Rozdział III

Funkcje prawa karnego

1. Funkcja sprawiedliwościowa
Odwołuje się do pierwotnego poczucia odpłaty adekwatną dolegliwością. Obecnie nie bierze się jednak
tylko pod uwagę elementu reakcji​1​lecz także wywołane przez nią pozytywne skutki​2​(prewencja ogólna i
indywidualna).

2. Funkcja ochronna
Wyraża się w zabezpieczeniu najcenniejszych społecznie dóbr. Prawnokarna ochrona tych dóbr nie ma
jednak ​charakteru totalnego​w tym sensie iż nie każde naruszenie dobra prawnie chronionego jest
zagrożone pod groźbą kary np. zagadnienie naruszenia reguł ostrożności. Ochrony tej nie przyznaje się
także wszystkim dobrom społecznym, lecz tym którym przypisuje się najwyższe wartości w systemie
aksjologicznym- ma to związek z pojmowaniem /prawa karnego jako instrumentu ​ultima ratio/ ​oraz /kary
jako środka prospektywnego, reedukacyjnego/ tzn. oddziałującego na intelektualno- psychiczną konstrukcję
skazanego w kierunku wykształcenia w nim pożądanego społecznie systemu aksjologicznego (środek
prawnokarnej reakcji to nie tyle środek ​grożący​co ​wymierzany)​.

3. Funkcja gwarancyjna
Ma ona zabezpieczać jednostkę przed arbitralnym działaniem aparatu przymusu państwowego. Mają z tym
związek m.in. dwie oświeceniowe zasady:

3.1. Zasada ​
nullum crimen sine lege

3.1.1. Zasada ​nullum crimen sine lege ​scripta

Źródłem​przepisów prawnokarnych (określających zabronienie pgk zachowania określonego rodzaju) musi
być ​akt rangi ustawowej​.
W polskim prawie sankcjonują tę zasadę art. 1 § 1 k.k. (​Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto
popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ​ustawę​obowiązującą w czasie jego popełnienia.​ )
oraz art. 42 ust. 1 KRP (​Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu
zabronionego pod groźbą kary przez ​ustawę​obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie
stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl
prawa międzynarodowego.​). Niekiedy twierdzi się również iż zasadę tę wysławiają art. 31 ust. 3 lub art. 87
w zw. z art. 92 ust. 1). Mimo treści art. 1 § 1 k.k. należy pamiętać iż źródłem prawa karnego może być
również np. RUM oraz stosowny akt organizacji międzynarodowej.
Ponadto art. 42 ust. 1 KRP wysławia ​tzw. klauzulę norymberską​- dopuszcza możliwość pociągnięcia do
odpowiedzialności karnej ​za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl
prawa międzynarodowego ​według zasad uznanych przez narody cywilizowane -> art. 15 ust. 2 MPPOIP
oraz art. 7 ust. 2 EKPCz.

3.1.2. Zasada ​nullum crimen sine lege c​erta

Postulat ​możliwie precyzyjnego​(jednoznacznego) opisu zachowania zpgk (maksymalnej określoności
przepisów).
Opis zachowania- w jego skład wchodzą wszystkie elementy syntaktyczne normy: adresat, okoliczności w
których norma znajduje zastosowanie, operator deontyczny (normatywny) z/n i normowane zachowanie.
Jednoznaczność prowadząca w konsekwencji do komunikatywności ma skutkować zrozumiałością dla jak
największej grupy adresatów .

3.1.3. Zasada ​nullum crimen sine lege s​tricta

Teza o ​niedopuszczalności​(a czasem nawet o zakazie) posługiwania się w procesie wykładni przepisów
prawnokarnych 1.​analogią​i 2.​wykładnią rozszerzającą na niekorzyść sprawcy​.
1
Podmiot stosujący prawo karne nie może wkraczać w kompetencje prawotwórcze przyznane wyłącznie
organom władzy prawodawczej.
1. Mówić można dwóch rodzajach analogii:
● Analogia ​legis​- czynność interpretacyjna​, zaliczana do funkcjonalnych reguł wykładni, realizować ją
można według dwóch typów wnioskowań:
- wnioskowania wd. argumentu ​a simili-​ z podobieństwa
- wnioskowania wd. argumentu ​a contrario-​ z przeciwności
● Analogia ​iuris​- czynność inferencyjna​, jest to spostrzeżenie iż wiele norm bazuje, znajduje uzasadnienie w
tych samych lub zbliżonych do siebie ocenach/ zespołach ocen, rodzajach aksjologicznych. Umożliwia
wyinferowanie obowiązywania norm z innych norm, wprawdzie niezakodowanej w tekście prawnym, lecz
mającej uzasadnienie aksjologiczne w tym samym zespole ocen.
2.Wykładnia rozszerzająca to natomiast przełamywanie przez organ stosujący prawo
rezultatu wykładni językowej,
bez należytego uzasadnienia aksjologicznego.

3.2. Zasada ​nulla poena sine lege

Nie ma kary bez ustawy.

3.2.1. Zasada ​nulla poena sine lege scripta

Kary i inne środki prawnokarnej reakcji na przekroczenie prawnokarnej NSW określa się w przepisie
prawnym rangi ustawowej.
​ yjątkiem
Art. 1 § 1 k.k. oraz art. 42 ust. 1 KRP. Podobnie jak w przypadku ​nullum crimen sine lege scripta w
jest tu tzw. klauzula norymberska (możliwość wymierzenia kary wcześniej ​nieokreślonej​w przepisie
prawnokarnym rangi ustawowej).

3.2.2. Zasada ​nulla poena sine lege certa

Zalecenie aby środki prawnokarnej reakcji były możliwie precyzyjnie określane np. sankcja względnie
oznaczona i bezwzględnie oznaczona (jednoznaczne ​wyznaczenie granic​).

3.2.3. Zasada ​nulla poena sine lege stricta

Niedopuszczalność oraz zakaz analogii i wykładni rozszerzającej w procesie wymiaru środków prawnokarnej
reakcji. Stosunkowo częsta sytuacja, bowiem niewłaściwie stosuje się faktycznie obowiązujące już NSW lub
inne normy kompetencyjne.

3.3. Zasada ​lex servivor retro non agit

Wiązana jest często z zasadą ​nullum c​rimen​sine lege ​praevia​- zasady oznaczającej niedopuszczalność
retroaktywnego stosowania określonych prawnokarnych NSU. Mamy tu dwa przypadki:
- wprowadzenie karalności
- zaostrzenie karalności
Umocowanie znajduje się w art. 1 § 1 k.k., art. 42 ust. 1 KRP, art. 7 EKPCz oraz art. 15 MPPOIP. Niekiedy
podaje się tu także art. 2 KRP.
Zasadę ​lex severior retro non agit ​niejednokrotnie przełamywano:
- dekret z 31 VIII 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko- hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i
znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego
- dekret z 22 I 1946 r. o odpowiedzialności karnej za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego
- dekret z 28 IX 1946 r. o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości polskiej w czasie wojny
1939- 1945 r.
- dekret o stanie wojennym z 12 XII 1981 r.
Przełamanie tej zasady przez sąd może być traktowany jako popełnienie czpgk z art. 231 § 1 k.k.
(przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków)

2
4. Funkcja kompensacyjna
Idea by sprawca po popełnieniu przestępstwa
-podjął próbę naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub krzywdy
-i aby poprzez tego rodzaju próbę niwelował konflikt z pokrzywdzonym.
Naprawieniu szkody i krzywdy służą ​środki konsensualnego rozstrzygania sporów​, przede wszystkim
mediacja, do przeprowadzenia której organ procesowy powinien dążyć.
Funkcja kompensacyjna została wyrażona przede wszystkim w art. 39 pkt 5 k.k. (obowiązek naprawienia
szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę)

II. Nauka o przepisie prawa karnego

Rozdział II
Struktura i zawartość normatywna przepisu prawa karnego

Struktura przepisu ≠ zawartość normatywna.

1. Struktura przepisu określającego typ cz zabronionego karą

Np. art. 148 § 1:
Kto zabija człowieka​1 zdanie składowe​, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8,
karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności​2 zdanie składowe​. ​ -> w
sumie jest to zdanie warunkowe (hipotetyczne)- między zdaniami składowymi zachodzi ​związek warunkowy
(hipotetyczny-​jeżeli nastąpi to ​1​,to nastąpi to​2​​); Tenże związek jest oczywiście związkiem tetycznym
(​normatywnym​) tzn. powstałym z ustanowienia uprawnionego normodawcy, a nie związkiem wynikania
logicznego.

2. Zawartość normatywna przepisów prawa karnego

Przepisy prawnokarne buduje się ma założeniu ​syntaktycznego ich ujęcia​- założeniu, iż tekst prawny
powinien być jak najbardziej zrozumiały, dla kręgu jego odbiorców- stąd też zawarta w przepisach
prawnokarnych informacja jest niepełna- np. art. 148 § 1 k.k. a: art. 25 § 1 (OK), art. 31 § 1 (zakłócenie
czynności psychicznej), art. 101 § 1 pkt 1 k.k.(przedawnienie karalności, ścigania)-> ​art. 17 § 1​pkt 6 k.p.k.,
art. 17 § 1 pkt 5 ​k.p.k.(​śmierć oskarżonego),. Struktury informacji zakodowanych to normy prawne.
Założenie normatywności tekstu prawnego​oznacza iż w tekście prawnym koduje się normy prawne które
należy następnie odtworzyć w drodze wykładni, interpretacji, egzegezy.

2.1. Ogólne informacje o normie prawnej i jej rodzajach w prawie karnym

● Norma prawna- zawarte najczęściej w przepisie prawnym ​wyrażenie językowe​które w sposób
jednoznaczny określonemu podmiotowi (​a​dresatowi normy) w określonych przez normę ​o​kolicznościach
zakazuje (np. NSW- zabraniające czpgk) lub ​n​akazuje określone ​z​achowanie (np. NSU- nakazujące sądowi
wymierzyć karę temu kto przekroczył NSW).
● Normy kompetencyjne- szczególny rodzaj norm, przyznających określonemu podmiotowi kompetencję do
dokonania doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej. Są one szczególne gdyż nie nakazują/zakazują
określonego zachowania lecz ​upoważniają​ . Istnieją także przypadki w których podmiotom:
-nakazuje się (np. art. 60 § 3 k.k.)lub
-zakazuje się (w prawie karnym są to sytuacje rzadkie)
uczynić użytku z normy kompetencyjnej. Można także:
-nie przyznać kompetencji (≠ zakazowi czynienia użytku, np. art. 66 § 2: ​Warunkowego umorzenia ​ nie
stosuje się​do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.​ )

3
2.2. Zawartość normatywna przepisu określającego typ czpgk
Przepisy prawnokarne określające typ czpgk to ​przepisy pluralnie różnorodne​- zawierają bowiem dwie
różnego rodzaju normy prawne (NSW i NSU).
NSU- informuje w jakich okolicznościach aktualizuje się ciążący na sądzie obowiązek wymiaru kary
NSW- wskazuje jakie zachowania człowieka są czpgk

2.2.1. Ogólne informacje o strukturze NSU i strukturze NSW

Elementy syntaktyczne normy:
1. Podmiot (​a​dresat) normy
2. Okoliczności ​z​astosowania (​w których​określone z​achowanie jest nakazane/zakazane​)
3. O​perator ​d​eontyczny ​z​akazu/​n​akazu (​
czy​określone zachowanie jest nakazane/ zakazane)
4. Z​achowanie adresata normy (będące przedmiotem regulacji w normie)

Obowiązywanie NSU przesądza o obowiązywaniu NSW- jest to tzw. związek sankcjonowania

na którym opiera się cała koncepcja norm funkcjonalnie sprężonych- jedna NSU swoim obowiązywaniem
może przesądzać o obowiązywaniu tylko jednej NSW (jednej NSW nie może ​sankcjonować​wiele NSU),
zresztą gdyby istniała już jedna NSU NSW to pozostałe NSU swoim obowiązywaniem nie przesądzałyby o
obowiązywaniu NSW.
Nie zauważając powyższego głosi się niekiedy iż jedna NSW może być ​sprzężona​z kilkoma NSU- najczęściej
podaje się tu jako przykład relację zachodzącą pomiędzy przepisem określającym postać podstawową
(zasadniczą) czpgk, a przepisami określającymi jego postacie zmodyfikowane (tj. kwalifikowane oraz
uprzywilejowane)- istnieje tu jedna NSW związana z wieloma NSU, przesądzającymi m.in. o wyodrębnieniu
postaci zmodyfikowanych.

2.2.1.1. NSU
Norma nakazująca sądowi w określonych okolicznościach wymierzyć karę przekraczającemu NSW.
Charakterystyka:
- jest to norma zaadresowana do sądu
-sąd może ją zaktualizować jedynie w określonych tą normą okolicznościach ≠ przekroczenie NSW*
-norma nakazująca
-zachowaniem przez nią nakazywanym jest ​wymierzenie kary
ad. *:
-> warunki materialnoprawne- głównie ​elementy struktury przestępstwa​(wartościowanie zachowania
będącego przekroczeniem NSW)
-> warunki procesowe- głównie ​przesłanki procesowe
Kara określona w NSU, a precyzyjnie w zakresie normowania stworzona jest wd. modelu sankcji względnie
oznaczonej (posiada granice)- sąd stosując NSW dokonuje w ramach tych granic precyzyjnego wymiaru kary.
Czasem jednak, ​na podstawie normy kompetencyjnej, sąd może wymierzyć karę niemieszczącą się w
granicach określonych w NSU​np. art. 60 § 6 pkt 2 k.k.

2.2.1.2. NSW
Norma która określonym podmiotom w określonych okolicznościach zakazuje pgk określonego zachowania.
Charakterystyka:
-norma zaadresowana do kreślonego podmiotu
-może ją przekroczyć tylko jej adresat we wskazanych w niej okolicznościach
-norma zakazująca
-zachowaniem zakazanym jest zachowanie w niej określone

● Ad. Adresat:

4
Na podstawie adresat wyróżniamy typy czpgk:
-typy powszechne („​kto”​) np. art. 155 k.k.
-typy indywidualne (rzeczownik wskazujący właściwości znamionujące grupę adresatów) np. art. 149 k.k.:
-> właściwe np. art. 338 § 1 k.k.
-> niewłaściwe- poza normą kreującą indywidualny typ czpgk występuje jeszcze inna NSW która zachowania
zakazane w NSW zaadresowanej do wyróżnionego kręgu adresatów zakazuje również pgk ludziom spoza
tego kręgu np. art. 149 k.k. poprzez art. 148 k.k.; często używa się w takiej normie zaimku osobowego „kto”,
mimo iż nie jest to typ powszechny czpgk- dzieje się tak ponieważ określenie podmiotu typu indywidualnego
niewłaściwego uadekwatnia treściowo określenie podmiotu typy powszechnego- ma to związek z ​ teorią
negatywnych znamion cz​(w skład znamion wchodzą również zaprzeczone znamiona modyfikujące tzn.
znamiona decydujące o wyodrębnieniu zmodyfikowanego typu czpgk.)
W charakterystyce nie wprowadza się warunku dorosłości i poczytalności- oznacza to że zarówno osoba
niepoczytalna jak i nieletnia może przekroczyć NSW (dot. to środków zabezpieczających).
Adresat NSW- podmiot czpgk.
● Ad. Okoliczności:
Okoliczności przekroczenia NSW prawodawca może redagować dwiema ​zasadami techniki legislacyjnej​ :
- jeśli chce aby norma zakazywała określonego zachowania każdych okolicznościach- ​w ogóle o nich nie
wspomina​np. art. 151 k.k.
-jeśli chce aby norma zakazywała określonego zachowania w określonych okolicznościach- wówczas
precyzuje on te pewne okoliczności, np. art. 149 k.k.
Oczywiście >NSW< są normami każdorazowo ​v ​hipotetycznymi (określającymi okoliczności w jakich można
je przekroczyć), a nie ​x ​kategorycznymi (nieokreślające okoliczności).
Okoliczności obejmują:
▪ czas- możliwość przekroczenia normy tylko w określonym czasie- np. art. 149

▪ miejsce- możliwość przekroczenia normy tylko w określonym miejscu- np. art. 167 § 1

▪ sytuację- możliwość przekroczenia normy tylko w określonej sytuacji- np. art. 162 § 1
Mimo iż operator deontyczny zakazu łatwo przekształcić w operator normatywny nakazu,
uznaje się iż właśnie zakaz lepiej oddaje sankcjonujący charakter prawa karnego, zwłaszcza jako instrument
ultima ratio.​
● Ad. Zachowanie i zakaz:
Zachowaniem prawnokarnie relewantnym jest nie tylko działanie, lecz i zaniechanie określonego działania.
Stąd też istnieje podział typów cz na takie:
-​których znamiona wypełnić można działaniem np. art. 18 § 2
-​których znamiona wypełnić można ​zaniechaniem określonego działania​np. art. 209 § 1
-​których znamiona można wypełnić zarówno działaniem jak i zaniechaniem określonego działania np. art.
148 § 1
Normodawca zakazując określonego​​zachowania musi mieścić się w ramach racjonalnych ograniczeń,
nazywanych ​warunkami wstępnego normowania​:
I. Warunek normowania ​jedynie czynów wykonalnych
Wykonalność czynów definiuje się często od strony negatywnej, wskazując na powody wykluczające
możliwość wykonania czynu. Czyn może więc być niewykonalny ze względów:
-natury empirycznej (tzw. niemożliwość dynamiczna)
-natury logicznej (tzw. niemożliwość pojęciowa, czyn kontratautologiczny) np. palenie i niepalenie papierosa
w tym samym czasie
Widać więc iż nie każde niewykonanie określonego czynu jest zaniechaniem. Wd. ​<Pohl> u ​szło to uwadze
prawodawcy w art. 26 § 5 k.k. (​Przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na
sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.​)- bowiem ​impossibilium nulla obligatio est (​​ad
impossibilia nemo obligatur​)- więc w ogóle nie powinno podlegać normowaniu.

5
II. Warunek normowania ​jedynie zachowań niezgodnych z obowiązującymi w obrocie społecznym​​ regułami
ostrożności.
???? str. 69 podr.
Zachowaniem innego rodzaju niż ten określony w NSW nie można przekroczyć tejże normy- np. art. 148- kto
nakłania inną osobę do zabójstwa nie jest w stanie przekroczyć bezpośrednio normy zakazującej zabójstwa
człowieka. SQ jest czy NSW swoi zakresem może obejmować również ​skutek​zakazywanego zachowania.
<Pohl> ​uznaje się jednak iż skutek jako dynamiczne następstwo zachowania się człowieka da się ująć jako
przedmiot podlegający ​oddziaływaniu ​normy. Pozwala to wyróżnić dwa typy czpgk:
-​typy skutkowe (materialne)- NSW obejmujące również skutek zakazywanego zachowania np. art. 286 § 1 k.k.
-​typy bezskutkowe (formalne)- NSW zakazujące wyłącznie samego zachowania np. art. 186 § 1 k.k.
Jeśli ​zrealizowanie znamion typu skutkowego​jest możliwe także w drodze ​zaniechania​, zaniechanie takie jest
znamienne skutkiem, ​w prawie karnym określa się je mianem ​zaniechania niewłaściwego​(zaniechanie
właściwe- polega tylko na niewykonaniu czynu możliwego do wykonania)- jest ono tak nazwane gdyż uważa
się że zaniechanie nie jest kauzalne (przyczynowe) więc nie ma możliwości wywołania nim żadnego skutku.
Biorąc pod uwagę art. 2 k.k. (​Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez
zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia
skutkowi.​
) widać iż typem czpgk polegającym na zaniechaniu niewłaściwym może być tylko typ
indywidualny właściwy.
Kolejnym SQ jest to czy tzw. strona podmiotowa czpgk (stosunek intelektualno- psychiczny sprawcy do
popełnionego czynu) jest elementem charakteryzującym NSW? ​<Pohl>​Jest ona elementem NSW gdyż
normodawca zakazuje tylko takich zachowań​1​które w jego opinii uzasadniają decyzję o kryminalizacji czynu o
​ojmowanej SS,​2​natomiast elementem współwyznaczającym SSSC jest także strona
in abstracto p
podmiotowa.​3​Rodzi to z kolei zagadnienie usytuowania strony podmiotowej w NSW- wydaje się iż
najlepszym rozwiązaniem jest nadanie formom tej strony, umyślności i nieumyślności, statusu elementu
syntaktycznego NSW. Wyodrębniamy więc dwa rodzaje NSW:
-​zakazujące umyślnego zachowania się (ew. umyślnego wywołania zachowaniem określonego skutku)
-​zakazujące nieumyślnego popełnienia określonego zachowania się (ew. nieumyślnego wywołania
zachowaniem określonego skutku)-> podział typów czpgk:
-> typy umyślne
-> typy nieumyślne

Rozdział III
Wykładnia przepisów prawa karnego

1. Cel wykładni tekstu prawnego i jej przedmiot

2. Fazy procesu interpretacji tekstu prawnego

3. Proces inferencji
4. Zakaz analogii i wykładni rozszerzającej w procesie wykładni przepisów prawa karnego

Rozdział IV
Czasowy zakres zastosowania przepisów prawno karnych
Na pytanie to odpowiadają przepisy intertemporalne (międzyczasowe)- rolę tę pełni art. 4 k.k. oraz przepisy
ustawy z 6 VI 1997 r.- Przepisy wprowadzające kodeks karny.
Normy intertemporalne to sopratutto normy kompetencyjne przyznające określonemu organowi
kompetencje do stosowania określonych przepisów oraz normy nakazujące sądowi czynić użytek z tych
kompetencji.

1. Zmiana normatywna po popełnieniu czynu, a przed jego prawomocnym osądzeniem

Należy odróżnić pojęcia „czas popełnienia czpgk” oraz „czas orzekania”.

6
1.1. Czas popełnienia czpgk
Art. 6 § 1k.k.:
Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca:
-​
działał​lub
-​
zaniechał działania, do którego był obowiązany.
❖ Problemem nie są więc przestępstwa jednochwilowe, lecz przestępstwa dokonywane w dłuższym czasie.
Np.
● przestępstwa trwałe, np. art. 189 § 1 (pozbawienie wolności)
● przestępstwo wieloczynowe, np. art. 208 (rozpijanie małoletniego) (wiele czynów t.s. rodzaju?)
● przestępstwo przy którym regułą gdy chodzi o jego jednorazowe popełnienie, jest popełnienie go
wielokrotnym zachowaniem się, ​
niekoniecznie tego samego rodzaju​np. art. 207 § 1 (znęcanie się)
● czyn ciągły, art. 12 k.k.:
-​Dwa​lub więcej zachowań,
-​
podjętych w ​krótkich​odstępach czasu
-​
w wykonaniu z góry powziętego ​zamiaru​,
uważa się za jeden czyn zabroniony;
jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden
czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego​).
Zwykło się przyjmować iż czasem ich popełnienia jest ostatni moment ich zrealizowania, ​<Pohl>​co nie jest
w pełni trafne: jeśli bowiem np. ktoś dopuszcza się czynu ciągłego, a w czasie realizowania ostatniego z nich
znajduje się w stanie niepoczytalności to nie można mu przypisać winy gdyż niepoczytalność to okoliczność
wyłączająca winę.
❖ Z podobnym problemem mamy do czynienia w przypadku zaniechania działania. Przyjmuje się iż czasem
popełnienia takiego cz jest ostatni moment w którym zobowiązany do działania ​mógł spełnić ciążący na
nim obowiązek działania.
Ponadto czas popełnienia ​≠ zawsze ​czasowi dokonania czpgk .Jest tak np. w przypadku przestępstw
materialnych: ​czasem ​dokonania-​ czas w
​ ystąpienia skutku;​czas ​popełnienia​- czas ​zachowania się​sprawcy
(art. 6 § 1 k.k.)

1.2. Czas orzekania

Brak definicji legalnej. Definicja doktrynalna- jest nim nie tylko moment wydania wyroku, lecz moment
wydania każdego rozstrzygnięcia w postępowaniu karnym (przygotowawczym, sądowym I instancji,
sądowym II instancji, kasacyjnym, wykonawczym).

1.3. Nakaz​stosowania ustawy względniejszej dla sprawcy- charakterystyka normy intertemporalnej

zawartej w art. 4 § 1 k.k.
Art. 4 § 1 k.k.:
Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się
ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest ​względniejsza
dla sprawcy.
Zawarto tu dwie normy:
-kompetencyjną nakazującą stosować ustawę względniejszą dla sprawcy (​lex mitior)​
-nakazującą czynić podmiotowi kompetentnemu użytek z tej kompetencji
Z tychże dwóch norm wypływają cztery kluczowe (4) zasady intertemporalne:

1.3.1. Zasada ​lex mitior r​etro​agit

Ustawa względniejsza dla sprawcy działa wstecz.
Ustawą względniejszą dla sprawcy jest każdy akt który obowiązywał pomiędzy popełnieniem czpgk, a
czasem orzekania- możemy mieć tu do czynienia z tzw. ustawą pośrednią.

1.3.2. Zasada ​lex mitior agit

Ustawą względniejszą dla sprawcy może być ​ustawa nieobowiązująca w czasie orzekania​, ustawa
obowiązująca w czasie popełnienia czpgk.

7
Art. 4 § 1 – część doktryny twierdzi iż przyjęto tu ​x​​model równoległego obowiązywania ustaw​, tzn.
nieobowiązującą ustawę względniejszą należałoby uznać za obowiązującą w tym przypadku- ​<Pohl> j​est to
jednak spostrzeżenie nietrafne, miesza się tu mianowicie kwestię obowiązywania ustawy z kwestią legalnego
jej stosowania- poprzez stosowne ku temu normy kompetencyjne.
1.3.3. Brak kompetencji do stosowania ustawy surowszej- zasady ​lex severior r​etro​non agit​1​o ​ raz ​lex
severior non agit​
2

1- Nieobowiązująca w czasie popełnienia czpgk ustawa nie działa wstecz, jeżeli jest ona ustawą
surowszą od ustawy obowiązującej w czasie ​popełnienia​tego czynu
2- Nie stosuje się ustawy ​obowiązującej​I​w czasie ​popełnienia​czpgk gdy jest ona surowsza od ustawy
obowiązującej w okresie ​orzekania​II​lub od ​ustawy​​pośredniej​III

1.3.4. Ustawa względniejsza dla sprawcy

Pojęcie „ustawa względniejsza dla sprawcy” nie posiada definicji legalnej (byłby to zabieg prakseologicznie
chybiony). Rozstrzyganie o tym która ustawa jest względniejsza dla sprawcy odbywać się zawsze musi ​ in
concreto.​ Ustawą względniejszą musi być cały akt prawny tzn. nie można w stosunku do konkretnego
sprawcy równolegle stosować przepisów pochodzących z konkurujących ustaw.
Prawodawca wprowadza jednak czasem od powyższej reguły ​(W)​, np. art. 15 ust. z 6 VI 1997 r.: konieczność
stosowania przepisów KK o przedawnieniu w sytuacji uznania KK poprzednio obowiązującego za ust.
względniejszą dla sprawcy.
O tym czy ustawa jest względniejsza decydować powinna ocena wszystkich konsekwencji zastosowania danej
ustawy np. warunki warunkowego umorzenia postępowania karnego, itp…
W sytuacji gdy organ nie może jednoznacznie rozstrzygnąć która ustawa jest względniejsza prawodawca
nakazuje stosować aktualnie obowiązujący KK (​art. 12 § 2​ust. z 6 VI 1997 r.- jest to ​tzw. domniemanie
stosowania ustawy nowej​).

2. Zmiana normatywna po prawomocnym osądzeniu czpgk

Mimo obowiązywania w systemie konstrukcji powagi rzeczy osądzonej (​res iudicata​) obowiązują normy które
nakazują poczynienie określonej ingerencji w wykonanie prawomocnego wyroku skazującego- art. 4 § 2, 3 i 4
k.k.
2.1. Korzystna dla skazanego modyfikacja penalizacji ​w ramach kary tego samego rodzaju
Art. 4 § 2:
Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem ​zagrożony jest karą, której górna granica jest
niższa od kary orzeczonej​, ​wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia
przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie​.

2.2. Korzystna dla skazanego na karę ​pozbawienia​wolności modyfikacja penalizacji w kierunku

łagodniejszego rodzaju
Art.. 4 § 3:
Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem ​nie jest już zagrożony karą pozbawienia
wolności​, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę
albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że 1 miesiąc ​pozbawienia​wolności =
-60 ​
stawkom dziennym​grzywny albo
-2 miesiącom ​ograniczenia​wolności.
(bez warunkowego zawieszenia jej wykonania?)

2.3. Depenalizacja czpgk

Art. 4 § 4:
Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, ​
skazanie
ulega ​zatarciu​​z mocy prawa​.
Zatarcie skazania ​ipso iure:​
-skazanie uważa się za niebyłe
-wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych

8
Depenalizacja nie obejmuje tzw. kontrawencjonalizacji (depenalizacji częściowej)-zmiana normatywna
skutkująca przekształceniem przestępstwa (zbrodni lub występku) w wykroczenie. W związku z
kontrawencjonalizacją dokonaną przed wydaniem wyroku należy wskazać na dwie sytuacje:
Art. 18 § 1 k.p.k.:
Jeżeli czyn stanowi tylko ​wykroczenie​, prokurator odmawiając wszczęcia p ​ostępowania​lub umarzając je
przekazuje sprawę Policji w celu wystąpienia z wnioskiem o ukaranie do właściwego sądu; prokurator
może sam wystąpić z takim wnioskiem.
Art. 400 § 1 k.p.k.:
Jeżeli ​po rozpoczęciu przewodu sądowego​ujawni się, że czyn oskarżonego stanowi ​wykroczenie​ , sąd,
nie przekazując sprawy właściwemu sądowi, rozpoznaje ją w tym samym składzie​, stosując w dalszym
jej toku, przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Rozdział V
Miejscowy zakres zastosowania przepisów prawno karnych

1. Miejsce popełnienia czpgk

Art. 6 § 2 k.k.:
Czyn zabroniony
1. uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca ​działał lub zaniechał działania​
, do
którego był obowiązany, albo
2. gdzie ​
skutek stanowiący znamię czynu zabronionego ​nastąpił lub
3. według zamiaru sprawcy ​miał nastąpić​. (wola)
Widać więc iż miejsce popełnienia czpgk uregulowano wd. koncepcji wielomiejscowości(niepoprawnie-
wszędobylstwa)- czyn zabroniony może mieć więcej niż jedno miejsce popełnienia.
Ad.1 - Faktyczne miejsce zachowania się sprawcy

Ad.2 - Faktyczne miejsce nastąpienia skutku będącego znamieniem czpgk

Dotyczy wyłącznie czynów dokonanych ​ znamiennych skutkiem​. Zauważyć należy iż faktyczne miejsce
zachowania się sprawcy skutkowego czpgk ≠ zawsze faktycznemu miejscu nastąpienia skutku tego czynu.
Wtedy też miejscem popełnienia czpgk są 1. I 2.

Ad.3 - Zamierzone przez sprawcę miejsce nastąpienia skutku będącego znamieniem czpgk
Dotyczy wyłącznie umyślnych czpgk i jest ono niezależne od tego czy skutek w ogóle nastąpił.

2. Zasada terytorialności
Przepisy prawa karnego danego państwu stosuje się do sprawcy który na jego terytorium dopuścił się czpgk.

Art. 5 k.k.:
Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony
-na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również
-na polskim statku wodnym lub powietrznym​3​,
chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.
Np. umowa akcesyjna do NATO- do żołnierzy tej organizacji jeśli popełnią czpgk na terytorium RP nie
stosuje się polskiej ustawy karnej.
W art. 5 widać abstrahowanie od obywatelstwa sprawcy.
Norma znajdzie zastosowanie gdy miejsce z art. 5 jest miejscem choćby jednego ze zdarzeń wskazanych w
art. 6 § 2. Konsekwencją ustalenia że czyn został popełniony poza miejscami z art. 6 § 2 jest to że czyn
został popełniony poza granicami kraju (za granicą). Wówczas zastosowanie polskich przepisów karnych jest
uzależnione od spełnienia szeregu dodatkowych warunków z art. XIII k.k.

Terytorium RP- wyznaczone jest granicami:

9
o Lądowymi- ustalone one są w traktatach międzynarodowych zawartych z państwami sąsiadującymi.
„Granica”- art. 1 ust. z 12 X 1990 r.- powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczą oddzielającą
terytorium RP od terytoriów innych państw i od mórz morza pełnego.
o Morskie wody przybrzeżne- obejmują;
-wody wewnętrzne oraz
-morze terytorialne (obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich tj. 22 234 m od linii najniższego
stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrznej granicy morskich wód wewnętrznych [art. 5 § 1])
o Przestrzeń powietrzna (znajduje się nad powierzchnią lądu oraz morskich wód przybrzeżnych)- kończy się
na wysokości na której znajdują się najniższe punkty orbit sztucznych satelitów ziemi; od tej wysokości tj.
około 90 km zaczyna się przestrzeń kosmiczna.
o Wnętrze ziemi (znajdujące się pod powierzchnią lądu oraz morskich wód przybrzeżnych)

Pojęcie „polski statek wodny” zostało rozszerzone o stałe platformy umieszczone na szelfie kontynentalnym
(art. 115 § 15).

3. Zasada obywatelstwa (narodowości podmiotowej) (personalna)

Art. 109 k.k.:
Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, ​który popełnił​​przestępstwo za granicą​
.
Zasadę tę stosuje się także do obywatela polskiego posiadającego także obywatelstwo innego państwa który
popełnił przestępstwo za granicą- zasada wyłączności obywatelstwa polskiego (art. 2 ust. z 15 II 1962 r.)-
osoba posiadająca obywatelstwo polskie nie może być jednocześnie ​uznawana​za obywatela innego
państwa.
Tzn. sprawca musi posiadać obywatelstwo polskie w czasie popełnienia czpgk, a zrzeczenie się obywatelstwa
polskiego po popełnieniu przestępstwa nie jest okolicznością dezaktualizującą zastosowanie rozważanej
normy.
Jednakże zasada ta nie znajduje zastosowania ​do każdego ​przypadku popełnienia przestępstwa przez
obywatela polskiego za granicą-
art. 111 § 1 k.k.:
Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest ​uznanie takiego czynu za
przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia​.
✔ Jest to tzw. warunek podwójnej przestępczości (karalności) czynu- czyn musi być uznany za czpgk w
Polsce oraz wd. prawa obowiązującego w miejscu popełnienia przestępstwa.
W razie różnic stosuje się
art. 111 § 2 k.k.:
Jeżeli zachodzą różnice między ustawą polską, a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia czynu,
stosując ustawę polską, sąd ​może​​uwzględnić te różnice na korzyść sprawcy​.
Niespełnienie warunku podwójnej karalności czynu nie wyklucza jednak zastosowania zasady obywatelstwa
w dwóch sytuacjach określonych w
art. 111 § 3:
Warunek przewidziany w § 1 nie ma zastosowania do:
-polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo ​
w
związku z wykonywaniem swoich funkcji​, ani do
-osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej.
np. Antarktyda, przestrzeń kosmiczna, wody eksterytorialne.

4. Zasada ochronna ograniczona (narodowości przedmiotowej ograniczonej) (narodowości

przedmiotowej w postaci zwykłej) (ochrony względnej)
Art. 110 § 1 k.k.:
Ustawę karną polską stosuje się do​​cudzoziemca​, który popełnił za granicą czyn zabroniony
skierowany przeciwko interesom:
1.-Rzeczypospolitej Polskiej,
2.-obywatela polskiego,
3.-polskiej osoby prawnej lub
4.-polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej oraz do
5.-cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym.
10
Cudzoziemiec- osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego (w czasie popełnienia przestępstwa)->
zarówno obywatel innego państwa jak i apatryda.
[przestępstwa VS. polskim interesom]

Przestępstwo o charakterze terrorystycznym:

Art. 115 § 20 k.k.:
Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą ​pozbawienia
wolności, której ​górna granica​wynosi ​co najmniej 5 lat​, popełniony w celu:
1) poważnego zastraszenia wielu osób,
2) zmuszenia organu władzy publicznej​I​Rzeczypospolitej Polskiej​1​lub innego państwa​2​albo organu
organizacji międzynarodowej​II​do ​podjęcia lub zaniechania​określonych czynności,
3) wywołania poważnych zakłóceń ​w ustroju​lub ​gospodarce​1. Rzeczypospolitej Polskiej, 2. innego
państwa lub 3. organizacji międzynarodowej – ​a także groźba​popełnienia takiego czynu.

✔ Warunkiem zastosowania zasady ochronnej ograniczonej jest warunek podwójnej karalności czynu.

5. Zasada ochronna nieograniczona (narodowości przedmiotowej nieograniczonej) (ochronnej

bezwzględnej)
Art. 112 k.k.:
Niezależnie​od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, ustawę karną
polską stosuje się do obywatela polskiego ​oraz cudzoziemca​w razie popełnienia:
1) przestępstwa przeciwko ​bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu​Rzeczypospolitej
Polskiej,
1a) (utracił moc),​2)
2) przestępstwa przeciwko ​polskim urzędom​lub ​funkcjonariuszom publicznym​,
3) przestępstwa przeciwko ​istotnym polskim interesom gospodarczym​,
4) przestępstwa ​fałszywych zeznań​złożonych ​wobec urzędu polskiego​,
5) przestępstwa, z którego została ​osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej.
[​
przestępstwa VS doborom szczególnie ważnym dla prawidłowego funkcjonowania RP​]

X brak tu warunku podwójnej przestępczości czynu

SQ można zadać pytanie czy stosowanie zasady ochronnej nieograniczonej nie zakończy się często
stwierdzeniem popełnienia przez cudzoziemca czpgk w warunkach usprawiedliwionego błędu co do prawa-
<Pohl> ​nie można jednak utożsamiać finalnego stwierdzenia z egzekwowaniem prawa karnego (samo
ustalenie że sprawca popełnił czpgk w warunkach usprawiedliwionego błędu co do prawa est już
stosowaniem polskiego prawa karnego).

6. Zasada odpowiedzialności zastępczej

Art. 110 § 2:
Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca ​za granicą​czynu
zabronionego innego niż wymieniony w § 1[przestępstwa VS polskim interesom, zasada ochronna
ograniczona], jeżeli:
-czyn zabroniony jest w ​ustawie karnej polskiej​​-> musi to być czyn nieskierowany VS polskim interesom
-zagrożony ​karą przekraczającą 2 lata pozbawienia​wolności, ​-> 2 lata- chodzi o rozmiar kary grożącej
-a sprawca przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
-i nie postanowiono go wydać.

Zasada ta opiera się na konieczności zapewnienia solidarności międzynarodowej w walce z przestępczością

(jest to wyręczanie państwa będącego miejscem popełnienia przestępstwa lub państwa bardziej

11
zainteresowanego pociągnięciem cudzoziemca do odpowiedzialności karnej z pociągania do tej
odpowiedzialności i jej egzekwowania) + idea ​aut dedere aut punire.
✔ ?
7. Zasada represji wszechświatowej (konwencyjnej) (uniwersalnej)
Art. 113:
Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską
stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca​1​, którego nie postanowiono wydać​2​, w razie
popełnienia przez niego za granicą​3​przestępstwa, do którego ścigania Rzeczpospolita Polska jest
zobowiązana​4​na mocy
-umowy międzynarodowej, lub
-przestępstwa określonego w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego
sporządzonym w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708).

Zobowiązania ww. to najczęściej ​

delicta iuris gentium
X warunek podwójnej przestępczości czynu nie jest warunkiem zastosowania represji wszechświatowej

8. Moc prawna orzeczenia zapadłego za granicą

Art. 114 k.k.:
§ 1. Orzeczenie zapadłe za granicą ​nie stanowi przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia
postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem polskim​.​-> nie jest ono przeszkodą
procesową

W odniesieniu do niego nie ma zastosowania konstrukcja powagi rzeczy osądzonej (​res iudicata)​oparta na
założeniu iż nikogo nie powinno się karać dwa razy za to samo (​ne bis in idem)​. Jest to niejako statuowanie
zasady samodzielności jurysdykcji polskiej w sprawach karnych.
Jednakże obecnie, zwłaszcza na terenie UE, coraz większa rolę odgrywa zasada wzajemnego uznawania
orzeczeń -> art. 114a k.k.:

Art. 114a: (zasada wzajemnego uznawania orzeczeń)

W postępowaniu karnym uwzględnia się wydane w ​innym państwie członkowskim Unii Europejskiej
prawomocne orzeczenie​skazujące sądu właściwego w sprawach karnych uznające daną osobę za
winną popełnienia przestępstwa w sprawie o inny czyn niż będący przedmiotem postępowania
karnego​ , chyba że​:
1) skazanie nastąpiło za czyn, który nie stanowi przestępstwa według prawa polskiego,
2) orzeczono rodzaj kary nieznany ustawie polskiej,
3) sprawca nie podlegałby karze według prawa polskiego,
4) uwzględnienie prowadziłoby do uchylenia lub zmiany tego orzeczenia,
5) zachodzi uzasadniona obawa, że uwzględnienie prowadziłoby do naruszenia wolności i praw
osoby skazanej w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej,
6) zgodnie z informacją uzyskaną z rejestru karnego lub od sądu państwa obcego, przestępstwo,
którego dotyczy orzeczenie, podlega w państwie, w którym skazanie nastąpiło, darowaniu na mocy
abolicji lub ułaskawienia,
7) uzyskane informacje są niewystarczające dla uwzględnienia orzeczenia.

Przypadki pełnego respektowania (uszanowania) orzeczeń zapadłych za granicą:

I. Przypadek
§ 2. Sąd zalicza na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą
oraz wykonywaną tam karę, ​uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami​.​(wszelkiego
rodzaju środek prawnokarnej reakcji)

§ 3. Przepisu § 1 nie stosuje się:

II. i III. Przypadek

12
1) jeżeli ​
wyrok​skazujący zapadły za granicą został ​przejęty do wykonania​na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej(II.), jak również wtedy, gdy ​orzeczenie​zapadłe za granicą ​dotyczy
przestępstwa, w związku z którym nastąpiło przekazanie ścigania lub wydanie sprawcy z terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,(III.)
-> RP związana jest tzw. konwencją berlińską z 19 V 1978 r. o przekazywaniu osób skazanych na karę
pozbawienia wolności w celu odbycia kary w państwie którego są obywatelami oraz Konwencją Rady z 21 III
1983 r. o przekazywaniu osób skazanych -> Rozdz. 66 k.p.k. (​Przejęcie i przekazanie orzeczeń do
wykonania​)
IV. Przypadek
2) do ​
orzeczeń​​międzynarodowych trybunałów karnych​działających na podstawie wiążącego
Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego,
-> chodzi tu o orzeczenia stałych trybunałów jak i powoływanych ​ad hoc
V. Przypadek
3) do ​
prawomocnych orzeczeń​sądów lub innych organów państw obcych ​kończących postępowanie
karne​, jeżeli wynika to z wiążącej Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej.
-> przykładem takiej umowy jest np. konwencja wykonawcza do układu z Schengen z 19 VI 1990 r.

9. Przejęcie do wykonania na terytorium RP prawomocnego wyroku skazującego wydanego przez sąd

innego państwa (​exequatur​)
Art. 114:
§ 4. Jeżeli nastąpiło ​przejęcie​​obywatela polskiego​,
skazanego prawomocnie przez sąd obcego państwa,
do wykonania wyroku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
sąd określa ​według polskiego prawa kwalifikację prawną czynu​oraz ​podlegającą wykonaniu karę lub
inny środek przewidziany w tej ustawie​;
podstawę określenia kary lub środka podlegającego wykonaniu ​stanowi:
1.-wyrok wydany przez sąd państwa obcego,
2.-kara grożąca za taki czyn w polskim prawie,
3.-okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz
4.-wykonana tam kara lub inny środek​ , z uwzględnieniem różnic na korzyść skazanego​.​<-> jest to
obustronna norma (w stosunku do prawa państwa obcego jak i praw polskiego)

III. Nauka o przestępstwie

I. Uwagi wstępne
Ułożenie elementów struktury przestępstwa nie jest dowolne, każdy z elementów ma ściśle określone
miejsce- jest ot zdeterminowane relacjami zachodzącymi pomiędzy poszczególnymi elementami.
Elementy struktury przestępstwa:
1. Zachowanie się​człowieka
2. Zachowanie to jako c​zyn​- sterowany wolą sprawcy
3. Jako ​czyn ​zabroniony pod groźbą kary (karalny)​- ​realizujący​​znamiona opisu​typu czynu zabronionego
pod groźba kary, w sytuacji braku okoliczności wyłączających ​karalność
4. Bezprawny​- ​przełamujący​​konkretne NSW​prawa karnego, w sytuacji braku okoliczności
wyłączających tę ​bezprawność​(kontratypy) -> wtórna legalizacja- czyn bezprawny w
okolicznościach wyjątkowych staje się czynem legalnym
5. Karygodny​, a więc społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy(​stopień społecznej
szkodliwości czynu​), jest to społecznie doniosłe zachowanie.
6. Zawiniony​- w sytuacji sensownej autodeterminacji sprawca nie daje posłuchu normom prawa
karnego w przypadku okoliczności wyłączających winę
ad. 1- przedmiot prawno karnego wartościowania
ad. 2, 3, 4, 5, i 6- prawno karne wartościowania zachowania

13
ad. 5- (S)SSC ustalamy na dwa sposoby:
1. In abstracto- (w ramach przewodu) prawodawca w sensie abstrakcyjnym ustala, że dane zachowanie
jest na tyle nie akceptowalne, że powinno zostać zapisane w k.k.
2. In concerto- sędzia decyduje w ramach przydzielonych in abstracto jaka dolegliwość przysługuje
sprawcy czynu

II. Zachowanie się człowieka,

​jako przedmiot prawno karnego wartościowania
Zachowanie się człowieka może polegać na (w szerokim jego ujęciu):
1. Działaniu (czyn pozytywny) ​ ​ odpowiada temu skutkowe, przyczynowe, kauzalne ujęcie czynu-
czynem jest każde zachowanie człowieka wytwarzające jakiś stan rzeczy
2. Zaniechaniu (czyn negatywny) ​ ​ zaniechaniem nie można wytworzyć stanu rzeczy w świecie
zewnętrznym } przeciwnicy- zwolennicy kauzalności zaniechania- zaniechaniem nie zapobiega się
wystąpieniu zmiany ???

Nie każde niewykonanie określonego działania jest jego zaniechaniem – istnieje bowiem wymóg możności
wykonania działania.
SQ- warunek potrafienia wykonania działania:
1. Zależy to od zdolności intelektualno- wolicjonalnych
2. Zależy to od obiektywnych właściwości (​Pohl)

III. Czyn
jako prawnokarne wartościowanie zachowania się człowieka
Nie każde zachowanie człowieka można uznać za czyn.
Ujęcia czynu:
1. Naturalistyczno- kauzalne ujęcie czynu (m.in. Wolter)
Czynem jest zauważalne w świecie zewnętrznym zachowanie się człowieka spowodowane jego wolą. W
tym ujęciu na zachowanie się składają się więc dwa warunki:
a) Czynem jest wyłącznie zachowanie zależne od woli podmiotu- wola pełni rolę przyczyny (​causa-
kauzalność) VS . zachowania determinowane patologicznie np. psychoza (choroba psychiczna),
oligofrenia (upośledzenie umysłowe) i inne. Zwolennicy mówili wtedy: wola dowolna, aczkolwiek
zakłócona.
b) Obiektywna postrzegalność zachowania człowieka w świecie zewnętrznym- bo ​cogitationis poenam
nemo patitur​.

2. Socjologiczne ujęcie czynu (m.in. Buchała, Zoll)

Czynem jest tylko zachowanie człowieka społecznie doniosłe, społecznie ważne. Ograniczenie czynów
w prawie karnym do posiadających istotnie ujemną ocenę społeczną.
- ujecie niejednoznaczne VS niezauważenie że na potrzeby prawa karnego jest wystarczająca (​ Pohl​
)
(!) ​Jest to odmiana naturalistyczno- kauzalnego ujęcia czynu- istniejący więc tu warunek społecznej
doniosłości jest jednym z trzech- obok obiektywnej postrzegalności oraz wolicjonalnej determinacji
czynu.

3. Finalistyczne ujęcie czynu (m.in. Mącior)

Czynem jest celowe zachowanie człowieka.
Kierowanie czynem następuje dwuetapowo:
a) W świecie wewnętrznym (np. przemyślenie działania)
b) W świecie zewnętrznym (uruchomienie wybranych środków)- finalna superdeterminacja procesu
przyczynowości (H. Welzlem)

14
4. Syntaktyczne ujęcie czynu (m.in. Patryas)
„Czyn” nie jest nazwą, lecz funktorem nazwotwórczym od jednego argumentu nazwowego. Przy
„zaniechaniu” mamy do czynienia z definicją warunkową, należącą do innej kategorii syntaktycznej niż
„czyn” tzn. zaniechanie nie jest czynem.

5. Metodologiczne ujęcie czynu jako rezultat procesu postulatywnego modelowania pojęcia „czyn” (M.
Rodzynkiewicz)
Czynem jest model- wzór, aby zachowanie uznać za czyn muszą zostać spełnione warunki- jest to
pierwszy etap prawnokarnego wartościowania zachowania. Wykazano tu, że fałszem jest uznawanie
​rawnokarnego wartościowania, czyn jest formą jego (zachowania- ​przedmiotu)​
czynu za ​przedmiot p
wartościowania.

