IDZ DO

PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI

KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE
ZAMW DRUKOWANY KATALOG

Derive 5.05. Pomocnik

matematyczny.
wiczenia
Autor: Pawe Kowalski
ISBN: 83-7361-008-1
Format: B5, stron: 146

TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA

CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK

CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE

Derive to niezwykle przydatny program podczas wykonywania oblicze symbolicznych

i numerycznych ze wszystkich dziaw matematyki (arytmetyki, algebry, analizy,
rwna i nierwnoci, trygonometrii, rachunku wektorowego, macierzy).
Wykorzystujc go pozbdziesz si problemu dugich i czasochonnych oblicze. Derive
jest idealnym narzdziem do twrczego stosowania matematyki, do jej poznawania
i nauczania oraz dokumentowania prac matematycznych. Jego dodatkow zalet jest
bardzo rozbudowany modu tworzenia wykresw 2D i 3D.
Derive 5.05. wiczenia to ksika, ktra od podstaw nauczy Ci posugiwania si t
aplikacj. Kolejne wiczenia zaprezentuj Ci jej bogate moliwoci i sprawi, e Derive
stanie si Twoim ulubionym narzdziem, pomocnym w rozwizywaniu rozmaitych
problemw matematycznych.
Dowiesz si jak:
Uruchamia program Derive i obsugiwa interfejs uytkownika
Wykonywa dziaania na uamkach
Przelicza miary kta oraz oblicza wartoci funkcji trygonometrycznych
Wykonywa rachunki na wektorach
Rozwizywa ukady rwna dowolnych stopni
Przeksztaca wyraenia
Tworzy wykresy funkcji i dokonywa analizy funkcji
Wykonywa dziaania na zbiorach
Ksika bdzie szczeglnie przydatna podczas nauki matematyki zarwno na poziomie
akademickim jak i szkoy redniej.

Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl

Spis treci
Przedmowa .................................................................................................................................................. 5
Rozdzia 1.

DERIVE to jest to! .................................................................................................................................... 9

1.1. Twj pierwszy kontakt z DERIVE .......................................................................................9
1.2. Jak wpisywa wyraenia.....................................................................................................16
1.3. Jak zachowa i otworzy zapisan sesj DERIVE .............................................................22
1.4. Jak poprawi bdnie wpisane wyraenie lub zmodyfikowa jego tre............................22
1.5. Jak usun z listy wpisane wyraenie .................................................................................23
1.6. Jak przywrci ustawienia standardowe .............................................................................23
1.7. Jak zmieni parametry pracy w oknie algebraicznym programu DERIVE ........................24
1.8. Jak zmieni parametry pracy w oknie graficznym 2D programu DERIVE .......................29
1.9. Jak wykorzysta pliki z przykadowymi arkuszami DERIVE............................................31
1.10. Jakie jest przeznaczenie przyciskw na pasku narzdziowym DERIVE .........................34

Rozdzia 2. Operacje na liczbach. Obliczanie wartoci wyrae .......................................................... 35

2.1. Parametry zapisu liczb ........................................................................................................35
2.2. Jak zapisa liczb z zadan dokadnoci ...........................................................................36
2.3. Jak wykonywa dziaania na uamkach ..............................................................................37
2.4. Jak oblicza wartoci wyrae............................................................................................40
2.5. Jak przelicza miary kta oraz oblicza wartoci funkcji trygonometrycznych
(i funkcji do nich odwrotnych)..............................................................................................41
2.6. Jak poradzi sobie z procentami (pierwszy sposb) ...........................................................47
2.7. Jak znale najmniejsz wspln wielokrotno i najwikszy wsplny dzielnik...............47
2.8. Jak wykonywa rachunki na wektorach..............................................................................48
2.9. Jak zamieni liczb w systemie dwjkowym na dziesitn................................................50

Rozdzia 3. Rwnania, nierwnoci i ich ukady ............................................................................................ 51

3.1. Jak rozwiza rwnanie z jedn niewiadom .....................................................................51
3.2. Jak sprawdzi, czy podana liczba jest rozwizaniem danego rwnania lub nierwnoci ...........56
3.3. Jak sprowadzi uamki do wsplnego mianownika............................................................57
3.4. Jak poradzi sobie z procentami (drugi sposb) .................................................................58
3.5. Jak rozwiza nierwno z jedn niewiadom..................................................................59
3.6. Jak rozwizywa ukady rwna pierwszego stopnia
z dwiema i wiksz liczb niewiadomych..........................................................................60
3.7. Jak rozwizywa ukady rwna dowolnych stopni
z dwiema i wiksz liczb niewiadomych..........................................................................63
3.8. Jak rozwiza ukad rwna liniowych za pomoc wyznacznikw ...................................65
3.9. Jak DERIVE moe nauczy Ci rozwizywania rwna, nierwnoci i ich ukadw.......65

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Rozdzia 4. Przeksztacanie wyrae .................................................................................................................... 73

4.1. Jak rozoy liczb na czynniki pierwsze i znale wszystkie jej dzielniki .......................74
4.2. Jak wykonywa dziaania na wielomianach i rozkada je na czynniki .............................76
4.3. Jak znale najwikszy wsplny dzielnik wielomianw i podzieli dwa wielomiany.......77
4.4. Jak przeksztaca wyraenia wymierne ..............................................................................78
4.5. Jak DERIVE podpowiada wzory ........................................................................................79

Rozdzia 5. Funkcje i wykresy.................................................................................................................................. 85

5.1. Jak oblicza warto funkcji danej wzorem........................................................................85
5.2. Jak oblicza silnie i liczb kombinacji................................................................................86
5.3. Jak utworzy tabelk wartoci funkcji ................................................................................89
5.4. Jak dostosowa prostoktny ukad wsprzdnych.............................................................91
5.5. Jak sporzdzi wykres funkcji jednej zmiennej..................................................................98
5.6. Jak sporzdzi wykres rwnania z dwiema niewiadomymi .............................................103
5.7. Jak odczytywa wasnoci funkcji z jej wykresu..............................................................105
5.8. Jak sporzdzi seri wykresw funkcji.............................................................................107
5.9. Jak narysowa wykres funkcji okrelonej kilkoma wzorami............................................109
5.10. Jak narysowa wykres funkcji, ktrej dziedzin jest przedzia lub suma przedziaw ...........111
5.11. Jak zaznaczy w ukadzie wsprzdnych zbir punktw,
speniajcych pewne warunki (rwnania lub nierwnoci) ...........................................112
5.12. Jak narysowa wielokt ..................................................................................................115
5.13. Jak wyznaczy wzr funkcji zoonej.............................................................................116
5.14. Jak wyznaczy dziedzin funkcji....................................................................................116
5.15. Jak oblicza granice ........................................................................................................117
5.16. Jak bada cigo funkcji...............................................................................................118
5.17. Jak oblicza pochodne funkcji ........................................................................................119

Rozdzia 6. Logika i zbiory......................................................................................................................................... 121

6.1. Jak sprawdzi, czy dane wyraenie jest prawem rachunku zda......................................121
6.2. Jak wykonywa dziaania na zbiorach ..............................................................................122

Rozdzia 7.

