Psychologia

różnic
indywidualnych

INTELIGENCJA
Definicje inteligencji

Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się

do względnie stałych warunków wewnętrznych
człowieka, determinujących efektywność działań,
wymagających procesów poznawczych.
Warunki te kształtują się w wyniku interakcji
genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka.
J. Strelau

• Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych

warunków i wykonywania nowych zadań (Stern)
• Inteligencja to właściwość psychiczna, która przejawia się
we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki
efektywności wykonywania zadań (Tiepłow)
• Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów
(Piaget)
• Inteligencja to dostrzeganie zależności, relacji
(Spearman)
• Inteligencja to zdolność uczenia się (G. Ferguson)
• Inteligencja to to, co mierzą testy inteligencji (E. Boring)
• Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania
informacji, przekształcania ich z jednej formy w inną
poprzez operacje logiczne - w tym sensie inteligentne są
komputery, a nawet zwykłe kalkulatory.
• Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania
informacji w celu lepszego przystosowywania się do
zmiennego środowiska. Tak rozumianej inteligencji nie
posiadają komputery (bo nie przetwarzają informacji na
własne potrzeby) ale posiadają ją zwierzęta, np. owady.
Taką inteligencją wykazywałaby się maszyna, która np. w
lesie albo na ulicy potrafiłaby samodzielnie przetrwać i
zdobywać źródła energii.
• Inteligencja to zdolność do przetwarzania informacji na
poziomie abstrakcyjnych idei (np. umiejętność
dokonywania obliczeń matematycznych lub gry w
szachy). Taką inteligencję również posiadają komputery
(sztuczna inteligencja).
• Inteligencja to zdolność do twórczego, a nie tylko
mechanicznego przetwarzania informacji, czyli tworzenia
zupełnie nowych pojęć i ich nieoczekiwanych połączeń.
Tę umiejętność wykorzystują, a być może posiadają tylko
niektórzy ludzie.
• Inteligencja - zespół zdolności umysłowych
umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z nabytej
wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych
zadań i sytuacji.
 Jeszcze w latach 80. XX wieku inteligencję sprowadzano
do zdolności czysto intelektualnych.

 Obecnie uważa się, że tak rozumiana inteligencja

współdziała ze zdolnościami w sferze emocjonalnej,
motywacyjnej, interpersonalnej,

 współdziałanie różnych zdolności z różnych sfer ludzkiej

psychiki pozwala na wykorzystanie potencjału
intelektualnego.

Współcześnie termin "inteligencja" stosuje się szerzej,

wyróżnia takie jej typy :
inteligencja kognitywna (abstrakcyjna)
- to hipotetyczna esencja inteligencji

• dotyczy systemów naturalnych i sztucznych,

• umiejętność analizowania i syntezy informacji, które da
się zawrzeć w formie znaków,
• umiejętność wykorzystania posiadanej wiedzy do
własnych celów, które może też modyfikować.
• zdolność kojarzenia faktów,
• zdolność przeprowadzania prostych przekształceń
językowych,
• zdolność dokonywania operacji logicznych.
• Inteligencję tę można programować, rozbudowywać
i także mierzyć za pomocą specjalnych testów.
inteligencja werbalna
• zdolność formułowania wypowiedzi,
• szybkiego i adekwatnego znajdowania słów,
• dobrego rozumienia tekstu wypowiadanego lub pisanego.
• Bardzo wysoką inteligencją werbalną charakteryzują się
na przykład poeci, potrafiący improwizować wiersze.

inteligencja emocjonalna
• umiejętność radzenia sobie ze swoimi emocjami,
• umiejętność nazywania emocji,
• zauważanie i wpływania na emocje innych.
• Wiążą się z nią takie umiejętności umysłowe jak empatia i
asertywność.
inteligencja społeczna - pokrewna inteligencji
emocjonalnej
• zdolność przystosowania się i wpływania na środowisko
społeczne człowieka.

inteligencja twórcza
• zdolność do generowania nowych pojęć lub ich
nieoczekiwanych połączeń.
• Inteligencji twórczej nie da się mierzyć, nie ulega jednak
wątpliwości, że ludzie posiadają różny jej poziom.
 TEORIE INTELIGENCJI

1. Czynnikowa teoria inteligencji

(Charles Spearman 1904)
Czynnik g i czynnik s.

Na podstawie analizy korelacji wyników wykonywania

różnych zadań wyodrębnił on
• czynnik ogólny (g) jako wartość statystyczną najsilniej
korelującą z wykonaniem zadań intelektualnych - czyli
właściwą inteligencję
• czynnik odpowiedzialny za specyficzne zdolności
człowieka (s).
2. Hierarchiczne teorie inteligencji

Philip Vernon przeprowadzając badania wśród rekrutów

do armii brytyjskiej wyodrębnił składniki następujące
składowe czynnika g:

• czynnik zdolności werbalnych (W):

• czynnik słowny (S)
• czynnik liczbowy (L)
• czynnik szkolny (E)

• czynnik zdolności praktycznych (P):

• sprawność mechaniczna (M)
• zdolności przestrzenne (O)
• zdolności manualne (R)
 Raymond Cattell w 1971 roku zaproponował podział na:

• inteligencję płynną ( gf ) - ogólna zdolność warunkująca

sprawność wszelkich czynności intelektualnych
(zdeterminowana biologicznie),
• inteligencję skrystalizowaną ( gc ) - zespół
szczegółowych zdolności rozwijanych na skutek
zastosowania inteligencji płynnej w życiu.

