http://greek_greek.enacademic.

com/222185/κυβερνητική

κυβερνητική
Επιστημονικός κλάδος που μελετά τις εκούσιες ενέργειες. Βέβαια, ο εν λόγω ορισμός διαφωτίζει μόνο ένα
τμήμα του ερευνητικού πεδίου της κ. και αφορά έναν τομέα έρευνας, ο οποίος μπορεί να χαρακτηριστεί
νέος στον κύκλο των λεγόμενων ακριβών επιστημών. Με την κλασική τους μορφή, οι ακριβείς επιστήμες
παρουσιάζουν έναν στενά αιτιοκρατικό χαρακτήρα ώστε, όταν είναι γνωστό το σύνολο των αιτίων που
επενεργούν σε ένα σύστημα, μπορεί να καθοριστεί θεωρητικά και συνεχώς η μελλοντική κατάσταση του
συστήματος αυτού. Ο απόλυτος βαθμός κατοχής μίας ακριβούς επιστήμης προκύπτει, όταν από τη γνώση
της όλης υφιστάμενης κατάστασης (του αστερισμού, όπως καλείται) συμπεραίνεται με ακρίβεια η πορεία
της μελλοντικής εξέλιξής της. Ωστόσο, σε μια εκούσια ενέργεια η κατάσταση είναι ακριβώς αντίθετη: η
επιθυμητή μελλοντική κατάσταση είναι γνωστή και οι ενέργειες στοχεύουν στον εξαναγκασμό της εξέλιξης
να ακολουθήσει την επιθυμητή κατεύθυνση. Η πραγματική εξέλιξη, εξάλλου, μπορεί να συνίσταται μόνο
σε φυσικά φαινόμενα, δηλαδή σε αιτιοκρατικά. Συνεπώς, η μόνη προσιτή πρωτοβουλία σχετικά με τη
ρύθμιση του μέλλοντος είναι η προδιάθεση των αιτίων, έτσι ώστε να συγκλίνουν προς το αποτέλεσμα που
ζητείται. Η σπουδή των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την προδιάθεση των αιτίων αποτελεί ακριβώς
το έργο της περιορισμένης κ. Ο διαχωρισμός μεταξύ των τομέων έρευνας της περιορισμένης κ. και της
φυσικής (με την ευρεία έννοια) είναι θεμελιώδης. Ο παράγοντας που καθιστά, τουλάχιστον θεωρητικά,
προβλέψιμα τα αιτιοκρατικά φαινόμενα συνίσταται στο απλό ποιοτικό γεγονός ότι αυτά ακολουθούν την
πιθανότερη πορεία μεταξύ εκείνων που είναι δυνατά, άρα αυτή η πιθανότερη πορεία είναι στην ουσία
γνωστή ή μπορεί να γίνει γνωστή από πριν. Αντίθετα, τα φαινόμενα που προέρχονται από μια εκούσια
ενέργεια πρέπει να ακολουθούν μια προκαθορισμένη πορεία, η οποία αποτελεί ειδική περίπτωση και γι’
αυτό ακριβώς είναι πρακτικά απίθανη. Αν, όπως προκύπτει από την πιθανότητα μιας αιτιοκρατικής
διαδικασίας, θεωρηθεί το σύνολο των διαφόρων τρόπων με τους οποίους μπορεί να πραγματοποιηθεί η
ίδια διαδικασία (ή μια αύξουσα συνάρτηση του αριθμού αυτού), σε αυτό διακρίνεται ο ορισμός της
εντροπίας της στατιστικής μηχανικής και προκύπτει το συμπέρασμα ότι «οι αυτόματες εξελίξεις βαίνουν
πάντοτε προς την κατεύθυνση της αύξησης της εντροπίας», που αποτελεί ακριβώς την πιο πιθανή
κατεύθυνση.
