POSTĘPOWANIE KARNE – SKRYPT

POJĘCIE PROCESU KARNEGO

Proces karny – prawnie uregulowana działalność zmierzająca do wykrycia i ustalenia przestępstwa oraz jego
sprawcy, osądzenia go za ten czyn oraz wymierzenia mu kary i środków karnych przewidzianych przez prawo
materialne.

Stadia procesu karnego:

a) Postępowanie przygotowawcze
b) Postępowanie jurysdykcyjne
c) Postępowanie wykonawcze
Fazy postępowania przygotowawczego:
a) Postępowanie in rem (w sprawie)
b) Postępowanie in personam (przeciwko osobie)
Postępowanie przed sądem I instancji może toczyć się w nurcie:
a) Kontradyktoryjnym, gdzie wyróżniamy:
1) Fazę czynności poprzedzających rozprawę główną (postępowanie przejściowe)
2) Fazę przygotowania do rozprawy
3) Fazę rozprawy głównej
4) Fazę czynności końcowych
b) Konsensualnym, gdzie wyróżniamy:
1) Postępowanie przejściowe
2) Posiedzenie wyrokowe
3) Czynności końcowe
Postępowanie przed sądem w II instancji w obu nurtach występują fazy:
1) Czynności poprzedzających rozprawę odwoławczą (postępowanie przejściowe)
2) Rozprawę odwoławczą
3) Czynności końcowe
Jeśli postępowanie przygotowawcze nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia lub wystąpiły przeszkody
procesowe proces karny ograniczy się wyłącznie do postępowania przygotowawczego.
Jeśli żadna ze stron nie zaskarży wyroku sądu pierwszej instancji proces karny będzie się składał wyłącznie z 2
stadiów postępowania przygotowawczego i postępowania sądowego I instancji.
Postępowanie prywatnoskargowe jest postępowaniem wyłącznie sądowym nie ma w nim postępowania
przygotowawczego poza namiastką uregulowaną w artykule 488 § 1 KPK (rola policji)
Postępowanie jurysdykcyjne przed sądem II instancji nie występuje samodzielnie jako jedyne.

Postępowanie karne polega na podejmowaniu przez uczestników procesu karnego różnego rodzaju czynności
procesowych.

PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucony mu czyn.
Odpowiedzialność ta obejmuje ustalenie czy przestępstwo zostało popełnione przepisami nie winy oskarżonemu jak i
wyciągnięcie konsekwencji prawnych.
Podstawą faktyczną odpowiedzialności karnej jest czyn.
Podstawą normatywną - kwalifikacja prawna tego czynu.

Sąd nie jest związany kwalifikacją prawną o ile nie wykracza poza granice oskarżenia. Jeżeli w toku rozprawy okaże
się że nie wychodząc poza granice oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego sąd
uprzedza o tym obecne na rozprawie strony  art. 399 KPK

W postanowieniu o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia formułowany jest przedmiot procesu karnego.
Ujawnienie w toku postępowania przygotowawczego nowego przestępstwa które uzasadnia wspólnie prowadzenie
obu postępowań powoduje konieczność wydania postanowienia o wszczęciu postępowania o ten nowy czyn oraz o
połączeniu obu postępowań. Przedmiot procesu karnego jest niezmienny i niepodzielny

Zasada niezmienności przedmiotu procesu karnego oznacza że w toku całego procesu jego przedmiot nie powinien
ulegać zmianie. w postępowaniu przygotowawczym zmiany są dopuszczalne na podstawie zmiany postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, wydania postanowienia o częściowym umorzeniu postępowania przygotowawczego.
Ostateczny kształt przedmiotu procesu zostaje sformułowane w akcie oskarżenia.

Przedmiot procesu karnego definiowany jest w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów w śledztwie

Ogłoszony ustnie przed rozpoczęciem przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego w dochodzeniu.

Zmiany przedmiotu procesu karnego mogą być dokonywane poprzez wydanie postanowienia o zmianie
postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Zmiana przedmiotu jest zatem możliwa pod warunkiem że pozostanie
ona w granicach tożsamości czynu.
Tożsamość czynu decyduje o przedmiotowej granicach rozpoznania sprawy przez sąd i po granicach zakazu
ponownego orzekania przez sąd w tej samej sprawie.

Tożsamość czynu:
a) Tożsamość podmiotów przestępstwa
b) tożsamość przedmiotu ochrony
c) tożsamość pokrzywdzonego
Sąd ma obowiązek orzekać o całości przedmiotu procesu karnego a nie tylko o jego fragmentach. Niedopuszczalne
jest orzekanie o fragmentach przedmiotu procesów w różnych postępowaniach. Nie można oddzielać winy od kary i
orzekać o nich w odrębnych procesach ale również rozbijać poszczególnych znamion czynu oraz prawnej jedności
czynu w przypadku przestępstwa ciągłego.
Nie jest dopuszczalny tak zwany proces dodatkowy.

Wyróżniamy procesy:
a) proces prosty - kwestia odpowiedzialności karnej jednego oskarżonego za jeden czyn
b) proces złożony:
 podmiotowo -kwestia odpowiedzialności karnej wielu sprawców za jeden czyn
 przedmiotowo - kwestia odpowiedzialności karnej jednego sprawcy za wiele czynów
  podmiotowo-przedmiotowo - kwestia odpowiedzialności karnej kilku oskarżonych za kilka czynów.
Zgodnie z zasadą indywidualizacji odpowiedzialności karnej każdy z oskarżonych odpowiada za
własne przestępstwo.
Proces wpadkowy jest wyjątkiem od zasady niezmienności przedmiotu procesu karnego. jest to możliwość
rozpoznania w tym samym procesie innego czynu który nie był objęty aktem oskarżenia a który ujawnił się w toku
rozprawy głównej. Przesłanki:
a) ujawnienie nowego czynu nie objętego aktem oskarżenia w toku rozprawy głównej
b) brak konieczności prowadzenia postępowania przygotowawczego o ten nowy czyn
c) zgoda oskarżonego do rozpoznania nowego czynów tej samej rozprawie

POJĘCIE I RODZAJE UCZESTNIKÓW PROCESU KARNEGO

Uczestnikiem procesu karnego jest podmiot który występuje w procesie w roli wyznaczonej przez prawo karne
procesowe; bierze w procesie karnym udział w roli wyznaczonej mu przez przepisy prawa karnego procesowego.
Kryterium zaliczenia konkretnego podmiotu do określonej kategorii uczestników procesu karnego jest zespół
uprawnień i obowiązków. Wyróżniamy:
1) organy procesowe
2) strony procesowe i quasi-strony
3) pomocnicy stron i organów procesowych
4) przedstawiciele procesowi stron
5) rzecznicy interesu publicznego
6) rzecznicy interesu społecznego
7) osobowe źródła dowodowe
8) podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści majątkowej
9) inni nienazwani uczestnicy procesu karnego
stosunek karnoprocesowy - wyznaczona przez normy prawne relacja łącząca organy procesowe oraz innych
uczestników postępowania karnego.

Organ procesowy to organ państwowy który na mocy przepisów szczególnych odgrywa określoną rolę w procesie
karnym. Jako jedyne mają prawo wydawać decyzje o charakterze imperatywnym na mocy których nakładają na
pozostałych uczestników procesu uprawnienia lub obowiązki.
Ze względu na rolę jaką odgrywają organy procesowe dzielimy je na:
a) organy kierownicze - organy prowadzące lub nadzorujące dane stadium procesu karnego (prokurator w
postępowaniu przygotowawczym)
b) organy pomocnicze - organ współdziałający z organem kierowniczym i wykonujący polecenia tego organu
( policja wykonująca czynności śledcze na zlecenie prokuratora)
Organami procesowymi w poszczególnych stadiach procesu są różne podmioty. Jedynym uczestnikiem procesu
karnego który odgrywa rolę organu procesowego we wszystkich stadiach procesu jest sąd. Przypisanie poszczególnym
podmiotom roli organu prowadzącego lub pomocniczego nie ma charakteru stałego a uzależniona jest od funkcji jaką
to organy w konkretnym przypadku wykonują.
Sąd w postępowaniu przygotowawczym odgrywa podwójną rolę:
a) dokonuje czynności zastrzeżonych do jego wyłącznej kompetencji (stosowanie tymczasowego aresztowania)
b) kontroluje decyzje prokuratora w trybie odwoławczym (rozpoznaje zażalenia na postanowienie o umorzeniu
postępowania przygotowawczego)
W postępowaniu przygotowawczym prokurator nie przestaje być organem postępowania przygotowawczego jednak
może dokonywać czynności do których uprawniona jest strona. Może złożyć zażalenie na postanowienie o odmowie
uwzględnienia wniosku prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym.
W postępowaniu jurysdykcyjnych organem prowadzącym postępowanie jest sąd. Jest on uprawniony do rozstrzygania
o przedmiocie procesu karnego.
Referendarz sądowy ma możliwość wydawania postanowień i zarządzeń w wypadkach wskazanych w ustawie. Może
na podstawie artykułu 15 KPK wydawać polecenia policji, może wykonywać tylko czynności z zakresu ochrony
prawnej innej niż wymiar sprawiedliwości w zakresie wyznaczonym przez normy Kodeksu postępowania karnego.
Referendarz sądowy jest organem pomocniczym.