Okoliczności uniemożliwiające przyjęcie czynu:

● Przymus bezwzględny/ fizyczny/ ​vis absoluta-​ zachowanie człowieka nie jest przezeń sterowane,
na skutek oddziaływania nań siły zewnętrznej (przyrody, innego człowieka), niedającego się
odeprzeć oddziaływania na jego mięśnie. Człowiek jest tutaj tylko bezwładną masą w
przebiegu przyczynowym.
● Odruch bezwarunkowy – wrodzony, automatyczny odruch obronny, lezący poza organizującymi
zachowanie człowieka funkcjami mózgu. Nerwy oraz organy efektorowe oddziaływają przed
poinformowaniem o działaniu mózgu (świadomość nie bierze udziału)
● Stan wyłączonej świadomości- brak możliwości odbierania i przetwarzania informacji z
otoczenia (stan czuwania, wyłączonej świadomości). Ośrodek przytomności mózgu znajduje się
w tworze siatkowym. Stan braku świadomości zachodzi np. w komie i fazie głębokiego snu.
Kwestią sporną jest jaka sytuacja istnieje w stanie senności oraz lekkiego snu (twierdzi się, że
świadomość jest wtedy ograniczona, lecz nie wyłączona)
● Stan wyłączający fizjologiczną możliwość działania- np. paraliż- lecz nie wyłącza on zawsze
sfery wolicjonalnej, w rzeczywistości nie można prze niego wyłączyć przyjęcia czynu, a jedynie
winy.
● Inne sytuacje wyłączające obiektywną możliwość działania- np. brak niezbędnego narzędzia do
wykonania działania którego zaniechanie jest zabronione pod groźba kary; mechaniczne
uniemożliwienie wykonania działania którego zaniechanie jest zabronione pod groźba kary.
IV. Czyn zabroniony pod groźbą kary
Jako prawnokarne wartościowanie ludzkiego zachowania będącego czynem
Art. 115 § 1 k.k.- czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.
● Znamiona- elementy wyznaczające treść normy (nsw), a jednocześnie precyzujące jej treść

Systematyzacje znamion:
1. (Czterogrupowy) znamiona określające: podmiot, stronę przedmiotową, stronę podmiotową,
przedmiot ochrony;
2. Znamiona obiektywne (przedmiotowe) oraz znamiona subiektywne (podmiotowe)
3. Przyporządkowywanie znamion do wyróżnianych w strukturze ​NSW​jej elementów syntaktycznych
(znamiona określające: ​adresata, okoliczności jej zastosowania, zachowania będące przedmiotem
normowania​)

IV. 1. Podmiot czynu zabronionego pod groźbą kary

Znamię określające podmiot czynu- możliwość opisu w dwojaki sposób:
● Typy powszechne (​delicta communia)
● Typy indywidualne (​delicta propria)

15
Należy odróżnić opis podmiotu od opisu sytuacji w której popełnienie określonego zachowania będzie
traktowane jako popełnienie czynu zabronionego pod groźba kary- np. art. 228 § 1- są głosy mówiące, że
określenie „​w związku z pełnieniem funkcji publicznej”​spełnia obydwie role opisowe, gdyż i tak może być
(Pohl)

Podmiot powszechnego czynu zabronionego pod groźba kary

Podmiotem takiego czynu może być każdy człowiek- wskazuje na to często zaimek osobowy „​kto”​, jednakże
nie zawsze jego użycie jest równoznaczne z ​typ​em powszechnym (najlepiej zadać sobie pytanie​- czy ja mogę
być tym podmiotem​- jeśli nie, jest to typ indywidualny)- mamy tu do czynienia z teorią negatywnych znamion
czynu zabronionego (zmodyfikowana personalnie ​postać​powszechnego typu czynu zabronionego)- negacją
znamienia określającego podmiot zmodyfikowanej postaci czynu- np. podmiot podstawowej postaci- art. 148
§ 1, podmiot zmodyfikowanej postaci- art. 148 § 3.

(Pohl) Afirmuje się założenie, że wszystkie znamiona typu czpgk obowiązują w przynajmniej dwóch różnych
NSW zakazujących pod groźba kary tego samego rodzaju zachowania dwóm różnym grupom adresatów:
1. Norma odtwarzana z przepisu z zaimkiem osobowym ​kto
2. Norma odtwarzana z przepisu wskazującego na wyróżnioną z ogółu ludzi klasę jej adresatów
(przepis modyfikujący) (?postać kwalifikowana?)

Podmiot indywidualnego czynu zabronionego pod groźbą kary

Podmiotem takiego czynu może być jedynie człowiek którego znamionują wskazane w danym przepisie
właściwości wyróżniające go z ogółu ludności- np. art. 129 k.k., art. 149 k.k. Norm adresowanych do
podmiotu indywidualnego nie może więc przekroczyć swoim zachowaniem człowiek nieposiadający tych
właściwości (SQ- VS. –traktujący znamię podmiotu jedynie jako znamię karalności czynu [element
precyzujący zakres zastosowania NSU])

● Indywidualny właściwy typ czpgk- dotyczy podmiotów wyróżnionych posiadaniem określonej w

przepisie prawnokranym właściwości- typ ten istnieje gdy brak w systemie normy zakazującej
danego zachowania, innym niż określonym w tym konkretnym przepisie podmiotom np. art. 339 § 1
● Indywidualny niewłaściwy typ czpgk- określonego zachowania zakazuje się nie tylko podmiotom
posiadającym wyróżnione właściwości lecz także podmiotom nieposiadającym tych właściwości-
występowanie typu indywidualnego niewłaściwego uzależnione jest od istnienia typu
powszechnego. Wyróżnione właściwości mogą wpływać na złagodzenie kary bądź jej zaostrzenie:
o Złagodzenie- znamię uprzywilejowujące ​ ​ uprzywilejowany typ czpgk np. art. 149 k.k.
o Zaostrzenie- znamię kwalifikujące ​ ​ kwalifikowany typ czpgk np. art. 160 § 2 k.k.

Podmiot czpgk a problem jego dorosłości i poczytalności

Podmiotem czpgk może być nie tylko człowiek dorosły i poczytalny- dorosłość i poczytalność to jedynie
warunki zastosowania NSU​, a nie ​elementy precyzujące adresata NSW​(Pohl)- zarówno nieletni jak i
niepoczytalny może przekroczyć NSW.

Dorosły- art. 10 § 1 k.k.- ​człowiek​który w czasie ​popełnienia​czynu miał ukończone 17 lat.

Młodociany (odmiana dorosłego)- art. 115 § 10 k.k.- ​sprawca​który w chwili ​popełnienia​cz nie ukończył 21
lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

+ art. 10 § 4 k.k.- jeżeli ​sprawca​p

​opełnił​w
​ ystępek ​po ukończeniu 17 lat lecz przed ukończeniem 18, sąd
(norma nakazująca uczynić użytek) zamiast kary stosuje środki:
16
-wychowawcze
-lecznicze lub
-poprawcze
Jeżeli:
-okoliczności sprawy
-stopień rozwoju sprawcy
-jego właściwości
-i warunki osobiste
za tym przemawiają.

+ art. 54 § 2 k.k.- zakaz wymierzania kary dożywotniego pozbawienia wolności dla sprawcy który ​w​​
chwili
popełnienia czynu zpg takiej k nie ukończył 18 lat.

Podmiotem czpgk może być także nieletni tzn. osoba która w chwili popełnienia czpgk nie ukończyła 17
roku życia. ​ ​ ust. o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 X 1982r. ,a nie KK – w tejże ustawie
dopuszczenie się​czpgk może być traktowanie dwojako:
1. Przejaw demoralizacji – dopuszczenie się czpgk przed ukończeniem 13 r.ż.
2. Dopuszczenie​​się​czynu zabronionego- dopuszczenie się czpgk po ukończeniu 13 r.ż.

W stosunku do nieletniego z reguły można zastosować: środki wychowawcze oraz umieszczenie w zakładzie
poprawczym ( środek poprawczy). Art. 13 ust. opwsn.- sąd rodzinny, nieletniemu który ukończył w chwili
orzekania​18 lat, co do którego zachodzą przesłanki ​do umieszczenia w zakładzie poprawczym​, sąd może
jeżeli uzna zastosowanie ​środków poprawczych​za już bezcelowe, wymierzyć karę wd. KK. Sąd jest wtedy
zobowiązany zastosować NZK.

+ art. 10 § 2 - kompetencja do pociągnięcia nieletniego do odpowiedzialności na podstawie KK przy

spełnieniu łącznie trzech przesłanek:

1. Dopuszczenie się prze nieletniego czpgk określonego w art. 10 par. 2 (​numerus claussus)​: 19 różnych
SQ- czy można tak traktować podmiot dopuszczający się sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecającego,
podżegania lub pomocnictwa w stosunku do cz z art. 10- 3 stanowiska (​Pohl​- nie można-Z wykładni
rozszerzającej)<125-128 str.>
2. Dopuszczenie się jego po ukończeniu przez tą osobę 15 r.ż.
3. Uznaniu przez sąd, że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki
osobiste przemawiają za pociągnięciem go do odpowiedzialności na podstawie KK, ponadto ​ in fine-​
poprzednio zastosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się nieskuteczne.

Ponadto należy zauważyć, iż jest to kompetencja fakultatywna, tak więc i sama odpowiedzialność osoby
nieletniej na podstawie KK jest odpowiedzialnością fakultatywną. Dodatkowo kara na podstawie art. 10 § 3
nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za to przestępstwo ​
wątpliwości- ​explicite a​rt. 38 § 3:
- kara za przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności- nie może przekroczyć 25 lat
pozbawienia wolności
-kara za przestępstwa zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności- nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia
wolności

Podmiot czpgk w kontekście jego poczytalności i niepoczytalności

Przekroczenie normy = wypełnienie znamion = bycie sprawcą czpgk
Obecnie- art. 93 k.k.- popełnienie czpgk przez osobę niepoczytalną jest podstawą do zastosowania środków
zabezpieczających.

17
Podmiot czpgk, a odpowiedzialność za jego czyn podmiotu zbiorowego
Ust. o odp. podmiotów zbiorowych za czpgk z 28 X 2002r.
Podmiot zbiorowy- osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej której
odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem:
1. Skarbu Państwa
2. JST i ich związków
3. Spółki handlowej z udziałem SP, JST lub związku takich jednostek
4. Spółki kapitałowej w organizacji
5. Podmiotu w stanie likwidacji
6. Przedsiębiorcy niebędącego osobą fizyczną
7. Zagranicznej jednostki organizacyjnej

1. Podlega on odpowiedzialności za czpgk popełniony przez os. fiz. tylko wówczas gdy zachodzi
określony w ww. ustawie związek pomiędzy czynem tej osoby, a działalnością podmiotu
zbiorowego. Osoba fizyczna musi działać w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach
uprawnienia lub obowiązku jego reprezentowania, podejmować w jego imieniu decyzje, wykonywać
kontrole wewnętrzne lub przekroczyć powyższe uprawnienia lub niedopełniać powyższych
obowiązków. …….
2. Warunek pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności-zachowanie os. fiz. mogło
przynieść mu korzyść, chociażby niemajątkową.
…
3. Popełnienie czpgk doszło w następstwie co najmniej braku należytej staranności w wyborze os. fiz.
lub co najmniej braku należytego nadzoru nad nią ze strony organu bądź przedstawiciela podmiotu
zbiorowego.

Kary:
- kara pieniężna od 1 tyś. do 5 mln. PLN, lecz nie może ona przekroczyć 3 % przychodu osiągniętego w
danym roku obrotowym.
- przepadek przedmiotów (mających związek z czpgk)
- przepadek korzyści majątkowej (mającej związek z czpgk)
- przepadek równowartości przedmiotów lub korzyści (mających związek z czpgk)
-zakaz promocji lub reklamy
-zakaz korzystania ze środków publicznego wsparcia finansowego
- zakaz korzystania z pomocy org. międzynarodowych których RP jest członkiem
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne
-zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej
- podanie wyroku do wiadomości publicznej

Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego nie wyłącza żadnego rodzaju odpowiedzialności prawnej sprawcy
(cywilnej, administracyjnej, indywidualnej).

Kto inny jest podmiotem czpgk, a kto inny podmiotem odpowiedzialności za ten czyn.

IV.2 Strona przedmiotowa czpgk

Strona obiektywna- obejmuje elementy czynu mające charakter czysto przedmiotowy (obiektywny) tzn.
niezależny od wyrażanego doń stosunku intelektualno- psychicznego jego podmiotu.

Jej elementy:
1. Zachowanie się

18
 2. Okoliczności czasu, miejsca i sytuacji popełnienia zachowania
3. (czasem) Skutek zachowania się

Zachowanie się człowieka jako element strony przedmiotowej czpgk

Każdorazowo jest to zachowanie się określonego rodzaju (zachowaniem innego rodzaju nie można popełnić
danego czynu). ​Znamię czynnościowe​(czasownikowe, wykonawcze, określające czynność wykonawczą)-
fragment przepisu opisujący przedmiotowo pojmowane zachowanie podmiotu np. ​zabija, uderza-​ określenie
poprzez czasownik w 3 os. w cz. teraźniejszym, choć o dokonaniu decyduje oczywiście tryb dokonany- ​
dopóki
zabijamy to jeszcze nie zabiliśmy, a usiłujemy.​

Nie normuje się zachowań obiektywnie niewykonalnych. Normuje się jedynie zachowania niezgodne z
obowiązującymi w obrocie społecznym regułami.

Systematyka czpgk pod względem zachowania:

1. Delicta commissiva​- popełnienie przez działanie np. art. 200b
2. Delicta ommissiva-​ popełnienie przez zaniechanie działania określonego rodzaju np. art. 221
3. Popełnienie zarówno przez działanie i zaniechanie działania określonego rodzaju np. art. 18 §3
4. Utrzymywanie określonego stanu rzeczy (egzemplifikacja- posiadanie) np. art. 171 § 1

Precyzowanie ww. czpgk.

1. Wykładnia w ustawowym opisie czasownikowym
2. Określenie sposobu popełnienia czpgk np. art. 197 par. 1
3. Określenie ​przedmiotu wykonawczego ​(czynności wykonawczej, bezpośredniego działania) -
przedmiot ​na którym ​popełniany jest czyn zabroniony.
4. Określenie ​przedmiotu oddziaływania​- ​osoba​na którą swoim zachowaniem się oddziałuje podmiot
czynu zabronionego.

Czas, miejsce oraz sytuacja jako znamiona strony przedmiotowej czpgk

Czas, miejsce oraz sytuacja to znamiona strony przedmiotowej określane jako ​znamiona modalne.
SQ- czy występują one w każdym typie czpgk:

● Płaszczyzna deskryptywna- w niej formułowane są przepisy prawne:

1.czas – art. 149
2.miejsce – art. 137 par. 2
3.sytuacja- art. 199 ar. 1 [​znamię sytuacyjne​- opisuje sytuację w której zachowanie określonego
rodzaju jest czpgk]
+ prowadzi to wd. Pohla do możliwości wyodrębnienia tzw. norm kategorycznych tzn.
nieposiadających hipotezy ( zakresu zastosowania)
wniosek: tylko w niektórych typach czpgk występują znamiona modalne

● <Pohl> ​Płaszczyzna dyrektywna (normatywna)- formułuje się w niej normy odtworzone z przepisów-
wd. tej opinii znamiona modalne występują w każdym przepisie.

Skutek zachowania się jako element strony przedmiotowej czpgk

Skutek można pojmować jako zmianę w świecie zewnętrznym ( skutek lokucyjny) lub w świecie
wewnętrznym (skutek perlokucyjny). Skutkiem jest nie tylko fizykalna zmiana ale także np. sprowadzenie
niebezpieczeństwa.

19
Podział:
1. Przestępstwa bezskutkowe​(formalne)- ich znamiona można wypełnić samym zachowaniem się:
a) Mogące być popełnione wyłącznie poprzez działanie okr. rodz. Np. art. 255 par. 2
b) Mogące być popełnione wyłącznie poprzez zaniechanie ​działania okr. rodz.n
​p. art. 162 par. 1
c) Mogące być popełnione zarówno poprzez działanie jak i zaniechanie działania określ. rodz. Np.
art. 180
2. Przestępstwa skutkowe​(materialne)- ich znamiona są wypełniane w pełni jedynie gdy podmiot
wywoła określony w przepisie skutek:
a) Mogące być popełnione wyłącznie poprzez działanie okr. rodz. Np. 197 par. 1
b) Mogące być popełnione wyłącznie poprzez zaniechanie ​działania okr. rodz n
​p. art. 209 par. 1
c) Mogące być popełnione zarówno poprzez działanie jak i zaniechanie działania określ. rodz. Np.
art. 148 par. 1

Związek kauzalny (przyczynowy) pomiędzy zachowaniem się a jego skutkiem

Jest to konieczny warunek pomiędzy działaniem, a skutkiem, będącym znamieniem czynu.
Brak związku kauzalnego -> brak możliwości uznania podmiotu za sprawce skutku -> brak możliwości
uznania że sprawca przekroczył NSW- np. ktoś mówi ​Giń!​​a​potem adresat ginie.

Koncepcje przyczynowości (ujęcia związku przyczynowego

1. Teoria ekwiwalencji (warunkowości, równowartości warunków, kondycjonalnej, ​conditio sine qua
non)​– wiąże się ona z koncepcją związku kauzalnego (XIX w., J.S. Mill)- przyczyną skutku jest suma
warunków koniecznych prowadzących do jej wywołania. Warunek konieczny- po jego
wyeliminowaniu przebiegu przyczynowego nie doszłoby do skutku. Wadą jest to że zbyt szeroko
ujmuje przyczynę skutku.

2. Teoria adekwancji (koniec XIX w. J. von Kries)- działanie człowieka jest przyczyną skutku, gdy skutek
ten jest typowym, normalnym jego następstwem. Bierze się tu pod uwagę regułę empirycznej
obserwacji.

3. Teoria relewancji- nie każdy związek kauzalny jest związkiem relewantnym z punktu widzenia prawa
karnego. Nie każde działanie podmiotu wywołujące skutek można nazwać zachowaniem którym
podmiot przekroczył NSW. W przeciwieństwie do teorii adekwancji bazuje na przyczynowości <-
teoria zw. normatywnego

4. Teoria niebezpiecznego przyczynienia się- jedynie działania społecznie niebezpieczne rodzą

odpowiedzialność karną podmiotu za skutek <- teoria zw. normatywnego

5. Teoria warunku odpowiadającego empirycznie potwierdzonej prawidłowości (warunku

właściwego)- przyczyną skutku jest tylko to działanie które zgodnie ze znajdującym potwierdzenie w
obserwacji powiązań kauzalnych prawem przyczynowym, pociąga za sobą wystąpienie skutku.

Problem przyczynowości zaniechania działania-​czy zaniechanie może być przyczyną skutku na równi z
działaniem?
SQ:
1. Zaniechanie nie jest przyczynowe (kauzalne):
-zaniechanie to zero w rzeczywistości- ​ex nihilo nihili fit-​ nie można nim spowodować więc żadnego
skutku choć! faktem jest że istnieje, mimo, że nie wywołuje w tym świecie zmian
2. Zaniechanie jest przyczynowe:

20
 3. Niektóre zaniechania (tzw. ​spostrzeżone przez ich obserwatora​)są przyczynowe- ponieważ mogą
nakłonić obserwatora do podjęcia zachowania ingerującego w naturalnie rozwijający się przebieg
kauzalny, powodując zmianę jego kierunku

<Pohl> ​ad. 1- gdyż- art. 2 k.k. – treść art.-odpowiedzialność oparto nie na koncepcji kauzalności zaniechania,
lecz na koncepcji niezapobiegnięcia faktycznie powstałemu skutkowi.

Podmiot zpgk zaniechania znamiennego skutkiem (gwarant nienastąpienia skutku)

Art. 2 !
Gwarant nienastąpienia skutku​- osoba zdatna do popełnienia zpgk zaniechania znamiennego skutkiem,
może on być powołany wyłącznie aktem normatywnym rangi ustawowej oraz aktami normatywnymi
mającymi w niej umocowanie czyli:
- umowie
- akcie mianowania
- akcie powołania do służby
Kolejnym źródłem zobowiązania do zapobiegnięcia skutkowi może być ( po powołaniu się na art. 439 k.c.
lub zasady współżycia społecznego) uprzednie zachowanie się człowieka zagrażające naruszeniem dobra
chronionego prawem.
Gwarant może być zobowiązany do przeszkodzenia skutkowi zagrażającemu:
● Określonemu dobru prawnemu
● Jakiemukolwiek dobru prawnemu

Oczywiście obowiązek musi być obiektywnie wykonalny (​impossibilium nulla obligatio est/ ad
impossibilia nemo obligatur​)

Związek normatywny między zachowaniem się a skutkiem, jako warunek przekroczenia NSWanych
leżących u podstaw typów czynów zabronionych znamiennych skutkiem / normatywne podstawy
obiektywnego przypisania skutku w pr. karnym

Z powodu wadliwości opierania systemu prawa karnego tylko na kauzalności opracowano normatywne
podstawy obiektywnego przypisania skutku (racjonalizacja prawa karnego)
1. Ustalenie że skutek będący znamieniem czpgk został wywołany w drodze zachowania którym jego
podmiot naruszył obowiązujące w obrocie społecznym reguły ostrożności (reguły postępowania z
dobrem prawnie chronionym)
2. ?
3. Ustalenie że wywołany kauzalnie przez sprawcę skutek nie powstałby gdyby zachowano
ostrożność.

Usytuowanie przedmiotowo pojmowanego zachowania się, okoliczności modalnych oraz skutku w

strukturze NSW
Zachowanie się – znajduje się w zakresie ​normowania (dyspozycji)​NSW, jest przedmiotem normy

Okoliczności czasu, miejsca oraz sytuacji- znajdują się w zakresie ​zastosowania ( hipotezie) ​NSW.

W NSW odzwierciedlone musza być wszystkie znamiona typu czpgk

Odrzucając powyższe założenie i afirmując koncepcję różnicującą znamiona na znamiona decydujące o

bezprawności czynu i decydujące o jego karalności- można prezentować pogląd przerzucający znamiona
modalne oraz znamię skutku do zakresu ​zastosowania (hipotezy)​NSU.

21
IV. 3 Strona podmiotowa czpgk
Strona podmiotowa- stosunek intelektualno- psychiczny sprawcy do popełnianego ​przedmiotowo
pojmowanego zachowania się​o​pisanego w przepisie określającym ​znamiona tego czynu​. Znamiona te
nazywane są znamionami podmiotowymi lub subiektywnymi.

Stosunek może przybrać dwojaką postać: umyślną albo nieumyślną (umyślne albo nieumyślne ​popełnienie
czynu zabronionego​).

Umyślne popełnienie czpgk

Art. 9 § 1 – czyn zabroniony popełniony jest umyślnie jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia , to jest
chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

Pierwszym warunkiem umyślności jest ​dolus​. Powzięcie zamiaru -> realizacja znamion przedmiotowych.
Powzięcie zamiaru nie przesądza o tym, że cz dopuszczono się umyślnie. Towarzyszyć temu musi realizacja
zachowania określonego w NSW.

Rodzaje zamiaru popełnienia czpgk na podstawie art. 9 § 1:

● Zamiar bezpośredni ( ​dolus directus)​- mamy z nim do czynienia gdy sprawca chce popełnić czyn
zabroniony:
o Struktura:
▪ Aspekt intelektualny- sprawca przewiduje możliwość zrealizowania się znamion
przedmiotowych czpgk. Jest to więc warunek konieczny do żywienia wszelkiego
rodzaju nastawienia wolicjonalnego.

▪ !​
Aspekt wolincjonalny- chęć popełnienia czpgk. Nie tylko pozytywna „chęć”, ale (​)
także przypadek liczenia się przez sprawcę z nieuchronnością (koniecznością)
popełnienia czpgk danym zachowaniem się.
o Odmiany zamiaru bezpośredniego:
▪ Zamiar kierunkowy/celowy/zabarwiony/bezpośredni o szczególnym zabarwieniu
(​dolus coloratus)​- polega on na popełnieniu cz w określonym, wskazanym w
przepisie określającym znamiona takiego czynu, celu. Typy czpgk w których tak
określono cel- typy kierunkowe -> przestępstwa kierunkowe. Np. art. 286 § 1

▪ Zamiar premedytowany (​dolus praemeditatus​)/ rozmyślny/ przemyślany (​dolus

deliberatus​)- powstaje on po głębokim namyśle co do wszystkich, kluczowych
zdaniem sprawcy, aspektów popełnienia cz

▪ Zamiar nagły (​dolus repentinus)​/ raptowny- powstaje on pod wpływem nagłego

wzburzenia. Niekiedy surowiej (​!​) ocenia się ​cum dolo repentino ​niż ​cum dolo
deliberato​.

● Zamiar afektywny (​affectodolus, dolus impetus​)- przyczyną jego podjęcia jest afekt w ramach którego
sprawca powziął zamiar popełnienia cz i natychmiast rozpoczął realizowanie jego znamion
▪ Zamiar niby- ewentualny (​dolus quasi- eventualis​)- polega on na chęci popełnienia
określonego w przepisie typizującym zachowania się, przy jednoczesnym braku
pewności sprawcy co do odbicia się w rzeczywistości desygnatów tzw. znamienia
statycznego.

● Zamiar ewentualny (​dolus eventualis, ​zamiar wynikowy, wtórny)- sprawca przewidując możliwość
popełnienia cz, godzi się na jego popełnienie:

22
 o Struktura:
▪ Aspekt intelektualny- sprawca przewiduje możliwość zrealizowania swoim
zachowaniem znamion ​przedmiotowych ​cz

▪ Aspekt wolincjonalny- godzenie się sprawcy na popełnienie cz- choć jest to stan
nieznany psychologii, stąd powstało na temat aspektu wolicjonalnego w zamiarze
ewentualnym kilka koncepcji:
Koncepcja obojętności woli- (W. Wolter)- jest to stan psychiczny w którym
sprawca w ogóle nie angażuje swojej woli kierunku przewidywanego
popełnienia czpgk (ani nie chce, ani chce popełnić cz)
Koncepcja prawdopodobieństwa- (K. Buchała)- sprawca jest świadom
wysokiego prawdopodobieństwa zrealizowania znamion cz; brak w niej jasnych
kryteriów odróżniających zamiar ewentualny od kierunkowego oraz
lekkomyślności
Koncepcja negatywnej manifestacji- nie można przypisać sprawcy zamiaru
ewentualnego gdy w swoim zachowaniu nie ujawnił on w sposób niebudzący
wątpliwości chęci niepopełnienia cz ( ​w rzeczywistości jest to rozwinięcie
koncepcji obojętności woli ​)

▪ Zamiar kumulatywny (​dolus eventualis cumulativus​)

▪ Zamiar zamienny (​dolus eventualis alternativus)​

Sprawca godzi się na zrealizowanie znamion cz z uwagi na chęć popełnienia ​innego​czpgk

Nieumyślne popełnienie czpgk
Art. 9 § 2- cz popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go
jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość
popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Możliwe jest to w razie koniunkcyjnego spełnienia trzech warunków:
1. Ustalenie, że sprawca nie miał zamiaru popełnienia cz
2. Ustalenie, że sprawca popełnił ten czyn na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych
okolicznościach
3. Ustalenie, że sprawca mógł przewidzieć możliwość popełnienia czpgk- mamy tu dwie odmiany
nieumyślności:
● Świadoma​nieumyślność- lekkomyślność (​luxuria​)- sprawca nie mając zamiaru popełnienia czpgk
popełnia go, uprzednio przewidując możliwość jego popełnienia swoim zachowaniem:
o Aspekt intelektualny wygląda tak samo jak w przypadku zamiaru.
o Różnica tkwi w aspekcie wolincjonalnym- stan psychiczny polegający na chęci
niepopełnienia czpgk
● Nieświadoma​nieumyślność- niedbalstwo (​neglegentia)​- sprawca nie przewidując możliwości
popełnienia czpgk popełnia go w sytuacji w której mógł przewidzieć możliwość jego popełnienia.:
o Aspekt intelektualny- zarzuca się sprawcy deficyt intelektualny; sprawca w ogóle nie
przewiduje możliwości popełnienia czpgk
o Aspekt wolincjonalny- nie występuje, gdyż sprawca nie może się w ten sposób
ustosunkować co jest istotą niedbalstwa
Możliwość obiektywnego przewidzenia stanu rzeczy ocenia się na podstawie modelu
,miarodajnego (tu: wzorcowego) obywatela- zadajemy tu sobie pytanie czy gdyby taki
wzorowy obywatel, posiadający odpowiednie kwalifikacje, sumiennie wykonujący swoje

23
 obowiązki, posiadający wiedzę sprawcy, był w danej sytuacji to czy byłby w stanie
przewidzieć możliwość popełnienia czpgk.

Poprzez warunek 2. i 3. Nieumyślności nie można postrzegać jedynie w kategoriach logiczno-semantycznych.

Z nieumyślnym typem cz mamy do czynienia tylko wówczas gdy w przepisie określającym znamiona znajduje
się słowo „nieumyślnie” (klauzula nieumyślności, wynika z treści art. 8 k.k.)- jedyny ​wyjątek​- typy cz
kwalifikowanych przez nieumyślnie wywołane przez sprawcę następstwo.

Złożona strona podmiotowa czpgk

Wina mieszana, kombinowana strona podmiotowa, ​culpa dolo exorta​- mamy z nią do czynienia w przypadku
tzw. typów cz kwalifikowanych przez następstwo​np. art. 173 par. 3 (typ umyślno- nieumyślny) i 4(typ
nieumyślno- nieumyślny)- w odesłaniu odpowiednio do par. 1 i 2. Inne przykłady to art. 163 § 3 i 4 oraz art.
166 § 3. Jest to połączenie czynu już zabronionego z jego ontologicznie i normatywnie wiązalnym
następstwem.
● Cz mogą być umyślne lub nieumyślne, natomiast następstwo już tylko nieumyślne. W sumie w
przypadku typów nieumyślno- nieumyślnych trudno mówić o mieszanej stronie podmiotowej.
Normatywną podstawą jest art. 9 § 3- surowszą odpowiedzialność ponosi sprawca, którą ustawa uzależnia
od określonego następstwa cz, jeżeli następstwo to sprawca przewidywał albo mógł przewidzieć.

Usytuowanie strony podmiotowej czpgk w NSW

Brak jednolitego poglądu w tej sprawie. SQ- stronę te należy sytuować w NSW (znamiona subiektywne mają
wpływ na ujemną ​ocenę pojmowanego ​In abstracto ​zachowania się człowieka​determinującą zabieg jego
kryminalizacji) , inni uważają że w NSU(znamiona podmiotowe nie mają wpływu na te ocenę). Zwolennicy
usytuowania w NSW dzielą się na uważających iż znamiona podmiotowe stanowią składnik zachowania się,
natomiast drudzy uważają że jest ot drugi, obok zachowania się, składnik zakresu normowania (dyspozycji)
normy.

IV. 4 Przedmiot ochrony przepisu określającego znamiona czpgk

Przedmiot ochrony​- określonego rodzaju dobro społeczne, które można by określić ​wartością społeczną
(Wolter) będąca podstawą stosunków społecznych. NSW w ww. przepisach żąda od adresatów
nienaruszania tej wartości. Nie jest to jednak żądanie totalne- chodzi bowiem o ochronę dobra przez owe
reguły w określonym kontekście sytuacyjnym. Przepisy prawnokarne chronią tylko dobra społeczne o
najwyższej wartości, postrzega się bowiem te przepisy jako swego rodzaju ​ultima ratio​. Z perspektywy
sprawcy przedmiot ochrony nazywamy ​przedmiotem zamachu​.
Rodzaje przedmiotu ochrony
● Ogólny- porządek wszelkich stosunków społecznych chronionych przepisami prawa karnego. W
okresie PRL przesycano go niejasnymi wątkami ideologicznymi, stad też m.in. obecnie nie
przywiązuje się do niego większej wagi.
● Rodzajowy- to dobro społeczne chronione grupą przepisów prawno karnych, często usytuowanych w
tym samym rozdziale części szczególnej KK, którego to tytuł ujawnia rodzaj przedmiotu ochrony np.
rozdział XIX- życie i zdrowie. Niekiedy jednak to samo dobro jest chronione w różnych rozdziałach
części szczególnej KK np. nietykalność cielesna- art. 217 par. 1 k.k. oraz art. 280 par. 1 i 2 k.k.
Odgrywa on doniosłą rolę na gruncie recydywy- jedną z przesłanek jej zaistnienia (art. 64 par.1 ) jest
popełnienie ​umyślnego przestępstwa podobnego​do tego za które sprawce już skazano. Wd. art.
115 par. 3 przestępstwa podobne to przestępstw (warunki rozłączne):
1. tego samego ​rodzaju​-> uderzające w​​takie samo ​dobro społeczne​, a więc taki sam ​przedmiot
ochrony​.
2.z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia
3.popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej

24
 ● Bezpośredni/ szczególny/ indywidualny- dobro społeczne chronione konkretnym, poszczególnym
przepisem prawnokarnym.

Jako iż nierzadko przepisy chronią jednocześnie więcej niż jedno dobro wyróżniamy:
● Główny przedmiot ochrony-
● Poboczny przedmiot ochrony-

Podział czpgk ze względu na stopień ingerencji w dobro społeczne chronione przepisami prawa karnego.
1. Cz których realizacja zakłada naruszenie dobra chronionego prawem (naruszające dobro)
2. Cz których realizacja nie zakłada naruszenia dobra chronionego prawem, a narażenie go na
niebezpieczeństwo jego naruszenia (narażające dobro na niebezpieczeństwo jego naruszenia) np. art.
162 par.1 :
● Narażające dobro na konkretne (realne) niebezpieczeństwo naruszenia np. art. 174 par. 1 i 2
k.k. -> niebezpieczeństwo należy do znamion, tzn. musi zostać wykazane
● Narażające dobro na abstrakcyjne (potencjalne) niebezpieczeństwo naruszenia np. art. 178a
par. 1 k.k. -> niebezpieczeństwo nie należy do znamion; jest to jedynie powód uzasadniający
kryminalizację danych czynów

IV. 5 Formy popełnienia czpgk

1. Formy ​współdziałania przestępnego​(formy ​zjawiskowe​czpgk)
2. Formy ​stadialne​czpgk
[Art. 13- 24 k.k.]
Stwierdzenie „​formy popełnienia przestępstwa”​ można rozumieć na dwa sposoby:
● Określony typ czpgk może być popełniony nie tylko w sposób określający jego znamiona lecz także
w sposób opisany przepisami określającymi formy popełnienia czpgk. Występuje więc tu jeden,
główny, rodzajowy typ czpgk oraz różne jego warianty ( np. zabójstwo-w formie np. podżegania,
sprawstwa polecającego ). Przepis główny oraz przepis określający w rzeczywistości zrealizowaną
formę jego popełnienia, np. art. 148 par. 1 w zw. z art. 18 par. 2 k.k.
● U odstaw każdej z wyodrębnionych prawnie form popełnienia czpgk leży odrębna NSW- jej
przekroczenie jest możliwe tylko jednym, konkretnym działaniem. (ad.1 byłoby ​zabójstwo w formie
podżegania​, ale ad. 2 jest ​podżeganie do zabójstwa,​jest to ​odrębny typ czpgk​). Przepis określający
znamiona zrealizowanej formy, przepis typu czpgk (rodzajowy), przepis za którego pomocą którego
ujawnia się do jakiej formy czyn zostaje zrelatywizowany np. art. 18 par. 2 w zw. z art. 148 par. 1 k.k.
<Pohl> - bezwzględnie ad.
6. Formy współdziałania przestępnego (zjawiskowe) i ich systematyzacje
Istnieje sześć form zjawiskowych czpgk:
1. sprawstwo pojedyncze
2.współsprawstwo
3.sprawstwo kierownicze
4.sprawstwo polecające
5.podżeganie
6.pomocnictwo

Istnieją dwa podziały form współdziałania przestępnego:

I. Podział :
1. Sprawcze formy współdziałania:
● Sprawstwo pojedyncze
● Współsprawstwo
● Sprawstwo kierownicze

25
 ● Sprawstwo polecające
2. Niesprawcze formy współdziałania:
● Podżeganie
● Pomocnictwo

koresponduje z tymże podziałem także inny podział:

1. Formy sprawstwa ​sensu stricte (​sprawcze formy współdziałania)
2. Formy sprawstwa ​sensu largo ​(wszelkie formy współdziałania przestępnego)

II. Podział :
1. Wykonawcze formy współdziałania przestępnego:
● Sprawstwo pojedyncze
● Współsprawstwo
2. Niewykonawcze formy współdziałania przestępnego:
● Sprawstwo kierownicze- kierowanie wykonaniem
● Sprawstwo polecające- wydanie polecenia wykonania
● Podżeganie- nakłanianie
● Pomocnictwo- ułatwianie

Ma ono swoje umocowanie w KK.

Tylko wykonawcze formy współdziałania polegają na dokonaniu cz.

6.1.1. Sprawstwo pojedyncze

Sprawstwo samoistne, indywidualne, jednopodmiotowe, jednosprawstwo- art. 18 § 1 k.k. ​odpowiada za
sprawstwo ten kto wykonuje cz sam.​
Istotne są dwa elementy:
1. zachowanie sprawcy pojedynczego
2. podmiot sprawstwa

Ad. 1 czyli zachowanie sprawcy pojedynczego:

Polega ono na wykonaniu czynu zabronionego. Sprawca jest więc sprawcą wykonawczym. ​Wykonanie
(definicja doktrynalna) to zachowanie umyślne bądź nieumyślne podmiotu polegające na wypełnieniu przez
niego znamienia czasownikowego (czynnościowego) cz stypizowanego w przepisie części szczególnej KK lub
innym prawnokarnym przepisie pozakodeksowym (inaczej wypełnienie znamienia będącego przedmiotem
NSW zrębowo wysłowionej w przepisie).
Ad. 2 czyli sprecyzowanie podmiotu sprawstwa:
Człowiek musi wykonać ten czyn sam, samodzielnie, w pojedynkę. Mamy z nim także do czynienia gdy osoba
współdziałała z innymi (ponieważ jest to sprawcza forma współdziałania).

W sytuacji gdy dwóch sprawców pojedynczych działa w tym samym czasie i tym samym miejscu (miejscowa i
temporalna koincydencja zachowań) mamy do czynienia z tzw. wykonawczym sprawstwem równoległym
(wykonawcze wielosprawstwo koincydentalne)- jest to suma sprawstw pojedynczych.

NSN zakazującą danego zachowania można odtworzyć z KK na dwa sposoby:

1. z art. 18 § 1 k.k. <- praktycznie się nie stosuje
2. z przepisu części szczególnej lub wojskowej <- ​<Pohl>

Kara- wysławiana jest w przepisie zrębowo wysławiającym NSW zakazującą jego wykonania tzn. w jedynym
przepisie występuje NSN funkcjonalnie sprzężona z NSW.

26
 6.1.2 Współsprawstwo
Art. 18 § 1 zd. 2 k.k.- ​odpowiada za sprawstwo… ten kto wykonuje czyn zabroniony… wspólnie i w
porozumieniu z inną osobą.

Podobnie jw. wyróżniamy tutaj zachowanie się współsprawcy oraz podmiot współsprawstwa.
Sprawcę określa się tu mianem sprawcy wykonawczego. Jednak wykonanie cz może różnic się tu od
wykonania sprawstwa pojedynczego. Sformułowano wiele koncepcji dotyczących wykonania cz we
współsprawstwie. Na szczególną uwagę zasługują obiektywne (przedmiotowe) koncepcje współsprawstwa
(sprawstwa). Subiektywne (podmiotowe) koncepcje sprawstwa odwołujące się do tego w czyim interesie
wykonano cz (​animus auctoris- ​w interesie własnym, przesądza o współsprawstwie; ​animus socii​- w cudzym
interesie, przesądza o pomocnictwie;) mają już znaczenie historyczne. Koncepcje obiektywne
(rozgraniczające współsprawstwo od pomocnictwa):
● Formalne (formalno- obiektywne, formalno-przedmiotowe)- współsprawca jest ten kto wykonał cz
w całości lub jedynie w części
● Materialne (materialno- obiektywne, materialno- przedmiotowe)- współsprawcą jest ten kto
wykonał cz w całości lub jedynie w części oraz ten kto nawet nie wykonał cz choćby w części lecz w
istotny sposób przyczynił się do wykonania cz przez inną osobę (np. czujka) -> należy je odrzucić
gdyż czynią z pomocnika współsprawcę.

Koncepcje te mają ogromny wpływ gdyż istnieją typy cz do których znamion należy współsprawstwo-
współsprawstwo będące znamieniem typu cz to współsprawstwo konieczne np. zbiorowy gwałt.

Istnieją dwa typy współsprawstwa:

● Współsprawstwo niewłaściwe (wielosprawstwo)- każdy ze współsprawców swoim zachowaniem
wypełnia wszystkie znamiona wspólnie wykonywanego cz
● Współsprawstwo właściwe- przynajmniej jeden ze współsprawców wypełnił jedynie część
znamion wspólnie wykonywanego cz („dopełnienie się zachowań współsprawców” na skutek
zawartego porozumienia; podział ról).

Szczególną postacią współsprawstwa jest tzw. współsprawstwo sukcesywne- jeden ze sprawców dołącza
się do wykonywania cz wykonywanego przez inna /inne osoby. Idąc za częścią doktryny (np. L.
Tyszkiewiczem) należy przyjąć iż osoba taka nie odpowiada za to co zostało wcześniej uczynione przez
współsprawców, zanim się przyłączyła.

Konieczne jest oczywiście porozumienie- może być ono konkludentne, a jego treścią musi być właśnie owo
wspólne wykonanie.

Eksces- przekroczenie granic porozumienia przez współsprawcę- obciąża jedynie tego sprawcę który się go
dopuścił.
Można także dopuścić się nieumyślnego cz w współsprawstwie- A. Wąsk- np. nieostrożne zbudowanie
budynku i jego zawalenia przez ekipę budowlaną.

W kwalifikacji prawnej najpierw podajemy art. 18 § 1 zd. 2 k.k. (przepis zrębowo wysławiający NSW) „w zw.
z” przepis określający znamiona wykonanego cz.

Kara- w przepisie określającym znamiona cz

6.1.3. Sprawstwo kierownicze

Art. 18 § 1 zd. 3- „​Odpowiada za sprawstwo… ten ,kto… kieruje ​wykonaniem​cz przez inną osobę ​”.

27
Kierownictwo wymaga określonej aktywności sprawcy kierowniczego nie jest więc możliwe popełnienie go
przez zaniechanie. Osoba kierowana musi ​wykonać​cz więc nie można dopuścić się sprawstwa kierowniczego
przy niewykonawczych formach współdziałania przestępnego. Samo zorganizowanie cz to nie kierownictwo-
musi to być totalne podporządkowanie wykonania cz. Również wydanie polecenia osobie uzależnionej od
kierownika nie jest sprawstwem kierowniczym. Sprawcę kierowniczego określa się tez inaczej mianem
(Wolter) ​mózgu akcji przestępczej.

Można umyślnie kierować wykonaniem umyślnego cz jak i umyślnie i nieumyślnie kierować wykonaniem
nieumyślnego cz. Tzw. ​właściwe kierowanie wykonaniem nieumyślnego cz przez inna osobę ​to „podstępne”
kierowanie. Jednakże ocena kierownictwa podstępnego wzbudza kontrowersje w doktrynie- ze względu na
karę grożącą sprawcy wykonawczemu, postukuje się więc zmianę treści art. 18 k.k. (Pohl str. 171).

Sprawstwo kierownicze wywodzi się z konstrukcji tzw. ​sprawstwa pośredniego-​a ono z teorii ​udziału w
cudzym przestępstwie (cz)- ​mówi ona (w dużym skrócie) iż przestępstwo popełnia tylko instrumentalnie
traktowany sprawca bezpośredni, wykonawczy, zaś sprawca kierowniczy jedynie w nim uczestniczy nie
popełniając przestępstwa.

Kwalifikacja prawna- art. 18 § 1 zd. 3 „w zw. z” przepis uzupełniający logicznie.

Rozmiar kary- określony w przepisie określającym znamiona tego czynu (też art. 18 § 1 zd. 3 „w zw. z ”
przepis uzupełniający logicznie).

6.1.4 Sprawstwo polecające

Rozkazosprawstwo- art. 18 § 1 zd.4 – „​Odpowiada za sprawstwo… ten, kto… wykorzystując uzależnienie
innej osoby od siebie, poleca jej ​wykonanie​takiego czynu”​. Polega więc ono na wydaniu polecenia w
warunkach uzależnienia​tejże drugiej osoby od siebie. Nie można mówić o sprawstwie polecającym przez
zaniechanie.
Nie można tez mówić o sprawstwie polecającym w wypadku gdy polecamy innej osobie popełnienie cz lecz
w niewykonawczej formie współdziałania przestępnego np. kierownictwa, polecenia, podżegania lub
pomocnictwa. Polecenie wykonania wymienionych formy współdziałania przestępnego należy traktować
jako podżeganie, ewentualnie pomocnictwo psychiczne (jeśli poleceniobiorca powziął już decyzję zanim
zleciliśmy mu wykonanie).
Polecenie:
● jasne
● wyraźne
co do treści. Może ono być artykułowane w jakikolwiek sposób np. słowem, gestem, sugestywną
fotografią, itp…

Nie ma przy tym znaczenia to, że poleceniobiorca już wcześniej nosił się z zamiarem popełnienia cz- w
przeciwieństwie bowiem do podżegania sprawstwo polecające nie polega na ​wzbudzeniu zamiaru ​u sprawcy.
Bez znaczenia jest także to, czy polecający wiedział o wcześniejszym zamiarze popełnienia cz przez sprawce
wykonawczego.

Uzależnienie, czyli drugi ważny element zachowaniu się sprawcy polecającego, musi:
● mieć charakter obiektywny
● może ​wynikać z różnych źródeł.

Sprawstwa polecającego można dopuścić się zarówno umyślnie:

● wydać polecenie wykonania umyślnego cz

28
 ● wydać polecenie wykonania nieumyślnego cz (​właściwe polecenie wykonania nieumyślnego cz;
podstępne polecenie​- takie aby sprawca wykonawczy się nie zorientował)
jak i nieumyślnie:
● wydać polecenie wykonania nieumyślnego cz
W przypadku polecenia podstępnego również uregulowania KK są niewystarczające.
Ze sprawstwem polecającym mamy do czynienia już w momencie wydania innej osobie polecenia wykonania
cz. Nie ma znaczenia tu efektywność , skuteczność działań adresata.
Kwalifikacja prawna- art. 18 § 1 zd. 4 „w zw. z” ?????? przepis określający znamiona cz poleconego przez
sprawcę polecającego.
Rozmiar kary- w przepisie określającym znamiona poleconego przez sprawcę polecającego cz.

6.1.5. Podżeganie
Art. 18 § 2 k.k.- „​Odpowiada za podżeganie kto chcąc aby inna osoba d
​okonała​cz nakłania ją do tego​”.
Nacisk kładzie się tu na dwie rzeczy:
1. Zachowanie się podżegacza
2. Stronę podmiotową podżegania

Ad. 1 Nakłanianie- każde zachowanie którym jest się w stanie wzbudzić w innej osobie zamiar lub decyzję
dokonania ​przez nią cz. Można tego dokonać w jakikolwiek sposób ≈ jak przy poleceniu.

Tak więc jako iż podżeganie wymaga aktywności nie można go popełnić przez zaniechanie.

SQ dotyczy tego jak należy interpretować słowo „nakłaniać”. Znaczenie mają dwie koncepcje:
a) „nakłaniać” nie ma w swej strukturze elementu „powodować”, nie musi wiec istnieć relacja przyczynowo-
skutkowa ​<Pohl>
b) „nakłaniać” znaczy tyle iż trzeba wzbudzić w osobie zamiar/decyzję dokonania cz (znaczenie na osąd
sprawcy ma subiektywna odporność namawianego) ->*​2​nieefektywne podżeganie to usiłowanie
podżegania
SQ ten prowadzi to tego w jaki sposób traktować podżeganie- jako typ bezskutkowe, czy materialny?
Ponadto nieefektywne podżeganie jest różnie kwalifikowane*​1​.
Ciągną dalej SQ ten prowadzi do pytania czy podżeganie jest cz naruszającym dobro chronione prawem, czy
może jedynie cz narażającym na niebezpieczeństwo naruszenia dobro prawnie chronione Zakładając druga
możliwość należy liczyć się z tym, iż wtedy nie może być mowy o usiłowaniu podżegania.

Podżegać można także do ​dokonania ​niesprawczej formy współdziałania przestępnego.

Aby mówić o podżeganiu jego podmiot musi być ​zindywidualizowany​tzn. bliżej przez podżegacza
wyodrębniony. Nakłanianie bliżej nieokreślonego kręgu osób to tzw. nakłanianie ​ad incertam personam.
Art. 255 § 1 i 2 to zupełnie inne od podżegania typy cz.

Ad. 2 Strona podmiotowa

Jest to intelektualno- wolincjonalny stosunek podżegacza do dwóch elementów:
1. stosunek podżegacza do nakłaniania innej osoby
2. stosunek do zachowania się tejże nakłanianej osoby

Nakłanianie do:
● Umyślnego cz

29
 ● Nieumyślnego cz (​właściwe podżeganie do nieumyślnego cz​)-> często kwalifikowane jako
podżeganie do umyślnego cz, co oczywiście prowadzi do absurdalnych wniosków – stąd też
postuluje się modyfikację art. 18 § 2 k.k.

Kwalifikacja prawna- art. 18 § 2 „w zw. z” przepisem określającym znamiona cz

Kara- rozmiar wskazany jest w przepisie wskazującym karę grożącą za cz do którego dokonania podżegacz
inną osobę nakłaniał- art. 19 § 1 (​!​) „w zw. z ” przepis określający karę za czyn zabroniony ????

6.1.6. Pomocnictwo
​okonała​czynu zabronionego,
Art. 18 § 3- „​Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba d
swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu,
udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu
obowiązkowi niedopuszczenia do p ​opełnienia​czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie
​opełnienie”​​.
jego p

Popełnienie A dokonanie!

Przy pomocnictwie należy zwrócić uwagę na trzy elementy:

1. zachowanie się pomocnika
2. stronę podmiotową pomocnictwa
3. podmiot pomocnictwa przez zaniechanie

Pomocnictwo- każde zachowanie ułatwiające popełnienie cz

„W szczególności” to wyliczenie przykładowe najważniejszych przykładów:

1. dostarczenie narzędzia
2. dostarczenie środków przewozu
3. udzielenie rady
4. udzielenie informacji

Możemy więc wyróżnić pomocnictwo:

● Fizyczne 1 i 2
● Psychiczne 3 i 4 + np. utwierdzanie w zamiarze (przy czym należy sobie zdawać sprawę ze osoba ta
chce popełnić cz- jeśli nie wiemy że osoba ta już wcześniej chciała popełnić ten cz mamy do
czynienia z nieudolnym podżeganiem.

Szczególna forma pomocnictwa to pomocnictwo przez zaniechanie. Dopuścić się go może jedynie ten ​ kto
wbrew ​prawnemu,​​szczególnemu obowiązkowi​niedopuszczenia do p ​opełnienia​czynu zabronionego swoim
zaniechaniem ​ułatwia​innej osobie jego ​popełnienie​”​(musi ciążyć szczególny prawny obowiązek).
Jest to jedyna forma współdziałania przestępnego która jest ​indywidualnym właściwym typem czpgk.

Obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czpgk aktualizuje się również gdy można jeszcze utrudnić
sprawcy popełnienie czpgk.
Pomocnictwo to bezskutkowe typ czpgk, osoba nie musi nawet zdawać sobie sprawy do czego zmierzamy i
nie musi to wywołać żadnych realnych zmian w świecie . Pomocnictwa dokonujemy gdy ​zakończamy
czynność ułatwiającą.

