Dominika Kułaczkowska

Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023

Język wśród pozajęzykowych zależności

Kultura Języka Polskiego

Dr Barbara Borowska
Spis treści:

1. Wstęp

2.Językoznawstwo - historia

• Językoznawstwo tradycyjne
• Językoznawstwo współczesne (naukowe)

3. Definicja językoznawstwa

4. Językoznawstwo ogólne

5. Podział językoznawstwa wg F. de Saussure’a

• Językoznawstwo wewnętrzne
• Językoznawstwo zewnętrzne
• Językoznawstwo synchroniczne
• Językoznawstwo diachroniczne
• Językoznawstwo porównawcze (metoda porównawcza)

6. Zróżnicowanie języków

7. Bibliografia
 1. Wstęp:
W swojej pracy poruszę temat “Język wśród pozajęzykowych zależności”, przedstawię czym
jest językoznawstwo, jego tradycje oraz co to jest językoznawstwo współcześnie. Pokażę
wszystkie rodzaje językoznawstwa, które udało mi się wyszukać. Zapraszam do zapoznania
się z moim tematem.

2. Językoznawstwo - historia

Językoznawstwo tradycyjne
Początki zainteresowania językiem mają wiele źródeł. Najważniejszym z nich możemy
zaliczyć dążenie do zostawienia poprawności języka, wyjaśniania form językowych w
starożytnych tekstach oraz interpretowania natury filozoficznej.

Pierwszymi działaniami na rzecz ochrony języka zajęli się starożytni Indianie, ochrona była
związana z wiarą w jego magiczno-religijną funkcje. Starożytni Indianie uważali, że
recytacje hymnów wedyjskich mogą odbywać się w niezmienionej formie językowej,
ponieważ tylko wtedy akt komunikacji z bóstwem miałby jakąkolwiek moc. Podobnie było w
wierzeniach i tradycjach arabskich, zabraniały one zmieniać i przekładać język Koranu,
dlatego był on pod ścisłą ochroną.

Innymi powodami dbałości o język było przekonanie wysoko rozwiniętych społeczeństw

(Egipt, Grecja, Rzym) o wyższości i oryginalności języków. Dopiero w XIX wieku, zaczęto
podawać reguły poprawnego mówienia i pisania w tamtejszych gramatykach. Uzasadnione
było to także tym, w tamtych czasach była olbrzymia ilość dialektów i gwar jakimi mówiły
poszczególne ludy.
Tradycja grecko-łacińska sprawiła, że język pisany wielkich autorów był przedmiotem
analizy gramatycznej. Był przedstawiany jako wzór do naśladowania, jako norma dla osób,
które chcą poprawnie pisać i wypowiadać. Podejście to spowodowało, że zaczęto tworzyć
gramatyki nowożytnych języków w oparciu o język pisany utworów literackich, które służyły
za podstawę tworzenia reguł poprawnego posługiwania się językiem.

W XIX wieku działał również wielki uczony niemiecki Wilhelm von Humbolt, którego teorie
wykraczały daleko poza ramy uznawanego wówczas opisu historyczno-porównawczego.
Uważany jest on za ojca językoznawstwa ogólnego, dyscypliny, która bada zjawiska
językowe na podstawie faktów z różnych języków etnicznych. Humbolt podkreślał, że każdy
język posiada specyficzne reguły, które językoznawca powinien opisać na podstawie badań
tekstów.

Językoznawstwo współczesne
Początek językoznawstwa naukowemu dały już prace z zakresu językoznawstwa
porównawczego, Duńczyka Rasmusa Kristiana Raska oraz niemieckiego uczonego Franza
Boppa. Ich prace miały już charakter naukowy, udowadniali swoje tezy na podstawie
konkretnych faktów językowych, z obserwowanych regularności pewne prawa ogólne,
potwierdzane precyzyjną analizą.

Wraz z nadejściem strukturalizmu nadszedł prawdziwy przełom w badaniach na początku

XX wieku, gdy zostają zastosowane nowe metody analizy języka. Językoznawstwo
współczesne nie ma już charakteru normatywnego, opisuje ono system języka, przedmiotem
badań staję się również język mówiony.

Metody badawcze koncentrowane były na poszukiwaniu tzw. Typów idealnych, czyli

reprezentantów danej klasy zjawisk. Nowoczesne językoznawstwo zaczęło korzystać ze
zdobyczy nauk ścisłych.

Za prekursorów strukturalizmu uważa się polskiego językoznawcę Jana Ignacego

Nieścisława Baudouin de Courtneay oraz jego ucznia Mikołaja Kruszewskiego, którzy
należeli do pierwszych krytyków szkoły młodogramatyków.