Organy postępowania przygotowawczego:

a) Organy kierownicze:
 Prowadzące postępowanie
o Prokurator
o Policja
o Straż Graniczna
o Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
o Służba Celno-Skarbowa
o Centralne Biuro Antykorupcyjne.
o Żandarmeria Wojskowa
 Nadzoru i kontroli
o Prokurator
o Sąd
b) Organy pomocnicze
 Policja
 Straż Graniczna
 Służba Celno-Skarbowa
 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
 Centralne Biuro Antykorupcyjne
 Żandarmeria Wojskowa
Organy postępowania sądowego:
a) Organy kierownicze, prowadzące postępowanie
 Sąd
 Prezes sądu
 Przewodniczący wydziału
 Przewodniczący składu sądzącego
 Upoważniony sędzia
b) Organy pomocnicze
 Referendarz sądowy
 Policja sądowa

PROKURATOR
Organem prowadzącym postępowanie jest prokurator. Czynności prokuratora mogą wykonywać również asesorzy,
którym prokurator generalny powierzył wykonywanie obowiązków prokuratora na okres nie dłuższy niż 3 lata.
Prokuratura jest organem ochrony prawnej, której zadaniem jest stanie na straży praworządności oraz wykonywanie
zadań w zakresie ścigania przestępstw.
Prokuraturę stanowią:
a) Prokurator generalny
b) Prokurator krajowy
c) Pozostali zastępcy prokuratora generalnego
 d) Prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury
e) Prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej
Prokuraturę tworzą 2 odrębne piony:
a) Powszechne jednostki organizacyjne Prokuratury
b) Prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej
Powszechne jednostki organizacyjne Prokuratury obejmują:
a) Prokuraturę krajową
b) Prokuratury Regionalne
c) Prokuratury okręgowe
d) Prokuratury rejonowe
Zasady organizacyjne prokuratury:

 Zasada niezależności - Prokuratura i tworzący ją prokuratorzy są niezależni od terenowych organów

administracji rządowej i samorządowej
 Zasada apolityczności - Prokurator nie może należeć do partii politycznej ani brać udziału w żadnej
działalności politycznej. Prokurator generalny nie może należeć do partii politycznej związku zawodowego
ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
 Zasada bezstronności - Prokurator nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem
zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo dydaktycznym lub naukowym w łącznym wymiarze
nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach. Jeżeli
wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora.
 Zasada jednolitości - Wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury tworzą organizacyjną całość
prokuraturę Rzeczpospolitej Polskiej.
 Zasada centralizmu - Na czele prokuratury jako organu państwa stoi jedna osoba - Prokurator generalny,
któremu podporządkowane są wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury.
 Zasada hierarchicznego podporządkowania - Jednostki organizacyjne prokuratury są podporządkowane
prokuratorowi generalnemu, ale nie bezpośrednio, lecz za pośrednictwem jednostki wyższego szczebla.
 Zasada jednoosobowego kierownictwa - Na czele każdej jednostki organizacyjnej stoi jedna osoba, która
odpowiada za funkcjonowanie tej jednostki oraz jednostek podległych.

Zasady działania prokuratury:

1) Zasada niezależności - Prokurator przy wykonywaniu czynności jest niezależny. Jednak prokurator,
przełożony uprawniony jest do zmiany lub uchylenia decyzji prokuratora podległego. Wymaga to formy
pisemnej i jest włączane do akt sprawy.
2) Zasada substytucji - Prokurator wyższego rzędu może zlecić prokuratorowi podwładnemu dokonanie
określonej czynności. Polecenie nie może dotyczyć czynności, która z mocy ustawy należy wyłącznie do
właściwości określonego prokuratora. Prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i
polecenia prokuratora przełożonego, także te, które dotyczą treści czynności procesowej. Jeżeli się nie zgadza,
to może żądać zmiany polecenia lub wyłączenia go do wykonania czynności albo od udziału w sprawie. O
tym wyłączeniu rozstrzyga przełożony nad prokuratorem, który wydał polecenie.
3) Zasada dewolucji - Prokurator wyższego rzędu może przejmować sprawy prowadzone przez prokuratorów
podległych i wykonywać ich czynności. Prokurator bezpośrednio przełożony uprawniony jest do zmiany lub
uchylenia decyzji prokuratora podległego.
4) Zasada indyferencji - Działania każdego z prokuratorów jest działaniem całej prokuratury jako takiej. Zmiany
personalne przy dokonywaniu czynności nie mają wpływu na ważność tej czynności.
5) Zasada jednoosobowego dokonywania czynności - Czynności prokuratora dokonywane są jednoosobowo.
Jednak w wielowątkowych sprawach może być wyznaczonych do prowadzenia czynności kilku prokuratorów.
6) Zasada współpracy z innymi podmiotami
POLICJA
Policja to umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu. I przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa
ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. W granicach swych zadań policja wykonuje 3
typy czynności:
a) Operacyjno-rozpoznawcze
b) Dochodzeniowo-śledcze
c) Administracyjno-porządkowe
W celu:
1) Rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń
2) Poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości
3) Poszukiwania osób zaginionych, które na skutek wystąpienia zdarzenia uniemożliwiającego ustalenie miejsca
ich pobytu należy odnaleźć w celu zapewnienia ochrony ich życia, zdrowia lub wolności
Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu
terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.
Uprawnienia policji przysługują także organom:
a) Straży Granicznej
b) Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
c) Krajowej Administracji Skarbowej
d) Centralnego Biura Antykorupcyjnego
e) Żandarmerii wojskowej
SĄD
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy
administracyjne oraz sąd wojskowy.
Strukturę sądów powszechnych, tworzą:
a) Sądy rejonowe
b) Sądy okręgowe
c) Sądy apelacyjne
Postępowanie karne jest dwuinstancyjne.
Sąd Rejonowy i sąd Okręgowy są uprawnione do orzekania w pierwszej instancji w sprawach karnych, przy czym
zasadą jest rozpoznawanie spraw przez sąd rejonowy. Sąd Okręgowy jest także sądem 2 instancji rozpoznaje środki
odwoławcze od orzeczeń Sądu Rejonowego. Sądem 2 Instancji może być wyjątkowo Sąd Najwyższy w sytuacjach:
a) Przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się zagadnienie prawne, wymagające zasadniczej wykładni
ustawy, a sąd odwoławczy odroczył rozpoznanie sprawy i przekazał zagadnienie do rozstrzygnięcia sądowi
Najwyższemu
Sąd Najwyższy jest naczelnym organem władzy sądowniczej.
Do środków nadzoru poza Instalacyjnego Sądu Najwyższego należy:
a) Rozpoznawanie kasacji w sprawach karnych
b) Rozpoznawanie skarg na wyrok sądu odwoławczego
c) Rozpoznawanie wniosków o rozstrzygnięcie rozbieżności z wykładni prawa
d) Rozstrzyganie zagadnień prawnych wymagających zasadniczej wykładni prawa w konkretnej sprawie
e) Wznowienie postępowania sądowego zakończonego przed sądem apelacyjnym i Sądem Najwyższym
f) Rozpoznawanie skarg nadzwyczajnych
SAMODZIELNOŚĆ JURYSDYKCYJNA SĄDU KARNEGO
Sąd Karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związane rozstrzygnięciem innego
sądu lub organu.
Ograniczenia zasady samodzielności jurysdykcyjnej:
a) Prejudycjalność - Związanie sądu karnego rozstrzygnięciami innego sądu. Sąd Karny nie może samodzielnie
ustalać okoliczności wskazujących na brak trwałego. I zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Jest tym
wyrokiem związany. Sądu karnego nie wiążą orzeczenia organów administracji.
 Związanie sądu karnego prawomocnym rozstrzygnięciem innego sądu, kształtującym prawo lub
stosunek prawny.
 Związanie Sądu Karnego orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego.
b) Wtedy, kiedy kodeks postępowania karnego reguluje dodatkowo ograniczenia samodzielności jurysdykcyjnej
sądu karnego
c) Związanie sądu karnego, orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego
d) Związanie zapatrywania mi prawnymi i wskazaniami sądu odwoławczego co do dalszego postępowania
e) W związku z pytaniem prawnym skierowanym przez Sąd odwoławczy do Sądu Najwyższego związanie jego
rozstrzygnięciami
SKŁAD SĄDU

Art. 28. [Rozprawa główna – skład sądu]

§ 1. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Sędzia ma
prawa i obowiązki przewodniczącego.
§ 2. W sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.
§ 3. Ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę sąd pierwszej instancji może postanowić o jej
rozpoznaniu w składzie trzech sędziów albo jednego sędziego i dwóch ławników.
§ 4. W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka
w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.

