1

Σημειώσεις

 Το κείμενο με τίτλο “Social Contagion: Microbiological Class War”

δημοσιεύτηκε στις 26.2.20 στο κινέζικο μπλογκ Chuang στην
διεύθυνση http://chuangcn.org/2020/02/social-contagion. Κυκλοφόρησε
σε πολλές γλώσσες και προξένησε πολλές συζητήσεις.

Η αρχική μετάφραση έγινε από τα γερμανικά και η επιμέλεια της

χρησιμοποίησε το αγγλικό κείμενο.

Χρησιμοποιήθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις ως βοήθεια η μετάφραση που

δημοσιεύθηκε στην τοποθεσία yfanet.espivblogs.net. με τίτλο «Κοινωνική
Μόλυνση : Μικροβιολογικός Ταξικός Πόλεμος» .

 Ευχαριστούμε την Χ.Μ. τον Γ.Μ. και τον Κ.Κ. οι οποίοι συμμετείχαν
στην μετάφραση και στην επιμέλεια σε συνθήκες μεγάλης χρονικής
πίεσης και καταιγιστικών εξελίξεων.

 Η δημοσίευση δεν συνιστά απαραίτητα και συμφωνία με όλες τις

απόψεις που διατυπώνονται.

2
 Κοινωνική μόλυνση:

Μικροβιολογική ταξική πάλη στην Κίνα

Η υψικάμινος

Η Βουχάν ( ή Ουχάν, Γουχάν ) είναι κοινώς γνωστή ως μια από τις "τέσσερις υψικαμίνους" της
Κίνας, εξαιτίας του αποπνικτικά ζεστού υγρού καλοκαιριού της, μαζί με την Chongqing, την
Nanjing και εναλλάξ την Nanchang ή την Changsha, πόλεις γεμάτες ζωή με μακρά ιστορία, κατά
μήκος ή δίπλα στην κοιλάδα του ποταμού Γιανγκτσέ. Απ’ τις τέσσερις, ωστόσο, η Βουχάν
ξεχωρίζει για τις πραγματικές υψικαμίνους της. Το ογκώδες αστικό συγκρότημά της αποτελεί ένα
είδος πυρήνα των βιομηχανιών χάλυβα, σκυροδέματος και άλλων που σχετίζονται με τον
κατασκευαστικό κλάδο της Κίνας, το τοπίο της διάσπαρτο με υψικαμίνους αργής ψύξης των
υπολειμμάτων των κρατικών χαλυβουργείων και χυτηρίων σιδήρου, ταλαιπωρημένη τώρα από
την υπερπαραγωγή [1] οδηγήθηκε σε ένα αμφιλεγόμενο νέο γύρο συρρίκνωσης [2],
ιδιωτικοποίησης και αναδιάρθρωσης - γεγονός που από μόνο του προκάλεσε αρκετές μεγάλες
απεργίες και διαδηλώσεις τα τελευταία πέντε χρόνια. Ουσιαστικά, η Βουχάν είναι η πρωτεύουσα
της κινεζικής κατασκευαστικής βιομηχανίας. Ως εκ τούτου, η πόλη διαδραμάτισε ιδιαίτερα
σημαντικό ρόλο την περίοδο μετά την (τελευταία) παγκόσμια οικονομική κρίση, καθώς κατά τη
διάρκεια αυτής της περιόδου η ανάπτυξη εκτινάχθηκε με την στροφή επενδυτικών κεφαλαίων
στην αγορά ακινήτων και έργων υποδομών. Η Βουχάν όχι μόνο έθρεψε αυτή τη φούσκα με την
υπερπροσφορά οικοδομικού υλικού και πολιτικών μηχανικών, αλλά επίσης, κατ’ αυτό τον τρόπο,
έγινε η ίδια μια ραγδαία αναπτυσσόμενη πόλη στην αγορά ακινήτων. Σύμφωνα με τους
υπολογισμούς μας, το 2018-2019 η συνολική έκταση των εργοταξίων στη Βουχάν ήταν ίδια με
την έκταση της νήσου του Χονγκ Κονγκ.

Τώρα όμως, αυτή η υψικάμινος, που κινεί την κινέζικη οικονομία μετά την κρίση, φαίνεται να
ψύχεται, όπως και οι άλλες στα χυτήρια χάλυβα και σιδήρου. Παρόλο που η διαδικασία αυτή ήταν
ήδη σε εξέλιξη, η μεταφορά δεν έχει απλώς και μόνο οικονομική διάσταση τώρα. Η άλλοτε
πολυσύχναστη πόλη έχει σφραγιστεί για περισσότερο από ένα μήνα και οι δρόμοι της έχουν
εκκενωθεί με εντολές της κυβέρνησης: "Η πιο σημαντική συμβολή που μπορείτε να κάνετε είναι:
Μη συγκεντρώνεστε, μην προκαλείτε χάος," - αυτός ήταν ο πηχυαίος τίτλος [3] της καθημερινής
εφημερίδας «Guangming Daily», που διευθύνεται από τον τομέα προπαγάνδας του
3
ΚΚ Κίνας. Σήμερα, οι νέες μεγάλες λεωφόροι της Βουχάν και τα αστραφτερά κτίρια από χάλυβα
και γυαλί που τις κοσμούν είναι αυτές τις ημέρες όλα κρύα και άδεια, καθώς ο χειμώνας
υποχωρεί πλησιάζει η κινεζική πρωτοχρονιά (Το Νέο Σεληνιακό Έτος) και η πόλη νεκρώνει από
τους περιορισμούς της καραντίνας. Η απομόνωση στο σπίτι αποτελεί σοφή συμβουλή για τον
καθένα στην Κίνα, όπου το ξέσπασμα του νέου κορωνοϊού (πρόσφατα μετονομάστηκε σε
«SARS-CoV-2» και η ασθένεια που προκαλεί σε «COVID-19») έχει σκοτώσει πάνω από δύο
χιλιάδες ανθρώπους − περισσότερους απ’ όσους σκότωσε η επιδημία SARS το 2003. Όλη η
χώρα τελεί υπό περιορισμό (lockdown), όπως και κατά τη διάρκεια του SARS. Τα σχολεία είναι
κλειστά και οι άνθρωποι είναι μαντρωμένοι στα σπίτια τους σε εθνική κλίμακα. Σχεδόν όλη η
οικονομική δραστηριότητα νέκρωσε για την αργία της πρωτοχρονιάς στις 25 Ιανουαρίου. Η
αναστολή αυτή όμως επεκτάθηκε για ένα μήνα ώστε να αποτραπεί η εξάπλωση της επιδημίας.
Φαίνεται σαν να έχουν σταματήσει να καπνίζουν οι υψικάμινοι της Κίνας τελείως ή τουλάχιστον
να σιγοκαίνε. Από μια άλλη άποψη, η ίδια η πόλη έχει μετατραπεί σε ένα άλλο είδος φούρνου,
καθώς ο κορωνοϊός κατατρώει τη μεγάλη μάζα του πληθυσμού της όπως ο υψηλός πυρετός.

Το ξέσπασμα της ασθένειας έχει λανθασμένα αποδοθεί σε οτιδήποτε: από τη συνωμοτική

και/ή τυχαία απελευθέρωση ενός στελέχους ιού [4] από το Ινστιτούτο Ιολογίας της Βουχάν - ένας
αμφισβητούμενος ισχυρισμός που εξαπλώνεται μέσω κοινωνικών δικτύων, ειδικά μέσω
παρανοϊκών δημοσιεύσεων στο Facebook από το Χονγκ Κονγκ και την Ταϊβάν, ισχυρισμός
οποίος στο μεταξύ διογκώνεται από συντηρητικά δημοσιογραφικά και στρατιωτικά συμφέροντα
στη Δύση [5] - μέχρι την (υποτιθέμενη) τάση του κινεζικού πληθυσμού να καταναλώνει
«βρώμικη» ή «ακατάλληλη» τροφή, καθώς η εξάπλωση του ιού αποδίδεται [6] σε νυχτερίδες ή
φίδια που διατίθενται σε μισο-νόμιμες «λαϊκές αγορές» με άγρια και σπάνια θηράματα (αν και
αυτός δεν ήταν ο πρωταρχικός τόπος προέλευσης της νόσου [7]). Αυτοί οι δύο ισχυρισμοί
αποκαλύπτουν τον προφανή πολεμικό χαρακτήρα και τον οριενταλισμό [8] που περιέχουν οι
ανταποκρίσεις για την Κίνα, και πλήθος άρθρων έχουν ήδη καταδείξει το γεγονός αυτό [9]. Αλλά
και αυτές οι αντιδράσεις επικεντρώνονται στο πως ο ιός γίνεται αντιληπτός στην πολιτισμική
διάσταση - και ασχολούνται λιγότερο με την αποκάλυψη των κινητήριων δυνάμεων που
κρύβονται καλυμμένες πίσω από τη φρενιασμένο τρόπο των μέσων ενημέρωσης.

Μια ελαφρώς πιο σύνθετη εκδοχή κατανοεί τουλάχιστον τις οικονομικές συνέπειες, ακόμη και αν
υπερβάλλει για λόγους ρητορικής τις πιθανές πολιτικές επιπτώσεις. Εδώ συναντάμε τους
συνήθεις ύποπτους, από τα γνωστά γεράκια του πολέμου που σκοτώνουν δράκους, μέχρι τους
υψηλά ιστάμενους φιλελεύθερους που σφίγγουν τα μαργαριτάρια τους, ενώ φοβούνται μην τους
χυθεί ο καφές latte: ειδησεογραφικά πρακτορεία από το National Review [10] μέχρι τους New
4
York Times [11] έχουν ήδη υπαινιχθεί πώς η επιδημία του ιού θα μπορούσε να οδηγήσει σε
“κρίση νομιμότητας” του ΚΚ Κίνας , αν και μέχρι στιγμής δεν υπάρχει δείγμα διαμαρτυριών στην
δημόσια σφαίρα. Η πραγματική όμως ουσία τέτοιων προβλέψεων εδράζεται στην κατανόηση της
οικονομικής διάστασης της καραντίνας - μια πτυχή που δύσκολα θα μπορούσαν να αγνοήσουν
δημοσιογράφοι με ένα χαρτοφυλάκιο παχύτερο και από τα κεφάλια τους. Επειδή είναι γεγονός
ότι, παρά τις εκκλήσεις της κυβέρνησης για απομόνωση, οι άνθρωποι σύντομα θα αναγκαστούν
να «συγκεντρωθούν» για να ασχοληθούν με τις ανάγκες της παραγωγής. Σύμφωνα με
πρόσφατες εκτιμήσεις, η επιδημία ήδη θα επιβραδύνει το ΑΕΠ της Κίνας στο 5%, κάτω από το
ήδη χαμηλό ποσοστό του 6% της φθίνουσας ανάπτυξης της προηγούμενης χρονιάς, το
χαμηλότερο των τελευταίων 30 χρόνων. Μερικοί αναλυτές έχουν προβλέψει ότι η ανάπτυξη θα
μειωθεί στο πρώτο τρίμηνο στο 4% ή και χαμηλότερα και θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποιο
είδος παγκόσμιας ύφεσης. Μία ασύλληπτη μέχρι στιγμής ερώτηση έχει τεθεί: Τι θα συμβεί στην
πραγματικότητα στην παγκόσμια οικονομία όταν η κινεζική υψικάμινος αρχίσει να
κρυώνει;

Στην ίδια την Κίνα, η τελική έκβαση αυτών των γεγονότων είναι δύσκολο να προβλεφθεί, αλλά
η συγκυρία έχει ήδη προκαλέσει μια σπάνια συλλογική διαδικασία προβληματισμού και
απόκτησης γνώσης σχετικά με την κοινωνία. Η επιδημία (σύμφωνα με τις πιο συντηρητικές
εκτιμήσεις) έχει μολύνει άμεσα περίπου 80.000 ανθρώπους. Ωστόσο, έχει μεταδώσει ένα σοκ
στην καπιταλιστική καθημερινότητα 1,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, παγιδευμένων σε μια
στιγμή ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Αυτή τη στιγμή, τη γεμάτη φόβο, όλοι αναρωτήθηκαν
ταυτόχρονα : «Τι θα συμβεί σε μένα; Τα παιδιά μου, την οικογένειά μου, τους φίλους μου;
Θα υπάρξει αρκετό φαγητό για μας; Θα πληρωθώ; Θα μπορώ να πληρώσω το ενοίκιό
μου; Ποιος είναι υπεύθυνος για όλα αυτά;» Κατά περίεργο τρόπο, η υποκειμενική εμπειρία
προσιδιάζει σε εκείνη της μαζικής απεργίας - μιας απεργίας όμως που δεν είναι αυθόρμητη,
καθορίζεται από τα πάνω και ιδιαίτερα με την ακούσια και απόλυτη απομόνωση αναδεικνύει τις
βασικές αντιφάσεις της στραγγαλισμένης πολιτικής συγκυρίας μας με τέτοια σαφήνεια όπως
ακριβώς και οι πραγματικά μαζικές απεργίες του προηγούμενου αιώνα είχαν αναδείξει τις
αντιφάσεις της εποχής τους. Η καραντίνα εμφανίζεται έτσι ως μια απεργία κενή από τα
συλλογικά χαρακτηριστικά της, αλλά παρόλα αυτά ικανή να προκαλέσει ένα βαθύ σοκ
τόσο στον ψυχισμό όσο και στην οικονομία. Το γεγονός αυτό από μόνο του την καθιστά
αξιοπρόσεκτη.

