T3.AS REVOLUCIÓNS INDUSTRIAIS.

Coas revolucións liberais a burguesía conseguiu o poder político, non é unha casualidade nin un
capricho, necesítao para levar a cabo unha serie de transformacións económicas que cambiarán
radicalmente a vida da humanidade e que non eran posibles co poder absoluto do rei. As
transformacións son, en esencia, o paso do traballo manual á produción na fábrica. A revolución
industrial, que é como se chama este proceso, iníciase en Gran Bretaña, país que ten unhas
condicións idóneas para iso:
 realizou a revolución agrícola,
 é un sistema parlamentario,
 ten capitais,
 man de obra,
 fontes de enerxía,
 innovacións mecánicas, enxeñeiros,
 transportes desenvolvidos...

I. SIGNIFICADO DA REVOLUCION INDUSTRIAL.

1. Definición e evolución do termo.
O termo revolución industrial fai referencia ao conxunto de innovacións técnicas cuxa aplicación na
industria contribuíron a incrementar a produción económica.
O proceso tivo o seu inicio en Inglaterra, a partir dos anos de 1760- 1780, e deu lugar a un
aumento da produtividade do traballo humano, é dicir, na cantidade de bens (de trigo, de panos...)
que cada traballador podía producir nun tempo determinado.

Tradicionalmente a revolución industrial divídese en dúas fases, e así as imos a estudar:

a) A primeira revolución industrial é a que se dá a finais do XVIII e até mediados do século XIX.
b) A segunda revolución industrial dáse a finais do século XIX e principios do XX, nela aparecen a
electricidade e o petróleo como principais fontes de enerxía.

II.AS ORIXES DA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL BRITÁNICA.

Cara ás últimas décadas do século XVIII, a primeira revolución industrial produciuse en Gran
Bretaña ao darse cita un conxunto de factores que contribuíron a elevar o crecemento da demanda
de produtos industriais.
Os factores clave na revolución industrial inglesa foron: o aumento da poboación (revolución
demográfica) que xera man de obra e mercado exterior, a estabilidade do sistema político cunha
monarquía parlamentaria, o desenvolvemento do comercio, as transformacións agrarias (xeran
capital) e a innovación tecnolóxica

1. A revolución demográfica.
En Gran Bretaña, durante o século XVIII, produciuse un crecemento da poboación como
consecuencia dunha caída progresiva da mortalidade, debida, fundamentalmente, ás melloras na
alimentación (efecto da revolución agrícola) e nas condicións hixiénicas. Considérase que o
crecemento demográfico foi primeiro consecuencia dos cambios económicos (as transformacións

1
agrarias), pero tamén se acepta que se converteu nunha das causas da Revolución Industrial, ao
elevar o número de consumidores e de produtores.
2. A revolución agraria.
As transformacións agrarias, como acabamos de ver, contribuíron a alimentar a unha poboación en
crecemento e fixeron que fose posible a revolución industrial. Consistiron en aplicar novos
métodos de cultivo e en introducir modificacións na estrutura da propiedade da terra.
Sobre as modificacións nos métodos, o barbeito foi eliminado, introducíronse novos cultivos,
ampliouse a superficie cultivada e os rendementos por hectárea incrementáronse. Os barbeitos
suprimíronse aplicando un sistema de rotación cuatrienal de cultivo. Do catro follas da terra, dúas
plantábanse con cereais ou leguminosas. As outras dúas con tubérculos (patacas, nabos) e
forraxeras (alfalfa ou trevo). A introdución de tubérculos e forraxeras, como plantas nitrogenantes,
contribuían a enriquecer o chan e a incrementar a produción de forraxe. Por tanto, asegurábase a
alimentación da cabana gandeira cuxo estiércol, á súa vez, mellorou a fertilidade da terra. En
consecuencia, eleváronse os rendementos por hectárea e, por tanto, a produtividade dos
campesiños.
Todos estes cambios enmárcanse nun proceso de consolidación da gran propiedade, que resultou
prexudicial para o pequeno campesiño, afeito facer uso das terras comunais, das que obtiña bens
como leña para o seu fogar ou pasto para o seu gando. Estas terras comunais pasaron de poder ser
utilizadas polos veciños, a converterse en terras de propiedade privada. En efecto, o Parlamento
inglés acelerou a venda de terras comunais por medio das leis de cercamento (Enclosure Acts),
realizándose as maiores vendas entres 1760 e 1815.
Os novos propietarios cercaban as terras adquiridas, investían nelas, como empresarios que
buscan o máximo rendemento, e introducían os novos métodos de cultivo. A partir de 1830,
novas innovacións, como o uso de fertilizantes químicos ou da maquinaria agrícola, elevaron aínda
máis os rendementos.
Por último, debemos destacar os efectos causados pola revolución agraria para impulsar a
industrialización:
- Ao aumentar a produción de alimentos púidose abastecer a unhas cidades que estaban en
continuo crecemento.
- O movemento dos enclosures e a maior produtividade dos campesiños liberou ao campo de man
de obra e propiciou o éxodo rural ou emigración ás zonas urbanas e industriais.
- Por fin, dos beneficios obtidos polos grandes propietarios, podíase fornecer capital para
financiar a industrialización.