Stosunek pomocnika do strony podmiotowej (ułatwiania popełnienia czpgk oraz zachowania się osoby )
przejawiać się może w :

30
 ● Zamiarze bezpośrednim- ​cum dolo directo
● Zamiarze ewentualnym- ​cum dolo eventuali

Jest więc umyślnym cz., pomagać jednak można w popełnieniu:

1. umyślnego cz
2. nieumyślnego cz (​właściwe pomocnictwo do nieumyślnego cz; ​podstępne) -> występuje tu analogiczna do
podżegania akceptacja kontrfaktycznego założenia o traktowaniu pomocnictwa do cz nieumyślnego jak
pomocnictwa do cz umyślnego. Tu także postuluje się ​rozbudowanie ​art. 18 § 3.

Kwalifikacja prawna: art. 18 § 3 „w zw. z ” przepis określający znamiona cz

Rozmiar kary- określony w ​przepisie wskazującym na karę grożącą za cz do którego popełnienia swoim
zachowaniem się pomagał. ​– art. 19 § ???? w zw z ?????

Sąd może w przypadku pomocnictwa zastosować NZK (art. 19 § 2)- brak jednak pełnego poparcia w
​ ącior) dla tej kompetencji- byłoby to uzasadnione gdyby traktowano pomocnictwo jako
doktrynie (​<Pohl> M
udział w cudzym przestępstwie, a nie jako samoistny, odrębny typ czpgk.

6.1.7 Prowokacja
Art.. 24 ​– „Odpowiada jak za podżeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania
karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego; w tym wypadku nie stosuje się art. 22 i 23”.

Osoba- prowokator
Jej zachowanie- prowokacja
Podlegający działaniu- prowokowany

Jest to umyślny typ czpgk który może być wykonany jedynie w zamiarze bezpośrednim kierunkowym.
Prowokacja nie jest więc odmianą podżegania gdyż jego celem nie jest to aby prowokowany dokonał cz lecz
aby skierowano przeciwko niemu postępowanie karne. Jako iż nakłania się do popełnienia czpgk mogą to
być wszelkie jego formy oraz czpgk także poza kodeksowe.

Wątpliwości istnieją przy nieudolnym nakłanianiu do popełnienia czpgk którego sprawca wykonawczy już
powziął zamiar/decyzję popełnia tego cz, o czym prowokujący wiedział. Względy kryminalno- polityczne
rozstrzygają sytuację taką jako utwierdzanie w zamiarze/decyzji.

Kwalifikacja prawna- art. 24 „w zw. z ” przepis określający znamiona cz

Wysokość kary- ​jw.

W stosunku do prowokatora nie stosuje się art. 22 i 23 k.k.

6.1.8. Indywidualizacja odpowiedzialności karnej współdziałającego

Pomimo współdziałania każdy ze sprawców odpowiada na podstawie ​odpowiedzialności
zindywidualizowanej.​Odpowiedzialność ta wynika już z wcześniejszych przepisów ​zabraniających
pgk zachowań będących formami współdziałania przestępnego. Zdecydowano się jednak na jej
wyszczególnienie:

● Art. 20 ​Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej

umyślności lub nieumyślności​niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

31
 -podkreślenie wagi strony podmiotowej która limituje zakres odpowiedzialności współdziałającego ​ ​ nie
można przypisać współdziałającemu tego co uczyniła inna osoba z nim współdziałająca, jeśli to co ona
uczyniła nie mieści się w jego stronie podmiotowej; jest to tzw. eksces współdziałającego;
- jego rolą jest więc limitowanie odpowiedzialności karnej współdziałającego (poziom przypisywania
przekroczonych norm)

● Art. 21 § 1 „​Okoliczności osobiste​, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną,
uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą​.”
-określa się tu poziom zastosowania środka prawnokarnej reakcji;
- okoliczności osobiste nie są tu znamionami typu czpgk; przykłady takich okoliczności:
-> wyłączających odpowiedzialność: nieletniość, niepoczytalność, usprawiedliwione błędy,
-> łagodzące odpowiedzialność: nieusprawiedliwione błędy, ograniczona poczytalność,
-> zaostrzające odpowiedzialność karna: recydywa

6.1.9. Współdziałanie przy indywidualnym czpgk

Współdziałający (którym może być każdy człowiek oprócz podmiotu pomocnictwa przez zaniechanie)
może zrealizować swoim zachowaniem znamiona każdej niewykonawczej formy współdziałania
przestępnego indywidualnego czpgk (bo NSW zakazujące owych form skierowane są do każdego człowieka:)
Pytanie czy osoba nieposiadająca właściwości umożliwiających wykonanie indywidualnego czpgk może
dopuścić się tego czynu we współsprawstwie z osobą posiadającą takie właściwości – Nie- mamy wtedy do
czynienia z pomocnictwem.

Ekstraneus​- współdziałający nieposiadający właściwości do popełnienia indywidualnego typu czpgk

Intraneus​- współdziałający posiadający właściwości do popełnienia indywidualnego typu czpgk

Choć można ​dopuścić​się czpgk będąc ekstraneusem- przykład: art. 18 § 2 w zw. z art. 228 § 1 k.k. <->
norma zrębowo wyłowiona w art. 18 § 2 zaadresowana jest do każdego człowieka.

W przypadku gdy ekstraneus popełnia czpgk w innej postaci niż sprawstwo pojedyncze (czego zresztą nie
może zrobić)- Art. 21 § 2- „​Jeżeli o
​koliczność​osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko
na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności
karnej ​przewidzianej za ten czyn​zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła”​-
może on więc współdziałając zrealizować znamiona niewykonawczej formy współdziałania
przestępnego każdego (właściwego jak i niewłaściwego) indywidualnego czpgk, oraz ponosi on
odpowiedzialność karną w rozmiarze określającym karę za wykonanie cz.

W sytuacji indywidualnego czpgk nie jest możliwe pociągnięcie współdziałającego extraneusa do

odpowiedzialności karnej na podstawie przepisu określającego karę ​typu uprzywilejowanego​-> może on
jedynie odpowiadać na za zrealizowanie ​powszechnej odmiany ​(podstawowej lub kwalifikowanej) czpgk.
Np. .ojciec pomaga w 149 odpowiada za pomocnictwo przy 148 – jest to utrwalona już zwyczajowo
praktyka polskiej karni styki choć przepis nie mówi nic na temat kary.

​ależy sie przeciwstawić niemożności karania współdziałającego extraneusa na podstawie typu

<Pohl> - n
uprzywilejowanego. Obecne wymierzanie kary nie ma uzasadnienia racjonalnego.

Art. 21 § 3- wobec extraneusa którego nie dotyczy okoliczność z art. 21 § 2 sąd może zastosować NZK.

32
 ​.1.10. Akcesoryjność odpowiedzialności karnej podżegacza i pomocnika
6
Odpowiedzialność akcesoryjna- uzależniona częściowo od tego co uczynił współdziałający.
Art. 22:
§ 1 „​Jeżeli czynu zabronionego ​tylko usiłowano​dokonać, podmiot określony w art. ​18 § 2 i 3​odpowiada jak
za u​siłowanie”​-​> nakłanialiśmy/ pomagaliśmy tylko osobie która usiłowała dokonać czpgk- i my
odpowiadamy jak za usiłowanie podżegania/pomocnictwa. SQ- znowu nierówne traktowanie tego samego
rodzaju podżegań i pomocnictw. Krytyka ​ <Pohla>​.
§ 2 „​Jeżeli czynu zabronionego ​nie usiłowano​​dokonać​, sąd m ​ oże​zastosować n​adzwyczajne złagodzenie
kary,​a nawet ​odstąpić o ​d jej wymierzenia​”- analogicznie jak wyżej.
Zastanawiające jest natomiast dlaczego ogranicza się łagodniejszą odpowiedzialność karną tylko do
podżegania i pomocnictwa.
6.1.11 Czynny żal współdziałającego
Są to wszelkie dobrowolnie podjęte przez współdziałającego zachowania mające na celu zniweczenie
możliwości ​dokonania​czpgk.
Stopniowanie uzależnione jest oczywiście od efektywności.
Art. 23:
§ 1 „​Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie ​zapobiegł​dokonaniu czynu zabronionego”​->
skuteczny czynny żal współdziałającego- dobrowolne zapobiegnięcie dokonania cz; nie podlega karze tylko
wtedy gdy czpgk ​nie dokonano​(relatywizowane do każdej formy współdziałania przestępnego); ​norma ta
będzie miała także zastosowanie do autorów niewykonawczych form współdziałania przestępnego nie
tylko wtedy gdy zrealizują swoimi zachowaniami wszystkie formy współdziałania przestępnego (np. przy
usiłowaniu)
§ 2 „​Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego, który
dobrowolnie ​starał się zapobiec​dokonaniu czynu zabronionego”​-> bezskuteczny czynny żal
współdziałającego- nie zapobiegnięcie, a jedynie dobrowolne staranie się zapobiegnięciu dokonania cz;
fakultatywne, NZK.
Kluczowe elementy zastosowania powyższych norm to ​dobrowolność​zachowania się współdziałającego.
Dobrowolność pojmuje się na dwa sposoby:
1.obiektywny- zachowanie się współdziałającego nie musi być motywowane powodem pozytywnie
ocenianym z etycznego punktu widzenia
2. subiektywny (wartościujący, normatywny)- dobrowolność to dodatnia etycznie wola współdziałającego,
a nie jej jego subiektywna ocena ​<Pohl?>
Postuluje się więc zmianę brzmienia tegoż artykułu na z „dobrowolnie” na „z własnej woli”.
6.2. Formy stadialne czpgk
Wyodrębnienie form stadialnych związane jest z ​koncepcją drogi (pochodu) przestępstwa​(​iter delicti; iter
criminis​)- istnieje konieczność wyróżnienia normatywnych stadiów realizacji przez sprawcę czpgk:
1. przygotowanie
2. usiłowanie
3. ​dokonanie
Wszystkie te stadia muszą być postrzegane jako odrębne typy czpgk.
Strona podmiotowa ogranicza formy przeddokonania cz wyłącznie d
o umyślnych (​!​). Tak więc na gruncie nieumyślnych form przeddokonania cz wyróżniamy jedynie ich formę
stadialną ​dokonania​.

Zamiar nie jest natomiast formą stadialną (​cogitationis poenam nemo patitur)​.

6.2.1. Przygotowanie czpgk

Art. 16 § 1 „​Przygotowanie zachodzi ​tylko​wtedy, gdy sprawca ​w celu​popełnienia czynu zabronionego
podejmuje czynności mające stworzyć warunki​do przedsięwzięcia czynu ​zmierzającego bezpośrednio​do

33
jego dokonania, w szczególności* w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą​1,​ uzyskuje lub
przysposabia środki​2,​ zbiera informacje3​​lub sporządza plan działania4​​.”
*- katalog otwarty

Nacisk położono na:

1.zachowanie się podmiotu przygotowania
2. strona podmiotowa przygotowania

Ad. 1.
Zachowanie wd. przepisu ma ułatwić (≠ umożliwiać) sprawcy ​podjęcie zachowania ​którym będzie on ​ już
bezpośrednio zmierzał​do dokonania cz. (realizacji znamion kolejnej formy stadialnej) – mówimy tu więc o
usiłowaniu.
Przygotowanie​- zachowanie którym sprawca jedynie pośrednio zmierza do dokonania czpgk.

Czynności przygotowawcze​- każde zachowanie poprzez które podmiot tworzy sobie warunki do
przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania cz. -> SQ ze względu na szeroki zakres
zastosowania- wd. niektórych nie pozwala odróżnić przygotowania niezabronionego pgk.

Odmiany przygotowania:
1.​przygotowanie w formie personalnej​- wejście w porozumienie z innymi osobami lub osobą w celu
dokonania​cz.
2. ​przygotowanie w formie rzeczowej- ​podjęcie innych czynności mających na celu ułatwienie usiłowania i w
konsekwencji dokonania. Wyróżnione czynności:
a) uzyskanie środka [ułatwiającego dokonanie cz]
b) przysposobienie środka do dokonania cz (uczynienie go zdatnym do popełnienia nim lub za jego pomocą
cz )
c) zebranie informacji
d) sporządzanie planu działania
Wydaje się iż nie można wyodrębniać przygotowania przygotowania ani usiłowania przygotowania.
Wyróżnić więc można jedynie ​dokonanie przygotowania​.

Nie mówi się o przygotowaniu niewykonawczych form współdziałania przestępnego, bowiem klauzula
wyjątkowej karalności przygotowania odnosi się tylko do ​wykonania ​cz.

Ad. 2. Strona podmiotowa

Ograniczono ją w przygotowaniu do ​celu​popełnienia cz (podejmowane działania muszą być celowe).
Znamieniem podmiotowym (subiektywnym, strony podmiotowej) ​jest więc zamiar bezpośredni kierunkowy
(zamiar zabarwiony, ​dolus coloratus)​. Konsekwencja jest taka że jeśli przedsięweźmie się czynności
odpowiadające znamieniu czynnościowemu przygotowania w celu innym niż jego dokonanie to nie jest się
pociąganym do odpowiedzialności np. zbieranie informacji o podrabianiu dokumentów na pracę
magisterską.
Art. 16 § 2 „​Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi​”(​klauzula wyjątkowej karalności
przygotowania​).
Obecnie w : art.: 117 § 2 (wojna napastnicza); 118 § 3 (eksterminacja); 127 § 2 (suwerenność RP); 140 § 3
(osłabienie obrony RP); 168 (przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu); 175 (katastrofa);
189a § 2 (handel ludźmi); 252 § 3 (zakładnik w celu szantażu); 270 § 3 (podrabianie dokumentów);310 § 4
(fałszowanie instrumentów finansowych); 339 § 4 (dezercja); 343 § 3 (niewykonanie rozkazu);
Kwalifikacja prawna: art. 16 § 1 <- precyzuje treść normy wysłowionej ​zrębowo ​w przepisie części
szczególnej, w nim także wysłowiona jest zrębowo NSW; typowy przepis ​blankietowy​. 16 § 2 jest
modyfikatorem ​przepisu z części szczególnej. No kurwa xxxDDDD ay aya ay ay

34
W podstawie wymiaru kary podajemy przepis przewidujący jego karalność.????
Art. 17 § 1 ” ​Nie podlega karze za przygotowanie, kto ​dobrowolnie​od niego o
​dstąpił​, w szczególności
zniszczył przygotowane środki​lub z​apobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości​; w razie wejścia w
porozumienie​z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto ​nadto​podjął
istotne starania zmierzające do ​zapobieżenia dokonaniu​.”​ czynny żal- dobrowolne odstąpienie od
przygotowania.
Tenże przywilej niekarania sprawcy odstępującego nie dotyczy w pełni ​przygotowania kwalifikowanego
(częściowo zrealizowanego w drodze popełnienia innego czpgk).
Art. 17 § 2 „​Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do której stosuje się art. 15 § 1.”​[->” ​Nie podlega
​siłowanie​, kto ​dobrowolnie odstąpił​od dokonania lub ​zapobiegł skutkowi​stanowiącemu znamię
karze za u
czynu zabronionego”.​] skuteczny czynny żal

6.2.2. Usiłowanie (dokonania) czpgk

Art. 13 § 1 „​Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem
bezpośrednio zmierza​do jego dokonania, k​tóre jednak nie następuje.​”.​

Nacisk na sprecyzowanie:
1.zachowania się podmiotu usiłowania
2.strony podmiotowej

Bezpośrednio zmierzać do dokonania cz można zachowaniem:

-umyślnym ​ ​ lecz tylko umyślnie można ​wypełnić znamiona usiłowania
-nieumyślnym
-przypadkowym

Przygotowanie A usiłowanie:
● podmiot zmierzał pośrednio, obecnie bezpośrednio do wykonania czpgk
● dlatego też ​usiłowanie jest zawsze karalne
● przygotowanie- zagrożone łagodniejszą karą niż za dokonanie- a taka jest w przypadku usiłowania

Koncepcje usiłowania (pojmowania bezpośredniego zmierzania do ​dokonania ​cz):

1. Koncepcja subiektywna- usiłowaniem jest każde zachowanie sprawcy niedwuznacznie wskazujące na
jego zamiar ​dokonania ​czpgk. Brak w tej koncepcji miejsca na przygotowanie, jasne reguły
odróżniające te dwie formy stadialne, stąd jest ona nie do przyjęcia w polskim prawie karnym.
2. Koncepcja obiektywna- o usiłowaniu mówimy kiedy podmiot podejmuje zachowanie które
obiektywnie jawi się jako bezpośrednio zmierzające do dokonania czpgk. Koncepcja ta ma
zastosowanie w polskim prawie karnym.
3. Koncepcja mieszana- przeciwstawia się ona rygorystycznym odmianom obiektywnej koncepcji
usiłowania, probierze z koncepcji subiektywnej- akcentuje że z usiłowaniem mamy do czynienia gdy
zachowanie ujawnia zamiar dokonania (określonego) cz. Ma ona najwięcej zwolenników w polskim
prawie karnym.

Usiłować (bezpośrednio zmierzać do popełnienia czpgk) można w każdym typie czpgk {oprócz
przygotowania i usiłowania}.

Należy także wyodrębnić usiłowanie:

1. oczywiście wykonania cz ()
2. usiłowanie sprawstwa kierowniczego, polecającego
3. usiłowanie podżegania, pomocnictwa i prowokacji

35
Strona podmiotowa to ​zamiar​popełnienia cz więc dokonanie może być ​tylko umyśle​. Zamiar ten może być
zamiarem:
-bezpośrednim
-ewentualnym
Znamię podmiotowe- rola selekcjonująca

Podziały usiłowania:
a)
● udolne​- zachowanie wypełniające znamiona usiłowania którym jego podmiot może w każdej chwili,
obiektywnie rzecz biorąc, doprowadzić do dokonania cz
● nieudolne​- zachowanie wypełniające znamiona usiłowania gdzie jego podmiot już w momencie
podjęcia się go był skazany na nieudolność (czynność od początku skazana był na niepowodzenie)
​ zdefiniowane w art. 13 § 2 „​Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie,
że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim
czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu
zabronionego”​- nieuświadamianie sobie przez sprawcę obiektywnej niemożliwości dokonania cz. KK
ogranicza jednak usiłowanie nieudolne do dwóch przypadków:
1. brak ​przedmiotu ​nadającego się do popełnienia ​na​​nim​cz i/lub
2. brak ​środka ​nadającego się do popełnienia ​nim​cz
Tak więc inne oprócz wymienionych dwóch przypadków usiłowania nieudolnego nie wchodzą w grę.
Ad.1 Problemów nieraz nastręcza określenie przedmiotu wykonawczego, czyli np. zabójstwo a w
rzeczywistości art. 13 § 2 w zw. z 150 § 1 k.k.
Ad. 2 Brak „narzędzia” sprawcy. Zrodziło się pytanie czy „​środkiem”​​​jest zachowanie się sprawcy- owszem,
jest tak.
● usiłowaniem nieudolnym nie jest ​usiłowanie nierealne​- sprawca zamierza dokonać czpgk
całkowicie nieracjonalnym, sposobem ​któremu na skutek zabobonu lub swojej ciemnoty ​(art. 23 §
3KK z ’32 r.) któremu przypisuje nadzwyczajną moc dokonania czynu tego rodzaju ​ ​ nie jest to
usiłowanie nieudolne, gdyż nie jest ono obiektywnym, bezpośrednim zmierzaniem do czpgk
Usiłowanie nieudolne również jest karane.

b)usiłowanie:
● ukończone​(zupełne)- podmiot uczynił już wszystko co w jego mocy, lecz nie osiągnął zamierzonego
skutku będącego znamieniem cz. Wyodrębniamy je tylko na gruncie czynów skutkowych
(materialnych).
● nieukończone​(niezupełne)- podmiot rozpoczął już bezpośrednie zmierzanie do dokonania cz, lecz
nie wykonał czynności finalnej/czynności finalnych, niezbędnej/ niezbędnych do ​dokonania ​
tegoż
czynu. Wyodrębniamy je zarówno w cz typu materialnego jak i formalnego (bezskutkowego). Podział
ten powstał na gruncie art. 15 § 1 k.k.
Obydwa rodzaje mogą być udolne jak i nieudolne.
❖ Skuteczny czynny żal​przy usiłowaniu ​nieskończonym​- polega na tym, że sprawca
usiłowania dobrowolnie odstąpił od jego kontynuowania tzn. zrezygnował z finalnej lub
finalnych czynności niezbędnych do dokonania czpgk, choć ustawodawca w art. 15 użył nie
w pełni adekwatnego określenia „​odstąpił od dokonania​”. ​<Pohl>​Zaleca się
znowelizowanie art. 15 na np. ​odstąpił od jego kontynuowania.​(mogę już do Ciebie strzelić
, lecz nie pociągam za spust)
❖ Skuteczny czynny żal​przy usiłowaniu ​ukończonym​- sprawca usiłowania dobrowolnie
zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię cz (brak skutku postrzegany jest jako kauzalne
następstwo czynnego żalu). Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od
jego wykonania?

36
Usiłowanie kwalifikowane​- sprawca tym samym zachowaniem dopuszcza się jeszcze jednego cz. (np.
usiłowanie zabójstwa zakończone ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu- art. 13 § 1 w zw. z art. 148 § 1; art. 156
§ 1).
Art. 13 § 2- nieskuteczny czynny żal- sąd może zastosować NZK.

W przypadku usiłowania ​kwalifikacja​​prawna​będzie każdorazowo ​kwalifikacją prawnie złożoną​. Tak więc

art. 13 § 1 i 2 to przepisy ​pluralne​odnośnie zrębowego wysławiania w nich NSW zakazujących pgk usiłowań
dokonania czpgk. ​Jest więc tyle usiłowań ile typów czpgk.

Art. 14 § 1 § 1. „​Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla

danego przestępstwa”. -> p ​ odstawa wymiaru kary​.

Za usiłowanie odpowiada się tylko wtedy gdy dokonanie czpgk nie nastąpiło tzn. jeśli nie zrealizował on
znamion dokonania czpgk. Można więc powiedzieć, że art. 13 § 1 wyraża subsydiarną rolę NSU karalność
usiłowania dokonania czpgk względem NSU aktualizującej się w razie dokonania tego czynu.

6.2.3. Dokonanie czpgk

Dokonanie czpgk- sprawca wypełnił swoim zachowaniem wszystkie znamiona czpgk. Aczkolwiek, nie
powinno mówić się o przygotowaniu oraz o usiłowaniu, iż są one ​dokonanymi czpgk.

Należy pamiętać że moment dokonania czpgk jest zależny od tego czy jest to czyn formalny czy skutkowy:
● Bezskutkowy- dokonanie następuje w momencie zrealizowania przez sprawcę czpgk ​zachowania
się.​(konsekwencje zachowania sprawcy są tu nieistotne- np. art. 162 k.k.)
● Skutkowy- można o nim mówić dopiero w momencie powstania skutku będącego konsekwencją
zachowania się sprawcy np. art. 155 k.k.

IV. 6. Zbieg przepisów ustawy

Zbieg przepisów ustawy- realizacja jednym i tym samym zachowaniem sprawcy znamion kilku (więcej niż
jednego) typów czpgk

Zbieg przestępstw- realizacja wieloma zachowaniami znamion kilku typów czpgk

Podziały zbiegu przepisów ustawy i używana na ich tle nomenklatura

Przepis typizujący- określający (jedynie)trzon znamion typu czpgk (dookreślenie znamion dochodzi np. w art.
9 par.1 i par.2)
???

Starszy podział zbiegu przepisów ustawy

Podział jednostopniowy:
1. ​rzeczywisty zbieg przepisów ustawy​- sprawca jednym i tym samym zachowaniem przekracza więcej niż
jedną NSW tzn. realizuje znamiona więcej niż jednego czpgk i fakt ten jest uwzględniany w kwalifikacji
prawnej tego zachowania się (kwalifikacja kumulatywna)- ​uwzględniany​zbieg przepisów ustawy określa się
mianem ​kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy
2. ​pozorny​zbieg przepisów ustawy- istnieją tu dwie sytuacje:

● przekroczenie przez sprawcę jednym i tym samym zachowaniem więcej niż jednej NSW jest tylko
złudzeniem na skutek zastosowania ​reguły specjalności​- ​lex specialis derogat legi generali-​ nie
można jednym i tym samym zachowaniem przekroczyć NSW podstawowej postaci czpgk i

37
 jednocześnie NSW zmodyfikowanej postaci tego czpgk np. art. 148 par. 2 wyłącza zastosowanie art.
148 par. 1
● sprawca jednym i tym samym zachowaniem się faktycznie przekracza więcej niż jedną NSW ale z
określonych powodów (teleologicznych) faktu tego nie uwzględnia się w kwalifikacji prawnej z
powodu zastosowania jednej z dwóch reguł (pomija się go):
a) reguła subsydiarności​- ​lex primaria derogat legi subsydiariae​- może ona mieć swoje umocowanie w
przepisie prawnym (​subsydiarność ustawowa/ wyraźna a​rt. 231 par. 4​)​lub w ustaleniach doktryny
prawniczej (​subsydiarność pozaustawowa/milcząca​np. art. 160 i art. 156, wyłącza się: wcześniejsze
formy stadialne; w przypadku dobra prawnego wcześniejsze jego naruszenie;)
b) reguła konsumpcji​- ​lex consumens derogat legi consumptae-​

Nowszy podział zbiegu przepisów ustawy

Podział dwustopniowy: (​Pohl)
1. rzeczywisty​zbieg przepisów ustawy- sprawca jednym i tym samym zachowaniem przekracza więcej
niż jedną NSW- lecz!- nie wymaga się tu odzwierciedlenia tego faktu w kwalifikacji prawnej- stąd w
rzeczywistym zbiegu przepisów ustawy występuje także tzw. pomijalny zbieg przepisów ustawy.
Rzeczywisty zbieg przepisów ustawy dzielimy tu na (​dwustopniowość​ ):
o uwzględniany (kumulatywny​, właściwy) zbieg przepisów ustawy- wszystkie przekroczone
przez sprawcę jednym i tym samym zachowaniem NSW zostają uwzględnione w kwalifikacji
prawnej
o nieuwzględniany (pomijany​, niewłaściwy) zbieg przepisów ustawy- faktu naruszenia przez
sprawcę jednym i tym samym zachowaniem więcej niż jednej NSW nie uwzględnia się w
kwalifikacji prawnej
2. pozorny​zbieg przepisów ustawy- sprawca jednym i tym samym zachowaniem przekroczył w istocie
tylko jedną NSW (ponieważ stosujemy regułę specjalności)

Jedno i to samo zachowanie się sprawcy jako ontologiczna podstawa zbiegu przepisów ustawy

O zbiegu przepisów ustawy możemy mówić tylko przy ​jednym ​zachowaniu się sprawcy. Ocena tego czy jest
to rzeczywiście jedno zachowanie się jest niekiedy trudna i arbitralna więc w KK z ’97 r. zrezygnowano z
terminu „​jedno zachowanie się” (​jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo) na rzecz terminu ​ „ten
sam czyn” (​ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo- art. 11 par. 1). Zwrot ten to ontologiczna
podstawa zbiegu przepisów ustawy.
Tak więc rzeczywisty zbieg przepisów może mieć miejsce tylko wtedy gdy pomiędzy zakresami opisów
przedmiotowych zachowania się zachodzi stosunek krzyżowania się lub zawierania jednego opisu w drugim-
ma to związek ze zrębowym wysłowieniem NSW w przepisach.
Jednym i tym samym zachowaniem się można także przekroczyć dwie normy spośród których jedna z nich to
norma Z działania, a druga z nich to norma Z zaniechania działania- np. art. 278 par. 1 z art. 162 par.1 k.k.
Nie można jednak utożsamiać ​tożsamości zachowania się człowieka ​z ​jednoczesnością jego zachowań-
tożsamość czasu nie jest warunkiem wystarczającym, ale koniecznym do stwierdzenia tożsamości
zachowania się.
Można także wypełnić jednym i tym samym zachowaniem się znamiona umyślnego i nieumyślnego czpgk-
np. art. 192 par. 1 i art. 155 k.k.
Ponadto wielość skutków nie implikuje wielości zachowań np. zabicie 3 osób to jedno zabójstwo trzech osób,
a nie trzy odrębne zabójstwa (jednym i tym samym zachowaniem można wywołać wiele skutków).

Teoria jedności przestępstwa jako aksjomatyczna podstawa zbiegu przepisów ustawy, a

teoria wielości przestępstw jako aksjomatyczna podstawa jednoczynowego zbiegu przestępstw.

38
Art. 11 par. 1- teoria jedności przestępstw- jedno i to samo zachowanie się może stanowić tylko jedno
przestępstwo- podstawa wyróżnienia zbiegu przepisów ustawy. Tak więc jednym przestępstwem można
przekroczyć więcej niż jedną NSW (zrealizować znamiona więcej niż jednego typu czpgk).W konsekwencji nie
można by jednym i tym samym zachowaniem się dopuścić się wielu przestępstw- nie może więc być mowy o
jednoczynowym (idealnym) zbiegu przestępstw. Zbieg przestępstw na gruncie KK może więc być wyłącznie
zbiegiem wieloczynowym.

Inne zdanie reprezentuje teoria wielości przestępstw (czpgk)- o liczbie przestępstw nie decyduje liczba
realnych zachowań sprawcy, lecz liczb naruszonych NSW. Założeniem teorii jest, że przestępstwo nie jest
realnym zachowaniem się człowieka, a jego prawną oceną, jest więc to w założeniu byt nierealny, idealny.
Zbieg przestępstw w tym przypadku może być więc być zarówno zbiegiem jednoczynowym, jak i
wieloczynowym.
??????

Reguły wyłączające wielość ocen prawnokarnych

Są to reguły których zastosowanie eliminuje kumulatywną kwalifikację prawną zachowania się sprawcy.
Pierwsza z nich ma charakter logiczny (oddziałuje już w NSW), natomiast pozostałe dwie teleologiczny
(oddziałują tylko w NSU), są więc to reguły niehomogeniczne.

Reguła specjalności​- wystąpi w przypadku relacji przepisu określającego podstawową, zasadniczą postać
czpgk oraz przepisu określającego zmodyfikowaną postać czpgk. Nie można jednym i tym samym
zachowaniem się przekroczyć NSW leżącej u podstaw postaci podstawowej czpgk oraz NSW lezącej u
podstaw zmodyfikowanej postaci czpgk- w tej pierwszej znamię modyfikujące występuje w formie
zaprzeczonej (zanegowanej), natomiast w drugiej w formie pozytywnej (niezanegowanej) -> jest to więc
przepis uadekwatniający treść NSW -> jest więc jej modyfikatorem (przepisem modyfikującym).- np.
wypełniając znamiona art. 150 par. 1 nie można wypełnić znamion art.. 148 par. 1 k.k- nie może dochodzić
bowiem do ​ refundacji informacji normatywnej​(-> nadmiar norm).
Przepis określający podstawową postać czpgk nie jest więc żadnym przepisem ogólnym (​lex generalis​) a
przepis określający zmodyfikowaną postać czpgk nie jest żadnym przepisem szczególnym (​lex specialis)​,
ponieważ oba są tak samo szczególne, czy też ogólne- pomiędzy nimi zachodzi stosunek ​wykluczania się
zakresów. ​O parze takich dwóch przepisów możemy mówić gdy czyny te polegają na rodzajowo określonym
zachowaniu się- określanym przy użyciu tego samego czasownika. W zmodyfikowanej postaci czpgk znamię
modyfikujące może dotyczyć:
-podmiotu czpgk
-okoliczności popełnienia czpgk
-sposobu popełnienia czpgk
-przedmiotu czynności wykonawczej

Reguła subsydiarności-​w pewnych przypadkach odpowiedzialność sprawcy powinna być ograniczona

ramami zakreślonymi przez tylko jedną z NSU, sprzężonych z naruszonymi przez sprawcę jego jednym i tym
samym zachowaniem się NSW-ymi. Znajduje ona więc zastosowanie gdy sprawce jednym i tym samym
zachowaniem przekroczył więcej niż jedną NSW. Nie jest to więc pozorny zbieg przepisów, lecz rzeczywisty,
aczkolwiek niemający odzwierciedlenia w kwalifikacji prawnej (pomijalny, rzeczywisty nieuwzględniany)
zbieg.
Reguła t wyróżnia więc dwa przepisy- przepis główny (​lex primaria​) oraz przepis względem niego
subsydiarny (​lex subsydiaria​).
Występują jej dwie odmiany:
● reguła subsydiarności ustawowej (wyraźnej)- z treści przepisu jednoznacznie wynika że określona
NSU jest normą subsydiarną względem innej NSU (ustawa wyraźnie wskazuje który z przepisów ma
zastosowanie) xD. Np. art. 13 par. 1 k.k oraz art. 231 par. 4 k.k.

39
 ● reguła subsydiarności milczącej (pozaustawowej)- mamy z nią do czynienia w przypadku:
a) przepisu określającego wcześniejszą formę stadialną cz i przepisu określającego późniejszą
formę stadialną tego czynu
b) gdy sprawca jednym i tym samym zachowaniem się, dopuszcza się narażenia dobra prawnego na
niebezpieczeństwo jego naruszenia i cz polegającego na naruszeniu tego dobra
-istniały wątpliwości w kwestii form współdziałania przestępnego- czy np. sprawca polecający
może być jednocześnie pomocnikiem- nie (​niemnożenie bytów ponad konieczność​)

Reguła konsumpcji​- pomija się w kwalifikacji prawnej zachowania się sprawcy jednej z naruszonych przez
niego jednym i tym samym zachowaniem NSW-nych (przekroczenie jednej z norm NSW wkalkulowane jest w
przekroczenie innej normy NSW tego samego rodzaju, w której to zawiera się większy ​In concerto ​ładunek
pojmowanej społecznej szkodliwości), inaczej w skład znamion jednego typu czpgk wchodzą znamiona
innego, ​pomniejszego,​typu czpgk. Istnieją tu SW i SU normy konsumujące oraz SW(- w jej naruszenie
wpisane jest naruszenie innej normy) i SU normy konsumowane, np. art. 156 § 1 z art.148 § 2 pkt. 1 k.k.
O zastosowaniu reguły konsumpcji decyduje podmiot stosujący prawo, a nie prawodawca! Nie zawsze
bowiem da radę na poziomie abstrakcji określić która z danych norm jest konsumującą, a która
konsumowaną np. nie zawsze przekroczenie NSW z art. 279 § 1 powoduje przekroczenie NSW z art.288 § 1
k.k. ​Cecha ta odróżnia regułę konsumpcji od reguły subsydiarności zwłaszcza subsydiarności ustawowej.

Konsekwencje uwzględnianego zbiegu przepisów ustawy w kwalifikacji prawnej zachowania się sprawcy i
w podstawie wymiaru kary.

Art. 11 § 2- „Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, sąd
skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się (jednoczynowo?) przepisów”- jeżeli
przypadek nie podpada pod regułę subsydiarności i konsumpcji ​jednoczynowego zbiegu przekroczonych
NSW​sąd zobowiązany jest w kwalifikacji prawnej podać wszystkie naruszone przez sprawcę jednym i tym
samym zachowaniem się NSW.

Dzieje się to w następujący sposób:

1. Jeżeli przekroczenie NSW następuje w formie sprawstwa pojedynczego- wymienienie przepisów
zrębowo wysławiających dane normy
lub
jeżeli przekroczenie NSW następuje w innej formie (np. w formie usiłowania dokonania,
popełnienia zpgk prowokacji, itd.,..)- oprócz przepisów wysławiających zrębowo NSW podaje się
przepisy uzupełniające je logiczne.
2. (art. 11 § 2 k.k.) w kwalifikacji prawnej łączy się przepisy łącznikiem „​w związku”.​

Jako iż w przypadku uwzględnienia jednoczynowego zbiegu przekroczonych NSW mamy w kwalifikacji

prawnej do czynienia z kumulatywnym zbiegiem przepisów taką kwalifikację prawną określa się mianem
kwalifikacji kumulatywnej, inaczej ​prawnie złożonej.​Pewne mankamenty miały miejsce w KK z 1932 r. w
związku z konstrukcją tzw. eliminacyjnego zbiegu przepisów (art. 36 KK z ’32 r.)- jako iż należało w
przypadku zbiegu przepisów zawierających naruszone, jednym i tym samym zachowaniem, te same NSW,
stosować przepis przewidujący karę najsurowszą, następowały problemy w przypadku recydywy.
N podstawie art. 11 § 3 (nie jest to NSU​!)​- sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę
najsurowszą co nie stoi (podobnie jak w przypadku KK z ’32 r.) na przeszkodzie w orzeczeniu innych środków
przewidzianych w ustawie, podstawy wymiaru kary nie ogranicza się więc do tego jednego, najsurowszego
przepisu.

IV. 7. Zbieg przestępstw

40
Jeden i ten sam sprawca swoim​i​zachowaniami się dopuszcza się wielu przestępstw, w okresie zanim zapadł
pierwszy, chociażby nieprawomocny, wyrok co do któregokolwiek z tych przestępstw.

Podziały zbiegu przestępstw i używana na ich tle nomenklatura

Istnieją podobnie jak w przypadku zbiegu przepisów ustawy dwa charakterystyczne podziały.

Starszy podział zbiegu przestępstw- jest to podział jednostopniowy- zbiegi przestępstw dzieli się na:
1. Rzeczywisty zbieg przestępstw-sprawca swoimi zachowaniami dopuszcza się wielu przestępstw (​ w
wymiarze liczbowym odpowiadającym liczbie zachowań)
2. Tzw. pozorny zbieg przestępstw- sprawca wieloma zachowaniami dopuszcza się nie wielu, a jednego
przestępstwa.

Nowy (doktrynalny) podział zbiegu przestępstw-dwustopniowy podział zbiegu przestępstw: ​<Pohl>

1. Rzeczywisty zbieg przestępstw:
o Uwzględniany w kwalifikacji prawnej zachowań się sprawcy zbieg przestępstw
o Nieuwzględniany w kwalifikacji prawnej zachowań się sprawcy zbieg przestępstw
(przestępstwa nieujawniane w kwalifikacji prawnej)
2. Pozorny zbieg przestępstw

Pozorny zbieg przestępstw

Pozorny zbieg przestępstw- pomimo wielu zachowań sprawca popełnia jedno przestępstwo ​[btw- aby uznać coś
za przestępstwo muszą się zaktualizować wszystkie elementy struktury przestępstwa] ​. Znamiona niektórych typów czpgk
można wypełnić tylko w drodze więcej niż jednego zachowania się (poziom normatywny- NSW jest tak
skonstruowana, że warunkiem jej przekroczenia jest popełnienie przez jej adresata więcej niż jednego
zachowania się). Konstrukcje prawne w wypadku których mamy do czynienia z pozornym zbiegiem
przestępstw:
1. Przestępstwo ​wieloczynowe​(przestępstwo zbiorowe)- w ich podstawy leży NSW skonstruowana w
ten sposób, że aby ją przekroczyć, należy dokonać wielu zachowań ​tego samego​rodzaju. Brane​z
osobna ​pod uwagę ​nie są zachowaniami zpgk​- ich esencją jest wielość- np. art. 209 § 1k.k.
{niealimentacja}
2. Przestępstwo ​złożone​- NSW skonstruowana jest w ten sposób, że warunkiem jej przekroczenia jest
popełnienie przez adresata przynajmniej dwóch zachowań ​różnego ​rodzaju, które brane ​z osobna
przedstawiają się jako ​dwa różne​czpgk. Jest to więc niejako przestępstwo złożone z dwóch
pomniejszych typów czpgk- np. art. 280 § 1 k.k. {rozbój}
3. Przestępstwo ​dwuaktowe​- NSW skonstruowana jest w ten sposób, że zakazuje ona adresatowi
łącznego popełnienia dwóch różnych i samodzielnie prawnokarnie irrelewantnych zachowań się.
Wymagane jest więc tu ​koniunkcyjne ​spełnienie dwóch wskazanych zachowań- np. art. 230 § 1 k.k.
{płatna protekcja}
4. Przestępstwo ​o sumarycznie określonym przedmiocie​- NSW skonstruowana jest w ten sposób, że
zakazuje adresatowi popełnienia ​identycznych​zachowań na przedmiocie określonym w liczbie
mnogiej- np. art. 130 § 2 k.k.- {kwalifikowana postać szpiegostwa}
5. Przestępstw ​przy których regułą jest , gdy chodzi o ich jednorazowe popełnienie​, ​wielokrotne
zachowanie się, niekoniecznie tego samego rodzaju​- są to przestępstwa o takiej NSW którą
przekroczyć można jednym zachowaniem się (co jest tu wyjątkiem) jak i wieloma zachowaniami ​ tego
samego lub różnego​rodzaju (co jest tu regułą)- np. art. 207 § 1 k.k. {znęcanie się}

Nie jest natomiast przypadkiem pozornego zbiegu przestępstw ​przestępstwo wieloodmianowe​ -​

dają one
podstawę do odtworzenia z siebie wielu różnych typów czpgk np. art. 270 § 1 k.k. {fałszerstwo
dokumentów}. W doktrynie mówi się że określono w nich jedynie odmiany jednego i tego samego

41
 (właśnie wieloodmianowego) typu czpgk ​ ​ Pohl się z tym nie zgadza (kondensacja norm prawnych w
tekście prawnym, przepis pluralny)- w ten sposób z art. 270 § 1 można wyciągnąć 4 NSW.
Nie jest także przykładem pozornego zbiegu przestępstw ​czyn ciągły​.

Nieuwzględniany zbieg przestępstw

Nieuwzględniany (pomijalny, niewłaściwy) zbieg przestępstw- z dwóch lub więcej popełnionych przestępstw
jedno z nich nie zostaje ​ujawnione ​w kwalifikacji prawnej (wielość przestępstw jest tu faktyczna, rzeczywista,
aczkolwiek nieuwzględniana). Powody są celowościowe- kary ​przejmują ​swoje role. Jednakże wobec tego
pomijania istnieją duże rezerwy- nie ma on bowiem umocowania ustawowego ​<Pohl>​. Często tę konstrukcje
pomijalnego zbiegu przestępstw łączy się z konstrukcją ​środka do celu​- czasami można powiedzieć że jedno
przestępstwo [środek ]służyło jako środek do popełnienia drugiego [cel sprawcy; ​przestępstwo główne​ ]-
np. art. 298 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. {spowodowanie wypadku celem wypłaty z tytułu ubezpieczenia i
oszustwo}.
▪ Przestępstwo współukarane- mimo iż przestępstwo- środek nie jest ujawniane w kwalifikacji
prawnej to jednak wymierzana kara uwzględnia i to przestępstwo w swym wymiarze
▪ Przestępstwo bezkarne- formalnie jako iż jest to przestępstwo nieujawniane w kwalifikacji prawnej,
jest ono bezkarne, choć oczywiście w rzeczywistości rzecz tak się nie ma. Wyróżnia się dwie jego
odmiany:
Przestępstwo (zachowanie się) uprzednie- służy popełnieniu przestępstwa głównego przed
jego popełnieniem np. przerobienie dokumentu cd. art. 270 § 1, upozorowanie wypadku cd.
art. 298 § 1
Przestępstwo (zachowanie się) następcze- służy popełnieniu przestępstwa głównego po
jego popełnieniu- np. zniszczenie cudzej rzeczy względem uprzednio dokonanej jej kradzieży

Uwzględniany zbieg przestępstw

Uwzględniany zbieg przestępstw- sprawca faktycznie popełnił dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł
pierwszy, chociażby nieprawomocny wyrok, co do któregokolwiek z tych przestępstw. Ponadto fakt ten musi
znajdować odzwierciedlenie w kwalifikacji prawnej zachowań się sprawcy.
KK wyróżnia trzy wyraźnie wyodrębnione sytuacje z którymi wiąże też odmienne konsekwencje na gruncie
wymiaru kary:
● Czyn ciągły
● Ciąg przestępstw
● Zbieg przestępstw skutkujący koniecznością wymierzenia sprawcy kary łącznej

Czyn ciągły (art. 12 k.k.)

Art. 12 k.k.- czyn ciągły wymaga więc koniunkcyjnego spełnienia trzech, niekiedy czterech, warunków:
1. podjęcie dwóch lub więcej zachowań
2. podjęcie ich w krótkich odstępach czasu
3. w z góry powziętego zamiaru
4. tożsamość pokrzywdzonego- w przypadku zachowań uderzających w to samo dobro osobiste
Ad. 1
Trudności interpretacyjne występują w dwóch kwestiach- po pierwsze czy każdy z przynajmniej dwóch
zachowań musi być czpgk? SQ- jedni uważają że tak, drudzy że nie musi to być każdorazowo czpgk- ​ <Pohl>​-
drugie stanowisko prowadzi do „temporalnego” rozciągania zakresu konstruktu sformułowanego w art. 12
k.k. (jest to zawężenie prze prof. Pohla zakresu teoretycznej możliwości wystąpienia czynu ciągłego).
Po drugie pytanie brzmi czy muszą to być zachowania analogicznego rodzaju tzn. czy sprawca musi
przekroczyć za każdym razem taką samą NSW (​<Pohl>​) czy też w skład przekraczanego zachowania mogą
wchodzić różne NSW. Stanowisko pierwsze jest poprawne z dwóch powodów: gdyby brano pod uwagę różne

42
NSW nie byłoby wiadomo na podstawie której z nich wyznaczyć karę, oraz nie byłoby ponadto wiadomo
jakiego (nawet nazwowo) czynu ciągłego sprawca się dopuścił.
Ad. 2
Czy w krótkich odstępach czasu mają mieścić się wszystkie zachowania składowe czynu ciągłego ​ <Pohl> ​czy
wystarczy aby krótkie odstępy czasu dzieliły kolejno następujące po sobie zachowania. Kolejnym
zagadnieniem problematycznym jest znaczenie stwierdzenia „​w​​krótkich odstępach czasu”​. Nawet
orzecznictwo Sn nie jest w tym względzie jednolite. Pewnego rodzaju kierunek wyznaczył art. 6 § 2 k.k.s.
który za krótki okres czasu uznał okres do 6 miesięcy. ​<Pohl>-​ do 31 dni.
Ad. 3
Mimo iż mówimy o „odgórnie” przyjętym zamiarze w rzeczywistości mamy tu do czynienia (koniecznością
ontologiczną) z fragmentarycznie aktualizowanym zamiarem odnawialnym.

Niewyartykułowanym w art. 12 warunkiem uznania za czyn ciągły jest popełnienie czynów przed
wydaniem pierwszego wyroku, choćby nieprawomocnego.

U podstaw czynu ciągłego nie leży żadna NSW, nie wyartykułowano zrębów NSU. Tzn. w art. 12 zawarto
normę ​nakazującą​sądowi ​traktować​wielość zachowań jako jeden cz, ​a nie​normę ​nakazującą uznawać
wielość zachowań za jeden czyn tego rodzaju.

W kwalifikacji prawnej należy podać przepis określający typ cz (którego znamiona sprawca, zachowaniem
składającym się na czyn ciągły wypełnił) oraz art. 12 używając zwrotu „w zw.”.

Za czyn ciągły grozi kara w rozmiarze przewidzianym dla jednego zachowania wchodzącego w skład tego
czynu. Jednakże na gruncie tzw. zwyczajnego sądowego wymiaru kary jest to okoliczność jednoznacznie
obciążająca, mająca zaostrzający wpływ na rozmiar punktowej kary wymierzanej sprawcy.

Ciąg przestępstw (art. 91 § 1 k.k.)

Jest to konstruktu opisany w art. 91 § 1 k.k.- musi on koniunkcyjnie spełniać kilka warunków:
1. należy popełnić dwa lub więcej przestępstw stypizowanych w jednym i tym samym przepisie
2. w podobny sposób
3. w krótkich odstępach czasu
4. popełnić je przed wydaniem pierwszego wyroku, chociażby nieprawomocnego co do któregokolwiek z
nich
Ad. 1
„… ​sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje”​-
nie musza to być przestępstwa identyczne, byleby trzon ich znamion zawierał się w jednym i tym samym
przepisie.
Ad. 2
Wymóg popełnienia przestępstw w podobny sposób ≠ przestępstwom podobnym (art. 115 § 3 k.k.). z tegoż
przepisu o czterech kryteriach podobieństwa odniesienie do popełnienia przestępstw w podobny sposób
występuje w przypadku popełnienia przestępstwa z zastosowaniem przemocy oraz przestępstwa z
zastosowaniem groźby użycia przemocy.

Ad. 3
Nie ma różnicy w „​krótkim odstępie czasu” z​ art. 91 § 1 k.k. z odstępem z art. 12 k.k.
Ad. 4
Chodzi tu nie tylko o wyrok skazujący ale o jakikolwiek wyrok.

W ​kwalifikacji przestępstw​* należy podać art. 91 § 3 k.k. „w. zw.” z przepisem określającym znamiona
wchodzące w skład ciągu. (​!)​

43
Zgodnie z art. 91 § 1k.k. wymierza się jedną karę w wysokości ​do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.​Dziwne, iż łagodniej traktuje się sprawcę w przypadku czynu ciągłego, pomimo iż
jednym z warunków konstytutywnych czynu ciągłego, niewystępującym w ciągu przestępstw, jest „z góry
powzięty zamiar”.
Dodatkowo nie zawsze przepis wyczerpujący znamiona czynu jest przepisem określającym karę z a jego
popełnienie np. art. 13, art. 18.

Ciąg przestępstw jest podstawą ​fakultatywnego nadzwyczajnego zaostrzenia(obostrzenia) kary- ​tzn.

umożliwia wymierzenie kary wyższej od górnej granicy kary grożącej przewidzianej za popełnienie ​ każdego
z przestępstw wchodzących w skład ciągu.
Kara za ciąg przestępstw nie może być nadzwyczajnie złagodzona- brak przepisu przyznającego taką normę
kompetencyjną.

W ​podstawie wymiaru kary​* za ciąg przestępstw należy podać przepis na podstawie którego wymierzana jest
kara za ciąg i połączyć go zwrotem „w zw.” z art. 91 § 1 k.k.

Zbieg przestępstw skutkujący koniecznością wymiaru kary łącznej (art. 85 k.k.)

Warunki uznania zbiegu za skutkujący koniecznością wymiaru kary łącznej:
1. popełnienie przez sprawcę dwóch lub więcej przestępstw
2. przed wydaniem pierwszego wyroku co do któregokolwiek z nich, chociażby nieprawomocnego (jest nim
także wyrok odstąpienia od wymierzenia kary)
3.wymierzenie zen ​kar tego samego rodzaju​lub ​podlegających łączeniu kar różnego rodzaju

Artykuły 12 i 91 § 1 k.k. pełnia rolę ​lex specialis ​w stosunku do art. 85 k.k.

Zbieg przestępstw skutkujący koniecznością wymiaru kary łącznej może być:

a) jednorodny (jednorodzajowy)- składający się z przestępstw identycznych [≠ podobne ​!​]
b)niejednorodny- składa się z różnych przestępstw

Kary wymierzane za zbiegające się przestępstwa określa się mianem ​kar jednostkowych​.

