điểm sá ng trong giá trị nhâ n đạ o củ a tá c phẩ m. Tuy bứ c tranh phố huyện
đượ c vẽ lên từ nhữ ng gam mà u hiện thự c song Thạ ch Lam khô ng quên điểm tổ
và o bứ c tranh củ a mình nhữ ng khá t vọ ng cao đẹp hướ ng tớ i cuộ c số ng, giú p
con ngườ i dầ n tự ý thứ c giá trị bả n thâ n, qua đó để họ vươn tớ i cuộ c số ng có
nghĩa và xứ ng đá ng hơn. Đọ c “Hai đứ a trẻ” củ a Thạ ch Lam ta bấ t giá c nhớ đến
“ Cô bé bá n diêm củ a An-đéc-xen. Họ là hai nhà vă n thuộ c về hai đấ t nướ c, hai
thờ i đạ i khá c nhau nhưng cù ng đồ ng điệu trong tiếng nó i yêu thương nhâ n
vă n, thá i độ vừ a cả m thương xó t xa trướ c cuộ c số ng lay lắ t, bế tắ c củ a nhữ ng
kiếp ngườ i nhỏ bé, nhấ t là nhữ ng đứ a trẻ, vừ a nâ ng niu vừ a trâ n trọ ng, khá t
vọ ng vươn ra á nh sá ng, khá t vọ ng đổ i đờ i củ a nhữ ng con ngườ i.

Có ngườ i từ ng nó i rằ ng: “Thạ ch Lam là nhà vă n ngắ t câ u bằ ng mà u,

chấ m câ u bằ ng nố t nhạ c, chuyển đoạ n bằ ng hình” bở i lẽ vậ y “Hai đứ a trẻ” hiện
lên như mộ t bứ c tranh dệt bằ ng cả m giá c”, giả n dị mà sâ u lắ ng, man má c mà
thấ m thía. Câ u chuyện soi tỏ nhữ ng bí ẩ n thi vị mà cao đẹp trong tâ m hồ n hai
chị em Liên để rồ i bộ c lộ nhữ ng giá trị hiện thự c và nhâ n đạ o sâ u sắ c. Thạ ch
Lam khô ng có tham vọ ng tạ o ra nhữ ng tình huố ng truyện éo le, nghịch cả nh.
Vậ y nhưng ô ng vẫ n đạ t đến độ toà n thiện, toà n mĩ củ a mộ t truyện ngắ n nhiều
dư â m. Ngườ i đọ c đượ c dẫ n đi trong mộ t thế giớ i nhâ n vậ t và khô ng gian bà n
bạ c nỗ i buồ n, lặ ng lẽ suy ngẫ m nhưng triết lý nhâ n sinh và nhữ ng thô ng điệp
cuộ c số ng già u ý nghĩa. Đặ c biệt, cả nh đợ i chuyến tà u đêm đã á nh lên nhữ ng
tia hy vọ ng rấ t đờ i, rấ t ngườ i mà Thạ ch Lam bằ ng cả tà i nă ng, tâ m huyết xâ y
dự ng!

Phân tích vẻ đẹp độc đáo của Huấn Cao trong cảnh cho chữ từ đó làm rõ
quan điểm của Nguyễn Tuân về cái đẹp.

Nhà vă n Thạ ch Lam có viết: “Cô ng việc củ a nhà vă n là phá t hiện cá i đẹp
ở chỗ khô ng ai ngờ tớ i, tìm cá i đẹp kín đá o củ a sự vậ t, để cho ngườ i đọ c mộ t
bà i họ c trô ng nhìn và thưở ng thứ c”. Và mộ t trong nhữ ng ngườ i đã hoà n thà nh
sứ mệnh vă n chương nà y mộ t cá ch toà n vẹn khô ng thể khô ng nhắ c đến
Nguyễn Tuâ n- ngườ i nghệ sĩ dà nh cả đờ i mình đi tìm cá i đẹp. Nguyễn Tuâ n
(1910-1987) sinh ra trong mộ t gia đình nhà nho tạ i Hà Nộ i. Cá ch mạ ng thá ng
Tá m thà nh cô ng, nhà vă n tự nguyện dù ng ngò i bú t phụ c vụ hai cuộ c khá ng
chiến củ a dâ n tộ c. Là nhà vă n củ a chủ nghĩa duy mĩ, thích sự cầ u kì, Nguyễn
Tuâ n đã tạ o cho mình mộ t thế giớ i nhữ ng nhâ n vậ t đặ c biệt, nhữ ng cá tính
khô ng lặ p lạ i. Vớ i tà i nă ng và nhữ ng đó ng gó p cho nền vă n họ c, ô ng đem đến
cho nền vă n xuô i hiện đạ i mộ t phong cách tà i hoa và độ c đá o. Trong tá c phẩ m
"Chữ ngườ i tử tù ", Đặ c biệt là phâ n đoạ n miêu tả cả nh cho chữ , Nguyễn Tuâ n
đã dẫ n dắ t ngườ i đọ c thấ y đượ c vẻ đẹp độ c đá o củ a Huấ n Cao thờ i khắ c cho
chữ và sự chiến thắ ng củ a cá i thiện ở nơi ngụ c tù tă m tố i nhấ t.

“Chữ ngườ i tử tù ” đượ c xem là vầ ng sá ng lung linh, chó i lọ i nhấ t trong

“Vang bó ng mộ t thờ i” in lầ n đầ u nă m 1940 củ a Nguyễn Tuâ n. Mộ t cuộ c hộ i ngộ
giữ a ngườ i tạ o ra cá i đẹp (Huấ n Cao) và ngườ i say mê cá i đẹp (viên quả n
ngụ c) đượ c nhà vă n mang đến cho độ c giả . Câ u chuyện xoay quanh về nhữ ng
ngà y cuố i cù ng trong đờ i củ a Huấ n Cao tạ i trạ i giam tỉnh Sơn và thờ i khắ c ô ng
Huấ n để lạ i bứ c thư phá p – hạ t giố ng nghệ thuậ t ở đờ i cho “ngườ i tri kỉ muộ n
mà ng” tiếp tụ c sứ mệnh cao cả củ a cá i đẹp. Tá c phẩ m đã thà nh cô ng xây dự ng
nhâ n vậ t điển hình như Huấ n Cao vớ i tà i viết chữ và thiên lương cao cả, trong
sá ng và khí phá ch anh hù ng mạ nh mẽ. Cả nh cho chữ ở phầ n cuố i tá c phẩ m là
mộ t lờ i khẳ ng định: dẫ u ở đâ u, dẫ u là mộ t nơi dơ bẩ n và tù tộ i, cá i đẹp vẫ n sẽ
hiện hữ u và chiến thắ ng cá i á c, cứ u rỗ i con ngườ i khỏ i nhữ ng xấ u xa, đê hèn.
Đâ y cũ ng là tình tiết đặ c sắ c nhấ t trong “Chữ ngườ i tử tù ”, gó p phầ n phá t triển
mạ ch truyện và bộ c lộ vẻ đẹp củ a cá c nhâ n vậ t.