3. O desenvolvemento do comercio.
O comercio interior conseguiu facerse máis rápido e barato ao mellorarse a rede de transportes
(construción de estradas) e a rede fluvial de canles, que permitía o transporte de mercadorías
pesadas (carbón ou ferro) a uns custos máis baixos.
O comercio exterior foi outro dos desencadenamentos da revolucion industrial. O comercio inglés,
en efecto, mantívose en crecemento ao longo do século XVIII, destacando entre as mercancias os
tecidos de algodón.
Inglaterra importaba algodón da India e da EE.UU. para logo exportalo, agora convertido en tecido,
a América, Europa e a India. Este comercio posibilitou unha acumulacion de capital, unha reserva
de diñeiro, que podía investirse na industria.

2
4. O parlamentarismo
En Inglaterra o absolutismo monárquico tivo escasa relevancia debido ás revolucións de 1640 e
1688. Ao longo do século XVIII o Parlamento foi consolidándose. Este parlamentarismo mediatizou
en boa medida o labor dos reis, que na práctica viron limitados os seus poderes para asuntos tan
significativos como a votación de impostos.
O Parlamento era de carácter bicameral (Cámara dos Lores e Cámara dos Comúns) e foi respectado
e sostido tanto pola nobreza como pola burguesía

5. A mecanización e as novas fontes de enerxia.

Ao crecemento da demanda de produtos industriais había que responder aumentando a
produtividade na industria. Iso era posible introducindo cambios na mecanización e no emprego de
novas fontes de enerxía.
Inicialmente, estes enxeños seguían funcionando con forza humana ou coa forza da auga. Con todo,
a que permitiu elevar a produción dun modo inimaxinable foi a aplicación do vapor de auga, logro
obtido coa máquina de vapor patentada polo escocés James Watt en 1769.
A máquina de vapor comezou a utilizarse na produción de tecidos, logo na matalurxia e despois
aplicouse nos transportes: os barcos de vapor e o ferrocarril.

 A industria do algodón
A industria téxtil inglesa, desde mediados do século XVIII, foi en continuo crecemento. A materia
prima, o algodón, resultaba barata e procedía da India ou de EE.UU., das súas grandes plantacións
esclavistas.
Desde fins do século XVIII a máquina de vapor adaptouse ao fiado e ao tecido, o cal revolucionou
a este sector: a produción de tecidos de algodón ingleses multiplicouse por cen entre 1780 e 1850,
mentres que o número de traballadores na industria algodonera multiplicouse por sete. As
innovacións tecnolóxicas lograran revolucionar a produtividade da industria téxtil.

 A industrialización do ferro.
Os avances económicos que estaban a ter lugar en Inglaterra contribuíron a impulsar a demanda
de produtos de ferro, é dicir, da industria siderúrxica.
Os grandes fornos, onde se realizaba a fundición do mineral de ferro, necesitaban grandes
cantidades de carbón e por iso as empresas siderúrxicas concentrábanse preto dos xacementos
hulleros (Lancashire, Yorkshire, Terras Baixas de Escocia).
Con todo, a hulla non podía empregarse directamente nos altos fornos, era necesario convertela
previamente en coque (unha hulla destilada dos seus elementos sulfurosos),
A partir de 1840-1850 a demanda de produtos de ferro recibiu outro novo empuxe, que axudou a
consolidar esta industria, como consecuencia da construcción do ferrocarril, a mecanización dun
gran número de industrias, o rápido proceso de urbanización e o aumento dos gastos militares
polos Estados.