Sytuacje w których będziemy mieli do czynienia z karami jednostkowymi tego samego rodzaju:
a)gdy za przestępstwa sąd wymierzył tylko kary pozbawienia wolności
b)tylko kary ograniczenia wolności
c)tylko kary grzywny

Sytuacje w których będziemy mieli do czynienia z łączeniem kar jednostkowych różnego rodzaju- sytuacja w
której pośród tych kar znajdą się kary ograniczenia wolości i pozbawienia wolności ???

Tzn. w karze łącznej nie można łączyć kary grzywny z karą pozbawienia wolności bądź jej ograniczenia-
jednostkowa kara grzywny jest w tych wypadkach absorbowana (pochłaniana) przez wskazane kary łączne.

W przypadku art. 85 k.k. kompetencję uczynienia użytku z kary łącznej połączono z nakazem jej
zastosowania. Ponadto sąd orzeka karę łączną biorąc za podstawę ​kary wymierzone z osobna za zbiegające
się przestępstwa.

Sposoby budowania kar łącznych w innych niż polski systemach prawnych (chronologicznie):

44
 1. Zasada kumulacji (zbiorowości)- np. w USA, starożytnym Rzymie; opiera się na regule ​quo delicta, tot
plena-​ arytmetyczne skumulowanie kar łącznych (niemożliwość miarkowania tejże kary górną i
dolną jej granicą).
2. Zasada absorpcji (wyłączności)- karą łączną stawała się najsurowsza z kar jednostkowych (​ poena
maior absoret minorem​)- pochłaniała ona pozostałe kary jednostkowe. W polskim prawie karnym
mamy z nią do czynienia w orzekaniu kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotniego
pozbawienia wolności. Zasadę tę przyjmowano również w Kodeksie karnym Napoleona z 1810 r.
3. Zasada asperacji (wyłączności obostrzonej)- karą łączną jest najwyższa kara jednostkowa którą
celem ​otrzymania ​kary łącznej obostrza się we wskazany ustawowo sposób. Zasada ta występowała
np. w austriackim Kodeksie karnym (Józefina) z 1878 r.
4. Zasada redukcji kar skumulowanych- karą łączną jest suma kar jednostkowych obniżona do
wskazanej ustawowo wysokości.

W Polsce nie przyjętego żadnego z wymienionych wyżej modeli. Polski model kary łącznej jest w istocie
odmianą ​mieszanego ujęcia wymiaru kary łącznej. ​Istnieją dwa główne układy procesowe wymiaru kary
łącznej:
A) Jednoczesne skazanie- ten sam sąd który wymierza sprawcy karę za zbiegające się przestępstwa i
wymierza mu następnie w tym samym postępowaniu karnym karę łączną.
B) Niejednoczesne skazanie- wymiar kar jednostkowych i wymiar budowanej kary łącznej mają miejsce w
różnych postępowaniach karnych. Karę łączną wymierza sąd w tzw. wyroku łącznym, który wydawany
jest przez sąd który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji (art. 569 § 1 k.p.k.). Wymiar kary łącznej
w wyroku łącznym ma miejsce tylko wtedy gdy zachodzą warunki do orzeczenia tej kary w stosunku do
osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów (wyroki poszczególnych sądów muszą uzyskać
status prawomocnych). + art. 575 § 1 k.p.k. <wyjście na jaw kolejnego przestępstwa, „rozłupanie” kary>
+ 575 § 2 + 576 § 1!!!!!!!

Kara łączna ≠ zbieg kar- sprawcy wymierzono za popełnione przestępstwa, lecz nie w karze łącznej, z
uwagi na to, że zostały one przedzielone wyrokiem skazującym co do jednego z nich (skazany odbywa kary
po kolei).
A. Wymiar kary łącznej grzywny, kary łącznej ograniczenia wolności oraz kary łącznej pozbawienia
wolności

Wymiar kary łącznej, jego budowanie, następuje w dwóch etapach:

1. Sąd wymierza kary jednostkowe czyli za zbiegające się przestępstwa- można przez to wyznaczyć
górną i dolną granicę kary łącznej.

Art. 86 § 1 k.k.- tutaj określono sposób budowania kary łącznej grzywny, ograniczenia wolności,
pozbawienia wolności: „Sąd wymierza karę łączną w granicach ​od najwyższej z kar wymierzonych za
poszczególne przestępstwa do ich sumy​,​nie przekraczając jednak:
- 810 stawek dziennych grzywny,
-2 lat ograniczenia wolności
-albo 15 lat pozbawienia wolności​;
karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach. Kara łączna grzywny określonej w art. 71 § 1
nie może przekraczać :
-270 stawek dziennych – jeżeli jest ona związana z ​zawieszeniem wykonania​kary p​ozbawienia​wolności
oraz nie może przekraczać
-135 stawek dziennych – jeżeli jest ona związana z ​zawieszeniem wykonania​kary o​graniczenia​wolności.”
+ gdy jedna z kar jednostkowych grzywien została orzeczona na podstawie art. 309 k.k. to na mocy art. 86 §
2b k.k. sąd wymierza karę grzywny w granicach od najwyższej z kar tego rodzaju do ich sumy, nie
przekraczając jednak 4.500 stawek dziennych grzywny.

45
Jeśli natomiast choćby jedna z jednostkowych grzywien jest wymierzona kwotowo a inne w stawkach
dziennych to łącznie sąd wymierza karę również kwotowo (art. 82 § 2b k.k.).

2. W razie potrzeby przelicza się odpowiednie dane wd. ustawy:

Art. 86 § 2 k.k.- Wymierzając ​karę łączną grzywny​, sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej, kierując
się wskazaniami określonymi w art. 33 § 3; wysokość stawki dziennej nie może jednak przekraczać
najwyższej ustalonej poprzednio.
Art. 86 § 3- Wymierzając ​karę łączną ograniczenia wolności​, sąd określa na nowo wymiar czasu
nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo wysokość potrąceń, stosując art. 35; obowiązki
wymienione w art. 36 § 2 stosuje się, chociażby zostały orzeczone tylko za jedno ze zbiegających się
przestępstw.
Art. 87​- „​W razie skazania za ​zbiegające się​przestępstwa na ​kary pozbawienia wolności​i​​ograniczenia
wolności​sąd wymierza ​karę łączną pozbawienia wolności​, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności
równa się 15 dniom pozbawienia wolności.” Sąd musi tutaj wtórnie przekształcić jednostkową karę
ograniczenia wolności na jednostkową karę pozbawienia wolności.
Oczywiście po odpowiednich przekształceniach przy wyznaczaniu rozmiaru kary musimy wziąć pod uwagę
art. 86 § 1.
B. Wymiar kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności.
Sąd ma kompetencję do wymierzenia kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności w trzech przypadkach:

Rozdział V
Bezprawność jako prawnokarne wartościowanie zabronionego pgk
zachowania się człowieka
O bezprawności danego zachowania oprócz przepisów prawno karnych decydują także przepisy innych
gatunków prawa (ocena systemowa, nie fragmentaryczna). Przeciwstawia się to więc pojęciu bezprawności
gałęziowo wyodrębnianej, ujmuje się ją jako kategorię holistyczną zwaną ​bezprawnością ujmowaną
monistycznie. ​Jej przeciwieństwem jest natomiast bezprawność ​ujmowana pluralistycznie.
1. Miejsce bezprawności w strukturze przestępstwa
Ogólnie na świecie wśród karnistów zachodzą rozbieżności co do tego na którym szczeblu (piętrze) struktury
przestępstwa należy umieszczać bezprawność.
SQ dotyczy wyodrębniania w strukturze przestępstwa obok bezprawności elementu ​zabronienia zachowania
pgk

Wyodrębnienie jest zbędne Wyodrębnienie jest uzasadnione

2. Pojęcie okoliczności uniemożliwiającej przyjęcie bezprawności zachowania

się człowieka (pojęcie kontratypu)
Kontratyp (Wolter)- ​okoliczność uniemożliwiająca przyjęcie bezprawności ludzkiego zachowania się​
.

46
Można o niej mówić w przypadku koniunkcyjnego spełnienia trzech podstawowych warunków:
1. Ustalenie że rzeczywiście zachodzi faktyczna ​kolizja​pomiędzy przynajmniej dwoma dobrami
chronionymi prawem.
2. Miejsce ma obiektywna i uświadamiana sobie przez sprawcę ​konieczność​poświęcenia jednego z
kolidujących ze sobą dóbr prawnie chronionych. Podmiot swoim zachowaniem rozstrzyga tę kolizję.
3. Ustalenie że poświęcenie jednego z dóbr prawnie chronionego jest ​opłacalne, ​z uwagi iż dobro
ratowane jest cenniejsze.

Najtrudniej jest określić trzeci, a potem drugi warunek. Problemem jest też to iż ​społeczną opłacalność
poświęcenia ​nie zawsze można utożsamiać ze ​społeczną akceptacją​(​nie wszystko co opłacalne jest
akceptowalne​), regułami ostrożności. (​!​) Można więc przekroczyć ta samą NSW zachowaniem
niebezprawnym (legalnym), jak i bezprawnym.
O kontratypie możemy mówić tylko gdy sprawca swoim zachowaniem wypełnił wszystkie znamiona cz
(Wolter- ​kontratyp bez typu nie ma sensu​). Uwidacznia się to w kwalifikacji prawnej kontratypu w której
podajemy nie tylko przepis definiujący kontratyp lecz obok niego przepis ​określający znamiona cz
popełnionego w jego warunkach.​Dlatego tez m.in. bezprawność w strukturze przestępstwa zlokalizowana
jest po wypełnieniu przez sprawcę znamion czpgk.

3. Problem pozaustawowych okoliczności uniemożliwiających przyjęcie

bezprawności zachowania się człowieka.
Kontratypy pozaustawowe- dwie koncepcje. Zwolennicy- (m.in. ​<Pohl>)​mówią o elastyczności oraz iż
wszystkich kontratypów nie da się przewidzieć. Przeciwnicy- iż jest to naruszenie Konstytucji- art. 10 KRP
oraz art. 7 KRP- wkraczanie władzy sądowniczej w zakres władzy zastrzeżonej dla prawodawcy (zas.
legalizmu). Ponadto daje to hipotetyczna możliwość niepewności co do zakresu zastosowania obrony
koniecznej.

4. Charakterystyka poszczególnych okoliczności uniemożliwiających przyjęcie

bezprawności zachowania się człowieka.
Nie wszystkie z wymienianych okoliczności to kontratypy!

4.1. Obrona konieczna

Art. 25 § 1 „​Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera ​
bezpośredni​,
bezprawny​zamach na jakiekolwiek ​dobro chronione prawem​.”.

Warunki przepisowe statuujące okoliczność OK.:

1. Warunki ​uprawniające do podjęcia​OK. (​warunki zamachu​[uprawniające inną osobę do podjęcia
obrony] ).
2. Warunki określające dozwolony prawem ​sposób realizowania tej obrony​- precyzują one w jaki
sposób obrona ma być realizowana by uznano ją za OK (​warunki obrony​).
Nie są one w pełni określone w art. 25 § 1 lecz także w § 2: „​W razie ​
przekroczenia​granic obrony
koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony ​niewspółmierny​do
niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a
nawet odstąpić od jej wymierzenia”

4.4.1. Warunki zamachu

Zamach uprawniający do podjęcia OK to zamach:
1. Faktyczny
2. Bezpośredni
3. Bezprawny

47
Ad. 1. Zamach faktyczny- gdy ma on miejsce w świecie zewnętrznym. Może także przybrać postać (choć ma
to miejsce naprawdę bardzo rzadko) zaniechania działania określonego rodzaju np. nieopuszczenie przez
intruza lokalu na żądanie uprawnionego.
Czasem ma miejsce OK z powodu tzw. (niepoprawnie) ​urojenia zamachu​- nie oznacza to jednak
automatycznego pociągnięcia osoby do odpowiedzialności karnej, ponieważ jeśli będzie to
usprawiedliwiony błąd co do kontratypu ​(usprawiedliwione mylne wyobrażenie) to nie można przypisać
sprawcy winy.

Ad. 2. Zamach bezpośredni- zamachowiec bezpośrednio zmierza do naruszenia dobra chronionego prawem.
Jeśli jest to zamach:
- ​umyślny​- bezpośredniość występuje gdy sprawca ​usiłuje​dokonać cz
- ​nieumyślny​- bezpośredniość występuje gdy sprawca swoim zachowaniem ​wytwarza realne
niebezpieczeństwo​dla dobra chronionego prawem.
Zamach osiąga stadium bezpośredniości gdy jego kontynuacja w razie braku zewnętrznej ingerencji prowadzi
nieuchronnie do naruszenia dobra.
Jeśli podejmie się obronę przed bezpośredniością zamachu mamy do czynienia z brakiem OK.,
przekroczeniem jej granic, np. tzw. ​obroną przedwczesną​- jest ona jedną z dwóch odmian tzw. ​ekscesu
ekstensywnego.

Ad. 3. Zamach bezprawny- zamachowiec swoim zachowaniem przekracza normę prawną. Z warunków
bezprawności wynika że ​zamachem może być jedynie ​zachowanie się c​złowieka. ​Norma tą nie musi być
norma prawa karnego, patrz np. art. 343 § 1 i 2 k.c.

Zamach bezprawny​​nie musi być umyślny​, musi tylko ​zmierzać bezpośrednio​do naruszeni dobra prawnego.
Zamach może by także ​zachowaniem przez sprawcę niezawinionym​- wyłączało by to np. OK. przed osobami
niepoczytalnymi (art. 31 § 1) oraz w przypadkach osób które działają w okolicznościach wyłączających winę
(art. art. 26 § 2-SWK, 29, 29*, 30 k.k.)

Ponadto nie jest bezprawnym zamachem czynienie użytku z przysługującego nam prawa (kompetencji do
wykonania). Nie można uznać takiego zachowani nawet gdy jest to zachowanie merytorycznie nietrafne.

Musi to być zamach nakierunkowany na naruszenie dobra chronionego prawem. SQ dotyczy tego co w
sytuacji gdy zamachowiec zagraża mojemu życiu- jaka ochrona przysługuje wtedy jego życiu. Pierwsze
stanowisko uznaje że zamachowiec na własne życzenie pozbawia się ochrony swojego życia (np. OK. na OK.
nie przysługuje). Drugie stanowisko m.in. ​<Pohl>​uznaje że nie odbiera to prawnej ochrony jego dóbr,
zwłaszcza życia.

4.1.2. Warunki obrony

OK. musi być skierowana przeciwko atakującemu i nie może (Wolter) dotykać os. 3. Np. używając dóbr osób
trzecich nie możemy powoływać się na OK. (lecz jest to SWK).

SQ o określenie „konieczna”:
1. Broniący nie ma możliwości uniknięcia konfrontacji z napastnikiem <-> prawo nie powinno
ustępować przed bezprawiem
2. Broniący ma możliwość uniknięcia konfrontacji ​<Pohl>

OK. ma charakter ​czynny ​tzn. OK. jest ​odpieranie zamachu ​a nie ​unikanie konfrontacji ​z napastnikiem. Celem
OK. jest ​unicestwienie ​zamachu, skuteczność. Oczywiście nie każda obrona będzie OK.- musi być ona
współmierna.​W przypadku realnej kolizji wartości dóbr prawnych należy rozpatrzyć jaki był subiektywny
cel w OK.- jeśli np. ktoś chce mi ukraść samochód to jeśli zabiję go „niespecjalnie” (chodzi o to co chcę
spowodować) to droga do OK. nie jest zamknięta, lecz jeśli zrobię to umyślnie to przekraczam granice OK.

48
Temporalność OK.- nie można jej podjąć gdy zamach już się zakończył. Podjęcie działań po zamachu to tzw.
obrona spóźniona ​, drugi z przypadków ​ekscesu ekstensywnego.​​Czas trwania zamachu-​ w przypadku mienia
zamach trwa jeszcze pod dokonaniu do momentu tzw. ​stanu spokojnego posiadania przedmiotu mienia
naruszonego przez sprawcę.
Prawo do OK. oprócz atakowanego przysługuje także os. 3 jest to tzw. ​pomoc konieczna.

Za warunek konieczny OK. uznaje się także świadomość broniącego że ma miejsce zamach na dobro
prawnie chronione.
Także tu występuje SQ- niektórzy nie uznają tego warunku- nieświadomie broniący się powinien odpowiadać
za popełnienie usiłowania nieudolnego cz naruszającego dobro napastnika (akceptacja tezy: zanegowany
kontratyp jest znamieniem czpgk) -> usiłowanie nieudolne ze względu na brak przedmiotu nadającego się do
popełnienia na nim cz.

4.1.3. Prawnokarna konsekwencja działania w obronie koniecznej i kwalifikacja prawna tej obrony.
Prawnokarna konsekwencja działania w OK- realizowanemu w jej ramach ​cz ​nie można przypisać
bezprawności (cz lecz niebezprawny)- legalne przekroczenie NSW (​wtórne zalegalizowanie zachowania
pierwotnie zabronionego pgk​)<- z pkt. Widzenia ​Pohla t​o określenie nie jest właściwe (nie pozbawia cech
zabronioności, a jedynie sprawia że brak bezprawia).
Kwalifikacja prawna OK.: przepis określający znamiona zrealizowanego cz „w. zw.” art. 25 § 1.
Art. 25 § 4 i 5 wprowadzone ust. z 2010 r.- korzystanie z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy
publicznych.
4.1.4. Przekroczenie granic obrony koniecznej
Art. 25 § 2: „ ​W razie ​
przekroczenia​granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca
zastosował sposób obrony ​niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary​, a nawet ​odstąpić​od jej wymierzenia”

§ 3: „​Nie podlega ​
karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub
wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.”

Przekroczenie granic OK. zachodzi w przypadku niespełnienia przez broniącego się któregoś z warunków
zamachu lub warunków obrony.

Niespełnienie:
● Warunków zamachu:
1. Urojona obrona konieczna (mylne wyobrażenie o zamachu)
2. Obrona przedwczesna*- powzięcie działań przed wystąpieniem bezpośredniości zamachu
3. Błędne przyjęcie iż kierowany na dobro chronione prawem zamach jest bezprawny
● Warunków obrony:
1. Podjęcie się obrony niespełniającej wymogu konieczności -> art. 25 § 2- niewspółmiernie do
zamachu*
2. Obrona spóźniona*

*- ​eksces ekstensywny
Nadużycie prawa do OK.- tzw. ​sprowokowana obrona konieczna.

Jednakże!- przekroczenie granic OK. ​≠​p

​rzestępna​realizacja znamion cz:
● Przekroczenie w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu – art. 29-„ ​Nie popełnia przestępstwa,
kto dopuszcza się czynu zabronionego w ​usprawiedliwionym b ​ łędnym przekonaniu, że
zachodzi okoliczność wyłączająca ​bezprawność albo ​winę​; jeżeli błąd sprawcy jest
nieusprawiedliwiony​, sąd może zastosować ​nadzwyczajne złagodzenie kary​.”

49
Okoliczność wyłączająca winę- okoliczność ekskulpująca

Art. 25 § 3- ​Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem
strachu lub wzburzenia ​usprawiedliwionych​​okolicznościami​zamachu.
● Różnica w przepisie- przed nowelizacją (2009r.) ​Sąd odstępuje od wymierzenia kary,​obecnie- ​ Nie
podlega karze-​ pozwala to na uwolnienie od kary już w postępowaniu przygotowawczym, bez
uwzględnienia zdania sądu -> wnioski poparte art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k.- ​Nie wszczyna się postępowania,
a wszczęte umarza, gdy ustawa stanowi, że sprawca n ​ie podlega karze.​​Postuluje się więc zmianę
tegoż przepisu.

4.2. Stan wyższej konieczności

W polskim prawie karnym jest to pojęcie wielce różnorodne. W rzeczywistości występują dwa „rodzaje”
stanu wyższej konieczności, wywołujące odmienne konsekwencje.

Art. 26
§ 1: ​Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa
grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można
inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.​
<-> SWK
będący kontratypem- okoliczność uniemożliwiająca przypisanie zachowaniu cechy ​bezprawności
§ 2: Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach
określonych w § 1, poświęca dobro, ​które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej​od dobra
ratowanego. < -> ​SWK uniemożliwiający sprawcy przypisanie ​winy
S​

Ad. Kontratypowy SWK (§ 1)

Warunki statuujące SWK:

1.warunki uprawniające do działania w SWK -> ​warunki niebezpieczeństwa
2. warunki określające dozwolone prawem działanie w tym stanie-> ​warunek działania w SWK

4.2.1. Warunki niebezpieczeństwa

`Aby zaistniał SWK konieczne jest zagrożenie dobra niebezpieczeństwem jego naruszenia.
Art. 26 § 1 – niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie tzn. prowadzić nieuchronnie do natychmiastowego
naruszenia dobra- niebezpieczeństwo musi więc być ​faktyczne ​i ​bezpośrednie.
Możemy mieć także do czynienia z urojonym SWK, jeżeli jest on usprawiedliwiony to wyłącza błądzącego
od odpowiedzialności karnej. Może także wystąpić ​spóźnione działanie w SWK ​-> błąd co do kontratypu.
Przekroczenie granic SWK występuje także gdy poświęconemu dobru nie groziło niebezpieczeństwo w
stopniu bezpośrednim a jedynie pośrednim- jest to ​przedwczesne działanie w SWK​-> występuje tu także
błąd co do kontratypu, jeżeli oczywiście ​według​ratującego dobru ratowanemu niebezpieczeństwo
zagrażało bezpośrednio.

Niebezpieczeństwo uprawniające do działania w SWK może także wynikać z działania sił przyrody (oprócz
umyślnego i nieumyślnego zachowania się człowieka) zarówno ożywionej jak i nieożywionej. Dlatego też w
art. 26 § 1 brak wymogu bezprawności jako powodu uprawniającego do podjęcia działań w SWK. ​ Jest to
jeden z elementów odróżniających SWK od OK.

4.2.2. Warunki działania w stanie wyższej konieczności.

Art. 26 § 1- aby dobro mogło zostać zakwalifikowane jako ​poświęcane w ramach SWK ​musi spełnić kilka
warunków:
1. Poświęcenie dobra chronionego prawem musi być ​jedynym sposobem umożliwiającym uratowanie
innego dobra chronionego prawem- ​​ zasada subsydiarności​(​odróżnia to SWK od OK​) (wymóg totalnej
konieczności).

50
2. Dobro ​poświęcane​musi przedstawiać wartość oczywiście ​niższą ​od dobra ratowanego (​zasada
proporcjonalności kolidujących ze sobą dóbr prawnie chronionych​).
3. Świadomość​że dobru cenniejszemu groziło ​bezpośrednie ​niebezpieczeństwo jego naruszenia.
4. -> ?

4.2.3. Prawnokarna konsekwencja działania w stanie wyższej konieczności i jego kwalifikacja prawna.
Konsekwencją działania w SWK jest to że realizowanemu czynowi nie można przypisać bezprawności- jest
to legalne przekroczenie NSW w prawie karnym.

Kwalifikacja prawna: przepis określający znamiona zrealizowanego przez działającego w jego warunkach cz
„w zw. z” art. 26 § 1.

4.2.4. Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności z art. 26 § 1 k.k.

Art. 26 § 3- w przypadku przekroczenia granic SWK sąd ​może ​zastosować NZG a nawet odstąpić od jej
wymierzenia.

Następuje ww. niespełnienia któregokolwiek z warunków statuujących SWK (ich przeciwieństwa):

1) Błędne wyobrażenie SWK- że dobru prawnemu wyższej wartości groziło niebezpieczeństwo jego
naruszenia
2) Przedwczesne działanie w SWK (e.e.)- pośredniość zagrożenia niebezpieczeństwem
3) Spóźnione działanie w SWK (e.e.)
4) Naruszenie zasady subsydiarności (e. ​intensywny​)- niepotrzebne poświęcenie dobra niższe wartości
5) Naruszenie zasady proporcjonalności kolidujących ze sobą dóbr prawnie chronionych

Przekroczenie granic SWK- -> poświęcenie dobra prawnego niższej wartości uznajemy za bezprawne

Przekroczenie granic SWK ​≠​przestępna realizacja znamion czpgk -> usprawiedliwione błędne przekonanie o
działaniu w jego granicach – sprawcy nie można przypisać ​winy​.

4.3. Tzw. kolizja obowiązków (dóbr)

Art. 26 § 5: ​
Przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na
sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.

Kolizja obowiązków musi być traktowana w pewnym zakresie jako okoliczność wyłączająca bezprawność
czynu, ma to miejsc wtedy gdy na sprawcy ciąży kilka obowiązków niemożliwych do jednoczesnego
spełnienia (spełnienie jednego wyłącza możliwość wykonania drugiego). Niespełnienie mniej ważnego
obowiązku w takiej sytuacji traktowane jest jako kolizja kontratypowa (niebezprawne przekroczenie NSW).

Ujęciu temu zarzuca się nieliczenie się z założeniem racjonalnego prawodawcy (​impossibilium nulla obligatio
est)​- nienormowania zachowań niewykonalnych. Tutaj zachowanie jest traktowane jako zaniechanie
działania a definicyjnym elementem zaniechania jest to ż​e podmiot p​otrafił ​wykonać powierzone mu
zadanie-​ nakazuje to przyjęcie niebezprawnego przekroczenia NSW, podczas gdy logicznie o przekroczeniu
NSW nie powinno być mowy.
Obowiązek pozorny- obowiązek niemożliwy do wykonania, często mniejszej wagi.

Można oczywiście przekroczyć granice kontratypowej kolizji obowiązków- przez błędną ocenę
niemożliwości wykonania wszystkich obowiązków​1​oraz błędną ocenę ich ważności​2​.

51
Przekroczenie granic kolizji obowiązków ​
≠​przestępna realizacja znamion cz polegającego na zaniechaniu
wykonania obowiązku większej wagi
???

4.4. Ryzyko nowatorstwa

Art. 27 § 1,2 i 3:
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto ​ działa​w celu przeprowadzenia eksperymentu
poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego​1​, jeżeli spodziewana
korzyść ma istotne znaczenie poznawcze​2​, medyczne lub gospodarcze, a
oczekiwanie jej osiągnięcia​3​, celowość​4​oraz sposób przeprowadzenia​5​eksperymentu
są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.
§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody​1​uczestnika, na którym jest przeprowadzany,
należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach​2​i grożących
mu ujemnych skutkach​3​oraz prawdopodobieństwie ich powstania​4​, jak
również o możliwości odstąpienia​5​od udziału w eksperymencie na każdym jego
etapie.
§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

Należy odróżnić ryzyko nowatorstwa od tzw. ​ryzyka dnia codziennego​- w nim swoim zachowaniem podmiot
nie narusza żadnych reguł ostrożności wyznaczających społecznie akceptowalne sposoby obchodzenia się z
dobrami prawnie chronionymi <-> okoliczność ​wykluczająca możliwość ​realizacji cz​.​Inaczej, ​nie wyłącza ona
bezprawności​zachowania lecz ​uniemożliwia ​przekroczenie NSW​(wypełnienia znamion czpgk)​.

Np. nie przekracza NSW osoba która prowadząc samochód zgodnie z regułami ostrożności powoduje w
komunikacji śmierci innej osoby.

● Ryzyko sportowe- wyodrębniamy je w przypadku dozwolonych prawnie dyscyplin sportu, reguły

ostrożności to reguły uprawiania tych dyscyplin zawarte w aktach normatywnych np. regulaminach.
Nie ma tu mowy o kontratypie, lecz o zachowaniu legalnym pierwotnie.

Ryzyko nowatorstwa to zachowanie pierwotnie niezgodne z regułami ostrożności, ostatecznie bezprawne ze

względu na możliwą społeczną opłacalność nowatorstwa. W przypadku nowatorstwa ​zwykłymi regułami
nie są reguły powszechnej ostrożności (wtedy nowatorstwo byłoby kontratypem) lecz wypracowanej w
nauce i w tym sensie specjalistycznej (jest to okoliczność wyłączająca możliwość przekroczenia NSW).

Ad. Art. 27 § 3-jes to przede wszystkim ust. o zawodach lekarza i lekarza dentysty- wyróżniamy tu dwa
najważniejsze rodzaje eksperymentów medycznych:
● Eksperyment leczniczy- art. 21 § 2 uozlild -> metody diagnostyczne, lecznicze, itp.. gdy
dotychczasowe nie są dostatecznie skuteczne
● Eksperyment badawczy- art. 21 § 3 uozlild -> poszerzenie wiedzy medycznej + mamy tu do czynienia
z wyspecjalizowanym kierownikiem- lekarzem eksperymentu i pozytywną opinią komisji bioetycznej

4.5. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków

Jest to ustawowa lecz pozakodeksowa forma wyłączenia bezprawności czynu, gdy podmiot któremu mocą
ustawy przyznano kompetencję do danego działania, przekroczył NSW.

4.5.1. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków ​służbowych

52
Wynika ono z konieczności zapewnienia państwie praworządności. Dotyczy ono przede wszystkim
funkcjonariuszy publicznych którzy swoim zachowaniem mogą naruszać w imieniu państwa NSW ingerującą
w życie, zdrowie i mienie obywateli. Wynika to ze społecznej opłacalności i konieczności czynu,
poświęcenia dobra chronionego prawem należącego do obywateli.

Kompetencje do takiej ingerencji może przyznać jedynie akt normatywny rangi ustawowej.
Warunki legalnego czynienia użytku z kompetencji ingerencji:
1. Uprawnienie ​rzeczowe i miejscowe
2. Zachodzą ​formalne ​i ​merytoryczne ​warunki uzasadniające podjęcie (inicjację i realizację) ingerencji ->
słuszność merytoryczna nie jest wystarczającym warunkiem do legalnego zastosowania ingerencji!
3. Przebieg ingerencji musi być ​zgodny z procedurą

Jeśli nie są spełnianie wszystkie warunki ingerencja będzie bezprawna więc obywatelowi przysługuje OK.

Kompetencje przysługujące funkcjonariuszom Policji w razie niepodporządkowania się obywatela

zaleceniom- ust. o Policji z 16 IV 1990r -> art. 16 ust. 1 i ​ust.2(!)​. Możliwość użycia broni palnej określona
jest w art. 17 uoP. Przy działaniach oddziałów i pododdziałów zwartych użycie broni może nastąpić jedynie
na rozkaz dowódcy.

4.5.2. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków ​niesłużbowych

4.5.2.1. Wychowawcze karcenie małoletnich

Jest to niebezprawne (legalne) przekroczenie prawnokarnej NSW -> legalne wypełnienie przecz karcącego
znamion czpgk. Uzasadnieniem jest tu społeczna opłacalność w pewnych warunkach.

Rodzaje karcenia:
a) Karcenie cielesne:
Dozwolone w wąskim zakresie.
Warunki dopuszczalności:
1. Może je stosować wyłącznie osoba uprawniona -> rodzic lub prawny opiekun (art. 95 § 1 kro).
Pojawiają się jednak głosy (SQ) iż na podstawie ust. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z 29 VII
2005r. iż przemoc cielesna jest także zawsze przez prawo zakazaną przemocą (art. 2 pkt 2 uoppwr
oraz art. 40 KRP- choć L. Gardocki uważa iż art. ten odnosi się tylko do działań państwa)
2. Karcenie cielesne dokonywane jest w celu wychowawczym (​cum animo corrigendi​)
3. Akceptowalny społecznie wymiar jego intensywności- I. Andrejew- wymyślne kary fizyczne nie
powinny korzystać ze społecznej tolerancji

W obecnym stanie prawnym wychowawcze karcenie cielesne osoby małoletniej jest niedopuszczalne ​
i
teoretycznie powinno być traktowane jako zachowanie bezprawne​!!!

Art. 96​1​kro od 10 VI 2010r.- „​Osobom wykonującym władze rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę
nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”.​

b) Karcenie słowne:
Jest to znieważenie lub zniesławienie człowieka. Dopuścić się go może nie tylko rodzic lub opiekun prawny,
lecz także nauczyciel a nawet osoba trzecia. Warunki:
1. Cum animo corrigendi
2. Musi mieścić się w granicach społecznej tolerancji

4.5.2.2. Dozwolona samopomoc

53
Określa się tym mianem szereg uprawnień wynikających z prawa cywilnego:
Np.
1. Art. 343 § 2 i § 3 KC- prawo posiadacza do ochrony posiadania w sytuacji jego naruszenia
(kompetencja ta przysługuje także dzierżycielowi)
2. Art. 432 § 1 KC- przejęcie cudzego zwierzęcia
3. Art. 671 § 2 KC- sprzeciw usunięcia rzeczy obciążonej zastawem u wynajmującego
4. Art. 243 § 1 KPK- ujęcie osoby na gorącym uczynku lub w pościgu (​§2​- nakaz niezwłocznego
przekazania Policji)

Wszędzie powyżej mamy do czynienia z legalnym naruszeniem NSW <- zachowanie w okolicznościach
uniemożliwiających przyjęcie jego bezprawności <- sytuacja kontratypowa

4.6. Zgoda dysponenta dobrem

Zgoda taka jest niejednolicie postrzegana w doktrynie (SQ).
1 i 2: Zgoda jest każdorazowo:
element wykluczający możliwość stwierdzenia przekroczenia NSW
okolicznością kontartypową- legalne przekroczenie NSW
3: zgoda jest z natury heterogeniczna- w jednych wypadkach wyklucza wypełnienie znamion czpgk, w innych
wyklucza ​jedynie ​bezprawny charakter takiego wypełnienia znamion. ​<Pohl>
4: ???

Zezwolenie uprawnione- ​zgoda skutkująca rozstrzygnięciem o nieprzekroczeniu NSW; brak ​implicite

określonego w tekście prawnym zezwolenia traktowany jest czasem jako domniemanie.

W sytuacji w której zgoda nie eliminuje niezgodności zachowania z obowiązującymi w obrocie regułami
ostrożności jest to zachowanie wypełniające znamiona czpgk uniemożliwiające przyjęcie jego bezprawności
(legalne) np. zgoda na naruszenie nietykalności cielesnej. Nietrafnie określa się ja mianem zgody
pokrzywdzonego.

Dobra którymi mogę swobodnie i w sposób prawnie doniosły dysponować- ​dobra o względnej wartości
społecznej​- ich katalog zależny jest od tego czy mamy do czynienia z osobą małoletnią czy pełnoletnią, są
to przede wszystkim: cześć, nietykalność cielesna, wolność mienie (np. dwóch ostatnich nie ma w
katalogu osoby małoletniej).

„Istnieje duża szansa czy tez jak niektórzy by powiedzieli- niebezpieczeństwo”

Warunki prawnokarnej ważności zgody:

1. musi być wynikiem suwerennej decyzji dysponenta dobrem prawnie chronionym nie ma znaczenia
czy zgoda ta wynika z dobrej czy tez złej woli; +???
2. Muszą to być podmioty upoważnione do wyrażenia takiej zgody- wyłącza się tu osoby
nierozpoznające jej społecznego znaczenia
3. Musi ona istnieć w momencie ​naruszenia ​lub ​niebezpieczeństwa naruszenia ​dobra prawnego

4.7.Czynności lecznicze oraz kosmetyczne

Kontratyp bazuje na zachowaniu społecznie nieakceptowanym- w przeszłości czynności lecznicze
kwalifikowane były jako właśnie kontratypy, a wiadomo iż czynności lecznicze (np.. amputacja nogi) takimi
nie są. Obecnie przyjmuje się że posługiwanie się w tymże przypadku kontratypem jest zbędne i
merytorycznie niepoprawne.
Warunki uznania czynności za leczniczą:
1. musi być podjęta w celu leczniczym (tj. diagnostycznych lub terapeutycznych)

54
 2. musi być wykonywana w zgodzie z regułami sztuki medycznej (czynność ​lege artis)​; jedną z reguł
jest wyrażenie zgody przez pacjenta- jeśli jej brakuje mamy do czynienia z czpgk z art. 192 § 1 k.k.

Podobne warunki występują przy czynności kosmetycznej.

4.8. Zwyczaj
Sprawia on że pewne zachowania które normalnie kwalifikowane byłby jako zpgk nie są cz są uświęcone
bowiem owym zwyczajem- postrzegane są jako zachowanie społecznie akceptowalne, a nawet pożądane w
danych okolicznościach i miejscu. Np. lany poniedziałek- musi to odbywać się jednak z umiarem i za wiedzą
o zwyczaju „poszkodowanego”. Podobnie ​obdarowywanie funkcjonariuszy publicznych ​w pewnych
okolicznościach jest dopuszczalne (a- łapownictwo art. 229 k.k.).

Warunki zwyczaju (koniunkcyjne):

1. Nieobiecane prezentu przed dokonaniem czynności urzędowej
2. Obdarowanie prezentem z własnej inicjatywy
3. Symboliczna , zwyczajowo dopuszczalna wartość prezentu

Rozdział VI
Karygodność jako prawnokarne wartościowanie zpgk zachowania się
człowieka
Art. 1 § 2- Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość
jest znikoma​. ​
-> potrzeba określonego SSSC , określanego mianem ​karygodności​.

Jeśli czyn zpgk nie jest karygodny (​szkodliwy w stopniu nie większym niż znikomym​) zgodnie z art. 17 § 1 pkt 3
kpk postępowanie karne się umarza. § 3 ww.- podobnie umarza się w sytuacji dojścia do tego przed
wszczęciem postępowania karnego.

Pojęciu „społeczna szkodliwość” nadaje się w nauce dwa różne znaczenia:

a) SS przysługująca ​określonym​​typom​czpgk (​nullum crimen sine periculo sociali)​- SS ​in abstracto
(bezprawność materialna)
Art. 31 ust. 3 KRP- Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego
bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej,
albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw​. -> ​ wynika z
niego ​zasada stosunkowości (proporcjonalności)​-> KK to ​ultima ratio

o Materialne definicje przestępstwa- zakładają że zachowaniem zpgk mogą być tylko zachowania
społecznie szkodliwe w stopniu uzasadniającym kryminalizację

o Formalne definicje przestępstwa- nie wykluczające możliwości uznania typ cz klasy zachowań społecznie
nieszkodliwych lub społecznie szkodliwych w stopniu niewystarczającym do ich kryminalizacji
<Pohl>​-> jest to anachroniczna konstrukcja nieuwzględniająca racjonalności prawodawcy; co bowiem jeśli
czpgk utraci znamię materialnej bezprawności- nie stanowi ono już wtedy czpgk, należy pamiętać że
wykładnia przepisu odbywa się na poziomie dyrektywnym (normatywnym), a nie deskryptywnym
(literalnym).

W SSSC kryje się również wysokość kary oraz podział czynów zabronionych na :
❖ Przestępstwa:
● Zbrodnie
● Występki
55
 ❖ Wykroczenia

b) SS przysługująca ​konkretnym​przypadkom cz- SS ​in concreto

W KK nie zdefiniowano karygodności. Wskazano natomiast w art. 115 § 2 sposób oceny SSSC:
Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę:
-rodzaj i charakter ​naruszonego dobra​,
-rozmiary wyrządzonej lub ​grożącej szkody​,
-sposób i okoliczności ​popełnienia czynu​,
- wagę naruszonych przez sprawcę ​obowiązków​, jak również
-​
postać zamiaru​,
-​
motywację sprawcy​,
-rodzaj naruszonych ​reguł ostrożności​i stopień ich naruszenia.

Treść tego przepisu świadczy o ​koncepcji kompleksowego ujęcia karygodności cz​- przy ocenie SSSC należy
brać pod uwagę zarówno elementy ​przedmiotowe​jak i ​podmiotowe​. Wydaje się także iż donioślejsze są
kryteria przedmiotowe (wyliczono je na początku).

Stopniowalność karygodności dają wyraz m. In. art.:

- 1 § 2 kk ​znikoma​społeczna szkodliwość czynu
- 59 § 1 kk ​społeczna szkodliwość czynu ​która​n​ie​​jest​​znaczna
- 94 § 1 kk ​czyn zabroniony o z​nacznej s​połecznej szkodliwości

???? -> str. 290 ak.1

Rozdział VII
Zawinienie jako prawnokarne wartościowanie zpgk zachowania
się człowieka
Nullum crimen sine culpa-​ art. 1 § 3:
Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu
przypisać ​
winy​w czasie czynu.

1. Teorie winy
Wymieniane teorie nie są teoriami w znaczeniu metodologicznym. Należy oczywiście raczej odrzucać teorie
o obiektywnej odpowiedzialności karnej opartych ​wyłącznie ​na podstawie tego, co sprawca po prostu
uczynił , bez względu na jego stosunek intelektualno- psychiczny.

1.1.Psychologiczne ujęcie winy

Winę sprowadza się tu do stosunku intelektualnego- psychicznego sprawcy. W jej świetle czyn jest zawiniony
gdy:
a) został on popełniony w zamiarze jego popełnienia (wina umyślna)
b) został on wykonany w warunkach wykonywania chęci jego niepopełnienia (wina nieumyślna)

Odrzucono tę koncepcję z kilku powodów:

- abstrahuje się tu od kontekstu sytuacyjnego (np. od zamiaru- ​dolus malus​)-> chaos w strukturze
przestępstwa np. zawiniony (umyślny) czyn niebezprawny np. zabójstwo w OK.
- ​vis compulsiva- i​stnieje tu stosunek intelektualno- wolincjonalny lecz w anormalnej sytuacji (np. umyślnie
zawiniony lecz w sumie niezawiniony)
- abstrahowanie os osoby sprawcy- np. osoby niepoczytalne także popełniły czyn zawiniony

56
- niedbalstwo- sprawca nie przewidywał możliwości popełnienie cz lecz znajdował się w sytuacji gdy mógł
ją przewidzieć???

1.2 Normatywne ujęcie winy

Ich istotą jest to, że oprócz aspektu intelektualno- wolicjonalnego kładą nacisk na to, jak sąd oceni
zachowanie, cz i jego skutek- chodzi tu o negatywną ocenę zachowania sprawcy.

Kryteria zawinienia- warunki umożliwiające przypisanie sprawcy winy. Elementem bazowym jest tzw.
wymagalność zgodnego z prawem (karnym) zachowania​- ustalenie że można było wymagać od sprawcy
zachowania zgodnego z normą którą przekroczył. Analizuje się tu każdy przypadek indywidualnie według
obiektywnych kryteriów (np. ​vis compulsiva)​.

Nie można przypisać winy osobom cechującym się brakiem ​zdolności do sensownej autodeterminacji
(Mącior), osoby nie mogącej racjonalnie kierować swoim zachowaniem. Zdolność tę określają czynniki
patologiczne i niepatologiczne. Dlatego też:
a)
1. Art. 31.
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu ​choroby psychicznej​, ​upośledzenia
umysłowego​lub ​innego zakłócenia czynności psychicznych​, nie mógł w czasie
czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem
2. oraz ​nieletnim​sprawcom czpgk u których wykazano brak zdolności do racjonalnego kierowania
swoim zachowaniem (<-nieletniość jest jedynie okolicznością wyłączającą możliwość ukarania na
zasadach określonych w KK)
przypisać winy, gdyż nie rozpoznają znaczenia swojego czynu lub nie mogą suwerennie kierować swoim
postępowaniem.

b) Warunek świadomości bezprawności czynu​- ​Art. 30.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej
nieświadomości jego bezprawności;

c) Winy nie można przypisać sprawcy który dopuszcza się cz w anormalnej sytuacji (niemożliwość
wymagania normalnego zachowania):
1. Vis compulsiva
2. SWK
3. Kolizja obowiązków
4. Usprawiedliwiony błąd co do kontratypu
5. Usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączającej winę
6. Rozkaz

Odmiany normatywnego ujęcia winy:

❖ Kompleksowe normatywne ujęcie winy

Jej istotą jest negatywna ocena stosunku intelektualno- wolicjonalnego sprawcy do popełnionego czynu
(niedozwoloność woli; ​Das wollen des Nichtseinsollenden- das nichtseinsollende Wollen​). Winą może być:
- w przypadku zawinionego przestępstwa umyślnego- ​zarzucalna umyślność
- w przypadku zawinionego przestępstwa nieumyślnego- ​zarzucalna nieumyślność
Aby móc ocenić zachowanie człowieka musi on spełniać powyżej wymienione przesłanki przypisania winy
(a), b), c)).

57
???? str. 296
❖ Czysta normatywna koncepcja winy

Jej istotą jest ustalenie że sprawca dopuścił się bezprawnego cz w sytuacji gdy mógł on się tego czynu nie
dopuszczać. Różnica z ujęciem kompleksowym jest taka iż bierze się pod uwagę ​sam zarzut​popełnienia
bezprawnego cz.
Aby móc ocenić zachowanie człowieka musi on spełniać powyżej wymienione przesłanki przypisania winy
(a), b), c)).
Sprowadza ona zabieg odtworzenia winy do ustalenia czy spełniono przesłanki przepisowe. ??? str. 270.

1.3. Funkcjonalne ujęcie winy

(S. Stomma)- o przyjęciu winy powinna decydować uzasadniona aktualnymi potrzebami kryminalno-
politycznymi celowość wymierzenia kary sprawcy cz.

1.4. Relacyjne ujęcie winy

(W. Patrynas)- nie definiuje się tu winy w sposób pozwalający określić przypisanie jej sprawcy, nie podaje się
kryteriów eksplikacji winy. Wd. autora jest ona nazwą relacji: wina = df (X, C, t) (X zawinił C w okresie t).
Odpowiedzi na to czym jest wina powinna udzielić karni styka (?).

Poza teoriami winy należy zauważyć iż wina mimo iż jest stopniowalna występuje czasem jako twór
zerojedynkowy- ma to miejsce w przypadku określenia kompletności elementów struktury przestępstwa.
Jest to więc pojęcie polisemiczne (co najmniej dwuznaczne).

2.Problem pozaustawowych okoliczności uniemożliwiających przypisanie winy.

SQ- czy katalog okoliczności wyłączających winę jest otwarty czy zamknięty?
zwolennicy zamkniętego katalogu:
- pozwala to na nadużycia ze strony władzy sądowniczej (dwie ogólne podstawy wyłączające
odpowiedzialność karną- znikomy SSSC oraz brak winy- Gardocki)
-byłyby to ewenement na skalę światową
-wyrok SN z 7/02/2007
zwolennicy otwartego katalogu: ​<Pohl>
-​art. 1 § 3 ma samodzielne znaczenie normatywne, więc może stanowić samoistną podstawę
wykluczenia przypisania winy- Wróbel, Zoll.
-​ww. interpretacja nie wyklucza bezprawności czynu- może on ponosić skutki cywilnoprawne

3. Charakterystyka poszczególnych okoliczności uniemożliwiających przypisanie winy

3. 1. Okoliczności decydujące o braku zdolności do sensownej autodeterminacji
Brak zdolności do sensownej autodeterminacji:
spowodowany czynnikami patologicznymi -> niepoczytalność
spowodowany czynnikami niepatologicznymi -> głównie brak zdolności do ponoszenia
odpowiedzialności

3.1.1. Niepoczytalność
Art. 31 § 1 kk- ta definicja niepoczytalności szeregowana jest do mieszanych definicji niepoczytalności- łączy
bowiem zarówno ​przyczyny ​braku sensownej autodeterminacji jak i ​konsekwencje ​jako zewnętrzne przejawy
tegoż braku zdolności (definicja psychiatryczno- psychologiczna, biologiczno- psychologiczna)

Definicje wskazujące przyczyny nieprawidłowego funkcjonowania czynności psychicznych to ​definicje

psychiatryczne (lekarskie, biologiczne).​Jednakże nie każda wada psychologiczna powoduje niezdolność do

58
sensownej autodeterminacji- istnieje przecież ​intervallum lucidum (​​lucida intervalla​). Pamiętać jednak należy
że wada psychologiczna to nie tylko choroba psychiczna ale także np. upośledzenie umysłowe.

Definicje wskazujące na konsekwencje nieprawidłowego funkcjonowania czynności psychicznych (np. ​ to

była niepoczytalność gdyż on nie mógł kierować swoim zachowaniem)​to definicje ​psychologiczne
(prawne). ​Tu z kolei wadą jest to iż nie każda sytuacja w której człowiek nie może pokierować swoją jest
związana z niepoczytalnością.
W polskim prawie karnym przyjęto koncepcję opartą na ​relacji przyczynowo- skutkowej, ​jest to relacja
pomiędzy przyczyną a skutkiem niepoczytalności. Związek ten musi zachodzić ​w chwili​popełnienia
bezprawnego cz (zasada koincydencji, ​tempore delicti)​.

3.1.1.1. Przyczyny stanu niezdolności do sensownej autodeterminacji warunkujące przyjęcie

niepoczytalności

Art. 31 § 3- trzy ​przyczyny mogące wywołać stan niezdolności do sensownej autodeterminacji​:

-choroba psychiczna
-upośledzenie umysłowe
-inne zakłócenia czynności psychicznych

A) Choroba psychiczna
Meyer- ​postać i zabarwienie choroby psychicznej bywają równie różnorodne jak samo życie.​
Obecnie odchodzi się od używania terminu „choroba psychiczna” głównie ze względu na trudności w
wytyczaniu granicy pomiędzy zdrowiem a choroba psychicznym.