Φυσικά, οι εικασίες σχετικά με την επικείμενη πτώση του ΚΚ Κίνας, ένα από τα αγαπημένα
χόμπι των αμερικάνικων περιοδικών «The New Yorker» και του «Economist», είναι ανόητες

5
προβλέψεις. Εν τω μεταξύ, βρίσκονται σε εξέλιξη οι συνήθεις τακτικές συγκάλυψης στα ΜΜΕ,
όπου καθαρά ρατσιστικά άρθρα εξωτερικών συνεργατών που δημοσιεύονται σε παραδοσιακούς
ειδησεογραφικούς οργανισμούς αντικρούονται με πλήθος άρθρα, σε ιστοσελίδες, που ασκούν
οξεία, έντονη, επιθετική κριτική κατά του οριενταλισμού και άλλων πλευρών της ιδεολογίας.
Ωστόσο, το σύνολο σχεδόν της αντιπαράθεσης παραμένει στο επίπεδο της αποτύπωσης της
πραγματικότητας - ή στην καλύτερη περίπτωση των πολιτικών του περιορισμού και των
οικονομικών συνεπειών της επιδημίας- χωρίς καταρχάς να εξετάζονται τα ζητήματα πώς
εμφανίζονται αυτές οι ασθένειες, και πολύ περισσότερο το πώς διαδίδονται. Ωστόσο, ούτε αυτό
θα ήταν αρκετό. Δεν είναι ώρα για ένα μαρξισμό που ως μαθητευόμενος μάγος θα βγάλει το
κουνέλι από το καπέλο για να διαπιστώσει το αυτονόητο, ότι ναι, ο πραγματικός υπαίτιος για τον
κορωνοϊό είναι ο καπιταλισμός. Αυτό δεν θα ήταν περισσότερο έξυπνο από τις αναλύσεις ξένων
σχολιαστών, οι οποίοι φλυαρούν για αλλαγή του καθεστώτος. Φυσικά, ο καπιταλισμός ευθύνεται
―αλλά πώς, και μάλιστα πώς ακριβώς συνδέεται η κοινωνικο-οικονομική με τη βιολογική
περιοχή δράσης, και ποια ουσιαστικά διδάγματα μπορούν να αντληθούν από την όλη εμπειρία;

Υπ’ αυτή την έννοια, η έξαρση της επιδημίας προσφέρει δύο επίπεδα προβληματισμού:
Πρώτον, ανοίγει ένα άκρως διδακτικό πεδίο προβληματισμού, όπου μπορούμε να
επανεκτιμήσουμε θεμελιωδώς κάποια βασικά ζητήματα σχετικά με την καπιταλιστική παραγωγή
στον μη ανθρώπινο κόσμο, ―διότι εν ολίγοις, ο “φυσικός κόσμος”, συμπεριλαμβανομένων των
μικροβιολογικών υποστρωμάτων του, είναι αδιανόητος αν δεν συνδέεται με την κοινωνική
οργάνωση της παραγωγής (δεδομένου ότι τα δύο δεν υπάρχουν ξεχωριστά μεταξύ τους).
Ταυτόχρονα, ξαναθυμόμαστε ότι ο μόνος κομμουνισμός που αξίζει να φέρει αυτό το όνομα είναι
αυτός που εμπεριέχει τη δυνατότητα για πλήρως πολιτικοποιημένο νατουραλισμό [12].

Δεύτερον, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη στιγμή της απομόνωσης για τον δικό μας
προβληματισμό σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση της κινεζικής κοινωνίας. Μερικά πράγματα
γίνονται σαφή μόνο όταν τα πάντα επιβραδυνθούν απρόβλεπτα. Μια επιβράδυνση αυτού του
είδους αποκαλύπτει προηγούμενες κρυφές εντάσεις. Στη συνέχεια λοιπόν θα διερευνήσουμε
αυτά τα δύο ζητήματα, και όχι μόνο θα δείξουμε πώς η καπιταλιστική συσσώρευση
δημιουργεί τέτοιες μάστιγες, αλλά και πώς η πανδημία δημιουργεί μια αντιφατική
κατάσταση πολιτικής κρίσης, που επιτρέπει στους ανθρώπους να αναγνωρίσουν τις
προηγουμένως αόρατες δυνατότητες και εξαρτήσεις στον κόσμο γύρω τους, αλλά
παράλληλα αποτελεί και ένα άλλο πρόσχημα για την περαιτέρω επέκταση των
συστημάτων ελέγχου στην καθημερινή ζωή.

6
Η Παραγωγή των Επιδημιών/Ασθενειών

Ο ιός πίσω από την παρούσα επιδημία (SARS-CoV-2), όπως και ο προκάτοχός του το
2003 SARS-CoV, καθώς και η γρίπη των πτηνών και η γρίπη των χοίρων πριν από αυτόν,
προέκυψε από τη «συνάντηση» οικονομίας και επιδημιολογίας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι
τόσοι πολλοί από αυτούς τους ιούς έχουν λάβει ονόματα ζώων. Η εξάπλωση νέων ασθενειών
7
στον άνθρωπο είναι σχεδόν πάντα το αποτέλεσμα της αποκαλούμενης «ζωονοσογόνου
μεταφοράς» (zoonotic transfer), ενός τεχνικού όρου για την μεταπήδηση τέτοιων λοιμώξεων από
τα ζώα στον άνθρωπο. Αυτό το άλμα από το ένα είδος στο άλλο συμβαίνει υπό ορισμένες
συνθήκες εγγύτητας και τακτικής επαφής. Συνοπτικά, αυτοί οι παράγοντες διαμορφώνουν το
περιβάλλον στο οποίο μπορεί να αναπτυχθεί η ασθένεια. Αν αλλάξει αυτή η διεπαφή μεταξύ
ανθρώπινου και ζωικού κόσμου, αλλάζουν και οι συνθήκες υπό τις οποίες αναπτύσσεται η
ασθένεια. Στις τέσσερεις λοιπόν υψικάμινους (δηλαδή τις τέσσερεις πόλεις που προαναφέρθηκαν
στον ποταμό Γιανγκτσέ), αναπτύσσονται οι συνθήκες που υποστηρίζουν τις βιομηχανικές
ζώνες/κέντρα: μια χύτρα πιέσεως της εξελικτικής διαδικασίας της καπιταλιστικής γεωργίας και της
αστικοποίησης. Δημιουργείται λοιπόν το ιδανικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννιούνται ολοένα
και πιο καταστροφικές επιδημίες/ασθένειες, μεταλλάσσονται, ευνοείται η μεταπήδησή τους σε
άλλα είδη και κατόπιν μέσω της διεπαφής μεταφέρονται στον άνθρωπο με επιθετικό τρόπο.
Επιπρόσθετα, παρόμοιες εντατικές διαδικασίες διενεργούνται στις «περιφερειακές» ζώνες της
οικονομίας, όπου "άγρια" είδη συναντιούνται με ανθρώπους που εξωθούνται σε όλο και πιο
εκτεταμένες αγροοικονομικές επεμβάσεις στα τοπικά οικοσυστήματα. Ο πιο πρόσφατος
κορωνοϊός αντιπροσωπεύει και τις δύο διαστάσεις της νέας εποχής της πολιτικοοικονομικής
μάστιγας: με το μύθο της «άγριας» καταγωγής του και την αστραπιαία εξάπλωσή του μέσα σε μια
έντονα βιομηχανοποιημένη, και αστικοποιημένη περιοχή της παγκόσμιας οικονομίας.

Αυτή η βασική ιδέα αναπτύχθηκε πολύ διεξοδικά από αριστερούς βιολόγους, όπως ο Robert
G. Wallace, στο βιβλίο του «Μεγάλα αγροκτήματα προκαλούν σοβαρή γρίπη» («Big Farms
Make Big Flu» [13], που δημοσιεύτηκε το 2016 όπου διερεύνησε ενδελεχώς τη σχέση ανάμεσα
στην καπιταλιστική γεωργία και το ξέσπασμα των πρόσφατων επιδημιών από το SARS μέχρι
τον Έμπολα [14]. Αυτές οι επιδημίες μπορούν πρόχειρα να ομαδοποιηθούν σε δύο κατηγορίες. Η
πρώτη περιλαμβάνει εκείνες που αναπτύσσονται σε βασικούς τομείς (τον πυρήνα) της
αγροοικονομικής παραγωγής, ενώ η δεύτερη εκείνες που αναπτύσσονται στην
"περιφέρεια/ενδοχώρα" της. Ανιχνεύοντας την εξάπλωση του H5N1, γνωστού ως "γρίπη των
πτηνών", συνοψίζει ορισμένους βασικούς γεωγραφικούς παράγοντες για τις επιδημίες που
εμφανίζονται στον παραγωγικό πυρήνα:

Οι αγροτικές περιοχές σε πολλές από τις πιο φτωχές χώρες χαρακτηρίζονται από μια
αγροτική βιομηχανία η οποία δεν διέπεται από κανονισμούς και στριμώχνεται γύρω από τις
εκτεταμένες περιαστικές παραγκουπόλεις. Η ανεξέλεγκτη μετάδοση σε ευάλωτες περιοχές
αυξάνει τη γενετική ικανότητα του ιού Η5Ν1 να μεταλλαχθεί και να αναπτύξει χαρακτηριστικά
εγγενή στον άνθρωπο. Καθώς εξαπλώνεται σε τρεις ηπείρους ο ταχέως μεταλλασσόμενος H5N1
8
έρχεται σε επαφή με όλο και μεγαλύτερη ποικιλία από κοινωνικοοικολογικά περιβάλλοντα,
συμπεριλαμβάνοντας συνδυασμούς με τοπικές ιδιαιτερότητες των ξενιστών που έχουν
επικρατήσει, παραλλαγές πτηνοτροφίας και συνθήκες υγιεινής ζώων. [15]

Η εξάπλωση αυτή ακολουθεί φυσικά την κυκλοφορία παγκοσμίως των βασικών

εμπορευμάτων και τις τακτικές μετακινήσεις των εργατών, που καθορίζουν τη γεωγραφία της
καπιταλιστικής οικονομίας. Το αποτέλεσμα είναι «ένας τύπος κλιμακούμενης ενδημικής
επιλογής» [16] μέσω της οποίας ο ιός εμφανίζεται με έναν μεγαλύτερο αριθμό πιθανών οδών
στην εξέλιξή του σε μικρότερο χρονικό διάστημα, κάτι που επιτρέπει στις πιο επιτυχημένες
μεταλλάξεις να υποκαταστήσουν τους άλλους ιούς.

Ωστόσο, αυτό το συμπέρασμα είναι εύκολο να εξαχθεί και είναι κοινά αποδεκτό στον
συμβατικό Τύπο: το γεγονός ότι η «παγκοσμιοποίηση» επιτρέπει την ταχύτερη εξάπλωση
τέτοιων ασθενειών, αν και εδώ με τη σημαντική προσθήκη ότι αυτή η ίδια η διαδικασία μετάδοσης
ωθεί επίσης τον ιό να μεταλλαχθεί ταχύτερα. Το πραγματικό ερώτημα, ωστόσο, τίθεται νωρίτερα:
Πριν απ’ την κυκλοφορία, η οποία αυξάνει την ανθεκτικότητα τέτοιων ασθενειών, η βασική λογική
του κεφαλαίου ευνοεί να ληφθούν προηγουμένως απομονωμένα ή αβλαβή ιϊκά στελέχη και να
τοποθετηθούν σε υπερ-ανταγωνιστικά περιβάλλοντα που ευνοούν τα ειδικά χαρακτηριστικά που
προκαλούν επιδημίες, χαρακτηριστικά όπως οι γρήγοροι κύκλοι ζωής του ιού, η ικανότητα
ζωονοσογόνου (ζωονοτικής) μεταπήδησης ανάμεσα στα είδη-φορείς και ικανότητα να
δημιουργούν νέους φορείς μετάδοσης . Αυτά τα στελέχη του ιού τείνουν να ξεχωρίζουν ακριβώς
εξαιτίας της μολυσματικότητας τους. Σε απόλυτα μεγέθη, φαίνεται ότι η ανάπτυξη πιο
μολυσματικών στελεχών θα έπρεπε να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, ακριβώς επειδή ο γρήγορος
9
θάνατος του ξενιστή αφήνει στον ιό λιγότερο χρόνο για να εξαπλωθεί. Το κοινό κρυολόγημα
αποτελεί καλό παράδειγμα αυτής της θεωρίας. Η χαμηλή του ένταση διευκολύνει την εξάπλωση
του στον πληθυσμό. Εντούτοις, σε ορισμένα περιβάλλοντα, η αντίθετη λογική βγάζει μεγαλύτερο
νόημα. Όταν ένας ιός βρίσκει πολλούς ξενιστές του ιδίου είδους στην περιοχή του, και ειδικά όταν
αυτοί έχουν μειωμένο κύκλο ζωής (π.χ. είναι γερασμένοι), τότε η αυξημένη λοιμογόνος δράση
μετατρέπεται σε ένα εξελικτικό πλεονέκτημα.

Η γρίπη των πτηνών αποτελεί και πάλι ένα εξέχον παράδειγμα. Ο Wallace επισημαίνει ότι
οι μελέτες έχουν δείξει ότι "… δεν υπάρχουν ενδημικά εξαιρετικά παθογόνα στελέχη [της γρίπης]
σε πληθυσμούς αγρίων πτηνών, οι οποίοι αποτελούν την ιδανική δεξαμενή πηγής για όλους
σχεδόν τους υποτύπους της γρίπης" [17]. Αντίθετα, οικόσιτοι πληθυσμοί που στοιβάζονται σε
βιομηχανοποιημένες φάρμες φαίνεται να σχετίζονται με τέτοια κρούσματα, για προφανείς λόγους:

Η ανάπτυξη γενετικών μονοκαλλιεργειών κατοικίδιων ζώων εξαλείφει κάθε τύπο ανοσολογικής

"ζώνης προστασίας" που θα μπορούσε να επιβραδύνει τη μετάδοση της νόσου. Μεγαλύτεροι
πληθυσμοί και σε μεγαλύτερες πυκνότητες διευκολύνουν μεγαλύτερους ρυθμούς μετάδοσης.
Τέτοιες καταστάσεις συνωστισμού οδηγούν σε ύφεση την ανοσολογική αντίδραση. Η υψηλή
παραγωγικότητα, , μέρος κάθε βιομηχανικής παραγωγής, παρέχει συνεχώς νέους υποψήφιους
για μόλυνση, το καύσιμο για την εξέλιξη της λοιμογόνου δράσης. [18]

Και, φυσικά, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά προκύπτουν από τη λογική του βιομηχανικού
ανταγωνισμού. Ειδικότερα, ο υψηλός βαθμός «παραγωγικότητας/απόδοσης» σε τέτοια
περιβάλλοντα έχει σημαντικές βιολογικές διαστάσεις: «Μόλις τα ζώα σύμφωνα με τα στάνταρτς
της βιομηχανικής κτηνοτροφίας φτάσουν στο σωστό μέγεθος , θανατώνονται. Οι υπάρχουσες
λοιμώξεις της γρίπης πρέπει να παραμένουν/φθάνουν στο κατώτατο όριο μετάδοσης σε κάθε
ζώο [...] όσο πιο γρήγορα αναπτύσσονται οι ιοί, τόσο μεγαλύτερη είναι η βλάβη στο ζώο» [19].
Κατά ειρωνικό τρόπο, οι προσπάθειες καταστολής αυτών των εστιών με μαζική σφαγή − όπως
συνέβη με την πρόσφατη γρίπη των χοίρων, η οποία οδήγησε στην απώλεια περίπου του ενός
τετάρτου της παγκόσμιας προσφοράς χοιρινού κρέατος [20]− μπορεί να έχουν μια ανεπιθύμητη
συνέπεια. Αυξάνουν περαιτέρω την πίεση επιλογής και προκαλούν την εξέλιξη υπερλοιμογώνων
στελεχών. Παρόλο που στην ιστορία τέτοιες (επιδημικές) εστίες κατοικίδιων ζώων εμφανίστηκαν
συχνά μετά από περιόδους πολέμου ή περιβαλλοντικές καταστροφές που οδήγησαν σε
αυξημένες απαιτήσεις σε ζώα, η αυξανόμενη ένταση και η μολυσματικότητα τέτοιων ασθενειών
συνδέονται αναμφισβήτητα με την εξάπλωση της καπιταλιστικής παραγωγής.

