Postępowanie Cywilne 2021

Postępowanie cywilne
dr Łukasz Sanakiewicz
Literatura
1. Jerzy Jodłowski, Jerzy Lapierre, Teresa Misiuk-Jodłowska, Zbigniew

Resich, Karol Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
2. W. Broniewicz, I. Kunicki, A. Marciniak, Postępowanie cywilne w

zarysie, Warszawa 2020
3. P. Cioch, J Studzińska, Postępowanie cywilne, Warszawa 2019,
4. M. Rzewuski, Postępowanie cywilne, Warszawa 2019.
Czym jest postępowanie cywilne?
Z. Świeboda, W. Siedlecki
► Są to postępowania sądowe i pozasądowe mające na celu

rozpoznawanie spraw cywilnych w rozumieniu przepisów prawa
procesowego cywilnego, które służą realizacji norm prawa cywilnego,
prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych.
W. Berutowicz
► Jest to prawnie zorganizowane działanie kompetentnych

państwowych i społecznych organów, z udziałem zainteresowanych
podmiotów, mające na celu ochronę stosunków społecznych,
regulowanych za pomocą prawa cywilnego, rodzinnego i pracy, przez
zastosowanie w konkretnym stanie faktycznym odpowiedniej normy
prawnej.
J. Jodłowski
► Jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność

sądów i innych właściwych organów oraz występujących przed tymi
organami stron i innych zainteresowanych osób, zmierzająca do
realizacji stosunków prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy oraz
do ochrony wynikających z tych stosunków praw podmiotowych.
P. Cioch
► Jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność

sądów, innych organów właściwych na mocy przepisów szczególnych
(referendarze sądowi, notariusze, komornicy) i stron, uczestników
oraz innych zainteresowanych osób, mająca na celu wydanie
rozstrzygnięcia i ochronę praw podmiotowych w zakresie stosunków z
zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy oraz innych
przekazanych do postępowania cywilnego.
Funkcje postępowania cywilnego
► Prawo postępowania cywilnego normuje właściwość sądów i innych

organów powołanych do rozpoznawania spraw cywilnych oraz
reguluje postępowanie toczące się przed nimi w tych sprawach.
► Nie normuje ono więc stosunków społecznych, ale określają regulacje
służące ich urzeczywistnieniu.
► Jest to autonomiczna gałąź prawa należącego do ius publicum,
pomimo że w formach procesowych stosowane jest prawo prywatne
(ius privatum).
► Prawo postępowania cywilnego jest prawem instrumentalnym, tj.
prawem służącym urzeczywistnieniu czy tylko ustaleniu prawa
materialnego w ujęciu indywidualno-konkretnym.
► Prawo cywilne materialne normuje stosunki cywilnoprawne między

podmiotami (osobami fizycznymi prawnymi i ułomnymi osobami
prawnymi) na zasadzie równorzędności stron i według ich woli, co
jest niekiedy ograniczone przepisami iuris cogentis i
semiimperatywnymi.
► Prawo procesowe cywilne natomiast reguluje postępowanie cywilne
organów państwowych toczące się przy udziale podmiotów prawnych
bezpośrednio zainteresowanych celem realizacji norm prawa
materialnego.
► Przy ustalaniu charakteru przepisu cywilnego należy kierować się

jego treścią, a nie miejscem, w którym się znajduje.
► Oprócz prawa postępowania i prawa materialnego można w tej samej

płaszczyźnie podziału wyróżnić trzeci rodzaj prawa, na którego określenie w
nauce polskiej został przyjęty termin „prawo jurysdykcyjne” .
► Prawo to usytuowane jest we wspomnianej płaszczyźnie podziału między
prawem postępowania i prawem materialnym. Reguluje ono przesłanki,
przy których istnieniu albo nieistnieniu (przesłanki pozytywne i negatywne)
dopuszczalne jest w prawidłowo wszczętym i przeprowadzonym
postępowaniu rozstrzygnięcie na podstawie prawa materialnego o
przedmiocie postępowania.
► Pograniczny charakter prawa jurysdykcyjnego sprawia, że przepisy z jego
zakresu znajdują się zarówno w kodeksie postępowania cywilnego (np. art.
189, 618 § 3, art. 667 § 2, art. 935 § 1 zdanie drugie i art. 1064(10)), jak
również w kodeksie cywilnym (art. 5, 117 § 2, art. 413 § 2, art. 988 § 2 i art.
1025 § 1) oraz w innych ustawach.
► Podstawową funkcją postępowania cywilnego jest stworzenie drogi prawnej

do wydania wyroku.
Dodatkowe funkcje przypisywane postępowaniu cywilnemu to:
1) konkretyzowanie i realizowanie norm – rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw
cywilnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy
poprzez wydanie orzeczenia co do istoty w tym zakresie;
2) wydawanie zarządzeń, zwolnień, zezwoleń – funkcja szczególnie ważna w
postępowaniu nieprocesowym oraz w postępowaniu zabezpieczającym;
3) czynności dokumentacyjno-rejestrowe – prowadzenie ksiąg wieczystych i
rejestrów;
4) inne czynności przekazane sądowi w drodze ustawy – zabezpieczanie dowodów
(art. 310–315 KPC), przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu spadku (art. 640–643
KPC), otwarcie i ogłoszenie testamentu (art. 646–654 KPC) itd.
Mechanizm ustalania i urzeczywistniania
norm prawnych
I. Każda norma prawna posiada:
1) Hipotezę – obejmującą stronę przedmiotową – określającą stan faktyczny

oraz stronę podmiotową – określającą adresata
2) Dyspozycję – wskazującą na regułę zachowania
3) Sankcję – wskazującą negatywną konsekwencję zachowania niezgodnego z

normą
norm prawnych
II. Z punktu widzenia treści swoich dyspozycji normy dzielą się na:
1) nakazujące (np. norma sformułowana w art. 415 k.c.),
2) zakazujące (np. norma sformułowana w art. 144 k.c.),
3) zezwalające (np. norma sformułowana w art. 84 § 1 k.c. czy w art. 11 §

2 k.r.o.).
III. Normy nakazujące i zakazujące mogą być urzeczywistniane zarówno w

zwykłym obrocie prawnym, jak i w postępowaniu.
norm prawnych
IV. Normy zezwalające, jeżeli chodzi o sposób ich urzeczywistnienia, dzielą się
na dwie kategorie:
1) takie, które mogą być urzeczywistnione tylko w zwykłym obrocie

prawnym (np. art. 84 § 1 k.c.)
2) takie, które mogą być urzeczywistnione tylko w drodze postępowania

(np. art. 56 § 1 k.r.o.)
Przedmiot postępowania cywilnego
► koncepcja procesowa (doktryna niemiecka, K. H. Schwab, W. Siedlecki) –
roszczenie procesowe (powództwo, twierdzenie), które składa się z dwóch

elementów obowiązkowych treści każdego pozwu: dokładnie określonego
żądania i wskazania okoliczności faktycznych uzasadniających to żądanie;
► koncepcja materialna (doktryna romańska, A. Bertini, P. Roubier, S. Satta)
sytuacja prawna (prawo podmiotowe, status, stosunek prawny), co do której

żąda się ochrony; chodzi o sytuację materialnoprawną, którą tworzą żądanie
powództwa i przytoczone dla jego uzasadnienia fakty (causa petendi); sytuacja
prawna wyjaśniana jest w procesie i w wyroku okazuje się, czy rzeczywiście
istnieje dochodzone prawo albo stosunek prawny.
Dopuszczalność drogi sądowej
► Dopuszczalność drogi sądowej jest pojęciem wyłącznie z dziedziny

postępowania cywilnego - ani postępowanie karne, ani postępowanie przed
sądami administracyjnymi pojęciem tym nie operuje.
► Stanowi ona jedną z przesłanek procesowych postępowania cywilnego
► Zachodzi gdy sprawa cywilna podlega załatwieniu przez sąd powszechny.

Pojęcie sprawy cywilnej
Postanowienie SN z 27 marca 2013 r. I CSK 402/12
► Sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym są sprawy wynikające ze

stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa
pracy. Załatwianie tych spraw przez sądy powszechne jest zasadą.
► Sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym są zaś inne sprawy, których

załatwianie odbywa się według przepisów kodeksu postępowania cywilnego z
mocy przepisów zawartych bądź w kodeksie, bądź też w innych ustawach. Są
to w zasadzie sprawy administracyjne, a wyjątkowo – karne i inne. (np.
sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych).
► Przez sprawy cywilne w znaczeniu materialnym rozumie się sprawy, w których

ochrona prawna sprowadza się do wywołania skutku w zakresie stosunków
cywilnoprawnych, tj. stosunków osobistych, rodzinnych lub majątkowych,
których podmioty – w razie sporu – występują jako równorzędni partnerzy.
► Przez sprawy cywilne w znaczeniu formalnym rozumie się natomiast inne

sprawy, które nie są ze swej istoty sprawami cywilnymi, a jedynie uznawane
są za sprawy cywilne, dlatego że z woli ustawodawcy są rozpoznawane według
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
► Sprawy cywilne w znaczeniu materialnym co do zasady podlegają załatwieniu

przez sądy powszechne (art. 2 § 1). Wyjątki od tej zasady muszą wynikać z
przepisów szczególnych.
► W doktrynie i judykaturze przyjmuje się, że sprawy niebędące sprawami

cywilnymi (w znaczeniu materialnym i formalnym), które nie są jednocześnie
sprawami sądowoadministracyjnymi lub karnymi, podlegają rozpoznaniu przez
sąd powszechny w postępowaniu cywilnym.
► art. 177 Konstytucji RP, który ustanawia swoiste domniemanie drogi

sądowej, polegające na tym, że jeżeli dana sprawa nie podlega rozpoznaniu
w postępowaniu karnym, to przy braku ustawowego zastrzeżenia dla niej
właściwości sądu administracyjnego, podlega ona rozpoznaniu w
postępowaniu cywilnym.
Wyrok SN z dnia 11 września 2014 r. sygn. akt III CZP 64/14
► W długiej ewolucji rozumienia sprawy cywilnej przyjęto, że decyduje rodzaj

roszczeń wskazanych w pozwie. Jeśli są opisane jako cywilne, pozew
kwalifikuje się do sądu cywilnego, który dopiero w wyroku orzeknie, czy
wybrano właściwy sąd.
Postanowienie SN z dnia 6 czerwca 2014 r. sygn. akt I CSK 470/13
► Pojęcie sprawy cywilnej powinno być więc rozumiane szeroko i w żadnym

wypadku nie może być uzależnione od oceny zasadności roszczenia, ponieważ
ocena taka wykracza poza problematykę procesową.
Postanowienie SN z 20.6.2012 r., I CSK 558/11
► Sprawa cywilna jest abstrakcyjnym stosunkiem prawnym z zakresu prawa

cywilnego i dopiero proces ma na celu wiążące ustalenie istnienia albo
nieistnienia konkretnego stosunku cywilnoprawnego między powodem a
pozwanym, zatem każdy może wytoczyć powództwo, jakie uzna za słuszne i
sąd powszechny powinien je rozpoznać
Niedopuszczalność drogi sądowej
► W kodeksie postępowania cywilnego nie mówi się o dopuszczalności drogi

sądowej, uregulowane są tylko skutki niedopuszczalności tej drogi (art. 199 §
1 pkt 1, art. 379 pkt 1, art. 42411 § 3 i art. 464 § 1).
► Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi, jeżeli sprawa nie podlega

załatwieniu przez sąd powszechny.
Może być spowodowana tym, że:
1. sprawa nie jest sprawą cywilną ani w znaczeniu materialnym, ani w znaczeniu
formalnym, ani nie jest objęta konstytucyjnym domniemaniem drogi sądowej,
2. sprawa jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, lecz z mocy

szczególnego przepisu ustawy została przekazana do załatwienia innemu
organowi niż sąd powszechny.
wyrok SN z 11 stycznia 2017 r. IV CSK 112/16
► W zasadzie każde roszczenie procesowe, sformułowane jako żądanie

zasądzenia, ustalenia lub ukształtowania stosunku prawnego, niezależnie od
jego merytorycznej zasadności, jest objęte drogą sądową, jeżeli dotyczy
podmiotów, których pozycja w ramach tego stosunku prawnego jest
równorzędna.
Niedopuszczalność drogi sądowej jest tzw. bezwzględną przesłanką procesową –

jest brana przez sąd pod uwagę z urzędu w każdym stadium postępowania.
Brak dopuszczalności drogi sądowej spowoduje odrzucenie pozwu (art. 199 § 1

pkt 1 KPC), a jeśli postępowanie się toczy, będzie ono nieważne.
Występuje ona, gdy sprawa w żadnym wypadku nie będzie mogła być
rozpoznana przez sąd powszechny.
Niedopuszczalność drogi sądowej może być bezwzględna albo względna.
Bezwzględna niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi:
► jeżeli sprawa nie jest sprawą cywilną
► jeżeli jest wprawdzie sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, należy

jednak do wyłącznej kompetencji innego organu niż sąd powszechny (np. art.
64 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami
pokrewnymi)
► jeżeli sprawa nie jest objęta konstytucyjnym domniemaniem drogi sądowej

(art. 177 Konstytucji RP)
Względna niedopuszczalność drogi sądowej może być:
► niedopuszczalnością czasową albo
► może wynikać z przemienności drogi sądowej i drogi innego postępowania.
Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi, jeżeli sprawa cywilna może

być rozpoznana przez sąd powszechny dopiero po zastosowaniu innego sposobu
jej załatwienia, a w szczególności dopiero po uprzednim przeprowadzeniu co do
niej postępowania innego niż sądowe.
Niedopuszczalność drogi sądowej wynikająca z przemiennej kompetencji sądu

powszechnego i innego organu zachodzi wówczas, gdy dana sprawa może być
według wyboru zainteresowanego podmiotu załatwiona zarówno przez sąd
powszechny, jak i inny organ. (np. art. 242 Kodeksy pracy).
Skutki niedopuszczalności drogi sądowej:
► Jeżeli niedopuszczalność ta ma charakter pierwotny, tj. zachodziła już w

chwili wszczęcia postępowania – odrzucenie pozwu
► Jeżeli niedopuszczalność ma charakter następczy, tj. powstała dopiero w

toku postępowania – umorzenie postępowania (art. 464 k.p.c., art. 199(1)
k.p.c.)
Niedopuszczalność drogi sądowej sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym

stanie postępowania (art. 202 k.p.c.), co nie wyklucza możności zgłoszenia
zarzutu tej niedopuszczalności.
Postępowanie toczące się w razie niedopuszczalności drogi sądowej dotknięte

jest nieważnością, która stanowi podstawę środka zaskarżenia (apelacji,
zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia), brana jest przy rozpoznawaniu tego środka pod
uwagę z urzędu i w każdym wypadku prowadzi do uchylenia zaskarżonego
orzeczenia i odrzucenia pozwu albo wniosku, względnie umorzenia
postępowania.
Rodzaje postępowania cywilnego
Postępowanie cywilne nie ma charakteru jednolitego, obejmuje bowiem wiele postępowań, a

mianowicie:
a) proces,
b) postępowanie nieprocesowe,
c) postępowanie zabezpieczające,
d) postępowanie egzekucyjne,
e) postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt,
f) postępowanie w sprawie ustalenia uznania orzeczeń sądów państw obcych,
g) postępowanie upadłościowe,
h) postępowanie restrukturyzacyjne,
i) postępowanie przed sądem polubownym.

