‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ‬

‫ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮای اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺴﺮی ﻧﯿﺎزﻫﺎی اوﻟﯿـﻪ ﻣﺜـﻞ ﺗﻐﺬﯾـﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ و‪ ...‬اﺣﺘﯿـﺎج دارد‪ .‬ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﻓـﺼﻞ‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﻮﯾﻨﺪهﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎﺑﻮن و ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫـﺎی اﺳـﯿﺪی و‬
‫ﺑﺎزی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻔﺎریﻫﺎ در ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﭘﯿﺶ‪ ،‬از آب و ﻣﻮادی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻـﺎﺑﻮن ﺑـﺮای ﻧﻈﺎﻓـﺖ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺴﻞﻫﺎی ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺷﺴﺖوﺷﻮی ﻇﺮوف ﭼﺮب را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﻮد ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﺻﻮل ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪن ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺑﺎ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺘﻘﺎل آن آب آﻟﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏﺑﺎره ﻣﯿﻠﯿﻮنﻫﺎ اﻧﺴﺎن ﺟﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺑـﺎﻻ رﻓـﺘﻦ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻓﺮدی ﻣﯿﺰان ﻣﺮگوﻣﯿﺮ در ﮐﻞ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺎﻫﺶ داﺷﺘﻪ و اﻣﯿﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﺳﺎلﻫﺎی اﺧﯿﺮ درﺻﺪ اﻓﺮاد ﺑﯿﺶﺗﺮی ﺑﻪ ﺳﻦﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﯽرﺳﻨﺪ و درﺻـﺪ اﻓـﺮاد‬
‫ﮐﻢﺗﺮی در ﺳﻦﻫﺎی ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮ ﻓﻮت ﮐﺮده و ﺟﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺴﻠﻤﺎ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ در رﻓـﺎه و آﺳـﺎﯾﺶ‬ ‫ً‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن و ﺣﺘﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎی ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮی ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﺎﻻﺗﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻦﻫﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻣﯽرﺳـﻨﺪ و در ﻧﻘـﺎﻃﯽ ﮐـﻪ ﻣﺤﺮوﻣﯿـﺖ و ﻓﻘـﺮ وﺟـﻮد دارد‬
‫ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬دارو‪ ،‬درﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ و‪ ...‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻦ ﻣﺮگوﻣﯿﺮ ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل‬

‫ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﮔﻠﻮﮐﺰ و ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ )ﺷﻮﯾﻨﺪهﻫـﺎ( و ﻧﯿـﺮوی ﺑـﯿﻦ ﻣﻮﻟﮑـﻮﻟﯽ آنﻫـﺎ را ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﺴﻞ ﮐﻪ دارای ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی زﯾﺎد ﻗﻨﺪی )ﮔﻠﻮﮐﺰ( اﺳﺖ در آب ﺣﻞ ﺷﺪه و ﺑﺎ آب ﭘﺎک ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ ﭼـﻮن در‬
‫ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻗﻨﺪی ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی ﻋﺎﻣﻞ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﻞ )‪ (OH‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آب ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ در آب و ﻫﮕﺰان ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫اﺗﯿﻠﻦﮔﻠﯿﮑﻮل ) ‪ (CH  CH‬ﭼﻮن ‪ ٢‬ﮔﺮوه ﻋﺎﻣﻠﯽ )‪ (OH‬دارد ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﻗﻄﺒـﯽ در ﺣـﻼلﻫـﺎی‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫|‬ ‫|‬
‫‪OH‬‬ ‫‪OH‬‬
‫ﻗﻄﺒﯽ ﻧﻈﯿﺮ آب ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﮏ ﺧﻮراﮐﯽ )‪ (NaCl‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ در آب ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺰﯾﻦ )اوﮐﺘﺎن‪ ( C8H18 ،‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ اﺳﺖ در آب ﺣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد وﻟﯽ در ﻫﮕـﺰان ﮐـﻪ ﻧـﺎﻗﻄﺒﯽ اﺳـﺖ ﺑـﻪﺧـﻮﺑﯽ ﺣـﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫اوره ) ‪ (CO(NH2 )2‬و ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﮔﺴﺘﺮدهی ﺧﻄﯽ ) ‪ (H2N  C  NH2‬ﺑﻪدﻟﯿﻞ داﺷﺘﻦ ﮔﺮوهﻫﺎی آﻣﯿﻨﯽ و ﮐﺮﺑﻮﻧﯿﻞ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻗﻄﺒﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ در آب ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ادرار ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی وﺟﻮد دارد )ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ(‪.‬‬
‫روﻏﻦ زﯾﺘﻮن ) ‪ (C57H104O2‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی ﮐﺮﺑﻦ دارد و ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد اﮐﺴﯿﮋن ﮐﻤﯽ دارد ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ ﺑـﺮ ﻗﻄﺒـﯽ‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮده و ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در آب ﺣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد و در ﻫﮕﺰان ﮐﻪ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ اﺳﺖ ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫وازﻟﯿﻦ ) ‪ (C25H52‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ اﺳﺖ )ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ( در ﻫﮕﺰان ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﺑ  ر کﯽ  اد ﻗﺒﯽ و ﯾ  در ل !ای ﻗﺒﯽ اﻧ ﻨ د آب و  اد ﻧاﻗﺒﯽ در ل !ـای ﻧـاﻗﺒﯽ اﻧﻨ ـ د !ﮕـﺰان ﺑـ ﺧـ ' ـ&‬
‫) ﺷ ﻧد ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪۱‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫اﺳﻴﺪﻫﺎي ﭼﺮب‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ از ﻧﺎﻣﺸﺎن ﭘﯿﺪاﺳﺖ دارای ﮔﺮوه ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﯿﺪی ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻞ )‪ (COOH‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎی ﮐﺮﺑﻦ در آنﻫـﺎ ﺗـﺎ‬
‫‪ ٤٠‬ﮐﺮﺑﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬زﻧﺠﯿﺮهی ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﺑﻠﻨﺪ دارﻧﺪ( و دارای دو ﺑﺨﺶ ﻗﻄﺒـﯽ )‪ (COOH‬و ﺑﺨـﺶ ﻧـﺎﻗﻄﺒﯽ زﻧﺠﯿـﺮهی‬
‫ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ CH3  (CH2 )16  COOH‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮ‬
‫‪CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2COOH‬‬

‫اﺳﺘﺮﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪزﻧﺠﻴﺮ‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ دارای ﮔﺮوه ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﺘﺮی ) ‪ (C  O‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺮط ﺑﻠﻨـﺪزﻧﺠﯿﺮ ﺑـﻮدن دارای ﺟـﺮم ﻣـﻮﻟﯽ زﯾـﺎدی‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:.‬‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺮی ) ‪ (C  O‬ﺑﺨﺶ ﻗﻄﺒﯽ و زﻧﺠﯿـﺮهی ﻫﯿـﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﺑﺨـﺶ ﻧـﺎﻗﻄﺒﯽ‬
‫ﻣﻮﻟﮑﻮل را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫‪CH2  O  C  (CH2 )16  CH3‬‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫‪CH  O  C  (CH2 )16  CH3‬‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫‪CH2  O  C  (CH2 )16  CH3‬‬
‫ﭼﺮﺑﻲ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از اﺳﯿﺪﻫﺎی ﭼﺮب و اﺳﺘﺮﻫﺎی ﺑﻠﻨﺪزﻧﺠﯿﺮ )ﺑﺎ ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ زﯾﺎد(‪ ،‬ﭼﺮﺑﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺎﺑﻮن‬
‫ﺑﻪ ﻧﻤﮏﻫﺎی ﻓﻠﺰی اﺳﯿﺪﻫﺎی ﭼﺮب‪ ،‬ﺻﺎﺑﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﮔﺮم ﮐـﺮدن اﺳـﺘﺮﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌـﯽ )ﻫـﺮ ﻧـﻮع ﭼﺮﺑـﯽ ﯾـﺎ روﻏـﻦ( ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺪﯾﻢﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺻﺎﺑﻮن ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪ RCOONa‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ‪ R‬ﻫﯿـﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﺑـﺎ‬
‫‪ ١٤‬ﺗﺎ ‪ ١٨‬اﺗﻢ ﮐﺮﺑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬اگر ‪0‬اﺑ ن ﻧ‪/‬ک ‪,‬دﯾ‪ (Na  ) +‬ا‪3,‬د ﭼرب ﺑاﺷد ‪0‬اﺑ ن ﺟاد و اگر ﻧ‪/‬ک ﭘ ﺘ ا‪ (K  ) +3,‬ﯾا آ ﻧ‪3‬ـ م ) ‪ (NH4‬ا‪,‬ـ‪3‬د ﭼـرب‬
‫ﺑاﺷد ‪0‬اﺑ ن اﯾع ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺻﺎﺑﻮن و ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ‬

‫ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺎﺑﻮن دارای ﺳﺎﺧﺘﺎری آﻧﯿﻮﻧﯽ ﺑﺎ دو ﻗﺴﻤﺖ )دو ﺳﺮ( ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺳﺮ ﻧﺎﻗﻄﺒﻲ‪ :‬ﯾﮏ زﻧﺠﯿﺮ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ آبﮔﺮﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮک و ﭼﺮﺑﯽ را در ﺧﻮد ﺣﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪۲‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ب( ﺳﺮ ﻗﻄﺒﻲ و آبدوﺳـﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ در ﺣﻼلﻫﺎی ﻗﻄﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺪا ﺷﺪن ذرات ﭼـﺮک‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫و ﭼﺮﺑﯽ از ﭘﻮﺳﺖ و ﻟﺒﺎس ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪(C  O ) .‬‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫‪CH3  (CH2 )16  C  O‬‬ ‫‪Na ‬‬
‫ﺟﺰء آﻧﯿﻮﻧﯽ‬ ‫ﺟﺰء ﮐﺎﺗﯿﻮﻧﯽ‬

‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫‪C ‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪Na ‬‬

‫)ﺑﺨﺶ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ(‬ ‫)ﺑﺨﺶ ﻗﻄﺒﯽ(‬

‫)زﻧﺠﯿﺮهی ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ(‬ ‫)ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻼت(‬
‫)آبﮔﺮﯾﺰ()ﭼﺮﺑﯽدوﺳﺖ(‬ ‫)آبدوﺳﺖ(‬
‫ﺷک& ‪0‬اﺑ ن ﭘ ﺘ ا‪ +3,‬ا‪3,‬د ﭼرب‬
‫ﺟﺰء آﻧﯿﻮﻧﯽ‬ ‫ﺟﺰء ﮐﺎﺗﯿﻮﻧﯽ‬

‫)ﺑﺨﺶ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ(‬ ‫)ﺑﺨﺶ ﻗﻄﺒﯽ(‬

‫)زﻧﺠﯿﺮهی ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ(‬ ‫)ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻼت(‬
‫)آبﮔﺮﯾﺰ()ﭼﺮﺑﯽدوﺳﺖ(‬ ‫)آبدوﺳﺖ(‬
‫ﻧکﺘــ ‪/! : ۳‬ــان ــ ر کــ گﻔﺘــ ﺷــد آﻧ‪3‬ــ ن ‪0‬ــاﺑ ن از دو ﺨﺑــﺶ ﻗﺒــﯽ و ﻧــاﻗﺒﯽ ﺗــﺸک‪ &3‬ﺷــدﻩ ا‪,‬ــﺖ کــ ﺨﺑــﺶ ﻗﺒــﯽ ) ﯾــ ن‬
‫کرﺑ ک‪3E‬ت ‪ (  COO‬ﺑ د‪ &3I‬ا‪H‬ل در آب‪ ،‬آب دو‪,‬ﺖ و ﺨﺑﺶ ﻧاﻗﺒﯽ )زﻧﺠ‪3‬رﻩ !‪3‬ـدروکرﺑﻨﯽ ( کـ در ﭼـر' ﺑـ ﺧـ ' ـ& ) ﺷـ د ‪.‬‬
‫آب گرﯾﺰ ﯾا ﭼر' دو‪,‬ﺖ ﻧا‪3‬دﻩ ) ﺷ د ‪ .‬ﭘس ‪0‬اﺑ ن اﻧ ﻨ د ﯾک ‪ 3‬ا‪,‬ﺖ ک از ﯾک ‪,‬ر در ﭼر' و از ‪,‬ر دﯾﮕر در آب ـ& ) ﺷـ د و‬
‫ﺑ !‪3/‬ﻦ د‪ &3I‬ﺧا‪30‬ﺖ ﭘاک کﻨ ﻨ دگﯽ دارد ‪.‬‬

‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫‪CH2  O  C  (CH2 )16  CH3‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﺎﺑﻮن‬
‫‪O‬‬
‫‪O‬‬
‫‪‬‬ ‫||‬
‫‪CH  O  C  (CH2 )16  CH3  3NaOH  3CH3  (CH2 )16  C O Na   CH2  CH  CH2‬‬
‫‪O‬‬ ‫)‪ (s‬ﺻﺎﺑﻮن ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫|‬
‫‪‬‬ ‫‪OH OH OH‬‬
‫‪CH2  O  C  (CH2 )16  CH3‬‬
‫ﮔﻠﯿﺴﺮﯾﻦ‬
‫ُ‬
‫)‪۱‬و‪۲‬و‪ ۳‬ﭘﺮوﭘﺎن ﺗﺮی ال(‬
‫ﻧکﺘ ‪, : ۱‬ر ﻗﺒﯽ در !‪0 /‬اﺑ ن !ا گروﻩ کرﺑ ک‪3E‬ت ) ‪ ) ( COO‬ﺑاﺷد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬ﺟﺰء کاﺗ‪3!  3‬ﭻ ﺗﺄﺛ‪3‬ری ﺑر ﭘاک کﻨ ﻨ دگﯽ ‪0‬اﺑ ن ﻧدارد و ﻓﻘط اگر ‪ Na‬ﺑاﺷد ‪0‬اﺑ ن ﺟاد و اگر ‪ K ‬ﯾا ‪ NH4‬ﺑاﺷد‬
‫‪0‬اﺑ ن اﯾع ﺧ ا!د ﺑ د ‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪۳‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ۴‬اﺷکال ‪0‬اﺑ ن !ا ﯾا ﭘاک کﻨ ﻨ دﻩ !ای ‪0‬اﺑ  اﯾﻦ ا‪,‬ﺖ ک در آب !ای ‪,‬ﺨﺖ ) آب !ـاﯾﯽ کـ ـاوی ﯾـ ن !ـای ‪ Ca2 ‬و ‪Mg2 ‬‬
‫) ﺑاﺷﻨد ‪ (.‬ﺑ ﺧ ' کﻒ ﻧ‪ Z‬کﻨ ﻨ د و ﺑ ‪ 0‬رت ‪0‬اﺑ ن ﻧا\ ل ر‪ ,‬ب ) کﻨ ﻨ د ﭘس ﺧا‪30‬ﺖ ﭘاک کﻨ ﻨ دگﯽ ﺧ ' ﻧدارد ‪.‬‬
‫) ‪1 ) 2RCOONa( aq )  MgCl2( aq )  (RCOO)2 Mg (s )  2NaCl( aq‬‬
‫) ‪2 ) 2RCOONa( aq )  CaCl2( aq )  (RCOO)2 Ca(s )  2NaCl( aq‬‬
‫ﺻﺎﺑﻮن ﻣﺤﻠﻮل در آب‬ ‫ﺻﺎﺑﻮن ﻧﺎﻣﺤﻠﻮل در آب )رﺳﻮب(‬

‫ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻏﻴﺮﺻﺎﺑﻮﻧﻲ‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺻﺎﺑﻮن ﺑﺎ ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎی ‪ Mg2‬و ‪ Ca2‬ﺟﺎذﺑﻪی ﻗﻮی ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده و در آب ﺳﺨﺖ رﺳﻮب ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬اﺷـﮑﺎل‬

‫اﺳﺎﺳﯽ ﺻﺎﺑﻮن در ﮔﺮوه ﻗﻄﺒﯽ ‪ COO‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ رﺳﻮب ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮای رﻓﻊ اﯾﻦ اﺷﮑﺎل ﮔﺮوه ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻼت را ﺑﺎ‬
‫‪‬‬
‫‪ (SO3‬ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎﯾﯽ ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎی ﻏﯿﺮﺻﺎﺑﻮﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوه ﺳﻮﻟﻔﺎﻧﺎت )‬
‫ﺳﺪﯾﻢ دو دﺳﯿﻞ ﺑﻨﺰن ﺳﻮﻟﻔﺎﻧﺎت ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎی ﻏﯿﺮﺻﺎﺑﻮﻧﯽ اﺳﺖ دارای ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮﻟﮑﻮی زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪RC6 H4SO3‬‬ ‫‪Na ‬‬
‫ﯾﺎ‬
‫ﺑﺨﺶ آﻧﯿﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﺨﺶ ﮐﺎﺗﯿﻮﻧﯽ‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪SO3‬‬ ‫‪Na ‬‬
‫‪‬‬
‫ﻗﻄﺒﯽ آبدوﺳﺖ‬
‫ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ‬ ‫ﯾﻮن ﺳﻮﻟﻔﺎﻧﺎت‬
‫آبﮔﺮﯾﺰ )ﭼﺮﺑﯽدوﺳﺖ(‬
‫زﻧﺠﯿﺮه ی ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦ )آﻟﮑﯿﻞ(‬
‫ﻣﺰﻳﺖ ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻏﻴﺮﺻﺎﺑﻮﻧﻲ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Ca2‬و ‪ Mg2‬در آب ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در آب ﺳـﺨﺖ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪﺧـﻮﺑﯽ ﮐـﻒ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (١ ‬ﺳﺮ ﻗﻄﺒﯽ‪ :‬ﮔﺮوه ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻼت ) ‪(COO‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺻﺎﺑﻮﻧﯽ ‪ (٢ ‬ﺳﺮ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ‪ :‬زﻧﺠﯿﺮهﻫﺎی ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ‬
‫‪‬‬
‫‪ (٣ ‬اﺷﮑﺎل‪ :‬اﯾﺠﺎد ﺻﺎﺑﻮنﻫﺎی ﻧﺎﻣﺤﻠﻮل در آبﻫﺎی ﺳﺨﺖ‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (١ ‬ﺳﺮ ﻗﻄﺒﯽ‪ :‬ﮔﺮوه ﺳﻮﻟﻔﺎﻧﺎت ) ‪(SO3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬ﻏﯿﺮﺻﺎﺑﻮﻧﯽ ‪ (٢ ‬ﺳﺮ ﻏﯿﺮﻗﻄﺒﯽ‪ :‬زﻧﺠﯿﺮهﻫﺎی ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻨﺰﻧﯽ‬
‫‪‬‬
‫‪ (٣ ‬ﻣﺰﯾﺖ‪ :‬در آبﻫﺎی ﺳﺨﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﮐﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪۴‬‬

‫‪۴‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﺻﺎﺑﻮن ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﻨﺘﯽ اﯾـﺮان ﺑـﺎ ﺳـﺎﺑﻘﻪ ‪ ١٥٠‬ﺳـﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺻـﺎﺑﻮن ﻣﺮاﻏـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از ﺟﻮﺷـﺎﻧﺪن ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺳـﺎﻋﺘﻪ ﭘﯿـﻪ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و‬
‫ﺳﻮد ﺳﻮزآور )‪ (NaOH‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺎزی ﮐﻪ دارد ﺑﺮای ﻣﻮﻫﺎی ﭼﺮب ﺑـﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ در‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﻈﯿﺮ آﺷﺘﯿﺎن و رودﺑﺎر ﺻﺎﺑﻮنﻫﺎی ﺳﻨﺘﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ ﺻﺎﺑﻮن ﺧﺎﺻﯿﺖ وﯾﮋهای ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﮔﻮﮔﺮد ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﯿﻦ رﻓـﺘﻦ ﺟـﻮش و‬
‫ﻗﺎرچﻫﺎی ﭘﻮﺳﺘﯽ و اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﮐﻠﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﯽ و ﻣﯿﮑﺮوبﮐﺸﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻓﺴﻔﺎتﻫﺎ ﻗﺪرت ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﻧﻤﮏﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﻮنﻫﺎی ﮐﻠﺴﯿﻢ و ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﻣﻮﺟﻮد در آب ﺳﺨﺖ واﮐﻨﺶ داده و از ﺗﺸﮑﯿﻞ رﺳﻮب و اﯾﺠـﺎد‬
‫ﻟﮑﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺷﻮﯾﻨﺪهای ﻣﻮاد اﺿﺎﻓﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻮارض ﺟﺎﻧﺒﯽ و ﻣﺨـﺮب آن ﺑـﺮ روی ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ ﺑﯿﺶﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻮارض ﭘﻮﺳﺘﯽ – ﺗﻨﻔﺴﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﯿﺰان ﻋﺎﻗﻼﻧـﻪ و از ﺷـﻮﯾﻨﺪهﻫـﺎی ﻃﺒﯿﻌـﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و از ﺷﻮﯾﻨﺪهﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاد اﻓﺰودﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻢﺗﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫از ﻧﻮﻋﯽ ﺻﺎﺑﻮن ﺳﻨﺘﯽ در ﺗﻨﻮر ﻧﺎن ﺳﻨﮕﮏ ﺑﺮای ﭼﺮب ﮐﺮدن ﺳﻄﺢ ﺳﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎده از ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺳﻨﮓرﯾﺰهﻫﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻤﯿﺮ ﻧﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺻﺎﺑﻮنﻫﺎ‬
‫ﻗﺪرت ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﺻﺎﺑﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺻﺎﺑﻮن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﯿﺶﺗﺮی از آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ و ﭼﺮﺑﯽﻫﺎ را‬
‫ﺑﺰداﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮی دارد‪ .‬در واﻗﻊ ﺻﺎﺑﻮن ﻫﻤﻪ ﻟﮑﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ .‬زﯾﺮا ﻧﻮع ﭘﺎرﭼﻪ‪ ،‬دﻣﺎ‪ ،‬ﻧـﻮع‬
‫آب‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺻﺎﺑﻮن و ﻧﻮع ﺻﺎﺑﻮن از ﻧﻈﺮ آﻧﺰﯾﻢدار ﯾﺎ ﺑﺪون آﻧﺰﯾﻢ ﺑﻮدن ﻧﯿﺰ ﺑﺮ روی ﻗﺪرت ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ آن ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد‪ .‬آﯾﺎ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﯿـﺪ‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫در ﻣﻮرد ﻧﻮع ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﯿﺰان ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﺨﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭘﺎرﭼﻪ ﭘﻠﯽاﺳﺘﺮ اﺳﺖ و در ﻣﻮرد دﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﻴﻳﻢ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻪ دﻣﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺪرت ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺻﺎﺑﻮن در آبﻫﺎی ﺳﺨﺖ ﺧﻮب ﮐﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﺳـﺨﺘﯽ آب‬
‫ً‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ ﺻﺎﺑﻮن آﻧﺰﯾﻢدار ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺎﺑﻮن ﺑﺪون آﻧﺰﯾﻢ دارد‪.‬‬ ‫ﮐﻢﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﯽرود و‬

‫‪ ‬ﻫﻤﮕﻦ ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮل‬
‫‪ (١ ‬ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ‬ ‫‪‬‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﺨﻠﻮط‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (٢ ‬ﺳﻮﺳﭙﺎﻧﺴﯿﻮن‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ذرات ﺣﻞﺷﻮﻧﺪه در ﺣﻼل ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ذرات ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐـﻪ دﯾـﺪه ﻧـﺸﻮﻧﺪ و ﯾـﺎ در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺎﺑﯿﺪه ﺷﺪن ﻧﻮر ﻣﺴﯿﺮ آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﮑﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﻫﻤﮕﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آب درﯾـﺎ‪ ،‬ﻫـﻮا‪ ،‬ﻣﺨﻠـﻮط‬
‫ﮐﺎت ﮐﺒﻮد در آب ﮐﻪ آﺑﯽرﻧﮓ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻠﻮﺋﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﺎﻫﻤﮕﻨﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ذرات ﺣﻞﺷﻮﻧﺪه آن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﻫﻨﮕـﺎم ﻋﺒـﻮر ﻧـﻮر از‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺨﻠﻮطﻫﺎ ﻣﺴﯿﺮ ﻧﻮر ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎ ﮐﻪ ﺷﻔﺎف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮی ﮐﺪر ﯾﺎ ﻣﺎت دارد)ﮐﻠﻮﺋﯿـﺪ‬
‫از واژه ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ‪ Kolla‬ﺑﻪﻣﻌﻨﺎی ﭼﺴﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪۵‬‬

‫‪۵‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ۱‬ﻘدار ﺨﭘﺶ ﻧ ر ﺑ اﻧدازﻩ ی ذرﻩ !ـا ﺑـ‪E‬ﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬اﯾـﻦ دو ﺑـا ﯾـک دﯾﮕـر راﺑـ ی ـ‪E‬ﺘﻘ‪ +3‬دارﻧـد ‪ .‬ﺨﭘـﺶ ﻧـ ر ﺗ ‪,‬ـط ذرﻩ !ـای‬
‫ﺑﺰرگ ﺗر ﺷدﯾدﺗر ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬

‫ﻋﺒﻮر ذرات از‬ ‫اﻧﺪازهی ذرات‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻓﺎزﻫﺎ‬ ‫ﺗﻪﻧﺸﯿﻨﯽ‬ ‫ﻋﺒﻮر ﻧﻮر‬ ‫ﻣﺴﯿﺮ ﻧﻮر‬ ‫ﻧﻮع ﻣﺨﻠﻮط‬
‫ﮐﺎﻏﺬ ﺻﺎﻓﯽ‬ ‫ﺣﻞﺷﺪه‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ‬
‫‪١‬‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫دارد‬ ‫ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ از ‪109‬‬ ‫دارد‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﺰرگ و درﺷﺖ‬

‫‪2‬‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫دارد‬ ‫ﺑﯿﻦ ‪- 107‬‬ ‫دارد‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ‬

‫‪ 109‬ﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺴﯿﺎر‬
‫دارد‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮ از‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‬ ‫ﺳﻮﺳﭙﺎﻧﺴﯿﻮن‬
‫‪2‬‬
‫‪ 107‬ﻣﺘﺮ‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺮوف از ﻛﻠﻮﺋﻴﺪ‬

‫ﺷﯿﺮ‪ ،‬ژﻟﻪ‪ ،‬ﺳﺲ ﻣﺎﯾﻮﻧﺰ‪ ،‬رﻧﮓﻫﺎی ﭘﻮﺷﺸﯽ‪ ،‬ﭼﺴﺐ‪ ،‬ﮐﻒ ﺻﺎﺑﻮن )ﻣﺨﻠﻮط آب و ﺻﺎﺑﻮن(‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬وﯾژگﯽ !ای ﻇا!ری ک ﺋ‪3‬د ‪,‬ﺒﺐ ﺷدﻩ ا‪,‬ﺖ ک ﺑﺘ ان ک ﺋ‪3‬د را ﭘﯽ ‪3‬ان \ ل و ‪, ,‬ﭙاﻧ‪ 3E‬ن در ﻧﻈر گرﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۳‬ذرﻩ !ای ‪,‬ازﻧدﻩ ی ﯾک ک ﺋ‪3‬د ﭘس از د‪ g‬ﺗ ﻧﺸ‪3‬ﻦ ﻧ‪ Z‬ﺷ ﻧد‪ ،‬ﺘﯽ از کاﻏﺬ ‪0‬اﻓﯽ ‪h‬ﺒ ر کردﻩ و ﻧ‪ Z‬ﺗ ان آن !ا را ﺟدا کرد ‪.‬‬

‫ﺳﻮﺳﭙﺎﻧﺴﻴﻮن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻌﻠﻖ ﺟﺎﻣﺪ در ﻣﺎﯾﻊ ﺳﻮﺳﭙﺎﻧﺴﯿﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﺑﺖ ﻣﻌﺪه‪ ،‬آب ﮔﻞآﻟﻮد و ﺧﺎک ﺷﯿﺮ‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮط ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺗﻪﻧﺸﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺼﺮف ﺷﺮﺑﺖ ﻣﻌﺪه را ﺧـﻮب‬
‫ﺗﮑﺎن دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺧﻮرﻧﺪه‬
‫ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎی ﺻﺎﺑﻮﻧﯽ و ﻏﯿﺮﺻﺎﺑﻮﻧﯽ ﺑﺮاﺳﺎس واﮐﻨﺶ ﻣﯿﺎن ذرات ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ واﮐﻨﺶ ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻧﻤـﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ داده و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺤﻠﻮل در آب ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ داﺷﺘﻪ و ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺧﻮرﻧﺪﮔﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻋﻠـﺖ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑـﺎ ﭘﻮﺳـﺖ و اﻋـﻀﺎء و‬

‫‪۶‬‬

‫‪۶‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﺟﻮارح ﺗﻤﺎس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮﻫﺮ ﻧﻤﮏ )ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ( و ﺳﺮﮐﻪ )اﺗﺎﻧﻮﺋﯿﮏاﺳﯿﺪ( ﮐﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ از ﻧﺎﻣﺸﺎن ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪی دارﻧﺪ و ﮐﺎﻏﺬ ‪ pH‬را ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ درﻣﯽآورﻧﺪ و ﺳﻮدﺳﻮزآور )ﺳﺪﯾﻢ ﻫﯿﺪروﮐـﺴﯿﺪ( و ﺳـﻔﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﮐـﻪ ﺧﺎﺻـﯿﺖ‬
‫ﺑﺎزی دارﻧﺪ و ﮐﺎﻏﺬ ‪ pH‬را ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﯽ درﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺮم )رﺳﻮب( ﺗﺸﮑﯿﻞﺷﺪه در ﮐﺘﺮی‪ ،‬ﺳﻤﺎور‪ ،‬ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬آبراهﻫﺎ و دﯾﮓﻫﺎی ﺑﺨﺎر را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽﭼﺴﺒﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ دﻫﻨﺪ و در آب ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺎز ﮐﺮدن ﻟﻮﻟـﻪﻫـﺎ و ﻣﺠـﺎری ﻣـﺴﺪودﺷﺪه در ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫وﺳﺎﯾﻞ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ از ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻮدر آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم و ﺳﺪﯾﻢﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮط ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺎزی دارد‪ ،‬در‬
‫واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﭼﺮﺑﯽﻫﺎ و روﻏﻦﻫﺎ ﻣﻮادی ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎﺑﻮن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻟﯿﺰی‪ ،‬ﻣﻮاد ﺣﺎﺻﻞ را در آب ﺣﻞ ﮐـﺮده و ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬
‫ﭘﺎک ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎده ﺑﻮده و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﻗﺪرت ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ دﻣـﺎ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﻧﺮم و ذوب ﺷﻨﺎور ﺷﺪن ﭼﺮﺑﯽﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن ﻧﯿﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﻓﺸﺎر در ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ و ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎز ﮐﺮدن ﻣﺠـﺎری را ﺗـﺴﻬﯿﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺒﻮر از ﻻﺑﻪﻻی ﻣﻮاد‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺳﺴﺖﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻴﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ‬
‫روزاﻧﻪ در ﺟﺎیﺟﺎی زﻧﺪﮔﯽ از ﻣﻮادی اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز در آنﻫﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺣﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﻮاد در ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﺪن ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﺑﺴﺰاﯾﯽ دارﻧﺪ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ -١‬اﺳﯿﺪﻫﺎ ﺗﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎزﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻠﺦﻣﺰه ﺑﻮدن‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻟﯿﺰی ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺳﯿﺪﻫﺎ ﺑﺎ اﻏﻠﺐ ﻓﻠﺰﻫﺎ واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ ﻫﺮ دو ﺧﻮرﻧﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ آﺳﯿﺐ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺳﯿﺪﻫﺎ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻮزش آن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺮﮔﺸﺖ اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺪه ﺑﻪ ﻣﺮی‪ ،‬ﺳﻮزش ﻣﻌﺪه را‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﻣﻌﺪه ﺑﺎ ورود ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺠﺰﯾـﻪ ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ و ﻫـﻀﻢ آن‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ذرهﺑﯿﻨﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻏﺬا را ﻧﯿﺰ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻣﻮاد اﺳﯿﺪی و ﺑﺎزی در زﻧﺪﮔﯽ‪:‬‬
‫‪ -١‬در ﮐﺸﺎورزی ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯿﺰان اﺳﯿﺪی ﺑﻮدن ﺧﺎک ﺑﻪ آن آﻫﮏ )‪ (CaO‬ﻣﯽاﻓﺰاﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﻏﻠﺐ داروﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪی ﯾﺎ ﺑﺎزی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺮ ﻣﻨﯿﺰی ﮐﻪ ﯾﮏ داروی ﻣﻌﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮای ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﮐﺮدن اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺪه ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺷﻮﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺎزی )ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ( دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯿﺰان اﺳﯿﺪی ﺑﻮدن ﺷﻮﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺿﺮوری اﺳﺖ‪،‬‬
‫‪ -٤‬زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎری از آﺑﺰﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪) pH‬ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪی و ﺑﺎزی( آب واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﮐﺜﺮ ﻣﯿﻮهﻫﺎ دارای اﺳﯿﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ pH‬آن ﮐﻢﺗـﺮ از ‪ ٧‬اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﺳـﮑﻮرﺑﯿﮏاﺳـﯿﺪ )وﯾﺘـﺎﻣﯿﻦ ‪ ( C‬در ﭘﺮﺗﻘـﺎل و ﻣﺮﮐﺒـﺎت‪،‬‬
‫ﺑﻨﺰوﺋﯿﮏاﺳﯿﺪ در ﺗﻤﺸﮏ و اﮔﺰاﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ در اﺳﻔﻨﺎج‪.‬‬
‫ً‬
‫اﮐﺜﺮا ‪ pH‬آب را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬ورود ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ pH‬ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺷﯿﻤﯽدانﻫﺎ ﻣﺪتﻫﺎ ﻗﺒﻞ از آنﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و واﮐﻨﺶﻫﺎی آنﻫﺎ آﺷﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻮﺟﯿﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﯿﺎز داﺷﺖ‪ .‬اوﻟﯿﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪی ﮐﻪ اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ را ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﭘﺎﯾـﻪ ﻋﻠﻤـﯽ ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﮐـﺮد‬
‫ﺳﻮاﻧﺖ آرﯾﻨﻮس ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﯿﻤﯽدان ﺳﻮﺋﺪی‪ ،‬ﺑﺮ روی رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺤﻠﻮل در آب ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﮐﺎر ﮐﺮد و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ رﺳﺎﻧﺎی ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯿﺰان رﺳﺎﻧﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﯾﮑـﺴﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪۷‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫در ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ آرﻧﯿﻮس‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎدهای ﺑﺎ اﻧﺤﻼل در آب ﯾﻮن ﻫﯿﺪروژن ) ‪ H(aq‬آزاد ﯾﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺳﯿﺪ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ‪ .‬از ﻧﮕﺎه او ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن ﮐﻠﺮﯾﺪ ) ‪ HCl(g‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎدهای اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻞ ﺷـﺪن در‬

