Komputerowe studio

muzyczne i nie tylko.

Przewodnik
Autor: Piotr Koodziej
ISBN: 978-83-246-0727-3
Format: B5, stron: 376

Chcesz rozpocz przygod z cyfrow muzyk, ale nie wiesz, od czego zacz? Nic
dziwnego. Na rynku dostpne s tysice rozmaitych urzdze i programw speniajcych
wymagania nawet najbardziej wybrednych mionikw muzyki. Umoliwiaj one nie
tylko odtwarzanie dwiku, ale te nauk gry na instrumentach, komponowanie
utworw czy utworzenie wasnego domowego studia nagra. Jak jednak stwierdzi,
ktre produkty nadaj si wanie dla Ciebie?
Ksika Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik szybko wprowadzi Ci
w wiat cyfrowego dwiku i pozwoli Ci rozpocz przygod z muzyk. Dowiesz si, jak
skonfigurowa komputer do wasnych potrzeb muzycznych oraz jakie urzdzenia bd
Ci niezbdne. Poznasz najpopularniejsze oprogramowanie przeznaczone do wykonywania
rozmaitych zada zwizanych z muzyk od odtwarzaczy i aplikacji do zarzdzania
zbiorami plikw i archiwizowania ich, przez programy do nauki muzyki, edytory audio,
a po zaawansowane wirtualne instrumenty, sekwencery oraz kombajny muzyczne.
Generowanie dwiku w komputerze
Konfigurowanie sprztu
Wybieranie potrzebnych urzdze
Odtwarzanie plikw dwikowych
Archiwizowanie zbiorw muzycznych
Nauka muzyki z komputerem
Praca z edytorami nutowymi
Wirtualne instrumenty muzyczne
Sekwencery
Tworzenie wasnego studia nagra
Wydawnictwo Helion
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 032 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl

Ciesz si niezmierzonymi moliwociami,

jakie daje komputer w zakresie pracy i zabawy z dwikiem

Spis treci
O autorze ......................................................................................... 9
Wstp ............................................................................................ 11
Rozdzia 1. Cyfrowe audio i system MIDI w piguce ........................................... 15
Wstp ............................................................................................................................... 15
Dwik cyfrowy .............................................................................................................. 16
Konwersja analogowo-cyfrowa ................................................................................. 16
Krtko o poziomie natenia dwiku i decybelach ................................................. 19
Formaty plikw audio ...................................................................................................... 20
WAV (lub WAVE) i AIFF (ang. Audio Interchange File Format) ........................... 21
CD Audio .................................................................................................................. 21
Formaty wykorzystujce kompresj .......................................................................... 21
Kompresja bezstratna APE, FLAC ...................................................................... 24
System MIDI (Musical Instrument Digital Interface) ..................................................... 25
Krtka historia MIDI ................................................................................................. 25
Podstawowe zasady funkcjonowania ........................................................................ 25
Podstawowe terminy i komunikaty ........................................................................... 28
SysEx (System Exclusive) ........................................................................................ 35
MIDI Implementation Chart co to takiego? ......................................................... 35
Utwr MIDI jak dziaa MIDI w praktyce? ........................................................... 35

Rozdzia 2. Konfiguracja sprztowa komputera ................................................. 39

Sprawdzamy moliwoci naszego komputera ................................................................. 39
Komputer stacjonarny czy przenony (notebook)? ......................................................... 41
Komputer ......................................................................................................................... 43
Komputer stacjonarny ............................................................................................... 43
Z jakich elementw skada si jednostka komputera? .............................................. 43
Komputer przenony (notebook) ............................................................................... 48
Urzdzenia dodatkowe .................................................................................................... 49
Zewntrzny dysk twardy archiwizujemy nasze dane ........................................... 49
Drukarka .................................................................................................................... 50
Skaner ........................................................................................................................ 50
System operacyjny Microsoft Windows ..................................................................... 50
Gniazda, porty, kable zastosowanie ........................................................................... 51
PS/2 ........................................................................................................................... 52
USB (ang. Universal Serial Bus) ............................................................................... 52
FireWire (IEEE 1394) ............................................................................................... 52
Chcesz wiedzie wicej? ................................................................................................. 53

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rozdzia 3. Karta dwikowa (interfejs audio) ................................................... 55

Podstawowe terminy i pojcia ......................................................................................... 56
ASIO (Audio Stream Input/Output) .......................................................................... 57
Latencja (ang. Latency) ............................................................................................. 57
Wspczynnik sygnau do szumu Signal-To-Noise Ratio (SNR) ........................ 58
Znieksztacenia nieliniowe Total Harmonic Distortion (THD) ........................... 58
Rozdzielczo (w bitach) a zakres dynamiki (dB) .................................................... 59
Czstotliwo prbkowania ....................................................................................... 59
Gniazda, zcza, kable ..................................................................................................... 59
Poczenia analogowe ............................................................................................... 59
Poczenia cyfrowe ................................................................................................... 63
Gniazda MIDI ........................................................................................................... 65
Wybieramy kart (interfejs) jakie s nasze wymagania przy wyborze sprztu ............. 66
Kupowa urzdzenie w wersji Box czy te Bulk (dotyczy kart Sound Blaster)? ........ 67
Karta dwikowa Creative Sound Blaster .................................................................... 67
Sound Blaster Audigy 4 najtasze rozwizanie dla naszego studia ..................... 67
SB Audigy 2 ZS Notebook tanie i dobre rozwizanie dla posiadaczy laptopw ....... 69
Seria kart Sound Blaster X-Fi (tylko komputery stacjonarne) .................................. 72
Interfejsy audio firmy E-MU kompletne systemy cyfrowego studia muzycznego
dla bardziej wymagajcych ................................................................................................ 82
Karta 0404 PCI .......................................................................................................... 82
Serce systemw PCI (1212m, 1616 PCI) karta 1010 PCI .................................... 83
Instalacja i oprogramowanie (dotyczy kart 0404 PCI, 1212m, 1616(m), 1820(m),
1616(m) PCI i PCMCIA) PatchMix DSP .............................................................. 88
0404 USB interfejs audio na zczu USB 2.0 idealny dla laptopa
i stacjonarnego peceta ............................................................................................... 95

Rozdzia 4. Urzdzenia MIDI, goniki, suchawki i mikrofon ............................ 101

Kilka oglnych uwag o instrumentach MIDI ................................................................ 101
Klawiatura, liczba klawiszy i ich mechanika .......................................................... 102
Z jakich gwnych elementw skada si syntezator (keyboard, pianino cyfrowe) ........ 103
Podzia instrumentw .............................................................................................. 103
Modu brzmieniowy instrument bez klawiatury ................................................ 107
Klawiatura sterujca (ang. Masterkeyboard) .......................................................... 109
E-MU Xboard .......................................................................................................... 109
Pianino cyfrowe, syntezator, keyboard jako klawiatura sterujca .......................... 117
Jakie urzdzenia wybra do odsuchu? .......................................................................... 118
Monitory bliskiego pola (ang. near field monitors) ................................................ 119
Zestaw gonikw (od 4.1 do 7.1) ........................................................................... 121
Suchawki ...................................................................................................................... 122
Mikrofony ...................................................................................................................... 123

Rozdzia 5. Muzyczne instrumenty programowe ............................................... 125

VST rewolucja firmy Steinberg ................................................................................ 125
DXi ................................................................................................................................ 126
Stand-alone (instrument jako samodzielna aplikacja) ................................................... 127
Prba klasyfikacji wirtualnych instrumentw ............................................................... 127
Instrument wirtualny druga modo legend sprztowych z lat siedemdziesitych
i osiemdziesitych .......................................................................................................... 131
Wirtualne instrumenty typu Multitimbral ...................................................................... 140
Sample Tank 2.2 XL (L) ......................................................................................... 141
Sonik Synth 2 .......................................................................................................... 157

Spis treci

7
Wirtualna perkusja ......................................................................................................... 164
Wirtualna orkiestra ........................................................................................................ 165
Garritan Personal Orchestra (GPO) ......................................................................... 165
Philharmonik Miroslav potna orkiestra ...................................................... 173

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne ....................................... 183

Storm 3 wirtualne studio muzyczne nie tylko dla pocztkujcych .......................... 187
Podstawy obsugi ..................................................................................................... 188
Cubase LE ...................................................................................................................... 205
Podstawy obsugi programu i instalacja .................................................................. 206

Rozdzia 7. Edytory audio ............................................................................... 227

Wavelab Lite .................................................................................................................. 227
Zgrywamy zawarto pyt winylowych i kaset audio ............................................. 228
Audacity darmowy edytor audio .............................................................................. 237
WaveStudio edytor audio firmy Creative ................................................................. 241

Rozdzia 8. Edytory nutowe ............................................................................ 245

Score niedocigniony idea ....................................................................................... 246
Finale vs. Sibelius ktry jest lepszy? .......................................................................... 246
Sibelius 4 wietna jako i prostota obsugi ............................................................. 247
Obsuga programu w piguce .................................................................................. 247
Opcje i edycja dokumentu ....................................................................................... 274
Edycja zapisu nutowego .......................................................................................... 282
Chcesz wiedzie wicej o Sibeliusie? ..................................................................... 291
Finale ogromne moliwoci edycji ........................................................................... 291
Finale grupa programw kierowana do szerokiego grona odbiorcw ............... 291
Co nowego w wersji 2007? ..................................................................................... 291
Finale dla pocztkujcych: PrintMusic 2007 rozwizanie w rozsdnej cenie ....... 296
Chcesz dowiedzie si wicej o programie Finale? ................................................ 297

