Instuuropdracht 2

1:

Videofragment 1 : GETUIGEN VERHALEN, ERVARINGEN VAN NEDERLANDSE

BURGERS MET INGEKWARTIERDE DUITSE MILITAIREN, INTERVIEW 03.

Project: Ervaringen van Nederlandse burgers met ingekwartierde Duitse militairen.

Geïnterviewde: Mevrouw Witte-Bulten, 1925 geboren
Interviewer: Froukje Demant (FD), sociaal-wetenschappelijk en historisch
onderzoeker
Plaats: Borne
Tijd: 9 juli 2009, 15 uur – 18 uur
Tijdsbestek: 1940-1945, heden (2009)
Locatie:Aalten en omgeving, Achterhoek
Bron: http://getuigenverhalen.nl/interview/interview-03-
5/keywords=lot%20joden?offset=1811 (laatst bezocht 22 maart 2021); de registratie
en uitwerking van dit interview zijn gedeponeerd bij
DANS: https://doi.org/10.17026/dans-2aa-nmu2;
https://easy.dans.knaw.nl/ui/datasets/id/easy-dataset:41408/tab/2# (laatst bezocht 22
maart 2021).

Totaaltijd : 2.41.27h.

Begintijd fragment 1: band 2: 56.00 Eindtijd fragment 1: 1.00.02h

Begintijd fragment 2: band 4: 57.00 Eindtijd fragment 2: 1.05.04h

Beschrijving:

Mw. Witte-Bulten was, wat je zou kunnen noemen, een omstander. Als middelbare-
scholiere heeft ze de Tweede Wereldoorlog min of meer bewust meegemaakt. Ze
woont in Aalten in de Achterhoek, in de grensstreek met Duitsland. Van oudsher zijn
er veel contacten met Duitsers. Haar familie was wel betrokken bij het lot van
onderduikers en verzetsmensen maar behoorde niet tot de categorie daders of
slachtoffers. Hoewel haar vader, als notabele, als represaille, in kamp Amersfoort
heeft gezeten, en het ouderlijk huis gebombardeerd is. Aalten gold als een aan- en
doorvoer gebied voor de oorlog, regelmatig werden er ook Duitsers bij hen
ingekwartierd. In het fragment vertelt mw. Witte-Bulten over hoe zij toen en nu
aankijkt tegen Duitsers als dader, wat zij wist van het lot van de Joden en hoe zij
daar anno 2009 tegenaan kijkt. Uit alles blijkt dat het haar nog steeds, en misschien
wel meer dan toen, bezighoudt, ze heeft er veel over gelezen en is actief in het
verzamelen van verhalen van getuigen (oral history).

1
Videofragment 2 : VERDRONGEN VERDRIET

project: Oogetuigenverslagen van het bombardement van Nijmegen 22 februari

1944.1
.
Geïnterviewden: Bernard Lindeboom; Maria Dekkers; P.N. Knuever, S. Hermsen;
Bart Janssen.
Een film van Ruud den Brok en Lambert van Griensven met medewerking van Bart
Janssen.
Interviewer: Ruud den Brok
Plaats: Nijmegen
Datum plaatsing video: 25 januari 2019
Tijdsbestek: 22 februari 1944 - heden (2019)
Locatie:Nijmegen
Bron:
https://www.youtube.com/watch?v=naztEFdPFDM&t=25s&ab_channel=RuuddenBro
k (laatst bezocht 26 maart 2021); (laatst bezocht 22 maart 2021);
https://historiek.net/ooggetuigenverslagen-van-het-bombardement-van-
nijmegen/92823/ (laatst bezocht 26 maart 2021);
https://www.oorlogsdodennijmegen.nl/ (laatst bezocht 28 maart 2021).

Totaaltijd : 28.53 Min.

Begintijd fragment: 25.00 min.

Eindtijd fragment: 28.10 min.