Moduy uytkowe i ich tworzenie. Zadania zoone.................................................................. 127

7.1. Jak inaczej rozwizywa rwnania kwadratowe ..............................................................128
7.2. Jak wykorzystywa DERIVE do wspomagania rozwizywania zada-problemw ........130

Rozdzia 8. Zastosowanie DERIVE 5.05 do dokumentacji wykonanej pracy................................... 137

8.1. Jak utworzy arkusz zawierajcy nie tylko wyraenia algebraiczne i funkcje,
ale take komentarze i wykresy funkcji............................................................................137

Zamiast podsumowania ................................................................................................................... 141

Dodatek A

Wprowadzanie symboli dziaa oraz funkcji standardowych......................................143

1.
DERIVE to jest to!
Rozdzia

1.1. Twj pierwszy kontakt z DERIVE

W programie DERIVE masz moliwo wykonywania oblicze (w tym symbolicznych),
a take rysowania wykresw funkcji, rwna i nierwnoci.
W DERIVE wystpuj dwa typy okien:
1. okno algebraiczne wprowadza si w nim wyraenia liczbowe i symboliczne,

rwnania, ukady rwna, przetwarza je oraz prowadzi wszelkie obliczenia;

2. okno graficzne typu 2D (lub 3D, ale o nim w tej ksice nie bdziemy mwi)

rysuje si w nim wykresy paskie (lub przestrzenne) wyrae zaznaczonych

w oknie algebraicznym.
Okna te mog by jednoczenie widoczne na ekranie (rysunki 1.1 i 1.2).
Rysunek 1.1.
Program DERIVE 5.05
z otwartymi oknami
algebraicznym
i graficznym
1. Pasek narzdziowy
2. Okno algebraiczne
z list wyrae
3. Okno graficzne
typu 2D z wykonanymi
wykresami
4. Linia wprowadzania
5. Pasek stanu
6. Okno
Author Expression

1
3
2

4
6

10

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Rysunek 1.2.
Program DERIVE 4.05
z otwartymi oknami
algebraicznym
i graficznym
1. Pasek narzdziowy
2. Okno algebraiczne
z list wyrae
3. Okno graficzne
typu 2D
z wykonanymi
wykresami
4. Linia wprowadzania
5. Pasek stanu
6. Okno
Author Expression

1
6
2
4

W danej chwili tylko jedno z tych okien moe by aktywne i wtedy dostpne jest zwizane
z nim menu.
Uruchomisz teraz po raz pierwszy program DERIVE.
wiczenie 1.1.

Uruchom program DERIVE.

Dwukrotnie kliknij ikon DERIVE na pulpicie (rysunki 1.3 i 1.4) lub kliknij przycisk Start,
nastpnie z otwartego menu Start wybierz Programy, z kolejnego menu DERIVE 5,
i z kolejnego menu jeszcze raz DERIVE 5 {w wersji 4.05: Start\Programy\DERIVE
for Windows\DERIVE for Windows}.
Rysunek 1.3.
Ikona programu DERIVE 5.05
Rysunek 1.4.
Ikona programu DERIVE 4.05

Po uruchomieniu programu pojawia si okno algebraiczne i od razu moesz zabra si

do wprowadzania wyrae i wykonywania oblicze (rysunek 1.5). Gdyby okno programu nie
zajmowao caego ekranu, kliknij przycisk Maksymalizuj. Na pocztek wykonasz bardzo
proste obliczenie.
Rysunek 1.5.
Tu po uruchomieniu
DERIVE okno
algebraiczne
zajmuje cay ekran

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

11

Dziaania matematyczne, tj. dodawanie, odejmowanie, mnoenie, dzielenie i potgowanie,

wyraamy odpowiednio przez symbole:
, , , , , przy czym symbol mnoenia () bardzo
czsto moe by pominity dokadnie w tych samych przypadkach, w jakich nie pisze si
go w zeszycie.
wiczenie 1.2.

Oblicz warto wyraenia

2 3
+ .
3 4

1. Umie najpierw kursor w linii wprowadzania. W tym celu nacinij klawisz F2 albo

kliknij , albo po prostu kliknij nad lini wprowadzania. Kursor miga teraz w linii
wprowadzania {w wersji 4.05: po klikniciu przycisku
lub po uyciu skrtu
klawiszowego Ctrl+A pojawi si okno Author Expression z lini wprowadzania}.
2. Wpisz kolejno znaki
 (rysunek 1.6).
Rysunek 1.6.
Linia wprowadzania
w programie DERIVE 5.05
3. Nacinij Enter. Wyraenie zostanie wpisane na list w linii, ktra otrzyma numer .
Zwr uwag na to, e na ekranie pojawi si napis, ktrego posta jest podobna do zapisu
w zeszycie. Dziki tej waciwoci programu, bdziesz mg atwo kontrolowa poprawno
wpisywanych wyrae.
4. Kliknij przycisk

na pasku narzdzi, nastpi uproszczenie danego wyraenia

17
(otrzymae
, jest to warto dokadna wyraenia zapisana w linii 
).
12

5. Kliknij przycisk

, dziki temu otrzymasz przyblienie dziesitne poprzedniego

wyniku (otrzymae  , zapisane pod numerem ).

Zauwamy, e w linii 
otrzymae warto dokadn obliczanego wyraenia. Jest to

charakterystyczna cecha programu podaje Ci zawsze dokadn odpowied! Oczywicie
w kadej chwili moesz jednym klikniciem uzyska przyblienie dziesitne wyniku
z dowoln dokadnoci. Ju to wiadczy o wielkich moliwociach DERIVE. S one
ogromne szczeglnie najnowszej wersji 5.05.
wiczenie 1.3.

Wykonaj wykres funkcji y = x 2 5 x + 6 .

1. Umie kursor w linii wprowadzania nacinij klawisz F2 lub kliknij przycisk

(lub kliknij nad polem wprowadzania w oknie Author Expression) i w linii wprowadzania
wpisuj kolejno


 (rysunek 1.7), a nastpnie zatwierd wpis Enter. Zauwa,
e nie trzeba wpisywa znaku mnoenia, wystarczy wpis
zamiast
. Wyraenie
znajdzie si na licie jako . Zwr uwag, e mimo niewpisania znaku mnoenia,
znajduje si on w wyraeniu na licie, ma posta kropki (rysunek 1.8).

12

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Rysunek 1.7.
Wpis, jaki wprowadzisz
w linii wprowadzania DERIVE
5.05 w wiczeniu 1.3
Rysunek 1.8.
Nawet jeli nie wpiszesz znaku
mnoenia, DERIVE umieszcza
go w postaci kropki

{W wersji 4.05 kliknij przycisk

(lub nacinij Ctrl+A) pojawi si okno Author
Expression, w linii wprowadzania tego okna wpisuj kolejno


 , a nastpnie
zatwierd wpis naciskajc przycisk OK. Wyraenie znajdzie si na licie jako .}
Rysunek 1.9.
Wpis, jaki wprowadzisz
w linii wprowadzania
DERIVE 4.05
w wiczeniu 1.3

2. Kliknij przycisk

pojawi si okno graficzne 2D oraz zmieni si menu. Musisz

(jest teraz w innym miejscu paska przyciskw!).
teraz ponownie klikn przycisk
Zostanie narysowany wykres wyraenia  (parabola).

Myl, e ju te trzy wiczenia day Ci powd do zadowolenia z moliwoci programu

DERIVE.

Co jeszcze umie DERIVE?