W ramach procesu można wyróżnić:
a) postępowanie zwykłe służące rozpoznawaniu spraw, które nie podlegają

rozpoznaniu w postępowaniach odrębnych bądź które przeszły do niego z tych
postępowań
b) osiemnaście postępowań odrębnych, z których każde służy rozpoznawaniu spraw
określonego rodzaju i uregulowane jest przepisami jego tylko dotyczącymi oraz
przepisami o postępowaniu zwykłym
c) postępowanie pojednawcze, które służy ugodowemu załatwianiu spraw przed ich
ewentualnym skierowaniem do rozpoznania w postępowaniu zwykłym albo w
określonym postępowaniu odrębnym
d) postępowanie mediacyjne, które służy ugodowemu załatwianiu spraw przed
mediatorem na mocy umowy stron albo skierowania sądowego.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje następujące postępowania odrębne:
1) w sprawach małżeńskich (art. 425–452 KPC);
2) w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 453–458 KPC);
3) w sprawach gospodarczych – (art. 4581–45813 KPC); - począwszy od 07.11.2019 r.
4) w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 459–47714a KPC);
5) w sprawach o naruszenie posiadania (art. 478–479 KPC);
6) w sprawach z zakresu ochrony konkurencji (art. 47928–47935 KPC);
7) w sprawach z zakresu regulacji energetyki (art. 47946–47956 KPC);
8) w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty (art. 47957–47967 KPC);
9) w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego (art. 47968–47978 KPC);
10) w sprawach z zakresu regulacji rynku wodno-kanalizacyjnego (art. 47979–47988 KPC);
11) postępowanie nakazowe i upominawcze (art. 4841–505 KPC);
12) postępowanie uproszczone (art. 5051–50514 KPC);
13) europejskie postępowania w sprawach transgranicznych obejmujące europejskie postępowanie nakazowe oraz
europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń (art. 50515–50527a KPC) ;
14) elektroniczne postępowanie upominawcze (art. 50528–50539 KPC).
W postępowaniach odrębnych stosuje się przede wszystkim przepisy regulujące dany tryb postępowania, a dopiero
w braku przepisów szczególnych stosuje się przepisy ogólne o procesie.
W ramach postępowania nieprocesowego można wyróżnić:
a) postępowanie zwykłe regulowane przepisami ogólnymi o postępowaniu

nieprocesowym (art. 506–525), przepisami tytułu wstępnego (art. 1–13) i
odpowiednio przepisami o procesie (art. 13 § 2)
b) wiele postępowań odrębnych, z których każde ma zastosowanie w sprawach

określonego rodzaju, regulowane jest zaś, poza przepisami wskazanymi pod
lit. a, także przepisami szczególnymi zawartymi bądź w kodeksie
postępowania cywilnego (art. 526–6948), bądź też w innych ustawach.
Dotyczy to większości postępowań należących do postępowania
nieprocesowego.
W trybie postępowania nieprocesowego toczą się następujące sprawy:
1) z zakresu prawa osobowego (art. 526–5601 KPC);
2) z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli (art. 561–605 KPC);
3) z zakresu prawa rzeczowego (art. 606–62613 KPC);
4) z zakresu prawa spadkowego (art. 627–691 KPC);
5) z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi
przedsiębiorstwa państwowego (art. 6911–6919 KPC);
6) sprawy depozytowe (art. 692–69322 KPC);
7) postępowanie rejestrowe (art. 6941–6948 KPC);
8) inne sprawy, dla których przepisy szczególne przewidują tryb postępowania
nieprocesowego.
W nauce nie wypracowano jednolitego kryterium rozgraniczającego postępowanie

nieprocesowe od procesu. Stosując zatem kryterium normatywne (art. 13 KPC), należy
przyjąć, że do postępowania nieprocesowego należą wszystkie sprawy przekazane do tego
trybu przez ustawodawcę.
W ramach postępowania egzekucyjnego można wyróżnić:
a) postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, czyli tzw.

postępowanie klauzulowe (art. 776–795),
b) postępowanie o wydanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego (art.

795(1)–795(5)),
c) postępowanie o stwierdzenie wykonalności europejskiego nakazu zapłaty (art.

795(6)-795(7)),
d) postępowanie o wydanie zaświadczenia dotyczącego orzeczenia wydanego w europejskim

postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (art. 795(8)-795(9)),
e) postępowanie o wydanie zaświadczenia dotyczącego orzeczeń, ugód i innych tytułów

egzekucyjnych w sprawach cywilnych i handlowych (art. 795(10)-795(11)),
W ramach postępowania egzekucyjnego można wyróżnić:
f) postępowanie o wydanie wyciągów z orzeczeń, ugód i innych tytułów egzekucyjnych w

sprawach alimentacyjnych (art. 795(12)-795(13)),
g) postępowanie o wydanie zaświadczenia dotyczącego orzeczeń obejmujących środki

ochrony w sprawach cywilnych (art. 795(14)-795(17)),
h) postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniom sądów państw obcych,

rozstrzygnięciom innych organów takich państw oraz ugodom zawartym przed takimi
sądami i organami lub przez nie zatwierdzonymi (art. 1150–1152),
i) właściwe postępowanie egzekucyjne (art. 796–1088),
j) postępowanie podziałowe, czyli dotyczące podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art.

1023–1040).
Proces jest głównym trybem postępowania cywilnego, co przejawia się tym, że:
a) jest on zasadniczym trybem postępowania rozpoznawczego przed sądem

powszechnym, ponieważ ustawa przekazuje sprawy cywilne do rozpoznawania w
trybie procesu w sposób generalny, podczas gdy do rozpoznania w innych trybach
przekazuje te sprawy w sposób szczególny (art. 13 § 1),
b) przepisy o procesie stosuje się odpowiednio w innych postępowaniach cywilnych

uregulowanych zarówno w kodeksie postępowania cywilnego (art. 13 § 2), jak i innych
ustawach, a także w innych postępowaniach niż cywilne, jak np. postępowanie przed
sądami administracyjnymi czy postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (art.
74 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. poz. 1064 z
późn. zm.).
Art. 13. k.p.c.
§ 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach

przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach
odrębnych.
§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań

unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Z punktu widzenia celu postępowania cywilnego należy rozróżnić :
► postępowanie rozpoznawcze - ma na celu ustalenie istnienia albo nieistnienia normy

prawnej w konkretnej sprawie i dotyczącej indywidualnie oznaczonej osoby
► postępowanie wykonawcze - ma na celu przymusowe urzeczywistnienie tej normy

Charakter poszczególnych postępowań:
a) Proces – rozpoznawcze
b) postępowanie nieprocesowe – rozpoznawcze
c) postępowanie zabezpieczające – rozpoznawcze
d) postępowanie egzekucyjne – co do zasady wykonawcze (za wyjątkiem postępowania o

nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności)
e) postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt – rozpoznawcze
f) postępowanie w sprawie ustalenia uznania orzeczeń sądów państw obcych -

rozpoznawcze
g) postępowanie upadłościowe – charakter mieszany - rozpoznawczo-wykonawczy
h) postępowanie restrukturyzacyjne – charakter mieszany - rozpoznawczo-wykonawczy
i)postępowanie przed sądem polubownym – rozpoznawcze

W każdym toczącym się postępowaniu występuje zawsze postępowanie główne, zwane przez
ustawę postępowaniem w sprawie (por. art. 359 i 394 § 1), i mogą występować
postępowania wpadkowe (incydentalne) oraz postępowania uboczne.
► Postępowanie główne ma na celu załatwienie sprawy cywilnej, w której zostało

wszczęte.
► Postępowanie wpadkowe ma na celu rozstrzygnięcie kwestii proceduralnej,

warunkującej częstokroć możność przeprowadzenia postępowania głównego lub
ubocznego. Przykładem może być postępowanie mające na celu zbadanie, czy strona ma
zdolność procesową, i służące ewentualnemu uzupełnieniu braku tej zdolności,
postępowanie o przywrócenie terminu czy też postępowanie ze skargi na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
► Postępowanie uboczne ma na celu rozstrzygnięcie kwestii proceduralnej związanej z

postępowaniem głównym, niewarunkującej jednak możności jego przeprowadzenia.
Przykładem może być postępowanie zabezpieczające, postępowanie o zwolnienie od
kosztów sądowych czy też postępowanie w przedmiocie nadania wyrokowi rygoru
natychmiastowej wykonalności.
Zasady postępowania cywilnego
Zasady postępowania cywilnego - dyrektywy sprawności tego postępowania,
zapewniającymi wypełnienie jego funkcji przez właściwe załatwianie spraw, których
postępowanie dotyczy.
1) Zasady naczelne, w tym:
a) zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości,
b) zasady naczelne postępowania cywilnego jako takiego.
2) Zasady dotyczące wycinkowych zagadnień postępowania cywilnego

Zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości wynikają z przepisów Konstytucji RP,
prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Sądzie Najwyższym.
Należą do nich:
► zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości wynikająca z konstytucyjnej zasady

podziału władz i znajdująca wyraz w prawie do sądu rozumianym jako prawo
dostępu do sądu, którego nie może podmiotu prawa pozbawić ani ustawodawca, ani
władza wykonawcza,
► zasada rzetelnego postępowania i rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki,
► zasada niezależności sądu i niezawisłości sędziowskiej,
► zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego,
► zasada instancyjności i zaskarżalności orzeczeń sądu pierwszej instancji, czyli

dwuinstancyjności,
► zasada jawności postępowania.

Zasady naczelne postępowania cywilnego jako takiego wynikają z przepisów
kodeksu postępowania cywilnego i obejmują zasady:
► prawdy materialnej,
► kontradyktoryjności,
► dyspozycyjności,
► równouprawnienia stron lub uczestników postępowania,
► bezpośredniości, koncentracji materiału procesowego,
► ustności i pisemności,
► formalizmu postępowania
► inicjatywy organów procesowych i egzekucyjnych co do toku postępowania.

Do zasad dotyczących wycinkowych zagadnień postępowania cywilnego należą

zasady dotyczące
► zwrotu kosztów procesu,
► swobodnej oceny dowodów,
► zasady wyrokowania,
► zasady przewodnie międzynarodowego postępowania cywilnego

1. Zasada prawdy materialnej
- Prawda materialna - ustalenia sądu co do stanu faktycznego i prawnego sprawy

powinny być zgodne z rzeczywistością
- Prawda formalna - ustalenia sądu co do stanu faktycznego i prawnego sprawy

powinny być natomiast zgodne jedynie z materiałem faktycznym i dowodowym
przedstawionym przez uczestników postępowania
W postępowaniu cywilnym chodzi o prawdę materialną - względną, tj. taką, jaką sąd
może osiągnąć dzięki posiadanym środkom, a nie o prawdę absolutną, której w życiu
nie ma. Istotnym czynnikiem realizacji tak pojmowanej zasady prawdy materialnej
jest prawdziwość twierdzeń uczestników postępowania co do stanu faktycznego
sprawy.
1. Zasada prawdy materialnej
Art. 3. [Zasada prawdy materialnej]
Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych

zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z
prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody.
► Niepodporządkowanie się temu ciężarowi grozić może nałożeniem przez sąd

obowiązku zwrotu kosztów postępowania na uczestnika, który spowodował ich
powstanie na skutek tego niepodporządkowania się (art. 103).
► Ciężar ten wiąże się z ciężarem strony do złożenia oświadczenia co do twierdzeń

strony przeciwnej dotyczącej okoliczności faktycznych (art. 210 § 2).
► Brak oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej może spowodować przyjęcie

przez sąd albo nawet samą ustawę tych twierdzeń za przyznane (art. 230 i 339 § 2)
2. Zasada kontradyktoryjności
► Zasada kontradyktoryjności albo sporności i przeciwstawna jej zasada inkwizycyjna

albo śledcza rządzą kwestią, kto w postępowaniu gromadzi materiał procesowy,
tj. materiał faktyczny i dowodowy.
► Jeżeli materiał ten gromadzą uczestnicy postępowania, mówimy o zasadzie

kontradyktoryjności.
► Jeżeli natomiast materiał ten gromadzi sąd, mówimy o zasadzie inkwizycyjnej.
Polski kodeks postępowania cywilnego daje wyraz zasadzie kontradyktoryjności. W

myśl jego przepisów uczestnicy postępowania powinni przytoczyć odpowiednie
okoliczności faktyczne, które mogą być podstawą rozstrzygnięcia sądowego.
2. Zasada kontradyktoryjności
Ograniczenia zasady kontradyktoryjności na rzecz zasady śledczej występują w trzech

sytuacjach, a mianowicie:
► a) gdy sąd bierze pod uwagę fakty notoryjne, tj. znane powszechnie albo znane
sądowi urzędowo (art. 228),
► b) gdy sąd wszczyna z urzędu postępowanie w sprawie albo postępowanie

wpadkowe czy uboczne; w tej sytuacji materiał procesowy zgromadzony przez sąd
może być jednak uzupełniony w toku postępowania przez uczestników,
► c) gdy sąd podejmuje czynności mające na celu uzupełnienie materiału

procesowego przedstawionego przez uczestników. Uzupełnienie to dotyczy przede
wszystkim materiału dowodowego i polega na dopuszczeniu i przeprowadzeniu
dowodów niepowołanych przez uczestników postępowania (art. 232, art. 473 § 1 i
art. 477(1)).
3. Zasada dyspozycyjności
Zasada dyspozycyjności, czyli rozporządzalności, i przeciwstawna jej zasada

oficjalności, czyli działania z urzędu, rządzą kwestią, komu służy możność
rozporządzania przedmiotem postępowania oraz środkami zaczepnymi i obronnymi w
postępowaniu.
Jeżeli możność ta służy podmiotom, których sfery prawnej dotyczy postępowanie,

mówimy o zasadzie dyspozycyjności.
Jeżeli służy ona czynnikom oficjalnym, jak przede wszystkim sądowi i prokuratorowi,
mówimy o zasadzie oficjalności.
Dyspozycyjność materialna - odnosząca się do przedmiotu postępowania –

obejmująca takie akty, jak:
► wszczęcie postępowania,
► zakreślenie granic poszukiwanej ochrony prawnej,
► zmiana żądania udzielenia ochrony prawnej,
► cofnięcie pozwu albo wniosku wszczynającego postępowanie
► czynności materialno-dyspozycyjne w toku postępowania – zrzeczenie się

roszczenia, uznanie powództwa i zawarcie ugody
Dyspozycyjność formalna - odnosząca się do środków zaczepnych i obronnych –

obejmująca m.in.:
► zgłoszenie zarzutów i zaprzeczeń,
► wniesienie środków zaskarżenia orzeczeń,
► żądanie określonego, przewidzianego w kodeksie postępowania cywilnego

zabezpieczenia.
Proces - wszczęcie postępowania może nastąpić tylko przez wytoczenie powództwa

lub skierowanie do sądu wniosku zastępującego pozew, a także w drodze odwołania od
decyzji administracyjnej, sprzeciwu albo zażalenia, nie może zaś nastąpić z urzędu,
tj. być dokonane przez sąd. Jednakże powództwo może wytoczyć nie tylko podmiot,
którego sfery prawnej dotyczy sprawa, lecz także inny podmiot (prokurator, inny
organ państwowy, organizacja pozarządowa.
Dyspozycyjność materialna doznaje w procesie pewnych ograniczeń, co do czynności

materialno-dyspozycyjnych w toku postępowania jest zaś dyspozycyjnością
kontrolowaną przez sąd.
Postępowanie nieprocesowe wszczyna się zasadniczo w drodze zgłoszenia przez

podmiot do tego legitymowany wniosku o wydanie określonego postanowienia, może
być ono jednak w wypadkach wskazanych w ustawie wszczęte przez sąd z urzędu (art.
506).
Postępowanie egzekucyjne odznacza się silną dyspozycyjnością - nadanie tytułowi

egzekucyjnemu klauzuli wykonalności następuje zasadniczo na wniosek, a tylko
wyjątkowo z urzędu.
W postępowaniu upadłościowym i restrukturyzacyjnym dyspozycyjność materialna

jest ograniczona. Wszczęcie postępowania upadłościowego następuje wprawdzie tylko
na wniosek legitymowanego podmiotu przez zgłoszenie wniosku o ogłoszenie
upadłości, jednak dłużnik obowiązany jest zgłosić ten wniosek w przepisanym
terminie.
4. Zasada równości stron (uczestników postępowania)
► Zasada ta wynika z art. 32 pkt 1 zdanie I Konstytucji RP, w myśl którego wszyscy są
wobec prawa równi.
► Daje ona każdej ze stron takie same możliwości działania
► Oznacza, że rozstrzygnięcie sprawy co do istoty może nastąpić jedynie po

wysłuchaniu drugiej strony co do powództwa i środków obrony przeciwko niemu, a
przynajmniej po daniu stronie możności wypowiedzenia się co do oświadczeń
(powództwa, zarzutu, zaprzeczenia) strony przeciwnej (audiatur et altera pars)
► Kodeks postępowania cywilnego daje wyraz faktycznej, nie tylko formalnej

równości stron.
5. Zasada bezpośredniości
► Zasada ta polega na tym, że sąd orzekający, tj. sąd, który wydaje rozstrzygnięcie w
sprawie, powinien bezpośrednio zapoznać się z żądaniami i twierdzeniami
uczestników postępowania oraz dowodami.
► Zasada ta doznaje w postępowaniu cywilnym dwóch istotnych ograniczeń:
1) postępowanie cywilne nie zna ciągłości rozprawy (właściwej dla postępowania

karnego – por. art. 404 § 2 k.p.k.), w każdym terminie rozprawa może toczyć się
przed innym składem sądu. Ustawodawca wymaga jedynie, aby wyrok wydany był
przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio
wydanie wyroku (art. 323). Odnosi się to również do wydania w postępowaniu
nieprocesowym postanowień co do istoty sprawy (art. 13 § 2).
2) postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym. Jeżeli sprzeciwia

się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub
niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu, sąd orzekający zleca
przeprowadzenie dowodu jednemu ze swoich członków (sędzia wyznaczony) albo
innemu sądowi (sąd wezwany) (art. 235).
6. Zasada koncentracji materiału procesowego
Zasada ta dotyczy realizacji postulatu szybkości (przyspieszenia) postępowania,

wskazuje w jakim czasie powinien być w postępowaniu zgromadzony materiał
faktyczny i dowodowy.
W polskim postępowaniu cywilnym dominuje system władzy dyskrecjonalnej sędziego

polega na tym, że o czasowych granicach gromadzenia materiału procesowego
decyduje sąd. W ograniczonym zakresie występuje również system oparty na prekluzji
(ewentualności).
W wyniku nowelizacji k.p.c., która weszła w życie z dniem 7 listopada 2019 r.