Sá ng lên hơn cả trong nhâ n cá ch ngườ i tử tù là mộ t thiên lương trong

sá ng, vữ ng là nh, có sứ c mạ nh cứ u rỗ i nhữ ng tâ m hồ n đang dầ n bị bô i đen. Đó
là nhâ n cá ch củ a bậ c đạ i trí, đạ i dũ ng, khô ng bao giờ bị lung chuyển trướ c uy
quyền phi nghĩa và đồ ng tiền phà m tụ c: "Ta nhấ t sinh khô ng vì và ng ngọ c hay
quyền thế mà ép mình viết câ u đố i bao giờ ". Mộ t con ngườ i ý thứ c sâ u sắ c
đượ c thiên chứ c và phẩ m giá củ a nghệ thuậ t. Mộ t con ngườ i khô ng bao giờ thị
tà i. Khi chưa hiểu đượ c tấ m lò ng quả n ngụ c,ô ng khinh bỉ đến điều, coi thườ ng
y như coi thườ ng mộ t kẻ cầ m tay đao suố t đờ i chỉ số ng trong nhơ bẩ n, số ng
khô ng có ý nghĩa, mụ c tiêu. Cò n khi đã hiểu ra cá i "sở nguyện cao đẹp" củ a y,
ô ng hết sứ c cả m mến và trâ n trọ ng: "Nà o ta có biết đâ u mộ t ngườ i như thầ y
Quả n đâ y mà lạ i có nhữ ng sở thích cao quý như vậ y. Thiếu chú t nữ a ta đã phụ
mấ t mộ t tấ m lò ng trong thiên hạ ." Cũ ng chính sự thấ u hiểu nà y đã đưa hai con
ngườ i từ đố i đầ u thà nh tri â m tri kỉ. “Tấ m lò ng biệt nhỡ n liên tà i" và sở thích
cao quý hướ ng về cá i đẹp củ a viên quả n ngụ c quả thự c đã là m cho Huấ n Cao
thứ c tỉnh và thự c sự xú c độ ng. Sự châ n thà nh củ a mộ t tấ m lò ng đã đá nh thứ c
mộ t tấ m lò ng khá c. “Dò ng chữ cuố i cù ng” củ a ô ng Huấ n chính là củ a mộ t kẻ tri
â m trao lạ i cho mộ t ngườ i tri kỉ. Vậ t chấ t, uy quyền hoà n toà n trở nên vô
nghĩa, vô giá trị, chỉ cò n lạ i tấ m lò ng và vẻ đẹp củ a nghệ thuậ t, củ a tình ngườ i
lên ngô i.

Đượ c xem như cả nh tượ ng “xưa nay chưa từ ng có ” bở i lẽ cả nh cho chữ

diễn ra trong mộ t khô ng gian vô cù ng đặ c biệt: “buồ ng tố i chậ t hẹp, ẩ m ướ t".
Tá c giả đã dù ng nghệ thuậ t tương phả n "tườ ng đầy mạ ng nhện, đấ t bừ a bã i
phâ n chuộ t, phâ n giá n" đố i lậ p vớ i khô ng khí "khó i tỏ a như đá m chá y nhà , á nh
sá ng đỏ rự c củ a mộ t bó đuố c tẩ m dầ u rọ i lên ba cá i đầ u ngườ i đang chă m chú
trên mộ t tấ m lụ a bạ ch cò n nguyên vẹn lầ n hồ ". Cho chữ là mộ t mô n nghệ thuậ t
cao quý, đá ng lẽ việc cho chữ phả i diễn ra ở mộ t nơi trang trọ ng và tao nhã
như thư phò ng, nơi lầ u cao tră ng thanh gió má t, sơn thủ y hữ u tình, trong lễ
hộ i… hay trong khung cả nh ngà y tết, hoà i niệm :
"Mỗ i nă m hoa đà o nở

Lạ i thấ y ô ng đồ già

Bà y mự c Tà u, giấ y đỏ

Bên phố đô ng ngườ i qua" (Ô ng Đồ )

Thế mà , ở đây, viên thơ lạ i, viên quả n ngụ c lạ i tậ p trung ở mộ t nơi ngụ c tù đầ y
rẫ y tộ i á c mà xin chữ củ a ô ng Huấ n Cao. Thờ i gian là lú c nử a đêm, lú c vạ n vậ t
đã ngủ say trong bó ng tố i, thờ i gian chỉ già nh cho nhữ ng việc huyền bí và
thiêng liêng.Mộ t thờ i điểm u tố i, tịch mịch, đêm khuya bao trù m và đặ c biệt
hơn đâ y cò n là đêm cuố i cù ng củ a Huấ n Cao trướ c khi bị á p giả i về kinh.Thế
mà trướ c vẻ đẹp củ a nhữ ng chữ ô ng Huấ n viết ra, trướ c nhâ n cá ch cao thượ ng
củ a ô ng Huấ n, mọ i vậ t đều sá ng bừ ng lên vì cá i đẹp. Trong khung cả nh ấ y,
dướ i á nh sá ng củ a mấ y ngọ n đuố c, Huấ n Cao "cổ đeo gô ng, châ n vướ ng xiềng"
đang chă m chú "dậ m tô nét chữ " lạ i là ngườ i tự do nhấ t. Ngà y mai ô ng Huấ n sẽ
bị giả i về kinh để ra phá p trườ ng, thế mà lú c nà y đây, chính Huấ n Cao lạ i là
ngườ i ung dung, thư thá i đạ i diện cho sự sang trọ ng, uy nghi củ a cá i đẹp.
Nguyễn Tuâ n tá i hiện cả nh cho chữ vớ i sự đả o lộ n tư thế củ a cá c nhâ n vậ t.
Viên quả n ngụ c vố n là ngườ i cai quả n tù nhâ n – cô ng cụ đà n á p củ a thế lự c
phong kiến giờ đây lạ ithì thà nh kính đến "khú m nú m", cẩ n thậ n "cấ t nhữ ng
đồ ng tiền kẽm" và thơ lạ i "gầ y gò ", "run run bưng chậ u mự c" sợ hã i trướ c mộ t
ngườ i tù . Cá i đẹp về tà i hoa và nhâ n cách con ngườ i xuấ t hiện khiến cụ c diện bị
đả o lộ n, Huấ n Cao trở thà nh ngườ i là m chủ buồ ng giam, cò n ngụ c quan và thầ y
thơ lạ i là nhữ ng ngườ i ngưỡ ng mộ t, cú i đầ u trướ c ngườ i tù họ Huấ n. Họ bị
chinh phụ c hoà n toà n từ vẻ đẹp củ a nhữ ng chữ viết trên lụ a trắ ng, đến cá i đẹp
trong nhâ n cá ch Huấ n Cao. Nếu trướ c đây viên quả n ngụ c chỉ mê chữ thì bâ y
giờ đã bị chinh phụ c hoà n toà n trướ c tâ m hồ n và khí phá ch củ a ô ng
Huấ n.Trong lịch sử củ a nướ c ta khoả ng nử a đầ u thế kỉ XIX từ ng có mộ t ngườ i
họ Cao, là mộ t nhà thơ nổ i danh. Đó chính là Cao Bá Quá t. Khô ng chịu nổ i sự
suy đố n củ a triều đình nhà Nguyễn, Cao Bá Quá t đã đứ ng là m quâ n sư cho mộ t
cuộ c khở i nghĩa rồ i bị họ a "tru di tam tộ c". Ô ng Huấ n Cao khô ng phả i là hoà n
toà n là y đú c Cao Bá Quá t nhưng khi tạ o ra nhâ n vậ t nà y, hẳ n Nguyễn Tuâ n
cũ ng đã nghĩ đến Cao Bá Quá t, con ngườ i vừ a tà i nă ng vừ a khí phá ch. Và o
đú ng cá i khoả nh khắ c cuố i cù ng củ a mộ t đờ i ngườ i ngang dọ c, Huấ n Cao
đườ ng hoà ng viết ra nhữ ng "nét chữ vuô ng tươi tắ n... nó i lên nhữ ng cá i hoà i
bã o tung hoà nh củ a mộ t đờ i con ngườ i". Con ngườ i ấ y hiên ngang cho chữ
lồ ng lộ ng giữ a trờ i đêm trong á nh sá ng rự c rỡ củ a bó đuố c tẩ m dầ u. Cả ba con
ngườ i cù ng chụ m và o nhau, hồ i hộ p đó n nhậ n khoả nh khắ c cá i đẹp sinh thà nh.
Cườ ng quyền, địa vị đã hoà n toà n biến mấ t, chỉ cò n lạ i nơi đâ y cuộ c gặ p gỡ củ a
nhữ ng “tấ m lò ng trong thiên hạ ”.