Zaprezentujemy teraz krtko inne moliwoci DERIVE. Za jego pomoc:

rozwiesz rwnanie lub nierwno (rysunek 1.10 w liniach: , ,  i  s
rwnania i nierwnoci, a w liniach: ,  ,  i  odpowiednio ich rozwizania),

rozwiesz ukad rwna i nierwnoci z dwiema i wiksz liczb niewiadomych
(rysunek 1.11: w liniach  i 
jest ukad rwna z 2 niewiadomymi, a w linii 
jego rozwizanie; w liniach  ,  i  s rwnania ukadu z 3 niewiadomymi,
a w linii  jego rozwizanie),

wykonasz dziaania na dowolnym wyraeniu i rozoysz na czynniki dowolne
wyraenie (rysunek 1.12),

obliczysz w prosty sposb wartoci dowolnego wyraenia dla rnych argumentw
(rysunek 1.13).
W najnowszej wersji DERIVE masz dodatkowe moliwoci:

przedstawisz graficznie zbir rozwiza nierwnoci (rysunek 1.14),

zaznaczysz w ukadzie wsprzdnych zbir punktw paszczyzny speniajcych
podan nierwno (rysunek 1.15).

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

Rysunek 1.10.
Rozwizanie
rwnania
i nierwnoci

Rysunek 1.11.
Rozwizanie
ukadu
rwna z 2 i 3
niewiadomymi

Rysunek 1.12.
Wymnoenie
i redukcja
wyrae
algebraicznych
oraz rozkad
wielomianw
na czynniki

13

14

Rysunek 1.13.
W linii #1
zdefiniowana
zostaa funkcja,
a w liniach
#2 #5
s obliczone
jej wartoci
dla rnych
argumentw

Rysunek 1.14.
W oknie
graficznym
(po prawej
stronie)
przedstawione
jest rozwizanie
zaznaczonej
w oknie
algebraicznym
nierwnoci #1

Rysunek 1.15.
W oknie
graficznym
zacieniowany
jest zbir
wszystkich
punktw na
paszczynie,
ktre speniaj
nierwno
zaznaczon
w oknie
algebraicznym

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

15

Zauwa, e DERIVE 5.05 wywietla uproszczenie danego wyraenia na rodku linii,

co pozwala atwo wyodrbni wizualnie wyraenia powstae w wyniku dziaania programu.
DERIVE 5.05 w odpowiedziach wypisuje symbole lub
logicznych: oznacza i, a zastpuje sowo lub.

. S to symbole spjnikw

Podane przykady obrazuj zaledwie may wycinek ogromnych moliwoci prezentowanego

tu programu. Myl jednak, e ju w tej chwili przekonae si, e warto pozna DERIVE.
Podamy teraz jeszcze, jakie jest znaczenie poszczeglnych przyciskw umieszczonych
po lewej stronie linii wprowadzania (tylko w wersji 5.05).
Rysunek 1.16.
Linia wprowadzania
DERIVE 5.05 z przyciskami
po lewej stronie
Tabela 1.1. Przyciski po lewej stronie linii wprowadzania
Przycisk

Opis
Wprowadza na list wpisane wyraenie (Enter).
Wprowadza na list tylko uproszczenie (symplifikacj) wpisanego wyraenia.
Wprowadza w jednej linii wpisane wyraenie, a w nastpnej jego symplifikacj (Ctrl+Enter).
Wprowadza na list tylko przyblienie dziesitne (aproksymacj) wpisanego wyraenia.
Wprowadza w jednej linii wpisane wyraenie, a w nastpnej jego przyblienie dziesitne
(Shift+Enter).

Uwagi
W tych samych przypadkach, co w matematyce, moesz nie pisa znaku mnoenia zamiast np. 2 a lub 2 2 moesz odpowiednio napisa 2a lub 2 2 .
Jeli po wpisanym wyraeniu w linii wprowadzania napiszesz znak  i potem naciniesz
Enter na list zostanie wprowadzone to wyraenie, za nim znak , a dalej w tej samej
linii jego uproszczenie (symplifikacja). Sprawd to wprowadzajc:
 Enter.
Rysunek 1.17.
Jednoczesne
wprowadzenie
na list
wyraenia
wraz z jego
uproszczeniem

W pasku stanu okna algebraicznego znajduje si informacja dotyczca wyraenia podwietlonego, w szczeglnoci moe si tam znale informacja o zwizku tego wyraenia
z innym wyraeniem na licie. Podawany jest rwnie czas (w sekundach) wykonania
obliczenia. Natomiast na pasku stanu okna graficznego znajdziesz informacj o wsprzdnych
kursora w ukadzie wsprzdnych i skali na poszczeglnych osiach (rysunki 1.18 i 1.19).

16

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Rysunek 1.18.
W pasku stanu
jest informacja,
e zaznaczone
wyraenie (tzn. #2)
jest symplifikacj
wyraenia #1,
a czas wykonania tej
operacji wynis
0,000 sekundy
Rysunek 1.19.
W pasku stanu odczytasz,
e wsprzdne kursora
(ma posta +) wynosz
(1; 2), rodek ekranu ma
w przedstawionym
ukadzie wsprzdne
(0; 1,5), a skala
na osiach wynosi 1:1

1.2. Jak wpisywa wyraenia

W tabeli 1.2 podajemy, jak naley wpisywa w linii wprowadzania rne wyraenia.
Tabela 1.2. Przykady wpisywania wyrae w linii wprowadzania
Wyraenie, ktre
chcemy wpisa

Sposb wpisywania i komentarz

23+ 4



9+7


  (zamiast 
 moesz wybra klikniciem z palety znakw w oknie Author

symbol pierwiastka
3

2+6

lub uy klawiatury: Ctrl+Q)


 (pierwiastkowanie to potgowanie z wykadnikiem rwnym odwrotnoci

stopnia pierwiastka)

x 3y
x2 7


 

sin( x )

 lub  lub 

sin(30 )

 lub  Ctrl+O

 lub Ctrl+P lub kliknij odpowiedni znak z dostpnej palety znakw w oknie Author

tg ()

 lub  ( to symbol funkcji tangens)

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

17

Uwagi
W dodatku A zobacz teraz, jak wprowadza si symbole dziaa i stae.
Przy wpisywaniu wyrae liczbowych uywaj wycznie nawiasw okrgych (nawiasy
kwadratowe [ ] i klamrowe { } maj inne przeznaczenie).
Zwr szczegln uwag na konieczno uywania nawiasw w podanych w tabelce
przykadach.
Wyraenia na licie maj tak sam posta jak zapisy w zeszycie. Moesz wic atwo
kontrolowa prawidowo swoich wpisw. Zapis bdny najczciej pojawi si w sytuacji,
gdy nie uyjesz koniecznych nawiasw albo uyjesz ich niewaciwie. W przypadku
otrzymania zapisu niezgodnego z Twoim zamierzeniem, moesz dokona ponownego
zapisu lub poprawi bdny (zob. punkt 1.4).
Jeli popenie jaki powany bd w skadni zapisu (czyli zapisae co, czego program
nie rozumie), DERIVE nie umieci zapisu na licie. Pojawi si wtedy (po lewej stronie
paska stanu w przypadku wersji 5.05, a w przypadku wersji 4.05 w postaci maego
okienka) stosowny komunikat o bdzie. Bdziesz musia poprawi wpis, aby wprowadzi
go na list (poprawek w linii wprowadzania dokonujesz w taki sam sposb jak w edytorach
tekstu). Zobacz na rysunkach 1.20, 1.21 i 1.22 przykadowe komunikaty programu w przypadkach bdnego wpisu przy wprowadzaniu wyraenia 9 + 7 .
Rysunek 1.20.
Komunikat o bdzie
skadniowym zapisu
w DERIVE 5.05 (brak
nawiasu zamykajcego wpis)
Rysunek 1.21.
Komunikat o bdzie
skadniowym zapisu
w DERIVE 5.05 (brak
nawiasu otwierajcego wpis)
Rysunek 1.22.
Komunikat o bdzie
skadniowym zapisu
w DERIVE 4.05

wiczenie 1.4.

