Bé giÁ o dô c vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖ p & PTNT

Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp

🙙🟇🙛

NguyÔn §øc HËu

B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn

Du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng ë vên quèc gia ba v×
Vµ vïng ®Öm trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng

Chuyªn ngµnh L©m Hä c

M· sè: 60.62.60

LuË n v¨n th¹c sÜ khoa hä c l©m nghiÖ p

Hµ T©y - 2006
Bé GiÁ o Dô c vµ ®µo t¹o Bé n«nG nGhiÖ p & PTNT

Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp

🙙🟇🙛

NguyÔn §øc HËu

B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn

Du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng ë vên quèc gia ba v×
Vµ vïng ®Öm trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng

ChuyÊ n nGµnh L©m Hä c

M· sè: 60.62.60

LuË n v¨n th¹c sÜ khoa hä c l©m nGhiÖ p

NGê i hínG DȀ n:
TS. LÊ Anh VŨ

Hµ T©y - 2006
 LêI c¶m ¬n

Trong thêi gian thùc hiÖn b¶n luËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sü nµy t«i ®·
nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña các nhµ khoa häc, nhµ qu¶n lý, các b¹n
®ång nghiÖp vµ ®Æc biÖt lµ thÇy giáo tiÕn sü Lê Anh Vũ. Cho phÐp t«i ®îc göi
lêi c¶m ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt ®Õn thÇy giáo tiÕn sü Lê Anh Vũ ng-
êi
®· híng dÉn vµ gióp t«i ngay tõ buæi ®Çu khi h×nh thµnh ý tëng, x©y dùng
®Ò c¬ng cho ®Õn khi hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy.
T«i xin ch©n thµnh cám ¬n tËp thÓ ban giám hiÖu trêng §¹i häc L©m
NghiÖp. Cán bé l·nh ®¹o, các thÇy c« trong khoa ®µo t¹o sau ®¹i häc Trêng
§¹i häc L©m NghiÖp ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong quá tr×nh häc tËp vµ nghiên
cøu t¹i trêng cũng nh góp ý x©y dùng luËn v¨n cña t«i.
T«i xin ch©n thµnh cám ¬n «ng §ç Kh¾c Thµnh giám ®èc vên quèc
gia Ba V× ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi gióp t«i hoµn thµnh tèt b¶n luËn v¨n nµy.
T«i xin ch©n thµnh cám ¬n: Héi các vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiên
nhiên ViÖt Nam, Trung t©m Vên Quèc Gia vµ «ng Lê V¨n Lanh (Tæng th
ký héi).
T«i xin cám ¬n uý ban nh©n d©n các huyÖn: Kú S¬n, L¬ng S¬n (Hoµ
B×nh), Ba V× (Hµ T©y). Vµ uý ban nh©n d©n các x· thuéc vùng ®Öm V-
ên Quèc Gia Ba V× ®· gióp ®ì t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong quá tr×nh
®iÒu tra thu thËp sè liÖu.
T«i xin ch©n thµnh cám ¬n toµn thÓ cán bé, c«ng nh©n viên vên quèc
gia Ba V× vµ ®Æc biÖt lµ: Th¹c sü NguyÔn V¨n DiÖn (h¹t trëng h¹t kiÓm l©m
Vên Quèc Gia Ba V×), th¹c sü TrÇn Minh TuÊn (trëng phßng Khoa häc - Kü
thuËt Vên Quèc Gia Ba V×), th¹c sü Vũ §¨ng Kh«i (trëng phßng KÕ ho¹ch
- Tµi chÝnh Vên Quèc Gia Ba V×) ®· ®óng góp vµ gióp ®ì t«i rÊt nhiÒu trong
quá tr×nh nghiên cøu vµ hoµn thiÖn b¶n luËn v¨n nµy cña m×nh.
 Cuèi cùng t«i xin ®îc mét lÇn n÷a göi lêi cám ¬n tíi tÊt c¶ các
c¬ quan, trêng, viÖn nghiên cøu, uý ban nh©n d©n các huyÖn, x·, các nhµ
qu¶n lý, các nhµ khoa häc vµ các b¹n ®ång nghiÖp ®· ch©n thµnh gióp ®ì
t«i hoµn thµnh b¶n luËn v¨n tèt nghiÖp nµy.
Xin tr©n träng c¶m ¬n!

Hµ T©y, ngµy 18 tháng 9 n¨m 2006

Tác gi¶

NguyÔn §øc HËu

 më ®Çu

Vên quèc gia Ba V× n»m trên ®Þa bµn hai tØnh Hµ T©y vµ Hßa
B×nh, cách thµnh phè Hµ Néi kho¶ng 60 km vÒ phÝa T©y. Bên c¹nh
nh÷ng giá trÞ nhiÒu mÆt vÒ b¶o tån thiên nhiên th× vên quèc gia Ba V× cßn lµ
mét ®Þa ®iÓm du lÞch sinh thái hÊp dÉn ®èi víi du khách trong níc vµ quèc tÕ
do n¬i ®©y có bÇu kh«ng khÝ trong lµnh, mát mÎ, c¶nh quan thiên nhiên ®Ñp
víi nói Ba V× hùng vĩ næi tiÕng tõ l©u ®êi, sù ®a d¹ng phong phó cña hÖ sinh
thái vµ nÒn v¨n hóa ®Æc s¾c cña ®ång bµo các d©n téc thiÓu sè sinh sèng ë
®©y. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, du lÞch sinh thái ë vên quèc gia Ba V× ®· có
sù phát triÓn khá m¹nh mÏ, góp phÇn vµo sù phát triÓn chung cña ngµnh du
lÞch Hµ T©y, còng nh sù phát triÓn cña du lÞch Xø §oµi nói riêng, ®Æc biÖt lµ
du lÞch xung quanh vên quèc gia Ba V× vµ khu vùc vùng ®Öm víi các b¶n
s¾c v¨n hoá cña các d©n téc Dao, Mêng .v.v…
Tuy nhiên, sù phát triÓn cña du lÞch ®ang phát sinh nh÷ng tác ®éng xÊu
¶nh hëng ®Õn m«i trêng sinh thái cña Vên vµ khu vùc vùng ®Öm trong bèi
c¶nh cña kinh tÕ thÞ trêng. NÕu vÊn ®Ò kh«ng ®îc quan t©m ®óng møc th× có
thÓ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ khó lêng. Nó sÏ tác ®éng ®Õn viÖc thùc hiÖn các
chøc n¨ng nhiÖm vô, vµ sù phát triÓn bÒn v÷ng cña Vên còng nh vùng ®Öm
vên quèc gia Ba V×. Khi tµi nguyên ®a d¹ng sinh häc bÞ suy gi¶m, c¶nh quan
m«i trêng bÞ thay ®æi th× nguy c¬ gi¶m sót khách du lÞch ®Õn tham quan lµ
®iÒu khó tránh khái. Mét vÊn ®Ò bøc xóc ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo võa gi÷ g×n, b¶o
vÖ m«i trêng sinh thái, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, võa phát triÓn du lÞch sinh
thái ë vên quèc gia Ba V× trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Nh»m góp phÇn luËn gi¶i vÊn ®Ò b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ phát
triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë vên quèc gia Ba V×, t«i ®· quyÕt ®Þnh lùa
chän ®Ò tµi: “B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i bÒn
v÷ng ë vên quèc gia Ba V× vµ vïng ®Öm trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng” lµm
luËn v¨n th¹c sĩ cña m×nh.

1
 Ch¬ng 1
Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu

1.1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu

Tõ l©u, ®a d¹ng sinh häc lµ mét chñ ®Ò thu hót sù quan t©m cña nhiÒu
nhµ khoa häc trong vµ ngoµi níc. Các nhµ khoa häc trong níc ®· dµnh
nhiÒu c«ng søc nghiên cøu ®a d¹ng sinh häc ë các vùng miÒn trên ph¹m vi c¶
níc. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, hai nhµ nghiên cøu §Æng Huy Huúnh vµ Ph¹m
Träng ¶nh ®· nghiên cøu hÖ ®éng vËt thuéc các ®¶o ven bê ViÖt Nam. Tõ ®ó,
®a ra nh÷ng gi¶i pháp b¶o vÖ vµ phát triÓn ®a d¹ng sinh häc ë các ®¶o ven
bê biÓn níc ta. N¨m 1994, Phan Nguyên Hång ®· nghiên cøu thµnh
c«ng hÖ sinh thái rõng ngËp mÆn. KÕt qu¶ nghiên cøu cña «ng ®· ®îc c«ng
bè trong cuèn sách: “Chuyên kh¶o biÓn ViÖt Nam”.
Hµ T©y nói chung vµ Vên quèc gia Ba V× nói riêng ®· ®îc nhiÒu nhµ
khoa häc quan t©m nghiên cøu nhiÒu lĩnh vùc nh: ®iÒu kiÖn tù nhiên, kinh tÕ,
x· héi vµ ®Æc biÖt lµ ®a d¹ng sinh häc. N¨m 1993, mét nhóm các tác gi¶:
Lê TrÇn TrÊn, NguyÔn H÷u Tö, TrÇn V¨n Thuþ ®· tiÕn hµnh nghiên cøu
th¶m thùc vËt Hµ T©y vµ ®Æc trng c¬ b¶n hÖ thùc vËt Ba V×. Các tác gi¶ ®·
®ánh giá tÝnh ®a d¹ng cña hÖ thùc vËt Ba V×, tõ ®ó cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc trên vùng nói nµy. Ngoµi ra cßn có mét sè tá gi¶
khác còng nghiên cøu vÒ vên quèc gia Ba V×. Trong sè ®ó có bµi: Vên quèc
gia Ba V×, nh÷ng nh©n tè tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña hai tác gi¶ NguyÔn
V¨n Ch¬ng vµ NguyÔn §øc Kháng. §áng chó ý lµ có nhiÒu nhµ khoa häc næi
tiÕng ®· tËp trung nghiên cøu c©y thuèc ë Ba V× nh: NguyÔn Nghĩa Th×n, Lê
ThÕ Trung, Chu Quèc Trêng, NguyÔn V¨n Liêm, TrÇn ThÕ T¨ng, NguyÔn
Thu HiÒn, §ç ThÞ Thu Hµ...
Ngoµi ra, mét sè tác gi¶ ®· nghiên cøu các ho¹t ®éng kinh tÕ, x·
héi cña ®ång bµo các d©n téc thiÎu sè ë Ba V×. §iÓn h×nh lµ nghiên cøu
cña Vò

2
V¨n ThÞnh vÒ: Thùc tr¹ng vµ gi¶i pháp n©ng cao thu nhËp bÒn v÷ng cho các
hé d©n téc thiÓu sè ë vïng ®Öm vên quèc gia Ba V×, vµ Mét sè gi¶i pháp x©y
dùng b¶n lµng sinh thái vïng d©n téc tõ mét sè m« h×nh b¶n sinh thái ®ång
bµo d©n téc Dao, Ba V×, Hµ T©y cña giáo s NguyÔn V¨n Ch¬ng…
KÓ tõ khi thùc hiÖn chÝnh sách më cöa th× du lÞch trë thµnh mét ngµnh
kinh tÕ quan träng cña níc ta. Du lÞch ®· có nhiÒu ®óng góp cho t¨ng trëng
kinh tÕ vµ phát triÓn x· héi, nó ®· vµ ®ang trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi
nhän cña ViÖt Nam. Trong bèi c¶nh héi kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, giao lu
kinh tÕ, v¨n hoá gi÷a các quèc gia ngµy cµng ®îc më réng, nhu cÇu ®i du
lÞch, tham quan, nghØ ng¬i cña ngêi d©n trong níc còng t¨ng. Du lÞch phát
triÓn theo híng ®a d¹ng hoá trên c¬ së khai thác tiÒm n¨ng vÒ c¶nh quan m«i
trêng vµ giá trÞ cña nÒn v¨n hoá l©u ®êi cña d©n téc nh»m ®áp øng nhu
cÇu cña du khách. Du lÞch sinh thái còng có c¬ héi phát triÓn m¹nh mÏ trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y. NhiÒu nhµ khoa häc ®· tiÕn hµnh nghiên cøu lo¹i h×nh
du lÞch nµy. Phó giáo s Ph¹m Trung L¬ng ®· viÕt cuèn sách “Du lÞch
sinh thái nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn phát triÓn ë ViÖt Nam” ®a ra
nh÷ng khái niÖm c¬ b¶n vµ ph©n tÝch t×nh h×nh vµ xu híng phát triÓn cña du
lÞch sinh thái. Cuèn sách ®· cung cÊp cho ngêi ®äc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n
vÒ mét lo¹i h×nh du lÞch cßn t¬ng ®èi míi mÎ, có quan hÖ chÆt chÏ ®Õn vÊn
®Ò b¶o tån da d¹ng sinh häc ë níc ta. N¨m 2002, NguyÔn Xu©n T©n ®·
tiÕn hµnh c«ng tr×nh nghiên cøu vµ ®a ra các gi¶i pháp n©ng cao hiÖu
qu¶ các lo¹i h×nh du lÞch sinh thái vên quèc gia Ba V×.
Nh×n chung, tuy ®· có mét sè c«ng tr×nh, bµi viÕt nghiên cøu vÒ vên
quèc gia Ba V× tõ nhiÒu góc ®é khác nhau vµ ®· lµm râ ®îc nhiÒu vÊn
®Ò khoa häc, nhÊt lµ vÒ hÖ thùc vËt, ®a d¹ng sinh häc nhng cßn thiÕu
nh÷ng c«ng tr×nh nghiên cøu sù phát triÓn du lÞch sinh thái g¾n víi b¶o tån
®a d¹ng sinh häc. C©u hái ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo võa b¶o tån ®îc ®a d¹ng sinh
häc võa phát triÓn du lÞch sinh thái bÒn v÷ng ë vên quèc gia Ba V×.

3
 S¬ ®å Vên quèc gia Ba V×

�
�

4
 Ch¬ng 2
Môc tiÊu, nhiÖm vô vµ
ph¬ng ph¸p nghiÊn cøu

2.1. Môc tiÊu nghiÊn cøu cŬa ®Ò tµi

2.1.1. Môc tiêu tæng quát
Góp phÇn x©y dùng c¨n cø khoa häc cho viÖc qu¶n lý phát triÓn vên
quèc gia Ba V× vµ vùng phô cËn theo ph¬ng ch©m b¶o tån thiên nhiên
g¾n víi phát triÓn du lÞch sinh thái trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
2.1.2. Môc tiêu cô thÓ
 Lµm rõ thùc tr¹ng, nh÷ng mÆt ®· lµm ®îc vµ cha lµm ®îc, nguyên
nh©n trong viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ phát triÓn du lÞch sinh thái,
nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi du lÞch sinh thái trong mèi quan hÖ víi b¶o
tån ®a d¹ng sinh häc ë vên quèc gia Ba V× .
 KiÕn nghÞ nh÷ng gi¶i pháp b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi du
lÞch sinh thái ë vên quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm.
2.2. NhiÖm vô nghiÊn cøu
C¨n cø vµo môc tiêu ®Ò tµi, luËn v¨n ®· xác ®Þnh nhiÖm vô nghiên cøu cô thÓ
cña luËn v¨n nh sau:
 HÖ thèng hóa nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi
phát triÓn du lÞch sinh thái.
 Nêu ra mét sè kinh nghiÖm vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi
phát triÓn du lÞch sinh thái t¹i mét sè vên quèc gia trên thÕ giíi.
 Ph©n tÝch thùc tr¹ng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi phát triÓn du lÞch
sinh thái ë vên quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm, ®a ra kÕt qu¶ vµ thách thøc.
 Xác ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý ®Æt ra trong quá tr×nh b¶o tån thiên
nhiên vµ phát triÓn du lÞch sinh thái ë vên quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm.
 KiÕn nghÞ mét sè gi¶i pháp nh»m b¶o tån ®a d¹ng sinh häc g¾n víi phát
triÓn du lÞch sinh thái ë vên quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm.

5
2.3. Ph¬ng ph¸p nghiÊn cøu
§Ó thùc hiÖn các nhiÖm cô nghiên cøu nh»m ®¹t ®îc môc tiêu ®Ò ra,
t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng pháp nghiên cøu sau ®©y:
2.3.1. Thu thËp nguån th«ng tin thø cÊp
Thu thËp nguån th«ng tin thø cÊp lµ mét viÖc lµm quan träng v× ®©y
lµ mét ®Ò tµi khá réng liên quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò nghiên cøu. Nguån th«ng
tin thø cÊp gióp t«i kÕ thõa kÕt qu¶ cña các c«ng tr×nh nghiên cøu tríc ®©y.
ViÖc thu thËp th«ng tin ®îc tiÕn hµnh t¹i Hµ Néi vµ khu vùc vên quèc gia Ba
V× còng nh các x· vùng ®Öm. T«i ®· thu thËp th«ng tin t¹i Trung t©m th«ng
tin thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Phát triÓn n«ng th«n, viÖn khoa häc L©m
NghiÖp, viÖn nghiên cøu phát triÓn Du LÞch, Së du lÞch Hµ T©y, vên quèc
gia Ba V×, uû ban nh©n d©n các x· vùng ®Öm, các c«ng ty du lÞch trong khu
vùc nghiên cøu. Nguån tµi liÖu thø cÊp bao gåm báo cáo kÕt qu¶ nghiên cøu
cña các ®Ò tµi, sách, tµi liÖu níc ngoµi, ®Æc ®iÓm tù nhiên, kinh tÕ - x·
héi cña vên quèc gia Ba V× vµ các x· vùng ®Öm, báo cáo tæng kÕt cuèi n¨m
cña các x·.Các tµi liÖu nµy ®îc ph©n lo¹i, hÖ thèng hoá sö dông ®Ó ph©n tÝch
nh÷ng vÊn ®Ò có liên quan.
2.3.2. Ph¬ng pháp ®iÒu tra pháng vÊn
Ph¬ng pháp pháng vÊn ®îc tiÕn hµnh díi h×nh thøc pháng vÊn b»ng
phiÕu hái, pháng vÊn s©u nh÷ng ngêi cung cÊp th«ng tin chÝnh (PRA).
Pháng vÊn b»ng phiÕu ®iÒu tra
PhiÕu ®iÒu tra ®îc thiÕt kÕ gåm các c©u hái ®óng, vµ c©u hái më.
Nh÷ng ý kiÕn tr¶ lêi ®îc ghi ®Çy ®ñ, chÝnh xác, trung thùc nh»m ®¶m
b¶o tÝnh khách quan. C«ng viÖc ®iÒu tra ®îc tiÕn hµnh ®èi víi ngêi d©n các
x· Yên Bµi, T¶n Lĩnh, V©n Hoµ, Ba Tr¹i., Ba V×, Khánh Thîng. Ph¬ng
pháp chän mÉu ngÉu nhiên ®îc áp dông ë tÊt c¶ các x· ®iÒu tra. T¹i mői x·,
chän 4 th«n ngÉu nhiên, sau ®ó mői th«n chän 30 ngêi tham gia tr¶ lêi
phiÕu. T¹i mői th«n, ngêi d©n ®îc tËp huÊn vÒ môc ®Ých, yêu cÇu cña
cuéc ®iÒu tra,
®îc híng dÉn cách tr¶ lêi các c©u hái trong phiÕu. PhiÕu ®îc phát cho
ngêi d©n, sau ®ó ®îc thu vÒ xö lý.

6
 Pháng vÊn s©u
Ph¬ng pháp pháng vÊn s©u ®îc áp dông ®èi víi nh÷ng ngêi cung
cÊp th«ng tin chÝnh bao gåm các chuyên gia, cán bé l·nh ®¹o x· vµ ngêi
d©n, cán bé c«ng nh©n viên vên quèc gia Ba V×, các c«ng ty du lÞch
Khoang Xanh, Suèi Tiên, Ao Vua, Hå tiên sa, Suèi M¬, B×nh Minh, Thác §a.
Mét bé c©u hái pháng vÊn bán cÊu tróc ®îc so¹n s½n ®Ó các nh÷ng ngêi ®îc
pháng vÊn tr¶ lêi. Ngêi ®îc pháng vÊn có thÓ trao ®æi, m¹n ®µm víi ngêi
pháng vÊn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liên quan ®Õn gi¶i pháp, chÝnh sách. Mői cuéc
pháng vÊn diÔn ra trong kho¶ng thêi gian tõ 1 - 1 giê rìi. Các cuéc pháng vÊn
®îc diÔn ra mét cách tho¶i mái, cëi më thu ®îc nhiÒu th«ng tin.
Ph¬ng pháp ®ánh giá nhanh n«ng th«n cã sù tham gia (PRA)
Ph¬ng pháp ®ánh giá nhanh n«ng th«n có sù tham gia (PRA) ®îc sö
dông ®Ó thu thËp th«ng tin tõ nh÷ng nhóm khác nhau, trong ®ó chóng t«i ®·
sö dông nhiÒu c«ng cô khác nhau nh s¬ ®å venn, ph©n tÝch SWOT, ph©n lo¹i
giµu nghÌo. Chóng t«i ®· tiÕn hµnh các cuéc th¶o luËn nhóm tËp trung víi sù
gióp ®ì cña cán bé ®Þa ph¬ng. Ngêi d©n ®îc th«ng báo tíi häp t¹i trô së uû
ban nh©n d©n x·. Các nhóm ®îc h×nh thµnh, mői nhóm tËp trung tõ 10 - 12
ngêi, bao gåm phô n÷, nam giíi lµ cán bé x·, cán bé th«n, ngêi d©n,
ngêi Kinh, ngêi Dao, ngêi Mêng. C©u hái liên quan ®Õn vÊn ®Ò nghiên cøu
®îc viÕt trên giÊy Ao vµ mäi ngêi th¶o luËn. Mét ngêi ®îc nhóm cö ra có
nhiÖm vô ghi chÐp ý kiÕn th¶o kuËn cña nhóm. Có tÊt c¶ 12 nhóm tham gia
th¶o luËn víi tæng sè 134 ngêi.
Ngoµi ra, chóng t«i cßn sö dông mét sè ph¬ng pháp khác ®Ó sö lý,
ph©n tÝch tµi liÖu nh: Ph¬ng pháp thèng kê, ph©n tÝch, tæng hîp, xö lý
sè liÖu trên máy vi tÝnh b»ng phÇm mÒm SPSS.
2.4. KÕt cÊu luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ, luËn v¨n gåm 4 ch¬ng;
Ch¬ng 1: Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu
Ch¬ng 2: Môc tiªu, nhiÖm vô, ph¬ng pháp nghiªn cøu
Ch¬ng 3. §Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vïng nói Ba V× vµ khung lý
thuyÕt nghiªn cøu.
Ch¬ng 4. Thùc tr¹ng vµ gi¶i pháp phát triÓn du lÞch sinh thái, b¶o tån ®a
d¹ng sinh häc ë Vên quèc gia Ba V×…

7
 Ch¬ng 3
§Æc ®iÓm tù nhiÊn, kinh tÕ - x· héi
vïng nói Ba V× vµ khung lý thuyÕt nghiÊn cøu

3.1. §Æc §iÓm tù nhiÊn

3.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý

Tríc n¨m 1977, viÖc qu¶n lý vùng nói Ba V× vµ vùng phô cËn do L©m
trêng quèc doanh Ba V×, l©m trêng Thanh Niên Hµ Néi, Ban qu¶n lý
khu rõng cÊm Ba V×, trung t©m giáo dôc híng nghiÖp l©m nghiÖp, xÝ nghiÖp
c©y thuèc Canh Ki Na, khu di tÝch K9, các x· V©n Hoµ, Yên Bµi, T¶n Lĩnh, Ba
V×, Minh Quang, Khánh Thîng qu¶n lý vµ khai thác. §iÒu ®ó ®· g©y khó
kh¨n cho viÖc qu¶n lý tµi nguyên thiên nhiên. V× vËy, vµo thêi ®iÓm ®ó
®æi míi qu¶n lý vµ khai thác vùng nói Ba V× theo híng tËp trung vÒ mét
®Çu mèi lµ mét nhu cÇu khách quan.
Tríc t×nh h×nh ®ó, ngµy 16 tháng 1 n¨m 1991, Chñ TÞch Héi §ång Bé
Trëng (nay lµ Thñ Tíng ChÝnh Phñ) ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 17/CT phê
duyÖt luËn chøng kinh tÕ kü thuËt thµnh lËp “Rõng CÊm Quèc Gia Ba V×” vµ
sau ®ó ngµy 18/12/1991, Chñ TÞch Héi §ång Bé Trëng ban hµnh QuyÕt ®Þnh
sè 407/CT vÒ viÖc ®æi tên “Rõng CÊm Quèc Gia Ba V×” thµnh “Vên
Quèc Gia Ba V×”. §Õn ngµy 12/5/2003 Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ra quyÕt
®Þnh sè 510/Q§-TTg vÒ viÖc: "Më réng Vên Quèc Gia Ba V×" víi diÖn tÝch
t¨ng thêm 4.646 ha, vµ ®Õn nay tæng diÖn tÝch cña vên quèc gia Ba V× lµ
11.079,5 ha.
Vên quèc gia Ba V× n»m trên ®Þa bµn các huyÖn L¬ng S¬n, Kú S¬n
tØnh Hoµ B×nh vµ huyÖn Ba V× tØnh Hµ T©y, cách thñ ®« Hµ Néi 60 km theo
®êng Quèc lé 11A vµ 87. PhÝa B¾c giáp các x· Ba Tr¹i, Ba V×, T¶n Lĩnh cña
huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y. PhÝa Nam giáp các x· Phóc TiÕn, D©n Hoµ cña
huyÖn Kú S¬n, tØnh Hoµ B×nh. PhÝa §«ng giáp các x· V©n Hoµ, Yên Bµi cña
tØnh Hµ T©y vµ các x· §«ng Xu©n, TiÕn Xu©n cña tØnh Hoµ B×nh. PhÝa T©y

8
giáp các x·

9
Minh Quang, Khánh Thîng cña tØnh Hµ T©y vµ x· Phó Minh cña tØnh Hoµ
B×nh [11].
3.1.2. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh
Ba V× lµ vùng nói trung b×nh vµ nói thÊp, ®åi nói tiÕp giáp víi vùng bán
s¬n ®Þa, vùng nµy tr«ng nh mét d¶i nói næi lên gi÷a vùng ®ång b»ng chØ cách
hîp lu s«ng §µ vµ s«ng Hång 30km vÒ phÝa Nam.
Trong vên quèc gia Ba V× có mét sè ®Ønh nói có ®é cao trên 1.000m
nh: ®Ønh Vua: 1.296m, ®Ønh T¶n Viên: 1.227m, ®Ønh Ngäc Hoa: 1.131m,
®Ønh Viên Nam: 1.081 m vµ mét sè ®Ønh nói thÊp h¬n nh ®Ønh Hang Hùm:
776m, ®Ønh Gia Dê: 714m.
D·y nói Ba V× gåm hai d¶i d«ng chÝnh. D¶i d«ng thø nhÊt ch¹y
theo híng §«ng - T©y tõ Suèi æi ®Õn cÇu LÆt qua ®Ønh T¶n Viên vµ
®Ønh Hang Hùm dµi 9km. D¶i dßng thø 2 ch¹y theo híng T©y - B¾c -
§«ng - Nam tõ Yên S¬n qua ®Ønh T¶n Viên ®Õn nói Quýt dµi 11 km, sau ®ó
d¶i nµy ch¹y tiÕp
sang Viên Nam tíi dèc KÏm (Hoµ B×nh).
Ba V× lµ mét vùng nói có dé dèc khá lín, sên phÝa T©y ®æ xuèng s«ng
§µ, dèc h¬n so víi sên T©y b¾c vµ §«ng Nam, ®é dèc trung b×nh khu vùc lµ
25o, cµng lên cao ®é dèc cµng t¨ng, tõ ®é cao 400m trë lên, ®é dèc trung
b×nh lµ 35o, vµ có vách ®á lé, nên viÖc ®i l¹i trong Vên lµ kh«ng thuËn lîi
[11].
3.1.3. §Æc ®iÓm khÝ hËu
Khu vùc nói Ba V× chÞu ¶nh hëng cña c¬ chÕ gió mùa, chÞu tác
®éng phèi hîp cña vĩ ®é vµ gió mùa t¹o nên lo¹i khÝ hËu nhiÖt ®íi ȁm víi
mét mùa §«ng l¹nh vµ kh«, tõ ®é cao 400m trë lên kh«ng có mùa kh«.
§Þa h×nh cao ®ón gió tõ nhiÒu phÝa nên lîng ma khá phong phó nhng
ph©n bè kh«ng ®Òu trong khu vùc. Víi ®Æc ®iÓm trên, ®©y lµ n¬i nghØ mát
lý tëng, lµ khu du lÞch tæng hîp giµu tiÒm n¨ng mµ cha ®îc khai thác
®óng møc [14].

10
NhiÖt ®é
NhiÖt ®é trung b×nh trong n¨m cña vùng nói Ba V× lµ 23oC. Tuy nhiên,
nhiÖt ®é gi÷a các mùa có sù chênh lÖch. Tháng l¹nh nhÊt lµ tháng 1 nhiÖt ®é
lµ 16oC vµ tháng nóng nhÊt lµ tháng 7 víi nhiÖt ®é lµ 28 oC. Vùng nói Ba V×
có 2 mùa rõ rÖt: mùa nóng vµ mùa l¹nh. Mùa n¾ng nóng kÐo dµi tõ tháng 4
®Õn tháng 11 hµng n¨m, nhiÖt ®é trung b×nh trong mùa nóng lµ (26 OC),, ngµy
nóng nhÊt trong mùa lên tíi 28OC.
Mùa l¹nh b¾t ®Çu tõ tháng 12 ®Õn tháng 3 n¨m sau, nhiÖt ®é trung
b×nh trong mùa l¹nh lµ 18OC, nhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ 6.5oC [11].
§é Èm
Ba V× có mùa nóng ȁm vµ mùa l¹nh kh«. Mùa nóng ȁm b¾t ®Çu kho¶ng
tõ gi÷a tháng 3 cho ®Õn gi÷a tháng 11. Mùa l¹nh kh« tõ gi÷a tháng 11 cho
®Õn gi÷a tháng 3 n¨m sau. Tõ ®é cao 400m dêng nh kh«ng có mùa kh« v× l-
îng bèc h¬i lu«n thÊp h¬n lîng ma. C¨n cø vµo cÊp ph©n lo¹i chÕ ®é ȁm
nhiÖt, ngßi ta xÕp Ba V× vµo lo¹i h¬n ȁm ®Õn ȁm [11].
ChÕ ®é ma
Lîng ma hµng n¨m t¬ng ®èi lín, ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a các khu
vùc vµ các tháng trong n¨m. T¹i vùng nói cao vµ sên phÝa ®«ng ma rÊt
nhiÒu víi lîng ma 2.587,6 mm/n¨m. Trong khi ®ó, vùng xung quanh ch©n
nói có lîng ma võa ph¶i: 1.731,4 mm/n¨m. Lîng ma ë sên phÝa ®«ng
nhiÒu h¬n lîng ma ë sên phÝa t©y. Sè ngµy ma t¹i ch©n nói Ba V× t¬ng
®èi nhiÒu tõ 130 - 150 ngµy/n¨m, t¹i cèt 400m, sè ngµy ma tõ 169 - 201
ngµy/n¨m, b×nh qu©n lµ 189 ngµy/n¨m.
Trong n¨m có mét thêi kú ma nhiÒu vµ mét thêi kú Ýt ma. Trong mùa
ma lîng ma hµng tháng có thÓ lên trên 1.000 mm vµ kÐo dµi 6 tháng liên
tôc, tõ tháng 5 cho ®Õn tháng 10 t¹i ch©n nói, vµ 8 tháng tõ tháng 3 cho ®Õn
tháng 10 tõ cèt 400 trë lên. Ma lín tõ 300 - 400 mm/tháng tËp trung trong
các tháng 6, 7, 8 ë vùng ch©n nói vµ trong các tháng 6, 7, 8, 9 t¹i cèt 400 m.

11
Thêi kú Ýt ma kÐo dµi tõ tháng 11 ®Õn tháng 4 n¨m sau ë vùng ch©n nói vµ
tõ tháng 11 ®Õn tháng 2 n¨m sau ë cèt 400 m [11].
Thúy v¨n
S«ng §µ ch¶y däc phÝa t©y nói Ba V×, mùc níc s«ng n¨m cao
nhÊt díi 20m vµ n¨m thÊp nhÊt lµ 7,7m (1971) so víi mùc níc biÓn. Ngoµi
s«ng
§µ, trong vùng cßn có mét sè dßng suèi nhá, có ®é dèc t¬ng ®èi lín. Mùa
ma lîng níc lín, ch¶y xiÕt phá háng nhiÒu phai ®Ëp, các tr¹m thñy ®iÖn
nhá, ngîc l¹i mùa kh« níc rÊt Ýt lßng suèi kh« c¹n. Trong vùng có 8 hå nh©n
t¹o lµ các hå: §ång M« Ng¶i S¬n, Hoóc Cua, Suèi Hai, Xu©n Khanh, §á
Ch«ng, Minh Quang, ChÑ vµ hå Phó Minh [14].