Huấ n Cao đã ở vị trí cao hơn củ a ngườ i cho chữ , cò n viên quả n ngụ c và o
vị trí thấ p hơn – ngườ i nhậ n chữ . Sau khi trao đi cá i đẹp, Huấ n Cao cò n â n cầ n
nhắ c nhở : “Ở đâ y lẫ n lộ n...khô ng phả i là nơi để treo mộ t bứ c lụ a trắ ng... nó nó i
lên nhữ ng cá i hoà i bã o tung hoà nh củ a mộ t đờ i ngườ i.” Nguyễn Tuâ n nhắ c đến
thú chơi chữ là mô n nghệ thuậ t khô ng chỉ cả m nhậ n bằ ng thị giá c mà cò n cầ n
tớ i tâ m hồ n lương thiện. Lờ i khuyên củ a Huấ n Cao đố i vớ i quả n ngụ c lạ i mộ t
lầ n nữ a khẳ ng định cá i đẹp, cá i thiên lương củ a con ngườ i. Nhấ t là Huấ n Cao
chỉ ngà y mai thô i sẽ bị giả i về kinh, rồ i phả i bướ c lên đoạ n đầ u đà i, nhưng ô ng
vẫ n ung dung , vẫ n nghệ sĩ lắ m. Ô ng nhậ n xét về mù i hương củ a thỏ i mự c đú ng
là củ a mộ t con ngườ i “bầ n tiện bấ t nă ng duy, uy vũ bấ t nă ng khuấ t”: ”Thoi mự c
thầ y mua ở đâ u mà tố t và thơm quá . Thầ y có thấ y mù i thơm ở chậ u mự c bố c
lên khô ng?".Đó là mù i thơm danh tiếng củ a Huấ n Cao vẫ n cò n ngà o ngạ t đến
muô n đờ i. Nhà tù ở đây đã khô ng cò n là nhà tù nữ a mà nó đã trở thà nh nơi
chứ a đự ng mù i thơm tho củ a thiên lương con ngườ i.Nơi mà nhữ ng tấ m lò ng
chính trự c, nhữ ng lờ i khuyên dà nh cho ngườ i "tri kỉ" nhậ n muộ n :“Tô i bả o
thự c đấ y, thầ y Quả n nên tìm về nhà quê mà ở , thầ y hã y thoá t khỏ i cá i nghề nà y
đi đã , rồ i hã y nghĩ đến chuyện chơi chữ . Ở đây khó giữ thiên lương cho là nh
vữ ng và rồ i cũ ng đến nhem nhuố c mấ t cá i đờ i lương thiện đi.” Đến nhữ ng giờ
phú t cuố i cù ng, con ngườ i cao cả ấ y vẫ n khô ng quên nghĩ đến ngườ i khá c. Có
thể và o buổ i sá ng tinh sương ngà y mai, ngườ i nghệ sĩ tà i hoa, kẻ “chọ c trờ i
khuấ y nướ c” dá m chố ng lạ i cả triều đình phong kiến - Huấ n Cao sẽ bị giả i về
kinh chịu á n chém nhưng nhữ ng dò ng chữ trong cá i đêm cuố i cù ng Huấ n Cao
để lạ i cho viên quả n ngụ c sẽ vẫ n mã i bấ t tử trong tấ m lò ng và tâ m hồ n củ a
nhữ ng ngườ i đồ ng điệu. Cò n ngụ c quan sau khi nghe xong thờ i dạ y thì “cả m
độ ng, chấ p tay vá i ngườ i tù mộ t vá i, nó i mộ t câ u mà dò ng nướ c mắ t rỉ và o kẻ
miệng là m cho nghẹn ngà o: Kẻ mê muộ i nà y xin bá i lĩnh”. Cá i cú i đầ u bá i lạ y
củ a ngụ c quan như cá i cú i đầ u củ a Cao Bá Quá t trướ c hoa mai. “Nhấ t sinh đê
thủ bá i mai hoa” – mộ t đờ i chỉ bá i lạ y trướ c nhữ ng điều cao quý, trướ c cá i đẹp.
Cá i cú i đầ u tỉnh ngộ khô ng là m tư thế củ a con ngườ i hèn mọ n đi mà cà ng tô n
lên tầ m vó c củ a họ - tầ m vó c củ a nhữ ng ngườ i cao cả , biết giữ thiên lương, giữ
lấ y cá i tâ m trong sạ ch.

Nguyễn Tuâ n đã gử i gắ m cả cá i khá t vọ ng bấ t tử hó a, lưu giữ mã i mã i cá i

đẹp trong vố n vă n hó a truyền thố ng cha ô ng. Thô ng qua cả nh cho chữ , ô ng đã
bà y tỏ quan điểm về cá i đẹp củ a mình. Đó là cá i đẹp khô ng bao giờ bị cá i á c lấ n
á t, khô ng bao giờ bị cá i xấ u là m nhiễm bù n nhơ. Chính trong cá i chết, cá i thiện
sẽ tá i sinh; cá i thiện tồ n tạ i song song vớ i cá i á c nhưng tấ t nhiên khô ng thể ở
chung mộ t chỗ vớ i cá i á c. Cả nh cho chữ đã khẳ ng định niềm tin củ a Nguyễn
Tuâ n: trong bấ t kì hoà n cả nh nà o, con ngườ i vẫ n luô n khao khá t châ n – thiện –
mĩ.Tá c giả thể hiện mộ t tinh thầ n dâ n tộ c sâ u sắ c, bộ c lộ mộ t lò ng yêu nướ c kín
đá o và tinh tế gử i gắ m nơi thú chơi chữ tao nhã , truyền thố ng, đầ y vẻ mỹ họ c;
gử i gắ m trong lò ng bấ t mã n vớ i chế độ đương thờ i và lò ng kính trọ ng, mến mộ
nhữ ng ngườ i số ng khí phá ch, mạ nh mẽ và tà i hoa. Cá i đẹp, cá i vă n hó a nhắ c
nhở mỗ i chú ng ta về sự quý trọ ng, gìn giữ và phá t huy nhữ ng giá trị tố t đẹp
củ a vố n vă n hó a cổ truyền. “Chữ ngườ i tử tù " có thể xem là mộ t nghĩa cử , mộ t
sự trâ n trọ ng, thể hiện tình yêu và sự gắ n bó tha thiết củ a nhà vă n Nguyễn
Tuâ n vớ i vă n hó a – con thuyền chuyên chở hồ n cố t và điệu hồ n dâ n tộ c!
 Tấ t cả cá c yếu tố trong cả nh cho chữ đượ c kết hợ p nhuầ n nhuyễn giữ a
cá c thủ phá p nghệ thuậ t độ c đá o như tương phả n, đả o ngượ c, đặ c tả ; khả nă ng
dự ng cả nh và dự ng, truyện tả ngườ i sinh độ ng và nghệ thuậ t điêu khắ c, điện
ả nh. Ở phâ n cả nh nà y, có biết bao sự dồ n nén cả m xú c đã đượ c hó a giả i, nhữ ng
xung độ t, mâ u thuẫ n cuố i cù ng đã có lờ i giả i đáp. Nứ c danh trong nghệ thuậ t
viết chữ đẹp; khô ng vì tiền tà i, danh vọ ng, thế lự c mà khom lưng luồ n cú i để bẻ
cong ngò i bú t; cả mộ t đờ i số ng vớ i lí tưở ng, hoà i bã o lớ n lao, cao cả ; khí khá i,
hiên ngang trướ c cườ ng quyền và trướ c cả cá i chết, Huấ n Cao mang đầy đủ
trong mình nhữ ng tố chấ t xứ ng đá ng để Nguyễn Tuâ n lự a chọ n là m ngườ i
đó ng vai trò lưu giữ nhữ ng nét đẹp trong vă n hó a củ a cha ô ng ta xưa. Dẫ u sau
nà y Huấ n Cao khô ng cò n trên đờ i nhưng ô ng đã để lạ i cho đờ i nhữ ng hạ t giố ng
củ a cá i đẹp, nghệ thuậ t châ n chính cũ ng như tìm đượ c ngườ i kế thừ a, phá t huy
nhữ ng giá trị bền vữ ng đó .