‫آب‪ ،‬ﯾﻮنﻫﺎی ﻫﯿﺪروژن ) ‪ H(aq‬و )‪ Cl(aq‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﻮنﻫﺎ را دارد‪ ،‬ﻫﯿـﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳـﯿﺪ ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺎز‪ ،‬ﻣﺎدهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻞ ﺷﺪن در آب ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ )‪ OH(aq‬ﭘﺪﯾﺪ آورد و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن‬

‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ )‪ OH(aq‬را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬از دﯾﺪ آرﻧﯿﻮس ‪ NaOH‬ﯾﮏ ﺑﺎز اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﻞ ﺷﺪن اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﯾـﻮﻧﯽ‬

‫در آب‪ ،‬ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪهی آن از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه و ﯾﻮنﻫﺎی ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ )‪ OH(aq‬را در آب آزاد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از واﮐﻨﺶﻫﺎی اﺳﯿﺪی و ﺑﺎزی ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪HCl ‬‬ ‫اﻧﺤﻼل در آب‬
‫‪‬‬ ‫) ‪(g‬‬ ‫)‪ H(aq)  Cl(aq‬‬
‫‪ ‬اﺳﯿﺪ‬
‫اﻧﺤﻼل در آب‬
‫‪HF(g ) ‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪ H(aq)  F(aq‬‬
‫‪NaOH ‬‬ ‫اﻧﺤﻼل در آب‬
‫‪‬‬ ‫) ‪(s‬‬ ‫)‪Na (aq)  OH(aq‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎز‬
‫اﻧﺤﻼل در آب‬
‫) ‪NH3(g )  NH4OH(aq)  NH4(aq)  OH(aq‬‬
‫‪‬‬

‫ﺗﺬکر ‪ :‬ﯾ ن ) ‪ H(aq‬در آب ﺑد‪ &3I‬ک ﭼکﯽ ﺑ‪3‬ﺶ از د و ﺗراک‪ +‬ﺑار ﺜﺒﺖ ﺑ‪3E‬ار زﯾاد ﺑر روی آن ﺑ ‪ 0‬رت ) ‪ ) H3 O(aq‬ﯾ ن !‪3‬دروﻧ‪ 3‬م (‬

‫وﺟ د دارد ‪ .‬ک !ر دو ﯾک ‪n‬ﻨﯽ دارﻧد ﯾ‪n‬ﻨﯽ ‪ H(aq )  H3 O(aq ) :‬ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪! : ۱‬ر ﭼ ‪3‬ﺰان ﻏﻈﺖ ] ) ‪ [H(aq‬در \ ل ﺑ‪3‬ﺶ ﺗر ﺑاﺷد‪ ،‬ا‪3,‬دی ﺗر و !ر ﭼ ﻏﻈﺖ ] ) ‪ [OH(aq‬در \ ‪I‬ﯽ ﺑـ‪3‬ﺶ ﺗـر ﺑاﺷـد آن‬
‫\ ل ﺧا‪30‬ﺖ ﺑازی ﺑ‪3‬ﺶ ﺗری دارد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬اگر در \ ‪I‬ﯽ ﻏﻈﺖ ] ) ‪ [H(aq ) ]  [OH(aq‬ﺑاﺷد‪ ،‬آن \ ل ﺧﻨﺜﯽ ا‪,‬ﺖ ‪ .‬ﺒﻖ ﻧﻈرﯾ آرﻧ‪3‬ـ س ﺑرﺧـﯽ از اکـ‪3E‬د ‪h‬ﻨا‪0‬ـر‬
‫در آب ﺧا‪30‬ﺖ ا‪3,‬دی و ﺑرﺧﯽ دﯾﮕر ﺧا‪30‬ﺖ ﺑازی اﯾﺠاد ) کﻨ ﻨ د ‪.‬‬
‫ﺑاز ) !‪3‬دروک‪3E‬د ﻓﺰ ( ‪ ‬آب ‪ ‬اک‪3E‬د ﻓﺰ ) اک‪3E‬د ﺑازی (‬
‫) ‪Na2 O  H2 O  2NaOH  2Na(aq )  2OH(aq‬‬
‫) ‪Li2O  H2O  2LiOH  2Li(aq )  2OH(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪BaO  H2O  Ba(OH)2  Ba2( aq‬‬ ‫) ‪)  2OH( aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪CaO  H2 O  Ca(OH)2  Ca2( aq‬‬ ‫) ‪)  2OH( aq‬‬
‫ﺗرک‪3‬ﺒات ﺑا‪ r‬رﻧگ کاﻏﺬ ‪ pH‬را آ' ) کﻨ ﻨ د ‪.‬‬
‫ا‪3,‬د اک‪3E‬ژن دار ‪ ‬آب ‪ ) ‬اک‪3E‬د ﻧاﻓﺰی ( اک‪3E‬د ا‪3,‬دی‬
‫) ‪SO3  H2 O  H2SO4  2H(aq )  SO42 (aq‬‬
‫) ‪N2 O5  H2O  2HNO3  2H(aq )  2NO3( aq‬‬
‫) ‪CO2  H2 O  H2 CO3  2H(aq )  CO32 (aq‬‬
‫) ‪P4 O10  6H2O  4H3 PO4  12H(aq )  4PO43 (aq‬‬
‫ﺗرک‪3‬ﺒات ﺑا‪ r‬رﻧگ کاﻏﺬ ‪ pH‬را ﻗرﺰ ﺧ ا!ﻨد کرد ‪.‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪۸‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫رﺳﺎﻧﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎ و ﻗﺪرت اﺳﻴﺪي‬

‫ﻋﺎﻣﻞ رﺳﺎﻧﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎ وﺟﻮد ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آزاداﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﻮنﻫﺎی‬
‫ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻄﺐﻫﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮد ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده و ﺑﺎﻋﺚ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬اﻟﻒ( اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮی ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه از اﻧﺤﻼل ﺑﺮﺧﯽ از ﻣـﻮاد در آب‪ ،‬ﯾـﻮنﻫـﺎی‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬زﯾﺎدی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮﺑﯽ دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪%100‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪HCl ‬‬ ‫) ‪ H(aq )  Cl(aq‬‬ ‫اﺳﯿﺪﻫﺎی ﻗﻮی ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪%100‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪NaOH ‬‬ ‫) ‪ Na (aq )  OH(aq‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺎزﻫﺎی ﻗﻮی ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪%100‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪NaCl ‬‬ ‫) ‪ Na (aq )  Cl(aq‬‬ ‫‪ ‬ﻧﻤﮏﻫﺎ ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ب( اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه از اﻧﺤﻼل ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻮاد در آب‪ ،‬ﯾـﻮنﻫـﺎی‬ ‫‪ -١ ‬ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬زﯾﺎدی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫‪ ‬ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﺳﺎﻧﺎی‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎ‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬دﯾﮕﺮ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﮐﻤﯽ دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ رﺳﺎﻧﺎﻳﻲ‬
‫) ‪HF  H(aq)  F(aq‬‬ ‫‪ ‬اﺳﯿﺪﻫﺎی ﺿﻌﯿﻒ ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫‪‬‬
‫) ‪NH4OH  NH4(aq)  OH(aq‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺎزﻫﺎی ﺿﻌﯿﻒ ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﯾـﻮنﻫـﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪﺷـﺪه در ﺳـﻤﺖ‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬راﺳﺖ واﮐﻨﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﯾﮏدﯾﮕـﺮ ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﺷـﺪه و ﻣﻮﻟﮑـﻮلﻫـﺎی‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﺧﻨﺜﯽ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ را ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﺎﻧﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺣـﻞ‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ -٢ ‬ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎی ﻏﯿﺮاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ‪ ‬ﺷﺪن در آب ﻫﯿﭻ ﯾـﻮﻧﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻧﻤـﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﻮﻟﮑـﻮﻟﯽ ﺣـﻞ‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻮاع اﻟﮑﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎ و ﺷﮑﺮ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺗﺬکر ‪  :‬ارد ﻘاﯾ‪ E‬ﺷدﻩ در ﺑا‪ r‬ﺑاﯾد در ﺷراﯾط ﯾک‪E‬ا از ﻧﻈر ﻏﻈﺖ و دا ﺑاﺷد و ﻓﻘط ﻧ ع ادﻩ  رد ﻧﻈر ﺗﻔاوت داﺷﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬ﺗـا‬
‫ﻘاﯾ‪ E‬ﺑ د‪,‬ﺖ ادﻩ ‪3\0‬ح ﺑاﺷد ‪.‬‬

‫ﻳﻮﻧﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪی ﮐﻪ در آن ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ در آب ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻮﻧﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻴﺪﻫﺎي ﺗﻚﭘﺮوﺗﻮﻧﻪ و ﭼﻨﺪﭘﺮوﺗﻮﻧﻪ‬

‫ﺑﻪ اﺳﯿﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﻧﺤﻼل در آب ﯾﮏ ‪ H‬اﺳﯿﺪی ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﯿﺪ ﺗﮏﭘﺮوﺗﻮﻧﻪ )ﭘﺮوﺗـﻮندار( ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫‪ HNO2 ، HNO3 ، HI ، HBr ، HCl ، HF‬و‪. ...‬‬
‫‪%100‬‬
‫‪ H  Cl‬‬
‫‪HCl ‬‬
‫‪HF  H  F‬‬
‫و ﺑﻪ اﺳﯿﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﻧﺤﻼل در آب دو ‪ H‬اﺳﯿﺪی ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳـﯿﺪ دو ﭘﺮوﺗـﻮندار ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪، H2S ، H2SO3‬‬
‫‪ H2CO3‬و‪. ...‬‬

‫‪٩‬‬

‫‪۹‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ‪H2S  H  HS :‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ‪HS  H  S2 :‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻓﻠﺶ ﺑﺮﺧﯽ واﮐﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﯾﮏﻃﺮﻓﻪ ) ‪ (‬و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪﺻـﻮرت ﺗﻌـﺎدﻟﯽ‬
‫)‪ (‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻓﻠﺶ ﯾﮏﻃﺮﻓﻪ )ﮐﺎﻣﻞ( ) ‪ (‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﯿﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﻮی اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ و ‪ %100‬ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی اوﻟﯿﻪاش‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﯾﻮن زﯾﺎدی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﺎﻻی دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪%100‬‬
‫‪ H  Cl‬‬
‫‪HCl ‬‬
‫‪%100‬‬
‫‪ H  NO3‬‬
‫‪HNO3 ‬‬ ‫‪‬‬

‫و در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺎدﻻت از ﻓﻠﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ )‪ (‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﯾﻮنﻫﺎی ﺳـﻤﺖ‬
‫راﺳﺖ واﮐﻨﺶ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﺧﻨﺜﯽ را دارﻧﺪ ﭘـﺲ ﺗﻌـﺪادی از ﻣـﻮاد‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ و ﺧﻨﺜﯽ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه و ﯾﻮنﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﺪه در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ واﮐﻨﺶ زﯾﺎد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺑـﻪدﻟﯿـﻞ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺗﻌﺪاد ﯾﻮن ﮐﻢ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده و رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪HF  H  F‬‬
‫‪CH3COOH  CH3COO  H‬‬
‫درﺟﻪ ﻳﻮﻧﺶ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﮑﻮل )ﻣﻮل( )ﻏﻠﻈﺖ( ﯾﻮنﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﺪه ﺑﻪ ﮐﻞ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی )ﻣﻮلﻫﺎی( )ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی( اوﻟﯿﻪ ﺣﻞﺷـﺪه را درﺟـﻪ‬
‫ﯾﻮﻧﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ )‪ (‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﯾﻮﻧﯿﺰه ﺷﺪه‬
‫‪ ‬درﺟﻪ ﯾﻮﻧﺶ )‪(‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی اوﻟﯿﻪ‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ۱‬ﻘدار درﺟ ﯾ ﻧﺶ ﺿرب در ‪ 100‬را در‪0‬د ﺗﻔک‪3‬ک ﯾ  ) گ ﯾﻨد ‪(%  100 ) .‬‬
‫ً‬
‫ﻧکﺘ ‪r : ۲‬زم ﺑ ذکر ا‪,‬ﺖ ک در راﺑ ﺑا‪ r‬وا د ‪ 0‬رت و ﺨرج ک‪E‬ر ﺑاﯾد ﯾک‪E‬ان ﺑاﺷد ‪ .‬ﺜ !ر دو ﯾا ﺗ‪n‬داد  ‪I‬ک ل‪ ،‬ﯾا ﺗ‪n‬داد ـ ل‬
‫و ﯾا ﻏﻈﺖ ﺑاﯾد ﺑاﺷد ‪ .‬و ک& ک‪E‬ر وا د ﻧدارد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۳‬داﻨ ﺗﻐ‪33‬رات درﺟ ﯾ ﻧﺶ ‪ 0  1‬و ‪3‬ﺰان ﺗﻐ‪33‬رات در‪0‬د ﺗﻔک‪3‬ک ﯾ  ‪ 0  100‬ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۴‬درﺟ ﯾ ﻧﺶ ا‪3,‬د!ا و ﺑاز!ای ﻗ ی ک ﺑ  ر کا& ﺗﻔک‪3‬ک ) ﺷ ﻧد ﺑراﺑر ﯾک ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۵‬درﺟ ﯾ ﻧﺶ ا‪3,‬د!ا و ﺑاز!ای ﺿ‪3n‬ﻒ ﺑ‪3‬ﻦ ‪0‬ﻔر و ﯾک ﺑ‪3‬ﺶ ﺗر ﻧﺰدﯾک ﺑ ‪0‬ﻔر ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۶‬درﺟ ﯾ ﻧﺶ ﺗرک‪3‬ﺒات آ‪I‬ﯽ ک ﺑ ‪ 0‬رت  ‪I‬ک ‪I‬ﯽ در آب & ) ﺷ ﻧد و !‪3‬ﭻ ﯾـ  ﺗ ‪3I‬ـد ﻧـ‪ Z‬کﻨﻨ ـ د اﻧﻨ ـ د ا‪I‬کـ& !ـا‪ ،‬ﻗﻨـد!ا و‬
‫ﺷکر‪0 ،‬ﻔر ا‪,‬ﺖ‪ ،‬ﺑ !‪3/‬ﻦ د‪ \ &3I‬ل آن !ا در آب ﻏ‪3‬را‪I‬کرﺘو‪3I‬ﺖ ﺑ دﻩ و !‪3‬ﭻ ر‪,‬اﻧای ا‪I‬کرﺘﯾکﯽ ﻧدارﻧد ‪.‬‬
‫ﺜال ‪ : ۱‬اﮔﺮ از ﺣﻞ ﮐﺮدن ‪ 1000‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﯿﺪروﻓﻠﻮرﯾﮏاﺳﯿﺪ )‪ (HF‬در آب‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ‪ 20‬ﻣﻮﻟﮑﻮل آن ﯾﻮﻧﯿﺰه ﺷﻮد‪ .‬درﺟﻪ و‬
‫درﺻﺪ ﯾﻮﻧﺶ ﻣﺤﻠﻮل )‪ (HF‬را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭘا‪,‬ﺦ ‪:‬‬
‫‪HF ‬‬ ‫‪H ‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪ 1000‬ﻣﻮﻟﮑﻮل‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪۱۰‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﺜال ‪ : ۲‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮنﻫﺎی ‪ H‬و ‪ CN‬را در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ‪) HCN‬ﻫﯿﺪروﺳﯿﺎﻧﯿﮏاﺳﯿﺪ( ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ 0 / 15‬ﻣﻮﻻر و درﺻﺪ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﯾﻮﻧﯽ ‪ %8 / 3‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ : ۳‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﯿﺘﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ‪ ،‬ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻗﻮی اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0 / 2‬ﻣﻮﻻر اﯾﻦ اﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮنﻫﺎی‬
‫ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم و ﻧﯿﺘﺮات را ﺑﺎ دﻟﯿﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪mol‬‬
‫‪1 / 35  103‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ : ۴‬اﮔﺮ در ﻣﺤﻠﻮل ‪ ۰/۱‬ﻣﻮﻻر اﺳﺘﯿﮏاﺳﯿﺪ ) ‪ ،( CH3COOH‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫‪lit‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺻﺪ ﯾﻮﻧﺶ آن را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ا‪3,‬د!ای  ﺟ د در  اد ﺧ راکﯽ اﻧ ﻨ د ‪,‬رک ‪3,‬ﺐ‪ ،‬اﻧﮕ ر‪ ،‬رﯾ اس و رکﺒات از ﺟ‪ /‬ا‪3,‬د!ای ﺧـ راکﯽ ﺑـ دﻩ کـ ‪n‬ـروف‬
‫ﺑ کرﺑ ک‪33E‬ک ا‪3,‬د!ا !‪E‬ﺘ ﻨ د و ﯽ واکﻨﺶ ﺗ‪n‬اد‪I‬ﯽ زﯾر در آب & ) ﺷ ﻧد ‪ ) .‬ا‪3,‬د!ای ﺿ‪3n‬ﻒ (‬
‫‪RCOOH  H2 O  RCOO  H3 O‬‬

‫اﻧﻮاع واﻛﻨﺶﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪن‬

‫‪ -۱‬واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ )ﯾﮏﻃﺮﻓﻪ( )ﮐﺎﻣﻞ(‬
‫واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻮاع واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺳﻮﺧﺘﻦ و واﮐﻨﺶ ﻓﻠﺰات ﺑﺎ اﺳﯿﺪﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻤﺎد آن )‪ (‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪CH4  2O2  CO2  2H2O‬‬
‫‪Fe  2HCl  FeCl2  H2‬‬

‫‪ -٢‬واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﯾﺮ )دوﻃﺮﻓﻪ(‬

‫واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در دو ﺟﻬﺖ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻮاد واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪه و ﻓﺮآورده ﻣـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﯾـﮏدﯾﮕـﺮ ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻧﻤﺎد آن )‪ (‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪N2  3H2  2NH3‬‬
‫‪CaCO3  CaO  CO2‬‬
‫‪ -٣‬واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ‬

‫‪١١‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫اﯾﻦ ﻧﻮع واﮐﻨﺶﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮﻋﺖ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ در آنﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺎ‬
‫ﻧﻤﺎد )‪ (‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎی زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺷﮑﻞﻫﺎ ﻣﻘﺪاری آب را در ﯾﮏ ﻇﺮف رﯾﺨﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻂ درﭘﻮﺷﯽ روی ﻇﺮف آب را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ ﻇـﺮف آب ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺼﯽ آب دارﯾﻢ ﮐﻪ در زﻣﺎنﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از آن ﻋﮑﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪ (١‬اوﻟـﯿﻦ ﻟﺤﻈـﻪای اﺳـﺖ ﮐـﻪ درﭘـﻮش را روی‬
‫ﻇﺮف ﻗﺮار دادﯾﻢ و ﻓﻘﻂ ﻋﻤﻞ ﺗﺒﺨﯿﺮ در آن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار آب درون ﻇـﺮف ﮐـﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻗﻄﺮات آب ﺑﺮ روی درﭘﻮش ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻇﺮف آب ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪ (٢‬و زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫آب از ﺣﺎﻟﺖ دوم ﮐﻢﺗﺮ ﺷﺪه و دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺪار آن ﻫﯿﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ )‪(٣‬‬

‫ﺗﺒﺨﯿﺮ‬ ‫ﺗﺒﺨﯿﺮ‬ ‫ﺗﺒﺨﯿﺮ‬

‫‪H2O(l) ‬‬
‫) ‪ H2O(g‬‬ ‫‪H2O(l) ‬‬
‫‪ H O‬‬ ‫) ‪ H2O(g‬‬
‫‪H2O(l) ‬‬
‫) ‪ 2 (g‬‬ ‫ﻣﯿﻌﺎن‬
‫ﻣﯿﻌﺎن‬

‫در ﺷﮑﻞ ﯾﮏ )ﺷﺮوع واﮐﻨﺶ(‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻋﻤﻞ ﺗﺒﺨﯿﺮ آب را دارﯾﻢ و ﻫﯿﭻ واﮐﻨﺶ ﺑﺮﮔﺸﺘﯽ ﺻﻮرت ﻧﻤـﯽﮔﯿـﺮد و ﻓﻠـﺶﻫـﺎی ﺑـﺎﻻی آب‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻋﻤﻞ ﺗﺒﺨﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﯾﮏﻃﺮﻓﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﮑﻞ دو ‪ :‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺷﺮوع واﮐﻨﺶ ﻣﻘﺪار آب ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻨﻮز واﮐـﻨﺶ ﺗﺒﺨﯿـﺮ روی ﻣـﯽدﻫـﺪ و ﻟـﯿﮑﻦ از‬
‫ﻃﺮﻓﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﺶﻫﺎی ﺑﺎﻻی آب دﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ‪ ٣‬ﻓﻠﺶ در ﺟﻬﺖ ﻣﯿﻌﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ واﮐﻨﺶ دوﻃﺮﻓﻪ ﯾﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‬
‫وﻟﯽ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﮑﻞ ﺳﻪ ‪ :‬واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد ﻓﻠﺶﻫﺎی ﺗﺒﺨﯿﺮ و ﻣﯿﻌﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ ﺳـﺮﻋﺖ رﻓـﺖ و‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ واﮐﻨﺶ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل رﺳﯿﺪه در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻘﺪار آب ﻣﺎﯾﻊ دﯾﮕﺮ ﻧﻪ ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧـﻪ زﯾـﺎد در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﮔﺮ دﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮑﻨﺪ ﻣﻘﺪار آب ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬در ƒﻈ ﺗ‪n‬ادل ﻏﻈﺖ واکﻨﺶ د!ﻨدﻩ !ا و ﻓرآوردﻩ !ا ﺛاﺑﺖ ) اﻧد ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻏﻠﻈﺖ ‪ -‬زﻣﺎن‬
‫‪B‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻏﻠﻈﺖ زﻣﺎن در ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﯾﮏﻃﺮﻓﻪ ) ‪ A (g )  B(g‬ﺑﻪ ﻗﺮار روﺑﺮو اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن از ﻏﻠﻈﺖ واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ )‪ ( A‬ﮐﺎﺳـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﺑـﺮ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎ )‪ (B‬اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و ﻣﺎده ‪ A‬ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ‬
‫‪A‬‬
‫‪t‬‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫در واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ) ‪ B(g‬‬
‫‪ . A (g ) ‬ﻧﻤﻮدار ﻏﻠﻈﺖ – زﻣﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺻﻮرتﻫﺎی زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪A‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫‪B‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪t‬‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫‪t‬‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫‪t‬‬ ‫زﻣﺎن‬

‫‪١٢‬‬

‫‪۱۲‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎی واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪه ﯾﺎ ﻓﺮآورده ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻓﻘﯽ درآﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل رﺳﯿﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﮐـﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺮ ﮐﺪام ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﻮدارﻫـﺎی ﺑـﺎﻻ ) ‪ (t‬ﻧـﺸﺎندﻫﻨـﺪه زﻣـﺎن ﺑﺮﻗـﺮاری ﺗﻌـﺎدل‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺳﺮﻋﺖ ‪ -‬زﻣﺎن‬

‫در واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن از اﺑﺘﺪای واﮐﻨﺶ ﻏﻠﻈﺖ واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ ﮐﻢ و ﻏﻠﻈﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن از ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ رﻓﺖ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ ﺑﺮﮔﺸﺖ اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪای ﮐﻪ اﯾـﻦ دو ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫)رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ(ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫) ‪ B(g‬‬
‫‪A (g ) ‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺳﺮﻋﺖ واﻛﻨﺶ رﻓﺖ‬
‫) ‪ (t‬زﻣﺎن ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺳﺮﻋﺖ واﻛﻨﺶ ﺑﺮﮔﺸﺖ‬

‫‪t‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬در واکﻨﺶ !ای ﺗ‪n‬اد‪I‬ﯽ اگر ﯾکﯽ از اﺟﺰای واکﻨﺶ در ﻓاز ﺟاد )‪ (s‬و ﯾا اﯾع )‪ ( l‬ﺑاﺷد‪ ،‬ﻧ‪ /‬دار ﻏﻈﺖ ﯾا ‪,‬ر‪h‬ﺖ واکﻨﺶ آن ﯾک‬
‫ﺧط را‪,‬ﺖ اﻓﻘﯽ ا‪,‬ﺖ ‪ .‬ﭼ ن  اد ﺟاد و اﯾع ﺧا‪I‬ص ﻏﻈﺖ ﻧدارﻧد ‪ .‬ﺑ ‪h‬ﻨ ان ﻧ‪ /‬ﻧ در واکﻨﺶ ‪A (s )  B( g ) :‬‬
‫ﻧﻘ ﭼ‪3‬ﻦ ﻧﺸان د!ﻨدﻩ ﻏﻈﺖ ]‪ [B‬ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬
‫در ا‪I‬ﺖ !ای ﺨﺘﻒ ‪.‬‬
‫واﻛﻨﺶ رﻓﺖ‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬
‫‪A‬‬

‫‪‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫واﻛﻨﺶ ﺑﺮﮔﺸﺖ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﭼﻴﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ]‪ [B‬اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫زﻣﺎن‬ ‫زﻣﺎن‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﻫﺮﮔﺎه واﮐﻨﺶ ﻓﺮﺿﯽ ‪ cC  dD‬‬
‫‪ aA  bB ‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ ،‬راﺑﻄـﻪ ﺛﺎﺑـﺖ ﺗﻌـﺎدل آن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ ﺣﺎﺻـﻞﺿـﺮب ﻏﻠﻈـﺖ‬

‫ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮان ﺿﺮاﯾﺒﺸﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮان ﺿﺮاﯾﺒﺸﺎن‪ ،‬ﮐـﻪ ﻋـﺪدی ﺛﺎﺑـﺖ ﺑـﺮای ﻫـﺮ‬
‫واﮐﻨﺶ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ K‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪[C]c [D]d‬‬
‫‪K‬‬
‫‪[ A ]a [B]b‬‬
‫)‪mol (c  d )  ( a  b‬‬
‫( ) ﺑاﺷد ‪.‬‬
‫)‬ ‫ﻧکﺘ ‪ : ۱‬وا د ﺛاﺑﺖ ﺗ‪n‬اد‪ I‬ﺑ ‪ 0‬رت‬
‫‪lit‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬ﻏﻈﺖ  اد ﺟاع و اﯾع ﺧا‪I‬ص‪ ،‬ا‪ &0‬ﺗﻘ‪ +3E‬ﭼﮕا‪ I‬ﯽ ﺑر ﺟرم  ‪I‬ﯽ آن!ا‪,‬ﺖ و اﯾـﻦ ﻧـ‪E‬ﺒﺖ !‪3/‬ـﺸ ﺑـرای ﯾـک ﺟاـد ﯾـا‬
‫اﯾع ﺧا‪I‬ص ﻘدار ﺛاﺑ ﺘﯽ ا‪,‬ﺖ‪ ،‬ﭘس در راﺑ ﺛاﺑﺖ ﺗ‪n‬ادل ﺑ ﺟای ﻏﻈﺖ اﯾﻦ  اد ‪h‬دد ﺛاﺑﺖ ‪ 1‬را ﻗرار ) د!‪. +3‬‬

‫‪١٣‬‬

‫‪۱۳‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﻧکﺘ ‪! : ۳‬رگاﻩ واکﻨﺸﯽ را ‪h‬کس کﻨ‪ ،+3‬ﺛاﺑﺖ ﺗ‪n‬ادل آن ﻧ‪3‬ﺰ ‪h‬کس ﺧ ا!د ﺷد ‪.‬‬
‫‪[HI]2 ‬‬
‫) ‪H2( g )  I2( g )  2HI( g‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪‬‬
‫‪[H2 ][I2 ] ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪ K  ‬ﯾا‬
‫] ‪[H ][I‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪K‬‬
‫) ‪2HI( g )  H2( g )  I2( g‬‬ ‫‪K  2 2 ‬‬
‫‪[HI]2 ‬‬
‫ﻧکﺘ ‪! : ۴‬ر گاﻩ ﺿرا ﯾﺐ  اد ﺷرکﺖکﻨ ﻨ دﻩ در واکﻨﺸﯽ را در ‪h‬ددی ﺿرب کﻨـ‪ ،+3‬ﺛاﺑـﺖ ﺗ‪n‬ـادل واکـﻨﺶ ﺟدﯾـد ﺑراﺑـر ا‪,‬ـﺖ ﺑـا ﺛاﺑـﺖ‬
‫ﺗ‪n‬ادل واکﻨﺶ او‪ 3I‬ﺑ ﺗ ان !‪/‬ان ‪h‬دد ‪.‬‬

‫ﺗ‪/‬رﯾﻦ ‪ :‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺗﻌﺎدلﻫﺎی زﯾﺮ راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل و ﯾﮑﺎی آن را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪) HF(g )  H(aq)  F(aq‬آ‬

‫)‪) CH3COOH(aq)  CH3COO(aq)  H(aq‬ب‬

‫)‪) HNO2(aq)  H(aq)  NO2(aq‬پ‬

‫) ‪) N2(g )  3H2(g )  2NH3(g‬ت‬
‫) ‪) CaCO3(s)  CaO(s)  CO2(g‬ث‬
‫)‪) HCOOH(aq)  H2O(l)  HCOO(aq)  H3O(aq‬ج‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻋﺪدی اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺻـﻮرت ﮐـﺴﺮ از ﻣﺨـﺮج‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻮده و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ رﻓﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﻳﻮﻧﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل در واﮐﻨﺶﻫﺎی اﺳﯿﺪی‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﯾﻮﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﯿﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ‪ ٢‬ﻣﺜﺎل از اﺳﯿﺪﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬

‫] ‪[H ][NO2‬‬ ‫‪mol‬‬

‫)‪HNO2(aq)  H(aq)  NO2(aq‬‬ ‫‪Ka ‬‬ ‫( ‪ 4 / 5  104‬‬ ‫)‬
‫] ‪[HNO2‬‬ ‫‪lit‬‬
‫ﻧﯿﺘﺮواﺳﯿﺪ‬

‫] ‪[H ][CN‬‬ ‫‪mol‬‬

‫)‪HCN(aq)  H(aq‬‬ ‫)‪ CN(aq‬‬ ‫‪Ka ‬‬ ‫( ‪ 4 / 9  1010‬‬ ‫)‬
‫]‪[HCN‬‬ ‫‪lit‬‬
‫ﻫﯿﺪروﺳﯿﺎﻧﯿﮏاﺳﯿﺪ‬

‫از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﻘﺪار ﻋﺪدی دو اﺳـﯿﺪ ﺑـﺎﻻ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮﯾﻢ ﮐـﻪ ﺛﺎﺑـﺖ ﯾـﻮﻧﺶ اﺳـﯿﺪی )‪ (Ka‬ﻧﯿﺘﺮواﺳـﯿﺪ ) ‪ (HNO2‬ﺑـﺰرگﺗـﺮ از‬
‫ﻫﯿﺪروﺳﯿﺎﻧﯿﮏاﺳﯿﺪ )‪ (HCN‬اﺳﺖ ﭘﺲ ﺧﻮاﻫﯿﻢ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺘﺮواﺳﯿﺪ ﻗـﻮیﺗـﺮ از ﻫﯿﺪروﺳـﯿﺎﻧﯿﮏاﺳـﯿﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻮن ﺻـﻮرت‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺮج دارد و ‪ H‬ﺑﯿﺶﺗﺮی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١۴‬‬

‫‪۱۴‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﯾﮏ راه دﯾﮕﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳﯿﺪ ﻗﻮی از ﺿﻌﯿﻒ واﮐﻨﺶ اﺳﯿﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات اﺳﺖ‪ ،‬در واﮐﻨﺶ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬
‫آن ﺑﺎ واﮐﻨﺶ اﺳﺘﯿﮏاﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﺪه در ﻇﺮف ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ و‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﭘﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ ﻗﻮیﺗﺮ از اﺳﺘﯿﮏاﺳﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻇﺮف ﺣﺎوی اﺳﺘﯿﮏاﺳﯿﺪ و ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ‬ ‫ﻇﺮف ﺣﺎوی ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ‬

‫‪pH‬‬
‫‪ : pH‬اﺻﻄﻼح ﯾﺎ واژهای ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل از ﻧﻈﺮ اﺳﯿﺪی‪ ،‬ﺑﺎزی و ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻨﺜﯽ‬
‫‪pH  7‬‬

‫‪۰‬‬ ‫‪pH  7‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪pH  7‬‬ ‫‪۱۴‬‬

‫ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪی‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎزی‬
‫رﻧﮓ ﮐﺎﻏﺬ ‪ : pH‬ﻗﺮﻣﺰ‬ ‫رﻧﮓ ﮐﺎﻏﺬ ‪ : pH‬آﺑﯽ‬

‫ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﺜــﺎل‪ :‬ﭘﺮﺗﻘــﺎل ﺑــﺎ ‪ pH  3 / 2‬و اﺳــﯿﺪ ﻣﻌــﺪه ﺑــﺎ ‪ pH  1 / 6 ~ 1 / 8‬اﺳــﯿﺪی ﺑــﻮده و ﻣﺤــﯿﻂ دﻫــﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺧﻨﺜﯽ اﺳﺖ‪ ،‬روده اﻧﺴﺎن ‪ pH  8 / 5‬و ﺧﻮن ‪ pH  7 / 4‬ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎزی دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ﺑﺰاق ‪pH  5 / 2 ~ 7 / 1‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ‪ pH‬را ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﺤﺚ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ را ﯾﺎدآوری ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١۵‬‬

‫‪۱۵‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫در درس رﯾﺎﺿﯽ ﺑﺎ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪.‬‬

‫‪logax  x  a b‬‬
‫‪log ab  log a  log b‬‬
‫‪log 2  0 / 3‬‬
‫‪a‬‬
‫‪log‬‬ ‫‪ log a  log b‬‬ ‫‪log a n  n log a‬‬
‫‪b‬‬
‫ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪log 3  0 / 47‬‬ ‫‪log 5  0 / 7‬‬ ‫‪log 7  0 / 85‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢﻫﺎی زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫? ‪log 21 ‬‬ ‫? ‪log 0 / 8 ‬‬ ‫? ‪log 24 ‬‬ ‫? ‪log 0 / 4 ‬‬ ‫‪log?  1 / 85‬‬