Rozdzia 9. Popularne programy do odtwarzania plikw audio,

ich konwersji oraz nagrywania ...................................................... 299
Odtwarzacze i narzdzia do konwersji (kompresji) plikw audio ................................ 299
Windows Media Player 11 ...................................................................................... 299
Winamp ................................................................................................................... 307
Musicmatch Jukebox 10 .......................................................................................... 313
CDex 1.5 .................................................................................................................. 320
Nagrywanie pyt CD (DVD) i wirtualne napdy ........................................................... 326
Nero Express ........................................................................................................... 326
Daemon Tool ........................................................................................................... 334

Rozdzia 10. Oprogramowanie edukacyjne przegld ...................................... 337

Ksztacenie suchu (ang. ear training) ........................................................................... 337
EarMaster 5 Pro oraz EarMaster 5 School .............................................................. 338
Auralia ..................................................................................................................... 350
Komputer a nauka gry na instrumentach muzycznych .................................................. 352
SmartMusic ............................................................................................................. 353
Finale Performance Assessment (FPA) ................................................................... 354
Programy do nauki gry na gitarze i pianinie (keyboardzie) .................................... 356
Sibelius Educational Suite ............................................................................................. 357
Auralia 3 .................................................................................................................. 357
Sibelius Student ....................................................................................................... 357
Musition 3 ............................................................................................................... 357
Instruments .............................................................................................................. 358

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Compass .................................................................................................................. 361
Star Class ................................................................................................................. 362
Groovy Shapes ........................................................................................................ 362
Encyklopedie i sowniki muzyczne ............................................................................... 363
Czy edytor nutowy bd sekwencer moe by programem edukacyjnym? .................. 363

Skorowidz .................................................................................... 365

Rozdzia 6.

Sekwencery i wirtualne
studia muzyczne
We wczeniejszej czci ksiki wielokrotnie pojawia si termin sekwencer. W tym
rozdziale wyjani, co to jest i jaka jest jego rola. Sama nazwa jest spolszczeniem angielskiego sowa Sequencer. Mwic krtko, jest to program do tworzenia i nagrywania
muzyki. Wykorzystuje on zarwno technologi MIDI, jak i cyfrowe przetwarzanie
dwiku. Nowoczesny sekwencer pozwala wic na stworzenie utworu wykorzystujcego
obie te technologie jednoczenie. Jakie ma to znaczenie w praktyce? Ot w projekcie-utworze moemy uywa instrumentw MIDI, do nich dogra ywy wokal i instrumenty akustyczne. Jeli system MIDI wykorzystuje tylko instrumenty wirtualne,
wwczas cao (cieki MIDI i audio) moemy zapisa jako wysokiej jakoci plik
dwikowy w formacie wave bd skompresowany plik mp3. Komputer staje si tutaj
cyfrowym studiem muzycznym w penym tego sowa znaczeniu.
Warto wiedzie, e do koca lat dziewidziesitych sekwencery wykorzystyway
tylko system MIDI. Powd by prosty komputery byy za sabe, aby nagrywa sygna analogowy i przetwarza go na posta cyfrow (maa moc obliczeniowa procesora, niewielka ilo RAM-u czy wreszcie brak wyspecjalizowanych urzdze audio
do nagrywania i przetwarzania sygnau analogowego). Z pierwszego rozdziau wiemy,
e MIDI to jedynie informacje o dwiku, a nie sygna dwikowy. Komputery z pocztku lat dziewidziesitych (np. Atari ST lub PC) wyposaone w odpowiedni
program (np. Cubase) umoliwiay tworzenie utworw MIDI, zwanych rwnie sekwencjami, SMF-ami (Standard Midi File) bd popularnie midami. To jest ogromna
zaleta tego systemu. Edycja nagranego materiau umoliwiaa zmiany wysokoci
dwikw, ich dynamik czy barw instrumentu, jaki by wykorzystywany w danej
partii (kanale). Do minusw naley zaliczy fakt, e trzeba byo dysponowa elektronicznym instrumentem muzycznym syntezatorem, keyboardem czy te samplerem. Jako brzmienia utworu zaleaa w 100 % od klasy instrumentu, poniewa
w nim byy odtwarzane komunikaty i polecenia. To on odgrywa dwiki odpowiednimi brzmieniami, z ustawion w sekwencerze dynamik i gonoci. Czsto spotykao
si sytuacj, e ten sam utwr brzmia na jednym instrumencie wietnie, a na innym
nierzadko le.

184

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Obok sekwencerw programowych du popularnoci cieszyy si sekwencery sprztowe. Wystpoway w postaci specjalnych urzdze bd jako integralna cz syntezatora, samplera czy keyboardu. Bez wtpienia obsuga sekwencerw sprztowych
nie bya najatwiejsza. Jednak w latach dziewidziesitych cieszyy si one bardzo
du popularnoci. Wystarczy wymieni bardzo udany i popularny sekwencer Roland
MC-50 (rysunek 6.1) czy Kawai Q-80. Sam uywaem tego pierwszego (MC-50MKII)
do tworzenia aranacji. Wtedy dosy sceptycznie podchodziem do programw komputerowych typu sekwencer. Po wielu latach przypominam sobie, jak wiele czasu pochaniaa edycja utworu biorc pod uwag may wywietlacz, w ktry wpatrywaem
si w poszukiwaniu odpowiednich komunikatw i polece. Po skoczonej pracy efekt
utwr MIDI mona byo zapisa na dyskietce, ktra, niestety, zbyt czsto ulegaa
uszkodzeniom.
Rysunek 6.1.
Popularny w latach
dziewidziesitych
sekwencer sprztowy
Roland MC-50

Sekwencery sprztowe byy i s nadal integraln czci wielu syntezatorw i keyboardw. Instrumenty takie okrela si mianem stacji roboczych (ang. Workstation).
Oczywicie poszczeglne modele rni si sposobem obsugi, jak i moliwociami
edycyjnymi. Na rysunku 6.2 widzimy jeden z instrumentw firmy Roland: XP-80.
Rysunek 6.2.
Stacja robocza
firmy Roland

Roland XP-80 stanowi starsz generacj profesjonalnych Workstations. Przykadem stacji

roboczej nowszego typu jest np. Yamaha MOTIF ES 6 (rysunek 6.3). Instrument posiadajcy ogromne moliwoci brzmieniowe ma wbudowany sekwencer. Dane w tym
take utwory mog by zapisane na dysku twardym, karcie pamici bd popularnym pendrivie. Mona zada pytanie, dlaczego producenci instrumentw umieszczaj
sekwencery sprztowe, gdy rynek zdominowany jest przez programy komputerowe?
Ot wielu osobom gwnie bardziej biegym w grze na klawiszach wystarcza
sprztowe rozwizanie. Zamiast traci czas na przechodzenie midzy oknami programu,
zajmuj si tworzeniem muzyki. Naley jednak by wiadomym faktu, e aden z sekwencerw sprztowych nie dorwna moliwociami i prostot obsugi programom
komputerowym.

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

185

Rysunek 6.3.
Przykad stacji
roboczej nowej
generacji Yamaha
MOTIF ES 6

Obecnie dziki rozwojowi technologii komputerowej sekwencery programowe

stay si potnymi narzdziami w rkach kompozytora czy muzyka. Oprcz obsugi
MIDI umoliwiaj nagrywanie sygnau audio z wielu rde (mikrofony, gitary elektryczne, instrumenty elektroniczne). Wprowadzenie technologii VST i ASIO spowodowao, e sekwencer programowy sta si podstaw studia muzycznego nie tylko
domowego. Otworzyo to nowe moliwoci. To, co byo domen profesjonalnych bardzo rozbudowanych studiw nagraniowych, stao si dostpne dla przecitnego uytkownika. Technologia i rozwizania sprztowe, ktre kosztoway dziesitki czy setki
tysicy zotych, s teraz osigalne niemale dla kadego muzyka.
Gdy wypowiadamy sowo sekwencer, bez wtpienia wielu osobom przychodzi na myl
Cubase, rzadziej Sonar (nowe wcielenie poczciwego Cakewalka). Coraz czciej pojawia si w tym gronie Ableton Live czy Mackie Tracktion. Pierwszy z wymienionych
programw jest najbardziej popularnym narzdziem. Od wielu lat wyznacza on nowe
kierunki w rozwoju oprogramowania sekwencerowego (np. wprowadzenie VST czy
VST3). Niedawno odbya si premiera nowej wersji Cubase 4. Z testw i opisw
w rnych czasopismach wynika, e jest to kolejny, duy krok w rozwoju tego bardzo
popularnego i potnego narzdzia.
Chciabym zwrci uwag na grup programw, w ktrych sekwencer jest jedynie
jednym z elementw. Mam tutaj na myli wirtualne studio muzyczne (ang. Music Studio).
Tego typu programy zawieraj instrumenty muzyczne, procesor efektw oraz sekwencer. S to kompletne rodowiska pracy, ktre nie wymagaj dodatkowego oprogramowania (cho mog je wykorzystywa, uywajc technologii VST bd ReWire). W tej
grupie programw naley wymieni trzy najbardziej znane narzdzia: Reason (rysunek 6.4), FL Studio (rysunek 6.5) oraz Storm. Pierwszy z programw suy do profesjonalnych zastosowa. Dwa kolejne Fl Studio oraz Storm mona poleci osobom, ktre chc szybko rozpocz swoj przygod z muzyk. Intuicyjna, prosta obsuga,
bogate wyposaenie oraz atrakcyjna cena to gwne zalety tych programw.
Stajemy teraz przed problemem, ktry program wybra do naszego domowego studia
muzycznego: sekwencer czy wirtualne studio? Jeli zaley nam na standardowym
sekwencerze, powinnimy wybra rozwizanie dobre i sprawdzone Cubase. Czy
oznacza to od razu wydatek kilku tysicy zotych? Niekoniecznie. Producent programu
firma Steinberg oferuje kilka wersji tego sekwencera. W zalenoci od naszych
potrzeb moemy wybra: Cubase LE (jest to program darmowy doczany do urzdze
audio: kart dwikowych, interfejsw m.in. firm Creative, E-MU, M-Audio), Cubase
SE, Cubase SL, Cubase SX, Cubase (Studio) 4. Jeli otrzymalimy ze sprztem Cubasea
LE, to warto spdzi z nim troch czasu. Gdy zajdzie potrzeba, zawsze moemy kupi
upgrade np. do Cubase SE czy SL. Innym rozwizaniem jest wybr programu typu
wirtualne studio muzyczne. Storm 3 francuskiej firmy Arturia wydaje si by bardzo