Αυτό εκφράζει η δεύτερη αρχή της θερμοδυναμικής. Η περιορισμένη κ. μελετά τις μεθόδους που
προκαλούν τα αντιεντροπικά φαινόμενα. Η έρευνα δεν είναι παράλογη, γιατί η μείωση της εντροπίας είναι
δυνατή σε ένα μέρος ενός φυσικού συστήματος (σε ένα ψυκτικό μηχάνημα η θερμότητα βαίνει αντίθετα
προς την κανονική), αλλά σε βάρος μιας μεγαλύτερης αύξησης σε άλλο μέρος του ίδιου συστήματος. Η
γενίκευση του πεδίου μελετών της κ. προβάλλει από μόνη της: όλες οι εκούσιες ενέργειες (και όχι μόνο
εκείνες που άπτονται του πεδίου της φυσικής) που μπορούν να υπαχθούν σε ένα λογικό σχήμα
προθέσεων, αναμνήσεων και αποφάσεων μπορούν αρχικά να παραχθούν τεχνητά, όταν ένα συγκρότημα
οποιουδήποτε τύπου (ρομπότ) διδαχθεί να κατασκευάσει το στερέωμα των αιτίων (ενδεχομένως
μεταβλητό κατά την πορεία της ενέργειας), που είναι αναγκαίο για την επίτευξη ενός καθορισμένου
αποτελέσματος. Σε ένα ζωντανό ον, η σκέψη αναλαμβάνει γενικά μια τέτοια οργάνωση. Έτσι,
υπακούοντας σε μια εύκολη γενίκευση, γίνεται λόγος για σκεπτόμενες μηχανές: μηχανές που μαθαίνουν,
μεταφράζουν, αναγνωρίζουν τα σχήματα, διαβάζουν, τρέφονται, φροντίζουν για τον εαυτό τους,
αναπαράγονται κλπ. Η διεύρυνση του ορισμού αυτού δεν συνεπάγεται μια εννοιολογική αναθεώρηση των
αρχών της λογικής: όπως η περιορισμένη κ. αξιοποιεί τον συνδυασμό κατάλληλων αιτιοκρατικών
φαινομένων για την πραγματοποίηση των τελολογικών της φαινομένων, έτσι και η γενικευμένη κ.
αξιοποιεί μια αλληλουχία εκούσιων ενεργειών που μπορούν να υπαχθούν εκ νέου στους κύκλους της
περιορισμένης κ. Μαθηματικά εργαλεία της κ. Ο σκοπός που προαναφέρθηκε επιτυγχάνεται από την κ. με
την αναγωγή όλων αυτών των περίπλοκων φαινομένων σε τέτοια μορφή ώστε να επιδέχονται μαθηματική
ανάλυση. Όμως, λόγω του διαφορετικού τρόπου με τον οποίο εξετάζει τα φαινόμενα, χρειάστηκε η
εφαρμογή ειδικών μαθηματικών θεωριών. Αυτές αναπτύχθηκαν κυρίως κατά τη διάρκεια του Β’
Παγκοσμίου πολέμου και είναι οι εξής: Η θεωρία πληροφορίας (Information theory). Κατ’ αυτήν, η
πληροφορία θεωρείται μαθηματικό μέγεθος και λαμβάνει συγκεκριμένες αριθμητικές τιμές (βλ.
παρακάτω). Έτσι, η πληροφορία παίρνει στην κ. τη θέση που έχει η ενέργεια στη φυσική. Αρχικά η θεωρία
ασχολήθηκε με την επίλυση προβλημάτων σχετικών με τη μετάδοση μηνυμάτων και την κωδικοποίησή
τους. Επιχειρησιακή έρευνα (Operational Research). Έχει σκοπό τη μελέτη συστημάτων που αποτελούνται
από σύνολα ανθρώπων και μηχανών με βάση τις αρχές της κ., εμφανίζοντας ως τελική επιδίωξη τη
βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων του συστήματος. Θεωρία των παιγνίων. Επινοήθηκε από τον φον
Νόιμαν και ασχολείται με την εύρεση ενός μαθηματικού προτύπου, το οποίο θα περιγράφει και θα μελετά
την εξέλιξη των διαδοχικών κινήσεων των παικτών σε διάφορα παιχνίδια που χαρακτηρίζονται από