10
Ιστορία και Αιτιολογία (μελέτη και ανάλυση των αιτιών)

Οι επιδημίες αποτελούν σε μεγάλο βαθμό τη σκιά, αλλά και ένα είδος προάγγελου
της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης. Οι προφανείς περιπτώσεις της ευλογιάς και άλλων
πανδημιών που εισήχθησαν στη Βόρεια Αμερική είναι πολύ απλό παράδειγμα, καθώς η έντασή
τους αυξήθηκε από την μακρόχρονη γεωγραφική απομόνωση των πληθυσμών - και οι ασθένειες
αυτές είχαν γίνει μολυσματικές, ούτως ή άλλως, μέσω των προ-καπιταλιστικών εμπορικών
δικτύων και της πρώιμης αστικοποίησης στην Ασία και την Ευρώπη. Αντίθετα. Εάν δούμε την
Αγγλία, όπου ο καπιταλισμός εμφανίστηκε πρώτα στην ύπαιθρο με τη μαζική απομάκρυνση των
αγροτών από την γη και την αντικατάσταση από μονοκαλλιέργειες ζωικών ειδών, διακρίνουμε και
τα πρώτα παραδείγματα αυτών των αποκλειστικά καπιταλιστικών επιδημιών [21]. Κατά τον 18ο
αιώνα η Αγγλία επλήγη από τρεις διαφορετικές πανδημίες, το 1709-1720, το 1742-1760 και το
1768-1786. Η προέλευση καθεμιάς από αυτές τις πανδημίες ήταν τα εισαγόμενα βοοειδή από
την Ευρώπη μολυσμένα από απλές πανδημίες της προ-καπιταλιστικής περιόδου που
ακολουθούσαν ύστερα από περιόδους πολέμων. Αλλά στην Αγγλία τα βοοειδή είχαν αρχίσει να
συγκεντρώνονται με νέους τρόπους κτηνοτροφίας. Η έλευση των μολυσμένων βοοειδών
προσέβαλε συνεπώς τον πληθυσμό πολύ πιο επιθετικά από ό, τι στην Ευρώπη. Δεν είναι λοιπόν
τυχαίο το γεγονός ότι η έξαρση είχε ως κέντρο τα μεγάλα γαλακτοκομεία του Λονδίνου, τα οποία
παρείχαν ιδανικό περιβάλλον για να γίνει ο ιός πιο δυνατός ή πιο έντονος.

Τελικά, τα κρούσματα περιορίστηκαν με επιλεκτική, και μικρότερης κλίμακας πρόωρη σφαγή σε

συνδυασμό με τη εφαρμογή σύγχρονων ιατρικών και επιστημονικών πρακτικών - παρόμοιων
ουσιαστικά με αυτές που και σήμερα χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση αυτών των
επιδημιών. Εδώ εμφανίζεται για πρώτη φορά αυτό που αργότερα θα γίνει ένα σαφές
πρωτόκολλο/μοτίβο, προσομοιάζοντας αυτό της ίδιας της οικονομικής κρίσης: ολοένα και πιο
έντονες καταρρεύσεις, οι οποίες φαίνεται να φέρνουν όλο το σύστημα στο γκρεμό, και τις οποίες
τελικά όμως υπερνικά μέσα από ένα συνδυασμό μαζικής θυσίας που εκκαθαρίζει την αγορά/τον
πληθυσμό και εντατικοποίησης της τεχνολογικής προόδου − στην προκειμένη περίπτωση
σύγχρονες ιατρικές μεθόδους και νέα εμβόλια, τα οποία συχνά καταφθάνουν σε πολύ μικρές
ποσότητες και πολύ καθυστερημένα, που βοηθούν ωστόσο να ξεκαθαρίσει η κατάσταση μετά την
καταστροφή.

Αλλά αυτό το παράδειγμα απ’ την γενέτειρα του καπιταλισμού πρέπει συνδυαστεί με μια εξήγηση

11
των επιπτώσεων που οι καπιταλιστικές αγροτικές πρακτικές είχαν στην περιφέρεια. Ενώ οι
πανδημίες των βοοειδών στην πρώιμη καπιταλιστική Αγγλία περιορίστηκαν, οι συνέπειες σε
άλλες χώρες ήταν πολύ πιο καταστροφικές. Για παράδειγμα, η πανώλη των βοοειδών που
έπληξε την Αφρική [22] τη δεκαετία του 1890 είχε πιθανώς το μεγαλύτερο ιστορικό αντίκτυπο. Η
χρονική στιγμή της εκδήλωσης δεν είναι τυχαία: η πανώλη των βοοειδών μάστιζε την Ευρώπη με
μια ένταση που ακολουθούσε από κοντά την ανάπτυξη της μεγάλης κλίμακας γεωργίας και
τέθηκε υπό έλεγχο μόνο με την επιστημονική πρόοδο. Ωστόσο, τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν η
εποχή της ακμής του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, που αντικατοπτρίζεται από τον αποικισμό της
Αφρικής. Η πανώλη των βοοειδών ήρθε στην Ανατολική Αφρική με τους Ιταλούς, που
προσπάθησαν να προλάβουν τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις αποικίζοντας το Κέρας της
Αφρικής με μια σειρά στρατιωτικές εκστρατείες. Οι εκστρατείες αυτές τις περισσότερες φορές
κατέληξαν σε αποτυχία. Η ασθένεια όμως εξαπλώθηκε στους ντόπιους πληθυσμούς βοοειδών
και τελικά βρήκε δίοδο στη Νότιο Αφρική, όπου αφάνισε την πρώιμη καπιταλιστική αγροτική
οικονομία της αποικίας, σκοτώνοντας μάλιστα το κοπάδι του διαβόητου δεδηλωμένου λευκού
ρατσιστή Σέσιλ Ρόουντς. Το ιστορικής σημασίας αποτέλεσμα ήταν αναμφισβήτητο: σκοτώνοντας,
η πανώλη, έως και 80% 90% των βοοειδών, προκάλεσε έναν άνευ προηγουμένου λιμό στις
κυρίως ποιμενικές κοινωνίες της υποσαχάριας Αφρικής. Αυτή η πληθυσμιακή μείωση είχε ως
αποτέλεσμα την αύξηση της ποώδους και θαμνώδους βλάστησης της σαβάνας, που με τη σειρά
τους, παρείχαν ένα κατάλληλο βιότοπο για τη μύγα τσε-τσε, η οποία και προσκαλεί την ασθένεια
του ύπνου και εμποδίζει τη βοσκή των βοοειδών. Αυτό διασφάλισε ότι ο επανεποικισμός της
περιοχής μετά τον λιμό θα ήταν περιορισμένος, και επέτρεψε την περαιτέρω εξάπλωση των
ευρωπαϊκών αποικιακών δυνάμεων σε ολόκληρη την ήπειρο.

Εκτός από την περιοδική εμφάνιση γεωργικών κρίσεων και τη διαμόρφωση των αποκαλυπτικών
συνθηκών που βοήθησαν τον καπιταλισμό να ξεπεράσει τα αρχικά σύνορά του, οι επιδημίες
αυτές έπληξαν το προλεταριάτο στον ίδιο τον βιομηχανικό πυρήνα. Πριν επιστρέψουμε στα
πολλά πιο πρόσφατα παραδείγματα, θα πρέπει να επισημανθεί εκ νέου ότι η εκδήλωση
του κορονοϊού, από τη φύση του, δεν έχει τίποτα μοναδικά κινέζικο. Οι λόγοι εμφάνισης
τόσο πολλών επιδημιών στην Κίνα δεν είναι πολιτισμικοί αλλά οικονομικής γεωγραφίας.
Αυτό γίνεται σαφές αν συγκρίνουμε την Κίνα με τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ευρώπη,
όταν αυτές ήταν κέντρα της παγκόσμιας παραγωγής και μαζικής βιομηχανικής
απασχόλησης εργατών. [23] Το αποτέλεσμα είναι ουσιαστικά το ίδιο, και με τα ίδια
χαρακτηριστικά: οι μαζικοί θάνατοι ζώων φάρμας στην ύπαιθρο συνέπιπτε με την κακή υγιεινή
και την εκτεταμένη ρύπανση στην πόλη. Οι πρώιμες φιλελεύθερες-προοδευτικές προσπάθειες για
μεταρρυθμίσεις σε περιοχές της εργατικής τάξης εστίασαν σ 'αυτές τις συνθήκες - όπως
12
αποτυπώνει και το μυθιστόρημα του Άπτον Μπελ Σίνκλερ "Η ζούγκλα": Το μυθιστόρημα
φωτογραφίζει αρχικά τα δεινά των μεταναστών εργατών στη βιομηχανία κρέατος, αλλά
αναφέρθηκαν-βασίστηκαν σ’ αυτό πλούσιοι φιλελεύθεροι εκφράζοντας τις ανησυχίες τους σχετικά
με τις παραβάσεις των συνθηκών υγείας και των γενικά ανθυγιεινών συνθηκών παραγωγής των
τροφίμων που προορίζονταν γι’ αυτούς.

( Σ.τ.Μ. «Σε μερικές από τις πιο τρομαχτικές σκηνές που έχουν γραφτεί στη μοντέρνα λογοτεχνία, ο Άπτον
Σίνκλερ απεικονίζει ολοζώντανα τη ζωή στα εργοστάσια του Σικάγο, κατά τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα.
Η φρίκη των σφαγείων, οι βάρβαρες συνθήκες εργασίας, η φτώχεια που φτάνει στα όρια της εξαθλίωσης, οι
αρρώστιες, η διαφθορά, η απελπισία αποκαλύπτονται μέσα από τα μάτια του Γιούργκις Ρούντκους, ενός
νεαρού μετανάστη, που ήρθε στο Νέο Κόσμο με την αρραβωνιαστικιά του και την οικογένειά της για να
ξεκινήσουν μια νέα ζωή. Η Ζούγκλα, που εκδόθηκε το 1906, ξεσήκωσε την κατακραυγή του κοινού και
ανάγκασε την κυβέρνηση να διατάξει έρευνες, που οδήγησαν στο νόμο περί καθαρής τροφής. Καθιέρωσε
επίσης το νεαρό συγγραφέα ως έναν σταυροφόρο των δικαιωμάτων των εργαζομένων και ως έναν από
τους καλύτερους παγκοσμίως ομιλητές υπέρ της ισότητας και της ανθρωπιάς» Από την παρουσίαση στο
οπισθόφυλλο του βιβλίου, εκδόσεις Πολιτεία , 2008)

Αυτή η φιλελεύθερη οργή για την "ακαθαρσία", με όλο τον ρατσισμό που υποκρύπτει,
διαμορφώνει ακόμα την σχεδόν αυτόματη αντίδραση των περισσότερων ανθρώπων όταν
έρχονται αντιμέτωποι με τις πολιτικές διαστάσεις επιδημιών τύπου κορονοϊού ή του SARS. Αλλά
οι εργάτες ασκούν ελάχιστο έλεγχο στις συνθήκες εργασίας τους. Ακόμη περισσότερο: Οι
συνθήκες υγιεινής επεκτείνονται επίσης και έξω από το εργοστάσιο λόγω μόλυνσης των
τροφίμων, αλλά αυτό είναι πραγματικά μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Αυτές είναι οι συνθήκες
εργασίας και καθημερινής ζωής για την εργατική τάξη. Αυτές οι συνθήκες επιδεινώνουν την υγεία
του πληθυσμού, δημιουργώντας με τη σειρά τους ακόμα καλύτερες συνθήκες για τη διάδοση
τέτοιων καπιταλιστικών επιδημιών.