Teoretyczne modele postrzegania zaburzeń psychicznych:

1. Mechaniczny ​model choroby psychicznej- nieprawidłowa funkcja biologiczna
2. Behawioralny​model choroby psychicznej- zaburzenie zachowania
3. Społeczny ​model choroby psychicznej- problem środowiskowy
4. Elektyczny ​model choroby psychicznej- łączy ww. modele
5. Systemowy (holistyczny) ​model choroby psychicznej

Choroba psychiczna​- zmiany chorobowe psychiki ≠ ​stan psychopatyczny​- nienormalności temperamentu i

charakteru, odchylenia (-e) od normy

Trzy elementy każdej choroby:

1. Objaw (symptom)
2. Zespoły objawowe
3. Historia zespołów objawowych

Objawy chorób psychicznych (Łuniewski):

1. Zaburzenia spostrzegania:
o iluzje- spostrzeżenia powstałe na skutek otrzymanych bodźców zewnętrznych (tzw. podniet
rzeczywistych)
o halucynacje (omamy):
▪ stałe i zmienne
▪ sprzężone (wrażenia z zakresu ponad jednego zmysłu)
▪ przesłaniające i transparentne (przeźroczyste)
▪ funkcjonalne (mają miejsce podczas czynnego stanu umysłu)
▪ zmysłu słuchu:

59
 -akoazmaty(nierozpoznawalne, trzaski, dzwonienia, szmery)
-fonematy (rozpoznawalne, głosy ludzkie) -> imperatywne
▪ zmysłu wzroku
▪ iluzje wzrokowe (np. branie kogoś za kogoś innego)
2. urojenia – fałszywe przekonania o irracjonalnej uporczywości wyrażające nierealne treści:
o melancholijne (depresyjne)
o prześladowcze
o wielkościowe
3. zaburzenia pamięci:
o amnezja
o paramnezja
o iluzja pamięci
o halucynacja pamięci
o pseudologia fantastyczna
o kryptomnezja
4. zaburzenia życia uczuciowego np.:
o defekt moralny (​moral insanity​)
o afekty patologiczne (tzw. niezwykłe):
-epileptoidalny
-histeropodobny
o patologiczne stany nastrojów:
-‘nastrój depresyjny w psychozie maniakalno- depresyjnej (cyklofrenii) -> prowadzi często do
tzw. samobójstwa rozszerzonego
-nastrój depresyjno- psychorodny -> również może doprowadzić do samobójstwa
rozszerzonego
-nastrój dipsomatyczny (picie alkoholu bez umiaru)
-niezwykłe stany uczuciowe -> popędy i impulsy patologiczne np. monomanie np.
pyromania, ​patologiczne popędy płciowe
5. zaburzenia w zakresie procesów woli
6. zaburzenia w dziedzinie życia popędowego:
-popędy patologiczne (jw.)
-zaburzenia seksualne np. algolagnia aktywna; btw- ​antropophagia​- pożeranie części ciała ofiar

Typowe zespoły objawowe chorób psychicznych:

● zespół maniakalny ​czyny przestępcze popełnianie przez chorych w stanie maniakalnym nie
odznaczają się zazwyczaj złośliwością. Najczęściej popełnianie są one z żartów niż złej woli
(Łuniewski)
● zespół depresyjny (melancholijny)- przeciwieństwo zespołu maniakalnego
● zespół amentywny (splątania)- charakteryzuje się przyćmieniem umysłu, bezmyślnym
nadmiernym podnieceniem ruchowym (​hyperkinesis)​, cz- w stanach bezcelowego
niszczycielskiego szamotania się (Łuniewski)
● zespół deliryjny (majaczeniowy)- zatrucie substancjami pochodzenia:
-bakteryjnego (​delirium infectiosum)​
-chemicznego (​delirium toxicum​) np. alkoholem
Zaburzenia zmysłowe, podniecenie ruchowe i inne.
● Zespół zamroczeniowy (pomroczny)- cz ​ich psychologiczna niezrozumiałość, obcość i
niezgodność z charakterem osoby zamroczonej, ich nieobliczalność
● Zespoły urojeniowe (paranoidalne, pomieszania zmysłu)- ​paranoia inventoria, paranoia
reformatoria

60
 ● Zespół demetywny (ograniczone otępienie umysłowe)- trwałe i niewrodzone braki
intelektualne- ​odznacza się (w cz) brakiem pomysłowości, naiwnością i nieudolnością
wykonania
Najczęstsze ​zaburzenia psychiczne ​:
-psychozy afektywne
-schizofrenia
-paranoja
-choroby psychiczne spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych
B) Upośledzenie umysłowe
Inaczej oligofrenia (niepełnosprawność intelektualna):
Wrodzona- uszkodzenia płodu w łonie matki
Nabyta- zmiany chorobowe w mózgu człowieka po przyjściu na świat
Dawna stopniowalność oligofrenii:
1. Idiotyzm (​idiotismus, idiota)​- Spett- ​nie mogą zupełnie nauczyć się mówić, ich mowa jest
niezrozumiała, nie są w stanie uczęszczać do żadnej szkoły, nierzadko wymagają opieki;​bardzo
rzadko dopuszczają się cz- tu orzeczenie o niepoczytalności jest bezwyjątkową regułą
2. Głuptactwo (imbecylizm, ​imbecilitas)​- p ​osługują się mową w ograniczonym zakresie, ubogim
słownictwem, nabywają tylko elementarną wiedze szkolną, są w stanie wykonywać proste prace
fizyczne​; głuptactwo z reguły uzasadnia przyjęcie niepoczytalności
3. Ograniczoność umysłowa (debilizm, ​debilitas mentalis)​- ​mogą sobie przyswoić wiedzę szkolną z
nieco wyższego niż niski poziomu, zarabiają na własne utrzymanie, wykonują niezbyt skomplikowane
prace, zwodzą przy przeciętnych zadaniach z życia społeczno- intelektualnego-​ Spett; sam debilizm
nie wywołuje stanu niepoczytalności;

Nowy podział upośledzenia umysłowego wd. Światowej Organizacji Zdrowia:

1. Głębokie (​profound)​
2. Poważne, znaczne (​sever)​
3. Umiarkowane (​moderate)​
4. Lekkie (​mild)​

Poziom intelektualny ustala się na podstawie badań IQ:

0-19 – idiotyzm, osoba o wieku umysłowym wynoszącym 3 lata (​profound​)
20-54 – głuptactwo:
sever-​ 20-34, 6 lat wieku umysłowego;
moderate​- 35-50, 9 lat wieku umysłowego;
55-69 – debilizm (​mild)​
70/75- 85/89- ociężałość umysłowa
90- 109- norma
110- 120 – wyższa inteligencja
Powyżej 120- istotnie wyższa inteligencja

Typy oligofreników:
● eretyczny- nadmierna ruchliwość, widoczna skłonność do agresywnych zachowań
● torpidny- tępa odrętwiałość, odgrywa więc mniejsze znaczenie kryminalne

C) Inne zakłócenia czynności psychicznych

Obecnie w przeciwieństwie do rozwiązań z KK z ’32 r. do innych zakłóceń czynności psychicznych zaliczamy:
Zakłócenia powstałe na podłożu patologicznym (chorobowym)
Zakłócenia powstałe na podłożu fizjologicznym (niechorobowym)

61
Najczęstsze przykłady:
1. Psychopatia, co ważne nie zalicza się jej ani do oligofrenii ani chorób psychicznych, jest to anomalia
osobowości. Przejawy- str. 310/311, Przy objawach psychopatii warto jednak wspomnieć o:
- tzw. deficycie lęku który sprawia że psychopata jest osobą szczególnie niebezpieczną
- obłędzie moralnym, „moralnym pomieszaniu zmysłów”, (​moral insanity​), daltonizmie moralnym,
kryerotymii​- „​chłód budzący grozę​”;
-osobowości manipulacyjnej
-osobowość hiperinstrumentalna
Wyróżnia się różne typy psychopatów. Psychopatia rzadko prowadzi do przyjęcia niepoczytalności, częściej
jest podstawą do przyjęcia poczytalności zmniejszonej, co skutkuje nie wyłączeniem winy a jej istotnym
zmniejszeniem.

2. Nerwice (neurozy)- zaburzenia powstałe na skutek szeroko pojętego urazu psychicznego. Powstają one co
ważne na skutek nieświadomych konfliktów wewnętrznych i przeżyć których osoba nie potrafi właściwie
rozwiązać. Cechuje się daleko idącą indywidualnością, należy ja diagnozować na konkretnym
przykładzie.
Trzy ogólne czynniki powstania zaburzeń nerwicowych:
● biologiczne
● społeczne
● traumatyczne
Wyróżniamy podziały nerwicy. Należy jednak podkreślić że osoba znerwicowana z reguły
uświadamia sobie nieracjonalność i chorobliwość swoich rozumowań.
Nerwica bardzo rzadko prowadzi do przyjęcia niepoczytalności raczej prowadzi do niepoczytalności
zmniejszonej.

3. Upojenie patologiczne
4. Afekt patologiczny

5. Zakłócenia o charakterze niepatologicznym np.:

- intoksykacja (zatrucie)
-okres dojrzewania płciowego
-menstruacja
-brzemienność
-okres klimateryjny
-skrajne przemęczenie

3.1.1.2. Przejawy stanu niezdolności do sensownej autodeterminacji warunkujące przyjęcie

niepoczytalności
Niezdolność do sensownej autodeterminacji-> [(sensownego) podejmowania decyzji] skutkująca
niepoczytalnością może przejawiać się po stronie sprawcy w czasie popełnienia cz (​tempore delicji,
criminis)​w postaciach (wd. starego {Siewierski} obecnie szerzej tłumaczonego podziału):
a) Niemożności rozpoznania ​znaczenia​czynu -> brak normalnego intelektu
b) Niemożności ​pokierowania​swoim postępowaniem -> brak normalnej woli

A) Niemożność rozpoznania znaczenia czynu: <- dotyka sfery intelektualnej

sensu fizycznej natury, statusu ontologicznego popełnianego czynu np. ktoś odkręca śruby w torach
kolejowych nie zdając sobie sprawy jakie skutki może to wywołać
sensu ocennej, wartościującej kwalifikacji czynu, jego moralno- społecznej ujemności, SS, np.
nieświadomość negatywnej oceny kazirodztwa

62
B) Niemożność kierowania własnym postępowaniem: <- dotyka sfery wolincjonalnej
Sprawca rozpoznaje znaczenie fizyczne i ocenne swojego czynu, nie działa jednak wolą suwerenną, jest to
zachowanie ​niedowolne. ​Nie oznacza to jednak iż osoby niepoczytalne nie mogą wyrażać stosunku
intelektualno- wolicjonalnego do zachowań prawnie doniosłych, niedowolność ​nie wyklucza u osób
niepoczytalnych możliwości umyślnego lub nieumyślnego popełnienia cz (przekroczenia NSW). ​Nie mamy tu
bowiem do czynienia z zachowaniem odruchowym, automatycznym, spontanicznym, lecz poprzedzonym
decyzyjnością. Chodzi o oto, iż świadomość w pełni aktywna została patologicznie zaburzona.
Niepoprawna jest zatem teoria Ziembińskiego- ​normą prawną jest norma postępowania, a więc norma
mogąca regulować tylko zachowania zależne od woli człowieka a więc dowolne -> ​normy postępowania, a
nie zachowania dlatego iż normo dawca sensownie mówi tu tylko o zachowaniu będącym postępowaniem, a
więc zależnym od człowieka kierowaniem swoimi działaniami. Musimy zastanowić się czy chcemy tworzyć
normy po to aby adresat zachowywał się w określony sposób czy aby mieć pretekst do wymierzenia sankcji.
Art. 93-

Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z ​umieszczeniem w
zakładzie zamkniętym​lub ​skierowaniem na leczenie ambulatoryjne​tylko wtedy, gdy jest to
niezbędne​, ​aby​zapobiec ​ponownemu​popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z
jego chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeniem umysłowym lub
uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd
wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa, a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji
seksualnych – także lekarza seksuologa.

W KK jednoznacznie dano wyraz temu iż niepoczytalny może dopuścić się cz:

Art. 94.
§ 1. Jeżeli sprawca, ​w stanie niepoczytalności​określonej w art. 31 § 1, ​popełnił
czyn zabroniony​o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo,
że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie
sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.
Pomimo przekroczenia normy ​zachowania, ​nie postępowania ​przez sprawce niepoczytalnego, nie aktualizuje
się sprzężona z nią NSU, NSW należy bowiem przekroczyć w stanie poczytalności co najmniej zmniejszonej.

3.1.1.3. Zmniejszona poczytalność

Stan w którym sprawca wskutek przyczyn decydujących o braku zdolności do sensownej autodeterminacji
warunkujących przyjęciem niepoczytalności ma w znacznym stopniu ograniczoną zdolność do:
1. Rozpoznania znaczenia swojego czynu
2. Pokierowania swoim postępowaniem
Umniejsza ona winę sprawcy-> art. 31
§ 2. Jeżeli ​
w czasie​popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu
lub kierowania postępowaniem była ​w znacznym stopniu ograniczona​, sąd
może​zastosować ​nadzwyczajne złagodzenie kary​.

SQ​-​Kontrowersje pojawiają się na gruncie art. 31 § 2 w powiązaniu z art. 148 § 4- ​Kto zabija człowieka pod
wpływem ​silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami​, podlega karze pozbawienia
wolności ​
od roku​do lat 10.

1. Daszkiewicz ’60- każde silne wzburzenie z art. 148 § 4 jest zdarzeniem wywołującym stan
zmniejszonej poczytalności, jest niejako wkomponowane w znamiona art. 148 § 4 jako postaci
uprzywilejowanej przestępstwa. Gdyby sądzono inaczej premiowano by podwójnie tę samą
okoliczność- silne wzburzenie. Gdyby było inaczej to poprzez NZK z art. 31 § 2 oraz art. 60
63
 § 6- ​Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy
ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad​ :
pkt 3- ​jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia
jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,

tak więc dawałoby to możliwość wymierzenia sprawcy kary grzywny za zabójstwo przy silnym
wzburzeniu!

2. Gubiński ‘61- w art. 148 § 4 jest mowa tylko o wzburzeniu niepowodującym stanu zmniejszonej
poczytalności. Jeśli natomiast wystąpi sytuacja że silne wzburzenie (tu: bardzo silne wzruszenie)
wywoła stan poczytalności zmniejszonej to należy zastosować art. 148 § 1 w zw. z przepisem
definiującym pojęcie poczytalności zmniejszonej czyli art. 31 § 2. Daje to obecnie wnioski nie do
przyjęcia- traktuje ona bowiem lepiej sprawcę który pod wpływem usprawiedliwionych
okoliczności zabił bez stanu zmniejszonej poczytalności inną osobę.

3. Tarnawski ’81 ​<Pohl> -​nie każde silne wzburzenie prowadzi do stanu poczytalności zmniejszonej.
Kwalifikacja powinna więc wyglądać w przypadku doprowadzenia do stanu poczytalności
umniejszonej następująco- art. 31 § 2 w zw. z art. 148 § 4.

3.1.1.4. Wyłączenie możliwości zastosowania przepisu o niepoczytalności i przepisu o

niepoczytalności zmniejszonej- tzn. problematyka tzw. zawinienia na przedpolu czpgk.
Art. 31
§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w ​stan nietrzeźwości
lub​​
odurzenia​powodujący ​wyłączenie​​lub​​ograniczenie​poczytalności, które
przewidywał​​albo​​mógł przewidzieć​ .

Warunki tzw. zawinienia na przedpolu cz to te trzy ww.

Ad. 1. Wprowadzenie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia

Musi to być suwerenna decyzja podmiotu, choć sama czynność fizyczną może wykonać za sprawcę także
inna osoba np. dolewająca mi wódki do napoju za moją wiedzą. Sprawca musi uświadamiać sobie że
wprowadza się w taki stan, nie może przy tym być mowy o przymusie zewnętrznym.

Ad. 2. Spowodowanie tymże stanem wyłączenia lub ograniczenia poczytalności

Musi to być główny, niejedyny ​(?) ​czynnik wyłączający/ ograniczający odpowiedzialność.

Ad. 3. Przewidywanie ww. skutków wprowadzenia się w ww. stan.

Obiektywna możliwość rozpoznania skutków – jeśli więc byłyby one obiektywnie nierozpoznawalne (np.
upojenie patologiczne czy połączenie alkoholu z lekami), tzn. nierozpoznawalne przez znajdującego się na
miejscu sprawcy tzw. wzorcowego obywatela to niemożliwe będzie zastosowanie art. 31 § 3.

Problematykę ujęcia tzw. zawinienia na przedpolu cz prezentują także dwie inne teorie:
● Koncepcja ​action libera In causa (​np. KK z ’32 r.)- przepisu o niepoczytalności nie stosuje się gdy
sprawca wprawił się umyślnie w stan zakłócenia czynności psychicznej po to by dokonać
przestępstwa. Rzadko stosowany przepis.
● Rauschdelikt- jest to wyodrębniony, osobliwy typ cz. Polega on na wprawieniu się przez sprawcę w
stan niepoczytalności lub odurzenia, co powoduje ​wyłączenie ​u niego odpowiedzialności, i na
popełnieniu przez niego w tym stanie ​innego ​cz. Kara za Rauschdelikt nie może być wyższa od kary
przewidzianej za cz którego sprawca dopuścił się w stanie nietrzeźwości/ odurzenia wyłączającym
jego odpowiedzialność.

64
 3.1.2. Nieletniość

Jej wynikiem jest niedojrzałość intelektualna oraz emocjonalna, naturalna w rozwoju każdego człowieka.
Nieletniość- na gruncie KK- przed ukończeniem 17 r.ż. – okoliczność uniemożliwiająca co do zasady
przypisanie sprawcy winy. Od niektórych osób można jednak ww. zdolności wymagać gdyż wskazuje na to
poziom ich rozwoju bądź też powaga sytuacji- stanowisko to znajduje wsparcie w np. art. 10 § 2 k.k.

3.2.Istotnie krępująca wolę sprawcy przymus psychiczny (kompulsywny) (​vis compulsiva)​

Nie każdy rodzaj przymusu prowadzi do ekskulpacji, musi on być na tyle silny aby ​in tempore delicti
obiektywnie nie można było wymagać od sprawcy zachowania zgodnego z prawem.
Istotny przymus psychiczny nie oznacza jednak niemożliwości przypisania sprawcy umyślności (Wolter-
coactus tamen voluit –​zmuszony, ale chciał).
Dodatkowo niektórzy przedstawiciele doktryny np. Gardocki umieszczają popełnienie czpgk w granicach
\​

SWK. ​<Pohl>​jest to jednak błędne podejście gdyż SWK jest raczej okolicznością wolną od bezpośredniego
przymusu i w tym wypadku ma miejsce wolicjonalnie suwerenny wybór zachowania się.
Podstawą normatywną istotnie krępującego wolę sprawcy przymusu psychicznego jest
art. 1 § 3 k.k.:
Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w
czasie czynu.
Stąd też kwalifikacja prawna wyglądać powinna następująco: art. X k.k. w zw. z art. 1 § 3 k.k.
Z uwagi na blankietowy charakter art. 1 § 3 ​vis compulsiva j​est ​pozaustawową okolicznością
uniemożliwiającą sprawcy przypisanie winy.

3.3.Stan wyższej konieczności

Jest to okoliczność heterogeniczna:
-występuje jako kontratyp (okoliczność wyłączająca bezprawność)
-okoliczność ekskulpująca (wyłączająca możliwość przypisania sprawcy winy)

SWK jako okoliczność ekskulpująca został określony w

art. 26 ​§ 2​k.k.:
Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych
w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
Aby dowiedzieć się w jakich przypadkach art. 26 § 2 jest okolicznością ekskuzującą należy porówna go z art.
26 § 1, z którego wynika, że:
-działający w SWK poświęca dobro prawne o wartości = co dobro ratowane np. deska Karneadesa
-działający w SWK poświęca dobro prawne o wartości > lecz nie oczywiście wyższej, co dobro ratowane np.
uszkodzenie samochodu ratując kota

Kwalifikacja prawna: art. X w zw. z art. 26 § 2 k.k.

Zasada wyłączenia- art. 26 § 4 k.k.:

Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma ​szczególny obowiązek chronić
nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
Wydaje się jednak (np. ​<Pohl>)​iż można w takiej sytuacji stosować art. 26 § 1- SQ

705????

Art. 26 § 3:
W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może:
-zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary,
-a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

65
3.4.Tzw. kolizja obowiązków
Art. 26 § 5 k.k.:
Przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko
jeden może być spełniony.

Tzw. kolizja obowiązków​mimo wadliwości swego rozwiązania, może mieć miejsce w dwóch sytuacjach:
-gdy konkurują ze sobą obowiązki równej wagi (choć część doktryny np. Wróbel i Zoll, łączą tę okoliczność z
kontratypową kolizją obowiązków)
-gdy konkurują ze sobą obowiązki różnej wagi, a obowiązany wykona obowiązek mniejszej, choć nie
oczywiście mniejszej wagi w stosunku do obowiązku niewykonanego*

Natomiast ​przekroczenie ​granic ekskuzującej kolizji obowiązków (analogicznie do kontratypowej) może

polegać na:
1) błędnym przyjęciu przez sprawcę że nie było realnej możliwości spełnienia prze niego ciążących na
nim obowiązków
2) błędnym przyjęciu że obowiązek wykonany (o obiektywnie oczywiście mniejszej wadze od wagi
obowiązku niewykonanego):
a) jest obowiązkiem = ważnym co obowiązek niewykonany
b) jest obowiązkiem <, lecz nie oczywiście mniejszej wagi, od wagi obowiązku niewykonanego

Analogicznie do kontratypowej kolizji obowiązków nie każde przekroczenie granic ekskulpującej kolizji
obowiązków będzie przestępną realizacją znamion cz polegającego na zaniechaniu obowiązku większej wagi-
chodzi tu o sytuację * - art. 29 k.k.

3.5 Błąd
Errare humanum est​!
Natomiast posługiwanie się homogeniczną figura błędu z jednolitymi konsekwencjami prawnokarnymi
byłoby nieadekwatne i prowadziłoby do merytorycznie nietrafnych, a w konsekwencji niesprawiedliwych
rozstrzygnięć. Stąd tez wyróżniamy błędy:
1) co do okoliczności stanowiącej ​znamię cz​- art. 28 § 1 i 2?
2) co do okoliczności wyłączającej ​bezprawność​ - art. 29
3) co do okoliczności wyłączającej ​winę​- art. 29
4) co do ​prawa​- art. 30

3.5.1. Istota błędu

Błąd ludzki- wytwór ludzkiego błądzenia doprowadzający do nieodpowiadającego prawdzie (mylnego,
błędnego) wyobrażenia o fragmencie rzeczywistości obiektywnej- K. Twardowski

Błąd – ​niezgodność między obiektywną rzeczywistością​a jej odbiciem w świadomości człowieka –W.
Wolter

błąd jak nieświadomość błąd jako błędnie mniemanie (przekonanie, wyobrażenie)

- elementy pozytywne - w świadomości znalazły się elementy pozytywne
rzeczywistości nie zostały rzeczywistości których ta rzeczywistość nie posiada
uświadomione ! ​błędnie nazywany urojeniem (jest to określenie objawów
choroby psychicznej) ​!

<Pohl> ​- Błąd- rezultat procesu błądzenia

3.5.2. Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czpgk

66
 error facti ​)- jednakże ​de facto k​ażdy relewantny prawnokarnie błąd
Inaczej określany jako błąd co do faktu (​
jest błędem co do faktu- błąd co do faktu powinno się traktować jako ​całość dzieloną ​(​totum divisionis)​zaś
w jej ramach wyodrębniać poszczególne rodzaje błędów (​membra divisionis)​.
Art. 28.
§ 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie ​co do okoliczności stanowiącej jego
znamię​.
§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego ​łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który
dopuszcza się czynu ​w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu​, że zachodzi ​okoliczność stanowiąca
znamię czynu zabronionego, ​od której taka łagodniejsza odpowiedzialność​​zależy​.

3.5.2.1. Błąd z art. 28 § 1 k.k.

Wyłącza on umyślność, natomiast nie winę,
nie chroni więc przed NSW zakazującymi pgk nieumyślnego popełnienia czynu (nieumyślność = wyłączenie
zamiaru <- a należy on do aspektu intelektualnego- przewidywania możliwości wypełnienia swoim
zachowaniem znamion przedmiotowych czpgk).
Skutkuje to tym iż art. 28 § 1 jest w KK przepisem zbędnym- całe bowiem zagadnienie pozostawania w
błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię cz rozstrzyga art. 9 § 1 i sprężony z nim art. 9 § 2.

Sama nieświadomość natomiast błędem nie jest, a stanem który do błędu może doprowadzić.

Zasada odwrotności błędu- bazuje na dwupostaciowości błędu: z jednej strony na nieświadomości, a z

drugiej na mylnym wyobrażeniu (nieadekwatnie nazywanym urojeniem). Dzieli ona również znamiona na :
● Pozytywne-opisywany w przepisie element rzeczywistości musi się w niej zaktualizować aby możliwe
było popełnienie czpgk np. art. 148 § 1 znamię „​człowiek​”
● Negatywne- opisywany w przepisie element rzeczywistości nie może się w niej odbić (nie może się
zaktualizować)aby możliwe było dokonanie czpgk np. art. 192 § 1 znamię „​zgody pacjenta​”

Wd. <​Pohla> ten podział to nieporozumienie- np. art. 192 § 1 właśnie „brak zgoda pacjenta” to znamię
pozytywne.
1. Nieświadomość odbicia się w rzeczywistości obiektywnej desygnatu znamienia pozytywnego np. art.
155 k.k. (myśliwy strzela w zarośla i zabija człowieka myśląc że to zwierzę); konsekwencje tego
błędu- wykluczenie umyślności
2. Mylne wyobrażenie odbicia się w rzeczywistości obiektywnej desygnatu znamienia negatywnego np.
lekarz wykonuje zabieg nie wiedząc że pacjent nie wyraził na niego zgody- zachowanie
niezabronione pgk; konsekwencje tego błędu- wykluczenie umyślności, gdyż wykonanie zabiegu
leczniczego bez zgody pacjenta jest jedynie umyślnym cz
3. Mylne wyobrażenie odbicia się w rzeczywistości obiektywnej desygnatu znamienia pozytywnego np.
art. 13 § 2 w zw. z art. 150 § 1 k.k. (zabijam drugiego myśląc że on tego chciał); konsekwencje tego
błędu- rozważenie realizacji znamion usiłowania nieudolnego

4. Nieświadomość odbicia się w rzeczywistości obiektywnej desygnatu znamienia negatywnego np. art.
13 § 2 w zw. z art. 192 § 1 k.k. (nieuświadomienie istnienia zgody pacjenta na przeprowadzenie
zabiegu leczniczego); konsekwencje tego błędu- rozważenie realizacji znamion usiłowania
nieudolnego

Wyobrażanie sobie możliwości wypełnienia znamion czpgk, co jednak z powodów obiektywnych nie jest
możliwe- (3 i 4)- usiłowanie nieudolne
Nie wyobrażanie sobie możliwości wypełnienia znamion czpgk, któro obiektywnie jest możliwe- (1 i 2)-
nieumyślne popełnienie cz.

Tak więc z błędem co do okoliczności stanowiącej znamię cz w rozumieniu art. 28 § 1 k.k. mamy do czynienia
jedynie gdy człowiek na skutek błędnego rozpoznania go otaczającej rzeczywistości obiektywnej, nie
wyobraża sobie możliwości wypełnienia swoim zachowaniem znamion cz. Przy usiłowaniu nieudolnym
mamy do czynienia także z błędem sprawcy lecz jest to błąd inny aniżeli błąd z art. 28 § 1 k.k.

<Pohl> t​est
Rozróżnienie błędu z art. 28 § 1 od usiłowania nieudolnego i lezącego u jego podstaw błędu- ​
zamiaru: pytanie- ​Co błędnie rozpoznający rzeczywistość człowiek zamierzał uczynić?​:
67
 ● Nie zamierzał popełnić czpgk = błąd z art. 28 § 1
● Zamierzał popełnić czpgk = usiłowanie nieudolne

Przedmiotem błędu z art. 28 § 1 może być każda okoliczność o przedmiotowym charakterze będąca
znamieniem cz, a w szczególności:
1) Okoliczność precyzująca znamię określające podmiot cz np. człowiek przyjmujący korzyść
majątkową nie uświadamia sobie ze jest funkcjonariuszem publicznym
2) Okoliczność precyzująca znamię modalne cz np. funkcjonariusz publiczny nie uświadamia sobie że
przyjmuje korzyść ​w związku ​z pełnieniem funkcji publicznej
3) Okoliczność precyzująca znamię opisujące zachowanie się sprawcy np. człowiek nie uświadamia
sobie że wypowiedziane przez niego słowa mogą być zinterpretowane jako nakłanianie do
popełnienia cz
4) Okoliczność precyzująca znamię określające podmiot wykonawczy np. sprawca nie uświadamia
sobie tego, że oddaje strzał z broni palnej w kierunku człowieka

Nieświadomość naruszenia reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach powinna być

oceniania analogicznie jak nieświadomość co do prawa (nieświadomość bezprawności czynu) z art. 30 k.k. ,
tzn. nieświadomość naruszenia reguł ostrożności powinna być rozwiązywana w ramach błędu co do prawa.
+ jeżeli ktoś wywołał skutek prawnokarnie doniosły z zachowaniem reguł ostrożności- mamy do czynienia
z usiłowaniem nieudolnym

Przedmiotem błędu z art. 28 nie mogą być okoliczności wyznaczające zakres strony podmiotowej cz czyli
okoliczności o subiektywnym charakterze.

Charakterystyczne sytuacje związane z błędnym postrzeganiem rzeczywistości:

a) Błąd co do osoby (​error in personam)​- swoje zachowanie podmiot kieruje nie na tego człowieka na
którego chciał- ocena uzależniona jest od określenia przedmiotu wykonawczego:
- „człowiek”- błąd co do osoby nie jest błędem z art. 28 § 1 (tzw. ​błąd obojętny, błąd nieistotny​)
np. chcę zabić X lec zabijam Y- na gruncie art. 148 nie ma to znaczenia
- wyodrębniony krąg- będzie to błąd z art. 28 § 1, lecz tylko wtedy, gdy sprawca realizując swoje
zachowanie nie będzie sobie uświadamiał, że ta osoba wlicza się w ten krąg (że jest podmiotem
należącym do klasy osób nadających się do popełnienia na nich cz)- jest to błąd co do okoliczności
na gruncie art. 136 §2, lecz nie na gruncie art. 217 § 1 k.k.

b) Błąd co do przedmiotu (​error In obiecto​)- należy to rozwiązywać analogicznie jak błąd co do osoby

c) Zboczenie działania (​aberratio ictus vel iactus​)– zachowanie sprawcy uderzyło w przedmiot
wykonawczy którego sprawca naruszać nie zamierzał. SQ w rozwiązywaniu- ​sprawca chce zabić
człowieka, oddaje w jego stronę strzał z broni palnej, jednakże powoduje śmierć innej osoby która
weszła i w linię strzału​- 1.- Jest to błąd obojętny 2.- nieumyślne spowodowanie śmierci czyli art. 13
§ 1 w zw. z art. 148 i 155 łącząc je z art. 11 § 2 k.k. ​<Pohl> ​tak, o ile sprawca rzeczywiście nie zdawał
sobie sprawy z możliwości naruszenia faktycznie naruszonego przedmiotu wykonawczego.

3.5.2.2. Błąd z art. 28 § 2 k.k.

Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który

dopuszcza się czynu ​w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu​, że zachodzi okoliczność
stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.

Błąd co do znamienia (uprzywilejowanego)- jest ot jednak termin dwuznaczny stąd występują dwie teorie na
temat zakresu zastosowania tegoż terminu, SQ- art. 28 § 2 stosuje się gdy zachodzi usprawiedliwione błędne
przekonanie, że:
1. zachodzi okoliczność decydująca o wyodrębnieniu uprzywilejowanej postaci przestępstwa np. art. 150 §
1k.k.
2. zachodzi postać podstawowa czpgk podczas gdy mamy do czynienia z postacią kwalifikowaną (J. Giezek)
<Pohl>

68
Łagodniejsza odpowiedzialność- to także negacja znamienia kwalifikującego (np. dla art. 148 § 1 znamieniem
negatywnym jest skutek zabójstwa więcej niż jednej osoby- ze względu na art. 148 § 3), ≠ postaci
uprzywilejowanej czpgk.

Koncepcji Giezka stawia się jednak dwa zarzuty:

1. (J. Majewski) ​„Ażeby…. umyślnie urzeczywistnić znamiona podstawowego typu kradzieży wystarczy
wiedzieć tylko że się zabiera rzecz ruchomą i że jest ona cudza, nie trzeba wcale wiedzieć, jaką ma ona
wartość” ?​??
2. (S. Zabłocki) ???

Problemem jest także to, jakie zachowanie nakazuje sądowi art. 28 § 2? Nie chodzi o to którą z NSW sprawca
przekroczył, lecz którą z NSU należy zaktualizować (nie kwalifikacja prawna, a wymiar kary).

Str. 339- 341 do przerobienia

Usprawiedliwiony błąd prowadzi do łagodniejszej odpowiedzialności od odpowiedzialności do
któ®ej prowadzi błąd nieusprawiedliwiony

Sprawca w sytuacji nieusprawiedliwionego błędu z art. 28 § 2 k.k. powinien być pociągany do

odpowiedzialności karnej na podstawie przepisu określającego karę za to, co w rzeczywistości uczynił
-> jest to usiłowanie nieudolne dokonania uprzywilejowanej postaci cz.

W sytuacji gdy sprawca nie ma świadomości odnośnie odbicia się w rzeczywistości obiektywnej okoliczności
stanowiącej znamię typu cz która nadaje danemu typowi cz statusu uprzywilejowanej postaci przestępstwa
art. 28 § 2 nie stosuje się
-> jest to usiłowanie nieudolne dokonania podstawowej postaci cz

Jeśli natomiast sprawca mylnie wyobraża sobie odbicie w rzeczywistości obiektywnej desygnatu znamienia
kwalifikującego sprawca dopuszcza się
-> usiłowania nieudolnego kwalifikowanej postaci cz.

3.5.3. Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność (art. 29 k.k.)

Art. 29 k.k. – ​Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w
usprawiedliwionym błędnym przekonaniu​, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność (albo
winę);
jeżeli błąd sprawcy jest ​nieusprawiedliwiony​, sąd może zastosować NZK.

Błąd co do kontratypu (okoliczności uniemożliwiającej przyjęcie bezprawności czynu)- okoliczność

wyłączająca przestępność czynu wówczas, gdy przybiera on postać usprawiedliwionego błędnego
przekonania że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność tego czynu.
Nie jest więc okolicznością wyłączającą bezprawność c z towarzyszącą popełnieniu tego czynu,
nieświadomość odbicia się w rzeczywistości okoliczności wyłączającej bezprawność czynu.

Aby nie był to błąd co do okoliczności stanowiącej znamię cz opiera się on na odrzuceniu koncepcji
zaliczającej zanegowane kontratypy do znamion pozytywnych cz.

Usprawiedliwiony (niezawiniony) błąd co do kontratypu- okoliczność uniemożliwiająca przypisanie winy.

Nieusprawiedliwiony błąd co do kontratypu- okoliczność umniejszająca stopień winy -> fakultatywna
możliwość zastosowania NZK.

Np.:
- mylne wyobrażenie że miał miejsce zamach uprawniający do obrony koniecznej (urojona obrona
konieczna)
- obrona przedwczesna (jeden z dwóch przypadków tzw. ekscesu ekstensywnego-???)
- mylne wyobrażenie że miała miejsce kontratypowa zgoda dysponenta dobrem do naruszenia tego dobra

69
 3.5.4. Błąd co do okoliczności wyłączających (uniemożliwiających przypisanie) winę (winy )(art. 29
k.k.)
Art. 29 - „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym
przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność ​albo winę​ ;
jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować NZK.”

Okoliczność wyłączająca przestępność bezprawnego cz wówczas, gdy przybiera on postać

usprawiedliwionego błędnego przekonania że zachodzi okoliczność wyłączająca winę.

Jest to błąd nie mający znaczenia prawnokarnego ,

Musi to być wyobrażenie usprawiedliwione, a więc niezawinione.

Jeżeli uznane zostanie ono za zawinione (nieusprawiedliwione)sąd ma kompetencję do zastosowania NZG.

Np. sprawca błędnie przyjmuje że dane dobro przedstawia wartość wyższą niż dobro poświęcane.

3.5.5 Błąd co do prawa (art. 30 k.k.)

Art. 30 k.k.:
Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w ​usprawiedliwionej ​nieświadomości jego
bezprawności​;
jeżeli błąd sprawcy jest ​nieusprawiedliwiony​, sąd może zastosować NZK.

​łąd co do bezprawności, nieświadomości bezprawności

Jest to podstawa do wyróżnienia tzw. error iuris-b
cz, co do oceny prawnej czynu.

Koncepcje znaczenia błędu co do prawa na gruncie prawa karnego- aksjologiczne założenia od których
zależy pojmowanie błędu z art. 30 k.k.:

1) Koncepcja nakazująca traktować błąd co do prawa jako nieistotny- ze względu na zasadę ​ ignorantia
iuris semper nocet​- jest ona jednak nie do przyjęcia na gruncie współczesnego (nowoczesnego)
prawa karnego, ze względu na ilość aktów prawnych będących w obiegu- przełamuje ona przede
wszystkim kościeć zasady winy zgodnie z którą aby móc mówić o zachowaniu wypełniającym
znamiona cz sprawca znajdować się musi w sytuacji w której może rozpoznać że jego zachowanie się
jest zakazane przez normę prawną. Stosowanie zasady ​ignorantia iuris semper nocet ​byłoby
ponadto zerwaniem ze współczesną zasadą subiektywizmu (indywidualizacja winy i kary – sprawca
nie odpowiadał za okoliczności i następstwa czynu, których nie mógł przewidzieć, uzależnienie
odpowiedzialności od stanu umysłowego, wieku).
2) Teoria zamiaru (​Vorsatztheorie)​- koncepcja nakazująca traktować błąd co do prawa jak błąd co do
okoliczności faktycznej stanowiącej znamię cz. Opiera się ona na założeniu że przypisanie sprawcy
umyślnego popełnienia cz jest możliwe tylko wtedy gdy sprawca miał świadomość bezprawności
swego zachowania się (ewentualnie- miał możliwość rozpoznania bezprawności swojego czynu).
Wedle tej teorii sprawcy można by przypisać jedynie popełnienie nieumyślnego cz (jeśli oczywiście
istnieje odpowiednia NSW). Oznaczałoby to obowiązywanie zasady ​ignorantia iuris semper nocet​.
Ponadto założenie tej teorii jest nieco nierealistyczne- człowiek może mieć zamiar popełnienia cz
tylko wtedy gdy będzie zdawał sobie sprawę z tego iż zachowanie objęte jego zamiarem a
wypełniające znamiona cz jest niezgodne z normą prawną.
3) Teoria winy (​Schuldtheorie)​- koncepcja ograniczonej istotności błędu co do prawa- ma on
doniosłość w procesie przypisywania sprawcy winy- gdy jest on usprawiedliwiony uniemożliwia jej
przypisanie, gdy jest nieusprawiedliwiony skutkuje zmniejszeniem jej stopnia (stopnia zawinienia). W
ramach jej możliwe jest więc popełnienie umyślnego cz w warunkach zachodzącej po stronie
sprawcy nierozpoznawalności bezprawności tego czynu.
Teoria ta przyjęta jest w obowiązującym KK.

Błędem co do prawa w rozumieniu art. 30 k.k. jest tylko ​nieświadomość bezprawności cz​- nie jest więc
takim błędem mylne wyobrażenie człowieka dane zachowanie jest zabronione przez normę prawną- Take
mylne wyobrażenie to przestępstwo urojone (​delictum putativum​) – niemające prawnego znaczenia.

70
Jednakże nie każda nieświadomość bezprawności cz jest okolicznością umożliwiającą przypisanie winy-
musi ona bowiem być usprawiedliwiona tzn. niezawiniona tzn. niemożliwa do uniknięcia.

Istnieje oczywiście wiele powodów niemożności uniknięcia błędu np. nieczytelność przepisów, krótkie
vacatio legis​, itp… Ustala się ją natomiast w oparciu o pytanie czy wzorcowy obywatel- dysponujący
porównywalnym doświadczeniem i porównywalną wiedza co sprawca- uniknąłby błędu.
Tzw. żywotność usprawiedliwionego błędu jest oczywiście ograniczona- jest ona prawie niemożliwa w
przypadku ​ mala per se (​zła samego w sobie)- przestępstw naruszających podstawowe, fundamentalne
normy moralne np. zgwałcenie człowieka.
Odmiennie sytuacja ma się w przypadku tzw. przestępstw ​mala prohibita- ​przestępstw których
obowiązywanie nie jest związane z normami stanowiącymi podłoże aksjologiczne systemu- możliwość
usprawiedliwionej subiektywnej nierozpoznawalności czynu jest wiec tu całkiem spora np. art. 303 k.k.

Art. 30 k.k. , co ważne, nie wymaga świadomości karalności czynu- nie może powoływać się na
usprawiedliwiony błąd osoba zdająca sobie sprawę z bezprawności czynu, lecz niewiedząca że jest on zpgk.

Błąd co do prawa może być konsekwencją błędu co do okoliczności faktycznej stanowiącej znamię cz- jest
to tzw. błąd wtórny. Jest on w pierwszej kolejności błędem z art. 28 § 1 k.k. , tzn. błędem w rozumieniu art.
30 jest tylko pierwotny błąd co do prawa, czyli taki w którym sprawca nie błądzi co do okoliczności
stanowiącej znamię cz.

3.6. Rozkaz

Art. 318.k.k.
Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem
rozkazu, chyba że wykonując rozkaz ​umyślnie​popełnia przestępstwo.

„Rozkaz”- definicja legalna z art. 115 § 18 k.k.:

Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez
przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

Rozwiązanie z art. 318 nawiązuje do międzynarodowo uznanej koncepcji tzw. myślących bagnetów- żołnierz
jest w istocie zobowiązany do oceny treści skierowanego do niego rozkazu i uprawniony do odmowy jego
wykonania/ zaniechania jego wykonania w przypadku rozkazu polecającego popełnienie przestępstwa.
Jest to przeciwieństwo koncepcji tzw. ślepych bagnetów- została ona całkowicie skompromitowana podczas
np. II wojny światowej.

Związek z omawianymi koncepcjami ujawnia się w Art. 344. K.k.:

§ 1. Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 343 (niewykonanie rozkazu, odmowa wykonania rozkazu,
wykonanie rozkazu niezgodnie z jego treścią) żołnierz, który odmawia wykonania rozkazu polecającego
popełnienie przestępstwa albo nie wykonuje go.
§ 2. W razie wykonania rozkazu, o którym mowa w § 1, ​niezgodnie z jego treścią ​w celu istotnego
zmniejszenia szkodliwości czynu​, sąd może zastosować NZK lub odstąpić od jej wymierzenia.

Ponadto żołnierz celem uwolnienie a się od odpowiedzialności karnej za popełnienie cz wykonując rozkaz
nie jest pozbawiony odwołania się na inne okoliczności ekskulpujące.

Część IV
Nauka o karze i innych środkach prawnokarnej reakcji

Rozdział I
71
 Zagadnienia wstępne

Wyróżniamy kilka środków prawnokarnej reakcji na fakt popełnienia cz. Są nimi:

1. Kary - art. 32 [​5]
2. Środki karne (dawniej kary dodatkowe)- art. 39 ​[20]
3. Środki probacyjne ​[3]
4. Środki zabezpieczające:
charakterze leczniczym ​[6]
charakterze administracyjnym ​[14]
Rozdział II
Kara
1. Istota kary i jej funkcje
Wiadomo że istotą kary jest dolegliwość. Jednakże samo popełnienie przestępstwa mimo że jest
warunkiem koniecznym, to nie jest warunkiem wystarczającym do jej wymierzenia. Sam element
dolegliwości jako reakcji na czyn zabroniony nie ma wiele wspólnego z zagadnieniem racjonalizacji kary. Tak
więc posługiwanie się karą próbowano tłumaczyć różnymi teoriami:

A) Abolicjoniści- kara w swej istocie będąca złem, jako dolegliwość nie uzasadnia wcale kary, kara to
przyoblekanie zła w literę prawa niezgodne z prawem właściwej aksjologii wartości (istoty prawa)-
np. Nietzsche. Postulują oni usunięcie kary z systemu prawnego.
Jednym z kierunków abolicjonizmu jest nurt związany z ideą tzw. sprawiedliwości naprawczej (N.
Christi)- rozwiązaniem konfliktu powinna być mediacja, a nie kara.
Zarzuty: ​Pewnym uproszczeniem w abolicjonistów jest równanie kary ze złem- ma ona mieć bowiem
rolę z założenia pozytywną:
- rolę perspektywiczną w odniesieniu do sprawcy (tzw. prewencja indywidualna) i reszty
społeczeństwa (tzw. prewencja generalna),
-funkcję pedagogiczną, reedukacyjną mającą umożliwić sprawcy włączenie do wspólnoty społecznej
(pozytywna prewencja integrująca)

B) Retrybutywne (absolutne) (sprawiedliwościowe) teorie kary- wytłumaczeniem jak i uzasadnieniem kary

jest wyrównanie zła. W tym pozytywnym ujęciu kary jest ona rewanżem, odpłatą, którego rozmiar
uzależniony jest od:
-SSS typu popełnionego przestępstwa (SS ​In abstracto​)
-SSS konkretnego przestępczego zachowania się sprawcy (SS ​In concerto,​​karygodność​ ) przy uzasadnieniu
punktowego, bezwzględnie już oznaczonego wymiaru kary orzekanej. Przedstawiciele:
​ Kant- koncepcja kary jako moralnego odwetu społeczeństwa wobec sprawcy, odwet jest obowiązkiem
państwa wypływającym z imperatywu kategorycznego tzw. powinności bezwzględnej
​ Hegl- koncepcja kary jako logicznej konsekwencji stosunku przestępstwa do prawa; kara jest negacją
negacji prawa, jest to konieczność przywrócenia stanu wywołanego przestępstwem; kara to prawo
przestępcy gdyż występuje jak rezultat jego czynów
​ zasada talionu (Kodeks Hammurabiego)- „​oko za oko, ząb za ząb”
Zarzuty:​nie zwraca się w nich uwagi na możliwą użyteczność kary. Z drugiej strony (Buchała)tak naprawdę
nigdy nie zostały sformułowane gdyż zawsze zawierały pierwiastek prospektywnej użyteczności kary;

C) Prewencyjne (względne, utylitarne) teorie kary- karze się nie dlatego że popełniono przestępstwo, lecz po
to aby nie popełniono ich w przyszłości (Protagoras, Seneka- ​nemo prudens punit quia peccatum est, sed
ne peccetur)​. Charakter prewencyjny mają koncepcje:
● Kary jako środka o charakterze psychologicznym:

72
 ▪Na zasadzie przymusu psychologicznego (P. Feuerbach)- kary mają odstraszać potencjalnego
sprawcę
▪ Na zasadzie psychologicznego przeciw- motywu- zniechęcenia (J. Bentham)- rozmiar grożącej kary
gwarantuje większą przykrość sprawcy niż przyjemność doznawana z faktu popełnienia
przestępstwa
Obydwie ww. koncepcje kładą nacisk na prewencję generalną.

Zarzuty: ​w karach z koncepcji prewencyjnych brak elementu odpłaty- która to jest formą świeckiej pokuty,
mającej wzbudzić u skazanego krytyczną refleksję nad swoim,, społecznie nieakceptowanym zachowaniem
A. Duff- przedstawiciel nowego retrybutywizmu- kara ma zawierać w sobie bardziej komunikat niż naganę,
a dolegliwość fizyczna jest kluczowym elementem dla wzajemnej komunikacji. W przypadku kar
symbolicznych komunikat może zostać zapomniany, zignorowany. Kara ma pomóc skupić się sprawcy na
popełnionym cz oraz jego skutkach, a okazanie żalu ma zmaterializować się w zadośćuczynieniu.
≈ A. von Hirsch- odpłata to nośnik potępienia moralnego pełniącego funkcje prewencyjne

D) Mieszane teorie kary (wyrosłe z krytyki czystego retrybutywizmu), należą do nich m.in.. ww. teorie
nowego retrybutywizmu- kara jest zarówno środkiem sprawiedliwościowym (retrybutywnym; odpłatą)
jak i prewencyjnym (prospektywnie utylitarnym). Zwolennikami byli np. św. Augustyn i św. Tomasz z
Akwinu.
o Socjologiczna szkoła prawa- F. von Liszt (​Program marburski​)- osiągnięcie sukcesu prewencyjnego jest
niemożliwe, a każdym razie mało prawdopodobne bez elementu odpłaty. ​<Pohl>
Podkreśla się tu prewencję indywidualną.
Liszt- celem kary jest ochrona dóbr prawnych realizowana poprzez unieszkodliwienie, poprawę oraz
odstraszanie. Liszt podzielił sprawców na:
1) Sprawców z nawyknienia- nienadający się do poprawy- w stosunku do nich postulował kare śmierci
lub długotrwałe pozbawienie wolności
2) Nadających się do poprawy- kary adekwatne do potrzeb indywidualno- prewencyjnych, jednakże kary
nie mogą być za krótkie, gdyż wtedy nie osiągnięto by sukcesu resocjalizacyjnego
3) Przypadkowych- kary krótkoterminowe, z należytą rozwagą
W polskim prawie karnym wyraz uznania mieszanej teorii ​kary ​daje np. art. 53 k.k.
Art. 53. (​dyrektywy wymiaru kary​)
§ 1. Sąd wymierza karę ​ według swojego uznania​, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, ​by jej dolegliwość nie
przekraczała stopnia winy​ ,​
uwzględniając SSSC oraz ​biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze​, które ma osiągnąć w
stosunku do skazanego, a także ​
potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa​.
§ 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie przestępstwa
wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw
przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego
popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu
sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.
§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej ​mediacji pomiędzy ​pokrzywdzonym a sprawcą
albo ​ugodę​pomiędzy nimi osiągniętą ​
w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem​.

Należy zwrócić uwagę iż kara jest instrumentem z założenia wielowymiarowym, zależy to od

przypisywanych jej funkcji jako karze:
-grożącej- nacisk kładzie się tu na ogólno prewencyjne działanie
-wymierzaną i wykonywaną- nacisk kładzie się tu na oddziaływanie indywidualno- prewencyjne oraz
elementy sprawiedliwościowej, retrybutywnej odpłaty.

2. Rodzaje kar

Art. 32 k.k.:
Karami są:

73
 1) grzywna,
2) ograniczenie wolności,
3) pozbawienie wolności,
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności.

2.1. Kara grzywny

Jest oto kara najłagodniejsza, umiejscowienie jej na pierwszym miejscu w art. 32 jest istotną wskazówką
polityczno- kryminalną- wskazuje iż kare grzywny sąd powinien stosować w pierwszej kolejności tzn.
powinna być orzekana we wszystkich przypadkach gdy nie zachodzi potrzeba wymiaru kary surowszej.

Jest to kara nieizolacyjna i kara majątkowa tzn. wiąże się z uszczupleniem majątku na rzecz SP.

Zalety:
1) Nieizolacyjna charakter- niewykluczanie ze społeczeństwa ora nieprzebywanie w demoralizującym
środowisku więziennym
2) Mały koszt wykonania
Wady:
1) Niepewność co do źródeł pochodzenia pieniędzy przeznaczonych na uiszczenie kary UZUPEŁNIJ- art.
57 k.w.
2) Kara ta częstokroć uderza w najbliższe środowisko rodzinne skazanego- jest to wskazówka dla śladu
aby tak orzekać tę karę bądź w ogóle jej nie orzekać , aby nie prowadziła do stanu ubóstwa pośród
dzieci skazanego (uniemożliwianie zaspokojenia ich podstawowych potrzeb).