Jednakże właściwym jego twórcą jest szwajcarski uczony Ferdinand de Saussure, który
nakreślił wszystkie podstawowe koncepcje dla tego kierunku w swoich wykładach
wygłoszonych na Uniwersytecie Genewskim. Opublikowane pośmiertnie jako “kurs
językoznawstwa ogólnego”

3. Definicja Językoznawstwa
Sam termin językoznawstwo został użyty po raz pierwszy w połowie XIX wieku. Jednak
dopiero Ferdinand de Saussure nadał językoznawstwu rangę samodzielnej nauki. W swojej
książce wypowiadał się, że (…) jedynym prawdziwym przedmiotem językoznawstwa jest
język rozpatrywany sam w sobie i ze względu na samego siebie (kurs językoznawstwa
ogólnego, 1916). Dlatego współcześnie językoznawstwo kładzie nacisk na konstruowanie
głównych, hipotetycznych modeli, które wyjaśniają fakty już znane wcześniej i przewidują,
odkrywają nowe zjawiska językowe.

Obecnie językoznawstwo definiuje się jako naukę o języku, zajmującą się wszystkimi
zagadnieniami związanymi z jego opisem. Podkreśla to również Andre Martinet, we wstępie
swej książki, “Podstawa lingwistyki funkcjonalnej” (1970, tłum. L. Zawadowski)
Lingwistyka to badanie naukowe języka ludzkiego (langage). Badanie to nazywa się
badaniem naukowym, kiedy opiera się na obserwacji faktów według pewnych zasad
estetycznych lub obyczajowych. “Naukowość” jest więc przeciwieństwem “normatywności”.
Należy zaznaczyć, że metody badań nad językiem są bardzo różnorodne, zależne od
poszczególnych szkół i kierunków językoznawczych.

4. Językoznawstwo ogólne
Obecnie na językoznawstwo ogólne składa się;

• Językoznawstwo teoretyczne (ahistoryczne, synchroniczne) zajmujące się ogólną

teorią języka tzn. Wyjaśnianiem jego struktury i opisywaniem sposobów jego
funkcjonowania.
• Językoznawstwo opisowe w sposób możliwie ścisły opisuje różne systemy języków
naturalnych.
 • Językoznawstwo historyczne zajmuje się wyjaśnianiem ewolucji języka na
wszystkich jego poziomach.
• Językoznawstwo porównawcze skupia się na porównaniu języków z punktu
widzenia ich wewnętrznej struktury.

5. Podział językoznawstwa

Językoznawstwo wewnętrzne
Językoznawstwo wewnętrzne zajmuje się problemami czysto językowymi, takimi jak badanie
budowy języka, jego funkcjami oraz rozwojem.

Językoznawstwo zewnętrzne
Językoznawstwo zewnętrzne obejmuje zagadnienia dotyczące związków z innymi
dziedzinami i zjawiskami (np. Psychologia, socjologia). Obecnie do językoznawstwa
zewnętrznego należą psycholingwistyka, socjolingwistyka, glottodydaktyka (nauczanie
języka), lingwistyka komputerowa (informatyka) oraz dialektologia. Wg. F. de Saussure’a nie
ma żadnego koniecznego czy bezpośredniego związku między budową wewnętrzną systemu
a zewnętrznymi warunkami istnienia. Poglądy swe ilustruje on porównaniem języka z grą w
szachy. Ich pochodzenie nie ma wpływu na reguły samej gry; wynika stąd, że strukturę
języka można wyjaśnić bez odwołania się do historii, czyli czynników zewnętrznych.
De Saussure wprowadził językoznawstwo diachroniczne dla badań historycznych, tzn.
Badań zajmujących się pochodzeniem języka i jego rozwojem na przestrzeni wieków oraz
językoznawstwo synchroniczne dla badań opisowych tzn. Badań związków między
elementami współistniejącymi w danym momencie.

Językoznawstwo synchroniczne
Językoznawstwo synchroniczne bada wszystkie elementy danego języka, a także relacje
między tymi elementami, natomiast tworzy pojęcia od historycznej genezy poszczególnych
zjawisk. O tym rodzaju językoznawstwa często się mówi jako o badaniu zarysów
poszczególnych epok. Każdy taki zarys to osobny, w pełni autonomiczny system, niezależny
od reszty zarysów. Coraz częściej w pracach synchronicznych wskazuje się na wagę
procesów historycznych.

Językoznawstwo diachroniczne
Językoznawstwo diachroniczne bada zmiany, jakie zachodzą w języku z upływem czasu.
Głównym zadaniem tego językoznawstwa jest opisanie tych zmian i sformułowanie na tej
podstawie możliwie ogólnych zasad obowiązujących w ewolucji języków.

Większość obserwacji i zasad formułowanych przez diachronistów ma znacznie węższe ramy

i dotyczy zmian językowych o stosunkowo niewielkim zasięgu - najczęściej chodzi o jeden
tylko język i zmianę, która w nim zachodzi na granicy dwóch epok.