Ένα ακόμα παράδειγμα: η ισπανική γρίπη, μια από τις πιο θανατηφόρες πανδημίες στην
ιστορία. Ήταν ένα από τα πρώτα κρούσματα της γρίπης H1N1 (παρόμοια με τα πρόσφατα
κρούσματα της γρίπης των χοίρων και των πτηνών). Για μεγάλο χρονικό διάστημα υπήρχε η
άποψη ότι η ισπανική γρίπη εμφανίζει διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά από άλλες
παραλλαγές της γρίπης, δεδομένων των μεγάλων ποσοστών θανάτων. Ενώ αυτό φαίνεται να
αληθεύει εν μέρει (λόγω της ικανότητας της ισπανικής γρίπης να προκαλεί υπερβολική
αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος) ωστόσο μετέπειτα ανασκοπήσεις της
βιβλιογραφίας και ιστορική επιδημιολογική έρευνα αποκάλυψαν ότι η ισπανική γρίπη
μπορεί να μην ήταν πολύ πιο μολυσματική από άλλους ιούς της γρίπης. Αντίθετα, το
υψηλό ποσοστό θνησιμότητάς της προκλήθηκε κατά πάσα πιθανότητα και κατά κύριο λόγο από
τον γενικευμένο υποσιτισμό, υπερπληθυσμό στις αστικές περιοχές και τις γενικά ανθυγιεινές
συνθήκες διαβίωσης στις πληγείσες περιοχές, γεγονός που ενθάρρυνε ακόμη περισσότερο όχι

13
μόνο την εξάπλωση της ίδιας της ισπανικής γρίπης, αλλά και την καλλιέργεια βακτηριακών
επιμολύνσεων πέρα από την υποκείμενη ιογενή λοίμωξη. [24]

Με άλλα λόγια, ο αριθμός των θανάτων της ισπανικής γρίπης θεωρήθηκε ως μια απρόβλεπτη
εκτροπή («ιδιαιτερότητα») της φύσης του ιού, οι κοινωνικές συνθήκες όμως ήταν αυτές που
έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα. Εν τω μεταξύ το παγκόσμιο εμπόριο και οι πόλεμοι στους
οποίους επιδόθηκαν οι γρήγορα μεταβαλλόμενοι ιμπεριαλισμοί που επέζησαν του Πρώτου
Παγκόσμιου Πολέμου συνέβαλλαν καθοριστικά στην ταχεία εξάπλωση της γρίπης. Και για άλλη
μια φορά σκοντάφτουμε σε μια γνωστή από τα παλιά ιστορία για το πώς προκλήθηκε εξ αρχής
μια τόσο θανατηφόρα γρίπη: Αν και η ακριβής προέλευση εξακολουθεί να είναι κάπως θολή,
τώρα βάσιμα υποθέτουμε ότι ο ιός προήλθε πιθανώς από οικόσιτους χοίρους ή πουλερικά στο
Κάνσας. Αξίζει να επισημανθεί ο χρόνος και ο τόπος, καθώς τα χρόνια μετά τον πόλεμο
αποτέλεσαν σημείο καμπής για την αμερικανική γεωργία, καθώς υιοθέτησε ολοένα και πιο
εντατικά μηχανοποιημένες, εργοστασιακές μεθόδους παραγωγής. Αυτές οι τάσεις ενισχύθηκαν εκ
νέου στη δεκαετία του 1920. Η ευρεία χρήση τεχνικών όπως η θεριζοαλωνιστική μηχανή οδήγησε
σταδιακά στο μονοπώλιο και την οικολογική καταστροφή, συνδυασμός που οδήγησε στην
επονομαζόμενη κρίση της αμμοθύελλας [25] και την μετέπειτα μαζική μετανάστευση. Η εντατική
συγκέντρωση του ζωικού κεφαλαίου που οδήγησε αργότερα στη βιομηχανική κτηνοτροφία δεν
είχε κάνει ακόμη την εμφάνισή της, αλλά οι πρώτες πιο ήπιες μορφές συγκέντρωσης και
εντατικοποίησης της παραγωγής, που είχαν ήδη οδηγήσει σε ασθένειες των ζώων σε όλη την
Ευρώπη, ήταν πλέον ο κανόνας. Εάν οι επιδημίες των βοοειδών στην Αγγλία του 18ου
αιώνα ήταν η πρώτη περίπτωση μιας σαφώς καπιταλιστικής επιδημίας βοοειδών και η
πανώλη των βοοειδών του 1890 στην Αφρική ήταν το μεγαλύτερο επιδημιολογικό
ολοκαύτωμα του ιμπεριαλισμού, τότε η ισπανική γρίπη μπορεί να χαρακτηριστεί ως η
πρώτη επιδημία που έριξε ο καπιταλισμός στο προλεταριάτο.

14
Χρυσή εποχή [26]

Οι παραλληλισμοί με την τρέχουσα κινεζική περίπτωση είναι εντυπωσιακοί. Είναι αδύνατο να

κατανοήσουμε τον COVID-19, αν δεν συνυπολογίσουμε το πώς η ανάπτυξη της Κίνας τις
τελευταίες δεκαετίες στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα διαμόρφωσε το σύστημα υγείας και
γενικά την κατάσταση της δημόσιας υγείας. Η κρίση , αν και πολύ πρόσφατη , παρουσιάζει
ομοιότητες με άλλες παλιότερες κρίσεις στον τομέα της υγείας. Έχουν την τάση να εμφανίζονται
περιοδικά σχεδόν με παρόμοια κανονικότητα όπως οι οικονομικές κρίσεις και να
αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο από τον δημόσιο Τύπο: σαν να ήταν τυχαία γεγονότα,
γεγονότα τύπου "μαύρου κύκνου" [27], εντελώς απρόβλεπτα και άνευ προηγουμένου. Στην
πραγματικότητα, όμως, αυτές οι κρίσεις στην υγεία ακολουθούν τα χαοτικά, κυκλικά-
σπειροειδή μοτίβα επανάληψης, γιατί περικλείουν διαρθρωτικές αντιφάσεις εγγενείς στη
φύση της παραγωγής και της προλεταριακής ζωής στον καπιταλισμό. Όπως ακριβώς και
με την ισπανική γρίπη, ο κορονοϊός ήταν αρχικά ικανός να εμφανιστεί και να διασπαρθεί ευρέως
και γρήγορα εξαιτίας της γενικευμένης υποβάθμισης της βασικής ιατρικής περίθαλψης. Αλλά
ακριβώς επειδή αυτή η υποβάθμιση συντελέστηκε εν μέσω μιας θεαματικής οικονομικής
ανάπτυξης, επισκιάστηκε από τη λάμψη και τη μεγαλοπρέπεια των πόλεων και των
τεράστιων εργοστασίων. Στην πραγματικότητα, οι δαπάνες για δημόσια αγαθά, όπως η
υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση στην Κίνα, παραμένουν εξαιρετικά χαμηλές, ενώ
οι περισσότερες δημόσιες δαπάνες έχουν μεταφερθεί στην κατασκευή υποδομών
(γέφυρες, δρόμοι και φθηνή ηλεκτρική ενέργεια για παραγωγή).

Εν τω μεταξύ, η ποιότητα των προϊόντων στις εγχώριες αγορές είναι συχνά επικίνδυνα
χαμηλή. Για δεκαετίες, η κινεζική βιομηχανία παράγει προϊόντα υψηλής ποιότητας και
15
υψηλής αξίας με τις υψηλότερες προδιαγραφές για την παγκόσμια αγορά, όπως iPhones και τσιπ
υπολογιστών. Ωστόσο, τα αγαθά που προορίζονται για κατανάλωση στην εγχώρια αγορά είναι
άθλιας ποιότητας και τακτικά προκαλούνται σκάνδαλα, αλλά και βαθιά δημόσια δυσπιστία. Οι πιο
πολλές περιπτώσεις περιέχουν μια αναμφισβήτητη ηχώ του έργου του Σίνκλερ "Η ζούγκλα" και
άλλες ιστορίες από την Αμερική στην χρυσή εποχή. Η μεγαλύτερη υπόθεση πρόσφατα , το
σκάνδαλο μελαμίνης-γάλακτος του 2008, άφησε πλήθος νεκρά βρέφη και παιδιά και δεκάδες
χιλιάδες νοσηλευόμενα (αν και πιθανόν εκατοντάδες χιλιάδες να έχουν πληγεί). Έκτοτε, πολλά
σκάνδαλα έχουν κλονίσει την δημόσια ζωή σε τακτά χρονικά διαστήματα: το 2011, όταν
εντοπίστηκαν εστιατόρια σε ολόκληρη τη χώρα που χρησιμοποιούσαν «λάδι υδρορροής» (ΣτΜ.
«ανακυκλωμένο λάδι» από δεξαμενές και υπονόμους) ή το 2018, όταν ελαττωματικά εμβόλια
έγιναν αιτία θανάτου πολλών παιδιών και ένα χρόνο αργότερα, όταν δεκάδες νοσηλεύτηκαν γιατί
τους χορηγήθηκε απομίμηση εμβολίου HPV (κατά ιού του ανθρώπινου θηλώματος). Λιγότερο
συνταρακτικά συμβάντα παρατηρούνται πολύ συχνότερα συνθέτοντας ένα οικείο σκηνικό για
όλους όσοι ζουν στην Κίνα: στιγμιαίες σούπες σε σκόνη αναμειγνύονται με σαπούνι για λόγους
κόστους, επιχειρηματίες που πωλούν χοίρους που έχουν πεθάνει κάτω από μυστηριώδεις
συνθήκες σε γειτονικά χωριά, πληροφορίες για το πού βρίσκονται υπαίθρια καταστήματα όπου
είναι πιο πιθανό να πάθετε τροφική δηλητηρίαση.

Προτού η χώρα παραδοθεί κομμάτι-κομμάτι στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, οι υπηρεσίες

όπως η υγειονομική περίθαλψη παρέχονταν (ιδίως στις πόλεις) μέσω του συστήματος danwei.
Ένα σύστημα δωρεάν κοινωνικής παροχής βασισμένο σε κέντρα υγείας (κυρίως, αλλά όχι μόνο
στη ύπαιθρο) στελεχωμένα από τους «ξυπόλητους γιατρούς». Η επιτυχία της υγειονομικής
περίθαλψης στη σοσιαλιστική περίοδο, καθώς επίσης και του συστήματος βασικής
εκπαίδευσης και παιδείας (αλφαβητισμού) ήταν τόσο ουσιαστικές που ακόμη και οι πιο
σκληροί επικριτές της χώρας αναγκάστηκαν να τις αναγνωρίσουν. Η σχιστοσωμίαση (ή
αλλιώς πυρετός των σαλιγκαριών ) που μάστιζε τη χώρα εδώ και αιώνες και εξαλείφθηκε τελείως
στην κεντρική Κίνα, επέστρεψε με δριμύτητα όταν κατέρρευσε το σοσιαλιστικό σύστημα υγείας.
Η παιδική θνησιμότητα μειώθηκε και παρά τον λιμό που συνόδεψε το «Μεγάλο Άλμα
προς τα εμπρός» το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε από 45 στα 68 έτη από το 1950 ως τις
αρχές της δεκαετίας του 1980. Εδραιώθηκαν οι εμβολιασμοί και τα μέτρα υγιεινής για
όλους, οι βασικές πληροφορίες για τη διατροφή και την υγεία καθώς, επίσης, και η
πρόσβαση στα βασικά φάρμακα ήταν δωρεάν και προσιτή σε όλους. Ταυτόχρονα, οι
ξυπόλητοι γιατροί εκπαίδευσαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού παρέχοντας
περιορισμένες, ωστόσο βασικές, ιατρικές γνώσεις συμβάλλοντας στην οικοδόμηση ενός
ισχυρού συστήματος υγείας, από κάτω προς τα πάνω, σε συνθήκες σοβαρής
16
υλικής φτώχειας. Ας μην ξεχνάμε ότι όλα αυτά συντελέστηκαν σε μια εποχή που η κατά
κεφαλήν φτώχια στην Κίνα ήταν μεγαλύτερη από μια μέση χώρα στην υποσαχάρια Αφρική
σήμερα.

Έκτοτε, η σημαντική επιδείνωση αυτού του συστήματος, εξαιτίας της παραμέλησης και της
ιδιωτικοποίησης, συνέπεσαν χρονικά με την ταχεία αστικοποίηση και την άναρχη βιομηχανική
παραγωγή ειδών οικιακής χρήσης και τροφίμων- γεγονός που καθιστούσε ακόμη πιο αναγκαία
την καθολική υγειονομική περίθαλψη - για να μην αναφέρουμε τους κανονισμούς παραγωγής
τροφίμων, τα φάρμακα και τις συνθήκες ασφάλειας. Σήμερα, σύμφωνα με στοιχεία του
Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας , η Κίνα ξοδεύει για τη δημόσια υγειονομική περίθαλψη 323
δολάρια Αμερικής ανά κάτοικο . Ο αριθμός αυτός είναι χαμηλός, ακόμη και σε σύγκριση με άλλες
χώρες "ανώτερου μεσαίου εισοδήματος": περίπου τα μισά από αυτά που ξοδεύουν η Βραζιλία, η
Λευκορωσία και η Βουλγαρία. Πρακτικά δεν γίνονται έλεγχοι, με συνέπεια τα πολλά σκάνδαλα,
όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω. Τα εκατοντάδες εκατομμύρια μεταναστών
εργαζομένων πλήττονται περισσότερο από αυτή την κατάσταση, καθώς στερούνται κάθε
δικαιώματος στην πρωτοβάθμια ιατρική περίθαλψη από τη στιγμή που εγκαταλείπουν τα χωριά
τους (σύμφωνα με σύστημα Hukou, [28] δηλώνονται ως κάτοικοι της ιδιαίτερης πατρίδας τους,
ανεξάρτητα από την πραγματική κατοικία τους, κάτι που σημαίνει ότι οι δημόσιοι πόροι δεν
διατίθενται αλλού -χάνουν και το δικαίωμα πρόσβασης στην περίθαλψη).

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το δημόσιο σύστημα υγείας αντικαταστάθηκε δήθεν από
ένα ιδιωτικό σύστημα (αν και υπό τη διαχείριση της κυβέρνησης) στο οποίο η υγειονομική
περίθαλψη, οι συντάξεις και η ασφάλιση κατοικίας πληρώνονταν από εισφορές εργοδοτών και
εργαζομένων. Ωστόσο, αυτό το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης πάσχει από χρόνια έλλειψη
χρημάτων, σε τέτοιο βαθμό που οι εργοδότες συχνά απλώς αγνοούν τις «υποχρεωτικές»
εισφορές τους και οι περισσότεροι εργαζόμενοι πρέπει να πληρώσουν το γιατρό από την τσέπη
τους. Σύμφωνα με τις τελευταίες διαθέσιμες εθνικές εκτιμήσεις, μόνο το 22% των
μεταναστών εργαζομένων έχουν βασική ασφάλιση υγείας. Ωστόσο, το γεγονός ότι δεν
καταβάλλονται εισφορές κοινωνικής ασφάλισης δεν οφείλεται απλώς και μόνο στο ότι
μεμονωμένοι διεφθαρμένοι εργοδότες αποφεύγουν τις υποχρεώσεις τους, αλλά κυρίως
επειδή τα περιθώρια κέρδους είναι τόσο μικρά που δεν «περισσεύει» τίποτα για τις
κοινωνικές παροχές. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, η αποπληρωμή των μη
καταβληθέντων εισφορών κοινωνικής ασφάλισης σε ένα βιομηχανικό κέντρο όπως το Dongguan
θα μείωνε τα βιομηχανικά κέρδη στο μισό και θα οδηγούσε πολλές εταιρείες σε πτώχευση.
Προκειμένου να αντισταθμιστούν τα τεράστια κενά, η Κίνα θέσπισε μια ελάχιστη ασφάλιση υγείας
17
για τους συνταξιούχους και τους αυτοαπασχολούμενους, η οποία καλύπτει μόνο τα ιατρικά έξοδα
μερικών εκατοντάδων γιουάν το άτομο, ανά έτος, κατά μέσο όρο.