Chiếc đồ ng hồ thờ i gian vẫ n tiếp tụ c thự c hiện nhữ ng vò ng quay. Đấ t

nướ c đang tiếp tụ c bướ c tiếp hà nh trình vạ n dặ m vớ i nhữ ng bướ c châ n nhiều
vậ n hộ i nhưng cũ ng lắ m chô ng gai. Sự lên ngô i củ a nhữ ng giá trị vậ t chấ t, sự
xuố ng cấ p trầ m trọ ng củ a nhữ ng nền tả ng luâ n lí và đạ o đứ c con ngườ i đã
gió ng lên hồ i chuô ng cả nh tỉnh về sự cầ n thiết củ a nhữ ng nền tả ng vă n hó a
trong nếp số ng, suy nghĩ và hà nh độ ng củ a mỗ i con ngườ i. Thế mớ i biết, trong
bấ t cứ thờ i đạ i nà o và ở hình thá i xã hộ i nà o đi chă ng nữ a, sự am hiểu, tri thứ c
và ý thứ c về vă n hó a đều cầ n thiết biết bao. Ở nhữ ng nă m 40 củ a thế kỉ XX, vớ i
“Chữ ngườ i tử tù ”, Nguyễn Tuâ n đã nó i lên tiếng lò ng và tình yêu tha thiết ô ng
dà nh cho cá i đẹp, cho nhữ ng giá trị vă n hó a cố t lõ i trong tinh thầ n dâ n tộ c.
Ngườ i ta nó i, vă n hó a chính là nhữ ng cá i cò n lạ i khi tấ t cả mọ i cá i đã mấ t đi. .
Xét đến cù ng, khi con ngườ i ta có tri thứ c, trọ ng chữ viết, trọ ng sự họ c là lú c ta
hiểu rõ đạ o lí và biết cách là m mộ t con ngườ i châ n chính. Đó thự c sự là tiếng
lò ng khẩ n thiết củ a ô ng về việc gìn giữ nhữ ng vố n quý trong vă n hó a cổ
truyền, đừ ng để nó dầ n dầ n bị lã ng quên trong lớ p bụ i mờ củ a thờ i gian để cò n
lạ i đâ u đây “cá i di tích tiều tụ y đá ng thương củ a mộ t thờ i tà n” như tiếng kêu
thương đầ y sầ u muộ n củ a Vũ Đình Liên trong bài thơ “Ô ng đồ ” củ a mộ t thờ i
tà n tạ :

“Nă m nay đà o lạ i nở
 Chẳ ng thấ y ô ng đồ xưa

Nhữ ng ngườ i muô n nă m cũ

Hồ n ở đâ u bây giờ ?”

Phân tích diễn biến tâm trạng Chí Phèo sau khi gặp Thị Nở cho đến khí bị
từ chối ( sau khi bị Thị Nở từ chối->Bi kịch bị từ chối quyền làm người)

Nhà vă n Nguyễn Minh Châ u từ ng nhậ n xét rằ ng:“Trong cá c trang

truyện củ a Nam Cao, trang nà o cũ ng có nhữ ng nhâ n vậ t chính hoặ c phụ đang
đố i diện vớ i cá i chỗ kiệt cù ng vớ i đờ i số ng con ngườ i để rồ i từ đó bắ t buộ c
ngườ i ta phả i bộ c lộ mình ra, trướ c hết là tâ m lí, nhâ n cách rồ i tiếp đến sau
cù ng là cá i nỗ i đau khô n nguô i củ a con ngườ i”. Nam Cao (1917-1951) tên thậ t
là Trầ n Hữ u Tri. Ô ng sinh ra trong mộ t gia đình nô ng dâ n ở Hà Nam. Con
ngườ i nghệ sĩ nà y nhìn bề ngoà i có vẻ lạ nh lù ng, vụ ng về, ít nó i nhưng đờ i số ng
nộ i tâ m lạ i rấ t phong phú . Ô ng quan niệm, khô ng có tình thương đồ ng loạ i thì
khô ng đá ng gọ i là ngườ i. Đặ c biệt, khi viết về ngườ i nô ng dâ n, ô ng đã kết á n
đanh thép cá i xã hộ i tà n bạ o đã hủ y hoạ i nhâ n tính củ a nhữ ng con ngườ i có
bả n chấ t hiền là nh. Nhà vă n đã đi sâ u và o nộ i tâ m nhâ n vậ t để phá t hiện và
khẳ ng định nhâ n phẩ m thiện lương ngay cả khi họ bị xã hộ i vù i dậ p, cướ p mấ t
cả nhâ n hình, nhâ n tính. Trong đó , có thể nó i Chí Phèo là tá c phẩ m thể hiện
châ n thự c nhấ t quá trình bị tha hó a củ a mộ t con ngườ i hiền hò a, chấ t phá t là
Chí Phèo. Đặ c biệt, quá trình thứ c tỉnh hồ i sinh củ a nhâ n vậ t Chí Phèo từ sau
khi gặ p thị Nở là mộ t trong nhữ ng đoạ n thể hiện sâ u sắ c ý nghĩa nhâ n vă n và
giá trị nhâ n đạ o củ a truyện. Nhờ sứ c mạ nh củ a tình ngườ i mà hơn cả đó là
tình yêu - mộ t tình yêu đã sưở i ấ m trá i tim củ a mộ t ngườ i cô đơn, khố n khổ
trong nhiều nă m.