‫راﺑﻄﻪ اﺻﻠﯽ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ] ‪ pH   log[H‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ رﯾﺎﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﻓـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫رواﺑﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﯿﺪﻫﺎ‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزﻫﺎ‬

‫] ‪pH   log[H‬‬ ‫] ‪pOH   log[OH‬‬

‫‪[H ]  10 pH‬‬ ‫‪[OH ]  10 pOH‬‬
‫‪[H ]  M  n ‬‬ ‫‪[OH ]  M  n ‬‬
‫‪pH  pOH  14‬‬
‫‪[H ]  [OH ]  1014‬‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ )‪ (M‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز و )‪ (‬درﺟﻪ ﯾﻮﻧﺶ و )‪ (n‬ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬

‫اﺳﯿﺪﻫﺎ ﺗﻌﺪاد ) ‪ (H‬اﺳﯿﺪی و در ﺑﺎزﻫﺎ ﺗﻌﺪاد ) ‪ (OH‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧکات ‪: pH‬‬
‫‪ - ۱‬در \ ل ا‪3,‬دی ‪[H ]  [OH ] : pH  7‬‬
‫‪ - ۲‬در \ ل ﺑازی ‪[H ]  [OH ] : pH  7‬‬
‫‪ - ۳‬در \ ل ﺧﻨﺜﯽ ‪[H ]  [OH ] : pH  7‬‬
‫‪ pH - ۴‬ﺧ‡ﺖ ا‪3,‬دی را ﻧﺸان ) د!د و ﻗدرت ا‪3,‬دی ﺑ ‪ K a‬ﺑ‪E‬ﺘﮕﯽ دارد ‪.‬‬

‫‪١۶‬‬

‫‪۱۶‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﺜال ‪ :۱‬در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ‪ [H ]  3  109‬اﺳﺖ‪ pH ،‬و ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜال ‪ :۲‬در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ‪ ، pH  4‬ﻏﻠﻈﺖ ] ‪ [H‬و ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜـال ‪ :۳‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺮ ﺗﺮش ﺷﺪه ﺑﺎ ‪ pH  2 / 7‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﻣﺤﻠﻮل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜال ‪ :۴‬ﺟﺪول زﯾﺮ را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜال ‪:۵‬‬

‫‪ pH‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0 / 001 ، HCl‬ﻣﻮﻻر ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬

‫‪4 (۴‬‬ ‫‪3 (۳‬‬ ‫‪2 (۲‬‬ ‫‪1 (۱‬‬

‫‪١٧‬‬

‫‪۱۷‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﺜال ‪: ۶‬‬

‫‪ ، pH‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0 / 1 HF‬ﻣﻮﻻر ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 4‬اﺳﺖ‪ ،‬درﺻﺪ ﯾﻮﻧﺶ اﯾﻦ اﺳﯿﺪ ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬

‫‪10 (۴‬‬ ‫‪1 (۳‬‬ ‫‪0 / 1 (۲‬‬ ‫‪۰/۰۱ (۱‬‬

‫ﺜال ‪ 0 / 365 : ۷‬ﮔﺮم ‪ HCl‬را در آب ﺣﻞ ﮐﺮده و ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل را ﺑﻪ ‪ 500‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﻢ‪ pH ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را‬
‫ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜال ‪ :۸‬اﮔﺮ در ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ‪ HA‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ‪ 104‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ pH‬ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪی‬
‫را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜال ‪ pH :۹‬ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 3‬و ﻣﺤﻠﻮل دﯾﮕﺮی ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 5‬اﺳﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ ‪ H‬اوﻟﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ دوﻣﯽ اﺳﺖ؟‬

‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮدي آب )ﺧﻮدﻳﻮﻧﺶ آب(‬

‫آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آب ﺧﺎﻟﺺ دارای رﺳﺎﻧﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐـﻪ آب ﺧـﺎﻟﺺ‬

‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ زﯾﺮ ﯾﻮﻧﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و دارای ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ از ﯾﻮنﻫﺎی ) ‪ H(aq‬و )‪ OH(aq‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪ H2O  H2O  H3O(aq)  OH(aq‬ﯾﺎ )‪H2O(l)  H(aq)  OH(aq‬‬

‫آزﻣﺎﯾﺶ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در دﻣﺎی ‪ 25C‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ‪ H3O‬و ‪ OH‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ و ﻣﺴﺎوی ‪ 107‬ﻣﻮل ﺑﺮ ﻟﯿﺘـﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮای ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل آب دارﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻏﻠﻈﺖ ] ‪[H ][OH‬‬ ‫) ‪(107 )(107‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪‬‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ‬ ‫ﻣﺎﯾﻊ‬
‫‪ Kw ‬‬ ‫‪ 1014‬‬
‫]‪[H2O‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪١٨‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫‪mol 2‬‬
‫( ‪K w  [H ][OH ]  1014‬‬ ‫)‬
‫‪lit‬‬

‫ﻧکﺘ  ‪ : ۱‬ﺛاﺑﺖ ﺗ‪n‬ادل آب اﻧ ﻨ د !ر ﺛاﺑﺖ ﺗ‪n‬ادل دﯾﮕر‪ ،‬ﻓﻘط ‹ﺖ ﺗﺄﺛ‪3‬ر دا ﻗاﺑ& ﺗﻐ‪33‬ر ا‪,‬ﺖ و ﺗﻐ‪33‬ر ﻏﻈﺖ اﺟﺰای ﺗ‪n‬ادل ﺑر ﻘدار‬
‫ﺛاﺑﺖ ﺗ‪n‬ادل ' ﺗﺄﺛ‪3‬ر ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬اگر ﺑ آب ا‪3,‬د اﺿاﻓ کﻨ‪ [H ] +3‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾاﻓﺘ و ] ‪ [OH‬کا!ﺶ و ﺑر‪h‬کس ﺑا اﺿاﻓ کردن ﺑاز ﺑ آب ] ‪ [H‬کا!ﺶ و‬
‫] ‪ [OH‬اﻓﺰاﯾﺶ ) ﯾاﺑد ‪ .‬و‪I‬ﯽ در !ر ‪ 0‬رت در دای ‪ 25 C‬ا‪ &0‬ﺿرب ﻏﻈﺖ ‪h‬ددی ﺛاﺑﺖ و ﺑراﺑر ﺑا ‪ ) 10 14‬ﺑاﺷد ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪3! : ۳‬ﭻ گاﻩ ﻧ ﺒ اﯾد ﺗ‡ ر کﻨ‪ +3‬ک در \ ل ا‪3,‬دی ‪ OH‬ﻧدارﯾ‪ +‬و ﯾـا در \ـ ل ﺑـازی ‪ H‬ﻧـدارﯾ‪ ،+‬ﭼـ ن ﺑـ ‪h‬ـﺖ ﯾـ ﻧﺶ آب‬
‫!‪3/‬ﺸ !ر دوی ا ﯾﻦ ﯾ ن !ا در \ ل آ' وﺟ د دارﻧد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۴‬در ‪n‬اد‪ I‬ﺧ د ﯾ ﻧﺶ آب ﭼ ن ﺿراﯾﺐ ‪ H‬و ‪ OH‬ﺑراﺑر ا‪,‬ﺖ و !ر دو ﺑ ﯾک ‪3‬ـﺰان ﺗ ‪3I‬ـد ) ﺷـ ﻧد‪ ،‬ﭘـس ) ﺗـ ان ﻧﺘ‪3‬ﺠـ‬
‫گرﻓﺖ ک ‪h‬ا& ا‪3,‬دی و ‪h‬ا& ﺑازی !‪3/‬ﺸ ﺑراﺑرﻧد و آب در !ر داﯾﯽ ﺧ ﻨﺜﯽ ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬

‫] ‪[H ‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ [H ] : ۵‬و ] ‪ [OH‬ﺑا !‪ +‬ﻧ‪E‬ﺒﺖ ‪h‬کس دارﻧد ﭼ ن ا‪ &0‬ﺿرب آن !ا ‪h‬ددی ﺛاﺑﺖ ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬

‫] ‪[OH ‬‬

‫‪[H ][OH ]  10 14‬‬

‫‪١٩‬‬

‫‪۱۹‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﺜال ‪:۱‬در ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻮل آﻣﻮﻧﯿﺎک‪ ،‬ﺳﺘﻮن ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ و ﺑﺮای اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺪه‪،‬‬
‫ﺳﺘﻮن ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜال ‪ : ۲‬ﺟﺪول زﯾﺮ را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫] ‪[H3O‬‬ ‫] ‪[OH‬‬ ‫‪pH‬‬ ‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل‬

‫‪۱‬‬

‫‪1011‬‬
‫ﺧﻨﺜﯽ‬
‫‪pH  12‬‬
‫‪1014‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫‪۲۰‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﺜال ‪ : ۳‬ﺟﺪول زﯾﺮ را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺜال ‪ : ۴‬در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ‪ ، pH  12‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزﻫﺎ‬
‫ﺑﺎزﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﯿﺪﻫﺎ در آب ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪهﺷﺎن ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﯾﻮنﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﺪه زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻗﻮی اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮدﺳﻮزآور )ﺳﺪﯾﻢﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‪ ( NaOH ،‬و ﭘﺘﺎسﺳﻮزآور )ﭘﺘﺎﺳﯿﻢﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‪ ( KOH ،‬و ﮐﻠﯿﻪ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‬
‫ﻓﻠﺰات ﮔﺮوه اول ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات ﮔﺮوه اول ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎزﻫﺎی ﻣﺤﻠﻮل در آب ﻗﻠﯿﺎء ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪%100‬‬
‫)‪ Na (aq)  OH(aq‬‬
‫‪NaOH(s) ‬‬
‫‪%100‬‬
‫‪KOH(s) ‬‬ ‫)‪ K (aq)  OH(aq‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺎزی ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﻞ ﺷﺪن در آب‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﻤﯽ ﺑﻪ ﯾﻮن ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎز ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺎز ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ ﯾﻮنﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﺪه‪ ،‬از ﻣﺎده اوﻟﯿﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻮﻟﮑﻮل در ﻇﺮف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫)‪NH3(g )  H2O(l)  NH4OH(aq)  NH4(aq)  OH(aq‬‬

‫آﻣﻮﻧﯿﺎک‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ واﮐﻨﺶ ﺗﻌـﺎدﻟﯽ اﺳـﺖ و ﻣﻘـﺪاری از واﮐـﻨﺶدﻫﻨـﺪهﻫـﺎی آﻣﻮﻧﯿـﻮمﻫﯿﺪروﮐـﺴﯿﺪ‬
‫)‪ (NH4OH‬ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ در ﻇﺮف واﮐﻨﺶ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪهاش ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺎزﻫﺎ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﯿﺪﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﯾﻮﻧﺶ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ K b‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫] ‪[NH4 ][OH‬‬
‫)‪NH3(g )  H2O(l)  NH4(aq)  OH(aq‬‬ ‫‪Kb ‬‬
‫] ‪[NH3‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ۱‬ﺑاز!ای ﻗ ی ﺷا& !‪3‬دروک‪3E‬د ﻓﺰات گروﻩ اول و گروﻩ دوم ﺟدول ﺗ ﻨ او' ﺑ ﺟﺰ ‪ Be‬و ‪ ) Mg‬ﺑاﺷﻨد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬آ ﻧ‪3‬اک و ﺑاز!ای آ‪I‬ﯽ اﻧ ﻨ د آ‪3‬ﻦ !ا !‪/‬ﮕﯽ ﺿ‪3n‬ﻒ !‪E‬ﺘ ﻨ د ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۳‬در ﺷراﯾط ﯾک‪E‬ان از ﻧﻈر ﻏﻈﺖ و دا ! ر ﭼ ﺛاﺑﺖ ﯾ ﻧﺶ ﺑازی ﺑﺰرگ ﺗر ﺑاﺷد‪ ،‬آن ﺑاز ﻗ ی ﺗر ا‪,‬ﺖ و ﺑر‪h‬کس ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪! : ۴‬ر ﭼ ﺛاﺑﺖ ﯾ ﻧﺶ ﺑﺰرگ ﺗر ﺑاﺷد‪ \ ،‬ل  رد ﻧﻈر \ ل ا‪I‬کرﺘو‪3I‬ﺖ ﻗ ی ﺗـری ا‪,‬ـﺖ ‪ .‬ﯾ‪n‬ﻨـﯽ ر‪,‬ـاﻧای ا‪I‬کرﺘﯾکـﯽ ﺑـ‪3‬ﺶ ﺗـری‬
‫دارد‪ ،‬ﭼ ن ﯾ ن !ای ﺑ‪3‬ﺶ ﺗری ﺗ ‪3I‬د کردﻩ ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪! : ۵‬ر ﭼ \ ل ﺑاز ﻗ ی ﺗر ﺑاﺷد ‪ pH‬آن ﺑ ‪ 14‬ﻧﺰدﯾک ﺗر و ] ‪ [OH ]  [H‬ا‪,‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۶‬ﺑاز!ای ﻗ ی ﻧﻈ‪3‬ر ‪ NaOH‬ﺑرای ﺑاز کردن ‪! I I‬ا و ﺑاز!ای ﺿ‪3n‬ﻒ ﻧﻈ‪3‬ر آ ﻧ‪3‬اک در ﺷ‪3‬ﺸ ﭘاک کﻦ !ا کارﺑرد دارﻧد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۷‬آ ﻧ‪3‬اک و ﺑرﺧﯽ از آ ‪3‬ﻦ !ا ﺑد‪ &3I‬ﺗﺸک‪ &3‬ﭘ‪ 3‬ﻧد !‪3‬دروژ ﺑا آب‪ ،‬ﺑ  ر ‪/h‬دﻩ  ‪I‬کـ ‪I‬ﯽ ـ& ﺷـدﻩ و ﯾـ ن !ـای کـ‪ Z‬را ﺗ ‪3I‬ـد‬
‫) کﻨ ﻨ د و ر‪,‬اﻧاﯾﯽ ا‪I‬کرﺘﯾکﯽ ک‪ Z‬دارﻧد ‪.‬‬

‫‪٢١‬‬

‫‪۲۱‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫ﻃﺮز ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻮﻳﻨﺪهﻫﺎي ﺧﻮرﻧﺪه‬

‫اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮏدﯾﮕﺮ واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻧﻤﮏ و آب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ واﮐـﻨﺶ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‪ ،‬واﮐـﻨﺶ ﺧﻨﺜـﯽ ﺷـﺪن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫)‪HCl(aq)  NaOH(aq)  NaCl(aq)  H2O(l‬‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﯿﺪی در ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳـﯿﺪ ) ‪ (H‬و ﻋﺎﻣـﻞ ﺑـﺎزی در ﺳـﺪﯾﻢﻫﯿﺪروﮐـﺴﯿﺪ‬

‫) ‪ (OH‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏدﯾﮕﺮ واﮐﻨﺶ داده و ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و آب )‪ (H2O‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪(H , Cl )  (Na  , OH )  (Na  , Cl )  H2O‬‬

‫ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ‪ Na ‬و ‪ Cl ‬ﮐﻪ در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻧﺪارﻧﺪ و ﻫﯿﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﻮنﻫﺎی ﻧﺎﻇﺮ ﯾﺎ ﺗﻤﺎﺷـﺎﭼﯽ ﯾـﺎ‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ واﮐﻨﺶ اﺻﻠﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫)‪H(aq)  OH(aq)  H2O(l‬‬

‫از اﯾﻦ روش ﺑﺮای ﺑﺎز ﮐﺮدن ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ و ﻣﺠﺎری دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺧﺎﻧﮕﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮ اﺛـﺮ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪن اﺳﯿﺪﻫﺎی ﭼﺮب در ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬راه ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎل از ﯾﮏ ﺑﺎز ﻗـﻮی ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪ NaOH‬اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﺧـﻮاﻫﯿﻢ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬
‫)‪RCOONa (s)  NaOH(aq)  RCOONa (aq)  H2O(l‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﭼﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺎﻣﺪ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ واﮐﻨﺶ ﻗﺮار دارد و ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﺴﺪود ﺷـﺪن ﻟﻮﻟـﻪﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺎده ﻣﺤﻠﻮل در آب در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﺎﺑﻮن اﺳﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و از ﻟﻮﻟـﻪ ﺧـﺎرج ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬در ﺿـﻤﻦ ﺧـﻮد‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﻧﯿﺰ دارد و ﭼﺮﺑﯽﻫﺎ را در ﺧﻮد ﺣﻞ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﺧﻮد از ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮادی ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﺟﺮم ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻤﮏﻫﺎی ﮐﻠﺴﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻤﺎور و ﮐﺘﺮی ﻧﯿـﺰ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﺴﯿﻢﮐﺮﺑﻨﺎت ) ‪. (CaCO3‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺎز ﮐﺮدن ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد از اﺳﯿﺪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫) ‪CaCO3(s)  2HCl(aq)  CaCl2(aq)  H2O(l)  CO2(g‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۱‬در ‪n‬اد‪ I‬ﺑا‪ r‬گاز ﺗ ‪3I‬دﺷدﻩ ﺑا ا‪/h‬ال ﻓﺸار ﻓ‪3‬ﺰﯾکﯽ ﺑا‪h‬ﺚ ﺗ‪E‬رﯾع ﺷدن در ‪ &/h‬ﺟرم گ‪3‬ری ) ﺷ د ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬ﺑ  ر کﯽ‪ ،‬ﺷ ﯾﻨدﻩ !ای ﺧ رﻧدﻩ ﺑا واکﻨﺶ !ای ﺷ‪3/3‬اﯾﯽ ﺑا آ‪r‬ﯾﻨـدﻩ !ـا آن !ـا را ﺑـ ‪0‬ـ رت \ـ ل درآوردﻩ و از \ـ‪3‬ط ‪/h‬ـ&‬
‫ﺧارج ) کﻨ ﻨ د ‪.‬‬

‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ )ﻫﻀﻢ ﻏﺬا(‬

‫ﺑﺮای ﻫﻀﻢ ﻏﺬا‪ ،‬ﻏﺪهﻫﺎی داﺧﻠﯽ دﯾﻮاره ﻣﻌﺪه ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ )‪ (HCl‬ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺪن ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻟﻎ روزاﻧﻪ ﺑﯿﻦ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﻟﯿﺘﺮ ﺷﯿﺮ ﻣﻌﺪه )ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏاﺳﯿﺪ( ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ ﻏﻠﻈـﺖ ﯾـﻮن ﻫﯿـﺪروﻧﯿﻮم آن‬
‫ﺣﺪود ‪ 0 / 03‬ﻣﻮﻻر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﯿﺪی اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪[H ]  0 / 03  3  102‬‬ ‫] ‪pH   log[H‬‬ ‫‪pH   log 3  102‬‬
‫‪lit‬‬
‫‪pH  2  log 3‬‬
‫‪  pH  2  0 / 5  pH  1 / 5‬‬
‫‪log 3  0 / 5 ‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫‪۲۲‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (۱‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‬

‫از ﻣﺸﺎﻫﺪه ‪ pH‬ﻣﺤﯿﻂ درون ﻣﻌﺪه ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻠﺰات ﻣﺎﻧﻨﺪ روی را ﻃﺒﻖ واﮐﻨﺶ زﯾﺮ در ﺧﻮد‬
‫ﺣﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫) ‪Zn(s)  2HCl(aq)  ZnCl2(aq)  H2(g‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از ﻫﻤﯿﻦ ﯾﻮنﻫﺎی ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﺟﺬب دﯾﻮاره داﺧﻠﯽ ﻣﻌﺪه ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺑﻮدی ﺳـﻠﻮلﻫـﺎی‬

‫ﺳﺎزﻧﺪهی آن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﻣﻘﺪار اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺪه ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد ﯾـﻮنﻫـﺎی ‪ H‬ﺟـﺬبﺷـﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دﯾﻮاره ﻣﻌﺪه اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ درد‪ ،‬اﻟﺘﻬﺎب و ﮔﺎﻫﯽ ﺧﻮنرﯾﺰی ﻣﻌﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺷﺨﺎص ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎﯾﺪ داروﻫﺎی ﺿﺪاﺳﯿﺪ )ﺑﺎزی( اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ﺗـﺎ اﺳـﯿﺪ ﻣﻌـﺪه ﺧﻨﺜـﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﯾﮑـﯽ از ﻣﻌـﺮوفﺗـﺮﯾﻦ آنﻫـﺎ ﺷـﯿﺮ ﻣﻨﯿـﺰی‬
‫)ﻣﻨﯿﺰﯾﻢﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‪ ( Mg (OH)2 ،‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ واﮐﻨﺶ ﺧﻨﺜﯽ ﺷﺪن زﯾﺮ ﺑﺎ اﺳـﯿﺪ ﻣﻌـﺪه واﮐـﻨﺶ ﻣـﯽدﻫـﺪ و اﺛـﺮ آن را از ﺑـﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫)‪Mg (OH)2(aq)  2HCl(aq)  MgCl2(aq)  2H2O(l‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺿﺪ اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺮوف دﯾﮕﺮ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺟﻮش ﺷﯿﺮﯾﻦ )ﺳﺪﯾﻢﻫﯿﺪروژنﮐﺮﺑﻨﺎت‪:( NaHCO3 ،‬‬
‫)‪NaHCO3(s)  H2O(l)  NaOH(aq)  H2CO3(aq‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﯾﮏ ﺑﺎز ﻗﻮی )‪ (NaOH‬و ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ) ‪ (H2CO3‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻗـﺪرت‪،‬‬
‫ﺑﺎز ﻗﻮی ﺑﺮ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮده و ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪی ﻣﻌﺪه را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ب( آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮمﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ) ‪: ( Al(OH)3‬‬
‫)‪Al(OH)3(s)  3HCl(aq)  AlCl3(aq)  3H2O(l‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از اﻓﺮادی ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮش ﮐﺮدن و ﯾﺎ ﭘﺪﯾﺪه رﻓﻼﮐﺲ ﻣﻌﺪه دارﻧﺪ از ﺗﺮﺷﯿﺠﺎت‪ ،‬ﻏﺬاﻫﺎ و داروﻫﺎی اﺳـﯿﺪی ﻧﺒﺎﯾـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﻨﺪ واﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺪاد وﻋﺪهﻫﺎی ﻏﺬاﯾﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ و ﺣﺠﻢ ﻏﺬای ﻣﺼﺮفﺷﺪه در ﻫﺮ ﻣﺮﺗﺒـﻪ را ﮐـﺎﻫﺶ دﻫﻨـﺪ و از ﻃﺮﻓـﯽ از‬
‫داروﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﺳﭙﺮﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﯿﺪی دارد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﺮده و داروﻫﺎی ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﺎری )ﮔﺴﺘﺮده( و ﻓﺮﻣﻮل ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ آﺳﭙﺮﯾﻦ ﺑﻪﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪C9H8O4‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﺎری آﺳﭙﺮﯾﻦ‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ۱‬دارو!ا و ﻏﺬا!ای ا‪3,‬دی‪3\ ،‬ط ‪n‬دﻩ را ا‪3,‬دی ﺗر و ‪ pH‬را کا!ﺶ ) د!ﻨد ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ۲‬در زان ا‪,‬رﺘا ﺖ‪n pH ،‬دﻩ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾاﻓﺘ و ﺑ دود ‪ ) 3 / 7‬ر‪,‬د‪ ،‬ﻏﻈﺖ ] ‪ [H‬را در اﯾﻦ ا‪I‬ﺖ \ا‪,‬ﺒ کﻨ‪3‬د ‪.‬‬
‫‪log 2  0 / 3‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪[H ]  10  pH  10 3 / 7‬‬ ‫‪[H ]  10 4  100 / 3 ‬‬‫‪0‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪[H ]  2  10 4‬‬
‫‪10  2‬‬ ‫‪lit‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ۳‬ﺑا ﺗ ﺟ ﺑ اﯾﻦ ک \ ل ﺟ ش ﺷ‪3‬رﯾﻦ ) ‪,‬دﯾ‪3! +‬دروک‪3E‬د کرﺑ ﻨ ات ( ﺧا‪30‬ﺖ ﺑازی دارد‪ ،‬ﭘس اﺿاﻓ کردن آن ﺑ ﺷ ﯾﻨدﻩ !ـا‬
‫ﺑا‪h‬ﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗدرت ﭘاک کﻨ ﻨ دگﯽ آن !ا ) ﺷ د ﭼ ن ) ﺗ اﻧد ﺑا ﭼر' !ا واکﻨﺶ دادﻩ و ‪0‬اﺑ ن ﺗ ‪3I‬د کﻨد ‪.‬‬
‫‪RCOOH  NaHCO3  RCOONa  H2CO3‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫‪۲۳‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫در ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﺪر و آذرﺧﺶ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از اﻧﺮژی ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻧﺮژی اﮐﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯿﺎن ﺳﺎﻣﺎﻧﻪی واﮐﻨﺶ و ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣـﻮن‬
‫آن ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺨﻠﯿﻪ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪهی ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪهﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺎﻫﯿـﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ ﻣـﺎده‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﺷﺎﻣﻞ داد و ﺳﺘﺪ اﻟﮑﺘﺮون‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﮐﻨﺶﻫﺎ ﻣﺒﻨﺎی‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﭘـﺎک و ارزان‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠـﻪ و دﺳـﺘﺎوردی از داﻧـﺶ اﻟﮑﺘﺮوﺷـﯿﻤﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫ﺳﺎﯾﻪی ﻓﻨﺎوریﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ را در ﺟﻬﺎن ﺑﺪﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺗﻬﯿـﻪ ﻣـﻮاد‬
‫ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ در راﺳﺘﺎی ﭘﯿﺎده ﮐﺮدن اﺻﻮل ﺷﯿﻤﯽ ﺳﺒﺰ ﯾﺎری رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ دو رﮐﻦ اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﻓﻨﺎوری وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻟﻒ( دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﻨﺎﺳﺐ ب( ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻧﺮژی‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺗﺒﺪﯾﻞ دو ﻧﻮع اﻧﺮژی ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺮژی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺗﺮی و ﺳﻠﻮلﻫﺎی‬
‫ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ و ﯾﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﮑﺎری ﮐﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪای از ﻋﻠﻢ ﺷﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮاص ﻣﻮاد و ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻧﺮژی ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﯾﯽ دارد را اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎﺗﺮیﻫﺎ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﺗﻮﻟﯿﺪات ﻣﻬﻢ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﻮده و در ﻣﺤﻞﻫﺎی ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺎ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺎﺗﺮی‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه‪ ،‬راﯾﺎﻧﻪ و ﻟﭗﺗﺎپ ﯾﺎ ﺑﺎﺗﺮی در اﻧﻮاع ﺧﻮدروﻫﺎی ﺑﻨﺰﯾﻨﯽ و اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﯾﺎ در وﺳﺎﯾﻠﯽ ﮐـﻪ‬
‫در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﮐﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻤﻌﮏ‪ ،‬ﺑﺎﺗﺮی ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ و اﻧﺪام ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ و ‪...‬‬
‫ب( ﮐﺎرﺑﺮد اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻓﻠﺰی ﻣﺎﻧﻊ از زﻧﮓ زدﮔﯽ و ﺧﻮردﮔﯽ ﻓﻠﺰات ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻠـﺰات ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺪﻧﻪ ﮐﺸﺘﯽ و اﺳﮑﻠﻪﻫﺎ و ﯾﺎ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎی ﻓﻠﺰی اﻧﺘﻘﺎل آب‪ ،‬ﻗﻮﻃﯽﻫﺎی ﮐﻨﺴﺮو و ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ و ﻟـﻮازم آﺷـﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮردﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻘﺎوم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫پ( اﻧﺪازهﮔﯿﺮی و ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯽ ﻓﺮآوردهﻫﺎی داروﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻏﺬاﯾﯽ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﮐﯿﻔﯿـﺖ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻣـﻮارد ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﻋﺎﻣﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺠﺎم واﻛﻨﺶ ﺑﺎ ﺳﻔﺮ اﻟﻜﺘﺮون‬

‫ﻫﺮﮔﺎه دو ﻓﻠﺰ ﻣﺘﻔﺎوت در ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻓﻠﺰ‪ ،‬ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻃﺒﻖ ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﺗﺮی ﻟﯿﻤﻮﯾﯽ ﻣﻌﺮوف اﺳـﺖ‪.‬‬
‫دو ﺗﯿﻐﻪ از ﻓﻠﺰﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺲ و روی را ﺑﻪ درون ﯾﮏ ﻟﯿﻤﻮ ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﺑﺎ اﻧﺮژی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه از اﯾﻦ ﺑﺎﺗﺮی ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ‪ LED‬را روﺷﻦ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﺗﺮي‪ :‬ﻣﻮﻟﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ در آن‪ ،‬واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ رخ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﺨﺸﯽ از اﻧﺮژی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻮاد ﺑﻪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از اﯾﻦ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽﺗﻮان در وﺳﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻮﺗﻮرﺳـﯿﮑﻠﺖ ﺑﺮﻗـﯽ و ‪...‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ واﮐﻨﺶﻫﺎی درون ﺑﺎﺗﺮیﻫﺎ را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮان ﻧﯿﺎزﻫﺎی‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﺗﺮیﻫﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫واﻛﻨﺶﻫﺎي اﻛﺴﺎﻳﺶ و ﻛﺎﻫﺶ‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه در ﯾﮏ واﮐﻨﺶ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ اﻟﮑﺘﺮون از ﮔﻮﻧﻪای ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای دﯾﮕﺮ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﺎﻓﺘﺪ‪ ،‬واﮐـﻨﺶ از ﻧـﻮع اﮐـﺴﺎﯾﺶ و ﮐـﺎﻫﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺴﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون و ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﮔﺮﻓﺘﻦ )ﺟﺬب( اﻟﮑﺘـﺮون اﺳـﺖ؛ ﭘـﺲ ﮔﻮﻧـﻪی اﮐـﺴﺎﯾﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﮔﻮﻧﻪی ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮون ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪٢٤‬‬

‫‪٢٤‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺑﻪ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫اﮐﺴﺎﯾﺶ )از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون(‬
‫‪e‬‬
‫‪Na  Cl2  Na  Cl ‬‬

‫ﮐﺎﻫﺶ )ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون(‬

‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪ ‪ Na‬اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ داده اﺳﺖ و ﮔﻮﻧﻪ ‪ Cl2‬ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕـﺮ اﻟﮑﺘـﺮون‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﯿﻦ اﺗﻢ ﺳﺪﯾﻢ و ﮐﻠﺮ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﺴﯿﮋن ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﻓﻠﺰی ﺑﺴﯿﺎر ﻓﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻏﻠﺐ ﻓﻠﺰﻫﺎ واﮐﻨﺶ داده و ﺑﺎﻋﺚ اﮐﺴﯿﺪ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻓﻠﺰاﺗـﯽ ﻧﻈﯿـﺮ‬
‫ﻃﻼ‪ ،‬ﭘﻼﺗﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺲ و ﻧﻘﺮه‪.‬‬
‫ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﻣﻮازﻧﻪ ﻧﺸﺪه زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪Zn  O2  ZnO‬‬

‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻫﺮ اﺗﻢ روی )‪ (Zn‬دو اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ داده و اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻫﺮ اﺗﻢ اﮐﺴﯿﮋن )‪ (O‬ﺑﺎ ﮔـﺮﻓﺘﻦ دو اﻟﮑﺘـﺮون‪،‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﺎﺗﯿﻮن ‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪30 Zn : 1s / 2s 2p / 3s 3p 3d / 4s 30 Zn : 1s / 2s 2p / 3s 3p 3d‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 4‬‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ آﻧﯿﻮن‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 6‬‬
‫‪8 O : 1s / 2s 2p 8 O : 1s / 2s 2p‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ دو ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺪﯾﺪ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫ذرهای ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬آنﻫﺎ را اﮐﺴﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﮐﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﮔﻮﻧﻪ اﮐﺴﻨﺪه ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫اﻛﺴﻨﺪه‪:‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﺷﺪه و ﺧﻮدش ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ذرهای ﮐﻪ ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ )ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ( ﮐﺎﻫﻨﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮدش‬ ‫ﻛﺎﻫﻨﺪه‪:‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫‪Zn  O2   Zn2‬‬ ‫‪ O2‬‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ‪ :‬اﺗﻢ روی اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﭘﺲ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﮐﺎﻫﻨﺪه اﺳﺖ و اﺗﻢ اﮐﺴﯿﮋن ﺑﺎ ﺟﺬب اﻟﮑﺘـﺮون‪ ،‬ﮐـﺎﻫﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﮐﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬در واکﻨﺶ ای اکاﯾﺶ و کاﺶ‪ ،‬ر د و گﻧ اکﻨدﻩ و کاﻨدﻩ ﺑاﯾد در ﯾک واکﻨﺶ ﺟد ﺑاﺷﻨد ‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬

‫‪٢٥‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻫﺮ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ از دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﻈﺮ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﺗﻌـﺪاد اﺗـﻢ ﻣﻮازﻧـﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ ) ‪ ( e‬و ﻧـﯿﻢ واﮐﻨـﺸﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺟـﺬب‬

‫اﻟﮑﺘﺮون ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ ) ‪ (e ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶﻫﺎی اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻓﻠﺰ روی ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Zn(s)  Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ اﮐﺴﯿﮋن ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪O2(g )  4e  2O2‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬اﻏ‪-‬ﺐ ﻓ‪-‬ﺰا ﺗ‪+‬اﯾ‪ #‬ﺑ از د)ﺖ دادن ا(کرﺘون و ﺗﺸک‪ #$‬ﯾن ﺜﺒﺖ ) کـاﺗ‪$‬ن ( و ﻧاﻓ‪-‬ﺰـا ﺗ‪+‬اﯾـ‪ #‬ﺑـ ﺟـﺬب ا(کـرﺘون و ﺗـﺸک‪ #$‬ﯾـن‬
‫ﻨﻔﯽ ) آﻧ‪$‬ن ( دارﻧد‪ ،‬ﺑ ﻨ <اﺑراﯾﻦ در واکﻨﺶ ﺑ‪$‬ﻦ ﻓ‪-‬ﺰا و ﻧاﻓ‪-‬ﺰا‪ ،‬اﻏ‪-‬ﺐ ﻓ‪-‬ﺰا را ک اﻨدﻩ و ﻧاﻓ‪-‬ﺰا را اکﻨدﻩ = داﻧ‪. >$‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ ای اکاﯾﺶ و کاﺶ > زان و در کﻨار > رخ = دﻨد‪ ،‬ﭘس واکﻨﺶ اکاﯾﺶ ﺗﻨ@ا و ﯾا کاﺶ ﺗﻨ@ا ﻧدارﯾ> ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ دﯾﮕﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﯾﮏ ﺗﯿﻐﻪ از ﺟﻨﺲ روی را درون ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺲ )‪ (II‬ﺳﻮﻟﻔﺎت آﺑﯽرﻧﮓ )ﮐﺎت ﮐﺒﻮد( ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﭘـﺲ از ﻣـﺪﺗﯽ از رﻧـﮓ آﺑـﯽ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﯽرﻧﮓ ﺷﺪن ﻣﯽرود ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬
‫)‪Zn (s‬‬ ‫‪ Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪)  Zn (aq‬‬ ‫)‪ Cu(s‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺑﯽرﻧﮓ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ رﻧﮓ ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫‪٢٦‬‬