Beschrijving:

Op 22 februari 1944 kwamen bij een bombardement op Nijmegen bijna 800 mensen
om het leven en werd een groot deel van de binnenstad verwoest. Omdat het om
een vergissingsbombardement door Amerikaanse bommenwerpers ging, is het lange
tijd verzwegen. De vorige eeuw werden officieel wel de slachtoffers van Operatie
Marketgarden herdacht, maar was er geen plek of gelegenheid om bij deze
gebeurtenis stil te staan. Bart Janssen was zelf nog een baby, maar de verhalen van
zijn familie over die dag waren altijd aanwezig. De erfenis van zijn oma bestond uit
veel bidprentjes van de omgekomenen. Hij besluit nabestaanden op te speuren,
hetgeen resulteerde in een boek in 2005, heruitgegeven bij de 75 e herdenking van de
bevrijding van Nijmegen in 2019. Het bestaat uit honderden interviews met
familieleden van de 763 achterhaalde namen van slachtoffers. In het videofragment
gaat het vooral om het onderdrukte verdriet, omdat men niet mocht praten over het
gebeurde, er geen erkenning voor kreeg.

1 Bart Janssen, De pijn die blijft: ooggetuigenverslagen van het bombardement van Nijmegen 22
februari 1944 (Nijmegen 2019).

2
2: Onderzoeksvraag

In de jaren voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog kan men in de

Nederlands-Duitse grensstreek het samenleven van joden en niet joden als
‘sympathiserend passief’ betitelen. Frouke Demant die voor haar promotieonderzoek
over het samenleven van joden en niet-joden in Twente en aangrenzend Duitsland in
de periode tussen de jaren twintig en jaren vijftig van de twintigste eeuw vele
interviews heeft gehouden, waaronder die met mevrouw Witte-Bulten, concludeert
dat er van oudsher vele verbindingen bestonden in het grensverkeer tussen Duitsers
en Nederlanders maar er door de oorlog een verschil in houding en beleving
ontstond:

(…)en joden aan de Duitse zijde van de grens steeds meer in een ‘abnormale
normaliteit’ kwamen te leven waarin zij door buren en bekenden werden geïsoleerd,
gedegradeerd en geëxploiteerd. Hoewel de niet-joden van hun kant morele
dissonantie konden ervaren, deden zij in overgrote meerderheid mee aan de moraal
van uitsluiting. Aan Twentse zijde kan de opstelling van de niet-joden onder bezetting
daarentegen beter worden aangeduid als ‘sympathiserend passief’: de
Jodenvervolging werd als een afschuwelijk maar onvermijdelijk gegeven ervaren
waaraan weinig te veranderen viel. Na het einde van de oorlog, toen joden en niet-
joden aan beide zijden van de grens een nieuwe normaliteit moesten zien op te
bouwen, vormde zwijgen vaak het enige middel om een alledaags samenleven weer
mogelijk te maken.2

Het zou interessant zijn te onderzoeken of er overeenkomsten bestaan tussen het

lange tijd verzwijgen of verdringen van het lot van joodse medeburgers en het
verzwijgen of verdringen van een tragische gebeurtenis als het Nijmeegse
vergissingsbombardement. Onderdeel van dit onderzoek zou kunnen zijn of
schaamte een rol heeft gespeeld,

2 Froukje Demant, 'Verre buren. Samenleven in de schaduw van de Holocaust ' (Amsterdam, 2015)
samenvatting ; proefschrift: https://dare.uva.nl/search?identifier=a7b1b7ca-9e2b-402a-b92c-
fd3099993b8d (laatst bezocht 1 augustus 2022)

3
3.

