Novinarski žanrovi 2 - vežbe, Reportaža, Badnji dan u Veterniku, B.

Milovac

BADNJACI, RAŽANJ, RAKIJA, PETARDE I NACIONALIZAM

Badnji dan, praznik dan uoči Božića, proslavljen je 6. januara u svim pravoslavnim
zemljama a u zavisnosti od mesta razlikuju se i običaji pa tako Veternik, jedno od prigradskih
naselja Novog Sada, poznat je kao jedan od migrantskih centara izbeglica sa teritorije takozvane
Republike Srpske i stoga ovo mesto odlikuje malo intenzivnije praktikovanje običaja nego u
ostalim delovima Novog Sada. Proslava podrazumeva sečenje badnjaka, petarde, poneku
prangiju, vatromet, baklje, pečenje, korinđanje, velike količine alkohola i kao posledicu svega
ovoga i brojne nacionalističke ispade i religijsku diskriminaciju.
Uzbuđenost na licima najmlađih, celodnevna krajiška muzika iz svih dvorišta sa
zastarelim i kamenim ogradama, okupljanje i sedenje oko slabe vatre na kojoj se vrti ražanj ili
više njih, i na kraju i spremnost na razgovor o svakoj teškoj i osetljivoj temi sa obaveznim
prizvukom cinizma zaštitna su obeležja Badnjeg dana u ovom kraju.
Dan počinje već u ranim jutarnjim časovima kada zvuk dovikivanja i petardi budi i one
koji nisu naumili da po badnjak idu odmah posle ponoći a svake godine, ljudi, najčešće
tinejdžeri, po badnjak odlaze sve ranije i trude se biti što glasniji kako bi svima dali do znanja da
su baš oni ove godine prvi krenuli u sveti pohod. Glasnost poslednjih godina najčešće postižu
tako što nose zvučnik ili pak idu automobilom sa spuštenim prozorima i pojačanom muzikom.
Obično se okuplja par komšija te zajedno odlaze, koliko zbog pravljenja društva toliko i da bi
izbegli čuvara šume. Odmah po okupljanju, običaj nalaže da domaćin ispred čije se kuće okuplja
iznese flašu rakije te da je pošalje u krug da svi nazdrave ovaj dan. Pije se pre polaska, pre nego
što se badnjak oseče, nakon što se badnjak oseče, pre povratka i pre prvog rastanka kada svako
nosi badnjak ispred kuće. Ukoliko neka porodica iz komšiluka nema glavu porodice, to jest
muškog člana dovoljno starog da ide po badnjak, i njima se uvek ponese jedno drvo.
Odmah nakon što se badnjak odnese, svi se vraćaju na dogovoreno mesto gde će naložiti
vatru te postaviti svako svoj ražanj. Postoji vrlo jasna distinkcija u odnosu na imućnost prisutnih.
Najimućnije porodice pečenje naručuju gotovo, ispečeno, isečeno i najčešće ga preuzimaju
spremnog u kasnim večernjim satima. Postoji podela i među onima koji sami peku u odnosu na
to koja je životinja u pitanju. Naime, jasan simbol moći je peći jagnje umesto praseta, posebno u
ovo doba godine kada je do prethodnog mnogo teže doći nego do potonjeg. Ovde se sedi satima i
ovo je najslikovitija i upečatljivija slika. Muškarci, ponekad srednjih godina, ali najčešće
penzioneri, sede oko vatre, daju petarde najmlađima koji se pojavljuju periodično i na ovaj
poklon reaguju razdragano, i sa pivom u ruci govore o opadajućem natalitetu u Veterniku a
potom i u Srbiji i regionu i drugim krizama kroz koje prolazimo.
Nakon što završe sa ovim, muškarci odnose pečenje kućama kako bi bilo spremno za
sutra. Njihove žene tokom svega ovoga spremaju kako i ručak za Badnji dan tako i Božićni
ručak. Običaj je da trpeza na Badnji dan bude relativno skromna kako bi Božićna trpeza
izgledala još grandioznije pa tako gotovo bez izuzetaka svi u Veterniku poste poslednji dan posta
jer ništa mrsno nije ni spremljeno, pite, posni pasulj i lepinje su tradicionalni obroci. Pre ručka
međutim, koji svakako po vremenu u kom se odvija više naliči večeri nego ručku, muževi se ili
vraćaju oko prvobitne vatre i sede oko nje dok se skroz ne ugasi ili odlaze po komšiluku ili do
bliže ili dalje familije i pridružuju se njihovom društvu oko vatre, kako bi pogledom i mirisom
procenili da li je njihovo pečenje bolje ili lošije i kako bi procenili čija je rakija bolja.
Nakon obilaska komšiluka, svi odlaze kućama zbog tradicionalnog ručka. Ručak je poput
svih ostalih u godini, osim što mu prethodi molitva. Nakon ručka domaćin odnosi badnjak do
mesta susreta gde se loži vatra. Pored badnjaka u vatru se često ubacuje i drugo drveće kako bi
vatra duže i jače gorela a potom i petarde kako bi komšiluk znao da se badnjak pali. Nakon
ovoga stariji obično još malo posede oko vatre nakon čega već solidno pijani odlaze kućama dok
mlađi odlaze do centra naselja kako bi se našli sa prijateljima i sa njima razmenili čestitke.
Prilikom ovih susreta je zapravo najčešća pojava nacionalističkih i religijsko-isključivih
događaja i komentara, često vidljivih i na parolama pa čak i grafitima.
Ovom događaju uglavnom prisustvuje nekoliko policajaca koji su tu da se postaraju da ne
nastane veći problem kog, istini za volju, uglavnom i nema. Nakon nekog vremena ispunjenog
petardama, dovicima i čestitkama mladi se vraćaju kući i izmoreni, ali ipak zadovoljni jer su
ispunili sva, po njima, Božija zaduženja, i spavaju i isčekuju najradosniji hrišćanski praznik..

Božidar Milovac
Foto: 1. Badnjak ispred kuće
Foto: 2. Parola u centru Veternika
Foto: 3. Paljenje badnjaka