Art. 29. [Rozprawa apelacyjna i kasacyjna – skład sądu]

§ 1. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.
§ 2. Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności albo wnoszącą o
wymierzenie takiej kary rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów.

Art. 30. [Posiedzenie – skład sądu]

§ 1. Na posiedzeniu sąd orzeka jednoosobowo, chyba że ustawa stanowi inaczej albo ze względu na szczególną
zawiłość sprawy lub jej wagę prezes sądu zarządzi jej rozpoznanie w składzie trzech sędziów.
§ 2. Sąd odwoławczy na posiedzeniu orzeka jednoosobowo, a w składzie trzech sędziów wówczas, gdy zaskarżone
orzeczenie wydano w składzie innym niż jednoosobowy albo ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę
prezes sądu zarządzi jej rozpoznanie w składzie trzech sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Podstawowe reguły składu sądu:
a) Sąd Karny orzeka jednoosobowo lub kolegialnie
b) W orzekaniu w sprawach karnych bierze udział czynnik społeczny w postaci ławników.
c) Ławnicy orzekają wyłącznie w sprawach pierwszej instancji i w Sądzie Najwyższym.
d) Ławnicy orzekają wyłącznie na rozprawie
e) W sądach 2 instancji orzekają wyłącznie sędziowie zawodowi, jednak w sprawach dyscyplinarnych i
sprawach dotyczących skargi nadzwyczajnej w Sądzie Najwyższym orzekają także ławnicy
f) Na posiedzeniu zarówno przed sądem pierwszej, jak i drugiej instancji orzekają wyłącznie sędziowie
zawodowi
g) Przewodniczącym składu sądzącego może być wyłącznie sędzia zawodowy
 Rodzaj sądu Instancja Rozprawa Posiedzenie
sąd rejonowy I 1 sędzia 1 sędzia
3 sędziów 3 sędziów
1 sędzia + 2 ławników
II - 1 sędzia
3 sędziów
sąd okręgowy I 1 sędzia 1 sędzia
3 sędziów 3 sędziów
1 sędzia + 2 ławników
2 sędziów + 3 ławników
II 1 sędzia 1 sędzia
3 sędziów
sąd apelacyjny II 3 sędziów 1 sędzia
5 sędziów 3 sędziów
Sąd Najwyższy 3 sędziów 1 sędzia
5 sędziów 3 sędziów
7 sędziów
2 sędziów + 1 ławnik
5 sędziów + 2 ławników
3 sędziów + 2 ławników
Cała Izba
Połączone Izby

REFERENDARZ SĄDOWY
Referendarze sądowi sprawują zadania inne niż wymiar sprawiedliwości wykonywane w sądach.
Referendarz sądowy w wypadkach określonych w ustawie może wydawać:

 postanowienia
 zarządzenia
 polecenia, które zgodnie z ustawą wydaje sąd.
Referendarz wydaje postanowienia na posiedzeniu. Od postanowień i zarządzeń wydanych przez referendarza
sądowego może być wniesiony sprzeciw, który przysługuje stronom, a także osobie, której postanowienie
bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Sprzeciw ma skutek kasatoryjny - W razie wniesienia sprzeciwu postanowieniu lub zarządzenie traci moc, a decyzje w
tym przedmiocie wyda sąd.
Zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują sędziowie, a w sądach rejonowych także asesorzy sądowi.
Wyłączone zadania:
a) Stosowanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym
b) Rozpoznawanie zażaleń na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
c) Rozpoznawanie zażaleń na postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia
d) Rozpoznanie zażaleń na postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw
Asesorów sądowych mianuje minister sprawiedliwości na czas nieokreślony

STRONY PROCESU KARNEGO

Stroną procesową jest podmiot, który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu procesu
karnego.
Interes prawny - potrzeba instytucjonalnoprawnej ochrony określonego dobra chronionego prawnie przed
naruszeniem w razie zagrożenia lub też przywrócenia stanu rzeczy sprzed naruszenia bądź uzyskania
instytucjonalnoprawnych gwarancji otrzymania określonego dobra (korzyści), mieszczącego się w sferze uprawnień
przysługującego danemu podmiotowi prawnemu.
Interesy prawne poszczególnych uczestników procesu karnego różnią się w zależności od ich pozycji procesowej.
Strony procesowe dzielą się na:
a) Czynne - Podmiot występujący z opartym na prawie materialnym żądaniem ukarania sprawcy za czyn mu
zarzucony
b) Bierne - Podmiot, przeciwko któremu żądanie takie jest skierowane
Oskarżyciel realizuje funkcję oskarżania, a oskarżony funkcję obrony

Strony procesowe postępowania przygotowawczego:

a) Czynne  pokrzywdzony
b) Bierne  podejrzany
Strony procesowe postępowania jurysdykcyjnego:
a) Czynne  oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny
b) Bierne  oskarżony
Nie jest dopuszczalne łączenie przeciwstawnych ról procesowych i jednoczesne występowanie w procesie karnym
jako strona czynna i bierna. Wyjątkiem jest skarga wzajemna w postępowaniu prywatnoskargowym przeciwko
pokrzywdzonemu. Dochodzi do połączenia obu postępowań, a obaj oskarżyciele prywatni korzystają z praw
oskarżonego.
Po stronie czynnej, jak i biernej może występować kilka podmiotów. Jest mowa wówczas o współuczestnictwie
czynnym oraz o współuczestnictwie biernym.
Quasi – strony - Podmioty, które nie są stronami procesowymi w znaczeniu ścisłym, jednak mają interes prawny w
konkretnym rozstrzygnięciu procesu karnego i którym przepis szczególny przyznał uprawnienia zbliżone do
uprawnień strony:
a) Pokrzywdzony biorący udział w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania. Ma
prawo do złożenia apelacji od wyroku warunkowo umarzającego zapadłego na posiedzeniu na podstawie art.
444 k.p.k.
b) Właściciel przedsiębiorstwa zagrożonego przepadkiem z art. 44a § 2 k.k. Przysługują mu prawa strony w
zakresie czynności procesowych odnoszących się do tego środka.
Inny katalog stron:
a) Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.
Jest to osoba, którą organ prowadzący postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału
w tym charakterze.
b) Interwenient - w sprawach o przestępstwa skarbowe jest to podmiot, który nie będąc podejrzanym lub
oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym
postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi.
Zdolność Procesowa - Uprawnienie do stania się podmiotem stosunku procesowego w jakimkolwiek abstrakcyjnym
procesie karnym. Osoba fizyczna uzyskuje zdolność procesową bierną z chwilą ukończenia 13 roku życia w związku z
postępowaniem w sprawach nieletnich. W postępowaniu zwyczajnym zdolność taką nabywa po ukończeniu 15 lat ze
względu na uregulowania art. 10 § 2 k.k.

POJĘCIE I RODZAJE OSKARŻYCIELI

Oskarżyciel - Podmiot występujący do sądu we własnym imieniu lub w imieniu państwa z żądaniem ukarania sprawcy
za czyn mu zarzucony i żądanie to przed sądem popiera albo podmiot popierający przed sądem żądanie innego
oskarżyciela.
Rodzaje oskarżycieli:
a) Oskarżyciel publiczny - To zawsze organ państwa uprawniony do występowania ze skargą i popierania jej
przed sądem. Jest to z reguły prokurator, a inny organ, jeśli przepis tak stanowi.
b) Oskarżyciel posiłkowy - Pokrzywdzony, który w sprawach publicznoskargowych wnosi lub popiera przed
sądem publiczny akt oskarżenia, działając zamiast lub obok oskarżyciela publicznego.
c) Oskarżyciel prywatny - Pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem akt oskarżenia w sprawie o
przestępstwo prywatnoskargowe.
Ze względu na zakres kompetencji wyróżniamy:
a) Oskarżyciela zasadniczego - Z oskarżenia publicznego oskarżycielem zasadniczym jest prokurator. W
postępowaniu prywatnoskargowym funkcję tę pełni oskarżyciel prywatny.
b) Oskarżycieli pobocznych
W razie ingerencji prokuratora w postępowanie prywatnoskargowe na podstawie art. 60 § 1 k.p.k. oskarżycielem
zasadniczym staje się prokurator oskarżyciela prywatnego przechodzi w stan uśpienia. Zaś oskarżyciel prywatny traci
status głównego oskarżyciela. Stosuje się wówczas do niego odpowiednio przepisy o oskarżycielu posiłkowym
ubocznym.
Oskarżyciel poboczny - Wszyscy oskarżyciele, niebędący oskarżycielem zasadniczym. Są to nieprokuratorscy
oskarżyciele publiczni oraz oskarżyciele posiłkowi.