‫‪٢٦‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺗﯿﻐﻪ روی اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪Zn(s)  Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫و ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺲ اﻟﮑﺘﺮون ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫واﮐﻨﺶ‬ ‫ﻧﯿﻢ‬
‫‪Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪)  2e  Cu(s‬‬

‫ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺎﻻ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ و ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ دو ﻃﺮف را ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺳـﺎده‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ اﺻﻠﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮ از واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪Zn(s)  Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫‪Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪)  2e  Cu(s‬‬

‫‪Zn(s)  Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪)  Zn (aq)  Cu(s‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬رگاﻩ در ر وا کﻨﺶ ﺷ‪$+$‬اﯾﯽ ﺑار ا(کرﺘﯾکﯽ ر ذرﻩ )اﺗ>‪( ،‬کل ﯾا ﯾن ( ﺜﺒﺖ ﺗر ﺷد‪ ،‬آن ذرﻩ اکاﯾﺶ ﯾاﻓﺘ و ر ذرﻩ ای ک‬
‫ﻨﻔﯽ ﺗر ﺷد‪ ،‬کاﺶ = ﯾاﺑد ‪.‬‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﺪ‬
‫‪ -١‬اﻏﻠﺐ ﻓﻠﺰﻫﺎ در واﻛﻨﺶ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن و ﻧﻤﻚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫روﺑﻪ رو ﻛﻪ ﻧﻤﺎﯾﯽ از اﯾﻦ واﻛﻨﺶ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫آ( ﻛﺪام ﮔﻮﻧﻪ اﻛﺴﺎﯾﺶ و ﻛﺪام ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا؟‬
‫ب( ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﻫﺎی اﻛﺴﺎﯾﺶ و ﻛﺎﻫﺶ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻣﻮازﻧﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫پ( ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﺬف اﻟﻜﺘﺮون ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ت( ﺑﺎ ﺧﻂ زدن واژه ﻧﺎدرﺳﺖ در ﻫﺮ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت داده ﺷﺪه را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ‪ ،‬اﺗﻢﻫﺎی روی اﻟﮑﺘﺮون )از دﺳﺖ داده ‪ /‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورده( و )ﮐﺎﻫﺶ ‪ /‬اﮐﺴﺎﯾﺶ(‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﺒﺐ )ﮐﺎﻫﺶ ‪ /‬اﮐﺴﺎﯾﺶ( ﯾﻮنﻫﺎی ﻫﯿﺪروژن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو اﺗﻢﻫﺎی روی ﻧﻘﺶ‬
‫)اﮐﺴﻨﺪه ‪ /‬ﮐﺎﻫﻨﺪه( دارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ﻫﯿﺪروژن‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮون )از دﺳﺖ داده ‪ /‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورده(‬
‫و )ﮐﺎﻫﺶ ‪ /‬اﮐﺴﺎﯾﺶ( ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﺒﺐ )ﮐﺎﻫﺶ ‪ /‬اﮐﺴﺎﯾﺶ( اﺗﻢﻫﺎی روی ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‬
‫ﯾﻮنﻫﺎی ﻫﯿﺪروژن ﻧﻘﺶ )اﮐﺴﻨﺪه ‪ /‬ﮐﺎﻫﻨﺪه( دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (١‬واﮐﻨﺶ ﻓﻠﺰ روی ﺑﺎ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ آن ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪Zn(s)  2H1 Cl1(aq)  Zn2 Cl21(aq)  H2(s‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻓﻠﺰ روی ﮐﻪ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ واﮐﻨﺶ اﺳﺖ ﺑﺼﻮرت ﺗﯿﻐﻪای وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺧﻨﺜﯽ ﺑـﻮده و ﻫـﯿﭻ ﺑـﺎری ﻧـﺪارد در ﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ در‬

‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ واﮐﻨﺶ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﺎﺗﯿﻮن ‪ Zn2‬ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ داده ﯾﻌﻨﯽ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺧـﻮد ‪Zn‬‬
‫ﮐﺎﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬و از ﻃﺮﻓﯽ ﯾﻮن ‪ H‬ﮐﻪ در ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺼﻮرت ﮐـﺎﺗﯿﻮن در ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ وﺟـﻮد دارد و در ﺳـﻤﺖ‬
‫راﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺼﻮرت ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن درآﻣﺪه ﮐﻪ ﺧﻨﺜﯽ اﺳﺖ و اﻟﮑﺘﺮون ﺟﺬب ﮐﺮده ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﮐﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶﻫﺎی اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ و واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ آن ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‬

‫‪Zn(s)  Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ‬

‫‪2H(aq)  2e  H2(g) ‬‬
‫واﮐﻨﺶ ﮐﻞ‬
‫‪Zn(s)  2H(aq)  Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫)‪)  H2(g‬‬

‫‪ (٢‬در ﻫﺮ ﯾﮏ از واﮐﻨﺶﻫﺎی زﯾﺮ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی اﮐﺴﻨﺪه و ﮐﺎﻫﻨﺪه را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫)اﻟﻒ‬ ‫)‪2Al(s‬‬ ‫‪ 3Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫) ‪)  2Al(aq‬‬ ‫)‪ 3Cu0(s‬‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬
‫)ب‬ ‫‪Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬
‫)‪)  2Fe(aq )  Cu(s‬‬ ‫‪ 2Fe3‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪(aq‬‬
‫ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ از واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻮر ﻋﮑﺎﺳﯽ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪه‪ ،‬واﮐـﻨﺶ ﺳـﻮﺧﺘﻦ ﻣﻨﯿـﺰﯾﻢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧـﻮر ﺳـﻔﯿﺪ و‬
‫ﺧﯿﺮهﮐﻨﻨﺪهای ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪Mg(s)  O2 (g )  2Mg2 O2(s‬‬

‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻓﻠﺰ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﻃﺒﻖ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ زﯾﺮ اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ داده و ﺑﻪ ﯾﻮن ‪ Mg2‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﭘﺲ ﺧﻮد ﻓﻠﺰ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﺎﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‪Mg(s)  Mg2  2e :‬‬

‫و ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن ﺑﺎ ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮون و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﻮن ﻣﻨﻔﯽ )آﻧﯿﻮن( ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﮐﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ‪O2  4e  2O2 :‬‬

‫ﺣﺎﻻ از ﺟﻤﻊ دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ و ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ در دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪2 Mg  Mg2  2e‬‬ ‫‪2Mg  2Mg2  4e‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪O2  4e  2O‬‬ ‫‪O2  4e  2O‬‬

‫‪Mg2‬‬
‫‪2Mg  O2  2‬‬ ‫‪ 2O2‬‬
‫‪2MgO‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﻓﻠﺰ آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ و ﻣﺲ )‪ (II‬ﺳﻮﻟﻔﺎت ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎده اﺳﺖ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪2Al  3CuSO4  Al2 (SO4 )3  3Cu‬‬
‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر در اﻧﺘﻬﺎی ﻓﺼﻞ اول ﮔﻔﺘﯿﻢ ﯾﻮن ﺳﻮﻟﻔﺎت ) ‪ (SO24‬ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎس در واﮐﻨﺶ ﻧﺪارد و ﯾﻮن ﻧﺎﻇﺮ ﯾﺎ‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯽ ﯾﺎ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪2Al(s)  3Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪)  2Al(aq)  3Cu(s‬‬
‫آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﻃﯽ ﯾﮏ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﮐﺎﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ AL3  3e‬‬

‫‪Al ‬‬
‫و ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺲ )‪ Cu2 (aq‬ﻃﯽ ﯾﮏ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ اﻟﮑﺘﺮون ﺟﺬب ﮐﺮده و اﮐﺴﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪Cu2  2e ‬‬

‫‪ Cu‬‬
‫ﺣﺎل از ﺟﻤﻊ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ و ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2   Al  Al  3e‬‬
‫‪‬‬ ‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫‪3  Cu2  2e  Cu‬‬
‫‪‬‬
‫‪2Al ‬‬ ‫‪ 2Al3  6e‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3Cu  6e ‬‬ ‫‪ 3Cu‬‬
‫ﺑﺎ ﺳﺎده ﮐﺮدن ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ و از ﺟﻤﻊ دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ زﯾﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪2Al  3Cu2 ‬‬

‫‪ 2Al3  3Cu‬‬
‫ﮐﻪ رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن اﺗﻢﻫﺎی آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم و ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺲ ‪ ٦‬اﻟﮑﺘﺮون ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول زﯾﺮ دادهﻫـﺎﯾﯽ را از ﻗـﺮار دادن ﺑﺮﺧـﯽ ﺗﯿﻐـﻪﻫـﺎی ﻓﻠـﺰ ی درون ﻣﺤﻠـﻮل ﻣـﺲ )‪ (II‬ﺳـﻮﻟﻔﺎت در‬
‫دﻣﺎی ‪ 20C‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫آ( ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎی ﻣﺨﻠﻮط واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﯿﺰان ﺷﺪت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻓﻠﺰات ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺲ )‪ (II‬ﺳﻮﻟﻔﺎت اﺳﺖ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﻗـﺮار دادن‬
‫ﺗﯿﻐﻪﻫﺎی آﻫﻦ و روی درون ﻣﺤﻠﻮل دﻣﺎی ﻣﺨﻠﻮط واﮐﻨﺶ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﺮده و ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ واﮐـﻨﺶ اﮐـﺴﺎﯾﺶ و ﮐـﺎﻫﺶ در‬

‫‪٢٩‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺣﺎل اﻧﺠﺎم ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﺗﯿﻐﻪﻫﺎی ﻣﺲ و ﻃﻼ ﻫﯿﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎﯾﯽ ﻧﺪارﯾﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﯿﭻ واﮐـﻨﺶ اﮐـﺴﺎﯾﺶ و‬
‫ﮐﺎﻫﺸﯽ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎدهﺗﺮ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Zn(s)  Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪ Zn2(aq‬‬
‫‪) ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪)  Cu(s‬‬

‫‪Fe(s)  Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪ Fe2(aq‬‬
‫‪) ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪)  Cu(s‬‬

‫‪Cu(aq)  Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪) ‬‬
‫واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪ ‬‬

‫‪Au(s)  Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪) ‬‬
‫واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪ ‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻧکﺘ ﺟا(ﺐ ﺗر اﯾﻨک ر ﭼ ﺗﻐ‪$$‬ر دای ‪-E‬ل ﺑ‪$‬ﺸرﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬ﻓ‪-‬ﺰ ﺗ‪+‬اﯾ‪ #‬ﺑ‪$‬ﺸرﺘی ﺑـ از د)ـﺖ دادن ا(کـرﺘ ون داﺷـﺘ و کاﻨـدﻩ ﺗـر‬
‫ا)ﺖ ﺑا ﺗﺟ ﺑ اﯾﻦ ﻗﻀ‪ = $‬ﺗاﻧ‪ . >$‬ﻗدرت کاﻨدگﯽ دو ﻓ‪-‬ﺰ آﻦ و روی را ﺑا ﯾکدﯾﮕر ﻘاﯾ کﻨ‪$‬د ‪.‬‬
‫)‪ (Fe‬آﻫﻦ ‪ (Zn) ‬روی ‪:‬ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ ﻓﻠﺰ ﻃﻼ )‪ ( Au‬ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻫﯿﭻ واﮐﻨﺸﯽ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻘﺎﯾـﺴﻪ ﻗـﺪرت ﮐﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫‪Zn  Fe  Cu  Au‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ ( ١‬ﺗ‪+‬اﯾ‪ #‬ﻓ‪-‬ﺰ ا ﺑرای از د)ﺖ دادن ا(کرﺘون ﺘﻔاوت ا)ﺖ ﺑ ‪O‬ﺒارت دﯾﮕر ﻓ‪-‬ﺰ ا ﻗدرت کاﻨدگﯽ ﺘﻔاو‪ P‬دارﻧد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ﻓ‪-‬ﺰی ک کاﻨدﻩ ﻗی ﺗر ا)ﺖ = ﺗاﻧد ﺑا ﯾن ﻓ‪-‬ﺰی ک کاﻨدگﯽ ﺿ‪$S‬ﻒ ﺗر دارد واکـﻨﺶ دادﻩ و آن را اکـاﯾﺶ دـد و ﺧـد‬
‫کاﺶ ﯾاﺑد ‪.‬‬

‫‪Zn  Cu2 ‬‬

‫‪ Zn2  Cu‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ Zn  Cu‬ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ‪‬‬
‫‪Cu  Zn2 ‬‬
‫‪ ‬واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺗﯿﻐﻪی ﻣﺲ درون ﻣﺤﻠﻮل روی ﺳﻮﻟﻔﺎت ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﻫﯿﭻ واﮐﻨﺸﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼـﻮن‬
‫ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون روی ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ روی ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺬب ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬در واکﻨﺶ ای اکاﯾﺶ و کاﺶ‪ ،‬ﺨ‪-‬ط واکﻨﺶ گرم = ﺷد‪ ،‬زﯾرا )ااﻧ واکﻨﺶ ﺨﺑﺸﯽ از اﻧرژی ﺧد را ﺑ ﺷـک‪ #‬گرـا‬
‫ﺑ ‪$E‬ط = دد ‪ .‬ر ﭼ گرای آزاد ﺷدﻩ ﺑ‪$‬ﺸرﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬ﻗدرت کاﻨدگﯽ ﻓ‪-‬ﺰ ﺑ‪$‬ﺸرﺘ ا)ﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺎ آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮد ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐـﺎر ﻫﯿـﺪروژن را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎی ﺟﺪول در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﻠﺰات ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﺎ آن واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪2e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Fe  2HCl ‬‬‫‪ FeCl2  H2 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪2e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Zn  2HCl ‬‬‫‪ ZnCl2  H2 ‬‬
‫‪2e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪Mn  2HCl ‬‬ ‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻓﻠﺰات ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﯿﺪروژن ﮐﺎﻫﻨﺪهﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ MnCl2  H2  .‬‬
‫‪‬‬
‫‪3e‬‬
‫‪3 ‬‬
‫‪Al  2HCl ‬‬‫‪ AlCl3  H2 ‬‬
‫‪2 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪2e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Mg  HCl ‬‬‫‪ MgCl2  H2 ‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪‬‬
‫‪ ‬اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫‪Cu  HCl ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫‪Ag  HCl ‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻓﻠﺰات ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﯿﺪروژن ﮐﺎﻫﻨﺪهﺗﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫‪pt  HCl ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫‪Au  HCl ‬‬

‫ﺣﺎل ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻓﻠﺰات را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺪول ﻣﺮﺗﺐ ﺷﺪه ﺑﺮﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪2e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Zn  FeCl2 ‬‬
‫‪ ZnCl2  Fe‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ‪ Zn  Fe :‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫‪Fe  ZnCl2 ‬‬
‫‪2e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Mn  ZnCl2 ‬‬‫‪ MnCl2  Zn‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ‪ Mn  Zn :‬‬
‫‪‬‬
‫‪Zn  MnCl2 ‬‬‫‪ ‬واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫‪2e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Cu  AgCl ‬‬‫‪ CuCl2  Ag‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ‪ Cu  Ag :‬‬
‫‪‬‬
‫‪Ag  CuCl ‬‬‫‪ ‬واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪‬‬
‫و اﻟﯽ آﺧﺮ ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺪول ﻣﺸﺎﺑﻪ زﯾﺮ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ) ‪ : (E0‬ﺑﻪ اﺧـﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧـﺴﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ ﻣﯿـﺎن ﺗﯿﻐـﻪ و ﻣﺤﻠـﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺖ‪ ،‬در ﯾـﮏ اﻟﮑﺘـﺮود‬ ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻟﻜﺘﺮودي‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮودی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ) ‪ (E0‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در دﻣﺎی ‪ 25C‬و ﻓﺸﺎر ‪ ١‬اﺗﻤﺴﻔﺮ و ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠـﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿـﺖ ﯾـﮏ‬
‫ﻣﻮﻻر اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬

‫‪٣١‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ راه ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺮای اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮودی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ) ‪ (E0‬ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود در دﺳـﺘﺮس ﻧﯿـﺴﺖ اﻣـﺎ ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮود دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮد و اﺧـﺘﻼف ﻣـﺎﯾﻊ آن دو را ﺑﻄـﻮر ﻧـﺴﺒﯽ اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻧﺴﺒﯽ ﻫﺮ اﻟﮑﺘﺮود‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود ﻣﺮﺟﻊ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻣﻄﻠﻖ آن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗـﺮار داد ﻣﻘـﺪار‬
‫ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻓﺮض ﺷﻮد‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮود اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻫﯿﺪروژن )‪ ، (SHE‬ﻋﻨﻮان اﻟﮑﺘﺮود ﻣﺮﺟﻊ اﻧﺘﺨﺎﺑﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟﮑﺘـﺮودی آن را‬

‫ﺻﻔﺮ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪E0(SHE)  0 / 000V :‬‬

‫اﻟﻜﺘﺮود اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻫﻴﺪروژن )‪: (SHE‬‬
‫اﯾﻦ اﻟﮑﺘﺮود ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه از ﯾﮏ ﺗﯿﻐﻪی ﭘﻼﺗﯿﻨﯽ ) ‪ (Pt‬در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ﯾـﮏ اﺳـﯿﺪﻓﻮﻟﯿﮏ ﺑـﺎ ‪ pH2‬ﮐـﻪ ﮔـﺎز‬
‫ﻫﯿﺪروژن ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﯾﮏ اﺗﻤﺴﻔﺮ از روی آن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ آن ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ ﺑﻮده و ﻣﺒﻨﺎی ﺟـﺪول‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻫﺸﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2H(aq)  2e ‬‬

‫‪ H2‬‬ ‫‪E0  0 / 0000V‬‬

‫ﻧکات ﺟدول ﭘ ﺘ <اﻧ‪ #$‬کاﺸﯽ ا)ﺘاﻧدارد ‪:‬‬

‫‪ (١‬ﺗﻤﺎم واﮐﻨﺶﻫﺎ در اﯾﻦ ﺟﺪول ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺮﺗﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﻟﮑﺘﺮون ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ E0 (٢‬ﻋﻨﺎﺻﺮ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻴﻳﻦ در ﺣﺎل ﮐﺎﻫﺶ ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ ‪ E0‬ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮ )ﻣﺜﺒﺖﺗﺮ( ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﮑـﺎن ﺑـﺎﻻی‬

‫در ﺟﺪول ﻗﺮار دارد و ﻫﺮ ﭼﻪ ‪ E0‬ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ )ﻣﻨﻔﯽﺗﺮ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﮑﺎن ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮی از ﺟﺪول ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﻓﻠﺰات ﭘﺎﻴﻳﻦ ﻫﯿﺪروژن ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی و ﻓﻠﺰات ﺑﺎﻻی ﻫﯿﺪروژن ﻗﺪرت اﮐﺴﻨﺪﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ از ﺑـﺎﻻ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻴﻳﻦ ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ اﻓﺰاﯾﺶ و ﻗﺪرت اﮐﺴﻨﺪﮔﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ (٤‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮودی ﯾﮏ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮ )ﻣﺜﺒﺖﺗﺮ( ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﺮی اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ در ﻣﮑﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻗـﺮار دارد‬
‫و ﮔﻮﻧﻪی ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آن‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺟﺬب ﮐﺮدن اﻟﮑﺘﺮون دارد و اﮐﺴﻨﺪه ﻗﻮیﺗﺮی اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ از‬
‫ﭘﺎﻴﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻗﺪرت اﮐﺴﻨﺪﮔﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ (٥‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟﮑﺘﺮودی ﯾﮏ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ )ﻣﻨﻔﯽﺗﺮ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺳﺮی اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ در ﻣﮑﺎن ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮی ﻗﺮار دارد‬
‫و ﮔﻮﻧﻪی ﺳﻤﺖ راﺳﺖ آن‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون ﯾﺎ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾـﺎﻓﺘﻦ دارد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﮐﺎﻫﻨـﺪه ﻗـﻮیﺗـﺮی‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻴﻳﻦ ﻗﺪرت ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ (٦‬ﻫﺮ ﻗﺪر ‪ E0‬ﯾﮏ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮ )ﻣﺜﺒﺖﺗﺮ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون دارد ﭘﺲ‬
‫اﮐﺴﻨﺪهی ﻗﻮیﺗﺮی اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮐﻤﺘﺮی ﺑﺮای از دﺳـﺖ دادن اﻟﮑﺘـﺮون )اﮐـﺴﯿﺪﺷـﺪن(‬

‫دارد ﻣﺲ ﮐﺎﻫﻨﺪه ﺿﻌﯿﻒﺗﺮی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﭼﻪ ‪ E0‬ﻧﯿﻢﺳﻠﻮل ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ )ﻣﻨﻔﯽﺗﺮ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﺖ راﺳـﺖ ﮐﺎﻫﻨـﺪه‬
‫ﻗﻮیﺗﺮی و ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اﮐﺴﻨﺪه ﺿﻌﯿﻒﺗﺮی اﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﺟﺪول ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻫﺸﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻗﻮیﺗﺮﯾﻦ اﮐﺴﻨﺪه‬ ‫ﺿﻌﯿﻒﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎﻫﻨﺪه‬

‫‪Au3 (aq)  3e ‬‬
‫)‪ Au(s‬‬ ‫‪E0  1 / 5 V‬‬

‫‪Mg 2 (aq)  2e ‬‬

‫)‪ Mg (s‬‬ ‫‪E0  2 / 37 V‬‬
‫ﺿﻌﯿﻒﺗﺮﯾﻦ اﮐﺴﻨﺪه‬ ‫ﻗﻮیﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎﻫﻨﺪه‬

‫‪٣٢‬‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﮔﺎﻟﻮاﻧﻲ)وﻟﺘﺎﻳﻲ(‪ :‬وﺳﯿﻠﻪای ﮐﻪ اﻧﺮژی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻮاد را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻔـﺎوت در ﻗـﺪرت ﮐﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑـﻪ اﻧـﺮژی‬ ‫ﺳﻠﻮل‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﺳﻠﻮل ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ از دو ﻧﯿﻢ ﺳﻠﻮل آﻧﺪی و ﮐﺎﺗﺪی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮح آن را در زﯾﺮ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫آﻧﺪ)ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ(‬ ‫ﮐﺎﺗﺪ)ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ‬

‫آﻧــﺪ‪ :‬ﻓﻠــﺰی اﺳــﺖ ﮐــﻪ در ﺟــﺪول‬ ‫ﮐﺎﺗﺪ‪ :‬ﻓﻠـﺰی اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﺟـﺪول‬
‫ﺻﻔﺤﻪی ﻗﺒﻞ در ﻣﮑﺎن ﭘﺎﻴﻳﻦﺗـﺮی‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺒﻞ در ﻣﮑﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻗـﺮار‬
‫ﻗﺮار دارد و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ ‪E‬‬ ‫دارد و ﯾــﺎ ﺑــﻪ ﻋﺒــﺎرت دﯾﮕــﺮ ‪E‬‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮی دارد‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ‬ ‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪Zn(s)  Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪Cu2  2e  Cu(s‬‬
‫)ﻧﯿﻢ ﺳﻠﻮل ﮐﺎﺗﺪی( )ﻧﯿﻢ ﺳﻠﻮل آﻧﺪی(‬
‫ﻧکات )‪-‬ل گا(ا] ‪:‬‬
‫‪ - ١‬ر ﻧ‪-) >$‬ل ﺗﺸک‪ #$‬ﺷدﻩ از ﯾک ﺗ‪$‬ﻐ ﻓ‪-‬ﺰی در ‪(-E‬ﯽ از کاﺗ‪$‬ن ﺧدش ﺑ ‪O‬ﻨـان ﻧ‪+‬ﻧـ ﺗ‪$‬ﻐـ روی ﺑاﯾـد در ‪-E‬ـل  اﻧﻨ ـ <د روی‬
‫)(ﻔات‪ ،‬روی کرﺑ ﻨ <ات و روی ک‪-‬رﯾد و ‪ .....‬ﺑاﺷد ‪.‬‬
‫‪ - ٢‬ﺗ‪$‬ﻐ ی آﻧدی ﺑد(‪ #$‬اﺠﻧام ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ اکاﯾﺶ ‪a‬ﻏر ﺷدﻩ و کاﺶ ﺟرم ﺧاد داﺷﺖ ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪M(s )  M2( aq‬‬ ‫‪)  ne‬‬ ‫‪Zn(s )  Zn2( aq‬‬ ‫‪)  2e‬‬
‫‪ - ٣‬ﺗ‪$‬ﻐ ی کاﺗدی ﺑد(‪ #$‬اﺠﻧام ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ کاﺶ ﺿﺨ‪ >$‬ﺷدﻩ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺟرم ﺧا د داﺷﺖ ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Nn‬‬
‫) ‪( aq )  ne  N(s‬‬ ‫‪Cu2( aq‬‬ ‫) ‪)  2e  Cu(s‬‬

‫‪ - ٤‬ﺟ@ﺖ ﺟرﯾان در دار ﺑ‪$‬رو] ) )‪$+ ( >$‬ﺸ از آﻧد ) ﻗ‪d‬ﺐ ﻨﻔﯽ ( ﺑ کاﺗد ) ﻗ‪d‬ﺐ ﺜﺒﺖ ( ا)ﺖ ‪ .‬ﭼرا؟‬
‫ﭘس ﺑ ‪h‬ر ﺧ‪fg‬‬

‫آﻧد‬ ‫کاﺗد‬
‫ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ اکاﯾﺶ ) آﻧدی (‬ ‫ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ کاﺶ ) کاﺗد (‬
‫ازد)ﺖ دادن ا(کرﺘون‬ ‫گرﻓﻦﺘ ا(کرﺘون‬
‫ﻗ‪d‬ﺐ ﻨﻔﯽ‬ ‫ﻗ‪d‬ﺐ ﺜﺒﺖ‬

‫‪٣٣‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪ - ٥‬و(ﺘاژ ک‪-‬ﯽ )‪-‬ل گا(ا] ﯾا ﻧ‪$‬روی ا(کرﺘوﺗری ) ‪: (emf‬‬

‫ﻗ‪d‬ﺐ ﻨﻔﯽ ‪ E‬ﻗ‪d‬ﺐ )‪  E (+‬اکاﯾﺶ ‪ E‬کاﺶ ‪  E‬آﻧد ‪ E‬کاﺗد ‪  E‬و(ﺘاژ ک‪-‬ﯽ )‪-‬ل‬

‫ﺑ ‪O‬ﻨان ﺜال در ‪$+‬ﻦ ﺜال ‪  ECu  EZn  0 / 34  ( 0 / 76 )  1 / 1 V :‬ک‪E #‬‬

‫‪ - ٦‬ر ﭼ دو ﻓ‪-‬ﺰ در ﺟدول ﭘ ﺘ <اﻧ‪ #$‬کاﺸﯽ از > دورﺗر ﺑاﺷﻨد‪ ،‬و(ﺘاژ ک‪-‬ﯽ )‪-‬ل ﯾا ﻧ‪$‬روی ا(کرﺘوﺗری ﺑ‪$‬ﺸرﺘ ا)ﺖ و ﺑر‪O‬کس ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ M(s)  M(naq‬و ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑـﺮ ﻏﻠﻈـﺖ‬ ‫وﻇﯿﻔﻪی ﭘﻞ ﻧﻤﮑﯽ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در آﻧﺪ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ‪)  ne‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪ Nn‬و ﮐـﺎﺗﯿﻮن درون‬
‫ﮐﺎﺗﯿﻮن )‪ M(aq‬اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد و از ﻃﺮﻓﯽ در ﮐﺎﺗﺪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷـﻮد )‪(aq )  ne  N(s‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﻘﻂ آﻧﯿﻮنﻫﺎ ﺑﺎﻗﯽﻣﯽﻣﺎﻧﺪ در ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل ﺑﺎراﮐﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﯿﻦ ﯾـﻮنﻫـﺎی ﻧـﯿﻢ ﺳـﻠﻮل از دﯾـﻮاره‬
‫ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﮐﻪ وﻇﯿﻘﻪ ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﯿﻦ دو ﻧﯿﻢ ﺳﻠﻮل را دارد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺎﺗـﺪ‬
‫و آﻧﯿﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻧﺪ در ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺎدل اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬در ﺧﻮد را ﺑﯿﺎزﻣﺎﻴﻳﺪ ص ‪ ٤٦‬ﮐﺘـﺎب درﺳـﯽ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﺳـﻠﻮل‬
‫ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﻣﺲ ‪ -‬ﻧﻘﺮه ) ‪ (Cu  Ag‬اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﺳﻠﻮل‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺲ ‪ E‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی دارد و در ﻣﮑﺎن ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺮه دارد ﻗﺮار دارد‪ ،‬آﻧﺪ)ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ( و ﻧﻘﺮه ﮐﻪ ‪E‬‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ دارد و در ﻣﮑﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺲ ﻗﺮار دارد ﮐﺎﺗﺪ)ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎی ﻗﺒﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ و ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ‬
‫‪Cu(s)  Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬

‫‪Ag (aq)  e  Ag‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮای ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ دوم را در ﻋﺪد ‪ ٢‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪Cu(s)  Cu2(aq‬‬

‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫)‪2Ag (aq)  2e  2Ag (s‬‬

‫واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ‬
‫‪Cu(s)  2Ag (aq)  Cu2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫)‪)  2Ag (s‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶﻫﺎی ﺑﺎﻻ از ﺟﺮم آﻧﺪ)ﻣﺲ( ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺟﺮم ﮐﺎﺗﺪ)ﻧﻘﺮه( اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺟﻬﺖ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮون در ﻣﺪار‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ از آﻧﺪ)ﻣﺲ( ﺑﻪ ﮐﺎﺗﺪ)ﻧﻘﺮه( ﺑﻮده و ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﯾﻮنﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺎﺗﺪ و آﻧﯿﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻧﺪ در ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﻮد را ﺑﯿﺎزﻣﺎﻴﻳﺪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٤٨‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﺳﻠﻮل ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ ﻧﻘﺮه – ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ را دارﯾﻢ‬
‫ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﻪ در ﺟﺪول در ﻣﮑﺎن ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮی ﻗﺮار دادر و ﯾﺎ ‪ E‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی دارد ﻧﻘﺶ آﻧﺪ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد و ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪٣٤‬‬

‫‪٣٤‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪Mg (s)  Mg2(aq‬‬

‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫و ﻧﻘﺮه ﮐﻪ در ﺟﺪول در ﻣﮑﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻗﺮار دارد و ﯾﺎ ‪ E‬ﺑﺰرﮔﺘﺮی دارد ﻧﻘﺶ ﮐﺎﺗﺪ را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ و ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪Ag (aq)  e ‬‬

‫)‪ Ag (s‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﻘﺮه را در ﻋﺪد ‪ ٢‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪Mg (s)  Mg2(aq‬‬

‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫)‪2Ag (aq)  2e  2Ag (s‬‬

‫واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ‬
‫‪Mg (s)  2Ag (aq)  Mg2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫)‪)  2Ag (s‬‬

‫ﻟﻴﺘﻴﻢ ﻓﻠﺰي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه اﻧﺮژي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‪:‬‬