Wprowadzaj kolejno na list wyraenia podane w tabeli 1.2 i dokonuj uproszczenia kadego
z nich.
Podamy sposb postpowania w przypadku wprowadzenia
zrobisz z pewnoci bez problemw samodzielnie.

9 + 7 . Pozostae przykady

18

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

(lub kliknij nad polem wprowadzania

w oknie Author Expression) {w wersji 4.05 kliknij przycisk
(lub nacinij Ctrl+A)}
i w linii wprowadzania wpisuj kolejno , a nastpnie zatwierd wpis Enter.
Wyraenie pojawio si na licie.

1. Nacinij klawisz F2 lub kliknij przycisk

2. Teraz kliknij

. Otrzymae uproszczenie tego wyraenia w kolejnej linii.

Chyba nie jeste zaskoczony wynikiem ()?

W nastpnym wiczeniu w nieco inny sposb wprowadzisz symbol pierwiastka.

wiczenie 1.5.

Wprowad wyraenie 12 + 5 i dokonaj jego uproszczenia, a nastpnie znajd przyblienie

dziesitne otrzymanego wyniku.
Od tego miejsca poczynajc, bdziemy nieco bardziej skrtowo podawa, jak umieci kursor
w linii wprowadzania. Poniewa mona to robi na wiele sposobw (zob. wczeniejsze wiczenia),
moesz je wszystkie wyprbowa i wybra dla siebie najwygodniejszy. W ksice bdziemy
pisa po prostu F2 { }.
1. Nacinij klawisz F2 {

} i w linii wprowadzania wpisuj kolejno Ctrl+Q 
,

a nastpnie zatwierd wpis Enter. Wyraenie pojawio si na licie. Zauwa, e
w oknie
w inny sposb wprowadzony tu zosta pierwiastek (mgby te klikn
Author).

Rysunek 1.23.
Pasek z symbolami
matematycznymi zawiera
m.in. symbol pierwiastka
kwadratowego (w DERIVE 5.05)
2. Kliknij

. Otrzymae uproszczenie. Na licie pojawio si wyraenie

Jest to wynik dokadny.

3. eby otrzyma przyblienie dziesitne, kliknij

17 .

. Otrzymae 

.

W zamieszczonym na kocu ksiki dodatku A znajdziesz wyszczeglnione uywane przez

program symbole oraz wybrane funkcje standardowe.

Podsumowanie
Aby wprowadzi jakie wyraenie na list i dokona jego uproszczenia, postpuj nastpujco:
1. Wpisz w linii wprowadzania interesujce Ci wyraenie dokadnie tak samo,

jak to si robi w kalkulatorach naukowych. Symbole matematyczne i litery greckie

moesz wprowadza wykorzystujc przyciski w oknie Author Expression, albo
z klawiatury (dodatek A).
2. Wpisane wyraenie wprowad nastpnie na list naciskajc klawisz Enter

(otrzyma ono numer w postaci #n, gdzie n to pewna liczba cakowita).

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

19

Dalsze Twoje dziaanie zaley od tego, czy chcesz wykorzystywa okno graficzne,
czy nie. W naszym przypadku zaoymy, e wykorzystujesz tylko okno algebraiczne.
Kolejn czynnoci bdzie teraz uproszczenie (uywa si rwnie terminu
symplifikacja) wyraenia.
3. Najpierw zaznacz to wyraenie (waciwie to nie musisz tego robi, poniewa

bezporednio po wprowadzeniu wyraenia na list jest ono automatycznie zaznaczane,

moe si jednak zdarzy, e niechccy klikne w innym miejscu listy),
lub skorzystaj z menu i wybierz polecenie Simplify,
a nastpnie kliknij przycisk
a nastpnie Basic {w wersji 4.05 moesz nacisn Ctrl+B}. Na kocu listy pojawi
si uproszczenie zaznaczonego wyraenia.
Rysunek 1.24.
Menu Simplify

4. Jeli chcesz zobaczy przyblienie dziesitne wyraenia na licie, to w kroku 3.

kliknij przycisk . Moesz te klikn

po uzyskaniu
zamiast przycisku
uproszczenia danego wyraenia. Wtedy w kolejnej linii pojawi si jego przyblienie
dziesitne.
(dotyczy tylko wersji 5.05): Jeli w kroku 2. zamiast klawisza Enter naciniesz Ctrl+Enter,
to automatycznie wyraenie zostanie przeniesione na list, a w nastpnej linii na licie pojawi
si jego uproszczenie.

Wykonaj teraz samodzielnie nastpne wiczenie. Powiniene zaobserwowa, w jaki sposb

DERIVE dokonuje uproszcze rnych wyrae oraz jaka jest rnica przy zastosowaniu
i
do tego samego wyraenia.
przyciskw
wiczenie 1.6.

Sprawd dziaanie przyciskw

i
w odniesieniu do wyrae w pierwszej kolumnie
tabeli 1.3. Powiniene otrzyma te same wyniki, ktre zapisane s w 2. i 3. kolumnie.
Zwr uwag na rnice w dziaaniu przyciskw
mate).

(czyli polece Simplify i Approxi-

Rozwiemy wsplnie przykad z pierwszego wiersza tabeli.

1. Nacinij klawisz F2 {

} i w linii wprowadzania wpisuj kolejno 
, a nastpnie

zatwierd wpis Enter. Wyraenie pojawio si na licie.

2. Kliknij

powiniene otrzyma wyraenie z 2. kolumny tabeli.

3. Zaznacz teraz na licie wyraenie wprowadzone w kroku 1.

4. Kliknij

, otrzymany wynik powinien si zgadza z 3. kolumn.

20

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Tabela 1.3. Symplifikacja i aproksymacja

Wprowadzone
wyraenia, F2 {

Wyraenia otrzymane po symplifikacji

Wyraenia otrzymane
po aproksymacji

9
12

3
(nastpio skrcenie uamka)
4

0.75

12

12

12

1 3
+
2 4

5
(wykonane zostao dodawanie uamkw)
4

1.25

xa xa x

a2x3 (nastpio uporzdkowanie wyraenia i redukcja potg)

a2x3

2 6 (przed pierwiastek wyczony zosta czynnik cakowity)

4.89897948 5

( x 2)( x + 2)

( x 2)( x + 2)

( x 2)( x + 2)

x2
x2 4

1
(nastpio skrcenie uamka przez czynnik (x 2))
x+2

1
x+2

12.3

123
(liczba dziesitna zostaa zapisana w postaci uamka)
10

12.3

24

Klikajc przycisk
na pasku przyciskw wydajesz polecenie Simplify (uproszczenie).
Mona je rwnie wyda z menu (Simplify\Basic). To najczciej stosowane polecenie
programu jest uywane do przetwarzania podwietlonych wyrae w celu otrzymania podanego
wyniku. Zwykle trzeba je wykona po wydaniu innego polecenia. Efekt jego zastosowania
jest uzaleniony nie tylko od wyraenia, ktre poddasz jego dziaaniu, ale rwnie od ustawie
parametrw pracy programu DERIVE zaobserwujesz to przy okazji rozwizywania
wicze (zob. te punkty 1.7 i 1.8 w biecym rozdziale).
Kliknicie przycisku
wywouje drugie wane polecenie Approximate (aproksymowanie,
przyblianie). Polecenie to pozwala na znajdowanie wartoci liczbowej wyrae z dokadnoci
) lub ustalan wpisem w stosownym polu,
zalen od ustawie programu (przycisk
w przypadku wydania polecenia z menu Simplify\Approximate (koniecznie przeczytaj
punkt 2.1).