OSKARŻYCIEL PUBLICZNY
Oskarżyciel publiczny - Organ państwa, który na mocy ustawy jest uprawniony do wykonywania funkcji
oskarżycielski w procesie karnym w interesie państwa.
Prokuratorscy oskarżyciele publiczni:
a) Prokurator
b) Asesor, któremu prokurator generalny powierzył wykonywanie obowiązków prokuratora na okres nie dłuższy
niż 3 lata. Nie może on jednak brać udziału w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym, z
wyjątkiem postępowania w pierwszej instancji w sprawach, w których prowadził postępowanie
przygotowawcze. Nie może również sporządzać środków zaskarżania i wniosków do Sądu Najwyższego oraz
występować przed tym sądem.
c) Aplikant prokuratorski po ukończeniu 12 miesięcy aplikacji prokuratorskiej. Może występować przed sądem
Rejonowym w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa zagrożone karą nie
przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności lub karą łagodniejszego rodzaju oraz o wykroczenia.
Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni:
a) Organy powołane na mocy delegacji ustawowej z art. 325d k.p.k. Na mocy rozporządzenia ministra
sprawiedliwości w sprawie organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów
uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach, w których
prowadzono dochodzenie, jak również z zakresu spraw zleconych tym organom:
 Organy Inspekcji Handlowej
 Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej
 Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
 Organy Straży Granicznej
 Naczelnik urzędu celno-skarbowego
 Naczelnik urzędu skarbowego
Organy te mogą również wnosić i popierać oskarżenie przed sądem pierwszej instancji. Wskazane wyżej organy nie
mogą występować w charakterze oskarżyciela publicznego, jeżeli akt oskarżenia wnosi i popiera prokurator.
 b) Organy, które na mocy ustaw szczególnych mają uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia przed
sądem:
 Strażnicy Leśni
 Strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej
Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. Jest on zasadniczym oskarżycielem publicznym.
Prokurator działający w postępowaniu w charakterze oskarżyciela publicznego wypiera z procesu pozostałych
oskarżycieli publicznych w takim zakresie, w jakim sam dokonuje czynności. Wyjątkiem jest art. 121 § 1 k.k.s. Ten
przepis mówi o tym, że oprócz prokuratora, oskarżycielem publicznym przed sądem jest organ, który wnosi i popiera
akt oskarżenia w sprawach o przestępstwo karnoskarbowe.
Oskarżyciele publiczni, działając na mocy ustaw szczególnych, mają prawo występowania w całym procesie. Mowa
tutaj o sądzie pierwszej instancji, jak i drugiej instancji.
Oskarżyciele publiczni, działając na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, nie mają uprawnień do
zaskarżania orzeczeń sądu pierwszej instancji.

POKRZYWDZONY

Art. 49. [Pokrzywdzony – definicja]

§ 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub
zagrożone przez przestępstwo.
§ 2. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej:
1) instytucja państwowa lub samorządowa;
2) inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.
§ 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną
pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
§ 3a. W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art.
218-221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa
pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
§ 4. W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji lub jednostki organizacyjnej, o
której mowa w § 2, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji lub jednostki organizacyjnej, prawa
pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły
przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

Pokrzywdzony - Osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie
miała osobowości prawnej, inna jednostka organizacyjna posiadająca zdolność prawną na podstawie odrębnych
przepisów, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Dobro prawne indywidualne - Konkretyzacja dobra rodzajowego w odniesieniu do konkretnego podmiotu. O
pokrzywdzonym można mówić wyłącznie w przypadku naruszenia lub zagrożenia indywidualnego dobra prawnego,
niezależnie od tego, czy jest to zasadniczy czy uboczny przedmiot ochrony.
Zindywidualizowanie dobra prawnego pozwala na:
a) Skonkretyzowanie pokrzywdzonego
b) Ograniczenie kręgu podmiotów uprawnionych do występowania w procesie karnym w roli pokrzywdzonego
Zagrożenie dobra prawnego ma miejsce w przypadku karalnego przygotowania oraz usiłowania przestępstwa.
Z chwilą dokonania dobro prawne zostaje naruszone.
Karalne przygotowanie  Zagrożenie dobra prawnego
Usiłowanie  Zagrożenie dobra prawnego
Dokonanie  Naruszenie dobra prawnego

Dobro prawne musi być naruszone lub zagrożone bezpośrednio przez przestępstwo.
Bezpośredniość - Gdy pomiędzy czynem sprawcy a naruszeniem lub zagrożeniem dobra prawnego nie ma ogniw
pośrednich.
Istotnym jest, że do kręgu pokrzywdzonych można zaliczyć tylko ten podmiot, którego dobro prawne zostało
działaniem przestępnym naruszone wprost, a nie za pośrednictwem godzenia w inne dobro. (nie np. żonę pana który
został pobity)

Organ procesowy wszczyna postępowanie przygotowawcze, gdy pojawi się uzasadnione podejrzenie popełnienia
przestępstwa. Wydając postanowienie o wszczęciu stawia hipotezę, że przestępstwo zostało popełnione, że naruszyło
określono dobro prawne albo zagroziło temu dobru, że jest to dobro przysługujące określonemu podmiotowi, a więc,
że podmiot ten jest pokrzywdzonym.

Pokrzywdzony w znaczeniu materialnym  art. 49 §1 i 2 k.p.k.

Pokrzywdzony w znaczeniu formalnym  Podmiot, którego dobro prawne nie zostało bezpośrednio naruszone lub
zagrożone przez przestępstwo, ale ustawa nadaje mu status pokrzywdzonego. Jest to zakład ubezpieczeń w zakresie, w
jakim pokrył szkodę lub zobowiązał się do jej pokrycia (art. 49 § 3 k.p.k.) NIE MYLIĆ Z ZAKŁADEM
UBEZPIECZEŃ SPOŁCZNYCH, który nie jest zakładem ubezpieczeń w rozumieniu tego przepisu.
Zakład ubezpieczeń - Podmioty uprawnione do wykonywania działalności ubezpieczeniowej to jest czynności
ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków
zdarzeń losowych. Uprawnienie zakładu ubezpieczeń do występowania w roli pokrzywdzonego jest ograniczone do
wysokości pokrytej szkody albo wysokości, do której pokrycia się zobowiązał (do kwoty na jaką została zawarta
umowa ubezpieczenia).
Występowanie zakładu ubezpieczeń w roli pokrzywdzonego jest uzależnione od 2 czynników:
a) Zawarcia umowy ubezpieczeniowej z pokrzywdzonym
b) Popełnienia przestępstwa na szkodę pokrzywdzonego przeciwko dobru prawnemu objętemu tym
ubezpieczeniem

W PROCESIE KARNYM WYSTĘPUJE POKRZYWDZONY A NIE POSZKODOWANY !!!!!!!!!!!!!!!

Szkoda - Różnica pomiędzy tym, co pokrzywdzony ma, a tym, co miałby, gdyby nie było zdarzenia wyrządzającego
szkodę.
Uszczerbek niemajątkowy (krzywda)  zadośćuczynienie
Uszczerbek majątkowy (szkoda)  odszkodowanie

Od pokrzywdzonego w znaczeniu materialnym i formalnym należy także odróżnić podmioty, które wykonują
prawa pokrzywdzonego, ale nie są pokrzywdzonymi:
a) Organy Państwowej Inspekcji Pracy - Mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego
działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. Organy Państwowej Inspekcji
Pracy mogą wykonywać ich prawa, jeżeli spełnione zostaną następujące warunki:
 Postępowanie toczy się o przestępstwo z art. 218-221 k.k.
  Zakresie swego działania organy Państwowej Inspekcji Pracy ujawniły przestępstwo albo
 W zakresie swego działania organy Państwowej Inspekcji Pracy wystąpiły o wszczęcie postępowania
b) Organy kontroli państwowej - Ochrona pokrzywdzonych instytucji w sytuacji, gdy nie działa organ
uprawniony do ich reprezentowania. Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną czynności
procesowych, dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu (Prezes, zarząd, rada nadzorcza).
Warunki wykonywania praw pokrzywdzonego przez organ kontroli państwowej:
 Przestępstwo, o które toczy się postępowanie, wyrządziło szkodę w mieniu instytucji lub jednostki
organizacyjnej
 Nie działa organ pokrzywdzonej instytucji lub jednostki organizacyjnej
 Organ kontroli państwowej ujawnił przestępstwo w zakresie swego działania
 Organ kontroli państwowej w zakresie swego działania wystąpił o wszczęcie postępowania, nawet
jeśli nie ujawnił przestępstwa
c) Przedstawiciele ustawowi - Konieczność wykonywania praw pokrzywdzonych przez inne podmioty wynika
z 3 czynników: małoletniości, ubezwłasnowolnienia, nieporadności. Prawa pokrzywdzonych w takich
wypadkach wykonują:
 Przedstawiciel ustawowy
 Osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (opiekun, kurator)
 Osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje
d) Organizacja społeczna zajmująca się ochroną zwierząt
e) Osoby sprawujące stałą pieczę nad pokrzywdzonym
f) Osoby sprawujące pieczę nad pokrzywdzonym
W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które mu przysługiwały, wykonują osoby najbliższe lub osoby pozostające
na jego utrzymaniu, a w przypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator działając z urzędu (art. 52 § 1 k.p.k.).
Jeśli śmierć pokrzywdzonego nastąpiła przed rozpoczęciem procesu karnego, w jego miejsce wstępują strony
zastępcze:
Śmierć pokrzywdzonego  Wszczęcie postępowania karnego  Strony zastępcze