Bij het vertellen van een geschiedverhaal kan de auteur nooit helemaal afwezig zijn.
Op de een of andere manier maakt de schrijver deel uit van de beschreven
gebeurtenissen, al was het maar bij de keuze van het onderwerp. Conny Kristel
noemt dit de subjectpositie, ofwel de standplaatsgebondenheid, van de historicus.3 Ik
heb gekozen voor het verhaal van omstanders. Omstanders die de Tweede
Wereldoorlog hebben meegemaakt in zowel de Achterhoek, waar ik geboren ben, als
Nijmegen, waar ik heb gestudeerd en woon. Ik ben letterlijk geboren op een
steenworp afstand van de Duitse grens. Mijn moeder was Duitse en 12 jaar aan het
einde van de oorlog. Ze kon niet naar de middelbare school vanwege Engelse
bombardementen. Haar vader werd krijgsgevangene gemaakt in Marseille, en mijn
oma moest het zien te rooien met 9 kinderen. Mijn vader was iets ouder en mocht
helpen met het uitdelen van eten in de Duitse loopgraven, en vond alles spannend.
Er zijn joden verraden en weggevoerd in mijn geboortedorp.4 Verraden door iemand
die iedereen goed kende. Er werd niet over gesproken. Mijn ouders vroegen zich ook
niet wat het lot van de klasgenootjes was, die opeens niet meer kwamen. Ongeveer
zoals ook mw Witte-Bulten ,streek- en tijdgenoot, antwoorde op de vraag of ze wist
van de Jodenvervolging: Ik wist dat ze opgepakt werden.5 In Nijmegen kwam ik in
een huis langs het spoor te wonen waar de vorige eigenaar met zijn kinderen moest
schuilen voor bommen. Pas aan het eind van de vorige eeuw werd het zwijgen
verbroken, en hoorde ik dat het een Amerikaanse vergissingsbombardement was
waar 800 mensen bij om het leven kwamen.6 Bernard Lindeboom, destijds 17, over
dat zwijgen: Mijn vader op latere leeftijd, en toen klikte het heel goed. En toen werd
er nog niet over gesproken. Nooit. Nooit.7
De keuze om mijn onderzoeksvraag zo te kiezen is ontegenzeggelijk beïnvloed door
de verhalen die ik (niet) te horen heb gekregen.

3 Conny Kristel, Geschiedschrijving als opdracht: Abel Herzberg, Jacques Presser en Loe de Jong
over de jodenvervolging (Amsterdam 1998) 22.
4 http://www.hetlankheet.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=79:terug-op-plek-vol-

tragiek&catid=29:nieuws&Itemid=27 (laatst bezocht 31 maart 2021)

5
https://doi.org/10.17026/dans-2aa-nmu2; https://easy.dans.knaw.nl/ui/datasets/id/easy-
dataset:41408/ GV_CaleidoscoopFilm_ingekwartierd_03.pdf (laatst bezocht 22 maart 2021) band 4
58.02 min e.v. (laatst bezocht 31 maart 2021)
6 https://historiek.net/ooggetuigenverslagen-van-het-bombardement-van-nijmegen/92823/ (laatst

bezocht 31 maart 2021)

7 https://www.youtube.com/watch?v=naztEFdPFDM&t=25s&ab_channel=RuuddenBrok 25.00 min.

e.v. (laatst bezocht 31 maart 2021)

4
4.

Dat de benadering van het verleden onpartijdig en afstandelijk kan zijn als je maar de
strenge ambachtelijke regels van de professionele geschiedwetenschap toepast, is
een veronderstelling die een grote rol heeft gespeeld in het theoretische debat over
herinnering.8 Historica Susan Hogervorst beschrijft hoe er in dit debat een
tegenstelling is geconstrueerd die de aandacht afleidt van waar het in feite om zou
moeten gaan: “De werking van collectieve herinnering als uitdrukking en vormgever
van relaties van individuen en groepen met elkaar en met het verleden”.9

Alle herinneringen zijn achteraf gevormd en elke tijd heeft een eigen manier om met
het verleden om te gaan.10 De vorm waarin middeleeuwse veldslag beschreven is
kan die van een kroniek zijn, een episch gedicht of een heldenepos. Historici moeten
bijvoorbeeld ook bepalen in welke taal zij over het verleden schrijven, Latijn of toch
liever een volkstaal. Dat is tijd- en contextgebonden.11

Naarmate er meer mogelijk is geworden, er ‘nieuwe ’ wetenschappen zijn ontstaan

met andere methoden van onderzoek, is de afstand tussen de ‘officiële’
geschiedwetenschap en bijv. mythe, folklore en orale tradities verkleind.12 Door de
explosieve ontwikkeling van digitale (communicatie)technieken als het Internet en
bijvoorbeeld Virtual Reality is het bovendien gemakkelijker geworden zoveel mogelijk
verschillende gezichtspunten van een gebeurtenis te laten zien, te bewaren en ook
bereikbaar te laten zijn voor een steeds groter publiek. Het gaat dan ook veel meer
om de vraag welk genre van geschiedschrijving, welke manier van historisch
vertellen, geschikt is voor wat soort doeleinden.13