Truyện ngắ n “Chí Phèo” đã dự ng lên bứ c tranh hiện thự c về cuộ c đờ i

và số phậ n củ a nhâ n vậ t bấ t hạ nh Chí Phèo. Ngay từ thuở ấ u thơ, Chí Phèo đã
có hoà n cả nh vô cù ng đá ng thương. Sinh ra trong mộ t lò gạ ch, nơi khô ng đượ c
coi là ngô i nhà , Chí thậ m chí cò n khô ng biết cha mẹ mình là ai, chỉ cô độ c lớ n
lên như thế dướ i bà n tay chă m só c mà thiếu tình thương củ a mọ i ngườ i trong
là ng. Tuy vậ y, ô ng trờ i vẫ n cho Chí bả n chấ t lương thiện, già u lò ng tự trọ ng
cù ng ướ c mơ má i ấ m gia đình thậ t bình dị. Nhưng rồ i, nhà tù thự c dâ n đã biến
mộ t ngườ i tố t thà nh mộ t tên lưu manh, rồ i lạ i bị Bá Kiến, tên địa chủ cườ ng
hà o già đờ i đụ c khoét biến tiếp thà nh con quỷ dữ . Bị tướ c mấ t quyền là m
ngườ i, đờ i Chí tà n rồ i trượ t dà i qua nhữ ng cơn say rượ u triền miên. Từ đâ y
Chí Phèo số ng tă m tố i, hoà n toà n vô thứ c “khô ng cò n ngà y thá ng, bao giờ cũ ng
say, thậ m chí ă n trong lú c say…” Do đó , nỗ i đau lớ n nhấ t củ a Chí Phèo là nỗ i
đau củ a con ngườ i bị tà n phá về thể xá c, bị hủ y diệt về tâ m hồ n, bị xã hộ i cự
tuyệt khô ng cho là m ngườ i. Đó chính là sứ c mạ nh tố cá o tạ o nên giá trị hiện
thự c cho tá c phẩ m.

Đú ng lú c Chí Phèo dấ n thâ n đến chỗ tộ t cù ng củ a sự tha hó a, đú ng lú c

ngườ i đọ c tưở ng Chí sẽ triền miên trong cuộ c đờ i củ a con quỷ dữ thì Nam Cao
phá t hiện trong chiều sâ u tâ m hồ n củ a nhâ n vậ t mộ t đố m lử a nhỏ nhoi bừ ng
sá ng. Chí bấ t ngờ gặ p thị Nở . Mố i tình chỉ đượ c nhó m lên và tồ n tạ i trong
khoả ng thờ i gian ngắ n ngủ i nhưng ý nghĩa củ a nó rấ t lớ n. Sau đêm tìm thấ y
hạ nh phú c vớ i thị Nở , nhữ ng tri giá c bình thườ ng củ a mộ t con ngườ i bình
thườ ng ở Chí đã đượ c khô i phụ c. Sá ng hô m sau, Chí Phèo tỉnh dậ y khi “trờ i
sá ng đã lâ u”, biết bên ngoà i mặ t trờ i đã lên cao, nắ ng rự c rỡ , nghe chim ríu rít
bên ngoà i. Kể từ khi mã n hạ n tù trở về, đâ y là lầ n đầ u tiên Chí hết say, hoà n
toà n tỉnh tá o để nhậ n thứ c nhữ ng gì đang xả y ra chung quanh mình. Tâ m hồ n
chai sạ n đã lâ u bỗ ng nhiên thứ c tỉnh, Chí thấ y “bâ ng khuâ ng”, “lò ng mơ hồ
buồ n".Và lầ n đầ u tiên, Chí Phèo nghe thấ y nhữ ng â m thanh bình thườ ng, quen
thuộ c củ a cuộ c số ng xung quanh mình: "tiếng chim hó t vui vẻ, tiếng nó i cườ i
củ a nhữ ng ngườ i đi chợ , tiếng gõ má i chèo đuổ i cá củ a anh thuyền chà i". Thậ m
chí, Chí Phèo cò n nghe rõ cuộ c chuyện trò củ a nhữ ng ngườ i phụ nữ đi buô n vả i
ở Nam Định về. “Nhữ ng tiếng quen thuộ c ấ y hô m nà o chả có . Nhưng hô m nay
hắ n mớ i nghe thấ y…” bở i Chí có bao giờ tỉnh đâ u. Nhữ ng â m thanh nà y đã
khơi gợ i cho Chí Phèo mộ t cả m xú c lâ ng lâ ng khó tả , như đượ c số ng lạ i mộ t lầ n
sau bao ngà y mơ mà ng. Ngò i bú t củ a Nam Cao thậ t tinh tế khi phâ n tích, diễn
tả sự thứ c tỉnh củ a Chí Phèo từ nhậ n thứ c đến tâ m hồ n.

Khi tỉnh tá o, Chí Phèo lầ n đầ u nghiêm tú c nhìn lạ i cuộ c đờ i củ a mình ở

quá khứ , hiện tạ i và cả tương lai sau nà y. Trướ c hết, Chí nhớ lạ i nhữ ng ngà y xa
xô i mà nao buồ n. Chí đã từ ng có ao ướ c giả n dị “có mộ t gia đình nho nhỏ .
Chồ ng cuố c mướ n cà y thuê, vợ dệt vải” và dự định tố t đẹp “bỏ mộ t con lợ n
nuô i để là m vố n liếng. Khá giả thì mua dă m ba sà o ruộ ng là m”. Ướ c ao thậ t
bình dị, nhỏ bé, lương thiện củ a anh nô ng dâ n vố n hiền là nh chấ t phá t nhưng
suố t bao nă m nó chưa thà nh hiện thự c bở i hiện thự c tà n khố c. Hiện tạ i củ a Chí
Phèo thậ t đá ng buồ n. Chí đã già “ngoà i 40 tuổ i đầ u”, “đã tớ i dố c bên kia củ a
cuộ c đờ i” và “chịu đự ng biết bao là chấ t độ c, đầy đọ a, cự c nhọ c. Mộ t trậ n ố m
chính là “dấ u hiệu bả o rằ ng cơ thể đã hư hỏ ng nhiều” và đá ng sợ hơn nữ a là sự
cô độ c. Tương lai củ a Chí cà ng buồ n hơn vớ i nhiều bấ t hạ nh “tuổ i già , đó i rét
ố m đau, cô độ c” mà cô độ c lạ i cà ng đá ng sợ hơn tấ t cả . Lú c nhỏ Chí đã bị bỏ rơi
khi chỉ là mộ t đứ a bé" trầ n truồ ng và xá m ngắ t trong mộ t vá y đụ p bên lò gạ ch
bỏ khô ng". Kí ứ c đau buồ n ấ y giờ như con rắ n gặ m nhấ m từ ng chú t mộ t vết
thương lò ng đã cũ củ a Chí. Có lẽ cũ ng lầ n đầ u tiên Chí Phèo tỉnh tá o suy nghĩ
và nhậ n thứ c đượ c tình trạ ng bi đá t, tuyệt vọ ng củ a cuộ c đờ i mình.

Lú c thị Nở đến vớ i “Nồ i chá o hà nh cò n nó ng nguyên” là m cho Chí Phèo

ngạ c nhiên và xú c độ ng, mắ t hình như ươn ướ t. Bở i lẽ đơn giả n, lầ n đầ u trên
đờ i “hắ n đượ c ngườ i đà n bà cho”, đượ c quan tâ m chứ khô ng phả i do ă n vạ ,
cướ p bó c mà có . Bá t chá o hà nh là m cho Chí nhớ lạ i cuộ c đờ i đã qua. Mộ t cuộ c
đờ i mà Chí phả i “dọ a nạ t, giậ t cướ p, là m cho ngườ i ta sợ ”. Chí nhìn bá t chá o
bố c khó i mà bâ ng khuâ ng. Nghệ thuậ t diễn tả tâ m lý nhâ n vậ t củ a Nam Cao rấ t
tà i tình khi nhà vă n phá t hiện sự thứ c tỉnh trong tâ m hồ n củ a Chí Phèo. Từ mỗ i
ngà y chìm đắ m trong say rượ u, giờ Chí đã “say” ngườ i phụ nữ có ngoạ i hình
xấ u xí, muộ n chồ ng. Chí thấ y thị Nở thế mà có duyên:

Ả ngớ ngẩ n

Gã khù ng điên

Khi tình yêu đến bỗ ng nhiên thà nh ngườ i

Bá t chá o hà nh củ a thị Nở , Chí thấ y thơm ngon lạ lù ng: “Chỉ khó i xô ng và o mũ i

cũ ng đủ là m ngườ i ta nhẹ nhõ m”. Thậ m chí hắ n cò n nhậ n xét :" nhữ ng ngườ i
suố t đờ i khô ng ă n chá o hà nh khô ng biết rằ ng chá o hà nh ă n rấ t ngon". Vớ i Chí
Phèo, đó là bá t chá o mang mộ t hương vị tình yêu châ n chính, hà m chứ a cả tình
yêu châ n thà nh mà thị Nở dà nh cho mình. Đâ y là mộ t hạ nh phú c giả n dị nhưng
lớ n lao mà lầ n đầ u tiên chà ng trai họ Chí đượ c hưở ng.