186

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.4. Kompletne studio muzyczne w szwedzkim wydaniu Reason 3 firmy Propellerheads

ciekawym rozwizaniem. Za niecae 600 z otrzymujemy wszystko, czego potrzeba,

aby tworzy muzyk rozrywkow: wirtualne instrumenty, procesor efektw, sekwencer.
Co wane, Stom 3 bardzo dobrze si sprawdzi w roli odtwarzacza plikw MIDI.
W tym rozdziale chciabym zaprezentowa moliwoci i krtki kurs obsugi dwch
programw: wirtualnego studia muzycznego Storm 3 oraz sekwencera Cubase LE (SE).

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

187

Rysunek 6.5. FL Studio 6 studio muzyczne firmy Image-Line

Dystrybutorem programu Storm i Cubase jest warszawska firma Audio Factory (www.
audiofactory.pl).

Storm 3 wirtualne studio muzyczne

nie tylko dla pocztkujcych
Francuska firma Arturia (www.arturia.com) znana jest na wiecie ze wietnych emulacji legendarnych syntezatorw analogowych. W jej ofercie znajduje si take program typu wirtualne
studio muzyczne. Nosi on nazw Storm (rysunek 6.6). Trzecia
ju wersja tego ciekawego narzdzia zawiera wirtualne instrumenty (syntezatory, automaty perkusyjne, sampler), procesor
efektw i sekwencer. Jak podaje producent w opisie, Storm adresowany jest do pocztkujcych uytkownikw moim zdaniem nie tylko! Zobaczmy, jak wyglda praca
we francuskim studiu muzycznym Storm 3.

188

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Na pycie DVD znajduje si wersja demonstracyjna Storm 3 (plik Setup_PC_demo_all.

exe). Posiada ona wszystkie moliwoci penego programu. Ograniczenia to: zablokowane nagrywanie i eksport oraz limit czasowy (30 min. pracy w jednej sesji).
Dla osb chccych kupi program wane jest, e wystarczy do wersji demo wprowadzi numer licencji i wszystkie ograniczenia zostan usunite.

Rysunek 6.6. Gwne okno programu Storm 3

Podstawy obsugi
Storm 3 nie posiada zbyt wygrowanych wymaga, jeli chodzi o moc komputera i jego
parametry. Do poprawnej pracy wystarczy procesor Pentium III 600 MHz, 256 MB
pamici RAM, 700 MB wolnej przestrzeni na dysku twardym oraz karta dwikowa
obsugujca DirectX lub ASIO. Przy pierwszym uruchomieniu wprowadzamy numer
seryjny, a nastpnie aktywujemy program (wymagane jest poczenie z internetem).

Interfejs programu
Jak widzimy na rysunku 6.7, w gwnym oknie mona wyrni kilka podstawowych
elementw. Na samej grze podobnie jak w wikszoci programw systemu Windows znajduje si pasek menu i narzdzi. Poniej mamy sekwencer (przyciski oraz

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

189

Rysunek 6.7. Gwne elementy studia muzycznego Storm 3

cieki utworu). W centrum mieci si tzw. Rack (skrzynia), w ktrym umieszczamy

instrumenty i efekty. Z lewej strony Racka mamy wyszczeglnione dostpne instrumenty (Instruments), efekty (Effects), prbki (Samples) oraz instrumenty ReWire. Na
dole programici umiecili mikser oraz miniaturk Racka (do szybkiego przechodzenia
midzy instrumentami i efektami).
Jak zawsze w przypadku programw muzycznych pocztek pracy to konfiguracja
urzdze audio. Klikamy menu Settings a nastpnie Audio & MIDI. W zakadce Audio
& MIDI (rysunek 6.8) z listy rozwijanej Audio out, wybieramy sterownik ASIO. Naciskajc przycisk ASIO Control, moemy ustawi poziom latencji, a take maksymalne
dopuszczalne obcienie procesora (CPU load tolerance). W grupie MIDI configuration zaznaczamy port uywany przez instrument MIDI (MIDI In). Ustawienia
MIDI Out pozostawiamy bez zmian, podobnie opcje w zakadkach General i Hall.
Klikamy OK, aby zapisa zmiany.

Rozpoczynamy projekt
Studio muzyczne posiada 14 rnego rodzaju instrumentw: syntezatory, samplery,
automaty perkusyjne. Kady z nich poza dwoma: Scratch, EZTrack posiada
charakterystyczn cz Pattern (rysunek 6.9). Pattern to termin uywany na okrelenie wzorca melodyczno-rytmicznego, ktry jest wielokrotnie powtarzany. Jeli przeledzi si utwory muzyki rozrywkowej (i nie tylko), to wida, e opieraj si one,
w duej mierze, na powtarzajcych si schematach melodyczno-rytmicznych. Kombinacje liter i cyfr (rysunek 6.9) pozwalaj na utworzenie 64 wzorcw dla kadego instrumentu. Jeli naciniemy np. A 11, Storm 3 bdzie odtwarza cay czas ten Pattern.
Naley pamita, e jego zmiana nastpuje dopiero od pocztku taktu. Nie moemy
zmieni schematu w poowie.

190

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.8.
Okno konfiguracji
audio i urzdze
MIDI

Rysunek 6.9.
Charakterystyczny
element instrumentw
studia Storm Pattern

Przejdmy teraz do czci wirtualnego studia, w ktrej umieszczone s instrumenty: Browser (rysunek 6.10). Mamy tutaj cakiem spory wybr: moduy basowe, automaty perkusyjne, syntezatory charakteryzujce si rnymi rodzajami syntezy, czy wreszcie samplery.
Rysunek 6.10.
Lista dostpnych
instrumentw
programu Storm 3

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

191

Rozpoczynamy prac nad utworem. Zamy, e chcemy najpierw opracowa parti

perkusji. Wyszukujemy w czci Browser automat perkusyjny (w prawym grnym
rogu instrumentu nazwa Drum box). Okrelenie takie znajduje si przy trzech instrumentach. Wybieramy modu o nazwie Hork. Klikamy go i nie puszczajc lewego
przycisku myszy, przesuwamy w wolne miejsca w Racku (rysunek 6.11). Jeli chcemy
doda gitar basow (lub bardziej trafnie modu basowy), postpujemy identycznie.
Zaznaczamy instrument (np. Arsenic) i przenosimy go do wolnego miejsca. W ten
sposb w naszym utworze umiecilimy dwa moduy.

Rysunek 6.11. Umieszczamy automat perkusyjny Hork w Racku

Warto wiedzie, e program Storm 3 nie ma ogranicze, jeli chodzi o liczb uytych
instrumentw. Wszystko uzalenione jest od mocy komputera, dostpnej pamici
RAM i karty dwikowej. Ponadto kady z instrumentw wyposaonych w cz
Pattern ma domylnie utworzone gotowe schematy melodyczno-rytmiczne.
Uwaam, e na pocztek jest to wietne rozwizanie. Gdy nabierzemy wprawy
w obsudze oraz zapoznamy si z instrumentami i efektami, wtedy warto zaj si
stworzeniem wasnych patternw. Utwr bdzie dziki temu w peni naszym dzieem, jedynym i niepowtarzalnym.

Po umieszczeniu instrumentw w Racku moemy nacisn przycisk Play w czci sekwencera (rysunek 6.12). Automatycznie rozpocznie si odtwarzanie patternw w obu
instrumentach. Za przyciskiem Rec (z kropk) znajduje si grupa opcji zwizanych
z odtwarzaniem (rysunek 6.13). W polu BPM poziomymi strzakami ustalamy tempo
(BPM liczba uderze na minut). W okienku Time wywietlany jest aktualny czas
trwania utworu. Pole Pos (Position) pokazuje aktualne miejsce odtwarzania (takty).
Pozostae elementy omwimy przy okazji nagrania utworu.
Rysunek 6.12.
Uruchamiamy nasz
pierwszy projekt

192

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.13. Dalsza cz panelu sterujcego sekwencera

Po umieszczeniu moduw w Racku program automatycznie aktywuje w mikserze

dwa tory stereo dla tych instrumentw (rysunek 6.14). Z prawej strony znajduje si
grupa Master. Przyjrzyjmy si teraz bliej mikserowi.