Om herinnering en geschiedenis/geschiedschrijving als tegengestelden te zien, zoals

andere Maurice Halbwachs en Pierre Nora deden, zie ik als vals of op zijn minst als
achterhaald.14Ten eerste is geschiedschrijving niet zo objectief en onpartijdig als men
het doet voorkomen. Uit de geschiedschrijving van de geschiedschrijving blijkt dat
wie wij nu als respectabele, onomstreden en onbevooroordeelde historici kennen,
indertijd wel degelijk vanuit een bepaalde ideologie schreven en hun
geschiedschrijving dus even goed een samenspel van emotie, analyse, ethiek en

8 Ed Jonker, Ordentelijke geschiedenis. Herinnering, ethiek en geschiedwetenschap (Oratie

Universiteit Utrecht 26 mei 2008) 9; Susan Hogervorst, 'Herinnering en geschiedwetenschap', in:
Onwrikbare herinnering: herinneringsculturen van Ravensbrück in Europa, 1945-2010 (Hilversum
2010) 46.
9 Susan Hogervorst,’Herinnering en geschiedwetenschap’, 47-48.
10 Jo Tollebeek, Tom Verschaffel en Leonard H.M. Wessels, 'Een epiloog. De historiciteit van een

discipline.', in: De Palimpsest. Geschiedschrijving in de Nederlanden 1500-2000 (Hilversum 2002)

281.
11 Ibidem.
12 Susan Hogervorst, 'Herinnering en geschiedwetenschap', 47.
13 Jonker, Ordentelijke geschiedenis, 163.
14 In de masterscriptie: Hannah van der Heijde, ‘Het heden van het verleden.

Aleida Assmann en het debat over de verhouding tussen herinnering en geschiedenis’ (2019), is deze
(vermeende) tegenstelling uitvoerig beschreven. https://scripties.uba.uva.nl (laatst bezocht 2
augustus 2022).

5
politiek kan zijn als de herinneringscultuur.15 Ten tweede zijn het vaak
(overgeleverde) herinneringen die het überhaupt mogelijk maken geschiedenis te
schrijven. De verhalen over de tot slaaf gemaakten leiden eigenlijk nu pas tot
onderzoek en een voorzichtige aanzet tot geschiedschrijving. Tientallen jaren hebben
nazaten een pleidooi moeten houden om het hun aangedane leed erkend te krijgen
en te mogen vastleggen.16 Op basis van schaarse documenten en overgeleverde
herinneringen zijn er nu een aantal initiatieven tot geschiedschrijving, vaak met
behulp van publiek, de zogenaamde crowdsourcing.17

Zo kun je elke vorm van collectieve herinnering of van herinneringscultuur goed

gebruiken om in samenspraak met de geschiedwetenschap betekenis te geven aan
het verleden.18

15 Tollebeek e.a, ‘Een epiloog’.

16 Pepijn Brandon (Ed.), e.a. , De Slavernij in Oost en West: Het Amsterdam Onderzoek. (2020)
17 Historical database Suriname Curacao - Slave registers (ru.nl) (laatst bezocht 2 aug. 2022); Home -

Historische Database Suriname Curaçao (ning.com) (laatst bezoccht 2 aug.2022).

18 Susan Hogervorst, 'Herinnering en geschiedwetenschap', 48.

6
Literatuurlijst

Bootsma P.(red.), 'Srebrenica: een ‘veilig’ gebied.

Reconstructie, achtergronden, gevolgen
en analyses van de val van een Safe Area' (Amsterdam, 2002).

Demant, F.,'Verre buren. Samenleven in de schaduw van de Holocaust '

(Amsterdam, 2015).

Jonker, E., Ordentelijke geschiedenis. Herinnering, ethiek en geschiedwetenschap,

(Oratie Universiteit Utrecht 26 mei 2008).

Hogervorst, S., 'Herinnering en geschiedwetenschap', in: Onwrikbare herinnering:

herinneringsculturen van Ravensbrück in Europa, 1945-2010 (Hilversum 2010).