 Podobny podział przedstawił wcześniej Donald Hebb

wyróżniając:

• inteligencję A (zdeterminowane genetycznie granice

możliwości intelektualnych człowieka),
• inteligencję B (przejawiającą się w zachowaniu).
3. Teorie czynników równorzędnych

Teorię jednolitego czynnika g często poddawano krytyce,

uważając go za artefakt statystyczny.
Według L. L. Thurstone'a na inteligencję składa się 7
niezależnych czynników odnoszących się do różnych
aspektów funkcjonowania:
• rozumienie słów (V)
• płynność słowna (W)
• zdolności liczbowe (N)
• zdolności przestrzenne (S)
• rozumowanie (R)
• pamięć (M)
• szybkość spostrzegania (P)
 Model struktury intelektu Guilforda

Joy Paul Guilford - model "trójwymiarowy",

WYMIARY:

1. rodzaj zaangażowanych operacji umysłowych,

2. rodzaj treści czy też materiału, na którym operacja była

wykonywana

3. rezultaty czynności, czyli wytwory

 W ten sposób teoretycznie wyodrębniono 120 czynników.

Teoria ta cieszyła się dużą popularnością, choć nigdy nie
zyskała potwierdzenia empirycznego
Biologiczne i kulturowe zdeterminowanie inteligencji

 Inteligencja jako własność psychiki posiada podstawę

anatomiczno-fizjologiczną, ale jest ona nadal niezbadana.
• udało się ustalić kilka korelatów inteligencji w czynności
elektrycznej mózgu. W. Vogel i D. Browerman stwierdzili
pozytywną korelację między ilorazem inteligencji a
częstotliwością rytmu alfa na wykresie EEG.
• Również złożoność fal potencjałów wywołanych pozostaje
w związku z I.I.

 Udział czynników genetycznego i środowiskowego

w kształtowaniu różnic w zakresie inteligencji było
przedmiotem zaciekłych sporów o politycznych
implikacjach.
• gdyby różnice w inteligencji były dziedziczone
najważniejsza stawałaby się selekcyjna rola szkolnictwa,
a wyrównawcza byłaby nieskuteczna
• natomiast gdyby różnice te były nabywane, najistotniejszy
powinien być wysiłek włożony w programy wyrównawcze.

 Obecnie panuje pogląd, że oba czynniki współkształtują

rozwój intelektualny w myśl stwierdzenia Hebba:
"Proporcja obu czynników stanowi 100 procent
środowiska i 100 procent dziedziczności. Nie dodają się
one, ponieważ jakiekolwiek zachowanie zależy w pełni
od obu czynników." Jeżeli natomiast chodzi o ilościowy
wpływ, jak pokazują badania nad bliźniętami jedno-
i dwujajowymi tzw. wskaźnik odziedziczalności wynosi
około 52% (badania Strelaua).
Pomiar inteligencji
• Do pomiaru tzw. ilorazu inteligencji stosowanych jest
szereg testów psychologicznych.

 Pierwszym testem inteligencji była:

Stanfordzka Skala Inteligencji Alfreda Bineta z 1905 r.
• przeznaczona do badań indywidualnych sprawności
umysłowych.
.
• Skala Bineta – Simona początkowo dostarczała punktacji
zwanej wiekiem umysłowym (WU). WU pokazuje, jaki jest
poziom intelektualnego funkcjonowania dziecka.
Pierwotna francuska wersja służyła do pomiaru
inteligencji dzieci w wieku od lat dwóch do szesnastu.
Ogólnym wynikiem STIB był iloraz inteligencji (intelligence
quotient, IQ) .Współcześnie STIB jest używany w różnych
wersjach do pomiaru inteligencji dzieci (od drugiego roku
życia) i czasami też dorosłych.
• Ten (jeden z licznych) wskaźnik IQ wyraża związek
pomiędzy umysłowym i chronologicznym (rzeczywistym)
wiekiem dziecka. Wilhelm Stern obliczył względny IQ
według wzoru:

Wiek umysłowy (WU)

IQ = x 100
Wiek chronologiczny (WC)

• Skala ta nie ma ścisłej interpretacji naukowej

i ma charakter raczej intuicyjny.
Iloraz inteligencji dewiacyjny (standaryzowany) jest
wskaźnikiem pokazującym w jednostkach odchylenia
standardowego, w jakim stopniu pozostaje wynik
osiągnięty przez daną osobę do przeciętnego
rozkładu wyników dla jej wieku.