A teraz jeszcze may trening. Bdziesz wprowadza rne wyraenia liczbowe i oblicza ich
przyblienia dziesitne. Zwracaj uwag na nawiasy i kontroluj prawidowo wpisu na licie.
wiczenie 1.7.

Podaj przyblienia dziesitne nastpujcych liczb:

3
76 ; log 3 47 ; sin (39) ; ( 3 )4 ; (6,247)7 ; (5,3821) ; 81,7 (3,8)5 ;
120
1
39,23 45,18
2+3
; 2 + 8 1 ;
;
8 ;
6+4
(3,72 + 9,76) 357,1 182,53 + 13,44

2;

57,3 + 4,921 ;

738,3 ;

2+ 2+ 2 .

Sposb wpisywania niektrych wyrae podano w tabeli 1.4. Z pozostaymi poradzisz

sobie samodzielnie.

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

21

Tabela 1.4. Wpisywanie niektrych wyrae z wiczenia 1.7

Wyraenie, ktre chcesz wpisa

Sposb wpisywania

I. F2 {

}, II.

76

I. F2 {

}, II. 
  Enter, III.

log 3 47

I. F2 {

}, II. 
  Enter, III.

( 3)4

I. F2 {

}, II.
   Enter, III.

I. F2 {

}, II. 
  Enter, III.

I. F2 {

}, II.

2+3
6+4

I. F2 {

}, II.
 
 Enter, III.

sin 39

I. F2 {

}, II.

 Ctrl+O Enter, III.

81,7 (3,8)

2+ 2+ 2

lub Ctrl+Q lub
 Enter, III.





.
.

.
.

Enter, III.

.
.

Uwaga! Kombinacja klawiszy Ctrl+O kae programowi traktowa

wprowadzon liczb jako miar w stopniach (zob. punkt 2.5,
dotyczcy funkcji trygonometrycznych).
Zwr uwag na nawiasy! We wszystkich przykadach uyty zosta przycisk , ktry daje
wynik przybliony. W przypadkach, gdy zaley Ci na wyniku dokadnym, uyj przycisku
,
a dopiero pniej , gdy chcesz mie przyblienie dziesitne. Jeli chcesz, aby wyniki byy
wywietlane z inn dokadnoci ni standardowa zob. punkty 2.1 i 2.2.

Uwagi
W rozwiniciach dziesitnych naley uywa podobnie jak w kalkulatorach kropki
dziesitnej (a nie przecinka!).
Nazwy funkcji naley pisa wielkimi literami, jednak przy standardowym ustawieniu w menu
Declare mae i wielkie litery s nierozrnialne i DERIVE samoczynnie zamienia mae
litery w nazwach funkcji na wielkie (zob. te podpunkt A1 w punkcie 1.7). Jeli opcj
odpowiedzialn za to zmienisz na Sensitive, to litery mae i wielkie bd rozrnialne
i nazwy funkcji bdzie trzeba pisa wielkimi (w przeciwnym razie DERIVE nie bdzie
rozumia, co znacz wprowadzone napisy). W ksice zakadamy, e w tym zakresie
obowizuje ustawienie standardowe.
Kady wiersz na licie w oknie algebraicznym ma numer w razie potrzeby moesz
numery uczyni niewidocznymi. Moesz te dowolnie manipulowa wyraeniami na licie:
przestawia je i usuwa nastpuje wtedy automatycznie przenumerowanie {w wersji
4.05 nie mona numeracji usun, a gdy przestawisz wyraenia lub usuniesz je listy, to
przenumerowanie nastpi dopiero po wydaniu odpowiedniego polecenia lub naciniciu
stosownego przycisku}.

22

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Argumenty funkcji podajesz zawsze w nawiasach okrgych, jeli jednak jest tylko jeden
argument, to mona w ogle nie uywa nawiasw, przykadowo mona napisa

lub
 lub
. Natomiast zapis
 program bdzie interpretowa jako
 .
Std potrzeba uycia nawiasw przy wpisywaniu wyraenia
.
Na kocu tego rozdziau powiemy, jak zapisa i odczyta z dysku sesj obliczeniow
DERIVE, jak zmodyfikowa dowolne wyraenie na licie lub je z listy usun oraz w jaki
sposb zmieni ustawienia parametrw pracy programu. Poniewa odbywa si to podobnie
jak w innych programach (np. w edytorze tekstw), nie zamiecilimy w tym przypadku
szczegowych wicze.

1.3. Jak zachowa i otworzy zapisan sesj DERIVE

Wszystkie zapisy, ktre zostay wprowadzone przez Ciebie na list w oknie algebraicznym,
a take zapisane tam przez DERIVE wyniki oblicze, moesz zachowa na dysku, np.
w celu pniejszego wykorzystania lub w celach dokumentacyjnych. Sposb postpowania
jest taki sam jak w innych programach dla WINDOWS: w aktywnym oknie algebraicznym
wybierz z menu File polecenie Save As i w oknie dialogowym nadaj plikowi nazw, a na
koniec kliknij przycisk Zapisz (plik zostanie zapisany pod t nazw w domylnym folderze
MATH, ktry jest podfolderem gwnego foldera programu DFW5; oczywicie nie
musisz plikw zapisywa w folderze domylnym!). Jeli chcesz zapamita modyfikacje
wprowadzone do pliku ju nazwanego, wybierz z menu File polecenie Save. Jeli chcesz
natomiast obejrze wyniki jakiej dawnej sesji programu, wybierz z menu File polecenie
Open i w otwartym oknie foldera MATH kliknij interesujc Ci nazw, nastpnie zatwierd
wybr klikajc przycisk Otwrz.
Rysunek 1.25.
Polecenia dostpne
w menu File; wybierajc
Open otwierasz
zapisany na dysku plik,
wybierajc Save As
zapisujesz zawarto
okna algebraicznego
na dysku

1.4. Jak poprawi bdnie wpisane wyraenie

lub zmodyfikowa jego tre
Jeli z jakich powodw chciaby zmieni wprowadzone ju na list wyraenie, to mgby
oczywicie wpisa je na nowo w zmodyfikowanej formie. Jednak, jeli jest ono do skomplikowane, to prostsze jest jego poprawienie.

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

23

Aby poprawi jakie wyraenie, zaznacz je na licie i nacinij Enter lub wybierz z menu
Edit polecenie Derive Object {w wersji 4.05 jest tylko jeden sposb: z menu Edit wybierz
polecenie Expression}. Wyraenie to pojawi si w linii wprowadzania, moesz teraz
dowolnie je zmodyfikowa, po czym wprowadzi na list klawiszem Enter. W wersji 5.05
poprawiona posta wyraenia zastpi star na licie. W wersji 4.05 pojawi si ono na
samym kocu listy.
Rysunek 1.26.
Wybierajc z menu
Edit polecenie
Derive Object
moesz zmodyfikowa
dowolne wyraenie
zapisane na licie
(w wersji 5.05)

W wersji 5.05 wyraenie, ktre jest w trakcie edycji (tzn. poprawiania) jest zaznaczone ramk,
a do momentu jego wprowadzenia na list dziki temu dokadnie wiesz, w ktrym miejscu
si ono pojawi.

1.5. Jak usun z listy wpisane wyraenie

Zbdne wyraenie na licie moe by przez Ciebie usunite w kadej chwili. Wystarczy,
e zaznaczysz to wyraenie (przez kliknicie jego numeru) i naciniesz klawisz Delete.
Podobnie moesz skasowa wiksz liczb wyrae. Wystarczy je zaznaczy (podobnie jak
to robisz w Wordzie) i nacisn klawisz Delete.

