Συναρτήσεις πολλών µεταβλητών

∆ρ. Κωνσταντίνα Παναγιωτίδου

Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων

Απρίλιος 2021
Καµπύλες

Επιφάνειες

Ευθειογενείς επιφάνειες

Συναρτήσεις Πολλών Μεταβλητών

Καµπύλες

Υπενθυµίζουµε τις εξισώσεις των καµπυλών του επιπέδου

Ευθεία: Ax + By + C = 0
Κύκλος: x 2 + y2 = r 2 ή (x − x0 )2 + (y − y0 )2 = r 2
x2 y2
΄Ελλειψη: + =1
a2 b2
x2 y2 x2 y2
Υπερβολή: − =1 ή − + =1
a2 b2 a2 b2
2 2
Παραβολή: y = 2px ή x = 2py
Καµπύλες

Επιφάνειες

Ευθειογενείς επιφάνειες

Συναρτήσεις Πολλών Μεταβλητών

Σφαίρα
Εξίσωση

x 2 + y2 + z 2 = r 2 ή πιο γενικά (x − x0 )2 +(y − y0 )2 +(z − z0 )2 = r 2

Το γράφηµα της x 2 + y2 + z 2 = 4
Ελλειψοειδές
Εξίσωση
x2 y2 z2
+ + =1
a2 b2 c2
x2 y2 z2
Το γράφηµα του 16
+ 9
+ 4
=1
Μονόχωνο Υπερβολοειδές
Εξίσωση

x2 y2 z2 x2 y2 z2 x2 y2 z2
2
+ 2
− = 1, ή − + = 1, ή − + + =1
a b c2 a 2 b 2 c2 a 2 b 2 c2
x2 y2 z2
Το γράφηµα του 1
+ 1
− 1
=1
∆ίχωνο Υπερβολοειδές
Εξίσωση

x2 y2 z2 x2 y2 z2 x2 y2 z2
2
− 2
− = 1, ή − − + = 1, ή − + − =1
a b c2 a 2 b 2 c2 a 2 b 2 c2
x2 y2 z2
Το γράφηµα του 1
− 1
− 1
=1
Ελλειπτικό Παραβολοειδές
Εξίσωση

x2 y2 y2 z2 x2 z2
+ = z, ή + = x, ή + =y
a2 b2 b2 c2 a2 c2
x2 y2
Το γράφηµα του a2
+ b2
=z
Υπερβολικό Παραβολοειδές
Εξίσωση

x2 y2 y2 z2 x2 z2
− = z, ή − = x, ή − = y, ...
a2 b2 b2 c2 a2 c2
x2 y2
Το γράφηµα του a2
− b2
=z
Καµπύλες

Επιφάνειες

Ευθειογενείς επιφάνειες

Συναρτήσεις Πολλών Μεταβλητών

Ελλειπτικός κύλινδρος
Εξίσωση

x2 y2 y2 z2 x2 z2
+ = 1, ή + = 1, ή + =1
a2 b2 b2 c2 a2 c2
Υπερβολικός κύλινδρος
Εξίσωση

x2 y2 y2 z2 x2 z2
− = 1, ή − = 1, ή − = 1, ...
a2 b2 b2 c2 a2 c2
Παραβολικός κύλινδρος
Εξίσωση

y2 = 2px , ή x 2 = 2py, ή z 2 = 2px , ...

Κώνος
Εξίσωση
x2 y2 z2
+ =
α2 b2 c2
Καµπύλες

Επιφάνειες

Ευθειογενείς επιφάνειες

Συναρτήσεις Πολλών Μεταβλητών

Οι συναρτήσεις πολλών µεταβλητών αποτελούν γενίκευση των
συναρτήσεων µιας πραγµατικής µεταβλητής. Ορίζονται

f : A ⊆ Rn → R,

όπου σε κάθε n-αδα πραγµατικών αριθµών (x1 , x2 , ..., xn )

αντιστοιχεί µέσω του κανόνα f ένας πραγµατικός αριθµός z ∈ R
και λέµε ότι έχουµε µια πραγµατική συνάρτηση n-µεταβλητών.
Επικεντρωνόµαστε κυρίως στην περίπτωση πουυ έχουµε µια
πραγµατική συνάρτηση f δυο ή τριών µεταβλητών.
I Πραγµατική Συνάρτηση ∆υο Μεταβλητών
Σε αυτή την περίπτωση η f ορίζεται ως εξής

f : A ⊆ R2 → R
(x , y) 7→ f (x , y)

Το πεδίο ορισµού A µιας τέτοιας συνάρτησης είναι

υποσύνολο του R2 , δηλαδή ϐρίσκεται πάνω στο Ευκλείδειο
 επίπεδο, ενώ το σύνολο τιµών της είναι ένα υποσύνολο του R
και ονοµάζεται πεδίο τιµών της f .
Με τον όρο γράφηµα αναφερόµαστε στη γραφική παράσταση
της συναρτήσεως f που ορίζεται ως εξής :