ustawodawca w zdecydowanie większym stopniu oparł postępowanie cywilne na
zasadzie prekluzji
Jeżeli wyznaczono posiedzenie przygotowawcze, strona może przytaczać twierdzenia i

dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń
strony przeciwnej do chwili zatwierdzenia planu rozprawy. Twierdzenia i dowody
zgłoszone po zatwierdzeniu planu rozprawy podlegają pominięciu, chyba że strona
uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania
wynikła później.
Jeżeli nie zarządzono przeprowadzenia posiedzenia przygotowawczego, strona może

przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia
wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem
niekorzystnych skutków, które według przepisów kodeksu mogą dla niej wyniknąć z
działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i
postanowień sądu.
Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je
powołać przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie
wynikła później (art. 381)
W związku z nowelizacją przepisów k.p.c. dokonaną na podstawie ustawy z 4 lipca

2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz innych ustaw –
realizacja zasady koncentracji materiału procesowego ulega istotnym zmianom.
Obejmują one przede wszystkim:
- uchylenie art. 207 i 217 k.p.c.
- dodanie rozdziału 2a zatytułowanego „Organizacja postępowania”, który

przewiduje szczegółowe planowanie rozprawy
- wprowadzenie obowiązku złożenia odpowiedzi na pozew, a nie jak w poprzednim

stanie prawnym, gdzie pozwany z własnej inicjatywy mógł złożyć odpowiedź na
pozew albo przewodniczący mógł go do tego zobowiązać
- wprowadzenie obowiązku przeprowadzenia posiedzenia przygotowawczego, które

służy rozwiązaniu sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza
rozprawy
- wprowadzenie planu rozprawy

7. Zasada ustności i pisemności
Zasada ustności i przeciwstawna jej zasada pisemności określają formę, w jakiej

mogą, względnie powinny, być dokonane czynności postępowania. Polskie
postępowanie cywilne opiera się na zasadzie ustności z silnymi ograniczeniami na
rzecz zasady pisemności. Ograniczenia te przejawiają się w tym, że:
1) większość czynności podmiotów postępowania może być dokonana nie tylko w

formie ustnej, lecz także w formie pisemnej (art. 760 § 1);
2) niektóre czynności, przede wszystkim wszczynające postępowanie, stanowiące

wnioski i oświadczenia składane poza rozprawą, stanowiące środki zaskarżenia,
wymagają formy pisemnej, przy czym, jeżeli przepis szczególny tak stanowi, powinny
być dokonane przy użyciu urzędowych formularzy (art. 125 § 2, art. 626(2)) lub za
pomocą systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (art. 125 §
2(1), 505(28) i n.);
7. Zasada ustności i pisemności
3) niektóre czynności wymagają połączenia formy ustnej i pisemnej (orzeczenia

zapadające na posiedzeniach jawnych);
4) z czynności postępowania dokonywanych ustnie sporządza się protokół; służy on

wyłącznie utrwaleniu przebiegu i treści czynności, mimo to jednak z uwagi na
prekluzyjność terminu do żądania sprostowania albo uzupełnienia protokołu (art. 160)
to, co zostało zamieszczone w protokole, jest po upływie tego terminu w zasadzie
niepodważalne.
8. Zasada jawności
Zasada jawności postępowania sądowego jest przewidziana w:
► art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który

stanowi m.in., że każdy ma prawo do publicznego rozpatrzenia jego sprawy,
► art. 45 Konstytucji RP, w myśl którego każdy ma prawo m.in. do jawnego

rozpatrzenia sprawy, przy czym wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze
względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze
względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny,
► art. 42 § 2 i 3 p.u.s.p., w myśl którego sądy rozpoznają i rozstrzygają sprawy w

postępowaniu jawnym, natomiast rozpoznanie sprawy w postępowaniu niejawnym
lub wyłączenie jawności postępowania jest dopuszczalne jedynie na podstawie
ustaw,
► art. 9 k.p.c., w myśl którego rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że
przepis szczególny stanowi inaczej, a strony i uczestnicy postępowania mają prawo
przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt.
8. Zasada jawności
Rozróżnia się dwa rodzaje jawności postępowania sądowego:
1)jawność wobec uczestników postępowania (jawność wewnętrzna),
2) jawność wobec osób postronnych, czyli publiczności postępowania (jawność

zewnętrzna).
Przejawami zasady jawności są:
1) jawność posiedzeń sądowych,
2) publiczne ogłaszanie orzeczeń,
3)możność przeglądania akt sprawy,
4) możność uczestniczenia w określonych czynnościach procesowych i egzekucyjnych.

8. Zasada jawności
Z punktu widzenia jawności posiedzenia sądowe dzielą się na jawne i niejawne.
► Na posiedzeniach jawnych poza sądem, protokolantem, stronami i osobami

wezwanymi obecny może być każdy, z wyjątkiem osób niepełnoletnich.
► Na posiedzeniach niejawnych obecne mogą być poza sądem tylko osoby wezwane
(art. 152).
Posiedzenia jawne wyznaczane są przede wszystkim w celu przeprowadzenia

rozprawy, mogą być jednak posiedzenia jawne służące innym celom, np.
przeprowadzeniu dowodów (art. 236) albo ogłoszeniu wyroku (art. 326 § 2).
8. Zasada jawności
Od posiedzeń niejawnych należy odróżnić posiedzenia przy drzwiach zamkniętych.

Są to posiedzenia jawne, ale o jawności ograniczonej. Ograniczenie jawności polega
tu na tym, że na posiedzeniu oprócz sądu mogą być tylko określone osoby (art. 154).
Posiedzenie przy drzwiach zamkniętych może mieć miejsce z mocy ustawy (art. 153 §
2 zdanie drugie i art. 427) albo z mocy postanowienia sądu.
Postanowienie takie zostaje wydane:
1) z urzędu, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub

moralności albo gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji
niejawnych (art. 153 § 1),
2) na wniosek strony fakultatywnie, jeżeli podane przez nią przyczyny uzna za

uzasadnione lub jeżeli roztrząsane mają być szczegóły życia rodzinnego (art. 153 § 2),
3) na wniosek strony obligatoryjnie, jeżeli mają być ujawnione okoliczności

stanowiące tajemnicę jej przedsiębiorstwa (art. 153 § 11)
8. Zasada jawności
Art. 154. [Wstęp na posiedzenie przy drzwiach zamkniętych]
§ 1. Podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych mogą być

obecni na sali: strony, interwenienci uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i
pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z każdej strony.
§ 2. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie odbywa się

publicznie.
9. Zasada formalizmu
Organizacja postępowania przez prawo polega na określeniu sposobu, a więc formy,

miejsca i czasu dokonywania czynności postępowania.
polskie prawo postępowania cywilnego daje wyraz umiarkowanemu formalizmowi.

Na przykład pisma procesowe, tj. pisma pochodzące od uczestników postępowania,
muszą być zredagowane w odpowiedniej formie (art. 126), jednakże braki w zakresie
tej formy albo w ogóle nie pociągają za sobą ujemnych skutków, albo też mogą być
usunięte w trybie postępowania wpadkowego i dopiero w razie nieusunięcia powodują
wspomniane skutki w postaci zwrotu pisma bądź odrzucenia objętego nim środka
zaskarżenia (art. 130, 1301, 344 § 3, art. 373, 4246 § 2 i 3).
10. Zasada inicjatywy procesowej organów procesowych i egzekucyjnych
Zasada ta polega na tym, że o toku postępowania, niezależnie od tego, czy zostało

ono wszczęte przez czynności uczestnika (powództwo, wniosek), czy też z urzędu,
decydują organy procesowe i egzekucyjne, podejmując z urzędu wszelkie czynności
odpowiednie ze względu na stan postępowania, mające zapewnić jego właściwy
przebieg.
Przejawem tej zasady jest np. art. 6, w myśl którego sąd powinien przeciwdziałać
przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na
pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.
Innym przejawem wspomnianej zasady jest tzw. oficjalność doręczeń, polegająca na

dokonywaniu doręczeń przez organ procesowy albo egzekucyjny z urzędu (art. 131 i
n., 331, 343), a także wyznaczenie posiedzenia z urzędu przez przewodniczącego (art.
149 § 1, art. 206).
Czynności Postępowania
Czynności postępowania dzielą się na:
► czynności procesowe - czynności organów procesowych i uczestników

postępowania
► czynności egzekucyjne - czynności organów egzekucyjnych (art. 759 § 1)

Czynności procesowe dzielą się na:
► czynności organów procesowych - mogą mieć różny charakter, a w szczególności

charakter zabiegów procesowych (np. doręczenia), czynności badawczych (np.
dochodzenie, przeprowadzenie dowodów) i czynności decyzyjnych (zarządzenia,
orzeczenia). Czynności decyzyjne dzielą się na takie, które mogą być uchylone lub
zmienione przez ten organ, który je wydał, takie, które mogą być uchylone lub
zmienione tylko przez organ nadrzędny, i takie, które nie mogą być przez nikogo
uchylone ani zmienione.
► czynności uczestników postępowania - są przejawami wykonywania przez

uczestników ich uprawnień procesowych. Uczestnik może z tych uprawnień
skorzystać albo nie skorzystać – dyspozycyjność formalna
Czynności egzekucyjne dzielą się na:
► czynności komornika
► czynności sądu rejonowego (art. 759 § 1).

Pisma procesowe - pisma kierowane przez uczestników postępowania do

organów procesowych i egzekucyjnych, obejmujące swoją treścią wnioski i
oświadczenia tych uczestników składane poza posiedzeniem (art. 125) -
dzielą się na zwykłe i kwalifikowane
Nie są pismami procesowymi pisma pochodzące od organów procesowych i

egzekucyjnych (np. orzeczenia, zawiadomienia, wezwania). Na oznaczenie
tych pism kodeks postępowania cywilnego używa nazwy pisma sądowe (art.
131 § 2, art. 133 § 3, art. 6103, art. 1133)
Każde pismo procesowe powinno odpowiadać określonym warunkom
formalnym, a w szczególności powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
2) imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i

pełnomocników;
3) oznaczenie rodzaju pisma;
4) osnowę wniosku lub oświadczenia;
5) w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub

oświadczenia - wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub
oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
6) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
7) wymienienie załączników.
Do pisma procesowego dołącza się załączniki wymienione w tym piśmie.

Postanowienie SN z dnia 30 marca 2017 r. V CZ 23/17
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie wskazują miejsca w piśmie procesowym,

w którym należy złożyć podpis. Przepis art. 126 § 1 pkt 4 k.p.c. obliguje do tego, aby
każde pismo procesowe zawierało m.in. podpis strony albo jej przedstawiciela
ustawowego lub pełnomocnika. Podpis będący obligatoryjną częścią pisma
procesowego, w tym apelacji, stanowi zatwierdzenie treści pisma, więc powinien być
umieszczony pod jego treścią na znak, że ta część pisma jest objęta oświadczeniem
woli lub wiedzy podpisującego.
Jeżeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie (np. pozwem), powinno
także zawierać oznaczenie przedmiotu sporu oraz:
1) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby uczestników, ich przedstawicieli

ustawowych i pełnomocników,
2) numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub
numer identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on
obowiązany do jego posiadania lub posiada go, nie mając takiego obowiązku, lub
3) numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku – numer w innym
właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, która nie
ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany
do jego posiadania (art. 126 § 2).
Dalsze pisma procesowe, poza elementami właściwymi dla każdego pisma
procesowego, powinny zawierać sygnaturę akt sądowych (art. 126 § 21).
Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią
przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym.
Nie żąda się też opłaty od pisma, jeżeli już z jego treści wynika, że podlega ono (a
raczej czynność, która przez wniesienie pisma ma być dokonana) odrzuceniu (art.
1262 § 2).
Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo
zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma
procesowego do sądu.
Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego
wniesienia (art. 130 § 3).
A contrario, pismo poprawione lub uzupełnione po upływie terminu nie wywołuje
skutków od chwili wniesienia, lecz jeżeli w międzyczasie nie zostało zwrócone,
wywołuje skutki od chwili poprawienia lub uzupełnienia.
Doręczenia
► Przedmiotem doręczeń (art. 131–147) są pisma sądowe oraz pisma procesowe.

► Pisma procesowe i orzeczenia doręcza się w odpisach (art. 140 § 1).
► Z istoty innych, poza orzeczeniami, pism sądowych (wezwania, zawiadomienia i
inne) wynika, że doręcza się je w oryginale.
► Doręczeń dokonuje organ procesowy albo egzekucyjny z urzędu (zasada oficjalności
doręczeń)
► W wyniku nowelizacji, obowiązującej od 07.11.2019 r. – doręczenia będą mogły być
dokonywane przez komornika – art. 1391 k.p.c.
Doręczenia
W toku sprawy adwokaci i radcy prawni, rzecznicy patentowi oraz radcy Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa doręczają sobie nawzajem bezpośrednio odpisy pism
procesowych z załącznikami. W takich wypadkach w treści pisma procesowego
wniesionego do sądu zamieszcza się oświadczenie o doręczeniu odpisu pisma drugiej
stronie albo o jego nadaniu przesyłką poleconą
- jeżeli złożą sądowi zgodne oświadczenia odpowiedniej treści i podadzą do

wiadomości sądu używane do tego dane kontaktowe, w szczególności adres poczty
elektronicznej lub numer faksu ww. będą doręczać sobie pisma wyłącznie w drodze
elektronicznej (art. 132 § 13 k.p.c.)
Doręczenia
Szczegółowy tryb doręczania pism sądowych określają:

► rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. Regulamin
urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1141)
► rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 maja 2020 r. w sprawie
szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym
(Dz. U. z 2020 r. poz. 819)
W zależności od tego, komu się doręcza pismo sądowe, należy rozróżnić:

1) doręczenie właściwe – doręczenie samemu adresatowi (niekoniecznie uczestnikowi
postępowania)
2)doręczenie zastępcze – doręczenie innej osobie niż adresat (art. 138)
Doręczenia
► Art. 1391. [Doręczanie pism procesowych przez komornika]
§ 1. Jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia zgodnie z art. 139 § 1
zdanie drugie, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego
potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej
żadnego pisma w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających i nie ma
zastosowania art. 139 § 2-31 lub inny przepis szczególny przewidujący skutek
doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda, przesyłając mu przy tym
odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za
pośrednictwem komornika.
§ 2. Powód w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia mu zobowiązania, o
którym mowa w § 1, składa do akt potwierdzenie doręczenia pisma pozwanemu za
pośrednictwem komornika albo zwraca pismo i wskazuje aktualny adres pozwanego
lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Po
bezskutecznym upływie terminu stosuje się przepis art. 177 § 1 pkt 6.
Posiedzenia sądowe
► Sąd dokonuje zasadniczych czynności należących do jego kompetencji na

posiedzeniach
► O posiedzeniach jawnych zawiadamia się uczestników i osoby zainteresowane (np.
świadków, biegłych) przez wezwanie lub ogłoszenie podczas posiedzenia.
► Wezwanie powinno być doręczone co najmniej na tydzień, a w wypadkach pilnych
na trzy dni przed posiedzeniem (art. 149 § 2).
► Sąd może wezwać strony, świadków, biegłych lub inne osoby w sposób, jaki uzna za
najbardziej celowy, z pominięciem doręczeń, jeżeli uzna to za niezbędne do
przyspieszenia rozpoznania sprawy.
► Wezwanie dokonane w ten sposób wywołuje skutki przewidziane w kodeksie
postępowania cywilnego, jeżeli jest niewątpliwe, że doszło ono do wiadomości
adresata w podanych wyżej terminach (art. 149(1).
Posiedzenia sądowe
W związku z posiedzeniem przewodniczący pełni wiele istotnych funkcji, mianowicie:
1) wyznacza posiedzenie (art. 149 § 1 i art. 206),
2) otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenie, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia

do zadawania pytań i ogłasza orzeczenia; może odebrać głos, gdy przemawiający go
nadużywa, jak również uchylić pytanie, jeżeli uznaje je za niewłaściwe lub zbyteczne
(art. 155).
Posiedzenia sądowe
► Z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant pod kierunkiem przewodniczącego

sporządza protokół.
► Protokół sporządza się, utrwalając przebieg posiedzenia za pomocą urządzenia
rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk oraz pisemnie, pod kierunkiem
przewodniczącego.
► Jeżeli ze względów technicznych utrwalenie przebiegu posiedzenia za pomocą
urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk nie jest możliwe, protokół
jest sporządzony wyłącznie pisemnie.
► Uczestnicy mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu, nie później
jednak niż na następnym posiedzeniu, a jeśli chodzi o protokół rozprawy, po której
zamknięciu nastąpiło wydanie wyroku – dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie,
tj. nie zostały przedstawione sądowi wyższego rzędu w związku z wniesieniem
środka zaskarżenia (art. 371, 395 § 1 i art. 3987) albo zwrócone przez sąd wyższego
rzędu sądowi niższego rzędu po zakończeniu postępowania odwoławczego.
Terminy w postępowaniu cywilnym
Termin w postępowaniu cywilnym oznacza w najogólniejszym ujęciu:
1) okres,
2) datę - określany także niekiedy jako czas (np. art. 150 pkt 2 i art. 953 § 1 pkt 2),
dzień (np. art. 341) albo po prostu jako data (np. art. 158 § 1 zdanie pierwsze i art.
651), oznacza datę czynności postępowania, np. datę rozprawy (art. 206), datę
przeprowadzenia dowodu (art. 236), datę otwarcia i ogłoszenia testamentu (art. 649 §
2), datę licytacji (art. 867 § 2 i 3 oraz art. 952)
Terminem w znaczeniu okresu jest:
a) okres do dokonania czynności postępowania bądź
b) okres, jaki musi względnie może upłynąć między zawiadomieniem o dacie czynności
postępowania a tą datą.
Termin ten jest oznaczony w jednostkach miary czasu:

- w dniach (np. art. 871 w zw. z art. 872 § 1 i 2),
- tygodniach (np. art. 329 i 344 k.p.c., art. 133 ust. 3 pr. up.),
- miesiącach (np. art. 398(5) i 407) albo
- latach (np. art. 408 k.p.c., art. 377 pr. up.)
Termin w znaczeniu okresu do dokonania czynności postępowania jest niekiedy
określany w ustawie jako:
► upływ (np. art. 408) pewnego czasu albo
► ciąg (np. art. 341 czy 967 w zw. z art. 969 § 1) pewnego czasu
Termin ten może być:
► terminem do dokonania czynności organu procesowego (np. termin do sporządzenia

uzasadnienia do wyroku – art. 329),
► terminem do dokonania czynności uczestnika postępowania (np. termin do
wniesienia środka zaskarżenia), a niekiedy innej osoby (osoby trzeciej – art. 248 § 1
w zw. z art. 251, świadka – art. 275, biegłego – art. 285 § 3).
Terminy do dokonania czynności organów procesowych są terminami
instrukcyjnymi, co oznacza, że zachowanie takiego terminu nie jest warunkiem
skuteczności czynności. Czynność dokonana również po upływie tego rodzaju terminu
jest skuteczna i nie może być jedynie z racji uchybienia terminu podważona. Na
przykład tzw. zastrzeżony wyrok zaoczny wydany na posiedzeniu niejawnym po
upływie dwutygodniowego terminu od dnia rozprawy (art. 341, zob. § 97) jest w pełni
skuteczny i nie może być tylko z powodu uchybienia tego terminu zaskarżony i
uchylony.
Terminy do dokonania czynności uczestników postępowania są ze względu na ich

źródła terminami ustawowymi albo sądowymi, w jednym zaś wypadku mamy do
czynienia z terminem umownym.
Terminem ustawowym jest termin przewidziany w ustawie, np. termin do wniesienia
zażalenia (art. 394 § 2).
Terminem sądowym jest termin wyznaczony przez organ procesowy albo

egzekucyjny, np. termin do uzupełnienia braku zdolności sądowej lub procesowej (art.
71), termin do złożenia załącznika do protokołu (art. 161), termin do dokonania przez
dłużnika wyboru świadczenia, które ma spełnić (art. 798).
Termin umowny wchodzi w grę w razie zawieszenia postępowania na zgodny wniosek

stron. Mogą one w takim wypadku oznaczać termin zawieszenia, z tym że nie może on
być krótszy niż trzy miesiące i dłuższy niż pięć lat (art. 181 pkt 2 i 182 § 1).
Czynność procesowa uczestnika postępowania podjęta po upływie przewidzianego dla
niej terminu jest w zasadzie bezskuteczna (art. 167).
Bezskuteczność czynności dokonanej po upływie terminu może się przejawiać

poprzez:
1) niewzięciu przez sąd takiej czynności pod rozwagę – np. powołanie dowodu po
terminie wyznaczonym w tym celu przez sąd może spowodować
nieprzeprowadzenie dowodu (art. 205 (12) § 2 i art. 242) czy też wręcz
niemożność jego przeprowadzenia, np. jeżeli powołanie dowodu nastąpi po
wydaniu wyroku. Niekiedy wszakże bezskuteczność czynności znajduje wyraz w
postanowieniu sądu o jej odrzuceniu.
2) zniesienie, pominięcie albo odrzucenie innej czynności – np. nieuzupełnienie w
wyznaczonym przez sąd terminie braku zdolności sądowej, zdolności procesowej,
ustawowego umocowania albo pełnomocnictwa przez osobę dopuszczoną
tymczasowo przez sąd do czynności postępowania mimo tego braku powoduje
zniesienie przeprowadzonego z udziałem tej osoby postępowania bądź (przy braku
pełnomocnictwa) pominięcie dokonanej przez nią czynności (art. 71 i 97 § 2)
Przywrócenie uchybionego terminu (art. 168)
Wniosek o przywrócenie terminu musi odpowiadać:
1) warunkom formalnym,
2) warunkom dopuszczalności,
3) warunkom zasadności.
Warunkami formalnymi są:
a) warunki pisma procesowego (art. 169 § 1 w zw. z art. 126),
b) uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek (art. 169 § 2),
c) jednoczesne dokonanie czynności, do której odnosi się termin (art. 169 § 3).
W razie niezachowania warunków formalnych przewodniczący albo referendarz

sądowy wzywa wnioskodawcę do poprawienia albo uzupełnienia wniosku w terminie
tygodniowym, a po bezskutecznym upływie tego terminu zwraca wniosek
wnioskodawcy mocą zarządzenia (art. 130, 1305).
Warunkami dopuszczalności wniosku są:
a) przywracalny charakter terminu,
b) ujemne dla wnioskodawcy skutki uchybienia terminu (art. 168 § 2),
c) aktualność czynności, do której odnosi się termin, ze względu na stan
postępowania,
d) legitymacja do złożenia wniosku,
e) złożenie wniosku w przepisanym terminie,
f) przy wniosku o przywrócenie terminu do złożenia środka zaskarżenia od wyroku
orzekającego unieważnienie małżeństwa, rozwód albo ustalającego nieistnienie
małżeństwa oraz postanowienia uznającego tego rodzaju wyrok sądu zagranicznego –
niezawarcie przez żadną ze stron po uprawomocnieniu się tego wyroku albo
postanowienia nowego związku małżeńskiego (art. 170, 400 i 1149).
W braku któregokolwiek z warunków dopuszczalności wniosku o przywrócenie terminu

sąd wniosek odrzuca (art. 171).
Warunkiem zasadności wniosku o przywrócenie terminu jest brak winy wnioskodawcy

w uchybieniu terminu (art. 168 § 1).
Niezachowanie tego warunku powoduje oddalenie wniosku przez sąd.
Zgłoszenie wniosku o przywrócenie terminu nie wstrzymuje postępowania w sprawie

ani wykonania orzeczenia. Sąd może jednak, stosownie do okoliczności, wstrzymać
postępowanie lub wykonanie orzeczenia.
Wszczęcie Postępowania
Wszczęcie procesu cywilnego następuje przez wytoczenie powództwa.
Wytoczenia powództwa dokonuje się przez wniesienie pozwu, tj. pisma procesowego
zawierającego żądanie ochrony prawnej, będące treścią powództwa.
Pozew jako pismo procesowe powinien odpowiadać wszystkim wymogom formalnym

wskazanym w art. 126 § 1 i 2 .
Ponadto pozew powinien zawierać treść konkretyzującą zgłoszone w nim

powództwo i ewentualnie inne elementy, a mianowicie:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie

wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota
pieniężna;
2)przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę

potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;
3) informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu
rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn
ich niepodjęcia - niespełnienie tego warunku nie uzasadnia jednak wezwania powoda
do uzupełnienia pozwu pod rygorem zwrotu (art. 130 § 1)
Żądanie powództwa powinno być dokładnie określone, a więc wskazywać:
- jakiego rozstrzygnięcia powód domaga się od sądu

- zasądzenia jakiego świadczenia od pozwanego powód żąda
- stosunek prawny lub prawo, którego ustalenie istnienia lub nieistnienia
albo ukształtowania powód się domaga
- zakres posiadania i sposób jego ochrony, którego powód domaga się w
powództwie posesoryjnym.
Kumulacja roszczeń (art. 191 k.p.c.)
Powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu
samemu pozwanemu, jeżeli:
1) nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz
2) jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a
ponadto –
3) gdy roszczenia są różnego rodzaju - o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek
z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie
zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez
względu na wartość przedmiotu sporu.
Niedopuszczalne jest łączenie roszczeń rozpoznawanych w "zwykłym"

(nie-odrębnym) postępowaniu procesowym z roszczeniami należącymi do
postępowania odrębnego oraz łączenie roszczeń należących do różnych
postępowań odrębnych.
Niedopuszczalne jest dochodzenie jednym pozwem żądania orzeczenia

rozwodu oraz zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną. - uchwała
SN z dnia 15 października 1991 r. III CZP 96/91
Zgłoszenie w jednym wniosku żądań stwierdzenia nabycia spadku i jego

działu, a także zniesienia współwłasności, stanowi kumulację roszczeń
dopuszczalną na gruncie postępowania nieprocesowego na podstawie art.
191 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. – postanowienie SN z dnia 24
października 1995 r. II CRN 133/95
Pozew może zawierać żądanie alternatywne albo ewentualne.
Żądanie alternatywne może być zgłoszone wówczas, gdy powód – opierając

się na przepisach prawa materialnego dotyczących zobowiązań
przemiennych – domaga się zasądzenia od dłużnika bądź jednego, bądź
drugiego świadczenia (art. 365 k.c.)
Żądanie ewentualne występuje wówczas, gdy powód zgłasza pewne żądanie

jako główne, a na wypadek jego oddalenia zgłasza zastępczo drugie żądanie
Art. 365 k.c. [Zobowiązanie przemienne]
§ 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie
zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń
(zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że
z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do
wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.
§ 2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie.
Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także
przez spełnienie świadczenia.
§ 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie
dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po
bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania
wyboru przechodzi na stronę drugą.
Wyrok SN z dnia 9 września 2016 r. V CSK 62/16
Jeżeli inwestor nie zgłosi sprzeciwu, to nie może później kwestionować
dokonanego przez generalnego wykonawcę wyboru waluty i sposobu zapłaty
wynagrodzenia podwykonawcy za zrealizowane roboty budowlane.
Skoro zobowiązanie, którego przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w
walucie obcej, a spełnienia świadczenia w tej walucie nie zastrzega ustawa,
orzeczenie lub czynność prawna jest zobowiązaniem przemiennym w
rozumieniu art. 365 k.c., to konsekwentnie należy przyjąć, że przewiduje
ono dwa alternatywne i rodzajowo odmienne świadczenia - w walucie
obcej albo w walucie polskiej. W tak określonych ramach dłużnik może
dokonać wyboru jednego z tych świadczeń w celu jego spełnienia i
zaspokojenia wierzyciela. Dopiero z chwilą dokonania tego wyboru przez
dłużnika zostaje skonkretyzowane świadczenie, które jest zobowiązany
spełnić dłużnik na podstawie stosunku zobowiązaniowego łączącego go z
wierzycielem.
Pozew może nadto zawierać wnioski:
- o zabezpieczenie powództwa,
- o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności,
- o przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz
- wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:
- wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych,
- dokonanie oględzin,
- polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego
w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzania dowodu, lub
przedmiotu oględzin,
- zażądanie dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób
trzecich, wraz z uprawdopodobnieniem, że strona sama nie może ich
uzyskać.
Ponadto pozew może zawierać inne wnioski mające na celu umożliwienie
przeprowadzenia postępowania, w szczególności wnioski o:
1) zwolnienie powoda od kosztów sądowych (art. 105 ust. 1 u.k.s.s.c.),
2) wyznaczenie kuratora dla pozwanego niemającego zdolności procesowej i
przedstawiciela ustawowego oraz dla osoby prawnej lub jednostki
organizacyjnej niemającej organu powołanego do jej reprezentowania (art.
69),
3) wyznaczenie kuratora dla doręczeń, gdy miejsce pobytu pozwanego jest
nieznane (art. 143 i 144),
4) zabezpieczenie dowodu (art. 310).
Po wpłynięciu pozwu do sądu przewodniczący bada, czy:
1) pozew odpowiada wszystkim warunkom formalnym wymaganym dla pisma
procesowego, a ponadto
2) spełnia wymogi wskazane w art. 187 § 1 oraz
3) jest należycie opłacony.
Jeśli pozew nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania

warunków formalnych lub nie uiszczono od niego należnej opłaty,
przewodniczący, stosownie do art. 130 § 1 i 2, wzywa powoda pod rygorem
zwrotu pozwu do poprawienia lub uzupełnienia go w terminie tygodniowym.
Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pozew

powodowi, przy czym zarządzenie o zwrocie pozwu doręcza się tylko
powodowi (art. 130 § 4). Pozwany więc nie uczestniczy jeszcze w tej fazie
postępowania.
Pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika
patentowego, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca
bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości
stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości
przedmiotu sporu.
W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma z

powyższych przyczyn strona może uiścić brakującą opłatę. Jeżeli opłata
została wniesiona we właściwej wysokości, pismo wywołuje skutek od daty
pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie następuje w razie kolejnego
zwrotu pisma z tej samej przyczyny.
Jeśli pozew odpowiada wszystkim wymogom formalnym i został należycie
opłacony lub braki jego zostały w terminie poprawione i uzupełnione, a
opłata uiszczona, przewodniczący nadaje dalszy bieg sprawie.
Następnym stadium, jeszcze przed doręczeniem odpisu pozwu pozwanemu i

przed wyznaczeniem rozprawy, jest zbadanie, czy sprawa może być
rozpoznana przez sąd. Chodzi tu o zbadanie okoliczności mających
znaczenie przesłanek procesowych.
Sąd bada wstępnie, czy:
- droga sądowa jest dopuszczalna,
- istnieje jurysdykcja krajowa, (art.1097 i nast.)
- strona nie korzysta z immunitetu sądowego, (art. 1111)
- sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami nie toczy się
albo nie została już prawomocnie osądzona,
- strony mają zdolność sądową i procesową oraz
- strona będąca osobą prawną lub jednostką organizacyjną niemającą
osobowości prawnej ma organ powołany do jej reprezentowania.
W przypadku stwierdzenia niedopuszczalności drogi sądowej, braku

jurysdykcji krajowej, istnienia immunitetu sądowego, zawisłości sporu lub
powagi rzeczy osądzonej sąd odrzuca pozew (art. 199 § 1, art. 1099 § 1 i
art. 1113).
Art. 199(1). [Niedopuszczalność odrzucenia pozwu z powodu
niedopuszczalności drogi sądowej]
Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania

sprawy właściwy jest organ administracji publicznej lub sąd
administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd
administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe.
Jeżeli sąd uzna, że sprawa nadaje się do rozpoznania i że nie zachodzą

podstawy do odrzucenia pozwu, bada swoją właściwość oraz kwestię trybu
postępowania.
Niewłaściwość dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd bierze pod
rozwagę z urzędu tylko do czasu doręczenia pozwu. Po doręczeniu pozwu
sąd bierze tę niewłaściwość pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego,
zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty
sprawy.
Sąd bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana, czy w procesie
czy też w postępowaniu nieprocesowym, a jeśli w procesie – czy w
postępowaniu ogólnym czy odrębnym.
Jeżeli pozew nie podlega zwrotowi ani odrzuceniu, nie zachodzi

niewłaściwość nieusuwalna sądu (por. art. 200) i sprawa podlega
rozpoznaniu w procesie, przewodniczący zarządza doręczenie pozwu
pozwanemu i wzywa go do złożenia odpowiedzi na pozew w
wyznaczonym terminie nie krótszym niż dwa tygodnie.
W wyniku nowelizacji obowiązującej od 07.11.2019 r. wprowadzono nowy

etap postępowania – postępowanie przygotowawcze
Art. 1911. [Oczywista bezzasadność powództwa]
§ 1. Jeżeli z treści pozwu i załączników oraz okoliczności dotyczących
sprawy, a także faktów, o których mowa w art. 228, wynika oczywista
bezzasadność powództwa, stosuje się przepisy § 2-4.
§ 2. Gdyby czynności, które ustawa nakazuje podjąć w następstwie
wniesienia pozwu, miały być oczywiście niecelowe, można je pominąć. W
szczególności można nie wzywać powoda do usunięcia braków, uiszczenia
opłaty, nie sprawdzać wartości przedmiotu sporu ani nie przekazywać
sprawy.
§ 3. Sąd może oddalić powództwo na posiedzeniu niejawnym, nie
doręczając pozwu osobie wskazanej jako pozwany ani nie rozpoznając
wniosków złożonych wraz z pozwem.
§ 4. Uzasadnienie wyroku sporządza się na piśmie z urzędu. Powinno ono
zawierać jedynie wyjaśnienie, dlaczego powództwo zostało uznane za
oczywiście bezzasadne. Wyrok z uzasadnieniem sąd z urzędu doręcza tylko
powodowi z pouczeniem o sposobie i terminie wniesienia środka zaskarżenia.
Art. 192. [Skutki doręczenia pozwu]
Z chwilą doręczenia pozwu:
1) nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami

nowego postępowania o to samo roszczenie;
2) pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;
3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu
na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za
zezwoleniem strony przeciwnej.
Obrona Pozwanego
► Z chwilą doręczenia pozwu pozwanemu powstaje – jak to już wyżej
stwierdziliśmy – zawisłość procesowa. Od tego też momentu zawiązuje się
w stosunku do pozwanego bezpośrednio stosunek procesowy.
► Prawo do obrony pozwanego jest emanacją konstytucyjnego prawa każdego

obywatela do ochrony jego sfery prawnej (art. 45 Konstytucji), jest realizacją
jego prawa do wymiaru sprawiedliwości, jest odpowiednikiem prawa do
powództwa.
Obrona Pozwanego
Obrona pozwanego charakteryzuje się następującymi cechami:

► formalności,
► prekluzyjności,
► fakultatywności
► odwołalności
Obrona Pozwanego
► Zachowanie się pozwanego i formy jego obrony uzależnione są od

konkretnej sytuacji procesowej i od jego woli.
► Z tego punktu widzenia można rozróżnić następujące pozycje procesowe

strony pozwanej:
1) pozwany uznaje powództwo,
2) pozwany nie podejmuje obrony,
3) pozwany ogranicza się do wniosku o oddalenie powództwa i ogólnego
zaprzeczenia podstawy faktycznej powództwa,
4) pozwany podnosi zarzuty procesowe,
5) pozwany wnosi powództwo wzajemne.
Obrona Pozwanego
Uznanie powództwa
► oświadczenie pozwanego, że zgadza się z żądaniem pozwu, a tym samym
zgadza się na wydanie wyroku zgodnie z treścią żądania pozwu.
► przez uznanie powództwa pozwany oświadcza, że w zasadzie zgadza się z
podstawą powództwa i że w zasadzie przyznaje okoliczności faktyczne
stanowiące podstawę faktyczną powództwa.
► zgodnie z art. 213 § 2 k.p.c. sąd jest związany uznaniem powództwa,
chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub z zasadami współżycia
społecznego albo zmierza do obejścia prawa.
Obrona Pozwanego
Wśród procesowych skutków uznania powództwa wskazać można na
następujące:
1) sąd jest związany uznaniem, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem

lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa
(art. 213 § 2). Tylko w sprawach małżeńskich i sprawach między
rodzicami a dziećmi sąd mimo uznania musi przeprowadzić postępowanie
dowodowe (art. 431 i art. 458 § 1);
2) jeżeli pozwany nie dał powodu do wytoczenia powództwa i uznał
powództwo przy pierwszej czynności, należy mu się zwrot kosztów od
powoda (art. 101);
3) jeżeli sąd uwzględnia powództwo o zasądzenie świadczenia uznane przez
pozwanego, nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności (art.
333 § 1 pkt 2).
Obrona Pozwanego
Z zakresu materialnoprawnych skutków uznania można wskazać
–następujące:
1. przerwanie biegu przedawnienia - uznanie niewłaściwe (art. 123 § 1 pkt 2

k.c.)
2. uznanie powództwa o zasądzenie świadczenia z roszczenia
przedawnionego jest zrzeczeniem się korzystania z przedawnienia (art.
117 § 2 k.c.);
3. uznanie powództwa o zasądzenie świadczenia jeszcze niewymagalnego
powoduje zawarcie między powodem a pozwanym umowy o
natychmiastowej wymagalności świadczenia;
4. uznanie powództwa pomimo zaprzeczenia podstawy faktycznej
powództwa może w sobie mieścić czynność darowizny (art. 888 k.c.) lub
inną czynność prawnomaterialną.
Obrona Pozwanego
Niepodjęcie obrony przez pozwanego
► Pozwany może zachować się w procesie zupełnie biernie i nie podjąć

żadnych środków obrony.
► Konsekwencją braku obrony pozwanego mogą być:
1) sporządzenie planu rozprawy bez udziału pozwanego (art. 205 (5)
§ 6)
2) zawieszenie postępowania, gdy na rozprawę nie stawi się również powód
(art. 177 § 1 pkt 5),
3) wydanie wyroku zaocznego, gdy zachodzą warunki przewidziane w art.
339 lub art. 340.
4) wymierzenie grzywny (art. 429)
5) obowiązek zwrotu kosztów w części wyższej, niż nakazywałby to wynik
sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości (art. 103 § 3)
Obrona Pozwanego
Zaprzeczenie i zarzuty w procesie
► Zaprzeczenie w procesie jest czynnością procesową zawierającą

oświadczenie wiedzy strony, która zaprzecza istnieniu lub nieistnieniu
określonej okoliczności faktycznej.
► Zaprzeczenie może dotyczyć twierdzeń strony przeciwnej, twierdzeń
innego podmiotu procesu (np. prokuratora, interwenienta ubocznego,
współuczestnika) lub innych okoliczności faktycznych (np. ujawnionych
w zeznaniu świadka). Zaprzeczenie może być dokonane w sposób wyraźny
lub dorozumiany.
► Gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach,
sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za
przyznane. – art. 230 k.p.c.
Obrona Pozwanego
► Skutek przyznania – art. 229 k.p.c. – brak konieczności przeprowadzania

dowodu
► Skutek zaprzeczenia – art. 227 k.p.c. – konieczność przeprowadzenia
dowodu jeżeli przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia
sprawy istotne znaczenie
Obrona Pozwanego
► Zarzuty procesowe - czynności procesowe, poprzez które zmierza się do

obrony praw w procesie.
► Rozróżnia się:
► zarzuty formalne – dotyczą biegu postępowania
► zarzuty merytoryczne – dotyczą merytorycznego rozstrzygnięcia istoty
sprawy
► Zarzuty procesowe dzielą się na:
► zarzuty niweczące, czyli peremptoryjne (jak np. zarzut
niedopuszczalności drogi sądowej, merytoryczny zarzut upływu
terminu zawitego),
► zarzuty zawieszające, czyli dylatoryjne (jak np. zarzut niewłaściwości
sądu lub merytoryczny zarzut przedwczesności powództwa)
Obrona Pozwanego
► Art. 222 k.p.c.
Oddalając zarzuty, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu,

sąd wyda oddzielne postanowienie i może wstrzymać dalsze rozpoznanie
sprawy, aż do uprawomocnienia się tego postanowienia. Oddalenie innych
zarzutów formalnych sąd stwierdza w uzasadnieniu orzeczenia kończącego
postępowanie, przytaczając powody rozstrzygnięcia.
Obrona Pozwanego
► prekluzja co do możliwości podnoszenia w procesie zarzutów
Stosownie do art. 202 zdanie pierwsze niewłaściwość sądu dającą się usunąć
za pomocą umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego
zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty
sprawy.
Stosownie do art. 25 § 2 po doręczeniu pozwu sprawdzenie wartości

przedmiotu sporu nastąpić może jedynie na zarzut pozwanego, zgłoszony
przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.
Obrona Pozwanego
► Zarzuty merytoryczne - dotyczące przedmiotu sporu, można podzielić

na dwie grupy w zależności od tego, czy:
1. dotyczą prawa, na którym powód opiera swe żądanie, lub jego

legitymacji procesowej (czynnej),
2. opierają się na własnym prawie pozwanego lub dotyczą jego legitymacji
procesowej (biernej) - nie kwestionują prawa powoda, lecz
przeciwstawiają mu prawo pozwanego zwalniające go od obowiązku
uczynienia zadość żądaniu pozwu (np. zarzut potrącenia).
Obrona Pozwanego
Powództwo wzajemne
Powództwo wytoczone przez pozwanego przeciwko powodowi w ramach

tego samego procesu.
Powództwo wzajemne ma podwójny charakter procesowy:

► środek obrony pozwanego
► samodzielne powództwo, wytoczone przez pozwanego w celu łącznego
rozpoznania go z powództwem głównym
Powództwo wzajemne może być wnoszone niezależnie od tego, czy pozwany
uznaje żądanie powoda czy nie, i niezależnie od zarzutów, jakie przeciwko
powodowi podnosi.
Sąd obowiązany jest o każdym powództwie rozstrzygać oddzielnie.
Obrona Pozwanego
Powództwo wzajemne
Warunki dopuszczalności powództwa wzajemnego:

1) stan sprawy w toku (a więc dopiero po zawiśnięciu sprawy),
2) zachowanie przepisanego terminu - powództwo wzajemne można
wytoczyć nie później niż w odpowiedzi na pozew, a jeżeli jej nie złożono - w
sprzeciwie od wyroku zaocznego albo przy rozpoczęciu pierwszego
posiedzenia, o którym zawiadomiono albo na które wezwano pozwanego.
3) związek z powództwem głównym względnie zdatność roszczenia
wzajemnego do potrącenia z roszczeniem głównym,
4) identyczność stron.
Obrona Pozwanego
Powództwo wzajemne
Powództwo wzajemne jest dopuszczalne tylko w dwóch sytuacjach:
a) gdy roszczenie wzajemne pozostaje w związku z roszczeniem powoda,
b) gdy roszczenie wzajemne nadaje się do potrącenia – art. 498 k.c.

Obrona Pozwanego
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2009 r. I CSK 125/09
1. Zgodnie z art. 499 k.c., potrącenie jest dokonane przez złożenie drugiej
stronie oświadczenia woli o potrąceniu. Jednakże tę jednostronną czynność
prawną o skutkach materialnoprawnych należy odróżnić od procesowego zarzutu
potrącenia, który powinien w procesie przybrać postać stanowczego i
jednoznacznego oświadczenia procesowego, bowiem pozwanemu w takiej
sytuacji przysługuje wybór formy obrony: procesowy zarzut potrącenia lub
powództwo wzajemne.
2. Niedopuszczalne jest dokonanie przez sąd potrącenia wierzytelności, jeżeli

pozwany jednoznacznie nie zgłosił procesowego zarzutu potrącenia lecz wytoczył
powództwo wzajemne o wierzytelność potrąconą przed procesem. Jest to tym
bardziej niedopuszczalne w wyroku sądu drugiej instancji w sytuacji, gdy sąd
pierwszej instancji w ogóle nie orzekał o powództwie wzajemnym, bowiem
wyłączył je do odrębnego rozpoznania, a pozwany ani w pierwszej ani w drugiej
instancji nie zgłosił zarzutu potrącenia.
Obrona Pozwanego
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r. II PK 30/08
W sytuacji powództwa wzajemnego rzeczą sądu jest rozstrzygnięcie o

zasadności każdego powództwa - głównego i wzajemnego - i w przypadku
stwierdzenia, że są one w całości bądź w części zasadne, zasądzenie na
rzecz każdego z powodów - głównego i wzajemnego - od strony przeciwnej
stosownych kwot (jeżeli powództwo jest w części zasadne - oddalenie go w
pozostałej części). Natomiast potrącenie, o jakim mowa w art. 498 k.c.,
może być dokonane, jeżeli strona, która chce z tej instytucji prawnej
skorzystać, podniesie stosowny zarzut - procesowy zarzut potrącenia.
Obrona Pozwanego
Powództwo wzajemne
Powództwo wzajemne nie jest dopuszczalne:

► powództwo wzajemne o rozwód lub separację (art. 439 § 1)
► powództwo wzajemne o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, o
ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności
uznania ojcostwa (art. 454(1) § 1).
► w sprawach o naruszenie posiadania (art. 479)
► w sprawach, w których wydano nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
(art. 493 § 4 – chodzi o etap postępowania po wniesieniu zarzutów od
nakazu zapłaty).
Instytucja powództwa wzajemnego nie ma zastosowania w postępowaniu

nieprocesowym.
Podmioty postępowania cywilnego
► Prokurator – art. 7 k.p.c. i art. 56 k.p.c., 59 k.p.c., art. 60 § 2 k.p.c.

Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć
udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego
ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego.
W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać
powództwa tylko w wypadkach wskazanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Należą do nich sprawy:
1) o unieważnienie oraz o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa
(art. 22 KRO);
2) o ustalenie albo zaprzeczenie macierzyństwa (art. 61(16) KRO);
3) ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa lub o ustalenie bezskuteczności uznania
ojcostwa (art. 86 KRO);
4) o rozwiązanie przysposobienia (art. 127 KRO).
Podmioty postepowania cywilnego
► Prokurator
Prokurator, wytaczając powództwo, jest zawsze stroną (powodem) w znaczeniu
procesowym (formalnym).
Podmiot, na rzecz którego prokurator wytoczył powództwo, jest zaś stroną
(powodem) w znaczeniu materialnym. Podmiot ten może wstąpić do procesu w
każdym jego stanie jako powód.
W stosunku między prokuratorem a tym podmiotem stosuje się odpowiednio
przepisy o współuczestnictwie jednolitym (art. 56 § 1 i 2 KPC) zabraniające
prokuratorowi dokonywania czynności dyspozycyjnych.
► Prokurator
Jeżeli prokurator nie działa na rzecz oznaczonej osoby wytaczając powództwo,
wnosi pozew przeciw wszystkim osobom będącym stronami stosunku prawnego,
którego dotyczy powództwo (art. 57 KPC).
Jest to samodzielne powództwo prokuratora wytaczane, gdy wymaga tego
ochrona praworządności, interesu społecznego lub praw obywateli. W takim
postępowaniu prokurator jest stroną w znaczeniu materialnym i posiada własną
legitymację materialną – publicznoprawną.
W postępowaniu cywilnym mogą występować w określonych sprawach inne organy. Ich

status zbliżony jest do pozycji procesowej prokuratora. Są to:
1) Rzecznik Praw Obywatelskich;
2) Rzecznik Praw Dziecka;
3) Rzecznik Praw Pacjenta;
4) Inspektorzy pracy;
5) Kierownik ośrodka pomocy społecznej oraz kierownik powiatowego centrum pomocy
rodzinie;
6) Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów;
7) Prezes UOKiK;
8) Prezes Urzędu Zamówień Publicznych.
► Organizacje pozarządowe – art. 8 k.p.c.
Organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu
działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach
przewidzianych w ustawie, wszcząć postępowanie oraz wziąć udział w toczącym się
postępowaniu.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2020 r. poz. 1057)
Organizacjami pozarządowymi są:
1) niebędące jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu ustawy z dnia
27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych lub przedsiębiorstwami, instytutami
badawczymi, bankami i spółkami prawa handlowego będącymi państwowymi lub
samorządowymi osobami prawnymi,
2) niedziałające w celu osiągnięcia zysku
- osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym
odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia, z
zastrzeżeniem ust. 4.
Zgodnie z art. 61 par. 1 k.p.c.
Organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych mogą, za zgodą
osoby fizycznej wyrażoną na piśmie, wytaczać powództwa na jej rzecz w
sprawach o:
1) alimenty;
2) ochronę środowiska;
3) ochronę konsumentów;
4) ochronę praw własności przemysłowej;
5) ochronę równości oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie
lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli.
► Organizacje pozarządowe
Status organizacji społecznej w procesie bliższy będzie interwenientowi
ubocznemu niesamoistnemu, niż współuczestnikowi jednolitemu, ponieważ
organizacje te nie działają w celu ochrony własnych praw podmiotowych
(podobnie jednak jak prokurator, organizacja społeczna będzie stroną w
znaczeniu procesowym – formalnym), tylko przystępują do konkretnej strony, aby
pomóc jej wygrać proces.
Udział organizacji pozarządowych w innych niż proces postępowaniach
cywilnych nie jest przewidziany w ustawie.
W doktrynie przyjmuje się jednak, że organizacje, które mogą w określonych
sprawach wytaczać powództwa na rzecz obywateli, mogą w tych sprawach
wszczynać na rzecz obywateli postępowanie egzekucyjne oraz wstąpić do
toczącego się postępowania egzekucyjnego i to bez względu na to, czy
uczestniczyły w postępowaniu rozpoznawczym.
► Współuczestnictwo procesowe – art. 72 k.p.c.
Proces cywilny jest kontradyktoryjny i dwustronny, jednak po każdej stronie
może występować kilka podmiotów.
• współuczestnictwo – po stronie pozwanej – bierne
• współuczestnictwo - po stronie powodowej – czynne
współuczestnictwo materialne - prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na