1.6. Jak przywrci ustawienia standardowe

Moe si zdarzy w czasie uytkowania DERIVE, e zmienisz ustawienia jakich parametrw pracy programu i przy zamykaniu arkusza lub programu na pytanie, ktre si pojawi
(rysunek 1.27), odpowiesz Tak. Po otwarciu nastpnej sesji bd obowizywa zmienione
ustawienia i moesz by zaskoczony nietypowym dziaaniem programu (innym ni np.
opisane w tej ksice). Moe te si zdarzy, e inny uytkownik programu zmieni te
ustawienia nie bdziesz wiedzia ani jak, ani ktre z nich zostay zmodyfikowane.
Rysunek 1.27.
Jeli na pytanie Czy zachowa
ustawienia zmiennych zwizane
z arkuszem Algebra 1 jako
domylne? odpowiesz Tak
bd one obowizyway przy
nastpnym uruchomieniu DERIVE
Jeli jednak chcesz, aby po kolejnym uruchomieniu DERIVE parametry pracy byy takie same
jak po otwarciu biecej sesji, powiniene przed zamkniciem programu odpowiedzie Nie
na pytanie przedstawione na rysunku 1.27.

24

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Aby przywrci wszystkie ustawienia standardowe w oknie algebraicznym, wybierz z menu

Declare polecenie Reset All Settings {w wersji 4.05 wybierz z menu Declare polecenie
Algebra State, a nastpnie polecenie Reset All}. Po wykonaniu tego polecenia na licie
pojawi si zapisy informujce, ktrym parametrom zostay przywrcone standardowe
wartoci (jeli zatem przed wykonaniem polecenia ustawienia byy ju standardowe, na
licie nie pojawi si aden zapis).

1.7. Jak zmieni parametry pracy

w oknie algebraicznym programu DERIVE
W pewnych okolicznociach moe okaza si niezbdna zmiana niektrych ustawie
standardowych programu. Poniej przedstawiamy, jakie parametry moesz zmienia i w jaki
sposb to robi. Moesz teraz tylko przegldn tre tego punktu, a wrcisz do niego podczas dalszej lektury ksiki, przy wykonywaniu kolejnych wicze.

A. Zmiana ustawie zwizanych z wprowadzaniem wyrae

Zmiany te moesz przeprowadzi wybierajc z menu Declare polecenie Input Settings
{w wersji 4.05: Declare\Algebra state\Input options (lub Ctrl+I)}.

A1. Rozrnianie albo nierozrnianie maych i wielkich liter

W przypadku ustawienia pola Case Sensitivity na Insensitive, mae i wielkie litery s
nierozrnialne i DERIVE samoczynnie zamienia mae litery na wielkie w nazwach funkcji
standardowych. Jeli opcj zmienisz na Sensitive, to litery mae i wielkie bd rozrnialne
i nazwy funkcji trzeba bdzie pisa wielkimi literami. Wszelkie zmiany opcji s sygnalizowane w biecym arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii, np.

 

.
Rysunek 1.28.
Standardowe
ustawienia DERIVE
w menu Declare\
Input Settings

A2. Uywanie wieloliterowych nazw zmiennych niestandardowych

Jeli w polu Input Mode jest wybrana opcja Character, nazwy zmiennych mog by tylko
jednoliterowe, przy czym po literze moe wystpi jeden lub wiele znakw podkrelenia .
Mona wtedy uywa jednoliterowych (ale wieloznakowych) nazw w postaci  lub 
itp. W tym przypadku np. wpis  rozumiany bdzie jako iloczyn 4 czynnikw, czyli
jako .

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

25

Ograniczenie to nie dotyczy jednak nazw staych i funkcji, ktre zostay zadeklarowane np.
poleceniem Variable Value (definicja staej) z menu Declare lub Function Definition
(definicja funkcji) z menu Declare, lub bezporednim przypisaniem .

W przypadku wybrania opcji Word dugo nazw zmiennych moe by dowolna.

Wszelkie zmiany opcji s sygnalizowane w biecym arkuszu algebraicznym w postaci
zapisu w kolejnej linii, np.  .

A3. Okrelenie podstawy systemu dla wprowadzanych liczb

W polu Radix moesz wybra podstaw systemu zapisu wprowadzanych liczb. Standardowe
ustawienie Decimal oznacza, e wpisywane dane bd w postaci dziesitnej. Moesz jeszcze
wybra Binary (podstaw jest wtedy 2, czyli zapisujesz liczby w systemie dwjkowym),
Octal (podstaw jest 8, czyli zapis bdzie w systemie semkowym), Hexadecimal (podstaw jest wtedy 16, czyli zapis w systemie szestnastkowym). Ale to nie wszystko moesz
w polu Radix wpisa jako podstaw dowoln liczb cakowit z zakresu od 2 do 36. Wszelkie
zmiany opcji s sygnalizowane w biecym arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii, np. 
lub 
.
Jeli uyjesz systemu o podstawie wikszej ni 10, to kolejne cyfry bd oznaczane kolejnymi
literami alfabetu aciskiego, poczynajc od A (cyfra 11), B (cyfra 12), C (cyfra 13) itp.
Ostatni moliw cyfr jest Z (cyfra 35). Aby unikn nieporozumie, przy stosowaniu
podstaw wikszych od 10 zapis wszelkich liczb naley rozpoczyna od cyfry 0 (zero).
Tak wic  oznacza liczb, natomiast  zmienn.

B. Zmiana ustawie dotyczcych wynikw oblicze

Zmiany te moesz przeprowadzi wybierajc z menu Declare polecenieOutput Settings
{w wersji 4.05: Declare\Algebra state\Output (lub Ctrl+J)}.

B1. Okrelenie sposobu zapisu wynikw oblicze

Pole Notation pozwala okreli sposb zapisywania wynikw oblicze.
Rysunek 1.29.
Standardowe
ustawienia DERIVE
w menu Declare\
Output Settings

26

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Masz nastpujce moliwoci wyboru opcji:

Rational (jest to ustawienie domylne) liczby s wywietlane w postaci uamkw
nieskracalnych z uyciem poziomej kreski uamkowej (licznik i mianownik jest
cakowity); jeli uamek upraszcza si do liczby cakowitej, to nie jest wywietlana
kreska uamkowa.

Scientific liczby s wywietlane w postaci zmiennoprzecinkowej, tzn. w postaci
m10 , gdzie m jest liczb wiksz lub rwn 1 i mniejsz od 10, a c liczb cakowit.
c

Decimal (dziesitny) liczby s wywietlane w postaci n-cyfrowych przyblie

staopozycyjnych, gdzie n oznacza liczb okrelon w polu Digits (standardowo 10
{w wersji 4.05: 6}).

Mixed wywietla liczby w postaci najprostszej, tzn. jako Rational (jeli licznik
i mianownik nie maj zbyt wielu cyfr), albo jako Scientific (gdy uamek ma warto
bezwzgldn bardzo du lub bardzo blisk 0), albo wreszcie jako Decimal
(w pozostaych przypadkach). Wszelkie zmiany opcji s sygnalizowane w biecym
arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii, np.  .

B2. Okrelenie podstawy systemu dla wynikw oblicze

W polu Radix moesz wpisa dokadnie takie same opcje jak w punkcie A3.
W przypadku, gdy podstawa systemu jest wiksza od 10, DERIVE poprzedza wywietlane
liczby cyfr 0 (aby unikn mylenia zmiennych z liczbami). Wszelka zmiana opcji jest
sygnalizowana w biecym arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii,
np.  !
"#$% lub  !
"#$.