Janssen, B., De pijn die blijft: ooggetuigenverslagen van het bombardement van
Nijmegen 22 februari 1944 (Nijmegen 2019).

Kristel, C., Geschiedschrijving als opdracht: Abel Herzberg, Jacques Presser en Loe
de Jong over de jodenvervolging (Amsterdam 1998).

Tollebeek, J.,Verschaffel,T., Wessels,L.H.M., 'Een epiloog. De historiciteit van een

discipline.', in: De Palimpsest. Geschiedschrijving in de Nederlanden 1500-2000
(Hilversum 2002).

Websites

http://getuigenverhalen.nl/interview/interview-03-
5/keywords=lot%20joden?offset=1811 (laatst bezocht 22 maart 2021); de registratie
en uitwerking van dit interview zijn gedeponeerd bij
DANS: https://doi.org/10.17026/dans-2aa-nmu2;
https://easy.dans.knaw.nl/ui/datasets/id/easy-dataset:41408/tab/2# (laatst bezocht 22
maart 2021).

https://www.youtube.com/watch?v=naztEFdPFDM&t=25s&ab_channel=RuuddenBro
k (laatst bezocht 26 maart 2021); (laatst bezocht 22 maart 2021).

https://historiek.net/ooggetuigenverslagen-van-het-bombardement-van-
nijmegen/92823/ (laatst bezocht 26 maart 2021).

https://www.oorlogsdodennijmegen.nl/ (laatst bezocht 28 maart 2021).

http://getuigenverhalen.nl/interview/interview-03-5 (laatst bezocht 30 maart 2021).

https://www.youtube.com/watch?v=naztEFdPFDM&t=25s&ab_channel=RuuddenBro
k (laatst bezocht 30 maart 2021).

https://www.opdegrens.eu/reacties/oldenkot.html (laatst bezocht 30 maart 2021).

7
http://www.hetlankheet.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=79:terug-
op-plek-vol-tragiek&catid=29:nieuws&Itemid=27 (laatst bezocht 31 maart 2021).
https://doi.org/10.17026/dans-2aa-nmu2.
https://easy.dans.knaw.nl/ui/datasets/id/easy-dataset:41408/
GV_CaleidoscoopFilm_ingekwartierd_03.pdf (laatst bezocht 22 maart 2021) band 4
58.02 min e.v. (laatst bezocht 31 maart 2021).

https://historiek.net/ooggetuigenverslagen-van-het-bombardement-van-
nijmegen/92823/ (laatst bezocht 31 maart 2021).

https://www.youtube.com/watch?v=naztEFdPFDM&t=25s&ab_channel=RuuddenBro
k 25.00 min. e.v. (laatst bezocht 31 maart 2021).

https://www.canonvannederland.nl/nl/srebrenica (laatst bezocht 3 aug. 2022)

https://www.groene.nl/artikel/srebrenica-is-nederlandse-geschiedenis (laatst bezocht

3 aug 2022)

8
Toegevoegd document – Srebrenica
https://www.ad.nl/politiek/diepste-excuses-kabinet-aan-nabestaanden-genocide-
srebrenica~af83b31c/ 19

‘Diepste excuses’ kabinet aan

nabestaanden genocide
Srebrenica
MET VIDEOHet kabinet biedt de nabestaanden en overlevenden van de
massamoord in Srebrenica de ‘diepste excuses aan’. Dat deed minister Kajsa
Ollongren (Defensie) bij de jaarlijkse herdenking van de genocide.

Hanneke Keultjes 11 jul. 2022 Laatste update: 12-07-22, 16:11

•
•

De genocide was de schuld van slechts één

partij: het Bosnisch-Servische leger
Kajsa Ollongren, minister Defensie

De internationale gemeenschap faalde bij de bescherming van de enclave

Srebrenica, stelde Ollongren. Nederland is, als onderdeel van die internationale
gemeenschap, politiek medeverantwoordelijk ‘voor de situatie waarin dit kon
gebeuren’. ,,Daarvoor bieden wij onze diepste excuses aan.”