Jeśli śmierć pokrzywdzonego nastąpiła po rozpoczęciu procesu karnego, w jego miejsce wstępują strony nowe:
Wszczęcie postępowania karnego  Śmierć pokrzywdzonego  strony nowe

Strony zastępcze nabywają wszystkie uprawnienia. Jakie prawo karne procesowe przyznaje pokrzywdzonemu w
procesie karnym. Strony nowy nabywają tylko te uprawnienia, które pokrzywdzony przed śmiercią w procesie
posiadał oraz te, do których dokonania termin jeszcze nie upłynął.
Prawa procesowe pokrzywdzonego są prawami ściśle osobistymi, a w związku z tym osoba, na którą poprzez
zastępstwo procesowe przeszło zaatakowane dobro, nie jest pokrzywdzonym w znaczeniu materialnoprawnym.
Wstąpienie innych osób do procesu w miejsce pokrzywdzonego odbywa się na mocy ich własnego prawa
wynikającego z przepisów szczególnych.
Strony zastępczej strony nowe nie działają w imieniu zmarłego pokrzywdzonego, ponieważ z chwilą śmierci jego
prawa wygasły. Podmioty te realizują własne prawa.
Prawa zmarłego pokrzywdzonego w wypadku braku lub nieujawnienia osób najbliższych i pozostających na
utrzymaniu pokrzywdzonego wykonuje prokurator działając z urzędu. Prokurator, realizując prawa pokrzywdzonego,
działa z urzędu, a nie jak strona.

Pozycja pokrzywdzonego jest uzależniona od etapu postępowania. W postępowaniu przygotowawczym

pokrzywdzony jest stroną procesową. Staje się stroną procesową w postępowaniu przygotowawczym z chwilą
wszczęcia śledztwa lub dochodzenia na skutek zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Po
przejściu postępowania do fazy sądowej pokrzywdzony traci swoją pozycję, a stroną staje się dopiero po przebraniu
jednej z 2 ról procesowych:

 Oskarżyciela posiłkowego
 Oskarżyciela prywatnego
Wyjątek!
W jednym przypadku uregulowanym w art. 354 pkt 1 k.p.k. pokrzywdzony nie ma prawa do występowania w
postępowaniu jurysdykcyjnym w charakterze strony procesowej. W sprawie z wniosku prokuratora o umorzenie
postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających z powodu niepoczytalności sprawcy, pokrzywdzony takim
czynem nie może brać udziału w postępowaniu jako oskarżyciel posiłkowy.
Wyjątek nr. 2!
Na gruncie postępowania karnoskarbowego ze względu na odmienny przedmiot ochrony, wyłączona została
możliwość wystąpienia oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu w sprawach o przestępstwa i wykroczenia
skarbowe (art. 113 § 2 pkt 1 k.k.s.)

Pokrzywdzony, który nie jest stroną postępowania sądowego, nie jest całkowicie pozbawiony uprawnień:
a) Art. 49a k.p.k.  Pokrzywdzony może aż do czasu zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej
złożyć wniosek, o którym mowa w artykule 46 § 1 k.k. wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia
szkody lub orzeczenie nawiązki niezależnie od tego, czy jest stroną postępowania jurysdykcyjnego.
b) W procesie karnym pokrzywdzony odgrywa także rolę źródła dowodowego. Składa zeznania w charakterze
świadka.
c) Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowie pokrzywdzonego, musi on poddać się oględzinom i badaniom
nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym  art. 192 § 1 k.p.k.
d) Może brać udział w przesłuchaniu pozostałych uczestników procesu, zadawać im pytania, wypowiadać się co
do każdej czynności postępowania, składać wnioski dowodowe, a także korzystać z innych uprawnień.
OKSARŻYCIEL POSIŁKOWY
Oskarżyciel posiłkowy - pokrzywdzony, który w sprawach o przestępstwa publicznoskargowe działa w
postępowaniu sądowym obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. Instytucja oskarżyciela posiłkowego jest
wyrazem wzmocnienia procesowej pozycji pokrzywdzonego dążenia do zapewniania mu skutecznej realizacji jego
praw oraz świadomości przydatności instytucji oskarżyciela posiłkowego w procesie karnym.

W polskim procesie karnym wyodrębniamy 2 rodzaje oskarżycieli posiłkowych:

a) Oskarżyciel posiłkowy uboczny  Działający obok oskarżyciela publicznego
b) Oskarżyciel posiłkowy, subsydiarny  Działający zamiast oskarżyciela publicznego
c) *Oskarżyciel na gruncie art. 53 § 3 k.p.k.  Przepis ten pozwala innemu pokrzywdzonemu tym samym
czynem przyłączyć się do postępowania wszczętego na skutek skargi subsydiarnej oskarżyciela posiłkowego.
Wówczas będzie działał on obok oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, a nie obok oskarżyciela
publicznego.
Oba rodzaje oskarżycieli posiłkowych, biorą udział w postępowaniu publicznoskargowym. Oskarżyciel posiłkowy
uboczny występuje również w sprawach prywatnoskargowych gdy prokurator na podstawie art. 60 § 1 k.p.k.
przyłączył się do postępowania zainicjowanego skargą prywatną. W takiej sytuacji oskarżyciel prywatny z mocy
prawa staje się oskarżycielem posiłkowym.
Art. 60. [Objęcie czynu ściganego z oskarżenia prywatnego przez prokuratora]
§ 1. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo
wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.
§ 2. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne,
korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego; do pokrzywdzonego, który przedtem nie wniósł oskarżenia prywatnego,
stosuje się art. 54, 55 § 3 i art. 58.
§ 3. Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w
dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego.
§ 4. Pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o
odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako
prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

Oskarżyciel posiłkowy samodzielnie realizuje funkcję oskarżania niezależnie od udziału w postępowaniu innego
oskarżyciela. Odstąpienie oskarżyciela publicznego lub oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego od skargi nie ma
wpływu na realizację funkcji oskarżania przez oskarżyciela posiłkowego ubocznego, ponieważ działa on we własnym
imieniu.

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY UBOCZNY

Art. 54. [Uboczny oskarżyciel posiłkowy, termin]
§ 1. Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia
przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela
posiłkowego.
§ 2. Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego.
Pokrzywdzony, który uprzednio nie korzystał z uprawnień oskarżyciela posiłkowego, może w terminie 14 dni od
powiadomienia go o cofnięciu przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia oświadczyć, że przystępuje do
postępowania jako oskarżyciel posiłkowy.

Sposoby nabycia statusu oskarżyciela ubocznego:

a) W drodze złożenia oświadczenia o zamiarze działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego
 Nie jest to wniosek o dopuszczenie do udziału. Oświadczenie jest aktem woli pokrzywdzonego, który
stwierdza, że w konkretnej sprawie będzie występował jako oskarżyciel posiłkowy. Oświadczenie to
ma charakter konstytutywny. Może być złożone na piśmie oraz ustnie do protokołu rozprawy lub
posiedzenia wyrokowego.
 Sąd może nie dopuścić do udziału w postępowaniu w roli oskarżyciela posiłkowego w sytuacji:
o Gdy oświadczenie zostało złożone przez osobę nieuprawnioną
o  Oświadczenie może być złożone od momentu wniesienia przez oskarżyciela publicznego
aktu oskarżenia do sądu do chwili otwarcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Na
posiedzeniu wyrokowym  Od momentu złożenia wniosku o wydanie na posiedzeniu
wyroku skazującego i orzeczenie kar lub innych środków uzgodnionych z oskarżonym w
trybie art. 335 § 1 k.p.k. albo złożenia aktu oskarżenia wraz z wnioskiem o skazanie bez
przeprowadzenia rozprawy do momentu wydania wyroku na posiedzeniu wyrokowym.
Dokonanie czynności po upływie powoduje bezskuteczność czynności. Jeżeli jednak sąd
odwoławczy uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, w postępowaniu
ponownym pokrzywdzony może takie oświadczenie złożyć, ponieważ proces karny jest
prowadzony od nowa. Identyczna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku, gdy na skutek
odroczenia rozprawa będzie się toczyć od początku.
o Gdy sąd ograniczył liczbę oskarżycieli posiłkowych na podstawie art. 56 § 1 k.p.k.
Art. 56. [Ograniczenie udziału oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu]
§ 1. Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla
zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w
postępowaniu, gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli.
§ 1a. Na postanowienie sądu wydane na podstawie § 1 zażalenie nie przysługuje.
§ 2. Sąd orzeka także, iż oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, jeżeli stwierdzi, że nie jest
on osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po
terminie.
§ 3. Na postanowienie sądu wydane na podstawie § 2 przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego
sądu.
§ 4. Oskarżyciel posiłkowy, który nie bierze udziału w postępowaniu z przyczyn określonych w § 1, może
przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia.