Językoznawstwo porównawcze (metoda

porównawcza)
Celem tej metody jest ustalenie pokrewieństwa między językami i sformułowanie spójnej
hipotezy na temat szczegółów tego pokrewieństwa poprzez rekonstrukcję:

• Języka będącego ich wspólnym przodkiem

• Wiarygodnej sekwencji regularnych zmian językowych, za pomocą których można
wyprowadzić każdy z porównanych języków z hipotetycznego wspólnego parajęzyka.
• Języki mogą być spokrewnione, jeśli w ich słownictwie zauważalne są regularne
odpowiedniości, czyli systematycznie powtarzające się regularne relacje między
strukturą fonetyczną wyrazów o podobnym znaczeniu (porównanie zwykle
rozpoczynamy od pewnych charakterystycznych działów słownictwa—terminów
pokrewieństwa, liczebników, nazw części ciała itp.). Pojęcie regularnej
odpowiedniości jest bardzo istotne: czysto powierzchowne podobieństwo, jak np.
między ang. day a łac. dies (oba wyrazy oznaczają 'dzień') nie ma samo w sobie
żadnej wartości dowodowej. Początkowe d- w angielskim nie odpowiada regularnie
łacińskiemu d, a pojawiające się tu i ówdzie sporadyczne zbieżności są skutkiem albo
czystego przypadku (jak w powyższym przykładzie), albo zapożyczenia: np.
podobieństwo łac. diabolus do ang. devil i pol. diabeł wynika z faktu, że wyrazy te
zapożyczone są w ostatecznym rachunku z jednego źródła (z gr.diabolos).
 6. Zróżnicowanie języków
Ważną częścią badań lingwistycznych jest dociekanie istoty różnic między językami świata.
Jest to bardzo ważne do zrozumienia ludzkich umiejętności językowych. Języki są bardzo
podobne do siebie, ponieważ same zdolności językowe człowieka są bardzo ograniczone
przez biologiczne właściwości. Języki mogą się od siebie różnić wtedy gdy zdolności
lingwistyczne człowieka są nieograniczone.

Istnieje wiele różnych metod na zinterpretowanie podobieństw między językami. Na

przykład: język łaciński używany przez Rzymian przekształcił się w hiszpański w Hiszpanii i
włoski we Włoszech. Podobieństwa pomiędzy hiszpańskim i włoskim w wielu przypadkach
wynikają ze wspólnego pochodzenia tych języków. A więc jeżeli języki posiadają jakąś
wspólną właściwość to może oznaczać, że ta właściwość istnieje dzięki pochodzeniu
wspólnego prajęzyka. Istnieje zawsze możliwość przypadkowego pochodzenia, np. Mucho w
języku hiszpańskim i much w języku angielskim nie są ze sobą powiązane historycznie, ale
dzielą to samo znaczenie i podobne brzmienie.

Istnieją także udokumentowane przypadki języków migowych rozwijających się w

społeczności ludzi upośledzonych słuchowo, którzy nie mieli żądnego kontaktu z językiem
mówionym. Okazało się, że języki migowe mają wspólne cechy z językiem mówionych, co
wzmacnia hipotezę, że cechy te nie są zawdzięczane wspólnemu przodkowi, lecz ogólnym
właściwościom sposobu przyswajania języka.

Gramatyka uniwersalna jest zbiorem przypuszczalnie wspólnych właściwości wszystkich

języków. Na przykład: wszyscy ludzie używają wody i fakt, że we wszystkich językach
występuje termin określający wodę jest z pewnością z tym związany. Doświadczenie jest
częścią procesu, poprzez który jednostki uczą się języków. Jednakże doświadczenie nie jest
samo w sobie wystarczające, ponieważ zwierzęta trzymane wśród ludzi uczą się języka
ludzkiego w małym stopniu lub wcale.

Przypuszczalnie wszystkie języki świata rozróżniają rzeczowniki od czasowników – jest to

generalnie przyjęta zasada. Mogłoby to wymagać bardziej wyszukanego wyjaśnienia,
ponieważ rzeczowniki i czasowniki nie istnieją w świecie, lecz są tylko częścią języka.

Zakończenie
Na koniec dodam drobną refleksję, język jest bardzo ważnym elementem każdego człowieka.
Każdy kraj, każde państwo ma swój własny, unikalny język i próbuje zachować jego tradycje
i użytkowanie. To dzięki językowi możemy poznawać nowe miejsca, nowych ludzi. Możemy
się wtedy rozwijać. Tym akcentem zakończę swoją pracę i zachęcę do swoich własnych
refleksji.

Bibliografia
1. J. Lyons, Wstęp do językoznawstwa,1975
2. K. Polański, Encyklopedia Językoznawstwa ogólnego, 1993 i 1995
3. C. Lachur, Zarys Językoznawstwa ogólnego, 2004
4. F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogolnego, 1916
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zykoznawstwo
6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Dzia%C5%82y_j%C4%99zykoznawstwa
7. https://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Kruszewski
8. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_de_Saussure
9. https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Niecis%C5%82aw_Baudouin_de_Courtenay