¶nh 1: Chôp t¹i khu trung t©m cèt 400

Vên quèc gia Ba V× (T¸c gi¶)

12
3.1.4. §Æc ®iÓm tµi nguyên rõng
HiÖn nay, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp thuéc vên quèc gia Ba V× qu¶n lý
lµ 11.079,5 ha, trong ®ó: diÖn tÝch có rõng lµ 7.095,9 ha, chiÕm 64% diÖn
tÝch cña vên, bao gåm rõng tù nhiên lµ 3.181,1 ha, chiÕm 44,8% diÖn tÝch
có rõng vµ diÖn tÝch rõng trång các lo¹i lµ 3.914,8ha, chiÕm 55,2% diÖn tÝch
có rõng. DiÖn tÝch ®Êt kh«ng có rõng lµ 3.983,6 ha, chiÕm 35,9% diÖn tÝch cña
Vên. Các chØ sè trên cho thÊy, vên quèc gia Ba V× có tû lÖ rõng lín, trong ®ó
diÖn tÝch rõng tù nhiên chiÕm 44,8% diÖn tÝch ®Êt có rõng. §áng chó ý lµ vên
quèc gia Ba V× có kho¶ng gÇn 1.000 ha rõng nguyên sinh, Ýt bÞ tác ®éng cña
con ngêi [14]. §©y nguån tµi nguyên sinh häc vµ du lÞch v« cùng quý giá.
3.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi

3.2.1. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Vên quèc gia Ba V×

Vên quèc gia Ba V× có nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô sau ®©y:
 B¶o vÖ nguyên vÑn các hÖ sinh thái rõng, các nguån gen ®éng thùc
vËt rõng quý hiÕm, các ®Æc s¶n rõng, các di tÝch v¨n hoá lÞch sö, c¶nh
quan thiên nhiên trong diÖn tÝch ®îc qu¶n lý.
 Phát triÓn rõng trên c¬ së trång rõng míi, phôc håi rõng vµ thùc hiÖn
các dù án n«ng l©m nghiÖp ®Ó phát triÓn vùng ®Öm, æn ®Þnh vµ n©ng
cao ®êi sèng nh©n d©n n¬i gÇn rõng. Thùc hiÖn c«ng tác tuyên truyÒn
giáo dôc phæ cËp cho nh©n d©n vÒ ý thøc b¶o vÖ rõng vµ gi÷ g×n c¶nh
quan m«i trêng.
 Thùc hiÖn c«ng tác nghiên cøu thùc nghiÖm khoa häc víi môc
®Ých phôc vô, b¶o tån thiên nhiên vµ m«i sinh.
 Tæ chøc các ho¹t ®éng dÞch vô, chuyÓn giao kü thuËt, giáo dôc híng
nghiÖp l©m nghiÖp.
 Tæ chøc tham quan nghØ mát, nghØ dìng, du lÞch sinh thái.
Nh vËy, vên quèc gia Ba V× ngoµi nhiÖm vô b¶o tån thiên nhiên, m«i
sinh, phát triÓn rõng, nghiên cøu thùc nghiÖm khoa häc vµ tuyên truyÒn
giáo

13
dôc híng nghiÖp l©m nghiÖp th× viÖc tæ chøc các ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch
sinh thái vµ giáo dôc m«i trêng còng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm quan träng
kh«ng thÓ thiÕu [2].
Tæ chøc bé máy
§Ó thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô trên, Vên quèc gia Ba V× ®· tæ chøc bé
máy gän nhÑ theo nguyên t¾c trùc tuyÕn. L·nh ®¹o cao nhÊt cña Vên lµ
ban giám ®èc, gióp viÖc cho ban giám ®èc lµ các phßng ban chøc n¨ng gåm:
phßng tæ chøc - hµnh chÝnh, phßng kÕ ho¹ch - tµi chÝnh, phßng khoa häc
kü thuËt. Các phßng ban chÞu sù ®iÒu hµnh trùc tiÕp cña ban giám ®èc, có
nhiÖm vô tham mu cho ban giám ®èc vÒ các mÆt cña vên theo chøc
n¨ng ®îc ph©n c«ng.
Ngoµi ra, trùc thuéc ban giám ®èc cßn có mét sè ®¬n vÞ bao gåm:
trung t©m dÞch vô du lÞch sinh thái vµ giáo dôc m«i trêng, h¹t kiÓm l©m. Các
®¬n vÞ nµy còng chÞu sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña ban giám ®èc mµ kh«ng phô
thuéc mét bé phËn trung gian nµo.
3.2.2. §Æc ®iÓm x· héi cña Vên quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm
Vên quèc gia Ba V× n»m trên ®Þa bµn 16 x·, thuéc 3 huyÖn cña 2 tØnh
Hµ T©y vµ Hoµ B×nh (các x· T¶n Lĩnh, Ba Tr¹i, Yên Bµi, V©n Hoµ,
Minh Quang, Khánh Thîng vµ Ba V× thuéc huyÖn Ba V× - Hµ T©y, các x· D©n
Hoµ, Phóc TiÕn, Phó Minh thuéc huyÖn Kú S¬n, vµ các x· Yên B×nh, Yên
Quang, TiÕn Xu©n, §«ng Xu©n, Yên Trung vµ L©m S¬n thuéc huyÖn L¬ng
S¬n tØnh Hoµ B×nh).
D©n sè hiÖn nay cña vùng ®Öm vên quèc gia Ba V× lµ 80.680 ng-
êi, trong ®ó có 17.018 hé vµ 32,980 lao ®éng. T¹i ®©y quy tô ®ång bµo
mét sè d©n téc thiÓu sè sinh sèng, bao gåm: d©n téc Kinh chiÕm 46,2%,
d©n téc Mêng chiÕm 51,5%, d©n téc Dao vµ d©n téc khác: 2,3%. Tuy nhiên,
tû lÖ nµy ë các x· có sù khác nhau nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, t¹i x· V©n
Hoµ, d©n téc Mêng chiÕm 65%; x· Ba V×, d©n téc Dao chiÕm 97%

14
 Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiên 16 x· kho¶ng 35.000 ha. Trong ®ó 17.018
hé víi d©n sè 80.680 ngêi. Các d©n téc chñ yÕu lµ:
- D©n téc Kinh : 46,2%.
- D©n téc Mêng: 51,5%
- D©n téc Dao, d©n téc khác: 2,3% [9].
Ngêi Mêng sèng tËp trung ë khu vùc ch©n nói Ba V×, huyÖn L¬ng
S¬n vµ Kú S¬n tØnh Hoµ B×nh. H×nh thái c tró cña ngêi Mêng lµ b¶n lµng.
Mői b¶n có tõ vµi chôc cho ®Õn hµng tr¨m nóc nhµ. Nhµ cña ngêi Mêng næi
tiÕng víi kiÓu dáng nhµ sµn ®Æc trng. Tr×nh ®é d©n trÝ cña ngêi Mêng khá
cao, có nhiÒu phong tôc, tËp quán gÇn gũi víi ngêi Kinh.
Ngêi Dao ë các x· vùng ®Öm sèng tËp trung ë b¶n Dao Yên S¬n, n»m
c¹nh khu du lÞch Ao Vua thuéc x· Ba V×, huyÖn Ba V×, Hµ T©y. Các nhµ d©n
téc häc cho r»ng, ngêi Dao ë ®©y có nguån gèc tõ tØnh Qu¶ng T©y,
Trung Quèc, di c sang ViÖt Nam tõ thÕ kû thø 7, thø 8. Ngêi Dao có nÒn v¨n
hoá b¶n ®Þa mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc rÊt dÆc trng. Trong ®ó, ®Æc biÖt chó ý
lµ nhiÒu ngêi có nghÒ thu hái vµ chÕ biÕn thuèc nam, ch÷a bÖnh næi tiÕng.
HiÖn nay, các x· vùng ®Öm có kho¶ng 32.980 lao ®éng, chñ yÕu lµ lao
®éng phæ th«ng, cha qua ®µo t¹o, tr×nh ®é canh tác thÊp, cha ®îc tiÕp cËn
nhiÒu víi tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ. Tuy nhiên, mét bé phËn n«ng d©n ®îc
các dù án t¹o c¬ héi tiÕp thu kü thuËt míi øng dông vµo s¶n xuÊt, t¨ng ®îc
thu nhËp cho gia ®×nh, ®êi sèng dÇn dÇn ®îc c¶i thiÖn.
Theo sè liÖu ®iÒu tra ®Çu n¨m 2005, sè hé lo¹i khá có thu nhËp trên 15
triÖu ®ång/n¨m chiÕm 46% (h×nh 3.1), sè hé trung b×nh có thu nhËp trên 11
triÖu ®ång/n¨m chiÕm 34,5%, vµ sè nghÌo chiÕm 19,5% (theo chuȁn nghÌo
cũ) tøc lµ gÇn 1/5 sè hé. MÆc dù thu nhËp ë các nhóm hé ®Òu t¨ng nhng
kho¶ng cách chênh lÖch gi÷a nhóm hé giµu vµ nhóm hé nghÌo kh«ng thu
hÑp mµ có xu híng gia t¨ng. KÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra ë vùng ®Öm
vên quóc gia Ba V× cho thÊy, tæng thu nhËp cña hé nghÌo chØ b»ng 42% hé
giÇu.

15
 19,5%
HénghÌ o

46%
Hé kh¸

34,5%
Hé trung b×nh
H×nh 3.1 Tû lÖ hé khá, trung b×nh vµ nghÌo
Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña tác gi¶, n¨m 2005

Sù ph©n hoá giµu nghÌo ®ang tiÕp tôc diÔn ra khá gay g¾t ë các x· vùng
®Öm. Trong các th«n ®· xuÊt hiÖn nh÷ng ngêi giµu có bên c¹nh nhiÒu hé gia
®×nh nghÌo thiÕu ¨n. §iÒu nµy cho thÊy, mét mÆt cho thÊy vÉn cßn tån
t¹i nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp, ngêi nghÌo cha ®îc hëng lîi tõ sù t¨ng
trëng kinh tÕ nh ngêi giµu, mÆt khác cũng cho thÊy ®©y lµ mét áp lùc ®èi víi
viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña vên, ®ßi hái cÇn có gi¶i pháp kh¾c
phôc (hép 3.1).
Hép 3.1 NghÌo ®ãi vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
MÊy n¨m nay, nhò §¶ng, nhò chÝnh sách “®æi míi” ®òi sèng cña
ng­òi d©n chóng t«i ®· thay ®æi nhiÒu. Tr­íc ®©y, ë x· t«i cã nhiÒu ng­òi nghÌo l¾m, q
Pháng vÊn «ng D­¬ng Trung Liên, 45 tuæi, d©n t«c Dao, th«n Hîp
S¬n, X· Ba V×,× huyÖn Ba V×, Hµ T©y, ngµy 10 tháng 2 n¨m 2006.

16
 C¬ cÊu thu nhËp cña c d©n vùng ®Öm vên quèc gia Ba V× khá ®a
d¹ng, tuy nhiên nguån thu chñ yÕu vÉn dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Thu
nhËp tõ n«ng nghiÖp bao gåm thu tõ trång trät vµ ch¨n nu«i. §ång bµo các
d©n téc ë vùng ®Öm trång c©y l¬ng thùc, thùc phȁm nh lóa, ng«, khoai s¾n,
…, vµ c©y ¨n qu¶ nh: v¶i, nh·n, hång xiêm, mÝt, bëi, vµ c©y c«ng
nghiÖp nh: chÌ, cµ phê,... Bên c¹nh ®ó, ch¨n nu«i cũng lµ nguån thu bæ sung
cho thu nhËp cña mői gia ®×nh. Ngêi d©n ë vùng ®Öm nu«i: tr©u, bß,
lîn, gµ, vÞt, ngan, dê nhng s¶n xuÊt nhá, manh món nên hiÖu qu¶ thÊp.
Thu nhËp tõ l©m nghiÖp: bao gåm thu tõ khai thác l©m s¶n nh: gő,
cñi, tre, nøa, song, m©y, thu hái c©y thuèc, ong rõng…. khoanh nu«i b¶o vÖ
rõng, ngoµi ra chÆt gő lËu, s¨n b¾t ®éng vËt vµ chim thó rõng, trång rõng,
cũng lµ mét nguån thu khá quan träng ®èi víi ngêi d©n vùng ®Öm.
Các nguån thu nhËp tõ thuý s¶n cßn chiÕm tý lÖ nhá trong c¬ cÊu thu
nhËp cña các hé gia ®×nh do cha chó träng phát triÓn. MÆc dù trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y nghÒ nu«i cá, các loµi thuý ®Æc s¶n nh êch, ba ba, ®· b¾t ®Çu
phát triÓn ë mét sè n¬i trong vùng ®Öm nhng quy m« cßn nhá vµ tèc ®é phát
triÓn chËm.
Mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vÉn ®îc duy tr× nh: m©y tre
®an, chÕ biÕn dîc liÖu, dÖt v¶i nhng giá trÞ hµng hoá nhá bÐ cha mang l¹i
nguån thu ®áng kÓ cho ngêi d©n vùng ®Öm.
Các ho¹t ®éng dÞch vô phi n«ng nghiÖp nh: bu«n bán t¹p hoá, dÞch vô
¨n nghØ, tham quan v¨n hoá b¶n lµng, híng dÉn du lÞch, xe «m… cũng ®ang
phát triÓn góp phÇn t¨ng thu nhËp vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho nhiÒu lao
®éng trong vùng ®Öm.
3.2.3. §Æc ®iÓm kinh tÕ cña vên quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm
§Æc ®iÓm kinh tÕ næi bËt nhÊt cña vùng lµ kinh tÕ chËm phát triÓn,
thuÇn n«ng, tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ chËm. MÆc dù nguån thu nhËp chÝnh
cña ngêi d©n lµ n«ng nghiÖp nhng do diÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n n«ng nghiÖp

17
thÊp, chØ ®¹t 500m2/ngêi nên thùc chÊt thu nhËp tõ n«ng nghiÖp l¹i rÊt thÊp.
N¨m 2005, l¬ng thùc b×nh qu©n ®¹t 130 kg/ngêi/n¨m [11]. §iÒu nµy thùc sù lµ
mét nh©n tè ¶nh hëng ®Õn vÊn ®Ò b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña Vên quèc
gia Ba V×. Bëi v×, do diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp, các
nghÒ phi n«ng nghiÖp hÇu nh kh«ng có, do ®ó hµng n¨m t¹i ®©y ®· có mét sè
lîng lín lao ®éng d thõa. Sè lao ®éng nµy t×m cách vµo rõng chÆt phá, khai
thác tµi nguyên rõng bõa b·i ¶nh hëng ®Õn viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
Cho ®Õn nay trång lóa vµ hoa mµu vÉn lµ nghÒ s¶n xuÊt chñ yÕu cña
®ång bµo các d©n téc trong vùng. Tuy nhiên trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè
gièng c©y có giá trÞ kinh tÕ cao ®· ®îc ®a vµo s¶n xuÊt nh: chÌ, ®ót, m¨ng u,
b¬ng, cam, soµi, mËn, v¶i. NghÒ trång lóa có tõ l©u, g¾n bó víi ngêi n«ng d©n
nhng s¶n xuÊt lóa vÉn cha ph¶i lµ nghÒ phát triÓn ë vùng nµy. Tr×nh ®é
th©m canh lóa cña ®ång bµo các d©n téc cha cao, n¨ng suÊt lóa cßn thÊp.
§áng chó ý, ®Õn nay c©y S¾n vÉn cßn ®îc trång nhiÒu ë các x· vùng
®Öm mÆc dù S¾n lµ c©y có giá trÞ kinh tÕ thÊp. Mét s« c©y ¨n qu¶ ®· ®îc các
hé gia ®×nh n«ng d©n trång nhng cha có nhiÒu c©y ¨n qu¶ có giá trÞ kinh tÕ
cao.
B¶ng 3.1. Thu nhËp cña các hé vùng ®Öm vên quèc gia Ba V×
theo c¬ cÊu ngµnh nghÒ n¨m 2005
(§¬n vÞ: %)
Nguån thu N«ng L©m
DÞch vô Thu khác
Lo¹i Hé nghiÖp nghiÖp
Hé n«ng nghiÖp 57 6 18 19
Hé n«ng - l©m nghiÖp
51 30 6 13
kÕt hîp
Hé n«ng nghiÖp vµ
40 22 26 12
phi n«ng nghiÖp
N«ng nghiÖp vµ dÞch vô 39 2 45 14
Trung b×nh 46.75 15 23.75 14.5
Nguån: [11]

18
 Tý lÖ %
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
N«ng nghiÖpL©m nghiÖp

DÞch vô Thu khác

Nguån thu

H×nh 3.2. Thu nhËp cña các hé vùng ®Öm vên quèc gia Ba V×
theo c¬ cÊu ngµnh nghÒ n¨m 2005 Nguån: [11]

XÐt theo híng s¶n xuÊt nh×n chung thu nhËp cña các hé ®Òu theo
híng ®a d¹ng ngµnh nghÒ, nhng thu tõ n«ng nghiÖp vÉn lµ chñ yÕu,
b×nh qu©n chiÕm tý träng lín tíi 46% tæng thu nhËp, ngay c¶ nh÷ng hé phát
triÓn theo híng t¨ng dÞch vô phi n«ng nghiÖp, thu nhËp n«ng nghiÖp
cũng vÉn chiÕm tíi 38%. Tuy vËy chØ có nh÷ng hé nµo có lµm dÞch vô th× thu
nhËp míi cao, b×nh qu©n thu nhËp trên 14 - 16 triÖu ®ång/n¨m so víi 9 triÖu
®ång/n¨m cña hé thuÇn n«ng.
Thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ thu nhËp cña c d©n vùng ®Öm
Cũng nh các vùng n«ng th«n miÒn nói khác, sinh kÕ cña các hé d©n
téc vùng ®Öm bao ®êi nay ®Òu g¾n liÒn víi ®Êt rõng vµ rõng. Cùng víi sù phát
triÓn cña x· héi, sù thay ®æi vÒ quyÒn sö dông các nguån tµi nguyên thiên
nhiên, lµm cho sinh kÕ cña các hé d©n téc ®· có nh÷ng biÕn ®æi vµ ngµy
cµng có chiÒu híng ®a d¹ng h¬n. Qua thùc tÕ cho thÊy, ngoµi thu nhËp tõ ®Êt
canh tác n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp, ®Êt rõng vµ s¶n phȁm rõng (s¨n
b¾n, hái

19
lîm), các hé d©n téc vùng ®Öm cßn có nguån thu tõ ch¨n nu«i, nghÒ phô, lµm
thuê, bán hµng, ho¹t ®éng du lÞch sinh thái…
Ngoµi nh÷ng nguån thu chñ yÕu nh: trång trät, ch¨n nu«i, canh tác
trên ®Êt rõng, các hé gia ®×nh d©n téc thiÓu sè cßn có nhiÒu nguån thu khác
nh: thî nÒ, thî méc, bán hµng, thu hái c©y thuèc vµ chÕ biÕn dîc liÖu, khai
thác các s¶n phȁm phô tõ rõng nh gő cñi, mËt ong, s¨n b¾n ®éng vËt vµ chim
thó rõng…Trong thêi vô n«ng nhµn hä ®i lµm thuê trong các khu du lÞch, khai
thác ®á, bu«n bán thuèc nam ®Ó t¨ng thêm thu nhËp. Ngoµi ra, do tÝnh chÊt
kinh tÕ ®Æc thù cña vùng ®Öm, c d©n ë ®©y ®Æc biÖt lµ các hé d©n téc thiÓu sè
cßn nhËn ®îc sù trî gióp c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ChÝnh Phñ th«ng qua
vên quèc gia Ba V× vµ các tæ chøc quèc tÕ ®Ó thùc hiÖn các ch¬ng tr×nh xoá
®ói gi¶m nghÌo, hő trî hä æn ®Þnh ®êi sèng l©u dµi.
3.3. Khung lý thuyÕt nghiÊn cøu

3.3.1. Phát triÓn bÒn v÷ng

Ngµy nay, thuËt ng÷ "Phát triÓn bÒn v÷ng" ®· trë nên quen thuéc, ®îc
sö dông réng r·i trong các v¨n b¶n pháp qui vµ trong tµi liÖu nghiên cøu
khoa häc. Tuy nhiên, vÉn cßn nhiÒu ngêi kh«ng hiÓu khái niÖm vÒ phát triÓn
bÒn v÷ng, dÉn ®Õn chő sö dông kh«ng chÝnh xác, thËm chÝ lµm sai lÖnh b¶n
chÊt cña thuËt ng÷ nµy. Có nh÷ng trêng hîp cßn l¹m dông thuËt ng÷
phát triÓn bÒn v÷ng nh mét thø mèt trong các v¨n b¶n hoÆc trong cách nói
hµng ngµy. Khái niÖm phát triÓn bÒn v÷ng lÇn ®Çu tiên ®îc ®a ra n¨m 1980
trong cuèn sách "ChiÕn lîc b¶o tån thÕ giíi", do liên minh b¶o tån thÕ giíi
(IUCN) phát hµnh n¨m 1987, tµi liÖu "Brundtland Report" cña uý ban thÕ
giíi vÒ m«i trêng vµ phát triÓn ®îc c«ng bè, ®· ®a ra ®îc mét ph¬ng pháp
®ánh giá míi vÒ sù phát triÓn, tiÕn bé cña mét quá tr×nh phát triÓn kinh tÕ -
x· héi. Tõ
®ó, thuËt ng÷ trên ®· trë thµnh nh÷ng thuËt ng÷ chuyên m«n ®èi víi tÊt
c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn m«i trêng vµ phát triÓn. Tháng 6 n¨m 1992, héi
nghÞ Thîng ®Ønh vÒ m«i trêng vµ phát triÓn häp t¹i Rio de Janiero ®· ®a ra
b¶n
20
tuyên ng«n "VÒ m«i trêng vµ phát triÓn" vµ "Ch¬ng tr×nh nghÞ sù 21"
(Agenda 21), thèng nhÊt ®Þnh nghĩa vÒ sù phát triÓn bÒn v÷ng. Theo ®ó:
Phát triÓn bÒn v÷ng lµ sù phát triÓn nh»m tho¶ m·n các nhu cÇu hiÖn t¹i
cña con ngòi, nhng kh«ng lµm tæn h¹i tíi sù tho¶ m·n các nhu cÇu cña
các thÕ hÖ t¬ng lai. Nh÷ng ngêi tham gia héi nghÞ cũng yêu cÇu các quèc
gia ph¶i có ch¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch cô thÓ phát triÓn bÒn v÷ng ®Êt níc
m×nh tríc khi bíc vµo thÕ ký 21, các níc ph¶i có chiÕn lîc t¨ng trëng
nhanh, ®ång thêi ph¶i có các ph¬ng án vµ hµnh ®éng cô thÓ nh»m gi¶m
thiÓu tác h¹i, mÆt trái cña t¨ng trëng kinh tÕ ®Õn m«i trêng sèng, x· héi
loµi ngêi; các quèc gia ®i ®Õn thèng nhÊt ph¶i coi "Phát triÓn bÒn v÷ng lµ
môc tiêu l©u dµi cÇn ®¹t ®îc cña mäi quèc gia". §Õn nay, Ýt nhÊt có tíi 70
®Þnh nghĩa khác nhau ®ang ®îc lu hµnh vÒ phát triÓn bÒn v÷ng, song ®Þnh
nghĩa vÒ sù phát triÓn bÒn v÷ng do héi nghÞ Rio de Janiero - 1992 ®a ra
®îc céng ®ång quèc tÕ chÊp nhËn.
Phát triÓn bÒn v÷ng phải đạt được sự c©n bằng tổng thể trong ba lĩnh
vực kinh tế - x· hội - m«i trường. §©y chÝnh là 3 thµnh tè trô cét cña
phát triÓn bền vững mµ bÊt cø quèc gia hay vùng l·nh thæ nµo muèn ®¹t ®îc
môc tiêu phát triÓn bÒn v÷ng ®Òu ph¶i quan t©m. Sự phát triển trong từng lĩnh
vực phải gắn bó mật thiết, hữu cơ với nhau. Phát triÓn bÒn v÷ng phải đảm
bảo rằng sản xuất, sinh hoạt của con người lu«n nằm trong giới hạn kiểm soát
được. Khả năng chÞu tải của m«i trường sẽ chịu đựng mức ®é « nhiễm có
giíi h¹n, nếu vượt qua mức ấy sẽ g©y t×nh trạng mất c©n bằng sinh thái. Nền
kinh tế đạt được sự tăng trưởng dài hạn, ổn định, điều kiện sống của con người
được n©ng cao, m«i trường sống ngày càng được cải thiện, trong sạch hơn.
Những thành tựu của sự phát triển kh«ng chØ dµnh cho thÕ hÖ hiÖn t¹i mµ thế
hệ mai sau cũng ®îc kế thừa và phát huy. Th«ng thêng sù b×nh ®¼ng gi÷a
các thÕ
hÖ sÏ kh«ng ®¹t ®îc nÕu thiÕu ®i sù c«ng b»ng x· héi trong hiÖn t¹i, hoÆc nÕu

21
các ho¹t ®éng kinh tÕ cña nhóm ngêi nµy g©y tæn h¹i ®Õn lîi Ých vµ
cuéc sèng cña nhóm ngêi khác.
TÝnh bÒn v÷ng vÒ mÆt kinh tÕ: chñ yÕu ®îc qui ®Þnh bëi tÝnh h÷u Ých vµ
chi phÝ ®Çu vµo, chi phÝ khai thác, chÕ biÕn vµ nhu cÇu ®èi víi s¶n
phȁm. Trong quá tr×nh phát triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i quan t©m ®Õn viÖc sö dông
hiÖu qu¶ tµi nguyên, hiÖu qu¶ nhng kh«ng g©y tæn h¹i tíi m«i trêng, kh«ng
lµm suy gi¶m kh¶ n¨ng cña các nguån tµi nguyên thiên nhiên có thÓ tái t¹o
®îc,
®Ó chóng tiÕp tôc cung cÊp l©u dµi cho con ngêi. Trong s¶n xuÊt, nhu
cÇu gi¶m chi phÝ kh«ng ®i quá nh÷ng giíi h¹n cho phÐp, ¶nh hëng ®Õn
m«i trêng sinh thái. Phát triÓn kinh tÕ mét cách bÒn v÷ng lµ viÖc kh«ng lµm
bÇn cùng hoá mét nhóm ngêi trong khi lµm giµu cho mét nhóm ngêi
khác. Nó
®ßi hái mäi ngêi ®Òu ®îc hëng lîi tõ sù phát triÓn, kh«ng ®Ó x¶y ra t×nh
tr¹ng mét bé phËn x· héi ®øng ngoµi tiÕn tr×nh phát triÓn, kh«ng thu ®îc lîi
Ých tõ tiÕn tr×nh phát triÓn mang l¹i.
BÒn v÷ng vÒ mÆt m«i tròng: lµ viÖc duy gi÷ g×n vµ b¶o vÖ b¶o trêng
trong s¹ch, kh«ng bÞ « nhiÕm bao gåm: ®Êt, kh«ng khÝ, níc, trong ®ó có viÖc
duy tr× cachÖ sinh thái.
BÒn v÷ng vÒ mÆt x· héi: ph¶n ánh mèi quan hÖ gi÷a phát triÓn vµ nh÷ng
giá trÞ, niÒm tin vµ chuȁn mùc x· héi hiÖn t¹i. Mét ho¹t ®éng có tÝnh bÒn v÷ng
vÒ mÆt x· héi nÕu nó phù hîp víi nh÷ng chuȁn mùc x· héi, hoÆc kh«ng kÐo
chóng ®i quá søc chÞu ®ùng vÒ sù thay ®æi cña céng ®ång. Nh÷ng chuȁn mùc
x· héi dùa vµo t«n giáo, truyÒn thèng vµ phong tôc có thÓ hoÆc kh«ng thÓ
hÖ thèng hoá ®îc thµnh pháp luËt. Chóng ph¶i ®îc thùc hiÖn víi các quan
hÖ
®¹o lý, hÖ thèng giá trÞ, ng«n ng÷, giáo dôc, gia ®×nh vµ các mèi quan hÖ
khác thuéc hµnh vi cña nhóm vµ cá nh©n mµ ®éng lùc thóc ®ȁy tríc tiên
kh«ng ph¶i lµ nh÷ng toan tÝnh kinh tÕ.
Tóm l¹i, phát triÓn bÒn v÷ng lµ sù phát triÓn hµi hoµ gi÷a ®êi sèng vËt
22
chÊt víi ®êi sèng tinh thÇn, gi÷a thiên nhiên víi con ngêi, gi÷a tù nhiên
vµ

23
nh©n t¹o, gi÷a hiÖn t¹i víi t¬ng lai. Sù phát triÓn ®ó nh»m ®áp øng nhu cÇu cña
x· héi hiÖn t¹i, nhng kh«ng lµm ph¬ng h¹i ®Õn phát triÓn cña x· héi t¬ng
lai. Phát triÓn bÒn v÷ng ph¶i ®¶m b¶o sù hµi hoµ gi÷a các môc tiêu kinh tÕ,
x· héi vµ m«i trêng, v× lîi Ých cña mői ngêi vµ toµn x· héi, cña thÕ hÖ hiÖn
nay vµ thÕ hÖ mai sau.
Các nhµ nghiên cøu cho r»ng phát triÓn bÒn v÷ng lµ sù kÕt hîp gi÷a ba
yÕu tè: T¨ng trëng kinh tÕ, b¶o vÖ m«i trêng vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi.
tuú tõng n¬i, tõng lóc, có thÓ nhÊn m¹nh mét hay hai trong ba yÕu tè ®ó,
viÖc nhÊn m¹nh yÕu tè nµy hay yÕu tè kia, hoÆc c¶ ba yÕu tè phô thuéc vµo sù
nhËn thøc cña chñ thÓ nÒn kinh tÕ, tr×nh ®é phát triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi vµ
thÓ chÕ chÝnh trÞ:

Phát triÓn bÒn v÷ng Kinh tÕ

X· héi
M«i tr­êng

H×nh 3.3: T¬ng quan gi÷a ba môc tiêu trong phát triÓn bÒn v÷ng
Tõ h×nh 3.3 chóng ta có thÓ thÊy r»ng: Phát triÓn bÒn v÷ng lµ sù phát
triÓn cña mét vùng hay quèc gia, ph¶i ®¶m b¶o vµ kÕt hîp hµi hoµ gi÷a
các môc tiêu kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng.

24
 Môc tiêu kinh tÕ: Nh»m ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng cao, hiÖu qu¶ vµ æn ®Þnh.
Môc tiêu x· héi: Híng tíi sù c«ng b»ng x· héi, viÖc lµm ®Çy ®ñ,
an ninh, giáo dôc, y tÕ, b¶n s¾c v¨n hoá,...
Môc tiêu m«i trêng: Sö dông hîp lý các nguån tµi nguyên có thÓ
tái t¹o ®îc, gi÷ g×n m«i trêng trong s¹ch, b¶o tån các nguån tµi nguyên
kh«ng tái t¹o ®îc.
Gi÷a các môc tiêu trên có mèi liên hÖ ®Æc biÖt, nÕu bá qua mét môc
tiêu nµo sÏ ¶nh hëng ®Õn sù phát triÓn các môc tiêu khác. ViÖc gi¶i quyÕt
c©n ®èi gi÷a các môc tiêu khác nhau lµ thách thøc to lín ®èi víi các quèc gia
vµ các vùng l·nh thæ.
Héi ®ång thÕ giíi vÒ m«i trêng vµ phát triÓn ®· ®Ò xuÊt 8 nguyên t¾c
cña phát triÓn bÒn v÷ng, ®ó lµ:
 H¹n chÕ sù tác ®éng cña con ngêi tíi sinh quyÓn ë møc ®é n»m trong
ph¹m vi chÞu t¶i cña nó.
 Duy tr× kho tµi nguyên sinh häc.
 Sö dông tµi nguyên kh«ng tái t¹o ®îc víi cêng ®é ë díi kh¶ n¨ng
t¹o nên các chÊt thay thÕ.
 Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi c«ng b»ng lîi Ých, chi phÝ sö dông tµi
nguyên vµ qu¶n lý m«i trêng.
 KhuyÕn khÝch các c«ng nghÖ t¨ng hiÖu qu¶ sö dông tõ mét lîng
tµi nguyên nhÊt ®Þnh.
 Sö dông các chÝnh sách kinh tÕ ®Ó b¶o vÖ tµi nguyên thiên nhiên.
 CÇn thùc hiÖn ph¬ng thøc tiÕp cËn liên ngµnh, có sù tham gia cña
ngêi d©n trong quá tr×nh ra quyÕt ®Þnh.
 KhuyÕn khÝch vµ hő trî viÖc phát triÓn các giá trÞ v¨n hoá phù hîp víi
phát triÓn bÒn v÷ng.
Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp ký 90 cña thÕ ký 20, níc ta ®· ®a ra quan
niÖm phát triÓn bÒn v÷ng lµ: Tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n vÒ vËt chÊt, tinh

25
thÇn vµ v¨n hoá cho thÕ hÖ hiÖn t¹i vµ t¬ng lai cña ViÖt Nam th«ng qua viÖc
qu¶n lý mét cách kh«n khÐo tµi nguyên thiên nhiên. X©y dùng vµ thùc hiÖn các
chÝnh sách, kÕ ho¹ch hµnh ®éng vµ c¬ chÕ tæ chøc nh»m ®¶m b¶o cho kh¶
n¨ng sö dông l©u bÒn các tµi nguyên thiên nhiên ®îc nhÊt thÓ hoá vµ liên kÕt
chÆt chÏ víi tÊt c¶ các khÝa c¹nh cña quá tr×nh phát triÓn kinh tÕ vµ x· héi cña
®Êt níc.
3.3.2. Du lÞch bÒn v÷ng
Theo ®Þnh nghĩa cña tæ chøc du lÞch thÕ giíi ®a ra t¹i héi nghÞ vÒ m«i
trêng vµ phát triÓn cña Liên Hîp Quèc t¹i Rio de Janiero n¨m 1992 th×: Du
lÞch bÒn v÷ng lµ viÖc phát triÓn các ho¹t ®éng du lÞch nh¾m ®áp øng các nhu
cÇu hiÖn t¹i cña khách du lÞch vµ ngêi d©n b¶n ®Þa trong khi vÉn quan t©m
®Õn viÖc b¶o tån vµ t«n t¹o các nguån tµi nguyên cho viÖc phát triÓn ho¹t
®éng du lÞch trong t¬ng lai. Du lÞch bÒn v÷ng sÏ có kÕ ho¹ch qu¶n lý
các nguån tµi nguyên nh»m tho¶ m·n các nhu cÇu vÒ kinh tÕ, x· héi, thȁm
mü cña con ngêi trong khi ®ó vÉn duy tr× ®îc sù toµn ven v¨n hoá, ®a
d¹ng sinh häc, sù phát triÓn cña các hÖ sinh thái vµ các hÖ thèng hő trî cho
cuéc sèng con ngêi.
ë ViÖt Nam khái niÖm du lÞch bÒn v÷ng cßn khá míi mÎ. MÆc dù cßn
nh÷ng quan ®iÓm cha thËt sù thèng nhÊt tuy nhiên cho ®Õn nay ®a sè các ý
kiÕn cña chuyên gia trong lĩnh vùc du lÞch vµ các lĩnh vùc khác có liên quan
®Òu cho r»ng: Du lÞch bÒn v÷ng lµ ho¹t ®éng khai thác có qu¶n lý các giá trÞ
tù nhiên vµ nh©n v¨n nh»m tho¶ m·n các nhu cÇu ®a d¹ng cña khách du lÞch,
có quan t©m ®Õn các lîi Ých kinh tÕ dµi h¹n trong khi vÉn ®¶m b¶o sù
®óng góp cho b¶o tån vµ t«n t¹o các nguån tµi nguyên, duy tr× ®îc sù toµn
ven vÒ v¨n hoá ®Ó phát triÓn ho¹t ®éng du lÞch trong t¬ng lai, góp phÇn
n©ng cao møc sèng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng.
HiÕn ch¬ng du lÞch bÒn v÷ng ®îc ®a ra t¹i héi nghÞ thÕ giíi vÒ du
lÞch bÒn v÷ng tæ chøc t¹i Lanzarote, Canary Islands, T©y Ba Nha trong ®ó có
nêu ra quan ®iÓm vÒ du lÞch bÒn v÷ng nh sau: NhËn thøc ®îc r»ng du lÞch

26
lµ mét hiÖn tîng mang tÝnh hai mÆt ë chő du lÞch võa có kh¶ n¨ng ®óng góp
mét cách tÝch cùc vµo nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ - x· héi cũng nh chÝnh trÞ,
®ång thêi nó cũng mét phÇn dȁn tíi sù xuèng cÊp vÒ m«i trêng vµ sù mÊt ®i
nh÷ng b¶n s¾c cña tõng ®Þa ph¬ng, ph¶i ®îc xem xÐt gi¶i quyÕt trên c¬ së
mét hÖ t tëng có tÝnh toµn cÇu.
Du lÞch bÒn v÷ng lµ quá tr×nh qu¶n lý các ho¹t ®éng du lÞch víi môc
®Ých xác ®Þnh vµ t¨ng cêng các nguån hÊp dȁn khách du lÞch tíi mét vùng
nµo ®ó, quá tr×nh qu¶n lý nµy lu«n híng tíi viÖc h¹n chÕ lîi Ých tríc m¾t
®Ó ®¹t ®îc lîi Ých l©u dµi tõ các ho¹t ®éng du lÞch. Phát triÓn du lÞch bÒn
v÷ng cÇn tÝnh ®Õn ba yÕu tè sau ®©y:
 Mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých kinh tÕ víi b¶o tån tµi nguyên thiên
nhiên, m«i trêng.
 Quá tr×nh phát triÓn trong mét thêi gian dµi.
 §áp øng ®îc nhu cÇu hiÖn t¹i nhng kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn nhu
cÇu cña thÕ hÖ mai sau.
Có thÓ nói, du lÞch bÒn v÷ng lµ mét quá tr×nh phát triÓn rÊt nhËy c¶m
®ßi hái sù kÕt hîp hµi hoµ, linh ho¹t cña tÊt c¶ các lĩnh vùc trong cuéc sèng,
mäi nguån lùc ®Òu ph¶i ®îc tËn dông ®Ó phôc vô cho du lÞch bÒn v÷ng dùa
trên c¬ së t«n träng các nguyên t¾c ®îc ®Ò ra trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù sè
21. TÝnh hai mÆt cña du lÞch bÒn v÷ng lµm cho các quèc gia ph¶i xem xÐt cȁn
thËn tríc khi ®a ra chiÕn lîc phát triÓn. Mét chÝnh sách du lÞch thÝch hîp,
®óng ®¾n sÏ thóc ®ȁy các hÖ thèng qu¶n lý du lÞch có lîi cho m«i trêng. VÒ
l©u dµi, du lÞch bÒn v÷ng lµ tæng hîp phát triÓn cña các nh©n tè n»m trong sù
bÒn v÷ng cña m«i trêng vµ tµi nguyên quèc gia.
Phát triÓn du lÞch bÒn v÷ng thÓ hiÖn ë chő: có sù tham gia cña céng
®ång, x©y dùng ®ánh giá tác ®éng m«i trêng, t¨ng cêng x©y dùng c¬ së h¹
tÇng phôc vô sù phát triÓn cña du lÞch vµ æn ®Þnh, an toµn.
Phát triÓn du lÞch bÒn v÷ng cÇn ®¶m b¶o nh÷ng nguyên t¾c sau ®©y:

27
 Khai thác, sö dông tµi nguyên hîp lý: Các ho¹t ®éng du lÞch lu«n lu«n
g¾n víi viÖc khai thác các nguån tµi nguyên thiên nhiên, các hÖ sinh thái. V×
vËy, ph¶i chó ý sö dông hîp lý tµi nguyên vµo môc ®Ých du lÞch, kh«ng
sö dông tµi nguyên mét cách quá giíi h¹n cho phÐp.
Phát triÓn du lÞch g¾n víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc: Du lÞch bÒn v÷ng
phát triÓn dùa vµo tÝnh ®a d¹ng sinh häc. V× vËy, các ho¹t ®éng du lÞch ph¶i
lu«n lu«n g¾n liÒn víi viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
B¶o ®¶m hµi hßa các lîi Ých: Du lÞch mang l¹i lîi Ých to lín
nhng phát triÓn du lÞch bÒn v÷ng ph¶i ®¶m b¶o hµi hoµ lîi Ých gi÷a cá
bên liên quan nh lîi Ých cña doanh nghiÖp ho¹t ®éng du lÞch, lîi Ých
cña céng
®ång, lîi Ých cña nhµ níc.
T¨ng còng sù tham gia cña céng ®ång: Phát triÓn du lÞch bÒn v÷ng ®ßi
hái cÇn có sù tham gia cña céng ®ång nh»m t¹o nên sù ®ång thuËn x·
héi, céng ®ång cÇn ®îc tham gia các quyÕt ®Þnh có liên quan ®Õn phát
triÓn du lÞch ch¼ng h¹n nh quy ho¹ch du lÞch, quá tr×nh triÓn khai các dù án
du lÞch, giám sát các ho¹t ®éng du lÞch, duy tu b¶o dìng các c«ng tr×nh h¹
tÇng phôc vô du lÞch.
N©ng cao tÝnh trách nhiÖm cña các bên liên quan: Ho¹t ®éng du
lÞch bÒn v÷ng dùa trên c¬ së ®Ò cao tÝnh trách nhiÖm cña các bên liên quan,
các chñ thÓ tham gia các ho¹t ®éng du lÞch.
3.3.3. Du lÞch sinh thái
3.3.3.1. Khái niÖm
Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ ký 19, khái niÖm du lÞch sinh thái xuÊt hiÖn víi
hµm ý mäi ho¹t ®éng du lÞch có liên quan ®Õn thiên nhiên nh t¾m biÓn, nghØ
mát, leo nói…®Òu gäi lµ du lÞch sinh thái. §Õn nay, khái niÖm vÒ du lÞch sinh
thái ®· có sù phát triÓn víi hµng chôc cách hiÓu khác nhau.
N¨m 1987, mét ®Þnh nghĩa hoµn chØnh vÒ du lÞch sinh thái ®· ®îc
Hector Ceballos - Lascurain lÇn ®Çu tiên ®a ra: Du lÞch sinh thái lµ du lÞch

28
®Õn nh÷ng khu vùc tù nhiên cßn Ýt bÞ thay ®æi víi nh÷ng môc ®Ých ®Æc
biÖt nh: Nghiên cøu, tham quan víi ý thøc tr©n träng thÕ giíi hoang d· vµ
nh÷ng giá trÞ v¨n hoá ®îc chÊm phá [1]. Cùng víi sù phát triÓn nhanh
chóng cña thùc tiÔn, nhËn thøc vÒ khái niÖm du lÞch sinh thái cũng dÇn
dÇn ®îc hoµn thiÖn mµ sù thay ®æi quan träng vÒ néi dung cña khái niÖm
nµy lµ tõ chő coi du lÞch sinh thái lµ lo¹i h×nh du lÞch Ýt tác ®éng ®Õn m«i tr-
êng tù nhiên sang viÖc g¾n trách nhiÖm cña du lÞch sinh thái víi m«i tr-
êng, có tÝnh giáo dôc,
®óng góp tÝch cùc cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, ®ång thêi ®¶m b¶o lîi Ých
cho céng ®ång ®Þa ph¬ng.
Theo ch¬ng tr×nh du lÞch sinh thái cña IUCN th×: Du lÞch sinh thái lµ
lo¹i h×nh du lÞch vµ tham quan có trách nhiÖm víi m«i tròng t¹i nh÷ng vïng
cßn t¬ng ®èi hoang s¬, ®Ó thëng thøc vµ hiÓu biÕt thiên nhiên (có kÌm theo
các ®Æc trng v¨n hoá - quá khø cũng nh hiÖn t¹i) có ho trî ®èi víi b¶o tån,
gi¶m thiÓu tác ®éng tõ du khách, ®óng góp tÝch cùc cho sù phát triÓn kinh
tÕ - x· héi cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng [18].
ë ViÖt Nam, t¹i cuéc héi th¶o quèc gia bµn vÒ: “X©y dùng chiÕn lîc
phát triÓn du lÞch sinh thái ë ViÖt Nam” tõ ngµy 7 - 9/8/1999 khái niÖm
du lÞch sinh thái lÇn ®Çu tiên ®îc ®a ra, theo ®ó: Du lÞch sinh thái lµ lo¹i
h×nh du lÞch dùa vµo thiên nhiên vµ v¨n hoá b¶n ®Þa, g¾n víi giáo dôc m«i
tròng, có ®óng góp cho no lùc b¶o tån vµ phát triÓn bÒn v÷ng, víi sù tham
gia tÝch cùc cña céng ®ång ®Þa ph¬ng [8].
Theo tæ chøc du lÞch thÕ giíi, du lÞch sinh thái có nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬
b¶n sau ®©y:
Thø nhÊt: Du lÞch sinh thái bao gåm tÊt c¶ các lo¹i h×nh du lÞch dùa
vµo thiên nhiên, trong ®ó môc ®Ých chÝnh cña khách du lÞch lµ tham quan t×m
hiÓu vÒ tù nhiên, t×m hiÓu khám phá nh÷ng giá trÞ v¨n hoá truyÒn thèng ë các
khu du lÞch.