B3. Okrelenie gstoci wywietlania tekstu na ekranie

W przypadku wybrania opcji Normal (ustawienie domylne) niektre operatory dziaa,
np. ! i ", s oddzielone spacjami od wyrae wystpujcych obok nich. W przypadku
zaznaczenia opcji Compressed spacje takie nie s dodawane i wtedy w linii mieci si dusze
wyraenie. Wszelka zmiana opcji jest sygnalizowana w biecym arkuszu algebraicznym
w postaci zapisu w kolejnej linii, np. #
$%
%

.

B4. Okrelenie postaci znaku mnoenia

Moesz wybra jedn z trzech opcji:

Dot (ustawienie domylne) znakiem mnoenia na licie jest kropka ();

Asterisk znakiem mnoenia na licie jest gwiazdka ();

Implicit znakiem mnoenia na licie jest spacja, nie jest zatem wywietlany aden
znak. Wszelkie zmiany opcji s sygnalizowane w biecym arkuszu algebraicznym
w postaci zapisu w kolejnej linii, np. &%
'(

) lub 
.

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

27

B5. Okrelenie kolejnoci uporzdkowania zmiennych

Domylnie jest ustawiona kolejno leksykograficzna, tzn. najpierw s wywietlane cyfry,
potem znak , a w kocu litery (alfabetycznie). Moesz to w sposb naturalny zmieni.
Wszelka zmiana opcji jest sygnalizowana w biecym arkuszu algebraicznym w postaci
zapisu w kolejnej linii, np. *+',-../.

C. Zmiana ustawie dotyczcych sposobu symplifikacji (uproszczenia)

Zmiany te moesz przeprowadzi wybierajc z menu Declare polecenie Simplification
Settings {w wersji 4.05: Declare\Algebra state\Simplification}.

C1. Okrelenie trybu wykonywania oblicze

(obliczenia dokadne lub przyblione)
Gdy wybierzesz w polu Precision opcj Exact (tzn. dokadnie jest to ustawienie
domylne), program bdzie wykonywa wszystkie operacje dokadnie, bez adnych zaokrgle.
Rysunek 1.30.
Standardowe
ustawienia DERIVE
w menu Declare\
Simplification Settings

W przypadku wybrania trybu Approximate (przyblione) obliczenia s wykonywane na

przyblieniach dziesitnych liczb z dokadnoci do takiej liczby cyfr znaczcych, ktra
ustalona jest w polu Digits.
W opcji Mixed (mieszane) przyblieniami dziesitnymi zastpowane s jedynie liczby
niewymierne. Wszelkie zmiany wymienionych opcji s sygnalizowane w biecym arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii, np. 01
(%.

C2. Okrelenie liczby cyfr znaczcych dla rachunkw przyblionych

W polu Digits moesz ustali minimaln liczb cyfr, z jak prowadzone bd rachunki
przyblione w trybie Approximate (przyblionym).
Zauwamy, e zmiana tej opcji powoduje automatycznie tak sam zmian w opcji Digits
w menu Declare\Output Settings. Wszelkie zmiany opcji s sygnalizowane w biecym
arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii, np. 01
#2
34.

28

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

C3. Okrelenie jednostki miary kta

W polu Angular unit moesz wybra, czy bdziesz posugiwa si radianami (opcja Radian),
czy stopniami (opcja Degree). Wszelka zmiana wymienionej opcji jest sygnalizowana
w biecym arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii, np. (2#2.

C4. Okrelenie sposobu przeksztacania wyrae

zawierajcych funkcje trygonometryczne w przypadku ich symplifikacji
W polu Trigonometry moesz ustali sposb, w jaki bd symplifikowane (upraszczane)
wyraenia zawierajce funkcje trygonometryczne. W przypadku wybrania opcji Auto wykonywane bd tylko takie przeksztacenia, ktre prowadz do uzyskania bardziej zwizego
zapisu (takie jest ustawienie domylne). Wybierajc opcj Collect decydujesz, e iloczyny
funkcji trygonometrycznych bd zamieniane na sumy odpowiednich wyrae, a ich potgi
naturalne na stosowne iloczyny. W przypadku wybrania Expand otrzymasz rozwinicie
funkcji trygonometrycznych sumy ktw na sumy iloczynw tych funkcji. Wszelka zmiana
wymienionej opcji jest sygnalizowana w biecym arkuszu algebraicznym w postaci zapisu
w kolejnej linii, np. &2%
1.
W polu Trig Powers decydujesz, jak bd przeksztacane potgi funkcji trygonometrycznych.
Jeli wybierzesz Sines, to kwadraty cosinusa wyraane bd przez rnic 1 i kwadratu
sinusa. W przypadku wyboru Cosines, kwadraty sinusa bd zastpione przez rnic 1
i kwadratu cosinusa. W przypadku wybrania opcji Auto, wzr jedynka trygonometryczna
bdzie wykorzystywany tylko wtedy, gdy doprowadzi to do redukcji wyrazw podobnych.
Wszelka zmiana wymienionej opcji jest sygnalizowana w biecym arkuszu algebraicznym
w postaci zapisu w kolejnej linii, np. &25
.

C5. Okrelenie sposobu przeksztacania wyrae

zawierajcych potgi w przypadku ich symplifikacji
W polu Exponential moesz ustali sposb, w jaki bd symplifikowane (upraszczane)
wyraenia zawierajce potgi. W przypadku wybrania opcji Auto, wyraenia te bd przeksztacane do postaci najbardziej zwizej. Opcja Collect spowoduje, e iloczyny an am
bd zastpowane przez an+m. Wybranie Expand powoduje dziaanie odwrotne. Wszelka
zmiana wymienionej opcji jest sygnalizowana w biecym arkuszu algebraicznym w postaci
zapisu w kolejnej linii, np. 6
1.

C6. Okrelenie sposobu przeksztacania wyrae

zawierajcych logarytmy w przypadku ich symplifikacji
W polu Logarithm moesz ustali sposb, w jaki bd symplifikowane (upraszczane)
wyraenia zawierajce funkcje logarytmiczne. W przypadku wybrania opcji Auto, wyraenia
te bd przeksztacane do postaci najbardziej zwizej. Opcja Collect spowoduje, e zamiast
sumy logarytmw pojawi si logarytm iloczynu. Wybranie Expand sprawi, e logarytm
iloczynu bdzie wyraany przez sum logarytmw, a logarytm potgi zostanie zastpiony
iloczynem jej wykadnika przez logarytm podstawy. Wszelka zmiana wymienionej opcji
jest sygnalizowana w biecym arkuszu algebraicznym w postaci zapisu w kolejnej linii, np.
728%
1.

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

29

Kade ustawienie parametrw moe by zmienione bez korzystania z menu Declare.

Wystarczy wpisa w linii wprowadzania odpowiednie podstawienie, np. wpis na list
&'
#$ ustala liczb cyfr wykorzystywanych do wywietlania wynikw.
Podkrelmy, e w tym przypadku zawsze jest istotna wielko wprowadzanych liter!