 Os novos transportes: o ferrocarril e a navegación a vapor.

Coa revolución industrial o comercio alcanzou un maior volume e iso esixiu unha renovación nos
medios de transporte. A aplicación da enerxía de vapor, tanto no transporte terrestre (o ferrocarril)
como no marítimo (o barco de vapor), permitiu dar o gran salto adiante.
O ferrocarril revolucionou o transporte pola súa capacidade de carga, rapidez e pola redución dos
custos do transporte. No sector mineiro xa viña utilizándose.

3
A construción de ferrocarrís esixiu grandes investimentos de capital. En Gran Bretaña os ferrocarrís
foron financiados por compañías privadas, que daban elevados intereses aos seus accionistas. Nos
demais países europeos, en cambio, o Estado fomentou a construción da rede facilitando axudas
financeiras ás empresas construtoras.

COMO SE FINANCIOU A I REVOLUCIÓN INDUSTRIAL?

Xa sabemos que a revolución industrial esixiu o investimento na industria de capitais ou recursos
monetarios, xerados por outros sectores económicos. O crecemento da industria, doutra banda, só
é posible se se incrementa e moderniza o seu capital fixo (os edificios e a maquinaria).
Considérase que, inicialmente, a principal achega de capital procedeu do aforro individual ou
familiar (autofinanciación sen necesidade de recorrer ao crédito)
Despois, os negocios cambiaron. As fábricas gañaron en tamaño, a maquinaria era máis sofisticada
e, en definitiva, o diñeiro necesario para crear unha empresa aumentou. Empezaba a ser necesario
facer uso doutros medios de financiamento. Os bancos, que xa existían antes da revolución
industrial, gañaron en importancia ao seguir cumprindo dúas principais funcións: gardar o diñeiro
dos aforradores e prestalo, a cambio dun interese, ás empresas.
Outra vía de financiación eran as sociedades anónimas. Ao fundar unha empresa, por exemplo,
siderúrxica, o seu capital dividíase en accións (ou participacións) para ser adquiridas por diferentes
accionistas. Moitos aforradores podían converterse en accionistas dunha sociedade, cuxos
beneficios eran logo repartidos en forma de dividendo entre os accionistas.

A súa vez a revolución industrial viuse favorecida por unha nova doutrina económica: o liberalismo
económico, un conxunto de teorías e de prácticas que viñeron consolidar o capitalismo como
sistema económico.
Os novos principios do liberalismo económico foron definidos, entre outros, polos pensadores
británicos Adam Smith (1723-1790), David Ricardo (1772-1823) e Thomas R. Malthus (1766-1834),
partidarios da libre contratación entre patróns e obreiros (que viña dar, na práctica, todas as
vantaxes aos primeiros) e da liberdade de comercio entre as nacións
Tamén condenaban calquera intervención do Estado na economía (nas cuestións sociais,
financeiras e empresariais). En definitiva, aínda que a revolución industrial trouxo consigo unha
mellora moi grande nas condicións de vida dos países occidentais, os seus primeiros pasos foron
pagados ao prezo de grandes sufrimentos da clase obreira. A non intervención do Estado na
economía deixaba as mans libres aos empresarios, actuando ante os seus traballadores sen ningún
tipo de restricións. Esta situación, con todo, orixinou graves inxustizas sociais, o que abriu as portas
ao nacemento do movemento obreiro.

IV. A SEGUNDA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL.

A partir de 1870, a revolución industrial vai entrar nunha nova fase. Estenderase xeograficamente
(por toda Europa, EE.UU. e Xapón), aparecerán novas fontes de enerxía, as industrias xa
mecanizadas ampliaranse e aparecerán outras novas.
Este período é coñecido historicamente co nome de segunda revolución industrial. A continuación,
trataremos as súas características.
1. A aparición de novas fontes de enerxía e as súas aplicacións industriais.
- A electricidade. Xa era coñecida, pero agora tratábase de producila en cantidades industriais, a
baixo prezo, e resolver o problema do seu transporte.