29
 Thø hai: Du lÞch sinh thái bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng giáo dôc,
tuyên truyÒn vÒ m«i trêng sinh thái.
Thø ba: Du lÞch sinh thái h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng tác ®éng tiêu cùc ®Õn
m«i trêng, v¨n hoá, x· héi.
Thø t: Du lÞch sinh thái hő trî cho ho¹t ®éng b¶o tån tù nhiên th«ng
qua viÖc t¹o ra lîi Ých kinh tÕ, t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp cho céng ®ång d©n c,
n©ng cao nhËn thøc, hiÓu biÕt vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ các giá trÞ tù
nhiên khác cho du khách vµ ngêi d©n b¶n ®Þa.
3.3.3.2. Nh÷ng ®Æc trng cúa du lÞch sinh thái
§Æc trng thø nhÊt: Du lÞch sinh thái mang tÝnh ®a ngµnh
TÝnh ®a ngµnh cña du lÞch sinh thái thÓ hiÖn ë 2 góc ®é sau:
 §èi tîng ®îc khai thác ®Ó phôc vô các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái lµ
rÊt ®a d¹ng vµ liên quan ®Õn nhiÒu ngµnh, nhiÒu lĩnh vùc nh: c¶nh
quan tù nhiên, các giá trÞ lÞch sö, v¨n hoá, c¬ së h¹ tÇng vµ các dÞch vô
kÌm theo.
 Du lÞch sinh thái mang l¹i nguån thu cho nhiÒu ngµnh kinh tÕ
khác nhau th«ng qua các s¶n phȁm dÞch vô cung cÊp cho khách du lÞch
(®iÖn, níc, n«ng s¶n, hµng hoá…)
§Æc trng thø 2: Thµnh phÇn tham gia du lÞch sinh thái rÊt ®a d¹ng
Thùc tÕ cho thÊy có nhiÒu cá nh©n, nhiÒu tæ chøc chÝnh phñ, phi chÝnh
phñ vµ céng ®ång tham gia các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái. NhiÒu thµnh phÇn
tham gia lµm cho viÖc tæ chøc, qu¶n lý các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái phøc
t¹p, ®ßi hái ph¶i có sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a các thµnh phÇn víi nhau.
§Æc trng thø 3: Du lÞch sinh thái híng tíi nhiÒu môc tiêu
Du lÞch sinh thái kh«ng chØ nh»m môc ®Ých thu lîi nhuËn gièng nh các
ngµnh kinh doanh khác mµ cßn nh»m góp phÇn b¶o tån thiên nhiên, các
c¶nh quan lÞch sö - v¨n hoá, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña du khách vµ
nh÷ng ngêi tham gia các ho¹t ®éng du lÞch, më réng sù giao lu v¨n hoá, kinh
tÕ vµ

30
n©ng cao nhËn thøc vµ trách nhiÖm cña céng ®ång vÒ ®a d¹ng sinh häc, phát
triÓn bÒn v÷ng.
§Æc trng thø 4: Du lÞch sinh thái mang tÝnh mïa vô
Các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái kh«ng ph©n bè ®Òu trong n¨m mµ
tËp trung víi cêng ®é cao trong nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh trong
n¨m: Các lo¹i h×nh du lÞch nghØ biÓn, leo nói, t×m hiÓu tËp tÝnh ®éng vËt
(Quan sát chim di c, quan sát bím, cá heo,...) theo mùa (theo tÝnh chÊt khÝ
hËu, mùa di c, xuÊt hiÖn cña ®éng vËt) thÓ hiÖn rÊt rõ tÝnh mùa vô.
§Æc trng thø 5: Du lÞch sinh thái có tÝnh liên vïng
Các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái thêng kh«ng chØ diÔn ra ë mét
®Þa ph¬ng, mét khu vùc mµ có sù liên th«ng gi÷a các ®iÓm du lÞch trong mét
khu vùc, các vùng vµ gi÷a các quèc gia víi nhau.
§Æc trng thø 6: Chi phÝ
Du khách tham gia du lÞch sinh thái nh»m hëng thô các s¶n phȁm du
lÞch chø kh«ng ph¶i víi môc ®Ých kiÕm tiÒn. Hä s½n sµng bá ra các kho¶n chi
phÝ cho chuyÕn du lÞch, nh¾m khám phá c¶nh quan thiên nhiên kú thó,
m«i trêng hÊp dȁn, b¶n s¾c v¨n hoá b¶n ®Þa ®éc ®áo....
§Æc trng thø 7: X· héi hoá các ho¹t ®éng du lÞch
Du lÞch sinh thái thu hót nhiÒu ngêi, nhiÒu tæ chøc kinh tÕ, x·
héi, céng ®ång trùc tiÕp hoÆc gián tiÕp tham gia ho¹t ®éng du lÞch. Lîi Ých
do du lÞch sinh thái mang l¹i ®îc ®îc x· héi hoá réng r·i. NhiÒu ngßi, nhiÒu
tæ chøc, céng ®ång ®îc hëng lîi tõ du lÞch sinh thái.
§Æc trng thø 8: Giáo dôc nhËn thøc vÒ m«i tròng
Du lÞch sinh thái gióp con ngêi tiÕp cËn gÇn h¬n n÷a víi các vùng tù
nhiên vµ các khu b¶o tån, n¬i có giá trÞ cao vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ nh¹y
c¶m vÒ m«i trêng. Qua các ho¹t ®«ng du lÞch sinh thái, nhËn thøc cña
khách du lÞch, cña ngêi d©n, céng ®ång d©n c vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ m«i tr-
êng ®îc n©ng cao.

31
 §Æc trng thø 9: B¶o tån các tµi nguyên thiên nhiên vµ duy tr× tÝnh ®a
d¹ng sinh häc
Du lÞch sinh thái bao gåm c¶ ho¹t ®éng giáo dôc, n©ng cao nhËn thøc vµ
h×nh thµnh ý thøc b¶o vÖ m«i trêng sinh thái cho khách du lÞch, nh÷ng ngêi
tham gia các ho¹t ®éng du lÞch. Qua ®ó, thóc ®ȁy các ho¹t ®éng b¶o vÖ m«i
trêng, t¨ng cêng nguån lùc duy tr× vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
§Æc trng thø 10: Sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng
Sù tham gia cña céng ®ång lµ mét ®Æc trng c¬ b¶n cña du lÞch sinh
thái. Céng ®ång ®Þa ph¬ng víi t cách lµ chñ së h÷u các nguån tµi nguyên
thiên nhiên nên sù tham gia cña céng ®ång vµo du lÞch sinh thái có ý nghĩa
quan träng. Mét mÆt, sù tham gia cña céng ®ång mang l¹i sù phong phó, ®a
d¹ng cña du lÞch sinh thái trên c¬ së phát huy các giá trÞ v¨n hoá, lÞch
sö cña ®Þa ph¬ng, mÆt khác t¨ng thêm kh¶ n¨ng qu¶n lý, b¶o tån các
nguån tµi nguyên.
3.3.3.3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái
Muèn phát triÓn du lÞch sinh thái cÇn ph¶i có nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y:
Tån t¹i các hÖ sinh thái có tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao
§©y lµ mét ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái, bëi v×
du lÞch sinh thái lµ mét lo¹i h×nh du lÞch dùa vµo thiên nhiên, chØ có thÓ tån t¹i
vµ phát triÓn ë nh÷ng n¬i có các hÖ sinh thái ®iÓn h×nh víi tÝnh ®a d¹ng sinh
häc cao. §a d¹ng sinh häc lµ c¬ së t¹o ra sù hÊp dȁn ®èi víi khách du
lÞch, nhê ®ó du lÞch sinh thái míi tån t¹i vµ phát triÓn ®îc. Có thÓ nói nÕu
kh«ng có sù ®a d¹ng sinh häc th× kh«ng thÓ có du lÞch sinh thái.
Cán bé qu¶n lý, híng dÉn viên du lÞch sinh thái ph¶i có tr×nh
®é chuyên m«n vµ hiÓu biÕt vÒ ®a d¹ng sinh häc
Muèn du lÞch sinh thái phát triÓn, cÇn ph¶i có ®éi ngũ híng dȁn viên
du lÞch, kh«ng chØ n¾m b¾t ®îc các kiÕn thøc vÒ du lÞch mµ cßn có tr×nh ®é
hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ các ®Æc ®iÓm sinh thái tù nhiên vµ v¨n hoá ë ®Þa

32
ph¬ng. Hä có kh¶ n¨ng tuyên truyÒn, gi¶i thÝch cho khách du lÞch vÒ
v¨n hoá, lÞch sö vµ ®a d¹ng sinh häc, góp phÇn n©ng cao nhËn thøc cho du
khách vÒ m«i trêng vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
Du lÞch sinh thái ®ßi hái nh÷ng ngêi qu¶n lý, ®iÒu hµnh du lÞch ph¶i
n¾m v÷ng vµ t«n träng các nguyên t¾c cña du lÞch sinh thái. Mét mÆt, các nhµ
qu¶n lý, ®iÒu hµnh du lÞch sinh thái quan t©m ®Õn lîi nhuËn do du lÞch mang
l¹i nhng mÆt khác hä ph¶i quan t©m ®Õn viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
th«ng qua các h¹ot ®éng thiÕt lËp quan hÖ hîp tác víi nhµ qu¶n lý các khu
b¶o tån thiên nhiên vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng nh»m môc ®Ých ®óng góp vµo
viÖc b¶o vÖ mét cách l©u dµi các giá trÞ thiên nhiên vµ v¨n hoá, c¶i thiÖn
cuéc sèng, n©ng cao sù hiÓu biÕt chung gi÷a ngêi d©n ®Þa ph¬ng víi
khách du lÞch [9]. §©y lµ ®iÓm khác nhau c¬ b¶n gi÷a du lÞch sinh thái víi
các lo¹i h×nh du lÞch khác.
Gi¶m thiÓu tèi ®a các tác ®éng tiêu cùc cúa du lÞch sinh thái
®Õn m«i trêng
Ho¹t ®éng du lÞch sinh thái thêng có nh÷ng tác ®éng tiêu cùc ®Õn tù
nhiên vµ m«i trêng. NÕu kh«ng có các biÖn pháp h¹n chÕ nh÷ng tác ®éng
tiêu cùc sÏ lµm mÊt ®i c¬ së phát triÓn bÒn v÷ng cña du lÞch sinh thái. Du
khách sÏ kh«ng ®Õn nh÷ng n¬i mµ hä kh«ng có c¬ héi tho¶ m·n vÒ sù khám
phá ®a d¹ng sinh häc cũng nh các giá trÞ tù nhiên, lÞch sö, v¨n hoá khác.
§Ó h¹n chÕ nh÷ng tác ®éng tiêu cùc ®Õn m«i trêng, du lÞch sinh thái
cÇn tÝnh toán ®Õn lîng khách tham quan mét cách hîp lý, ®¶m b¶o sù hµi hoµ
gi÷a lîng khách tham quan vµ m«i trêng. Du lÞch sinh thái cÇn ph¶i
tu©n thñ các quy ®Þnh cña “Søc chøa”, tÝnh toán sè lîng khách ®Õn mét ®Þa
®iÓm trong cùng mét thêi ®iÓm sao cho phù hîp vÒ mÆt vËt lý, sinh häc, t©m
lý, x· héi vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña các ngêi lµm du lÞch.
Díi góc ®é vËt lý: Søc chøa ë ®©y ®îc hiÓu lµ sè lîng tèi ®a du
khách mµ khu vùc có thÓ tiÕp nhËn. §iÒu nµy liên quan ®Õn nh÷ng tiêu chuȁn

33
tèi thiÓu vÒ kh«ng gian ®èi víi mői du khách cũng nh ®èi víi nhu cÇu sinh
ho¹t cña du khách.
Díi góc ®é sinh häc: Søc chøa ®îc hiÓu lµ lîng khách tèi ®a mµ nÕu sè
lîng du khách tham quan quá lín sÏ vît quá kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cña m«i tr-
êng, lµm xuÊt hiÖn các tác ®éng bÊt lîi cho hÖ sinh thái do ho¹t ®éng cña du
khách vµ tiÖn nghi mµ hä sö dông. Søc chøa nµy sÏ ®¹t tíi giíi h¹n khi sè l-
îng du khách vµ các tiÖn nghi mµ hä sö dông b¾t ®Çu có nh÷ng ¶nh hëng tíi
tËp tÝnh cña các loµi thó hoang d· vµ lµm cho m«i trêng sinh thái bÞ
xuèng cÊp nh: rác th¶i, ®Êt ®ai xói mßn, ....
Díi góc ®é t©m lý: Søc chøa ®îc hiÓu lµ giíi h¹n lîng khách mµ nÕu
vît quá th× du khách c¶m thÊy khó chÞu v× sù ®«ng ®óc vµ ho¹t ®éng cña hä bÞ
¶nh hëng bëi sù có mÆt cña các du khách khác. Khi ®ó, møc ®é tho¶ m·n cña
du khách bÞ gi¶m xuèng díi møc b×nh thêng do t×nh tr¹ng quá ®«ng ®óc.
Díi góc ®é x· héi: Søc chøa ®îc hiÓu lµ giíi h¹n vÒ lîng du khách
®Õn mµ ho¹t ®éng du lÞch tác ®éng tiêu cùc ®Õn ®êi sèng v¨n hoá - x·
héi, kinh tÕ - x· héi cña khu vùc, tËp quán sinh ho¹t vµ b¶n s¾c v¨n hoá cña
céng
®ång ngêi d©n ®Þa ph¬ng.
Díi góc ®é qu¶n lý: Søc chøa ®îc hiÓu lµ lîng khách tèi ®a mµ khu du
lÞch có kh¶ n¨ng tiÕp nhËn. NÕu sè lîng khách du lÞch vît quá giíi h¹n cho
phÐp th× n¨ng lùc qu¶n lý cña khu du lÞch sÏ kh«ng ®áp øng ®îc yêu cÇu cña
khách, lµm mÊt kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ kiÓm soát ho¹t ®éng cña khách, kÕt
qu¶ sÏ ¶nh hëng ®Õn m«i trêng vµ x· héi [11].
Tho¶ m·n nhu cÇu n©ng cao hiÓu biÕt cúa khách du lÞch:
ViÖc tho¶ m·n nh÷ng mong muèn ®îc khám phá, hiÓu biÕt cña khách
du lÞch vÒ kinh nghiÖm, hiÓu biÕt ®èi víi tù nhiên cña v¨n hoá b¶n ®Þa thêng
lµ rÊt khó kh¨n, song l¹i lµ yêu cÇu cÇn thiÕt ®èi víi sù tån t¹i l©u dµi
cña ngµnh du lÞch sinh thái. V× vËy, nh÷ng dÞch vô ®Ó lµm hµi lßng sù
hiÓu biÕt cña du khách có vÝ trÝ quan träng chØ ®øng sau c«ng tác b¶o tån.
Nh÷ng g× hä
34
®· nh×n thÊy vµ khám phá ®îc có ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn nhËn thøc, quan
niÖm, t©m t t×nh c¶m cña hä vÒ m«i trêng, x· héi vµ céng ®ång [5].
3.3.4. §a d¹ng sinh häc
3.3.4.1. Khái niÖm
§a d¹ng sinh häc ®îc hiÓu lµ sù phong phó vÒ sù sèng trên trái
®Êt cña hµng triÖu loµi thùc vËt, ®éng vËt, vi sinh vËt cïng nguån gen cña
chóng vµ các hÖ sinh thái mµ chóng lµ thµnh viên. Theo C«ng ¦íc §a
D¹ng Sinh Häc (1994) th×: §a d¹ng sinh häc ®îc ®Þnh nghĩa lµ sù phong phó
cña mäi c¬ thÓ sèng có tõ tÊt c¶ các nguån tõ hÖ sinh thái, trên c¹n, ë biÓn
vµ các hÖ sinh thái díi níc khác, vµ mäi tæ hîp sinh thái mµ chóng t¹o nên.
§a d¹ng sinh häc bao gåm: sù ®a d¹ng nguån gen trong loµi (®a d¹ng di
truyÒn), sè lîng các loµi (®a d¹ng loµi) vµ các hÖ sinh thái (®a d¹ng hÖ sinh
thái) [15].
Khi xem xÐt ®a d¹ng sinh häc, ngêi ta thêng chó ý ®Õn 3 khÝa c¹nh:
®a d¹ng di truyÒn, ®a d¹ng loµi vµ ®a d¹ng hÖ sinh thái.
 §a d¹ng di truyÒn: lµ tÝnh ®a d¹ng cña các th«ng tin di truyÒn chøa
trong tÊt c¶ các cá thÓ thùc vËt, ®éng vËt, vµ vi sinh vËt. §a d¹ng di
truyÒn có ë bên trong vµ gi÷a các quÇn thÓ cña các cá thÓ t¹o nên mét
loµi, cũng nh gi÷a các loµi.
 §a d¹ng loµi lµ ®a d¹ng vÒ sè lîng vµ chñng lo¹i cña các loµi sinh vËt
khác nhau trong hÖ sinh thái.
 §a d¹ng hÖ sinh thái lµ tÝnh ®a d¹ng cña các sinh c¶nh, các quÇn x·
sinh vËt vµ các quá tr×nh sinh thái.
3.3.4.2. Vai trß cúa ®a d¹ng sinh häc trong phát triÓn
§a d¹ng sinh häc có giá trÞ to lín vÒ nhiÒu mÆt vµ lµ nh÷ng giá
trÞ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc. Tríc hÕt, nó có vai trß to lín ®èi víi sù tån t¹i
vµ phát triÓn cña thÕ giíi sinh häc trong ®ó có con ngêi. Nó cũng có vÞ trÝ
®Æc biÖt vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi, v¨n hoá. §a d¹ng sinh häc có giá trÞ ®Æc
biÖt vÒ

35
mÆt khoa häc vµ øng dông trong s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, thuý s¶n, c«ng
nghiÖp vµ nhiÒu lĩnh vùc khác [27].
§a d¹ng sinh häc trong n«ng nghiÖp bao gåm các ®éng thùc vËt, các vi
sinh vËt ®îc sö dông lµm thøc ¨n vµ cho sù phát triÓn n«ng nghiÖp. §a d¹ng
sinh häc bao gåm ®a d¹ng: các nguån gen di truyÒn (ch¼ng h¹n nh các
ph©n loµi, gièng, nßi khác nhau), các loµi dùng ®Ó lÊy sîi, chÊt ®èt hay
dîc liÖu quý giá. §a d¹ng sinh häc cũng bao gåm sù ®a d¹ng các loµi kh«ng
®îc thu ho¹ch trùc tiÕp nhng có tác dông hő trî cho s¶n xuÊt nh các loµi vi
sinh vËt trong ®Êt, các loµi c«n trùng gióp cho quá tr×nh thô phÊn. Các loµi
®éng thùc vËt cung cÊp các s¶n phȁm phôc vô cuéc sèng con ngêi. Các loµi
®éng thùc vËt hoang d· lµ nguån tµi nguyên quan träng, lµ nguån gen quý
giá lµm c¬ së
®Ó lai t¹o nên nh÷ng c©y, con n¨ng suÊt, chÊt lîng cao, có kh¶ n¨ng thÝch øng
cao ®èi víi m«i trêng, lµ c¬ së ®¶m b¶o cho sù phát triÓn nÒn n«ng nghiÖp
bÒn v÷ng.
§a d¹ng sinh häc mang l¹i lîi Ých rÊt to lín cho con ngêi, lµ nÒn t¶ng
®èi víi cuéc sèng v× ®a d¹ng sinh häc kh«ng chØ lµ viÖc cung cÊp liên tôc các
nguån tµi nguyên thiên nhiên mµ cßn duy tr× các chøc n¨ng sinh thái. Các hÖ
sinh thái có vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu hoµ khÝ hËu, lµm trong s¹ch
m«i trêng níc, kh«ng khÝ, duy tr× chu tr×nh níc (phôc håi níc ngÇm, b¶o vÒ
lu vùc), lµm mµu mì ®Êt, tÝch tr÷ vµ tái t¹o chÊt dinh dìng, hÊp thô vµ ph©n
huý các chÊt g©y « nhiÔm.
§a d¹ng sinh häc gióp tránh ®îc viÖc t¨ng các phÝ tæn do suy thoái các
hÖ sinh thái nh mÊt s¶n lîng vµ các chÊt dinh dìng. §a d¹ng sinh häc cßn có
giá trÞ ®áp øng nhu cÇu thȁm mü vµ v¨n hoá, lµ c¬ së cho ngµnh du
lÞch phát triÓn.
§a d¹ng sinh häc có vai trß quan träng ®èi víi viÖc xoá ®ói,
gi¶m nghÌo, g¾n liÒn víi sinh kÕ cña céng ®ång ®Þa ph¬ng. Các hÖ sinh thái
vµ ®a d¹ng sinh häc ®áp øng phÇn lín nhu cÇu c¬ b¶n cña ngêi nghÌo nh: l-
¬ng
36
thùc, thùc phȁm, v¶i mÆc, thuèc ch÷a bÖnh, cñi ®èt, níc sinh ho¹t vµ n-
íc phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §a d¹ng sinh häc duy tr× các chøc n¨ng
sinh thái nh: ng¨n chÆn b·o lôt, h¹n hán mµ ngêi nghÌo dÔ bÞ tæn th¬ng
nhÊt.
§a d¹ng sinh häc t¹o c¬ héi kiÕm kÕ sinh nhai, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn dinh dìng,
ch¨m sóc søc khoÎ vµ cung cÊp nguån níc s¹ch cho ngêi nghÌo. HÇu
hÕt các vùng ®a d¹ng sinh häc n»m ë n¬i xa x«i, hÎo lánh có nhiÒu ®ång bµo
d©n téc thiÓu sè sinh sèng. Hä lµ nh÷g ngêi nghÌo vµ dÔ bÞ ¶nh hëng nhiÒu
nhÊt. Nh÷ng vùng ®a d¹ng sinh häc thêng n»m cách xa các ®« thÞ, các trung
t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hoá thuËn lîi cho c«ng tác b¶o tån ®a d¹ng sinh
häc nhng cũng chøa dùng nh÷ng m©u thuȁn nhÊt ®Þnh gi÷a khai thác tµi
nguyên
®Ó gi¶m nghÌo vµ b¶o tån. V× vËy, cÇn có các quyÕt ®Þnh phát triÓn kinh tÕ dùa
trên c¬ së võa khai thác tµi nguyên thiên nhiên phôc vô gi¶m nghÌo võa duy
tr×, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc th«ng qua chÝnh sách hő trî ®Çu t gi¶m nghÌo
cña chÝnh phñ cho céng ®ång [10].
§a d¹ng sinh häc ViÖt Nam có ý nghĩa to lín thÓ hiÖn trên nhiÒu
ph¬ng diÖn: Sinh thái, kinh tÕ, v¨n hoá x· héi.
Trên ph¬ng diÖn sinh thái: Các hÖ sinh thái lµ c¬ së sinh tån cña sù
sèng, ®¶m b¶o sù lu chuyÓn cña các chu tr×nh vËt chÊt vµ n¨ng lîng, duy tr×
tÝnh æn ®Þnh vµ ®é mµu mì cña ®Êt, gi¶m nhe tác h¹i « nhiÓm vµ thiên tai.
Trên ph¬ng diÖn kinh tÕ: §a d¹ng sinh häc có ®óng góp lín cho nÒn
kinh tÕ quèc gia, ®Æc biÖt lµ trong các lĩnh vùc x¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m
nghiÖp vµ thuý s¶n. lµ c¬ së ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc cña ®Êt níc, duy tr×
nguån gien t¹o gièng vËt nu«i, c©y trång, cung cÊp vËt liÖu cho x©y dùng vµ
các nguån nhiên liÖu, dîc liÖu.
Theo thèng kê ë ViÖt Nam có kho¶ng 25 triÖu ngêi sèng trong hoÆc
gÇn khu rõng vµ kho¶ng 20% thu nhËp cña hä lµ tõ l©m s¶n ngoµi gő. NghÒ
thuý s¶n ®em l¹i thu nhËp chÝnh cho kho¶ng 8 triÖu ngêi vµ mét phÇn thu

37
nhËp cho kho¶ng 12 triÖu ngêi. N¨m 2005, ngµnh thuý s¶n ViÖt Nam xuÊt
khȁu ®¹t 2,5 tý USD.
Trên ph¬ng diÖn v¨n hoá x· héi: §a d¹ng sinh häc t¹o nên c¶nh
quan thiên nhiên vµ ®ó lµ nguån c¶m høng v« tËn cña nghÖ thuËt, lµ céi
nguån cña nhiÒu phong tôc, tËp quán tèt ®ep cña ngêi d©n ViÖt Nam. Tõ
ngµn ®êi xa, ®êi sèng v¨n hoá ngêi ViÖt ®· rÊt gÇn gũi víi thiên nhiên.
NhiÒu loµi c©y, con vËt ®· trë thµnh vËt thiêng hoÆc vËt thê cóng ®èi
víi céng ®ång ngêi ViÖt. Các nghµnh nghÒ truyÒn thèng nh nhuém trµm,
dÖt thæ cȁm, lµm hµng mü nghÖ tõ gő, tre nøa hay song m©y lµ biÓu hiÖn sù
g¾n bó cña ®êi sèng v¨n hoá con ngêi ViÖt Nam víi ®a d¹ng sinh häc.
Các hÖ sinh thái có tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cung cÊp nh÷ng giá trÞ
v« cùng to lín cho các ngµnh gi¶i trÝ ë ViÖt Nam víi các lo¹i h×nh du lÞch
sinh thái ®ang dÇn dÇn phát triÓn, høa hen ®em l¹i nhiÒu giá trÞ kinh tÕ vµ góp
phÇn quan träng vµo viÖc n©ng cao nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ tÇm quan
träng cña
®a d¹ng sinh häc vµ c«ng tác b¶o tån thiên nhiên.
3.3.4.3. Các biÖn pháp b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
C«ng íc quèc tÕ vÒ ®a d¹ng sinh häc ®· ®îc th«ng qua t¹i héi nghÞ
Thîng ®Ønh vÒ m«i trêng vµ phát triÓn do Liên Hîp Quèc tæ chøc n¨m 1992
t¹i Rio de Janeiro (Braxin) lµ c«ng cô quèc tÕ chÝnh ®îc dùng ®Ó gi¶i quyÕt
các vÊn ®Ò liên quan ®Õn ®a d¹ng sinh häc. §Õn tháng 8 n¨m 2005, ®· có
168 quèc gia vµ vùng l·nh thæ tham gia c«ng íc ®a d¹ng sinh häc.
ViÖt Nam phê chuȁn vµ trë thµnh thµnh viên cña c«ng íc nµy tõ
ngµy 16 tháng 11 n¨m 1994. KÓ tõ ®ó, ViÖt Nam ®· nő lùc thùc hiÖn
các nghĩa vô vµ cam kÕt cña m×nh nh»m b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng tµi
nguyên
®a d¹ng sinh häc.
Th«ng qua hÖ thèng v¨n b¶n pháp luËt vÒ qu¶n lý, b¶o tån vµ sö dông
tµi nguyên ®a d¹ng sinh häc ®· ®îc x©y dùng vµ ban hµnh t¬ng ®èi ®Çy ®ñ,
chi tiÕt nhiÒu m¶ng khác nhau cña lĩnh vùc b¶o tån, t¹o c¬ së pháp lý cho
38
viÖc

39
thùc hiÖn c«ng íc ®a d¹ng sinh häc. Tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2005, có kho¶ng
140 v¨n b¶n quy ph¹m pháp luËt ë tÇm quèc gia vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
®îc c«ng bè, nh÷ng v¨n b¶n quan träng ®áng kÓ lµ: LuËt b¶o vÖ m«i tròng
(1993 vµ ®îc söa ®æi n¨m 2005 ), LuËt thuû s¶n (2003), LuËt ®Êt ®ai (1998
vµ söa ®æi 2003), LuËt b¶o vÖ vµ phát triÓn rùng (Söa ®æi 2004), LuËt du lÞch
(2005), Pháp lÖnh thuÕ tµi nguyên (1998), Pháp lÖnh gièng c©y trång
(2004), Pháp lÖnh gièng vËt nu«i (2004).v.v…
KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc ViÖt Nam ®· ®îc ban hµnh n¨m
1995 ngay sau khi chÝnh phñ phê chuȁn c«ng íc ®a d¹ng sinh häc. Hµng lo¹t
các ho¹t ®éng u tiên cña kÕ ho¹ch nµy ®îc thùc hiÖn có kÕt qu¶. V¨n kiÖn
nµy vȁn ®ang ®îc sö dông ®Ó ®Þnh híng cho c«ng tác b¶o tån ®a d¹ng sinh
häc cña ViÖt Nam. HiÖn nay, kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt
Nam ®Õn n¨m 2010 vµ ®Þnh híng ®Õn n¨m 2015 ®· ®îc x©y dùng vµ ®ang
chê chÝnh phñ phê duyÖt.
NhiÒu chÝnh sách, chiÕn lîc, ch¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch trùc tiÕp liên
quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®· ®îc ban hµnh vµ thùc hiÖn nh: ChÝnh
sách ®óng cŭa rùng (1997), ChiÕn lîc b¶o vÖ m«i tròng ®Õn n¨m 2010 vµ
®Þnh híng ®Õn n¨m 2020 (2003), ChiÕn lîc qu¶n lý hÖ thèng các khu b¶o
tån thiên nhiên ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 (2003), KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia
vÒ t¨ng còng kiÓm soát bu«n bán ®éng vËt, thùc vËt hoang d· giai ®o¹n
2001-2010 (2003), KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ b¶o tån phát triÓn
bÒn v÷ng các vùng ®Êt ngËp níc ®Õn n¨m 2010 (2004), vµ Ch¬ng tr×nh
trång míi 5 triÖu ha rùng (1998) [10].
VÊn ®Ò ®a d¹ng sinh häc ®· ®îc lång ghÐp ë mét møc ®é nhÊt
®Þnh trong các ch¬ng tr×nh chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch phát triÓn kinh tÕ x· héi ë
tÇm quèc gia nh ch¬ng tr×nh nghÞ sù 21 cña ViÖt Nam (§Þnh híng chiÕn lîc
phát triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam), ChiÕn lîc quèc gia vÒ t¨ng trëng toµn diÖn

40
vµ xoá ®ói gi¶m nghÌo, ch¬ng tr×nh 135 vÒ hő trî phát triÓn cho các x· nghÌo
vùng s©u, vùng xa.
KÕt qu¶ thùc hiÖn c«ng íc ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam có sù góp
phÇn ®áng kÓ tõ viÖc tham gia vµ thùc hiÖn các cam kÕt quèc tÕ khác nh c«ng
íc Ramsar (vÒ các vùng ®Êt ngËp níc có tÇm quan träng quèc tÕ), c«ng íc
quèc tÕ vÒ bu«n bán các loµi ®éng vËt, thùc vËt nguy cÊp (CITES), nghÞ ®Þnh
th Cartagena vÒ an toµn sinh häc, nghÞ ®Þnh th Kyoto vÒ biÕn ®æi khÝ hËu,
HiÖp ®Þnh hîp tác vµ phát triÓn bÒn v÷ng lu vùc s«ng Mê K«ng [6].
ViÖt Nam chóng ta ®· có nhiÒu nő lùc cè g¾ng vµ cũng ®· ®¹t ®-
îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh trong lĩnh vùc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, b¶o
vÖ m«i trêng cho ®Êt níc cũng nh b¶o vÖ ng«i nhµ chung cho thÕ giíi, song
chóng vȁn cßn có nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh luËt vÒ ®a d¹ng sinh häc vȁn
cha ®îc x©y dùng. HÖ thèng pháp luËt cña ViÖt Nam vÒ qu¶n lý vµ b¶o tån
®a d¹ng sinh häc vȁn cßn nhiÒu chång chÐo, thiÕu hôt vµ thiÕu tÝnh thèng
nhÊt. NhiÒu m¶ng néi dông quan träng liên quan ®Õn ®a d¹ng sinh häc cha
®îc ®Ò cËp hoÆc ®Ò cËp thiÕu ®Çy ®ñ nh: An toµn sinh häc, sinh vËt l¹, tiÕp
cËn nguån gen vµ chia sÎ lîi Ých. Các ch¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch phát triÓn kinh
tÕ x· héi cha lång ghÐp tho¶ ®áng yêu cÇu b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng ®a
d¹ng sinh häc. Cha có chÝnh sách hay kÕ ho¹ch ®áp øng gi÷a b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc vµ biÕn ®æi khÝ hËu.
HiÖn nay, trên thÕ giíi có nhiÒu biÖn pháp khác nhau ®Ó b¶o tån vµ phát
triÓn bÒn v÷ng ®a d¹ng sinh häc. Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ, chÝnh phñ mői
quèc gia lùa chän nh÷ng biÖn pháp thÝch hîp víi ®Êt níc m×nh.
BiÖn pháp b¶o tån nguyên vÞ
Lµ h×nh thøc b¶o tån loµi, b¶o tån các sinh c¶nh ngay t¹i chő vµ lµ
biÖn pháp b¶o tån mang l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt th«ng qua viÖc thµnh lËp các
khu b¶o tån.