W polskim systemie karnym mamy dwa ​systemy ​wymierzania​kary grzywny​(na gruncie unormowań KK tzn.
nie tylko na gruncie jego unormowań- art. 116 k.k​.: Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw
przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie​.):
1. W stawkach dziennych- art. 33
§ 1. …w stawkach dziennych, określając ​liczbę​stawek oraz w
​ ysokość jednej​stawki; jeżeli ustawa nie stanowi
inaczej, najniższa liczba stawek wynosi ​10​, zaś najwyższa ​540​.
§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy​1​, jego warunki osobiste​2​ 3​
, rodzinne​,
stosunki majątkowe​ i możliwości zarobkowe​ stawka dzienna nie może być niższa od ​10​złotych, ani też przekraczać ​2
4​ 5​

000​złotych.
Tak więc określanie kary grzywny odbywa się w dwóch etapach:
a) Liczbę​stawek dziennych ​określa się​na podstawie zastosowania ww. ​dyrektyw wymiaru kary​(art.
53 k.k.); możliwy jest jednak nadzwyczajny wymiar kary:
▪ Art. 86.
§ 1. Sąd wymierza ​karę łączną​w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich
sumy, nie przekraczając jednak ​810​stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia
wolności; karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach. Kara łączna grzywny określonej w ​ art. 71 § 1
nie może przekraczać ​270​stawek dziennych – jeżeli jest ona związana z ​zawieszeniem wykonania kary pozbawienia
wolności​oraz nie może przekraczać ​135​stawek dziennych – jeżeli jest ona związana z ​zawieszeniem wykonania kary
ograniczenia wolności.
▪ Art. 309 k.k.
W razie skazania za przestępstwo określone w art. 296 § 3, art. 297 § 1 lub art. 299, (niegospodarność, wyłudzanie
kredytu, pranie brudnych pieniędzy) grzywnę orzeczoną obok kary pozbawienia wolności można wymierzyć w
wysokości ​ do​​3000​stawek dziennych​. + ​
art. 86 ​§ 2b. Jeżeli chociażby jedna z ​podlegających łączeniu grzywien​została
orzeczona na podstawie art. 309, sąd wymierza karę łączną grzywny w granicach od najwyższej z kar tego rodzaju
wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak ​4500​stawek dziennych grzywny.

Występują także inne od reguły oznaczenia górnej granicy liczby stawek dziennych z art. 221 k.k. oraz art.
255 § 3 a także art. 71 § 1.

b) Określa się ​wysokość​s​tawki​dziennej

74
Art. 33
§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne,
stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też
przekraczać 2 000 złotych.

Tak więc 10x10= 100PLN oraz 540x2000= 1 080 000PLN to minimalna i maksymalna wysokość kary grzywny.

2. Kwotowy (drugi system wymierzania kary grzywny ≠ określania stawek)

Przewaga systemu stawek dziennych ma przewagę nad systemem kwotowym w przypadku współsprawstwa,
w przypadku równego zawinienia współsprawców system kwotowy wymierza każdemu z nich karę grzywny
w takiej samej wysokości- jak więc widać system kwotowy, w przeciwieństwie do systemu stawek dziennych
nie pozwala na zindywidualizowanie rozmiaru kary, w zależności od potrzeb i warunków z art. 33 § 3 (co ma
tez przecież skutki w postaci realności zapłaty grzywny), ponadto traktuje karę czysto retrybutywnie,
nieuwzględniając funkcji indywidualno- prewencyjnej.

Kara grzywny jest wymierzana jako kara:

● Samoistna, będąc orzekaną:
a) na podstawie przepisu określającego karę grożącą za popełnienie przez sprawce przestępstwa
np. art. 217 § 1 k.k.
b) na podstawie art. 58 § 3:
§ 3. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą ​pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat​, sąd może orzec
zamiast kary pozbawienia wolności ​grzywnę​albo karę ograniczenia wolności do lat 2, w szczególności jeżeli
orzeka równocześnie środek karny; karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach.
Nie stosuje się jednak tego artykułu do sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz
sprawcy z określonego w art. 178a § 4 k.k. <-> art. 58 § 4
c) na podstawie art. 60 § 6 pkt 3:
§ 6. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo
kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad:
…
3) jeżeli czyn stanowi ​występek​, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara ​pozbawienia​wolności ​
nie
niższa od roku​, sąd wymierza ​grzywnę​ , karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,
4) jeżeli czyn stanowi ​występek​, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara ​pozbawienia​wolności ​
niższa
od roku​ , sąd wymierza ​grzywnę​albo karę ograniczenia wolności.

● Niesamoistna (kumulatywna), w wyroku skazującym obok innej kary:

a) Na podstawie art. 33 § 2:
§ 2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli
sprawca ​dopuścił się​czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął. <->
nie oznacza to iż ​osiągnął korzyść majątkową dla siebie <-> art. 115 § 4- § 4. „Korzyścią majątkową lub
osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego.”
b) Na podstawie art. 289 § 4 k.k.:
§ 4. W wypadkach określonych w § 1–3 sąd może wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności (zabór
pojazdu mechanicznego)
c) Na podstawie art. 71 § 1 k.k.- zawieszenie wykonania kary pozbawienia (do 270)
wolności/ograniczenia (do 135) wolności
d) Na podstawie art. 89 § 2:
§ 2. Orzekając karę łączną pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania, sąd może orzec grzywnę określoną w art. 71 § 1, chociażby jej nie orzeczono za
pozostające w zbiegu przestępstwa.

W kontekście kary grzywny ważnym art. jest art. 58 § 2: ​§ 2. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego
stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej
można ściągnąć w drodze egzekucji.<-> sąd po prostu nie ma kompetencji do jej orzeczenia, nic mu się nie odbiera. Ma
to wyraz w koncepcji SQ zakazu orzekania kary grzywny w sytuacji gdy sprawca nie jest w stanie jej uiścić (Wrobel).
75
Termin uiszczenia grzywny​- Art. 44.
§ 1. Skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie ​30​dni.
§ 2. W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu grzywnę ściąga się w drodze ​egzekucji​.

Jeśli egzekucja okaże się bezskuteczna:

§ 1. Jeżeli egzekucja grzywny nieprzekraczającej 120 stawek dziennych ​okaże się​bezskuteczna ​lub​z okoliczności sprawy
wynika, że ​ byłaby​ona bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, przyjmując, że 10
stawek dziennych = miesiącowi pracy społecznie użytecznej, z zaokrągleniem, w górę, do pełnego miesiąca. Pracę
społecznie użyteczną określa się w miesiącach oraz ustala wymiar godzin pracy ​od 20 do 40 godzin w stosunku
miesięcznym​ , kierując się wskazaniami zawartymi w art. 53 Kodeksu karnego.
+
Art. 46.
§ 1. Jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna,
sąd zarządza wykonanie ​zastępczej kary pozbawienia wolności​, gdy:
1) skazany oświadczy, że ​nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej​zamienionej na podstawie art. 45
albo ​uchyla się od jej wykonania​, lub
2) zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest ​niemożliwa​lub ​niecelowa​.

Dodatkowo sąd może rozłożyć kare grzywny na raty:

Art. 49.
§ 1. Jeżeli natychmiastowe wykonanie grzywny pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny ​zbyt ciężkie skutki​sąd
może rozłożyć grzywnę na raty ​na czas nieprzekraczający 1 roku​, licząc od dnia wydania pierwszego postanowienia w
tym za-kresie.
§ 2. W wypadkach zasługujących na ​szczególne uwzględnienie​, a zwłaszcza wówczas, gdy wysokość grzywny jest
znaczna​ , można rozłożyć grzywnę na raty na okres ​do 3 lat​.

Ponadto wykonanie samoistnej kary grzywny może być warunkowo zwieszone jednakże art. 69 § 4 k.k.
wyłącza zawieszenie jej wykonania w przypadku sprawcy ​występku ​o charakterze chuligańskim.

Art. 63.
§ 1. ​
Na poczet​orzeczonej kary zalicza się okres ​rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie​, zaokrąglając do
pełnego dnia, przy czym 1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności = 1 dniowi kary pozbawienia wolności, 2 dniom
kary ograniczenia wolności lub ​2 dziennym stawkom grzywny​ .

2.2. Kara ograniczenia wolności

Kary umieszczane w art. 32 k.k. hierarchizowane są z perspektywy ​In abstracto.​Kara ograniczenia wolności
wzorowana jest (o czym wspomina np. Gardocki) na radzieckim modelu kary pracy poprawczej.
Art. 53.
§ 1. Wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym ​woli​kształtowania jego społecznie
pożądanych postaw, w szczególności ​poczucia odpowiedzialności​oraz ​potrzeby przestrzegania porządku prawnego​
.

Zalety:
1) Kara nieizolacyjna = mniejsze koszty
2) Niemożliwość wyręczenia skazanego z kary- nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne
Wady:
1) Trudności o miejsca pracy w sytuacji znaczącego bezrobocia
2) Teoretycznie-​ niezgodność kary ograniczenia wolności z międzynarodowym zakazem wykonywania pracy
przymusowej- jednakże część doktryny (np. Zoll, Wróbel) zwraca uwagę iż praca w ramach kary ograniczenia
wolności jest bezspornie mniejszą ingerencją w sferę wolności i praw człowieka chronioną konwencjami MOP
niż np. kara pozbawienia wolności (​argumentum a maiore ad minus)​.
Art. 34. K.k.:
§ 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa ​najkrócej miesiąc​, ​najdłużej 12 miesięcy​
;
wymierza się ją w miesiącach.
Możliwe jest jednak wymierzenie kary ograniczenia wolności na okres dłuższy niż 12 miesięcy:
● Art. 32 § 2. ​Kara nadzwyczajnie obostrzona​nie może przekroczyć … 2 lat ograniczenia wolności
● Art. 58 § 3 Jeżeli przestępstwo jest zagrożone ​karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat​, sąd może orzec
zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności ​do lat 2​, w szczególności jeżeli orzeka

76
 równocześnie ​środek karny​; karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i ​latach​. ​<-> brak
zastosowania do występków o charakterze chuligańskim oraz sprawcy z art. 178a § 4 k.k.
● Art. 86 § 1 Sąd wymierza ​karę łączną​w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za
poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak … 2 lat ograniczenia wolności

§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany: ​(ograniczenia osoby)

1) nie może bez zgody sądu zmieniać ​miejsca stałego pobytu​,
2) jest obowiązany do wykonywania ​nieodpłatnej, kontrolowanej pracy​na cele
społeczne,
3) ma obowiązek udzielania ​wyjaśnień​dotyczących ​przebiegu odbywania kary​.

Art. 55 § 2k.k.w.
Czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem ​wykonywania​kary ograniczenia wolności oraz ​obowiązków
nałożonych na skazanego odbywające-go tę karę wykonuje ​sądowy kurator zawodowy.
Art. 54. K.k.w.
Karę ograniczenia wolności wykonuje się w ​miejscu stałego pobytu lub zatrudnienia​skazanego albo ​w niewielkiej
odległości ​
od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za wykonaniem kary w innym miejscu. ​<-> sąd
przesyła odpis orzeczenia właściwemu kuratorowi zawodowemu, a następnie wójt, burmistrz lub prezydent
miasta wyznacza miejsce gdzie praca może być wykonywana (art. 56 k.k.w.). Wymiar pracy- (art. 35 § 1 k.k.)
20- 40 godz. w stosunku miesięcznym.
lub
Art. 35 § 2 k.k.
W stosunku do osoby zatrudnionej sąd zamiast obowiązku, o którym mowa w art. 34 § 2 pkt 2, może orzec ​potrącenie
od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę​w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd; w okresie
odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

W związku z odbywaną karą sąd może orzec wobec skazanego także obowiązki z art. 72 k.k.

W razie uchylania się od wykonania kary- art. 65 § 1 k.k.w.

Jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności lub nałożonych na niego obowiązków, sąd zarządza
wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.
W razie gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia
wolności w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania, przyjmując, że 1 dzień
zastępczej kary pozbawienia wolności jest ​równoważny​2 dniom kary ograniczenia wolności.

Odroczenie wykonania kary- art. 62 § 1 k.k.w.

Sąd może odroczyć wykonanie kary ograniczenia wolności ​na czas do 6 miesięcy​, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary
pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki.

Warunkowe zawieszenie- art. 69 k.k. (nie ma zastosowania do sprawcy występku chuligańskiego- § 4)

Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej …, kary ograniczenia wolności … orzeczonej jako kara
samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia
powrotowi do przestępstwa

Dodatkowo art. 34 § 2 pkt 1 i 2 k.k.(praca na cele społeczne) nie ma zastosowania do żołnierza- art. 323 k.k.
Art. 323.
§ 1. Do żołnierzy nie stosuje się przepisu art. 34 § 2 pkt 1 i 2.
§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
1) nie może być mianowany na ​wyższy stopień​wojskowy ani wyznaczony na ​wyższe stanowisko​służbowe,
2) nie może brać udziału w ​uroczystościach i ​paradach organizowanych w jednostce wojskowej lub z udziałem
jednostki.
§ 3. Żołnierze innej służby niż zasadnicza odbywają karę ograniczenia wolności, pozostając w określonym miejscu w
dyspozycji przełożonego w czasie od zakończenia zajęć służbowych przez ​4 godziny 2 dni w tygodniu​ . Sąd może
również orzec ​potrącenie od 5 do 15% miesięcznego zasadniczego uposażenia​​na wskazany cel społeczny​.

Na poczet (art. 63 § 1 k.k.)

77
Na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając do pełnego
dnia, przy czym 1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności ​równa się​…, 2 dniom kary ograniczenia wolności …

2.3. Kara pozbawienia wolności (art. 32 pkt 3 k.k.)

Nie jest więc karą pozbawienia wolności kara 25 lat pozbawienia wolności ani kara dożywotniego więzienia.
Karę pozbawienia wolności określa się mianem terminowej kary pozbawienia wolności choć nie jest to w
pełni zasadne gdyż i karę 25 lat pozbawienia wolności nazywa się też terminową.

Art. 37.
Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa ​najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat​; wymierza się ją w
miesiącach i latach​.<-> nie oznacza to jednak​​
każdy typ czpgk pozbawienia wolności jest zagrożony taką dolną
i górną granicą. Rola tego art. to wskazanie granic kary grożącej i wymierzanej.
Kara pozbawienia wolności jest zawsze karą ​względnie ​oznaczoną- posiada górną i dolną granicę.

Wd. KK granicę rzeczonej kary określa się na trzy sposoby:

1) Wskazanie jej dolnej granicy bez wskazywania granicy górnej -> tzn. wynosi ona 15 lat pozbawienia
wolności np. art. 117 § 1 k.k. (wojna napastnicza)
!​- górna granica kary (np. pozbawienia wolności) ≠ górna granica ustawowego zagrożenia- ​!
2) Wskazanie zarówno dolnej jak i górnej granicy np. art. 150 § 1 k.k. (zabicie pod wpływem
współczucia)
3) Wskazanie jedynie górnej granicy kary pobawienia wolności -> dolną granicą jest tu 1 miesiąc np. art.
152 § 1 k.k. (przerwanie ciąży za zgodą kobiety)

Celem kary jest ​wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu postaw społecznie
pożądanych​(art. 67 § 1 k.k.w.).

Systemy wykonywania kar pozbawienia wolności (art. 67 k.k.w.):

1) System programowego oddziaływania- art. 95 k.k.w.
Art. 95.
§ 1. W systemie programowanego oddziaływania odbywają karę skazani ​młodociani​, a także skazani ​dorośli​,
którzy po przedstawieniu im projektu programu oddziaływania ​wyrażają zgodę na współudział w jego
opracowaniu i wykonaniu.
§ 2. W programach oddziaływania ustala się zwłaszcza: rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, ich
kontakty przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi, wykorzystywanie czasu wolnego, możliwości
wywiązywania się z ciążących na nich obowiązków oraz inne przedsięwzięcia niezbędne dla przygotowania
skazanych do powrotu do społeczeństwa.
§ 3. Wykonywanie programów oddziaływania podlega ​okresowym ocenom​; ​programy te mogą ulegać
zmianom.
§ 4. Jeżeli zachodzą warunki określone w art. 96, skazanego przenosi się do odbywania ​kary w systemie
terapeutycznym. Skazanego dorosłego przenosi się do odbywania kary w systemie zwykłym​ , jeżeli nie
przestrzega on wymagań ustalonych w programie oddziaływania.
2) System terapeutyczny- art. 96 k.k.w.
§ 1. W systemie terapeutycznym odbywają karę skazani z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w
tym skazani za przestępstwo określone w art. 197–203 Kodeksu karnego, popełnione w związku z
zaburzeniami ​preferencji seksualnych​, ​upośledzeni umysłowo​, a także ​uzależnieni od alkoholu albo ​ innych
środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani ​niepełnosprawni fizycznie – wymagający
oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej.
§ 2. W systemie terapeutycznym odbywają karę również skazani, o których mowa w ​art. 95 § 1 (​ ograniczeni
umysłowo​) Kodeksu karnego.
§ 3. Jeżeli przemawiają za tym względy lecznicze i wychowawcze, w oddziale terapeutycznym mogą odbywać
karę także ​inni skazani, za ich zgodą​.
§ 4. Karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym wykonuje się przede wszystkim w ​ oddziale
terapeutycznym o określonej specjalizacji.
3) System zwykły art. 98 k.k.w.
W systemie zwykłym skazany może korzystać z dostępnego w zakładzie karnym ​zatrudnienia​, ​nauczania oraz
zajęć ​kulturalno-oświatowych​i ​sportowych​.
Zgodnie z art. 67 § 2 k.k..w w celu uprawdopodobnienia osiągnięcia celów wymierzonej kary różnicuje się
rodzaje i typy zakładów karnych.

78
Rodzaje zakładów karnych (art. 69 k.k.w)
1) zakładach karnych dla ​młodocianych​,
2) zakładach karnych dla odbywających karę ​po raz pierwszy​,
3) zakładach karnych dla ​recydywistów​penitencjarnych,
4) zakładach karnych dla odbywających karę ​aresztu wojskowego
+
Kobiety odbywają karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn (art. 87 § 1 k.k.w)

Typy zakładów karnych (organizacja ww. rodzajów zakładów, art. 70 k.k.w.):

§ 1. Zakłady karne wymienione w art. 69 mogą być organizowane jako:
1) zakłady karne typu ​zamkniętego​,
2) zakłady karne typu ​półotwartego​,
3) zakłady karne typu ​otwartego​.

Jeżeli sąd nie wskaże rodzaju i typu zakładu karnego (kompetencja- art. 62 k.k.) ora systemu wykonywania
kary decyduje o tym komisja penitencjarna- funkcjonariusze i pracownicy zakładu karnego powołani przez
dyrektora zakładu (art. 76 k.k.w.).

Różnice pomiędzy typami zakładów karnych (art. 70 § 2k.k.w.)

…różnią się w szczególności:
-stopniem zabezpieczenia,
- izolacji skazanych oraz
-wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem

Podział zakładów karnych jest konsekwencją przyjęcia progresywnego modelu wykonywania kary
pozbawienia wolności- XIX w. angielskie i irlandzkie więzienia- polega on na zróżnicowaniu izolacji więźnia
(od całkowitej izolacji do prawa ubiegania się o WPZZORK). Autorami są:
O stanie więzień (​NY 1777r.)- miał on na celu uczłowieczenie odbywania kary pozbawienia
- J. Howard- ​
wolności
-A. Macconochie- twórca klasowego (markowego) wykonywania kary pozbawienia wolności- stopnie
izolacyjne (klasy) przechodziło się na podstawie zbieranych punktów (marków), na podstawie odbywania
kary, zwłaszcza wykonywania obowiązku pracy
-W. Crofton- wolna progresja
Wolna progresja to przyjęty także w Polsce mniej sformalizowany model oceny (bez systemu marków)
odbywania kary, charakteryzujący się niemalże całkowitą eliminacją totalnej izolacji skazanego

Inne modele wykonywania kary pozbawienia wolności:

o Celkowy (pensylwański, filadelfijski) model- totalna izolacja więźnia + egzemplarz Biblii której lektura
miała dostarczyć refleksji- 1791 kwakrzy filadelfijscy;
o Milczący (auburski )model- od 1826 r., więźniowie noc spędzali w samotnych celach, pracując za dnia i nie
mogąc się przy tym odzywać
o Szwajcarski model
o Model reformatorów amerykańskich
o Model wspólności

Warunkowe zawieszenie- Art. 69 § 1 k.k.

Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, …
orzeczonej jako kara ​samoistna​, jeżeli jest to ​
wystarczające​dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności
zapobieżenia powrotowi​do przestępstwa​.
+
Art. 58 § 1 k.k.

79
Jeżeli ustawa przewiduje ​możliwość wyboru rodzaju kary​, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania (bezwzględna kara pozbawienia wolności) ​tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie
może spełnić celów kary​.
Widać na tym przykładzie iż kara pozbawienia wolności jest stosowana jako ​ultima ratio ​, dając priorytet
instrumentom wolnościowym.

Odroczenie:
-obligatoryjne:
Art. 150.
§ 1. Wykonanie kary pozbawienia wolności w wypadku ​choroby psychicznej​lub​innej ciężkiej choroby
uniemożliwiającej wykonywanie tej kary sąd odracza do czasu ustania przeszkody.
§ 2. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać
życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo​.
-fakultatywne:
Art. 151 k.k.w
§ 1. Sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności na okres ​do roku​, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary
pociągnęłoby dla ​skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki​.
W stosunku do skazanej ​kobiety ciężarnej​oraz osoby skazanej ​samotnie sprawującej opiekę​nad dzieckiem sąd może
odroczyć wykonanie kary na okres ​do 3 lat po urodzeniu dziecka

Art. 151 § 3. Odroczenie może być udzielone ​

kilkakrotnie​, jednak łączny okres odroczenia nie może przekroczyć
okresów wskazanych w § 1; okres odroczenia biegnie od dnia wydania pierwszego postanowienia w tym przedmiocie.

Przerwa w wykonywaniu kary- Art. 153 § 2k.k.w.

§ 2. Sąd penitencjarny może udzielić przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, jeżeli przemawiają za tym
ważne ​ względy rodzinne lub osobiste​. Przepisy art. 151 § 3–5 stosuje się odpowiednio.

Poczet- art. 63 § 1 k.k.

§ 1. Na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając do
pełnego dnia, przy czym 1 dzień ​rzeczywistego pozbawienia wolności​​równa się​1 dniowi kary pozbawienia wolności, …

WPZZORK-> art. 77- 82 k.k. i potem w Skrypcie

System dozoru elektronicznego- (ust. z 7 IX 2007r.)- obwiązuje do 31 VIII 2014 r.; aparatura monitorująca to
środki techniczne np. nadajniki zakładane na nogę lub rękę skazanego, stacjonarne urządzenia monitorujące
(kontakt ze skazanym, w miejscach wskazanych przez sąd penitencjarny). Wykonywanie tego rodzaju kary
pozbawienia wolności obwarowane jest wieloma warunkami – art. 6 ww. ust. np.:
- kara pozbawienia wolności ≤ 1 roku
-posiadanie stałego miejsca pobytu i zgody współlokatorów
-pozwalają na to względy bezpieczeństwa oraz stopień demoralizacji sprawcy
-inne okoliczności
O zastosowaniu ww. systemu dozoru decyduje są penitencjarny.

2.4. Kara 25 lat pozbawienia wolności (art. 32 pkt 3 k.k.)

Do polskiego systemu praw wprowadzono ją art. 30 § 3 KK z ’69 r. w miejsce kary dożywotniego pozbawienia
wolności która przewidywał KK z ’32 r. Obecnie jednak kara ta nie jest substytutem kary dożywotniego
pozbawienia wolności bowiem tę ostatnią KK przewiduje.

Problemem jest zbyt duża luka pomiędzy 15, a 25 latami pozbawienia wolności, niemożliwość wymierzenia
sprawcy kary pozbawienia wolności w ww. przedziale (​a kumulacja kar?-S)​. L. Tyszkiewicz proponuje
natomiast aby zamiast kary 25 lat pozbawienia wolności wprowadzić karę w przedziale 20- 30 lat
pozbawienia wolności.

Jest to oczywiście kara za najcięższe przestępstwa.

80
Bezwyjątkową regułą jest iż kara ta nigdy nie występuje w osamotnieniu- często towarzyszy jej kara
pozbawienia wolności bądź dożywotniego pozbawienia wolności np. art. 120 k.k. (ciężkie kryminalnie
naruszenie prawa międzynarodowego ), art. 120 k.k. (stosowanie ŚMZ)

Twierdzi się często o niej iż ma ona wyłącznie eliminacyjny charakter (Zoll, Wróbel)- ​Nie można stwierdzić, ż
Ema ona cele resocjalizacyjne. Przy tak długim odizolowaniu… zdyscyplinowanym więźniem…​ <Pohl> ​-
. SQ ​
jest to brak wiary w człowieka, abstrahowanie np. (Andrejew) od faktu iż po 15 latach odbytej kary można
ubiegać się o przedterminowe zwolnienie (art. 78 § 2 k.k.).

Problematyczną kwestią z karą 25 lat pozbawienia wolności była możliwość jej nadzwyczajnego
złagodzenia- wysuwano argumenty iż nie posiada ona swej dolnej granicy tak więc nie można zastosować
art. 60 § 6 pkt 1- było tak przed 2005 r., obecnie problem rozwiązuje znowelizowany (?) art. 60 § 6 pkt 1:
§ 6. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary ​poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia​albo
kary łagodniejszego rodzaju​według następujących zasad:
1) jeżeli czyn stanowi zbrodnię zagrożoną ​co najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności​, sąd wymierza karę
pozbawienia wolności ​nie niższą od 8 lat​,

2.5. Kara dożywotniego pozbawienia wolności

Jest to najsurowsza kara w KK, zarezerwowana dla ​wyjątkowo niebezpiecznych ​sprawców ​najcięższych
przestępstw. Regułą jest iż w opisie sankcji karze dożywotniego pozbawienia wolności towarzyszy kara 25
lat pozbawienia wolności lub kara pozbawienia wolności np. art. 148 § 1.
Przedmiotem sporu, oraz wyjątkiem od reguły był art. 1 dekretu z 31 VIII ’44 r. w którym kara
dożywotniego pozbawienia wolności jest jedyną możliwą karą (Zoll, Wróbel), zastępująca pierwotną karę
śmierci- jest to jednak pogląd błędny ​<Pohl>​gdyż bazuje on na niezrozumieniu treści art. 13 pkt 1 przepisów
wprowadzających KK z ’97 r.
Art. 13 Przy stosowaniu utrzymanych w mocy przepisów karnych:
1) zamiast​przewidzianej kary śmierci orzeka się karę dożywotniego pozbawienia​​
wolności,

Oznacza to iż nie usunięto, nie zmieniono treści art. 1 dekretu lecz w art. 13 pkt 1 zawarto normę nakazującą
Sądowi orzec nieprzewidzianą w dekrecie z ‘ 44 r. karę dożywotniego pozbawienia wolności. Tak więc ​ karę
śmierci polskie prawo przewiduje​, lecz nie można jej orzec.

Mimo iż ma być to kara dozgonna, przewiduje się WPZZOK- art. 78 § 3 k.k.

§ 3. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności ​można warunkowo zwolnić​​po odbyciu 15 lat kary​, natomiast
skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności ​po odbyciu 25 lat kary​.
Mimo iż przepis ten uderza w istotę tejże kary, ma on doniosłe znaczenie stymulujące, ponadto bez niego
​o popełnieniu czpgk dożywotniego pozbawienia wolności, bezkarny popełniając
skazany byłby ​de facto p
inne przestępstwa.

Art. 54 § 2 k.k.
§ 2. Wobec sprawcy, który ​w czasie popełnienia​przestępstwa ​nie ukończył 18 lat (młodociany), nie orzeka się​(≠ nie
grozi mu kara) kary dożywotniego pozbawienia wolności.:
-art. 10 § 3
§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona ​kara​​nie może przekroczyć​dwóch trzecich górnej granicy ustawowego
zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne
złagodzenie kary. ​-> nie obniżono tu tejże kary, lecz zakazano wymierzania kary powyżej 2/3 rzeczonej
granicy;
-art. 38 § 3
§ 3. ​ <Pohl>-> „​przewiduje obowiązek wymierzenia kary …”) górnej granicy
Jeżeli ustawa​​przewiduje obniżenie​(​
ustawowego zagrożenia, kara wymierzona za przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności nie
może przekroczyć 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności, nie
może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności.

????
2.6. Kara śmierci

81
Przewidywały ją KK z ’32 (jako pierwsza kara) i ’69 (charakter wyjątkowy; art. 30 § 2- za przestępstwo
zagrożone kara śmierci można było orzec 25 lat pozbawienia wolności) r., aktualnie ​niemożna jej
wymierzyć.
Profesor Pohl nie wchodzi w tematykę aktów prawa międzynarodowego (konwencyjnego) odnoszących się
do kary śmierci np. Protokół 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolnościach,
znoszących karę śmierci z wyłączeniem czasu wojny i bezpośredniego nią zagrożenia.
Jeśli chodzi o moralną i etyczną problematykę kary śmierci spór toczy się pomiędzy dwoma głównymi
kierunkami:
Znawcą etyczno- filozoficznym tego zagadnienia jest T. Ślipko- nietrafne są nowoczesne ujęcia ww.
kierunków posługujące się tzw. zawężoną metodą badawczą kary śmierci- w centrum uwagi umieszczają
one osobę winowajcy i na tej podstawie popełnienia przez niego ciężkiego naruszenia prawa sąd buduje
swój wyrok.
● Abolicjonizmem- wywodzi się on z naturalistycznego liberalizmu; wskazują oni na niepogwałcalność
prawa do życia; społeczeństwo posiada także inne środki zabezpieczenia swoich dóbr, nie ma potrzeby
odwoływania się do tzw. sankcji ostatecznej;
● Retencjonizmem- ukształtował się na podstawie spirytualistycznego solidaryzmu; kładzie on nacisk na
zabezpieczenie dobra wspólnego społeczeństwa; odwołują się oni do autorytetu Boga który udziela
państwu uprawnienia do stosowania kary śmierci (​ius gladii)​, a w laickich założeniach do idei
totalistycznej wszechwładzy państwa;
Ślipko zauważa mimo wszystko wspólny mankament w obydwu stanowiskach, mianowicie nie zwracanie
uwagi na sferę przedmiotów aktów z które skazaniec ma ponieść karę. Należy dostrzec ofiarę morderstwa i
jej rolę konstytuowaniu moralnej strony kary śmierci. Ofiara przecież w sytuacji gdy morderca chce ją zabić
także stara się zabić mordercę (obrona), co jednak nie jest w jej fizycznej mocy, co nie równa się ​de facto
pełnemu a​ktowi morderstwa, jest to akt moralnie dopuszczalny. Pytanie czy umierając osoba ta utraciła
swoje prawo do życia wraz uprawnieniem do jego obrony? Przeciwko takiej odpowiedzi występuje pojęcie
obiektywnego porządku moralnego- do grobu wraz z ofiarą nie schodzi jej moralne prawo do życia i jego
obrony ​<Pohl>​. Biorąc pod uwagę prawo porządku sprawiedliwości realizowane głownie przez państwo,
ciąży na nim postulat afirmacji prawa do życia ofiary który przeobraża się w obowiązek potwierdzenia tej
afirmacji poprzez zastosowanie proporcjonalnej do popełnionej zbrodni i statusu moralnego agresora
sankcji. Morderca swoim czynem stawia się poza granicami nienaruszalności życia, a ofierze przysługuje
prawo do odebrania mu życia obronie swojego.
Charakter moralnej dopuszczalności ma jednak charakter ograniczony tzn.:
- niedpouszczalność stosowania kary śmierci poza ww. przypadkiem
-niemożliwość stosowania kary śmierci jako środka ​pro pulico bono​.

Rozdział III
Środki karne

Art. 39
Środkami karnymi są:
1) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu
lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją
małoletnich lub z opieką nad nimi,
2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach
lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania
się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca
pobytu bez zgody sądu,

82
2c) zakaz wstępu na imprezę masową,
2d) zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,
2e) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
4) przepadek,
5) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Art. 43.
§ 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
- pozbawienie praw publicznych oraz zakazy i nakaz wymienione w art. 39 pkt 2, 2d, 2e i 3 orzeka się w latach, od roku
do lat 10,
- zakazy oraz obowiązek wymienione w art. 39 pkt 2a i 2b orzeka się w latach, od roku do lat 15,
-a zakaz wymieniony w art. 39 pkt 2c orzeka się w latach, od lat 2 do 6.

1. Pozbawienie praw publicznych

Art. 40.
§ 1​
. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy
publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru
sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub
zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego; pozbawienie
praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich
uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

Wyróżnia się dwie grupy traconych w ramach ww. środka karnego praw:
● związane z działalnością w sferze publicznej (tzw. prawa polityczne i tzw. prawa obywatelskie):
1) czynne i bierne prawo wyborcze do organu władzy publicznej
2) czynne i bierne prawo wyborcze do organu samorządu zawodowego lub gospodarczego
3) prawo do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
4) prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych oraz samorządu terytorialnego
lub zawodowego
5) utrata posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego (≠ degradacja- art. 327 § 1
i 2k.k.- utrata stopnia i powrót do stopnia szeregowego, nie traci się tu pozostałych praw
publicznych;)
● dotyczące wyróżnień natury honorowej (tzw. prawa honorowe), utrata przyznanych przez władzę
państwową:
1) orderów
2) odznaczeń
3) tytułów honorowych- nie obejmuje termin ten tytułów świadczących o uzyskanych kwalifikacjach
zawodowych, takich jak np. tytuły naukowe (prof.), stopnie naukowe (dr. hab.), tytuł zawodowego
magistra lub równoważnego (np. lekarza), zawodowego inżyniera.
+ osoba taka traci zdolność do uzyskania praw publicznych w okresie trwania pozbawienia praw publicznych.

§ 2.​Sąd ​
może​orzec pozbawienie praw publicznych ​w razie​skazania na karę pozbawienia wolności​na czas ​nie krótszy
od lat 3​​
za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie​.
kara niesamoistna,
ponadto fakultatywna
orzekana na określony czas (​art. 43 § 1 k.k​
.), jeżeli ust. nie stanowi inaczej, od roku do 10 lat

. Pozbawienie praw publicznych, obowiązek lub zakaz ​obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia​
Art. 43 § 2​ ;​okres​
,
na który środek orzeczono, ​nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności​, chociażby orzeczonej za inne
przestępstwo​.

2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska

Art. 41.

83
§ 1​. Sąd ​
może​orzec zakaz ​zajmowania​określonego ​stanowiska​albo ​wykonywania​określonego ​zawodu​, jeżeli sprawca:
1. - nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo
2. - okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
jest to więc środek fakultatywny (więc mimo spełnienia przesłanek ku jego zastosowaniu sąd nie musi go
zastosować)

„Stanowisko”- pozycja w hierarchii zawodowej, służbowej, pozycja w środowisku, w otoczeniu, godność,

funkcja, urząd, posada czy rola

Art. 43 ​środek​ten orzeka się od roku do 10 lat, jeżeli ust. nie stanowi inaczej. ​Zakaz​obowiązuje natomiast
od uprawomocnienia się orzeczenia.

może być orzekany łącznie z orzeczeniem kary jak i samoistnie:

​Art. 59.:
§ 1. Jeżeli przestępstwo ​jest zagrożone karą ​pozbawienia​wolności nieprzekraczającą 3 lat​albo karą łagodniejszego
rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, ​sąd może ​odstąpić od wymierzenia kary​, jeżeli orzeka
równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione​.
§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawcy występku ​o charakterze chuligańskim

3. Zakaz wykonywania określonego zawodu

Art. 41.
§ 1​. Sąd ​
może​orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo ​wykonywania​określonego ​zawodu​, jeżeli sprawca:
1. - nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo
2. - okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
jest to więc środek o charakterze fakultatywnym

„Zawód”- w art. 41 § 1- zawód wyuczony, do którego ktoś jest przygotowany dzięki wykształceniu, szkole,
nauce. Nie jest cechą konstytutywną omawianego terminu wykonywanie zawodu w celach zarobkowych.

Art. 43k.k tzn.:

1. termin obowiązywania zakazu (1-10 lat)
2. i początek biegu tegoż środka (od uprawomocnienia się orzeczenia).

może być orzeczony wraz z orzeczeniem kary jak i samoistnie (art. 59 § 1k.k.).

4. Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej

Art. 41 § 2
§ 2. Sąd może orzec ​zakaz​prowadzenia określonej działalności gospodarczej:
1. - w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności,
2. - jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
jest to więc środek fakultatywny

„Działalność gospodarcza”- (ust. z 2 VII 2004r. o swob. DG) art. 2:​„Działalnością gospodarczą jest ​zarobkowa
działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze
złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.”

jeżeli ustawa nie stanowi inaczej- od roku do 10 lat; okres biegu środka karnego- od uprawomocnienia się
orzeczenia
środek samoistny (art. 59 §1 k.k.) jak i orzekany wraz z orzeczeniem kary

5. Zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych
zwodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką
nad nimi
Art. 41 § 1a​k.k.:
Sąd może orzec zakaz ​zajmowania wszelkich​ 1​
lub określonych​2​stanowisk​1,2​, wykonywania ​wszelkich​3​lub określonych​
4

zawodów​3,4​
albo działalności​5-zakaz ​wykonywania działalności​, związanych z :

84
-wychowaniem,
-edukacją,
-leczeniem
małoletnich lub z opieką nad nimi,
na ​
zawsze​w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko
-wolności seksualnej lub
-obyczajności
na szkodę ​małoletniego​(art. 10 k.c.)
§ 1a - środek fakultatywny
- występuje tu ​de facto ​5 środków karnych
niesamoistny (wymóg skazania za przestępstwa z Rozdz. XXV)
orzekany ​wyłącznie na zawsze- ​SQ- art., 43 § 1 ​Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozbawienie praw
.- ​
publicznych oraz zakazy i nakaz wymienione … w art. 39 pkt 2a … orzeka się w latach od roku do lat 15,…​ <Pohl>
jest to jednak pogląd nieprzekonujący

. Sąd orzeka zakaz, o którym mowa w § 1a, na ​zawsze​w razie ​ponownego​skazania sprawcy w warunkach
§ 1b​
określonych w tym przepisie.
§ 1b – środek obligatoryjny

6. Obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach

Art. 41a § 1
§ 1. Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych
środowiskach lub miejscach, … w razie:
1. - ​
skazania​za przestępstwo ​przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności​na szkodę ​małoletniego
2. -lub inne przestępstwo ​przeciwko wolności​(Rozdz. XXIII k.k.)
3. - oraz w razie ​skazania​za ​umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej;
środek fakultatywny

SQ dotyczy 3. – kiedy spełnione warunki:

1. jeśli skaże się sprawcę za przestępstwo znamienne użyciem przemocy
2. jeśli sprawca zostanie skazany za przestępstwo faktycznie popełnione z użyciem przemocy ​ <Pohl>​-
sformułowanie „z użyciem” jest analogiem sformułowania „z zastosowaniem” którego użyto w art.
115 § 3 formułując jedno z kryteriów przyjmowania podobieństwa przestępstw
środek samoistny (odstąpienie od wymierzenia kary- art. 59 § 1k.k.) jak i orzekany wraz z orzeczeniem
kary

…obowiązek lub zakaz może być połączony z ​obowiązkiem zgłaszania się​do Policji lub innego wyznaczonego organu
w określonych odstępach czasu.

Jeżeli ust. nie stanowi inaczej orzeka się go od roku do 15 lat (art. 43 § 1)

§ 2​Sąd orzeka obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach … w razie skazania na karę
pozbawienia wolności​​bez warunkowego zawieszenia jej wykonania​za przestępstwo przeciwko wolności ​seksualnej​lub
obyczajności​na szkodę ​małoletniego​; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do
Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.
§ 2 – środek niesamoistny
§ 2 – środek obligatoryjny

. Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach … ​na zawsze​w razie
§ 3​
ponownego​skazania sprawcy w warunkach określonych w § 2.

Obowiązek obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia (art. 43 § 2 k.k.), okres nie biegnie w czasie
odbywania kary pozbawienia wolności, choćby orzeczonej za inne przestępstwo

7. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach

Art. 41a § 1
85
§ 1. Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych
… miejscach, … w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę
małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem
przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej;
obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w
określonych odstępach czasu.

Wszystko odpowiednio do przypadku obowiązku powstrzymywania się od przebywania w określonych

środowiskach.

8. Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami

Art. 41a § 1
Sąd może orzec …. zakaz kontaktowania się z określonymi osobami,
… w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne
przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy
przeciwko osobie najbliższej;
obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w
określonych odstępach czasu​.

Wszystko odpowiednio do przypadku obowiązku powstrzymywania się od przebywania w określonych

środowiskach.

9. Zakaz zbliżania się do określonych osób

Art. 41a § 1
Sąd może orzec … zakaz zbliżania się do określonych osób, …
w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności
seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za
umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej;
obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w
określonych odstępach czasu.

Wszystko odpowiednio do przypadku obowiązku powstrzymywania się od przebywania w określonych

środowiskach.

+ ​art. 43 § 4​– sąd orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób ma obowiązek wskazać odległość od
osób chronionych, jaką skazany musi zachować.

10.Zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu

Art. 41a § 1
Sąd może orzec … zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, …
w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności
seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za
umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej;
obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w
określonych odstępach czasu.

Wszystko odpowiednio do przypadku obowiązku powstrzymywania się od przebywania w określonych

środowiskach.

11.Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

Art. 41a § 1
Sąd może orzec … nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, …
w razie skazania za przestępstwo
przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego
lub inne przestępstwo przeciwko wolności
oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej;
obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w
określonych odstępach czasu.
86
Wszystko odpowiednio do przypadku obowiązku powstrzymywania się od przebywania w określonych
środowiskach, ale (​!​)​​różnica zachodzi w czasie na jaki orzeka się ten środek karny- orzeka się go bowiem od
roku do lat ​10 ​(a nie 15 jak w pozostałych)

12.Zakaz wstępu na imprezę masową (tzw. zakaz stadionowy)

Art. 41b § 1
Sąd ​może​orzec zakaz wstępu na imprezę masową, jeżeli
- przestępstwo zostało popełnione w związku z taką imprezą,
-a udział sprawcy w imprezach masowych zagraża dobrom chronionym prawem.
Sąd orzeka zakaz wstępu na imprezę masową ​w wypadkach wskazanych w ustawie​.

Jest to środek ​zarówno​fakultatywny jak i obligatoryjny!

O obligatoryjności tego środka mowa gdy mówimy o wykroczeniach popełnionych w związku z imprezą
masową z:
1. Art. 50 k.w.- nieopuszczanie zbiegowiska publicznego mimo wezwania właściwego organu;
2. Art. 51 k.w.- zakłócanie krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem spokoju, porządku
publicznego, spoczynku nocnego albo wywoływanie zgorszenia w miejscu publicznym;
3. Art. 52a k.w.- publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;
publiczne nawoływanie do przeciwdziałania przemocą (także nieposłuszeństwo ) aktowi
stanowiącemu źródło powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej; publiczne
pochwalanie popełnienia przestępstwa;
4. Art. 124 k.w.- umyślne niszczenie cudzej rzeczy, jej uszkadzanie, czynienie jej niezdatną do użytku,
przy szkodzie ≤ 250 PLN
5. Art. 143 k.w.- utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku
publicznego ze złośliwości lub swawoli
6. Art. 54 u.b.i.m.- niewykonanie polecenia porządkowego; art. 55 u.b.i.m.- niewykonywanie poleceń
Policji lub ŻW w miejscu i w czasie trwania imprezy masowej; art. 56 u.b.i.m.- wnoszenie lub
posiadanie na imprezie masowej napój alkoholowych; <-> art. 65 ust. 2 u.b.i.m.
Jest to środek obligatoryjny także wobec sprawców z art. 59 i 60 u.b.i.m.
Art. 65.
1. W razie ukarania za wykroczenie, o którym mowa w art. 50, 51, 52a, 124 lub 143 ustawy z dnia 20 maja 1971
r. – Kodeks wykroczeń lub o którym mowa w art. 54–56 niniejszej ustawy, popełnione w związku z imprezą
masową artystyczno-rozrywkową, sąd może orzec środek karny ​zakazu wstępu na imprezę masową​na okres
od 2 do 6 lat.
2. W razie ukarania za wykroczenie, o którym mowa w art. 50, 51, 52a, 124 lub 143 Kodeksu wykroczeń, lub o
którym mowa w art. 54–56 niniejszej ustawy, popełnione w związku z masową imprezą sportową, w tym
meczem piłki nożnej, sąd orzeka środek karny ​zakazu wstępu na imprezę masową​na okres od 2 do 6 lat.

Orzekany jest na okres od 2 do 6 lat (art. 43 § 1 oraz art. 65 ust. 2 u.b.i.m.)

Środek samoistny jak i orzekany wraz z orzeczeniem kary

§ 3. Orzekając zakaz wstępu na imprezę masową za czyn popełniony w związku z masową imprezą sportową, sąd może
orzec ​
obowiązek przebywania skazanego w czasie trwania​niektórych imprez masowych objętych zakazem ​w
określonym miejscu stałego pobytu​, kontrolowany w sposób określony w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia
wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego.
§ 5. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może orzec, że ​po upływie okresu​, na który orzeczono obowiązek
określony w § 3​, ​skazany będzie obowiązany do stawiennictwa w czasie trwania niektórych imprez masowych objętych
zakazem w jednostce organizacyjnej Policji​lub w miejscu określonym przez właściwego, ze względu na miejsce
zamieszkania skazanego, komendanta powiatowego, rejonowego lub miejskiego Policji.

§ 4. Sąd orzeka zakaz wstępu na imprezę masową i obowiązek określony w § 3, w razie ponownego skazania sprawcy za
przestępstwo popełnione w związku z imprezą masową.

§ 2. Zakaz wstępu na imprezę masową obejmuje ​wszelkie​imprezy masowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej​oraz
mecze piłki nożnej​rozgrywane przez ​polską ​kadrę narodową​lub polski ​klub sportowy​poza terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej.

87
Art. 43 § 2​​- Pozbawienie praw publicznych, obowiązek lub zakaz obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia;
okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za
inne przestępstwo​.

„Impreza masowa”- art. 3 u.b.i.m.:

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) imprezie masowej – należy przez to rozumieć:
-imprezę masową artystyczno-rozrywkową,
-masową imprezę sportową, w tym mecz piłki nożnej, o których mowa w pkt 2–4, z wyjątkiem imprez:

88
a) organizowanych w teatrach, operach, operetkach, filharmoniach, kinach, muzeach, bibliotekach, domach kultury i
galeriach sztuki lub w innych podobnych obiektach,
b) organizowanych w szkołach i placówkach oświatowych przez zarządzających tymi szkołami i placówkami,
c) organizowanych w ramach współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży,
d) sportowych organizowanych dla sportowców niepełnosprawnych,
e) sportu powszechnego o charakterze rekreacji ruchowej, ogólnodostępnym i nieodpłatnym, organizowanych na
terenie otwartym,
f) zamkniętych organizowanych przez pracodawców dla ich pracowników

– jeżeli rodzaj imprezy odpowiada przeznaczeniu obiektu lub terenu, gdzie ma się ona odbyć;

2) ​
imprezie masowej artystyczno-rozrywkowej​– należy przez to rozumieć imprezę o charakterze artystycznym,
rozrywkowym lub zorganizowane publiczne oglądanie przekazu telewizyjnego na ekranach lub urządzeniach
umożliwiających uzyskanie obrazu o przekątnej przekraczającej 3 m, która ma się odbyć:
a) ​
na stadionie​, w innym obiekcie niebędącym budynkiem lub na terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy
masowej, na których ​liczba​​udostępnionych​przez organizatora ​miejsc​dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa
budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi ​nie mniej niż 1000​,
b) ​
w hali sportowej​​lub w innym​budynku umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, w których liczba
udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami
dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi ​nie mniej niż 500​;

) masowej imprezie sportowej​– należy przez to rozumieć imprezę masową mającą na celu ​współzawodnictwo
3​
sportowe lub popularyzowanie kultury fizycznej​, organizowaną na:
a) ​
stadionie​lub ​w innym​obiekcie niebędącym budynkiem, na którym liczba udostępnionych przez organizatora miejsc
dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej,
wynosi ​nie mniej niż 1000​, a w przypadku ​hali sportowej lub innego​budynku umożliwiającego przeprowadzenie
imprezy masowej – ​nie mniej niż 300​,
b) ​
terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej​, na którym liczba udostępnionych przez organizatora
miejsc dla osób wynosi ​nie mniej niż 1000​;

4) ​
meczu piłki nożnej​– należy przez to rozumieć masową imprezę sportową mającą na celu współzawodnictwo w
dyscyplinie piłki nożnej, organizowaną na stadionie lub w innym obiekcie sportowym, na którym liczba udostępnionych
przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi
ochrony przeciwpożarowej, wynosi ​nie mniej niż 1000​;

5​) imprezie masowej podwyższonego ryzyka​– należy przez to rozumieć imprezę masową, w czasie której, zgodnie z
informacją o przewidywanych zagrożeniach lub dotychczasowymi doświadczeniami dotyczącymi zacho​wania osób
uczestniczących, istnieje obawa wystąpienia aktów przemocy lub agresji;

13.Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych

Art. 41c § 2
Sąd ​
może​orzec zakaz ​wstępu​do ośrodków gier i ​uczestnictwa​w grach hazardowych, w razie
-skazania za przestępstwo
-popełnione w związku z urządzaniem gier hazardowych lub udziałem w nich​.
środek fakultatywny
może być wydany wraz z orzeczeniem kary jak i samoistnie
obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia; okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie
odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo ​(art. 43 § 2 k.k.)
(art. 43 § 1)- orzeka się go na okres od roku do 10 lat

Art. 4 ust. 1. u.g.h.:

Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) ​
ośrodkach gier​– rozumie się przez to:
-​
kasyno gry​– jako wydzielone miejsce, w którym prowadzi się 1. gry cylindryczne, gry w karty, gry w kości lub gry na
automatach, 2. na podstawie zatwierdzonego regulaminu, 3. przy czym minimalna łączna liczba urządzanych gier
cylindrycznych i gier w karty wynosi 4, a liczba zainstalowanych automatów wynosi od 5 do 70 sztuk,
-​
salon gry bingo pieniężne​– jako wydzielone miejsce, w którym prowadzi się grę bingo pieniężne na podstawie
zatwierdzonego regulaminu;
2) ​
punkcie przyjmowania zakładów wzajemnych​– rozumie się przez to wydzielone miejsce, w którym przyjmowane są
zakłady totalizatora lub bukmacherstwa, na podstawie zatwierdzonego regulaminu​.