4
O abanico das súas aplicacións foi enorme: iluminación (en 1878, Edison ultima a súa lámpada de
filamento ou incandescente), sistemas de comunicación (telégrafo, teléfono e radio) e de
transporte (ferrocarril, tranvías eléctricos e o metro).
- O petróleo. Adquiriu importancia cando empezou a utilizarse como combustible nos medios de
transporte.
2. Os novos sectores industriais: a era do aceiro, a industria química, outros avances.
O panorama vai cambiar ao aparecer novos procedementos de obtención.
Na industria química, as investigacións neste campo deron lugar a novos produtos: abonos para a
agricultura, colorantes artificiais moi demandados pola industria téxtil, fabricación de explosivos (a
nitroglicerina, polo italiano Sobrero, e a dinamita, por Alfred Nobel) e produtos farmacéuticos.
Finalmente, debe lembrarse a invención do cinema, das máquinas de coser e de escribir,
e da bicicleta.
3. A concentración industrial.
Entre 1850 e 1900 o número de empresas estabilízase ou tende a diminuír, en cambio
a produción creceu. Houbo, en efecto, un proceso de concentración industrial que se explica por
dúas razóns:
 En primeiro lugar, polo mesmo progreso técnico, ao elevar o custo das máquinas utilizadas.
En principio, só as grandes empresas contaban con recursos para investir en novas
tecnoloxías, fronte ás dificultades en que se atopaban as empresas pequenas.
 En segundo lugar, para conseguir un aumento da produtividade do traballo e a consecuente
diminución do custo medio de cada unidade producida. Con iso lográbase conquistar novos
mercados e competir máis favorablemente neles nunha etapa na que a expansión colonial
estaba en boga.
Esa concentración podía facerse de forma horizontal ou ben vertical. Na primeira fusionábanse
empresas coa mesma actividade produtiva (por exemplo, o siderúrxico); na segunda integrábanse
empresas complementarias no proceso de produción (por exemplo, carbón, mineral de ferro e
siderurxía).
Xunto ao modelo de concentración que acabamos de ver, houbo outra de tipo financeiro, como o
trust e o cártel. No primeiro, diversas empresas decidían agruparse para ter unha administración
común; no segundo, as empresas seguían sendo independentes pero púñanse de acordo para fixar
un prezo de venda común.
Con todo, este proceso cara á concentración non debe facer esquecer que a empresa pequena,
onde había uns cuantos obreiros en torno ao empresario, seguía sendo a máis numerosa a comezos
do século XX, aínda que o seu peso na produción total diminuíra.

4. O avance da industrialización.
A mediados do século XIX, Gran Bretaña era a primeira potencia industrial en Europa; a segunda,
era Francia. A partir de 1860, a produción industrial alemá superaba á de Francia.
En 1890-1900, Alemaña estaba a piques de alcanzar á economía británica; á súa vez, a maioría dos
países europeos estaban xa industrializados (Austria-Hungría, Italia, España) ou ben daban comezo
á industrialización, como era o caso da Rusia zarista.
Se do ámbito económico europeo trasladámonos ao mundial, entre 1850 e 1900 obsérvase como
Europa vai perdendo a súa superioridade mentres EE.UU. converteuse na primeira potencia
mundial.
En GALICIA todos estes cambios na industria e economía durante o XIX non chegan a
triunfar. Fálase dun fracaso da industrialización en Galicia.
Durante Antigo Réxime existen actividades relacionadas co sector téxtil e a transformación