‫ﻧکا‪ P‬ﭼﻨد ﭘ‪$‬ران ﻓ‪-‬ﺰ (‪$‬ﺘ‪: >$‬‬
‫‪ - ١‬ﺷ‪ s$‬دان ا ﺑ دﻧ ﺒ <ال )اﺧﺖ ﺑاﺗری ای )ﺒکرﺘ‪ ،‬کﭼکرﺘ و ﺑا ﺗاﻧـاﯾﯽ ذﺧ‪$‬ـرﻩ ﺑ‪$‬ـﺸرﺘ اﻧـرژی ـﺘ ﻨ <د کـ در اﯾـﻦ ز‪$‬ﻨـ (‪$‬ﺘـ‪ >$‬ﻧﻘـﺶ‬
‫ا)ا)ﯽ ﺑر‪@O‬دﻩ دارد ‪ .‬ﭼن (‪$‬ﺘ‪ >$‬در ‪$‬ان ﻓ‪-‬ﺰ ا دارای ک‪+‬رﺘﯾﻦ ﭼﮕا(ﯽ و ک‪+‬رﺘﯾﻦ ‪ E‬ا)ﺖ ‪.‬‬
‫‪) - ٢‬ا‪a‬ﻧ از ‪$-$‬ارد ا ﺑاﺗری (‪$‬ﺘ‪ s$‬درون د)ﺘﮕاﻩ ای ا(کرﺘوﻧ‪$‬ک در )رﺗا)ر ﺟ@ان ا)ﺘﻔادﻩ = ﺷد ‪.‬‬
‫‪ - ٣‬از (‪$‬ﺘ‪ >$‬در )اﺧﺖ ﺑاﺗری ای دگ ‪ +‬ای‪ ،‬ﺗ‪-‬ﻔﻦ و راﯾاﻧ ‪+‬راﻩ ا)ﺘﻔادﻩ = ﺷد ک ﺑارا ﻗاﺑ‪ #‬ﺷارژ ا)ﺖ ‪.‬‬
‫‪ - ٤‬در ر ﺗﻦ از ﻧ‪+‬ک درﯾاﭼ ﻗ>‪ ،‬ﺑ‪$‬ﺶ از ‪ ٢٠٠‬گرم (‪$‬ﺘ‪ >$‬وﺟد دارد ‪.‬‬
‫‪ - ٥‬ﺑرﺧﯽ اد و ﻓ‪-‬ﺰ ای ﺑکاررﻓﺘ در ﺑاﺗری و ﻗ‪Sd‬ات ا(کرﺘوﻧ‪$‬کﯽ اﻧ ﻨ <د (ﭗ ﺗـاپ و ﺗ‪-‬ﻔـﻦ ‪+‬ـراﻩ‪ ،‬ارزﺷـ‪+‬ﻨد و گـران ﻗ‪+$‬ـﺖ ـﺘ ﻨ <د و‬
‫= ﺗاﻧ ﻨ <د ﻨﺒ ‪S‬ﯽ ﺑرای ﺑازﯾاﻓﺖ اﯾﻦ اد ﺑﺸ‪+‬ار آﯾﻨد در ‪w‬ا(‪$‬ک ﺑرﺧﯽ دﯾﮕر ‪w‬اوی ﻓ‪-‬ﺰ ای )ﻨﮕ‪$‬ﻦ ﺘ ﻨ <د کـ = ﺗاﻧﻨ ـ <د ﭘـس از دور‬
‫رﯾﺨﻦﺘ‪ ،‬ﺑ ‪$E‬ط زﯾﺖ آ)‪$‬ﺐ ﺑر)اﻧ ﻨ <د ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﻲ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژي ﺳﺒﺰ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ و ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﯾﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺮای ﺧﻮدروﻫﺎ و ﻧﯿﺮوﮔـﺎهﻫـﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﺑﯽروﯾﻪ اﯾﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺎ دو اﺷﮑﺎل ﻣﻬﻢ دارد‪.‬‬
‫‪ -١‬اﺳﺘﺨﺮاج و ﻣﺼﺮف ﺑﯽروﯾﻪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ ذﺧﺎﯾﺮ آن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ‬
‫‪ -٢‬ﮔﺴﺘﺮش روزاﻓﺰون آﻟﻮدﮔﯽﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻧﮕﺮانﮐﻨﻨﺪه روﺑﺮو ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺎﻻ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﻲ‪:‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺳﻠﻮل ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ را ﺑﺮای ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و دو ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‬
‫را ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و دارای ﺑﺮﺗﺮیﻫﺎی زﯾﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﺎﻻ و اﺗﻼف ﮐﻤﺘﺮ اﻧﺮژی ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻣﺎ ‪ -٢‬ﮐﺎﻫﺶ ردﭘﺎی ﮐﺮﺑﻦ دیاﮐﺴﯿﺪ ‪ -٣‬دوﺳﺘﺪار ﻣﺤﯿﻂ زﯾـﺴﺖ ‪ -٤‬ﻣﻨﺒـﻊ اﻧـﺮژی‬
‫ﺳﺒﺰ‬
‫ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﻲ ﻫﻴﺪروژن – اﻛﺴﻴﮋن‪:‬‬
‫ﻣﺘﺪاوﻟﺘﺮﯾﻦ ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﯽ‪ ،‬ﺳﻠﻮل ﻫﯿﺪروژن – اﮐﺴﯿﮋن اﺳﺖ‪ .‬وﺳﯿﻠﻪای ﮐﻪ در آن ﮔﺎزﻫﺎی ﻫﯿﺪروژن و اﮐﺴﯿﮋن ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﮐﻨﺘـﺮل‬
‫ﺷﺪه واﮐﻨﺶ داده و ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از اﻧﺮژی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ)ﻧﻪ ﺗﻤﺎم آن( در ﺣﻀﻮر ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎزدﻫﯽ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن در ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﯽ در ﺣﺪود ‪ %60‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در ﺳـﻠﻮل ﺳـﻮﺧﺘﯽ ‪ %60‬اﻧـﺮژی‬

‫‪٣٥‬‬

‫‪٣٥‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻘﯿﻪ آن )ﺣﺪود ‪ ( %40‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻣﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﻮزاﻧﺪن ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎی درونﺳﻮز ﺑﺎزدﻫﯽ ﺣﺪود ‪ %20‬دارد ﭘﺲ ﮐﺎراﯾﯽ ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺣﺪود ‪ ٣‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﯽ ﻫﯿﺪروژن – اﮐﺴﯿﮋن ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﯽ ﺳﻪ ﺟﺰء اﺳﺎﺳﯽ دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻏﺸﺎء‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮود آﻧﺪ و اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺎﺗﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺳﻠﻮل آﻧﺪ و ﮐﺎﺗﺪ دارای ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶﻫﺎی اﮐﺴﺎﯾﺶ و‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﻠﻮل‪ ،‬ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ وارد ﺳﻠﻮل ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و در آﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ آﻧﺪی در آﻧﺪ‬

‫‪ 2H (aq)  2e‬‬
‫‪H2(g ) ‬‬ ‫‪E  0 / 000V‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺳﻠﻮل‬

‫وارد ﺷﺪه و در ﻏﺸﺎی ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻮن اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﯾﻮن ‪ H‬را ﺗﺤﻮﯾﻞ اﯾﻦ‬
‫ﻏﺸﺎء ﻣﯽدﻫﺪ و ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺪه از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﭘﺎﻴﻳﻦ ﺷﮑﻞ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﯾﻮنﻫﺎی ) ‪ H (aq‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ آﻧﺪی‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻏﺸﺎی ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺎﺗﺪ )ﺳـﻤﺖ راﺳـﺖ(‬
‫رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن ﮐﻪ از راﺳﺖ وارد ﺳﻠﻮل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﺗﺪی در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫)‪O2(g )  4H (aq)  4e  2H2O(l‬‬ ‫‪E  1 / 2v‬‬
‫ﺣﺎل از ﺟﻤﻊ و ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ از دو واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪2H‬‬ ‫‪ 4H (aq)  4e‬‬

‫‪ 2(g ) ‬‬
‫‪2   H2(g ) ‬‬‫‪ 2H (aq)  2e‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪O2(g )  4H (aq)  4e ‬‬ ‫)‪ 2H2O(l‬‬
‫‪O2(g )  4H (aq)  4e ‬‬ ‫)‪ 2H2O(l‬‬
‫‪2H2(g )  O2(g ) ‬‬
‫)‪ 2H2O(l‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬در اﯾﻦ ﻧع )‪-‬ل > اﻧ ﻨ <د )‪-‬ل گا(ا] ﺟ@ﺖ ‪w‬رکﺖ ا(کرﺘون در دار ﺑ‪$‬رو] ) )‪ ( >$‬از آﻧد ) ﻗ‪d‬ﺐ ﻨﻔﯽ ( ﺑ کاﺗد ) ﻗ‪d‬ﺐ‬
‫ﺜﺒﺖ ( ا)ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪+ : ٢‬ـاﻧ‪d‬ر کـ از ‪S‬اد(ـ ی ک‪-‬ـﯽ )ـ‪-‬ل ﺑـر= آﯾـد‪E ،‬ـ‪y‬ل )ـ‪-‬ل )ـﺧﺘﯽ آب = ﺑاﺷـد کـ در ﻓـﻀاﭘ‪+$‬اا و زﯾـر درﯾـاﯾﯽ ـا‬
‫ﻓ رآوردﻩ ی ‪$w‬ا‪ P‬و @‪ s‬ا)ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬و(ﺘاژ ای )‪-‬ل )ﺧﺘﯽ ‪:‬‬
‫‪E  E  E  1 / 2  0  1 / 2v‬‬
‫آﻧ د کاﺗد ک‪#‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ٤‬دو ﺰﯾﺖ )‪-‬ل ای )ﺧﺘﯽ ﺑر ﺗرای درون )ز ‪:‬‬

‫‪٣٦‬‬

‫‪٣٦‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ا(ﻒ ( آ(دگﯽ زﯾﺖ ‪d$E‬ﯽ ک‪+‬رﺘ ‪ :‬ﭼن اﯾﻦ ﻧع )‪-‬ل ا ﻓﻘط آب ﺗ(‪$‬د = کﻨ ﻨ <د در ‪w‬ا(‪$‬ک در ﺗرـای درون )ـز‪ ،‬آب )‪(H2O‬‬
‫و کرﺑﻦ دی اک‪$‬د ) ‪ (CO2‬ک گازی گ‪-‬ﺨاﻧ ای ا)ﺖ ﺗازﻩ اگر ﺧب کار کﻨ ﻨ <د و در)ﺖ ﺗﻨﻈ‪ >$‬ﺷﻧد‪ ،‬ﭼن اگر ﺗﻨﻈ‪ >$‬ﻧ ﺒ <اﺷـد گـاز‬
‫)‪ s‬و ﺧ‪d‬رﻧاک کرﺑﻦ ﻧک‪$‬د )‪ (CO‬ﺗ(‪$‬د = کﻨ ﻨ <د ‪.‬‬
‫ً‬
‫ب ( ﺑازدﯽ و کاراﯾﯽ ﺑا‪a‬ﺗر ‪ :‬ﻗﺒ‪ g‬گﻔﺘ‪ >$‬ک ﺑازدﯽ )زاﻧدن ‪$‬دروژن در ﺗر درون )ز ‪ %20‬ا)ﺖ در ‪w‬ا(‪$‬ک اکاﯾﺶ کﻨرﺘل‬
‫ﺷدﻩ ‪$‬دروژن در )‪-‬ل )ﺧﺘﯽ ‪w‬دود ‪ %60‬ﺑازدﯽ دارد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٥‬ﺗﻔاوت ﺑاﺗری ا ﺑا )‪-‬ل ای )ﺧﺘﯽ ‪:‬‬
‫ا(ﻒ ( ﺑاﺗری ا = ﺗاﻧ ﻨ <د اﻧرژی ﺷ‪$+$‬اﯾﯽ را ذﺧ‪ $‬رﻩ کﻨ ﻨ <د در ‪w‬ا(‪$‬ک در )‪-‬ل )ﺧﺘﯽ ‪$‬ﭻ ذﺧ‪$‬رﻩ ی اﻧرژی ﺷ‪$+$‬اﯾﯽ وﺟد ﻧدارد ‪.‬‬
‫ب ( ﺑاﺗری ا اد واکﻨﺶ دﻨدﻩ و او(‪ $‬را در ﺧدﺷان دارﻧد در ‪w‬ا(‪$‬ک در )‪-‬ل )ﺧﺘﯽ از ﺑ‪$‬رون وارد = ﺷد ‪.‬‬
‫پ ( ﺑاﺗری ا ﻓﻘط اﻧرژی ا(کرﺘﯾکﯽ ﺗ(‪$‬د = کﻨ ﻨ <د در ‪w‬ا(‪$‬ک در )‪-‬ل )ﺧﺘﯽ ‪gO‬وﻩ ﺑر اﻧرژی ا(کرﺘﯾکﯽ‪ ،‬آب > ﺗ(‪$‬د = ﺷد ‪.‬‬
‫ﻋﺪد اﻛﺴﺎﻳﺶ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﯽ ﯾﺎ ﻇﺎﻫﺮی ﺑﻪ ﯾﮏ اﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺪد اﻛﺴﺎﻳﺶ ﺑﻪ روش ﻛﺘﺎب درﺳﻲ‪:‬‬

‫‪ (١‬اﺑﺘﺪا ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﮑﺘﺮون – ﻧﻘﻄﻪای )ﻟﻮﺋﯿﺲ( ﻣﻮﻟﮑﻮل ﯾﺎ ﯾﻮن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را رﺳﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (٢‬اﮔﺮ دو اﺗﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮی )ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮون( ﺑﺮاﺑﺮ آنﻫﺎ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﭘﯿﻮﻧﺪی‬
‫را ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎوی ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪) .‬از ﻫﺮ ﺟﻔﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪی‪ ،‬ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﻪ ﻫﺮ اﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪ (٣‬اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﭘﯿﻮﻧﺪی ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن دو اﺗﻢ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﺗﻢ اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﺗﺮ )ﻧﺎﻓﻠﺰﺗﺮ( ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ (٤‬ﮐﺎﻣﻼً واﺿﺤﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪی اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی روی ﻫﺮ اﺗﻢ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺗﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (٥‬ﻫﻤﻪی اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻇﺮﻓﯿﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻪ اﺗﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎم اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮای اﺗـﻢ ﺣـﺴﺎب‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ( را ﻣﯽﺷﻤﺎرﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ (٦‬ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻇﺮﻓﯿﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه را از ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺗﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮐﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﯾﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ را از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ‪ ‬ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻻﯾﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ‪ ‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢ‬

‫‪H‬‬
‫‪ : 4  6  2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪C‬‬
‫‪CH3OH‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ : 6  8  2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪O‬‬
‫‪ : 1  0  1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ H‬ﻫﺎ‬
‫‪H‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪ : 4  6  2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ C‬ﻫﺎ‬
‫‪CH2CH2‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪ : 1  0  1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ H‬ﻫﺎ‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪ : 4  0  4‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪C‬‬

‫‪CO2‬‬ ‫‪O C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪ : 6  8  2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ O‬ﻫﺎ‬

‫‪ : 1  0  1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ H‬ﻫﺎ‬

‫‪H‬‬
‫‪H2O2‬‬ ‫‪O O‬‬ ‫‪ : 6  7  1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ O‬ﻫﺎ‬
‫‪H‬‬

‫‪ : 6  8  2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪O‬‬

‫‪HOBr‬‬ ‫‪H O Br‬‬ ‫‪ : 7  6  1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪Br‬‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺪد اﻛﺴﺎﻳﺶ )روش دوم(‬

‫ﻣﻴﺎنﺑﺮﻫﺎي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﺪد اﻛﺴﺎﻳﺶ‬
‫ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﯽﺗﻮان از ﻗﻮاﻋﺪ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ (1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ در ﺣﺎﻟﺖ آزاد )ﻧﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ( ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ‪ O2‬و ‪ ، O3‬ﻓﺴﻔﺮ در ﻣﻮﻟﮑﻮل ‪ Na ، P4‬در ﻓﻠﺰ ﺳﺪﯾﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﻮنﻫﺎی ﺗﮏاﺗﻤﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎر ﯾﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ در ﯾﻮن ‪ Fe3‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 3‬و ﮐﻠﺮ ‪ Cl‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (3‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻓﻠﻮﺋﻮر در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﺑﻘﯿﻪی ﻋﻨﺼﺮﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻨﻔﯽ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﯾﺮا ﻓﻠﻮﺋﻮر اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻓﻠﻮﺋﻮر در ‪ CaF2 ، HF‬و ‪OF2‬‬
‫‪ (4‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻌﻤﻮﻻ ً در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﺑﻘﯿﻪی ﻋﻨﺼﺮﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ » ‪ « 2‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن در ‪ H2O‬و ‪ H2SO4‬ﺑﺮاﺑﺮ » ‪ « 2‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن در اﮐﺴﯿﺪﻫﺎ ) ‪ (O2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Na2O‬و ‪ CaO‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 2‬اﺳﺖ و اﻣﺎ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن در ﭘﺮاﮐﺴﯿﺪﻫﺎ ) ‪ (O22‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ K2O2 ، H2O2‬و ‪ CaO2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ « ‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ب( ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن در ﺳﻮﭘﺮاﮐﺴﯿﺪﻫﺎ ) ‪ (O2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ KO2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ »‬
‫‪2‬‬
‫ج( ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن در ‪ HOF‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫د( ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن در ‪ OF2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 2‬و در ‪ O2F2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 1‬اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮی ﻓﻠﻮﺋﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﮐـﺴﯿﮋن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (5‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﯿﺪروژن در ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 1‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰء ﻫﯿﺪرﯾﺪﻫﺎی ﻓﻠﺰی ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﯿﺪروژن در ‪ HCl‬و ‪ H2O‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ » ‪ « 1‬اﺳـﺖ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ در ‪ NaH‬و ‪ CaH2‬ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ » ‪« 1‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ (6‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻓﻠﺰﻫﺎ در ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﯿﺖ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ K‬در ‪ K2CO3‬ﺑﺮاﺑﺮ » ‪ « 1‬و ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ Fe‬در ‪ FeCl3‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 3‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻓﻠﺰﻫﺎی ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ و ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﺧﺎﮐﯽ در ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ » ‪ « 1‬و » ‪ « 2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﻧﺎﻓﻠﺰ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی دﯾﮕﺮ )ﻓﻠـﺰ ﯾـﺎ ﻧـﺎﻓﻠﺰ( ﮐـﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕـﺎﺗﯿﻮی ﮐـﻢﺗـﺮ دارﻧـﺪ ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻋـﺪد اﮐـﺴﺎﯾﺶ ﻋﻨـﺼﺮ‬ ‫‪(7‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮﺗﺮ‪ -‬ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ً آن را در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪ -‬ﻋﺪدی ﻣﻨﻔﯽ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻌـﺪاد اﻟﮑﺘـﺮونﻫـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آن‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارد ﺑﮕﯿﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ آراﯾﺶ ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺐ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ PBr3‬ﺑﺮم )‪ (Br‬ﮐﻪ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮل ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕﺎﺗﯿﻮی ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ P‬دارد و ﺑـﺎ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﻪ آراﯾﺶ ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺐ ﻣﯽرﺳﺪ ) ‪ (Br ‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ آن ﺑﺮاﺑﺮ » ‪ « 1‬اﺳﺖ )ﯾـﺎدآوری‪ Br :‬در ﮔـﺮوه‬
‫‪  1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪CH2Cl2  Cl‬‬ ‫‪  2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪CS2  S‬‬ ‫‪ ١٧‬ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﻗﺮار دارد‪ (.‬دو ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ‪:‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﺎﻟﻮژنﻫﺎ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﻓﻠﺰﻫﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ NaCl‬و ‪ ( CaF2‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑـﻪ اﺗـﻢ ﻣﺘـﺼﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ CH2Br2‬و ‪ ( COCl2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ » ‪ « 1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ NO3‬و‬ ‫‪ (8‬ﺟﻤﻊ ﺟﺒﺮی ﻋﺪدﻫﺎی اﮐﺴﺎﯾﺶ در ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻨﺜﯽ )ﺑﺪون ﺑﺎر( ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻـﻔﺮ و در ﯾـﮏ ﯾـﻮن ﭼﻨـﺪ اﺗﻤـﯽ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫‪ ( SO24‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎر ﯾﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﮔﺮ در ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻨﺜﯽ ﯾﺎ ﺑﺎردار‪ ،‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ داد و‬
‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ آن ﻣﺎده را ﺑﻪدﺳﺖ آورد؛ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ‪ H2SO4‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢﻫـﺎی ﻫﯿـﺪروژن و اﮐـﺴﯿﮋن ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺑﺮ » ‪ « 1‬و » ‪ « 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﮔﻮﮔﺮد ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪی زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪H2SO4  2(1)  x  4(2)  0  x  6‬‬

‫‪NaClO4  1  x  4(2)  0  x  7‬‬ ‫‪CH2Cl2  x  2(1)  2(1)  0  x  0‬‬

‫‪PO43  x  4(2)  3  x  5‬‬ ‫‪CrO42  x  4(2)  2  x  6‬‬

‫ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ در ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎی ﯾﻮﻧﯽ ﭼﻨﺪ اﺗﻤﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺮﮐﯿﺐ را ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪهاش ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺮد ﺗﺎ راﺣﺖﺗﺮ ﻋﺪد‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫‪NH4  x  4(1)  1  x  3‬‬

‫‪(NH2 )2 Cr2O7‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Cr2O7‬‬ ‫‪ 2x  4(2)  2  2x  23  x  6‬‬
‫در ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ NH4NO3‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ دو اﺗﻢ ﻧﯿﺘﺮوژن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ آن ﺑﺎﯾﺪ ‪ NH4NO3‬را ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫‪‬‬
‫‪ NO3‬ﻧﺸﻮﺗﻪ و در دو ﻣﻌﺎدﻟﻪی ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﺮ ﯾﮏ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪهی آن ﯾﻌﻨﯽ ‪ NH4‬و‬

‫‪NH4  x  4(1)  1  x  3‬‬

‫‪NH4NO3‬‬
‫‪‬‬
‫‪NO3‬‬ ‫‪ x  3(2)  1  x  5‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬رگاﻩ در ﯾک واکﻨﺶ‪O ،‬دد اکاﯾﺶ ‪O‬ﻨ‪y‬ری ﺗﻐ‪$$‬ر کﻨد‪ ،‬واکﻨﺶ از ﻧع اکاﯾﺶ – کاﺶ ا)ﺖ ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬واکﻨﺶ اﯾﯽ ک در ﯾک )‪+‬ﺖ ‪S‬اد(‪O ،‬ﻨ‪y‬ری ﺑ ‪w‬ا(ﺖ آزاد وﺟد داﺷﺘ ﺑاﺷد‪w ،‬ﺘ‪+‬ا از ﻧع اکاﯾﺶ – کاﺶ ا)ﺖ ‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻛﺴﻨﺪه و ﻛﺎﻫﻨﺪه در ﻳﻚ واﻛﻨﺶ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢﻫﺎ در ﯾﮏ واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی اﮐﺴﻨﺪه و ﮐﺎﻫﻨﺪه را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ در‬
‫واﮐﻨﺶﻫﺎی اﮐﺴﺎﯾﺶ – ﮐﺎﻫﺶ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﮕﯿﺮد )ﮔﻮﻧﻪ اﮐﺴﻨﺪه(‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ آن ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ در اﯾﻦ واﮐﻨﺶﻫﺎ اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ )ﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎﻫﻨﺪه(‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ آن اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎن‬
‫‪ ‬ﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ ‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ آن ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اﮐﺴﻨﺪه ‪‬‬
‫ﻫﻤﺎن‬
‫‪ ‬ﮔﻮﻧﻪ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ ‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ آن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬‫ﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎﻫﻨﺪه ‪‬‬

‫‪ (١‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آن اﺗﻢ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫)آ‬ ‫)‪Cu2 (aq‬‬ ‫)‪Cu(s‬‬ ‫)پ‬ ‫) ‪Cr2 (aq‬‬ ‫‪Cr3‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(aq‬‬

‫‪ ٢‬درﺟﻪ ﮐﺎهﺶ‬ ‫‪ ١ 3‬درﺟﻪ اﻓﺰاﻳﺶ‬

‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫)اﮐﺴﺎﻳﺶ(‬

‫) ‪C( s‬‬ ‫) ‪CO2(g‬‬ ‫) ‪NH3(g‬‬ ‫) ‪N( g‬‬

‫)ب‬ ‫)ت‬
‫‪ ٢ 2‬درﺟﻪ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫‪0‬‬ ‫‪ ٣ 0‬درﺟﻪ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫‪02‬‬ ‫‪3‬‬
‫)اﮐﺴﺎﻳﺶ(‬ ‫)اﮐﺴﺎﻳﺶ(‬

‫‪ (٢‬در ﻫﺮﯾﮏ از واﮐﻨﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎﻫﻨﺪه و اﮐﺴﻨﺪه را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪ ٣‬درﺟﻪ ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫‪0‬‬

‫)آ‬ ‫ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫)‪2Al(s)  Fe2O3(s)  Al2O3(s)  2Fe(s‬‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬
‫‪ ٣ 3‬درﺟﻪ اﻓﺰاﯾﺶ )اﮐﺴﺎﯾﺶ( ‪0‬‬

‫‪ ٢ 2‬درﺟﻪ ﮐﺎﻫﺶ ‪0‬‬

‫)ب‬ ‫ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫) ‪2CO(g )  O2(g )  2CO2(g‬‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ ٢‬درﺟﻪ اﻓﺰاﯾﺶ )اﮐﺴﺎﯾﺶ(‬

‫‪٤٠‬‬

‫‪٤٠‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺳﻠﻮل اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺘﻲ‪:‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦﺟﺎ ﺑﺎ ﺳﻠﻮلﻫﺎی ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ و ﺳﻮﺧﺘﯽ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آنﻫﺎ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶﻫﺎی اﮐـﺴﺎﯾﺶ و ﮐـﺎﻫﺶ اﻧـﺮژی‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻮاد ﺑﻪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺳﻠﻮل ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل وﻟﺘﺎژ ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ را ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺮژی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻠﻮل ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ و ﺳﻮﺧﺘﯽ واﮐﻨﺶ ﺧﻮدﺑﺨﻮدی داﺷﺘﻨﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ واﮐﻨﺶ ﻏﯿﺮ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮدی دارد ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻠﻮل ﺳﻮﺧﺘﯽ‬
‫واﮐﻨﺶ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮدی‪2H2(g )  O2(g )  2H2O(g ) :‬‬
‫در ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ‬
‫واﮐﻨﺶ ﻏﯿﺮﺧﻮدﺑﻪﺧﻮدی‪2H2O(l)  2H2(g )  O2(g ) :‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬ا‪+O‬ال و(ﺘاژ ﺑ‪$‬رو] ﺑاﯾد ﺗ)ط ﻨﺒع ﺟرﯾان ﺘﻘ‪ >$‬اﻧ ﻨ <د ﺑاﺗری ﺑاﺷد ﻧ ﺟرﯾان ﺘ ﻨ <اوب اﻧ ﻨ <د ﺑر ق ﺷ@ر ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬در )‪-‬ل ای ا(کرﺘو(‪$‬ﺘﯽ دو ا(کرﺘود آﻧد و کاﺗد درون ﯾک ‪-E‬ل ﻗرار دارﻧد ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬در اﯾﻦ )‪-‬ل ‪ a+S‬از ا(کرﺘودای € اﺛر ﺑا ر)اﻧاﯾﯽ ﺧب ا)ﺘﻔادﻩ = ﺷد اﻧ ﻨ <د زﻏال – گرا ﻓ ‪$‬ﺖ و ﭘ‪g‬ﺗ‪$‬ﻦ‬
‫ﻧکﺘ ‪-E : ٤‬ل ا(کرﺘو(‪$‬ﺖ در اﯾﻦ ﻧع )‪-‬ل ا ﺑاﯾد از ﯾک ﺗرک‪$‬ﺐ ﯾ ] ﺬاب ﯾا ‪-E‬ل ﯾ] در آب ﺑاﺷد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٥‬ا(کرﺘودی ک ﺑ ﻗ‪d‬ﺐ ﻨﻔﯽ ﺑاﺗری و‪ = #f‬ﺷد‪ ،‬کاﺗد و ا(کرﺘودی ک ﺑ ﻗ‪d‬ﺐ ﺜﺒﺖ ﺑاﺗری و‪ = #f‬ﺷد ‪ ،‬آﻧد ا)ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٦‬در ‪-E‬ل ا(کرﺘو(‪$‬ﺖ اﯾﻦ ﻧع )‪-‬ل کاﺗ‪$‬ن ا ﺑ )‪+‬ﺖ کاﺗد ﺑرای کـاﺶ و آﻧ‪$‬ـن ـا ﺑـ )ـ‪+‬ﺖ آﻧـد ﺑـرای اکـاﯾﺶ ‪w‬رکـﺖ‬
‫= کﻨ ﻨ <د ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٧‬واکﻨﺶ )‪(-‬ﯽ ا(کرﺘو(‪$‬ﺘﯽ ﺧد ﺑ ﺧدی ﻧ‪$‬ﺖ ‪.‬‬

‫ﺗﺸﺎﺑﻪ و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺳﻠﻮلﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﮔﺎﻟﻮاﻧﻲ‪:‬‬

‫ﺗﺸﺎﺑﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( در ﻫﺮ دو ﺳﻠﻮل اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ و ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ب( ﺣﺮﮐﺖ آﻧﯿﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻧﺪ و ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺎﺗﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫پ( در ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ در ﻣﺪار ﺑﯿﺮوﻧﯽ از آﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﺗﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ‬ ‫ﺳﻠﻮل ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ‬

‫‪ (١‬واﮐﻨﺶ ﻏﯿﺮﺧﻮدﺑﻪﺧﻮدی‬ ‫‪ (١‬واﮐﻨﺶ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮدی‬

‫‪ (٢‬واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ‬ ‫‪ (٢‬واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎزا‬

‫‪ (٣‬ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬ ‫‪ (٣‬ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬

‫‪ (٤‬اﻟﮑﺘﺮود‪ :‬ﯾﮏ ﺗﯿﻐﻪی ﻓﻠﺰی در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ﻧﻤﮏﻫﺎی ﺧﻮدش ‪ (٤‬اﻟﮑﺘﺮود‪ :‬ﭘﻼﺗﯿﻦ – ﮔﺮاﻓﯿﺖ – زﻏﺎل‬

‫‪ (٥‬آﻧﺪ )‪ (+‬ﮐﺎﺗﺪ )‪(-‬‬ ‫‪ (٥‬آﻧﺪ )‪ (-‬ﮐﺎﺗﺪ )‪(+‬‬

‫‪ (٦‬در ﯾﮏ ﻧﯿﻢﺳﻠﻮل اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‬ ‫‪ (٦‬در دو ﻧﯿﻢ ﺳﻠﻮل اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‬

‫‪٤١‬‬

‫‪٤١‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺑﺮﻗﻜﺎﻓﺖ‪ :‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﯾﮏ ﻣﺎده ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ را ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ ﯾﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧکات ‪:‬‬
‫‪ ( ١‬ﻇرف ﺑرﻗکاﻓﺖ ﻧ‪O‬ﯽ )‪-‬ل ا(کرﺘو(‪$‬ﺘﯽ ا)ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻨ <اﺑراﯾﻦ اﻧرژی ا(کرﺘﯾکﯽ را ﺑ اﻧرژی ﺷ‪$+$‬اﯾﯽ ﺗ ﺒ <دﯾ‪ = #‬کﻨد ‪.‬‬
‫‪-E ( ٢‬ل ا(کرﺘو(‪$‬ﺖ در ﺑرﻗکاﻓﺖ ﺑاﯾد ﯾن ـاﯾﯽ داﺷـﺘ ﺑاﺷـد کـ ﺑﺘاﻧﻨ ـ <د آزاداﻧـ در ‪-E‬ـل ‪w‬رکـﺖ کﻨﻨ ـ <د و ر)ـاﻧای ﯾـ] ﺑاﺷـﻨد‪،‬‬
‫ﺑ ﻨ <اﺑراﯾﻦ ا(کرﺘو(‪$‬ﺖ ﺟد در اﯾﻦ )‪-‬ل‪ = ،‬ﺗاﻧد ﯾک ﺗرک‪$‬ﺐ ﯾ] ﺬاب ﯾا ‪-E‬ل ﯾک ادﻩ ﯾ] ﺑاﺷد ‪.‬‬
‫‪ ( ٣‬ﻨﺒ ــع ﺟرﯾ ــان ا(کرﺘﯾ ــ‪$‬ﺘ ﺑاﯾ ــد‪ ،‬ﯾ ــک ﻨﺒ ــع ﺟرﯾ ــان  ــﺘﻘ‪ (DC) >$‬اﻧﻨ ـ <د ﺑ ــاﺗری ﺑاﺷ ــد و ﻧ ﺒ <اﯾ ــد ﺟرﯾ ــان ﺑ ــرق ﺘﻨ ـ <اوب )‪ ( AC‬ﺑ ــ‬
‫ا(کرﺘودای )‪-‬ل ﺑرﻗکاﻓﺖ ﺘ‪ #y‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻗﻜﺎﻓﺖ آب‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻮﻋﯽ از ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل وﻟﺘﺎژ ﺑﯿﺮوﻧـﯽ و ﻋﺒـﻮر ﺟﺮﯾـﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾـﺴﯿﺘﻪ از درون ﻣﺤﻠـﻮل‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ را ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ روﺑﻪرو ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ آب را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻃﯽ آن ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪهاش ﯾﻌﻨﯽ ﻫﯿﺪروژن و اﮐﺴﯿﮋن ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶﻫﺎی اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﯾﻦ ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ )ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ آب( ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ‬
‫‪ O2(g )  4H(aq)  4e‬‬
‫‪2H2O(l) ‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪2H2O(l)  2e ‬‬
‫)‪ H2(g )  2OH(aq‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ﻣﻘﺪار اﻟﮑﺘﺮون در دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ را در ﻋﺪد ‪ ٢‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ‬
‫‪ O2(g )  4H(aq)  4e‬‬
‫‪2H2O(l) ‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪4H2O(l)  4e ‬‬
‫‪ 2H2(g )  4OH‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺳﺎده ﮐﺮدن دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪2H2O  2H2  O2‬‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ اﻃﺮاف اﻟﮑﺘﺮود آﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻮن ) ) ‪ (H(aq‬ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪی اﺳﺖ‬

‫و ﮐﺎﻏﺬ ‪ pH‬ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ درﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در اﻃﺮاف اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺎﺗﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻮن ) ) ‪ (OH(aq‬ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎزی اﺳﺖ و ﮐﺎﻏﺬ ‪ pH‬ﺑﻪ‬
‫رﻧﮓ آﺑﯽ در ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺿﻤﻦ ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﮐﺎﺗﺪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در آﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٢‬‬

‫‪٤٢‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺑﺮﻗﻜﺎﻓﺖ ﺳﺪﻳﻢ ﻛﻠﺮﻳﺪ ﻣﺬاب ) )‪ (NaCl( l‬و ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻠﺰ ﺳﺪﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻓﻠﺰ ﺳﺪﯾﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ آزاد در ﻃﺒﯿﻌﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﭼﻮن ﯾﮏ ﮐﺎﻫﻨﺪه ﻗﻮی ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎی‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ زﯾﺎدی از آن ﺑﺼﻮرت ﯾﻮن ﺳﺪﯾﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻠﺰ ﺳﺪﯾﻢ )‪ (Na‬از ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ )‪ (NaCl‬ﻣﺬاب‬ ‫ﺳﻠﻮل داﻧﺰ‪:‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺳﻠﻮل داﻧﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ (١‬ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺧﺎﻟﺺ در دﻣﺎی ‪ 8010C‬ذوب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺳﻠﻮل داﻧﺰ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﻘﺪاری ‪ CaCl2‬ﺑﻪ ‪ ، NaCl‬دﻣﺎی ذوب ‪NaCl‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 587C‬ﭘﺎﻴﻳﻦ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻃﯽ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ اﻧﺮژی ﮐﻤﺘﺮی ﻣﺼﺮف ﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺪﯾﻢ‪،‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدی ارزانﺗﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ (٢‬در ﺳﻠﻮل داﻧﺰ آﻧﯿﻮنﻫﺎی ‪ Cl ‬ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در آنﺟﺎ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﮔﺎز ﮐﻠﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﮔﺎز از ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺳﻠﻮل داﻧﺰ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ آﻧﺪی در اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪2Cl(l) ‬‬
‫‪ Cl2(g )  2e‬‬

‫‪ (٣‬در ﺳﻠﻮل داﻧﺰ‪ ،‬ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎی ‪ Na ‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﺎﺗﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮده و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﻠﺰ‬
‫ﺳﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻی دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻓﻠﺰ ﺳﺪﯾﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺼﻮرت ﻣﺬاب اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﭼﮕﺎﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪ NaCl‬دارد روی آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺧﺮوﺟﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺟﺪارهی دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪Na (l)  e ‬‬
‫)‪ Na (l‬‬
‫از ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶﻫﺎی آﻧﺪی و ﮐﺎﺗﺪی در ﺳﻠﻮل داﻧﺰ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ آﻧﺪی در آﻧﺪ‬
‫‪2Cl(l) ‬‬
‫‪ Cl2(g )  2e‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﺗﺪی در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪2  (Na   e ‬‬
‫)‪ Na (l‬‬
‫وا ﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ‬
‫) ‪2Na (l)  2Cl(l)  2Na (l)  Cl2(g‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪2NaCl( g‬‬

