(् -(2019-

आदश$-ूँ(न-पऽम(((& 2019-20( ( master Sahab)

AYUSH SIR
क3ा(
क3ा(:(दशमी
:(दशमी(
दशमी((
((् (122)
सं9ृतम((( 122)(
(
समयः(– ्
समयः(–(होराऽयम(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((सDू ाः(–
णा$Gाः(–(80(
80(
(

ाः(-(
सामाIिनदKशाः(-
• कृ पया(सLM(तया(परी3णं(कुव$P(यत ्
ु (अिRन ्
(ूSपऽे ु
(11(पृUािन(मिितािन(सिP(। (
• कृ पया(सLM(तया(परी3णं(कुव$P(यत ्
ु (अिRन ् (18(ूSाः(सिP(।(
(ूSपऽे
• उYरलेखनात(पू् व\(ूS](बमाGः(अवँयं(लेखनीयः(।(
• ्
अ](ूSपऽ](पठनाय(15((िनमेषाः(िनधा$िरताः(सिP(।(अिRन(अवधौ(के वलं (ूSपऽं(
्
पठनीयम(उYरप ु (च(िकमिप(न(लेखनीयम(।् ((
िdकायां
(
(-् (
ूSपऽfgपम(-
खhड(:(
खhड(:(क(
:(क((
क(((((((:
((((:( अपिठत(–(अवबोधनम( ् (
अपिठत( (((((((((((((
((((((((((((( ( 10(अGाः
10(अGाः(
अGाः(
खhड:(
खhड:(-
:(-(ख((
ख((((((:
((((:( ((् (
रचनाkककाय$म((( ( ( ( ( 15(अGाः
15(अGाः(
अGाः(
खhड(:(
खhड(:(ग(
:(ग((
ग(( ((((:
((((:( अनूय ु
ु mnाकरणम((् ( ( ( ( ( 25(अGाः
25(अGाः(
अGाः(
खhड(:((
खhड(:((घ
:((घ( ((((:
((((:( पिठत-अवबोधनम((् (
पिठत- ( ( ( ( 30(अGाः
30(अGाः(
अGाः(
(
(
(i) ्
अिRन(ूSपऽे
(चrारः(खhडाः(सिP(।(
(ii) ्
ूsेकं(खhडम(अिधकृ ्
s(उYरािण(एकिRन(uाने
(बमेण(लेखनीयािन(।(
(iii) ु
ूSसvा(ूSपऽानसारम ्
(अवँयमे
व(लेखनीया(।(
(iv) ्
सवKषां(ूSानाम(उYरािण(सं
9ृतेन(लेखनीयािन(।(
(v) ूSानां(िनदKशाः(xानेन(अवँयं(पठनीयाः(।(
(
(

1
 खhडः((
खhडः((-
((-((क((((((
क(((((((
(((((( ( ( (10(अGाः
10(अGाः(
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((अपिठत(–(अवबोधनम( ्
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((अपिठत
((((((((((((((((((((((((अपिठत(
1.(
1.( 1. अधोिलिखतं(गzांश(ं पिठrा(ूदYूSानाम(उYरािण( ्
(उYरािण(सं सं9ृतेन(िलखत(-
(िलखत(-( ( ( 10(
10(

ु ( भवित।( संसारे( ईशाः( जनाः( (

(

ये( जनाः( ढूित~ाः( भविP( तेषां( कृ ते( तेषां( ोतमेव( सव$ूमखं

(
अभवन( ् ये( जीवन]( अिPमे( 3णेऽिप( सs]( आौयं( नाsजन।(् fाkनः( िवपय$य(े िकि„द ्(
(
्
कम$( अिप(नाकुवन$ ।(अने ु
कास(िवपिYष ु
(अिप(नृ ्
पः(हिर…†ः(सs]ाौयं( नाsजत।(महाराणा( (
् ु ु
ूतापः(आजीवनं(वने(-(वनेऽॅमत।(fभाया\(बालौ(च(बभ3या(िनˆाणाि‰व(पँय‰िप(सः(तेषां( (
ु
वाता\(न(अमIत।(महाराणा-ूताप](पŠी(पऽौ(च(तR ्
ै(पराधीनं(जीवनं(जीिवतमु (अकथयन ।(् (
ु ( काले( मह•षः( दयानŽोऽिप( सs]( पालने( वेदूचारे( च( fजीवन]( बिलदानम( ् (
आधिनके
(
अकरोत( ् परं( सs]( माग\( नाsजत।(् एवमेव( पhयभू
ु िमभारते( अनेके( ईशाः( महाप•षाः(ु
(
अजायP,( ये( fज‘ना( इमां( भू“म( पिवऽाम( ् अकुव$न।(् अzािप( तेषां( चरणिच”ािन( मानवान( ्
(
सsाचरणं(ूित(ूेरयिP।(
(
अ( एकपदेन(उYरत(–((के वलं(ूS•यम)्( ((िनदKश–—ाkकपदम(– अवबोधनाkकूSः ( (
(–् अवबोधनाkकूSः) (
1×2=2(
1×2=2(
( ( ्
(i)(((मह•षः(दयानŽः(“क(बिलदानम(अकरोत?(्
(
(((((((((((ii)((कः(नृपः(सs](आौयं(नाsजत?(्
(
(((((((((((iii)(कः(आजीवनं(वने-वनेऽॅमत?(् (

(िलखत(-((के वलं(ूS•यम)्((िनदKश–—ाkकपदम(– अवबोधनाkकूSः ( (

(

ब((( पूण $वा™ेन(िलखत(-

ब((( (–् अवबोधनाkकूSः) ( (
2×2=4
×2=4(
(((((((((((i)(((ढूित~-जनानां
((((((((( ु (भवित?(
(कृ ते(“क(सव$ूमखं
् (
(((((((((((ii)((अzािप(“क(मानवान(सsाचरणं (ूित(ूेरयिP?(
(
्
(((((((((((((((((((((iii)(के (महाराणा-(ूतापं(पराधीनं(जीवनं(जीिवतमु (अकथयन?(्
ु द](कृ ते(उपयmंु (शीष$कं (सं9ृतेन(िलखत(।(((((
(
(((((
(

स(((अ](अनšे
1(
((((((ि•िऽश›ाkक-
ि•िऽश›ाkक-वा™म(–( िचPनाkकूSः (
( ् (िचPनाkकूSः) ((((

1×3
1×3=3(
(

द((((यथािनदK ्
यथािनदKशम(उYरत(-
(उYरत( ूSऽयम)्((एकपदेन((-
-((के वलं(ूSऽ ((-(~ानाkकूSः)(
~ानाkकूSः ( ( ( (
(
( ् प$ दं(िकम?(्
(i)((‘अकरोत’(इs]ाः(िबयायाः(कतृ
(
(((((((((((((((((((((((((((((((((((क)(मह•ष-दयानŽः(((((ख)(महाराणा((((((((( ((ग)((हिर…†ः(
(
(((((((((((ii)(‘नृपः(हिर…†ः’(अनयोः(पदयोः(िवशेषणं(िकम?(्
(
(((((((((((((((((((((((((((((((((((क)( हिर…†ः( ((((ख)(नृपः((( (((((((((((((ग)(नृपः(हिर…†ः( ((
(
्
(((((((((((iii)((‘पŠीम’(इs](पद](कः(पया$ यः(अऽ(आगतः?(
(
्
(((((((((((((((((((((((((((((((((((क)( नृपः( (((((((((((((((ख)(भाया$म((((((((( ((ग)(वाता$म((्
(((((((((((iv)(अनšे ु द(े ‘िमžायाः’(पद](कः(िवपय$यः(आगतः?(
्
(((((((((((((((((((((((((((((((((((क)( सs](((((((((((((((((ख)(माग$म(((( (((ग)(असs]((((((((((((((((((
( ( (

2
I
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((खhड
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((खhड:(
खhड:(-
:(-(ख( (( ( ( ( 15(
15 अGाः(
अGाः
((् (
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((रचनाkककाय$म(((
2.( एकादश-क3ायां(सं9ृतं(पिठत(ं ु ूेरियत(ं ु िलिखते(पऽे((िरmuानािन(
2.( fिमऽं(एकादश- िरmuानािन(पूरियrा( नु :(
ियrा(पऽं(च(पन:( ½x10=5(
½x10=5(
ु
उYरपिdकायां (िलखत(ु ।(( (िचPनाkकः(ूSः)(
िचPनाkकः(ूSः (
(((((((((((
((((((((((छाऽावासः(
(((((((((((i)(-----------------(
( िदनाGः(------------(
(