Tình yêu thậ t sự đã biến Chí Phèo “thà nh trẻ con”. Chí “muố n là m nũ ng vớ i
Thị như vớ i mẹ”. Tình yêu đã xó a đi nét hung dữ , độ c á c trên khuô n mặ t Chí,
là m Chí trở nên hiền là nh. Đó là giâ y phú t mà hắ n "ngườ i nhấ t" sau biết bao
nhiêu nă m triền miên trong nhữ ng cơn say. Đã 2 lầ n thị Nở đã phả i thố t lên:
“Ô i sao mà hắ n hiền!” rồ i “Nhữ ng lú c tỉnh tá o hắ n cườ i nghe thậ t hiền”. Cả m
giá c đượ c yêu thương đã khiến Chí trỗ i dậ y mộ t tình yêu cuộ c số ng, phầ n quỷ
tạ m thờ i rũ bỏ , bâ y giờ , Chí chỉ có mộ t mong ướ c đó là đượ c trở lạ i cuộ c số ng
lương thiện và thị Nở chính là câ y cầ u để đưa Chí trở lạ i hò a nhậ p vớ i cuộ c
số ng con ngườ i lương thiện. Anh khao khá t số ng lương thiện “trờ i ơi! Hắ n
thèm lương thiện, muố n là m hò a vớ i mọ i ngườ i”. Hơn hết anh hi vọ ng mong
chờ thị Nở sẽ “mở đườ ng cho hắ n”, “hắ n sẽ đượ c nhậ n và o cá i xã hộ i bằ ng
phẳ ng, thâ n thiện củ a nhữ ng ngườ i lương thiện”. Bỡ i lẽ thị có thể chung số ng
vớ i hắ n sao mọ i ngườ i lạ i khô ng thể chấ p nhậ n hắ n .Cù ng vớ i mong ướ c đượ c
là m ngườ i lương thiện, Chí khao khá t hạ nh phú c và mộ t má i ấ m gia đình. Nên
hắ n đã thố t lên niềm mong ướ c xưa cũ củ a mình “Giá cứ thế nà y mã i thì thích
nhỉ?”. Lú c nà y nộ i tâ m củ a Chí đã bừ ng tỉnh, lương tri củ a hắ n đã trỗ i dậ y mà
thô i thú c tình cả m hắ n. Hắ n thậ t sự muố n ''thế nà y'' đó là muố n đượ c ă n chá o
hà nh, đượ c số ng bên cạ nh thị Nở , đượ c thị quan tâ m, chă m só c, yêu thương và
đượ c là m nũ ng vớ i thị... “Hay là mình sang đâ y ở vớ i tớ mộ t nhà cho vui” mộ t
má i ấ m gia đình vui vẻ, hạ nh phú c, câ u nó i nà y giố ng như mộ t lờ i cầ u hô n củ a
Chí vớ i thị Nở - mộ t lờ i cầ u hô n rấ t canh điền, chấ t phá c, giả n dị. Hắ n muố n
số ng như mộ t con ngườ i đú ng nghĩa, khao khá t đượ c trở lạ i vớ i cuộ c số ng
bình thườ ng, đượ c là m hò a vớ i mọ i ngườ i. Thị nở sẽ là cây cầ u nố i giữ a hắ n
vớ i cuộ c đờ i. Chí Phèo bâ ng khuâ ng, há o hứ c nghĩ tớ i mộ t tương lai tố t đẹp.
Chính tình ngườ i củ a Thị Nở đã thứ c tỉnh hồ i sinh tình ngườ i trong Chí Phèo,
thế mớ i biết sứ c cả m hó a củ a tình thương kỳ diệu biết nhườ ng nà o! .

Bằ ng ngò i bú t nghệ thuậ t điêu luyện và tinh tế, Nam Cao đã diễn tả mộ t
cá ch sâ u sắ c diễn biến tâ m lý củ a nhâ n vậ t điển hình tạ o nên giá trị nghệ thuậ t
tiêu biểu cho phong cá ch sá ng tá c củ a mình. Nghệ thuậ t kể chuyện linh hoạ t
vớ i diễn biến đầy kịch tính, gay cấ n, bấ t ngờ . Phá t hiện và miêu tả quá trình
thứ c tỉnh củ a Chí Phèo là mộ t thà nh cô ng nghệ thuậ t đặ c sắ c củ a ô ng. Tá c giả
đã khéo lự a chọ n nhữ ng chi tiết rấ t châ n thự c thể hiện, miêu tả tâ m lí nhâ n vậ t
sắ c sả o hiện lên ý nghĩa củ a sự hồ i sinh là sứ c số ng củ a thiên lương, củ a lò ng
lương thiện. Cũ ng giố ng vớ i sự thứ c tỉnh củ a nhâ n vậ t Mị trong "Vợ chồ ng A
Phủ . Ở Mị là vẻ đẹp sứ c số ng cũ ng như tinh thầ n phả n khá ng mạ nh mẽ củ a con
ngườ i miền nú i thậ t thà , chấ t phá t. Cò n ở Chí Phèo là sự khá ng cự để quay về
bả n chấ t lương thiện. Cả hai nhà vă n đều thô ng qua sự trỗ i dậ y củ a hai nhâ n
vậ t để phá t hiện ra vẻ đẹp tiềm tà ng từ đó thể hiện niềm thương cả m trướ c
nhữ ng số phậ n chịu sự đày đọ a củ a định kiến xã hộ i. Thô ng qua truyện, mộ t
lầ n nữ a, Nam Cao đã chứ ng tỏ mộ t ngườ i dù có hình hà i xấ u xa, dự tợ n thế nà o
nhưng sâ u trong tiềm thứ c vẫ n cò n chú t gì đó mềm mạ i và hiền hò a. Chính
điều nà y đã tạ o nên giá trị nhâ n đạ o sâ u sắ c và mớ i mẻ củ a tá c phẩ m.