Αυτό το καταπονημένο σύστημα υγείας δημιουργεί με τη σειρά του τρομακτικές

κοινωνικές εντάσεις. Αρκετοί από το νοσοκομειακό προσωπικό σκοτώνονται και δεκάδες
τραυματίζονται κάθε χρόνο ύστερα από επιθέσεις από θυμωμένους ασθενείς, ή συχνότερα
από συγγενείς ασθενών που έχουν πεθάνει υπό την φροντίδα τους. Η πιο πρόσφατη
επίθεση έλαβε χώρα την παραμονή των περασμένων Χριστουγέννων: στο Πεκίνο ένας
γιατρός μαχαιρώθηκε από τον γιο μιας ασθενούς, ο οποίος πίστευε ότι η μητέρα του είχε
πεθάνει στο νοσοκομείο από ιατρικό λάθος. Σύμφωνα με μια έρευνα, το 85% των γιατρών
έχει βιώσει βία στο χώρο εργασίας. Σύμφωνα με άλλη έρευνα του 2015, το 13% των Κινέζων
γιατρών έχουν δεχθεί επιθέσεις κατά το παρελθόν έτος. Οι Κινέζοι γιατροί περιθάλπουν τέσσερις
φορές περισσότερους ασθενείς ετησίως από ότι οι γιατροί στις ΗΠΑ, αλλά κερδίζουν 15.000
δολάρια, πολύ λιγότερα από το ετήσιο μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα ($16.760) της Κίνας . Για να
υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης ο ετήσιος μισθός ενός μέσου γιατρού στις Ηνωμένες Πολιτείες
(περίπου 300.000 δολάρια) είναι περίπου 5 φορές μεγαλύτερος από το μέσο κατά κεφαλήν
εισόδημα (60.200 δολάρια) των ΗΠΑ. Πριν το κλείσιμο του blog των Lu Yuyu και Li Tingyu και τη
σύλληψη τους το 2016, καταγραφόταν κάθε μήνα ένας αριθμός απεργιών και διαμαρτυριών από
το νοσοκομειακό προσωπικό. Το 2015, το τελευταίο πλήρες έτος σχολαστικής συλλογής
δεδομένων, καταγράφηκαν 43 τέτοια περιστατικά. Υπήρχαν επίσης δεκάδες αναφορές για
"ιατρικές διαμαρτυρίες" από οικογένειες ασθενών κάθε μήνα, 368 κατά το 2015.

Κάτω από τέτοιες συνθήκες μαζικής εκποίησης του συστήματος δημόσιας υγείας, δεν
αποτελεί έκπληξη ότι ο COVID-19 μπόρεσε να εξαπλωθεί τόσο γρήγορα. Μαζί με το γεγονός ότι
κάθε ένα ή δύο χρόνια μια νέα μεταδοτική ασθένεια ξεσπά στην Κίνα, φαίνεται πως οι συνθήκες
είναι ώριμες για τη συνεχή εμφάνιση επιδημιών. Όπως και με την ισπανική γρίπη, η γενική κακή
κατάσταση της δημόσιας υγείας για τον προλεταριακό πληθυσμό βοήθησε τον ιό να κερδίσει
έδαφος και να διασπαρεί γρήγορα. Και πάλι όμως, αυτό δεν είναι μόνο ζήτημα μετάδοσης.
Πρέπει επίσης να καταλάβουμε πώς παράγεται ο ίδιος ο ιός.

18
Δεν υπάρχει άγρια φύση

Η περίπτωση της πρόσφατης επιδημίας είναι πιο περίπλοκη από τη γρίπη των χοίρων ή των
πτηνών, οι οποίες συνδέονται σαφώς με τον πυρήνα του αγροτοβιομηχανικού συστήματος. Από
τη μία πλευρά, δεν είναι ακόμη απολύτως σαφές από πού προέρχεται ο ιός. Είναι πιθανό ότι
προέρχεται από χοίρους, ένα από τα πολλά οικόσιτα και άγρια ζωικά είδη που διακινούνται στην
λαϊκή αγορά ζωντανών ζώων στη Βουχάν, η οποία φαίνεται να είναι το επίκεντρο της επιδημίας,
οπότε θα αιτιολογούνταν η συνάφεια των επιδημιών αυτών με μεγαλύτερη σιγουριά από όσο θα
μπορούσε να υποστηριχθεί. Ωστόσο, είναι πιθανότερο ο ιός να προέρχεται από νυχτερίδες ή
πιθανώς από φίδια, και τα δύο αυτά συλλέγονται από την άγρια φύση . Ακόμα και εδώ υπάρχει
μια σύνδεση, καθώς δεδομένης της μείωσης του διαθέσιμου ασφαλούς προς βρώση χοιρινού
κρέατος λόγω της εκδήλωσης αφρικανικής πανώλης των χοίρων, η αυξανόμενη ζήτηση κρέατος
καλύπτεται συχνά από αυτές τις λαϊκές αγορές που πωλούν κρέας από «την άγρια φύση». Αλλά,
μπορεί πραγματικά να υποστηριχθεί ότι οι ίδιες οικονομικές διεργασίες είναι συνυπεύθυνες για το
19
ξέσπασμα αυτής της επιδημίας, χωρίς την άμεση σύνδεση με τη γεωργική βιομηχανία;

Η απάντηση είναι ναι, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Και πάλι, ο Wallace δεν επισημαίνει ένα,
αλλά δύο βασικές διαδρομές, μέσω των οποίων ο καπιταλισμός συμβάλλει στην εκκόλαψη και
την διασπορά όλο και πιο θανατηφόρων επιδημιών: η πρώτη, που περιγράφεται παραπάνω,
είναι η άμεση βιομηχανική παραγωγή, όπου οι ιοί αναπτύσσονται σε ένα βιομηχανικό
περιβάλλον πλήρως καθορισμένο από την καπιταλιστική λογική. Αλλά, η δεύτερη
διαδρομή είναι η έμμεση, μέσω της καπιταλιστικής επέκτασης και βίαιης καταστροφής της
φύσης, όπου οι μέχρι τότε άγνωστοι ιοί από ουσιαστικά άγριους πληθυσμούς εισέρχονται
και διαδίδονται στον καπιταλιστικό κόσμο «μας». Φυσικά, οι δύο διαδρομές δεν είναι
εντελώς παράλληλες, αλλά φαίνεται να είναι η δεύτερη περίπτωση αυτή που περιγράφει
καλύτερα την εμφάνιση της σημερινής επιδημίας. Σ’ αυτή τη συγκυρία, η αυξημένη ζήτηση για
άγρια ζώα προς βρώση, ιατρική χρήση, ή μια ποικιλία πολιτιστικών δραστηριοτήτων (όπως στην
περίπτωση των καμήλων και του MERS) [29] δημιουργεί νέους παγκόσμιους ιμάντες μεταφοράς
«άγριων» ειδών [30]. Σε άλλες περιπτώσεις, τα προϋπάρχοντα αγροτικά οικοσυστήματα απλώς
επεκτείνονται στις μέχρι τότε "άγριες" περιοχές, μεταβάλλοντας το τοπικό οικοσύστημα και
τροποποιώντας τη διασύνδεση ανθρώπινης και μη ανθρώπινης ύπαρξης (εξημερωμένης και
άγριας φύσης).

Ο ίδιος ο Wallace είναι πολύ σαφής σε αυτό, εξηγώντας διάφορες δυναμικές που
δημιουργούν χειρότερες επιδημίες, παρόλο που οι ιοί υπήρχαν εδώ και καιρό στο "φυσικό"
περιβάλλον. Η επέκταση της ίδιας της βιομηχανικής παραγωγής "μπορεί να σπρώξει όλο και
περισσότερα κεφαλαιοποιημένα άγρια ζώα στα πιο χαμηλά σημεία του πρωταρχικού τοπίου,
ανοίγοντας ένα ευρύτερο πεδίο δράσης σε πιθανά πρωτοπανδημικούς παθογόνους
οργανισμούς". Με άλλα λόγια, καθώς η συσσώρευση του κεφαλαίου επεκτείνεται σε νέες
περιοχές, τα ζώα εξωθούνται σε λιγότερο προσιτές περιοχές και αναγκάζονται να έρθουν σε
επαφή με προηγουμένως απομονωμένα στελέχη ασθενειών (απομονωμένους παθογόνους
οργανισμούς). Ταυτόχρονα τα ίδια τα ζώα γίνονται εμπορεύσιμα προϊόντα, καθώς «ακόμη και τα
άγρια είδη εντάσσονται στην αλυσίδα της γεωργικής εκμετάλλευσης». Ομοίως, η επέκταση αυτή
φέρνει τους ανθρώπους πολύ πιο κοντά σε τέτοια ζώα και περιβάλλοντα, τα οποία «μπορεί να
αυξήσουν την διεπαφή (και μετάδοση) μεταξύ άγριων, μη ανθρώπινων, πληθυσμών και
πρόσφατα αστικοποιημένης φύσης». Αυτό δίνει στον ιό περισσότερες ευκαιρίες και δυνατότητες
να μεταλλαχθεί με τρόπο που να του επιτρέπει να μολύνει τους ανθρώπους, εκτοξεύοντας τη
βιολογική διασπορά. Η ίδια η βιομηχανία, ούτως ή άλλως, δεν μπορεί να διαχωριστεί ξεκάθαρα
σε αστική ή αγροτική από γεωγραφική άποψη. Το ίδιο και η μονοπωλιακή βιομηχανική γεωργία
20
εκμεταλλεύεται τόσο τα μεγάλα αγροκτήματα όσο και τη μικρή γεωργική παραγωγή. «Αν σε ένα
μεγάλο αγρόκτημα κοντά σε ένα δάσος προσβληθεί κάποιο ζώο από ένα παθογόνο μικρόβιο,
τότε μπορεί να το μεταφέρει σε ένα εργοστάσιο επεξεργασίας κρέατος στα περίχωρα μιας
μεγάλης πόλης».

Γεγονός παραμένει ότι η «φύση» στο σύνολό της έχει ήδη υπαχθεί σε ένα
παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό σύστημα που κατάφερε να αλλάξει τις κλιματικές συνθήκες και
να καταστρέψει τόσα πολλά οικοσυστήματα της προ-καπιταλιστικής εποχής [31], ώστε όσα
έχουν απομείνει να μην μπορούν πλέον να «λειτουργήσουν», όπως ίσως έκαναν στο παρελθόν.
Αυτό συμβαίνει σύμφωνα με τον Wallace για τον επιπρόσθετο λόγο ότι όλες αυτές οι οικολογικές
καταστροφές περιορίζουν «το είδος της περιβαλλοντικής ποικιλομορφίας με την οποία το δάσος
διαρρηγνύει τις αλυσίδες μετάδοσης». Η πραγματικότητα αποδεικνύει επομένως τον εσφαλμένο
χαρακτηρισμό τέτοιων περιοχών ως φυσική "περιφέρεια" του καπιταλιστικού συστήματος. Ο
καπιταλισμός είναι ήδη παγκόσμιος και ολοκληρωτικός. Δεν έχει πλέον άκρη ή σύνορα με μια
φυσική, μη καπιταλιστική περιοχή πέρα από τον εαυτό της. Επομένως δεν υπάρχει μεγάλη
αλυσίδα ανάπτυξης στην οποία οι «υπανάπτυκτες» χώρες να μην ακολουθούν τις προηγμένες
χώρες στην προσπάθειά τους να προοδεύσουν και αυτές, ούτε υπάρχει πραγματικά άγριο,
ανόθευτο, άθικτο φυσικό περιβάλλον που θα μπορούσε να διατηρηθεί ως τέτοιο. Αντίθετα, το
κεφάλαιο έχει απλώς μια ενδοχώρα, υποδεέστερη και απόλυτα υποταγμένη στο δικό του αξιακό
σύστημα. Τα κοινωνικά συστήματα που προκύπτουν - από την υποτιθέμενη φυλετική
καθαρότητα -μέχρι την αναβίωση ξεπερασμένων φονταμενταλιστικών θρησκειών - είναι εξ
ολοκλήρου σύγχρονα προϊόντα και συνδέονται σχεδόν πάντα, εκ των πραγμάτων και άμεσα, με
παγκόσμιες αγορές. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τα βιολογικά-οικολογικά συστήματα που
προκύπτουν, καθώς οι "άγριες" περιοχές είναι αδιάσπαστες από αυτήν τη παγκόσμια οικονομία.
Τόσο με την αφηρημένη έννοια της κλιματολογικής εξάρτησης και των αλληλεπιδρόντων
οικοσυστημάτων, όσο και με την άμεση έννοια της συνύπαρξης κάτω από ένα κοινό σύστημα
παγκόσμιων αξιών.