5
do ferro. Pero no século XIX estes sectores, en vez de modernizarse e avanzar, retroceden e
pérdese o papel económico que viñan desempeñando.
- O sector téxtil empregaba como materia prima o liño, elaborado con técnicas artesanais.
Ao contrario do que pasa en Inglaterra ou Cataluña, non se introducen sistemas fabrís: os talleres
non se transforman en fábricas, os teares manuais non se substitúen por mecánicos. En
consecuencia, non logrará competir cos produtos que se fabrican noutros puntos, sendo imposible
o desenvolvemento do sector.
- O sector siderúrxico galego transformaba o ferro nas numerosas ferrerías existentes. Delas saen
produtos para cubrir as necesidades da agricultura (sachos, reixas de arado,…). A falta de
investimentos para modernizar o sector, xunto coas dificultades para aprovisionarse de ferro e
carbón de boa calidade, fixeron que sucumbise ante a producción exterior, sobre todo a vasca.
- Os restantes sectores (madereiro, oleiros, encurtidos,…) sufriron un proceso similar: a
falta de modernidade fixo que, ou ben terminaran por desaparecer, ou ben quedasen reducidos a
ámbitos moi locais.

O MOVEMENTO OBREIRO.
Nos temas anteriores vimos como a burguesía conquistou o poder político e como realizou unha
impresionante transformación da economía e a sociedade. Unha das consecuencias máis
importantes é o fin da sociedade estamental e a súa substitución por unha sociedade de clases. A
burguesía industrial ten como lema o conseguir o maior beneficio ao menor custo. Pois ben, para
ampliar a súa competitividade e abaratar custos explotará aos obreiros que traballan nas súas
fábricas, someténdoos a duras e longas xornadas laborais a cambio dun salario miserable, non en
balde son os burgueses os que fan as leis. Aos poucos o proletariado (os obreiros) tomará
conciencia da súa explotación e empezarán a unirse para reclamar melloras á burguesía. Así, dúas
poderosas ideoloxías que terán un gran papel no século XX aparecen nestes momentos: o
anarquismo e o marxismo. O primeiro, cargado de idealismo, pretende a destrución do Estado, da
burguesía; o segundo, imitar aos burgueses e que os obreiros consigan o poder político a través
dunha revolución.

1. A NOVA SOCIEDADE: DA SOCIEDADE ESTAMENTAL Á SOCIEDADE CLASISTA.

Co triunfo do liberalismo e da industrialización foise impondo unha nova división social,

denominada sociedade de clases, na que as diferenzas entre as clases se derivarán da desigualdade
económica e non dos privilexios herdados ou adquiridos ao acceder ao estamento privilexiado. Así,
a antiga división estamental vai desaparecer, consolidándose, en cambio, unha sociedade clasista.
Por tanto, desaparecidas as trabas legais para o ascenso ou a mobilidade social dos individuos,
abriuse paso a unha sociedade aberta onde as posibilidades de promoción quedaban abertas a
todos, polo menos en teoría. A realidade, en cambio, foi outra.
As transformacións políticas e económicas do século XIX posibilitaron, inicialmente, a
formación dunha sociedade composta por dúas clases antagónicas que, coa difusión do marxismo,
tomarán as denominacións de burguesía e proletariado. A primeira era a clase dominante, a
clase alta, a que impulsara as novas formas económicas do sistema capitalista (empresarios da
industria ou do sector servizos). A segunda, a clase baixa ou clase obreira estaba formada polos
obreiros industriais que vivían exclusivamente dun salario. A conciencia de pertencer á mesma
estableceuse sobre unha identidade de intereses que ían en contra dos da clase burguesa ou
propietaria dos medios de produción. Aos poucos, os obreiros foron tomando conciencia dos
abusos da burguesía (empresarios) e decidiron protagonizar movementos de protesta contra esta

6
situación: aparecen as primeiras asociacións de obreiros ou sindicatos, as primeiras folgas, a
queima de máquinas consideradas responsables da falta de traballo...

2. AS DURAS CONDICIÓNS DE VIDA E DE TRABALLO DA CLASE OBREIRA.

A revolución industrial significou o aumento de poder da burguesía e a consolidación do

capitalismo, que tiña como doutrina a propia do liberalismo económico e social. Como xa sabemos,
esa doutrina defendía que o Estado non debía intervir nas cuestións económicas e sociais e debía
deixar que a empresa privada funcionase sen trabas nin impedimentos. Esta política abandonaba á
súa sorte aos traballadores e orixinaba profundas desigualdades e inxustizas. As condicións de
traballo dos obreiros dependían da vontade dos empresarios, que eran os que fixaban o horario de
traballo, o salario, o despedimento
Os resultados son moi coñecidos. A nova clase obreira comezou a súa andaina nunha situación
de explotación absoluta: a xornada laboral era de 12 a 14 horas diarias e os salarios eran
insuficientes para manter unha familia, o que obrigaba ao traballo de mulleres e nenos, por un
salario inferior ao dos homes.
As condicións de vida eran, así mesmo, moi duras: cando o traballador chegaba a casa tocáballe
vivir hacinado nun espazo reducido e en precarias condicións hixiénicas.