Gry hazardowe​- art. 1 i 4 ust.2 u.g.h.- ​gry losowe​, ​zakłady wzajemne​oraz ​gry na automatach
89
Gry losowe​- art. 2 ust.1 u.g.h.- ​gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik w szczególności zależy od
przypadku, a warunki gry określa regulamin. Są to:
1) ​
gry liczbowe​– gry, w których wygraną uzyskuje się przez prawidłowe wytypowanie liczb, znaków lub innych
wyróżników, a wysokość wygranych zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek, oraz gra liczbowa keno, w której
wygraną uzyskuje się przez prawidłowe wytypowanie liczb, a wysokość wygranych stanowi iloczyn wpłaconej stawki i
mnożnika ustalonego dla poszczególnych stopni wygranych;
2) ​
loterie pieniężne​, w których uczestniczy się przez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a podmiot
urządzający loterię oferuje wyłącznie wygrane pieniężne;
3) ​
gra telebingo​, w której uczestniczy się przez nabycie dowodu udziału w grze
zawierającego przypadkowe zestawy liczb lub znaków z góry ustalonego zbioru liczb lub znaków, przeprowadzana na
skalę ogólnokrajową z losowaniem nadawanym jako audycja telewizyjna, a podmiot urządzający grę oferuje wygrane
pieniężne lub rzeczowe;
4) ​
gry cylindryczne​, w których uczestniczy się w grze przez wytypowanie liczb, znaków lub innych wyróżników, a
wysokość wygranej zależy od określonego z góry stosunku wpłaty do wygranej, zaś wynik gry ustalanyjest za pomocą
urządzenia obrotowego;
5) ​
gry w karty​: black jack, poker, baccarat;
6) ​
gry w kości​ ;
7) ​
gra bingo pieniężne​, w której uczestniczy się przez nabycie przypadkowych zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru
liczb, a podmiot urządzający grę oferuje wyłącznie wygrane pieniężne, których wysokość zależy od łącznej kwoty
wpłaconych stawek;
8) ​
gra bingo fantowe​, w której uczestniczy się przez nabycie przypadkowych zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru
liczb, a podmiot urządzający grę oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe;
9) ​
loterie fantowe​, w których uczestniczy się przez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a podmiot
urządzający loterię oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe;
10) ​loterie promocyjne​, w których uczestniczy się przez nabycie towaru, usługi lub innego dowodu udziału w grze i tym
samym nieodpłatnie uczestniczy się w loterii, a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub
rzeczowe;
11) ​loterie audioteksowe​, w których uczestniczy się przez:
a) odpłatne połączenie telefoniczne lub
b) wysyłanie krótkich wiadomości tekstowych (SMS) z użyciem publicznej
sieci telekomunikacyjnej
– a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe.

Zakłady wzajemne​- art. 2 ust. 2 u.g.h.

Zakładami wzajemnymi są zakłady o wygrane pieniężne lub rzeczowe, polegające na odgadywaniu:
1) wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość
wygranej zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek – ​totalizatory​;
2) zaistnienia różnych zdarzeń, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranych zależy od umówionego,
między przyjmującym zakład a wpłacającym stawkę, stosunku wpłaty do wygranej – ​bukmacherstwo​.

Gry na automatach​- art. 2 ust. 3 u.g.h.

Grami na automatach są gry na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicznych lub elektronicznych, w tym
komputerowych, o wygrane pieniężne lub rzeczowe, w których gra zawiera element losowości​.
+ art. 2 ust. 5 u.g.h.
Grami na automatach są także gry na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicznych lub elektronicznych, w tym
komputerowych, organizowane w celach komercyjnych, ​w których grający nie ma możliwości uzyskania wygranej
pieniężnej lub rzeczowej​, ale gra ma charakter losowy.

14.Zakaz prowadzenia pojazdów

14.1. Okresowy (​terminowy​) zakaz prowadzenia pojazdów ​określonego​rodzaju ​o charakterze

fakultatywnym
Art. 42 § 1
Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie
- skazania ​
osoby uczestniczącej w ruchu​za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, ​(Rozdz. XXI k.k.)
w szczególności -> jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika,-> że prowadzenie pojazdu przez tę osobę
zagraża bezpieczeństwu w komunikacji​.
Środek fakultatywny

90
„Osoba uczestnicząca w ruchu”- nie tylko kierowca, lecz i pasażer i pieszy. Orzeczenie tego środka nie jest
uzależnione od posiadania przez osobę uprawnień do prowadzenia pojazdu. W ustawie zdefiniowano pojęcie
„uczestnik ruchu” co jest synonimem ww.
W ustawie pojęcie „kierujący” ≠ „kierowca” (osoba uprawniona do kierowania pojazdem silnikowym).

Orzekany od roku do 10 lat (art. 43 § 1)

obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia; okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie
odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo ​(art. 43 § 2 k.k.)
art. ​
43 § 3​- obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu. Do momentu
wykonania obowiązku czas zakazu prowadzenia pojazdu nie biegnie.

„Pojazd”- art. 2 pkt 31 p.r.d.

-pojazd silnikowy
-pojazd samochodowy (nie obejmuje ciągnika rolniczego)
-pojazd wolnobieżny, członowy, specjalny, używany do celów specjalnych, uprzywilejowany, zabytkowy;
+ inne definicje

14.2. Okresowy (​terminowy​) zakaz prowadzenia ​wszelkich​pojazdów albo pojazdów określonego

rodzaju o charakterze ​obligatoryjnym
Art. 42 § 2
Sąd ​orzeka​zakaz prowadzenia ​wszelkich​pojazdów albo pojazdów ​określonego​rodzaju, jeżeli
- sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1
-był w stanie nietrzeźwości,
(Art. 115 § 16 – zawartość alkoholu we krwi < 0,5 promila; zawartość alkoholu < 0,25 mg/dm​3​wydychanego
powierza)
-pod wpływem środka odurzającego
-lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177
Środek obligatoryjny
Zakaz orzekany jest od roku do 10 lat

14.3. Obligatoryjny zakaz prowadzenia ​wszelkich​pojazdów mechanicznych ​na zawsze

Art. 42 § 3
S​
ąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, jeżeli
-> sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w ​art. 173​(sprowadzenie katastrofy w ruchu), którego
następstwem jest ​śmierć innej osoby​lub c​iężki uszczerbek na jej zdrowiu​,
-> albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w ​art. 177 § 2​(nieumyślne spowodowanie wypadku
komunikacyjnego którego następstwem jest śmierć człowieka lub jego ciężki uszczerbek na zdrowiu)
-> lub w ​
art. 355 § 2​(przestępstwo żołnierza który prowadząc uzbrojony pojazd mechaniczny nieumyślnie powoduje
wypadek komunikacyjny którego następstwem jest śmierć człowieka lub jego ciężki uszczerbek na zdrowiu)
-był w stanie nietrzeźwości
-lub pod wpływem środka odurzającego
-lub zbiegł z miejsca zdarzenia,
chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. <- ​dzięki temu sąd może
odstąpić od obligatoryjnego orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze.

Art. 42 ​§ 4
Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze ​w razie ponownego​skazania osoby
prowadzącej pojazd mechaniczny ​w warunkach określonych w § 3​.

15.Przepadek
W polskim prawie karnym wyróżniamy następujące rodzaje przepadku:
1) Przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (​products sceleris,​owoców przestępstwa)
Art. 44 § 1
Sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących ​bezpośrednio​z przestępstwa.
Środek obligatoryjny- ma to podkreślać nieopłacalność przestępstwa
Art. 44 ​§ 5

91
 Przepadku przedmiotów określonych w § 1 lub 2 nie orzeka się, jeżeli podlegają one
zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.

2) Przedmiotów które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa (​instrumenta

sceleris)​
Art. 44 § 2
Sąd może orzec, a w wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek przedmiotów,
które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.
Środek fakultatywny, poza wypadkami wskazanymi w ust.
Art. 44 ​§ 3
Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w § 2 byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego
czynu, sąd zamiast przepadku może orzec ​nawiązkę​na rzecz Skarbu Państwa​.
Przedmiotem służącym do popełnienia przestępstwa jest nie tylko przedmiot ku temu specjalnie
przygotowany, lecz przedmiot faktycznie służący popełnieniu przestępstwa.
Art. 44 ​§ 5
Przepadku przedmiotów określonych w § 1 lub 2 nie orzeka się, jeżeli podlegają one
zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.
Art. 44 ​§ 7
Jeżeli przedmioty wymienione w § 2 lub 6 ​nie stanowią własności sprawcy​, ich przepadek
można orzec ​tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie​;
w razie ​współwłasności​orzeka się ​przepadek udziału​należącego do sprawcy ​lub​przepadek
równowartości tego udziału​.

3) Równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa lub przedmiotów które

służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa
Art. 44 § 4
Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w ​§ 1 lub 2 nie jest możliwe​, sąd może orzec
przepadek ​równowartości przedmiotów
-pochodzących bezpośrednio z przestępstwa
-lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.
Środek fakultatywny

4) Przedmiotów których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie lub przewóz stanowi

przestępstwo
Art. 44 § 6
W razie skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania,
obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych przedmiotów, sąd może orzec, a
w wypadkach przewidzianych w ustawie orzeka, ich przepadek.
Środek fakultatywny, poza przypadkami wskazanymi w ust.
Dotyczy on w szczególności:
a) środków masowej zagłady lub środki walki (art. 121 § 1 k.k. )
b) szkodliwych dla zdrowia substancji, środków spożywczych lub innych artykułów
powszechnego użytku lub też środków farmaceutycznych nie odpowiadających
obowiązującym warunkom jakości, (art. 165 § 1 k.k.)
c) substancji lub przyrządów wybuchowym, materiałów radioaktywnych, urządzeń
emitującym promienie jonizujące lub innych przedmiotów lub substancji, które mogą
sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich
rozmiarach (art. 171 § 1 k.k.)
d) odpadów lub substancji które mogą zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub
spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub
zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach (art. 183 § 1
k.k.)
e) wyrabianej lub posiadanej bez zezwolenia broni palnej lub amunicji (art. 263 § 1 i 2 k.k.)

92
 f) środków odurzających, substancji psychotropowych, słomy makowej (art. 53 ust. 1 ust. o
przeciwdziała. narkom.) oraz napojów spirytusowych (art. 41-44 ust. o wyrobie napojów
spirytusowych…)
Jako iż wymienione przedmioty nie stanowią często własności sprawcy ich przepadek orzeka się
zgodnie z art. 44 § 7
Jeżeli przedmioty wymienione w § 2 lub 6 nie stanowią własności sprawcy, ich przepadek
można orzec tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie; w razie współwłasności orzeka
się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

5) Korzyści majątkowej osiągniętej przez sprawcę z popełnienia przestępstwa

Art. 45 § 1
Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść
nie podlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6​, sąd orzeka
​
przepadek takiej korzyści albo jej równowartości.
Środek obligatoryjny
Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega
zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.
Art. 45 § 5.
W razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek
równowartości tego udziału.
??? str. 426
Korzyść majątkowa- każde powiększenie majątku w szczególności rzeczy ruchome, rzeczy
nieruchome i prawa majątkowe.
Przepadek korzyści majątkowej osiągniętej z popełnienia przestępstwa jest obwarowany
domniemaniami prawnymi wzruszalnymi (​praesumtiones iuris tantum)​- obalanymi dowodem
wskazującym, iż jednak nie jest tak, że zwiększenie majątku sprawcy jest konsekwencją korzyści
majątkowej osiągniętej z popełnienia przestępstwa. Ciężar dowodu spoczywa na spracy lub innym
zainteresowanym podmiocie.
1. Domniemanie- ​art. 45 § 2k.k​.- W
​ razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia
sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, uważa się,
że ​mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł​​
w
czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu​, ​do chwili wydania chociażby
nieprawomocnego wyroku,​stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba
że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi ​dowód przeciwny​.
2. Domniemanie – ​art. 45 § 3​k.k.- ​Jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże
prawdopodobieństwo, że sprawca, o którym mowa w § 2, ​przeniósł na osobę fizyczną,
prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej​, faktycznie lub pod
jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie ​stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia
przestępstwa​, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub
jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że
zainteresowana osoba lub jednostka organizacyjna przedstawi ​dowód zgodnego z
prawem.
Art. 45 ​§ 4
Przepisy § 2 i 3 ​stosuje się także przy dokonaniu zajęcia stosownie do przepisu art. 292 § 2
Kodeksu postępowania karnego,
-przy zabezpieczeniu grożącego przepadku korzyści
-oraz przy egzekucji tego środka.
Osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w § 3, może wystąpić z
powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania; do czasu
prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu.
Art. 45 § 6
Objęta przepadkiem korzyść majątkowa lub jej równowartość przechodzi na własność Skarbu
Państwa ​z chwilą uprawomocnienia się wyroku​, a w wypadku, o którym mowa w § 4 zdanie
drugie, z chwilą uprawomocnienia się ​wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi
Państwa.

93
 Z zagadnieniem korzyści majątkowej łączy się również instytucja ​tzw. zwrotu korzyści majątkowej
zawarta w ​art. 52 k.k​.
W wypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej,
prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej,
a popełnione przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie,
sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości lub w
części na rzecz Skarbu Państwa;
nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi.

16.Obowiązek naprawienia szkody

Art​. 46 § 1​k.k.
W razie ​skazania​sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka,
obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody​w całości albo w części
lub​​zadośćuczynienia​za doznaną krzywdę;
przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.
Jest to środek w pewnych sytuacjach fakultatywny, a w pewnych obligatoryjny:
Jako środek fakultatywny:
- w sytuacji niezłożenia przez pokrzywdzonego lub inną osobę uprawnioną (os. najbliższą lub prokuratora
ww. śmierci pokrzywdzonego- art. 52 § 1 k.p.k.) wniosku o naprawienie szkody
Złożenie takowego wniosku- jest to środek obligatoryjny.

Aby orzeczenie obowiązku naprawienia szkody mogło mieć miejsce konieczne jest wykazanie jej istnienia w
postępowaniu. Należy jednak pamiętać że treść obowiązku naprawienia szkody wyznaczają zasady prawa
cywilnego- nie można ich jednak bezkrytycznie stosować bowiem np.:
-SQ w prawie cywilnym co obejmuje stwierdzenie ”​szkoda​”- czy obejmuje tylko uszczerbki majątkowe
(​szkoda majątkowa​; W. Warkałło) czy także dodatkowo uszczerbki niemajątkowe (​szkoda niemajątkowa​ ,
krzywda​, Radwański). Z art. 46 §1 wynika bowiem iż nie można mówić o szkodzie skutkującej obowiązkiem
naprawienia jej w dobrach o charakterze niemajątkowym- sąd orzeka bowiem wtedy o obowiązku
zadośćuczynienia za doznaną ​krzywdę.
- zgoda dysponenta dobrem na jego naruszenie nie zawsze skutkuje (w przeciwieństwie do prawa cywilnego)
eliminacją przestępczości w prawie karnym a w konsekwencji możliwością orzeczenia obowiązku
naprawienia szkody
Szkoda może przejawiać się w dwóch postaciach (rodzajach):
1. Strata (​damnum emergens​) (szkoda rzeczywista)
2. Utracone korzyści (​lucrum cessans​) (szkoda ewentualna?)
Aby wykazać iż wyrządzono przestępstwem szkodę stosuje się tzw. ​metodę dyferencjacyjną​- porównanie
majątku rzeczywistego ze stanem hipotetycznym:
S.R. ≥ S.H- brak szkody
S.R. < S.H. oraz S.R.< S.S.P.Z.S.- strata
S.R. < S.H. S.R = S.S.P.D.S. – utracone korzyści
S.R. < S.H. przy czym różnica ta jest > niż gdyby wynikało to z porównania S.R. ze S.S.P.Z.S.- strata i utrata
korzyści
Aby móc orzec obowiązek naprawienia szkody za dane przestępstwo szkoda musi być wpisana w znamiona
przestępstwa, musi być w kauzalnym (przyczynowym) i normatywnym związku z zachowaniem się sprawcy
przestępstwa.

Sposoby wykonania obowiązku naprawienia szkody:

1. Restytucja naturalna- przywrócenie stanu poprzedniego
2. Rekompensata (odszkodowanie) pieniężne- zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej
Sąd może orzec naprawienie szkody w całości lub w części- pozostałej części poszkodowany może
dochodzić w postępowaniu cywilnym.
W przypadku współdziałania przy wyrządzeniu szkodzie- orzeczenie obowiązku ​pro rata parte (​wd. udziału),
każdy z obowiązków orzekany jest oddzielnie do każdego współdziałającego.

Nie orzeka się obowiązku naprawienia szkody gdy:

1. Szkoda została naprawiona

94
 2. Pokrzywdzony wytoczył wcześniej w sprawie naprawienia szkody powództwo cywilne- w odrębnym
postępowaniu cywilnym bądź w postępowaniu karnym (wówczas jest to tzw. postępowanie
adhezyjne)
Art. 49a § 2 k.p.k.
Sąd może zrezygnować z orzeczenia obowiązku naprawienia szkody, nawet gdy jest to obligatoryjne,
warunkiem jest zamienne (zastępcze) orzeczenie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego (nawiązka zamienna,
następcza)- art. 46 ​§ 2​.

17.Obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

Art. 46 § 1
Stosuj się tutaj przepisy odpowiednio jak do obowiązku naprawienia szkody, z tym że:
- zadośćuczynienie wymaga przestępstwa w którym doznano krzywdy (szkody niemajątkowej)
-zadośćuczynienie następuje poprzez zapłatę zapłatę jednorazowego pieniężnego zadośćuczynienia- nie
jest to oczywiście restytuowanie ujemnych przeżyć psychicznych lecz łagodzenie ich skutków.
-obowiązek zadośćuczynienia sąd może orzec tylko w całości

18.Nawiązka
Art. 47​k.k.
§ 1 ​W razie skazania sprawcy za ​
umyślne przestępstw​o
1.-przeciwko życiu (Rozdz. XIX)
2.-lub zdrowiu (Rozdz. XIX)
3.-albo za inne przestępstwo umyślne,
którego skutkiem jest:
->śmierć człowieka,
->ciężki uszczerbek na zdrowiu,
->naruszenie czynności narządu ciała
->lub rozstrój zdrowia,
a także w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w:
4.-art. 173,
5.-174,
6.-177
7.-lub art. 355,
jeżeli sprawca 1. był w stanie nietrzeźwości lub 2. pod wpływem środka odurzającego lub 3. zbiegł z
miejsca zdarzenia (ad. 4,5,6, i 7)
sąd może orzec nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy
Postpenitencjarnej.
§ 2 ​W razie skazania sprawcy
8.-za przestępstwo przeciwko środowisku
sąd może orzec nawiązkę na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej, o którym mowa w art. 400 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska…

Pierwotnie naważka była orzekana na rzecz poszkodowanego, w wysokości odpowiadającej dwukrotności

wartości wyrządzonej mu szkody – por. art. 290 § 2 k.k.
Środek fakultatywny

Jednakże kompetencję do orzeczenia nawiązki może także orzec Inny przepis:

-art. 44 § 3 zamiast określonego w art. 44 § 2 przepadku przedmiotów
-art. 46 § 2 zamiast określonego w art. 46 § 1 obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia
-art. 57a § 2 k.k.- W wypadku określonym w § 1 sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, chyba że
orzeka obowiązek naprawienia szkody, obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązkę na
podstawie art. 46​. Jeżeli​​pokrzywdzony nie został ustalony, sąd może orzec nawiązkę na rzecz Funduszu
Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej​<- art. 115 § 21 k.k.

95
Art. 48 – nawiązkę orzeka się do 100.000 PLN- pozostaje kwestia dolnej granicy (różne opinie: 100 PLN, 1
​ gr.- gdyż nigdzie nie sformułowano przepisu iż nawiązkę orzeka się w
PLN, 10 gr., Cieślakowski, ​<Pohl> 1
PLN)

19.Świadczenie pieniężne
Art. 49​k.k.
§ 1.
-Odstępując od wymierzenia kary,
- a także w wypadkach wskazanych w ustawie,
sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej;
świadczenie to nie może przekroczyć ​60 000 złotych​.

§ 2. W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w

- art. 178a,
-179
-lub art.180,
sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej do wysokości określonej w § 1.

20.Podanie wyroku do opinii publicznej

Art. 50​k.k.
Sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości (warunki:)
1. w określony sposób​,​- ​treść, czas, miejsce, środek, sposób, -> art. 198 oraz 199 k.k.w
2. jeżeli uzna to za celowe, w szczególności ​ze względu na społeczne oddziaływanie​skazania,
3. ​o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego.

Środek fakultatywny, choć ​W!​- art. 215 : N

​ a wniosek pokrzywdzonego​sąd orzeka podanie wyroku
skazującego do publicznej wiadomości​.

Rozdział IV
Środki probacyjne
Środki probacyjne to środki związane z poddaniem sprawcy próbie. W polskim prawie karnym są nimi:
1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego
2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary
3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego

1.1. Warunki umożliwiające sądowi zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego

Art. 66. K.k.

§ 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna
szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą
wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego
właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają
przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku
prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego

karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.

96
 § 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił
szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe
umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego
karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Wyartykułowane wyżej warunki (przesłanki) zastosowania WUPK dzielimy na:

● Materialne:
1. Wina nie może być znaczna ≠ nieznaczna
2. SSC nie jest znaczna
3. Okoliczności popełnienia czynu nie budzą w ocenie sądu wątpliwości
4. Postawa sprawcy​1​, jego właściwości​2 i warunki osoboiste​3 oraz dotychczasowy sposób​4 uzasadniają
przypuszczenie sądu, że pomimo umorzenia postępowania karnego sprawca będzie przestrzegał porządku
prawnego, w szczególności- nie popełni on ponownie przestępstwa <- jest oto tzw. pozytywna prognoza
kryminologiczna odnośnie przyszłego zachowania się sprawcy

● Formalne:
1. Sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne- jeśli w przeszłości skazanie za czyn umyślny
uległo zatarciu- także neguje to możliwość WUPK
2. Przestępstwo w sprawie którego ma zostać WUPK było zagrożone karą:
3 lat pozbawienia wolności
5 lat pozbawienia wolności- możliwe gdy spełnił się choćby jeden z wymienionych warunków:
- pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą
- sprawca naprawił szkodę
- pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody

1.2.Organ kompetentny do warunkowego umorzenia postępowania karnego

Art. 336. K.p.k.

§ 1. Jeżeli spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może
zamiast aktu oskarżenia​sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie.

§ 2. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy art. 332 § 1 pkt 1, 2, 4 i 5 (co wniosek musi zawierać w swej
treści). Uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że ​ wina
oskarżonego​nie budzi wątpliwości​, a nadto ​okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem.

Termin „oskarżony ” stosuje się ze względu na jego definicję legalną z:

Art. 71. K.p.k.

§ 2. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do
której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

1.3.Forma i zawartość orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego

Art. 341 § 5 k.p.k.:

§ 5. W przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania ​sąd​orzeka na posiedzeniu ​wyrokiem.

Minimalna treść wyroku umarzającego:

97
 Art. 342 § 1- 3 k.p.k.:

1) Dokładne określenie czynu oskarżonego

2) Wskazanie przepisu ustawy karnej pod który ten czyn podpada
3) Oznaczenie czasu trwania ​okresu próby
4) Nałożone na oskarżonego obowiązki oraz sposób i termin ich wykonania
5) W razie uznania za celowe- określenie dozoru kuratora, osoby godnej zaufania lub instytucji lub organizacji
społecznej
6) W razie potrzeby- rozstrzygnięcie co do dowodów rzeczowych <- może być ono zaskarżone zażaleniem przez
oskarżonego, pokrzywdzonego, osobę od której dowody odebrano, osobę która zgłosiła do nich roszczenie

+ art. 341 § 2 k.p.k.- oskarżony także może sprzeciwić się WUPK- sprawę kieruje się wtedy na rozprawę

1.4.Okres próby i możliwe do nałożenia na sprawcę w czasie trwania tego okresu środki probacyjne

Określa to wszystko art. 67 k.k.:

§ 1. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2

lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

§ 2. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać

sprawcę pod ​dozór​​kuratora​lub ​osoby godnej zaufania​, ​stowarzyszenia, instytucji
albo organizacji społecznej​, do której działalności należy troska o ​wychowanie​,
zapobieganie demoralizacji​lub ​pomoc skazanym.​

Według art. 67 § 3 natomiast, sąd może w okresie próby nałożyć na sprawce następujące obowiązki:

1) Naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości lub w części <- jest to obowiązek orzekany
obligatoryjnie
2) Informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby
3) Przeproszenie pokrzywdzonego
4) Wykonywanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby
5) Powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających
6) Powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub
zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób
7) Opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym -> art. 67 § 3 k.k. - nakładając na sprawcę
przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek
opuszczenia lokalu sąd określa sposób kontaktu sprawcy z pokrzywdzonym.

UWPK sąd może orzec także środki karne wobec sprawcy:

1) Świadczenie pieniężne z art. 39 pkt 7 k.k.

2) Nawiązkę z art. 39 pkt 6 k.k.
3) Zakaz prowadzenia pojazdów z art. 39 pkt 3 k.k.- w okresie 2 lat

1.5. Podjęcie postępowania karnego warunkowo umorzonego

98
 1.5.1. Obligatoryjne podjęcie postępowania karnego warunkowo umorzonego

Sąd jest zobowiązany do podjęcia PKWU jeżeli spełnione zostaną przesłanki z:

Art. 68.
§ 1. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli: (koniunkcyjne spełnienie warunków)
- sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, <- jest nim również przestępstwo umyślno-
nieumyślne
- za które został prawomocnie skazany. <- nie dotyczy to tylko okresu próby; wystarczy* ​że uprawomocni się
to prawomocne skazanie przed upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby (§ 4*)

1.5.2. Fakultatywne podjęcie postępowania karnego warunkowo umorzonego

Art. 68

§ 2. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w ​okresie próby​1 ​rażąco narusza porządek
prawny​, w szczególności gdy:
1. popełnił inne niż określone w §1 przestępstwo,
2. jeżeli uchyla się od dozoru,- art. 169- 173 k.k.w.; dowiedziawszy się o oddaniu pod dozór skazany
zobowiązany jest bezzwłocznie , a najpóźniej w ciągu 7 dni stawić się u kuratora sądowego SR w okręgu
którego dozór ma być wykonywany; dozór odbywa się miejscu zamieszkania lub pobytu skazanego (z
reguły); celem jest pomoc w readaptacji społecznej skazanego co ma wyraz np. w kontrolowaniu
nałożonych na niego obowiązków; ​ponadto w okresie próby zakres obowiązków może ulec rozszerzającej
lub zwężającej a nawet wyłączającej je zmianie.
3. uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku
4. uchyla się od orzeczonego wobec niego środka karnego
5. nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

§ 2a. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli okoliczności, o których mowa w § 2, zaistnieją po udzieleniu
sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko
temu szczególne względy.

§ 3. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca ​po wydaniu orzeczenia o WUP, lecz ​
przed jego
2​
uprawomocnieniem się​, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił
przestępstwo.

1.5.3. Moment, do którego można podjąć postępowanie karne warunkowo umorzone

Art. 68 § 4. WUPK nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy ​od zakończenia​okresu próby.

1.5.4. Prawnokarna konsekwencja niepodjęcia postępowania karnego warunkowo umorzonego

Zgodnie z art. 68 § 4 w momencie upływu 6 miesiąca nie można pociągnąć już sprawcy do
odpowiedzialności karnej choćby nawet spełnił ku temu przesłanki. Jest to PK umorzone definitywnie,
ostatecznie.
2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary

2.1.Warunki umożliwiające sądowi warunkowe zwieszenie wykonania orzeczonej kary

99
 Art. 69. K.k.
§ 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej:
a) kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, :
W: ​Art. 60 § 5 :W wypadkach określonych w § 3 i 4 sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5
może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo
niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa;
● w § 3 i 4 art. 60 mowa o tzw. małym świadku koronnym który:
- § 3. ujawni wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące ​osób uczestniczących
w popełnieniu przestępstwa oraz ​istotne okoliczności​jego popełnienia.
- § 4. niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił
istotne okoliczności​, ​nieznane dotychczas temu organowi​, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat
pozbawienia wolności.
W​2​: Art. 343 § 2 pkt 2 k.p.k. w powiązaniu z art. 355 k.p.k.: 2) warunkowe zawieszenie wykonania kary może
nastąpić niezależnie od przesłanek określonych w art. 69 § 1–3 Kodeksu karnego, przy czym nie stosuje się
go do kary pozbawienia wolności w wymiarze powyżej lat 5, a okres próby nie może przekroczyć 10 lat, +
Prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie
uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat
pozbawienia wolności bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie
budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.

b) kary ograniczenia wolności

c) lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna,

jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia
powrotowi do przestępstwa.

Wynika więc że warunkowo nie można nigdy zawiesić:

1) kary pozbawienia wolności przekraczającej 5 lat
2) kary 25 lat pozbawienia wolności
3) kary dożywotniego pozbawienia wolności

§ 2. ​Zawieszając​wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim:

a) postawę sprawcy,
b) jego właściwości i warunki osobiste,
c) dotychczasowy sposób życia
d) oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

§ 3. Zawieszenia ​wykonania​kary nie stosuje się do sprawcy: (warunki ​negatywne​)

a) określonego w art. 64 § 2 (recydywa), - chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi
okolicznościami; -> stosuje się to także do sprawcy z art. 65 § 1 (przestępcy zawodowi i zorganizowani [grupy
przestępcze i terroryści])

zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 § 3–5, nie stosuje się do sprawcy:
a) określonego w art. 64 § 2.

§ 4. Zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie stosuje się wobec sprawcy występku:
a) o charakterze chuligańskim.

Wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a §
4 (prawomocne skazanie za jazdę po pijanemu) sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary ​pozbawienia
wolności w szczególnie uzasadnionych wypadkach.
100
2.2.Organ kompetentny do warunkowego zawieszenia kary

Wyłącznie sąd. WZWK jest integralną częścią wyroku skazującego na karę.

2.3.Okres próby i możliwe do nałożenia na sprawcę w czasie trwania tego okresu obowiązki probacyjne

Okres próby uzależniony jest od rodzaju kary:

Art. 70.
§ 1. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia ​się orzeczenia
i wynosi:
1​) od 2 do 5 lat​– w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary ​pozbawienia​wolności,
2) ​od (1) roku do 3 lat – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania ​grzywny lub kary ​ograniczenia
wolności.

§ 2. W wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy ​młodocianego lub
określonego w art. 64 § 2​, okres próby wynosi ​od 3 do 5 lat.

Okres próby biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia skazującego w którym sąd zdecydował o WZK (art.
70 § 1).

Obowiązki probacyjne określają art. 72- 74 k.k. :

Art. 72.
§ 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:
1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2) przeproszenia pokrzywdzonego,
3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
4) wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
6) poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom
terapeutycznym,
7) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
8) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
9) powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub
zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
10) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, <- art. 72 § 1a- jeśli sprawca popełnił
przestępstwo z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej sąd określa sposób
kontaktowania się sprawcy z pokrzywdzonym
11) ​innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie
przestępstwa..
12)naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt 5,
albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7.
13)oddanie przez sąd skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji
albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji
lub pomoc skazanym.

+ ​§ 2. ​Dozór jest obowiązkowy wobec:

-​młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego,
-sprawcy określonego w art. 64 § 2,

101
 -sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

.
2.4.Zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej

2.4.1. Obligatoryjne zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej

Art. 75.
§ 1. Sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby ​popełnił podobne przestępstwo umyślne​
,
za które orzeczono ​prawomocnie​karę ​pozbawienia​wolności. (​2 koniunkcyjne warunki​)

§ 1a. Sąd zarządza wykonanie kary jeżeli skazany za przestępstwo popełnione ​z użyciem przemocy lub
groźby bezprawnej ​wobec osoby najbliższej lub ​innej osoby małoletniej ​zamieszkujących wspólnie ze
sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby
bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.

W sprawach związanych z wykonaniem orzeczenia o WZWK oraz w sprawach zarządzenia WZK właściwy
jest sąd który orzekał w danej sprawie w I instancji, lecz w stosunku do osoby skazanej przez sąd powszechny
pozostającej pod nadzorem właściwy jest SR w okręgu którego dozór jest/ ma być wykonywany (art. 178 § 1
k.k.w.)

Przed wydaniem postanowienia w sprawie zarządzenia wykonania zawieszonej kary sąd powinien wysłuchać
skazanego lub jego obrońcy chyba że zachodzą okoliczności zarządzenia kary z art. 75 § 1 k.k (art. 178 § 2
k.k.w.)

2.4.2. Fakultatywne zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej

Art. 75 § 2 i 3:
§ 2. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w
szczególności:
a) gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1
b) albo jeżeli uchyla się od:
- uiszczenia grzywny,
-od dozoru,
-od wykonania nałożonych obowiązków l
-od wykonywania orzeczonych środków karnych.

§ 2a. Sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli okoliczności, o których mowa w § 2, zaistnieją po udzieleniu
skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko
temu szczególne względy.

§ 3. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany ​po wydaniu wyroku, lecz przed jego
uprawomocnieniem się ​(tzn. przed rozpoczęciem okresu próby), rażąco narusza porządek prawny, a w
szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo

2.5.Moment, do którego można zarządzić wykonanie kary warunkowo zawieszonej

Art. 75 § 4. Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy ​od zakończenia
okresu próby.

2.6.Prawnokarna konsekwencja braku zrządzenia kary warunkowo zawieszonej

102
 W razie braku wydania w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby postanowienia o zarządzeniu WKWZ
skazanie za nią ulega zatarciu ​ipso iure​tzn. zatarciu które nie wymaga decyzji sądu w tej kwestii.

+ § 2. Jeżeli wobec skazanego orzeczono ​grzywnę lub ​środek karny​, zatarcie skazania nie może nastąpić
przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania; nie dotyczy to środka karnego
wymienionego w art. 39 pkt 5. -> obowiązki te zyskują wtedy charakter cywilnoprawny

3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary

3.1. Warunki umożliwiające sądowi warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego z odbycia

reszty kary

Art. 77.
§ 1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko
wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz
zachowanie po jego po pełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po
zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności może wyznaczyć
surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art.
78.

Art. 78.
§ 1. Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary.

§ 2. Skazanego określonego w art. 64 § 1 można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary,
natomiast określonego w art. 64 § 2 po odbyciu trzech czwartych kary.

§ 3. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary,
natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.

Art. 79.
§ 1. Przepisy art. 78 § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do sumy dwóch lub więcej nie podlegających łączeniu kar
pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno; przepis art. 78 § 2 stosuje się, jeżeli chociażby jedno
z przestępstw popełniono w warunkach określonych w art. 64.
§ 2. Skazanego można, niezależnie od warunków określonych w art. 78 § 1 lub 2, zwolnić warunkowo po
odbyciu 15 lat pozbawienia wolności.
§ 3. Przepis art. 78 § 3 stosuje się odpowiednio, jeżeli chociażby jedna z niepodlegających łączeniu kar, które
skazany ma odbyć kolejno, jest karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności.

3.2.Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty

kary

Wniosek o warunkowe przedterminowe ​zwolnienie ​z ​odbycia ​reszty ​kary mogą złożyć (art. 161 § 2 i 3
k.k.w.):
-skazany
-jego obrońca
-dyrektor zakładu karnego
-sądowy kurator zawodowy

103
 §3 – ponownego wniosek u skazanego lub jego obrońcy o WPZ po postanowieniu o odmowie WPZ nie
rozpoznaje się przed upływem 3 miesięcy.

3.3.Organ kompetentny do wydania orzeczenia o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia reszty

kary

Art. 161 § 1- sąd penitencjarny; posiedzenie powinno odbyć się w zakładzie karnym, na którym należy
wysłuchać przedstawiciela administracji zakładu karnego oraz sądowego kuratora zawodowego (jeżeli
składał on wniosek o warunkowe zwolnienie). Należy także uwzględnić ugodę zawarta w trakcie mediacji
(art. 161 § 2 k.k.w.).

W razie odmowy dyrektorowi zakładu karnego oraz sądowemu kuratorowi zawodowemu przysługuje
zażalenie jeżeli któryś z nich składał wniosek o WPZZORK.

W sprawach związanych z wykonaniem orzeczenia o warunkowym zwolnieniu, oraz w sprawach o odwołaniu

warunkowego zwolnienia właściwy jest sąd penitencjarny który udzielił zezwolenia, a jeśli zwolniony
pozostaje pod nadzorem- sąd penitencjarny w okręgu którego dozór jest wykonywany.

3.4. Okres próby i możliwe do nałożenia na skazanego w czasie trwania tego okresu obowiązki probacyjne

Art. 80 k.k.:
§ 1. W razie warunkowego zwolnienia ​czas pozostały do odbycia kary​stanowi okres próby, który jednak
nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat.
§ 2. Jeżeli skazanym jest osoba określona w art. 64 § 2 (recydywa, przestępcy zawodowi), okres próby nie
może być krótszy niż 3 lata.
§ 3. W razie warunkowego zwolnienia z kary ​25 lat​pozbawienia wolności lub ​dożywotniego​pozbawienia
wolności okres próby wynosi 10 lat.

Art. 163 k.k.w.

§2. Sąd penitencjarny może, w granicach określonych w art. 80 § 1 i 2 Kodeksu karnego, ​zmienić​​okres
próby​. Sąd może również w okresie próby ​ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać​​obowiązki wymienione w
art. 72 § 1​Kodeksu karnego albo od wykonywania nałożonych obowiązków ​zwolnić​ , z wyjątkiem obowiązku
wymienionego w art. 72 § 2 Kodeksu karnego, jak również ​oddać​skazanego pod ​dozór​lub od dozoru
zwolnić​.
Wniosek o wydanie postanowienia może złożyć również sądowy kurator zawodowy.

Obowiązki probacyjne:
1) Dozór są penitencjarny może oddać pod dozór kuratora sądowego, osoby godnej zaufania,
stowarzyszenia, organizacji lub instytucji, do której działalności należy troska o wychowanie,
zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym (159 k.k.w.); jest on obowiązkowy wobec:
-skazanego za przestępstwo określone w art. 197–203k.k., popełnione w związku z zaburzeniami preferenc​ji
seksualnych,
-młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego,
-sprawcy określonego w art. 64 Kodeksu karnego,
-skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności

W okresie próby kurator sądowy, osoba godna zaufania, stowarzyszenie, organizacja lub instytucja, pod
której dozór poddano skazanego informuje są do jego zachowaniu w szczególności jak wykonuje on swoje
obowiązki i przestrzega porządku prawnego

2) Obowiązki określone w art. 72 § 1 k.k.:

1. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2. przeproszenie pokrzywdzonego,

104
3. wykonywanie ciążącego na nim (skazanym) obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
4. wykonywanie pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
5. powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
6. poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu,
albo oddziaływaniom terapeutycznym,
7. uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
8. powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
9. powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub
zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
10. opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
11. inne stosowne postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie
przestępstwa.

3.5. Odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary

W razie odwołania WZ nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności (? Art. 160 § 4 k.k.w.).

Ponadto wd. art. 81 k.k.: W razie odwołania warunkowego zwolnienia ​ponowne warunkowe zwolnienie nie
może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym, a w wypadku kary 25 lat
pozbawienia wolności kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 5 lat.

3.5.1. Obligatoryjne odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary

Art. 160 k.k.w.:
§ 1. Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli warunkowo zwolniony:
1) w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia
wolności,
2) uchyla się od wykonania obowiązków, o których mowa w art. 159 § 2,
3) uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych,
4) w okresie próby rażąco naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo niż
określone w pkt 1 lub została orzeczona inna kara niż określona w pkt 1.
Sprstpr! ​§ 2 (!) Sąd musi także odwołać warunkowe przedterminowe zwolnienie jeżeli skazany za
przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej
osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie z sprawcą ponownie w okresie próby naruszy w ten sposób
porządek prawny.

3.5.2. Fakultatywne odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary

Sprstpr! Sąd może odwołać warunkowe zwolnienie jeżeli skazany rażąco narusza porządek prawny, w
szczególności:
-popełnia przestępstwo
-została orzeczona kara inna niż orzeczona w art. 160 § 1 k.k.w.
-uchyla się od nadzoru
-uchyla się od nałożonych na niego obowiązków
-uchyla się od orzeczonych środków karnych
Przed odwołaniem WPZZOK sąd ??? powinien wysłuchać skazanego lub obrońcy.

3.6. Prawnokarna konsekwencja nieodwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia

reszty kary
Art. 82. K.k.
§ 1. Jeżeli w okresie próby ​i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia​nie odwołano warunkowego zwolnienia,
karę uważa się za odbytą ​z chwilą warunkowego zwolnienia​<- a nie z chwilą upływu 6 miesięcy od
zakończenia okresu próby!

105
 ROZDZ. V ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE (s. 455 – 464)
Środki zabezpieczające – główną ich funkcją jest zabezpieczanie społ. przed sprawcą. Wyróżniamy dwie grupy
środków:
1. Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym <terapeutycznym>, pełnią również funkcję próby
poprawienia stanu zdrowia sprawcy
„Art. 202 kkw - ​Sprawcę, wobec którego wykonywany jest środek zabezpieczający, obejmuje się ​odpowiednim
postępowaniem leczniczym, terapeutycznym i rehabilitacyjnym, a także resocjalizacyjnym, którego celem jest poprawa
stanu jego zdrowia i zachowania, w stopniu umożliwiającym powrót do życia w społeczeństwie i dalsze leczenie w
warunkach poza zakładem.”
1) Umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym
Art. 94 kk § 1. Jeżeli sprawca, ​w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1 (ŚRODEK REAGOWANIA NA
NIEZAWINIONY CZYN ZABRONIONY POD GROŹBĄ KARY), ​popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości
(IN CONCRETO) ​i zachodzi ​wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie (MUSZĄ ISTNIEĆ
ZOBIEKTYWIZOWANE POWODY, NAJLEPIEJ UZASADNIONE STOSOWNYMI OPINIAMI BIEGLYCH – psychiatrów,
psychologów),​ ​sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym. ​środek obligatoryjny;
warunki te muszą być spełnione jednocześnie
§ 2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry (to odróżnia środek zabezp. od kary); sąd orzeka zwolnienie
sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne ​<norma nakazująca sędziemu zwolnić sprawcę
z tego środka zabezp. gdy pozostawanie w tym zakładzie jawi się jako nieuzasadnione –obiektywnie rzecz biorąc>
Art. 93 kk – przepis ten wyraża ideę traktowania wymienionych w nim środków zabezp. jako instrumentów ultima ratio
– ich ustalenie może mieć miejsce jedynie gdy jest to NIEZBĘDNE
Art. 202 kkw § 2.​Zamknięte zakłady psychiatryczne, mogą być organizowane jako zakłady dysponujące warunkami:
1) podstawowego zabezpieczenia,
2) wzmocnionego zabezpieczenia, <art. 200b kkw>
3) maksymalnego zabezpieczenia <art. 200a kkw>
2) Umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub
rehabilitacyjne
Art. ​95 §1 Skazując sprawcę ​na karę pozbawienia wolności ​bez warunkowego zawieszenia ​jej wykonania za
przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności ​określonej w art. 31 § 2, ​sąd może orzec umieszczenie
sprawcy w zakładzie ​karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne. środek
​
fakultatywny, ​warunki te muszą być spełnione jednocześnie
Art. 96 §2 kkw​– w/w osoby odbywają wymierzoną im karę w systemie terapeutycznym

W lit. przedmiotu <m. In. Wg Pohla> uznaje się że nie jest to środek zabezpieczający tylko w przepisie tym jest mowa
jedynie o szczególnym sposobie wykonania kary pozb. woln.
§2 Jeżeli ​wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają​
, sąd może sprawcę określonego w § 1, ​skazanego na karę
nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności​, warunkowo zwolnić na zasadach określonych w art. 77–82, bez
ograniczeń wynikających z art. 78 § 1 lub 2; dozór jest obowiązkowy.
3) Umieszczenie sprawcy w zakładzie zamkniętym oraz skierowanie go na leczenie ambulatoryjne po
odbyciu kary wymierzonej mu za przestępstwo skierowane przeciwko wolności seksualnej w zw. z
jego zaburzeniami preferencji seksualnych
Art. 95a §1 Skazując sprawcę na ​karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za
przestępstwo skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych​,
sąd może orzec ​umieszczenie sprawcy, ​po odbyciu tej kary,​ w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie
ambulatoryjne, w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii, zmierzających do zapobieżenia
ponownemu popełnieniu takiego przestępstwa, w tym w szczególności poprzez obniżenie zaburzonego popędu
seksualnego sprawcy. Terapii farmakologicznej nie stosuje się, jeżeli jej przeprowadzenie spowodowałoby
niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia skazanego. ł​ączne warunki,​ ​określono tu 2 różne środki zabezp., oba są
fakultatywne:
● Umieszczenie skazanego w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym
● Skierowanie skazanego na leczenie ambulatoryjne
§1a​.​
Sąd orzeka umieszczenie sprawcy, o którym mowa w § 1, skazanego za przestępstwo określone w art. 197 § 3 pkt 2
lub 3 w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne. ​środek obligatoryjny
§ 2.​W okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary sąd ustala:
1) potrzebę i sposób wykonywania orzeczonego środka, o którym mowa w § 1,
2) sposób wykonywania orzeczonego środka, o którym mowa w § 1a.
§ 2a.​Sąd może zarządzić zmianę sposobu wykonywania środka zabezpieczającego określonego w § 1 lub 1a.
§ 2b. ​Sąd zarządza umieszczenie w zakładzie zamkniętym, jeżeli sprawca uchyla się od leczenia ambulatoryjnego
określonego w § 1 lub 1a. ​środek obligatoryjny

106
§ 3. Przepisy art. 94 § 2 i 3 stosuje się odpowiednio. czyli, czasu trwania tych środków nie określa się z góry, oraz sąd
może zarządzić ponowne ich zastosowanie wobec sprawcy, jeżeli przemawiają za tym okoliczności wymienione w art.
93 lub 94 §1 kk
4) Umieszczenie sprawcy w zakładzie zamkniętym w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub
psychoterapii
5) Skierowanie sprawcy po odbyciu przezeń kary na leczenie ambulatoryjne w celu przeprowadzenia
terapii farmakologicznej lub psychoterapii
6) Umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego
Art. 96 §1 Skazując ​sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za
przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od ​alkoholu lub innego środka odurzającego​, sąd może orzec
umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli ​zachodzi wysokie p ​rawdopodobieństwo
ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym u ​zależnieniem​. ​środek fakultatywny, ​łączne spełnienie
warunków​,
§2 Środka określonego w § 1 ​nie orzeka się​ , jeżeli sprawcę ​skazano ​na karę pozbawienia ​wolności ​przekraczającą 2
lata​
.
§3 Czasu pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego ​nie określa się z góry​; ​nie może on trwać krócej niż 3
miesiące i dłużej niż 2 lata​. ​O zwolnieniu z zakładu ​rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia, po zapoznaniu się z
opinią prowadzącego leczenie.
§4​Na ​poczet kary​​sąd zalicza​okres pobytu skazanego w zakładzie, o którym mowa w § 1.
7) Skierowanie sprawcy na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitacyjne w placówce leczniczo –
rehabilitacyjne
Art. 97 §1 W zależności od postępów ​leczenia sprawcy określonego w art. 96 § 1 ​sąd może go skierować​ , na okres
próby od 6 miesięcy do lat 2​, na ​leczenie ambulatoryjne l​ub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej​, ​
oddając
go równocześnie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji
społecznej​ , do której działalności należy troska o wychowanie, ​zapobieganie demoralizacji lub pomoc
skazanym​​ środek fakultatywny, ​warunki łączne, ​obligatoryjne,
§2 Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie skazanego w zamkniętym zakładzie ​leczenia odwykowego albo w
zakładzie karnym, jeżeli skazany w okresie ​próby ​uchyla się od poddania się leczeniu lub rehabilitacji albo ​ popełnia
przestępstwo​​lub ​rażąco narusza porządek prawny albo regulamin placówki leczniczo-rehabilitacyjnej​.
§3 Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie zarządzono ponownego umieszczenia skazanego w
zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, karę ​uważa się za odbytą z upływem okresu
próby.

2. Środki zabezpieczające o charakterze administracyjnym – mają charakter fakultatywny

„Art. 99 ​
§1. Jeżeli sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, sąd
może orzec tytułem środka zabezpieczając obowiązek lub zakazy wymienione w art. 39 pkt 2–3, jeżeli jest to konieczne
ze względu na ochronę porządku prawnego, oraz przepadek wymieniony w art. 39 pkt 4.
§2 Wymienione w § 1 obowiązek lub zakazy orzeka się bez określenia terminu; sąd uchyla obowiązek lub zakazy, jeżeli
ustały przyczyny ich orzeczenia.”
„Art. 100 - ​
Jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania
albo stwierdzenia, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego, sąd może orzec
przepadek wymieniony w art. 39 pkt 4.”
1) Zakaz zajmowania określonego stanowiska
2) Zakaz wykonywania określonego zawodu
3) Zakaz prowadzenia określonej działalności gosp.
4) Zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych
zawodów albo działalności, zw. z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad
nimi
5) Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach
6) Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach
7) Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami
8) Zakaz zbliżania się do określonych osób
9) Zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu
10) Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym
11) Zakaz wstępu na imprezę masową
12) Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych
13) Zakaz prowadzenia pojazdów
14) Przepadek <w lit. przedmiotu wskazuje się, że jest to środek o charakterze kompensacyjnym, a nie
zabezpieczającym – na podstawie art. 100 kk>

107
 Rozdział VI
Sądowy wymiar kary

1. Dyrektywy wymiaru kary

Są to zaadresowane do sądu obligatoryjne normy ustalające sposób postępowania przy ustalaniu zasadności
wymiaru kary i miarkowaniu jej rozmiaru.

1.1. Zasada humanitaryzmu

Art. 3 k.k.
Kary oraz inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad
humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.