Rysunek 6.14. Po umieszczeniu dwch instrumentw w mikserze automatycznie aktywuj si dla nich
dwa tory stereo

Na rysunku 6.15 widzimy jego cz w powikszeniu. Moim zdaniem przyciski i tumiki

s zbyt mae. Ich obsuga nie naley do najwygodniejszych. Zwaszcza gdy pracuje
si na monitorach o wyszej rozdzielczoci ekranu. Zacznijmy od elementw pojedynczego toru. Na samym dole znajduje si nazwa instrumentu (Hork), dalej mamy
suwak poziomu gonoci oraz pokrto do ustawienia moduu w panoramie stereo (PAN).
Caoci dopeniaj przyciski Mute (wycisz) i Solo.
Rysunek 6.15.
Cz miksera
z aktywnymi torami
instrumentw Hork
(modu perkusyjny)
i Arsenic (modu
basowy)

Z lewej strony (rysunek 6.15) znajduj si trzy przyciski (od dou): FX, EQ (w postaci
supkw) oraz przycisk do otwarcia miksera w oddzielnym oknie. Jeli klikniemy pierwszy i drugi, otworzy si nam w mikserze grupa efektw oraz korektor.
Korektor umoliwia regulacj w trzech zakresach, potocznie okrelanych: gra, rodek,
d (z pynn regulacj czstotliwoci rodka pokrto Freq.).
W grupie FX (Effects) mamy moliwo umieszczenia trzech efektw na kadym torze.
Musimy jednak wiedzie, e sygna z jednego efektu moemy skierowa do innego. Przez
to sygna np. z moduu basowego przechodzi do efektu Dual Delay, a nastpnie do Reverb.
Aby wzbogaci brzmienie efektami, musimy je najpierw umieci w Racku, podobnie
jak moduy brzmieniowe (rysunek 6.17). Klikamy zakadk Effects. Zaznaczamy efekt
i przesuwamy go do Racka.

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

193

Rysunek 6.16.
Gdy klikniemy
przycisk FX oraz EQ,
pojawi si dodatkowe
elementy miksera

Rysunek 6.17. Efekty umieszczamy, podobnie jak instrumenty, w Racku

Nastpnie przechodzimy do miksera (rysunek 6.18). Gdy klikniemy w grupie FX pole

None, pojawi si menu z zaadowanymi efektami (Compressor, Reverb, Chorus, Dual
Delays). Gdy wybierzemy np. Reverb, jego nazwa automatycznie pojawi si w odpowiednim polu (rysunek 6.18).
Rysunek 6.18.
Wybieramy efekt dla
moduu basowego

194

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

W mikserze ustawiamy tylko poziom efektu (pokrto Lev.). Pozostae parametry zmieniamy np. w module Reverb czy Chorus.
Rysunek 6.19.
Poziom efektu Reverb
moemy regulowa
pokrtem Lev.
(z prawej strony)

Pierwsze nagranie z uyciem Storma

Sprbujemy nagra kilka taktw naszego utworu. Najpierw jednak dodamy jeszcze jeden
z instrumentw, np. Shadow. Naciskamy przycisk Rec (rysunek 6.20). Teraz zaznaczamy pole Loop i przesuwamy t poziom kresk (jej prawy koniec) nad taktami
do pocztku drugiego. W ten sposb wybralimy do nagrania jeden takt, ktry bdzie
odtwarzany w kko. Umoliwia to wybranie odpowiedniego numeru patternu, ustawienie opcji instrumentw. Naley pamita, e sekwencer nie nagrywa jedynie dwikw, lecz take zmiany, jakich dokonalimy w torze syntezy moduw i w efektach.
Krtko mwic, wszystkie zmiany w czasie nagrywania zostaj zapisane razem z muzyk. Naciskamy Play, aby rozpocz nagrywanie. Po chwili wida, e we wszystkich
ciekach pojawi si materia muzyczny (rysunek 6.21).
Rysunek 6.20.
Nagrywamy pierwszy
utwr z uyciem
wirtualnego studia
muzycznego Storm 3

Gdy bdziemy zadowoleni z efektw nagrania, nacinijmy Stop. Jak widzimy na rysunku 6.21, w sekwencerze obok cieek instrumentw mamy take oddzielne cieki
dla efektw. W tej czci znajduj si take pokrta miksera. S one jednak tak mae,
e moliwo ich uycia graniczy czasem z cudem.

Kepler modu zarzdzajcy nastpstwem

akordw (harmoni) w utworze
W tej czci chciabym si skoncentrowa na ciekawym module nazwanym Kepler (rysunek 6.22). Jak widzimy na rysunku 6.22, podobnie jak instrumenty zawiera on grup
Pattern. Nie jest to jednak instrument ani efekt. Jest to modu, w ktrym ustalamy nastpstwa harmoniczne akordw. Kady Pattern moe zawiera osiem rnych akordw.

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

195

Rysunek 6.21.
Pierwsze nagranie
w programie Storm 3

Rysunek 6.22.
Kepler okrelany jako
Chord Sequencer
(sekwencer akordw

Oprcz standardowej czci Pattern znajduj si dwa koa (z maymi kuleczkami). To

nic innego jak koo kwintowe dur (zewntrzne) i koo kwintowe moll (wewntrzne).
Z prawej strony znajduj si nazwy akordw (dua litera oznacza akord durowy, maa
molowy). Zmiany mona dokona maksymalnie co p taktu. Pierwszy akord C
M (C Major, czyli C-dur) okrela harmoni pierwszej poowy taktu, drugi drugiej
poowy, trzeci akord pierwszej poowy drugiego taktu itd. Czerwony przycisk suy
do transpozycji brzmie o oktaw w gr. Gdy go uaktywnimy, zostanie podwietlony.
Kepler moe zarzdza harmoni wikszoci instrumentw wirtualnego studia Storm 3
(poza niemelodycznymi maszynami perkusyjnymi oraz samplerami). Naley by
wiadomym faktu, e istnieje moliwo wyczenia funkcji sterowania akordami przez
Kepler (we wszystkich instrumentach naraz bd w kadym z osobna).

Tworzymy wasne patterny

Jak ju wczeniej wspomniaem, Storm 3 ma fabrycznie zaprogramowane patterny
w wikszoci instrumentw. Moemy jednak sami zadecydowa, jak ma wyglda linia
basu, partia perkusji. Na rysunku 6.23 widzimy wirtualny bas Arsenic. Pod grup Pattern
znajduj si dwa przyciski (dotyczy to wszystkich instrumentw): Clear (wyczy)

196

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.23.
Wirtualny bas Arsenic

i Restore (przywr). Naciskajc pierwszy z nich, usuwamy zawarto patternu. W ten

sposb moemy utworzy wasny wzorzec. Jak to zrobi? Do dyspozycji mamy kilka
sposobw, w zalenoci od instrumentu. Najbardziej znanym jest Piano Roll. Polega
on na wprowadzeniu nut za pomoc myszy. Naciskamy przycisk Clear, aby usun
nuty z patternu. Nastpnie uywajc myszy, rysujemy nuty w postaci poziomych kresek. Klawiatura umieszczona w module pozwala atwiej wybra wysoko. Praca w tak
maym oknie nie jest zbyt wygodna, aczkolwiek moliwa. Wystarczy jednak klikn
prawym przyciskiem myszy, a otworzy si menu kontekstowe (rysunek 6.25). Teraz wybieramy menu Edit, a nastpnie Pattern. Klikamy np. A11. Pojawi si wiksze okno Piano
Roll (rysunek 6.26).
Rysunek 6.24.
Malutkie okno Piano
Roll umieszczone jest
w centrum moduu
Arsenic

Rysunek 6.25.
Wybieramy edytor
patternw

Na rysunku 6.26 widzimy okno tworzenia patternw. W grnej czci znajduje si nieskomplikowany pasek narzdzi z owkiem i gumk. Naciskajc owek, moemy narysowa wysokoci dwikw. Jeli klikniemy przycisk kontroli dynamiki , w dolnej
czci pojawi si dodatkowy element, za pomoc ktrego moemy kontrolowa dynamik
kadego z dwikw. Za pomoc myszy moemy zmienia wysoko supkw, co wie
si ze zmian dynamiki.
Nie wychodzc z okna Piano Roll, moemy edytowa wszystkie wzorce. Wystarczy
klikn przycisk Pattern na pasku narzdzi i wybra kolejny zestaw do edycji. Jak
widzimy na rysunku 6.26, w menu znajduje si take grupa Control. Umoliwia ona
zmian wielu parametrw, m.in. gono (Volume), panoram stereo (Pan) czy rne
parametry filtra.