3. AS ORIXES DO MOVEMENTO OBREIRO BRITÁNICO: O LUDISMO, AS ASOCIACIÓNS DE

TRABALLADORES E O CARTISMO.

O ludismo. A primeira reacción dos obreiros foi oporse ao maquinismo, por consideralo
responsable do paro, dos baixos salarios e da explotación, porque agora é a máquina a que impón
os seus tempos e o traballador é o que se ten que adaptar á máquina. Artesáns e traballadores
rebelábanse contra as máquinas destruíndoas. Este movemento recibe o nome de ludismo
(polo de Ned Ludd, obreiro inglés que se puxo á fronte do movemento que, en 1811, emprendeu a
destrución violenta da maquinaria téxtil).
Ademais de en Inglaterra, as destrucións de máquinas alcanzaron a outros países europeos.
Primeiras asociacións
Ademais de permanecer á marxe das relacións de traballo entre empresarios e obreiros, o Estado
tamén tiña prohibido as asociación obreiras. As cousas foron cambiando. Inglaterra foi o primeiro
país en recoñecer o asociacionismo obreiro (1824). As primeiras asociacións que se crearon foron
as Sociedades de Socorro Mutuo, onde os mutualistas cotizaban para atender situacións de
accidente, enfermidade ou morte. En 1825 creáronse as asociacións de oficios ou Trade Unions,
nas que os obreiros dun mesmo oficio, dunha localidade, organizábanse para obter mellores
condicións de traballo. Por tanto, co nacemento das Trade Unions facía a súa aparición o
sindicalismo.
A loita pola participación política: o cartismo.
O movemento cartista tivo como obxectivo a mellora da condición obreira través da vía
parlamentaria. Se os traballadores constituían a maioría da poboación, pensábase que reformando
a lei electoral poderíase conseguir desde o Parlamento as necesarias medidas de reforma social.
Con ese obxectivo, en 1838, a Asociación de Traballadores de Londres redactou a Carta do Pobo
con peticións de tipo político, para avanzar cara á democratización do Estado: o sufraxio universal,
a supresión do requisito de posuír propiedades para ser elixido deputado, o voto secreto...

7
Remitida en varias ocasións ao Parlamento (en 1839, 1842 e 1848), as peticións da Carta foron
continuamente rexeitadas.

4. AS TEORÍAS SOCIALISTAS: O SOCIALISMO UTÓPICO, O MARXISMO E O ANARQUISMO.

O socialismo utópico.
Coñécese co nome de socialistas utópicos a un grupo de teóricos da primeira metade do século XIX
que preconizaban solucións carentes de sólida base científica, de onde lles veu o nome que se lles
aplica. A maioría cría nunha pacífica transformación social a través da difusión das súas ideas, coa
educación e co propio exemplo, proxectando a formación de futuras comunidades, sen facer uso da
violencia.
Contamos, entre os pensadores, ao inglés Robert Owen (1771-1858) e aos franceses Saint-Simon
(1760-1825), Charles Fourrier (1772-1837), Louis Blanc (1811- 1882) e Proudhon (1809-1865). Este
último rexeitaba ao Estado como institución, e ao defender a libre asociación dos individuos
contribuíu ao desenvolvemento das ideas anarquistas.
O fracaso das teorías socialistas utópicas favoreceu a aparición de dúas ideoloxías
revolucionarias, denominadas marxismo e anarquismo, que propuñan un cambio de sociedade e
establecían como se tiña que alcanzar este obxectivo.

O marxismo ou socialismo científico.