Rozkład ilorazów jest zbliżony do rozkładu

normalnego. Oznacza to, że najczęstsze są wartości
środkowe – najwięcej jest osób o inteligencji
przeciętnej, a najrzadsze są wartości skrajne.
 Test Davida Wechslera

Test zbudowany jest z podskal dzielących się na dwie

główne grupy: skale zdolności słownych oraz skale
wykonaniowe.

Skala Słowna
• Wiadomości
np. pytanie "z czego robi się ubrania?") - bada ciekawość
intelektualną i gotowość do gromadzenia wiedzy, ogólny
zakres zgromadzonych przez osobę informacji, posługiwanie
się wiadomościami zgromadzonymi w pamięci długotrwałej.

• Powtarzanie liczb
np. pytanie "proszę powtórzyć liczby: 1 5 7 2") - bada zdolność
do koncentracji, uwagi, możliwości uczenia się, posługiwania
się wzorcami i zmieniania ich.
• Słownik
np. pytanie "co to jest kolumna?") - bada ogólną inteligencję słowną,
używanie języka i zdolność uczenia się słownego, zainteresowania
i doświadczenia badanego, wykorzystywanie zdobytej edukacji
• Arytmetyka
np. pytanie "ile długopisów można kupić za 63 zł., jeśli jeden kosztuje
9 zł.?") - bada rozumowanie liczbowe i tempo manipulacji liczbami,
koncentrację i uwagę, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne,
aktywność reagowania na świat zewnętrzny
• Rozumienie
np. pytanie "co zrobisz, jeżeli znajdziesz na ulicy dowód osobisty?") -
bada wiedzę dotyczącą reguł społecznych, moralnych, rozumienie i
ocenianie sytuacji społecznych, świadomość zdarzeń świata
zewnętrznego
• Podobieństwa
np. pytanie "w czym są podobne rzeka i ocean?") - badają
abstrakcyjne rozumowanie logiczne, myślenie asocjacyjne,
operowanie pojęciami
Skala Wykonaniowa
• Braki w obrazkach
przedstawiane są obrazki, na których brakuje istotnego detalu
np. brak drzwi na rysunku domu) - badają kontakt z
rzeczywistością, świadomość elementów otoczenia, percepcję
związku całości z częściami figur, zdolność rozróżniania detali
istotnych od nieistotnych, zdolność spostrzegania.
• Porządkowanie obrazków
przedstawiane są obrazki stanowiące elementy historyjki,
należy je uporządkować tak, by historyjka miała sens) - bada
rozumienie sytuacji interpersonalnych, umiejętność
przewidywania konsekwencji.
• Wzory z klocków
prosi się o ułożenie wzoru z kolorowych klocków, według wzoru
na pokazywanym obrazku) - badają koordynację wzrokowo-
ruchową, zdolności analizy i syntezy, zdolność do
przeorganizowywania własnych działań
• Układanki
przedstawiane są elementy pewnej figury, które należy złożyć)
- badają zdolność do rozróżniania podobnych konfiguracji,
umiejętność analizy i syntezy, koordynację wzrokowo-ruchową,
szybkość manipulacji
• Symbole cyfr
przedstawiane są cyfry i symbole je zastępujące, osoba
badana proszona jest o zastąpienie szeregu cyfr tymi
symbolami) - badają zdolności uczenia się, koncentrację,
pamięć krótkotrwałą, koordynację wzrokowo-ruchową

Wersja testu dla dzieci przeznaczona jest dla wieku

od 5 do 16 lat.
Wersja dla dorosłych stosowana jest u osób pomiędzy
10 a 60 roku życia.
 Najnowsza klasyfikacja niepełnosprawności umysłowej
zawarta w:
 Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń
niepełnosprawności i upośledzeń ICD-10 z 1997r.
 klasyfikacji opracowanej przez Amerykańskie
Towarzystwo Psychiatryczne – Diagnostic and Statistic
Manual of Mental Disorders DSM IV z 1994 r, DSM-5
z 2013 roku

• W obu tych klasyfikacjach iloraz inteligencji określany jest

ilościowo przez wartość liczbową ilorazu inteligencji (II lub
IQ) uzyskaną za pomocą przeprowadzenia jednego lub
kilku wystandaryzowanych testów na inteligencję np.
Wechslera, Stanforda-Bineta, Termana-Merill.
• Przy doborze testów oraz interpretacji wyników należy brać
pod uwagę czynniki, które mogą ograniczać jego
wykonanie np. tło społeczno-kulturowe i rozwój jednostki.
Stopnie upośledzenia umysłowego
Według ICD-10 Według DSM-IV

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim

poziom 50-69 poziom 50-55 do ok. 70

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym

poziom 35-49 poziom 35-40 do 50-55

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym

poziom 20-34 poziom 20-25 do 35-40

Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim

poziom poniżej 20 poziom 20-25

Test matryc Ravena