41
 ViÖt Nam sè lîng vµ diÖn tÝch các khu b¶o tån thiên nhiên trên
toµn quèc t¨ng nhanh hÖ thèng các khu khu b¶o tån thiên nhiên bíc ®Çu
®îc kiÖn toµn vµ tiÕp tôc ®îc hoµn thiÖn, më réng diÖn tÝch theo ChiÕn lîc
qu¶n lý hÖ thèng các khu b¶o tån thiên nhiên ®Õn n¨m 2010 ®· ®îc chÝnh phñ
phê duyÖt n¨m 2003.
B¶ng 3.2. Các khu b¶o tån ë ViÖt Nam

TT Ph©n lo¹i khu b¶o tån Sè lîng DiÖn tÝch(ha)

1 Vên quèc gia 28 957,330
Khu b¶o tån thiên nhiên 59 1.369,058
2 Khu dù tr÷ thiên nhiên 48 1.283,209
Khu b¶o tån loµi, sinh c¶nh 11 85,849
Khu b¶o vÖ c¶nh quan 39 215,287
3
Tæng céng 126 2.541,675

TÝnh ®Õn n¨m 2005, sè lîng các khu b¶o tån cña ViÖt Nam lµ 126 khu
b¶o tån ®· t¨ng 58% so víi n¨m 1995 (87 khu b¶o tån) vµ ®¹t tæng diÖn tÝch
trên 2,5 triÖu ha, chiÕm gÇn 7,5% diÖn tÝch tù nhiên.
Các khu b¶o tån thiên nhiên ®Õn nay ®· ®îc quy ho¹ch vµ qu¶n lý chñ
yÕu thuéc hÖ thèng qu¶n lý rõng ®Æc dông. HÖ thèng các khu b¶o tån ®Êt ngËp
níc (68 khu), Khu b¶o tån biÓn vµ ven biÓn (26 khu) ®· ®îc ®Ò xuÊt vµ chê
chÝnh phñ phê duyÖt. Bíc ®Çu mét sè m« h×nh vÒ qu¶n lý ®Êt ngËp níc
(nh khu Ramsar: Xu©n Thuý- Nam §Þnh, khu Bµu SÊu-§ång Nai) vµ khu b¶o
tån biÓn (Hßn Mun, Cù Lao Chµm) ®· ®îc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm, x©y dùng luËn
cø ®Ó më réng hÖ thèng.
Ph¬ng pháp tiÕp cËn b¶o tån nguyên vÞ ®a d¹ng tõ b¶o tån loµi, quÇn
thÓ ®Õn sinh c¶nh, hÖ sinh thái vµ vùng sinh thái. Xu híng më réng
kh«ng gian b¶o tån th«ng qua các liên kÕt (hµnh lang tù nhiên) gi÷a các khu
b¶o vÖ

42
bíc ®Çu ®îc chó träng (vÝ dô nh: Ch¬ng tr×nh b¶o tån vùng sinh thái
Trung Trêng S¬n, hµnh lang xanh B¹ch M·-Phong §iÒn).
Hő trî vµ phát triÓn vùng ®Öm xung quanh khu b¶o tån, khuyÕn khÝch
sù tham gia cña ngêi d©n vµo c«ng tác b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng tµi
nguyên thiên nhiên ®· ®îc xác ®Þnh nh lµ mét “Nguyên t¾c” cèt lõi.
Theo thèng kê, giai ®o¹n 1995-2005 có kho¶ng 25 dù án b¶o tån vµ
phát triÓn ®ång bé chó träng t¨ng cêng qu¶n lý vùng ®Öm, phát triÓn céng
®ång vµ thóc ®ȁy sù tham gia cña ngêi d©n vµo viÖc b¶o vÖ các vên quèc
gia vµ khu b¶o tån nh ë Phù Mát (NghÖ An), Vũ Quang (Hµ Tĩnh), B¹ch M·
(Thõa Thiên HuÕ), Cát Tiên (§ång Nai), Ch Mom R©y (Kon Tum), U Minh
Thîng (Kiên Giang).
NhiÒu h×nh thøc b¶o tån nguyên vÞ khác ®· ®îc chó träng. Nh ®Çu t
b¶o vÖ, khoanh nu«i sóc tiÕn tái sinh vµ trång bæ sung hoÆc trång rõng
b»ng các loµi c©y b¶n ®Þa cho hÖ thèng rõng ®Æc dông, phßng hé ®Çu nguån,
x©y dùng rõng gièng chuyÓn hoá, b¶o tån trang tr¹i các gièng gia sóc, gia
cÇm, c©y ¨n qu¶, c©y thuèc b¶n ®Þa có giá trÞ [10].
BiÖn pháp b¶o tån chuyÓn vÞ
§©y lµ biÖn pháp di chuyÓn ®Ó b¶o tån loµi hoÆc các vËt chÊt di truyÒn cña
chóng ®Õn n¬i kh«ng ph¶i lµ n¬i c tró tù nhiên vèn có cña chóng mµ lµ mét
m«i trêng míi [2]. BiÖn pháp nµy bao gåm viÖc thµnh lËp:
 Tr¹m ®a d¹ng sinh häc.
 Vên thùc vËt.
 Vên ®éng vËt.
 Tr¹m cøu hé ®éng vËt.
 Ng©n hµng gièng ë ViÖt Nam.
¥’ ViÖt Nam hÖ thèng các vên thùc vËt, vên ®éng vËt ®îc cñng cè vµ
phát triÓn. Các loµi thùc vËt su tËp chñ yÕu lµ các loµi c©y b¶n ®Þa, bao
gåm c©y l©m nghiÖp, c©y thuèc, c©y ¨n qu¶ vµ c©y c«ng nghiÖp. Hai vên thó

43
lín nhÊt níc ta lµ: Vên Thó Thñ LÖ – Hµ Néi vµ Th¶o CÇm Viên – TP Hå
ChÝ Minh hiÖn ®ang nu«i dìng nhiÒu loµi ®éng vËt quý hiÕm, ®Æc h÷u, phôc
vô môc ®Ých tham quan, nghiên cøu vµ n©ng cao nhËn thøc. Các ng©n hµng
gièng vËt nu«i, c©y trång vµ vi sinh vËt tiÕp tôc ®îc duy tr× ë các c¬ së
nghiên cøu (viÖn, trêng ®¹i häc… ).
§Õn nay Bé N«ng nghiÖp vµ Phát triÓn n«ng Th«n ®· thµnh lËp
®îc 11 vên thùc vËt, ®iÓn h×nh nh vên Tr¶ng Bom (§ång Nai) víi 180
loµi, vên CÇu Hai (Vĩnh Phó) víi 110 loµi vµ vên Cȁm Quú (Hµ T©y)
víi 61 loµi, vên Eaklac (§¨k L¨k) víi 100 loµi c©y, vên Bách Th¶o (Hµ Néi)
gÇn 200 loµi.
Ho¹t ®éng cña các trung t©m cøu hé ®éng vËt bíc ®Çu ®· có nh÷ng kÕt
qu¶ tÝch cùc, nh trung t©m cøu hé Linh trëng vµ trung t©m cøu hé Rùa Cóc
Ph¬ng. Trung t©m cøu hé ®éng vËt hoang d· Sóc S¬n – Hµ Néi.
3.3.5. Vai trß cña vùng ®Öm vên quèc gia
Vùng ®Öm lµ vùng tiÕp giáp víi vên quèc gia, có thÓ bao xung quanh
vên hoÆc mét phÇn khu b¶o vÖ, ®îc xác ®Þnh ranh giíi rõ rµng, n»m ngoµi
diÖn tÝch cña vên quèc gia vµ kh«ng chÞu sù qu¶n lý cña vên mµ do chÝnh
quyÒn ®Þa ph¬ng qu¶n lý. Trong vùng ®Öm có ngêi d©n sinh sèng, lao ®éng
s¶n xuÊt nên ®· t¹o ra áp lùc ®èi víi vên quèc gia. Do ®ó, các vên quèc gia
®Òu ph¶i thêng xuyên có nh÷ng ho¹t ®éng liên quan ®Õn sù phát triÓn æn ®Þnh
cuéc sèng cña c d©n ë vùng nµy v× môc ®Ých b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ sù
phát triÓn bÒn v÷ng cña vên.
Vên quèc gia lµ vùng nh»m b¶o vÖ sù an toµn các hÖ sinh thái cho
các thÕ hÖ hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. Nh÷ng ho¹t ®éng khai thác hoÆc chiÕm dông
cña ngêi d©n, các tæ chøc kinh tÕ, x· héi g©y tæn h¹i ®Õn vên quèc gia ®Òu
bÞ ng¨n chÆn, lo¹i bá. vên quèc gia lµ n¬i nghiên cøu khoa häc, giáo dôc

44
m«i trêng, vui ch¬i gi¶i trÝ vµ tham quan du lÞch phù hîp víi v¨n hoá
vµ m«i trêng.
Do tÇm quan träng cña vên quèc gia nên mäi nguån tµi nguyên trong
vên ®îc b¶o vÖ, gi÷ g×n tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ khác, tõ n¨m nµy
sang n¨m khác, ng¨n cÊm mäi tác ®éng tõ bên ngoµi lµm ¶nh hëng ®Õn
®a d¹ng sinh häc vµ các hÖ sinh thái tù nhiên phong phó cña vên. §Æc biÖt
mäi tác
®éng mang môc ®Ých kinh tÕ nh»m khai thác, huý ho¹i tµi nguyên ®Òu bÞ
nghiêm cÊm. Tuy nhiên chÝnh do giá trÞ cña tµi nguyên vên quèc gia l¹i lµ
trë ng¹i cho c«ng tác b¶o vÖ, t¹o ra søc Ðp ngµy cµng m¹nh tõ d©n c sinh
sèng quanh vùng.
Gi÷a vùng ®Öm vµ vên quèc gia có mèi quan hÖ mËt thiÕt, h÷u c¬ víi
nhau. Mét mÆt, cuéc sèng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng có liên quan ®Õn viÖc
khai thác vµ sö dông tµi nguyên vên quèc gia, do vËy vên quèc gia cÇn có
gi¶i pháp gióp cho ngêi d©n vùng ®Öm n©ng cao thu nhËp bÒn v÷ng mµ
kh«ng lµm suy gi¶m ®Õn viÖc b¶o tån vµ phát triÓn tµi nguyên ®a d¹ng sinh
häc cña vên quèc gia. MÆt khác, du lÞch v¨n hoá, du lÞch céng ®ång cña vên
quèc gia l¹i dùa vµo các d©n téc vµ céng ®ång d©n c vùng ®Öm ®Ó ho¹t ®éng,
v× vËy vên quèc gia cÇn ph¶i phèi hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng gióp các
tæ chøc, các céng ®ång d©n téc, tæ chøc, duy tr× phát huy b¶n s¾c d©n téc cña
m×nh ®Ó phôc vô vµ thu hót du khách. Nh vËy, vai trß cña vùng ®Öm ®èi víi
vên quèc gia lµ rÊt quan träng, nó ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sù tån t¹i vµ phát
triÓn cña vên quèc gia. Do ®ó các vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiên nhiên,
khu dù tr÷,... cÇn ph¶i có mét kÕ ho¹ch vµ chiÕn lîc rõ rµng cô thÓ ®Ó phát
triÓn kinh tÕ – x· héi – v¨n hoá æn ®Þnh, ®Æc biÖt lµ t¹o ra viÖc lµm t¨ng thu
nhËp cho ngêi d©n. Có nh vËy th× søc Ðp tõ vùng ®Öm vµo các vên quèc
gia, khu b¶o tån thiên nhiên míi gi¶m vµ chóng ta míi t¹o ®îc mét vµnh ®ai
thùc sù an toµn cho các vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiên nhiên.

45
3.3.6. Bµi häc kinh nghiÖm ë mét sè Vên quèc gia trên thÕ giíi
3.3.6.1. Kinh nghiÖm cúa khu dù tr÷ Mornarch Butterfly Overwinter ë
Mexico vµ khu b¶o tån Annapurna ë Nepal
ë Mêxico: ngêi ta thêng ®îc chøng kiÕn sù di c cña hµng tý con B-
ím chóa ®Õn các khu dù tr÷ quy m« nhá ë miÒn trung níc nµy. Luång di c
cña con bím ®· t¹o ra sù hÊp dȁn ®èi víi khách du lÞch, thu hót khách
thËp ph¬ng ®Õn tham quan. N¨m 1999, có gÇn 100.000 khách du lÞch ®· ®Õn
th¨m khu dù tr÷ nµy. Do kinh tÕ trong vùng cha phát triÓn, n¨ng suÊt trong
khu vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thÊp vµ có xu híng gi¶m, tý lÖ nghÌo ®ói t¨ng
®· dȁn ®Õn hiÖn tîng ngêi d©n chÆt phá c©y, më réng ®Êt n«ng nghiÖp vµ
nu«i gia sóc ngay trong trung t©m cña khu dù tr÷. Tríc t×nh h×nh ®ó, mét tæ
chøc phi chÝnh phñ cña Mêxico ®· triÓn khai mét dù án víi các ho¹t ®éng cô
thÓ nh»m tæ chøc các chuyÕn tham quan tíi khu vùc, cung cÊp các th«ng tin
thuyÕt minh gi¶i thÝch vµ ®ón khách, tiÕn hµnh chia sÎ mét phÇn lîi nhuËn
vµ mét phÇn thu ®îc tõ bán vÐ vµo tham quan cho céng ®ång ®Þa ph¬ng,
môc
®Ých ®Ó trång c©y g©y rõng vµ duy tu các ®êng mßn, x©y dùng các cöa hµng
vµ nhµ hµng ¨n, uèng ë ®Þa ph¬ng. Tæ chøc phi chÝnh phñ nµy cũng ®· lµm
viÖc víi chÝnh phñ Mêxico ®Ó x©y dùng quy ho¹ch phát triÓn tæng hîp
cho toµn vùng [30].
Khu b¶o tån Annapurna ë Nepal n»m trên mét khu vùc réng lín có
vÞ trÝ ®Þa lý rÊt thuËn lîi cho sù phát triÓn du lÞch sinh thái. Mői n¨m
trung b×nh có trên 30.000 khách ®Õn khu b¶o tån ®Ó ®i du lÞch trên
d·y nói Hymalaya vµ t×m hiÓu sù ®a d¹ng cña nÒn v¨n hoá ®Þa ph¬ng. Sè l-
îng lín khách du lÞch tíi th¨m ®«ng ®· dȁn ®Õn viÖc x©y dùng nhiÒu nhµ
nghØ vµ cöa hµng ¨n ®em l¹i nguån thu nhËp lín cho ngêi d©n vµ céng ®ång
®Þa ph¬ng. Du lÞch sinh thái ®· thµnh mét yÕu tè có ¶nh hëng quan träng ®èi
víi sù t¨ng trëng kinh tÕ ®Þa ph¬ng, nhng ®ång thêi nó cũng dȁn ®Õn mét sè
bÊt cËp vÒ m«i trêng. Ngêi d©n ®· chÆt phá rõng ®Ó lµm nhiên liÖu nÊu ¨n

46
vµ sëi

47
Êm cho khách du lÞch. NÒn n«ng nghiÖp ®Þa ph¬ng cũng phát triÓn m¹nh ®Ó
cung cÊp thùc phȁm, rau qu¶ cho khu du lÞch, nguån níc bÞ « nhiÔm,
t×nh tr¹ng vÖ sinh m«i trêng kÐm khá phæ biÕn, rác th¶i trên các tuyÕn ®êng
kh«ng ®îc kiÓm soát chÆt chÏ, ®· t¨ng lên nhanh chóng, d©n sè trong vùng
t¨ng lên nhanh chóng do t¨ng c¬ häc.
Mét dù án nh»m b¶o tån khu Annapurna ®îc thiÕt lËp nh»m gi¶m
thiÓu nh÷ng tác ®éng cña du lÞch, t¨ng cêng c«ng tác b¶o tån vµ phát triÓn
kinh tÕ - x· héi cña khu vùc. §iÒu ®áng chó ý lµ mét phÇn lîi nhuËn thu ®îc
tõ du lÞch ®· ®îc sö dông cho môc ®Ých phát triÓn kinh tÕ ®Þa ph¬ng. ViÖc
qu¶n lý hµnh chÝnh ®îc ph©n cÊp cho chÝnh quyÒn c¬ së, các ch¬ng
tr×nh
®µo t¹o ®îc giao cho các tæ chøc t nh©n vµ các tæ chøc ®Þa ph¬ng thùc
hiÖn. Nh÷ng c«ng viÖc ®Þa ph¬ng tham gia lµ: ThiÕt lËp mét uý ban qu¶n lý
nhµ nghØ, phôc håi l¹i ban qu¶n lý rõng vµ kiÓm soát viÖc khai thác gő.
KÕt qu¶ lµ n¹n phá rõng ®· gi¶m ®áng kÓ, các ®êng mßn ®îc duy tr× vµ
nh©n d©n ®Þa ph¬ng ®ang ngµy cµng chñ ®éng h¬n ®èi víi viÖc b¶o tån các
nguån tµi nguyên [30].
3.3.6.2. Bµi häc kinh nghiÖm cúa Vên quèc gia Galápagos ë Equador
Vên quèc gia Galápagos ë Equador kh«ng chØ lµ vên quèc gia
nh các vên quèc gia khác mµ cßn lµ mét khu dù tr÷ sinh quyÓn vµ sinh thái
biÓn. Galápagos n»m trên quÇn ®¶o gåm 13 ®¶o chÝnh, 6 ®¶o nhá võa, 42
hßn ®¶o nhá vµ ®¶o ®á. Tæng diÖn tÝch cña quÇn ®¶o lµ xÊp xØ 800 km 2, n»m
tr¶i trên
mét diÖn tÝch biÓn kho¶ng 45.000 km2. ë có rÊt nhiÒu loµi sinh vËt khác
nhau nh: Rùa, Cù §µ, chim SÎ, x¬ng rång khæng lå, các c©y hä Hµnh,
Híng D¬ng, chim Cèc Kh«ng Bay, chim Bói Cá vµ nhiÒu ®éng thùc vËt
khác.
Vên quèc gia Galápagos ë Equador Khác víi các vên quèc gia ë
các níc Ch©u Mü La Linh khác, t¹i ®©y kh«ng có ngêi d©n nµo sèng trong v-
ên quèc gia nµy. PhÇn lín khách du lÞch tõ ®Êt liÒn ®i b»ng máy bay ®Õn
48
®¶o Sant Cruz vµ Sant Cristóbal. Vên quèc gia Galápagos vȁn cßn hoang s¬

49
vµ có rÊt Ýt khách v·ng lai. Tõ n¨m 1969, sè lîng khách ®Õn Galápagos t¨ng
lên, vµ khi San Cristós Bal trë thµnh s©n bay thø hai, lµ mét trung t©m dÞch
vô ®ón khách th× sè lîng khách du lÞch ®· t¨ng lên nhanh chóng. N¨m
1975 có kho¶ng 7.000 khách tham quan, n¨m 1985 t¨ng lên 17.840 lît
khách vµ n¨m 1995 lµ 35.000 lît khách vµ n¨m 2005 lµ 65.000 khách
tham quan [30].
ë Galápagos h×nh thøc du lÞch truyÒn thèng phát triÓn lµ khách du lÞch
®i ch¬i trên biÓn b»ng tÇu thñy trong thêi gian mét tuÇn lÔ ®Õn các ®iÓm du
lÞch khác nhau. Gi÷a thËp ký 1980, giá vÐ hµng kh«ng quèc gia trë nên hîp lý
h¬n, Galápagos tiÕp thu mét lîng khách lín vµ t¨ng lên ®Òu ®Òu v× các nhµ
®iÒu hµnh các chuyÕn ®i trong vßng 1 ngµy, lµ thêi gian ng¾n phù hîp h¬n víi
tói tiÒn cña ngêi d©n Equador. HiÖn t¹i vên quèc gia có 6 du thuyÒn, 4 tµu
thñy (chë tõ 34 ®Õn 90 du khách), 75 thuyÒn lín g¾n máy (chë tõ 8 ®Õn 16 du
khách) vµ 10 thuyÒn buåm. Nh×n chung ®©y lµ ngµnh kinh doanh mang l¹i lîi
nhuËn cao vµ do ®ó nhu cÇu ®èi víi giÊy phÐp ho¹t ®éng lµ rÊt lín [30].
3.3.6.3. Giáo dôc m«i trêng trong các vên quèc gia ë NhËt B¶n
ë NhËt B¶n, tÊt c¶ các vên quèc gia ®Òu quan t©m ®Õn viÖc giáo dôc
m«i trêng cho du khách. NhiÒu trung t©m giáo dôc khách du lÞch ®· ®-
îc thµnh lËp nh»m cung cÊp th«ng tin vµ giáo dôc du khách vÒ m«i trêng
sinh thái, vÒ ®a d¹ng sinh häc trong các vên quèc gia. Các trung t©m giáo
dôc du khách ®· sö dông nhiÒu h×nh thøc tuyên truyÒn giáo dôc hÊp dȁn nh:
pan« vÒ m«i trêng, các mȁu vËt, chiÕu video giíi thiÖu vÒ c¶nh quan,
m«i trêng thiên nhiên cña vên cho khách du lÞch ®Õn tham quan vên. Các v-
ên quèc gia cũng tæ chøc các ho¹t ®éng nh quan sát thiên nhiên ®Ó n©ng cao
kiÕn thøc vÒ m«i trêng thiên nhiên cña vên, gióp khách du lÞch hiÓu biÕt s©u
s¾c h¬n tÇm quan träng cña b¶o tån thiên nhiên. Trung t©m giáo dôc khách du
lÞch cßn cung cÊp, híng dȁn nh÷ng tuyÕn ®êng mßn trong vên hay các
®Þa ®iÓm quan sát thuËn tiÖn. NhiÒu vên quèc gia ®· lµm nh÷ng chßi ®Ó
khách du lÞch

50
quan sát chim. NhËt B¶n có 70 trung t©m giáo dôc du khách ë các vên quèc
gia vµ 20 trung t©m giáo dôc du khách ë các vên díi quèc gia. Các trung
t©m giáo dôc du khách nµy ®· ®óng vai trß quan träng trong viÖc n©ng cao
nhËn thøc cña khách du lÞch vÒ m«i trêng, vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, dù án “ViÖn b¶o tµng sinh thái” ®· ®îc triÓn khai.
ViÖn b¶o tµng sinh thái tæ chøc các buæi trao ®æi kinh nghiÖm, hő trî viÖc häc
tËp, ho¹t ®éng cña các t×nh nguyÖn viên vµ tuyên truyÒn vÒ m«i trêng,
®a d¹ng sinh häc [29].
§Ó n©ng cao n¨ng lùc vµ nhËn thøc cho các nh©n viên lµm viÖc
trong các trung t©m giáo dôc khách du lÞch, côc M«i Trêng NhËt B¶n ®· tæ
chøc nhiÒu líp ®µo t¹o nh»m trang bÞ kiÕn thøc vÒ ph¬ng pháp tæ chøc các
ho¹t
®éng vµ phát triÓn các khái niÖm, kü n¨ng tuyên truyÒn vÒ m«i trêng.
Trong nh÷ng khu vùc chÝnh cña các vên, côc M«i Trêng NhËt B¶n ®·
x©y dùng các "B¶o tµng sinh thái" vµ các c¬ së khác ®Ó trÎ em có thÓ tiÕp xóc
víi ®éng thùc vËt hoang d· ®Ó n©ng cao hiÓu biÕt vÒ thiên nhiên. Côc
M«i Trêng cũng x©y dùng các "Trêng häc giao tiÕp víi thiên nhiên" lµm c¬
së cho giáo dôc thiên nhiên, cung cÊp nh÷ng ®Þa ®iÓm tham quan tèt cho
nh÷ng ngêi tham gia có thÓ giao tiÕp víi thiên nhiên [29].
Các vên quèc gia NhËt B¶n kh«ng có ®ñ nh©n viên ®Ó tiÕn hµnh
tuyên truyÒn vÒ m«i trêng vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cho khách du lÞch. Có
nhiÒu ngêi có thÓ n©ng cao hiÓu biÕt vÒ thiên nhiên th«ng qua các ho¹t
®éng b¶o tån thiên nhiên khi tham gia các ho¹t ®éng tuyên truyÒn m«i trêng.
ChÝnh v× vËy, các nh©n viên t×nh nguyÖn lµm viÖc trong các vên quèc gia
®· ®îc tham dù các khoá ®µo t¹o ®Ó có ®ñ kiÕn thøc tham gia vµo các
ho¹t ®éng tuyên truyÒn vµ các ho¹t ®éng b¶o vÖ m«i trêng nh b¶o vÖ th¶m
thùc vËt, b¶o vÖ ®éng vËt hoang d·.
Tõ n¨m 1999, côc M«i Trêng NhËt B¶n ®· có sáng kiÕn tæ chøc "Ch¬ng
tr×nh kiÓm l©m vên c¬ së" nh»m cung cÊp cho häc sinh tiÓu häc vµ trung
häc c¬ së t¨ng cêng sù hiÓu biÕt vÒ tÇm quan träng cña m«i trêng.

51
Ch¬ng tr×nh bao gåm các ho¹t ®éng nh híng dȁn các du khách, lµm vÖ
sinh vµ b¶o dìng các c¬ së vên, b¶o vÖ th¶m thùc vËt vµ quan sát thiên
nhiên trong vên [29].
3.3.7. Bµi häc kinh nghiÖm
CÇn coi du lÞch sinh thái nh mét ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó ®¹t ®îc
các môc tiêu b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ phát triÓn. KhuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho các tæ chøc phi chÝnh phñ tham gia du lÞch sinh thái vµ b¶o
tån ®a d¹ng sinh häc. §ång thêi có c¬ chÕ phù hîp ®Ó t¹o sù liên kÕt, hîp tác
gi÷a các bên tham gia vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. §Æc biÖt, sù tham gia cña
ngêi d©n ®Þa ph¬ng lµ nh©n tè quan träng góp phÇn thóc ®ȁy các ho¹t ®éng
du lÞch sinh thái vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng có thÓ
tham gia ë nh÷ng giai ®o¹n khác nhau, ë nh÷ng c«ng viÖc khác nhau. VÝ dô
trong dù án Annapurna nh©n d©n ®Þa ph¬ng tham gia ngay tõ ®Çu, cßn trong
dù án Monarch ngêi d©n ®Þa ph¬ng chØ tham gia sau khi chÝnh phñ vµ các tæ
chøc phi chÝnh phñ nhËn thÊy nh÷ng khó kh¨n vµ xác ®Þnh ®îc cÇn ph¶i lµm
g× ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khó kh¨n ®ó [28].
Kh«ng gia t¨ng quá møc vÒ sè lîng khách tham quan ®Õn vên quèc
gia, bëi v× sù gia t¨ng quá møc sè l¬ng khách tham quan sÏ vît quá
kh¶ n¨ng qu¶n lý cña vên, ¶nh hëng ®Õn c«ng tác b¶o tån vµ h¹n chÕ sù
phát triÓn bÒn v÷ng cña vên.
T¨ng cêng ho¹t ®éng cña nh©n viên kiÓm l©m vµ cán bé qu¶n lý. Các
nh©n viên kiÓm l©m vên quèc gia có trách nhiÖm tuyên truyÒn vµ qu¶n lý tµi
nguyên mét cách rõ rµng ®èi víi khách tham quan. Sù có mÆt cña các
nh©n viên kiÓm l©m vên quèc gia, nh÷ng ngêi t×nh nguyÖn, các tæ chøc phi
chÝnh phñ vµ các nh©n viên dÞch vô thÓ hiÖn nő lùc kÕt hîp nhiÒu lùc lîng
phôc vô du khách [29].
KÕt hîp b¶o vÖ tµi nguyên m«i trêng, b¶o tån thiên nhiên vµ phát triÓn
céng ®ång. Du lÞch sinh thái ®îc coi nh mét ph¬ng tiÖn ®Ó kÕt hîp hai môc
tiêu: phát triÓn céng ®ång vµ b¶o vÖ m«i trêng [11].

52
 Ch¬ng 4
Thùc tR¹nG vµ GI¶I phÁp phÁt tRIÓn DU LÞch sInh thÁI,
B¶O tån ®a D¹nG sInh häc ë Vên QUèc GIa Ba v×

4.1. B¶O tån ®a D¹nG sInh häc ë vên QUèc GIa Ba V×

4.1.1. §a d¹ng sinh häc ë vên quèc gia Ba V×

4.1.1.1. §a d¹ng vÒ loµi
§a d¹ng các loµi thùc vËt
Tõ n¨m 1886- 1891, Balansa (mét tác gi¶ ngêi Pháp tên lµ Balansa) ®·
thu thËp vµ nghiên cøu ë vùng nói Ba V× vµ nh÷ng vùng l©n cËn ®îc 5.056 sè
liÖu tiêu b¶n thùc vËt. Tõ 1984 - 1987, ViÖn ®iÒu tra qui ho¹ch rõng ®· tæ
chøc 2 ®ît thu thËp tiêu b¶n thùc vËt, nghiên cøu hÖ thùc vËt ë vùng nói Ba
V× ®· xác ®Þnh ®îc 812 loµi thùc vËt bËc cao có m¹ch trong 427 chi vµ 98
hä trên toµn bé diÖn tÝch cña khu vùc..
Ch¬ng tr×nh ®iÒu tra thùc vËt t¹i vên quèc gia Ba V× cña trêng ®¹i häc
L©m NghiÖp (1993 - 1994) ®· thèng kê ®îc h¬n 715 loµi thùc vËt bËc cao có
m¹ch tõ ®é cao 400m trë lên.
§a d¹ng các loµi thùc vËt c©y thuèc
Theo các nguån t¹i liÖu, hiÖn nay thùc vËt c©y thuèc ë vên quèc gia
Ba V× rÊt phong phó, có tíi 503 loµi thuéc 118 hä, 321 chi ch÷a 33 lo¹i bÖnh
vµ chøng bÖnh khác nhau trong ®ó có nhiÒu loµi thuèc quý nh: Hoa Tiên
(Asarum maximum), HuyÕt §»ng (Sargentodoxa cuneata), Bát Giác Liên
(Podophyllum tonkiensis), R©u Hùm (Tacca chantrieri), Hoµng §»ng
(Fibraurea tinctoria)...
§a d¹ng các loµi ®éng vËt
Kh«ng chØ ®a d¹ng vÒ các loµi thùc vËt, vên quèc gia Ba V× rÊt
®a d¹ng vÒ các loµi ®éng vËt. Vên có 45 loµi thó, 139 loµi chim, 30 loµi bß
sát,
24 loµi lìng c, trong ®ó có nhiÒu loµi quý hiÕm nh: CÇy V»n B¾c

53
(Chrotogale owstoni), CÇy GÊm (Prionodon pardicolor), Cu Li Lín
(Nycticebus coucorg), GÊu Ngùa (Selenarctor thibetanus), Beo Löa
(Felis temminski), Chån B¹c Má (Melogle personata), CÇy Mùc
(Artictis binturong), S¬n D¬ng (Capticonis sumatrensis), Gµ L«i Tr¾ng
(Lophura nycthemara); Dù D× Ph¬ng §«ng (Ketupa zeylonesis), T¾c KÌ
(Gekko gekko), ¤ R« Vȁy (Acanthosaira lepidogasta), Rång §Êt
(Thyigrathus coein), Kú §µ Hoa (Varanus salrator), R¾n Hæ Mang
(Maja maja), R¾n Lôc Nói (Trimeresurus monticola).
§a d¹ng các loµi c«n trïng
Các cuéc ®iÒu tra nghiên cøu ®· phát hiÖn ë vên quèc gia Ba V×
có 552 loµi c«n trùng thuéc 364 gièng, 65 hä, 14 bé. §Æc biÖt trong sè ®ó có
7 loµi ®îc ghi trong Sách §á ViÖt Nam ®ó lµ: Bä ngùa xanh thêng
(Mantis religiosa Linnaeus), Cµ cuèng (Lethocerus indicus L. et S.),
Bím khÕ (Attacus atlas Linnaeus), Ngµi mÆt tr¨ng (Actias selene ningpoana
Felde, Bím rång ®u«i tr¾ng (Lamproptera curius Fabricius), Bím phîng
Hêlen (Troides helena Linnaeus), Bím ®u«i kiÕm (Graphium antiphates
Cramer).
4.1.1.2. Th¶m thùc vËt
Vên quèc gia Ba V× có 3 kiÒu rõng:
- Rõng kÝn lá réng thêng xanh ma ȁm á nhiÖt ®íi nói thÊp.
- Rõng kÝn thêng xanh hőn hîp c©y lá réng, c©y lá kim á nhiÖt ®íi nói thÊp.
- Rõng kÝn lá réng ma ȁm nhiÖt ®íi nói thÊp.
KiÓu rõng kÝn lá réng thêng xanh ma Èm á nhiÖt ®íi nói thÊp
KiÓu rõng nµy ®· bÞ tác ®éng nhe nhng do ®îc b¶o vÖ trong thêi gian
dµi, rõng ®· tr¶i qua diÔn thÕ håi nguyên nên ®Õn nay h×nh thái vµ cÊu tróc vȁn
mang s¾c thái mét quÇn thÓ nguyên sinh. KiÓu th¶m thùc vËt nµy ph©n bè chñ
yÕu trên các hÖ thèng d«ng mái nói cña các d·y nói sau ®©y:
 Ngäc Hoa - T¶n Viên - ®Ønh Vua

54
  §Ønh Vua - ®Ønh 1200m - 1189m- 1060m vµ 969m (hÖ thèng d«ng
phÝa t©y cña ®Ønh Vua)
 Ngäc Hoa - ®Ønh 1021m vµ 765m (d¶i d«ng phÝa t©y vµ vµ
®«ng b¾c Ngäc Hoa).
 Tõ 700m trë lên thuéc nói Viên Nam, Vua Bµ.
Loµi u thÕ sinh thái lµ các loµi c©y thuéc khu hÖ thùc vËt ®Ö tam ®Æc
h÷u b¶n ®Þa nam Trung Hoa vµ b¾c ViÖt Nam. Nh÷ng hä tiêu biÓu gåm: hä
DÎ (Fagaceae), hä Re (Lauraceae), hä Tróc §µo (Apocynaceae). KiÓu có
cÊu tróc ®¬n gi¶n rõng chØ có 2 tÇng kh«ng có tÇng vît tán, quÇn thô gåm
nh÷ng cá thÓ t¬ng ®èi trßn trÞa, rÊt hiÕm thÊy c©y có b¹nh vÌ kÓ c¶
nh÷ng c©y có tÇm vóc to lín nh Dæi (Michelia sp), SÕn (Madhuca
pasquyeri). TÇng u thÕ sinh thái ®ång thêi cũng lµ tÇng c©y cao nhÊt. C¶ 2
tÇng rõng gåm nh÷ng loµi víi tý lÖ cá thÓ nh sau: DÎ, Såi (Lithocarpus
sp, Quercus conrneys) chiÕm 14%, Re, Bêi Lêi Ba V× (Cinamomum,
Litsea baviensis) chiÕm 7%, Cång S÷a (Eberhartia tonkinensis) chiÕm 6%,
Nóng (Saurauia tristyla) chiÕm 6%, Tr©m
(Syzygium sp) chiÕm 6%. ë ®ai rõng á nhiÖt ®íi cßn có 2 kiÓu phô chÝnh sau ®©y:
Rõng Rêu (Rõng C¶nh Tiên)
Rõng Rêu lµ mét kiÓu phô thæ nhìng cña ®ai rõng á nhiÖt ®íi
ȁm. KiÓu th¶m nµy ph©n bè chñ yÕu ë ®Ønh Vua vµ mét Ýt ë ®Ønh T¶n Viên.
Loµi c©y u thÕ trong quÇn thô khá rõ rÖt ®iÓn h×nh lµ nh÷ng loµi c©y thuéc
hä DÎ (Fagaceae) chiÕm tý lÖ cá thÓ 66% trong ®ó Såi (Lithocarpus sp) chiÕm
21%, DÎ cau (Quercus platycalyx) 13%, DÎ gai (Castanopsis tonkinnesis)
11%, DÎ lá ®µo (Lithocarpus sp) 8%, råi ®Õn các loµi trong hä Re (Lauraceae)
chiÕm 12%, các loµi §ő quyên (Enkianthus pieris vµ Rhododendron) hä
Ericaceae chiÕm 11% vµ các loµi trong hä C«m (Elaeocarpaceae) chiÕm 5%.
Rõng tha á nhiÖt ®íi.
MÆc dù ®îc b¶o vÖ trong thêi gian dµi nhng tán rõng vȁn ë t×nh tr¹ng bÞ
phá vì mÊt h¼n tÝnh chÊt liên tôc vèn có cña nó ®é tµn che 0,3 - 0,4, Tý lÖ cá
thÓ nh÷ng loµi c©y u thÕ cũng kh«ng rõ rµng, chñ yÕu gåm các loµi thuéc