Το γεγονός αυτό δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες για τη μετάλλαξη των «άγριων» ιϊκών
στελεχών σε παγκόσμιες πανδημίες. Αλλά ο COVID-19 δεν είναι το χειρότερο παράδειγμα. Ο ιός
Ebola αποτελεί το ιδανικό παράδειγμα αυτής της βασικής αρχής - και του παγκόσμιου κινδύνου.
Ο ιός Ebola [32] είναι ένα σαφές παράδειγμα μιας προϋπάρχουσας δεξαμενής ιών που
μεταπηδούν στον ανθρώπινο πληθυσμό. Σήμερα υπάρχουν ενδείξεις ότι οι αρχικοί ξενιστές
του είναι διαφορετικά είδη νυχτερίδων που ενδημούν στη Δυτική και Κεντρική Αφρική και
συμπεριφέρονται ως ασυμπτωματικοί φορείς. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει για τα άλλα άγρια
21
θηλαστικά, όπως τα πρωτεύοντα και τις αντιλόπες, που προσβάλλονται περιοδικά από τον ιό
εμφανίζοντας ταχεία εξέλιξη και υψηλά ποσοστά θανάτου. Πέρα από τους διαφόρων ειδών
φορείς του, ο Ebola έχει έναν ιδιαίτερα επιθετικό κύκλο ζωής. Η επαφή με αυτούς τους άγριους
ξενιστές μπορεί να μολύνει και τους ανθρώπους με καταστροφικά αποτελέσματα. Υπήρξαν
αρκετές μεγάλες επιδημίες, με εξαιρετικά υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, σχεδόν πάντοτε πάνω
από 50%. Η μεγαλύτερη εστία καταγράφηκε σε αρκετές χώρες της Δυτικής Αφρικής, σποραδικά
από το 2013 έως το 2016, και κατέγραψε 11.000 θανάτους. Το ποσοστό θνησιμότητας
νοσηλευόμενων ασθενών εδώ ήταν 57-59% και ήταν σημαντικά υψηλότερο σε όσους δεν
νοσηλεύτηκαν. Ιδιωτικές εταιρείες έχουν κατασκευάσει διάφορα εμβόλια τα τελευταία χρόνια,
αλλά οι αργές διαδικασίες έγκρισης και η αυστηρή νομοθεσία για τα πνευματικά δικαιώματα, μαζί
με την γενικευμένη έλλειψη υποδομών υγειονομικής περίθαλψης, δημιούργησαν μια κατάσταση
όπου τα εμβόλια δεν έχουν κάνει τίποτα για να σταματήσουν την πρόσφατη και επίμονη επιδημία
στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

Η επιδημία συχνά παρουσιάζεται ως ένα είδος φυσικής καταστροφής - στην καλύτερη

περίπτωση ως τυχαίο γεγονός, στη χειρότερη περίπτωση ενοχοποιούνται οι "βρώμικες"
πολιτιστικές συνήθειες των φτωχών κατοίκων των περιοχών με δάση . Αλλά η χρονική
σύμπτωση των δύο μεγάλων πρόσφατων επιδημιών (2013-16 στη Δυτική Αφρική και το 2018,
μέχρι σήμερα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό) δεν είναι τυχαία. Και οι δύο ξέσπασαν με την
επέκταση της δραστηριότητας βιομηχανιών του πρωτογενούς τομέα σε δασικές περιοχές
εξωθώντας τους εκεί πληθυσμούς ακόμα πιο κοντά στα δάση και καταστρέφοντας τα
τοπικά οικοσυστήματα. Πράγματι, αυτό φαίνεται να ισχύει όχι μόνο για τις πρόσφατες
περιπτώσεις. Γιατί, όπως εξηγεί ο Wallace, "κάθε επιδημία του Ebola φαίνεται να συνδέεται με τις
μεταβολές καπιταλιστικής χρήσης της γης, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου ξεσπάσματος το
1976 στη Nzara του Σουδάν, όπου ένα εργοστάσιο χρηματοδοτούμενο από το Ηνωμένο Βασίλειο
επεξεργαζόταν και ύφαινε το βαμβάκι της περιοχής». Παρόμοια επιδημία ξέσπασε το 2013 στη
Γουϊνέα, όπου λίγο μετά την εκλογή της, η νέα κυβέρνηση άνοιξε τη χώρα στις παγκόσμιες
αγορές ξεπουλώντας τεράστιες εκτάσεις γης σε διεθνείς γεωργικές εταιρείες. Η βιομηχανία
φοινικέλαιου, διαβόητη για την αποψίλωση δασών και την οικολογική καταστροφή παγκοσμίως,
καθώς οι μονοκαλλιέργειες, αφενός καταστρέφουν το ισχυρό οικολογικό πλεόνασμα το οποίο
σπάει τις αλυσίδες διαβίβασης ασθενειών και αφετέρου προσελκύουν κυριολεκτικά ακριβώς
εκείνα τα είδη των νυχτερίδων που αποτελούν τους φυσικούς διαβιβαστές του ιού.

Εν τω μεταξύ, η πώληση γης σε επιχειρήσεις γεωργικής δασοκομίας συνεπάγεται τόσο

την εξόντωση των κατοίκων που ζουν στο δάσος, όσο και την καταστροφή των τοπικών
22
μορφών παραγωγής και συγκομιδής που εξαρτώνται από το οικοσύστημά τους. Οι
φτωχοί της υπαίθρου συχνά δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να εισχωρήσουν βαθύτερα
στο δάσος, ενώ παράλληλα αποκόπτεται η παραδοσιακή τους σχέση με αυτό το
οικοσύστημα. Αυτό, έχει ως αποτέλεσμα, η επιβίωσή τους να εξαρτάται ολοένα και
περισσότερο από το κυνήγι άγριων θηραμάτων, ή τη συγκομιδή τοπικής χλωρίδας και
ξύλου, για να πουληθούν στην παγκόσμια αγορά. Αυτοί οι πληθυσμοί μετατρέπονται τότε
σε αποδιοπομπαίους τράγους και οργισμένοι παγκόσμιοι οργανισμοί προστασίας του
περιβάλλοντος τους καταγγέλλουν ως "λαθροκυνηγούς" και "λαθρο-υλοτόμους",
υπεύθυνους για την αποψίλωση των δασών και την οικολογική καταστροφή, ενώ στην
πραγματικότητα αυτά τα φαινόμενα ήταν η αιτία που τους οδήγησε σε τέτοιες
δραστηριότητες. Η ενοχή αυτή ακολουθεί ακόμα πιο σκοτεινές διαδρομές, όπως στη
Γουατεμάλα, όπου οι αντι-κομμουνιστές παραστρατιωτικοί που επιβίωσαν από τον εμφύλιο
πόλεμο μετατράπηκαν σε «πράσινα» σώματα ασφαλείας, επιφορτισμένα με την «προστασία»
του δάσους από την παράνομη υλοτομία, τη λαθροθηρία και τη διακίνηση ναρκωτικών, οι οποίες
ήταν οι μόνες προσιτές εμπορικές συναλλαγές για τους αυτόχθονες πληθυσμούς -που είχαν
στραφεί σε τέτοιες δραστηριότητες ακριβώς λόγω της βίαιης καταστολής που άσκησαν κατά τη
διάρκεια του πολέμου οι ίδιοι παραστρατιωτικοί. [33] Αυτό το σενάριο επαναλαμβάνεται έκτοτε
σε όλον τον κόσμο, καθώς πυροδοτείται σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα πλούσια κράτη
πολλοί ζητωκραυγάζουν για την (συχνά σε live σύνδεση) πάταξη, ακόμα και την εκτέλεση, των
«λαθροθήρων» από δήθεν «πράσινα» σώματα ασφαλείας. [34]

23
Ο περιορισμός ως εκπαίδευση και προετοιμασία στην κρατική καταστολή

Ο COVID-19 έχει προσελκύσει την παγκόσμια προσοχή όπως ποτέ άλλοτε. Φυσικά
αντίστοιχη αντίδραση από τα μέσα ενημέρωσης είχαν προκαλέσει και ο Έμπολα, η γρίπη των
πτηνών και ο SARS. Αλλά κάτι σ’ αυτή τη νέα επιδημία προκαλεί το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από
όλους. Εν μέρει, αυτό οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στην θεαματική αντίδραση της κινεζικής
κυβέρνησης, που οδήγησε στις εξίσου θεαματικές εικόνες κενών μεγαλουπόλεων. Είναι σε πλήρη
αντίθεση με τις συνήθεις εικόνες των μέσων μαζικής ενημέρωσης μιας πολύβουης και λερωμένης
Κίνας. Αυτή η αντίδραση έγινε αιτία να πολλαπλασιαστούν οι εικασίες σχετικά με την επικείμενη
πολιτική ή οικονομική κατάρρευση της χώρας, συνεπικουρούμενες από το συνεχιζόμενο
εμπορικό πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μαζί με την ταχεία εξάπλωση του ιού, αυτό
δημιούργησε μια εικόνα άμεσης παγκόσμιας απειλής, παρά το χαμηλό ποσοστό θνησιμότητας.
[35]

Μια προσεκτικότερη ματιά όμως, το συναρπαστικό με την ενεργοποίηση του κράτους είναι το
πώς αυτό παρουσιάστηκε από τα ΜΜΕ: ως μια μελοδραματική πρόβα πλήρους κινητοποίησης
του συστήματος κρατικής καταστολής. Αποκτούμε έτσι μια πλήρη εικόνα των
24
δυνατοτήτων καταπίεσης του κινεζικού κράτους, αλλά και της ανικανότητάς του, η οποία
αποκαλύπτεται από την ανάγκη του να βασιστεί σε ένα συνδυασμό προπαγάνδας από όλα τα
μέσα μαζικής ενημέρωσης και στον υπερθεματισμό της καλής θέλησης των ανθρώπων στην
περιοχή, που δεν είναι πραγματικά υποχρεωμένοι να συνεργαστούν. Η κινεζική αλλά και η δυτική
προπαγάνδα έχουν δώσει μεγάλη έμφαση στην πραγματικά κατασταλτική φύση της καραντίνας,
ωστόσο οι μεν ως αποτελεσματικό μέτρο κυβερνητικής παρέμβασης σε περίπτωση έκτακτης
ανάγκης, οι Δυτικοί ως μια ακόμη περίπτωση ολοκληρωτικής και υπερβολικής αντίδρασης από το
δυστοπικό κινεζικό κράτος. Η ανομολόγητη αλήθεια ωστόσο, είναι ότι η επιθετική καταστολή
δείχνει μια βαθύτερη ανικανότητα του κράτους, το οποίο είναι ακόμα σε μεγάλο βαθμό υπό
κατασκευή.

Αυτό από μόνο του μας ανοίγει ένα παράθυρο στη φύση του κινεζικού κράτους. Αναπτύσσει
νέες και καινοτόμες τεχνικές κοινωνικού ελέγχου και αντιμετώπισης κρίσεων που μπορούν να
εφαρμοστούν ακόμα και όταν ο βασικός κρατικός μηχανισμός έχει περιορισμένες ή ακόμη και
ανύπαρκτες δυνατότητες. Είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε (αν και υποθετικά) το πώς θα
αντιδρούσε οποιαδήποτε αστική τάξη, αν η εκτεταμένη κρίση και η ενεργητική εξέγερση
οδηγούσαν σε παρόμοια ξεσπάσματα ακόμα και στις πιο ισχυρές χώρες. Το ξέσπασμα του ιού
έχει επιδεινωθεί από κάθε άποψη από την κακή συνεργασία μεταξύ των διαφόρων τομέων
διακυβέρνησης: η καταστολή των ιατρών "κατασκοπείας" από τοπικούς αξιωματούχους σε
αντίθεση με τα συμφέροντα της κεντρικής κυβέρνησης, τα αναποτελεσματικά συστήματα
αναφοράς στα νοσοκομεία και η πολύ κακή πρωτοβάθμια ιατρική φροντίδα, είναι μόνο μερικά
παραδείγματα. Εν τω μεταξύ, οι περιφερειακές κυβερνήσεις, νωρίτερα ή αργότερα, η καθεμιά με
τον δικό της ρυθμό, επέστρεψαν στην κανονικότητα, χωρίς να μπορέσει να το ελέγξει η κεντρική
κυβέρνηση (εκτός από την Χουμπέι , το επίκεντρο του ιού). Την ώρα που γράφεται το κείμενο
δεν υπάρχει κανόνας-σχεδιασμός στο ποια λιμάνια και επιχειρήσεις ξεκίνησαν ξανά να
λειτουργούν. Αυτό το ντόμινο καραντίνας καθιστά αδύνατο τον εφοδιασμό, καθώς, όπως
φαίνεται, κάθε τοπική κυβέρνηση μπορεί να σταματήσει την έλευση τρένων και φορτηγών από
την περιοχή της. Αυτή η βασική αδυναμία του κράτους το ανάγκασε να αντιμετωπίσει τον ιό σαν
εξέγερση, παίζοντας εμφύλιο πόλεμο με έναν αόρατο εχθρό.

Ο κρατικός μηχανισμός άρχισε να λειτουργεί επιτακτικά στις 22 Ιανουαρίου, όταν οι αρχές

αναβάθμισαν τα μέτρα αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης σε ολόκληρο τη Χουμπέι και
πληροφόρησαν το κοινό ότι για να περιορίσουν ή να αποτρέψουν την ασθένεια είχαν το δικαίωμα
να στήσουν εγκαταστάσεις απομόνωσης, να επιτάξουν το αναγκαίο προσωπικό, οχήματα και
εγκαταστάσεις, να αποκλείσουν περιοχές και να ελέγχουν την κυκλοφορία (νομιμοποιώντας έτσι
25
αυτό που ούτως ή άλλως θα συνέβαινε). Η πλήρης κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού
άρχισε, λοιπόν, με την έκκληση για εθελοντική κινητοποίηση του τοπικού πληθυσμού. Αφενός,
μια τέτοια καταστροφή οδηγεί κάθε κράτος στα όρια των δυνατοτήτων του (δες για παράδειγμα τι
συμβαίνει με τους τυφώνες στις ΗΠΑ). Από την άλλη πλευρά, όμως, αυτό είναι ένα τυπικό δείγμα
κινεζικής διακυβέρνησης: η κεντρική κυβέρνηση δεν διαθέτει αποτελεσματικές διευθυντικές και
εκτελεστικές εξουσίες σε τοπικό επίπεδο. Συνεπώς, πρέπει να βασίζεται στη δημόσια επίκληση
σε υπαλλήλους και πολίτες να προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους συνδυαζόμενη με την
τιμωρία εκ των υστέρων εκείνων που δεν ανταποκρίθηκαν (με την δικαιολογία ότι πρόκειται για
καταπολέμηση της διαφθοράς). Η μόνη αποτελεσματική απάντηση εντοπίζεται σε ορισμένες
περιοχές όπου η κεντρική κυβέρνηση συγκεντρώνει όλη τη δύναμη και την προσοχή της, στην
προκειμένη περίπτωση στην Χουμπέι γενικότερα και ιδιαίτερα στη Βουχάν. Το πρωί της 24ης
Ιανουαρίου, η πόλη ήταν εντελώς αποκλεισμένη, χωρίς κυκλοφορία τρένων, σχεδόν ένα μήνα
μετά την ανακάλυψη του ιού. Οι υγειονομικοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι οι ιατρικές αρχές
εξουσιοδοτούνται ώστε να μπορούν να εξετάσουν και να απομονώσουν οποιονδήποτε κατά
βούληση. Δεκάδες άλλες πόλεις της Κίνας, όπως το Πεκίνο, η Guangzhou, η Nanjing και η
Σαγκάη, έχουν περιορίσει την κυκλοφορία αγαθών και ανθρώπων μέσα και έξω από τα σύνορά
τους.