πεπερασμένες δυνατές κινήσεις. Ο τελικός σκοπός της είναι η επέκταση της μελέτης αυτής και των
πορισμάτων της στα οικονομικά φαινόμενα. Θεωρία των συστημάτων αυτόματου ελέγχου. Ασχολείται με
συστήματα, τα οποία συγκρίνουν τα αποτελέσματα της δράσης τους με τους σκοπούς τους και
διορθώνουν μόνα τους τη δράση τους. Κατ’ επέκταση, καταλήγει να ασχολείται με συστήματα που
παρουσιάζουν φαινόμενα αυτορρύθμισης μάθησης, προσαρμογής στο εκάστοτε περιβάλλον, πρόβλεψης
κλπ. Ο κύκλος αποκατάστασης. Αν ληφθεί ως υπόδειγμα κυβερνητικής πράξης μια οποιαδήποτε πράξη
ενός ζωντανού όντος, παρατηρείται σε αυτή μια αξιοσημείωτη λογική αρχή: η συνεχής προσαρμογή του
συνόλου των αιτίων στην παρούσα κατάσταση σε σχέση με τον προκαθορισμένο σκοπό, δηλαδή με την
πρόθεση. Μόνο μέσω μιας τέτοιας προσαρμογής είναι δυνατή η επίτευξη ενός δεδομένου σκοπού, όταν οι
συνθήκες του περιβάλλοντος εναντιώνονται κατά την πορεία της ενέργειας. Σε όλες τις ζωτικές ενέργειες,
από τις πιο απλές (το πιάσιμο ενός αντικειμένου) έως τις πιο περίπλοκες (η διεξαγωγή ενός πολέμου)
διαπιστώνεται η ανεξαίρετη προσφυγή σε μια φυσική λογική, η οποία συνίσταται στη συνεχή σύγκριση
του αποτελέσματος με τις προθέσεις. Αντί μιας απλής γραμμής που συνδέει, μέσω μιας σειράς ενεργών
οργάνων, την πρόθεση (είσοδο) με το αποτέλεσμα (έξοδο), το λογικό διάγραμμα μιας κυβερνητικής
ενέργειας αντιπροσωπεύεται καλύτερα από έναν κύκλο, στον οποίο το αποτέλεσμα μεταδίδεται στην
είσοδο, δηλαδή συγκρίνεται συνεχώς με την πρόθεση προς καθορισμό της δράσης (της ροής των διαταγών
στον άμεσο κλάδο). Η αποκατάσταση της απάντησης (ανάδραση-feedback) αποτελεί ουσιώδη και
χαρακτηριστικό όρο της λογικής της κ.· παρατηρείται άμεσα σε όλες τις ζωτικές πράξεις του ανθρώπου,
από τις πιο απλές έως τις πιο περίπλοκες. Οι ενέργειες –ακόμα και οι εκούσιες– που πραγματοποιούνται
σε ανοιχτό κύκλο δεν περιλαμβάνονται στο πεδίο μελέτης της κ. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να ανήκει
στην κ. η μελέτη μιας βολής πυροβολικού που πραγματοποιείται μέσω του προληπτικού υπολογισμού των
αναγκαίων αρχικών συνθηκών, ώστε, σύμφωνα με ήδη γνωστούς αιτιοκρατικούς νόμους, η τροχιά του
βλήματος να περάσει από τον στόχο· η επιτυχία μιας τέτοιας επιχείρησης υπόκειται σε τόσο περιοριστικές
προϋποθέσεις (το αμετάβλητο του νόμου της κίνησης του στόχου, το αμετάβλητο των συνθηκών του
περιβάλλοντος κ.ά.) ώστε αδυνατεί να δεχτεί τον ανοιχτό κύκλο ως λογικό σχήμα για την τυπική ενέργεια
μιας ζωτικής διαδικασίας. Αντίθετα, η διαδικασία γίνεται κ. –ανήκει δηλαδή στον τομέα της κ.– αν το
βλήμα (που έχει γίνει πλέον κατευθυνόμενο βλήμα) είναι σε θέση να διορθώσει την πορεία κατά τη
διάρκεια της πτήσης και αν η διόρθωση εξαρτάται από το αποτέλεσμα, το οποίο ορίζεται ως η απόσταση