Toma o nome de Karl Marx (1818-1883), quen en colaboración co seu amigo Friedrich Engels (1820-
1895), escribiu diversas obras que constitúen o soporte teórico da ideoloxía socialista. As de maior
influencia foron o Manifesto comunista (1848), e o Capital, obra de Marx, que é a crítica máis seria
ao sistema capitalista.
O primeiro postulado da doutrina marxista é a súa teoría da loita de clases. Por unha banda, a clase
obreira, o proletariado, formada por aqueles cuxa fonte de ingresos procede do seu esforzo físico,
por outro, a clase capitalista, a burguesía, formada por aqueles cuxa principal fonte de ingresos non
procede da percepción dun salario. Ambas as clases, oprimida e opresora, atópanse en perfecta
loita, a primeira para tentar cambiar a orde socioeconómica mediante a conquista do poder, a
segunda para manter a estrutura existente.
Segundo Marx, esta loita terminará coa vitoria do proletariado que instaurará unha ditadura do
proletariado para organizar o tránsito da propiedade privada á colectiva; o novo Estado obreiro
encargaríase da dirección da actividade económica, eliminaría as desigualdades como paso previo a
unha sociedade sen clases e sen Estado, a sociedade comunista, que sería o obxectivo final de
Marx.
O anarquismo.
Desenvólvese na segunda metade do XIX e é unha alternativa distinta do marxismo. Os seus
principais teóricos foron: Proudhon, Bakunin (1814-1876) e Kropotkin (1842-1921). Aínda que non
teñen unha ideoloxía tan definida como os socialistas e dentro deles hai moitas variantes
ideolóxicas distinguiremos varios principios:
a) Rexeitamento da propiedade privada e defensa da propiedade colectivista.
b) importancia da educación como elemento libertador do individuo, de ahí a impresión e difusión
de numerosas revistas, periódicos, libros, películas…
c) Non pensan conquistar o poder do Estado como os marxistas, senón que desexan destruílo. E
establecer unha sociedade igualitaria a partir da libre federación de comunas.
d) O obxectivo final era alcanzar a anarquía, unha sociedade baseada na liberdade individual, na

8
propiedade colectiva e na desaparición de todas as autoridades.
e) os métodos utilizados polos anarquistas para chegar á anarquía foron moi diversos, e aínda que
a maioría eran pacíficos outros eran violentos, e defendían o terrorismo contra personalidades e
membros do Estado

5. A I INTERNACIONAL.

En 1864, aproveitando a celebración dunha exposición universal en Londres, tivo lugar naquela
cidade un encontro de delegados de organizacións obreiras do que xurdiu o acordo de fundar a
Asociación Internacional de Traballadores (AIT), coñecida tamén co nome de I Internacional. Entre
os fundadores figuraba Karl Marx. Inicialmente, parecía que a AIT estaba chamada a ter unha longa
vida. A ela adheríronse sindicatos e grupos obreiros de Francia, Italia, España, Alemaña. No
entanto, desde as súas orixes as discrepancias ideolóxicas entre Marx e Bakunin contribuíron a
dividir á AIT en dúas correntes diametralmente opostas.
Ambas perseguían o mesmo: unha sociedade igualitaria a través dunha revolución que destruíse o
Estado burgués, pero diferenciáballes o método a seguir para a súa consecución. Marx estimaba
que o proletariado debería organizarse nun partido obreiro para dirixir a revolución cara á
conquista do Estado. Bakunin, pola contra, rexeita a formación de partidos obreiros e móstrase
partidario dunha revolución inmediata contra o Estado, para crear unha sociedade organizada en
comunas.