िूय(आिदs,(
(ii)(--------------(।(
ु
(((अऽ(कुशलं ( तऽाd(।(तव((iii)(----------------(~ातं ् (एकादश-क3ायां
( यत(rम ् ( सं9ृत-
्
भाषां( पिठतमु (इšिस।(एतत ्
(~ाrा(अहम ्
(अित(ूस‰ः((iv)(--------------(यतः(सं 9ृतम( ्
पिठrा( वयं( fदेश]( गौरवम( ् अनभिवत
ु (ं ु (v)( ( -----------( ।( इयं( देवभाषा( िव£]( सवा$स(ु
ु
भाषास(ूाचीनतमा(वै ु
~ािनकी(च(अिd(।(िव£]((vi)(-----------(भाषास(भारतीयभाषास ु
(च(
् दाः,(रामायणम,(महाभारतम
(vii)(-----------------(श›ाः(ूा¤Pे।(“क(rं(जानािस(यत(वे ् ,(्
उपिनषदः,(प„त¥िहतोपदेशादयः((viii)------------(सं9ृते( एव(िलिखताः(सिP?(अतः(rं(
सव¦ः( (ix)( ---------( सह( सं9ृतम( ् अिप( पिरौमेण( पठ।( अवकाशेष(ु मम( गृहम( ् आगš।(
्
मातािपतृ¨ां(मम(ूणामान(कथय(।((
(
तव((x)((--------((( ((
वैभवः(।(

(
म©ूषा(ा(–
–(

्
अभवम,(नमोनमः,(िमऽम ् ु मः,(िवषय ैः,(देहरानतः,(सं9ृत],(अनेकास,(पऽे
,(शª ु ण,(म-ाः(।((

( ( (
3.( अधः(ूदYं(िचऽं(ं°(वा(
ा(म©ूषायां(ूदYश›ानां(सहायतया(प„(वा™ािन(सं9ृतेन(िलखत(
(िलखत(--(( ( 1x5=5(
1x5=5(

(िचPनाkकूSः)(
िचPनाkकूSः ( (

(( ((
((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((म©ू ा(-(
((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((म©ूषा(-
शाकिवबे ता,((कोलाहलः,((समूहः,((आकारयिP,((कदली,((आकम,(्
्
पलाhडुः,(गृ©नम,((ूयšिP,((िवबीणिP,((क ु ²ुरः(।((

3
( ( (
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
( (
( (
अथवा(
अथवा( (

म©ूषाूदYश›ानां(साहा³ेन((िन´िलिखतं ्
िन´िलिखतं(िवषयम(अिधकृ ् šे
s(प„िभः(सं9ृतवा™ ैः(एकम(अन ु द(ं 1x5=5(
1x5=5(
(
िलखत(-
िलखत(-(((रचनाkकािन(प„वा™ािन(–
रचनाkकािन(प„वा™ािन(–िचPनाkकूSः)
िचPनाkकूSः)(
(
(“fšभारत-
fšभारत-अिभयानम”् ( (
((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((म©ूषा(ा(––( (
ु
fšतायाः,(ूधानम¥ी(नरे†मोदी,(अवकरपाऽेष,(उ·ाटनम ्
,(इतdतः,(उzाने ु
ष,(मागK ु
ष,(ि3पिP,( (
्
fšतािभयानम,(अवकरािण,(अRाकं ्
(कY$nम,(वातावरणं
(श¹म ्
ु ,(fuाः,(सामािजककाय$म(।् (
वा™प„कम)्(
(( ((

4.(
4.( अधोिलिखतािन(वा™ािन(सं
अधोिलिखतािन(वा™ािन(सं9ृतभाषया(
तभाषया(अनूz(िलखत(–
िलखत(–((के वलं(वा™प„कम ( 1x5=5(
1x5=5(

(प„वा™ािन(–
प„वा™ािन(–(रचनाkक-
रचनाkक-िचPनाkकूSः)
िचPनाkकूSः)( ( ( ((((
(
(
1. माता(खाना(पकाती(है(।((((((((((((((((((((
((((((((((((((((((((1.(
(((((((((((((((((((( (Mother(cooks(food.(
(
2. हम(सब(सं9ृत(पढते(हÅ ।((((((((((((((((((2.(
(((((((((((((((((( (All(of(us(study(Sanskrit.(
3. कल(िवzालय(का(अवकाश(रहेगा(।((((
((((3.(
(((( (Tomorrow(the(school(will(remain(closed.(
4. ु
कल(तम(कहाँ
(थे?(((((((((((((((((((((((((((4.((
((((((((((((((((((((((((((( ((Where(were(you(yesterday?(
5. ु
तम(सब(कलम(से
(िलखो(।((((((((((((((((
((((((((((((((((5.(
(((((((((((((((( All(of(you(write(with(pen.(
6. बÔा(कुYे(से(डरता(है(।(((((((((((((((((((
((((((((((((((((((((
((((((((((((((((((((6.((The(child(is(scared(of(dog.(
7. ((((((((((((((((((((((( (May(I(come(in?(
™ा(मÅ(अŽर(आऊँ ?(((((((((((((((((((((((
(((((((((((((((((((((((7.(
( ( (

4
 (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((खhड(
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((खhड(:(
खhड(:(ग(
:(ग((
ग(((
( ((((((((((अन
((((((((((अनूय ु
ु mnाकरणम((् ( (((((
((((( (( (25(अGाः
25(अGाः)
अGाः)(
( (

ु खािGतपदेष(स“Ù(सिÙšे
5.( अधोिलिखतवा™ेष(रे ु द(ं वा(कु•त((- ु )्( (
त((-( (के वलं(ूSचत—यम 1×4=4(
1×4=4(
ु ™ाkकः(
(चतवा$ ~ानाkकः(ूSः)(
ाkकः(~ानाkकः(ूSः
~ानाkकः(ूSः)
।् (
ZoonacSETARian
ु
Fedad
(i) धूम(ं म„ित
„ित(शतशकटीयानम
(ii) “क(नामधेया((य ुy:
यवयोः(
वयोः(+(जननी
+(जननी(
जननी(?(
(iii) (गाव…
गाव…( ु
गाव…(गोिभः(तरÛाd ु ः।(
रÛै
(iv) (तथा(वािच((भवे ् यिद(।(
भवेत(+(यिद(
+(यिद( (
ु
(v) कः(पनरÙो(रा~ः
रा~ः(
रा~ः(+(िव•¹ः(
िव•¹ः(इित(आयKणावगLते?(
( ( (

ु खािGतपदानां(समासं((िवमहं(वा(ूदYिवकÜे¨ः(िचrा(िलखत(–
6.( अधोिलिखतवा™ेष(रे ः(िचrा(िलखत(–(( 1×4=4(
1×4=4(
ु )्((चतवा$
((के वलं(ूSचत—यम ाkकः(~ानाkकः(ूSः))(
ु ™ाkकः(~ानाkकः(ूSः
(i) वाÝयानमाला((सं
वाÝयानमाला धावित(।(
ु
(क)(वाÝयानेष(माला( (((((ख)(वाÝयाने¨ः(माला( (ग)(वाÝयानानां(माला(
(ii) ूितवचनम(।् (
“क(•योर¤ेकमेव(ूितवचनम
(क)(वचने(वचने(ूित( (((((ख)(वचनं(वचनं(ूित( ्
(ग)(वचनात(वचनात ् (
(ूित
(iii) तऽ(राज“सहः(नाम((राजप ु
राजपऽः(वसित(R।
ऽः (
ु
(क)(रा~ः(पऽः( ु
(((((ख)(रा~े(पऽः( ( ु
(ग)(रा~ा(पऽः(
(iv) तिR‰ेव(काले((nायिचऽकौ
nायिचऽकौ(अिप(जलपानाय(आगतौ(।
nायिचऽकौ (
(क)(nायः(िचऽकौ(च( (((((ख)(nायौ(िचऽकौ(च( (ग)(nायः(िचऽकः(च(
ु (न(वेिY(िनग$ताः(ग
(((v)((((गणं ु
िनग$ताः(गणाः(यRात ्
(सः(।(
(सः
( $ु
((क)(िनगणः( ( ु
(((((ख)(िनग$तगणाः( ( $ु ( ्
(ग)(िनगणम
( ( (