από τον στόχο (σφάλμα), είτε το ίδιο το βλήμα καταγράφει το σφάλμα και εφαρμόζει τη διόρθωση,
κλείνοντας τον κύκλο πάνω σε αυτό το ίδιο, είτε το σφάλμα καταγράφεται από τη Γη και βάσει αυτού
καθορίζονται οι νέες διαταγές που δίνονται από τη Γη στο βλήμα, κλείνοντας τον κύκλο στη Γη. Η απόδοση
αντιπροσωπεύει έτσι έναν λογικό μηχανισμό, που ισχύει ανεξαιρέτως και χωρίς καμία περιοριστική
προϋπόθεση. Η πληροφορία. Το ρευστό που κυκλοφορεί στον κύκλο της αποκατάστασης είναι η
πληροφορία, είτε αυτή αποτελείται από εντολές που μεταδίδονται από ένα κεντρικό όργανο (το οποίο
πραγματοποιεί τη σύγκριση μεταξύ πρόθεσης και αποτελέσματος) είτε από δεδομένα που παρέχει η
έξοδος για τη σύγκριση με την πρόθεση. Η τελευταία δεν αποτελεί παρά μια πληροφορία, που προέρχεται
από μια εξωτερική πηγή (εντολή) ή είναι αποτέλεσμα ενός προηγούμενου κυβερνητικού κύκλου,
αποτελώντας την έξοδό του. Η πληροφορία είναι ακριβώς ο αντιεντροπικός παράγοντας που ξεχωρίζει τα
κυβερνητικά φαινόμενα από τα αιτιοκρατικά. Συντελεί στην εκλογή ενός συνόλου δεδομένων από τα
άλλα, όχι πλέον με βάση τη μεγαλύτερη πιθανότητά του αλλά με βάση την προτιμητέα λειτουργία που του
ανέθεσε η πρόθεση. Έτσι ένα μήνυμα χιλίων σημείων ενός αλφαβήτου 27 χαρακτήρων είναι ένα από ένα
σύνολο 271000 διαφόρων δυνατών μηνυμάτων· η πληροφορία σύγκειται στην εκλογή ενός από το σύνολο
αυτό. Η στενή σχέση μεταξύ της έννοιας της αυτόματης εξέλιξης και εκείνης της έλλειψης πληροφορίας
ήταν γνωστή από καιρό· η δυνατότητα χρησιμοποίησης μιας πληροφορίας θα ήταν δυνατόν να συμβάλει
στη στροφή φυσικών φαινομένων προς τελείως ασυνήθιστες κατευθύνσεις. Έτσι, αν μια μάζα αερίου
τοποθετηθεί σε δύο συγκοινωνούντα δοχεία, μοιράζεται αυτόματα κατά ομοιογενή τρόπο, δηλαδή είναι
πιθανότερη ή μέγιστης εντροπίας κατανομή. Η ισορροπία όμως είναι δυναμική, με την έννοια ότι τα μόρια
βρίσκονται σε συνεχή κίνηση (θερμική), έτσι ώστε οι μακροσκοπικές παράμετροι που μπορούν να
παρατηρηθούν (κινητική ενέργεια και πυκνότητα, δηλαδή θερμοκρασία και πίεση) να αποτελούν το
αποτέλεσμα ενεργειών ενός χρονικού ή και χωρικού μέσου. Αν ένα υποθετικό μικροσκοπικό ov (ο
δαίμονας του Μάξγουελ) μπορούσε να τεθεί στο άνοιγμα επικοινωνίας και διαθέτοντας ως μόνη
πληροφορία τη φορά της ταχύτητας μπλοκάριζε όλα τα μόρια που στη θερμική κίνηση παρουσιάζονται
από το Α προς το Β και άφηνε ελεύθερα τα άλλα, θα προέκυπτε το εξής φαινόμενο: ο διαχωρισμός του
αερίου σε δύο συνεχόμενες μάζες υπό διαφορετικές πιέσεις και θερμοκρασίες θα ήταν ανώμαλης φύσης,
γιατί θα ήταν αντιεντροπικός. Μόνο η δυνατότητα διάθεσης πληροφορίας, χωρίς άμεση χρήση ενέργειας,
θα την καθιστούσε δυνατή. Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι η πληροφορία είναι η ζωτική τροφή των
κυβερνητικών διαδικασιών, δηλαδή αποτελεί τον μόνο παράγοντα που τις ξεχωρίζει από τις αυτόματες