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

197

Rysunek 6.26.
Okno Piano Roll
prosty sposb
na tworzenie
wasnych patternw

Maszyny perkusyjne poza moliwoci edycji patternw w Piano Roll pozwalaj

na uycie siatki (rysunek 6.27) znanej np. z Drum Editor sekwencera Cubase. Z lewej
strony mamy wyszczeglnione instrumenty zestawu (Bass stopa, Snr werbel
itd.). Klikajc w poszczeglne komrki, umieszczamy nuty, ktre od razu s odtwarzane.
W przypadku moduw perkusyjnych jest to dobre rozwizanie.
Rysunek 6.27.
Kka oznaczaj
dwiki

Jeli chcemy usun wszystkie wzorce z instrumentw, naley klikn prawym przyciskiem myszy i wybra z menu kontekstowego polecenie Clear all patterns (wyczy
wszystkie wzorce).
Rysunek 6.28.
Usuwamy wszystkie
patterny z perkusji
Hork (Clear all
patterns)

198

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Krtko o samych instrumentach

Jak ju na pocztku powiedziaem, Storm 3 zawiera 14 instrumentw. Mamy tutaj moduy basowe Arsenic (rysunek 6.29) oraz Bass 59 (rysunek 6.30). Z prawej strony obu
tych moduw umieszczono elementy zwizane z edycj brzmienia. W przypadku Arsenica jest to m.in. wybr i edycja ksztatu fali, filtr i obwiednia. W drugim Bass
59 pomimo e do dyspozycji mamy trzy pokrta, moemy uzyska ciekawe barwy
syntetyczne.
Rysunek 6.29.
Pierwszy z dwch
moduw basowych
Arsenic

Rysunek 6.30.
Modu basowy Bass 59

Zadaniem kolejnych dwch instrumentw jest tworzenie tylko i wycznie ta utworu.

Su one do gry akordami (okrelane s jako Chord Synthesizer). S to moduy
Equinoxe (rysunek 6.31) oraz Shadow (rysunek 6.32). Pierwszy z nich posiada pionowy suwak Octave. Pozwala on przenie akordy do rnych oktaw. Nie byoby
w tym nic szczeglnego, gdyby nie fakt, e zmiany oktaw s zapisywane razem z sekwencj. Moemy wic tworzy bardzo ciekawe efekty przejcia od brzmie niskichciepych do wysokich-ostrych. Jeli chcemy zmieni rytm akordw, wystarczy klikn
istniejcy wielodwik, aby go wyczy, bd puste pole, aby umieci nowy akord
(rysunek 6.31).
Rysunek 6.31.
Pierwszy Chord
Synthesizer
Equinoxe

Rysunek 6.32.
Instrument Shadow
interesujca
alternatywa
dla Equinoxe

Atutem drugiego z instrumentw (Shadow) jest dua liczba tzw. presetw, czyli gotowych barw. W przeciwiestwie do wczeniej wymienionego moduu umoliwia on
gr czterodwikami.

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

199

Orpheus (rysunek 6.33) stanowi najbardziej zaawansowany instrument wirtualnego

studia Storm 3. Modu pozwala tworzy ciekawe linie melodyczne o interesujcych
brzmieniach, zmiennych w czasie. Podobnie jak Shadow ma zaprogramowane zestawy
gotowych barw (rysunek 6.34).
Rysunek 6.33.
Syntezator Orpheus
najbardziej
zaawansowany
syntezator

Rysunek 6.34.
Wybieramy jedno
z dostpnych brzmie

Poruszanie swoistego rodzaju joysticka (z czterema strzakami) pozwala na zmian

barwy, w zalenoci od ustawie oscylatorw i specyficznego kursora. Jeli poruszymy
go w pionie, bdzie oddziaywa na pierwszy generator (grupa LFO1), w poziomie na
drugi (grupa LFO2).
Kolejny z instrumentw to modu brzmieniowy standardu General MIDI (GM) GMSynth (rysunek 6.35). Poza tym, e wietnie si sprawdza w odtwarzaniu gotowych
utworw MIDI, to jeszcze zawiera naprawd przyzwoitej jakoci brzmienia. W grnym
prawym rogu wybieramy barw instrumentu. Dodatkowo moemy zdefiniowa czstotliwo odcicia filtra (Cut off) oraz rezonans (Res).
Rysunek 6.35.
Modu brzmieniowy
GM-Synth

200

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Automaty perkusyjne
Storm 3 zawiera a pi rnych maszyn perkusyjnych. S to: Meteor (rysunek 6.36),
Hork (rysunek 6.37), Psion (rysunek 6.38), Puma (rysunek 6.39) oraz Tsunami (rysunek 6.40). Jak widzimy na poniszych rysunkach, moduy perkusyjne maj zbliony
wygld. Do edycji kadego z elementw zestawu perkusyjnego su dwa pokrta do
zmiany wysokoci (Pitch) oraz wybrzmiewania (opadania, Decay). Kady z instrumentw
posiada siatk, w ktrej umieszczamy dwiki (w postaci kulek). Trzeba przyzna, e
brzmienie zestaww perkusyjnych jest dobre. Atutem tych instrumentw jest moliwo
edycji podstawowych parametrw.
Rysunek 6.36.
Modu perkusyjny
Meteor

Rysunek 6.37.
Modu perkusyjny
Hork

Rysunek 6.38.
Modu perkusyjny
Psion

Rysunek 6.39.
Modu perkusyjny
Puma

Rysunek 6.40.
Modu perkusyjny
Tsunami

Samplery
Storm 3 zawiera trzy instrumenty typu sampler: EZTrack (rysunek 6.41), H3Oplus
(rysunek 6.41) oraz Scratch (rysunek 6.41). Pierwszy z moduw umoliwia nagrywanie sygnau z wej karty dwikowej (interfejsu audio). W bardzo prosty sposb

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

201

Rysunek 6.41.
Trzy samplery
(od gry): EZTrack,
H3Oplus, Scratch

moemy nagra np. nasz gos na EZTracka. Naciskajc Source, wybieramy rdo
nagrania (np. sygna z mikrofonu, wejcia liniowego). Przyciskiem Rec uruchamiamy
nagranie.
Nagrany sygna moemy edytowa w oknie moduu bd metod przecignij i upu
przenie do samplera H3Oplus (rysunek 6.42).
Rysunek 6.42.
Nagrany fragment
przenosimy do drugiego
instrument prosto,
atwo i przyjemnie

Drugie narzdzie odtwarza cae sekwencje plikw audio (formaty wave, aiff, mp3).
Moemy je take zaadowa z zakadki Samples (rysunek 6.43). Wystarczy zaznaczy
dany plik i przecign go do instrumentu H3Oplus bd Scratch.
Ostatni z samplerw (Scratch) to co dla DJ-w. Umoliwia adowanie prbek, ich
miksowanie oraz rnorodne efekty scratch. Jeli w module H3Oplus prawym przyciskiem klikniemy prbk, otworzy si okno z waciwociami pliku (rysunek 6.44). Mamy
tutaj szereg opcji, m.in. zmian tempa (bez zmiany wysokoci Time Stretching),
zmian wysokoci (bez zmiany tempa Pitch Schifting). Suwakiem Gain zmienimy
gono prbki.
Podsumowujc instrumentarium Storma 3, naley przyzna, e jest ciekawe i zrnicowane. Gdy opanujemy program, moemy dziki niemu zrobi cakiem niezy utwr.

202

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.43. W eksploratorze z lewej strony mamy list dostpnych plikw audio (sampli)
Rysunek 6.44.
Edycja plikw audio
(sampli) w programie
Storm

Efekty
Storm 3 wyposaony jest w 10 rnorodnych efektw: Chorus, Compressor, Dual Delays,
Distortion, Flanger, LPFilter, Reverb, Ring mod, Seq Filter, Vocoder. Wszystkie przedstawione s na rysunku 6.45. Kady z nich zajmuje poow Racka. adujemy je identycznie, jak instrumenty. Efekty posiadaj dosy due moliwoci. Jak pamitamy, zmiany
w ustawieniach s zapisywane razem z utworem (okrela si to automatyk).

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

203

Rysunek 6.45.
Efekty programu
Storm 3

Zapisujemy i eksportujemy
Utwr w programie Storm 3 moemy zarwno zapisa (pliki nosz rozszerzenie .stm), jak
i eksportowa do formatu wave. Jeli chcemy zapisa efekt naszej pracy w postaci pliku
audio, naley klikn menu File, a nastpnie Audio export. Pojawi si okno, w ktrym wybieramy rozdzielczo, format oraz zakres utworu, jaki ma by wyeksportowany do wave.
Rysunek 6.46.
Eksportujemy
fragment utworu
do pliku wave

Na tym jednak nie kocz si moliwoci eksportu w programie Storm 3. Program

posiada jeszcze funkcj Recorder (menu View/Recorder). Pozwala ona zapisa tylko
wybrane instrumenty do pliku dwikowego wav (rysunek 6.47). Niewtpliwie podnosi to
uyteczno programu.

204

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.47.
Eksportujemy tylko
wybrane instrumenty

Storm 3 jako odtwarzacz plikw midi

Na koniec jeszcze kilka uwag odnonie odtwarzania popularnych plikw MIDI. Storm 3
sprawdzi si jako dobrze brzmicy odtwarzacz MIDI. Wystarczy klikn menu File
i polecenie Import a MIDI file. W oknie, jakie si pojawi, wybieramy plik i naciskamy
Otwrz. Storm automatycznie zaaduje niezbdn liczb moduw GM-Synth do odtworzenia pliku (rysunek 6.48).