γράφηµα τηςf = {(x , y, f (x , y)) : (x , y) ∈ A}

Από τον παραπάνω ορισµό διαπιστώνουµε ότι το γράφηµα

µας είναι ένα υποσύνολο του ευκλείδειου χώρου R3 και ϑα
αποτελεί µια επιφάνεια αυτού.
I Πραγµατική Συνάρτηση Τριών Μεταβλητών
Σε αυτή την περίπτωση η f ορίζεται ως εξής

f : A ⊆ R3 → R
(x , y, z ) 7→ f (x , y, z )

Το πεδίο ορισµού A µιας τέτοιας συνάρτησης είναι

υποσύνολο του R3 , δηλαδή ϐρίσκεται πάνω στον Ευκλείδειο
 χώρο, ενώ το σύνολο τιµών της είναι ένα υποσύνολο του R
και ονοµάζεται πεδίο τιµών της f .
Το γράφηµα της f ορίζεται ως εξής :

γράφηµα τηςf = {(x , y, z , f (x , y, z )) : (x , y, z ) ∈ A}

Από τον παραπάνω ορισµό διαπιστώνουµε ότι το γράφηµα

µας είναι ένα υποσύνολο του R4 .
Παρατήρηση
Για τον προσδιορισµό του πεδίου ορισµού των παραπάνω
συναρτήσεων ισχύουν οι κανόνες που ισχύουν και για τις
πραγµατικές συναρτήσεις µιας µεταβλητής. Ο συνδυασµός των
περιορισµών µας δίνουν χωρία είτε µέσα στο R2 είτε µέσα στο R3 ,
ανάλογα µε τον αν έχουµε µια συνάρτηση δυο ή τριών µεταβλητών
αντίστοιχα.
Ασκήσεις

1. Να υπολογιστεί το πεδίο ορισµού της συνάρτησης

f (x , y) = 2x 2 y + x + y3 .

Στη συνέχεια να προσδιοριστεί η τιµή αυτής στα σηµεία (1,0)

και (-1,2).
Λύση
Το πεδίο ορισµού της f (x , y) είναι όλο το ευκλείδειο επίπεδο R2 ,
διότι αποτελεί µια πολυωνυµική συνάρτηση 2 µεταβλητών.
Για τον προσδιορισµό της τιµής της συνάρτησης στα παραπάνω
σηµεία έχουµε

f (1, 0) = 2 · 12 · 0 + 1 + 03 = 1,

f (−1, 2) = 11
 2. Να προσδιοριστεί και να σχεδιαστεί το πεδίο ορισµού των
συναρτήσεων
√
f (x , y) = x +y g(x , y) = ln(4 − x 2 − 4y2 ).

Λύση
Για τον προσδιορισµό του πεδίου ορισµού της f (x , y) ϑα πρέπει η
υπόρριζη ποσότητα να είναι µεγαλύτερη ή ίση του µηδενός,
δηλαδή x + y ≥ 0. ΄Ετσι, το πεδίο ορισµού της f είναι το σύνολο

Af = {(x , y) ∈ R2 : x + y ≥ 0}

΄Οσο αφορά το σχεδιασµό έχουµε ότι η εξίσωση x + y = 0

παριστάνει µια ευθεία πάνω στο επίπεδο. Επειδή, ισχύει
x + y ≥ 0 ϑα είναι όλα τα σηµεία του επιπέδου που ϐρίσκονται
πάνω από την ευθεία x + y = 0. Εποµένως,
Για τον προσδιορισµό του πεδίου ορισµού της g(x , y) ϑα πρέπει η
ποσότητα του λογαρίθµου να είναι µεγαλύτερη του µηδενός,
δηλαδή 4 − x 2 − 4y2 > 0. ΄Ετσι, το πεδίο ορισµού της f είναι το
σύνολο
Af = {(x , y) ∈ R2 : x 2 + 4y2 < 4}

΄Οσο αφορά το σχεδιασµό έχουµε ότι η εξίσωση

x2
x 2 + 4y2 = 4 ⇒ + y2 = 1,
4
παριστάνει µια έλλειψη στο επίπεδο. Επειδή, ισχύει

x2
x 2 + 4y2 < 4 ⇒ + y2 < 1,
4

ϑα είναι όλα τα εσωτερικά σηµεία της έλλειψης. Εποµένως,

 3. Να προσδιοριστεί το πεδίο ορισµού της

1
f (x , y , z ) = p
x + y + z2 − 4
2 2

Λύση
Θα πρέπει x 2 + y2 + z 2 − 4 > 0, διότι είναι υπόρριζη ποσότητα
στον παρανοµαστή. Εποµένως,

Af = {(x , y, z ) ∈ R3 : x 2 + y2 + z 2 > 4}

Η εξίσωση x 2 + y2 + z 2 = 4 παριστάνει σφαίρα µε κεντρο το

(0,0,0) και ακτίνα 2. ΄Αρα, το παραπάνω χωρίο είναι όλα τα
σηµεία του Ευκλείδείου χώρου που ϐρίσκονται εκτός της
προηγούµενης σφαίρας.