ु खािGतपदानां(ूकृ ित-
7.( अधोिलिखतवा™ेष(रे ित-ूsयौ(संयोß(िवभß(वा(उिचतम ्
ोß(िवभß(वा(उिचतम(उYरं (िवकÜे¨ः(िचrा( 1×4=4(
1×4=4(
िलखत(-
िलखत(-(((
(((के वलं(ूSचत—यम ु )्( (चतवा$
ु ™ाkकः(~ानाkकः(ूSः
ाkकः(~ानाkकः(ूSः))(
( ( (((( (((( ((((

(i) ु
बि¹मती(प
ि¹मती ु
ऽ•योपेता(िपतगृ ु हं$ (ूित(चिलता।(
ु
(क)((बि¹मान ्
(+(ङीप ((् ु
(ख)(बि¹मत ्
(+(टाप(् ( ु
(ग)(बि¹मत ्
(+(ङीप(्
(ii) ु वâला(।
जननी(तá-वâला
वâला (
(क)(वâल(+(टाप( ् ( (ख)(वâल(+(ङीप( ् ( (ग)(वâलः(+(टाप( ्
(iii) सवKषां(मãृ ते(महäं(िवzते।(
्
(क)(महत(+(ä( ( ्
(ख)(महत(+(r( ( ्
(ग)(महत(+(rम(्
(iv) ौमåमिपपासोæ-शीतादीनां((सिहæ(ु (+(तल
सिहæ(( ् (
+(तल(।
(क)(सिहæतु ल(् ( ु म( ्
(ख)(सिहær ( (ग)(सिहæतु ा(

5
 (((v)( िव•ांस(एव(लोके ऽिRन((च3
् च3षु (+(मत
् मतपु ((ूकी•तताः।(
+( ्
( ु
((क)(च3çान (् ( ु
((((((((((((ख)(च3çानाः( ( ु
(ग)(च3çPः(
( ( (

· ु
8.( म©ूषायां(ूदY ैः(पदैः(वाèपिरवत$नं(कृ rा(अधोिलिखतं(संवादं(पनः(िलखत(–((
नः(िलखत(– 1×3=3(
1×3=3(
~ानाkकः(ूSः)(
(~ानाkकः(ूSः)
ु
सा3ी((((((–(“क((१)(---------((पdक](पदान ु
शीलनीम ्
((अिप(पँयिस(?((
्
सं9ृितः((–(आम(!(मया(पदान ु
शीलनी(अिप((२)(----------(?(
् ना(rया((३)(-----------(िलíPे
सा3ी((((((–(िकम(अध ु ?(((
्
सं9ृितः((–(आम,(अहम ् ना(श›gपािण(िलखािम(।
(अध ु (
्
सा3ी((((((–(उYमम(!(Rरणम ्
(अिप(करोत ु
(।(
(

म©ूषाा--((
्
श›gपािण,(ँयते,(rम(।(
(
( ( अथवा(
अथवा( (
अधोिलिखतानां(वा™ानां(वाèपिरवत$नं(कु•त( )(् –(
त((के वलं(ऽयाणाम)(–
(((क)( आ©नेयः(गीतं(िलखित(।(
(((ख)( मया(काया$िण(िबयPे(।(
(((ग)( यूय(ं (फलािन(नयथ(।(
(((घ)((((बालके न(ðधं(पीयते(।(
(((ङ)(((भmौ(देव(ं नमतः(।((
( ( (

9.( कालबोधकश›ैः(अधोिलिखत-
(अधोिलिखत-(िदनचया\
िदनचया\(वा(पूरयत(- ु )्(
यत(-((के वलं(ूSचत—यम 1×4=4(
1×4=4(
ु ™ाkकः(Rृsाkकः(ूSः(
(चतवा$ ाkकः(ूSः( ( (
(क) हा•दकः(सायं((4:30(वादने(------------------------(बीडित(।(((
(ख) वैभवः(ूातः((6:15(वादने(------------------------(जाग•त(।(
(ग)((((अहं(ूातः(7:
7:0
7:00((वादने(------------------------(पाठशालां(गšािम(।(
(घ) ((((सायं(7:30(वादने(------------------------(किपलः(पूजां(करोित((।(
(ङ) के शवः(राऽौ(8:
8:45
8:45((वादन
45 (े ------------------------(भोजनं(करोित(।(

=551)
( ( (

10. ु िरmuानािन(पूरयत(-
10.( म©ूषायां(ूदY ैः(उिचत ैः(अnयपदैः(अधोिलिखतवा™ेष((िरmuानािन(पू यत(-((((( षñम)्((
(((((के वलं(ूSषñ
ूSषñम ½×6=3( =

(अवबोधनाkकः(ूSः)
अवबोधनाkकः(ूSः)(
= 3
( (((((क)((िव•ांसः(----------(अऽ(आगिमòिP।(
(((((((((((ख)((इदानó(-------------(वषा$कालः(अिd।(
(((((((((((ग)((समिेु (वृि—ः((-----------------(भवित(।(

6
 (((((((((((घ)((कु²ुरः(---------(-------(श›ं(करोित(।(
(((((((((((ङ)((भवान(प् dकं ् (

·
ु (--------------(बीतवान(?(
(((((((((((((च)((-------(कुऽािप(मा(गš(।(
्
(((((((((((छ)(अहम(---------(तऽ(गP ्
मु (इšािम।(
(((((((((((ज)((वानरः(-------(कू द$ित(।(
(

म©ूषा(ा(–
–( ु
अधना,(क
· ु तः,(अिप,(वृथा,(£ः,&
(इतdतः,((उÔ ैः,(तऽ(।(
(
( ( (
(

1⑲
1.( अधोिलिखतवा™ेष(रे ् ¹म
ु खािGतपदम(अश ्
ु (अिd।(
(अिd।(श¹ंु (पदं(िवकÜे¨ः(िचrा(िलखत(-
।(श ः(िचrा(िलखत(-( 1×3=3(
1×3=3(
(के वलं(ूSऽ )(् ((अवबोधनाkकः(ूSः)
ूSऽयम)(( अवबोधनाkकः(ूSः)(
(क) िदnानŽः(फलं (खादािम(।((((((((((((((((((((खादिस(/(खादिP(/(खादित)
खादािम( (
(ख) राजे†ः(पाठं (पाठयिP
पाठयिP(?(((((((((((((((((((((((पाठयित(/(पाठयािम/(पाठयिस)
पाठयिP (
(ग)(((((मकेु शः(उ‰तम ्
उ‰तम(अिd।(((((((((((((((((((((((((उ‰ता(
(/(उ‰तः(
/( (/(उ‰ितः)
/( )(
(घ) सरेु शमहोदया((£ः(न(आगšत ्
आगšत(।(((((((((((((आगिमòित(/(आगšित/(आगšन )्(
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
( (
((((
(

(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((खhडः(-
खhडः(-(घ(( (((((((((((((((((((((((( 30(अGाः
(((((((((((((((((((((((( 30(अGाः(
अGाः(
पिठत-अवबोधनम((्
पिठत-
( ( (

्
12( अधोिलिखतं(गzांश(ं पिठrा(ूदYूSानाम(उYरािण(सं (िलखत(--(( (
9ृतेन(िलखत( ( ( 5(
कि…त(कृ् षकः(बलीवदा$¨ां(3ेऽकष$णं(कुव$‰ासीत(।(तयोः(बिलवद$
् योः(एकः(शरीरेण(ब$लः( (
ु
जवेन(गPमशm…ासीत ्
(।(अतः(कृ ु
षकः(तं(ब$लं(वृषभं(तोदनेन(नzमानः(अवत$त।(सः( (
ु ऽ(े पपात(।(बु¹ः(कृ षीवलः(तम÷ापियत
ऋषभः(हलमूöा(गPमशmः(3े ु (ं ु बøवारं(यŠमकरोत,(् (
तथािप(वृषः(नोि÷तः(।( (
((((((((((भूमौ(पितते(fपऽंु (ùा(सव$धने नू ां(मातः(स
ु रभे
ु ः(नेऽा¨ामौूिण(आिवरासन(।( ् (
ु िरमामवuां(ùा(सरािधपः(तामपृ
सरभे ु ्
šत(–“अिय(श ्
ु (!(िकमेव(ं रोिदिष?(उèताम(इित(।(
भे (
(((अ.(( एकपदेन(उYरत( (के वलं(ूS•यम)्((िनदKश–—ाkकपदम(–
(–् अवबोधनाkकूSः
((((