Na de val van Srebrenica, op 11 juli 1995, werden meer dan 8000 vermoord door
Bosnisch-Servische troepen. Nederlandse VN-troepen, Dutchbat III, waren op dat
moment verantwoordelijk voor de bescherming van de enclave.

De internationale gemeenschap deed ‘de belofte’ dat het ‘u zou beschermen’, zei
Ollongren, die als eerste Nederlandse minister van Defensie bij het Memorial
Center in Potocari sprak. ,,Ook Nederland deed daaraan mee, met de beste

19https://www.ad.nl/politiek/diepste-excuses-kabinet-aan-nabestaanden-genocide-
srebrenica~af83b31c/ ,Hanneke Keultjes 11 jul. 2022 Laatste update: 12-07-22, 16:11 (Laatst bezocht
3 aug.2022).

9
intenties. Desondanks is Srebrenica nietsontziend onder de voet gelopen.” De
genocide was, benadrukt Ollongren, ‘de schuld van slechts één partij’: ,,Het
Bosnisch-Servische leger.”

Dutchbatters
Ondanks de ‘diepste excuses’ bleef Ollongren ook pal voor de Dutchbatters staan:
,,Onze militairen bleven doen wat ze konden, om hun taak zo goed mogelijk uit te
voeren en weerloze mensen te beschermen.”

Ollongrens woorden liggen gevoelig – details in haar speech werden kort voor het
uitspreken nog aangepast – want vorige maand bood premier Mark Rutte tijdens
een speciale ceremonie in Schaarsbergen nog excuses aan aan de veteranen van
Dutchbat III. Zij voelden zich na terugkeer in Nederland vaak verguisd, in de steek
gelaten door Defensie, hun eigen werkgever, en de politiek die hen op een
onmogelijke missie had gestuurd.

In de regio rond Srebrenica vielen de excuses aan Dutchbat niet goed, vooral omdat
de militairen die destijds in voormalig Joegoslavië op missie waren ook een
onderscheiding kregen. Zij vonden dat excuses door Nederland eerst híér moesten
worden gemaakt, aan de nabestaanden en degenen die de genocide wisten te
overleven.

Claims
Aan die kritiek komt Ollongren nu – deels – tegemoet, in een formulering waarvan
bronnen rond het kabinet hopen dat die niet leidt tot juridische claims.

Volgens Ollongren verbindt juli 1995 Bosnië en Nederland ‘voor altijd’. ,,Samen
maakten we de donkerste dagen van deze plek mee.” Dat herinnert aan ‘diepe angst
en onzekerheid’. ,,Bij al die mensen die hier in juli 1995 wanhopig naar
bescherming zochten.” Maar ook, zegt ze, een herinnering aan ‘grote
machteloosheid’. ,,Bij de VN-soldaten die hen zo graag hadden willen
beschermen.”

Die ervaring heeft Nederland en Bosnië ‘een gezamenlijke stem gegeven’, aldus
Ollongren. ,,Een stem die we moeten laten horen als ándere stemmen de genocide

10
ontkennen – óf doelbewust polarisatie in onze samenlevingen aanwakkeren. Deze
plek leert ons waartoe dat kan leiden.”

Minister van Defensie Kajsa Ollongren bezoekt Srebrenica. Op 11 juli 1995 werd de enclave
ingenomen door Bosnisch-Servische troepen. © Ahmedin Dozic

Fantastisch
De organisatie achter de Srebrenica-herdenking in Den Haag noemt het
‘fantastisch’. ,,Ik heb kippenvel”, zegt Leila Prnjavorac namens de Nationale
Herdenking Srebrenica Genocide. Volgens haar hebben de nabestaanden hier heel
lang op gewacht. ,,Dit is waarom we die herdenking elk jaar houden, het eindeloze
wachten en geduld worden nu beloond”, aldus Prnjavorac.

Ze vindt dat nu moet worden onderzocht wat er precies is gebeurd in Srebrenica.

“Laten we de volgende generatie inspireren om niet weg te kijken maar om met
elkaar iedere vorm van terreur of etnische zuivering uit te sluiten.”

Moeders van Srebrenica

Advocaat Simon van der Sluijs, die vijftien jaar lang de Moeders van Srebrenica in
een procedure tegen de Nederlandse staat bijstond, is sceptisch over de excuses.