55
hä sau: Tr©m (Myrtaceae) chiÕm 5%, Bêi Lêi Ba V×, Bêi Lêi Lá Trßn thuéc
hä Lauraceae chiÕm 5%, Såi thuéc hä Fagaceae chiÕm 4%, Ph©n M·
(Mimosaceae) chiÕm 4%...
KiÓu rõng kÝn thêng xanh hçn hîp c©y lá réng, c©y lá kim á nhiÖt
®íi nói thÊp.
Tõ ®é cao 900 m trë lên có nh÷ng cá thÓ loµi c©y Bách Xanh
(Calocedrus macrolepis) trong nghµnh phô h¹t trÇn (Gymnospermae) xuÊt
hiÖn cµng lên cao tÇn xuÊt xuËt hiÖn ngµy cµng t¨ng. KiÓu rõng nµy ph©n bè ë
phÇn ®Ønh sên phÝa t©y cña 3 ®Ønh Ngäc Hoa, T¶n Viên vµ TiÓu §ång.
KiÓu rõng nµy có 2 tÇng: tÇng trên lµ loµi Bách Xanh (Calocedrus
macrolepis) xen lȁn víi nh÷ng loµi trong hä re (Lauraceae), hä DÎ
(Fagaceae), hä Méc Lan (Magnoliaceae). TÇng díi tán có nh÷ng loµi D¬ng
SØ Th©n Gő (Cyalthea podophylla), nh÷ng chi thuéc hä Re (Lauraceae) nh:
(Phoebe, Lisea, Lindera), nh÷ng loµi thuéc hä Sim (Myrtaceae) ...
Rõng kÝn lá réng thêng xanh ma Èm nhiÖt ®íi nói thÊp
Theo luËn ®iÓm quÇn hÖ sinh thái phát sinh th× ë ®ai khÝ hËu nhiÖt ®íi
nµy ë thêi kú xa xa vèn lµ u hîp cña nh÷ng loµi c©y trong các hä u
thÕ nh: hä Re (Lauraceae), hä DÎ (Fagaceae), hä D©u t»m (Moraceae), hä
Méc lan (Magnoliaceae), hä §Ëu (Leguminoceae), hä Xoµi (Anacardiaceae),
hä Trám (Burceraceae), hä Bå hßn (Sabindaceae), hä SÕn (Sapotaceae). Nhng
tr¶i qua quá tr×nh chÆt chän nh÷ng c©y gő tèt lµm vËt liÖu x©y dùng cña ngêi
d©n ®Þa ph¬ng vµ chÆt phá lµm n¬ng rȁy bëi thÕ ®ai rõng nhiÖt ®ìi nµy ®· bÞ
mÊt hoµn toµn quÇn thÓ thµnh thôc mµ chØ cßn nh÷ng kiÓu phô nh©n tác sau
®©y:
Rõng tha nhiÖt ®íi
KiÓu th¶m thùc vËt nµy ph©n bè ®Õu kh¾p ë vµnh ®ai ®é
cao 400m -700m xung quanh sên nói Ba V×. HiÖn nay, kiÓu th¶m nµy vȁn chØ
lµ mét kiÓu rõng tha, tÇng tán ®· bÞ phá vì, mÊt h¼n tÝnh liên tôc vèn có cña
nó víi ®é tµn khe 0,4-0,5 khái niÖm vÒ tÇng cña rõng gő chØ ®îc biÓu
hiÖn ë
56
nh÷ng ®ám, nh÷ng v¹t l©m phÇn gő mäc tËp chung. Díi tán c©y gő có nh÷ng
loµi d©y leo th©n gő, c©y phô sinh th¾t nghet, nh÷ng c©y d¬ng sØ phô
sinh, nh÷ng loµi phong lan phô sinh, nh÷ng c©y hä m«n, ráy bán phô sinh,
nh÷ng loµi trong các chi cña hä dõa (Pamaceae) mäc díi tán rõng. Ngoµi
ra díi tán rõng cßn có nh÷ng loµi c©y thuéc hä phô tre nøa (Bambusaceae)
chñ yÕu lµ Giang (Dendrocalamus) mäc thµnh bôi hay ®ám h¹n chÕ sù tái
sinh cña các loµi c©y gő.
Tæ thµnh c©y gő ë kiÓu th¶m rõng nµy rÊt phøc t¹p kh«ng thÓ hiÖn rõ
tÝnh chÊt u thÕ nh ë vµnh ®ai á nhiÖt ®íi, tý lÖ cá thÓ tõ lín ®Õn nhá có các
loµi trong các hä sau: Tr©m (Syzygium sp) chiÕm 7,1%, §a (Ficus sp) chiÕm
5,3%, Cµ Lå Ba V× (Caryodaphnopsis baviensis) chiÕm 5%, Nóng (Saurauia
trystyla) chiÕm 4,4%, Bêi Lêi Ba V× (Lisea baviensis) chiÕm 4,3%, Kháo Lá
Lín (Phoebe cuneata) chiÕm 4%, Thõng Mùc (Wrightia annamensis) chiÕm
4,1%, Såi (Lithocarpus sp) chiÕm 3,5%
Rõng tre nøa
Rõng Giang lµ hËu qu¶ cña quá tr×nh khai thác l¹m dông quá møc
hoÆc quá tr×nh ®èt phá rõng gő ®Ó lµm n¬ng rȁy cña ngêi d©n sèng xung
quanh nói. Giang thêng phát triÓn thµnh bôi dÇy ®Æc xÕp chång lên nhau t¹o
thµnh mét tán kÝn vµ thÊp h¹n chÕ kh¶ n¨ng tái sinh cña mäi loµi c©y gő.
Rõng phôc håi
KiÓu rõng nµy tËp trung ë quanh khu cèt 400m vµ trên ®êng tõ
cèt 400m sang cèt 600 m. Rõng phôc håi có mét tÇng tán c©y gő khá ®ång
®Òu víi nhiÒu c©y nh Ba Soi (Macaranga denticulata), Hu §ay
(Trema angustifolia), Ba BÐt (Mallotus apella), Muèi (Rhus chinensis), Mµng
Tang (Litsea citrata), Ngo· L«ng ( Ficus julva), Cß Ke (Grewia paniculata),
Th«i Ba (Alangium sinesis).

57
 Rõng trång
Các loµi c©y chñ yÕu gåm: Keo, Th«ng, Long N·o, Giæi, Muång §en,
Trám, SÊu, Nhéi, SÕn... C©y sinh trëng tèt chñ yÕu trång ë sên vµ ch©n dȁy nói
Ba V×.
4.1.1.3. §a d¹ng vÒ tæ thµnh các loµi c©y go
KÕt qu¶ nghiên cøu cho thÊy, tæng sè loµi c©y gő ë ®é cao 800m trë
lên cña Vên Quèc gia Ba v× lµ 223 loµi thuéc 126 chi, 50 hä cña 2 ngµnh
thùc vËt có h¹t bao gåm:
- Ngµnh Th«ng (Pinophyta)
- Ngµnh Ngäc Lan (Magnoliophyta)
B¶ng 4.1. So sánh thùc vËt cã m¹ch ë vùng nói cao Ba V× vµ ViÖt Nam
Các chØ tiêu Tý lÖ % cña Ba V×
Ba V× ViÖt nam
so sánh so víi ViÖt Nam
DiÖn tÝch (km2) 10 330.000 0,003
Sè hä 136 378 35,9
Sè chi 323 2.524 12,7
Sè loµi 417 10.500 3.9
Nguån: [11]
Sè loµi thùc vËt có m¹ch ë Ba V× chiÕm 3,9% so víi sè loµi thùc vËt có
m¹ch ë ViÖt nam.
B¶ng 4.2. So sánh sè loµi c©y gő hÖ thùc vËt ë Ba V×,
Cóc Ph¬ng vµ ViÖt Nam
Các hÖ thùc vËt DiÖn tÝch (km2) Sè loµi c©y gő Ghi chó
ViÖt Nam 330000 749 *DiÖn tÝch Cóc
Ph¬ng gÊp 22,2 lÇn
Cóc Ph¬ng 222 517
Ba V×
Ba V× 10 223 Sè loµi c©y gő ë
Cóc Ph¬ng (%) Ba 0,07 69,0 Cóc Ph¬ng gÊp 2,3
V× (%) 0,003 29,5 lÇn cña Ba V×
Nguån: [11]

58
 B¶ng 2.2 vµ 2.3 cho thÊy víi mét diÖn tÝch nhá nhng thµnh phÇn loµi
c©y gő cña hÖ thùc vËt Ba V× khá phong phó. HÖ thùc vËt Ba V× có nhiÒu yÕu
tè chi phèi, trong ®ó các ®ai ®é cao ®· t¹o nên mét tÝnh chÊt khÝ hËu á nhiÖt
®íi rÊt rõ rÖt. §ó chÝnh lµ yÕu tè lµm t¨ng thµnh phÇn loµi thùc vËt nói chung
vµ thµnh loµi c©y gő nói riêng, t¹o nên sù ®a d¹ng sinh häc cña Vên.
VÒ sè lîng cá thÓ cña mői taxon cũng khác nhau. Sau ®©y lµ mét sè hä
có sè lîng cá thÓ phæ biÕn (xÕp theo thø tù tõ nhiÒu ®Õn Ýt):
 Fagaccae
 Lauraccac
 Euphorbiaceae
 Myrtaceae
 Theaceae
 Moraceae
 Elaeocarpaeae
Víi mét sè chi có sè lîng cá thÓ phæ biÕn:
 Castanopsis
 Lithocarpus
 Litsea
 Ficus
 Syzygium
 Etaeocarpus
Sè loµi có sè lîng cá thÓ phæ biÕn:
 Manglietia conifera - Vµng t©m
 Michelia mediosris - Giæi xanh
 Quercus fleuryi - DÎ ®Êu loe
 Quereus bella - DÎ qu¶ bet
 Castanopsis fabri - De lng b¹c

59
  Cryptocarya sp - Re riÒng
 Adinandra integerrima - ChÌ ®u«i l¬n
 Ficus glandulifera - Vá m¶n
 Castanopsis calathiformis - DÎ gai lá b¹c
 Macaranga indica - Ba soi lam
Có thÓ nói, hÖ thùc vËt c©y gő Ba V× ®a d¹ng víi 1 khu vùc h¬n 10 km2
chØ có 50 hä, 126 chi vµ 223 loµi ®¹t 5,1 hä, 12,5 chi vµ 22,1 loµi/1km2. Sù ®a
d¹ng các taxon c©y gő ë Vên quèc gia Ba V× ®· có tác dông ®Þnh híng viÖc
b¶o tån nguån gen, nh÷ng loµi quÝ hiÕm ®ang có nguy c¬ tiÖt chñng.
4.1.1.4. §a d¹ng vÒ d¹ng sèng c©y go
Nhóm c©y lín có chåi trên ®Êt (Meg)
Nhóm c©y lín có chåi trên ®Êt có 26 loµi thuéc 8 hä chiÕm 11,7%
sè loµi c©y gő vµ chiÕm 6,2% so víi toµn bé thùc vËt có m¹ch vùng nói cao
Ba V×. Các hä có nhiÒu loµi thuéc nhóm nµy lµ Lauraceae (4 loµi), Fagaceae
(12 loµi), Magnoliaceae (4 loµi), trong ®ó hä Ngäc Lan (Magnoliaceae) có 4/5
loµi chiÕm 80% vµ hä DÎ (Fagaceae) có 12/25 loµi chiÕm 48%.
Nhóm c©y võa có chåi trên ®Êt
Nhóm c©y võa có chåi trên ®Êt có 133 loµi thuéc 38 hä chiÕm 59,2%
tæng sè loµi c©y gő vµ chiÕm 31,4% so víi các loµi c©y có m¹ch trong
hÖ. Nh÷ng hä có nhiÒu loµi thuéc nhóm c©y nµy lµ Elaeocarpaceae (8/8 loµi
= 100%), Euphorbiaceae (11/16 loµi = 68,7%), hä Fagaceae (13/25 loµi =
52, hä Lauraceae (19/27 loµi = 70,3%), hä Moraceae ( 10/14 loµi = 71,4%), hä
Symplocaceae (6/6 loµi = 100%)
Nhóm c©y go nhá có chåi trên ®Êt (Mi)
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, nhóm c©y nµy có 64 loµi thuéc 28 hä, chiÕm
28,9% các loµi c©y gő vµ chiÕm 15,3% các loµi c©y có m¹ch trong hÖ.
So sánh sù ®a d¹ng cña 3 nhóm c©y gő lín, võa vµ nhá có chåi trên ®Êt
ë vên quèc gia Ba V× có thÓ nhËn thÊy có sù ®a d¹ng khá lín vÒ sè loµi c©y
gő lín vµ võa trong khi ®ó nhóm c©y gő nhá Ýt ®a d¹ng h¬n.

60
4.1.1.5. §a d¹ng vÒ các quÇn x· thùc vËt tõ ®é cao 800 m trë lên
ë vên quèc gia Ba V×, tõ ®é cao 800 m trë lên có 4 quÇn x· thùc vËt, 2
quÇn hÖ vµ 2 quÇn hÖ phô. Th¶m thùc vËt Ba V× ®îc ®Æc trng bëi kiÓu rõng
rËm thêng xanh nhiÖt ®íi ȁm ma mùa vµ tËp trung tõ ®ai ®é cao 800m trë
lên ®Õn 1000 m lµ kiÓu rõng rËm thêng xanh hőn hîp c©y lá réng, lá kim á
nhiÖt ®íi ȁm ma mùa. Trong khu vùc tõ ®é cao 800m trë lên lµ các kiÓu quÇn
x· nguyên sinh khÝ hËu vµ ®©y cũng lµ khu vùc tËp trung cao ®a d¹ng sinh häc
cña vên quèc gia Ba v×.
CÊu tróc chÝnh cña th¶m thùc vËt lµ các loµi thuéc ngµnh
Magnoliophyta, ngµnh Pinopphyta chØ có 4 loµi c©y gő mµ chñ yÕu lµ
Bách Xanh (Calocedrus marcolepis). Trong ngµnh Magnoliophyta th× thµnh
phÇn loµi tham gia chÝnh trong các quÇn x· thuéc hä Lauraceae, Fagaceae,
Magnoliaceae.
4.1.2. Các ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë Vên quèc gia Ba V×
4.1.2.1. X©y dùng quy ho¹ch phôc vô b¶o tån da d¹ng sinh häc
§Ó b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, Vên quèc gia Ba V× ®· x©y dùng
quy ho¹ch phôc vô cho qu¶n lý vµ phát triÓn vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña
vên. Theo quy ho¹ch, vên quèc gia Ba V× chia thµnh 4 khu: khu b¶o vÖ
nghiêm ngÆt, khu phôc håi sinh thái vµ du lÞch, khu vùc giµnh cho ho¹t ®éng
du lÞch vui ch¬i gi¶i trÝ vµ khu vùc giµnh cho phát triÓn b¶n lµng d©n téc M-
êng - Dao vµ du lÞch. Mői khu có chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ nhu cÇu phát triÓn
khác nhau.
Khu b¶o vÖ nghiêm ngÆt
Khu b¶o vÖ nghiêm ngÆt ®îc quy ho¹ch réng 2.756ha tËp trung ë
vùng có ®é cao tõ cèt 400 trë lên. Khu b¶o vÖ nghiêm ngÆt có chøc n¨ng chñ
yÕu lµ duy tr× vµ b¶o vÖ nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiên nguyên thuý nhÊt, b¶o vÖ
nguyên ven tµi nguyên thiên nhiên, c¶nh quan vµ di tÝch lÞch sö ®· có. Khu
nµy chñ yÕu dµnh cho nghiên cøu khoa häc vµ tham quan th¾ng c¶nh thiên
nhiên, di tÝch v¨n hoá.

61
 Toµn bé c«ng viÖc tæ chøc qu¶n lý du lÞch vµ b¶o tån khu nµy
®Òu do vên quèc gia Ba V× ®¶m nhiÖm. Các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái do
trung t©m DÞch vô du lÞch sinh thái vµ Giáo dôc m«i trêng thuéc vên quèc gia
Ba V× tæ chøc díi sù híng dȁn vµ giám sát cña h¹t kiÓm l©m vên quèc gia Ba
V×. Các ho¹t ®éng nghiên cøu vµ b¶o tån do Vên thùc hiÖn. Khu vùc nói Ba
V× ®îc quy ho¹ch kho¶ng 50ha giµnh cho ho¹t ®éng du lÞch sinh thái vµ t¹i
khu vùc nói Viên Nam cũng ®îc quy ho¹ch 70ha cho du lÞch sinh thái, ®a
tæng diÖn tÝch dµnh cho du lÞch sinh thái lµ 120 ha. Trong khu nµy có
nhiÒu loµi thùc vËt, ®éng vËt ®Æc h÷u, quÝ hiÕm so víi các vùng khác.
Trong khu b¶o vÖ nghiêm ngÆt có nhiÒu loµi thùc vËt, ®éng vËt, các
quÇn x· vµ các hÖ sinh thái có nguy c¬ bÞ ®e do¹ hoÆc có nguy c¬ bÞ tuyÖt
chñng cÇn ®îc qu¶n lý mét cách nghiêm ngÆt, ®¶m b¶o yêu cÇu b¶o tån
nguyên ven.
VÒ tµi nguyên thiên nhiên: Trong khu nµy hiÖn nay cßn 1.957,7 ha
rõng tù nhiên, víi thµnh phÇn ®éng thùc vËt phong phó trong ®ó có: 812
loµi thùc vËt bËc cao ®Æc trng cho hÖ thùc vËt nhiÖt ®íi vµ á nhiÖt ®íi, ®éng
vËt có 35 loµi thó, 113 loµi chim, 27 loµi lìng c, 49 loµi bß sát, 552 loµi
c«n trùng,
®Æc biÖt có các loµi ®îc ghi trong Sách §á ViÖt Nam cÇn ®îc b¶o vÖ
nghiêm ngÆt. Mét sè nhóm c©y ®áng lu ý b¶o tån, b¶o vÖ nghiêm ngÆt vµ
phát triÓn nh©n réng ®ó lµ:
- C©y quý hiÕm có 15 loµi
- C©y ®Æc h÷u Ba V× có 7 loµi.
- C©y có giá trÞ sö dông gő 15 loµi.
- C©y ®a tác dông có 3 loµi.
- Thùc vËt c©y thuèc 503 loµi.
Khu phôc håi sinh thái vµ du lÞch
Khu phôc håi sinh thái n»m trong kho¶ng tõ ®é cao 400m trë xuèng
®Õn cèt 100m víi diÖn tÝch 8.323,5 ha, chiÕm 75% diÖn tÝch cña vên. Khu

62
nµy n»m trên ®Þa bµn hai tØnh, trong ®ó có 4.676 ha n»m trên ®Þa bµn
tØnh Hµ T©y vµ 3.647,5 ha thuéc ®Þa phËn tØnh Hoµ B×nh.
§Æc ®iÓm c¬ b¶n cña khu vùc nµy lµ có ®Õn trên 50% diÖn tÝch lµ ®Êt
trèng vµ ®Êt cÇn trång bæ sung rõng. Khu nµy có nhiÖm vô:
 Thùc hiÖn các ch¬ng tr×nh l©m sinh, ch¬ng tr×nh nghiên cøu khoa
häc nh»m phôc håi hÖ sinh thái ®éng, thùc vËt rõng, c¶i thiÖn m«i
trêng sèng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®éng, thùc vËt rõng sinh sèng vµ phát
triÓn thuËn lîi.
 T¹o ra các ®iÓm du lÞch vµ nghiên cøu khoa häc. §©y lµ khu
vùc chÝnh ®Ó ®Çu t các dù án trång rõng, ch¨m sóc vµ b¶o vÖ rõng
x©y dùng các: Vên thùc vËt, vên c©y thuèc, vên phong lan, vên su
tËp các loµi c©y thuéc hä tre tróc, cau dõa, x¬ng rång vµ các c«ng
tr×nh h¹ tÇng phôc vô du lÞch.
Khu vùc giµnh cho ho¹t ®éng du lÞch vui ch¬i gi¶i trÝ
ë khu vùc díi cèt 100m lµ khu vùc dµnh cho các tæ chøc, cá nh©n kinh
doanh du lÞch. Các tæ chøc kinh doanh du lÞch ph¶i tù x©y dùng c¬ së h¹ tÇng
phôc vô du lÞch sinh thái nhng m«i trêng sinh thái vµ c¶nh quan thiên nhiên
®Ó ho¹t ®éng du lÞch l¹i thuéc ph¹m vi qu¶n lý cña vên quèc gia Ba V×. Do
®ó, các tæ chøc nµy ph¶i ký hîp ®ång víi vên quèc gia ®Ó thuê m«i trêng
sinh thái lµm c¬ së cho ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch theo quy chÕ cña vên
quèc gia.
Các tæ chøc kinh doanh du lÞch chÞu sù qu¶n lý cña vên quèc gia
vÒ mÆt qu¶n lý tµi nguyên rõng theo hîp ®ång nhËn thuê m«i trêng. Các tæ
chøc nµy ph¶i tr¶ cho vên mét kho¶n tiÒn thuê m«i trêng sinh thái vµ chÞu
sù giám sát vÒ b¶o tån tµi nguyên vµ m«i trêng cña vên quèc gia Ba V×.
Khu vùc giµnh cho phát triÓn b¶n lµng d©n téc Mêng - Dao vµ du lÞch
Khu vùc nµy chÝnh lµ vùng ®Öm cña vên, n»m ë ®é cao díi cèt 100m.
C¶nh quan thiên nhiên cña vùng nµy rÊt ®ep, s«ng nói uèn lîn, ruéng níc

63
bËc thang, b¶n lµng r¶i rác bao quanh các sên nói… lµ ®iÒu kiÖn phát triÓn
du lÞch sinh thái, các b¶n lµng cña ®ång bµo d©n téc lµ nh÷ng ®iÓm du lÞch ®éc
®áo thu hót khách du lÞch ®Õn tham quan.
4.1.2.2. Qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyên rõng
Vên quèc gia Ba V× ®· x©y dùng hÖ thèng kiÓm l©m gåm 7 tr¹m kiÓm
l©m ®Þa bµn vµ 1 ®éi kiÓm l©m c¬ ®éng. Ngoµi ra cßn có 15 ®éi nh©n d©n
chuyên trách c«ng tác b¶o vÖ phát triÓn rõng ®îc trang bÞ thiÕt bÞ vµ dông cô
chuyên dùng phôc vô c«ng tác phßng chèng cháy rõng.
Tæ chøc giao khoán cho 148 hé gia ®×nh víi 3.000ha rõng trong
khu phôc håi sinh thái nh»m gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho
ngêi d©n vùng ®Öm.
Hµng n¨m, Vên tæ chøc cho 10.000 ®Õn 16.000 lît ngêi tham gia các
ho¹t ®éng n©ng cao nhËn thøc b¶o vÖ tµi nguyên thiên nhiên vµ m«i trêng cũng
nh vÒ c«ng tác phßng cháy ch÷a cháy rõng. Vên chñ ®éng phèi hîp các
ho¹t ®éng phßng cháy ch÷a cháy rõng gi÷a 3 lùc lîng l©m nghiÖp, c«ng an
vµ lùc lîng qu©n ®éi ®óng trong khu vùc. Do vËy, tõ n¨m 2003 - 2005
kh«ng ®Ó xȁy ra t×nh tr¹ng cháy rõng trång trên diÖn tÝch réng. Trong 5 n¨m
qua chØ xȁy ra mét vô cháy rõng lín nhÊt lµm cháy 3,8 ha nhng ®îc các lùc l-
îng phßng cháy, ch÷a cháy dËp t¾t. Sè vô vi ph¹m l©m luËt gi¶m m¹nh tõ
140 vô, n¨m 2000 xuèng cßn 24 vô n¨m 2004. Møc ®é vi ph¹m cũng gi¶m
dÇn tõ viÖc chÆt gő khai thác l©m s¶n, s¨n b¾t ®éng vËt hoang d· ®Õn nay chØ
cßn các vô lÊy cñi, ch¨n th¶ tù do gia sóc trong rõng.
Trong nh÷ng n¨m qua, vên quèc gia Ba V× ®· lµm tèt c«ng tác
theo dõi diÔn biÕn tµi nguyên rõng. Vên ®· thiÕt lËp hÖ thèng tæ chøc rõng
gåm: 1400 l«, 121 kho¶nh, 18 tiÓu khu, 3 ph©n khu ®Ó lµm c¬ së cho c«ng
tác qu¶n lý tµi nguyên rõng. Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, ®· tiÕn hµnh 2 lÇn kiÓm
kê ®ánh giá tµi nguyên vµo các n¨m 1993 vµ 1999. §Ó n©ng cao chÊt lîng
qu¶n lý, theo dõi diÔn biÕn tµi nguyên rõng, vên quèc gia Ba V× ®· sö
dông phÇn mÒm theo dõi vµ thêng xuyên cËp nhËt sè liÖu, diÔn biÕn tµi
nguyên rõng.

64
 Kh«ng chØ lµm tèt c«ng tác qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyên rõng, vên quèc
gia Ba V× cßn chó ý phát triÓn vèn rõng. Trong nh÷ng n¨m võa qua, Vên ®·
phôc håi trång 2000 ha rõng, khoanh nu«i xóc tiÕn tái sinh 500 ha, lµm giÇu
rõng 177 ha, hiÖn nay, nh÷ng diÖn tÝch nµy c©y dang sinh trëng phát triÓn tèt.
MÆc dù ®· có nhiÒu nő lùc nhng Vên cßn có nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh
nh cha có sè liÖu ®iÒu tra chi tiÕt vÒ vùng ph©n bè ®éng vËt rõng vµ vÞ trÝ, sè
liÖu sinh häc cña nhóm quÇn thô thùc vËt ®Æc h÷u.
4.1.2.3. §Èy m¹nh nghiên cøu khoa häc
Nghiên cøu khoa häc lµ mét biÖn pháp quan träng ®Ó b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc t¹i vên quèc gia Ba V×. Trên thùc tÕ, Vên ®· ®Çu t x©y dùng 100 ha
vên thùc vËt néi vi, su tËp vµ di thùc 250 loµi thùc vËt, x©y dùng 2 vên
¬m c«ng nghÖ cao. Vên cũng ®· triÓn khai nghiên cøu 7 ®Ò tµi khoa häc cÊp
Bé nh»m nghiên cøu ®Æc tÝnh sinh häc các loµi ®Æc h÷u, quý hiÕm, nhóm
các thùc vËt có giá trÞ ®Æc biÖt phôc vô cho c«ng tác b¶o tån, nh©n nu«i vµ
øng dông vµo ®êi sèng. Tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2005, thùc hiÖn dù án su tÇm
vµ thiÕt lËp 3 vên thùc vËt chuyên ®Ò cña 3 hä Tre tróc Bambusaceae 117
loµi, Cau dõa Arecaceae 70 loµi, X¬ng rång Cactaceae 1.200 loµi. Vên thùc
vËt néi vi, vên ¬m c«ng nghÖ cao vµ vên thùc vËt chuyên ®Ò kh«ng chØ nh»m
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc mµ cßn thu hót ®«ng ®¶o khách du lÞch th¨m quan,
häc hái. Tõ ®ó, Vên ®· góp phÇn n©ng cao nhËn thøc cho céng ®ång vÒ ®a
d¹ng sinh häc vµ ý thøc t«n träng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
Vên quèc gia Ba v× ®· trùc tiÕp hoÆc phèi hîp víi các nhµ khoa häc, các
c¬ quan nghiên cøu, các trêng ®¹i häc nghiên cøu hÇu hÕt các loµi thùc vËt quý
hiÕm. Các kÕt qu¶ nghiên cøu ®· góp phÇn to lín phôc vô c«ng tác qu¶n lý
b¶o tån vµ phát triÓn hÖ sinh thái rõng cña vên quèc gia Ba V×. Tuy
nhiên, các nghiên cøu cha ®i s©u vµo viÖc b¶o tån các loµi ®éng vËt rõng quý
hiÕm.
4.1.2.4. Qu¶n lý, phát triÓn vïng ®Öm
Thùc tÕ cho thÊy áp lùc cña vùng ®Öm ®èi víi viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh
häc cña vên quèc gia Ba V× lµ rÊt lín. Nguyên nh©n chÝnh lµ do phÇn lín cán
bé vµ ngêi d©n vùng ®Öm cha có nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ b¶o tån ®a d¹ng

65
sinh häc cũng nh ý nghĩa cña viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh thái. MÆt khác, do
cuéc sèng cßn khó kh¨n nên mét sè ngêi d©n ®· có nh÷ng hµnh ®éng phá
ho¹i m«i trêng, lµm tæn th¬ng ®Õn ®a d¹ng sinh häc. §Ó gi¶m søc Ðp vên
quèc gia Ba V× ®· tæ chøc nhiÒu ho¹t ®éng nh»m n©ng cao nhËn thøc cho céng
®ång d©n c vùng ®Öm vµ góp phÇn phát triÓn kinh tÕ x· héi, æn ®Þnh ®êi sèng
cña ngêi d©n cô thÓ lµ:
 Tõ n¨m 1991 - 1993, thùc hiÖn dù án ®Þnh c cho 80 hé d©n
ngêi Dao t¹i th«n Sæ, Hîp S¬n ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng ngêi Dao.
 Tõ n¨m 1994 - 1996, Vên phèi hîp víi ViÖn Kinh tÕ sinh thái
x©y dùng lµng sinh thái ngêi Dao t¹i th«n Sæ nh»m t¹o ra m« h×nh phát triÓn
bÒn v÷ng cho céng ®ång ngêi Dao ë ®©y.
 Tõ 1994 - 1995, Vên ®· x©y dùng m« h×nh vên qu¶ (v¶i + na)
cho hai x· V©n Hßa, T¶n Lĩnh.
 Tõ 1999 - 2003, Vên thùc hiÖn dù án x©y dùng m« h×nh phát
triÓn vên hé víi các loµi c©y ¨n qu¶ (v¶i + nh·n + xoµi xen c©y dîc liÖu) vµ v-
ên rõng víi các loµi c©y (m¨ng b¬ng + trám, sÊu) t¹i x· Ba V× víi tæng
diÖn tÝch 350 ha.
Môc tiêu cña dù án lµ gióp cho ngêi d©n trong x· phát triÓn kinh tÕ
vên có hiÖu qu¶ cao.
4.1.2.5. Giáo dôc m«i trêng
Vên quèc gia Ba V× ®· quan t©m ®Õn c«ng tác giáo dôc m«i tr-
êng cho cán bé, c«ng nh©n viên, cång ®ång d©n c các x· vùng ®Öm vµ ®Æc
biÖt lµ khách du lÞch ®Õn tham quan. Tõ n¨m 1991-1995, Vên ®· thµnh
lËp trung t©m “Giáo dôc híng nghiÖp l©m nghiÖp”. Trung t©m có nhiÖm
vô tæ chøc tuyên truyÒn giáo dôc híng nghiÖp l©m nghiÖp cho häc sinh, sinh
viên ë Hµ Néi ®ång thêi tuyên truyÒn cho nh©n d©n vùng ®Öm qu¶n lý, b¶o vÖ
®a d¹ng sinh häc vên quèc gia Ba V×.
N¨m 1993, Vên thµnh lËp ban “DÞch vô du lÞch”. Ban nµy có
trách nhiÖm tæ chøc các ho¹t ®éng dÞch vô ®ón tiÕp khách du lÞch ®Õn tham
quan, häc tËp, nghiên cøu, lµm viÖc t¹i Vên. Ban dÞch vô du lÞch có
trách nhiÖm

66
tuyên truyÒn, giíi thiÖu víi du khách vÒ c«ng tác qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyên,
®a d¹ng sinh häc cña Vên, b¶o vÖ m«i trêng sinh thái. §Æc biÖt, Vên ®·
kÕt hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, các trêng phæ th«ng trung häc, phæ
th«ng c¬ së ®óng trên ®Þa bµn xung quanh Vên tuyên truyÒn vËn ®éng, tæ
chøc các cuéc thi t×m hiÓu vÒ rõng, thi vÏ vÒ các ®Ò tµi vÒ b¶o vÖ rõng b¶o vÖ
m«i trêng sinh thái, sáng tác các th«ng ®iÖp vÒ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, b¶o
vÖ m«i trêng. Tuy nhiên, nh÷ng ho¹t ®éng cña Vên quèc gia Ba V× cha ®ñ
lµm thay ®æi nhËn thøc cña ®a sè ngêi d©n vÒ b¶o vÖ rõng, b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc (b¶ng 4.3). Sè ngêi Ýt quan t©m ®Õn b¶o vÖ rõng cßn chiÕm trên
30% sè ngêi ®îc hái. Cßn trên 60% sè ngêi ®îc hái cho r»ng b¶o vÖ rõng lµ
cña kiÓm l©m, cßn hä kh«ng có trách nhiÖm liên quan.
B¶ng 4.3. NhËn thøc cña ngêi d©n vÒ b¶o vÖ rõng
§¬n vÞ: %
T¶n V©n Minh Khánh
Ba Tr¹i Yên Bµi
LÜnh Hoµ Quang Thîng
§îc biÕt vÒ ®a 23 17,5 36,2 31,7 24,8 26,5
d¹ng sinh häc
§îc nghe phæ 63,2 71,6 67,3 82,1 74,5 76,8
biÕn quy ®Þnh vÒ
b¶o vÖ rõng
NhËn thÊy tÇm 70,8 67,5 62,0 59,2 78,4 69,2
quan träng cña
viÖc b¶o vÖ rõng
Ýt quan t©m ®Õn 38,7 25,6 40,5 45,8 34,5 39,4
vÊn ®Ò b¶o vÖ
rõng
B¶o vÖ rõng lµ 72,5 68,0 63,7 65,7 62,6 56,5
viÖc cña kiÓm
l©m
Nguån: KÕt qu¶ ®iÒu tra vµ tÝnh toán cña tác gi¶

67
4.2. Thùc tR¹nG phÁt tRIÓn DU LÞch sInh thÁI ë Vên QUèc
GIa Ba V× vµ vÙnG ®Öm

4.2.1. Tµi nguyên du lÞch

Nh×n tæng thÓ, vên quèc gia Ba V× có nhiÒu lîi thÕ ®Ó phát triÓn
du lÞch sinh thái, n¬i ®©y héi tô ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó phát
triÓn du lÞch sinh thái mµ tríc hÕt lµ sù ®a d¹ng sinh häc. H¬n n÷a, Vên có
mét vÞ trÝ
®Þa lý v« cùng thuËn lîi cho du lÞch. TiÕp giáp víi vùng ®ång b»ng ch©u thæ
s«ng Hång réng lín, có s«ng §µ ch¶y bao quanh bên sên t©y ch©n nói Ba V×,
vên quèc gia Ba V× thËt sù lµ ®Þa ®iÓm tham quan cho ngêi d©n Hµ Néi vµ
vùng ®ång b»ng réng lín. Vên n»m trong chuői các khu du lÞch nghØ
mát, th¾ng c¶nh cña tØnh Hµ T©y víi nhiÒu hå níc lín díi nh÷ng ch©n nói,
s¬n thñy h÷u t×nh, khÝ hËu mát mÎ, trong lµnh, ®ó lµ nh÷ng phong c¶nh
tuyÖt vêi hÊp dȁn du khách. Vên quèc gia Ba V× víi khu vùc nói Ba V×, Viên
Nam có nhiÒu c¶nh quan thiên nhiên kú thó, lµ vùng ®Êt quÇn c cña ngêi
ViÖt, ngêi Mêng, ngêi Dao. N¬i ®©y cßn b¶o tån nhiÒu lo¹i c©y quÝ giá cña
nhiÒu kiÓu khÝ hËu tõ n¾ng Êm ®Õn mát l¹nh m©y mù. Ba V× có nh÷ng di tÝch
lÞch sö, các huyÒn tho¹i kú thó vÒ các di tÝch, các kú tÝch nh ®Ønh Vua, ®Òn
Thîng, ®Òn Trung, ®Òn H¹. Ngoµi ra, Ba V× cßn có ®Òn thê chñ TÞch Hå
ChÝ Minh trên
®Ønh Vua cao 1.296 m. Ba V× có nh÷ng c¶nh quan thiên nhiên ngo¹n môc nh:
®Ønh vµ hang nói T¶n Viên, ®Ønh Chµng RÓ, ®Ønh §Õ V¬ng, thác Cæng Trêi,
thác Ngµ Voi, Thác H¬ng, Ao Vua, hå §ång M« Ng¶i S¬n hå, Hai Suèi,
Khoang Xanh, Thác §a v.v. Ngêi d©n ë vùng ®Öm cßn gi÷ nhiÒu phong tôc
tËp quán l©u ®êi, có nhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng vµ các §Òn, Chùa hµnh lÔ
theo phong tôc xa v× vËy có thÓ nói n¬i ®©y có ®iÒu kiÖn ®Ó phát huy
tiÒm n¨ng du lÞch vÒ v¨n hóa, t©m linh vµ sinh thái. Vùng nói Ba V× cßn
g¾n liÒn víi truyÒn thuyÕt vÒ S¬n Tinh, Thñy Tinh v« cùng hÊp dȁn du khách.
Vên quèc gia Ba V× n»m trong hÖ thèng du lÞch sinh thái, nghØ
mát cña khu vùc Hµ Néi vµ vùng ®ång b»ng B¾c Bé víi quy m« d©n sè
68
kho¶ng 16

69
®Õn 18 triÖu d©n, nhÊt lµ khi chuői ®« thÞ MiÕu M«n - Xu©n Mai - Hoµ L¹c -
S¬n T©y phát triÓn víi quy m« 1 triÖu d©n sÏ lµ thÞ trêng tiÒm n¨ng vÒ tham
quan nghØ ng¬i du lÞch cña Vên. HÖ thèng c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ ®êng
Láng - Hoµ L¹c nèi liÒn Vên víi Hµ Néi, ®êng 32 vµ ®êng 21A ®îc hiÖn
®¹i hoá sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi thóc ®ȁy du lÞch cña Vên phát triÓn. Ngoµi
ra, s«ng §µ ch¹y díi ch©n nói Ba V× sÏ ®a khách tõ các tØnh T©y B¾c vÒ vµ tõ
Thái B×nh, Hµ Néi lên. S©n bay Hoµ L¹c vµ s©n bay MiÕu M«n ®îc x©y
dùng trong t¬ng lai sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó khách du lÞch ®Õn víi Vên.
Trong nh÷ng n¨m qua, vên quèc gia Ba V× ®îc Nhµ Níc ®Çu t, vÒ c¬
b¶n ®· hoµn thµnh c¬ së h¹ tÇng, ®¶m b¶o cho các ho¹t ®éng cña Vên.
§©y cũng lµ c¬ së quan träng ®Ó du lÞch ë Vên phát triÓn.
§Ó x©y dùng vên quèc gia có quy m« lín h¬n nh»m góp phÇn b¶o vÖ
các nguån gen, hÖ thèng ®éng thùc vËt, b¶o vÖ m«i trêng sinh thái cũng nh
phôc vô cho phát triÓn du lÞch, phát triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng nh÷ng
cho vùng nói Ba V× thuéc tØnh Hµ T©y mµ cßn phát triÓn më réng cho
vùng nói Viên Nam thuéc tØnh Hoµ B×nh.
Vên cũng nh nhiÒu tæ chøc, doanh nghiÖp có nhu cÇu sö dông m«i
trêng rõng tù nhiên Ba V× vµ Viên Nam ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái. NhiÒu
thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ho¹t ®éng du lÞch sinh thái, sö dông m«i trêng
rõng ®Ó kinh doanh nên nÕu kh«ng có quy ®Þnh cô thÓ, sù ph©n c«ng vµ phèi
hîp tèt gi÷a Vên vµ các doanh nghiÖp sÏ t¹o ra m©u thuȁn gi÷a qu¶n lý b¶o
vÖ rõng ®Æc dông víi nhu cÇu phát triÓn - x· héi ë ®Þa ph¬ng. Trên thùc tÕ,
tõ n¨m 2002 m©u thuȁn nµy ®· trë lên gay g¾t.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy Vên ®· ®îc chÝnh phñ vµ Bé N«ng NghiÖp
vµ Phát TriÓn N«ng Th«n cho phÐp thÝ ®iÓm thùc hiÖn ®Ò án sö dông m«i
trêng rõng ®Æc dông kÕt hîp kinh doanh dÞch vô du lÞch sinh thái vµ giáo dôc
híng nghiÖp ë Vên.
4.2.2. KÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch
Tõ n¨m 1993 ®Õn nay, nh÷ng ho¹t ®éng du lÞch có t¨ng trëng nhanh tõ
10- 15%/mői n¨m. ®Æc biÖt tõ n¨m 2000 ®Õn nay du lÞch t¨ng nhanh tõ 20-
25%/n¨m.