(
उYरत(।( अवबोधनाkकूSः)
धनाkकूSः)( (
½×2=1
×2=1(
((((((((((((क)(कः(3ेऽकष$णं(कुव$‰ासीत(?(् ( ( ( ( ( ((
(
ु
((((((((((((ख)(कः(हलमूöा(गPमशmः(3े ऽ(े पपात(?((
(
((((((((((((ग)((कः(बु¹ः(आसीत(?(् (
(
(
#
1×1=1
×1=1(
(

(((ब.((( पूण $वा™ेन(उYरत( ्I

उYरत(।( (के वलम((ूSमे ् िनदKश–—ाkकपदम(–
कम)((िनदK
)(( (–् अवबोधनाkकूSः)
अवबोधनाkकूSः)( 2
ु
(((((((((((क)(सरािधपः(िकम ् šत(?(
(अपृ ् (
=2
ु रभे
(((((((((((ख)(मातः(स ्
ु ः(नेऽा¨ामौूिण((िकमथ$म(आिवरासन ्
?(( ( ( (
( ( ( (

7
 (((स.(· H¨ः(उिचतम(उYरं
ूदYिवकÜे ् िचrा(िलखत(--2
(·
िचrा(िलखत( ूSऽयम)्((
( (के वलं(ूSऽयम 27
=

1×3=3(
(((((((((((एकपदेन((-
((-(~ानाkकूSः)(
~ानाkकूSः ( ( ( (
1
् ्
ु ?((
यपदं(गzांश(े ूयmम
((((((((((((i)(((‘अनेकवारम’(इs](“क(पया$
61
-
् ्
ु
((((((((((((((((((((क)(नzमानः( (( ् (
(ख)(बøवारम(((( ु
(ग)(हलमöा(
$ (िकम?(
((((((((((((ii)(((‘अपृšत’(इित(पद](कतृपदं
=
((((((((((((((((((((क)(स ु
रािधपः( ((( (ख)(वृषः( ( # (ग)(कृ षकः(
् ु ?(्
षणपदं(गzांश(े ूयmम
((((((((((((iii)((‘वृषभम’(इित(पद](“क(िवशे
④
(((((((((((((((((((((क)(3ेऽकष$णम(((्
्
(ख)(गPमु ((((((( (ग)(ब$लम((्

-
((((((((((((iv)((‘कृ षीवलः’(इित(पद](“क(िबयापदं(गzांश(े ूयmम ु ?(् ( (
((((((((((((((((((((क)(अवत$त(((((((((((((( (ख)(अकरोत( ् ((((((((((((ग)(पपात(((((
( ( (

्
13.( अधोिलिखतं(पzांश(ं पिठrा(ूदYूSानाम(उYरािण(सं
9ृतेन(िलखत(-
(िलखत(-(( ( ( ( ( 5(
((((((((((य(इšsाkनः(ौे ु
((((((((((य(इšsाkनः(ौेयः(ूभूतािन(सखािन(च
खािन(च(
(।( (
(((((((((((न(कु या$दिहतं(कम$(स(
(((((((((((न(क स(परे
परे¨ः(कदािप(च(
ः(कदािप(च(॥( (
((((

(–् अवबोधनाkकूSः)
(उYरत(-( (के वलं(ूS•यम)्((िनदKश–—ाkकपदम(–
अ.(एकपदेन(उYरत(- अवबोधनाkकूSः)( ( ( ½×2=1(
×2=1(
ु
(i)(((मनòः(आkने(िकयिP(स ु
खािन(इšित?( (
(ii)((नरः(के ¨ः(अिहतं(कम$(न(कुया$त?(् (
(iii)(कीशं(कम$(न(करणीयम?(् ( (
=
.(पूण $वा™ेन(उYरत(-
ब.(पू ूSमेकम)्((िनदKश–—ाkकपदम(–
(उYरत(-(((के वलं(- (–् अवबोधनाkकूSः)
अवबोधनाkकूSः)( ( ( *
1×1=1(
1×1=1(
( ्
(क)(कः(परे¨ः(अिहतं(कम$(न(कुया$त(?( ( 2
( (ख)(परोपकारेण(क](ौेयः(भवित?( (
-
ु
स.(िनदKशानसारम ्
(उYरत(-
(उYरत(-( ूSऽयम)्(((एकपदेन((-
((((के वलं·I
(ूSऽयम ((-(~ानाkकूSः)(
~ानाkकूSः ( ( ( &
1×3=3(
×3=3(
12
( ्
((i)(((“यः”(इित(कतृप$ द](िबयापदं(िकम?(( (
2
=

↑
(((अ)(इšित((( ( ( (ब)(कुया$त(((् ( ्
(स)((अIत(िकमिप(
(ii)(“अिहतं(कम$”(अनयो:(पदयो:((“क(िवशेòपदम?(्
( ( *
(अ)(अिहतम(((् ( ( (ब)(कम$((( ( (स)((अिहतं(कम$(
( ्
(iii)(“कáाणम(”(इs]((पद](क:(पया$
य:(ûोके (ूयmम ्
ु (?(

&
( ( (अ)(ौेयः( ( (ब)(अिहतम( ् (
( ((स)((कम$(
( (iv)(("(िनजे¨ः"(इs](“क(िवलोमपदं(ûोके (ूयmम ्
ु (?(
( ( -
(अ)(आkनः(( ( ( (ब)(परे¨ः( ( ((स)((ौेयः(
(
( ( (

8
 ्
14.( अधोिलिखतं(नाýांश(ं पिठrा(ूदYूSानाम(उYरािण(सं 9ृतेन(िलखत(-
(िलखत(-((( ( 5(
( ्
काकः(((-((रे(परभृत(!(अहं ु
(यिद(तव(सP“त(न(पालयािम(त•ह(कुऽ(]ः(िपकाः?(अतः(अहम ्
((((( (
((((((((((((((((((((((((एव(क•णापरः(पि3सॆाट ्(काकः(।( (
गजः((((-(((समीपतः(एवागšन(अरे ् (!(अरे(!(सवा\(वाता\(ÿhव‰ेवाहम(अऽागšम
् ्
।(अहं ((((( (
्
((((((((((((((िवशालकायः,(बलशाली,(पराबमी(च(।(“सहः(वा(]ात(अथवा(अIः(कोऽिप(।(((( (
((((((((((((((वIपशून(त् (त
ु दPं
ु (जPमहं
ु (fशhडेु न(पोथियrा(मारियòािम(।(िकमIः(( (
((((((((((((((कोऽ¤िd(एताशः(पराबमी(।अतः(अहमेव(योðयः(वनराजपदाय(।((( (
ु (िवधूय(वृ3ोपिर(आरोहित।)(
वानरः(-(((अरे(!(अरे!(एवं(वा((शीयमेव(गज]ािप(पšं (
(

ु न(आलोडियतिमšित(परं
(((((((((((((((((((((((((गजः(तं(वृ3मेव(fशhडे ु ु •दrा(अIं((((
(वानरd(कू (
((((((((((((((((((((((((वृ3मारोहित(।(एवं(गजं(वृ3ात(वृ् 3(ं ूित(धावPं(ùा(“सहः(अिप(हसित(वदित(च।)( (
् (वानराः(।(
ु (एते
“सहः((-((भोः(गज(!(माम¤ेवमेवातदन (
(

.(एकपदेन(उYरत(
अ.(एकपदे उYरत(।( (के वलं(ूS•यम)्((िनदKश–—ाkकपदम(– (–् अवबोधनाkकूSः)
अवबोधनाkकूSः)( ( ( ½×2=1(
×2=1(
(क)(काकः(िपकं (“क(कथियrा(स!ोधयित(?( ( ( ( ( ( (( (
(ख)(कः(आkानं(पि3सॆाट ्(मIते(?( ( (
(( (ग)(वानरः(कुऽ(आरोहित(?( (
=
ब.(पूणव$ ा™ेन(उYरत(
((((

· कम)्((िनदKश–—ाkकपदम(–
उYरत(।((के वलं(ूSमे (–् अवबोधनाkकूSः)
अवबोधनाkकूSः)( ( ( 1×1=1(
1×1=1
& 22 (
=