tej samej podstawie faktycznej i prawnej
współuczestnictwo formalne - roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju,
oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość
sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też
dla wszystkich wspólnie
► Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2014 r. V CZ 26/14
Skoro każdy z powodów dochodzi roszczeń odpowiednich do jego udziału we
współwłasności, a czynności procesowych dokonuje na swoją tylko rzecz i ze
skutkiem tylko dla siebie, to więzi między nimi nie mają cech współuczestnictwa
jednolitego w rozumieniu art. 73 § 2 k.p.c. Powodów tych łączy więź
charakterystyczna dla współuczestnictwa materialnego, u podstaw którego leży
stosunek współwłasności, ale zwykłego (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.).
► Wyrok SA w Łodzi z dnia 22 października 2019 r. I ACa 969/18
Pomiędzy współkredytobiorcami zachodzi współuczestnictwo jednolite konieczne
w rozumieniu art. 73 § 2 k.p.c. Oznacza to, że stroną powodową powinni być
jednocześnie wszyscy kredytobiorcy.
► Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2012 r. I CZ 130/12
Dobra osobiste przysługują odrębnie i niepodzielnie każdej osobie, a wobec tego nie
może być mowy o wspólności tych praw nawet w przypadku małżonków, których łączy
wspólność. Wspólność ta bowiem dotyczy wyłącznie sfery majątkowej, a dobra osobiste
mają charakter niemajątkowy. Oznacza to, że w tego typu sprawach nie zachodzi
rodzaj współuczestnictwa materialnego kwalifikowanego, jakim jest współuczestnictwo
jednolite zdefiniowane w art. 73 § 2 k.p.c.
► Wyrok SN z dnia 11 lutego 1985 r. II CR 462/84
W procesie o naprawienie szkody w zakresie składników należących do majątku
wspólnego małżonków (art. 31 k.r.o.) po ich stronie zachodzi współuczestnictwo
jednolite czynne. W takim wypadku do podjęcia czynności procesowej o charakterze
dyspozytywnym, której przedmiotem jest zrzeczenie się, cofnięcie lub ograniczenie
żądania, zawarcie ugody i uznania powództwa, potrzebna jest zgoda obojga małżonków.
Brak zgody jednego z nich wywołuje ten skutek, że taka czynność dyspozytywna jest
bezskuteczna.
► Współuczestnictwo formalne dotyczące podmiotowej kumulacji roszczeń
Występuje wtedy, gdy roszczenia lub zobowiązania współuczestników są jednego
rodzaju i opierają się na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, czyli brak
tu jest więzi jak wyżej, a współuczestnictwo wynika w zasadzie z woli strony
powodowej, która postanowiła skumulować w jednym powództwie kilka roszczeń
procesowych.
► Postanowienie SN z dnia 21 września 2017 r. I PZ 7/17
Współuczestnictwo formalne to kilka odrębnych procesów rozstrzyganych w
ramach jednej sprawy, głównie ze względów ściśle pragmatycznych - wspólne
okoliczności faktyczne uzasadniające prowadzenie jednego postępowania
dowodowego, co zapobiega tym samym powstaniu rozbieżności ocen faktycznych
i prawnych.
Przy współuczestnictwie formalnym ograniczenia wnoszenia skargi kasacyjnej ze
względu na wartość przedmiotu zaskarżenia (art. 398(2) § 1 k.p.c.) odnoszą się
do każdego współuczestnika osobno.
Rozprawa
Rozprawa jest centralnym punktem procesu cywilnego - jej

kulminacyjnym momentem jest wydanie orzeczenia rozstrzygającego
meritum sprawy lub w inny sposób kończącego postępowanie.
Zarówno rozprawa sądowa, jak i cały proces zmierzają do sprawiedliwego

rozstrzygnięcia sporu przez wydanie normy konkretnej, odpowiadającej
prawu i odtwarzającej rzeczywistość.
Istotę rozprawy sądowej wyraża zasada kontradyktoryjności (sporności)
Zasadą, że sąd orzekający w procesie rozpoznaje sprawę na rozprawie. Na

posiedzeniu niejawnym sąd może rozpoznać sprawę, gdy przepis szczególny
wyraźnie to dopuszcza (art. 148 § 1).
Rozprawa
Najważniejsze i najdalej idące z tych odstępstw ustanawia art. 1481.
Z przepisu tego wynika, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu

niejawnym, gdy:
► pozwany uznał powództwo lub
► gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym
również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo
sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie
całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych
– że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne.
Rozprawa
Wyrok SA w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2018 r. I AGa 119/18
Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, pomimo nie zaistnienia ku temu
ustawowych przesłanek określonych w art. 148(1) k.p.c., wprost prowadzi do
nieważności postępowania, z uwagi na pozbawienie obu stron procesu
możności obrony ich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c., stanowiącej
okoliczność uwzględnianą przez sąd odwoławczy z urzędu, stosownie do art.
378 § 1 k.p.c.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 r. VI ACa 1694/17

Charakter sprawy, wielowątkowej, wymagającej wyjaśnienia twierdzeń
stron oraz odniesienia się do złożonych wniosków dowodowych wymagał
wyznaczenia rozprawy, celem jej właściwego rozpoznania. Zaniechanie tego
obowiązku może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy sprawa w świetle
stanowisk stron i zebranych dokumentów /z których dowód został
dopuszczony na posiedzeniu niejawnym/ nie budzi żadnych wątpliwości.
Przesłanki rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym nie mogą być
bowiem traktowane rozszerzająco.
Rozprawa
► Na posiedzenie jawne wstęp na salę sądową mają poza stronami i

osobami wezwanymi tylko osoby pełnoletnie (tzw. jawność wobec
publiczności).
► Na posiedzenie niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane (art. 152).
► Sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy

drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża
porządkowi publicznemu lub moralności albo gdy mogą być ujawnione
okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych.
Rozprawa
► Sąd na wniosek zarządza odbycie posiedzenia lub jego części przy

drzwiach zamkniętych, gdy mogą być ujawnione okoliczności stanowiące
tajemnicę przedsiębiorstwa.
► Sąd może ponadto zarządzić odbycie posiedzenia lub jego części przy

drzwiach zamkniętych na wniosek strony, jeżeli podane przez nią
przyczyny uzna za uzasadnione lub jeżeli mają być roztrząsane szczegóły
życia rodzinnego (art. 153 i 154).
Rozprawa
► Przygotowanie rozprawy należy do przewodniczącego. Zgodnie z zasadą

koncentracji materiału procesowego ma ono na celu umożliwienie
rozstrzygnięcia sprawy na pierwszym posiedzeniu.
► Na podstawie treści art. 208 k.p.c. przewodniczący może, wydać na
wniosek lub z urzędu następujące zarządzenia :
1. wezwać strony do stawienia się na rozprawę osobiście lub przez
pełnomocnika;
2. zażądać od państwowej jednostki organizacyjnej lub jednostki
organizacyjnej samorządu terytorialnego znajdujących się u niej
dowodów, jeżeli strona sama dowodów tych otrzymać nie może;
3. wezwać na rozprawę wskazanych przez strony świadków lub biegłych;
4. zarządzić przedstawienie przedmiotów oględzin lub dokumentów, w
szczególności ksiąg i planów
5. zarządzić oględziny jeszcze przed rozprawą.
Rozprawa
Po wszczęciu procesu (po wniesieniu do sądu pozwu) dochodzi do:
1) badania pozwu pod względem formalnym
2) do badania tych przesłanek procesowych, których brak powoduje:
1) odrzucenie pozwu (art. 199, 1099 § 1 i art. 1113) albo
2) przekazanie sprawy do innego trybu postępowania, postępowania
odrębnego lub do innego sądu (art. 200 i 201).
Dopiero gdy w tym zakresie przewodniczący stwierdzi, że wymogi formalne są

spełnione, wówczas przystąpi do przygotowania rozprawy w ścisłym tego
słowa znaczeniu i podejmie zarządzenia z art. 206 i nast.
Rozprawa
Przebieg rozprawy
Rozprawa jest fazą procesu cywilnego, w której następuje
skompletowanie informacji o podstawie faktycznej sporu i stwierdzenie
ich prawdziwości, celem odtworzenia na ich podstawie istotnych dla
rozstrzygnięcia elementów stanu faktycznego sprawy i wydania wyroku
lub innego orzeczenia kończącego postępowanie w I instancji.
Zgodnie z art. 210–226 i art. 316 można w przebiegu rozprawy wyróżnić
następujące stadia:
1. wywołanie sprawy,
2. przedstawienie i wyjaśnienie stanowisk stron,
3. postępowanie dowodowe,
4. roztrząsanie jego wyników,
5. zamknięcie rozprawy,
6. wydanie orzeczenia.
Rozprawa
Przebieg rozprawy
► Jeżeli strona nie jest reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego,
rzecznika patentowego lub radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, sąd
musi pouczyć ją o treści art. 162 § 1, art. 20512 § 2, art. 229 i art. 230 (art. 210 §
21). Sąd poucza strony o możliwości ugodowego załatwienia sporu, w
szczególności w drodze mediacji.
► Każda ze stron zobowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń
strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych (art. 210 § 2).
► W sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka sąd wysłucha je, jeżeli
jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwalają.
Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Sąd, stosownie do
okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka,
uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia (art. 216(1).
► Pozwany nie może odmówić wdania się w spór co do istoty sprawy, chociaż
wniósł zarzuty formalne (art. 221).
► Na żądanie prokuratora sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy, a więc
także w tej fazie.
Orzeczenia Sądowe
Rodzaje czynności procesowych sądu:

► czynności kierujące postępowaniem,
► czynności zmierzające do ustalenia stanu faktycznego sprawy,
► czynności kontrolujące akty dyspozycyjne stron,
► czynności sądowe kończące postępowanie w danej sprawie.
Czynności sądu mogą mieć charakter:

► czynności faktycznych (polegają na przyjmowaniu wrażeń (przesłuchanie,
oględziny itp.), na działaniu (np. kierowanie postępowaniem) i wreszcie
na procesie myślowym przy ocenie materiału procesowego)
► czynności decyzyjnych
Orzeczenia Sądowe
Czynności procesowe o charakterze decyzyjnym dzielą się na:
1) zarządzenia przewodniczącego (np. art. 206 § 1),

2) orzeczenia sądu (wyroki, nakazy zapłaty, postanowienia).
W procesie cywilnym orzeczenia sądowe w zależności od tego, czy mają

charakter merytoryczny czy niemerytoryczny (a więc procesowy), dzieli
się na:
1) wyroki (względnie nakazy zapłaty w postępowaniu nakazowym,

upominawczym, europejskim postępowaniu nakazowym i elektronicznym
postępowaniu upominawczym),
2) postanowienia.
Orzeczenia Sądowe
W postępowaniu nieprocesowym rolę orzeczeń merytorycznych odgrywają
również postanowienia, a nie wyroki, gdyż tutaj sąd wydaje wszystkie
orzeczenia w formie postanowienia. W formie postanowienia sąd rozstrzyga
więc nie tylko kwestie procesowe (jak np. o zwolnienie od kosztów
sądowych), lecz i merytoryczne (np. stwierdzenie nabycia spadku).
W postępowaniu zabezpieczającym i w postępowaniu egzekucyjnym sąd

zawsze orzeka w formie postanowienia.
Orzeczenia Sądowe
► Wyrok jest najważniejszą czynnością procesową.
► Wyrok jest to orzeczenie sądu rozstrzygającego w procesie cywilnym

sprawę merytoryczną, a więc co do istoty.
► Wyrokiem sąd ustosunkowuje się do żądania pozwu i rozstrzyga o stosunku

prawnym stanowiącym przedmiot procesu.
► Wyrok jest rozstrzygnięciem merytorycznym, którym sąd konkretyzuje

obowiązującą normę prawną, a więc ustala stan faktyczny sprawy i
dokonuje subsumpcji.
Orzeczenia Sądowe
Wyroki wykazują następujące cechy charakterystyczne odróżniające je od
postanowień (wydawanych w procesie):
1) tylko wyrok ma formę solenną, wyrażającą się tym, że sąd wydaje go „w

imieniu Rzeczypospolitej Polskiej”,
2) wyrok może zapaść w zasadzie jedynie po przeprowadzeniu rozprawy (art.

316),
3) tylko wyrokiem sąd rozstrzyga merytorycznie sprawę,
4) tylko od wyroków sądu I instancji przysługuje apelacja (art. 367),
5) jedynie prawomocne wyroki korzystają z powagi rzeczy osądzonej.

Orzeczenia Sądowe
Wyroki można dzielić na:
1) uwzględniające powództwo,
2) oddalające powództwo.
Ze względu na sposób poszukiwanej przez powoda ochrony prawnej

wyroki dzieli się na wyroki:
1) zasądzające świadczenie,
2) ustalające istnienie lub nieistnienie prawa lub stosunku prawnego,
3) kształtujące prawo lub stosunek prawny.
Ponadto wyróżnia się wyroki przywracające utracone lub naruszone

posiadanie.
Orzeczenia Sądowe
Ze względu na skutki prawne, jakie wywołują, wyroki dzieli się na:
1) deklaratywne (stwierdzające),
2) konstytutywne (prawotworzące).
Ze względu na zakres rozstrzygnięcia wyroki dzieli się na:
1) zwykłe (całościowe),
2) częściowe (art. 317)
3) wstępne (art. 318),
4) końcowe,
5) Łączne (art. 219),
6) Uzupełniające (art. 351).
Ze względu na sposób wydania wyroki dzieli się na:
a) kontradyktoryjne,
b) zaoczne.
Orzeczenia Sądowe
Przedmiot orzekania:
W procesie cywilnym opartym na zasadzie dyspozycyjności obowiązuje
reguła związania sądu orzekającego granicami żądania określonymi przez
powoda - ne eat iudex ultra petita partium
Art. 321.
§ 1. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty
żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.
Jedyny wyjątek:
Art. 4771. Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu

alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione,
sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.
Orzeczenia Sądowe
Art. 322. [Zasądzenie odpowiedniej sumy]
Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, o zwrot bezpodstawnego

wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że ścisłe
udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe, nader utrudnione lub
oczywiście niecelowe, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według
swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.
Orzeczenia Sądowe
Wyrok SN z dnia 19 grudnia 2013 r. II CSK 179/13
Artykuł 322 k.p.c. obejmuje tylko taki stan rzeczy, w którym powód
wyczerpał dostępne i znane mu środki dowodowe, a pomimo tego wysokość
szkody pozostaje nieudowodniona. Nie można przyjąć, że jedynym kryterium
stosowania art. 322 k.p.c. jest fakt, że szkoda jest niewątpliwa. Zarówno z
wykładni językowej tego przepisu, a także jego wykładni systemowej
wynika, że strona zgodnie z obciążającym ją ciężarem dowodu powinna
przedstawiać dowody także na wykazanie wysokości szkody lub wyjaśnić
przyczyny braku takiej możliwości. Ma obowiązek wyczerpania wszystkich
dopuszczalnych środków dowodowych i wykazania, że ścisłe udowodnienie
żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione.
Wyrok SN z dnia 9 stycznia 2014 r. V CSK 379/13