‫‪٤٣‬‬

‫‪٤٣‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻠﺰ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ از آب درﻳﺎ‪:‬‬

‫‪ Mg2(aq‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾـﻮن ﻣﻨﯿـﺰﯾﻢ ﻣﻮﺟـﻮد در آب‬
‫‪‬‬
‫در ﺷﯿﻤﯽ ﺳﺎل دﻫﻢ آﻣﻮﺧﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در آب درﯾﺎ‪ ،‬ﯾﻮن ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ )‬

‫درﯾﺎ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ) ‪ (OH‬ﺑﺼﻮرت رﺳﻮب )‪ Mg (OH2 )(s‬درﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪Mg2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪)  2OH(aq)  Mg (OH)2(s‬‬
‫رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ را ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ ﺻـﺎﻓﯽ ﺟﺪاﺳـﺎزی ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﯿـﺰﯾﻢ ﻫﯿﺪروﮐـﺴﯿﺪ ﺟﺎﻣـﺪ‬
‫)‪ Mg (OH)2(s‬را ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ HCl(aq‬وا ﮐﻨﺶ داده و ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪Mg (OH)2(s)  HCl(aq)  MgCl2(aq)  H2O(l‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻣﺤﻠﻮل در آب )‪ MgCl2(aq‬را ﺧﺸﮏ ﮐﺮده و آن را ﺑﻪ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺟﺎﻣﺪ )‪ MgCl2(s‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺟﺎﻣﺪ را ذوب ﮐﺮده و در ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﮔﺎز ) ‪ Cl2(g‬و ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﻣﺬاب ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ‬
‫‪2Cl(l) ‬‬
‫‪ Cl2(g )  2e‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪Mg2(l)  2e ‬‬
‫)‪ Mg (l‬‬
‫واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ‬
‫) ‪Mg2(l)  2Cl(l)  Mg (l)  Cl2(g‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﯾﻊ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺮد ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﺟﺎﻣﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫)‪MgCl2(aq‬‬
‫)‪Mg (OH)2(s‬‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ‬ ‫)‪MgCl2(l‬‬

‫) ‪Cl2(g‬‬

‫)‪Mg (s‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫‪٤٤‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺧﻮردﮔﻲ ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﻳﻚ واﻛﻨﺶ اﻛﺴﺎﻳﺶ و ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺮد و ﺧﺮد ﺷﺪن و ﻓﺮو رﯾﺨﺘﻦ ﻓﻠﺰﻫﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ‪ ،‬ﺧﻮردﮔﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮردﮔﯽ ﯾﮏ واژهی ﻋﺎم اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﻮرد آﻫﻦ‪ ،‬اﻏﻠﺐ زﻧﮓ زدن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﯿﺎه ﺷﺪن ﻧﻘﺮه و زﻧﮕﺎر ﺳﺒﺰ ﻓﻠﺰ ﻣﺲ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎﯾﯽ دﯾﮕـﺮ از ﺧـﻮردﮔﯽ ﻓﻠـﺰات‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮐﺴﯿﮋن ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺴﯿﺎر واﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮی اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻏﻠﺐ ﻓﻠﺰات )ﺑﻪ ﺟﺰ ﻓﻠﺰﻫﺎی ﻧﺠﯿﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﻼ‪ ،‬ﭘﻼﺗﯿﻦ و ﭘـﺎﻻدﯾﻢ(‬
‫را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮدی اﮐﺴﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺟﺰ اﮐﺴﯿﮋن ﻧﯿﺰ ﺧﻮردﮔﯽ ﻓﻠﺰﻫﺎ را در ﭘﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻠﺰﻫﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺠﺎورت ﺑﺎ آب درﯾﺎ ﯾﺎ ﯾـﮏ ﻣﺤﻠـﻮل اﺳـﯿﺪی‬
‫دﭼﺎر ﺧﻮردﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮردﮔﯽ ﻓﻠﺰات ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص آﻫﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺧﺴﺎرات ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی ﺑـﻪ اﻗﺘـﺼﺎد ﮐـﺸﻮرﻫﺎ وارد ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﯾﮑـﻪ در ﮐـﺸﻮرﻫﺎی‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺣﺪود ‪ %20‬از آﻫﻦ و ﻓﻮﻻد ﺗﻮﻟﯿﺪی ﺑﺮای ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ﻗﻄﻌﺎت ﺧﻮرده ﺷﺪه ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬از آن ﺟا ک ﭘ ﺘ <اﻧ‪ #$‬کاﺶ اک‪$‬ژن ﺜﺒﺖ ا)ﺖ ـر ﻓ‪-‬ـﺰی کـ ﭘ ﺘ <اﻧـ‪ #$‬کاـﺸﯽ ﻨﻔـﯽ داﺷـﺘ ﺑاﺷـد‪ ،‬در ﻘاﺑـ‪ #‬اکـ‪$‬ژن و‬
‫ر‪h‬ﺑﺖ ا‪ ،‬اکاﯾﺶ اﺠﻧام دادﻩ ) ﺧردﻩ = ﺷد ( و اک‪$‬ژن ﻧﻘﺶ اکﻨدگﯽ دارد و ﺧد کاﺶ = ﯾاﺑد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ر ﭼ ‪ E‬ﻓ‪-‬ﺰی ﻨﻔﯽ ﺗر ﺑاﺷد )رﯾع ﺗر و را‪w‬ﺖ ﺗر اکاﯾﺶ = ﯾاﺑد و ﺧردﻩ = ﺷد ‪.‬‬
‫ﺧﻮردﮔﻲ آﻫﻦ‪:‬‬
‫ﺧﻮردﮔﯽ آﻫﻦ ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻧﺠﺎم آن ﺗﺎ ﺣﺪودی ﺷﺒﯿﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎی ﮔﺎﻟﻮاﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﻫﻦ در ﻣﻌﺮض رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ روی ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ‬
‫‪ Fe2(aq‬‬
‫‪Fe(s) ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬
‫‪E  0 / 44V‬‬

‫‪ Fe2(aq‬در ﻗﻄﺮه‬
‫‪‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ از ﻃﺮﯾﻖ آﻫﻦ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺎﺗﺪ ﻣﯽروﻧﺪ و ﯾﻮنﻫﺎی )‬
‫آب ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪O2(g )  2H2O(l)  4e ‬‬
‫) ‪ 4OH(aq‬‬ ‫‪E  0 / 40V‬‬
‫ﺗﺬکر ‪ :‬ﻓ‪-‬ﺰ آﻦ ﺑ د(‪ #$‬اﻧﺘﻘال ا(کرﺘون ا ﺑ ر)اﻧای ا(کرﺘو] ﯾا دار درو] ) ﯾ‪S‬ﻨﯽ درون آﻦ ( ‪S‬روف ا)ﺖ و ﯾن ا ﺑرای کا‪ #‬کـردن‬
‫دار ا(کرﺘﯾکﯽ در ﻗ‪d‬رﻩ ی آب ﺟرﯾان = ﯾاﺑ ﻨ <د ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻃﺮﻓﯿﻦ دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ را در ﻋﺪدی ﺿﺮب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺳﺎده ﮐﺮدن ﺗﻌـﺪاد‬
‫اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2Fe  2Fe2  4e‬‬
‫‪2   Fe(s)  Fe(aq)  2e‬‬ ‫‪‬‬ ‫) ‪(s‬‬ ‫) ‪(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪O2(g )  2H2O(l)  4e  4OH(aq‬‬ ‫)‪O2(g )  2H2O(l)  4e  4OH(aq‬‬
‫واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ‬
‫‪2Fe(s)  O2(g )  2H2O(l)  2Fe2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪)  4OH(aq‬‬ ‫‪S‬اد( اول‬

‫‪٤٥‬‬

‫‪٤٥‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫در واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ اﮐﺴﯿﮋن ﻧﻘﺶ اﮐﺴﻨﺪه و آﻫﻦ ﻧﻘﺶ ﮐﺎﻫﻨﺪه را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪.‬‬

‫در اداﻣﻪ ﮐﺎر ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎی ‪ Fe2‬ﮐﻪ در آﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﺠﺎورت ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن‪ ،‬اﮐﺴﯿﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ‪Fe3‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪Fe2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪)  Fe(aq)  e‬‬
‫‪‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ‬

‫)‪O2(g )  2H2O(l)  4e  4OH(aq‬‬
‫ﺣﺎل ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ در اﮐﺴﺎﯾﺶ ﺑﺎﻻ را در ﻋﺪد ‪ ٤‬ﺿﺮب ﮐﺮده و ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ را ﺳﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪4Fe2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪)  4Fe(aq)  4e‬‬
‫‪‬‬

‫)‪O2(g )  2H2O(l)  4e  4OH(aq‬‬

‫‪4Fe2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪)  O2(g )  2H2O(l)  4Fe(aq )  4OH(aq‬‬ ‫‪S‬اد( دوم‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اول را در ﻋﺪد ‪ ٢‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دوم ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ زﻧﮓ زدن آﻫﻦ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪4Fe(s)  2O2(g )  4H2O(l)  4Fe2(aq‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪)  8OH(aq‬‬

‫‪4Fe2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪)  O2(g )  2H2O(l)  4Fe(aq)  4OH(aq‬‬

‫‪4Fe(s)  3O2(g )  6H2O(g )  4Fe3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫)‪(aq)  12OH(aq‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫)‪4Fe(OH)3(s‬‬

‫ﻧکﺘ ‪h :‬ﺒﻖ کﺘاب ﺷ‪ ( ٢ ) s$‬ﯾـازد> در ‪f‬ـﻔ‪ ١٩ E‬کﺘـاب در)ـﯽ داﺷـﺘ‪ >$‬کـ ﯾـن ـای ‪ Fe3 ‬و ‪ OH‬ﺑـا ﯾکـدﯾﮕر واکـﻨﺶ دادﻩ و‬
‫ر)ب ‪ Fe(OH)3‬ﻗرﺰ رﻧگ = دﻨد ‪ .‬ک ‪+‬ان ﻓرآوردﻩ ﻧ@اﯾﯽ ﺧردگﯽ آﻦ ﯾا زﻧگ آﻦ ا)ﺖ ‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫‪2‬‬

‫ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫‪4Fe  3O2  6H2O  4Fe(OH)3‬‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬
‫‪0‬‬ ‫اﮐﺴﺎﯾﺶ‬ ‫‪3‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬در واکﻨﺶ ک‪-‬ﯽ زﻧگ زدن آﻦ‪ ،‬آﻦ ﻧﻘﺶ کاﻨدﻩ و اک‪$‬ژن ﻧﻘﺶ اکﻨدﻩ دارد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ﺑا ﺗﺟ ﺑ دو ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ زﯾر ‪:‬‬
‫)‪O2( g )  4H(aq )  4e   2H2 O( l‬‬ ‫‪E  1 / 23 V‬‬
‫) ‪O2( g )  2H2O( l )  4e   4OH(aq‬‬ ‫‪E  0 / 4 V‬‬
‫ﺧا‪ >$‬دﯾ د ک ﭘ ﺘ <اﻧ‪ #$‬ا(کرﺘودی ا)ﺘاﻧدارد اک‪$‬ژن ) ‪ (O2‬در ‪$E‬ط ا)‪$‬دی ﺑﺰرگرﺘ ا)ﺖ‪ ،‬ﭘس ﻗـدرت اکـﻨدگﯽ گـاز اکـ‪$‬ژن‬
‫در ‪$E‬ط ا)‪$‬دی ﺑ‪$‬ﺸرﺘ ا)ﺖ؛ در ﻧﺘ‪$‬ﺠ = ﺗاﻧد آﻦ را اک‪$‬د کﻨد؛ ﺑـ ‪O‬ﺒـارت دﯾﮕـر ﺧـردگﯽ آـﻦ در ‪E‬ـ‪$‬ط ا)ـ‪$‬دی ﺑـ ‪$‬ـﺰان‬
‫ﺑ‪$‬ﺸرﺘی رخ = دد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬ﺑ ا ﺗﺟ ﺑ ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ ای ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Au3( aq‬‬ ‫) ‪)  3e  Au(s‬‬ ‫‪E  1 / 5 V‬‬
‫)‪O2( g )  4H(aq )  4e   2H2 O( l‬‬ ‫‪E  1 / 23 V‬‬

‫‪٤٦‬‬

‫‪٤٦‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫) ‪O2( g )  2H2O( l )  4e   4OH(aq‬‬ ‫‪E  0 / 4 V‬‬

‫ﺧا‪ >$‬درﯾاﻓﺖ ک ﻓ‪-‬ﺰای ﺠﻧ‪$‬ﺐ اﻧ ﻨ <د ‪ gh‬و ﭘ‪g‬ﺗ‪$‬ﻦ و ﭘا‪a‬دﯾ> کـ ‪ E‬ﺑـﺰرگرﺘی ﻧـﺒﺖ ﺑـ ﭘ ﺘ <اﻧـ‪ #$‬کاـﺸﯽ ا)ـﺘاﻧدارد اکـ‪$‬ژن‬
‫) ‪w ، (O2‬ﺘﯽ در ‪$E‬ط ا)‪$‬دی دارﻧد‪ ،‬ﺑﻨ ـ <اﺑراﯾﻦ در ‪E‬ـ‪$‬ط ر‪h‬ـب و ‪w‬ﺘـﯽ در ‪E‬ـ‪$‬ط ا)ـ‪$‬دی اکـ‪$‬د ﻧـ‪ s‬ﺷـﻧد و ا(کـرﺘون از د)ـﺖ‬
‫ﻧ‪ s‬دﻨد ‪ .‬ﺑ ‪$+‬ﻦ ‪-O‬ﺖ ﻓ‪-‬ﺰ ‪ gh‬در ای ر‪h‬ب و ‪w‬ﺘﯽ در ا‪+O‬اق درﯾا ‪+‬ﭽﻨان درﺧﺸان ﺑاﻗﯽ اﻧدﻩ و زﻧگ ﻧ‪ s‬زﻧد ‪.‬‬
‫راهﻫﺎي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از زﻧﮓ زدن آﻫﻦ‪:‬‬
‫ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از زﻧﮓ زدن آﻫﻦ دو روش ﮐﻠﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ (١‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ :‬ﻫﺮ راﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ رﺳﯿﺪن رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻓﻠﺰ آﻫﻦ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻧﮓ زدن ‪ ،‬ﻗﯿﺮ اﻧﺪود ﮐﺮدن ‪ ،‬روﮐـﺶ دادن ‪،‬‬
‫روﻏﻦ ﮐﺎری و ﻟﻌﺎب دادن و ‪...‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﺘﺄ)ـﻔاﻧ در روش اول ) ‪w‬ﻔاﻇـﺖ ﻓ‪$‬ﺰﯾکـﯽ ( ﻧـ‪ s‬ﺷـد ﺑـ ‪h‬ـر کاـ‪ #‬از ﺧـر دگﯽ ﭘ‪$‬ـﺸﮕ‪$‬ری کـرد‪ ،‬زﯾـرا ﺑـ ﺗـدرﯾﺞ ر‪h‬ﺑـﺖ و‬
‫اک‪$‬ژن از روزﻧ ای اﯾﻦ ﭘﺷﺶ ﺑ درون ﻧﻔذ کردﻩ و ﺑ )‪d‬ح آن = ر)د ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﺎﺗﺪی‪ :‬در اﯾﻦ روش ﻓﻠﺰی ﮐﻪ دارای ‪ E‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی ﺑﺎﺷﺪ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آﻫﻦ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر رﻃﻮﺑـﺖ ﺳـﻠﻮﻟﯽ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻠﺰی ﮐﻪ ‪ E‬ﮐﻤﺘﺮ دارد ﻧﻘﺶ آﻧﺪ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺧﻮرده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﺪای ﮐﺎﺗﺪ )آﻫﻦ( ﺷﺪه و از زﻧـﮓ‬
‫زدن آﻫﻦ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬ﻓ‪-‬ﺰی ک ‪ E‬کﭼکرﺘی ﻧﺒﺖ ﺑ آﻦ دارد ﯾ‪S‬ﻨﯽ ‪+‬ان ﻓ‪-‬ﺰ ﻓ‪S‬ا(رﺘ ﯾا ﻓ‪-‬ﺰ ا(کرﺘون دﻨدﻩ ﺗر ﯾ ا ‪+‬ان ﻓ‪-‬ﺰ کاﻨدﻩ ﺗر و در ﺟاﯾﮕـاﻩ‬
‫ﭘاﯾ‪$‬ﻦ ﺗری در ﺟدول ﭘ ﺘ <اﻧ‪ #$‬ﻧﺒﺖ ﺑ آﻦ ﻗرار دارد ‪ .‬اﻧ ﻨ <د ‪ Mg‬ﯾا ‪Zn‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ر ﭼ ﻓ‪-‬ﺰ در کان ﭘاﯾ‪$‬ﻦ ﺗری ﻗرار گ‪$‬رد ‪w‬ﻔاﻇﺖ کاﺗدی ) ﺟ‪-‬گ‪$‬ری از زﻧگ زدن آﻦ ( ﺑ@رﺘ اﺠﻧام = ﺷد ‪ .‬ﺑ ‪O‬ﻨ ان ﻧ‪+‬ﻧ در‬
‫ﺑ‪$‬ﻦ دو ﻓ‪-‬ﺰ ﻨ‪$‬ﺰﯾ> و روی‪ ،‬ﻨ‪$‬ﺰﯾ> ‪w‬ﻔاﻇﺖ ﺑ@رﺘی را از آﻦ اﺠﻧام = دد ‪.‬‬
‫‪Zn2   2e   Zn‬‬ ‫‪E  0 / 76 V‬‬
‫‪Mg2   2e   Mg‬‬ ‫‪E  2 / 37 V‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬ﺑرای ‪w‬ﻔاﻇﺖ آﻦ در ﺑدﻧ کﺸﺘﯽ ا و (( ای ﻧﻔﺘﯽ از ﻨ‪$‬ﺰﯾ> ا)ﺘﻔادﻩ = ﺷـد و ‪a‬زم ﺑـ ذکـر ا)ـﺖ ﺑـا گﺬﺷـﺖ زـان ﻓ‪-‬ـﺰ‬
‫ﻨ‪ $‬ﺰﯾ> اکاﯾﺶ ﯾاﻓﺘ و ‪y‬رف = ﺷد و ﺑاﯾد ر از گاﯽ آنا را ﺑرر)ﯽ کرد و در ‪f‬رت (ﺰوم ﺗ‪S‬ﯾﺾ ﻧ‪+‬د ‪.‬‬

‫آﻫﻦ ﺳﻔﻴﺪ )آﻫﻦ ﮔﺎﻟﻮاﻧﻴﺰه(‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ورﻗﻪی آﻫﻨﯽ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪی ﻻﯾﻪی ﻧﺎزﮐﯽ از ﻓﻠﺰ روی )‪ (Zn‬ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﻠﺰ ﻣﻮردﻧﻈﺮ آﻫﻦ ﺳﻔﯿﺪ )ﮔﺎﻟﻮاﻧﯿﺰه( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در آﻫﻦ ﺳﻔﯿﺪ ﻓﻠﺰ روی ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺒﻞ از اﯾﺠﺎد ﺧﺮاش از آﻫﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و روی آن را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﺗـﺎ رﻃﻮﺑـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ آن‬
‫ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در ﺳﻄﺢ آن ﺳﻔﯿﺪ ﺧﺮاش اﯾﺠﺎد ﺷﻮد ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻧﻘﺶ ﯾﮏ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺑﺎ وﻓﺎ! از آﻫﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖﺗﺮ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺧﺮاش در ﺳﻄﺢ آﻫﻦ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯿﺰه اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت ﻓﻠـﺰ آﻫـﻦ و ﻓﻠـﺰ روی در‬
‫ﻣﺠﺎورت اﮐﺴﯿﮋن و رﻃﻮﺑﺖ ﯾﮏ ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﻓﻠﺰ آﻫﻦ ﻧﻘﺶ ﮐﺎﺗﺪ و ﻓﻠﺰ روی ﻧﻘـﺶ آﻧـﺪ را‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﻠﺰ آﻫﻦ در ﺟﺪول ‪ E‬ﺑﺰرﮔﺘﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روی دارد‪.‬‬

‫‪٤٧‬‬

‫‪٤٧‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪Fe2  2e  Fe‬‬ ‫‪E  0 / 44‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Zn‬‬ ‫‪ 2e  Zn‬‬ ‫‪E  0 / 76‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﻧﺤﻮهی ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﻫﻦ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯿﺰه در ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﮓ زدن و ﻣﺮاﺣﻞ آن دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪Zn(s)  Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  2e‬‬
‫‪‬‬

‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ‬

‫)‪O2(g )  2H2O(l)  4e  4OH(aq‬‬
‫‪‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ را در ﻋﺪد ‪ ٢‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ و ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ را ﺳﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪2Zn(s)  2Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬
‫‪)  4e‬‬
‫‪‬‬

‫)‪O2(g )  2H2O(l)  4e  4OH(aq‬‬

‫واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ‬
‫‪2Zn(s)  O2(g )  2H2O(l)  2Zn2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪)  4OH(aq‬‬
‫‪‬‬
‫)‪2Zn (OH)2(s‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬آﻫﻦ اﺻﻼً در واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ زﻧـﮓ ﻫـﻢ ﻧﻤـﯽزﻧـﺪ در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻠﺰ آﻫﻦ در ﻧﻘﺶ ﮐﺎﺗﺪ ﻓﻘﻂ رﺳﺎﻧﺎی اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ و دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬از آﻦ گا(اﻧ‪$‬ﺰﻩ ) آﻦ )ﻔ‪$‬د ( در )اﺧﺖ ﺗاﻧکر آب‪ ،‬کاﻧال ک(ر‪ ،‬ورق کاﺑ‪$‬ﻨﺖ ای ﻓ‪-‬ﺰی و ‪ ...‬ا)ﺘﻔادﻩ = ﺷد ‪.‬‬
‫ﺣﻠﺒﻲ‪:‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه آﻫﻦ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﻧﺎزک از ﻓﻠﺰ ﻗﻠﻊ )‪ (Sn‬ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻠﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﺣﻠﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ زﯾـﺮ ﯾـﮏ ﺣﻠﺒـﯽ را ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻄﺮه آب‬
‫‪Sn2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪)  2e  Sn(s‬‬ ‫‪E  0 / 14V‬‬
‫‪Fe2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Sn‬‬
‫)‪)  2e  Fe(s‬‬ ‫‪E  0 / 44V‬‬
‫‪Fe‬‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺧﺮاش‬

‫ﻗﺒﻞ از اﯾﺠﺎد ﺧﺮاش‪ ،‬ﻓﻠﺰ ﻗﻠﻊ در ﻧﻘﺶ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺤﺎﻓﻆ از ﺧﻮردﮔﯽ آﻫﻦ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﯿﭻﯾﮏ از دو ﻓﻠﺰ ‪ Sn‬و ‪ Fe‬ﺧﻮرده‬
‫و ﭘﻮﺳﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ )ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ(‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻗﻠﻊ در ﺣﻠﺒﯽ ﻧﻘﺶ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﺎﺗﺪی آﻫﻦ را دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻠﺒﯽ ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﺧﺮاش روی آن ﺑﺮﺧﻼف آﻫﻦ‬
‫ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای زﻧﮓ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ آﻫﻦ در ﺟﺪول ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻫﺸﯽ ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮ از ﻗﻠﻊ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‬
‫ﺧﺮاش‪ ،‬اﺗﻢﻫﺎی آﻫﻦ ﻧﻘﺶ آﻧﺪ را اﯾﻔﺎ ﮐﺮده و اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺧﻮرده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻋﻮض ﻗﻠﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺪ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪2   Fe(s)  Fe(aq)  2e‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪O2(g )  2H2O(l)  4e  4OH(aq‬‬
‫‪‬‬

‫‪٤٨‬‬

‫‪٤٨‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫واﮐﻨﺶ ﮐﻠﯽ‬
‫‪2Fe(s)  O2(g )  2H2O(l)  2Fe2(aq‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪)  4OH(aq‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬از ورﻗ ای ‪-w‬ﺒﯽ ﺑرای )اﺧﻦﺘ ﻗ‪ h‬ﯽ ای کﻨرو و روﻏﻦ ﻧ ﺒ <ا‪ P‬و ﺑ‪d‬ر ک‪-‬ﯽ ﻇروف ﺑﺘ ﺑ ﻨ <دی اد ﻏﺬاﯾﯽ ا)ﺘﻔادﻩ = ﺷد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ﭼرا ﺑا وﺟد اﯾﻨک در ‪w‬ﻀر ﺧراش‪ ،‬ﻗ‪-‬ع ﺑا‪O‬ﺚ )ر‪O‬ﺖ زﻧگ زدگﯽ و ﺧردگﯽ آﻦ = ﺷـد‪ ،‬از ﻓ‪-‬ـﺰ ﻗ‪-‬ـع ا)ـﺘﻔادﻩ = کﻨﻨ ـ <د؟‬
‫ﭼن ﺗ ﻨ@ا ﻓ‪-‬ﺰی ک در ﻘاﺑ‪ #‬ا)‪$‬دای ﺧ راکﯽ ﻘاوم ﺑدﻩ و )‪ s‬ﻧ‪$‬ﺖ و اد ﻏﺬاﯾﯽ در ﺠاورت اﯾﻦ ﻓ‪-‬ـﺰ ـدت ﺑ‪$‬ـﺸرﺘی ‪E‬ﻔـظ‬
‫= اﻧد‪ ،‬ﻓ‪-‬ﺰ ﻗ‪-‬ع ا)ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬ﺑرﺧ‪g‬ف ‪-w‬ﺒﯽ از آﻦ گا(اﻧ‪$‬ﺰﻩ ﻧ‪ s‬ﺗان ﺑرای )اﺧﻦﺘ ﻇروف ﺑـﺘ ﺑﻨ ـ <دی ـاد ﻏـﺬاﯾﯽ ا)ـﺘﻔادﻩ کـرد‪ ،‬زﯾـرا ـاد ﻏـﺬاﯾﯽ در‬
‫‪‬‬
‫‪Zn2( aq‬‬ ‫ﺠاورت ﻓ‪-‬ﺰ روی ) ‪ (Zn‬ﻓا)د ﺷدﻩ و ﺑی ﺑد = گ‪$‬رﻧد ﭼن ﻓ‪-‬ـﺰ روی ﺑـا )ـر‪O‬ﺖ ﺑـا ا)ـ‪$‬دای ﺧـراکﯽ واکـﻨﺶ دادﻩ و ﺑـ )‬
‫ﺗ ﺒ <دﯾ‪ = #‬ﺷد ‪.‬‬

‫آﺑﻜﺎري‪:‬‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﻓﻠﺰ ﺑﺎ ﻻﯾﻪ ﻧﺎزﮐﯽ از ﻓﻠﺰﻫﺎی ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻣﻘﺎوم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮردﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﻣـﯽﺷـﻮد‬
‫را آﺑﮑﺎری ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺮآﯾﻨﺪ آﺑﮑﺎری داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﺟﺴﻤﯽ را ﮐﻪ روﮐﺶ ﻓﻠﺰی روی آن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺪ )ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ( ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ آن را ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺣﺘﻤﺎ رﺳﺎﻧﺎی ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺗﺮی وﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﺟﺴﻢ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ (٢‬ﻓﻠﺰی را ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ روی ﺟﺴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ )ﻓﻠﺰ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه( ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان آﻧـﺪ )ﻗﻄـﺐ ﻣﺜﺒـﺖ( ﺳـﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘـﯽ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ آن را ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺗﺮی وﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮای آﺑﮑﺎری ﺑﺎﯾﺪ دارای ﯾﻮنﻫﺎی ﻓﻠﺰی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺮ روی ﺟﺴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﯿـﺮد؛ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ دارای ﮐﺎﺗﯿﻮن ﻓﻠﺰ آﻧﺪ )ﻓﻠﺰ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮای آﺑﮑﺎری ﯾﮏ ﻗﺎﺷﻖ آﻫﻨﯽ ﺑﺎ ﻧﻘﺮه از ﯾﮏ ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻞ روﺑﻪرو اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬در آﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺘـﺪا‬
‫اﺗﻢﻫﺎی ﻧﻘﺮه ﻃﯽ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ﻧﻘﺮه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﺗﯿﻐﻪی آﻧﺪ ﻻﻏﺮ ﻣﯽﺷﻮد(‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ آﻧﺪی‬
‫‪Ag (s)  Ag (aq)  e‬‬

‫‪٤٩‬‬

‫‪٤٩‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫در ﮐﺎﺗﺪ ﻧﯿﺰ ﯾﻮنﻫﺎی ﻧﻘﺮهی ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻻﯾﻪی ﻧﺎزک ﻓﻠﺰ ﻧﻘﺮه ﺑﺮ روی ﻗﺎﺷـﻖ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ )ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﺗﯿﻐﻪی ﮐﺎﺗﺪ ﭼﺎقﺗﺮ و ﺿﺨﯿﻢﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد(‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﺗﺪی‬
‫)‪Ag (aq)  e  Ag (s‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ دﯾﺪﯾﺪ در ﻓﺮآﯾﻨﺪ آﺑﮑﺎری‪ ،‬ﻧﯿﻢواﮐﻨﺶﻫﺎی آﻧﺪی و ﮐﺎﺗﺪی ﻫﺮ دو ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻠﺰ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه )در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﻘﺮه( ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻏ‪-‬ﻈﺖ ﯾن ) ‪ Ag (aq‬در ‪-E‬ل ا(کرﺘو(‪$‬ﺖ ﺛاﺑﺖ ا)ﺖ ﭼن ر ﭼ ﻗـدر در آﻧـد ﺗ(‪$‬ـد ﺷـد ﺑـ ‪+‬ـان ‪$‬ـﺰان در کاﺗـد ـ‪y‬رف‬
‫= ﺷد ‪.‬‬

‫ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ اکاﯾﺶ در آﻧد‬

‫‪Ag (s ) ‬‬ ‫‪ Ag(aq )  e ‬‬
‫ﻧ‪ >$‬واکﻨﺶ کاﺶ در کاﺗد‬
‫‪Ag (aq )  e  ‬‬ ‫) ‪ Ag (s‬‬

‫‪ Ag (s ) ‬در آﻧد‬
‫در کاﺗد ) ‪ Ag (s‬‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻫﺎل‪:‬‬
‫آﻟــــﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﯾﮑــــﯽ از ﻓﻠﺰﻫــــﺎﯾﯽ اﺳــــﺖ ﮐــــﻪ ﺑــــﻪ ﻋﻠــــﺖ داﺷــــﺘﻦ ‪ E‬ﮐﻮﭼــــﮏ و ﻗــــﺪرت ﮐﺎﻫﻨــــﺪﮔﯽ ﺑــــﺎﻻ‬

‫‪ Al3  3e  Al‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻫﻦ ﺧﻮرده ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬ ‫‪E  1 / 66V‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻻﯾﻪ ﭼﺴﺒﻨﺪه و ﻣﺘﺮاﮐﻢ ) ‪ ( Al2O3‬از اداﻣﻪ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﻻﯾﻪﻫﺎی زﯾـﺮﯾﻦ ﺑـﺮای ﻣـﺪت ﻃـﻮﻻﻧﯽ دﺳـﺖ‬
‫ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﮐﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎﻻ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان آن را از ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ ﻧﻤﮏﻫﺎی ﻣﺬاب آن ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ وﯾﮋﮔـﯽ آﻟـﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ از آن در ﺳﺎﺧﺖ ﻟﻮازم ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺸﺘﯽ و ‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻢ در ﺻﻨﻌﺖ از ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﻌـﺪن ﻃﺒﯿﻌـﯽ آﻟـﻮﻣﯿﻨﯿﻢ ﮐـﻪ ﺑﻮﮐـﺴﯿﺖ‬
‫) ‪ ( Al2O3‬ﻧﺎم دارد ﻣﺬاب ﮐﺮده و آن را ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ ﮐﻪ در آن اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دارای دو ﻗﻄﺐ آﻧﺪ ) ‪ (‬و ﮐﺎﺗﺪ ) ‪ ، (‬ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ دﻗﺖ در ﺷﮑﻞ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﻧﻪ )دﯾﻮاره و ﮐﻒ ﺳﻠﻮل( ﻧﻘﺶ ﻗﻄﺐ ﮐﺎﺗﺪ ) ‪ (‬و ﺗﯿﻐﻪﻫﺎی آﻧﺪی ) ‪ (‬در ﺑﺎﻻی ﺳـﻠﻮل ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﺣﺎوی ‪ Al2O3‬ﻣﺬاب اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪٥٠‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٢‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه در ﺳﺎﯾﻪ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫اﺑﺘﺪا ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪ Al2O3‬ﻣﺬاب و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶﻫﺎی اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در آﻧﺪ و ﮐﺎﺗﺪ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫‪Al2O3(l)  2Al3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(l)  3O(l‬‬
‫ﮐﺎﺗﯿﻮن‬ ‫آﻧﯿﻮن‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﺎﺗﯿﻮن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺎﺗﺪ رﻓﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و آﻧﯿﻮن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻧﺪ رﻓﺘﻪ و در آنﺟﺎ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ در ﮐﺎﺗﺪ‬
‫‪Al3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(l)  3e ‬‬
‫)‪ Al(l‬‬
‫ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ در آﻧﺪ‬
‫‪2O2(l) ‬‬
‫‪ O2(g )  4e‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭼﮕﺎﻟﯽ آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﻣﺬاب ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻠﻮل ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم در ﺗﻪ ﻇﺮف ﺑﺮﻗﮑﺎﻓﺖ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و از ﻃﺮﯾﻖ ﻟﻮﻟﻪی ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺳﻠﻮل ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ )آﻧﺪی(‪ ،‬ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در آﻧﺪ در دﻣﺎی ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺗﯿﻐﻪﻫﺎی ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ )‪ (C‬واﮐـﻨﺶ داده و‬
‫ﮐﺮﺑﻦ دیاﮐﺴﯿﺪ ) ‪ (CO2‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫) ‪C(s)  O2(g )  CO2(g‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻠﯽ واﮐﻨﺶ ﺑﺮﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ را در دو ﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺮاﺑﺮ و ﺳﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪ Al3  3e  Al‬‬ ‫‪4Al3  12e  4Al‬‬

‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2O  O2  4e‬‬ ‫‪6O  3O2  12e‬‬
‫‪4Al3  6O2  4Al  3O2‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز ‪ CO2‬ﻃﺒﻖ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﺎﻻ در آﻧﺪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪4Al3  6O2  4Al  3O‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ دوم را در ﻋﺪد ‪ ٣‬ﺿﺮب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ‬
‫‪2 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪C  O2  CO2‬‬ ‫اﮐﺴﯿﮋنﻫﺎ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺳﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪4Al3  6O2  4Al  3O2‬‬

‫‪3C  3O2  3CO2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪  4Al  3CO2‬ﮐﺮﺑﻦ ‪Al3  6O2  3C‬‬
‫‪‬‬
‫‪2Al2O3‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻠﯽ ‪ 2Al2O3  3C  4Al  3CO2‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻓرآﯾﻨد ال ﺑرای ـﺬاب کـردن ‪ ، Al2O3‬ﺑـ ﻘـدار ﺑـ‪$‬ار زﯾـادی اﻧـرژی ا(کرﺘﯾکـﯽ کـ ﺰﯾﻨـ ﺑـا‪a‬ﯾﯽ دارد‪ ،‬ﻧ‪$‬ـاز دارد‪ ،‬ﺑﻨ ـ <اﺑراﯾﻦ‬
‫ﺑازﯾاﻓﺖ ﻓ‪-‬ﺰ آ(‪$‬ﻨ‪ >$‬ﺑ ‪f‬رﻓ ﺗرﯾﻦ راﻩ ﺑرای ﺗ(‪$‬د آن ا)ﺖ ‪ .‬در ﺿ‪+‬ﻦ ﺑا ﺑازﯾا ﻓﺖ اﯾﻦ ﻓ‪-‬ﺰ = ﺗان ‪+O‬ر ﻨاﺑع ﺠﺗﺰﯾـ ﻧاﭘـﺬﯾر اﯾـﻦ ﻓ‪-‬ـﺰ را‬
‫‪ ]ah‬کرد ‪ .‬ﺑ ‪O‬ﻨان ﻧ‪+‬ﻧ‪ ،‬ﺗ(‪$‬د ﻗ‪h‬ﯽ ای آ(‪$‬ﻨ‪ =$‬از ﻗـ‪h‬ﯽـای ک@ﻨـ‪ ،‬ﻓﻘـط ﺑـ ‪ % ٧‬از اﻧـرژی ‪a‬زم ﺑـرای ﺗ@‪$‬ـ ‪+‬ـان ﻘـدار‬
‫ﻗ‪h‬ﯽ از ﻓرآﯾﻨد ال ﻧ‪$‬از دارد ‪.‬‬

‫‪٥١‬‬

‫‪٥١‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﺟﺎﻣﺪﻫﺎ‪ :‬ﻣﻮادی ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﺑﻠﻮری ﺑﻮده و ذرات ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪهی آن )اﺗﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﯾﺎ ﯾﻮنﻫﺎ( ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﻈﻢ و در ﻣﮑﺎنﻫـﺎی‬
‫ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬را ﺟﺎﻣﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٤‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎی ﻓﻠﺰی‬ ‫‪ (٣‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎی ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫‪ (٢‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎی ﮐﻮاﻻﻧﺴﯽ‬ ‫‪ (١‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎی ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‬
‫‪ (1‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻮﻟﻜـﻮﻟﻲ‪ :‬در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‪ ،‬اﺗﻢﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ )ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ( ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ را‬
‫ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ) .‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ( ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪهی آنﻫﺎ ﻣﺠﺰا و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ و دارای‬
‫ﻧﯿﺮوی ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ از ﻧﻮع واﻧﺪرواﻟﺴﯽ ﯾﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﺟﻮش ﭘﺎﻴﻳﻨﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﻣﻮاد ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﮐﻪ در دﻣﺎﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ و ﻓﺎزﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ H2‬و ‪ N2‬و ‪ O2‬و ‪ F2‬و ‪ Cl2‬و ‪ CO2‬و ‪ ......‬از ﺟﺎﻣﺪات ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر اﺗﺎق ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ Br2 ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ و ‪ ، I2‬ﻓﺴﻔﺮ‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﺷﮑﺮ ‪ .............‬در دﻣﺎی اﺗﺎق ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﺗرک
ﺒات کﯽ اﺰاا ﮕﯽ در دا و ﻓﺸار اﺗاق ﺟاد ﻧ
ﺘ ﻨ د ‪.‬‬
‫ﻛﻮاﻻﻧﺴﻲ‪ :‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﻫﻤﻪی اﺗﻢﻫﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪی ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪهاﻧـﺪ‬ ‫‪ (2‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫و ﺷﺒﮑﻪﻫﺎی ﻏﻮلآﺳﺎی و دو ﺑﻌﺪی و ﺳﻪ ﺑﻌﺪی را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی ﺑـﻮده و اﯾـﻦ ﻧـﻮع ﺟﺎﻣـﺪات‬
‫دﯾﺮﮔﺪاز و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺷﮑﻨﻨﺪهاﻧﺪ و ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﺳﺎزﻧﺪهی آن در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐﺮﺑﻦ )‪ ( 6 C‬و ﺳﯿﻠﺴﯿﻢ )‪ (14Si‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎي ﻳـﻮﻧﻲ‪ :‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﮏﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﯿﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪﻫﺎ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺪﻫﺎ و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒـﺎت ﻓﻠـﺰات و ﻧـﺎﻓﻠﺰات‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﭼﻮن ﻓﻠﺰات ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون و ﻧﺎﻓﻠﺰات ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮون دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮑﺘﺮون از ﻓﻠﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﻓﻠﺰ را ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬در ﺟﺮﯾﺎن اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮑﺘﺮون‪ ،‬ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ )ﮐﺎﺗﯿﻮن( و ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﻨﻔﯽ )آﻧﯿﻮن( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﺎذﺑﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﯾﮏ آراﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎ ودر ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻣﺬاب و ﻣﺤﻠﻮل رﺳﺎﻧﺎی ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﺎﻣﺪات )‪ (NaCl‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی ﺑﻮده ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺟﺎﻣﺪات ﯾﻮﻧﯽ دﯾﺮﮔﺪاز ﺑﻮده و ﻧﻘﻄـﻪ ذوب و ﺟـﻮش ﺑـﺎﻻﯾﯽ دارﻧـﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺧﺎﺻـﯿﺖ‬
‫ﭼﮑﺶﺧﻮاری ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در اﺛﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﭼﮑﺶ ﺧﺮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰي‪ :‬در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﺎﻣﺪات ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻠﺰﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ در درﯾﺎﯾﯽ از اﻟﮑﺘﺮون آزاد‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ و‬ ‫‪ (4‬ﺟﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﺧﺮد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺿﺮﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﮑﻠﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی آزاد‬
‫دور ﺗﺎ دور آن را دو ﺑﺎره ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿـﺮﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺷـﮑﻞ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ و ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻋﻠـﺖ وﺟـﻮد‬
‫اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی آزاد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات رﺳﺎﻧﺎی ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰی ﻧﯿﺰ از ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﻗﻮی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٢‬‬

‫‪٥٢‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﭘﺲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ذوب و‬
‫ﻣﺜﺎل‬ ‫رﺳﺎﻧﺎﯾﯽاﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬ ‫ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ‬ ‫اﺟﺰای ﺳﺎزﻧﺪه‬ ‫ﻧﻮع ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﺟﻮش‬
‫ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی‬
‫‪H2O  HCl  CO2‬‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫ﮐﻢ‬ ‫ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪا‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‬ ‫‪١‬‬
‫از ﻫﻢ‬
‫اﺗﻢﻫﺎ در‬
‫اﻟﻤﺎس ‪- SiO2 -‬‬ ‫ﻧﺪارد )ﺑﻪ ﺟﺰ‬ ‫ﺷﺒﮑﻪی دو‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ‬
‫زﯾﺎد‬ ‫ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‬ ‫‪٢‬‬
‫ﮔﺮاﻓﯿﺖ‬ ‫ﮔﺮاﻓﯿﺖ(‬ ‫ﺑﻌﺪی ﯾﺎ ﺳﻪ‬ ‫ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‬
‫ﺑﻌﺪی‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎ – در‬ ‫ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ و‬
‫‪CaO  KCl  NaCl‬‬ ‫زﯾﺎد‬ ‫ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫‪٣‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺬاب و‬ ‫آﻧﯿﻮنﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل رﺳﺎﻧﺎ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ‬
‫)ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪Au  Cu  Fe‬‬ ‫در درﯾﺎﯾﯽ از‬
‫دارد‬ ‫ذوب و ﺟﻮش‬ ‫ﻓﻠﺰی‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﻓﻠﺰی‬ ‫‪٤‬‬
‫‪Mg  Na‬‬ ‫اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی‬
‫ﺑﺎﻻ و ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﺮ‬
‫ﭘﺎﻴﻳﻦ(‬

‫اﻧﺴﺎن از دﯾﺮﺑﺎز ﻣﻮاد ﺿﺮوری ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را از ﺧﻮان ﻧﻌﻤﺖﻫﺎی اﻟﻬﯽ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه در ﺟﺎی ﺟﺎی زﻣﯿﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮده و ﺑـﺮای‬
‫رﻓﻊ ﻧﯿﺎز آنﻫﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﻣﺤﯿﻂ و ﺷﯿﻮهی زﻧﺪﮔﯽ‬

‫‪ (٢‬آﻴﻳﻦﻫﺎ و آداب و رﺳﻮم‬ ‫ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ در ﺗﻐﻴﻴﺮ اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬

‫‪ (٣‬ادﺑﯿﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‬

‫ﺗﻨﮓ آﺑﺨﻮری ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه از دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻔﺎﻟﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻣﻮآی در ﺟﺰﯾﺮه اﯾﺴﺘﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎی‬
‫ﻓﻠﺰی‪ ،‬ﺳﻔﺎﻟﯽ و ﺳﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﻫﻨﺮ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ از ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری ﺧـﻮد ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٤‬ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫‪ (٣‬وا ﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮی ﮐﻢ‬ ‫‪ (٢‬اﺳﺘﺤﮑﺎم زﯾﺎد‬ ‫‪ (١‬ﻓﺮاواﻧﯽ و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﺑا ﺗﺟ ﺑ ‪8‬اﺐ گﻔﺘ ﺷدﻩ در ﺑا‪ ،4‬رﭼ ‪2‬ل ‪0‬ر آﺛار ﺑا‪-‬ﺘا‪ ,‬ﺑرﺟـای اﻧـدﻩ ﺑ
ـﺸرﺘ ﺑاﺷـد‪ ،‬ـاد او
ـ آن ـا ا‪-‬ـﺘ;کام و‬
‫ﭘاﯾداری ﺑ
ﺸرﺘی داﺷﺘ ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬

‫‪٥٣‬‬

‫‪٥٣‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﺑﺎ رﺷﺪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ وﯾﮋه ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬ﭘﺮده از اﺳﺮار ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری اﯾﻦ آﺛﺎر ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺎزهﻫﺎ و ﺑﻨﺎﻫـﺎی‬
‫اﻣﺮوزی ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺷﯿﻤﯽدانﻫﺎ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و رﻓﺘﺎر ﻣﻮاد ﺳﺎزﻧﺪهی آﺛﺎر ﺑﻪﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه را‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﮔﺎم ﺑﻌﺪی ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از داﻧﺶ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺟﺪﯾﺪﺗﺮی دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاص وﯾﮋه ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی‬
‫ﻣﻌﯿﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻨـﯿﻦ ﻣـﻮادی را ﻣـﯽﺗـﻮان ﻣﺒﻨـﺎی ﮐـﺎر و ﮐﻠﯿـﺪ ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ ﻃﺮاﺣـﺎن‪،‬‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺑﺮای ﺧﻠﻖ ﺳﺎزهﻫﺎی زﯾﺒﺎ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﻣﺮوزی داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫درﺻﺪ ﺟﺮﻣﻲ‪ :‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮم ﻣﺎدهی ﻣﻮردﻧﻈﺮ درﺻﺪ ﮔﺮم از ﮐﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ را درﺻﺪ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﻼس دﻫﻢ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺮم ﻣﺎده ‪x‬‬
‫‪ ‬درﺻﺪ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺎده ‪x‬‬ ‫‪ 100‬‬
‫ﺟﺮم ﮐﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﺎك ر‪‬س‪ :‬ﺧﺎک رس از اوﻟﯿﻦ ﻣﻮادی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺮای ﻧﯿﺎزﻫﺎی روزﻣﺮه از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﺮده و داﻣﻨﻪای ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ از آﺟـﺮ‬
‫ﺗﺎ ﻇﺮوف ﭼﯿﻨﯽ را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺧﺎک رس ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻓﻠﺰی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻃﻼ )‪ ( Au‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻨـﺼﺮی و ﮐﻤﺘـﺮ از ‪ 0 / 1‬درﺻـﺪ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ً‬
‫ﻋﻤـﺪﺗﺎ ﺳـﯿﻠﯿﺲ ﯾـﺎ ﺳﯿﻠـﺴﯿﻢ دیاﮐـﺴﯿﺪ ) ‪، (SiO2‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﺟﺪول ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﻮاد اﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪهی ﺧﺎک رس‬
‫ﺑﻮﮐﺴﯿﺖ ﯾﺎ آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم اﮐﺴﯿﺪ )‪ ( Al2O3‬و آب )‪ (H2O‬اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﺪﯾﻢ اﮐﺴﯿﺪ )‪ ، (Na2O‬آﻫـﻦ )‪ (III‬اﮐـﺴﯿﺪ )‪ ، (Fe2O3‬ﻣﻨﯿـﺰﯾﻢ‬
‫اﮐﺴﯿﺪ )‪ (MgO‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮی در ﻣﺨﻠﻮط ﺧﺎک رس وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻧـﺎﭼﯿﺰی از ﻃـﻼ و دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻣﻮاد ﻫﻢ در آن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻘاﯾ  در‪D‬د ﺟر‪ C‬ﺗرک
ﺒات ‪-‬ازﻧدﻩ ﺧاک رس ‪:‬‬
‫‪ Au  MgO  Fe2O3  Na2O  H2O  Al2O3  SiO2‬و دﯾﮕر اد‬
‫اگر ﻗرار ﺑاﺷد اد ﺑ ا‪ 4‬را در ‪ -‬ﺷک‪ J‬زﯾر د‪-‬ﺘ ﺑ ﻨ دی کﻨ
‪: I‬‬
‫ﺷک‪ J‬آ ( ﺟادات ﯾ‪ ،,‬ﺷا‪ Fe2O3  MgO  Na2O J‬و ‪ Al2O3‬ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﺷک‪ J‬ب ( ﺟاد کﯽ‪ ،‬ک ﺷا‪ J‬آب )‪ (H2O‬ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﺷک‪ J‬پ ( ﺟاد ﻓ‪O‬ﺰی ک ان ‪ ( Au) N2‬ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬

‫ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ )‪: (14Si‬‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آزاد در ﻃﺒﯿﻌﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -٢‬دوﻣﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﺮاوان در ﭘﻮﺳﺘﻪی ﺟﺎﻣﺪ زﻣﯿﻦ ﺑﻌﺪ از اﮐﺴﯿﮋن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﯿﻠﯿﺲ ) ‪ (SiO2‬ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻓﺮاوانﺗﺮﯾﻦ اﮐﺴﯿﺪ در ﻻﯾﻪ زﻣﯿﻦ(‬
‫‪ -٤‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﺧﺮد ﻣﯽﺷﻮد و رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﮐﻤﯽ دارد و درﺧﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ اﺳﺖ و در دوره ‪ 3‬و ﮔﺮوه ‪ 14‬ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﺗرک
ﺐ اﯾﯽ از ‪ (Si) I

O
-‬و اک
ژن )‪ (O‬ﺑ
ﺶ از ‪ %90‬ﭘ‪-‬ﺘ ﺟاد ز
ﻦ را ﺗﺸک
‪ C J‬دﻨد ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻠﻴﺲ ﻳﺎ ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ دي اﻛﺴﻴﺪ ) ‪: (SiO2‬‬
‫‪ -١‬ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﻈﻢ از اﺗﻢﻫﺎی ﺳﯿﻠﯿﺴﯿﻢ و اﮐﺴﯿﮋن در ﺳﻪ ﺑﻌﺪ دارد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ دﯾﺮﮔﺪاز و ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٤‬‬

‫‪٥٤‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫‪ -٣‬ﮐﻮارﺗﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺎﺳﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺳﯿﻠﯿﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﻓﺰودن ﺑﺮ ﺧﺎک رس‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺟﺰای ﺳﺎزﻧﺪهی ﺑﺴﯿﺎری از ﺳﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺨﺮهﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺷﻦ و ﻣﺎﺳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣـﺎده ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری ﺳﺎزهﻫﺎی ﺳﻨﮕﯽ و ﻧﻘﺸﮑﻨﺪﻫﺎی ﺑﺮ روی آنﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٥‬در ﻫﺮ واﺣﺪ از ) ‪ (SiO2‬ﯾﮏ اﺗﻢ ﺳﯿﻠﯿﺴﯿﻢ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر اﺗﻢ اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ و ﻫﺮ اﺗﻢ اﮐﺴﯿﮋن ﺑﺎ ‪ ٢‬اﺗﻢ ﺳﯿﻠﯿﺴﯿﻢ‪).‬ﺷﮑﻞ زﯾﺮ(‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪ -٦‬ﺷﺒﮑﻪای ﻏﻮلآﺳﺎ از اﺗﻢﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺑﻠﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﻫﺮ واﺣﺪ از اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎ ﭘﻞ ‪ Si  O  Si‬ﺑﻪ دﯾﮕﺮ واﺣﺪﻫﺎ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Si‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪O‬‬
‫‪Si‬‬ ‫‪Si‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪Si‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪..  C  O‬‬
‫‪ O‬ا‪-‬ـﺖ ‪ .‬ﺷـک‪- J‬ـاﺧﺘاری ‪ SiO2‬ﺑـ‪S‬رت ﺑـا‪4‬‬ ‫ﻧکﺘ ‪- :‬اﺧﺘار ‪ CO2‬و ‪ SiO2‬ﺗﻔاوت دارد ‪ .‬ﺷک‪- J‬ـاﺧﺘاری ‪ CO2‬ﺑـ ‪D‬ـرت ‪..‬‬

‫‪ C‬ﺑاﺷد ‪ .‬ﺑ 
ﻦ ‪O0‬ﺖ ‪ SiO2‬ﺷﺒک ای ﻏل آ ‪-‬ا دارد و کل ‪ CO2‬ﺟاد کﯽ و ﺟدا از ‪  I‬ﺘ ﻨ د ‪.‬‬
‫ﺑا ﺗﺟ ﺑ ﻧکات گﻔﺘ ﺷدﻩ در ﺑا‪ C 4‬ﺗان گﻔﺖ ‪- SiO2‬ﺨﺖ‪; ،‬ک‪ I‬و دﯾرگداز ﺑا ﻧﻘ‪ 8‬ذوب و ﺟش ﺑا‪ 4‬ا‪-‬ـﺖ در ‪U‬ا
کـ ‪CO2‬‬
‫ﻧﻘ‪ 8‬ذوب و ﺟش ﭘاﯾ
ﻦ دار د زﯾرا در ‪-‬اﺧﺘار ﺧد از کل ای ﺠﺰا ﺗﺸک
‪ J‬ﺷدﻩ ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬

‫ﮔﺮاﻓﻴﺖ و اﻟﻤﺎس‪:‬‬
‫ﮔﺮاﻓﯿﺖ و اﻟﻤﺎس ﻫﺮ دو از ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻧﺪهی ﮐﺮﺑﻦ )‪ (6C‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎی آنﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺼﻮرت دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﺷﺪه‬
‫در ﺟﺪول زﯾﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد‪.‬‬
‫دﮔﺮﺷﻜﻞ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ دﮔﺮﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮﺑﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎی اﻟﻤﺎس و ﮔﺮاﻓﯿﺖ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﮔﺮاﻓﯿﺖ‬ ‫اﻟﻤﺎس‬ ‫ﻧﻮع دﮔﺮﺷﮑﻞ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻻﯾﻪﻻﯾﻪ ﺑﺎ ﭼﯿﻨﺶ دو ﺑﻌﺪی‬
‫ﭼﯿﻨﺶ ﺳﻪ ﺑﻌﺪی‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫اﺗﻢﻫﺎ در ﻫﺮ ﻻﯾﻪ‬
‫ﻫﺮ اﺗﻢ ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ اﺗﻢ ﻣﺠﺎور ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ؟‬
‫ﮐﻤﺘﺮ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﯽ‬
‫ﻧﺮم )ﻓﺸﺮدﮔﯽ ﮐﻢ(‬ ‫ﺳﺨﺘﯽ ﺑﺎﻻ )ﻓﺸﺮدﮔﯽ ﺑﺎﻻ(‬ ‫ﺳﺨﺘﯽ ‪ /‬ﻧﺮﻣﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻐﺰ ﻣﺪاد‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺘﻪﻫﺎ و اﺑﺰار ﺑﺮش ﺷﯿﺸﻪ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﺑ دو د
‪ J‬در ‪-‬اﺧﺖ ﺘ   ا و اﺑﺰار ﺑرش ﺷ
ﺸ از ااس ا‪-‬ﺘﻔادﻩ ‪ C‬ﺷد ک اﯾﻦ دو د
‪0 J‬ﺒارﺗ ﻨ د از ‪:‬‬
‫‪- - ١‬ﺨﺘﯽ و ا‪-‬ﺘ;کام ﺑا‪ - ٢ 4‬گرای زﯾاد ﺑر اﺛر ا‪N;8D‬ک ﺗ
د ﺷدﻩ‪ ،‬ﺑا‪0‬ﺚ ذ وب ﻧ^ ﺷد ﭼن ااس دﯾرگداز ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬
‫‪-‬اﺧﺘار ‪4‬ﯾ ای گراﻓ
ﺖ ‪-‬ﺒﺐ ‪ C‬ﺷد ک ﺑا ‪U‬رکﺖ داد ﺑر روی کاﻏﺬ ‪4‬ﯾ‪4 ،‬ﯾ از گراﻓ
ﺖ ﺟدا ﺷدﻩ و ﺑ روی کاﻏﺬ ﭽﺑ ﺒد ‪.‬‬

‫‪٥٥‬‬

‫‪٥٥‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول زﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫آ( اﮔﺮ ﺳﯿﻠﯿﺴﯿﻢ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻟﻤﺎس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﻘﻄﻪ ذوب اﻟﻤﺎس ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺳﯿﻠﯿﺴﯿﻢ؟ ﭼﺮا؟‬
‫ااس ﭼن آ ﻧ ﺘ اﭙﯽ ﭘ
ﻧد ﺑ
ﺸرﺘی دارد ﭘس ا‪-‬ﺘ;کام آن ﺑا‪4‬ﺗر ا‪-‬ﺖ و ﺑرای ذوب آن ﺑاﯾد اﻧرژی ﺑ
ﺸرﺘی ‪D‬رف ﺷد ‪.‬‬

‫ب( اﮔﺮ آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ‪ Si  O‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﯿﻮﻧﺪ ‪ Si  Si‬و ﺳﺎﺧﺘﺎر )‪ Si(s‬ﺑﺎ )‪ SiO2 (s‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ ﭼـﺮا ﺳﯿﻠﯿـﺴﯿﻢ در‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﯿﻠﯿﺲ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫زﯾ ــرا ﭘ
ﻧ ــدای ‪ Si  Si‬در در ‪
O
-‬ــ
‪ I‬زودﺗ ــر از ﭘ
ﻧ ــدای ‪ Si  O‬در ‪ -‬ــ
‪
O‬س ‪ C‬ﺷ ــکﻨد در ﻧﺘ
ﺠ ــ واک ــﻨﺶ ﭘ ــﺬﯾری ‪
O
-‬ــ
‪ I‬از‬
‫‪
O
-‬س ﺑ
ﺸرﺘ ا‪-‬ﺖ ﭘس ‪ I

O
-‬ﺑا ﺗ ﺒ دﯾ‪ J‬ﺷدن ﺑ ‪
O
-‬س‪; ،‬ﺘای اﻧرژی ﺧد را کاﺶ دادﻩ و ﭘاﯾدارﺗر ‪ C‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﮔﺮاﻓﻦ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻓﯿﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻻﯾﻪای دارد و در ﻫﺮ ﻻﯾﻪ اﺗﻢﻫﺎی ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧـﺪﻫﺎی اﺷـﺘﺮاﮐﯽ‪ ،‬ﺣﻠﻘـﻪﻫـﺎی‬
‫ﺷﺶ ﺿﻠﻌﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﺪوی زﻧﺒﻮرﻋﺴﻞ( ﺗﺸﮑﯿﻞ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻻﯾﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎزک از ﮔﺮاﻓﯿﺖ‪ ،‬ﮔﺮاﻓﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ دارای وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی‬
‫زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﺗﮏ ﻻﯾﻪای از ﮔﺮاﻓﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٢‬در آن اﺗﻢﻫﺎی ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺷﺶ ﮔﻮﺷﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﻧﺪ‪) .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﺪوی زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ(‬
‫‪ (٣‬اﺳﺘﺤﮑﺎم وﯾﮋهای دارد و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺸﺸﯽ آن ﺣﺪود ‪ ١٠٠‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻮﻻد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٤‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﮔﺮاﻓﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ اﺗﻢ ﮐﺮﺑﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ دو ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٥‬ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٦‬ﺷﻔﺎف و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٧‬و رﺳﺎﻧﺎی ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫روش ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮاﻓﻦ‪:‬‬

‫در اﯾﻦ روش‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪاری ﮔﺮد ﮔﺮاﻓﯿﺖ را ﺑﯿﻦ دو ﺗﮑﻪ ﻧﻮار ﭼﺴﺐ ﻓﺸﺎر ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﯾﮑﯽ از ﻧﻮارﭼﺴﺐﻫﺎ را ﺟـﺪا ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻻﯾﻪای ﻧﺎزک از ﮔﺮاﻓﯿﺖ روی ﺳﻄﺢ ﭼﺴﺒﻨﺪه ﻧﻮارﭼﺴﺐ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﻧﻮارﭼﺴﺐ را ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ ﭼـﺴﺒﻨﺪه‬
‫ﻧﻮارﭼﺴﺐ ﺳﻮم ﭼﺴﺒﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻣﯽدﻫﻨﺪ و از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻻﯾﻪ ﻧﺎزکﺗﺮی از ﮔﺮاﻓﯿﺖ روی ﻧﻮارﭼﺴﺐ ﺳﻮم ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اداﻣﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻻﯾﻪای ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ] ﻫﺮ ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ )‪ (n m‬ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﺎردم ﻣﺘـﺮ ﯾـﺎ ‪ 109 m‬اﺳـﺖ [ در ﺑﺮﺧـﯽ ﻗـﺴﻤﺖﻫـﺎی‬
‫ﻧﻮارﭼﺴﺐ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﺮاﻓﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٦‬‬

‫‪٥٦‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮔﺮاﻓﯿﺖ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺎی ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮ روی ﯾﮏ ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣـﺪاد ﯾـﮏ ﺷـﮑﻞ‬
‫ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ رﺳﻢ ﻧﻤﻮد و داﺧﻞ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ را ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺪاد ﭘﺮرﻧﮓ ﮐﻨﯿﻢ و ﻧﻮک ﻓﻠﺰی دو ﺳﯿﻢ راﺑﻂ را ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ رﺳﻢ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺎس دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻻﻣﭗ ‪ LED‬روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ دو ﺳﯿﻢ راﺑـﻂ را ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﻧﺰدﯾـﮏ ﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﺑـﺪﻟﯿﻞ ﮐـﻢ ﺷـﺪن‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﺮاﻓﯿﺖ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق‪ ،‬ﺷﺪت روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻻﻣﭗ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺎﺑﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬

‫ﺳﺎزهﻫﺎي ﻳﺨﻲ‪ ،‬زﻳﺒﺎ و ﺳﺨﺖ اﻣﺎ زودﮔﺬر‪:‬‬

‫‪O‬‬ ‫ﯾﺦ و ﺳﯿﻠﯿﺲ از ﻧﻈﺮ ﻇﺎﻫﺮی ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻟﺒﺘﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎری‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟـﺖ ﯾـﺦ‬ ‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻮﻟﮑﻮل آب دارای ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺧﻤﯿﺪه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﭼﻬﺎر ﺟﻬﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪) .‬ﻧﻘﻄﻪﭼﯿﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮ اﺗﻢ اﮐﺴﯿﮋن در اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر از دو ﻃﺮف ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬

‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﺎ دو اﺗﻢ ﻫﯿﺪروژن و ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژن ﺑﺎ دو اﺗﻢ ﻫﯿﺪروژن از ﯾﮏ‬
‫ﻣﻮﻟﮑﻮل دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﯿﺮوی ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ آراﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ و ﺳﻪ ﺑﻌﺪی ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺷـﺶ ﮔﻮﺷـﻪ‪،‬‬
‫ﺷﺒﮑﻪای ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﺪوی زﻧﺒﻮرﻋﺴﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻫﺮ داﻧﻪ ﺑﺮف ﯾﮏ ﺳﺎزه ﯾﺨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎی ﺗـﺸﮑﯿﻞ آن‬
‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺷﺶ ﮔﻮش اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﺿﻠﻊ آن ﯾﮏ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺷـﺘﺮاﮐﯽ )ﮐﻮواﻻﻧـﺴﯽ( و ﯾـﮏ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻫﯿـﺪروزﻧﯽ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ً‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ در ﻫﺮ ﺣﻠﻘﻪ ‪ ١٢‬ﭘﯿﻮﻧﺪ دارد‪.‬‬

‫‪٥٧‬‬

‫‪٥٧‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫از ﺑﺮرﺳﯽ دوﺑﺎره ﺷﮑﻞ ﺳﯿﻠﯿﺲ ‪ SiO2‬در ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﺗﻢﻫﺎی ﺳﯿﻠﯿﺴﯿﻢ در رأس ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺷﺶ ﺿﻠﻌﯽ ﻗﺮار دارﻧـﺪ و ﻫـﺮ ﺿـﻠﻊ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ دو ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ ‪ Si  O‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﯿﻠﯿﺲ ﺑﺮﺧﻼف ﯾﺦ ﻫﻤﻪی اﺗﻢﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﮐﻮواﻻﻧـﺴﯽ )اﺷـﺘﺮاﮐﯽ(ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘـﺼﻞ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬در ر ﯾک از ‪OU‬ﻘ ای ﺷﺶ ﺿ‪gO‬ﯽ ‪ ١٢ SiO2‬ﭘ
ﻧد اﺷرﺘاکﯽ ) کوا‪4‬ﻧ ﯽ ( وﺟد دارد ‪ .‬در ‪U‬ا
ک در ر ‪OU‬ﻘ ﺷﺶ ﺿ‪gO‬ﯽ ﯾﺦ‬
‫‪ ٦‬ﭘ
ﻧد کوا‪4‬ﻧ ﯽ و ‪ ٦‬ﭘ
ﻧد 
دروژ‪ ,‬وﺟد دارد ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی در ﻣﻮرد ﯾﺦ )‪ H2O(s‬ﺑﺎ ﺳﯿﻠﯿﺲ )‪ SiO2(s‬ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﻫﺮ دو در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص‪ ،‬ﺷﻔﺎف و زﯾﺒﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻫﺮ دو از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺷﺶﺿﻠﻌﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﻌﺪی و ﺑﻠﻮری دارﻧﺪ درﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﻨـﺪوی زﻧﺒـﻮر‬
‫ﻋﺴﻞ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﯾﺦ )‪ H2O(s‬ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ وﻟﯽ ﺳﯿﻠﯿﺲ )‪ ، SiO2(s‬ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (٢‬ﺳﯿﻠﯿﺲ ﭼﻮن ﯾﮏ ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ اﺗﻢﻫﺎ دارای ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠـﺖ دﻣـﺎی ذوب ﺑـﺎﻻﯾﯽ‬
‫دارد و دﯾﮕﺮ ﮔﺬر اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﯾﺦ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ اﺳﺖ و از ﻣﻮﻟﮑـﻮلﻫـﺎی ﻣﺠـﺰا از ﻫـﻢ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺷـﺪه ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﭘﯿﻮﻧـﺪ‬
‫ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮادی دﻣﺎی ذوب ﭘﺎﻴﻳﻨﯽ دارﻧﺪ و زودﮔﺪاز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﺗﻤﺎم ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞدﻫﻨﺪه ﺳﯿﻠﯿﺲ از ﻧﻮع اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﯾﺎ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ در ﯾـﺦ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺗﻌـﺪادی ﭘﯿﻮﻧـﺪ‬
‫اﺷﺘﺮاﮐﯽ )ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ( ﮐﻪ درون ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﺗﻌﺪادی ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﻫﯿﺪروژﻧﯽ )ﻣﯿﺎنﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ( ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫‪٥٨‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫‪ (٤‬در ﺳﯿﻠﯿﺲ ﻫﺮ ﺿﻠﻊ از دو ﭘﯿﻮﻧﺪ ‪ Si  O‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﯾﺦ ﻫـﺮ ﺿـﻠﻊ از ﯾـﮏ ﭘﯿﻮﻧـﺪ اﺷـﺘﺮاﮐﯽ و ﯾـﮏ ﭘﯿﻮﻧـﺪ‬
‫ﻫﯿﺪروژﻧﯽ اﮐﺴﯿﮋن و ﻫﯿﺪروژن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﺎدآوري‪:‬‬
‫‪ (1‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﻗﻮیﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺮوی ﺑﯿﻦﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ در ﻣﻮاردی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮﻟﮑﻮل آنﻫﺎ‪ ،‬اﺗﻢ ﻫﯿﺪروژن ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﺗﻢﻫﺎی ﻓﻠﻮﺋﻮر‪،‬‬
‫اﮐﺴﯿﮋن ﯾﺎ ﻧﯿﺘﺮوژن ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي آب در ﺣﺎﻟﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺨﺎر‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎ ﺟﺪا از ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺮﮐﺖ آزاداﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ و اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔـﻮﯾﯽ ﻫـﯿﭻ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻫﯿـﺪروژﻧﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ب( ﻣﺎﻳﻊ‪ :‬ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﻗﻮیﺗﺮ از ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺨﺎر اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی آب ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ آزاداﻧـﻪ روی ﻫـﻢ ﺑﻠﻐﺰﻧـﺪ و ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫پ( ﻳﺦ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﯾﺦ ﻣﻨﻈﻢ اﺳﺖ و ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎ در ﺟﺎﻫﺎی ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ٦‬ﺿﻠﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﺪوی زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬در اد کﯽ ﻓرل ﺷ