b) W drodze przyłączenia się innego pokrzywdzonego do postępowania zainicjowanego skargą

oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego (art. 55 § 3 k.p.k.)  Przyłączenie się do postępowania
zainicjowanego skargą subsydiarną możliwe jest do czasu otwarcia przewodu sądowego na rozprawie głównej
(w przypadku posiedzenia art. 343 § 5 k.p.k.)
c) Z mocy prawa w przypadku objęcia przez prokuratora ścigania przestępstwa prywatnoskargowego
d) Z mocy prawa, gdy do sprawy wszczętej na podstawie subsydiarnego aktu oskarżenia wstąpi
prokurator, stając się oskarżycielem publicznym (art. 55 § 4 k.p.k.). Postępowanie toczy się wówczas z
oskarżenia publicznego, a pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia, korzysta z praw oskarżyciela
posiłkowego ubocznego. Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego jest dopuszczalny jedynie
za zgodą pokrzywdzonego.
Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku
postępowania. Ograniczenie liczby oskarżycieli posiłkowych nie dotyczy oskarżycieli subsydiarnych, gdyż w tej roli
może wystąpić tylko jeden pokrzywdzony. Liczy się tutaj kryterium pierwszeństwa złożenia oświadczenia.
Wydanie postanowienia o ograniczeniu liczby oskarżycieli posiłkowych nie pozbawia oskarżyciela statusu strony
procesowej. Pozbawia jedynie możliwości aktywnego uczestniczenia w postępowaniu. Oskarżyciel posiłkowy, który
nie bierze udziału w postępowaniu z powodu ograniczenia liczby oskarżycieli, ma prawo w terminie 7 dni od daty
doręczenia postanowienia o nie dopuszczeniu do udziału w rozprawie przedstawić sądowi swoje stanowisko na
piśmie. Istotne jest, że w piśmie oskarżyciel posiłkowy nie może umieszczać wniosków o dokonanie czynności,
zwłaszcza wniosków dowodowych. Termin na złożenie stanowiska jest terminem instrukcyjnym. Jego przekroczenie
nie powoduje bezskuteczności czynności.

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY SUBSYDIARNY

Oskarżyciel posiłkowy, subsydiarny  Pokrzywdzony, który w sprawach o przestępstwa publicznoskargowe wnosi i
popiera przed sądem własny akt oskarżenia w sytuacji, gdy prokurator lub inny oskarżyciel publiczny zaniechał
ścigania, to jest odmówił wszczęcia postępowania przygotowawczego bądź je umorzył.
Warunki do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia:
a) Zostanie wydane postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego
b) Pokrzywdzony wniesie zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania
przygotowawczego
c) Sąd uchyli postanowienie zaskarżone przez pokrzywdzonego i przekaże sprawę prokuratorowi do ponownego
rozpoznania
d) Prokurator powtórnie wyda postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania
przygotowawczego
e) Pokrzywdzony wniesie zażalenie na powtórne umorzenie lub powtórną odmowę wszczęcia postępowania do
prokuratora nadrzędnego
 f) Prokurator nadrzędny utrzyma w mocy postanowienie o powtórnym umorzeniu lub powtórnej odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego
Subsydiarny akt oskarżenia może być złożony także w sprawach, które prowadziły nieprokuratorskie organy
procesowe uprawnione do występowania w sprawie w charakterze oskarżyciela publicznego ( na podstawie
rozporządzenia MS lub ustaw szczególnych).

Art. 306. [Zażalenie na odmowę wszczęcia lub umorzenie śledztwa]

§ 1. Na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa przysługuje zażalenie:
1) pokrzywdzonemu;
2) instytucji wymienionej w art. 305 § 4;
3) osobie wymienionej w art. 305 § 4, jeżeli wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.
§ 1a. Na postanowienie o umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie:
1) stronom;
2) instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie;
3) osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228-231, art. 233, art. 235, art. 236,
art. 245, art. 270-277, art. 278-294 lub w art. 296-306 Kodeksu karnego, jeżeli postępowanie karne wszczęto w
wyniku jej zawiadomienia, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.
§ 1b. Uprawnionym do złożenia zażalenia, o którym mowa w § 1 i 1a, przysługuje prawo przejrzenia akt. W celu
przejrzenia akt prokurator może udostępnić akta w postaci elektronicznej.
§ 2. (uchylony).
§ 3. Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni
powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego
albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.

Zażalenie wnosi się do sądu właściwego do rozpoznania sprawy w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia za
pośrednictwem prokuratora, który wydał zaskarżoną decyzję. Postanowienie wydane po raz 2 jest zaskarżone do
prokuratora nadrzędnego.

Art. 330. [Subsydiarny akt oskarżenia – tryb postępowania]

§ 1. Uchylając postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia,
sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić, lub czynności,
które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze
wiążące.
§ 2. Jeżeli organ prowadzący postępowanie nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia,
wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. Postanowienie to
podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego. W razie utrzymania w mocy zaskarżonego
postanowienia pokrzywdzony, który dwukrotnie wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 i 1a,
może wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 § 1 - o czym należy go pouczyć.
§ 3. W razie wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia prezes sądu przesyła jego odpis
prokuratorowi, wzywając go do nadesłania w terminie 14 dni akt postępowania przygotowawczego.
Jeśli zażalenie wniosły obie strony w tym samym czasie i żadne z nich nie zostało jeszcze rozpoznane, nie istnieje
zagrożenie dla interesów pokrzywdzonego. Jego środek odwoławczy zostanie rozpoznany przez sąd, jednocześnie z
zażaleniem podejrzanego.
W sytuacji, gdy zażalenie złożone zostało przez pokrzywdzonego w momencie, gdy skarga odwoławcza drugiej
strony albo innego pokrzywdzonego została już rozpoznana przez sąd  W takiej sytuacji złożenie przez
pokrzywdzonego zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia uprawnia go do złożenia
subsydiarnego aktu oskarżenia, nawet jeśli zażalenie to nie będzie mogło być rozpoznane z powodu wcześniejszego
rozstrzygnięcia zażaleń pozostałych stron  Warunkiem jest uwzględnienie przez sąd wcześniejszych zażaleń
stron/pokrzywdzonych.

Kiedy nie ma podstaw do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia?

a) Pierwsze postanowienie o umorzeniu zostało uchylone przez prokuratora prowadzącego lub nadzorującego
postępowanie bez skierowania zażalenia do rozpoznania do sądu  Powtórne umorzenie postępowania
skutkuje rozpoczęciem normalnej drogi zażaleniowej, zaś strony mają prawo do złożenia zażalenia na to
postanowienie.
b) Uchylenie postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego przez Prokuratora Generalnego w
trybie art. 328 k.p.k.
Art. 328. [Uchylenie postanowienia o umorzeniu przez Prokuratora Generalnego]
§ 1. Prokurator Generalny może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania
przygotowawczego w stosunku do osoby, która występowała w charakterze podejrzanego, jeżeli stwierdzi, że
umorzenie postępowania było niezasadne. Nie dotyczy to wypadku, w którym sąd utrzymał w mocy postanowienie o
umorzeniu.
§ 2. Po upływie roku od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu Prokurator Generalny może
uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść podejrzanego.
c) Jeśli na skutek uchylenia przez sąd postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego
prokurator wszczął dochodzenie lub śledztwo, a następnie umorzył je, nie można mówić o tożsamości decyzji,
a to wyklucza możliwość złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia

Układy procesowe kiedy możliwy jest subsydiarny akt oskarżenia:

Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego  Postanowienie o odmowie wszczęcia
postępowania przygotowawczego
Postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego  Postanowienie o umorzeniu postępowania
przygotowawczego

Układy procesowe kiedy nie jest możliwy subsydiarny akt oskarżenia:

Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego  Postanowienie o umorzeniu postępowania
przygotowawczego

W przypadku wielości pokrzywdzonych prawo do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia ma wyłącznie ten, który
wykorzystał drogę zażaleniową.
Art. 58. [Śmierć oskarżyciela posiłkowego]
§ 1. Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe lub osoby pozostające na
jego utrzymaniu mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium
postępowania.
§ 2. W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, stosuje się odpowiednio
art. 61.
Art. 61. [Śmierć oskarżyciela prywatnego]
§ 1. W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe lub osoby
pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w jego prawa. Postanowienie o zawieszeniu postępowania może
wydać także referendarz sądowy.
§ 2. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi
w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

Pokrzywdzony ma prawo do wskazania w zarzucie aktu oskarżenia osób, które brały udział w przestępstwie, nawet
gdy nie przedstawiono im zarzutu. Jeśli tylko dysponuje dowodami na ich udział w czynie. Pokrzywdzony może
wnieść akt oskarżenia także przeciwko tym, których nie objął zarzut.