70
 - Tæng lît khách ®Õn th¨m quan, du lÞch t¨ng nhanh tõ 13,1 v¹n lît
khách n¨m 1996 lên 30,1 v¹n lît khách n¨m 2001. Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n ®¹t
xÊp xØ 30%.
- Tæng vèn ®Çu t cho du lÞch có híng t¨ng trëng khá. §Õn n¨m 1999
®¹t 30,6 tý ®ång; ®Õn n¨m 2000 ®¹t 48,6 tý ®ång vµ n¨m 2001 ®¹t 67,8 tý
®ång, t¨ng 39,5% so víi n¨m 2000 vµ trên 2 lÇn so víi n¨m 1999.
- Doanh thu du lÞch t¨ng cao, n¨m 1996 ®¹t 1,3 tý ®ång, n¨m 1998 ®¹t
2,26 tý ®ång, n¨m 2000 ®¹t 4,8 tý ®ång vµ n¨m 2001 ®¹t 6,1 tý ®ång,
n¨m 2002 ®¹t 8,2 tý ®ång vµ n¨m 2003 ®¹t 12,7 tý ®ång.
- Nép ng©n sách nhµ níc n¨m 1996 kh«ng ®áng kÓ, n¨m 1997 ®¹t 433
triÖu ®ång, n¨m 1998 ®¹t 598 triÖu ®ång, n¨m 1999 ®¹t 790 triÖu ®ång, n¨m
2000 ®¹t 1.260 triÖu ®ång vµ n¨m 2001 ®¹t 1.500 triÖu ®ång [12].
4.2.2.1. Ho¹t ®éng cúa Trung T©m DÞch Vô Du LÞch Sinh Thái vµ
Giáo Dôc M«i Trêng Vên Quèc Gia Ba V×
N¨m 1993, vên quèc gia Ba V× ®· thµnh lËp ban dÞch vô du lÞch, lµ ban
®Çu tiên chuyên trách viÖc tæ chøc các ho¹t ®éng dÞch vô ®ón tiÕp khách
®Õn tham quan, häc tËp, nghiên cøu, lµm viÖc t¹i Vên.
Ngµy 21/05/2003, trung t©m dÞch vô du lÞch sinh thái vµ giáo dôc m«i
trêng vên quèc gia Ba V× ®îc thµnh lËp nh»m phát triÓn du lÞch sinh thái ë V-
ên, tæ chøc các ho¹t ®éng giáo dôc m«i trêng vµ híng nghiÖp l©m
nghiÖp, hîp tác nghiên cøu khoa häc, t vÊn thiÕt kÕ vµ thi c«ng các
c«ng tr×nh liên quan ®Õn c¶nh quan m«i trêng, t vÊn híng dȁn vµ giám sát
các ho¹t ®éng có tác ®éng ®Õn m«i trêng rõng cña các doanh nghiÖp du lÞch
có thuê m«i trêng rõng ®Æc dông ®Ó kinh doanh du lÞch sinh thái.
DÞch vô du lÞch sinh thái
Trung t©m dÞch vô du lÞch sinh thái vên quèc gia Ba V× ®· tæ chøc
®îc nhiÒu ho¹t ®éng tiÕp thÞ, qu¶ng cáo nh phát tê r¬i giíi thiÖu vÒ th«ng
tin cña vên quèc gia Ba V× nói chung vµ các dÞch vô du lÞch sinh thái. Hoµn

71
thµnh trang web giíi thiÖu vÒ vên quèc gia Ba V× (ho¹t ®éng t¹i ®Þa
chØ: www.VuonquocgiaBavi.com). KÕt hîp víi ®µi truyÒn h×nh kü thuËt
sè VTC cho ra ®êi ®ĩa VCD “Du lÞch sinh thái vên quèc gia Ba V×” (§îc
phát sóng trên ®µi VTC n¨m 2005). Ngoµi ra, v¨n phßng ®¹i diÖn trung
t©m (t¹i 114, Hoµng Quèc ViÖt) cßn tæ chøc nhiÒu ch¬ng tr×nh marketing,
trùc tiÕp khai thác vµ ®a ®ón khách du lÞch lên vên quèc gia Ba V×.
Híng dȁn khách du lÞch tham quan Vên vµ tæ chøc tuyên truyÒn, giíi
thiÖu vÒ m«i trêng thiên nhiên vµ ®a d¹ng sinh häc, qua ®ó n©ng cao nhËn
thøc vÒ m«i trêng cho du khách.
Tæ chøc, qu¶n lý kinh doanh các dÞch vô du lÞch sinh thái t¹i cèt 400 vµ
cèt 1.100 bao gåm: 25 phßng nghØ, 1 nhµ sµn phôc vô héi th¶o, 2 khu c¾m tr¹i
®èt löa tr¹i s©n khÊu ngoµi trêi, 2 s©n tennis, 1 bÓ b¬i lín, 5 nhµ hµng phôc vô
¨n uèng. Tæ chøc các buæi tham quan c¶nh quan thiên nhiên, t×m hiÓu b¶n s¾c
v¨n hoá các d©n téc Dao, Mêng ë vùng ®Öm.
Các ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch cña Trung T©m ®Òu phát triÓn trong
nh÷ng n¨m qua. Lîng khách ®Õn tham quan ngµy cµng ®«ng nên nguån thu
tõ các ho¹t ®éng dÞch vô t¨ng lên (b¶ng 4.4 ).
B¶ng 4.4. KÕt qu¶ kinh doanh ë Trung t©m du lÞch sinh thái
§¬n vÞ: triÖu ®ång Nguån: [13]
N¨m 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Nguån thu
Thu phÝ th¾ng c¶nh 180 195 210 218 225 378 434
Thu phÝ göi xe 60 62 65 67 68 102 115
Kinh doanh dÞch vô ¨n uèng 50 60 70 85 95 67 81
Kinh doanh buång phßng 60 75 90 95 112 60 67
Kinh doanh các lo¹i h×nh 20 30 35 30 25 13 22
dÞch vô khác
Tæng céng 370 422 470 495 525 620 715

72
 Tõ các sè liÖu ë b¶ng 4.4 cho thÊy, tõ n¨m 1999 ®Õn nay hÇu hÕt các
ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch sinh thái ®Òu t¨ng, trong ®ó t¨ng ®Òu vµ æn ®Þnh lµ
tham quan c¶nh quan thiên nhiên. §iÒu nµy nói lên thµnh c«ng cña vên quèc
gia Ba V× trong viÖc khai thác các nguån tµi nguyên thiên nhiên phôc vô phát
triÓn du lÞch sinh thái theo nguyên t¾c bÒn v÷ng. Nó cũng ph¶n ánh nhu cÇu
tham quan c¶nh quan, khám phá nh÷ng bÝ ȁn thiên nhiên cña khách du lÞch có
xu híng gia t¨ng. KÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu trên cßn cho thÊy, mÆc dù
sè lîng khách du lÞch ®Õn Vên t¨ng nhng sè khách lu l¹i qua ®êm
kh«ng t¨ng nhiÒu nên doanh thu tõ cho thuê phßng t¨ng kh«ng ®áng kÓ. Doanh
thu tõ các dÞch vô t¨ng kh«ng dáng kÓ trong kho¶ng thêi gian tõ 1999 -
2005, nói lên sù yÕu kÐm vÒ các dÞch vô du lÞch cña Vên ®Æc biÖt lµ
các c«ng tr×nh tham quan vui ch¬i gi¶i trÝ vµ lu gi÷ khách l¹i trong khu vùc.
Giáo dôc m«i trêng
Trung t©m ®· tæ chøc tuyên truyÒn giáo dôc m«i trêng cho hµng ngµn
lît ngêi ®Õn tham quan Vên díi nhiÒu h×nh thøc nh nói chuyÖn chuyên
®Ò, tuyên truyÒn trùc tiÕp, tæ chøc các cuéc thi vÏ tranh, viÕt th«ng ®iÖp vÏ
logo vên quèc gia Ba V× cho các em häc sinh trung häc c¬ së. Néi
dung tuyên truyÒn, giáo dôc m«i trêng toµn diÖn gåm:
 Phát triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng.
 Giíi thiÖu các vên quèc gia, khu b¶o tån thiên nhiên, khu b¶o
tån c¶nh quan, khu b¶o tån v¨n hoá lÞch sö.
 Các v¨n b¶n pháp luËt vÒ b¶o tån thiên nhiên,
 Giíi thiÖu ®Æc ®iÓm, tËp quán v¨n hoá truyÒn thèng cña các
d©n téc trong vùng.
 §a d¹ng sinh häc vµ kÕ ho¹ch tån ®a d¹ng sinh häc cña các vên
quèc gia hiÖn nay.

73
 Trung t©m phèi hîp víi các héi “Các Vên quèc gia vµ Khu b¶o
tån thiên nhiên ViÖt Nam” tæ chøc các buæi to¹ ®µm vÒ: du lÞch sinh thái vµ
giáo dôc m«i trêng t¹i phßng héi th¶o sè 114, Hoµng Quèc ViÖt, Hµ Néi.
Các ho¹t ®éng giáo dôc m«i trêng do Vên quèc gia Ba V× tiÕn hµnh
®· góp phÇn n©ng cao nhËn thøc cña céng ®ång vÒ ý nghĩa, tÇm quan träng
cña viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh thái, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. Tuy nhiên, Tuy
nhiên, do nguån kinh phÝ h¹n hep, thiÕu nh©n lùc nên các ho¹t ®éng cha ®îc
tæ chøc thêng xuyên vµ cha có chiÒu s©u. §èi t¬ng tác ®éng míi chñ yÕu lµ
khách du lÞch. §èi víi ngêi d©n các x· vùng ®Öm th× viÖc tuyên truyÒn
giáo dôc n©ng cao nhËn thøc vÒ m«i trêng cßn rÊt h¹n chÕ. PhÇn lín ngêi
d©n cha ®îc tËp huÊn hoÆc phát tµi liÖu vÒ m«i trêng (hép 4.1).

Hép 4.1. Tuyên truyÒn m«i trêng cßn h¹n chÕ

HiÖn nay, tuyên truyÒn n©ng cao nhËn thøc vÒ b¶o vÖ m«i trêng,
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cßn nhiÒu bÊt cËp. Có ®Õn 75% ngêi d©n x·
t«i kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò liên quan ®Õn m«i trêng vµ ®a d¹ng
sinh häc. Hä cha ®îc c¬ quan, tæ chøc nµo gióp ®ì mµ hä cũng kh«ng
quan t©m n÷a. Chóng t«i ®µnh bó tay v× “lùc bÊt tßng t©m”. Muèn tuyên
truyÒn th× cÇn có tiÒn, có ngêi híng dȁn nhng chóng t«i lÊy ®©u ra.
Chóng t«i thÊy cÇn thiÕt ph¶i tæ chøc các h×nh thøc tuyên truyÒn phù
hîp víi ngêi d©n téc thiÓu sè. Ch¼ng h¹n, tæ chøc các buæi sinh ho¹t
v¨n nghÖ, thi vÏ cho các em nhá, phát thanh tuyên truyÒn. Ngêi d©n ë
®©y thÝch xem v¨n nghÖ l¾m.
Pháng vÊn «ng NguyÔn V¨n Thu, Chñ tÞch x· Khánh Thîng,
huyÖn Ba V×, Hµ T©y ngµy 15 - 2 - 2006

74
4.2.2.2. Ho¹t ®éng cúa các c«ng ty du lÞch trên ®Þa bµn vên quèc gia Ba
V× vµ vïng ®Öm
§Õn nay, có tÊt c¶ 7 c«ng ty ®· ®¨ng ký kinh doanh khai thác du lÞch,
trong ®ó có 6 c«ng ty ®· ®i vµo ho¹t ®éng, 1 c«ng ty cßn l¹i ®ang trong quá
tr×nh ®Çu t x©y dùng chuȁn bÞ khai thác. Sau ®©y lµ t×nh h×nh chñ yÕu vÒ ho¹t
®éng cña các c«ng ty du lÞch.

¶nh 2: Thác Ao Vua (Tác gi¶)

C«ng ty cæ phÇn du lÞch Ao Vua

Lµ mét trong nh÷ng c«ng ty kinh doanh du lÞch sinh thái ®Çu tiên trên
®Þa bµn vên quèc gia Ba V×. Ho¹t ®éng cña c«ng ty ®· góp phÇn vµo sù phát
triÓn du lÞch trong vùng. Các ho¹t ®éng cña c«ng ty khá phong phó, gåm các
dÞch vô nghØ ng¬i, vui ch¬i, gi¶i trÝ, khám phá thiên nhiên, leo nói, th¨m quan
các di tÝch lÞch sö v¨n hoá.

75
 Tæng sè nh©n viên cña c«ng ty lµ 120 ngêi, vèn ®¨ng ký lµ 25.250
triÖu ®ång. HiÖn nay, c«ng ty có 106 phßng nghØ, víi tæng diÖn tÝch sö dông lµ
1.800 m2. C«ng ty ®· x©y dùng ®îc 10 km ®êng giao th«ng du lÞch, 4 khu
vui ch¬i gi¶i trÝ, 2 bÓ b¬i, 1 vên chim vµ 1 vên thó.
C«ng ty ký hîp ®ång nhËn khoán víi Vên, qu¶n lý b¶o vÖ vµ phát triÓn
107,5 ha rõng ®Æc dông. Ngoµi ra, c«ng ty trång ®îc 21 ha rõng, khoanh nu«i
phôc håi 19 ha, qu¶n lý 120 ha rõng. Víi các ho¹t ®éng trên ®©y, hµng
n¨m ngoµi sè lao ®éng biên chÕ, c«ng ty ®· t¹o viÖc lµm cho kho¶ng 400 lao
®éng cña ®Þa ph¬ng, daonh thu vµ nép ng©n sách t¨ng qua các n¨m (b¶ng
4.5).
B¶ng 4.5. KÕt qu¶ kinh doanh 2000 - 2005

Tæng sè Tæng doanh Nép ng©n Tæng sè lao

N¨m khách ®Õn thu sách ®éng lµm viÖc
(lît ngêi) (triÖu ®ång) (triÖu ®ång) (lao ®éng)
2000 154.000 2.200 970 100
2001 176.000 2.500 1.140 100
2002 192.000 3.800 1.230 85
2003 198.000 3.940 1.260 85
2004 202.000 4.010 1.290 80
2005 203.000 4.200 1.250 80
Nguån: [5]

HiÖn t¹i, c«ng ty du lÞch Ao Vua ®ang kinh doanh có hiÖu qu¶ trên ®Þa bµn,
thu hót ®îc nhiÒu du khách nhÊt, ®Æc biÖt lµ vµo nh÷ng ngµy nghØ cuèi tuÇn.
C«ng ty du lÞch th¬ng m¹i Cêng ThÞnh
C«ng ty du lÞch th¬ng m¹i Cêng ThÞnh lµ mét c«ng ty míi tham gia
ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch trên ®Þa bµn cña Vên. C«ng ty ®· x©y dùng khu
Hå Tiên Sa thµnh n¬i nghØ ng¬i, vui ch¬i gi¶i trÝ (®ua thuyÒn, c©u cá, lít ván,

76
cÇu trît…) vµ khám phá thiên nhiên, leo nói. C«ng ty ®Çu t x©y dùng
c¬ b¶n, t¹o c¬ së vËt chÊt ban ®Çu cho viÖc triÓn khai kinh doanh du lÞch.
C«ng ty x©y dùng ®îc: 90 phßng nghØ víi tæng diÖn tÝch sö dông 1.200 m2, 1
nhµ héi th¶o víi søc chøa 700 khách, 2 s©n tennis, 4km ®êng giao th«ng,
khu c«ng viên níc réng 3.000m2; x©y dùng 1 hå chøa có diÖn tÝch mÆt hå
20ha. C«ng ty ®· trång ®îc 5.000 c©y sÊu, c©y ¨n qu¶ vµ c©y bóng mát c¶nh

quan.

¶nh 3: Khách s¹n t¹i khu du lÞch Hå Tiên Sa. (Tác gi¶)

C«ng ty nhËn khoán ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ vµ phát triÓn 54,3 ha rõng, trong
®ó diÖn tÝch có rõng lµ 32,7 ha, diÖn tÝch kh«ng có rõng lµ 21,6 ha. HiÖn
nay c«ng ty ®ang phát triÓn rõng nh»m t¹o c¶nh quan m«i trêng vµ b¶o vÖ
nguån níc cho khu du lÞch.

77
 N¨m 2005, C«ng ty ®· ®ón 28.000 lît khách ®Õn th¨m quan nghØ ng¬i,
doanh thu ®¹t 2,5 tý ®ång, nép ng©n sách nhµ níc 700 triÖu ®ång. Tæng vèn
®Çu t ®¹t 20 tý ®ång, thu hót 80 lao ®éng mői n¨m.
C«ng ty cæ phÇn x©y dùng vµ du lÞch B×nh Minh
§óng vai trß trung t©m trong ho¹t ®éng du lÞch cña c«ng ty nµy lµ khu
du lÞch Thiên S¬n – Suèi Ngµ, khu du lÞch ho¹t ®éng trên c¬ së diÖn tÝch nhËn
khoán qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña vên quèc gia Ba V× vµ cña x· V©n
Hoµ, huyÖn Ba V×, Hµ T©y. Các ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch cña c«ng ty bao
gåm: nghØ ng¬i, vui ch¬i gi¶i trÝ, leo nói, khám phá thiên nhiên, t×m
hiÓu b¶n s¾c v¨n hoá các d©n téc.
HiÖn nay, tæng sè nh©n viên cña c«ng ty lµ 200 ngêi, gåm c¶ c«ng
nh©n trång rõng vµ b¶o vÖ rõng. C«ng ty nhËn b¶o vÖ vµ trång rõng víi diÖn
tÝch lµ 241,5 ha rõng ®Æc dông, trong ®ó ®Êt có rõng 232,3 ha, ®Êt cha có
rõng lµ 9,2 ha.
C«ng ty ®Çu t vèn ®Ó trång vµ b¶o vÖ rõng nh»m t¹o c¶nh quan, bóng
mát, phôc vô môc tiêu kinh doanh du lÞch sinh thái. HiÖn nay, c«ng ty ®ang
trong giai ®o¹n ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n nh»m t¹o c¬ së vËt chÊt cho viÖc kinh
doanh du lÞch sinh thái trên ®Þa bµn. C«ng ty ®· x©y dùng ®îc 3,5km ®êng
giao th«ng vµ mét khu vui ch¬i gi¶i trÝ nh hå níc, bÓ b¬i, ®êng quanh khu du
lÞch, mét sè nhµ héi th¶o, nhµ nghØ kiÓu biÖt thù chÊt lîng cao tæng sè có 50
phßng nghØ, 2 phßng héi th¶o. Khu du lÞch b¾t ®Çu ®ón khách n¨m 2006.
Tæng giá trÞ ®Çu t 60 tý ®ång.
C«ng ty c«ng nghÖ ViÖt - Mü
Trên diÖn tÝch nhËn khoán qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña Vên vµ cña x·
V©n Hoµ, thuéc khu vùc Thác §a, c«ng ty ®· x©y dùng khu du lÞch Thác §a
vµ tiÕn hµnh các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái. Các ho¹t ®éng kinh doanh cña
C«ng ty

78
gåm các lĩnh vùc nghØ ng¬i vµ vui ch¬i gi¶i trÝ, t×m hiÓu b¶n s¾c v¨n hoá các
d©n téc, tæ chøc héi nghÞ, héi th¶o khoa häc. §Õn nay, tæng sè nh©n viên cña
c«ng ty lµ 145 ngêi, ngoµi ra cßn có 60 c«ng nh©n x©y dùng c¬ b¶n.
vèn
®¨ng ký kinh doanh lµ 35.000 triÖu ®ång.
C«ng ty ®ang triÓn khai kinh doanh du lÞch sinh thái vµ tiÕp tôc ®Çu t
x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Ó n©ng cao chÊt lîng dÞch vô cho du khách ®îc tèt
h¬n, thuËn lîi. HiÖn nay C«ng ty ®· x©y dùng ®îc 35 nhµ nghØ víi diÖn tÝch
sö dông lµ 3.200m2, 2 khu héi th¶o, s©n khÊu cac nh¹c ; x©y dùng ®îc 5,5km
®êng giao th«ng, trong ®ó mét nöa lµ bê t«ng, mét nöa lµ cÊp phèi; 2 bÓ b¬i,
2 s©n khÊu, cÇu trît, chî vµ trung t©m th¬ng m¹i, khu thÓ thao gåm 6 s©n
tennis, 2 s©n bóng ®á, 2 s©n bóng chuyÒn,…
Do míi ®a vµo khai thác sö dông nên sè lîng khách ®Õn khu du lÞch
tham quan cha nhiÒu. N¨m 2005, c«ng ty ®ón 125.000 lît du khách, trong
®ó khách quèc tÕ 25.000 ngêi, khách trong níc 100.000 ngêi, tæng doanh thu
®¹t 5.500 triÖu ®ång, nép ng©n sách 1.500 triÖu ®ång. Ngoµi ra, hµng n¨m
c«ng ty cßn thu hót vµ t¹o viÖc lµm cho kho¶ng 200 lao ®éng xung quanh khu
du lÞch Thác §a.
C«ng ty du lÞch Khoang Xanh - Suèi tiên
C«ng ty nhËn khoán 111,2 ha cña vên quèc gia Ba V× ®Ó b¶o vÖ rõng
vµ trång rõng, trong ®ó ®Êt có rõng lµ 87,8ha, ®Êt cha có rõng lµ 23,4ha. Trên
diÖn tÝch ®îc giao khoán, c«ng ty x©y dùng khu du lÞch Khoang Xanh - Suèi
tiên, Các ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch cña c«ng ty tËp trung vµo các mÆt
nh: nghØ ng¬i, vui ch¬i gi¶i trÝ, leo nói, th¨m quan các di tÝch. §Õn nay,
tæng sè nh©n viên cña c«ng ty lµ 125 ngêi, vèn ®¨ng ký lµ 3.043 triÖu ®ång.
C«ng ty
®Çu t x©y dùng 120 phßng nghØ víi tæng diÖn tÝch sö dông lµ 1.500m2. C«ng

79
ty cũng ®· x©y dùng ®îc 4,5km ®êng nhùa, các khu vui ch¬i gi¶i trÝ gåm:

80
c«ng viên níc 2 khu: leo nói, t¾m suèi, du thuyÒn, trît níc, c«ng viên
xanh réng 8.000m2.
Víi hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng t¬ng ®èi phát triÓn, các chØ tiêu kinh doanh
c¶u c«ng ty ®Òu t¨ng. Sè lîng khách ®Õn tham quan ngµy cµng t¨ng.
N¨m 2000, có 138.000 lît khách ®Õn tham quan th× ®Õn n¨m 2005 ®·
t¨ng lên
201.321 lît ngêi, trong ®ó có 15.000 lît khách quèc tÕ (b¶ng ). C«ng ty
cũng góp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ thu nhËp cho hµng tr¨n ngêi lao ®éng.
N¨m 2005, c«ng ty thu hót vµ t¹o viÖc lµm cho trên 353 lao ®éng.
B¶ng 4.6. KÕt qu¶ kinh doanh 2000 - 2005
Tæng sè Tæng sè
Tæng doanh thu Nép ng©n
N¨m khách ®Õn lao ®éng
(ngh×n ®ång) sách (ngh×n
(lît ngêi) (ngêi)
®ång)
2000 138.949 2.487.999 297.848 224
2001 120.316 2.321.897,6 294.216,4 245
2002 134.107 3.011.751,5 379.121,6 277
2003 167.370 3.720.741 399.178 299
2004 201.321 4.358.636 492.138 331
2005 201.740 5.849.750 614.166 353

Nguån [5]

§Ó thóc ®ȁy ho¹t ®éng du lÞch sinh thái vµ b¶o vÖ m«i trêng trên ®Þa
bµn khu du lÞch, c«ng ty ®ang ®Çu t lµm giµu vµ nu«i dìng rõng, x©y dùng
®Ëp níc ®Ó gi÷ ȁm cho c©y trång, chèng lũ, hő trî kü thuËt ®Ó xö lý rác th¶i,
më thêm ®êng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi phát triÓn du lÞch sinh thái.
Cùng víi khu du lÞch Ao Vua, khu du lÞch Khoang Xanh - Suèi Tiên lµ
mét trong nh÷ng khu du lÞch ®ep nhÊt vµ thu hót ®îc nhiÒu du khách nhÊt

81
trên vùng phô cËn vên quèc gia Ba V×. Vµo nh÷ng ngµy nghØ cuèi tuÇn hay
nh÷ng ngµy lÔ, tÕt khách du lÞch ®Õn tham quan khu du lÞch vît quá
søc chøa cña khu du lÞch, ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sinh thái vµ b¶o tån ®a
d¹ng sinh häc.
C«ng ty du lÞch Thanh Long
Lµ mét c«ng ty míi bíc ®Çu tiÕp cËn víi ho¹t ®éng du lÞch. C«ng ty
®· nhËn ch¨m sóc 0,65 ha rõng. DiÖn tÝch nµy quá nhá bÐ so víi nhu cÇu ®·
c¶n trë sù phát triÓn cña c«ng ty. MÆc dù vËy, c«ng ty ®· x©y dùng ®îc 7
nhµ nghØ víi tæng diÖn tÝch sö dông 1.000 m, 2 x©y dùng ®îc 1 km ®êng bê
t«ng, 2 bÓ b¬i, 3 cÇu trît vµ khu lµm viÖc vµ phôc vô víi tæng diÖn tÝch sö
dông lµ 700 m2.
Víi hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng ®ang x©y dùng, hµng n¨m c«ng ty ®· b¾t
®Çu ®ón khách víi tæng doanh thu hµng n¨m ®¹t kho¶ng 100 triÖu ®ång.
Ngoµi ra, hµng n¨m c«ng ty cßn thu hót vµ t¹o viÖc lµm cho trên 50 lao ®éng.
C«ng ty có thuËn lîi lµ n»m trong quÇn thÓ du lÞch nhng cũng có khó kh¨n lµ
cßn thiÕu kinh nghiÖm ho¹t ®éng du lÞch, thiÕu vèn kinh doanh.
C«ng ty du lÞch Suèi M¬
C«ng ty nhËn khoán víi vên quèc gia Ba V× lµ 229,9 ha, trong ®ó ®Êt
có rõng lµ 122,3 ha, ®Êt cha có rõng lµ 107,6 ha. §Ó sö dông m«i trêng rõng
®Æc dông phôc vô phát triÓn du lÞch sinh thái trên ®Þa bµn, c«ng ty ®· trång
®îc 157 ha rõng, khoanh nu«i tái sinh ®îc 53 ha.
C«ng ty ®ang qu¶n lý khu du lÞch Suèi M¬ ®Ó kinh doanh dÞch
vô du lÞch sinh thái trên diÖn tÝch ®îc nhËn khoán qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña V-
ên vµ cña ®Þa ph¬ng. Các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái cña c«ng ty tËp trung
vµo các dÞch vô nghØ ng¬i, vui ch¬i gi¶i trÝ, leo nói. HiÖn nay, tæng sè nh©n
viên hiÖn có cña c«ng ty lµ 31 ngêi. C«ng ty ®· x©y dùng ®îc 8 nhµ nghØ, diÖn
tÝch sö

82
dông 3.000 m2 , x©y dùng ®êng l©m nghiÖp 4 km, ®êng ®i bé du lÞch 2km,
c«ng viên réng 3.000 m2, ®ang x©y dùng míi 1 c«ng viên níc.
Hµng n¨m, c«ng ty ®ón hµng chôc lît khách ®Õn tham quan nghØ mát,
trong ®ó chñ yÕu lµ khách trong níc, khách quèc tÕ ®Õn tham quan cha
nhiÒu (b¶ng 4.7). Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng
ty kh«ng æn ®Þnh vµ có phÇn gi¶m sót. HiÖn nay c«ng ty ®ang kh«i phôc vµ
më réng kinh doanh b»ng cách t¨ng ®Çu t vµ ®æi míi c«ng tác qu¶n lý.
B¶ng 4.7. KÕt qu¶ kinh doanh 2000 – 2005
Tæng sè khách Tæng doanh Nép ng©n Tæng sè lao
N¨m ®Õn thu sách ®éng
(lît ngêi) (triÖu ®ång) (triÖu ®ång) (ngêi)
2000 47.000 215 21 45
2001 45.000 205 20 45
2002 35.000 175 17 45
2003 30.000 151 31 45
2004 15.000 75 12 35
2005 11.000 70 12 35
Nguån: [6]

Nh×n chung các c«ng ty du lÞch sö dông tµi nguyên cña vên quèc gia
Ba V× ®Ó kinh doanh du lÞch sinh thái phôc vô du khách thËp ph¬ng ®· m¹nh
d¹n huy ®éng các nguån vèn ®Çu t x©y dùng các c«ng tr×nh nhµ cöa
kiÕn tróc, ®êng giao th«ng, trång rõng phôc vô phát triÓn du lÞch sinh
thái (b¶ng 4.8). Do ®iÒu kiÖn kinh doanh khác nhau nên các có sù chênh
lÖch nhau vÒ kÕt qu¶ kinh doanh. Trong 7 c«ng ty hiÖn nay, ®· có 6 c«ng
ty ®· ®i vµo ho¹t ®éng ®ón du khách thêng xuyên vµ lîng du khách du
lÞch ®Õn tham quan ngµy mét t¨ng, nhÊt lµ vµo nh÷ng ngµy nghØ cuèi tuÇn.

83
 B¶ng 4.8. Vèn ®Çu t vµ doanh thu du lÞch các doanh nghiÖp du lÞch khu
vùc vên quèc gia Ba V×
(§¬n vÞ: TriÖu ®ång)

DiÔn gi¶i Doanh thu t¨ng

Vèn ®Çu t Doanh thu Nép thuÕ b×nh qu©n
N¨m
hµng
n¨m
1999 30.600 2.260 790 100%
2000 48.600 4.800 1.260 212%
2001 67.700 6.100 1.500 127%
2002 75.200 8.200 2.500 134%
2003 107.000 12.700 3.600 154%
2005 180.760 21.895 5.355 172%
Nguån: [11]

Sè liÖu tõ b¶ng 4.8 cho thÊy ho¹t ®éng du lÞch trên ®Þa bµn ®· ®a l¹i
hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi có giá trÞ cho nh©n d©n vùng du lÞch.
Các c«ng ty ®· tuyÓn dông trên 1.000 lao ®éng lµm viÖc trong các c¬ së
du lÞch vµ kÝch thÝch mét sè ngµnh nghÒ phát triÓn nh: s¶n xuÊt hµng
thñ c«ng mü nghÖ, hµng lu niÖm, trång rau qu¶, nu«i con ®Æc s¶n… t¹o viÖc
lµm cho hµng ngµn lao ®éng khác lµm dÞch vô du lÞch, góp phÇn xoá
®ói gi¶m nghÌo, phát triÓn kinh tÕ - x· héi ®Þa ph¬ng. Tr×nh ®é d©n trÝ cña c
d©n vùng du lÞch tõng bíc ®îc n©ng cao, nhËn thøc vÒ rõng ®· có
chuyÓn biÕn tÝch cùc, rõng ®îc b¶o vÖ ®Ó phôc vô lîi Ých con ngêi, ®êi
sèng cña ®ång bµo trong vùng ®ang tõng bíc ®îc c¶i thiÖn. §iÒu ®ó cho thÊy
ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch lµ mét ngµnh ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nên ®îc
xác ®Þnh lµ mét ngµnh kinh tÕ mũi nhän cña huyÖn Ba V×.

84
 §Õn nay t¹i l©m phÇn cña Vên có 8 ®¬n vÞ ®ang có các ho¹t ®éng
sö dông ë møc ®é khác nhau m«i trêng rõng ®Ó kinh doanh du lÞch sinh thái
lµ: trung t©m dÞch vô du lÞch sinh thái vµ giáo dôc m«i trêng trùc thuéc V-
ên, c«ng ty du lÞch Khoang Xanh, c«ng ty du lÞch Thác §a, c«ng ty du lÞch C-
êng ThÞnh, c«ng ty du lÞch Suèi M¬, c«ng ty du lÞch Ao vua, C«ng ty du lÞch
Thiên S¬n Suèi Ngµ, c«ng ty du lÞch Thanh Long. Các doanh nghiÖp nµy
®ang nhËn sö dông 950 ha rõng thuéc khu phôc håi sinh thái ®Ó t¹o m«i tr-
êng du lÞch. Các ho¹t ®éng ®Çu t phát triÓn cña các doanh nghiÖp ®îc
thùc hiÖn theo nguyên t¾c t«n träng vµ b¶o vÖ tµi nguyên sinh häc, khai
thác m«i trêng rõng vµ c¶nh quan thiên nhiên nhng kh«ng lµm tæn h¹i cho
®a d¹ng sinh häc. S¶n phȁm cña các khu du lÞch nµy g¾n bó m« pháng thiên
nhiên gióp du khách có c¬ héi tiÕp xóc víi thiên nhiên, n©ng cao ý thøc b¶o
vÖ m«i trêng, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc cña céng ®ång. §Õn các khu du lÞch,
khách tham quan có thÓ t×m hiÓu vµ khám phá thiên nhiên, ch¬i các trß ch¬i
vui ch¬i gi¶i trÝ g¾n víi m«i trêng tù nhiên nh hang ®éng, sóng níc nh©n t¹o,
cÇu trît níc vµ các ho¹t ®éng thÓ thao ngoµi trêi nh bóng ®á, bóng chuyÒn,
cÇu l«ng, tennis hay các sinh ho¹t ngoµi trêi nh: biÓu diÔn v¨n nghÖ d©n gian.
Các nhµ nghØ cũng
®îc kiÕn tróc theo phong cách ®éc ®áo, gÇn gũi víi m«i trêng thiên nhiên.
KÕt qu¶ ph©n tÝch trên ®©y cho thÊy ho¹t ®éng du lÞch sinh thái ë khu
vùc vên quèc gia Ba V× vµ phô cËn lµ mét ngµnh kinh tÕ quan träng
cña HuyÖn, ®ång thêi nó cũng cßn nhiÒu bÊt cËp nhÊt lµ c«ng viÖc b¶o tån,
t«n t¹o vµ phát triÓn tµi nguyên cña Vên. ChÝnh v× vËy viÖc ®Çu t, khai thác
sö dông m«i trêng rõng ®Æc dông mét cách hîp lý vµ hiÖu qu¶ ®Ó phát triÓn
du lÞch sinh thái vµ giáo dôc m«i trêng t¹i vên quèc gia Ba V× lµ viÖc lµm
rÊt cÊp thiÕt, cÇn ®îc các cÊp l·nh ®¹o tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng vµ các tæ
chøc quèc tÕ, tæ chøc phi chÝnh phñ quan t©m gióp ®ì.