(क)(काकः(“क(वदित(?( (
(ख)(“सहः(“क(वदित(?( ( ( (
&
स.(ूदYिवकÜे¨ः(उिचतम(उYरं
् ूSऽयम)्((एकपदेन((-
िचrा(िलखत(--(के वलं·I
(िचrा(िलखत( (ूSऽयम ((-(~ानाkकूSः)(
~ानाkकूSः (( & 2
1×3=3(
×3=3(
्
(((((((((((((i)((नाýांश(े ‘आरोहित’(इित(िबयायाः(कतृप$ दं(िकम?(( (= 2

( -
(क)((वानरः( ( ( (ख)(“सहः(((( ( (ग)((गजः(
((((((((((((ii)(‘क•णापरः(काकः’(इsऽ(िवशेò(ं पदं(िकम?(्
((((((((((((((((((((((क)(काकः(
= ( ((((((((((((ख)(क•णापरकाकः( (ग)(क•णापरः((
्
(((((((((((iii)(नाýांश(े ‘ब$लम’(इs](“क(िवलोमपदं ु ?(्
(ूयmम
I
((((((((((((((((((((((क)(िवशालकायः( ( ((ख)(बलशाली(( (ग)(क•णापरः(
्
-
(((((((((((iv)((‘वानराः’(इित((कतृप$ द](िबयापदं(गzांशात(िचrा(िलखत(।(
(क)(पालयािम( ( ((((((((((((ख)(आरोहित( ( ु (्
(ग)(अतदन
( ( (

ािGत-पदािन(आधृs(ूSिनमा$ण(ं कु•त
15.( रेखािGत- ु )्(एकवा™ाkकम((–
त((-((के वलं(ूSचत—यम –् (~ानाkकूSः)
~ानाkकूSः)( 1×4=4(
×4=4(
((((((((((क
क)(उzाने(पि3णां((कलरवः(चेतः(ूसादयित।(( (
ख)(nायामं((कुव$तः(िव•¹ं
((((((((((ख ्
िव•¹ं(भोजनम(अिप(पिरपèते
।(( (

((((((((((ग
ग)((स ु
सरािधपः((ताम
रािधपः ् šत।(((
(अपृ ् (

9
 ((((((((((घ
घ)((सः(भारवे
भारवेदनया(बŽित(R।((
नया (
((((((((((ङ
ङ)(ूीता¨ः(ूकृ ित¨ः(राजानः
राजानः(ूित(िूयिमšिP।
राजानः ( (
( ( (
(

ु
िचतपदािन(िचrा अधोिलिखत-ûोकयोः(अ"यं(पूरयत(–
16( म©ूषातः(समिचतपदािन(िचrा(अधोिलिखत
अधोिलिखत- यत(–(( ½(×4
½(×4=
· ×4=2(
(=4

*
ु ™ािन(–
(िऽचतवा$ ािन(–(अवबोधनाkकूSः)
अवबोधनाkकूSः)(
I.((nायामो(कुवत$ ो(िनsं(िव•¹मिप(भोजनम।।(् (
(I.((nायामो(क (
िवदðधमिवदðधं((वा((िनद#षं((पिरपèते((॥((((((((( (
((((((िवदðध
((((((िवदðधमिवदðधं (
((अ"यः
((अ"यः-
अ"यः-((i)(----------(nायामं(((ii)(-----------((जन])((iii)-----------( (
(((((((((((((((अिवदðधं(वा(िव•¹ं(च(अिप(((iv)(-----------------(िनद#षं(पèते।(((((( (
(((((((((((II.((
(((((((((((II.((आल]ं ु
II.((आल]ं(िह(मनòाणां (शरीरuो(महान(िरप् ः(
ःु (।( ( ( ( ( ½(×4
½(×4=
×4=2(
( ((((((ना$ ु
((((((ना$zमसमो(बÙ ु rा(यं(नावसीदित(
ः(कृ नावसीदित(॥( (
(
(
अ"यः–((आल]ं(िह((i)(..................(शरीरuः((ii)(……............(िरपः((अिd)(।((ु
(
ु
(((((((((((((((iii)(................(बÙः(न(अिd(यं
((iv).................((मानवः)(न(अवसीदित(।( ( (
ा-(
म©ूषा- (
(((((((
((((((( (
· ्
िवदðधम,(भोजनम ् rा,((उzमसमः,((िनsम
,((कृ · ् òाणाम
,(मन ु ्
(,(महान ् ु व$तः।(
,((क
( (

अथवा(
अथवा (
( म©ूषायाः(साहा³ेन(ûोक](
ûोक](भावाथK(िरmuानािन(पू
िरmuानािन(पूरियrा(पनः(ु (िलखत(-
नः िलखत(-(((
((( 1×4=
×4=4(
ु
गणी(ग णं $ु ,(बली(बलं
ु (वेिY(न(वेिY(िनगणो,(
णो ,(बली(बलं(वेिY(न(वेिY(िनब$लः।(
Y(िनब$लः।( (
ु (न(वायसः,(
िपको(वसP](गणं न(वायसः,(करी(च(“सह](बलं
,(करी(च(“सह](बलं(न(मूषकः(॥(
कः(॥(
भावाथ$ः(–(
भावाथ$ः( (
ु
गणवान ्
(जनः(एव(----------------(महäं ु
(जानाित(।(गणहीनः(ग ु
णानां
(महäं(न(अवगšित(।(तथ ैव(
ु लः(बल](महäं(न(अवगšित(।(वसP-ऋतोः(
----------(जनः(बल](महäं(जानाित(परP(ब$
्
महäं(कोिकलः(एव(सLग(--------------शªोित(न(त ु
(काकः(।(एवमे
व(गजः(“सह](--------महäं(
्
जानाित(।(मूषकः(त](शौय$म(अवगP(ं ु न(शªोित(।(
((((((((((((म©ूषा(
्
अवगPमु ,(बलवान ्
,(पराबम],(ग ु
णानाम(्
(
( ( ( (

17(
17( अधोिलिखत- ु -बमेण(िलखत(–((
अधोिलिखत-कथांश(ं समिचत-
िचत (िलखत( (Rृsाkकः(ूSः)
ाkकः(ूSः)( ( ( ( ( ½x8=4(
½x8=4(
1. nायः(nायमारी(इयिमित(मrा(पलाियतः।((
ु
2. ूs&‰मितः(सा(ÿगालम ्
(आि3पPी(उवाच।( (
ु तोâाहः(nायः(पनः(काननम
3. ज!ककृ ु ्
(आगšत ् (
(।(

10
 ्
4. मागK(सा(एकं (nायम(अपँयत।(् (
ु
5. nायं(ùा(सा(पऽौ(ताडयPी(उवाच(–(अध ु
ना(एकमे ु
व(nायं(िवभß(भßताम ।(् (
ु
6. बि¹मती(प ु न(उपेता(िपतगृ
ऽ•ये ु ह$ ं(ूित(चिलता।((
् ते ’ं ु (ूित~ाय(एकमेव(आनीतवान(।(
7. ‘rं(nायऽयम(आन ् (
8.(((
.(((गलब¹ÿगालकः(nायः(प
.((( ु
नः(पलाियतः।(
(
( ( (

-
18.(
18.( ‘क’(d'े
’(d'े(िलिखतानां(पदानां(पया$यपदािन(‘
पदािन(‘ख’(d'े
’(d'े(िलिखतािन(सिP।(तािन(यथासम3ं(िलखत-
िलखत-( 1×3=3(
1×3=3(

· (के वलं(ूSऽयम)्((एकपदाkकम(–
क(
(–् (RृsाkकूSः)

िहमकरः( (
स(ित(
(

(
ाkकूSः)(
(
(
(((ख
(((ख(
(िशवः(
(((((((((((शिशः(
(
(
(
(
तनयः( ( ु
(((((((((((अधना( (
ु
पशपितः( ( ( ु
(पऽः( (
(
(
((((((((((((((((((((((((((अथवा
अथवा(
अथवा
् 1×3=3(
18 अधोिलिखतवा™ेष(ु रेखािGतपदानां(ूसÛानकूु लम(उिचताथ\
(िचrा(
िचrा(िलखत( )(् (
िलखत(-(((((के वलं(ूSऽयम)((
((((((((((((1.
1.(एकाPे
1. ्
(काPारे(3णमिप(स„रणं(]ात(।(
(((((((((((((((((क)(वने((((((((((((((((((((ख)(जने((((((((((((((((ग)(गहने(