Ανταποκρινόμενες σε κυβερνητικές εκκλήσεις, ορισμένες τοπικές αρχές έχουν λάβει αρκετά

παράξενα και αυστηρά μέτρα. Το πιο τρομακτικό από αυτά ήταν η απόφαση τεσσάρων πόλεων
στην περιοχή Zhejiang να προμηθεύσουν τοπικά διαβατήρια σε 30 εκατομμύρια κατοίκους,
επιτρέποντας μόνο ένα άτομο ανά νοικοκυριό να βγει από το σπίτι κάθε δύο ημέρες. Πόλεις
όπως η Σενζέν και η Τσενγκντού απέκλεισαν μεμονωμένα τετράγωνα και έθεσαν σε καραντίνα
πολυώροφα κτίρια για 14 ημέρες αν υπήρχε εκεί κρούσμα. Εκατοντάδες συνελήφθησαν ή
τιμωρήθηκαν για διάδοση «φήμης» σχετικά με την ασθένεια, και μερικοί που παραβίασαν την
καραντίνα καταδικάστηκαν σε μακρόχρονη φυλάκιση. Υπάρχει έξαρση του ιού στις ίδιες τις
φυλακές της χώρας, ακόμα και αν είναι χώρος σχεδιασμένος κατεξοχήν για απομόνωση, επειδή
οι αρχές δεν είναι σε θέση να απομονώσουν τους κρατούμενους που είναι άρρωστοι.

Αυτά τα απελπισμένα, επιθετικά μέτρα αντικατοπτρίζουν ακραίες περιπτώσεις αντιεξέγερσης

/αντεπανάστασης υπενθυμίζοντας, για παράδειγμα, τη στρατιωτική-αποικιακή κατοχή της
Αλγερίας και πιο πρόσφατα της Παλαιστίνης. Ποτέ πριν δεν έχουν εφαρμοστεί σε τέτοια κλίμακα
και σε τέτοιας έκτασης μεγαλουπόλεις και περιοχές όπου ζει το μεγαλύτερο μέρος του
παγκόσμιου πληθυσμού. Ο τρόπος με τον οποίο το κράτος παρενέβη εδώ είναι ένα παράξενο
μάθημα για όσους ενδιαφέρονται για μια παγκόσμια επανάσταση δεδομένου ότι πρόκειται
26
ουσιαστικά για πρόβα τζενεράλε της κρατικής αντίδρασης

Ανικανότητα

Η κυβερνητική καταστολή εκμεταλλεύεται τον φαινομενικά ανθρωπιστικό της χαρακτήρα, με

το κινεζικό κράτος να κινητοποιεί μεγάλο αριθμό εθελοντών με «ιερό σκοπό» την καταπολέμηση
του ιού. Αλλά, όπως αναμενόταν, μια τέτοια ενέργεια λειτουργεί ως μπούμερανγκ. Η καταστολή
είναι σε τελική ανάλυση ένας απελπισμένος πόλεμος στον οποίο το κράτος καταφεύγει μόνο όταν
έχουν καταστεί αδύνατες πιο σταθερές μορφές κατάκτησης, καταπίεσης ή οικονομικής υποταγής.
Με μια δαπανηρή και αναποτελεσματική αντίδραση χωρίς δυνατότητα αναίρεσης, προδίδει την
βαθιά ανικανότητα της κάθε εξουσίας να εδραιωθεί - είτε πρόκειται για το γαλλικό αποικιακό
κράτος, είτε για την πτώση της αμερικανικής αυτοκρατορίας, είτε για οποιαδήποτε άλλη
περίπτωση . Το αποτέλεσμα είναι σχεδόν πάντα μια δεύτερη εξέγερση, με πιο αιματηρή
καταστολή από την πρώτη και ακόμα πιο απελπισμένη. Εδώ η καραντίνα μετά βίας
αντικατοπτρίζει την πραγματική εικόνα της καταστολής κατά τον εμφύλιο πόλεμο και την
αντεπανάσταση. Αλλά ακόμα και σ’ αυτή την περίπτωση, η καταστολή έχει γυρίσει μπούμερανγκ
κατά κάποιο τρόπο. Αν και το κράτος κατέβαλε πολλές προσπάθειες με τον έλεγχο της
πληροφόρησης και την προπαγάνδα, μέσω όλων των δυνατών μέσων ενημέρωσης, η
δυσαρέσκεια εκφράστηκε εκτενώς μέσω των ίδιων αυτών δικτύων.

27
 Ο θάνατος του Δρ Li Wenliang, του γιατρού που πρώτος ενημέρωσε για τους κινδύνους
από τον κορονοϊό, στις 7 Φεβρουαρίου του 2020, ταρακούνησε τους πολίτες της χώρας, οι οποίοι
ήταν κλειδωμένοι στα σπίτια τους. Ο Λι ήταν ένας από τους οκτώ ιατρούς που συνελήφθησαν
στις αρχές Ιανουαρίου για τη διάδοση "ψευδών πληροφοριών" πριν προσβληθεί και ο ίδιος από
τον ιό. Ο θάνατός του προκάλεσε την οργή του κόσμου και η κυβέρνηση της Βουχάν
αναγκάστηκε να εκφράσει τη λύπη της. Ο λαός αρχίζει και διακρίνει ότι το κράτος αποτελείται
από ανόητους αξιωματούχους και γραφειοκράτες που δεν έχουν ιδέα τι κάνουν, οι οποίοι παρόλα
αυτά βρίσκονται σ’ αυτές τις θέσεις και παρουσιάζονται ως γνώστες και δυνατοί [36]. Αυτό έγινε
ιδιαίτερα σαφές όταν ο δήμαρχος της Βουχάν, Zhou Xianwang, αναγκάστηκε να παραδεχθεί από
την τηλεόραση ότι η κυβέρνησή του είχε καθυστερήσει τη δημοσιοποίηση σημαντικών
πληροφοριών για τον ιό, ακόμη και μετά τα πρώτα κρούσματα. Η ένταση που δημιουργήθηκε
από το ξέσπασμα του ιού σε συνδυασμό με την ολοκληρωτική κινητοποίηση του κράτους, αρχίζει
και φανερώνει την ανικανότητα και την υποκρισία που κρύβεται πίσω από το χάρτινο κυβερνητικό
προσωπείο. Με άλλα λόγια, συνθήκες όπως η σημερινή έχουν εκθέσει την θεμελιώδη
ανικανότητα του κινεζικού κράτους σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων οι οποίοι,
προηγούμενα, δεν έθεταν την προπαγάνδα του υπό αμφισβήτηση.

Εάν ένα απλό σύμβολο μπορούσε να εκφράσει τον βασικό χαραχτήρα της αντίδρασης του
κράτους θα ήταν ένα βίντεο, που γνωστοποιήθηκε ευρέως στην Δύση μέσω του twitter, που
τράβηξε ένας κάτοικος του Χονγκ Κονγκ. Το βίντεο απαθανατίζει ανθρώπους με προστατευτικό
εξοπλισμό που τραβούν φωτογραφίες με την κινέζικη σημαία. Ο κάτοικος που τράβηξε το βίντεο
εξηγεί πως οι άνθρωποι αυτοί είναι καθημερινά έξω από το κτήριο για διάφορες φωτογραφίσεις
παρόμοιου είδους. Στη συνέχεια, βγάζουν τον εξοπλισμό και σουλατσάρουν αδιάφορα
συζητώντας και καπνίζοντας. Πριν φύγουν, ένας από αυτούς πετά τον εξοπλισμό του στον κάδο.
Βίντεο σαν κι αυτό έχουν εξαπλωθεί ραγδαία στο ίντερνετ, για να γίνουν κι αυτά χαρακιές στο
καλογυαλισμένο πορτρέτο του «αποτελεσματικού κράτους».

Σε ένα πιο βασικό επίπεδο, η καραντίνα έχει ήδη αρχίσει να φέρνει τα πρώτα κύματα
οικονομικών τρανταγμών στις καθημερινές ζωές των ανθρώπων. Η μακροοικονομική πλευρά του
ζητήματος έχει προβληθεί ανοιχτά, καθώς η μαζική πτώση των κινέζικων οικονομικών δεικτών
απειλεί για μια νέα παγκόσμια ύφεση, ειδικά αν προστεθούν στη συνεχιζόμενη παραγωγική
επιβράδυνση στην Ευρώπη και πρόσφατα στην πτώση σε βασικούς δείκτες οικονομικής
βιωσιμότητας στις ΗΠΑ οι οποίοι δείχνουν μια ξαφνική πτώση στην επιχειρηματική
δραστηριότητα. Ανά τον πλανήτη, Κινέζικες φίρμες, και άλλες, βασικά εξαρτημένες από Κινέζικα
παραγωγικά δίκτυα, πλέον επικαλούνται ανωτέρα βία στις επιχειρηματικές τους υποχρεώσεις,
28
έτσι που πλέον μπορούν να τις καθυστερούν η και να τις αναβάλουν. Ακόμη και αν είναι προς
στιγμήν αδύνατο να ικανοποιηθούν, έχουν ήδη δημιουργηθεί τεράστια κενά στην παραγωγική
δραστηριότητα της χώρας. Οι οικονομικές δραστηριότητες, ωστόσο, φαίνεται να έχουν επανέλθει
με τεχνικές και μοτίβα «του ποδαριού», καθώς όλα λειτουργούν κανονικά σε κάποιες περιοχές,
ενώ έχουν παύσει πλήρως σε άλλες. Προς στιγμήν, η 1 Μαρτίου είναι η μέρα όπου οι κεντρικές
αρχές έχουν καλέσει τον κόσμο σε όλες τις περιοχές εκτός αυτών στο επίκεντρο του
ξεσπάσματος του ιού, να επιστρέψουν στις δουλειές τους.

Ωστόσο, άλλα αποτελέσματα, πιο δύσκολο να φανούν, είναι μακράν πιο σημαντικά. Πολλοί
αλλοδαποί εργάτες, συμπεριλαμβανομένου αυτών που έμειναν στις πόλεις που δουλεύουν για το
Φεστιβάλ της Άνοιξης έχουν εγκλωβιστεί. Στην Shenzhen, όπου η πλειοψηφία του
πληθυσμού είναι μετανάστες, οι τοπικές αρχές αναφέρουν ότι ο αριθμός των αστέγων έχει
αρχίσει να αυξάνεται. Ωστόσο, οι άνθρωποι που εμφανίζονται στους δρόμους δεν είναι γενικά
άστεγοι, αλλά δίνουν την αίσθηση ότι απλώς έχουν καταλήξει εκεί, χωρίς να έχουν κάπου να
πάνε, φοράνε σχετικά καλά ρούχα, και ούτε φαίνεται να γνωρίζουν τις συνήθειες ενός άστεγου,
ούτε και που να επιλέξουν να κοιμηθούν στους δρόμους ή πώς να βρουν φαγητό. Σε πολλά
κτήρια στην πόλη παρατηρείται αύξηση στις μικροκλοπές, κυρίως σε φαγητό από παραγγελίες
που αφήνεται έξω από την πόρτα του σπιτιού σε ανθρώπους που βρίσκονται σε καραντίνα.
Παντού, οι εργάτες χάνουν μισθούς καθώς η παραγωγή καθυστερεί. Στις καλύτερες
περιπτώσεις κατά την περίοδο που σταματά η παραγωγή, επιβάλλονται καραντίνες
στους κοιτώνες των εργατών, όπως από το εργοστάσιο Shenzhen Foxconn, και οι
εργάτες πληρώνονται περίπου το ένα τρίτο του μισθού τους μέχρι το τέλος της
καραντίνας, όπου και επιστρέφουν στην γραμμή παραγωγής. Οι πιο μικρές φίρμες δεν
έχουν αυτή την επιλογή, και οι προσπάθειες της κυβέρνησης να προσφέρει ρευστότητα, κατά
πάσα πιθανότητα μακροπρόθεσμα δεν θα ωφελήσει. Σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται πως ο ιός
θα λειτουργήσει καταλυτικά σε ήδη υπάρχουσες τάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής,
όπως τη μεταφορά μονάδων παραγωγής στο εξωτερικό, όπως κάνει η Foxconn, που επεκτείνει
την παραγωγική της δραστηριότητα στο Βιετνάμ, στην Ινδία και τσο Μεξικό για να ισοσταθμίσει
την επιβράδυνση.

29
Ένας σουρεαλιστικός πόλεμος

Εν τω μεταξύ, η άτσαλη πρώτη αντίδραση στον ιό, η κρατική πολιτική βασισμένη στην τιμωρία
και σε καταπιεστικά μέτρα για τον περιορισμό του, η ανικανότητα της κεντρικής κυβέρνησης να
κατευθύνει και να εναρμονίσει τις τοπικές αρχές και να ελέγξει ταυτόχρονα την παραγωγή και την
καραντίνα, υποδεικνύουν μια βαθύτερη ανικανότητα στην καρδιά του κρατικού μηχανισμού. Εάν
όπως υποστηρίζει ο Lao Χie, η έμφαση της διακυβέρνησης Xi δόθηκε στο χτίσιμο του κρατικού
μηχανισμού, φαίνεται ότι υπάρχει ακόμη πολλή δουλεία να γίνει. Ταυτόχρονα, εάν η πάλη ενάντια
στον Covid19 μπορεί και λειτουργεί σαν πρόβα ενάντια σε εξεγέρσεις, είναι αξιοσημείωτο το ότι η
κεντρική κυβέρνηση έχει την ικανότητα να εναρμονίσει αποτελεσματικά την περιοχή γύρω από το
κέντρο του ξεσπάσματος του ιού στο Hubei, αλλά οι προσπάθειες της σε άλλες ακόμα και
πλούσιες περιοχές, όπως το Hangzhou παραμένουν ακανόνιστες και απελπισμένες. Αυτό μπορεί
να μεταφραστεί με δύο τρόπους: από τη μια οι αδυναμίες που κρύβονται πίσω από το
φαινομενικά παντοδύναμο κράτος, από την άλλη, η ανάγκη για προσοχή απέναντι στις
επικίνδυνες, ασυντόνιστες και παράλογες πολιτικές επιλογές των τοπικών αρχών, όταν ο
κεντρικός κρατικός μηχανισμός είναι παραφορτωμένος.