85
4.2.3. Tác ®éng cña du lÞch sinh thái ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë vên
quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm
Nh ®· nói, du lÞch sinh thái vµ ®a d¹ng sinh häc có mèi liên hÖ t¬ng
hő víi nhau. ë chõng mùc nhÊt ®Þnh, du lÞch sinh thái ë vên quèc gia Ba V×
có thÓ ®îc hiÓu lµ ph¬ng tiÖn ®Ó b¶o tån ®a d¹ng sinh häc bëi nó t¹o thêm
nguån lùc cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ ®Æc biÖt lµ nó n©ng cao ý thøc
b¶o
vÖ m«i trêng cña con ngêi. §ång thêi có thÓ coi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
mét phÇn cũng nh»m phôc vô sù phát triÓn cña du lÞch sinh thái. Trên thùc tÕ
du lÞch sinh thái ®· có tác ®éng tÝch cùc vµ có c¶ tác ®éng tiêu cùc
®Õn ®a d¹ng sinh häc ë Vên.
Du lÞch sinh thái ë vên quèc gia Ba V× chñ yÕu ®îc thùc hiÖn th«ng
qua trung t©m dÞch vô du lÞch sinh thái cña Vên vµ các doanh nghiÖp
ho¹t
®éng trong lĩnh vùc du lÞch. ViÖc liên kÕt cho các doanh nghiÖp thuê
m«i trêng rõng ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái mang l¹i nhiÒu lîi Ých toµn diÖn
cho Vên vµ vùng ®Öm. Cô thÓ nh sau:
 Do ®· giao khoán cho các c«ng ty du lÞch qu¶n lý, b¶o vÖ
nên Vên gi¶m ®îc chi phÝ b¶o vÖ rõng do kh«ng ph¶i bè trÝ cán bé chuyên
trách qu¶n lý b¶o vÖ nh÷ng khu vùc nµy.
 Ho¹t ®éng du lÞch ®· t¹o thêm nhiÒu viÖc lµm cho ngêi d©n ®Þa
ph¬ng vùng ®Öm, kh«ng chØ trùc tiÕp thu hót nhiÒu lao ®éng vµo lµm viÖc t¹i
các khu du lÞch mµ cßn gián tiÕp t¹o ra viÖc lµm cho các x· nh dÞch vô
xe
«m, dÞch vô ¨n uèng, s¶n xuÊt vµ bán hµng lu niÖm hay n«ng s¶n hµng hoá.
Du lÞch cũng góp phÇn ph©n bæ l¹i nguån lùc trong vùng g¾n liÒn víi
ph©n c«ng l¹i lao ®éng trong n«ng th«n theo híng gia t¨ng lao ®éng khu vùc
phi n«ng nghiÖp.
 Ho¹t ®éng du lÞch t¹o ra thÞ trêng t¹i chő ®Ó tiêu thô n«ng s¶n thùc

86
phȁm cho nh©n d©n các ®Þa ph¬ng. Tõ ®ó, kÝch thÝch s¶n xuÊt hµng hoá trong
vùng phát triÓn, góp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë các x· vùng ®Öm.

87
  T¨ng cêng mèi giao lu v¨n hóa gi÷a các d©n téc, t¹o c¬ héi cho
ngêi d©n ®Þa ph¬ng tiÕp thu ®îc tiÕn bé v¨n hóa, khoa häc c«ng nghÖ trong
quá tr×nh giao lu víi khách du lÞch.
 Du lÞch phát triÓn lµm t¨ng thêm các ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ dÞch
vô hµng hoá kh«ng chØ c¶i thiÖn thu nhËp cña ngêi d©n mµ th«ng qua ®ó cßn
góp phÇn t¨ng thu ng©n sách cho các x· vùng ®Öm.
 Du lÞch phát triÓn ®ßi hái hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng cũng ph¶i phát
triÓn theo. Thùc tÕ cho thÊy, hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng ë các x· vùng ®Öm ®·
®îc c¶i t¹o, n©ng cÊp ®Ó phôc vô khách du lÞch vµ t¹o ®iÒu kiÖn phát
triÓn kinh tÕ - x· héi cña các x·.
 Các doanh nghiÖp du lÞch tù ®Çu t vèn trång rõng ®Ó t¹o
m«i trêng sinh thái phôc vô du khách. Hµng tr¨m hec ta rõng ®îc các c«ng ty
du lÞch trong vùng trång ®· góp phÇn b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, gi÷ g×n nguån
gen quý hiÕm. Tõ n¨m 2000 - 2005, c«ng ty du lÞch Khoang Xanh – Suèi
Tiên ®·
®Çu t trong míi 93 ha rõng [5], c«ng ty du lÞch Ao Vua trång 107 ha
[4]. Cũng trong kho¶ng thêi gian nµy, c«ng ty du lÞch Thác §a ®Çu t 8 tý dång
®Ó trång 86,3 ha rõng.
Bên c¹nh nh÷ng tác ®éng tÝch cùc, du lÞch sinh thái cũng có nh÷ng tác
®éng tiêu cùc ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. §ó lµ:
 Trong quá tr×nh x©y dùng các c«ng tr×nh phôc vô du lÞch,
các c«ng ty du lÞch ®· lµm lÊp ®Êt ®á các dßng suèi, dȁn ®Õn thay ®æi dßng
ch¶y. Mét sè c«ng ty du lÞch më ®êng du lÞch trong rõng kh«ng tu©n theo quy
®Þnh nên ®· ¶nh hëng ®Õn rõng vµ hÖ sinh thái.
 Rác th¶i do khách du lÞch vøt bõa b·i xuèng ®êng, xuèng suèi
lµm mÊt vÖ sinh m«i trêng, ¶nh hëng ®Õn ®a d¹ng sinh häc. Sè lîng khách du
lÞch ®Õn tham quan trong nh÷ng dÞp lÔ, tÕt t¨ng ®ét biÕn ®· g©y áp lùc cho
viÖc b¶o vÖ m«i trêng.

88
  Mét sè doanh nghiÖp du lÞch nu«i ®éng vËt hoang d· nh»m môc
®Ých phôc vô khách tham quan nhng do kh©u kiÓm duyÖt vµ giám sát cha
chÆt chÏ vµ cha thêng xuyên nên ®· ¶nh hëng ®Õn viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh
häc cña Vên. Theo kÕt qu¶ kh¶o sát cña chóng t«i, hiÖn nay hÇu hÕt các
c«ng ty ®Òu nu«i chim, thó theo h×nh thøc nhèt ®Ó khách du lÞch tham quan.
C«ng ty du lÞch Khoang Xanh – Suèi Tiên nu«i nhèt 1 con gÊu, 9 cá sÊu, 15
con cÇy cáo vµ 1060 chim c¶nh. C«ng ty du lÞch Ao Vua nu«i nhèt 1
gÊu ngùa, 1 ®¹i bµng, 1 cÇy vßi, 3 cµy h¬ng, 3 Sóc n©u, 3 khØ ®u«i dµi,
1 khØ nhÖn, 1 khØ mèc, 2 chim c«ng. C«ng ty du lÞch Tiên Sa nu«i nhèt 20
khØ ®u«i dµi. Nh×n chung, các c«ng ty ®· ch¨m sóc tèt ®µn chim thó nhng
kh«ng có g×
®¶m b¶o r»ng các c«ng ty thùc hiÖn ®Çy ®ñ chÕ ®é tiêm phßng dÞch bÖnh
cho chim thó. Các c«ng ty nu«i chim c¶nh có thÓ trë thµnh nh÷ng
nguån l©y nhiÔm dÞch bÖnh nguy hiÓm, trong ®ó có vi rót H5N1 cho các
loµi chim thó hoang d· sinh sèng trong Vên.
Nguyên nh©n
 Phát triÓn du lÞch sinh thái vµ b¶o tån da d¹ng sinh häc ®ßi
hái ph¶i có quy ho¹ch chi tiÕt, cô thÓ. MÆc dù, vên quèc gia Ba V× ®· ph©n
khu quy ho¹ch nhng cßn bÊt cËp víi sù phát triÓn cña du lÞch sinh thái vµ b¶o
tån
®a d¹ng sinh häc. HiÖn nay, Vên vȁn cha có mét quy ho¹ch du lÞch chi tiÕt,
toµn diÖn trong ph¹m vi Vên qu¶n lý, do vËy cßn gÆp khó kh¨n trong tæ
chøc thùc hiÖn các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái.
 NhËn thøc cña các doanh nghiÖp ho¹t ®éng du lÞch, khách du lÞch
vµ céng ®ång d©n c vùng ®Öm vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cßn h¹n chÕ.
Mét sè khách du lÞch khi ®Õn Vên tham quan, nghØ ng¬i thiÕu ý thøc b¶o vÖ
m«i trêng có nh÷ng hµnh vi g©y ¶nh hëng ®Õn hÖ sinh thái nh bÎ c©y quý
hiÕm, vøt rác th¶i bõa b·i... Có c«ng ty du lÞch cha tuyên truyÒn giáo dôc cho

89
c«ng nh©n x©y dùng c«ng tr×nh vÒ ý thøc b¶o vÖ m«i trêng sinh thái.

90
  ý thøc b¶o vÖ m«i trêng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña ngêi
d©n cßn h¹n chÕ. Trong nh÷ng n¨m qua, cßn xȁy ra nhiÒu vô vi ph¹m do ng-
êi d©n chÆt phá, ®èt cháy rõng, hoÆc th¶ tr©u bß phá ho¹i rõng. N¨m 2002, xȁy
ra mét vô ®èt rõng ë khu vùc do C«ng ty du lÞch Tiên Sa qu¶n lý. Tõ n¨m
2000 - 2005, trên ®Þa bµn do C«ng ty du lÞch Ao Vua qu¶n lý ®· xȁy ra 36 vô
vi ph¹m do tr©u bß phá rõng vµ 117 vô do ngêi g©y ra. §iÓn h×nh lµ Lý V¨n
T×nh ®· chÆt c©y xi bán c©y c¶nh trên ®Êt khu vùc Ao Vua, vô ngêi d©n ken
chÕt c©y rõng nh muång, keo, ®Ó cho u b¬ng phát triÓn, vô 30 hé gia ®×nh
trång 2.800 gèc u b¬ng trên ®Êt do vên quèc gia Ba V× giao cho C«ng ty du
lÞch Ao Vua qu¶n lý [4]. Trên diÖn tÝch do c«ng ty Khoang Xanh - Suèi Tiên
qu¶n lý cũng xȁy ra nhiÒu vô vi ph¹m nghiêm träng (b¶ng 4.9)
B¶ng 4.9. Các vô vi ph¹m do ngêi vµ gia sóc g©y ra t¹i khu vùc C«ng ty
du lÞch Khoang Xanh – Suèi Tiên qu¶n lý
Tæng sè vô Các vô ®iÓn h×nh trong Sè tr©u bß
n¨m (Ngµy, tháng, n¨m, g©y h¹i m«i
N¨m Do con Do tr©u
hµnh vi vi ph¹m, ®Þa trêng khu
ngêi bß
®iÓm) vùc
2000 15 10 12/10: Các hé d©n vµo 300 con
chÆt c©y lÊy cñi, gő, nøa,
dÌo g©y ¶nh hëng tíi
m«i trêng.
Tr©u, bß ch¨n th¶ trái
phÐp, dȁm nát c©y con
2001 12 8 9/6: B¾t gi÷ hai ®èi tîng 218 con
lµ d©n vµo chÆt c©y lÊy
cñi (t¹i khu vùc Gß Kh-
¬ng x· V©n Hoµ, Ba
V×, Hµ T©y)
2002 8 6 12/5: Ng¨n chÆn kÞp 183 con
thêi

91
 nhóm trÎ con ®i b¾t r¾n
vµ ®èt ong (t¹i khu vùc
®á Hµm Lîn thuéc x·
V©n Hoµ, Ba V×, Hµ T©y)
2003 6 6 20/7: Tr©u bß ch¨n th¶ 167 con
trái phÐp phá ho¹i c©y
con míi trång, lµm
thiÖt h¹i 6,5 ha (thuéc
tiÓu khu
V©n Yên)
2004 8 8 14/10: B¾t gi÷ 5 con tr©u 154 con
phá hoaÞ c©y trång giao
cho UBDN x· V©n Hoµ
xö ph¹t hµnh chÝnh.
2005 5 6 7/5: KÞp thêi ng¨n chÆn 131 con
mét nhóm ngêi (5 ngêi
vác ca, dao vµo rõng
®Þnh lÊy gő, ®îc gi¶i
thÝch ngêi d©n ®· ra vÒ)
2006 7 3 17/9: B¾t 2 ®èi tîng chÆt 120 con
c©y trái phÐp thu gi÷ dao
24/9: B¾t gi÷ 4 ngêi
®ang có hµnh vi chÆt cñi,
nøa, dÌo, thu gi÷ 4 con
dao (t¹i khu Dèc KhÕ
vên Quèc gia Ba V×)
Nguån: [5]
NhiÒu thó rõng hoang d· trong rõng ®· bÞ ngêi d©n s¨n b¾n trái phÐp.
§Æc biÖt, có nh÷ng loµi thùc vËt quý nh bách xanh cũng bÞ khai thác trém
diÓn h×nh lµ vô do TriÖu Tµi Vi g©y ra n¨m 1998. §áng chó ý lµ có nh÷ng vô

92
vi ph¹m ®áng tiÕc xȁy ra nh vô cháy rõng Trêng sĩ quan lôc qu©n I b¾n
®¹n thËt lµm cháy rõng cña chñ hé TiÕp x· Yên Bµi ngµy 9 tháng 6 n¨m
1997.
MÆc dù, Vên ®· tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn ChØ thÞ 08/2006/CT - TTg
cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc ng¨n chÆn phá rõng, thu håi vũ khÝ, vËt liÖu
næ, lùc lîng kiÓm l©m ®· cè g¾ng tuÇn tra canh gác nhng các vô vi ph¹m
vȁn xȁy ra.

CÁc vô vI ph¹m L©m LUËt t¹I Vên

QUèc GIa Ba v×
(¶nh t liÖu VQG Ba V×)

93
  Nh÷ng tån t¹i trên ®©y cßn xuÊt phát tõ nh÷ng bÊt cËp, yÕu kÐm
trong qu¶n lý, cô thÓ lµ thiÕu sù phèi hîp gi÷a Vên vµ huyÖn Ba V× vµ các
x·. §Õn nay cha có sù qu¶n lý thèng nhÊt gi÷a chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ v-
ên quèc gia Ba V×. §iÒu ®ó ®· g©y khó kh¨n cho qu¶n lý du lÞch sinh thái
vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña Vên.
 Vên vµ các doanh nghiÖp ho¹t ®éng du lÞch, các x· vùng
®Öm cha thêng xuyên tæ chøc tuyên truyÒn vµ cung cÊp kiÕn thøc, th«ng tin vÒ
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cho du khách vµ ngêi d©n. Vên cßn thiÕu nguån
lùc cho viÖc tuyên truyÒn gåm ph¬ng tiÖn, kinh phÝ, nh©n lùc. §Þa bµn tr¶i
réng vµ ®Þa h×nh phøc t¹p cũng h¹n chÕ kÕt qu¶ tuyên truyÒn cña Vên. Trên
thùc tÕ, nhËn thøc cña khách du lÞch vµ ngêi d©n vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
cßn h¹n chÕ có mét phÇn do viÖc tuyên truyÒn n©ng cao nhËn thøc cha lµm
tèt.
 N¨ng lùc cán bé vµ nh©n viên cña Vên vµ các doanh nghiÖp cßn
h¹n chÕ. Thùc tÕ cho thÊy, phÇn lín cán bé nh©n viên cña Vên cha
n¾m v÷ng ph¬ng pháp triÓn khai các ho¹t ®éng du lÞch dùa trên nÒn t¶ng phát
huy vµ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc nhng hä cũng Ýt có c¬ héi tham gia các líp
®µo t¹o, tËp huÊn n©ng cao kiÕn thøc qu¶n lý vµ kü n¨ng vÒ b¶o vÖ ®a d¹ng
sinh häc theo ph¬ng pháp có sù tham gia cña céng ®ång, nh÷ng líp nµy Ýt
®îc tæ chøc.
 Sù tham gia cña ngêi d©n trong viÖc phát triÓn du lÞch sinh thái
vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cßn h¹n chÕ. Ngêi d©n Ýt có c¬ héi hoÆc cha
chñ ®éng tham gia nh÷ng quyÕt ®Þnh liên quan ®Õn du lÞch sinh thái vµ b¶o tån
®a d¹ng sinh häc ë ®Þa ph¬ng. Ho¹t ®éng du lÞch sinh thái ë vên quèc gia
Ba V× vµ vùng phô cËn ®ang rÊt s«i ®éng nhng tiÒm n¨ng du lÞch cña các x·
vùng ®Öm l¹i cha ®îc khai thác mét phÇn do cha huy ®éng ®îc sù tham gia
cña ngêi d©n.

94
4.3. Mét sè GI¶I phÁp n©nG caO hIÖU QU¶ B¶O tån ®a D¹nG sInh
häc, phÁt tRIÓn DU LÞch sInh thÁI ë Vên QUèc GIa Ba V× vµ vÙnG
®Öm.

4.3.1. §Þnh híng, môc tiêu phát triÓn du lÞch sinh thái vµ b¶o tån ®a
d¹ng sinh häc
Trong ChiÕn lîc phát triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam ®Õn
n¨m 2010, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· xác ®Þnh ph¶i phát triÓn du lÞch thµnh
ngµnh kinh tÕ mũi nhän. Theo dù báo cña HiÖp héi du lÞch Ch©u Á Thái B×nh
D¬ng,
khu vùc Ch©u Á Thái B×nh D¬ng sÏ vȁn duy tr× tèc ®é t¨ng trëng cña
khách du lÞch quèc tÕ ®Õn khu vùc nµy (giai ®o¹n 2000 - 2010 lµ 7,8% vµ
giai ®o¹n 2010 - 2020 lµ 7,4%). Tèc ®é t¨ng trëng nµy chñ yÕu dùa vµo sù
gia t¨ng kinh doanh du lÞch gi÷a các níc trong khu vùc. §©y lµ mét nh©n tè
thuËn lîi kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng có thÓ gia t¨ng lîng khách trong giai ®o¹n tíi.
ChÝnh sách hiÖn nay cña §¶ng vµ Nhµ Níc nh»m ®a níc ta trë thµnh
“§iÓm ®Õn an toµn, th©n thiÖn” vµ lµ ®iÓm du lÞch hÊp dȁn trong khu vùc. Sù
phát triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin ®· t¹o ra
bíc ®ét phá trong ho¹t ®éng ph©n phèi s¶n phȁm cña các doanh nghiÖp nói
chung vµ cña du lÞch ViÖt Nam nói riêng. ViÖt Nam ®· gia nhËp tæ
chøc Th¬ng M¹i ThÕ Giíi, phát triÓn các mèi quan hÖ hîp tác song ph-
¬ng víi nhiÒu quèc gia ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc phát triÓn các mèi
quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hoá, t¹o ®µ cho sù t¨ng trëng khách du lÞch
quèc tÕ ®Õn ViÖt Nam. Chóng ta có nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh sách th«ng
thoáng, phát huy néi lùc vµ tranh thñ nguån lùc bên ngoµi, khai thác có hiÖu
qu¶ tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh du lÞch cña ®Êt níc, ®¶m b¶o cho ngµnh du lÞch
phát triÓn thùc sù trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ mũi nhän. Trong bèi c¶nh
thuËn lîi ®ó, du lÞch sinh thái Ba V× cũng có nh÷ng ®Þnh híng phát triÓn phù
hîp víi xu thÕ chung vµ
®iÒu kiÖn cô thÓ cña Vên. §Þnh híng xuÊt phát tõ c¬ së khoa häc vµ thùc

95
tiÔn trên c¬ së gi¶i quyÕt hµi hoµ mèi quan hÖ gi÷a du lÞch vµ b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc.

96
 Trong thêi gian tõ nay ®Õn 2015, ®Þnh híng phát triÓn du lÞch sinh thái
g¾n víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña vên quèc gia Ba V× ®îc xác ®Þnh nh
sau: Khai thác tiÒm n¨ng m«i trêng sinh thái tù nhiên cña rõng ®Æc dông víi
viÖc ®Çu t c¬ së h¹ tÇng ®Ó kinh doanh dÞch vô du lÞch sinh thái vµ h-
íng nghiÖp t¹i vên quèc gia Ba V×. Th«ng qua du lÞch sinh thái ®Ó giáo
dôc vµ n©ng cao ý thøc cho mäi ngêi d©n tham gia b¶o vÖ m«i trêng vµ lµm
®ep c¶nh quan m«i trêng sèng. T¨ng cêng kh¶ n¨ng b¶o vÖ nghiêm ngÆt hÖ
sinh thái, tµi nguyên rõng ®Æc dông, b¶o tån tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña vên
quèc gia Ba V× [8].
§Þnh híng trên ®©y ®· g¾n quá tr×nh phát triÓn du lÞch sinh thái
víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Phát triÓn du lÞch sinh thái nh»m n©ng cao hiÖu
qu¶ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cũng góp phÇn
phát triÓn du lÞch sinh thái.
Môc tiêu
 Sö dông m«i trêng rõng ®Æc dông ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái
nh»m khai thác tiÒm n¨ng tù nhiên, t¹o m«i trêng thu hót khách du lÞch trong
vµ ngoµi níc ®Õn víi vên quèc gia Ba V×, ®Æc biÖt lµ phôc vô kú nghØ cuèi
tuÇn cña nh©n d©n thñ ®« Hµ Néi vµ các tØnh l©n cËn.
 Th«ng qua du lÞch sinh thái, giáo dôc cho mäi ngêi ý thøc b¶o
vÖ rõng, b¶o vÖ m«i trêng sèng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ góp phÇn lµm
®ep c¶nh quan m«i trêng cña Vên.
 T¹o thêm viÖc lµm, phát triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng, góp phÇn
phát triÓn kinh tÕ - x· héi các x· vùng ®Öm.
 T¨ng thêm nguån thu cho ng©n sách nhµ níc ®Ó tái ®Çu t cho
c«ng tác qu¶n lý b¶o tån vµ phát triÓn vèn rõng cña vên quèc gia Ba V×, ®óng
góp tÝch cùc vµo viÖc ®Çu t c¬ së h¹ tÇng cho Vên vµ cho vùng ®Öm.

97
4.3.2. Mét sè quan ®iÓm
* Quan ®iÓm thø nhÊt: Phát triÓn du lÞch sinh thái song song víi b¶o
tån ®a d¹ng sinh häc vµ phát triÓn kinh tÕ - x· héi vùng ®Öm.
Gièng nh các ngµnh kinh tÕ khác, du lÞch sinh thái là một ngành
rất cần sù hő trî cña các ngµnh khác. Du lịch sinh thái kh«ng thÓ phát triÓn
nÕu kh«ng n»m trong t¬ng quan víi các ngµnh khác, víi ®a d¹ng sinh häc vµ
®Æc biÖt lµ víi các x· vùng ®Öm. CÇn nắm vững tác động qua lại giữa du lÞch
sinh thái, ®a d¹ng sinh häc vµ sù phát triÓn kinh tÕ - x· héi các x· vùng ®Öm
để có chÝnh sách, c¬ chÕ phát triển hîp lý.
* Quan ®iÓm thø hai: Phát triển du lÞch sinh thái vµ b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc dùa vµo céng ®ång.
Con người là yếu tố quan trọng nhất h×nh thành nên mọi hoạt ®éng
cho x· hội tồn t¹i. Trong ho¹t ®éng du lịch vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, con
người là chủ thể nhưng cũng là đối tượng để du lịch tác động. Có thể nói,
th«ng qua du lịch sinh thái mối quan hệ giữa người và người, con ngêi
víi tù nhiên cµng mật thiết gắn bó. Mői ngêi có cách thức riêng tham gia vào
hoạt động du lịch sinh thái vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc để đạt được mục đÝch
của m×nh, nhưng họ kh«ng thoát khỏi sự phụ thuộc lẫn nhau. Các doanh
nghiệp du lịch cÇn coi trọng việc phát triển quan hệ cộng đồng khi mở rộng
thị trường khách du lịch và người d©n địa phương là những khách hàng đầy
tiềm năng mà một khi uy tÝn của doanh nghiệp đó được tạo dùng, họ sẽ là
người gióp doanh nghiệp quảng bá h×nh ảnh cña doanh nghiÖp. Từ đó có thể
thấy rằng, quan hệ cộng đồng cũng gióp một phần lớn trong sự phát triển của
du lịch sinh thái theo hướng bền vững.
B¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë vên quèc gia Ba V× kh«ng thÓ tách rêi vai
trß cña ngêi d©n vùng ®Öm vµ nh÷ng ngêi khách du lÞch. Mäi sù x©m h¹i
®Õn sù an toµn cña hÖ sinh thái, cña các loµi ®éng thùc vËt hoang d· quý hiÕm

98
®Òu có thÓ xȁy ra nÕu céng ®ång kh«ng ®îc tham gia vµo các ho¹t ®éng can
thiÖp b¶o vÖ.
Một m«i trường trong s¹ch là điểm đến lý tëng ®èi víi bÊt kú du
khách nµo. Chỉ với các chÝnh sách và thể chế th× cha ®ñ, cha thÓ gióp cho sự
du lịch sinh thái phát triÓn bÒn v÷ng. Những nő lùc cải thiện dài hạn sẽ đßi
hỏi vên quèc gia Ba V× phải có biÖn pháp tÝch cùc ®Ó khuyÕn khÝch sự tham
gia tÝch cực của người d©n, các tổ chức x· hội và một sự ®ång thuËn x· héi
cao.
* Quan ®iÓm thø 3: Phát triển du lịch sinh thái gắn liền với việc g×n
gi÷, t«n t¹o vµ bảo tån các tài nguyên du lịch.
Tài nguyên du lịch được xem như yếu tố đầu vào trong quá tr×nh hoạt
động du lÞch. Những cảnh quan, thắng cảnh thiên nhiên, di tÝch đặc sản tiêu
biểu cho một khu vực, quốc gia để g©y ấn tượng cho du khách và ph©n
biệt với các nơi khác. Tài nguyên du lịch cũng là những thành tựu kinh tế - x·
hội đặc sắc. vên quèc gia Ba V× ngày càng khai thác mạnh tiềm năng
®Ó phát triÓn du lÞch bÒn v÷ng. Tuy nhiên, việc khai thác kh«ng theo quy
hoạch, chỉ thấy lợi Ých trước mắt mà quên đi tác hại l©u dài sÏ dȁn ®Õn ngành
du lịch phát triển mất c©n đối, kh«ng vững chắc. V× vậy quan điểm bảo tồn
và t«n tạo tài nguyên du lịch ngay từ lóc khai thác sẽ là chiến lược hiệu quả
cho vên quèc gia Ba V×.
* Quan ®iÓm thø 4: Phát triÓn du lÞch sinh thái theo híng mó réng
quan hÖ hîp tác víi bên ngoµi.
Ngày nay kh«ng có một sù phát triÓn kinh tÕ - x· héi nµo l¹i tách rêi sự
ảnh hưởng của m«i trường xung quanh, v× thế vên quèc gia Ba V× phải chủ
động hội nhập, hợp tác và học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm, liên doanh liên kÕt
với bên ngoµi. Bên cạnh đó, phát triển du lÞch sinh thái kh«ng thể tránh khỏi
tác động mang tÝnh quy luật của tự nhiên, nằm ngoài ý muốn chủ quan của
con người, nên Vên cần ph¶i n¾m b¾t ®îc nh÷ng qui luËt ®ó mµ có
®Þnh híng ho¹t ®éng phát triÓn cho phù hîp.

99
4.3.3. Mét sè gi¶i pháp n©ng cao hiÖu qu¶ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc,
phát triÓn du lÞch sinh thái ë Vên quèc gia Ba V× vµ vùng ®Öm.
4.3.3.1. X©y dùng quy ho¹ch phát triÓn du lÞch sinh thái vµ kÕ ho¹ch hµnh
®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vên quèc gia Ba V×.
ThiÕu quy ho¹ch chi tiÕt vÒ du lÞch vµ kÕ ho¹ch b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc lµ mét rµo c¶n cho sù phát triÓn cña du lÞch sinh thái vµ ¶nh hëng
kh«ng tèt ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Do ®ó, vên quèc gia Ba V× cÇn ph¶i
kh¶o sát ®ánh giá ®Çy ®ñ vÒ tiÒm n¨ng phát triÓn du lÞch sinh thái trong khu
phôc håi sinh thái cũng nh t×nh tr¹ng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña Vên
lµm c¬ së x©y dùng quy ho¹ch tæng thÓ phát triÓn du lÞch sinh thái vµ kÕ
ho¹ch b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Quy ho¹ch tæng thÓ phát triÓn du lÞch sinh
thái ph¶i theo híng g¾n víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Quy ho¹ch bao gåm
nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y:
 Quy ho¹ch mÆt b»ng phát triÓn du lÞch
 Quy ho¹ch các c«ng tr×nh kiÕn tróc
 Quy ho¹ch các c«ng tr×nh giao th«ng
 Quy ho¹ch phát triÓn rõng vµ phôc håi sinh thái
 Quy ho¹ch nghiên cøu khoa häc vµ b¶o tån gen.
Muèn n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t, cÇn ph¶i tËn dông các ®iÓm cao
trong khu vùc Vên ®Ó bè trÝ c«ng tr×nh vµ các hÖ thèng kü thuËt cña Vên.
Do quü
®Êt x©y dùng Ýt, nguån níc sinh ho¹t có h¹n vµ ®Ó b¶o tån toµn bé hÖ sinh
thái tù nhiên quý hiÕm gÇn nh cßn nguyên ven, phôc håi m«i trêng, c¶nh
quan thiên nhiên, gi÷ g×n các di tÝch lÞch sö, v¨n hoá nên viÖc quy ho¹ch các
c«ng tr×nh phôc vô tham quan, du lÞch ph¶i ®îc nghiên cøu rÊt khoa häc, hµi
hoµ víi c¶nh quan thiên nhiên, ®Þa h×nh ®Þa thÕ cña Vên. ViÖc x©y dùng các
c«ng tr×nh du lÞch mang tÝnh hiÖn ®¹i vµ mang l¹i c¶m giác gÇn gũi víi thiên
nhiên cho khách du lÞch, ®ång thêi t¹o mét kh«ng gian hÊp dȁn nhng h¹n chÕ
®Õn møc thÊp nhÊt viÖc sö dông ®Êt ®ai vµ chÆt phá rõng ¶nh hëng ®Õn ®a
d¹ng sinh häc.

10
 §iÒu quan träng lµ sau khi quy ho¹ch ®îc phê duyÖt, vên quèc gia Ba
V× cÇn tæ chøc thùc hiÖn quy ho¹ch th«ng qua nh÷ng biÖn pháp, bíc ®i cô
thÓ. Các biÖn pháp nµy ®¶m b¶o r»ng du lÞch sinh thái ë Vên phát triÓn
m¹nh mÏ vµ ®a d¹ng sinh häc cña Vên kh«ng bÞ lµm tæn h¹i bëi khách du
lÞch vµ ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Ho¹t ®éng du lÞch sinh thái cũng híng ®Õn
môc tiêu t¹o thêm viÖc lµm cho c d©n quanh Vên, t¨ng thêm thu nhËp cho
Vên vµ các x· vùng ®Öm, ®¶m b¶o sù phát triÓn bÒn v÷ng du lÞch sinh thái
trong khu vùc.
KÕ ho¹ch b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vên quèc gia Ba V× ph¶i phù hîp
víi các ch¬ng tr×nh b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña quèc gia vµ ®iÒu kiÖn
tù nhiên, kinh tÕ, x· héi cña Vên vµ vùng ®Öm. KÕ ho¹ch hµnh ®éng b¶o tån
®a d¹ng sinh häc nh»m ®a ra nh÷ng biÖn pháp thÝch hîp vµ tÝnh x· héi hoá
cao.
4.3.3.2. T¨ng cêng sù tham gia cúa ngêi d©n vµo du lÞch sinh thái vµ b¶o
tån ®a d¹ng sinh häc.
Ho¹t ®éng du lÞch ë vên quèc gia Ba V× lµ du lÞch bÒn v÷ng nh»m c©n
b»ng gi÷a phát triÓn du lÞch, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ phát triÓn kinh tÕ -
x· héi các x· vùng ®Öm. §Ó ®¹t ®îc sù c©n b»ng trên, bên c¹nh viÖc më réng
khai thác hîp lý, có hiÖu qu¶ các ®iÓm, các tuyÕn tham quan du lÞch
ph¶i khuyÕn khÝch sù tham gia cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Ó ®a d¹ng hoá s¶n
phȁm du lÞch, t¨ng sù hÊp dȁn ®èi víi khách du lÞch. Ngêi d©n có thÓ tham
gia vµo nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ sau ®©y:
 Ngêi d©n tham gia x©y dùng quy ho¹ch phát triÓn du lÞch sinh thái vµ
kÕ ho¹ch hµnh ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Trong quá tr×nh
x©y dùng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch b¶o tån ®a d¹ng sinh häc chÝnh quyÒn
®Þa ph¬ng, vên quèc gia Ba V× vµ các doanh nghiÖp cÇn phèi hîp
chÆt chÏ víi ngêi d©n tõ kh©u lËp ®Õn kh©u tæ chøc thùc hiÖn vµ giám
sát viÖc thùc hiÖn quy ho¹ch, kÕ ho¹ch.
 Tham gia qu¶n lý các c¬ së lu tró ë ®Þa ph¬ng, ®a ®ón khách, phôc vô
n¬i ¨n nghØ cho khách, tæ chøc các dÞch vô vui ch¬i gi¶i trÝ cho du

10
 khách. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy chñ yÕu ®îc thùc hiÖn trên ®Þa bµn các
x·, các b¶n ngêi Mêng, Dao.
 Tham gia các ho¹t ®éng v¨n hóa, v¨n nghÖ phôc vô khách du lÞch díi
h×nh thøc phèi hîp cùng các doanh nghiÖp du lÞch hoÆc ngêi d©n tù tæ
chøc các ho¹t ®éng. Các ho¹t ®éng v¨n hoá, v¨n nghÖ mang nh÷ng nÐt
®Æc trng ®Æc s¾c cña ngêi Mêng, ngêi Dao võa có kh¶ n¨ng thu hót
khách du lÞch võa qu¶ng bá v¨n hoá céng ®ång. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy
g¾n víi các truyÒn thuyÕt lÞch sö nh: S¬n Tinh, Thuý Tinh vµ g¾n víi
cuéc ®êi ho¹t ®éng cña chñ tÞch Hå ChÝ Minh.
 Tham gia các dÞch vô bán hµng thñ c«ng mü nghÖ, quµ lu niÖm cho
khách du lÞch, dÞch vô ¨n uèng gi¶i khát.
 Tham gia qu¶n lý rõng, b¶o vÖ các loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm. Vên
quèc gia Ba V× thùc hiÖn ph¬ng thøc giao ®Êt, giao rõng cho ngêi
d©n, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi d©n tham gia phát triÓn vèn rõng, b¶o
vÖ nguån gen.
Vên tiÕn hµnh kh¶o sát ®ánh giá vµ xác ®Þnh vÞ trÝ, ph¹m vi ranh giíi,
diÖn tÝch các ®iÓm du lÞch ®· có, ®ång thêi x©y dùng ph¬ng án sö dông m«i
trêng rõng ®Æc dông phôc vô du lÞch sinh thái cho tõng doanh nghiÖp,
tiÕn hµnh ®óng mèc, ph©n ®Þnh rõ ranh giíi trên b¶n ®å vµ thùc ®Þa ®Ó tr×nh
cÊp có thȁm quyÒn phê duyÖt, t¹o ®iÒu kiÖn cho các doanh nghiÖp ®¨ng ký
thuê m«i trêng rõng ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái.
§èi víi các doanh nghiÖp ®ang nhËn khoán qu¶n lý b¶o vÖ m«i trêng
rõng cña vên quèc gia Ba V× ®Ó ho¹t ®éng du lÞch sinh thái, cÇn ph¶i
x©y dùng ®Ò án tæ chøc kinh doanh du lÞch sinh thái, thùc hiÖn c¾m b¶ng
mèc æn
®Þnh ngoµi thùc ®Þa, xác ®Þnh rõ néi dung ho¹t ®éng du lÞch sinh thái
theo híng phát triÓn bÒn v÷ng.
4.3.3.3. X©y dùng m« h×nh du lÞch sinh thái céng ®ång
Vên cÇn có biÖn pháp hő trî, gióp ®ì ngêi d©n x©y dùng các b¶n lµng
d©n téc Dao, Mêng ®Ó khách du lÞch tham quan t×m hiÓu truyÒn thèng
v¨n hoá céng ®ång. §iÒu ®ó nh»m t¹o ra sù ®a d¹ng các s¶n phȁm du lÞch vµ
qua
10
®ó t¨ng sù hÊp dȁn ®èi víi khách du lÞch. Các b¶n lµng d©n téc Dao
hay Mêng ph¶i héi tô ®îc nh÷ng ®Æc trng v¨n hoá, sinh thái vµ m«i trêng sinh
thái ®Ó khách du lÞch tham quan, t×m hiÓu. Các ho¹t ®éng hő trî cña Vên có
thÓ díi h×nh thøc ®µo t¹o, chuyÓn giao c«ng nghÖ hoÆc ®Çu t x©y dùng m«
h×nh. Tuy vËy, yÕu tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng ë ®©y vȁn lµ Vên ph¶i huy
®éng ®îc nguån lùc cña ®Þa ph¬ng vµ ®îc sù ñng hé cao cña ngêi d©n
(b¶ng 4.10).
B¶ng 4.10. Ph©n tÝch SWOT gi¶i pháp x©y dùng m«
h×nh du lÞch sinh thái céng ®ång
ThuËn lîi Khó kh¨n C¬ héi Thách thøc
- Vên quèc gia - Tr×nh ®é d©n trÝ - Trong thêi gian - ChÞu sù c¹nh
Ba V×, các c«ng ty thÊp. tíi, du lÞch phát tranh quyÕt liÖt
du lÞch hő trî vÒ - NhËn thøc c¶u triÓn m¹nh mÏ, trên thÞ trêng du
vèn, nh©n lùc. nhiÒu ngêi d©n lîng khách du lÞch
- ChÝnh quyÒn ®Þa cßn h¹n chÕ lÞch t¨ng cùng víi - Ngêi d©n cha
ph¬ng ñng hé - H¹ tÇng c¬ së du sù më cöa héi có thói quen, kinh
- ViÖt Nam gia lÞch yÕu kÐm nhËp vµ ®êi sèng nghiÖm lµm du
nhËp WTO, lîng - Sù hő trî cña gia t¨ng. lÞch céng ®ång
khách du lÞch níc vên quèc gia Ba - Nguån vèn ®Çu - H¹ tÇng c¬ së
ngoµi sÏ t¨ng V×, c«ng ty du lÞch t trong níc vµ yÕu kÐm ®ßi hái
- Ngêi d©n các x· ®èi víi các x· ngoµi níc t¨ng ®Çu t lín
vùng ®Öm có cha ®¹t hiÖu qu¶ nhanh. - Du lÞch có nguy
truyÒn thèng ®oµn cao - Các c«ng ty níc c¬ g©y « nhiÔm
kÕt, sinh ho¹t céng - ThiÕu c¬ chÕ, ngoµi vµo ViÖt m«i trêng, tÖ n¹n
®ång chÝnh sách cÇn nam ®Ó ®Çu t vµo x· héi phát triÓn ë
- Các x· vùng ®Öm thiÕt. lĩnh vùc du lÞch. các x· vùng ®Öm.
có nÒn v¨n hoá ®Æc - N¨ng lùc tæ chøc,
s¾c cha ®îc khai qu¶n lý cña cán bé
thác. x· h¹n chÕ .
ThiÕu vèn ®Çu t
Nguån: Th¶o luËn nhóm nam, n÷ th«n Må §«i, x· V©n Hoµ, Ba V×, Hµ T©y,
ngµy 13 tháng 2 n¨m 2006.