·
((((((((((((2.(
2.(दी)ाि*rमनाल]ं
2.( (िuरrं(लाघवं(मृजा(ा(।(
(((((((((((((((((क)(ऋजता((((((((((((((ख)(fšता((((((((((ग)(मृðया(
((((((((((((3.(
3.(वयसd ु
3.(वयसd(िकि„दPरम ्
(।(
ु
(((((((((((((((((क)(वायसः((((((((((((((ख)(वय]ः(((((((((((((ग)(आयषः(
((((((((((((4.(
4.(यः(इšsाkनः(ौे
4.( यः(ूभू
ूभूतािन(स ु
ािन खािन(च(।(
((((((((((((((((((क)(ब+िन(((((((((((((((ख)(ूभावपूणा$िन(((((((ग)(प„भूतािन(((((((((((
(((((((((((((((
(

-((०(O(०(-(

11
Answer

315i7
37154 sanskrit
-> Youth be

&
 क"ा$:$
क"ा$:$दशमी
:$दशमी$
दशमी$
$$् (कोड$सं3ा$-
सं,ृतम$$( ा$-122)
122)$
अ9योजना$$
अ9योजना$$-$2019
2019-20$
20$
$
समयः$– ्
समयः$–$होराऽयम$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$सDू ाः$–
णाG9ाः$–$80$
80$
$
$-् $
अवधातKम$-

्
1. अMाम$अ9योजनायां
$ूदOािन$उOरािण$िनदशाGRकािन$सिS$।$ूदOािन$उOरािण$अितिरUािप$
ु
सWभाGनसारम ्
$अZािन$उOरािण$भिवत ् िS$।$$
मु $अहG
2. यिद$छाऽः$सव\ ्
यिद$छाऽः$सव\षां$ू^ानाम$उOरािण$िलखित$तaह$छाऽिहताय$यऽ$अिधकाः$अ9ाः$दात $ं ु शbSे$ताशानां$$$$
$$$
$$$$$$$ू^ानां
$$$$$$$ू^ानां$मूeा9नं$करणीयम$।$।$् $यथा$िचऽवणGन$े पhवाbानां$लेखनम$अभीiं
् $परं$छाऽः$यिद$सjवाbािन$िलखित$$
ु
$$$$$$$$तaह$तऽ$के वलं $ूथम-पhवाbानां$न$अिपत$यािन$वाbािन$उOमािन$सिS$ते ्
षां$मूeा9नं$करणीयम$।$
ु द$े mोके $वा$आधािरताः$ू^ाः$अवबोधाRकाः$सिS$।$अतः$िवpाaथनः$अनlे
3. अनlे ु द$े ूदOशqानां$rाने$
्
समभाव-पयाGयवाची-शqानां$ूयोगं$कत$t ु शuुविS$।$तदथGम$अ9ाः$दे
याः$।$यिद$िवpाaथनः$उOरदान-समये$
ु $िवभvीनां$वचनानां$ूयोगं$न$कुविG S$तaह$अंशतः$अ9ाः$कतGनीयाः$न$त$सDू
समिचतानां ु णाG9ाः$।$
ु णवG तGZ ै$KाकरणाRक-ूयोगाय$च$$अनपाततः$अ9ाः$कतG
4. ऽिटपू ु ु
नीयाः$न$त$सDू
णाG9ाः$।$
ु |ः$उOरे|ः$अिप$अ9ाः$देयाः$।$
5. आंिशक-{ा$समिचते
ु
6. ‘ख’$ख€डे$(रचनाRक-काय\)$वाbरचना$ूमखा$न$त ु
$वाbसौWयG ्
-त‚म$।$अतः$आं ु $अिप$
िशकवाbशƒये
अ9ाः$देयाः$।$
$$7.$$
$$7.$$ू^िनमाG
7.$$ू^िनमाGणM$ू^े$$½ नाय$अि†,$½$अ9ˆ$ू^वाचकिच‰ाय।$परं$$सŠक-् ू^िनमाGण$ं $$
$½$अ9ः$वाbलेखनाय$अि†,$½ $$
$$$$$$$तदा$एव$ू^वाचकिच‰M$कृ
$$$$$$$तदा$एव$ू^वाचकिच‰M$कृ ते$अ9ाः$ूदेयाः।
ाः।)$
$ $ $
ू^सŒा$
ू^सŒा $$$$$ख€डः
$$$$$ख€डः$
ख€डः अ9ाः$
अ9ाः
$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$‘
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$‘क’$ख€डः
’$ख€डः$
ख€डः$ 10$अ9ाः$
अपिठत-अवबोधनम$$् $
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$अपिठत
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$अपिठत-
$ $ $
1.$$$$$$$
$$$अ$ एकपदेन$उOरत$–$$ $
$$$अ $ $ $ $ $ $ $ 1×2=2$
=2$
$$(i)$$•जीवनम$ ् $
(ii)$$हिरˆ•ः$
(iii)$महाराणा$ूतापः$/$ूतापः$ $

1
 ब$$$ पूण Gवाbेन$िलखत$$
ब$$$ $िलखत$$ $ $ $ $ $ $ $ $ 2x2$=4$
2x2$=4$
ु $भवित।$
$$ (i)$$$ढूित•-जनानां$कृ ते$तेषां$ोतमेव$सवGूमखं $
ु
$$$$$(ii)$$अpािप$महाप—षाणां ्
$चरणिच‰ािन$मानवान$स˜ाचरणं $ूित$ूेरयिS$।$$
$
ु ्
$पराधीनं$जीवनं$जीिवतमु $अकथयन
$$$$$(iii)$महाराणा-$ूतापM$प™ी$पऽौ$च$ूतापं ्
$।$
स$$$$अM$अन ु दM$कृ ते$उपयvंु $शीषGकं $सं,ृतेन$िलखत$$
अM$अनlे $िलखत$$ $ $ $ $ 1$
ु
$$$$$$महाप—षाः$/$ढूित•ाः$ 1×3
1×3=3$
द$$$ ्
$$$ यथािनद\शम$उOरत$$
$उOरत$$ $ $ $ $ $ $
$ (i)$$$$$$$(क)$महaष-दयानWः$$$$$$$$$$$ $

$$$$$(ii)$$$$$$(ख)$नृपः$ $
(iii) ्
(ख)$भायाGम$$$$$$$$$$$
(iv) (क)$स˜M$$ $
$ $ $
$ ‘ख’$ख€डः$
’$ख€डः$$
ख€डः$$ 15$अ9ाः
15$अ9ाः$
रचनाRक-कायGम$ ्
$$$$$$$$$रचनाRक
$$$$$$$$$रचनाRक-
$ $ $
2.$ 2. पऽ- $$् $
पऽ-लेखनम$$$ $ $ $ $ $ $ $ ½x10$=5$
(i)$$देहरानतः$ $ $ $ (ii)$नमोनमः$
$(iii)$पऽेण$ $ $ $$$$$$$$$$$$$ (iv)$अभवम$ ्
$(v)$$शuुमः$ $ $ $ $ (vi)$अनेकास$ु
$(vii)$सं,ृतM$$ $ $ $ (viii)$मžाः$
$$$$$$$(ix)$िवषय ैः$$$$$$$$$ $ $ $$$$$$$$$$(x)$िमऽम
$$$$$$$$$$ $्

$ $ $
I
3.$
3.$ िचऽवणGनम$ ् $ $ $ $ $ $ $ $ $ $$ 1×5=5
$$$ ×5=5$
ु
अऽ$ छाऽे|ः$ संि"jवाbरचना$ अपेि"ता$ वतGत$े ।$ के वलं $ वाbशिƒः$ िiKा।$ $
अM$ू^M$ूमखम ् ँे यं$ वाbरचना$अि†।$वाbं$ दीघGम$अि†$अथवा$लघ
ु $उ ् $ु
इित$ मह‚पूण$t नाि†$ ।$ ूितवाbम$ ् अधGः$ अ9ः$ भावM$ कृ ते$ अधGः$ अ9ः$ च$
ु
Kाकरण{ा$ शƒतािनिमOं
$ िनधाGिरतः$ अि†।$ म¤ूषायां$ ूदOाः$ शqाः$
सहायताथt$ सिS$ ।$ छाऽः$ तेषां$ वाbेष$ु ूयोगं$ कुयाGदवे $ इित$ अिनवायt$ नाि†$ ।$
छाऽः$ •मेधया$ अिप$ वाbािन$ िनमाGत$ं ु शuोित।$ म¤ूषायां$ ूदOानां$ शqानां$
िवभ¥v$पिरवृ˜$अिप$वाbिनमाGण$ं शbते$।$$
$
*j2I5 * 4285
2