Chính sự să n só c giả n dị đầ y â n tình và lò ng yêu thương mộ c mạ c, châ n

thà nh củ a thị - ngườ i đà n bà xấ u xí đã đưa Chí Phèo ra khỏ i bó ng tố i cuộ c đờ i
và đá nh thứ c bả n chấ t lương thiện cò n só t lạ i trong hình hà i dữ tợ n. Để ta hiểu
đượ c trên đờ i nà y khô ng có ngườ i nà o là hoà n toà n xấ u xa, chỉ là họ chưa
đượ c cả m hó a, chưa đượ c yêu thương. Trong suố t cuộ c đờ i mình, Nam Cao đã
luô n đau đá u mộ t điều : Là m thế nà o để có thể nhìn nhậ n bả n chấ t củ a ngườ i
nô ng dâ n dẫ u vẻ ngoà i có thô kệch, xấ u xí? Phả i chă ng đó là nhờ đô i mắ t á nh
lên tình thương, để dù cho trên mặ t có chằ ng chịt vết sẹo củ a Chí Phèo hay vẻ
xấ u xí ngơ ngẩ n củ a thị Nở , Nam Cao vẫ n luô n thấ y ở họ sá ng ngờ i mộ t vẻ đẹp
đá ng quý, là nét đẹp củ a tấ m lò ng thiện lương, nhâ n á i toá t ra từ nộ i tâ m trong
sá ng, hướ ng thiện mà xã hộ i lú c bấ y giờ chẳ ng mấ y ai có đượ c. Như cá ch mà
ô ng đã truyền tả i qua lờ i nó i củ a nhâ n vậ t ô ng giá o trong tá c phẩ m Lã o Hạ c: "
Chao ô i! Đố i vớ i nhữ ng ngườ i số ng quanh ta, nếu ta khô ng cố mà tìm hiểu họ ,
ta chỉ thấ y họ gà n dở , ngu ngố c, bầ n tiện, xấ u xa, bỉ ổ i,... toà n nhữ ng cớ để cho
ta tà n nhẫ n; khô ng bao giờ ta thấ y họ là nhữ ng ngườ i đá ng thương; khô ng bao
giờ ta thương".

Phân tích diễn biến tâm trạng sau khi bị thị từ chối và bi kịch bị cự tuyệt
quyền làm người.

Nhà vă n Nguyễn Minh Châ u .... chấ t phá t là Chí Phèo. Đâ y là mộ t truyện
ngắ n có giá trị hiện thự c, nhâ n đạ o sâ u sắ c, chứ ng tỏ trình độ nghệ thuậ t bậ c
thầ y củ a mộ t nhà vă n lớ n. Trong lò ng ngườ i đọ c bao thế hệ, hình tượ ng nhâ n
vậ t Chí Phèo đã để lạ i dấ u ấ n sâ u đậ m khi rơi và o bi kịch bị thị Nở từ chố i. Bi
kịch củ a mộ t con ngườ i khao khá t muố n là m ngườ i lương thiện nhưng bị xã
hộ i cự tuyệt, để rồ i rơi và o tuyệt vọ ng và bế tắ c.
 Truyện ngắ n “Chí Phèo” đã dự ng... tạ o nên giá trị hiện thự c cho tá c
phẩ m.

Đú ng lú c Chí Phèo dấ n thâ n đến chỗ tộ t cù ng củ a sự tha hó a, đú ng lú c

ngườ i đọ c tưở ng Chí sẽ triền miên trong cuộ c đờ i củ a con quỷ dữ thì Nam Cao
phá t hiện trong chiều sâ u tâ m hồ n củ a nhâ n vậ t mộ t đố m lử a nhỏ nhoi bừ ng
sá ng. Hắ n ao ướ c trở lạ i là m ngườ i lương thiện. Khi bấ t ngờ gặ p thị Nở , mố i
tình chỉ đượ c nhó m lên và tồ n tạ i trong khoả ng thờ i gian ngắ n ngủ i nhưng ý
nghĩa củ a nó rấ t lớ n. Tình yêu đã xó a đi nét hung dữ , độ c á c trên khuô n mặ t
Chí, là m chí trở nên hiền là nh. Đó là giâ y phú t mà hắ n ngườ i nhấ t sau biết bao
nhiêu nă m triền miên trong nhữ ng cơn say. Đã 2 lầ n thị Nở đã phả i thố t lên:
“Ô i sao mà hắ n hiền!” rồ i “Nhữ ng lú c tỉnh tá o hắ n cườ i nghe thậ t hiền”. Cả m
giá c đượ c yêu thương đã khiến Chí trỗ i dậ y mộ t tình yêu cuộ c số ng, phầ n quỷ
tạ m thờ i rũ bỏ , bâ y giờ , Chí chỉ có mộ t mong ướ c đó là đượ c trở lạ i cuộ c số ng
lương thiện và thị Nở chính là câ y cầ u để đưa Chí trở lạ i hò a nhậ p vớ i cuộ c
số ng con ngườ i lương thiện. Chí khao khá t số ng lương thiện “trờ i ơi! Hắ n thèm
lương thiện, muố n là m hà o vớ i mọ i ngườ i”. Và hơn hết hắ n hi vọ ng mong nhờ
thị Nở sẽ “mở đườ ng cho hắ n”, “hắ n sẽ đượ c nhậ n và o cá i xã hộ i bằ ng phẳ ng,
thâ n thiện củ a nhữ ng ngườ i lương thiện”.

Nỗ i khao khá t, mong muố n đượ c số ng lương thiện củ a CP mộ t lầ n nữ a

khô ng thể trở thà nh hiện thự c. Tình yêu củ a thị Nở khô ng đủ sứ c để cứ u con
ngườ i dướ i vự c sâ u nà y . Con đườ ng trở lạ i là m ngườ i củ a Chí vừ a hé mở đã
đó ng lạ i. Thị Nở khướ c từ CP bở i lẽ bà cô củ a thị kiên quyết ngă n cả n mố i tình
nà y. Bà khô ng đồ ng ý cho chá u bà lấ y CP. Lờ i củ a bà cũ ng chính là định kiến
nặ ng nề củ a là ng Vũ Đạ i về Chí: “con quỷ dữ củ a là ng Vũ Đạ i”, thằ ng khô ng cha,
chỉ có nghề rạ ch mặ t ă n vạ ". Khi nghe nhữ ng lờ i nà y từ thị Nở , Chí “ngẩ n
ngườ i” và thấ t vọ ng. Nhưng khô ng đến nỗ i tuyệt vọ ng vì Chí vẫ n cò n “hít thấ y
hơi chá o hà nh”.Khi Thị về, hắ n đuổ i theo, nắ m lấy tay thị nhưng bị hắ t hủ i mộ t
cá ch phũ phà ng. Như vậ y chứ ng tỏ Chí khao khá t tình yêu, tha thiết đến vớ i TN
– đến vớ i cuộ c đờ i lương thiện biết nhườ ng nà o. Khi thấ y khô ng có cá ch níu
giữ đượ c TN, tình yêu đã bị tan vỡ , CP rơi và o vự c thẳ m tuyệt vọ ng vớ i mộ t bi
kịch đau đớ n: sinh ra là m ngườ i mà khô ng đượ c là m ngườ i, bị cự tuyệt quyền
là m ngườ i. Vì thế, hắ n uố ng thậ t say, cà ng uố ng cà ng tỉnh, cà ng tỉnh tá o cà ng
buồ n, rồ i “ô m mặ t khó c rưng rứ c”. Lú c đó CP vẫ n cò n “cứ thoang thoả ng thấ y
hơi chá o hà nh”. Chi tiết nà y đượ c nhà vă n nhắ c lạ i nhằ m tô đậ m nỗ i khá t khao
về cuộ c số ng hạ nh phú c, lương thiện củ a CP. Đau đớ n, vậ t vã , tuyệt vọ ng, CP lạ i
uố ng rượ u. Tuy say nhưng trong sâ u thẳ m tâ m hồ n Chí vẫ n ý thứ c đượ c rấ t rõ
nỗ i đau về thâ n phậ n: muố n là m ngườ i lương thiện mà khô ng đượ c. Bi kịch
củ a đã đẩy Chí lên tộ t đỉnh củ a sự thố ng hậ n.