11
,,Goed als je je fouten erkent en excuses maakt, maar de minister zegt niet wát
Nederland fout heeft gedaan. Sterker nog: ze herhaalt dat Nederland er niets aan
kon doen. Waarom maak je excuses voor iets wat je volgens eigen zeggen niet kon
voorkomen?‘’

Na een lange juridische strijd oordeelde de Hoge Raad dat Nederland slechts voor
10 procent aansprakelijk was voor de dood van zo'n 300 Bosniërs uit Srebrenica.
De ‘moeders’ stapten daarop naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
,,Ik hoor de Nederlandse staat al 27 jaar lang zeggen dat ze niks fout heeft gedaan
en dat Dutchbat onder moeilijke omstandigheden het maximale heeft gedaan. Dat
hebben ze in de juridische procedure breed uitgedragen. Deze excuses zijn weinig
waard als je niet aangeeft wat je fout hebt gedaan. Dit is halfslachtig en alleen voor
de bühne.‘’

Eerste stap
Vredesorganisatie Pax vindt de excuses ‘een positieve eerste stap, maar
ontoereikend’. Pax vindt dat Ollongren verzuimde te benoemen welke fouten
leidinggevenden van Dutchbat en de Nederlandse regering hebben gemaakt. ,,Zulke
fouten zijn wel benoemd in talloze getuigenverklaringen van overlevenden en in
vele rapporten, en ze zijn ook vastgelegd in twee uitspraken van de Hoge Raad.‘’

Pax roept de regering en het parlement op nu te starten met gesprekken met

overlevenden en nabestaanden. ,,Zulke gesprekken moeten leiden tot een
gezamenlijke formulering van de belangrijkste feiten, en van de fouten die in
Srebrenica gemaakt zijn.‘’

Toelichting

Het artikel over de langverwachte excuses door minister Ollongren

namens het Nederlands kabinet aan de nabestaanden van de genocide
in Srebrenica, is een voorbeeld van hoe herinneringscultuur kan
samengaan met geschiedschrijving, om te kunnen komen tot erkenning.

De val van Srebrenica in 1995 leidde tot het aftreden van het tweede
kabinet-Kok in 2002, na het uitkomen van een rapport van het

12
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD).20 Het had nogal
wat voeten in de aarde voordat er überhaupt onderzoek gedaan werd en
er uiteindelijk een officieel rapport en een parlementaire enquête volgde.
Dat is voornamelijk te danken aan de overlevenden en nabestaanden uit
Srebrenica. Het NIOD-rapport stoelt dan ook voornamelijk op
gesprekken met directe betrokkenen.21

Het heeft nog lang geduurd voordat op basis van deze

geschiedschrijving officieel excuses zijn aangeboden. In de twintig jaar
daartussen is er wel aandacht geweest middels een venster in de Canon
van Nederland.22

Herinnering en geschiedenis vullen elkaar noodzakelijkerwijze aan om te

komen tot een volwaardige erkenning van zowel de Bosnische als
Nederlandse kant van de geschiedenis. In Srebrenica is inmiddels, met
behulp van Kamp Westerbork, een herinneringscentrum ingericht, met
aan de ene kant de uitgestrekte begraafplaats op de glooiende heuvels,
en de andere kant de voormalige accufabriek die het hoofdkwartier werd
van Dutchbat.23 In Nederland heeft geschiedschrijving nog niet geleid tot
bijvoorbeeld meer aandacht in het onderwijs voor ‘onze’ genocide. Met
de excuses is er wel weer een stap gezet in de richting van een
gezamenlijke Bosnische én Nederlandse geschiedenis.

20 Peter Bootsma (red.), 'Srebrenica: een ‘veilig’ gebied.

Reconstructie, achtergronden, gevolgen
en analyses van de val van een Safe Area' (Amsterdam, 2002).
21 Ibidem.
22 https://www.canonvannederland.nl/nl/srebrenica (laatst bezocht 3 aug. 2022)
23 https://www.groene.nl/artikel/srebrenica-is-nederlandse-geschiedenis (laatst bezocht 3 aug 2022)

13