Answer 37881 -

37851/
 अथवा$$
अथवा$$
ु दलेखनम$ ्
अनlे $$
अयं$ िवक¦ः$ सव\|ः$ अि†$ ।$ छाऽाः$ म¤ूषायां$ ूदOानां$ शqानां$ िवभ¥v$
पिरवृ˜$अिप$वाbिनमाGण$ं कत$t ु शuुविS$।$अतः$$अ9ाः$देयाः।$$अ§ ै$ू^ाय$
्
अिप$$५$अ9ाः$िनधाGिरताः$सिS$।$ू˜ेकं$वाbिनिमOम$अ9मे ्
कम$इित।$
$ $
$

4.$ अधोिलिखतािन$वाbािन$सं
अधोिलिखतािन$वाbािन$सं,ृतभाषया$
तभाषया$अनूp$िलखत$-
p$िलखत$-$$ $
p$िलखत$ $ 1x5$=$5$
$$$$$$$1.$$
$$$$$$$1.$$माता$भोजनं
1.$$ $पचित।$
2. वयं$(सव\)$सं,ृतं$पठामः।$
3. ©ः$िवpालयM$अवकाशः$भिवªित।$
4. «ः$¬ं$कुऽ$आसीः?$
5. यूय$ं कलमेन$िलखत$।$$
् ित$।$$
6. बालः$कु®ुरात$िबभे
्
7. िकम$अहम ्
$अSः$आगlािन$/$ूिवशािन?$
$ $
$

$ ‘ग’$ख€डः$
’$ख€डः$$
ख€डः$$ 25$अ9ाः
अ9ाः$
ु v-
अनूय v ् $$
ु -Kाकरणम$$$$$
$ $
$

5.$ सि¯$/$सि¯lेदः$ $ $ $ $ $ $$$$$

$$$$$ $ $ $ 1×4=4$
ु $
् hित
&Fits
(i) धूमम$म
ु -
ननी$$
(ii) यवयोजG
(iii) $गावः$+$च$
(iv) भवेद ्$$यिद$$
(v) रा•ो$$िव—ƒः$$
(पूणतG या$अ9ाः$न$Zूनीकरणीयाः,$
ीकरणीयाः,$अं
,$अंशतः$अ9ाः$देयाः।)
ाः।)$
$ $ $
6.$ /$िवमहः$
समासः$/$
समासः$/$िवमहः $ $ $ $ $ $ $ $ $ 1x4$=$4$
(i) (ग)$वा±यानानां$माला$$ $ $ $
(ii) (ख)$वचनं$वचनं$ूित$$
(iii) ु $
(क)$रा•ः$पऽः$
(iv) (ग)$Kायः$िचऽकः$च$$
(v) (क)$िनगणः$ Gु $
् $यिद$छाऽाः$के
(अि§न$ू^े ्
यिद$छाऽाः$के वलम$उOरािण$िलखिS$तदा$अिप$पू ाः।))$
णाGः$अ9ाः$देयाः।

3
$ $ $
7.$ ित-ू˜यः$ $
ूकृ ित- $ $ $ $ $ $ $ $$ $ 1×4=4$
(i) ु
(ग)$बिƒमत ्
$+$ङीप $$्
(ii) (क)$व´ल$+$टाप$$्
(iii) ्
(ख)$महत$+$¬$$
(iv) (ग)$सिहµतु ा$$ $
(v) ु
(ग)$च"¶Sः$$
् $यिद$छाऽाः$के वलम$उOरािण$िलखिS$तदा$अिप$पू
(अि§न$ू^े ्
$उOरािण$िलखिS$तदा$ ाः।))$
अिप$पूणाGः$अ9ाः$देयाः। $
$ $ $
8.$ वाUपिरवतGनम$–् $
वाUपिरवतGनम $ $ $ $ $ $ $$ $ 1×3=3$
(i) ¬म$$्
(ii) ँयते$$
(iii) शq·पािण$$
् $यिद$छाऽाः$के वलम$उOरािण$िलखिS$तदा$अिप$पू
(अि§न$ू^े ् ाः।))$
णाGः$अ9ाः$देयाः।
अथवा$
$$(क)$ आ¤नेयने $गीतं$िल3ते$।$
$$(ख)$ अहं$कायाGिण$करोिम$।$
ु
$$(ग)$ य¶ािभः$फलािन$नीयSे
$।$
$$(घ)$$$$बालकः$ºधं$िपबित$।$
$$(ङ)$$$भvा|ां$देवः$नŠते$।$
$ $ $
9.$ समयः$$
समयः$$-$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ 1×4=4
×4=4$
ु दने$$
(क) साध G-चतवाG
(ख) सपाद-ष»ादन$े $
(ग)$$$$सjवादन$े $
(घ) $$$$साध-G सjवादने$$
(ङ) पादोन-नववादने$
$ $ $
10.
10.$ अKयािन-
अKयािन-$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $$ ½x6$=3$
(क) $$ ©ः$
(ख) तऽ$
(ग) $ वृथा$

4
 (घ) $ उ¼ ैः$
(ङ) कुतः$

$
11.$
ु $
(च) $$$$$$अधना
(छ) $$$$$अिप$
(ज) $$$$$इत†तः$
$
11.$
· िƒ-
अशिƒ ् -$ $
ु -संशोधनम$$$$- $ $ $ $ $ $ $ $ 1×3
1×3=3$
(क)$$$$ खादित$

$
$
$
↳ (ख)$ पाठयित$
(ग)$
(घ)$
उ½तः$$
आगिमªित$
$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$‘
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$‘घ’$ख€डः
’$ख€डः$
ख€डः$ 30$अ9ाः
अ9ाः$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$पिठत
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$पिठत- ् $
पिठत-अवबोधनम$$$$
$ $ $
12.$ गpांशः$ $

.$एकपदेन$उOरत$
अ.$एकपदे उOरत$।$ $ $ $ $ $ $ $ ½×2=1
×2=1$
$$$$$(क)$कृ षकः$$ $ $ $ $ $$
$
$$$$$(ख)$ऋषभः$
$$$$$(ग)$कृ षीवलः$/$कृ षकः$ $
$ $
ब.$पूणवG ाbेन$उOरत$
उOरत$-$ $ $ $ $ $ $ $ 1×1=1
×1=1$
ु
$$$$$$(क)$सरािधपः$अपृ ्
lत$–“अिय$श ्
ु $!$िकमेव$ं रोिदिष?$उUताम$इित$।$$
भे
$
$$$$$$(ख)$भूमौ$पितते$•पऽंु $Áा$सवGधने नू ां$मातः$स ु ः$नेऽा|ामौूिण$आिवरासन$।् $$$$ $
ु रभे
स.$$भािषककायGम
$$भािषककायGम$-$-् $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ 1×3=3$
्
$$$$$(i)$$$$(ख)$बÃवारम$$$$

$
· ु
$$$$$(ii)$$$(क)$सरािधपः$
$$$$$(iii)$$(ग)$बGलम$ ्
$$$$$(iv)$$(ख)$अकरोत$ ्
$
$
13.$ पpांशः$
ः$ ½×2=1$
½×2=1$
अ.$एकपदेन$उOरत$-
$उOरत$-$ $ $ $ $ $ $ $
$
$$$$$$$(i)$$$ूभूतािन$

5
 $$$$$$$(ii)$$परे|ः$
$
$$$$$$$(iii)$अिहतं$कमG$$
.$पूण Gवाbेन$उOरत$
ब.$पू $उOरत$--$ $ $ $ $ $ $ $ 1×1=1$
1×1=1$
ु ्
|ः$अिहतं$कमG$न$कुयाGत।$$$$$$$$
$$$$$$(क)$यः$आRनः$ौेयः$ूभूतािन$सखािन$च$इlित$सः$परे
$
$$$$$$(ख)$परोपकारेण$आRनः$ौेयः$भवित$।$
स.$$िनद\ ु
.$$िनद\शानसारम ्
$उOरत$-
$उOरत$-$ $ $ $ $ $ $ $ 1×3=3$
1×3=3$
$$$$(i)$$ (अ)$इlित$$$ $ $ $ $