Rysunek 6.48. Program Storm 3 jako odtwarzacz plikw MIDI (popularnych midw, SMF-w)

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

205

Cubase LE
W sprzcie (interfejsy audio E-MU, Sound Blaster
X-Fi Elite Pro), ktry miaem okazj testowa podczas pisania tej ksiki, znajdowa si rwnie bogaty pakiet oprogramowania. W jego skad wchodzi m.in. Cubase LE. W porwnaniu
z najwikszym SX (nie mwic ju o Cubase 4) wersja LE jest uboga. Niektrzy znajomi sugerowali, e musz koniecznie pracowa na SX. Twierdzili, e LE to nie jest
to, co SX! Cakowicie si z nimi zgodziem. Nie znaczy to jednak, e Cubase LE nie
nadaje si do tworzenia muzyki. Z perspektywy kilkumiesicznej pracy na LE musz
stwierdzi, e jest to dobre narzdzie i w zupenoci wystarczajce przynajmniej na
moje skromne potrzeby. Mona zada sobie pytanie, czy bd korzysta z wikszej
liczby kanaw MIDI ni 64, czy nagram wicej ladw audio ni 48? W przypadku pocztkujcych uytkownikw i nie tyko jest to w zupenoci wystarczajcy potencja. Wemy pod uwag take fakt, e poza zakupem karty (interfejsu) nie wydalimy
na program nawet zotwki. Dostajemy natomiast w peni funkcjonalny sekwencer,
dziki ktremu bdziemy mogli stworzy utwr wykorzystujcy np. sygna z mikrofonu,
wirtualne instrumenty itd.
Poniej umieciem tabelaryczne zestawienie waniejszych funkcji w programach Cubasea. (pominito najnowszy produkt Cubase 4). Jedn z funkcji, ktrej bardzo mi brakuje
w LE, jest edytor perkusji Drum Editor, ktry umoliwia tworzenie partii perkusji
szybko, atwo i przyjemnie. Kolejne ograniczenie to zarwno w wersji LE, jak i SE
brak obsugi formatu mp3 (chodzi o eksport muzyki do tego popularnego formatu).
Jeli kupimy specjalny update, bdziemy w stanie zapisywa muzyk w tym formacie.
Wedug mnie nie ma takiej koniecznoci, poniewa wiele darmowych programw
np. CDex opisany w rozdziale 9. umoliwia konwersj (m.in. wave na mp3).
Cubase LE

Cubase SE

Cubase SL

Cubase SX

Liczba cieek audio

maks. 48

maks. 48

Liczba cieek MIDI

maks. 64

Fizyczne wejcia-wyjcia

128

256

Inserty

Liczba slotw na instrumenty

VST

16

32

64

Rewire 2

tak

tak

tak

tak

Nagranie 24 bity/96 kHz

tak

tak

tak

tak

Nielimitowane
Cofnij/Przywr

10 ostatnich
operacji

10 ostatnich
operacji

Edytory: Key, List, Basic Score

tak

tak

tak

tak

Drum editor

brak

tak

tak

tak

Logical Editor

brak

brak

tak

tak

206

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Cubase LE

Cubase SE

Cubase SL

Cubase SX

Zgrywanie cieek z pyt audio

tak

tak

tak

tak

Obsuga eksportu do formatu

mp3

patny
update

patny
update

tak

tak

Liczba efektw MIDI

brak

14

14

16

Liczba pluginw efektowych

21

24

25

34

Liczba instrumentw VST

x nieograniczona

Przystpujc do pisania tego rozdziau, zastanawiaem si, czy przedstawi krtki opis
Cubasea LE. Moje wtpliwoci wziy si std, e dostpne s dwie ksiki (w jzyku
polskim) dotyczce tego wietnego sekwencera1. Postanowiem jednak, e zapoznam
Czytelnika z funkcjami wersji LE. Moim zdaniem jest to bardzo dobre narzdzie na
pocztek przygody z domowym studiem muzycznym. Sdz, e w moim przypadku zostanie na duej podstawowym, obok edytorw nutowych, narzdziem domowego studia.

Podstawy obsugi programu i instalacja

Minimalne wymagania Cubase LE s nastpujce: system operacyjny Windows 2000
bd XP, procesor 500 MHz, 256 MB pamici RAM, karta dwikowa (interfejs) audio
(z co najmniej 16-bitow rozdzielczoci i czstotliwoci prbkowania 44.1 kHz) oraz
obsug sterownikw ASIO.
Instalacja nie powinna przysporzy nam problemw. Jedynym zabezpieczeniem programu jest numer seryjny, ktry wprowadzamy podczas instalowania Cubasea. Sam
program zajmuje na dysku twardym nieco ponad 160 MB.

Ustawienia urzdze audio i MIDI

Podczas pierwszego uruchomienia program poinformuje nas o potrzebie sprawdzenia
(przez sekwencer) urzdze audio. Jeli nasza karta spenia wymagana, powinien wywietli si komunikat o zgodnoci z Cubase. Nie bd tutaj ponownie opisywa sposobu podczania urzdze audio czy MIDI. Temat ten zosta omwiony w rozdziale
pierwszym. W tej czci zajmiemy si tylko i wycznie programem firmy Steinberg.
Najpierw, standardowo, ustawiamy opcje urzdze audio. Po otwarciu programu klikamy menu Devices (urzdzenia), wybieramy Device Setup (ustawienia urzdze).
Pojawi si okno ustawie programu Cubase (rysunek 6.49). Klikamy VST Multitrack
1

W 2003 roku nakadem wydawnictwa Helion ukazaa si ksika pt. Cubase SX. wiczenia (autorstwa
Piotra Chlipalskiego oraz Marcina Dzwonowskiego). Rok pniej to samo wydawnictwo zaprezentowao
polskie tumaczenie publikacji Thada Browna, Cubase SX for Macintosh and Windows: VQG (polski
tytu: Cubase SX. Szybki start).

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

207

Rysunek 6.49.
Wybieramy sterownik
ASIO (lista rozwijana
ASIO Driver) oraz
latencj (przycisk
Control Panel)

w polu z lewej strony. Teraz wybierzemy sterowniki ASIO. Klikamy list rozwijan
ASIO Driver i wybieramy odpowiedni opcj (jeli uywamy kart Sound Blaster,
powinnimy mie nazw Creative ASIO, w przypadku E-MU E-MU ASIO). Gdy
ustawimy ASIO, klikamy przycisk Control Panel, w ktrym wybieramy poziom latencji. W niektrych przypadkach nastpi samoczynne ustawienie optymalnej wartoci.
Od razu moemy ustawi poczenia z instrumentem MIDI. Klikamy All MIDI Input
na licie opcji okna Device Setup. Pojawi si dostpne porty (rysunek 6.50), ktre
wykorzystamy do sterowania wirtualnymi instrumentami czy te edycj parametrw
MIDI. Jeli w kadym z portw w kolumnie Active wywietlone jest sowo No,
naley je zmieni i uaktywni ten port, ktrego uywamy do podczenia instrumentu
MIDI. Wystarczy raz klikn sowo No, a zmieni si na Yes (w znaczeniu aktywne).
Ustawienia zatwierdzamy przyciskiem OK.

Interfejs Cubasea LE i nasz pierwszy projekt

Zanim zapoznamy si poszczeglnymi czciami interfejsu programu, utworzymy pusty dokument (projekt), a nastpnie dodamy kilka cieek audio i MIDI. Z menu File
wybieramy polecenie New Project. W oknie, jakie si pojawi, zaznaczamy Empty i naciskamy OK. Nastpne z okien suy do wybrania folderu, w ktrym bd przechowywane
pliki naszego projektu. Zaznaczamy dysk i klikamy Create, aby utworzy specjalny
folder. Nadajemy mu nazw, np. Cubase LE_projekty, i zatwierdzamy przyciskiem OK.
Znajdujemy si teraz w gwnym oknie programu. Jak wida, nie mamy adnych cieek audio ani MIDI. Klikamy prawym przyciskiem w miejscu wskazanym przez kursor z rysunku 6.51. W menu kontekstowym mamy szereg polece Add (czyli dodaj).
Stworzymy dwie cieki audio oraz cztery MIDI. Wybieramy Add Audio Track. Od
razu pojawi si nowy element projektu cieka audio (rysunek 6.52). W ten sam

208

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.50.
Aktywujemy porty
MIDI

Rysunek 6.51. Gwne okno programu Cubase LE (Project Window) dodajemy cieki

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

209

Rysunek 6.52. Dodalimy do pustego projektu 6 cieek: 2 audio i 4 MIDI

sposb dodajemy kolejne. cieki MIDI wstawiamy, uywajc polecenia Add MIDI
Track. W kadej chwili moemy usun zbdne elementy. Wystarczy zaznaczy ciek
i nacisn klawisz Del. Projekt z dwoma ciekami audio oraz czterema MIDI przedstawiony jest na rysunku 6.52.
Kolejny z rysunkw 6.53 zawiera nazwy poszczeglnych elementw okna projektu (Project). Wyliczanie i suche opisywanie funkcji jest moim zdaniem nie za
bardzo sensowne. Lepiej nauczy si ich podczas praktycznego wiczenia. Pamitajmy,
e dosy czsto bd odwoywa si do rysunku 6.53 w dalszej czci tego opisu.

Nagrywanie MIDI z uyciem wirtualnych instrumentw VST

Do nagrania cieek MIDI wykorzystamy instrument klawiszowy (np. klawiatura sterujca, syntezator, keyboard) oraz wirtualne instrumenty, ktre zawarte s w programie
Cubase LE. Na pierwszym tracku (inne okrelenie cieki) MIDI nagramy bbny (argonowe okrelenie perkusji), na drugim umiecimy parti basu, na trzecim i czwartym
brzmienia typu pad.
Cubase standardowo oferuje dwa podstawowe tryby nagrywania materiau: w czasie
rzeczywistym oraz krok po kroku. Najpierw zajmiemy si graniem na ywo. W dalszej czci zapoznamy si z drugim rodzajem.