1.8. Jak zmieni parametry pracy

w oknie graficznym 2D programu DERIVE
W menu Options okna graficznego moesz zmieni rne ustawienia dotyczce wywietlania
osi ukadu wsprzdnych, ich opisu, koloru rysowanych linii, koloru ta wykresu itp.
Poniej przedstawiamy parametry, jakie moesz zmienia, i opisujemy, w jaki sposb to
robi. Moesz teraz tylko przegldn tre tego punktu, a wrci do niego podczas dalszej
lektury ksiki i wykonywania rnych wicze dotyczcych rysowania wykresw.
Aby zmieni interesujce Ci ustawienia, wybierz z menu Options polecenie Display
{w wersji 4.05: Options\Axes(Cross, Grids, Coordinate System, Points, Plot
Color, Background Color, Printing)}.
Na wszystkich przedstawionych niej rysunkach zaznaczenia i wpisy s takie jak
w ustawieniach domylnych.
Rysunek 1.31.
Na tej karcie moesz
ustali, czy osie bd
widoczne oraz jaki ma
by ich kolor; czy
na osiach maj by
opisane znaczniki i jaki
ma by kolor liczb je
opisujcych oraz jakie
maj by czynniki tych
skal; czy osie bd
opisane, jakim kolorem
i w jaki sposb

Rysunek 1.32.
Na tej karcie moesz
ustali, czy na ekranie
bdzie widoczny kursor
w postaci krzyyka +
oraz jaki bdzie jego
kolor

30

Rysunek 1.33.
Na tej karcie moesz
ustali, czy w ukadzie
bdzie widoczna siatka
uatwiajca
odczytywanie
wsprzdnych, czy ma
mie posta punktw,
czy linii oraz jaki ma
by ich kolor; moesz
okreli liczb
odcinkw, na jakie ma
by podzielona
widoczna na ekranie
cz kadej z osi

Rysunek 1.34.
Na tej karcie moesz
ustali, czy pary
wywietlanych punktw
maj by poczone
odcinkiem, czy te nie
oraz jaka ma by
wielko
zaznaczonego punktu

Rysunek 1.35.
Na tej karcie moesz
ustali, jaki ma by
kolor nastpnego
wykresu

Rysunek 1.36.
Na tej karcie moesz
ustali, jaki ma by
kolor ta wykresu

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

31

1.9. Jak wykorzysta pliki

z przykadowymi arkuszami DERIVE
Jeli masz dostp do Internetu, to z serwera FTP wydawnictwa Helion moesz pobra
skompresowany plik, zawierajcy demonstracyjne arkusze DERIVE (ftp://ftp.helion.pl/
przyklady/derive.zip). Po cigniciu go do swojego komputera przenie go do foldera
MATH, zawartego w gwnym folderze programu DERIVE (DFW5 lub DFW5TRIAL).
Nastpnie rozpakuj go w tym folderze. Pojawi si wtedy w folderze MATH trzy podfoldery: DEMO, PRZYKADY 5.05 oraz PRZYKADY 4.05. Moesz teraz usun plik
derive.zip lub umieci go w jakim innym folderze. Moesz te usun ten z folderw
PRZYKADY, ktry ma numeracj niezgodn z posiadan przez Ciebie wersj DERIVE.
wiczenie 1.8.

Przegldnij pliki z foldera DEMO.

Wyjanimy to na przykadzie jednego pliku (z 8 umieszczonych w wymienionym folderze).
1. Uruchom DERIVE.
2. Z menu File wybierz polecenie Load, nastpnie Demo File i spraw, by w otwartym

okienku Run Demo (rysunek 1.37), w polu Szukaj w: pojawi si folder DEMO.
Nastpnie zaznacz np. plik uproszczenia.dmo i kliknij przycisk Otwrz.
Rysunek 1.37.
W tym okienku
wybierasz plik
demonstracyjny

W linii 93 pojawi si wyraenie, a w linii 9 jego uproszczenie. Zwr uwag

na napisy pojawiajce si na pasku stanu, ktre komentuj to, co zrobi DERIVE.
Rysunek 1.38.
W pasku stanu moesz
przeczyta komentarz

3. Nacinij teraz klawisz Enter pojawi si kolejne dwie linie.

32

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

4. Naciskajc klawisz Enter kolejno przegldniesz rne moliwoci DERIVE.

5. Klawiszem Esc w kadej chwili zakoczysz pokaz.
wiczenie 1.9.

Przegldnij zawart dowolnego pliku zamieszczonego w folderze PRZYKADY 5.05 {4.05}.

W wersji 5.05:
lub z menu File wybierz polecenie Open, a nastpnie spraw, by w otwarKliknij przycisk
tym okienku Open (rysunek 1.39), w polu Szukaj w: pojawi si folder PRZYKADY 5.05.
Nastpnie zaznacz np. plik wykresy funkcji i kliknij przycisk Otwrz.
Rysunek 1.39.
Po klikniciu przycisku
Otwrz zostanie
otwarty plik
wykresy funkcji

Otrzymasz obraz jak na rysunku 1.40. Oczywicie list moesz przewin, aby zobaczy
nastpne zapisy.
Rysunek 1.40.
Rne funkcje
i ich wykresy
wklejone
do arkusza
algebraicznego

Rozdzia 1.
DERIVE to jest to!

{W

33

wersji 4.05:

Postpujesz podobnie jak w wersji 5.05, wybierasz jednak folder PRZYKADY 4.05. Zaznaczasz interesujcy Ci plik, np. expand i klikasz przycisk Otwrz (rysunek 1.41).
Rysunek 1.41.
Po klikniciu przycisku
Otwrz zostanie
otwarty plik expand

Otrzymasz obraz jak na rysunku 1.42. Moesz przewin list, aby zobaczy nastpne zapisy}.
Rysunek 1.42.
W tym oknie
moesz zobaczy,
jak dziaa
polecenie
Simplify Expand

Zawarto foldera PRZYKADY 4.05 jest nieco mniejsza w porwnaniu z folderem

PRZYKADY 5.05. Jest to zwizane z nieco mniejszymi moliwociami wersji 4.05.

Moesz teraz przegldn plik simplify z foldera PRZYKADY 5.05 {4.05}.

34

Derive 5.05. Pomocnik matematyczny. wiczenia

1.10. Jakie jest przeznaczenie przyciskw

na pasku narzdziowym DERIVE
Tabela 1.5. Przyciski paska narzdziowego
Przycisk w oknie
algebraicznym

Znaczenie

Znaczenie

Utwrz nowy arkusz algebraiczny

Utwrz nowy arkusz algebraiczny

Otwrz

Otwrz

Zapisz

Zapisz

Drukuj

Drukuj

Wytnij

Wytnij

Kopiuj

Kopiuj

Wklej

Wklej

Usu wpis zaznaczony na licie

W oknie graficznym znaczy:

narysuj wykres

Wstaw obiekt tekstowy

{

Przycisk w oknie
graficznym

Usu ostatni wykres

Przenie si do okna Author,

aby wprowadzi wyraenie

Wstaw obiekt tekstowy

Wpisz wektor

Umie kursor na wykresie

Wpisz macierz

Pozycja kursora znajdzie si

na rodku ekranu

Wywietl uproszczenie wyraenia

Pocztek ukadu wsprzdnych

znajdzie si na rodku ekranu

Wywietl przyblienie dziesitne

wyraenia

Obszar wskazany mysz zostanie

powikszony na cay ekran

Rozwi rwnanie lub nierwno

Jednoczenie zwiksz skal

na obydwu osiach

Podstaw

Zwiksz skal tylko na osi poziomej

Oblicz granic wyraenia

Zwiksz skal tylko na osi pionowej

Pochodna wyraenia

Jednoczenie zmniejsz skal

na obydwu osiach

Oblicz cak wyraenia

Zmniejsz skal tylko na osi pionowej

Oblicz sum wyraenia

Zmniejsz skal tylko na osi poziomej

Oblicz iloczyn wyraenia

Przejd do okna algebraicznego

W oknie algebraicznym znaczy:

otwrz okno graficzne typu 2D lub
przenie si do otwartego wczeniej
okna graficznego 2D