Skomplikowany i rozciągnięty w czasie charakter sprawy, uniemożliwiający -
z przyczyn ekonomicznych, a nie prawnych - dokładne wyliczenie wielkości
szkody, uzasadnia zastosowanie art. 322 k.p.c.
Orzeczenia Sądowe
W każdym wyroku należy wyróżnić podstawę faktyczną i podstawę
prawną
Podstawę faktyczną wyroku stanowi ustalony przez sąd na podstawie

materiału procesowego stan faktyczny sprawy.
Na podstawę prawną wyroku składają się przepisy prawa i zasady ich

wykładni.
Sąd w postępowaniu działa w myśl zasady:

da mihi factum dabo tibi ius – daj mi fakt a dam ci prawo - sąd z urzędu
stosuje prawo bez względu na to, czy strony się na nie powołują
iura novit curia – sąd zna prawo
Orzeczenia Sądowe
Rozstrzyganie sprawy wyrokiem kontradyktoryjnym należy uznać za
regułę.
Do wyjątków można zaliczyć dwie formy wyroków, a mianowicie:
1) wyrok zaoczny,
2) wyrok z uznania (z art. 1481 w zw. z art. 213 § 2) - wyrokowi z uznania sąd
z urzędu nadaje rygor natychmiastowej wykonalności (art. 333 § 1 pkt 2).
Orzeczenia Sądowe
Wyrok zaoczny - jest wydany przy bezczynności pozwanego
Wydanie wyroku zaocznego jest dopuszczalne, gdy zachodzą łącznie

następujące warunki:
1) gdy pozwany w wyznaczonym terminie nie złożył odpowiedzi na

pozew(art. 339 § 1),
2) jeżeli mimo niezłożenia odpowiedzi na pozew skierowano sprawę do
rozpoznania na rozprawie, a pozwany nie stawił się na tę rozprawę, albo
mimo stawienia się nie bierze w niej udziału.
3) pozwany nie zgłosił wniosku o przeprowadzenie rozprawy w jego
nieobecności ani też nie składał już w sprawie wyjaśnień ustnie lub na
piśmie (art. 340 § 2).
Orzeczenia Sądowe
Art. 339
§ 1. Sąd może wydać wyrok zaoczny na posiedzeniu niejawnym, gdy
pozwany w wyznaczonym terminie nie złożył odpowiedzi na pozew.
§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, przyjmuje się za prawdziwe
twierdzenia powoda o faktach zawarte w pozwie lub pismach procesowych
doręczonych pozwanemu przed posiedzeniem, chyba że budzą one
uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.
Od ww. zasady ustawa wprowadza jednak wyjątki:

1) w postępowaniu odrębnym w sprawach małżeńskich (art. 431),
2) w postępowaniu odrębnym w sprawach między rodzicami i dziećmi (art.
458).
Orzeczenia Sądowe
Art. 341. [Zastrzeżony wyrok zaoczny]
W razie nienadejścia dowodu doręczenia na dzień rozprawy sąd może w
ciągu następnych dwóch tygodni wydać na posiedzeniu niejawnym wyrok
zaoczny, jeżeli w tym czasie otrzyma dowód doręczenia. Wyrok taki wiąże
sąd od chwili podpisania sentencji.
Wyrok zaoczny uwzględniający powództwo zostaje zaopatrzony przez sąd

rygorem natychmiastowej wykonalności z urzędu (art. 333 § 1 pkt 3).
Wyrok zaoczny sąd uzasadnia, gdy powództwo zostało oddalone w całości lub
części, a powód zażądał uzasadnienia w terminie tygodnia od dnia
doręczenia mu wyroku.
Orzeczenia Sądowe
Przeciwko wyrokowi zaocznemu przysługuje:

1)powodowi apelacja,
2)pozwanemu szczególny środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu.
Termin do wniesienia sprzeciwu wynosi dwa tygodnie od doręczenia wyroku

(art. 344 § 1)
W piśmie zawierającym sprzeciw pozwany powinien przytoczyć zarzuty,

które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do
istoty sprawy (np. zarzut niewłaściwości usuwalnej sądu, zarzut, że sprawa
należy do rozstrzygnięcia sądu polubownego, tzw. zarzut niewłaściwego
oznaczenia wartości przedmiotu sporu), oraz twierdzenia i dowody.
Orzeczenia Sądowe
► Sąd odrzuca sprzeciw niedopuszczalny, spóźniony, nieopłacony lub

dotknięty brakami, których nie usunięto pomimo wezwania (art. 344 § 3).
► Jeżeli sprzeciw został złożony prawidłowo, przewodniczący zarządza

doręczenie go powodowi i nadaje sprawie bieg, w razie potrzeby
podejmując czynności przewidziane w przepisach o organizacji
postępowania.
Orzeczenia Sądowe
► Jeżeli sąd stwierdził, że sprzeciw jest dopuszczalny, i wyznaczył

rozprawę, sprawa zostaje rozpoznana ponownie, po czym sąd wyda wyrok
(kontradyktoryjny), którym:
► wyrok zaoczny w całości lub części utrzymuje w mocy albo
► uchyla go i orzeka o żądaniu pozwu, albo
► pozew odrzuca lub postępowanie umarza (art. 347).
► Z powyższego wynika, że sprzeciw od wyroku zaocznego rozpoznaje ten

sam sąd I instancji, który wydał wyrok zaoczny; sprzeciw więc ma
charakter środka zaskarżenia niedewolutywnego.
Orzeczenia Sądowe
Art. 354. [Postanowienia]
Jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd
wydaje postanowienie.
Sąd wydaje postanowienie, jeżeli rozstrzyga o kwestii niedotyczącej istoty

sprawy, a więc o kwestii o charakterze proceduralnym.
W postępowaniu nieprocesowym wydaje się również w formie postanowień

orzeczenia merytoryczne.
Orzeczenia Sądowe
Postanowienia wydane w procesie można na podstawie ich skutków dla
postępowania podzielić na dwa rodzaje:
1) postanowienie kończące postępowanie w sprawie,

Sąd je wydaje wówczas, gdy orzeka o całości postępowania, a nie zachodzą
warunki do wydania wyroku, czyli merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.
2) postanowienia niekończące postępowania w sprawie.

Do postanowień tych należą postanowienia wymienione w art. 394 § 1 i art.
3941a, a ponadto takie postanowienia, jak np. postanowienia dowodowe (art.
236), postanowienie o odroczeniu rozprawy i inne.
Orzeczenia Sądowe
Do postanowień kończących postępowanie w sprawie zalicza się:
1) postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku:

1) postanowienie o odrzuceniu pozwu (art. 199, art. 1099 § 1, art. 1113,
art. 1124 § 3) oraz
2) postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie (art. 355)
2) postanowienia dotyczące całości sprawy będące ostatnimi orzeczeniami
wydanymi w postępowaniu (np. postanowienie o odrzuceniu apelacji)
Orzeczenia Sądowe
1) postanowienie kończące postępowanie w sprawie,
Postanowienia kończące postępowanie w sprawie wiążą sąd, który je wydał,
i w zasadzie mogą być zmienione lub uchylone tylko przez sąd wyższej
instancji w następstwie ich zaskarżenia w drodze zażalenia. Wyjątek
przewiduje art. 395 § 2 - nieważność postępowania lub jest oczywiście
uzasadnione
2) postanowienia niekończące postępowania w sprawie.

Postanowienia niekończące postępowania w sprawie mogą być uchylane i
zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a
nawet prawomocne (art. 359 § 1). Postanowieniami tymi przeto sąd, który je
wydał, nie jest związany. Może je zmienić i uchylić wskutek zmiany
okoliczności sprawy. Postanowienia dowodowe może sąd nawet bez zmiany
okoliczności sprawy, ale tylko stosownie do okoliczności, uchylić lub zmienić
(art. 240).
Orzeczenia Sądowe
Podział postanowień z punktu widzenia zaskarżalności:
a) zaskarżalne zażaleniem,
b) zaskarżalne zażaleniem do innego składu sądu pierwszej instancji
c) niezaskarżalne zażaleniem.
Zaskarżalne zażaleniem są:
1) wszystkie postanowienia sądu I instancji kończące postanowienie w
sprawie oraz
2) postanowienia niekończące postępowania w sprawie wymienione w
sposób szczególny w art. 394 § 1 pkt 1–6.
Zaskarżalne zażaleniem do innego składu sądu pierwszej instancji są

postanowienia wymienione w art. 3941a
Pozostałe postanowienia sądu I instancji są niezaskarżalne. Na zasadach
wynikających z art. 3941 lub art. 3942 zaskarżalne są także określone
postanowienia sądu II instancji.
Orzeczenia Sądowe
Moc wiążąca postanowień:
1) Postanowienia wydane na posiedzeniu jawnym wiążą sąd od chwili ich
ogłoszenia (art. 332 § 1 w zw. z art. 361),
2) Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym wiążą sąd od chwili, w

której zostało podpisane wraz z uzasadnieniem, jeżeli zaś sąd
postanowienia nie uzasadnia, od chwili podpisania sentencji (art. 358).
Orzeczenia Sądowe
Prawomocność orzeczeń:
1) prawomocność formalna - niemożność uchylenia albo zmiany orzeczenia

wynikającą z niezaskarżalności orzeczenia w drodze zwyczajnych i
szczególnych środków zaskarżenia (art. 363 § 1)
2) prawomocność materialna - orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko
strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy
państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie
przewidzianych także inne osoby (art. 365 § 1)
Orzeczenia Sądowe
Brak środka odwoławczego lub innego środka zaskarżenia, może mieć
miejsce wówczas, gdy:
1. ustawa w ogóle nie przewiduje zaskarżenia danego orzeczenia,
2. środek zaskarżenia przysługujący od danego orzeczenia nie został
wniesiony w terminie przepisanym przez ustawę,
3. przysługujący od danego orzeczenia środek zaskarżenia nie doprowadził
do wzruszenia tego orzeczenia, gdyż został odrzucony lub postępowanie
zostało umorzone.
Orzeczenia Sądowe
Orzeczenie rozstrzygające sprawę co do istoty – na skutek uzyskanej

prawomocności – ma nie tylko taką moc wiążącą jak każde inne orzeczenie
niemerytoryczne (art. 365), lecz ponadto jest wyposażone w powagę rzeczy
osądzonej wyrażającej się w paremii ne bis in idem.
Nie można o ten sam przedmiot i między tymi samymi stronami prowadzić
ponownego procesu (art. 366). W takim wypadku zostałby podniesiony zarzut
rzeczy osądzonej (art. 199 § 1 pkt 2). Jest to funkcja negatywna powagi
rzeczy osądzonej.
Orzeczenia Sądowe
Art. 366. [Res iudicata]
Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w

związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto
tylko między tymi samymi stronami.
► Przedmiot rozstrzygnięcia znajduje swój wyraz w sentencji orzeczenia i

tylko sentencja się uprawomocnia.
► Orzeczenie ma powagę rzeczy osądzonej tylko między tymi samymi
stronami (inter partes).
► Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej w stosunku do
przeciwstawnych stron procesowych.
► Powaga rzeczy osądzonej jest bezwzględną przesłanką procesową, i to
przesłanką negatywną, którą sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym
stadium postępowania.
Orzeczenia Sądowe
Postanowienia odrzucające pozew lub umarzające postępowanie jako
orzeczenia niemerytoryczne nie korzystają z powagi rzeczy osądzonej.
Korzystają jednak z prawomocności materialnej, a więc mocy

prejudycjalności lub, innymi słowy, ze skuteczności orzeczeń formalnie
prawomocnych (art. 365).
Postanowienie np. odrzucające pozew, pomimo swej prawomocności, nie

uniemożliwia ponownego wytoczenia powództwa. Jeżeli jednak nie
zachodzą w sprawie nowe okoliczności, postanowienie to będzie wiązało sąd
i doprowadzi do ponownego odrzucenia pozwu.
Środki zaskarżenia
Cechą charakterystyczną każdego środka zaskarżenia jest to, że zmierza on do
uchylenia albo zmiany czynności decyzyjnej organu procesowego.
Art. 363.
§ 1. Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego
środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.
Do środków odwoławczych należą apelacja i zażalenie (zwykłe).
Cechuje je:
► Suspensywność - jego wniesienie wstrzymuje uprawomocnienie się zaskarżonego

orzeczenia
► Dewolutywność - jego wniesienie przenosi rozpoznawanie sprawy do sądu wyższej
instancji
Do innych środków zaskarżenia w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego
zalicza się natomiast:
1. sprzeciw od wyroku zaocznego,
2. sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, europejskim
postępowaniu nakazowym i elektronicznym postępowaniu upominawczym,
3. zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym,
4. zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji
5. skargę na czynności komornika,
6. specjalne zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym,
7. skargę na orzeczenie referendarza sądowego.
► inne środki zaskarżenia cechuje jedynie suspensywność;

► nie korzystają one z przymiotu dewolutywności.
Zwyczajne środki zaskarżenia:
► wnoszone są od orzeczeń nieprawomocnych.
► są nimi środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia w rozumieniu art. 363 § 1.
Nadzwyczajne środki zaskarżenia:

► służą obalaniu orzeczeń prawomocnych
► są nimi skarga kasacyjna, skarga o wznowienie postępowania, skarga nadzwyczajna
Szczególnym środkiem prawnym o charakterze nadzwyczajnym jest także skarga o

stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Jej rozpoznanie
może tylko wyjątkowo prowadzić do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.
Środki zaskarżenia - apelacja
► jest środkiem odwoławczym przysługującym od orzeczeń merytorycznych
sądu I instancji
► cechuje ją dewolutywność i suspensywność
► przysługuje od orzeczeń nieprawomocnych, a więc jest zwyczajnym
środkiem zaskarżenia (odwoławczym)
► funkcją apelacji nie jest powtórzenie całego postępowania sądu I
instancji, ale ponowienie i uzupełnienie tego postępowania w takim
zakresie, w jakim niezbędne to jest dla wszechstronnego sprawdzenia
zasadności oraz legalności zaskarżonego orzeczenia w granicach
zaskarżenia dokonanego przez uprawniony podmiot.
► sąd apelacyjny na równi z sądem I instancji uprawniony jest do
rozstrzygania o faktach i o stosowaniu norm prawnych i w pewnym
zakresie kontroluje jednocześnie prawidłowość postępowania
przeprowadzonego w niższym sądzie
► Apelacja pełna - jej ramach dopuszczalne są tzw. nowości; sąd
rozpoznaje i rozstrzyga sprawę na podstawie materiału procesowego
zgromadzonego zarówno w postępowaniu przed sądem I instancji, jak i w
postępowaniu apelacyjnym
► Apelacja ograniczona - sąd II instancji rozpoznaje i rozstrzyga sprawę
tylko na podstawie materiału procesowego zebranego w I instancji,
ograniczając się jedynie do kontroli zaskarżonego orzeczenia
► W k.p.c. przyjęto co do zasady system apelacji pełnej - sądowi II instancji

przysługuje jednak uprawnienie do tego, aby pominąć nowe fakty i
dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem I
instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później (art.
381)
► Art. 367.
§ 1. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej

instancji.
§ 2. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku
sądu okręgowego jako pierwszej instancji - sąd apelacyjny.
§ 3. Sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów. Na posiedzeniu
niejawnym sąd orzeka w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem wydania
wyroku.
§ 31. Sąd może zlecić przeprowadzenie dowodu sędziemu wyznaczonemu, także
gdy przyczyni się to do przyspieszenia postępowania.
Apelację może wnieść:
► strona, która uważa, że orzeczenie jest dla niej niekorzystne w całości lub
w części
► prokurator na zasadach ogólnych przewidzianych w art. 7 i 60 § 2
► inne podmioty na tych samych zasadach co prokurator
► interwenient uboczny niesamoistny - jeżeli to nie pozostaje w
sprzeczności ze stanowiskiem strony, do której przystąpił
► interwenient samoistny - niezależnie od woli strony, do której przystąpił
Apelacja przysługuje od sentencji wyroku, lecz nie od uzasadnienia.