εξελικτικές διαδικασίες. Επιτρέποντας μια ηθελημένη επιλογή, δηλαδή μη πιθανωτική, η πληροφορία
εξαναγκάζει την εξέλιξη των φαινομένων που ενδιαφέρουν τον μελετητή προς αντίθετη κατεύθυνση από
εκείνη της μέγιστης αδιαφοροποίησης (της μέγιστης εντροπίας) που επιβάλλει η δεύτερη αρχή ως την πιο
πιθανή· κατά συνέπεια, η χρήση της πληροφορίας θα εμποδιστεί από εντροπικούς παράγοντες και θα
απαιτήσει δαπάνη ενέργειας και ευφυΐας. Μνήμη και μάθηση. Η απλή εξέταση της σύστασης ενός
φυσικού κυβερνητικού κύκλου πληροφορεί ποια πρέπει να είναι τα συστατικά ενός γενικού κύκλου. Αυτά
είναι: όργανα αίσθησης ή δέκτες, που συγκεντρώνουν τις πληροφορίες του περιβάλλοντος· όργανα
αυτοδεκτικά, που παρέχουν εσωτερική πληροφορία για την κατάσταση των εκτελεστικών οργάνων (μυϊκή
ανταπόκριση, αίσθημα ισορροπίας κ.ά. στα έμβια όντα, pick-off στους σερβομηχανισμούς)· όργανα
μνήμης, δηλαδή η εναποθήκευση της πληροφορίας με όργανα εγγραφής, προσπέλασης και εξαγωγής·
όργανα σύγκρισης και απόφασης, που επεξεργάζονται τις διαθέσιμες πληροφορίες και εξάγουν
παραγωγικά μία εντολή (ή ένα σύνολο εντολών), η οποία με τη σειρά της αποτελεί πληροφορία
αποστελλόμενη στα εκτελεστικά όργανα. Η τεχνολογική μορφή αυτών των οργάνων ενδέχεται να ποικίλλει
από περίπτωση σε περίπτωση κατ’ αναρίθμητους τρόπους. Όλα τα προαναφερθέντα όργανα μπορούν να
πραγματοποιηθούν υπό ηλεκτρική, υδραυλική ή πεπιεσμένου αέρα μορφή. Ανάμεσα σε αυτά αποτελούν
μάλλον νεωτερισμό από κυβερνητική άποψη τα όργανα μνήμης και απόφασης· η λειτουργία της μάθησης
είναι μια αλληλουχία πράξεων καταχώρισης, σύγκρισης, απόφασης κ.ο.κ. κυκλικά. Έτσι μία σκεπτόμενη
μηχανή θα μάθει vα αναγνωρίζει το γράμμα α (υπό τις αναρίθμητες όψεις του: γραμμένο με το χέρι,
τυπωμένο, κεφαλαίο, πεζό), όταν θα έχει χωρίσει τον σχηματικό χώρο (δηλαδή έναν πολυδιάστατο χώρο,
στον οποίο κάθε γραφικό σημείο αντιπροσωπεύεται από μία στιγμή) σε δύο περιοχές, α και μη α, και θα
έχει μάθει να διαβάζει, όταν θα έχει κάνει το ίδιο για όλα τα σημεία του αλφαβήτου. Ένα στοιχείο μνήμης
μπορεί να υλοποιηθεί από ένα φυσικό πολυσταθερό όργανο, δηλαδή υποκείμενο σε πολλές καταστάσεις
μόνιμης ισορροπίας, καταστάσεις που μπορούν να εγγραφούν (καταχώρηση) και διαδοχικά να
διαβαστούν (με διαγραφή ή όχι). Με την αύξηση του αριθμού των δυνατών καταστάσεων ισορροπίας
αυξάνεται και η πληροφορία που μπορεί να εναποθηκευτεί στο στοιχείο· αν οι καταστάσεις είναι δύο
(άναμμα-σβήσιμο, μαγνητισμένο-μη μαγνητισμένο κλπ.), η καταχωρήσιμη πληροφορία είναι του ενός bit
(αλλά ν στοιχεία μπορούν τότε να καταχωρήσουν ν bit, δηλαδή να εκλέξουν μία ανάμεσα σε 2 v
διαφορετικές καταστάσεις). Η αποδοτικότητα μιας μνήμης, με την οποία προσμετράται και η ευφυΐα μιας
σκεπτόμενης μηχανής, καθορίζεται όχι μόνο από τη χωρητικότητά της (σε bit) αλλά και από τον χρόνο της