210

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.53. Okno projektu z wyszczeglnionymi elementami

Jeli nie mamy pewnoci, e dane MIDI dochodz do sekwencera, wystarczy spojrze
na pasek transportu (rysunek 6.54). Z prawej strony znajduj si dwa pionowe paski
(czerwony In oraz zielony Out). Jeli widzimy, e wskanik In wieci si podczas gry,
oznacza to, e poczenie instrumentu MIDI z komputerem dziaa poprawnie.

Rysunek 6.54. Gdy widzimy aktywno miernika In, moemy mie pewno, e komunikaty wysyane
z klawiatury MIDI dochodz do sekwencera

Teraz uruchomimy wirtualne instrumenty. Klawiszem F11 otwieramy okno VST Instruments, do ktrego zaadujemy nasze programowe instrumentarium (rysunek 6.55). Lewym przyciskiem myszy klikamy pole No VST Instrument. Pojawi si lista dostpnych
pluginw VST. Wybieramy vb-1 wirtualn gitar (rysunek 6.56).
Rysunek 6.55.
Wszystkie sloty na
wirtualne instrumenty
s puste

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

211

Rysunek 6.56.
Wybieramy wirtualn
gitar basow dla
pierwszej cieki
MIDI

W drugim slocie okna VST Instruments umieszczamy wirtualn perkusj lm-7 (rysunek 6.58), a w dwch nastpnych Universal Sound Module (uniwersalny modu brzmieniowy General MIDI).
Rysunek 6.57.
Zaadowalimy
pierwszy instrument
VST wirtualn
gitar basow
(naciskajc przycisk
e w oknie VST
Instruments,
otwieramy okno
z pluginem

Teraz naley kadej ze cieek MIDI przyporzdkowa odpowiedni instrument. Zaznaczamy pierwsz ciek MIDI i przechodzimy do czci Inspector (rysunek 6.59). Z listy
rozwijanej out wybieramy lm-7. Nastpnie klikamy drugi track MIDI i przyporzdkowujemy mu gitar basow vb-1 (analogicznie jak to zrobilimy w przypadku wirtualnej
perkusji lm-7). W pozostaych dwch ciekach ustawiamy odpowiednio: Universal Sound
Module i Universal Sound Module 2. W ten sposb skonfigurowalimy cieki MIDI.
Gdy naciniemy jakikolwiek dwik na klawiaturze MIDI, w zaznaczonej ciece pojawi si sygna, e komunikaty MIDI s odbierane (zielony pasek na rysunku 6.60).
Musimy jeszcze chwil zatrzyma si przy pasku transportu (Transport Panel, rysunek 6.61). Jest to centrum sterowania zarwno podczas nagrywania, jak i odtwarzania.
Tutaj znajduj si standardowe przyciski Start, Stop, Rec, przewijanie przd ty,
powrt do pocztku utworu, skok na koniec kompozycji. W dalszej kolejnoci umieszczone s: Click (wczenie metronomu), Master (przy wczonym przycisku tempo
odtwarzania jest pobierane ze specjalnej cieki: Tempo Track) i Sync (synchronizacja).
Metrum utworu oraz tempo moemy zmieni, klikajc odpowiednie wartoci. Na rysunku 6.61 mamy tempo 80 (czyli 80 uderze na minut) oraz metrum cztery czwarte.
Z lewej strony znajduj si dwie litery L (left lewy) i R (right prawy) ujte w ramki,
za nimi znajduj si numery taktw (L drugi takt, R dziesity). S to znaczniki
(Locators) okrelajce pewien zakres taktw. Su one do nagrywania wybranego
fragmentu (zawierajcego si w przedziale midzy lewym a prawym znacznikiem).

212

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.58. Trzy instrumenty dostarczane razem z sekwencerem wystarcz do stworzenia prostej
aranacji
Rysunek 6.59.
Po klikniciu pola out
(w grupie Inspector)
pojawi si lista
dostpnych
instrumentw
(druga grupa
to instrumenty
wirtualne)

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

213

Rysunek 6.60. Gdy naciniemy klawisz, zaznaczona cieka zasygnalizuje odbir komunikatw MIDI
zielonym supkiem (pierwszy z prawej
Rysunek 6.61.
Pasek transportu

Na rysunku 6.62 widzimy fragment okna zdarze (Event Display). Na grze (ponad
numerami taktw) znajduje si niebieska linia czca takty 2 10. Jest to obszar
utworu ustawiony przez znaczniki.
Rysunek 6.62.
Znaczniki zostay
ustawione w takcie
drugim (lewy)
i dziesitym (prawy)

Pod nimi znajduj si cztery przyciski: AQ (automatyczna kwantyzacja), Punch In,

Cycle on (nagrywanie w kko) oraz Punch Out. Znaczenie kwantyzacji wyjaniam
we wskazwce. Punch In-Punch Out dotyczy specyficznego trybu nagrywania. Umoliwia on rozpoczcie nagrania w miejscu lewego znacznika, a zakoczenie rwno z prawym (rysunek 6.63).
Rysunek 6.63.
Znaczniki (Locators)
oraz Punch-in,
Punch-out

Kwantyzacja (Quantization) to funkcja charakterystyczna dla sekwencerw zarwno

sprztowych, jak i programowych. Jej celem jest automatyczne poprawienie nierwnoci rytmicznych w utworze wynikajcych z naszej niezbyt precyzyjnej gry.

W kocu moemy przej do nagrania. Klikamy przycisk Click, aby sysze metronom.
Zaznaczamy pierwszy track MIDI i naciskamy przycisk Rec. Po dwutaktowej nadbitce
rozpoczyna si nagranie (rysunek 6.64). Identycznie postpujemy w przypadku pozostaych

214

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.64. Nagralimy pierwsz ciek MIDI

cieek MIDI. Pamitajmy, e gdy nagralimy jedn ciek, to bdzie ona odtwarzana podczas nagrywania kolejnych (chyba e j celowo wyczymy, naciskajc
przycisk X).
Edycj trackw MIDI zajm si w dalszej czci tego rozdziau.

Nagrywamy cieki audio

Zanim nagramy jakikolwiek sygna dwikowy, musimy ustawi wejcia audio (VST
Inputs). Naciskamy klawisz F5. Otworzy si okno o nazwie VST Inputs (rysunek 6.65).
Widzimy w nim wszystkie wejcia, jakie mamy do dyspozycji w sekwencerze. Ich
liczba uzaleniona jest od urzdzenia audio, jakie mamy w komputerze. W tym
przypadku uywaem interfejsu E-MU 1820. Oferuje on trzy pary wej liniowych
oraz dwa wejcia mikrofonowe (rysunek 6.65). Gdy uywamy Sound Blastera (np.
Audigy 2 ZS Notebook w komputerze przenonym), dostpna jest jedna para wej
(rysunek 6.66).
Rysunek 6.65.
Do nagrania audio
uyto interfejsu audio
firmy E-MU
(model 1820)

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

215

Rysunek 6.66. Gdy korzystamy z karty PCMCIA Audigy 2 ZS Notebook, mamy dostpn jedn par
wej stereo

Sprbujmy nagra fragment cieki audio. Zakadam, e mamy komputer podczony

do rda sygnau. W tym miejscu nie jest istotne, czy bdzie to mikrofon, magnetofon
(ma mie kolor czerczy te gramofon. Klikamy Audio 1 i przycisk Record enabled
wony). W tym miejscu musimy zadecydowa, czy cieka ma by monofoniczna, czy
te stereo. Naciskajc odpowiedni przycisk , aktywujemy drugi z trybw, stereo ( ).
Kolejne nacinicie powoduje powrt do mono. Warto take sprawdza na bieco poziom sygnau wejciowego. W tym celu otwieramy mikser (klawisz F3; rysunek 6.67).
Na rysunku 6.68 widzimy cieki projektu. Trwa nagranie drugiego tracku audio.
Rysunek 6.67.
Mikser Cubase LE
podczas odtwarzania

Rysunek 6.68. Cubase LE w trakcie nagrywania cieki audio z mikrofonu pojemnociowego

216

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Podstawy edycji MIDI Key Editor, List Editor

Program Cubase znany jest ze swoich intuicyjnych edytorw komunikatw MIDI.
Bardzo popularnym narzdziem w tym sekwencerze jest Key Editor (rysunek 6.69).
Nuty przedstawione s w postaci paskw, ktre moemy kasowa, przesuwa, zmienia ich dugo itd. Sam edytor przypomina mi tam perforowan pianoli. Jeli
klikniemy prawym przyciskiem myszy, otworzy si menu kontekstowe, w ktrym mamy
rne narzdzia (rysunek 6.69). Ich krtki opis zamieszczony jest na rysunku 6.70.

Rysunek 6.69. Key Editor edytor komunikatw MIDI

Rysunek 6.70.
Menu kontekstowe
z narzdziami i ich
krtkim opisem

Jeli chcemy zaznaczy grup dwikw, wybieramy z menu narzdzie Object Selection
i rysujemy ramk obejmujc grup nut (rysunek 6.71). Teraz moemy je przesuwa
(strzakami gra i d na klawiaturze komputera bd mysz), kasowa (klawisz Del).

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

217

Rysunek 6.71.
Zaznaczamy kilka nut
jednoczenie

Gdy potrzebujemy doda kilka dwikw, wybieramy narzdzie Draw. W prosty sposb
rysujemy dwiki na odpowiedniej wysokoci i podanej dugoci (rysunek 6.72).
Rysunek 6.72.
Rysujemy dwik

Zbdne dwiki usuniemy narzdziem zwanym gumk Eraser (rysunek 6.73).