Trong cơn khủ ng hoả ng, bế tắ c, CP uố ng đến say mềm, rồ i ra đi vớ i mộ t

con dao. Lú c đầ u , CP định đến nhà Thị Nở đâ m chết bà cô nhưng châ n lạ i đến
thẳ ng nhà Bá kiến. Tuy say nhưng CP cũ ng nhậ n biết kẻ thù chính củ a mình
khô ng phả i là bà cô Thị Nở , mà chính là Bá Kiến. Chính bá kiến đã biến Chí từ
mộ t ngườ i lương thiện thà nh “con quỷ dữ củ a là ng Vũ Đạ i” để giờ đâ y muố n
là m ngườ i lương thiện cũ ng khô ng đượ c. CP cà ng thấ m thía hơn tộ i á c củ a kẻ
đã cướ p đi củ a mình cả bộ mặ t và linh hồ n con ngườ i. Đến nhà Bá kiến, Chí
trợ n mắ t, chỉ tay và o mặ t lã o, nó i nhữ ng lờ i rấ t tỉnh tá o, đanh thép kết tộ i tên
cá o già nà y đò i “là m ngườ i lương thiện”, đò i lạ i bộ mặ t là nh lặ n. Chí đã hà nh
độ ng như mộ t ngườ i tỉnh tá o vớ i nhữ ng suy nghĩ sâ u sắ c. CP đâ m chết Bá Kiến.
Đâ y chính là hà nh độ ng quyết liệt củ a mộ t ngườ i nô ng dâ n nô lệ đã thứ c tỉnh.
Mộ t hà nh độ ng có tính tấ t yếu. Sau khi đâ m chết Bá Kiến, CP cũ ng quay dao tự
đâ m chết mình. Chí đã hủ y diệt cuộ c số ng củ a mình để giả i quyết sự bế tắ c củ a
số phậ n. CP có nă m ngà y sau lầ n gặ p Thị Nở đượ c số ng như mộ t con ngườ i và
chết như mộ t con ngườ i. Chí chết để giữ lạ i phầ n hiền lương cò n só t lạ i trong
tâ m hồ n.Nhữ ng câ u hỏ i và tiếng kêu củ a CP và o cuố i tá c phẩ m trong nhữ ng
giâ y phú t tỉnh tá o nhấ t củ a CP “Ai cho tao lương thiện?”, “Là m thế nà o cho mấ t
đượ c nhữ ng vết mả nh chai trên mặ t nà y?” vừ a đau đớ n vừ a phẫ n uấ t, là m cho
ngườ i đọ c rấ t xú c độ ng, day dứ t trướ c số phậ n mộ t con ngườ i. Cá i chết thả m
khố c củ a CP trên ngưỡ ng cử a trở về vớ i cuộ c số ng đã có ý nghĩa tố cá o mạ nh
mẽ xã hộ i thự c dâ n phong kiến. Trướ c đâ y, để tồ n tạ i, CP phả i bá n bộ mặ t
ngườ i, linh hồ n ngườ i cho quỷ dữ . Đến nay, khi linh hồ n trở về, CP phả i đổ i cả
sự số ng củ a mình. Vớ i Chí, niềm khao khá t đượ c số ng lương thiện cao hơn cả
tính mạ ng.

Nam Cao đã thể hiện tư tưở ng nhâ n đạ o độ c đá o, mớ i mẻ qua bi kịch củ a

CP. Phá t hiện, miêu tả phẩ m chấ t tố t đẹp củ a ngườ i nô ng dâ n ngay cả khi
tưở ng như họ đã bị XH thự c dâ n nử a phong kiến tà n á c biến thà nh thú dữ . Đâ y
cũ ng chính là giá trị đặ c sắ c củ a tá c phẩ m. Kẻ tà n á c bị trừ ng trị nhưng ngườ i
lương thiện như CP chưa đượ c hưở ng hạ nh phú c. Điều đó chứ ng tỏ NC có cá i
nhìn hiện thự c sâ u sắ c, giá trị hiện thự c củ a truyện ngắ n cà ng đượ c khẳ ng
định. Bằ ng ngò i bú t nghệ thuậ t điêu luyện và tinh tế, NC đã diễn tả mộ t cá ch
sâ u sắ c diễn biến tâ m lý củ a nhâ n vậ t điển hình CP từ hi vọ ng đến thấ t vọ ng,
tuyệt vọ ng, bế tắ c.Từ nhữ ng giọ t nướ c mắ t củ a Chí, ta liên tưở ng đến mộ t nhâ n
vậ t cù ng trả i qua bi kịch khủ ng khiếp củ a cuộ c đờ i; đó là nhâ n vậ t Hộ trong tá c
phẩ m Đờ i thừ a cù ng tá c giả . Giọ t nướ c mắ t củ a Hộ rơi khi vừ a trả i qua bi kịch
vỡ mộ ng vă n chương và bi kịch số ng thừ a. Từ mộ t ngò i bú t sá ng tạ o vớ i cá ch
viết thậ n trọ ng, có lý tưở ng, hoà i bã o lớ n, biết giuýp đỡ kẻ yếu giờ đây Hộ lạ i
trở thà nh ngườ i tầ m thườ ng, tồ i tệ, viết chỉ vì miếng cơm manh á o. Từ đó ta
mớ i hiểu thấ u đượ c nhữ ng con ngườ i vố n có bả n chấ t thiện lương lạ i bị xã hộ i
tha hó a, bị hắ t hủ i để trở thà nh nhữ ng kẻ cặ n bã , con quỷ dữ .

Kết thú c bi kịch đã đặ t cho ngườ i đọ c nhữ ng câ u hỏ i: Là m thế nà o,

bằ ng con đườ ng nà o để ngườ i nô ng dâ n khô ng rơi và o bi kịch như Chí Phèo?
Đọ c “Chí Phèo” củ a Nam Cao, ngườ i đọ c bao đờ i vẫ n dâ ng lên cả m xú c đau
đớ n, xó t xa trướ c sự quằ n quạ i, quẫ y đạ p củ a con ngườ i trướ c Cá ch mạ ng
thá ng Tá m khi họ buộ c phả i lự a chọ n giữ a hai con đườ ng: số ng thì phả i là m
quỷ, khô ng muố n là m quỷ thì phả i chết. Chí Phèo đã chết giữ a ngưỡ ng cử a trở
về vớ i cuộ c đờ i lương thiện để giữ lấy nhâ n cá ch cho bả n thâ n. Hiện thự c đờ i
số ng đã trở thà nh má u thịt củ a tá c phẩ m. Chấ t hiện thự c là m nên sứ c số ng cho
tá c phẩ m và chính tà i nă ng ngườ i nghệ sĩ đã bấ t tử hó a sứ c số ng ấ y.Nam Cao -
sâ u sắ c và lạ nh lù ng khi khá m phá ra con đườ ng tha hó a về nhâ n hình lẫ n
nhâ n tính củ a ngườ i nô ng dâ n. Tá c phẩ m củ a Nam Cao là tiếng chuô ng: hã y
cứ u lấ y con ngườ i, nhữ ng con ngườ i sâ u trong họ là thiên lương trong sá ng ;
như cá ch mà ô ng đã truyền tả i qua lờ i nó i củ a nhâ n vậ t ô ng giá o trong tá c
phẩ m Lã o Hạ c: " Chao ô i! Đố i vớ i nhữ ng ngườ i số ng quanh ta, nếu ta khô ng cố
mà tìm hiểu họ , ta chỉ thấ y họ gà n dở , ngu ngố c, bầ n tiện, xấ u xa, bỉ ổ i,... toà n
nhữ ng cớ để cho ta tà n nhẫ n; khô ng bao giờ ta thấ y họ là nhữ ng ngườ i đá ng
thương; khô ng bao giờ ta thương".