Pełni ona ważną ​rolę limitującą​rozmiar kary, choć sprawy tej nie ujęto w art. 3 k.k. wprost. Jak zauważa L.
Gardocki ​„…ma większe znaczenie teoretyczne niż praktyczne. Zakładamy bowiem brak wewnętrznej
sprzeczności KK, a w tym mieści się i założenie że kary… nie są zasadniczo sprzeczne z zasadą
humanitaryzmu jeśli chodzi o ich treść i wysokość.”
Tzw. zasady humanitaryzmu mają w dużym stopniu charakter blankietowy:

1. Zasada poszanowania godności człowieka – zasada konstytucyjna, wyjątek w art. 3 gdyż jest wyraźnie
wyartykułowana, ​art. 30 KRP​: ​Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.-​​w jej treść wpisane są aksjologicznie uwarunkowane zakazy
przedmiotowego traktowania sprawcy oraz poniżania go.:
Zasada poszanowania godności człowiek - ​art. 40 KRP​: ​Nikt nie może być poddany torturom ani
okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar
cielesnych.; ​z art. tego wypływają kolejne zasady: zakazu wymierzania kary okrutnej, kar nieludzkiej oraz
kary poniżającej.
2. Zasada równości wobec prawa- ​art. 32 ust. 1 KRP​: ​Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają
prawo do równego traktowania przez władze publiczne.; ​równe traktowanie tych którzy dopuścili się
analogicznych przestępstw w podobnych okolicznościach; szczególnie kładzie się tu nacisk na zakaz
dyskryminacji ze względu na pozycję społeczną, szczególnie marginesu społecznego; ​art. 32 ust. 2 ​
: zakaz
dyskryminacji- ​Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
3. Zasada proporcjonalności (stosunkowości; współmierności, ​<Pohl> ​uzasadnionej konieczności)- ​art. 31
ust. 3 KRP​: ​Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla
jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i
moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać
istoty wolności i praw. ​– traktowanie środka prawnokarnej reakcji jako ostatecznej ingerencji w sferę
wolności człowieka (prawo karne jako instrument ​ultima ratio​), nie może to być kara nadmiernie
dolegliwa; ​art. 58 § 1 k.k​.: ​Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka
karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna
kara lub środek karny nie może spełnić celów kary. ​– zasada ta nie dotyczy oczywiście tylko i
wyłącznie bezwzględnej kary pozbawienia wolności;
Należy oczywiście pamiętać iż zasada ta odnosi się nie tylko do sprawcy, lecz i w równym stopniu do
poszkodowanego- kara humanitarna zaspokaja bowiem również poczucie sprawiedliwości osoby
pokrzywdzonej.

1.2. Zasada wymiaru kary według sędziowskiego uznania

Art. 53 § 1k.k.​: ​Sąd wymierza karę ​

według swojego uznania​, w granicach przewidzianych przez
ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej
108
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć
w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.
Sąd jest więc decydentem suwerennym- ma prawnie zagwarantowaną możliwość wyboru kary. Zasada ta
jest więc pokłosiem fundamentalnych w państwie prawa zasad niezawisłości sędziowskiej i niezależności
sądu. Wzmocnienie tej zasady znajduje się w ​art. 8 § 1 k.p.k.:​​Sąd karny​rozstrzyga samodzielnie​zagadnienia
faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu. ​≠ dowolności, gdyż
obowiązują jeszcze inne zasady wymiaru kary oraz ​art. 7 k.p.k. ​którego treść normatywna ogranicza swobodę
decyzyjna sędziów: ​Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich
przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem 1. zasad prawidłowego
rozumowania oraz 2. wskazań wiedzy i 3. doświadczenia życiowego​.
Tak więc sąd nie jest decydentem w pełni swobodnym (swobodny ≠ samodzielny, suwerenny).
Dodatkowym ograniczeniem swobody jest to, iż rozstrzygnięcie sądu podlega kontroli sądu odwoławczego
(apelacja) który może uchylić lub zmienić zaskarżone orzeczenie. Niewspółmierność kary jest dobranej
przez sąd I instancji jest w polskim prawie karnym tzw. względną podstawą odwoławczą (art. 438 pkt 4
k.p.k.).

1.3. Zasada wymiaru kary w granicach przewidzianych przez ustawę

Art. 53 § 1 k.k.:​​Sąd wymierza karę według swojego uznania, ​

w granicach​przewidzianych przez
ustawę​, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć
w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.

Wymiar kary ​przewidziany przez ustawę​≠ wymiar kary grożącej, sankcji, ustawowego zagrożenia,-
przewidziany przez ustawę ​dotyczy bowiem kary przewidzianej za popełnienie określonego cz jak i każdej
prawnie dopuszczalnej kary niemieszczącej się w rozmiarze kary grożącej (np. nadzwyczajne obostrzenie,
złagodzenie). Kara niemieszcząca się w kompetencjach sądu bądź nieprzewidziana przez ustawę jest tzw.
bezwzględna podstawą odwoławczą (art. 439 § 1 pkt 5 k.p.k.).

1.4. Zasada wymiaru kary której dolegliwość nie może przekraczać stopnia winy

Art. 53 § 1 k.k.: ​Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez
ustawę, bacząc, by jej dolegliwość ​nie przekraczała​stopnia winy​, uwzględniając stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć
w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.
Stopień winy jest ​elementem limitującym​. Wina ma w prawie karnym dwa znaczenia- jako element zero-
jedynkowy w strukturze przestępstwa (​nullum crimen sine culpa)​z drugiej strony jest to element poddawany
stopniowaniu którego stopień wyznacza nieprzekraczalny (górny) próg wymierzenia sprawcy środka
prawnokarnej reakcji. Oczywiście winy nie stopniuje się w stosunku do każdego jednakowo- zależy to od
tego w jakim stopniu można wymagać od sprawcy zachowania zgodnego z NSW- wiadomo więc że im
większe ktoś ma możliwości intelektualne oraz im jest bardziej dojrzały emocjonalnie tym więcej można od
niego wymagać. Dochodzą do tego np. nieusprawiedliwione błędy co do kontratypu i okoliczności
wyłączających winę, zmniejszona poczytalność, itp…

1.5. Zasada wymiaru kary uwzględniającej SSS popełnionego przestępstwa

Art. 53 § 1 k.k.: ​Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez
ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, ​uwzględniając​stopień społecznej
szkodliwości czynu​oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć
w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.
Nie chodzi tu o SS danego typu cz (​In abstracto)​lecz konkretnego cz (​in concerto)​. Elementy brane pod uwagę
przy ocenie tego czynnika wyraża art. 115 § 2 k.k.:
Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę:
109
1. rodzaj i charakter naruszonego dobra,
2. rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,
3. sposób i okoliczności popełnienia czynu,
4. wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również
5. postać zamiaru,
6. motywację sprawcy,
7. rodzaj naruszonych reguł ostrożności i
8. stopień ich naruszenia.
Należy oczywiście oceniać te czynniki łącznie, globalnie. Sąd może oceniać SSSC tylko i wyłącznie na
podstawie tychże czynników- inaczej nie uwzględniano by roli gwarancyjnej art. 155 § 2 k.k.
W przeciwieństwie do stopnia winy stopień SSC nie pełni roli limitującej kary. Sąd ma bowiem ​uwzględnić
jedynie SSSC.

1.6. Zasada wymiaru kary uwzględniającej zapobiegawcze i wychowawcze cele kary w stosunku do
skazanego (dyrektywa prewencji indywidualnej)
Art. 53 § 1 k.k.: ​Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez
ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę ​cele zapobiegawcze i wychowawcze​, które ma osiągnąć
w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.
Jest to dyrektywa tzw. prewencji indywidualnej- zorientowanej na sprawcę przestępstwa, jest to środek
prospektywny, mający na celu osiągnięcie społecznie utylitarnych efektów: zapobieżenia ponownemu
popełnieniu przestępstwa oraz wychowaniu tej osoby. Jako środek prewencyjny skierowany jest pozytywnie,
a więc nie jest zorientowany na efekt wykluczenia skazanego ze społeczeństwa, jest prewencją integrującą
mająca na celu sukces prewencyjny. Wróbel i Zoll- ​„Orzekanie uzasadnione realizacją celów z zakresu
prewencji indywidualnej nie może więc dokonywać się w sferze idealnej.”.​

1.7. Zasada wymiaru kary uwzględniającej potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa (dyrektywa prewencji ogólnej)

Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę,
Art. 53 § 1: ​
bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć
w stosunku do skazanego, a także ​potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.
Jest to dyrektywa tzw. prewencji ogólnej- oddziałującej na inne osoby niż tylko sprawca przestępstwa.
Oddziaływanie to może być realizowane przy użyciu dwóch skrajnie odmiennych technik stymulujących:
1. Prewencji negatywnej- oddziaływanie kary jest sprowadzane do odstraszania członków
społeczeństwa od popełnienia przestępstwa. Oddziałuje się tu w założeniu przede wszystkim na
sferę emocjonalną człowieka, ten rodzaj prewencji zakłada m.in. więc przedmiotowe traktowanie
człowieka jako środka do celu co stoi oczywiście w jawnej sprzeczności do np. art. 30 KRP.
2. Prewencji pozytywnej- ma ona podkreślać pozytywny fakt oddziaływania prawa karnego ,
wzmacniać w społeczeństwie poczucie jego obowiązywania i właściwego jego stosowania. Chodzi
więc o utylitarny społecznie rezonans kary. L. Gardocki- „​jest niewątpliwie uwarunkowane
akceptacją wyrok, uznaniem go za sprawiedliwy. Istnieje związek pomiędzy tak rozumianą prewencją
generalną, a funkcją sprawiedliwościową kary. ”​.
W polskim prawie karnym deprecjonuje się oczywiście odstraszającą funkcję kary (prewencję negatywną).

1.8. Zasada wymiaru kary indywidualnej (zasada indywidualizacji kary)

Okoliczności ​wpływające na ​wymiar​kary​uwzględnia się tylko co do osoby, której

Art. 55 k.k.: ​
dotyczą.
Zasada ta nabiera doniosłości w sytuacji gdy sąd wymierza sprawcy karę który dopuścił się przestępstwa we
współdziałaniu z inną /innymi osobami. Dopiero układ podmiotowy z form współdziałania przestępnego
daje pełen obraz zastosowania tejże zasady. Jest to w zasadzie powtórzenie ​art. 21 § 1​k.k. (zasada

110
indywidualizacji odpowiedzialności- ​Okoliczności ​
osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające
odpowiedzialność​​karną​, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.​)

1.9. Zasada wymiaru kary bezwzględnie oznaczonej (zasada oznaczoności kary)

Sąd wymierzając kare musi podać jej dokładny rozmiar. Kara grożąca jest karą względnie oznaczoną
(posiada górną i dolną granicę) natomiast kara wymierzana jest bezwzględnie oznaczona, jest sztywna
(punktowa). Konsekwencją jest obcość polskiemu systemowi tzw. wyroków nieoznaczonych.

1.10. Zasada wymiaru kary uwzględniającej okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie

Art. 63 § 1 k.k.: ​Na poczet ​

orzeczonej​kary zalicza się ​okres rzeczywistego pozbawienia wolności w
sprawie​, zaokrąglając do pełnego dnia, przy czym
1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności = 1 dniowi kary pozbawienia wolności, 2 dniom kary
ograniczenia wolności lub2 dziennym stawkom grzywny.

Rzeczywiste pozbawienie wolności obejmuje także pozbawienie wolności niemające podstawy prawnej.
Zaliczamy tu m.in.:
1) Zatrzymanie
2) Tymczasowe aresztowanie
3) Pobyt sprawcy na obserwacji w szpitalu psychiatrycznym
4) Umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie lecenia odwykowego
5) Faktyczne przetrzymywanie sprawcy w jednostce Policji
6) Pobyt w schronisku dla nieletnich

Warunek zaliczenia rzeczywistego czasu pozbawienia wolności jest pozbawienie wolności w sprawie która
następnie sfinalizowano wyrokiem skazującym na te karę. (​W​) wprowadza art. 417 k.p.k.: ​Zaliczeniu na
poczet orzeczonej kary podlega również ​okres tymczasowego aresztowania​​odbytego przez
oskarżonego w innej sprawie​, w której postępowanie toczyło się ​równocześnie​, a zapadł w niej
prawomocny wyrok uniewinniający​, ​umorzono​postępowanie albo ​odstąpiono​od wymierzenia kary.

1.11. Zasada wymiaru kary uwzględniającej pozytywne wyniki mediacji przeprowadzonej pomiędzy
pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem

Art. 53 § 3 k.k.: ​Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę ​

pozytywne​wyniki przeprowadzonej
mediacji​pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą ​albo​​ugodę​pomiędzy nimi osiągniętą w
postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.
Przestępstwo- konflikt społeczny- rola prawa karnego jest dążenie do optymalnych rozwiązań, co objawia się
m.in. w rozładowaniu napięcia powstałego na skutek popełnienia przestępstwa między pokrzywdzonym a
sprawcą. Ponadto, nieuwzględnianie mediacji bądź ugody prowadziło by do kary nieuzasadnionej,
nieuwzględniającej rzeczywistej relacji pomiędzy zainteresowanymi stronami. Omawiana dyrektywa wymiaru
kary eksponowana jest zwłaszcza w programach tzw. sprawiedliwości naprawczej w których funkcja
kompensacyjna podnoszona jest do rangi naczelnej zasady prawa karnego.

1.12. Zasada wymiaru kary zorientowanej na wychowanie skazanego- w wypadku skazywania na karę
osób nieletnich i młodocianych

Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się ​przede wszystkim tym,
Art. 54 § 1: ​
aby sprawcę wychować.
​riorytetową dyrektywą jest to aby sprawcę nieletniego bądź młodocianego wychować- tym
Tak więc​p
samym kieruje się w wymiarze kary dyrektywą prewencji indywidualnej. W ścisłym związku pozostają tutaj
dwa przepisy:
W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara ​nie może przekroczyć dwóch trzecich
- ​art. 10 § 3:​​
górnej granicy ustawowego zagrożenia​przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo;
sąd ​
może​zastosować także ​NZK​.

111
- ​§ 2​. Wobec sprawcy, który w czasie ​
popełnienia​przestępstwa ​nie ukończył 18 lat​, nie orzeka się
kary ​
dożywotniego​pozbawienia wolności.

Widać więc, że ustawodawca stara się uniknąć niebezpieczeństwa ​prizonizacji – uwięziennienia, stanu
bardzo dobrego przystosowania się do warunków panujących w z​akładzie karnym​, połączony z lękiem przed
życiem na wolności.​Stąd tez kary izolacyjne stosuje się tylko w przypadkach gdy osiągnięcie efektu
wychowawczego nie będzie ww. zastosowania środków wolnościowych (nieizolacyjnych) z
prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością możliwe.

2. Problematyka zwyczajnego wymiaru kary i nadzwyczajnego jej wymiaru

2.1.Zwyczajny wymiar kary
Wyrażenie „zwyczajny wymiar kary” to wyrażenie polisemiczne. Tu przyjmujemy iż oznacza ono wymiar kary
następujący ww. zastosowania NSU- nakazującej wymierzenie kary, która swoim obowiązywaniem przesądza
o istnieniu sprzężonej funkcjonalnie z nią NSW. ​Ponadto należy przypomnieć iż NSU jest zrębowo
wysłowiona w przepisie zrębowo wysławiającym NSW tzn. przepisie określającym znamiona typu czpgk ​<->
często już w tym przepisie podana jest precyzyjna granica/e kary.
W zakresie unormowań dolnej i górnej granicy kary, w KK (​W​) są przepisy:
- art. 13 § 1 (usiłowanie dokonania)
- art. 18 § 1 (dokonanie współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecającego)
- art. 18 § 2 (dokonanie podżegania)
- art. 18 § 3 (dokonanie pomocnictwa)
- art. 24 (dokonanie prowokacji)
W tych przypadkach należy także sięgnąć do przepisów uzupełniających.

Art. 14 § 1 (usiłowanie)- ​Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia

przewidzianego dla danego przestępstwa.; ​art. 14 § 1 w zw. z ​przepisem określającym karę
grożącą za dokonanie​(odstępstwo od reguły tzn. w podstawie kary- przepis zrębowo określający
NSU; gdyż tworzenie podstawy typu: art. 13 § 1 w zw. z art.. 14 § 1 w zw. z art. określającym
dokonanie cz, którego sprawca usiłował dokonać- jest to mnożenie bytów ponad konieczność)
W sprawie art. 18 (formy współdziałania przestępnego)- kara grożąca określana jest w przepisie
określającym karę grożąca za popełnienie cz do którego formy te są zostały zrelatywizowane, tzn. w
przepisie określającym znamiona typu czpgk; podstawa kary: art. 18 § x w zw. z ​art. określającym
kare grożąca za cz do którego formy zostały zrelatywizowane
Art. 19 (podżeganie i pomocnictwo)- ​Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w
granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.;​podstawa wymiaru kary: art. 19 § 1 w zw. z
przepisem określającym karę za popełnienie cz do którego formy zostały zrelatywizowane
Art. 24 (prowokacja)- analogicznie jw.

2.2.Nadzwyczajny wymiar kary

Z nadzwyczajnym wymiarem kary mamy do czynienia gdy sąd wymierza kare nie na podstawie NSU lecz innej
normy kompetencyjnej.
Nadzwyczajny wymiar kary ≠ wymiar kary w rozmiarze niemieszczącym się w granicach kary grożącej (tzn.
określonej w NSU) np. art. 57a (występek chuligański)- ​Skazując za występek o charakterze
chuligańskim, sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo ​w wysokości nie
niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Z nadzwyczajnym wymiarem kary mamy do czynienia w szczególności w wypadku:

1) Skazania za występek chuligański- art. 57a § 1
2) Skazania za przestępstwo zagrożone kara pozbawienia wolności nieprzekraczającą lat 5- art. 58 §
3
3) NZG- art. 60 § 6
4) Recydywy specjalnej podstawowej- art. 64 § 1

112
 5) Recydywy specjalnej wielokrotnej- art. 64 § 2
6) Skazania sprawcy który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu- art. 65
§1
7) Skazania sprawcy z przestępstwo popełnione w ramach zorganizowanej grupy mającej na celu
popełnienie przestępstwa- art. 65 § 1
8) skazania sprawcy za przestępstwo popełnione w ramach związku mającego na celu popełnienie
przestępstwa- art. 65 § 1
9) Skazania sprawcy za przestępstwo o charakterze terrorystycznym- art. 65 § 1
10) Wymiaru łącznej kary grzywny, lub łącznej ograniczenia wolności lub łącznej pozbawienia
wolności- art. 86 § 1 oraz art. 91 § 2
11) Wymiaru kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności na podstawie art. 86 § 1a
12) Wymiaru kary łącznej dożywotniego pozbawienia wolności, w sytuacji gdy spośród kar
jednostkowych orzeczonych za zbiegające się przestępstwa nie orzeczono kary dożywotniego
pozbawienia wolności- art. 88
13) Wymiar kary za ciąg przestępstw- art. 91 § 1
[10) – 13) omówione w zbiegu przepisów czy kar]

2.2.1. Nadzwyczajne obostrzenie kary

Sąd czyni użytek z przysługującej mu kompetencji do wymierzenia kary:

-surowszego rodzaju
-albo w surowszym rozmiarze
do odpowiedniego rodzaju kary albo rozmiaru kary przewidzianych NSU.
Będziemy mieli już z nim do czynienia gdy sąd może orzec karę wyższą od dolnej granicy kary grożącej,
(określanej wyłącznie w NSU).

Standardowe przypadki nadzwyczajnego obostrzenia kary:

1) Skazanie za występek chuligański- art. 57a § 1
2) Recydywa specjalna podstawowa- art. 64 § 1
3) Recydywa specjalna wielokrotna- art. 64 § 2
4) Skazanie sprawcy który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu- art. 65
§1
5) Skazanie sprawcy za przestępstwo popełnione w ramach zorganizowanej grupy mającej na celu
popełnienie przestępstwa- art. 65 § 1
6) skazanie sprawcy za przestępstwo popełnione w ramach związku mającego na celu popełnienie
przestępstwa- art. 65 § 1
7) Skazanie sprawcy za przestępstwo o charakterze terrorystycznym- art. 65 § 1
8) Wymiar łącznej kary grzywny, lub łącznej ograniczenia wolności lub łącznej pozbawienia
wolności- art. 86 § 1 oraz art. 91 § 2
9) Wymiar kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności na podstawie art. 86 § 1a
10) Wymiar kary łącznej dożywotniego pozbawienia wolności, w sytuacji gdy spośród kar
jednostkowych orzeczonych za zbiegające się przestępstwa nie orzeczono kary dożywotniego
pozbawienia wolności- art. 88
11) Wymiar kary za ciąg przestępstw- art. 91 § 1
Art. 38 § 2- kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć:
- 810 stawek dziennych grzywny
- 2 lat ograniczenia wolności
- 15 lat pozbawienia wolności

2.2.1.1. Wymiar kary za występek o charakterze chuligańskim

Art. 57a § 1: ​Skazując za występek o charakterze chuligańskim, sąd ​

wymierza​karę przewidzianą za
przypisane sprawcy przestępstwo ​w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.
113
 Obowiązek sądu

„Występek o charakterze chuligańskim”- art. 115 § 21: ​Występkiem o charakterze chuligańskim jest
występek polegający na ​umyślnym​​zamachu​na:
-zdrowie,
-na wolność,
-na cześć lub
-nietykalność cielesną,
-na bezpieczeństwo powszechne,
-na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego,
-na porządek publiczny,
albo na ​
umyślnym​​niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku​​cudzej rzeczy​
, jeżeli
sprawca działa ​publicznie​i ​bez powodu​albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące
lekceważenie porządku prawnego.

§ 2: ​W wypadku określonym w § 1 sąd orzeka ​

nawiązkę​na rzecz pokrzywdzonego, chyba że orzeka:
- obowiązek naprawienia szkody,
-obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
-lub nawiązkę na podstawie art. 46.
Jeżeli pokrzywdzony nie został ustalony, sąd może orzec nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

2.2.1.2. Recydywa specjalna podstawowa

Termin „recydywa” jest pojęciem polisemicznym-jako iż np. stanowi przedmiot badań wielu dziedzin
naukowych. Jej rodzaje wyróżnia się przymiotnikiem:
1. Recydywa kryminologiczna- sprawca który już raz popełnił przestępstwo dopuszcza się go
ponownie, przy czym nie musi to być przestępstwo tego samego typu (​każdy ​powrót na drogę
przestępstwa​)
2. Recydywa ogólna- powrót sprawcy do przestępstwa niebędący recydywą specjalną
3. Recydywa specjalna (szczególna)- powrót sprawcy do przestępstwa określony w art. 64 k.k.:
§ 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo​1​​umyślne​na karę pozbawienia wolności ​popełnia w
ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy​kary ​umyślne​przestępstwo ​podobne​do przestępstwa,
za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy
przestępstwo ​w wysokości ​do​górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. ​ –
recydywa specjalna podstawowa (należy tu wskazać iż przestępstwo​1​nie mogło uleć zatarciu przed
momentem popełnienia kolejnego przestępstwa)
możliwość fakultatywna
§ 2. Jeżeli sprawca ​uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1​, który ​odbył łącznie co
najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat​po odbyciu ​w całości lub części ostatniej
kary​popełnia ​ponownie​umyślne przestępstwo:
-przeciwko życiu lub zdrowiu,
-przestępstwo zgwałcenia,
-rozboju,
-kradzieży z włamaniem
-lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia,
sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości
powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę​.​– recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa)
Recydywa ogólna i specjalna to postaci tzw. recydywy jurydycznej.
4. Recydywa penitencjarna- ponowne popełnienie przestępstwa skutkujące ponownym odbywaniem
kary pozbawienia wolności

W przypadku recydywy specjalnej podstawowej konieczne jest zachodzenie między przestępstwami związku
jakościowego- muszą to być przestępstwa podobne- art. 115 § 3:
Przestępstwami podobnymi są:

114
 ▪ przestępstwa należące do tego samego rodzaju; ​<- naruszają lub narażają dobra prawnie
chronione tego samego rodzaju
▪ przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo ​<- chodzi tu o faktyczne
użycie przemocy, a nie znamię zastosowania przemocy
▪ przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej ​<- jw.
uważa się za przestępstwa podobne.

Przewidziane w § 1 lub 2 ​podwyższenie​górnego ustawowego zagrożenia ​nie dotyczy

Art. 64 § 3: ​
zbrodni.​ -> w przypadku zbrodni stosuje się NSU określającą karę grożącą za jej popełnienie.

2.2.1.3. Recydywa specjalna wielokrotna

Rodzi ją zarówno zbrodnia jak i występek. Art. 64
§ 2. Jeżeli
sprawca ​uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1​,​<- musiał on być recydywistą specjalnym
podstawowym, a skazanie w jej warunkach nie uległo zatarciu przed popełnieniem przestępstwa
tworzącego układ z recydywy specjalnej wielokrotnej
który ​
odbył >łącznie< co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat​po odbyciu ​
w
całości lub części ostatniej kary​popełnia ​ponownie​umyślne przestępstwo:
-przeciwko życiu lub zdrowiu,
-przestępstwo zgwałcenia,
-rozboju,
-kradzieży z włamaniem
-lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia,
sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości
powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę​.​– recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa)

2.2.1.4. Wymiar kary dla sprawcy, który z popełniania przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu
Art. 65 § 1:
Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy
próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w ​art. 64 § 2​, ​stosuje się także do sprawcy​
, który z
popełnienia przestępstwa uczynił sobie ​stałe​źródło dochodu…

Ww. przestępcę określa się często jako przestępcę zawodowego.

Kara: ​w wysokości ​
powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej
granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

2.2.1.5. Wymiar kary dla sprawcy który popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie lub
związku mającym na celu popełnienie przestępstwa
Art. 65 § 1:
Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy
próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2, stosuje się także do sprawcy, który
… popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu
popełnienie przestępstwa

Różnica pomiędzy zorganizowaną grupą a związkiem tkwi w stopniu ich wewnętrznego zorganizowania.
Grupa- współdziałanie min. 3 osób, cechuje się mniejszym zorganizowaniem aniżeli związek.
W związku:
- uzgodniony musi być podział ról,
-wynikający zeń sposób podejmowania decyzji,
-musi istnieć rozbudowana wewnętrzna hierarchia
115
-oraz istotnie sformalizowany charakter członkowstwa

Kara: ​w wysokości ​
powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej
granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

2.2.1.6. Wymiar kary za przestępstwo o charakterze terrorystycznym

Art. 65 § 1:
Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy
próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2, stosuje się także do … sprawcy
przestępstwa o charakterze terrorystycznym.
„Przestępstwo o charakterze terrorystycznym”- art. 115 § 20 k.k.- ​Przestępstwem o charakterze
terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której ​górna granica
wynosi co najmniej 5 lat​1​, popełniony w celu​2​:
1) poważnego zastraszenia wielu osób,
2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu
organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego
państwa lub organizacji międzynarodowej – a także groźba popełnienia takiego czynu.

Kara: ​w wysokości ​
powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej
granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

2.2.1.7. Zbieg podstaw do nadzwyczajnego obostrzenia kary

Art. 57 § 1:
Jeżeli zachodzi kilka ​niezależnych​od siebie podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia albo
obostrzenia kary, ​sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić albo obostrzyć​, biorąc pod
uwagę ​ łącznie​zbiegające się podstawy łagodzenia albo obostrzenia.

Np. sprawca dopuszcza się przestępstwa w warunkach recydywy specjalnej podstawowej i popełnia to
przestępstwo w zorganizowanej grupie mającej na celu popełnienie przestępstwa- sąd tylko raz będzie mógł
karę nadzwyczajnie obostrzyć mimo iż zachodzą dwie podstawy do nadzwyczajnego obostrzenia kary.

2.2.2. Nadzwyczajne złagodzenie kary

Istnieją przypadki kiedy to nawet najniższy wymiar kary jawi się jako zbyt surowy- np. art. 60 § 2.

NZK skutkuje wymierzeniem:

- kary łagodniejszego rodzaju od najniższej przewidzianej za przestępstwo
- kary tego samego rodzaju co najniższa kara przypisana za przestępstwo, w wymiarze niższym od dolnej
granicy przewidzianej za popełnienie przestępstwa
->
§ 6: ​Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu:
- kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo
- kary łagodniejszego rodzaju

2.2.2.1. Podstawy do NZK

Art. 60 § 1- 4k.k. Sąd może zastosować NZK w następujących wypadkach:

1) § 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w

ustawie:
Część ogólna KK:
I. Art. 10 § 3 – nieletni
II. Art. 14 § 2- usiłowanie nieudolne
III. Art. 15 § 1 – dobrowolne staranie się zapobiegnięciu skutkowi stanowiącemu znamię przestępstwa
116
 IV. Art. 19 § 2 – wymiar kary pomocnikowi
V. Art. 21 § 3 – wymiar kary ekstraneusowi za współdziałanie przestępne z intraneusem
VI. Art. 22 § 2 – wymiar kary podżegaczowi oraz pomocnikowi w wypadku braku usiłowania dokonania
cz przez osobę podżeganą oraz osobę której pomocnik ułatwiał popełnienie cz
VII. Art. 23 § 2 – wymiar kary współdziałającemu który dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu cz
VIII. Art. 25 § 2 – przestępstwo w drodze przekroczenia OK.
IX. Art. 26 § 3 – przestępstwo w warunkach nieusprawiedliwionego błędu co do okoliczności
wyłączającej bezprawność oraz nieusprawiedliwionego błędu co do okoliczności wyłączającego
winę
X. Art. 30 – przestępstwo w warunkach nieusprawiedliwionej nieświadomości bezprawności
zachowania będącego przestępstwem
XI. Art. 31 § 2 – poczytalność zmniejszona
Część szczególna KK: art. art. 146, 147, 150 § 2, 169 § 2, 169 § 3, 176 § 2, 222 § 2, 233 § 5, 239 § 3,
252 § 5, 264a § 2, 295 § 1, 295 § 2, 307 § 1, 307 § 2, 310 § 3.

2) oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 §

1.

3) § 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych

wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie
surowa, w szczególności:
1. jeżeli pokrzywdzony ​pojednał się ze sprawcą​, ​szkoda została naprawiona​albo pokrzywdzony i
sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,
2. ze względu na ​postawę​sprawcy, zwłaszcza gdy czynił ​starania​o naprawienie szkody lub o jej
zapobieżenie,
3. jeżeli sprawca przestępstwa ​nieumyślnego​lub jego ​najbliższy​poniósł poważny uszczerbek w
związku z popełnionym przestępstwem.

4) § 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej
wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa,
jeżeli ​
ujawni on​wobec organu powołanego do ścigania przestępstw:
- informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz
- istotne okoliczności jego popełnienia​.-> mały świadek koronny

5) § 4. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet

warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od
wyjaśnień złożonych w swojej sprawie,:
- ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas
temu organowi,
przestępstwa zagrożonego karą ​powyżej 5 lat​pozbawienia wolności.​.-> mały świadek koronny

§ 5. W wypadkach określonych w ​§ 3 i 4​sąd wymierzając karę ​pozbawienia wolności do lat 5​może

warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat​, jeżeli uzna, że pomimo
niewykonania kary ​sprawca nie popełni ponownie przestępstwa​;
przepisy art. 71–76 stosuje się odpowiednio.

2.2.2.2. Podział NZK na obligatoryjne i fakultatywne

Obligatoryjne NZG -> np. art. 60 § 3 k.k.

Fakultatywne NZG -> większość podstaw do NZK

2.2.2.3. Mechanizmy (sposoby) NZK

Skonstruowane zostały w oparciu o kryterium kary- art. 60 § 6 i 7:

§ 6. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego
zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad:

117
1) jeżeli czyn stanowi zbrodnię zagrożoną ​co najmniej karą 25 lat​pozbawienia wolności, sąd
wymierza karę pozbawienia wolności ​ nie niższą od 8 lat​,

2) jeżeli czyn stanowi ​inną zbrodnię​, sąd wymierza karę pozbawienia wolności ​nie niższą od jednej
trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia​,

3) jeżeli czyn stanowi ​występek​, przy czym ​dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara
pozbawienia wolności nie niższa od roku​, sąd wymierza ​grzywnę​, karę ​ograniczenia​wolności albo
pozbawienia​wolności,

4) jeżeli czyn stanowi ​występek​, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara
pozbawienia​wolności ​niższa od roku​, sąd wymierza ​grzywnę​albo karę ​ograniczenia​wolności.

§ 7. Jeżeli czyn zagrożony jest ​alternatywnie​karami wymienionymi w art. 32 pkt 1–3, nadzwyczajne
złagodzenie kary polega na ​odstąpieniu od wymierzenia​kary ​i orzeczeniu środka karnego
wymienionego w art. 39 pkt 2–8​;
przepisu art.61 § 2 nie stosuje się.

2.2.2.4. Zbieg podstaw do NZK

Analogicznie co problem NOK, w tym samym art. 57 § 1:

Jeżeli zachodzi kilka niezależnych od siebie podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia albo
obostrzenia kary, sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić albo obostrzyć, biorąc pod
uwagę łącznie zbiegające się podstawy łagodzenia albo obostrzenia.

2.2.3. Zbieg podstaw do NZK z podstawą do NOK

Art. 57 § 2:
Jeżeli zbiegają się podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie ​albo​obostrzenie kary.
Możliwość wyboru dzierży niepodzielnie sąd
Nie ma znaczenia czy zbiegająca się podstawa jest podstawą do fakultatywnego czy obligatoryjnego
nadzwyczajnego ​wymiaru​kary

2.2.4. Kompetencja do wymierzania kary nieizolacyjnej w razie popełnienia przestępstwa zagrożonego

karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat

Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności ​nieprzekraczającą ​5 lat​

Art. 58 § 3: ​ , sąd
może orzec zamiast kary pozbawienia wolności ​grzywnę albo karę o​ graniczenia wolności ​do lat 2​ ,w
szczególności jeżeli orzeka równocześnie​ś​rodek karny;
karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach.

§ 4. Przepisu § 3 nie stosuje się do sprawcy występku o charakterze chuligańskim​1​oraz do sprawcy

przestępstwa określonego w art. 178a § 4​2​.

3. Odstąpienie od wymierzenia kary

Nazywane niekiedy sądowym prawem łaski. Art. 61 § 1:

Sąd może odstąpić od wymierzenia kary:
- w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz
-w wypadku określonym w art. 60 § 3,
zwłaszcza gdy
-> rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna,
-> a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa.

118
Podstawowe przykłady odstąpienie od wymierzenia kary w KK:
1) Art. 14 § 2- usiłowanie nieudolne
2) Art. 22 § 2- skazywanie podżegacza lub pomocnika gdy cz osoby podżeganej lub której ułatwiano
popełnić, nie wszedł w fazę usiłowania dokonania
3) Art. 25 § 2- przekroczenie OK.
4) Art. 26 § 3- przekroczenie SWK
5) Art. 59 § 1- skazanie sprawcy za przestępstwo zagrożone kara pozbawienia wolności ≤ 3 lat, którego
SS nie jest znaczna ≠ nieznaczna
6) Art. 146-doborowolny powrót sprawcy z art. 145 § 2 i 3
7) Art. 147- niezdolność sprawcy z art. art. 143 § 1, 144 lub 145w chwili czynu do pełnienia służby
wojskowej
8) Art. 150 § 2- zabójstwo eutanatyczne
9) Art. 216 § 3- zniewaga za strony pokrzywdzonego skutkująca naruszeniem nietykalności cielesnej
10) Art. 217 § 2- ≈ jw.
11) Art. 222 § 2- niewłaściwe zachowanie się funkcjonariusza lub osoby mu pomagającej skutkujące
naruszeniem jego nietykalności cielesnej
12) Art. 233 § 5- nieistotne lub sprostowane fałszywe zeznania lub oświadczenia
13) Art. 239 § 3- poplecznictwo dotyczące osób najbliższych
14) Art. 250a § 4- zawiadomienie organu o osobistym przyjęciu korzyści w zamian za głosowanie w
określony sposób
15) Art. 264a § 2- ułatwianie nielegalnego pobytu na terytorium RP bez osiągnięcia korzyści
majątkowych
Art. 295 § 1 - ​Wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 278, 284–289, 291, 292 lub 294, który
dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo zwrócił pojazd lub rzecz mającą szczególne znaczenie
dla kultury w stanie nieuszkodzonym, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet
odstąpić od jej wymierzenia.​(głównie okradanie)

Odstąpienie od wymierzenia kary następuje w ​wyroku skazującym za popełnienie przestępstwa.​<-> nie

wyłącza to więc przestępczości czynu, nie dekompletuje struktury przestępstwa.

Art. 107 § 5 k.k.:

W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa ​z upływem roku
od wydania prawomocnego orzeczenia.

ROZDZ. VII PRZEDAWNIENIE (s. 499 – 507)

Przedawnienie <dawność> - jest okolicznością wyłączającą możliwość wyegzekwowania odpowiedzialności karnej z
powodu upływu czasu liczonego, od momentu popełnienia przestępstwa lub od momentu uprawomocnienia się
wyroku skazującego sprawcę za jego popełnienie

1. Uzasadnienie przedawnienia
Typy tzw. teorii uzasadniających byt przedawnienia w pr. karnym:
● Teorie pozaprawne
o Najczęściej akcentują, że ​sam upływ czasu jest wystarczającym uzasadnieniem obecności
przedawnienia w pr. karnym
▪ W skrajnych odmianach tych teorii wskazuje się że upływ czasu ​to jedyny możliwy​argument
● Teorie oparte na elementach prawa karnego procesowego​– odwołują się do różnych argumentacji
o Tzw. teoria dowodowa ​ z upływem czasu potęgują się trudności dowodowe, wynikające z
uszczuplenia się materiału dowodowego
o Tzw. teoria opieszałości oskarżyciela ​ przedawnienie ma być reakcją na tę opieszałość, czyli ma
pełnić funkcję swoistej kary wymierzonej organowi ścigania (oskarżycielowi), za to że w stosowanym
czasie nie podjął postępowania karnego
▪ Kazimierz Marszał „​ zwolennicy tej teorii zakładają, że w nieściganiu sprawcy przestępstwa
mieści się milcząca rezygnacja oskarżyciela ze skargi​”
▪ Opieszałość oskarżyciela ​ ​ma być czynnikiem skutkującym pozbawieniem oskarżyciela
przysługującego mu pr. do ścigania sprawcy przestępstwa

119
 o Tzw. teoria rezygnacji oskarżyciela ze skargi ​ upływ czasu <termin przedawnienia> skutkuje utratą
uprawnienia do wniesienia skargi
● Teorie​​oparte na przesłankach prawa karnego materialnego​– równie są zróżnicowane
o Tzw. teoria pokuty ​ koncepcja odcierpienia – ekwiwalent niewymierzonej kary, koncepcja ta
zakłada, że sprawca tyle już odcierpiał z powodu obawy przed grożącą mu odpow. karną iż
wymierzanie mu kary ma być niecelowe
o Tzw. teoria zacierającego się wspomnienia ​ upływ czasu ma sprawiać zacieranie się wspomnienia o
przestępstwie, czego efektem ma być z kolei stan kiedy to <K. Marszał> „​poczucie sprawiedliwości
nie wymaga [już] karania sprawcy który popełnił przestępstwo w przeszłości​”
▪ Koncepcja nowego pokolenia ​ odmiana tej teorii – wg której <K. Marszał> „​ w nowym
pokoleniu żyjącym po upływie znacznego okresu czasu od popełnienia przestępstwa nie ma
już pokrzywdzonego społeczeństwa, które domagałoby się ukarania sprawcy”​
● Teorie mieszane <materialno-procesowe> - różnorakie kombinacje argumentów eksponowanych w teoriach
opartych na elementach pr. karnego procesowego i na przesłankach materialnoprawnych
o Teoria K. Marszała ​ „​cele określone w postaci prewencji, gdy przestępstwo zostało popełnione,
osiągnie się tylko wtedy, gdy wymierzenie i wykonanie kary nastąpi możliwie szybko po spełnionym
czynie. W razie upływu dłuższego czasu od popełnienia przestępstwa, wymierzenie i wykonanie kary
staje się niecelowe, gdyż nie mogą one wywołać hamulców psychicznych istotnych dla prewencji
generalnej. Przedawnienie w prawie karnym jest zatem uzasadnione odpadnięciem potrzeby karania z
punktu widzenia prewencji generalnej. Upływ takiego okresu czasu od popełnienia przestępstwa
stwarza ponadto możliwość wystąpienia zmian w psychice sprawcy, przez co zostaje spełniony cel w
postaci prewencji specjalnej […]. W takiej sytuacji wymierzenie i wykonanie kary traci sens społ. […].
Tak więc przedawnienie w pr. karnym uzasadnione jest odpadnięciem po upływie oznaczonego okresu
czasu potrzeby karania z punktu widzenia prewencji generalnej i prewencji specjalnej. Obok tych
zasadniczych przesłanek można brać pod uwagę teorię dowodową i teorię poprawy. Okoliczności te
jednak stanowią względy zupełnie drugorzędne.​”

2. Rodzaje przedawnienia​– obecnie wyróżniamy 2 rodzaje przedawnienia:

1) Przedawnienie karalności przestępstwa – po upływie wskazanego w ustawie czasokresu <termin

przedawnienia> od momentu popełnienia przestępstwa ustawać ma jego karalność ​
uniemożliwienie ukarania sprawcy

Karalność​– pojęcie polisemiczne na gruncie pr. karnego:

● Dany rodzaj zachowania jest typem czynu zabronionego pod groźbą kary
● Za danego zachowanie się, którym człowiek dopuścił się przestępstwa, można mu z tytułu jego
popełnienia wymierzyć karę ​ ​ ta def. odnosi się do przedawnienia

Ze względu na przedawnienie sąd nie może zastosować norm pozwalających mu na wymierzenie sprawcy kary z tytułu
popełnienia tego przestępstwa. przestępstwo przedawnione pozostaje więc przestępstwem nieukaranym
<bezkarnym>

„Art. 17 ​
§1 - Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
6) nastąpiło przedawnienie karalności”

Termin przedawnienia [art. 101 kk]​– rozpoczyna bieg od momentu popełnienia przestępstwa.
● Oblicza się go w oparciu o sposób ​computatio naturalis (od chwili do chwili – ​a momento ad momentum)​, a nie
w oparciu o sposób ​computatio civilis​(od dnia do dnia)
● W kk pozostano przy koncepcji że jego długość powinna być uzależniona od In abstracto ujmowanej społ.
szkodliwości czynu <znajdującej formalne odzwierciedlenie w tzw. ustawowym zagrożeniu>

Aktualne terminy przedawnienia w kk:

Art. 101​.§ 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
1) 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2) 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
2a) 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
120
3) 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, (jednocześnie nie może
być zagrożony kara pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat)
4) 5 – gdy chodzi o pozostałe występki.
§ 2​. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony
dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
§ 4​. Przedawnienie karalności przestępstw określonych w art. 199 § 2 i 3, art. 200, art. 202 § 2 i 4 oraz art. 204 § 3, jak
również przestępstw określonych w art. 197, art. 201, art. 202 § 3, art. 203 i art. 204 § 4, w przypadku gdy
pokrzywdzonym jest małoletni – nie może nastąpić przed upływem 5 lat od ukończenia przez pokrzywdzonego 18 lat.

„Art. 102 ​
Jeżeli w okresie przewidzianym w art. 101 wszczęto postępowanie przeciwko osobie, ​karalność popełnionego
przez nią przestępstwa określonego w § 1 pkt 1–3 ustaje ​z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach – z upływem 5
lat od zakończenia​​tego okresu.” WYDŁUŻENIU terminu przedawnienia karalności

Art. 104 §1 Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub ​dalsze prowadzenie
postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku ​albo oskarżenia prywatnego. ​spoczywanie biegu terminu
przedawnienia; Przeszkody: - immunitet
§2 Przedawnienie w stosunku do przestępstw określonych w art. 144, art. 145 § 2 lub 3, art. 338 § 1 lub 2 oraz w art.
339 biegnie od chwili uczynienia zadość obowiązkowi albo od chwili, w której na sprawcy obowiązek przestał ciążyć.

Art. 105 ​ §1 Przepisów art. 101–103 nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych.
- odnieś się do art. „​43 konst​.​​Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.”
i art. I konwencji o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości

§ 2.​Przepisów art. 101–103 nie stosuje się również do umyślnego przestępstwa:

zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze
szczególnym udręczeniem, ​popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków
służbowych.
- ​
porównaj „​art. 44 konst. Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych,
popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega​​zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.”

W polskim pr. karnym wyodrębniamy 2 punkty czasowe od których termin przedawnienia będzie rozpoczynał bieg
● Moment w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był obowiązany – przest. formalne
● Moment nastąpienia skutku znamionującego przest. – przest. Materialne

Czy dokonana przez ustawodawcę zmiana terminów przedawnienia karalności przestępstw może działać wstecz
<czy obowiązuje tu zasada lex retro non agit>, 3 sposoby rozwiązania
2) Przedawnienie wykonania orzeczonej kary
Art. 103 ​
§1 Nie można wykonać kary, jeżeli od ​uprawomocnienia się wyroku​skazującego​​upłynęło lat:
1) 30 – w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą,
2) 15 – w razie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat,
3) 10 – w razie skazania na inną karę.

Jeśli ​
wymierzono sprawcy kare łączną termin przedawnienia wykonania kary rozpoczyna swój bieg od momentu
uprawomocnienia się wyroku skazującego, w którym wymierzono sprawcy karę jednostkową

Nie przedawnia się wykonanie kary orzeczonej za popełnienie czynów z art. 105§1 i 2kk–analogicznie jak w pkt.1)
rozdz.

Art. 15 przep. wprow. kk – zmiana terminu tego przedawnienia wpływa na długość rozpoczętego przed jej wejściem
w życie biegu terminu przedawnienia wykonania orzeczonej kary [lex retro agit: lex mitior retro agit, lex severior retro
agit]

Termin przedawnienia wykonania orzeczonej kary nie biegnie podczas odbywania kary sprawca dopuścił się kilku
przestępstw za które wymierzono mu kary których nie można było połączyć spoczywanie biegu przedawnienia
wykonania pozostałych do odbycia a wymierzonych sprawcy kar [art. 104 §1 kk]

Przedawnienie wykonania orzeczonych środków karnych „103 §2 kk Przepis § 1 pkt 3 stosuje się odpowiednio do
środków karnych wymienionych w art. 39 pkt 1–4 oraz 6 i 7 (10letni termin przedawnienia); przepis § 1 pkt 2 stosuje się
odpowiednio do środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 5 (15letni termin przedawnienia).”

ROZDZ. VIII ZATARCIE SKAZANIA (s. 508 – 511)

121
Krajowy Rejestr Karny – rejestruje się tu skazanie za przestępstwo; prowadzony jest przez jednostkę budżetową
podległą MS, o nazwie „Biuro Informacyjne Krajowego Rejestru Karnego”
Zatarcie skazania [art. 106 kk, art. 14 ust. 1 ust. o k.r.s.] – usunięcie wpisu o skazaniu danej osoby z rzeczonego rejestru,
z chwilą zatarcia skazanie uważa się za niebyłe, od tej chwili skazany uchodzi za osobę niekaraną
Prawna fikcja niekaralności skazanego​– w/w skazany ma prawo twierdzić iż nie był on w ogóle osobą karaną

Każde skazanie za przestępstwo może ulec (ulega) zatarciu – w polskim pr. karnym nie przyjmuje się tej zasady
„Art. 106a - ​nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia ​jej wykonania
za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności,​​jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.”

Przepis poddawany krytyce <Pohl też tak uważa>, gdyż koliduje ze względami humanitarnymi, W. Wróbel i A. Zoll
podkreślają ponadto że wątpliwym jest czy rozwiązanie to jest zgodne z Konst. RP, w szczególności z art. 2 oraz 31 ust.
3

Polskie prawo karne – 2 rodzaje zatarcia skazania:

● Z mocy prawa (ipso iure)
o Zatarcie skazania następuje automatycznie, bez udziału sądu
● W drodze zarządzenia sądu inicjowanego wnioskiem skazanego

1. Zatarcie skazania z mocy prawa – art. 107 kk

● Zatarcie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności
o § 3 - W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z
mocy prawa z upływem 10 lat
▪ od uznania jej za wykonaną – z uznaniem tej kary za wykonaną mamy do czynienia w
wypadku nieodwołania warunkowego, przedterminowego zwolnienia z odbycia tej kary
▪ od darowania kary – może nastąpić u ust. amnestyjnej oraz w akcie ułaskawiającym (akcie
łaski) – prawo łaski może stosować tylko Prezydent RP na podstawie Konst. RP
▪ od przedawnienia jej wykonania
● Zatarcie skazania na karę 25 lat pozbawienia wolności
o § 1. W razie skazania na karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z
upływem 10 lat
▪ od wykonania kary – sprawca odbył całą kare lub sprawca został przedterminowo
warunkowo zwolniony z odbycia reszty kary i nie odwołano tego zwolnienia
▪ od darowania kary
▪ od przedawnienia jej wykonania.
● Zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności
o § 1 – j.w.
● Zatarcie skazania na karę ograniczenia wolności
o §4 – skazanie na karę ograniczenia wolności ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 5 lat
▪ Od wykonania tej kary
▪ Od darowania tej kary
▪ Od przedawnienia jej wykonania
● Zatarcie skazania na karę grzywny
o §4 – jak przy karze ograniczenia wolności
● Zatarcie skazania w razie odstąpienia od wymierzenia kary
o „§ 5 - W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem
roku od wydania prawomocnego orzeczenia.”
● Niewymienione w art. 107 kk wypadki zatarcia skazania z mocy prawa
o Wg nowej ustawy przestępstwo objęte wyrokiem nie jest już zachowaniem zabronionym pod groźbą
kary [art. 4 §4 kk]
o Nie zarządzono wykonania kary warunkowo zawieszonej [art. 76 §1 kk]

2. Zatarcie skazania w drodze sądowego zarządzenia inicjowanego wnioskiem skazanego

Sądowe zatarcie skazania​/​zatarcie skazania na ​wniosek – ​instytucja fakultatywna - dot. tylko kary pozb. wlon. nie
przekraczającej 3 lat (zatarcie możliwe po upływie 5 lat), kary grzywny lub ograniczenia wolności (zatarcie możliwe po
upł. 3 lat) [art. 107 §2 i §4 kk]

122
 3. Zatarcie skazania na karę w razie orzeczenia środka karnego
Art. 107 §6 kk​– zat. skaz. nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykon.

4. Zatarcie skazania w sytuacji zbiegu skazań

Art. 108 kk​– ​ In principio​– dopuszczalne jest ​tylko​jednoczesne zatarcie skazań
- ​In fine – skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie
popełnił przestępstwo

Wydłużenie okresu zatarcia skazania

5. Obowiązek stosowania prawa państwa wydającego wyrok skazujący w kwestii zatarcia skazania
„​
Art. 107a - w razie skazania przez sąd innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej zatarcie skazania następuje
zgodnie z prawem państwa, w którym to skazanie nastąpiło. Przepisu art. 108 nie stosuje się.”

123