Rysunek 6.73.
Usuwamy niepotrzebne
dwiki

Narzdzie Zoom pozwala zmieni rozmiar podgldu. Narzdziem Mute (rysunek 6.74)
wyciszamy wybrane dwiki. Jeli klikniemy dwiki jeszcze raz, przywrcimy im
zdolno grania.
Rysunek 6.74.
Wyciszamy wybrane
dwiki (narzdzie
Mute)

Kolejne dwa narzdzia (Split i Glue) su, odpowiednio, do dzielenia dwiku na mniejsze wartoci rytmiczne (rysunek 6.75) oraz do czenia dwch przylegajcych do siebie
paskw (rysunek 6.76).
W dolnej czci Key Editor znajduj si pionowe kreski (rysunek 6.77). Reprezentuj
one dynamik poszczeglnych dwikw. Za pomoc narzdzia Draw moemy j pynnie
zmienia (rysunek 6.78).

218

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.75.
Dzielimy dwik
na dwa

Rysunek 6.76. Sklejamy dwa ssiadujce paski w jeden dwik

Rysunek 6.77. Domylna dynamika (Velocity)

Rysunek 6.78. Narzdziem Draw w sposb pynny zmienilimy dynamik

Dynamika to nie jedyny element systemu MIDI, ktry moemy w ten sposb edytowa.
Gdy klikniemy w grnym rogu list rozwijan, pojawi si lista parametrw, ktre mog
by w ten sposb zmieniane (rysunek 6.79): Pitchbend, Aftertouch, Program Change,
Main Volume, Sustain.
Kolejnym narzdziem, ktre suy do edycji komunikatw MIDI, jest List Editor (rysunek 6.80). Jak sama nazwa wskazuje, komunikaty przedstawione s tutaj jako lista.
Kolumna Type zawiera informacj o rodzaju komunikatu MIDI (Note, Pitch Bend,

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

219

Rysunek 6.79.
Z listy rozwijanej
wybieramy rodzaj
komunikatw MIDI,
ktry chcemy
edytowa

Rysunek 6.80. Okno edycji List

Program Change itd.). Kolejne dwie wartoci pokazuj informacj o umiejscowieniu

go w czasie (Start i End). Klikajc poszczeglne elementy komunikatu, moemy zmieni ich warto. Podobnie jak w Key Editor mamy tutaj narzdzie Draw (owek) i Eraser
(gumka). Za ich pomoc moemy dodawa i usuwa komunikaty MIDI.
Jeli zechcemy doda komunikat w List Editor, naley wybra narzdzie Draw, a nastpnie klikn wybrane miejsce w polu z prawej strony (rysunek 6.81).

220

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.81.
Wstawiamy polecenie
MIDI za pomoc List
Editor

Ostatnim edytorem polece MIDI jest Score Editor. Jest to prosty program przedstawiajcy komunikaty MIDI w postaci zapisu nutowego danej cieki. Nie mamy tutaj
zbyt wielkich moliwoci edytorskich. Do podstawowych zada jednak wystarczy
(rysunek 6.82). W grnej czci mamy pasek narzdzi. Elementy, ktre si tam znajduj, pozwalaj zaznaczy grup nut (narzdzie Selection) i je usun (wtedy w tym
miejscu pojawi si pauza). Insert Note (wstaw nut) umoliwia dodawanie nut (lub
ich wprowadzanie), gumka (Eraser) kasowanie, klej (Glue) czenie wartoci.
Rysunek 6.82.
Score Editor i Score
Settings

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

221

Jeli naciniemy opcj Staff Settings w menu MIDI/Scores (rysunek 6.83), uzyskamy
dostp do podstawowych ustawie piciolinii. Pojawi si okno, ktre przedstawione
jest na rysunku 6.82. cieka MIDI moe by przedstawiona na jednej piciolinii
bd na dwch (jak np. w fortepianie). Do tego celu suy lista rozwijana Staff Mode
(Single pojedyncza, Split podwjna). Dalej mamy moliwo zmiany klucza
i tonacji (w grupie Key/Clef; lewy pasek przewijania klucz, prawy tonacja).
Rysunek 6.83.
Ustawiamy
opcje piciolinii
(odpowiadajcych
cieek)

Edycja cieek audio

Jeli zechcemy edytowa nagrany sygna audio, mamy w sekwencerze Cubase LE do
dyspozycji Sample Editor (rysunek 6.84). Wystarczy klikn dwukrotnie ciek audio
(w oknie Event Display). Mamy moliwo zaznaczenia wybranego fragmentu, a nastpnie skopiowania go w dowolne miejsce. Podstawowe moliwoci edycyjne s identyczne, jak w edytorach audio: kasowanie, kopiowanie, przenoszenie itp. Na rysunku 6.83
ukazany jest fragment pliku audio. Jeli klikniemy w dowolnym miejscu fali i nie
puszczajc przycisku myszy, przesuniemy j w prawo, zaznaczymy fragment, ktry
nastpnie moemy przenie w dowolne miejsce bd usun (naciskajc po prostu
Del). Do edycji moemy uy standardowych skrtw systemu Windows: Ctrl+C (kopiuj), Ctrl+V (wklej), Ctrl+X (wytnij).

Edycja materiau w oknie Event Display

Chciabym zwrci uwag, e edycja moliwa jest take na wyszym poziomie, tzn.
caych cieek, ktre moemy ci, kopiowa, przenosi i usuwa. Dziaanie narzdzi
jest identyczne jak w przypadku edytora Key. Mamy moliwo dzielenia cieek,
kopiowania, sklejania, kasowania. Prawym przyciskiem myszy otwieramy menu kontekstowe i wybieramy narzdzie (rysunek 6.85). Np. jeli wybierzemy Split (noyczki)
i klikniemy w wybranym miejscu zarwno cieki MIDI, jak i audio, podzielimy j na
dwie (rysunek 6.86).
Przeciwne dziaanie do Split ma Glue (klej). Umoliwia poczenie dwch ssiadujcych elementw cieki.

222

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.84. Edycja pliku dwikowego w sekwencerze Cubase LE

Rysunek 6.85.
Edycja dotyczy take
caych cieek
identyczne
narzdzia jak w Key
Editor (dziaanie te
jest identyczne)

Rysunek 6.86.
Dzielimy ciek

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

223

Tempo Track
Wanym elementem tworzonej muzyki s zmiany tempa utworu. Do tego celu suy
w sekwencerze cieka tempa (Tempo Track, rysunek 6.85). Pozwala ona rysowa
dowolne zmiany przy uyciu owka (Draw). T specyficzn ciek otwieramy skrtem
klawiszowym Ctrl+T bd w menu Project/Tempo Track. Wane jest, e aby mie
moliwo wprowadzania zmian, naley uaktywni tryb Master (przycisk na pasku
narzdzi; rysunek 6.87).

Rysunek 6.87. Edytujemy tempo utworu cieka Tempo Track

Mikser i funkcja automatyki

Jeli chcemy kontrolowa poziom gonoci wszystkich cieek, naley wczy mikser
(skrt F3). Mikser posiada ciekaw funkcj zapisu i odczytu automatyki. Automatyka
jest to proces zapisu zmian ustawie miksera podczas odtwarzania materiau. Przy nastpnym odtwarzaniu wszystkie zmiany (np. poziomw gonoci, panoramy) zostan
odtworzone. Wyglda to bardzo ciekawie, gdy suchajc utworu, widzimy tumiki, ktre
same si poruszaj. Gdy chcemy uaktywni t funkcj, naley w mikserze wcisn W
(Write zapisz) oraz R (Read czytaj). Wciskamy Play (odtwarzanie) i zmieniamy
np. poziom gonoci pierwszej ze cieek. Pniej drugiej itd.

224

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik

Rysunek 6.88.
Mikser Cubasea
z aktywnym trybem
zapisu (i odczytu)
automatyki

Zapis i funkcje import/eksport w Cubase LE

Sekwencer Cubase LE umoliwia zapisanie efektw pracy we wasnym formacie
(rozszerzenie .cpr). Pozwala take wyeksportowa materia do formatu wav, aiff lub
skompresowanego wma (rysunek 6.87). Aby wyeksportowa plik do formatu audio,
naley klikn menu File, a nastpnie Audio Mixdown. Pojawi si okno eksportu (rysunek 6.89). Po wybraniu docelowego pooenia (Look in) oraz podaniu nazwy (File
name) i formatu (Files of type) wybieramy format kodowania (PCM). Z listy rozwijanej Channels wybieramy Stereo Interleaved, rozdzielczo (lista Resolution, min. 16
bitw) oraz czstotliwo prbkowania (min. 44100 Hz). Jeli chcemy, aby plik wave
zawiera zmiany bdce wynikiem dziaania efektw i automatyki, zaznaczamy te opcje
w grupie Include (Automation, Effects).
Rysunek 6.89.
Eksportujemy utwr
z Cubasea do pliku
wave

Rozdzia 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne

225

Chciabym jeszcze wspomnie o moliwociach importu programu Cubase LE. Poza

plikami MIDI mamy moliwo zgrania cieek z pyty audio CD i importu plikw
audio (obsuga wikszoci formatw, w tym mp3).
Rysunek 6.90.
Moliwoci Cubasea
w zakresie importu
plikw

226

Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik