ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ,

ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΑ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ
ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
 Πυκνωτής
Πυκνωτής: διάταξη αποτελούμενη από δύο απομονωμένους αγωγούς σε
κοντινή απόσταση μεταξύ τους, φορτισμένους με ίσα και αντίθετα φορτία.
Μπορεί να αποθηκεύσει ηλεκτρική ενέργεια.
Σε ευρεία χρήση στα ηλεκτρονικά κυκλώματα

Το συνολικό φορτίο Q που αναπτύσσεται πάνω

στους αγωγούς του πυκνωτή είναι ανάλογο της
διαφοράς δυναμικού V μεταξύ τους

Q = CV
Η σταθερά αναλογίας C ονομάζεται χωρητικότητα του πυκνωτή.
Μονάδα μέτρησης χωρητικότητας: 1Farad=1C/V
Εξαρτάται μόνο από το μέγεθος, το σχήμα και τη σχετική απόσταση των δύο
αγωγών, καθώς και από το υλικό διαχωρισμού των.
 Υπολογισμός Χωρητικότητας Πυκνωτή
Επίπεδος πυκνωτής: αποτελείται από δύο παράλληλες αντίθετα
φορτισμένες επίπεδες αγώγιμες πλάκες σε μικρή απόσταση μεταξύ
τους.
Υποθέτουμε ότι η απόσταση διαχωρισμού d είναι πολύ μικρότερη
Σε σχέση με το μέγεθος των πλακών εμβαδού Α. Τότε το πεδίο στο
Εσωτερικό του πυκνωτή είναι ομοιογενές με την ένταση Ε να είναι:

 Q
E= =
 0 A 0
b
Η τάση μεταξύ των πλακών δίνεται: V = Vba = Vb − Va = −
a
E  dl
Ολοκληρώνουμε κατά μήκος διαδρομής παράλληλης του πεδίου Ε οπότε:
b b Q Q
V = Vba = Vb − Va = −  Edl cos180 =  Edl =Ed = d=
0

a a A 0 C
A
C = 0
d
 Υπολογισμός Χωρητικότητας Πυκνωτή
Κυλινδρικός πυκνωτής: αποτελείται από δύο παράλληλους αντίθετα
φορτισμένους ομοαξωνικούς κυλινδρικούς αγωγούς. Ο εσωτερικός
έχει ακτίνα Rb και ο εξωτερικός έχει εσωτερική ακτίνα Ra.
Το μήκος των αγωγών l  Ra − Rb οπότε αγνοούμε
φαινόμενα στα άκρα τους.
Το ηλεκτρικό πεδίο ευθύγραμμου αγωγού μεγάλου μήκος
Φορτισμένου με πυκνότητα φορτίου  = Q / l είναι
Ακτινικά προς τα έξω του αγωγού και έχει μέτρο

1  1 Q
= =
2 0 R 2 0 Rl

Αυτό είναι και το πεδίο για τα σημεία μεταξύ των δύο κυλινδρικών αγωγών
 Υπολογισμός Χωρητικότητας Πυκνωτή
Κυλινδρικός πυκνωτής

Η τάση V μεταξύ των αγωγών είναι:

Rb
b b dR Q
V = Vb − Va = −  E  dl = −  Edl = −
a a 2 0l Ra R

Q Rb Q R Q 2 0l
V =− = ln a  C = =
( )
ln
2 0l Ra 2 0l Rb V ln Ra
Rb
Σχόλιο: αν Ra − Rb = R πολύ μικρή τότε

ln ( )
Ra
Rb
 ( R + R ) 
= ln  b
 R 
b
= ln 1 + R   R
 Rb  Rb

C  2 0lRb / R =  0 A / R C επίπεδου πυκνωτή

 Υπολογισμός Χωρητικότητας Πυκνωτή
Σφαιρικός πυκνωτής: αποτελείται από δύο ομόκεντρα αγώγιμα σφαιρικά
κελύφη με ακτίνες rb και ra φορτισμένα με +Q με φορτία –Q αντίστοιχα

Με το νόμο του Gauss βρήκαμε ότι το δυναμικό

ομοιόμορφα φορτισμένης σφαίρας στο εξωτερικό της
είναι E = Q / 4 0 r 2 και η τάση μεταξύ των αγωγών

rb
b b Q 1
V = Vb − Va = −  E  dl = −  Edr = −  dr =
a a 4 0 ra r 2

Q 1 1 Q ra − rb Q  ra rb 
=  − =  C = = 4 0  
4 0  rb ra  4 0 ra rb V r −
 a b r

Σχόλιο: για r = ra − rb πολύ μικρό C  4 0 r 2 / R =  0 A / r

A = 4 r 2 Χωρητικότητα επίπεδου πυκνωτή
 Υπολογισμός Χωρητικότητας Πυκνωτή
Απομονωμένη σφαίρα
Μπορούμε να «αποδώσουμε» χωρητικότητα και σε μια απομονωμένη αγώγιμη σφαίρα
φορτίου Q. Αν το δυναμικό της σφαίρας είναι V (θεωρούμε ότι V=0 στο άπειρο), η
χωρητικότητα της σφαίρα θα είναι C = Q /V

Από το προηγούμενο παράδειγμα του σφαιρικού πυκνωτή έχουμε

Q 1 1 Q 1 ra → 
V=  −  = Αν
4 0  rb ra  4 0 rb

Q
C = = 4 0 rb Χωρητικότητα σφαίρας ακτίνας rb
V
 Υπολογισμός Χωρητικότητας Πυκνωτή
Ασκηση:
Υπολογίστε Χωρητικότητα ανά μονάδα μήκους δύο παράλληλων ευθύγραμμων
συρμάτινων αγωγών ακτίνας Rομοιόμορφα φορτισμένοι με φορτία +Q και –Q,
σε απόσταση μεταξύ τους d>>R.
Λύση:

Το συνολικό ηλεκτρικό πεδίο σε απόσταση x από τον αριστερό αγωγό είναι:

 
E = E+Q + E−Q = +  =Q/l
2 0  2 0 ( d −  )

   d −R  1 1 
d  R
b b
V = Vb − Va = −  E  dl =  Edl =     −  dx =
a a
 2 0  R  x ( d − x ) 
       Q   Q  d 
     
d −R
=  ln( x ) − ln( d − x ) =   ln( d − R ) − ln( R )    ln( d ) − ln( R ) =   ln  
 2 0 
R

 0 
 0 l 
 0  R
l
C  0

l ln( d / R )
 Αποθήκευση Ηλεκτρικής Ενέργειας
Αποθηκευμένη ενέργεια πυκνωτή ισούται με το έργο που δαπανήθηκε για τη
φόρτισή του: αφαίρεση φορτίου από τον έναν οπλισμό του και προσθήκη του
στο δεύτερο. Γίνεται με σύνδεση πηγής τάσης στους οπλισμούς του.
Απαιτούμενο έργο για τη προσθήκη απειροστού φορτίου dq, όταν η διαφορά

δυναμικού μεταξύ των οπλισμών είναι V: dW=Vdq

Q Q Q
q 1 1 Q2
W =  Vdq =  dq =  qdq =
0 0
C C0 2 C
1 Q2 1 1
Η αποθηκευμένη ενέργεια στον πυκνωτή είναι: U = = CV = QV
2

2 C 2 2
1 1 A 1 1
U = CV 2 =  0  ( Ed ) =  0 ( Ad ) E 2 =  0 E 2  (  = Ad )
2

2 2 d  2 2
U 1
Πυκνότητα ενέργειας είναι: u= = 0E2
 2
 Αποθήκευση Ηλεκτρικής Ενέργειας
Ασκηση
Επίπεδος πυκνωτής φορτίου Q έχει απόσταση μεταξύ πλακών d και αποσυνδέεται από
την πηγή τάσης. Οι δύο πλάκες απομακρύνονται μετά σε απόσταση 2d. Κατά πόσο
μεταβλήθηκε η αποθηκευμένη ενέργεια του πυκνωτή;
Λύση

Χωρητικότητα επίπεδου πυκνωτή:

C =  0  / d
Όταν d γίνεται 2d η χωρητικότητα ελαττώνεται στο μισό οπότε η
αποθηκευμένη ενέργεια 1 Q2 διπλασιάζεται
U=
2 C
Γιατί;
Οι δύο πλάκες του πυκνωτή είναι φορτισμένες με ίσα και αντίθετα φορτία Q που
έλκονται μεταξύ τους. Όταν τις απομακρύνουμε καταβάλλουμε έργο. Το έργο αυτό
αυξάνει την αποθηκευμένη ενέργεια του πυκνωτή.
 Αποθήκευση Ηλεκτρικής Ενέργειας
Ασκηση
Μετακίνηση πλακών πυκνωτή. Επίπεδος πυκνωτής έχει απόσταση μεταξύ των
πλακών x και η κάθε μια έχει εμβαδόν Α. Ο πυκνωτής είναι συνδεδεμένος με πηγή
τάσης V, ενώ οι δύο πλάκες απομακρύνονται σε απόσταση 3x.
(α) ποια η μεταβολή της αποθηκευμένης ενέργειας στον πυκνωτή;
(β) πόσο έργο απαιτείται για την απομάκρυνση των πλακών (γίνεται με σταθερή
ταχύτητα)
(γ) Πόση ενέργεια ανταλλάσσεται με την πηγή τάσης;

Λύση
1 1 0 A
(α) Αρχική αποθηκευμένη ενέργεια U = V 2C = V 2
2 2 x
Τελική αποθηκευμένη ενέργεια (η τάση V διατηρείται σταθερή διότι ο πυκνωτής
παραμένει συνδεδεμένος με την πηγή τάσης)
1 2 0 A
U = V
2 3x
Μεταβολή της αποθηκευμένης ενέργειας
1 2 0 A 1 2 0 A  0 AV 2
U  = U − U  = V − V =−
2 3x 2 x 3x
 Αποθήκευση Ηλεκτρικής Ενέργειας
Ασκηση
Μετακίνηση πλακών πυκνωτή.
Λύση

(α) Η αποθηκευμένη ενέργεια ελαττώνεται διότι απομακρύνονται αντίθετα

φορτισμένες πλάκες. Το V δεν μεταβάλλεται, το C μειώνεται άρα φορτίο Q=VC
εγκαταλείπει προς την πηγή την κάθε πλάκα προκαλώντας μείωση της U

(β) έργο που απαιτείται για την απομάκρυνση των πλακών

V  1 2  0 A 1  0 AV 2
3x 3x 3x 3x 3x
1
W =  Fdl =  QEdl =  ( CV )   dl = V    dl = x l 2 dl
x x x  
2l 2 x 
l l 2
3x
 0 AV 2   0 AV 2
W =−  =
2l x 3x

Θεωρήσαμε το πεδίο Ε στον έναν οπλισμό του πυκνωτή που οφείλεται στην επίδραση
του άλλου. Ετσι τώρα λόγω συμμετρίας το πεδίο είναι Ε=V/(2l) και όχι E=V/l
 Αποθήκευση Ηλεκτρικής Ενέργειας
Ασκηση
Μετακίνηση πλακών πυκνωτή.
Λύση
(γ) παρατηρούμε ότι ενώ W>0 (προσφέρεται έργο), ΔU<0 (η δυναμική ενέργεια
ελαττώνεται). Αρα ενέργεια επιστρέφει στην πηγή (την «φορτίζει»)
Αρχή διατήρησης ενέργειας:

 0 V 2  0 V 2 2 0 V 2
W = U  + U  ή  U  ή = W − U  = + =
3x 3x 3x

Μια ποσότητα φορτίου επιστρέφει πίσω στην πηγή αυξάνοντας την αποθηκευμένη
της ενέργεια .
Η αύξηση της ενέργειας της πηγής είναι διπλάσια του έργου που δαπανάμε.
 Διηλεκτρικά
Διηλεκτρικά: Μονωτικό στρώμα μεταξύ οπλισμών πυκνωτή (χαρτί, πλαστικό).
Οδηγεί σε αύξηση της χωρητικότητας κατά παράγοντα Κ (σχετική διηλεκτρική
σταθερά). C = KC0
Διηλεκτρική αντοχή: μέγιστο ηλεκτρικό πεδίο που μπορεί να αντέξει το
διηλεκτρικό πριν διασπαστεί (ροή φορτίου και κατάρρευση υλικού).
A
Για επίπεδο πυκνωτή: C = K0
d

Διηλεκτρική σταθερά (permittivity) του υλικού  =  0

A
Η χωρητικότητα του πυκνωτή γίνεται C =
d
Η πυκνότητα ενέργειας αποθηκευμένη στο ηλεκτρικό πεδίο:
1 1 2
u = K0E =  E
2

2 2
 Διηλεκτρικά
Επίδραση Διηλεκτρικού:

Πυκνωτής συνδέεται με πηγή σταθερής τάσης και εισάγεται διηλεκτρικό

Q0 Q
Η χωρητικότητα αυξάνεται κατά C = KC0 = K =
V0 V0
Το φορτίο στους οπλισμούς αυξάνεται κατά παράγοντα Q = KQ0

Η πηγή αποσυνδέεται και μετά εισάγεται διηλεκτρικό. Το φορτίο παραμένει Q0

Q0 Q0 Q0
Η χωρητικότητα αυξάνεται κατά C = KC0 = K =
V0 V0 V
V0 K
και η τάση ελαττώνεται σε V =
K
 Διηλεκτρικά
Επίδραση Διηλεκτρικού:

Με την εισαγωγή του διηλεκτρικού μεταβάλλεται και το ηλεκτρικό πεδίο.

V0
Χωρίς διηλεκτρικό το πεδίο είναι E0 = (d η απόσταση των πλακών)
d
V V0 E0
Με την εισαγωγή του διηλεκτρικού E = E D = = =
d Kd K
 Διηλεκτρικά
Ερώτηση: γιατί μεταβάλλεται η χωρητικότητα με την τοποθέτηση διηλεκτρικού;

Θεωρείστε απομονωμένο πυκνωτή. Αρχικά το φορτίο στους οπλισμούς είναι Q = C0V0

Εισάγουμε διηλεκτρικό. Τα μόριά του πολώνονται και επάγονται επιφανειακά αρνητικά
φορτία στην πλευρά του θετικού οπλισμού και θετικά στον αρνητικό οπλισμό αντίστοιχα

Μερικές δυναμικές γραμμές καταλήγουν στην επιφάνεια του διηλεκτρικού και δεν
διέρχονται μέσα από αυτό. Ετσι το ηλεκτρικό πεδίο στο εσωτερικό του διηλεκτρικού ΕD
μειώνεται κατά παράγοντα Κ. Η τάση στα άκρα μειώνεται κατά Κ επίσης (V=ΕDd).
To ηλεκτρικό πεδίο εντός του διηλεκτρικού είναι

E D = E0 − Eind
 Διηλεκτρικά
Eind είναι το ηλεκτρικό πεδίο που αναπτύσσεται λόγω των επαγόμενων φορτίων στην
επιφάνεια του διηλεκτρικού. Οπότε

E0  1
E D = E0 − Eind =  Eind = E0 1 − 
K  K

Είναι E0 = όπου σ=Q/Α, Q το φορτίο που αναπτύσσεται πάνω στις αγώγιμες
0
πλάκες του πυκνωτή (ελεύθερο φορτίο). Ορίζουμε παρόμοια επιφανειακή πυκνότητα
 ind
φορτίου σind (δέσμιο φορτίο) πάνω στο διηλεκτρικό με Eind =
0
Με βάση τη παραπάνω σχέση

 ind =  0 1 −
1  1
 Qind = Q 1 − 
 K  K
Επειδή Κ>1 Qind <Q
 Διηλεκτρικά
Ασκηση
Οι πλάκες απομονωμένου πυκνωτή με εμβαδόν Α=250cm2 βρίσκονται σε απόσταση
d=2mm μεταξύ τους και η μεταξύ τους τάση είναι V0=150V. Εισάγουμε λωρίδα
διηλεκτρικού (Κ=3,5) μεταξύ των πλακών ίσου εμβαδού Α και πάχους l=1mm. Υπολογίστε:
Α) αρχική χωρητικότητα πυκνωτή με αέρα και φορτίο σε κάθε πλάκα
Β) επαγόμενο φορτίο σε κάθε πλάκα του διηλεκτρικού
Γ) το ηλεκτρικό πεδίο στο χώρο μεταξύ των πλακών και του διηλεκτρικού
Δ) το ηλεκτρικό πεδίο εντός του διηλεκτρικού
Ε) την τάση ανάμεσα στις πλάκες και τη χωρητικότητα του πυκνωτή μετά το διηλεκτρικό
Λύση
Α)

Β)

Γ) Στα διάκενα μεταξύ πλακών και διηλεκτρικού, το πεδίο είναι

ίδιο με αυτό απουσίας διηλεκτρικού
 Διηλεκτρικά
Το ηλεκτρικό πεδίο εντός του διηλεκτρικού

Δ)

 l 
Ε) V = −  Edl = E0 ( d − l ) + E D l = E0  d − l +  = 96,4V
 K