10
4.3.3.4. §Çu t x©y dùng hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng
MÆc dù trong nh÷ng n¨m qua hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng cña Vên ®· ®îc
x©y dùng, c¶i t¹o n©ng cÊp. Mét sè tuyÕn ®êng míi ®îc x©y dùng nèi liÒn
các ®iÓm du lÞch víi nhau. Các doanh nghiÖp cßn x©y dùng nhiÒu con ®êng
du lÞch trong rõng, t¹o c¬ héi ®Ó du khách tham quan trong rõng. Các doanh
nghiÖp cũng x©y dùng nhiÒu khách s¹n, nhµ nghØ, c¬ së dÞch vô ¨n uèng, bÓ
b¬i, s©n khÊu biÓu diÔn nghÖ thuËt, héi trêng phôc vô héi nghÞ, héi th¶o. HÖ
thèng th«ng tin liên l¹c, ®iÖn, níc s¹ch cũng ®îc c¶i thiÖn. Tuy nhiên,
hÖ thèng các c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng kü thuËt cßn manh món, cha ®áp
øng
®îc nhu cÇu cña khách du lÞch vµ tèc ®é phát triÓn du lÞch trong nh÷ng n¨m
tíi. §Ó du lÞch sinh thái phát triÓn m¹nh mÏ, cÇn t¨ng cêng ®Çu t x©y dùng
c¬ së h¹ tÇng. Ngoµi vèn ng©n sách cña Vên, cÇn huy ®éng nguån vèn ®Çu t
tõ bên ngoµi th«ng qua các dù án kêu gäi ®Çu t vµo lĩnh vùc du lÞch. Nguån
vèn ®Çu t tËp trung x©y dùng ®ång bé các c«ng tr×nh phôc vô du lÞch, b¶o tån
®a d¹ng sinh häc.
4.3.3.5. X©y dùng m« h×nh qu¶n lý ho¹t ®éng du lÞch
§Õn nay, vên quèc gia Ba V× vȁn cha có mét m« h×nh qu¶n lý du lÞch
kÕt hîp víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc phù hîp. V× vËy, nghiên cøu x©y dùng
mét m« h×nh qu¶n lý ho¹t ®éng du lÞch trên c¬ së b¶o vÖ m«i trêng sinh thái
vµ phù hîp víi ®iÒu kiÖn phát triÓn míi cña Vên, có hiÖu qu¶ cao, h¹n chÕ
®Õn møc thÊp nhÊt ¶nh hëng tiêu cùc ®Õn hÖ sinh thái rõng hiÖn có lµ vÊn
®Ò bøc xóc. Vên cÇn tæ chøc x©y dùng m« h×nh qu¶n lý du lÞch sinh thái vµ
áp dông cho các doanh nghiÖp du lÞch ®ang ho¹t ®éng trong l©m phÇn cña V-
ên.
§ång thêi Vên cÇn x©y dùng quy chÕ qu¶n lý b¶o vÖ rõng, phát triÓn vèn
rõng vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh thái thèng nhÊt lµm c¬ së cho các doanh
nghiÖp thùc hiÖn.
Quy ®Þnh b¾t buéc các doanh nghiÖp du lÞch ph¶i áp dông hÖ
thèng qu¶n lý chÊt lîng theo tiêu chuȁn TQM (hÖ thèng qu¶n lý chÊt l-
10
îng toµn

10
diÖn) nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho các doanh nghiÖp. §©y ®îc coi
lµ tiêu chuȁn ®ánh giá hiÖu qu¶ cña các doanh nghiÖp vµ lµ c¬ së ®Ó khách
du lÞch lùa chän s¶n phȁm, dÞch vô tèt nhÊt cho m×nh.
4.3.3.6. T¨ng cêng b¶o vÖ tµi nguyên rõng vµ m«i trêng sinh thái
Muèn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, phát triÓn du lÞch sinh thái c¶ vÒ quy
m« vµ chÊt lîng cÇn ph¶i t¨ng cêng b¶o vÖ nguån tµi nguyên thiên nhiên vµ
b¶o vÖ m«i trêng. B¶o vÖ tµi nguyên vµ b¶o vÖ m«i trêng bao gåm: b¶o vÖ
m«i trêng vµ b¶o vÖ tµi nguyên rõng. B¶o vÖ m«i trêng gåm b¶o vÖ nguån
níc kh«ng ®Ó bÞ « nhiÔm, b¶o vÖ m«i trêng kh«ng khÝ, b¶o vÖ m«i trêng
sinh thái, thu gom rác th¶i, xö lý níc th¶i.
Nguån níc ë vên quèc gia Ba V× kh«ng chØ cung cÊp cho Vên mµ cho
c¶ vùng nên viÖc b¶o vÖ các nguån níc ë ®©y trong s¹ch có ý nghĩa hÕt søc
quan träng. Nguån níc cung cÊp cho Vên vµ cho các ®Þa ph¬ng trong vùng
chñ yÕu lµ níc ma vµ níc suèi trong khu vùc tõ cèt 400 ®Õn cèt 600. Do rõng
®Çu nguån ®îc b¶o vÖ gi÷ g×n hÇu nh nguyên ven nên ë khu vùc nµy thêng
xuyên có níc. Nguån níc dåi dµo ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sinh ho¹t cña Vên vµ
du lÞch phát triÓn. ViÖc phát triÓn du lÞch trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y trong Vên tuy kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn nguån níc, kh«ng g©y ra t×nh
tr¹ng thiÕu níc côc bé nhng có ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn chÊt lîng nguån níc.
ë mét sè ®o¹n suèi, hå thêng xuyên có ®«ng khách du lÞch t¾m, níc bÞ d¬
bȁn. Nguån níc th¶i cña các doanh nghiÖp vµ du khách cũng lµ mét tác nh©n
lµm cho nguån níc có thÓ bÞ ¶nh hëng kh«ng tèt. Do vËy, vên quèc
gia Ba V× cũng sím có biÖn pháp tuyên truyÒn, giáo dôc cho céng ®ång ý thøc
b¶o vÖ gi÷ g×n nguån níc trong s¹ch. Các doanh nghiÖp du lÞch cÇn có biÖn
pháp b¶o vÖ nguån níc trong ph¹m vi doanh nghiÖp kinh doanh, ®Æc
biÖt kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn dßng ch¶y cña các suèi ®Ó níc tiêu thoát dÔ
dµng.
§Æc biÖt, kh«ng t¹o ra nh÷ng n¬i chøa níc kh«ng ®¶m b¶o sù lu th«ng cña
nguån níc.

10
 Các doanh nghiÖp du lÞch x©y dùng các c«ng tr×nh kiÕn tróc sÏ lµm thay
®æi ®Þa h×nh vèn có trong vùng, v× vËy các doanh nghiÖp cÇn ph¶i h¹n chÕ tèi
®a các ho¹t ®éng lµm thay ®æi ®Þa h×nh, cÇn tËn dông ®Þa h×nh s½n có ®Ó x©y
dùng c«ng tr×nh, h¹n chÕ viÖc san, g¹t ®Êt t¹o mÆt b»ng x©y dùng. Các c«ng
tr×nh x©y dùng chØ ®îc san g¹t ®Êt khi thËt cÇn thiÕt. §èi víi các khu vùc x©y
dùng trên sên dèc, khi x©y dùng c«ng tr×nh ph¶i lµm x©y kÌ ch¾n ®Êt vµ có
biÖn pháp chèng sôt lë cho các m¬ng thu níc.
Rác th¶i lµ mét nguyên nh©n dȁn ®Õn « nhiÔm m«i trêng trong Vên.
Rác th¶i trong Vên bao gåm rác th¶i sinh ho¹t cña c«ng nh©n viên cña Vên
vµ các doanh nghiÖp du lÞch, rác sinh ho¹t do khách du lÞch mang tõ n¬i khác
®Õn, rác th¶i cña nh÷ng ngêi lµm dÞch vô, bu«n bán. Ngoµi ra, cßn mét lîng
rác th¶i khá lín ®ó lµ rác th¶i x©y dùng. Các doanh nghiÖp x©y dùng các c«ng
tr×nh ®· th¶i ra mét lîng lín phÕ liÖu x©y dùng nh g¹ch, ®á, xi m¨ng,
gő vôn… §Õn nay cha thèng kê ®îc khèi lîng rác th¶i trong mét ngµy nhng
có thÓ nhËn thÊy vµo mùa du lÞch, khách tham quan ®Õn ®«ng vµ mùa
x©y dùng th× lîng rác th¶i ra khá lín. Nh÷ng ngµy khách du lÞch Ýt th× lîng
rác th¶i Ýt, chñ yÕu lµ rác sinh ho¹t. Tuy nhiên, hiÖn nay viÖc qu¶n lý rác
th¶i ë vên quèc gia Ba V× vȁn cha lµ tèt. Khách du lÞch vȁn cßn vøt rác mét
cách tuú tiÖn, gÆp ®©u vøt ®ó, vøt xuèng suèi hoÆc vøt vµo rõng. Do vËy,
rác th¶i ph¶i ®îc thêng xuyên thu gom vµ ®a vÒ xö lý hîp vÖ sinh. T¹i các
khu vui ch¬i gi¶i trÝ, các tuyÕn ®êng du lÞch cÇn ®Æt nh÷ng thùng ®ùng rác ®Ó
khách du lÞch có n¬i bá rác th¶i. Nh÷ng thùng rác nµy cũng ®îc thêng xuyên
thu dän vµ ®îc ®a ®Õn n¬i xö lý hîp vÖ sinh. §Ó ®¶m b¶o cho m«i trêng s¹ch
sÏ, Vên cÇn có kÕ ho¹ch giám sát m«i trêng th«ng qua viÖc kiÓm tra ®Þnh
kú các nguån g©y tác ®éng m«i trêng ®Æc biÖt lµ kiÓm tra viÖc xö lý
níc th¶i, rác th¶i cña các doanh nghiÖp du lÞch.
Các doanh nghiÖp ®ȁy nhanh tèc ®é x©y dùng các c«ng tr×nh sÏ lµm mÊt
rõng, tiÕng ån x©y dùng, ho¹t ®éng cña du khách ¶nh hëng ®Õn: các
lo¹i

10
®éng vËt trong rõng (lµm chóng sî h·i bá n¬i c tró, thay ®æi tËp tÝnh,...); các
loµi thùc vËt (hái hoa, bÎ cµnh, dȁm ®¹p, lÊy phong lan, ghi kh¾c tên lên c©y
gő,…). Các nguy c¬ « nhiÔm ®Êt, níc, kh«ng khÝ ¶nh hëng tíi hÖ sinh thái
cña vên. Các nhu cÇu hëng thô thùc phȁm vµ ®Æc s¶n, ®å lu niÖm cña khách
du lÞch có ¶nh hëng ®Õn ®a d¹ng sinh häc cña Vên, khuyÕn khÝch các hµnh vi
x©m h¹i ®Õn ®a d¹ng sinh häc. Do ®ó, cÇn có biÖn pháp qu¶n lý chÆt chÏ
quá tr×nh x©y dùng các c«ng tr×nh, h¹n chÕ tiÕng ån. Vên cÇn híng dȁn vµ
tuyên truyÒn n©ng cao nhËn thøc cña khách du lÞch vÒ b¶o vÖ m«i trêng
sinh thái.
Vên cÇn thiÕt lËp hÖ thèng mèc giíi xác ®Þnh l©m phÇn cña toµn
bé vên quèc gia trên tæng diÖn tÝch cña Vên. Ranh giíi cña ph©n khu b¶o
vÖ nghiêm ngÆt cÇn có các tr¹m canh gác, cßn các diÖn tÝch rõng ph©n bè,
ph©n tán, gÇn các khu d©n c… tiÕn hµnh khoán qu¶n lý b¶o vÖ cho các hé gia
®×nh, các doanh nghiÖp kinh doanh du lÞch.
X©y dùng míi hÖ thèng chßi canh löa rõng vµ hÖ thèng cÊp dù báo cháy
rõng, các hÖ thèng tr¹m b¶o vÖ rõng, các thiÕt bÞ ph¬ng tiÖn phßng cháy,
ch÷a cháy vµ s©u bÖnh h¹i rõng. Nguy c¬ cháy rõng ®Æc biÖt vµo nh÷ng
mùa kh« hanh vµ do nh÷ng ho¹t ®éng du lÞch nh löa tr¹i, v× vËy cÇn có biÖn
pháp ng¨n chÆn. Các khu vui ch¬i, gi¶i trÝ b¾t buéc ph¶i tu©n thñ các quy ®Þnh
vÒ phßng cháy, ch÷a cháy. Khi tæ chøc löa tr¹i ph¶i có sù giám sát chÆt chÏ
cña các nh©n viên.
X©y dùng các b¶ng néi quy b¶o vÖ rõng t¹i các ®iÓm ng· ba ®êng,
nh÷ng n¬i tiÕp giáp khu d©n c, n¬i cöa rõng, các tr¹m qu¶n lý b¶o vÖ nh»m
giáo dôc cho ngêi d©n ý thøc, trách nhiÖm b¶o vÖ rõng.
T¹i các ph©n khu b¶o vÖ nghiêm ngÆt, phôc håi sinh thái, cÇn x©y
dùng néi quy riêng theo quy chÕ b¶o vÖ vên quèc gia. Néi quy nµy bao gåm
nh÷ng quy dÞnh chñ yÕu sau ®©y:
- Nghiêm cÊm mäi ho¹t ®éng lµm ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng tù nhiên cña
®éng thùc vËt rõng.

10
 - Nghiêm cÊm chÆt c©y, ®èt phá các lo¹i thùc vËt rõng.
- Nghiêm cÊm mäi ho¹t ®éng lµm thay ®æi thµnh phÇn, cÊu tróc cña
khu rõng, ph¶i tu©n thñ mäi quy chÕ b¶o vÖ rõng quèc gia.
- Nghiêm cÊm d©n c canh tác trong ph¹m vi ranh giíi vên.
- Thùc hiÖn ®Çy ®ñ, nghiêm tóc néi quy cña vên quèc gia vÒ các ho¹t
®éng du lÞch, vÒ nghiên cøu khoa häc vµ các ho¹t ®éng khác ®· ®îc quy ®Þnh.
- Khách tham quan Vên ph¶i theo sù híng dȁn cña cán bé qu¶n lý, ra
vµo ph©n khu nghiêm ngÆt ph¶i ®îc phÐp, tuyÖt ®èi cÊm các ho¹t ®éng ¶nh
hëng ®Õn c¶nh quan vµ ®éng thùc vËt rõng.
X©y dùng néi quy cho các khu du lÞch sinh thái, gåm các quy ®Þnh sau ®©y:
- Khách du lÞch ®îc phÐp tham quan du lÞch, vui ch¬i gi¶i trÝ, c¾m tr¹i
trên mét sè ®Þa ®iÓm ®· ®îc Vên quy ®Þnh.
- §îc phÐp trång rõng b»ng các lo¹i c©y b¶n ®Þa ®Ó phñ xanh ®Êt
vµ t¨ng vÎ ®ep cña các c¶nh quan cña Vên.
- Nghiêm cÊm ®èt löa, ch¨n th¶ gia sóc.
* Tæ chøc b¶o vÖ rõng
- Lùc lîng nßng cèt lµm c«ng tác b¶o vÖ rõng lµ ®éi kiÓm l©m
cña Vên ®óng t¹i các tr¹m. Các nh©n viên kiÓm l©m cña Vên kh«ng chØ
lµm nhiÖm vô b¶o vÖ rõng mµ cßn híng dȁn, giíi thiÖu víi khách du lÞch vÒ
Vên vµ trách nhiÖm b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, b¶o vÖ m«i trêng sinh thái.
Vên cÇn bè trÝ các nh©n viên kiÓm l©m t¹i các ®iÓm tham quan tËp trung
®«ng khách du lÞch. Các tr¹m kiÓm l©m có kÕ ho¹ch phèi hîp chÆt chÏ
víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, vËn ®éng các tæ chøc x· héi, các Giµ Lµng,
Trëng B¶n cùng tham gia, thùc hiÖn ph¬ng ch©m toµn d©n tham gia b¶o vÖ
rõng vµ trång rõng. QuyÒn lîi cña ngêi tham gia ph¶i ®îc quy ®Þnh cô thÓ vµ
g¾n víi kÕt qu¶ c«ng viÖc. Vên ph¶i cam kÕt ®¶m b¶o quyÒn lîi cho
nh÷ng ngêi
Tæ chøc các líp tuyên truyÒn vËn ®éng phæ biÕn néi quy b¶o vÖ rõng,
®Ó tõng th«n b¶n hiÓu rõ ý nghĩa, môc ®Ých vµ lîi Ých cña viÖc b¶o tån ®a
d¹ng sinh häc, có h×nh thøc khen thëng rõ rµng.

10
 - X©y dùng hÖ thèng ®êng b¨ng c¶n löa, x©y dùng ®êng b¨ng xanh b»ng
các loµi c©y thêng xanh, sinh trëng nhanh, có kh¶ n¨ng chèng chÞu löa rõng.
- TÝch cùc tuyên truyÒn n©ng cao d©n trÝ trong viÖc b¶o vÖ, phát
triÓn m«i trêng sinh thái Vên quèc gia Ba V× ®èi víi céng ®ång c d©n
®Þa ph¬ng vµ khách du lÞch.
4.3.3.7. §¶m b¶o c«ng b»ng vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a ®Þa ph¬ng, vên quèc
gia Ba V× vµ các doanh nghiÖp du lÞch.
Sù phát triÓn bÒn v÷ng chØ ®îc thùc hiÖn trên c¬ së ®¶m b¶o sù c«ng
b»ng vÒ lîi Ých vµ tÝnh trách nhiÖm cao cña các bên liên quan. V× vËy, vên
quèc gia Ba V× cÇn thiÕt lËp sù b×nh ®¼ng vÒ lîi Ých gi÷a Vên, các
doanh nghiÖp du lÞch vµ ®Þa ph¬ng vùng ®Öm. Lîi Ých cña các bên ph¶i
g¾n víi trách nhiÖm trong viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®îc thùc hiÖn theo
nguyên t¾c minh b¹ch, c«ng khai vµ thëng ph¹t nghiêm minh. CÇn có quy
®Þnh tý lÖ trÝch lîi nhuËn du lÞch sinh thái dùng cho viÖc b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc cña Vên. Các doanh nghiÖp du lÞch ph¶i ®óng góp vµo b¶o tån ®a
d¹ng sinh häc.
4.3.3.8. §µo t¹o nguån nh©n lùc cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ phát triÓn
du lÞch sinh thái bÒn v÷ng.
Nguån nh©n lùc có chÊt lîng cao lµ mét yÕu tè quan träng ®¶m
b¶o cho sù phát triÓn du lÞch vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë vên quèc gia Ba
V×. Vên cÇn phèi hîp víi các doanh nghiÖp du lÞch, các ®Þa ph¬ng më các
líp tËp huÊn trang bÞ kiÕn thøc vÒ du lÞch sinh thái vµ ®a d¹ng sinh häc. Các
líp tËp huÊn ®îc tæ chøc t¹i Vên vµ t¹i các x· vùng ®Öm. §èi tîng tham gia
tËp huÊn lµ cán bé, nh©n viên cña Vên, cña các doanh nghiÖp du lÞch, cán bé
vµ ngêi d©n các x· vùng ®Öm. Néi dung tËp huÊn cÇn phù hîp víi tr×nh ®é
nhËn thøc, vÞ trÝ cña các ®èi tîng tham gia, ng¾n gän, dÔ hiÓu. Vên,
các doanh nghiÖp du lÞch vµ các x· cö ngêi ®i ®µo t¹o vÒ b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc cũng nh tæ chøc các ®ît tham quan các m« h×nh du lÞch sinh thái lµm
tèt viÖc b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc.

11
4.3.3.9. Phát triÓn kinh tÕ, x· héi vïng ®Öm
Phát triÓn kinh tÕ - x· héi các x· vùng ®Öm lµ mét gi¶i pháp lín, mang
tÝnh l©u dµi nh»m thùc hiÖn môc tiêu phát triÓn du lÞch sinh thái bÒn v÷ng vµ
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Các x· vùng ®Öm cÇn tËp trung n©ng cao nhËn
thøc vµ ý thøc trách nhiÖm cho ngêi d©n ®èi víi sù phát triÓn cña vên quèc
gia Ba V×, coi Vên lµ mét bé phËn kh«ng tách rêi trong quá tr×nh phát
triÓn. Ngoµi viÖc phát triÓn các ch¬ng tr×nh x· héi nh xoá ®ói gi¶m nghÌo,
giáo dôc, ch¨m sóc søc kháe th× viÖc n©ng cao thu nhËp vµ møc sèng cho ngêi
d©n lµ vÊn ®Ò có ý nghĩa quan träng ®Ó b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. HiÖn nay,
thu nhËp cña ngêi d©n các x· vùng ®Öm cßn thÊp, ®iÒu nµy ®· dȁn ®Õn
mét sè ngêi t×m kiÕm thu nhËp b»ng cách vµo rõng khai thác tµi nguyên sinh
häc. V× vËy, n©ng cao thu nhËp bÒn v÷ng cho ngêi d©n vùng ®Öm lµ mét
vÊn ®Ò bøc bách nh»m b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë vên quèc gia Ba V×.
C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña các x· vùng ®Öm th× ph¬ng híng
n©ng cao thu nhËp cho ngêi d©n lµ: N©ng cao giá trÞ kinh tÕ trên c¬ së khai
thác hîp lý nguån tµi nguyên ®Êt ®ai vµ lao ®éng trên, phát triÓn nh÷ng c©y
con có giá trÞ kinh tÕ phôc vô cho các khu du lÞch vµ thÞ trêng, ®a d¹ng hoá
ngµnh nghÒ trên c¬ së chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo híng s¶n xuÊt hµng
hoá, gi¶m tý träng n«ng nghiÖp vµ n©ng cao tý träng khu vùc phi n«ng
nghiÖp trong ®ó chó träng phát triÓn du lÞch vµ dÞch vô, các ngµnh nghÒ tiÓu
thñ c«ng nghiÖp.
Các gi¶i pháp n©ng cao thu nhËp cho ngêi d©n vùng ®Öm lµ:
 Phát triÓn s¶n xuÊt lóa níc víi tr×nh ®é th©m canh cao h¬n.
 Phát triÓn m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp.
 Phát triÓn vên rõng, trang tr¹i kÕt hîp du lÞch sinh thái.
 Phát triÓn nghÒ ch¨n nu«i gia sóc, ®Æc s¶n phôc vô khách du lÞch
vµ thÞ trêng.
 KhuyÕn khÝch phát triÓn du lÞch céng ®ång.
 Më réng các ho¹t ®éng dÞch vô, nhÊt lµ các lo¹i h×nh dÞch vô du
lÞch nh ¨n uèng, khách s¹n, nhµ nghØ.

11
 KÕt LUËn

Phát triÓn ®u lÞch sinh thái g¾n víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®·
®îc triÓn khai t¬ng ®èi tèt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë vên quèc gia Ba
V×. Trong nh÷ng n¨m tíi, cùng víi sù phát triÓn kinh tÕ - x· héi, thu nhËp,
møc sèng cña ngêi d©n cũng ®îc n©ng cao, ®Æc biÖt lµ ViÖt Nam ®· trë
thµnh thµnh viên chÝnh thøc cña tæ chøc Th¬ng M¹i ThÕ Giíi th× du lÞch sÏ
cµng có c¬ héi phát triÓn. Vên quèc gia Ba V× n»m trong chuői các khu du
lÞch phÝa t©y thñ ®« Hµ Néi cũng sÏ có thêm nhiÒu c¬ héi ®Ó phát triÓn du lÞch
sinh thái. Kinh nghiÖm phát triÓn du lÞch sinh thái vµ b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc trong nh÷ng n¨m võa qua sÏ gióp cho Vên tæ chøc tèt h¬n viÖc
phát triÓn du lÞch vµ b¶o tån tromg nh÷ng n¨m tíi.
MÆc dù ®· có nhiÒu nő lùc nhng du lÞch sinh thái ë vên quèc gia Ba
V× cha phát triÓn xøng víi tiÒm n¨ng vèn có. Các ho¹t ®éng du lÞch sinh thái
®· có nh÷ng ¶nh hëng kh«ng tèt nhÊt ®Þnh ®Õn viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh
häc cña Vên. Vȁn cßn nh÷ng hµnh vi x©m h¹i ®a d¹ng sinh häc cña ngêi
d©n vùng ®Öm vµ cña khách du lÞch. Nh÷ng nguyên nh©n chÝnh lµ nhËn thøc
cña céng ®ång vÒ phát triÓn du lÞch sinh thái vµ b¶o tån da dang sinh häc cßn
h¹n chÕ, thu nhËp cña ngêi d©n các x· vùng ®Öm cßn thÊp, có nh÷ng bÊt cËp
trong qu¶n lý nh cha có sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a Vên víi các x·
vùng
®Öm vµ các doanh nghiÖp lµm du lÞch.
§Ó phát triÓn du lÞch sinh thái nhng kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn b¶o tån
®a d¹ng sinh häc, cÇn ph¶i thùc hiÖn nhiÒu biÖn pháp khác nhau. Các biÖn
pháp có mèi liên hÖ h÷u c¬ víi nhau vµ hő trî nhau nên ph¶i thùc hiÖn
mét cách ®ång bé.

11
 KIÕn nGhÞ

Vên quèc gia Ba V× cÇn x©y dùng kÕ ho¹ch nghiên cøu vµ ®µo
t¹o chuyên gia khoa häc c«ng nghÖ cho nhng n¨m tíi. TriÓn khai các ®Ò
tµi nghiên cøu híng vµo phôc vô phát triÓn du lÞch sinh thái bÒn v÷ng vµ
nhiÖm vô b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
KÕ ho¹ch nghiên cøu khoa häc cña vên quèc gia Ba V× ph¶i mang tÝnh
toµn diÖn vµ tÝnh thùc tiÔn cao, áp dông có hiÖu qu¶ vµo thùc tÕ. KÕ ho¹ch nµy
®îc x©y dùng trên c¬ së kÕ thõa các s¶n phȁm cña các c«ng tr×nh nghiên cøu
tríc ®©y ®ång thêi ph¶i ®áp øng ®îc sù phát triÓn cña Vên. Các ®Ò tµi, các
c«ng tr×nh nghiên cøu nên g¾n liÒn víi các ho¹t ®éng cña Vên.
Vên quèc gia Ba V× cÇn thùc hiÖn chÝnh sách khuyÕn khÝch sù
tham gia nghiên cøu khoa häc cña các cán bé, nh©n viên, ®ång thêi më réng
sù hîp tác víi các: nhµ khoa häc, các trêng ®¹i häc, các viÖn nghiên
cøu trong vµ ngoµi níc nh»m n©ng cao n¨ng lùc nghiên cøu khoa häc cña
Vên. CÇn xóc tiÕn x©y dùng tËp san giíi thiÖu Vên vµ ®a các c«ng tr×nh
nghiên cøu lên m¹ng Internet.

11
 TµI LIÖU tham kh¶O

1. Bé Khoa Häc C«ng NghÖ vµ M«i Trêng (2002), Ch¬ng tr×nh n©ng cao
nhËn thøc §a d¹ng sinh häc giai ®o¹n 2001- 2010. Nhµ xuÊt b¶n Khoa
Häc Kü ThuËt Hµ Néi (2005).
2. Bé N«ng NghiÖp vµ Phát TriÓn N«ng Th«n (1997), Q§ 1707/NN - TCCB
(Q§ ngµy 18/18/1997) cña bé tróng Bé N«ng NghiÖp vµ Phát TriÓn N«ng
Th«n vÒ viÖc quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tæ chøc bé
máy vòn quèc gia Ba V×.

3. Bé Tµi nguyên M«i trêng, Báo cáo diÔn biÕn m«i tròng ViÖt Nam (2005).

4. C«ng ty du lÞch Ao Vua (2005): Báo cáo kÕt qu¶ kinh doanh tù n¨m 2000
®Õn 2005

5. C«ng ty du lÞch Khoang Xanh - Suèi Tiên (2005): Báo cáo kÕt qu¶
kinh doanh tù n¨m 2000 ®Õn 2005.

6. C«ng ty du lÞch Suèi M¬ (2005): Báo cáo kÕt qu¶ kinh doanh tù n¨m 2000
®Õn 2005

7. Lê TrÇn ChÊn vµ ngk (1993): “Th¶m thùc vËt Hµ T©y vµ ®Æc trng c¬ b¶n
hÖ thùc vËt Ba V×”, T¹p chÝ M«i trêng Tµi nguyên Hµ T©y, tr.60 - 63
8. NguyÔn V¨n Ch¬ng, NguyÔn §øc Kháng, Vòn quèc gia Ba V×, nh÷ng
nh©n tè tù nhiên vµ kinh tÕ x· héi. Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp (1998).

9. Ph¹m Ngäc §¨ng, Báo cáo thiÕt kÕ quy ho¹ch tái thiÕt khu nghØ v-
òn quèc gia Ba V×. Báo cáo dù án quy ho¹ch vên quèc gia Ba V× (1997).

10. Vũ §×nh HiÕu (2006), §a d¹ng sinh häc vµ C«ng tác b¶o tån §a
d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam. Báo cáo t¹i héi nghÞ tæng kÕt ®ánh giá sù
tham gia cña ngêi d©n víi b¶o tån ®a d¹ng sinh häc – Cóc Ph¬ng
(8/2006).
11. NguyÔn Quèc Hu©n (2004), Dù án ®Çu t Vòn quèc gia Ba V×.

11
12. Phùng TiÕn Huy (1999), VÊn ®Ò qu¶n lý bÒn v÷ng rùng ®Æc dông Vòn
quèc gia Ba V×. Dù án qu¶n lý bÒn v÷ng vên quèc gia Ba V×.

13. NguyÔn §øc Kháng vµ Céng sù (1993), §iÒu tra tæ thµnh thùc vËt rùng
nói cao Ba V×. Báo cáo khoa häc vên quèc gia Ba V×.

14. Vũ §¨ng Kh«i (2005), Mét sè gi¶i pháp phát triÓn du lÞch sinh thái
vµ b¶o tån vòn quèc gia Ba V× vµ vùng phô cËn. LuËn v¨n th¹c sü khoa
häc l©m nghiÖp trêng ®¹i häc Bách Khoa Hµ Néi (2004).
15. Lê V¨n Lanh (2001), Du lÞch sinh thái.

16. Ph¹m Trung L¬ng (2002), Du lÞch sinh thái: Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ
thùc thùc tiÔn phát triÓn ó ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n Giáo dôc, Hµ Néi.

17. Phßng Tµi chÝnh vµ KÕ ho¹ch huyÖn Ba V× (2004), KÕt qu¶ doanh
thu du lÞch Vòn quèc gia Ba V×. Báo cáo tæng kÕt n¨m 2004 cña uý ban
nh©n d©n huyÖn Ba V×.
18. §ő V¨n Quang vµ §ő Kh¾c Thµnh (2003), §Ò án sŭ dông m«i tròng rùng
®Æc dông ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái vµ giáo dôc híng nghiÖp
t¹i Vòn quèc gia Ba V×. §Ò án ®· ®îc ChÝnh Phñ phê duyÖt (2004).

19. NguyÔn Xu©n T©n (2002), Gi¶i pháp n©ng cao hiÖu qu¶ cña các lo¹i
h×nh du lÞch sinh thái Vòn quèc gia Ba V×. Báo cáo héi nghÞ n©ng cao
n¨ng lùc qu¶n lý ®a d¹ng sinh häc vµ phát triÓn du lÞch ë các vên quèc gia
(8/2002).

20. Tæng Côc Du lÞch (2004), T¹p chÝ du lÞch ViÖt Nam. Sè tháng 6/2004.

21. §ő Kh¾c Thµnh (2005), Báo cáo tæng quan Vòn quèc gia Ba V×.

22. §ő Kh¾c Thµnh (2001), Tóm t¾t vÒ Vòn quèc gia Ba V×.

23. Thñ tíng ChÝnh phñ (2002), Phê duyÖt ®Ò án thÝ ®iÓm sŭ dông m«i
tròng rùng ®Æc dông ®Ó phát triÓn du lÞch sinh thái vµ giáo dôc h-
íng nghiÖp t¹i Vòn quèc gia Ba V×.

11
24. Vũ V¨n ThÞnh (2004), Thùc tr¹ng vµ gi¶i pháp n©ng cao thu nhËp
bÒn v÷ng cho các hé d©n téc thiÓu sè ó vùng ®Öm Vòn quèc gia Ba V×.
Dù án phát triÓn kinh tÕ x· héi vùng ®Öm vên quèc gia Ba V× (6/2004).
25. Trung t©m du lÞch sinh thái vµ Giáo dôc m«i trêng (2005), Báo cáo kÕt
qu¶ kinh doanh.

26. Uý ban nh©n d©n huyÖn Ba V× (1999), Quy ho¹ch tæng thÓ phát
triÓn huyÖn Ba V×. Dù án phát triÓn kinh tÕ x· héi huyÖn Ba V× (1999).

27. Võ Quý (2004), B¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc ó ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n Khoa
Häc Kü ThuËt Hµ Néi (2004).

28. Kreg Lindberg vµ Donal E. Hawkins (1999), Du lÞch sinh thái - híng dÉn
cho các nhµ lËp kÕ ho¹ch vµ qu¶n lý. Nhµ xuÊt b¶n Khoa Häc Kü ThuËt
(2002)

29. Masahysu Arai, Giáo dôc m«i tròng ó vòn quèc gia NhËt B¶n. Nhµ xuÊt
b¶n V¨n Hoá Th«ng Tin (2000).
30. Tatyana P. Soubbotina (2005), Kh«ng chØ lµ t¨ng tróng kinh tÕ. NhËp
m«n vÒ phát triÓn bÒn v÷ng. Nhµ xuÊt b¶n V¨n Hoá - Th«ng Tin (2005).

11