OSKARŻYCIEL PRYWATNY
Oskarżyciel prywatny - Pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem prywatny akt oskarżenia w sprawach o
przestępstwa prywatnoskargowe
Przestępstwa prywatnoskargowe charakteryzują się mniejszym stopniem społecznej szkodliwości. Kodeks karny
przewiduje 4 typy przestępstw prywatnoskargowych:
a) Lekki uszczerbek na zdrowiu, jeśli pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa
zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 2 k.k.)
b) Nieumyślny lekki uszczerbek na zdrowiu, jeśli pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa
zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 3 k.k.)
c) Zniesławienie (art. 212 k.k.)
d) Zniewaga (art. 216 k.k.)
e) Naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.)

Oskarżyciel prywatny jest stroną czynną postępowania sądowego, realizując funkcję oskarżania.
Inny pokrzywdzony tym samym czynem, może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego, na rozprawie głównej
przyłączyć się do toczącego się postępowania.
Art. 59. [Oskarżyciel prywatny]
§ 1. Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z
oskarżenia prywatnego.
§ 2. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej
przyłączyć się do toczącego się postępowania.

W tej sytuacji pokrzywdzony jest oskarżycielem prywatnym, a po stronie czynnej będzie zachodzić
współuczestnictwo procesowe.
Możliwa jest ingerencja prokuratora na podstawie art. 60 § 1 k.k.
OSKARŻONY
Oskarżony  Strona bierna procesu karnego, a konkretnie strona postępowania sądowego. W postępowaniu
przygotowawczym rolę strony biernej odkrywa podejrzany (nie osoba podejrzana!)
Art. 71. [Oskarżony, podejrzany – definicje]
§ 1. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo
której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w
charakterze podejrzanego.
§ 2. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do
której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.
§ 3. Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia "oskarżony", odpowiednie przepisy mają
zastosowanie także do podejrzanego.

Oskarżonym jest więc:

a) Osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia
b) Osoba, przeciwko której wniesiono wniosek o skazanie bez rozprawy
c) Osoba, przeciwko której został złożony wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

Na podstawie art. 325i § 3 k.p.k.  Prawo do złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, a także
wniosku o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy w trybie art. 335 § 1 k.p.k. przysługuje również nieprokuratorskim
oskarżycielom publicznym z art. 325d k.p.k. oraz tych działających na podstawie ustaw szczególnych.
Oskarżonym jest osoba, przeciwko której każdy z oskarżycieli publicznych wniósł o wniosek o warunkowe umorzenie
postępowania albo wniosek o skazanie bez przeprowadzania rozprawy.

Oskarżenie o którym mowa w art. 71 § 2 k.p.k.  Akt oskarżenia wraz z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu
wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany
mu występek.

Podejrzany  Osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania
takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.
Wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów ma miejsce w śledztwie. W dochodzeniu tylko wtedy, gdy
podejrzany jest tymczasowo aresztowany.
Postawienie zarzutów w związku z przystąpieniem do przesłuchania podejrzanego dokonywane jest w dochodzeniu,
jeśli podejrzany nie jest tymczasowo aresztowany.

Osoba podejrzana  Osoba, wokół której koncentrują się działania organów procesowych mające na celu ściganie
tej osoby, ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutów. Osoba podejrzana nie jest stroną procesu karnego. Ma
jednak prawo do obrony zagwarantowane w art. 42 Konstytucji RP. Ma również prawo do złożenia zażalenia na
zatrzymanie (art. 246 § 1 k.p.k.). Osoba podejrzana może korzystać z pomocy pełnomocnika na zasadach określonych
w art. 87 § 1 k.p.k. (jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu)

Oskarżonym może być wyłącznie osoba, która osiągnęła określony wiek. Za przestępstwo odpowiada osoba, która
ukończyła 17 lat. Między 13 a 17 rokiem życia. Osoba taka ponosi odpowiedzialność. Według przepisów o
postępowaniu w sprawach nieletnich. (dzisiaj ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich). Wyjątkowo w procesie
karnym oskarżonym może być nieletni po ukończeniu 15 lat; ma to miejsce wtedy, gdy dopuszcza się on pewnych
określonych czynów zabronionych.

PRZEDSTAWICIELE PROCESOWI STRON

Istotą przedstawicielstwa jest dokonywanie czynności przez przedstawiciela w imieniu osoby reprezentowanej.
Jeśli czynność mieści się w granicach umocowania do działania w cudzym imieniu, pociąga za sobą skutki
prawne bezpośrednio dla reprezentowanego.
Art. 95. [Istota przedstawicielstwa]
§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej,
można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela.
§ 2. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki
bezpośrednio dla reprezentowanego.
Art. 96. [Źródła umocowania]
Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na
oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo)

Źródła przedstawicielstwa:
a) Ustawa  Przedstawicielstwo ustawowe
b) Oświadczenie woli reprezentowanego  Pełnomocnictwo
Przedstawiciel ustawowy może reprezentować zarówno oskarżonego, jak i pokrzywdzonego. Jeżeli pokrzywdzonym
jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy,
albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. Przedstawiciel ustawowy może podejmować na jego
korzyść wszelkie czynności procesowe, a przede wszystkim wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz
ustanowić obrońcę.
Art. 76. [Przedstawiciel ustawowy oskarżonego]
Jeżeli oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą
oskarżony pozostaje, może podejmować na jego korzyść wszelkie czynności procesowe, a przede wszystkim wnosić
środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

Przedstawicielem ustawowym małoletniego są jego rodzice. W przypadku braku rodziców jest to opiekun. Prawa
osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie wykonuje opiekun, a ubezwłasnowolnionej częściowo kurator. Za
pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną czynności procesowych, dokonuje organ uprawniony do działania w
jego imieniu (Zarząd, rada nadzorcza, prezes)

POMOCNICY PROCESOWI STRON

Pomocnicy procesowi stron to przedstawiciele procesowi, których umocowanie do działania wynika nie z
ustawy lecz z oświadczenia reprezentowanego (pełnomocnictwa)

Wyróżniamy 3 rodzaje pełnomocnictwa (art. 98 k.c.):

a) Pełnomocnictwo ogólne - Obejmujące umocowanie do czynności zwykłego zarządu
b) Pełnomocnictwo rodzajowe - Obejmujące czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu
c) Pełnomocnictwo szczególne - Do dokonania poszczególnej czynności
Rolę obrońcy mogą odgrywać wyłącznie adwokat i radca prawny, natomiast pełnomocnikiem może być adwokat,
radca prawny oraz radca Prokuratorii Generalnej RP.

OBROŃCA
Pełnomocnikiem procesowym oskarżonego jest obrońca, którym może być adwokat lub radca prawny. Oskarżony
może mieć jednocześnie nie więcej niż 3 obrońców (art. 77 k.p.k.). Ograniczenie to odnosi się jednak tylko do liczby
obrońców występujących jednocześnie.
Art. 84. [Zakres udziału obrońcy]
§ 1. Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym
postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń.
§ 2. Wyznaczenie obrońcy z urzędu nakłada na niego obowiązek podejmowania czynności procesowych do
prawomocnego zakończenia postępowania. Jeżeli jednak czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem
zamieszkania obrońcy z urzędu, prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, lub referendarz sądowy tego
sądu, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności lub referendarz sądowy tego
sądu, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może wyznaczyć do dokonania tej czynności innego
obrońcę spośród miejscowych adwokatów lub radców prawnych.
§ 3. Obrońca wyznaczony z urzędu w postępowaniu kasacyjnym, w postępowaniu o uchylenie wyroku sądu
odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania lub
w postępowaniu o wznowienie postępowania powinien sporządzić i podpisać kasację, skargę od wyroku sądu
odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania lub
wniosek o wznowienie postępowania albo poinformować na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do wniesienia
kasacji, skargi lub wniosku o wznowienie postępowania. Jeżeli kasacja, skarga lub wniosek zostaną wniesione,
obrońca ten jest uprawniony do udziału w toczącym się postępowaniu.