προσπέλασης. Αν αυτή είναι εξαιρετικά σύντομη, η μηχανή μπορεί, για παράδειγμα, με την παρουσία μιας
νέας πληροφορίας να τη συγκρίνει διαδοχικά με όλες τις εναποθηκευμένες πληροφορίες και να εξαγάγει
διά παραγωγής την εντολή που αντιστοιχεί στη συμπίπτουσα πληροφορία ή να την καταχωρήσει στη
μνήμη ως νέα πληροφορία κλπ. μέσα στον χρόνο μιας πράξης σκέψης. Οι βραχύτατοι χρόνοι που δίνονται
από την ηλεκτρονική τεχνική επιτρέπουν σε μερικές περιπτώσεις ικανοποιητικές αποδόσεις, ακόμα και με
την πιο κοινή τεχνική της διαδοχικής εξερεύνησης όλων των καταχωρημένων στη μνήμη. Είναι όμως
απεριόριστες οι διάφορες λογικές που, κατά μίμηση αυτού που συμβαίνει, για παράδειγμα, στη μνήμη
μας, πραγματοποιούν την προσπέλαση με διαδοχικές διαλογές, πάντοτε τελειότερες και συγκλίνουσες
προς τη ζητούμενη πληροφορία. Συνδυαζόμενες με την απόλυτα υπεράνθρωπη ταχύτητα, με την οποία οι
ηλεκτρονικές τεχνικές μπορούν, για παράδειγμα, να επεξεργαστούν την πληροφορία, οι λίγο-πολύ
ανθρωπόμορφες αυτές λογικές μπορούν να εμπνεύσουν το σχέδιο αυτοματισμών, των oποίων η
συμπεριφορά είναι τελείως απρόβλεπτη, αν και προέρχεται από μια άκαμπτη λογική. Αυτές αποτελούν τις
μηχανές που δημιουργούν σκέψη. Εφαρμογές. Κάθε εφαρμογή της γενικής κ., αν και αποτελεί μόνο μια
ωχρή (αλλά εξαιρετικά διδακτική) απομίμηση ενός ζωντανού όντος, συνιστά μια τεχνολογική επιχείρηση,
που ξεπερνά τις φυσιολογικές δυσκολίες και τις φυσιολογικές αποδόσεις της ανθρώπινης πρωτοβουλίας.
Για τον λόγο αυτό, αν και από την εποχή των πειραμάτων του φον Νόιμαν μέχρι τις πραγματοποιήσεις
διαφόρων άλλων επιστημόνων προέκυψαν νέες εξελίξεις, το σχεδόν απεριόριστο πεδίο της γενικής κ.
είναι κατά μεγάλο μέρος ανοιχτό στην έρευνα. Αρκετά πιο διαδεδομένες –έτσι ώστε να αποτελούν μέρος
της σύγχρονης καθημερινής ζωής– είναι οι εφαρμογές της περιορισμένης κ. Έτσι, γίνεται σήμερα λόγος για
τους θριάμβους της θεωρίας της πληροφορίας και της θεωρίας των αυτοματισμών, από τους πιο
ταπεινούς τομείς των συνήθων επικοινωνιών και των διαφόρων συσκευών μέχρι τους θεαματικούς των

κατευθυνόμενων βλημάτων και των διαστημικών οχημάτων. Ουσιώδες συστατικό ενός κυβερνητικού
κύκλου είναι το όργανο μνήμης? στη φωτογραφία, ένα στοιχείο από 16 bit με πραγματικές διαστάσεις

1x1,5 χιλιοστά. Η επιστήμη της κυβερνητικής μελετά τα συστήματα ελέγχου και επικοινωνιών
συγκρίνοντας τις λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου με εκείνες των ηλεκτρονικών συστημάτων, όπως

στην περίπτωση των ρομπότ (φωτ. ΑΠΕ) Η δημιουργία των μικροτσίπ έχει εξελίξει την λειτουργία των

«σκεπτόμενων μηχανών» (φωτ. ΑΠΕ). Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές απάλλαξαν τον άνθρωπο από το
άγχος και τον χρόνο της τυποποιημένης πνευματικής εργασίας (φωτ. ΑΠΕ).