·
$
$$$$(ii)$(ब)$कमG$$$ $ $
$$$$(iii)$(अ)$ौेयः$
$$$$(iv)$(स)$परे|ः$
$ $ $
14.$ नाÄांशः$ $
अ.$$एकपदे
एकपदेन$उOरत$
उOरत$।$ $ $ $ $ $ $ $
½×2=1$
½×2=1$
$$$$$(क)$रे$परभृत$!$् $ $ $ $ $ $$
$$$$$(ख)$काकः$ $ $
$$$$$(ग)$$वृ"ोपिर$/$वृ"M$उपिर$/$वृ"M$$ $

ब.$$पूणवG ाbेन$उOरत$
उOरत$।$ $ $ $ $ $ $ $
1×1=1$
1×1=1$
्
$$$$$$(क)$काकः$$$-“रे$परभृत$!$अहं ु
$यिद$तव$सS¥त$न$पालयािम$तaह$कुऽ$Mः$िपकाः?$$
्
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$अतः$अहम$एव$क—णापरः$पि"सॆाट ्$काकः$“इित$वदित$।$
् $वानराः”$इित$वदित$।$
ु $एते
$
$$$$$(ख)$¥सहः$$-$“भोः$गज$!$मामÆेवमेवातदन

स.$ूदOिवक¦े|ः$उिचतम$उOरं
् िच¬ा$िलखत$--$
$िच¬ा$िलखत$ $ $ $ $ 1×3=3$

·
$$$$$$$$(i)$$(क)$$वानरः$ $ $ $
$$$$$$$$(ii)$(क)$काकः$
$$$$$$$$(iii)$(ख)$बलशाली$ $ $ $
ु $्
$$$$$$$$(iv)$(ग)$अतदन
$ $ $
15.$ $ ् (½$अ9ः$वाbलेखनाय$अि†,$½
ू^िनमाGणम$।$( नाय$अि†,$½$अ9ˆ$ू^वाचकिच‰ाय$।$
अ9ˆ$ू^वाचकिच‰ाय$।$ 1×4=4$
(परं$सŠक-् ू^िनमाGण$ं भवित$तदा$एव$ू^वाचकिच‰M$कृ ाः))$$
भवित$तदा$एव$ू^वाचकिच‰M$कृ ते$अ9ाः$ूदेयाः
$$$$$$$$$(क
क)$उpाने$के षां$कलरवः$चेतः$ूसादयित?$
ख)$Kायामं$कुवतG ः$कीशं
$$$$$$$$$(ख ्
कीशं$भोजनम$अिप$पिरपUते
?$$
$$$$$$$$$(ग
ग)$$कः
कः$ताम
कः ् lत?$$$
$अपृ ्

6
 $$$$$$$$$(घ
घ)$$सः$कया
कया$बWित$§?$$
कया
$$$$$$$$$(ङ
ङ)$ूीता|ः$ूकृ ित|ः$के
के $ूित$िूयिमlिS?$
$ $ $
16.$ ातः$सम
म¤ूषातः$ ु अधोिलिखतmोकÉयM$ $अÊयं$पूरयत$-
िचतपदािन$िच¬ा$अधोिलिखतmोकÉयM
समिचतपदािन$िच¬ा यत$-$ ½$×4
½$×4=
×4=2$

$
-
$$$$$$$$$$I.$अÊयः-
·>
अÊयः-$$$( ्
$$(i)$िन˜म$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$(ii)$क
्
ु वGतः$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$(iii)$िवदºधम$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$(iv)$भोजनम$्
$

$$$$$$$$$$Do
II.$अÊयः$–$(i)$मन
अÊयः ु
ªाणाम$् $ $$$$$$$$ $$(ii)$महान$$् ½$
AX×4=24
½$×4
×4==$

$$$$$$$$$(iii)$उpमसमः$$ $$$$$$$$$$$$(iv)$कृ ¬ा$

$
अथवा$
अथवा
4$
म¤ूषायाः$साहाÌेन$mोकM$भावाथ\
mोकM$भावाथ\$िरvrानािन$पू ु िलखत$-
िरvrानािन$पूरिय¬ा$पनः$िलखत$
नः$िलखत$-$$$
$$$

भावाथGः$–$
भावाथGः$ $

ु
गणवान ्
$जनः$एव$ग ु
गणानां ु
$मह‚ं$जानाित$।$गणहीनः$ग ु
णानां
$मह‚ं$न$अवगlित$।$
तथ ैव$बलवान ्
बलवान$$जनः$बलM$मह‚ं ु लः$बलM$मह‚ं$न$अवगlित$।$
$जानाित$परS$बG
् अवगS$ं ु $शuोित$न$त$काकः$।$एवमे
वसS-ऋतोः$मह‚ं$कोिकलः$एव$सŠग$$अवगS ु व$गजः$
¥सहM$पराबमM
पराबमM$$
पराबमM$$मह‚ं
$$ $जानाित$।$मूषकः$तM$शौयGम$अवगS् $ं ु न$शuोित$।$$ $ $
$ $ $
17.$ अधोिलिखत- ु -बमेण$िलखत$-
अधोिलिखत-कथांश$ं समिचत-
िचत $िलखत$-$ $ $ $ $ $ $ ½x8=4$
ु
1. बिƒमती$प ु न$उपेता$िपतगृ
ऽÉये ु हG ं$ूित$चिलता।$$$
्
2. माग\$सा$एकं $Kायम$अपँयत ।$् $
ु
3. Kायं$Áा$सा$पऽौ$ताडयSी$उवाच$–$अध ु
ना$एकमे ु
व$Kायं$िवभÍ$भÍताम ् $$$
।$$$$$
4. Kायः$Kायमारी$इयिमित$म¬ा$पलाियतः।$$
ु तो´ाहः$Kायः$पनः$काननम
5. जÎककृ ु ्
$आगlत $||् $
ु
6. ू˜Ð½मितः$सा$Ñगालम $$$् आि"पSी$उवाच।$$
् ते ’ं ु $ूित•ाय$एकमेव$आनीतवान$।$
7. $‘¬ं$Kायऽयम$आन ् $
$$$$$$$$$$$8.$$$
.$$$गलबƒÑगालकः$Kायः$प
.$$$ ु
नः$पलाियतः। $ $
$ $ $

7
 ·
18.$
& ‘क’$†Òे
’$†Òे$िलिखतानां$पदानां$पयाGयपदािन$‘
पदािन$‘ख’$†Òे
’$†Òे$िलिखतािन$सिS।$$
िलिखतािन$सिS।$
& 1×3
1×3=3$
तािन$यथासम"ं$िलखत- िलखत-$((के वलं$ू^ऽयम)्$
$
All video
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$क
$$क$ $ $ $ख$
7
$

y
िहमकरः$ $ $ शिशः$$

Upload$ s
=
सÓित$ $ ु
$$$$$$$$$$अधना$$
तनयः$ $ $ ु
पऽः$
$$$$$$$$$$$$$$$$$पश ु
पितः$ $ $ िशवः$ $
·

$ $
अथवा$
अथवा$
$
्
अधोिलिखतवाbेष$ु रेखाि9तपदानां$ूसÔानकूु लम$उिचताथt
$िच¬ा$
िच¬ा$िलखत$
िलखत$-$$$$
10 )$् $
(के वलं$ू^ऽयम)$$ 1×3=3$
1×3=3$
$$$$$$$$$$$$1.
1.$एकाSे
1. ्
$काSारे$"णमिप$सhरणं$Mात$।$ $
$$$$$$$$$$$$$$$$(क)$वने$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
$$$$$$$$$$$$2.$
2.$दीjािÕ¬मनालMं
2.$ $िrर¬ं$लाघवं$मृजा$ा$।$
$$$$$$$$$$$$$$$(ख)$•lता$$$$$$$$$$
$$$$$$$$$$$$3.$
3.$वयस† ु
3.$वयस†$िकिhदSरम ्
$।$
ु
$$$$$$$$$$$$$$$$(ग)$आयषः$
$$$$$$$$$$$$4.$
4.$यः$इl˜ाRनः$ौे
4.$ यः$ूभू
ूभूतािन$स ु
ािन खािन$च$।$
$$$$$$$$$$$$$$$$$(क)$बÖिन$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

$
$
--000--------0000------------------000000------------------0000------000--$$
$

8
RRRRRRRRRRRRR
< o ->
mp