Zakres działania obrońcy w ramach udzielonego pełnomocnictwa doznaje jednak ograniczenia przez obowiązek
działania wyłącznie na korzyść oskarżonego. Czynność obrońcy niekorzystna dla oskarżonego nie wywołuje skutków
prawnych.
Co do zasady obrońcę ustanawia oskarżony. Jeśli oskarżony jest pozbawiony wolności, obrońcę może ustanowić inna
osoba.
Udzielenie upoważnienia może obejmować prawo obrońcy do ustanowienia substytuta, a który będzie dokonywał w
postępowaniu karnym czynności za obrońcę.
Substytutem może być inny adwokat, radca prawny lub aplikant radcowski, aplikant adwokacki. Adwokat będący
wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej, wykonując funkcję obrońcy, nie może być zastępowany przez
aplikanta radcowskiego.
Aplikant adwokacki może zastępować adwokata po 6 miesiącach aplikacji adwokackiej przed sądami, organami
ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego
Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.
Aplikant radcowski, podobnie jak aplikant adwokacki, może sporządzać i podpisywać pisma procesowe związane z
występowaniem radcy prawnego przed sądami.

PEŁNOMOCNIK
Pełnomocnik  Przedstawiciel podmiotów niebędących oskarżonym. W tej roli może występować adwokat, radca
prawny, co nie wyłącza osobistego udziału osoby, która ma pełnomocnika w postępowaniu.
Pełnomocnik przysługuje:
 a) Stronie innej niż oskarżony
b) Osobie nie będącej stroną
Udział pełnomocnika w przypadku osoby nie będącej stroną jest uzależniony od stwierdzenia, czy wymagają tego jej
interesy w toczącym się postępowaniu. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator może odmówić
dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów, osoby nie
będącej stroną.
Pełnomocnik może być z wyboru albo z urzędu.
Na wniosek strony innej niż oskarżony, które nie ma pełnomocnika z wyboru, prezes sądu, sąd lub referendarz
sądowy wyznaczają w postępowaniu karnym pełnomocnika z urzędu. Wyznaczenie pełnomocnika dotyczy tylko
dokonania określonej czynności procesowej.

Pełnomocnik może dokonywać czynności na niekorzyść osoby reprezentowanej, a czynność te są prawnie skuteczne.

RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

Rzecznikami interesu publicznego są podmioty, których zadaniem wynikającym z przepisów szczególnych jest stanie
na straży praworządności między innymi przez inicjowanie postępowań korygujących wadliwe orzeczenia. Rzecznicy
interesu publicznego nie reprezentują żadnej ze stron procesowych. Ich zadaniem jest doprowadzenie do przywrócenia
stanu zgodnego z prawem.
Funkcje rzeczników interesu publicznego pełnią:
a) Prokurator
b) Prokurator Generalny
c) Rzecznik Praw Obywatelskich
d) Rzecznik Praw Dziecka

OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE

Osobowe źródła dowodowe  Osoby dostarczające informacji mogącej stanowić dowód w sprawie. Osoby te
występują w procesie właśnie w celu dostarczenia dowodu, choć mogą one jednocześnie występować także w innej
roli procesowej.
Źródłem dowodowym jest każda osoba lub rzecz, która przynajmniej hipotetycznie zawiera informacje na temat
przestępstwa lub okoliczności towarzyszących czynowi przestępnemu.

Źródło Dowodowe Środek dowodowy

Oskarżony Wyjaśnienia
Świadek Zeznania
Biegły Opinia
Dowód rzeczowy Właściwości dowodu rzeczowego/Oględziny
Dokument Treść dokumentu/Odczytanie/Oględziny

OSKARŻONY JAKO ŹRÓDŁO DOWODOWE

Oskarżony jest jednocześnie stroną procesową i źródłem dowodowym. Uprawnienia dowodowe, które ma oskarżony,
wynikają z tego, że jest on stroną bierną procesu karnego.
Uprawnienia dowodowe oskarżonego wywodzą się z tego, że nikt nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności
ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
Oskarżony ma jednak obowiązek poddać się oględzinom ciała nie połączonym z naruszeniem integralności ciała, a
także dostarczyć dowodu w postaci odcisków palców wizerunku utrwalonego na fotografii oraz innych pochodzących
niejako z jego ciała.
Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:
1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała;
wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych
innym osobom;
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego
ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby
zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych
badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się
pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt 3;
3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie
zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.

Wyraźnie odmowy poddania się tym obowiązkom oskarżonego lub osobę podejrzaną można zatrzymać i przymusowo
doprowadzić.

ŚWIADEK
Świadek to uczestnik procesu karnego, który może w nim występować w roli źródła dowodu dostarczającego środka
dowodowego. Ale także jednocześnie w roli innego uczestnika procesu ze względu na dopuszczalną w tym wypadku
kumulację różnych ról procesowych.
W znaczeniu faktycznym świadkiem jest osoba fizyczna, która coś widziała lub słyszała na temat przestępstwa lub
innych okoliczności towarzyszących przestępstwu.
Świadkiem w znaczeniu formalnym jest każda osoba fizyczna wezwana przez organ procesowy do złożenia zeznań,
jak również osoba, która zgłosiła się do organu procesowego w celu złożenia zeznań. Świadkiem w znaczeniu
formalnym będzie również ta osoba, która nic nie wie na temat przestępstwa.
Świadek może być jednocześnie pokrzywdzonym. Nie ma jednak możliwości łączenia roli świadka i oskarżonego.
Niedopuszczalna jest także kumulacja roli świadka i roli organu procesowego lub pomocnika organu procesowego.
Świadek czynu nie może być sędzią orzekającym w sprawie, ławnikiem, prokuratorem prowadzącym postępowanie
przygotowawcze, referendarzem sądowym, biegłym, protokolantem, stenografem, tłumaczem czy mediatorem. Jest to
przyczyna wyłączenia każdego z tych uczestników od udziału w postępowaniu w innej roli procesowej niż rola
świadka.
Wyróżniamy kilka kategorii świadków:
1) Ze względu na charakter spostrzeżeń dokonywanych przez świadka
 Świadek naoczny
 Świadek ze słyszenia
2) Ze względu na treść zeznań
 Świadek oskarżenia
 Świadek obrony
3) Ze względu na wiek
 Świadek pełnoletni
 Świadek małoletni do lat 15
 Świadek małoletni po ukończeniu 15. Roku życia
4) Ze względu na łączenie ról procesowych
 Świadek, pokrzywdzony
 Świadek koronny
 Osoba przeprowadzająca wywiad środowiskowy
 Świadek specjalista
 Świadek podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści
 5) Ze względu na potrzebę ochrony świadka  Świadek anonimowy

ŚWIADEK KORONNY
Świadkiem koronnym jest podejrzany w sprawach o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w
zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego (oraz
inne przestępstwa określone w ustawie), który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka jeśli
zostały spełnione następujące warunki:
1) Do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach:
 Przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą się przyczynić do
ujawnienia okoliczności przestępstwa wykrycia pozostałych sprawców ujawnienia dalszych
przestępstw lub zapobieżenia im
 Ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego
2) Zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w
przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności, o których mowa w pkt 1 lit. a,
popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego
Art. 4. [Negatywne przesłanki statusu świadka koronnego]
Przepisów ustawy nie stosuje się do podejrzanego, który w związku z udziałem w przestępstwie lub przestępstwie
skarbowym określonym w art. 1:
1) usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni;
2) nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1, w celu skierowania przeciwko
niej postępowania karnego;
3) kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego.
Art. 5. [Wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego]
1. Postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd okręgowy
właściwy dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora
prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po uzyskaniu zgody
Prokuratora Generalnego lub upoważnionego przez niego zastępcy Prokuratora Generalnego.

Konsekwencją nadania statusu świadka koronnego jest umorzenie postępowania karnego prowadzonego przeciwko
świadkowi koronnemu, które zapada w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego
postępowanie przeciwko tym sprawcom, których udział w przestępstwie Świadek koronny ujawnił oraz przeciwko
którym zeznawał.

ŚWIADEK ANONIMOWY
Świadek anonimowy to świadek, którego tożsamość pozostaje w tajemnicy ze względu na uzasadnioną obawę
niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego
najbliższej.
BIEGŁY
Biegły w znaczeniu procesowym jest osobą, która zostaje powołana przez organ procesowy do stwierdzenia
okoliczności mających istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia, a wymagających wiadomości specjalnych. Podstawa
prawna dla biegłego to art. 193 § 1 k.p.k.
 NACZELNE ZASADY PROCESU KARNEGO

SYSTEMATYKA NACZELNYCH ZASAD PROCESU KARNEGO

W znaczeniu opisowym zasada procesu karnego odnosi się do pewnego wzorca ukształtowania jakiejś kwestii w
ramach instytucji procesowej. W tym znaczeniu zasada procesu karnego będzie wskazywać na różne możliwe sposoby
uregulowania jakiejś kwestii. W tym sensie ustawodawca dokonuje pewnego wyboru tych idei, które chce uczynić
częścią kształtowanego przez siebie systemu norm.
W znaczeniu dyrektywalnym identyfikujemy zasadę procesu karnego jako normę prawną o szczególnie doniosłym
charakterze nakazującą określonym. Adresatom określone zachowanie się w określonych warunkach.