6. A COMUNA DE PARÍS E A DISOLUCIÓN DA I INTERNACIONAL.

A Comuna de París constitúe a primeira experiencia dun goberno obreiro, influído, neste caso, por
internacionalistas, anarquistas e proudhonianos. Constituída en París no marco da derrota de
Francia na guerra franco-prusiana, durante a súa breve xestión (marzo-maio de 1871), adoptou na
cidade medidas avanzadas, radicais, fronte ao goberno francés, recentemente constituído, tras o
afundimento do II Imperio francés de Napoleón III, e que non estaba disposto a aceptar que París
permanecese baixo o control dun goberno revolucionario. Os seus días estaban contados. A finais
de maio, o goberno francés lanzou un exército contra a capital. Os comuneiros responderon o
incendio de varios grandes edificios, entre eles, o do Concello, e fusilando aos reféns que tiñan no
seu poder. O exército impúxose e aplicou unha dura represión: no acto foron fusiladas unhas
20.000 persoas e, máis tarde, os tribunais xulgaron a uns 40.000 insurrectos.
A represión tamén alcanzou á Internacional, acusada de instigar a insurrección da Comuna.
Imitando ao goberno francés, a maioría dos países europeos decidiron declarala ilegal. Con todo,
a polémica Marx-Bakunin é a que acabará coa Internacional. A ruptura entre os dous sectores
tivo lugar no Congreso da Haia (1872), onde os bakuninistas foron expulsados ao non aceptar a
estratexia de formar partidos obreiros nacionais. A AIT, xa moi debilitada, decidiu trasladar a súa
sede a Nova York e, en 1876, no Congreso de Filadelfia acordou a súa disolución.

8. OS PARTIDOS SOCIALISTAS NACIONAIS E A EVOLUCIÓN DO ANARQUISMO.

A proposta de Marx de fundar partidos socialistas obreiros para que interviñesen na política
nacional saíu adiante. Así, tras o fin da I Internacional o movemento obreiro en Europa
caracterízase pola aparición de partidos políticos e sindicatos de orientación marxista.
En Alemaña, en 1875, créase o Partido Socialdemócrata Alemán (SPD); en 1879,
un grupo de marxistas españois, dirixidos por Pablo Iglesias, fundou o Partido Socialista
Obreiro Español (PSOE); por estes anos créase o Partido Obreiro Francés, o Partido

9
Socialdemócrata Holandés e outro tanto ocorre en Bélxica, Austria, Suecia; a finais de século
fúndase o Partido Socialdemócrata Ruso, que pronto se dividirá en dúas seccións: bolxeviques e
mencheviques; en Gran Bretaña o laborismo é a denominación do socialismo;
Se os partidos socialistas crecían, os sindicatos facíano máis. En 1888, dirixentes socialistas españois
crearon a Unión Xeral de Traballadores (UXT); pouco despois, os socialistas franceses e italianos
fundaron os seus propios sindicatos.
En canto á evolución do anarquismo, seguiu a práctica dos atentados terroristas contra as
autoridades políticas. Con todo, en países como Francia, Italia e España, desde principios do século
XX, adquiriu unha gran importancia o sindicalismo revolucionario (anarcosindicalismo), abanderado
polos anarquistas, onde o obxectivo final revolucionario lograríase a partir da loita sindical. En
España, en 1911, fundouse a poderosa Confederación Nacional do Traballo (CNT), organización
sindical anarcosindicalista que xurdiu como alternativa radical á UXT.

9. A II INTERNACIONAL.
Tras varias tentativas por reconstruír a AIT, en 1889, en París, durante os actos conmemorativos do
centenario da Revolución francesa, decidiuse fundar a II Internacional. Nel acordouse realizar unha
campaña a favor da xornada laboral de 8 horas para o que se organizarían manifestacións o día 1 de
maio (de 1890, que foi aprimeira).
Os congresos da Internacional convertéronse en foros de debate de cuestión de plena actualidade.
Unha delas foi a crise revisionista, exposta polo alemán Eduard Bernstein; este defendía, en contra
das teorías de Marx, que era posible a evolución, gradual e pacífica, do capitalismo cara ao
socialismo, a través da participación dos socialistas nos parlamentos onde se conseguían reformas
sociais, sen que a revolución proletaria fose a vía necesaria para pasar ao socialismo. O
revisionismo, en fin, estaba a contribuír a dividir ao socialismo entre revolucionarios e
reformistas.
Outro tema de debate foi o colonialismo, que se vía como unha necesidade para a pervivencia do
capitalismo coa consecuente explotación dos habitantes das colonias. Tamén houbo un intento de
oposición á guerra europea, que se adivinaba desde 1900. A pesar dos acordos e as declaracións
solemnes, en agosto de 1914 estalaba a Primeira Guerra Mundial. Os partidos socialistas
esqueceron os seus postulados pacíficos e decidiron votar os créditos de guerra e porse á beira dos
seus respectivos gobernos. Tal feito terminou provocando a ruptura da II Internacional.

10