Art. 368.
§ 1. Apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma
procesowego, a ponadto zawierać:
1)oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on
zaskarżony w całości czy w części;
2)zwięzłe przedstawienie zarzutów;
3)uzasadnienie zarzutów;
4) powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów lub dowodów ;
5)wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany
lub uchylenia.
§ 11. W zarzutach co do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia należy wskazać fakty
ustalone przez sąd pierwszej instancji niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy lub
istotne dla rozstrzygnięcia fakty nieustalone przez sąd pierwszej instancji.
§ 12. Powołując nowe fakty lub dowody, należy uprawdopodobnić, że ich powołanie
w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo potrzeba ich
powołania wynikła później.
Zarzuty apelacji są to przesłanki (przyczyny), na których oparty jest wniosek o
zmianę lub uchylenie wyroku, a więc stanowią uzasadnienie tego wniosku
zawierającego poszczególne zarzuty przeciwko wyrokowi.
Przez zarzuty, na których opiera się apelacja, można rozumieć:

► stwierdzenie przez stronę skarżącą wady materialnoprawnej,
► mylne ustalenie faktów
► wadliwą ocenę postępowania dowodowego
► nieważność postępowania (art. 379).
Art. 378. [Granice zaskarżenia]
§ 1. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach

zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
§ 2. W granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę
także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące
przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne. Współuczestników
tych należy zawiadomić o rozprawie; mogą oni składać pisma przygotowawcze.
► Art. 379. [Nieważność]
Nieważność postępowania zachodzi:
1. jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna;
2. jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do
jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik
strony nie był należycie umocowany;
3. jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa
wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona;
4. jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w
rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy;
5. jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw;
6. jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez
względu na wartość przedmiotu sporu.
► Sąd II instancji nie może poprzestać na ustosunkowaniu się do zarzutów
apelacyjnych. Jako sąd orzekający merytorycznie ma bowiem obowiązek poczynić
własne ustalenia i samodzielnie je ocenić z punktu widzenia prawa materialnego.
Jeżeli zgadza się z poglądem sądu I instancji, może stwierdzić, że przyjmuje
ustalenia i wnioski tego sądu jako swoje .
► Sąd II instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany
przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego,
wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach
zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania .
► Aby nie pozbawić strony instancji, w postępowaniu apelacyjnym nie można
rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w
razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu –
jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o roszczenia powtarzające się
można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy (art. 383).
► Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie
dwutygodniowym od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem.
► W przypadku przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku

termin, o którym mowa w § 1, wynosi trzy tygodnie. O terminie tym sąd
zawiadamia stronę doręczając jej wyrok z uzasadnieniem. Jeżeli w zawiadomieniu
termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, apelację uważa się
za wniesioną w terminie. (art. 369 § 11)
► Przewodniczący zarządza doręczenie odpisów apelacji pozostałym stronom,

pouczając je o treści art. 374. Pozostałe strony mogą wnieść odpowiedź na apelację
w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia odpisu apelacji.
Rozstrzygnięcia sądu II instancji:
► oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna
► w razie uwzględnienia apelacji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty
sprawy – wyrok reformatoryjny
► w razie stwierdzenia nieważności postępowania uchyla zaskarżony wyrok, znosi
postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania – wyrok kasatoryjny
► jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania
uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie
► może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko
w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie
wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości – wyrok
kasatoryjny
Wyrok sądu II instancji z chwilą wydania staje się prawomocny. Jeśli nadaje się do
wykonania w drodze egzekucji, jest również wykonalny.
Środki zaskarżenia - Zażalenie
► zażalenie jest zwyczajnym środkiem zaskarżenia
► stanowi środek odwoławczy o charakterze dewolutywnym (wyjątki

wynikają z art. 395 § 2 i art. 3942) i suspensywnym
► zażalenie nie jest środkiem zaskarżenia orzeczeń rozstrzygających sprawę

co do istoty
► służy do zaskarżenia czynności decyzyjnych sądu dotyczących kwestii

procesowych
► przysługuje nie tylko stronom i uczestnikom postępowania, lecz również

innym osobom, m.in. świadkom i biegłym
Zażalenie może przysługiwać na:
1) postanowienia sądu I instancji do sądu II instancji (skatalogowane w art.

394 k.p.c.),
2) postanowienia sądu II instancji (wyjątkowo – I instancji) – do Sądu

Najwyższego,
3) na postanowienia sądu II instancji do innego składu tego sądu.

Zażalenia na postanowienia sądu I instancji do sądu II instancji:
► Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia

postanowienia z uzasadnieniem. Jeżeli przy wydaniu postanowienia sąd
odstąpił od jego uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia
postanowienia, a jeżeli podlegało ono doręczeniu - od dnia jego
doręczenia (art. 394 § 2).
► Zażalenie powinno:
► czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego
► zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego

zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze
wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów (art. 394 §
3).
► Ustawa nie przewiduje szczególnych podstaw zażalenia. Podstawą

zażalenia jest zarzut skarżącego mający za przedmiot uchybienia,
które jego zdaniem zaszły przy wydaniu danego postanowienia.
► Sąd II instancji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 397 §
1).
► Sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę

(art. 148 § 2).
► Do postępowania zażaleniowego stosuje się odpowiednio przepisy o

postępowaniu apelacyjnym (art. 397 § 3 ).
► Wyjątek od zasady dewolutywności zażalenia zawiera art. 395 § 2, który

stanowi, że jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest
oczywiście uzasadnione, sąd, który wydał zaskarżone
postanowienie, może sam uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę
potrzeby sprawę rozpoznać na nowo.
► Przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu stosuje się odpowiednio

do zażaleń na zarządzenia przewodniczącego (art. 398).
Środki zaskarżenia - SKARGA Kasacyjna
► na mocy nowelizacji k.p.c. z dnia 22 grudnia 2004 r. nastąpiło
przekształcenie kasacji w nadzwyczajny środek zaskarżenia, skierowany
przeciwko prawomocnym orzeczeniom,
► Znalazło to swój wyraz w zmianie nazwy środka zaskarżenia –

dotychczasowe określenie „kasacja” zostało zastąpione określeniem
„skarga kasacyjna”.
► W obecnym stanie prawnym skarga kasacyjna jest zatem nadzwyczajnym

środkiem zaskarżenia, ustanowionym głównie w celu realizacji interesu
publicznego, przejawiającego się w ujednolicaniu orzecznictwa sądów
powszechnych oraz rozstrzyganiu spraw precedensowych oraz
wpływających na rozwój prawa i judykatury sądowej.
► W ramach rozpoznawania skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy dokonuje

kontroli zaskarżonego orzeczenia wyłącznie pod względem legalności.
Poza zakresem kontroli Sądu Najwyższego pozostają kwestie dotyczące
prawidłowości ustaleń faktycznych oraz oceny dowodów.
► W procesie, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, skarga
kasacyjna przysługuje od wydanego przez sąd II instancji
prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia
pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie
(art. 3981 § 1).
► Skarga kasacyjna przysługuje od wyroku kończącego postępowanie w

sprawie w całości lub w części, a więc również od wyroku częściowego,
wstępnego i końcowego.
► skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach o prawa majątkowe, w

których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 000 zł, a w
sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – niższa niż 10
000 zł.
► w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna

przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w
sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie
obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.
► Niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia skarga kasacyjna

przysługuje także w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia
szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.
Skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach:
► o rozwód, o separację, o alimenty, o czynsz najmu lub dzierżawy oraz o

naruszenie posiadania,
► dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym
związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent,
► rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym (art. 3982 § 2)
Co do zasady skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach, w których

powództwo oddalono na podstawie art. 1911(pozew oczywiście bezzasadny).
Niedopuszczalna jest skarga kasacyjna od wyroku ustalającego

nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeństwa,
jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła
związek małżeński (art. 3982 § 3).
► Ustawodawca wyposażył Sąd Najwyższy w uprawnienie polegające

na tym, że Sąd ten rozstrzyga o tym, czy przyjąć skargę
kasacyjną w danej sprawie do rozpoznania, czy też odmówić jej
przyjęcia do rozpoznania.
► Istnienie takiego uprawnienia bardzo mocno podkreśla istotę skargi
kasacyjnej jako środka zaskarżenia – służy on w pierwszej
kolejności zaspokojeniu interesu publicznego.
► W literaturze powszechnie określa się procedurę wstępnego
badania skargi kasacyjnej z punktu widzenia potrzeby przyjęcia jej
do rozpoznania mianem przedsądu.
Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli:

1. w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,
2. istnieje potrzeba wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości
lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,
3. zachodzi nieważność postępowania lub
4. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (art. 3989 § 1).
Stosownie do art. 3983 § 1 strona może oprzeć skargę kasacyjną na

następujących podstawach:
1. naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie,
2. naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące

ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Zgodnie z art. 3984 § 1 skarga kasacyjna powinna zawierać (wymagania

konstrukcyjne skargi):
1) oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem,
czy jest ono zaskarżone w całości czy w części,
2) przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie,
3) wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z
oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany.
Zgodnie z art. 3984 § 2 skarga kasacyjna powinna również zawierać

wniosek o przyjęcie do rozpoznania i jego uzasadnienie.
Artykuł 3984 § 3 przewiduje, że skarga kasacyjna powinna ponadto
czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego (art.
126), a w sprawach o prawa majątkowe zawierać również oznaczenie
wartości przedmiotu zaskarżenia.
► Sąd Najwyższy oddala skargę kasacyjną, jeżeli nie ma uzasadnionych

podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia
odpowiada prawu (art. 39814).
► W razie uwzględnienia skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy uchyla
zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie, lub innemu
sądowi równorzędnemu; Sąd Najwyższy może uchylić także w całości lub w
części orzeczenie sądu I instancji i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania temu samemu sądowi lub równorzędnemu. (art. 39815 § 1).
► Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa
dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Nie można oprzeć skargi
kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na
podstawach sprzecznych z wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez
Sąd Najwyższy (art. 39820).
► Jeżeli podstawa naruszenia prawa materialnego jest oczywiście

uzasadniona, a skargi kasacyjnej nie oparto także na podstawie
naruszenia przepisów postępowania lub podstawa ta okazała się
nieuzasadniona, Sąd Najwyższy może na wniosek skarżącego uchylić
zaskarżony wyrok i orzec co do istoty sprawy (art. 39816).
► Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed Sądem
Najwyższym, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o
apelacji, z tym że skargę kasacyjną cofnąć może również sama strona, a
termin na sporządzenie uzasadnienia orzeczenia przez Sąd Najwyższy
wynosi miesiąc (art. 39821).
Środki zaskarżenia – Wznowienie
postępowania
► Skarga o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem

zaskarżenia. Jest środkiem prawnym o charakterze mieszanym, zawiera
bowiem wiele cech charakterystycznych dla środków zaskarżenia oraz
cech zbliżających go do powództwa.
► W procesie cywilnym można żądać wznowienia postępowania wówczas,
gdy zostało ono zakończone prawomocnym wyrokiem. Nie można zatem
wnieść skargi od wyroku sądu II instancji uchylającego zaskarżony wyrok i
przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Poza
tym skarga przysługuje od każdego wyroku (częściowego, wstępnego,
uzupełniającego i zaocznego).
postępowania
Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności:
1) jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli
orzekł sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed
uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia,
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była
należycie reprezentowana, bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów
prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać
wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność
działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu
albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.
postępowania
Do tzw. właściwych podstaw restytucyjnych należą:
1) oparcie wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo
na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym (art. 403 § 1 pkt 1),
2) uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa (art. 403 § 1 pkt 2),
3) późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego
stosunku prawnego albo wykrycie takich okoliczności faktycznych lub
środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z
których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu (art.
403 § 2).
Można żądać także wznowienia postępowania, jeżeli na treść wyroku miało

wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie, wydane na
podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za
niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z
ustawą, uchylone lub zmienione zgodnie z art. 4161 (art. 403 § 4).
postępowania
Skarga o wznowienie powinna być wniesiona w terminie 3 miesięcy od dnia
dowiedzenia się przez stronę o podstawie wznowienia, a gdy podstawą tą
jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji – od
dnia dowiedzenia się przez stronę, jej organ lub jej przedstawiciela
ustawowego o istnieniu prawomocnego orzeczenia (art. 407 § 1).
Po upływie 10 lat od uprawomocnienia się orzeczenia nie można żądać

wznowienia, z wyjątkiem wypadku, gdy strona była pozbawiona możności
działania lub nie była należycie reprezentowana (art. 408) – realizacja
wyroku TK z dnia 22 września 2015 r. SK 21/14.
Termin trzymiesięczny ma charakter przywracalny, termin

zaś dziesięcioletni nieprzywracalny.
postępowania
► Skarga o wznowienie powinna czynić zadość warunkom pozwu oraz

zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, podstawę wznowienia i jej
uzasadnienie, okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do
wniesienia skargi oraz wniosek o uchylenie lub zmianę zaskarżonego
wyroku (art. 409).
► Najpierw badana jest dopuszczalność skargi. Sąd odrzuca skargę
wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub
nieopartą na ustawowej podstawie (art. 410 § 1). Na żądanie sądu
skarżący uprawdopodobni okoliczności stwierdzające zachowanie terminu
lub dopuszczalność wznowienia (art. 410 § 2).
postępowania
► Na rozprawie sąd bada z kolei zasadność skargi o wznowienie

postępowania i rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla
podstawa wznowienia (art. 412 § 1).
► Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd stosownie do okoliczności

bądź oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją, zmienia
zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca
lub postępowanie umarza (art. 412 § 2).

Postępowanie Cywilne 2021

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Postępowanie Cywilne 2021

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Postępowanie cywilne

1. Jerzy Jodłowski, Jerzy Lapierre, Teresa Misiuk-Jodłowska, Zbigniew

2. W. Broniewicz, I. Kunicki, A. Marciniak, Postępowanie cywilne w

► Są to postępowania sądowe i pozasądowe mające na celu

► Jest to prawnie zorganizowane działanie kompetentnych

► Jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność

► Jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność

► Prawo postępowania cywilnego normuje właściwość sądów i innych

► Prawo cywilne materialne normuje stosunki cywilnoprawne między

► Przy ustalaniu charakteru przepisu cywilnego należy kierować się

► Oprócz prawa postępowania i prawa materialnego można w tej samej

► Podstawową funkcją postępowania cywilnego jest stworzenie drogi prawnej

1) Hipotezę – obejmującą stronę przedmiotową – określającą stan faktyczny

2) Dyspozycję – wskazującą na regułę zachowania

3) Sankcję – wskazującą negatywną konsekwencję zachowania niezgodnego z

1) nakazujące (np. norma sformułowana w art. 415 k.c.),

2) zakazujące (np. norma sformułowana w art. 144 k.c.),

3) zezwalające (np. norma sformułowana w art. 84 § 1 k.c. czy w art. 11 §

III. Normy nakazujące i zakazujące mogą być urzeczywistniane zarówno w

1) takie, które mogą być urzeczywistnione tylko w zwykłym obrocie

2) takie, które mogą być urzeczywistnione tylko w drodze postępowania

► koncepcja procesowa (doktryna niemiecka, K. H. Schwab, W. Siedlecki) –

roszczenie procesowe (powództwo, twierdzenie), które składa się z dwóch

► koncepcja materialna (doktryna romańska, A. Bertini, P. Roubier, S. Satta)

sytuacja prawna (prawo podmiotowe, status, stosunek prawny), co do której

► Dopuszczalność drogi sądowej jest pojęciem wyłącznie z dziedziny

► Stanowi ona jedną z przesłanek procesowych postępowania cywilnego

► Zachodzi gdy sprawa cywilna podlega załatwieniu przez sąd powszechny.

Postanowienie SN z 27 marca 2013 r. I CSK 402/12

► Sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym są sprawy wynikające ze

► Sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym są zaś inne sprawy, których

► Przez sprawy cywilne w znaczeniu materialnym rozumie się sprawy, w których

► Przez sprawy cywilne w znaczeniu formalnym rozumie się natomiast inne

► Sprawy cywilne w znaczeniu materialnym co do zasady podlegają załatwieniu

► W doktrynie i judykaturze przyjmuje się, że sprawy niebędące sprawami

► art. 177 Konstytucji RP, który ustanawia swoiste domniemanie drogi

Wyrok SN z dnia 11 września 2014 r. sygn. akt III CZP 64/14

► W długiej ewolucji rozumienia sprawy cywilnej przyjęto, że decyduje rodzaj

Postanowienie SN z dnia 6 czerwca 2014 r. sygn. akt I CSK 470/13

► Pojęcie sprawy cywilnej powinno być więc rozumiane szeroko i w żadnym

Postanowienie SN z 20.6.2012 r., I CSK 558/11

► Sprawa cywilna jest abstrakcyjnym stosunkiem prawnym z zakresu prawa

► W kodeksie postępowania cywilnego nie mówi się o dopuszczalności drogi

► Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi, jeżeli sprawa nie podlega

Może być spowodowana tym, że:

2. sprawa jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, lecz z mocy

wyrok SN z 11 stycznia 2017 r. IV CSK 112/16

► W zasadzie każde roszczenie procesowe, sformułowane jako żądanie

Niedopuszczalność drogi sądowej jest tzw. bezwzględną przesłanką procesową –

Brak dopuszczalności drogi sądowej spowoduje odrzucenie pozwu (art. 199 § 1

Niedopuszczalność drogi sądowej może być bezwzględna albo względna.

Bezwzględna niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi:

► jeżeli sprawa nie jest sprawą cywilną

► jeżeli jest wprawdzie sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, należy

► jeżeli sprawa nie jest objęta konstytucyjnym domniemaniem drogi sądowej

Względna niedopuszczalność drogi sądowej może być:

► niedopuszczalnością czasową albo

► może wynikać z przemienności drogi sądowej i drogi innego postępowania.

Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi, jeżeli sprawa cywilna może

Niedopuszczalność drogi sądowej wynikająca z przemiennej kompetencji sądu

Skutki niedopuszczalności drogi sądowej:

► Jeżeli niedopuszczalność ta ma charakter pierwotny, tj. zachodziła już w

► Jeżeli niedopuszczalność ma charakter następczy, tj. powstała dopiero w