Αυτά είναι τα σημαντικά μαθήματα σε μια εποχή που οι καταστροφές που φέρνει η
30
ατελείωτη συγκέντρωση πλούτου έχει ταρακουνήσει επικίνδυνα τόσο τον μακρόκοσμο
του παγκόσμιου κλίματος όσο και των μικρόκοσμο των μικροβιολογικών ισορροπιών στη
Γη. Τέτοιου τύπου κρίσεις θα γίνονται όλο και πιο συχνές. Όσο η κρίση του καπιταλισμού
βαθαίνει, παίρνει φαινομενικά έναν όλο και πιο μη οικονομικό χαρακτήρα, όπου νέες
επιδημίες, λιμοί, πλημμύρες και άλλες «φυσικές » καταστροφές, θα χρησιμοποιούνται για
να δικαιολογηθεί το βάθεμα της κρατικής καταστολής και της διόγκωσης του κρατικού
μηχανισμού ελέγχου, και η αντίδραση του συστήματος σε τέτοιες κρίσεις θα θυμίζει όλο
και πιο πολύ μια πρόβα, αλλά και ευκαιρία να δοκιμάζονται νέες τεχνικές και εργαλεία
καταπίεσης ενάντια σε εξεγέρσεις ή προσπάθειες ανατροπής του συστήματος. Μια
κομμουνιστική πολιτική με συνοχή θα πρέπει να αναλογιστεί και τις δυο αυτές πλευρές. Σε
θεωρητικό επίπεδο, αυτό σημαίνει να καταλάβουμε πως η κριτική ενάντια στον καπιταλισμό
υποβαθμίζεται και διαστρεβλώνεται όταν την παράγουν οι αστικές θεωρητικές επιστήμες. Σε
πρακτικό επίπεδο, επίσης σημαίνει ότι ο μόνος δυνατός πολιτικός δρόμος σήμερα, είναι αυτός
που μπορεί να κατευθυνθεί μέσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο από οικολογικές και μικροβιολογικές
καταστροφές και να λειτουργήσει μέσα, και ενάντια σε αυτόν τον ατελείωτο κύκλο ατομισμού και
κρίσης.

Σε μια Κίνα σε καραντίνα έχουμε αρχίσει και βλέπουμε το τοπίο, μονάχα στο περίγραμμά
του. Άδειοι δρόμοι στα τέλη του χειμώνα και ένα περιβάλλον, δυστυχίας και φόβου. Το μόνο που
λένε είναι «μην προκαλείτε αναταραχές, μην συναθροίζεστε». Άλλα όλη αυτή η αναταραχή, ίσως
μια μέρα πάρει κοινωνικό και πολιτικό χαραχτήρα και τότε θα είναι αδύνατον να συγκρατηθεί.

παραπομπές

[1] https://www.ft.com/content/15a4a44c-6735-11e9-9adc-98bf1d35a056

[2] https://www.spglobal.com/marketintelligence/en/news-insights/trending/wz1q99plyxnltp9q-
mc7tg2

[3] http://www.xinhuanet.com/comments/2020-02/05/c_1125532191.htm

[4] https://www.factcheck.org/2020/01/social-media-posts-spread-bogus-coronavirus-
conspiracy-theory/

[5] https://www.washingtontimes.com/news/2020/jan/26/coronavirus-link-china-biowarfare-
31
program-possible/

[6] https://www.wsj.com/articles/abolish-asias-wet-markets-where-pandemics-breed-
11580168707

[7] http://www.china.org.cn/china/2020-02/23/content_75735781.htm

[8] ΣτΜ : Ο όρος οριενταλισμός (αγγλικά: orientalism) σημαίνει την τάση εκλογίκευσης και
νομιμοποίησης της αποικιοκρατίας και της νεοαποικιοκρατίας, μέσα από το χώρο της τέχνης,
αλλά και των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και ανθρωπολογικών επιστημών που
ασχολούνται με λαούς και πολιτισμούς της Ασίας και ιδιαίτερα της Μέσης Ανατολής.

http://www.hellenica.de/Art/Orientalism.html

[9] https://foreignpolicy.com/2020/01/27/dont-blame-bat-soup-for-the-wuhan-virus/

[10] https://www.nationalreview.com/

[11] https://www.nytimes.com/2020/02/08/world/asia/xi-coronavirus-china.html

[12] ΣτΜ: Τάση στη λογοτεχνία και στην τέχνη, που παρουσιάστηκε στα τέλη του δέκατου
ένατου αιώνα και που επιδίωκε την πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας, τονίζοντας ιδιαίτερα
τις λεπτομέρειες, χωρίς να προχωρεί σε κριτική αντιμετώπιση των καταστάσεων.

[13] https://monthlyreview.org/product/big_farms_make_big_flu/

[14] Πολλά από αυτά που θα εξηγήσουμε σε αυτή την ενότητα αποτελούν απλά μια πιο
συνοπτική περίληψη των επιχειρημάτων του Wallace, απευθυνόμενη όμως προς ένα ευρύτερο
κοινό και χωρίς την ανάγκη να "επιχειρηματολογήσουμε" σε άλλους βιολόγους μέσω της έκθεσης
αυστηρών επιχειρημάτων και εκτενών αποδείξεων. Για εκείνους που θα αμφισβητούσαν τα
βασικά στοιχεία, τους παραπέμπουμε στο έργο του Wallace και των συμπατριωτών του.

[15] Robert G Wallace, Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Infectious Disease,
Agribusiness, and the Nature of Science, Monthly Review Press, 2016. p.52

[16] ΣτΜ: Ενδημική Επιλογή: Δυσανάλογη ανάπτυξη υποσυνόλου ενός πληθυσμού ή ειδών.
Η ενδημική επιλογή έχει επίδραση στη γενική γενετική σύνθεση του πληθυσμού εάν τα
υποσύνολα έχουν διαφορετικές γονιδιακές συχνότητες (όπως συνήθως συμβαίνει). Η ενδημική
επιλογή είναι ένας τύπος επιλογής μεταξύ ομάδων που δεν περιλαμβάνει απαραιτήτως άμεσο
ανταγωνισμό.

Από το “Dictionary of Plant Genetics and Molecular Biology”

Γονιδιακή συχνότητα: η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται ένα αλληλόμορφο μέσα στη
γονιδιακή δεξαμενή ενός πληθυσμού.

Αλληλόμορφα γονίδια: εναλλακτικές μορφές ενός γονιδίου, γονίδια δηλαδή που ελέγχουν με
διαφορετικό τρόπο την ίδια ιδιότητα και βρίσκονται στην ίδια γονιδιακή θέση στα ομόλογα
χρωμοσώματα

32
[17] Ό.π., σελ.56.

[18] Ό.π., σελ.56-57.

[19] Ό.π., σελ.57.

[20] https://www.npr.org/sections/thesalt/2019/08/15/751090633/swine-fever-is-killing-vast-
numbers-of-pigs-in-china

[21] https://www.bahs.org.uk/AGHR/ARTICLES/31n2a3.pdf

[22] http://www.faculty.umb.edu/peter_taylor/pearce00.pdf

[23] Αυτό δεν σημαίνει ότι οι συγκρίσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας σήμερα
δεν είναι χρήσιμες. Δεδομένου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τον δικό τους τεράστιο
βιομηχανικό τομέα, συμβάλλουν στην παραγωγή επικίνδυνων νέων ιών, για να μην αναφέρουμε
τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια.

[24] 1SJF Brundage, GD Shanks, Τι συνέβη πραγματικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας γρίπης
του 1918; Η σημασία των βακτηριακών δευτερογενών λοιμώξεων ".
ΤheJournalofInfectiousDiseases, τόμος 196, αρ. 11, Δεκέμβριος 2007, σελ. 1717-1718,
απάντηση του συγγραφέα σελ. 1718-1719. και DM Morens, AS Fauci, "Η πανδημία γρίπης του
1918: Ενδείξεις για τον 21ο αιώνα". Το περιοδικό των λοιμωδών νοσημάτων. Τόμος 195, Νο. 7,
Απρίλιος 2007, σελ. 1018-1028.

[25] Dust Bowl: Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης, στη δεκαετία του 1930, αμμοθύελλες
έπληξαν μεγάλες πεδιάδες της Αμερικής προκαλώντας μεγάλες καταστροφές.

[26] Χρυσή Εποχή: Ο όρος του Μαρκ Τουέιν για την περίοδο γύρω στο 1877-1900 στις ΗΠΑ,
μια εποχή ανόδου και προόδου σε συνδυασμό με τη φτώχεια και τη διαφθορά.

[27] Ο όρος χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ένα πολύ σπάνιο, απίθανο και απρόβλεπτο
γεγονός.

[28] Hukou: Σύστημα επίσημου ελέγχου παραμονής στον τόπο καταγωγής από το κινέζικο
κράτος

[29] MERS-CoV - Middle East Respiratory Syndrome-CoronaVirus: Στα τέλη του 2012
εντοπίστηκε ένας νέος τύπος κορονοϊού, ο οποίος ονομάστηκε «κορονοϊός αναπνευστικού
συνδρόμου Μέσης Ανατολής» καθώς τα άτομα που προσβλήθηκαν προέρχονταν ή είχαν
επισκεφθεί πρόσφατα χώρες της περιοχής

[30] Με τον τρόπο τους, αυτά τα δύο μονοπάτια πρόκλησης πανδημίας αντικατοπτρίζουν αυτό
που ο Μαρξ ονομάζει «πραγματική» και «τυπική» υπαγωγή στη συγκεκριμένη διαδικασία
παραγωγής. Στην πραγματική υπαγωγή, η ίδια η διαδικασία της παραγωγής τροποποιείται μέσω
της εισαγωγής νέων τεχνολογιών ικανών να εντείνουν το ρυθμό και το μέγεθος της παραγωγής -
ακριβώς όπως η βιομηχανία άλλαξε τις βασικές συνθήκες της εξέλιξης του ιού έτσι ώστε να
παράγονται νέες μεταλλάξεις με μεγαλύτερη ταχύτητα και με μεγαλύτερη δυνατότητα εδραίωσης.
Στην τυπική υπαγωγή, η οποία προϋποθέτει τη πραγματική υπαγωγή, αυτές οι νέες τεχνολογίες
33
δεν εφαρμόζονται ακόμη. Αντ’ αυτού, οι υπάρχουσες μορφές παραγωγής συγκεντρώνονται
απλώς σε νέες τοποθεσίες που έχουν κάποια διασύνδεση με την παγκόσμια αγορά, όπως στην
περίπτωση των εργατών υφαντουργίας που τοποθετούνται σε εργαστήρια που πωλούν το
προϊόν τους με σκοπό το κέρδος. Αυτό ακριβώς είναι παρόμοιο με τον τρόπο με τον οποίο οι ιοί
που παράγονται σε "φυσικά" περιβάλλοντα εξάγονται από τον άγριο πληθυσμό και εισάγονται
στους εγχώριους πληθυσμούς μέσω της παγκόσμιας αγοράς.

[31] Δεν είναι σωστό να εξισώνουμε αυτά τα οικοσυστήματα με τον προ-ανθρώπινο κόσμο. Η
Κίνα είναι το καλύτερο παράδειγμα επειδή πολλά από τα φαινομενικά πρωτόγονα τοπία της είναι
στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα πολύ παλαιότερων φάσεων της ανθρώπινης επέκτασης,
που οδήγησαν στην εξαφάνιση ειδών που ήταν παλαιότερα κοινά στην Ανατολική Ασία, όπως οι
ελέφαντες.

[32] Τεχνικά μιλώντας ο όρος «ιός Ebola» είναι μια κατηγορία που περιλαμβάνει 5 διαφορετικούς
ιούς. Από αυτούς ο πιο θανατηφόρος είναι ο «ιός Ebola», παλιότερα πιο γνωστός ως «ιός του
Ζαΐρ».

[33] Βλ. MeganYbarra, "Πράσινοι πόλεμοι, διατήρηση και απομόνωση στο δάσος της Μάγιας",
Πανεπιστήμιο του CaliforniaPress, 2017.

[34] Σίγουρα είναι λάθος να υπονοούμε ότι η λαθροθηρία γίνεται από τον φτωχό αγροτικό
πληθυσμό ή ότι όλοι οι κτηνοτρόφοι στα δάση των διαφόρων χωρών είναι πρώην αντι-
κομμουνιστές που ανήκουν σε παραστρατιωτικές οργανώσεις, αλλά οι πιο βίαιες συγκρούσεις και
η πιο επιθετική στρατιωτικοποίηση του δάσους φαίνεται να είναι αυτή. Μια πιο λεπτομερή
επισκόπηση του φαινομένου υπάρχει στην ειδική έκδοση της Geoforum (69), ο Πρόλογος μπορεί
να βρεθεί στο διαδίκτυο: Alice B. Kelly, MeganYbarra, »Introductiontothemedissue:
‘Greensecurityinprotectedareas’«, Geoforum, Τόμος 69, 2016. σελ.171-175.

[35] Ο COVID-19 έχει το χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από οποιαδήποτε ασθένεια που
αναφέρεται εδώ. ο σχετικά μεγάλος αριθμός θανάτων οφείλεται κυρίως στην ταχεία εξάπλωση σε
πολλούς ανθρώπους, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα θανάτους υψηλότερους από το ποσοστό
θνησιμότητάς τους.

[36] Σε μια συνέντευξη μέσω podcast, η Au Loong Yu παραθέτει στους κινέζους φίλους της
ηπειρωτικής χώρας ότι η κυβέρνηση της Βουχάν παραλύθηκε από την επιδημία. Πιστεύει ότι η
κρίση αποκόπτει όχι μόνο την κοινωνία, αλλά και τον γραφειοκρατικό μηχανισμό του ΚΚΚ. Με την
εξάπλωση του ιού, θα γίνει μια κρίση για τις τοπικές κυβερνήσεις σε ολόκληρη τη χώρα.

34
35