اﯾﯽ ﺑ ﻓرل کﯽ ‪ ،‬و ﺑـر ـ‪ I‬کـﻨﺶ ـای 
ـا ن کـل ـای آن ـا ﺑـ ﻧ
روـای ﺑـ
ﻦ کـﯽ‬
‫‪g‬روف ا‪-‬ﺖ و در ﺟادات کوا‪4‬ﻧ ﯽ‪ ،‬ﭼن کل ای ﺠﺰا وﺟد ﻧدارد؛ ﺑﻨ اﺑراﯾﻦ ا‪-‬ﺘﻔادﻩ از واژﻩاﯾﯽ اﻧ ﻨ د ﻓرل کـﯽ و‬
‫ﻧ
روای ﺑ
ﻦ کﯽ ﺟاﯾﺰ ﻧ
ﺖ ﭘس ﺑ‪m‬رﺘ ا‪-‬ﺖ ﺑ ﺟای ﻓرل کﯽ از واژﻩ ﻓرل ﺷ
اﯾﯽ ا‪-‬ﺘﻔادﻩ کﻨ
‪. I‬‬
‫ﻫﮕﺰان )‪ : C6H14(L‬ﻣﺎده ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ اﺳﺖ و ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻣﺠﺰای ﻫﮕﺰان ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺑﯿﻦﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﯿﻠﯿﺲ )‪ : SiO2(s‬ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ و اﺗﻢﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺪﯾﻢﮐﻠﺮﯾﺪ )‪ : NaCl(s‬ﺟﺎﻣﺪ ﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ و ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺼﻮرت ﺷﺒﮑﻪ ﻏﻮلآﺳﺎ و ﻣﻨﻈﻢ و ﺳﻪ ﺑﻌﺪی ﮐﻨـﺎر‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﺪروژن ﻓﻠﻮﺋﻮرﯾﺪ ) ‪ : HF(g‬ﻣﺎده ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮل ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد دارد‪.‬‬

‫ﮔﺮاﻓﯿﺖ )‪ : C(s‬ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮل ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﮔﺎز ﮐﻠﺮ ) ‪ : Cl2(g‬ﻣﺎده ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ اﺳﺖ و از ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻣﺠﺰا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎ و ﺗﻮزﻳﻊ اﻟﻜﺘﺮونﻫﺎ‪:‬‬

‫ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﯾﻊ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی )ﭘﯿﻮﻧﺪی و ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی( ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﻮﻟﮑـﻮلﻫـﺎ در ﻣﯿـﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ دارد‪ .‬ﺑـﺮای ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ رﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻟﻮﺋﯿﺲ را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺮح ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﯾﻊ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی )ﭘﯿﻮﻧﺪی و ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی( ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎ در ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ دارد‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻟﻮﺋﻴﺲ‪:‬‬
‫ﺑﺮای رﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻟﻮﺋﯿﺲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ را ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (١‬اﺑﺘﺪا ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻻﯾﻪ آﺧﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﮐﻞ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻻﯾﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺗﻢ‪-‬‬
‫ﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪه )در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﯾﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ را ﻣﻨﻬﺎی ﺑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪(.‬‬

‫‪٥٩‬‬

‫‪٥٩‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫‪ (٢‬ﺳﭙﺲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﻠﯽ ﮔﻮﻧﻪی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را رﺳﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺳﻪ اﺗﻤﯽ‬

‫ﭼﻬﺎر اﺗﻤﯽ‬

‫ﭘﻨﺞ اﺗﻤﯽ‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ اﺗﻤﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون و ﯾﺎ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ ،‬اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰی اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ روش دﯾﮕﺮ در ﻓﺮﻣﻮل‬
‫ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‪ ،‬اﺗﻤﯽ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد )ﺑﻪ ﺟﺰء اﺗﻢ ﻫﯿﺪروژن( اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰی اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٣‬اﺑﺘﺪا اﺗﻢﻫﺎی اﻃﺮاف را اﮐﺘﺪ)ﻫﺸﺘﺎﯾﯽ( ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻫﯿﺪروژن و ﺳﭙﺲ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﮑﻞ را ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (٤‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم را از ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﮐﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺿـﻞ‬
‫ﺻﻔﺮ ﺷﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﻢ ﺑﻪ اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰی ﺟﻔﺖ ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی ﺑﺪﻫﯿﻢ و اﮔﺮ ﻫﺮ ﺟـﻮاب دﯾﮕـﺮی ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﺗﻌـﺪاد اﻟﮑﺘـﺮون‬
‫ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی ﺑﻪ اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰی ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (٥‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻤﺎم اﺗﻢﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﮐﺘﺪ )ﻫﺸﺘﺎﯾﯽ( ﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ اﺗﻤﯽ اﮐﺘﺪ )ﻫﺸﺘﺎﯾﯽ( ﻧﺒﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دوﮔﺎﻧﻪ ﮐﺮدن ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ آن را ﻧﯿﺰ‬
‫اﮐﺘﺪ ﮐﺮد‪ ) .‬ﺑﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺟﻔﺖ اﻟﮑﺘﺮون ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی از اﺗﻢﻫﺎی اﻃﺮاف ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪی اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰی ﺗﺸﮑﯿﻞ داد‪.‬‬
‫‪ (٦‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘـﺮونﻫـﺎی ﻣﻨﻔـﺮد اﻃـﺮاف ﻫـﺮ اﺗـﻢ را ﺷـﻤﺮده‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻌﺪادش ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺷﻤﺎره ﮔﺮوه آن ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ و اﮔﺮ ﺗﻌﺪادش ﮐﻤﺘﺮ از ﺷﻤﺎره ﮔﺮوه آن ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ازای ﺳﺎده ﺷﺪن ﻫﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﯾﮏ ﭘﯿﻮﻧﺪ داﺗﯿﻮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫و‬ ‫ﻧکﺘ ‪ :‬رگاﻩ اﺗ‪ I‬رکﺰی ﺟﻔﺖ اکرﺘون ﻧاﭘ

ﻧدی داﺷﺘ ﺑاﺷد و کل ‪ ٣‬اﺗ^ ﺑاﺷـد ‪ .‬ﺷـک‪ J‬کـل ﺑـ ‪U‬اـﺖ ﺧ
ـدﻩ‬

‫و در ‪U‬ا ﺘ ﯽ ک اﺗ‪ I‬رکﺰی‬ ‫اگر کل ‪ ٤‬اﺗ^ ﺑاﺷد و اﺗ‪ I‬رکﺰی ﺟﻔﺖ اکرﺘون ﻧاﭘ
ﻧدی داﺷﺘ ﺑاﺷد ﺑ ﺷک‪ J‬ر‪ C‬ﺷک‪J‬‬

‫و اگر کل ﭼ‪m‬ار اﺗ^ ﺑاﺷد ﺷک‪ J‬ﺜ‪O‬ﺚ‬ ‫ﺟﻔﺖ اکرﺘون ﻧاﭘ
ﻧدی ﻧداﺷﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬اگر کل ‪ -‬اﺗ^ ﺑاﺷد ﺷک‪ J‬ﺧ‪8‬ﯽ‬

‫دارد ‪.‬‬ ‫ ‪8‬ح‬

‫‪٦٠‬‬

‫‪٦٠‬‬
‫ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬،‫ ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‬:‫( ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‬٣) ‫ﻓﺼﻞ‬

:‫ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬

٦ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ٥ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ٤ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ٣ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ٢ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ١ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

 
‫ﺧﻤﯿﺪه‬

H  O H H  O H 8e  4e  4e 4e HOH 8e H2O

 

       
‫ﺧﻤﯿﺪه‬

:O  S  O: : O S  O : 18e  16e  2e 16e : O S  O : 18e SO2

    

:O: :O:
:O:
  ||    || 
CO23
: O C  O : : O C  O : 24e  24e  0 24e  |  24e
   
: O C  O :
 
   
       
‫ﺧﻤﯿﺪه‬

:O  N  O : O N  O 18e  16e  2e 16e : O N  O : 18e NO2

     

     
   
OCO OCO 16e  16e  0e 16e : O C  O : 16e CO2
     

:O: :O:
‫ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺴﻄﺢ‬

:O:
 ||    ||  
:O  S  O: : O S  O : 24e  24e  0e 24e  |  24e SO3
   2  
: O S  O :
 
 
‫ﻫﺮﻣﯽ ﺷﮑﻞ‬

H  N H H  N H H  N H
| | 8e  6e  2e 6e | 8e NH3
H H H
H H H
|  |  |
H  N H H  N H 8e  8e  0e 8e H  N H 8e NH4
| | |
H H H
       
‫ﺧﻤﯿﺪه‬

: F  O F : : F  O F : 20e  16e  4e 16e  : F O  F : 20e OF2

       
H H H
| | |
H  C H H  C H 8e  8e  0e 8e H  C H 8e CH4
| | |
H H H
   
H  O H H  O H H  O H
   
8e H3O
‫ﻫﺮﻣﯽ‬

| | 8e  6e  2e 6e |
H
H H
            
: O S  O : : O S  O : : O S  O :
26e  24e  2e 24e 26e SO23
‫ﻫﺮﻣﯽ‬

    |   | 
:O: :O:  :O:
  

٦١

٦١
 ‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻟﻮﺋﯿﺲ ﻣﯽﺗﻮان ﻗﻄﺒﯿﺖ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎ را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ داد و ﺑﺮای ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺳـﺮﯾﻊ‬
‫ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻗﻄﺒﯽ و ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از دو اﺗﻢ ﯾﮑﺴﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮر ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺟﺬب و ﮐﺸﺶ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﯿﻦ دو اﺗﻢ ﯾﮑﺴﺎن‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪی در وﺳﻂ دو اﺗﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻮﻟﮑﻮل دو ﺳﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ ﺑﯿﻦ دو اﺗﻢ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی دو اﺗﻤﯽ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻫﯿﭻ ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻠﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪I2 , Br2  Cl2  F2  H2  N2  O2‬‬

‫‪HH‬‬ ‫‪Cl  Cl‬‬ ‫‪ -١‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی‬

‫‪ ٢‬اﺗﻤﯽ‬

‫ب( ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻗﻄﺒﯽ‪ :‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از دو اﺗﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺟﻮر ﻫﺴﺘﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ً‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ آﻧﮑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻮزﯾﻊ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﭘﯿﻮﻧﺪی در آن ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻓﻠﺰی ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻄﺒﯿﺖ‬
‫ﺷﻤﺎر آﻣﺪه و در ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ از ﻣﺴﯿﺮ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه و ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫در‬
‫‪NO, CO, HI, HBr, HCl, HF‬‬ ‫ﻣﻮﻟﮑﻮل‬
‫‪‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ‪ Cl‬دارای ﻣﯿﺰان ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ ) ‪ ( ‬و ﻫﯿﺪروژن دارای‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫ﻣﯿﺰان ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ) ‪ (  ‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪H‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰی ﺟﻨﺲ اﻟﮑﺘﺮون ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎم‬

‫اﺗﻢﻫﺎی اﻃﺮاف از ﯾﮏ ﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻧﺎﻗﻄﺒﯽای ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ‬
‫‪CO2  CH4  SO3‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪ -٢‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی‬
‫ﭼﻨﺪ اﺗﻤﯽ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه اﺗﻢ ﻣﺮﮐﺰی ﺟﻔﺖ اﻟﮑﺘﺮون ﻧﺎﭘﯿﻮﻧﺪی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ NH3  SO2‬و ‪ SOCl2  NCl3  H2O‬و ﯾﺎ ﺗﻤﺎم اﻃﺮاف از ﯾﮏ ﺟﻨﺲ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ CH3Cl :‬و ‪ CHCl3‬و ‪ CH2Cl2‬و ‪ HCN‬ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻗﻄﺒﯽ‬

‫‪.. .. ..‬‬ ‫‪H‬‬ ‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬ ‫ب( ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻗﻄﺒﯽ‬

‫‪: Cl‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪Cl :‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪: Cl‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪Cl :‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪:Cl‬‬
‫‪.. :‬‬ ‫‪:Cl‬‬
‫‪.. :‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫‪٦٢‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﺧﻼﺻﻪاي از ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي دو اﺗﻤﻲ‪:‬‬

‫ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی دو اﺗﻤﯽ ﻧﺎﺟﻮرﻫﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی دو اﺗﻤﯽ ﺟﻮرﻫﺴﺘﻪ‬ ‫ردﯾﻒ‬

‫از دو اﺗﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪( CO, NO, HCl‬‬ ‫از دواﺗﻢ ﯾﮑﺴﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ) ‪(Br2  Cl2  H2‬‬ ‫‪١‬‬

‫اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻀﻮر اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﭘﯿﻮﻧﺪی در ﻓﻀﺎی ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺗﺮاﮐﻢ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ روی اﺗﻢﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻮﻟﮑﻮل‬
‫‪٢‬‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫دو ﻫﺴﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻀﻮر اﻟﮑﺘﺮون در اﻃﺮاف ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﯿﻦ دو اﺗﻢ ﯾﮑﺴﺎن و ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ﻧﺎﻓﻠﺰی ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪.‬‬

‫ﮔﺸﺘﺎور دوﻗﻄﺒﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺰﮔﺘﺮ از ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و ﻗﻄﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺸﺘﺎور دو ﻗﻄﺒﯽ ﺻﻔﺮ دارﻧﺪ و ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٤‬‬

‫در ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮی ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬

‫ﻳﺎدآوري‪:‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﮐﺘﺎب دﻫﻢ و ﯾﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦﻫـﺎ ﻧـﺎﻗﻄﺒﯽ ﺑـﻮده و در ﻣﯿـﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ ﺟﻬـﺖﮔﯿـﺮی‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوهﻫـﺎی ﻋـﺎﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﯿﺪروﮐـﺴﯿﻞ )‪ ، (OH‬ﮐﺮﺑﻮﮐـﺴﯿﻞ )‪ (COOH‬و اﺗـﺮی )‪ (C  O  C‬و آﻣﯿﻨـﯽ‬
‫‪‬‬
‫) ‪ ( N ‬و ‪ ....‬ﻗﻄﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ دﻗﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﺨﺶ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﺑﺨﺶ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ ﺑـﺮ ﺑﺨـﺶ ﻗﻄﺒـﯽ ﻏﻠﺒـﻪ‬
‫|‬
‫ﮐﺮده و ﻣﻮﻟﮑﻮل در ﻣﺠﻤﻮع ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻧ
روی ﺑ
ﻦ کﯽ در ﯾک ادﻩ ﻗ‪8‬ﺒﯽ‪ ،‬از ﻧ
روی ﺑ
ﻦ کﯽ در ﯾک ـادﻩ ﻧـاﻗ‪8‬ﺒﯽ ﻗـی ﺗـر ا‪-‬ـﺖ ‪ ،‬از اﯾـﻦ رو اگـر ﯾـک ـادﻩ‬
‫ﻗ‪8‬ﺒﯽ و ﯾک ادﻩ ﻧاﻗ‪8‬ﺒﯽ ﺑا ﺟرم ای ﯽ ﻧﺰدﯾک ﺑ ‪ I‬داﺷﺘ ﺑاﺷ
‪ ،I‬ﻧﻘ‪ 8‬ﺟش ادﻩ ﻗ‪8‬ﺒﯽ ﺑ
ﺸرﺘ ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻲ ﺷﺎره )ﺳﻴﺎل(ﻫﺎي ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ و ﻳﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮق‪:‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژی زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ اﻧﺮژی ﺧﻮد را ﺑﺼﻮرت ﭘﺮﺗﻮﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺎ ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺪ‪ .‬اﻧـﺮژی‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪی از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژی ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎدهی ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ اﻧﺮژی ﭘﺎک ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﮔﺮﻣﺎی ﺟﻬـﺎﻧﯽ و ردﭘـﺎی‬
‫زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه در ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺨﺸﯽ از اﻧﺮژی ﺧﻮرﺷﯿﺪی را ذﺧﯿﺮه ﮐـﺮده و ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ اﻧـﺮژی‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﯽ از ﻓﻨﺎوری ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎی ﺧﻮرﺷﯿﺪی را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﮔﺎه از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی زﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮج ﮔﯿﺮﻧﺪه‬

‫)‪( ٦‬‬ ‫‪ (١‬آﯾﻨﺪهﻫﺎ‬

‫)‪(٢‬‬
‫‪ (٢‬ﺑﺮج ﮔﯿﺮﻧﺪه‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎی‬
‫)‪(٤‬‬ ‫ﺧﻮرﺷﯿﺪی‬
‫‪ (٣‬ﻣﻨﺒﻊ ذﺧﯿﺮه اﻧﺮژی ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ)ﻣﻨﺒﻊ ‪( a‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪ (٤‬ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﺨﺎر داغ‬
‫‪a‬‬
‫)‪(٥‬‬
‫‪ (٥‬ﻣﻮﻟﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژی ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬
‫)‪(٣‬‬ ‫‪ (٦‬ﺳﺮدﮐﻨﻨﺪه‬
‫)‪(١‬‬

‫‪٦٣‬‬

‫‪٦٣‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫در ﻃﻮل روزﻫﺎی آﻓﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﺪن ﭘﺮﺗﻮﻫﺎی ﺧﻮرﺷﯿﺪی ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﺮ روی ﮔﯿﺮﻧﺪهی ﺑﺮج‪ ،‬دﻣﺎی ﺷﺎرهی ‪ A‬اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎره )ﺳﯿﺎل( ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎدهای ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺟﺎری ﺷﺪن دارد‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺪﯾﻢﮐﻠﺮﯾﺪ ﻣﺬاب ﺑﺴﯿﺎر‬
‫داغ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آب ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺨﺎر آب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎرهی ﺑﺴﯿﺎر داغ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ذﺧﯿﺮه اﻧﺮژی ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪه و ﺣﺘﯽ در روزﻫﺎی اﺑﺮی و ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬اﻧﺮژی ﻻزم ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫آب ﺑﻪ ﺑﺨﺎر داغ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﺑﺨﺶ ‪ ٤‬و در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آب آن را ﺑﻪ ﺟﻮش آورده و ﺑﺨﺎر آب داغ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ دﻣﺎی ﺧﻮدش ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ‪ b‬ﻣﯽرود ﺗﺎ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ )ﻫﻮای آﻓﺘﺎﺑﯽ(‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺑﺎﻻی ﺑﺮج ﭘﻤﭗ ﺷﺪه و‬
‫ﮔﺮم ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎر آب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ‪ ،٤‬ﺗﻮرﺑﯿﻦ را در ﺑﺨﺶ ‪ ٥‬ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ژﻧﺮاﺗﻮر )ﻣﻮﻟﺪ( ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫درﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه و وارد ﺷﺒﮑﻪی ﺑﺮق ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اداﻣﻪی ﺑﺨﺎر آب ﺳﺮد ﺷﺪه و وارد ﺑﺨﺶ‬
‫‪ ٦‬ﮐﻪ ﺳﺮدﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺪه و دوﺑﺎره ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ آب ﻣﺎﯾﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﭙﺲ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ ٤‬ﭘﻤﭗ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎره ‪ A‬ﺳﺪﯾﻢﮐﻠﺮﯾﺪ ﻣﺬاب و ﺑﺨﺎر آب‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام در ﻣﺪاری ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﺮﺧﺶ درﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺮژی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬در اﯾﻦ ﻓﻨاوری از ر دو ﺷارﻩ‪ ،‬کﯽ و ﯾ‪ ,‬ﺑرای ﺗ
د ﺑرق ا‪-‬ﺘﻔادﻩ ‪ C‬ﺷد ک ﺷارﻩ کـﯽ ـان آب ا‪-‬ـﺖ کـ ﺑـرای ﺑـ‬
‫‪U‬رکﺖ درآوردن ﺗرﺑ
ﻦ د اکرﺘﯾکﯽ و ﺷارﻩ ﯾ‪ ,‬ان ‪-‬دﯾ‪ I‬ک‪O‬رﯾد ﺬاب ا‪-‬ﺖ ک ﺑ ‪0‬ﻨان ﻨﺒع ذﺧ
رﻩ اﻧرژی اکرﺘﯾکﯽ ا‪-‬ـﺘﻔادﻩ‬
‫‪ C‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺪول زﯾﺮ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻤﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﻧﻘﺎط ذوب و ﺟﻮش اﯾﻦ ﺳﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ را ﺑﺼﻮرت ﯾﮏ ﻣﺤﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪11C‬‬ ‫‪102C‬‬ ‫‪612C‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ‬
‫‪:‬ﻣﺤﻮر اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ‬
‫‪207C‬‬ ‫‪196C‬‬ ‫‪83C‬‬ ‫‪19C‬‬ ‫‪801C‬‬ ‫‪1413C‬‬

‫‪N2‬‬ ‫‪HF‬‬ ‫‪NaCl‬‬

‫ﻣﺎده ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‬ ‫ﻣﺎده ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﻮﻧﯽ‬

‫ﻃﺒﻖ اﻋﺪاد ﻧﺸﺎنداده ﺷﺪه در ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﺴﺘﺮهی ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻮدن ﺷﺎرهای ﮐـﻪ در ﻓﻨـﺎوری ﺗﺒـﺪﯾﻞ اﻧـﺮژی ﺧﻮرﺷـﯿﺪی ﺑـﻪ اﻧـﺮژی‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎی ﺧﻮرﺷﯿﺪی ﺑﻪ ﺷﺎره ﻣﯽرﺳﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺮﯾﻊ‪ ،‬ﺻﺮف ﺗﺒﺨﯿﺮ آن ﺷﺪه و ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﻧﺮژی ﺧﻮرﺷﯿﺪی را ذﺧﯿﺮه ﮐﺮده و ﺑﺮای ﺑﺨﺎرﮐﺮدن آب از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺮژی ﭘﺮﺗﻮﻫـﺎی‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪی را در ﺧﻮد ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ HF‬و ‪ N2‬ﺑﺎ ﺟﺬب ﭘﺮﺗﻮﻫﺎی ﺧﻮرﺷﯿﺪی‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﺟﻮش ﺧﻮد را ﻃﯽ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز در ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﺟﻮش ﯾﮏ ﻣﺎده ﺧﺎﻟﺺ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﻣﺎده در ﮔﺴﺘﺮه دﻣـﺎﯾﯽ ﺑﯿـﺸﺘﺮی‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻮده و ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﯿﺎن ذرهﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﺎﯾﻊ ﻗﻮیﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬

‫‪٦٤‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﭼﻴﻨﺶ زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ و ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻳﻮنﻫﺎ در ﺟﺎﻣﺪ ﻳﻮﻧﻲ‪:‬‬

‫در ﮐﻼس دﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﻠﺰات ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ از دﺳﺖ دادن اﻟﮑﺘﺮون دارﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻻﯾﻪ آﺧﺮ ﺧـﻮد را از دﺳـﺖ داده و‬
‫ﺑﻪ ﯾﻮن ﻣﺜﺒﺖ) ﮐﺎﺗﯿﻮن( ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ آراﯾﺶ ﮔﺎز ﻧﺠﯿـﺐ ﻗﺒـﻞ از ﺧـﻮد درآﻣـﺪه و ﭘﺎﯾـﺪار ﻣـﯽﮔﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻧﺎﻓﻠﺰات ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺟﺬب اﻟﮑﺘﺮون دارﻧﺪ و آﻧﻘﺪر اﻟﮑﺘﺮون ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻻﯾﻪ آﺧﺮﺷﺎن ‪ ٨‬ﺗﺎﯾﯽ ﺷﺪه و ﺑﻪ آراﯾﺶ ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺐ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺧﻮد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ داده ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ و ﻧﺎﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘـﺮون ﺟـﺬب ﮐـﺮده ﺑـﺎر‬
‫ﻣﻨﻔﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﯾﻮنﻫﺎی ﻧﺎﻫﻤﻨﺎم ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه از ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺎﻻ ﺟﺎذﺑﻪ ﻗﻮی ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒـﺎت‪،‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﯾﻮﻧﯽ و ﺑﻪ ﻧﯿﺮوی ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﯿﻦ ذرهای آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺧﻼﺻـﻪ ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﯾﮏ ﻓﻠﺰ و ﯾﮏ ﻧﺎﻓﻠﺰ ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻻﯾﻪ آﺧﺮ ﻓﻠﺰ ﺑﻪ ﻧﺎﻓﻠﺰ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ دارای ﻧﯿـﺮوی‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﯿﻦ ذرهای ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی ﺑﻨﺎم ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﻮﻧﯽ و ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮون در اﺗﻢﻫﺎی ﺳﺪﯾﻢ و ﮐﻠﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2 6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 6‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪11 Na : 1s / 2s 2p / 3s  17 Cl : 1s / 2s 2p / 3s 3p 11 Na : 1s / 2s 2p , 17Cl : 1s / 2s 2p / 3s 3p‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺳﺪﯾﻢ ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون از ﻻﯾﻪ آﺧﺮ ﺧﻮد ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی ﭘﯿﺪا ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ و ﮐﻠﺮ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘﺮون ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ را اﻓﺰاﯾﺶ داده و از ﻗﺒﻞ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ دو در دوره ‪ ٣‬ﺟﺪول ﺑﻮده و از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ‬
‫ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯿﺎﺑﺪ ﭘﺲ ﺑﺮای ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻌﺎع ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ : Cl   Na  Cl  Na ‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻌﺎع‬

‫‪٦٥‬‬

‫‪٦٥‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻓ‪O‬ﺰ ﻧﻘرﻩ ای رﻧگ ‪-‬دﯾ‪ I‬ﺑا گاز زرد رﻧگ ک‪O‬ر واکﻨﺶ ﺑ
ار ﺷدﯾدی ‪C‬دد ک ;‪S‬ل ‪ J0‬ﯾک ﺟاد ﯾ‪- ,‬ﻔ
د رﻧـگ ا‪-‬ـﺖ‬
‫ک آن ﻧک ‪g2‬ام )‪ (NaCl‬ﺑدﻩ و در اﯾﻦ واکﻨﺶ ﺑد
‪ J‬ﭘاﯾداری ;‪S‬ل ﻧ ﺒﺖ ﺑ واکﻨﺶ دﻨدﻩ ا گرا و ﻧـر زﯾـادی ﺗ
ـد ‪-C‬‬
‫ﺷد ‪ .‬ﯾ‪g‬ﻨﯽ ‪:‬‬
‫آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ‬

‫) ‪2Na (s)  Cl2(g‬‬

‫‪H  0‬‬
‫)‪2NaCl(s‬‬

‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ‬
‫‪2Na(s)  Cl2(g )  2NaCl(s)  Q‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﻪ آراﯾﺶ ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﻌﺪی و ﺑﻠﻮری ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﯽرﺳﯿﻢ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﯾـﻮن‪-‬‬
‫‪Na‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Na‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Na‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﻧﯿﺮوی ﺟﺎذﺑﻪ و ﺑﯿﻦ ﯾﻮنﻫﺎی ﻫﻢﻧﺎم داﻓﻌـﻪ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﯾﻮنﻫﺎ ﻃﻮری ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﯾﻮن ﺑﺎ ﺑـﺎر ﻣﺨـﺎف اﺣﺎﻃـﻪ ﺷـﻮد‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Na ‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Na ‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Na ‬‬
‫ً‬
‫دﻗﯿﻘﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﻟﺒﺘﻪ در ﯾﮏ ﺳﻄﺢ دو ﺑﻌﺪی و روی ﺻﻔﺤﻪ ﮐﺎﻏﺬ ﮐﺎﻣﻼً واﺿـﺢ‬
‫‪Na ‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Na ‬‬ ‫‪Cl ‬‬ ‫‪Na ‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﻮن ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺪﯾﻢ از ‪ ٦‬ﻃﺮف ﺟﻠﻮ‪ ،‬ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﺑـﺎﻻ و ﭘـﺎﻴﻳﻦ‪ ،‬ﭼـﭗ و راﺳـﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﯾﻮن ﻣﻨﻔﯽ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻫﻢ از ‪ ٦‬ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﻮنﻫﺎی‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Na ‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Na ‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪Na ‬‬
‫ﺳﺪﯾﻢ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺳﻪ ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﻠـﻮری‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﻪ ﺑﻌﺪی آن دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫ﻛﺌﻮردﻳﻨﺎﻧﺴﻴﻮن‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﯾﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﻮن ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪدﮐﺌﻮردﯾﻨﺎﻧﺴﯿﻮن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫ﻋﺪد‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دارد و در ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﺑﺮای ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﺪﯾﻢ و ﮐﻠﺮ ﻋﺪد ‪ ٦‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در اﻃﺮاف ﻫﺮ ﯾﻮن ﺳﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺶ ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ و در اﻃﺮاف ﻫﺮ ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺶ ﯾﻮن ﺳﺪﯾﻢ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ ( ١‬ﺟادات ﯾ‪ ,‬در ‪U‬اﺖ ﺟاد دارای ﺷک‪ J‬ﻨﻈ‪ I‬و ‪ -‬ﺑ‪g‬دی  ﺘ ﻨ د و در ‪U‬اﺖ ﺬاب و ;‪O‬ل اﯾﻦ ﺷﺒک ﺑ  ‪ C I‬رﯾﺰد ‪ .‬ﺑـ‬
‫
ﻦ د
‪ J‬ﺟادات ﯾ‪ ,‬ﻧار‪-‬اﻧای ﺟرﯾان ﺑرق و ;‪O‬ل و ﺬاب اﯾﻦ ﺗرک
ﺒات ر‪-‬اﻧای ﺟرﯾان ﺑرق ‪ C‬ﺑاﺷد ‪.‬‬

‫‪٦٦‬‬

‫‪٦٦‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﻧکﺘ ‪ ( ٢‬ﺑرای ﺟادات ﯾ‪ ,‬و ﺗرک

ﺒات ﯾ‪ ,‬ﭼن ﺷﺒک ای ﻏل آ‪-‬ا دارﻧد ﻧ^ ﺗان ﻓرل ﺷ

اﯾﯽ ﯾا کﯽ ‪8‬رح کـرد ﺑـ ـ
ﻦ‬
‫‪O0‬ﺖ ‪-‬ادﻩ ﺗرﯾﻦ ﻧ ﺒﺖ کاﺗ
ن ا و آﻧ
ن ا در اﯾﻦ ﺗرک
ﺒات ‪ ،‬ﻧـﺸاندﻨـدﻩ ﻓرـل ﺷـ

اﯾﯽ ا‪-‬ـﺖ ‪ .‬در ‪U‬ﻘ
ﻘـﺖ ـان ﻓرـل ﺠﺗـر‪v‬‬
‫ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺟﺎﻣﺪات ﯾﻮﻧﯽ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﯾﻮن ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻣﯿﻠﯿﺎردﻫﺎ ﯾﻮن ﻣﺜﺒـﺖ‬
‫وﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ و ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﻮﻧﯽ از ﻧﻈﺮ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺧﻨﺜﯽ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ ﺑﺎرﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻌﺎع اﺗﻤﻲ و ﻳﻮﻧﻲ‪:‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﯿﺸﻪ راﺑﻄﻪﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺎع ﮐﺎﺗﯿﻮن)ﯾﻮن ﻣﺜﺒﺖ( ‪ ‬ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ‬
‫ﺷﻌﺎع آﻧﯿﻮن)ﯾﻮن ﻣﻨﻔﯽ( ‪ ‬ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ‬
‫در ﮐﺘﺎب ﺷﯿﻤﯽ ﯾﺎزدﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﮔﺮوه از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻴﻳﻦ ﺑﺎ زﯾﺎد ﺷﺪن ﻋﺪد اﺗﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد ﻻﯾـﻪﻫـﺎ اﻓـﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و‬
‫ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و در ﻃﻮل دوره از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﺗﻌﺪاد ﻻﯾﻪﻫﺎ و زﯾﺎدﺷـﺪن ﻋـﺪد اﺗﻤـﯽ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﮑﺘﺮون اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺟﺎذﺑﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮون ﻻﯾﻪ آﺧﺮ زﯾﺎد ﺷﺪه و ﮐﺎﻫﺶ ﺷـﻌﺎع اﺗﻤـﯽ را ﺷـﺎﻫﺪ ﺧـﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ دو ﻣﺜﺎل روﺑﺮو در اﺗﻢﻫﺎی ﺧﻨﺜﯽ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﮔﺮوه و دوره دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪3 Li  11 Na  19 K  37 Rb 55 Cs‬‬

‫‪3 Li 4 Be 5 B 6 C 7 N 8 O 9 F  10 Ne‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ را در ﻃﻮل ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﮔﺮوه) ﭼﻪ ﻓﻠﺰات و ﭼﻪ ﻧﺎﻓﻠﺰات( از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻴﻳﻦ‪،‬‬
‫ً‬
‫دﻗﯿﻘﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ اﻓﺰاﯾﺸﯽ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻻﯾﻪﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﯾﻮنﻫﺎ‪ ،‬زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ ﻓﻠﺰات ﮔﺮوه اول)ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ(‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪3 Li‬‬ ‫‪ 11 Na   19 K   37 Rb 55 Cs‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ ﻧﺎﻓﻠﺰات ﮔﺮوه ﻫﻔﺪﻫﻢ) ﻫﺎﻟﻮژنﻫﺎ(‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪9F‬‬ ‫‪ 17 Cl  35 Br  53 I‬‬

‫‪٦٧‬‬

‫‪٦٧‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫در ﯾﻮنﻫﺎی ﯾﮏ دوره از ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻌﺎع ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻌﺎع‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻌﺎع ﯾﻮنﻫﺎ در دوره ﺳﻮم ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ در ﻃﻮل دوره ﺳﻮم ﺟﺪول‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪13 Al‬‬ ‫‪ 12 Mg2  11 Na   17 Cl  16 S2  15 P3‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺮ ﯾﻮن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪13 Al‬‬ ‫‪ 12 Mg2  11 Na   17 Cl  16 S2  15 P3‬‬
‫‪13 ‬‬ ‫‪12 ‬‬ ‫‪11 ‬‬ ‫‪17 ‬‬ ‫‪16 ‬‬ ‫‪15 ‬‬
‫‪10 ‬‬ ‫‪10 ‬‬ ‫‪10 ‬‬ ‫‪18 ‬‬ ‫‪18 ‬‬ ‫‪18 ‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﯾﻮنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون ﺑﺮاﺑﺮ دارﻧﺪ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﺣﺎل ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎذﺑـﻪ ﻫـﺴﺘﻪ‬
‫ﻗﻮیﺗﺮ ﺑﻮده و ﺷﻌﺎع ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎدهﺗﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺎع ﯾﻮن در ﯾﮏ ﺗﻨﺎوب ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻤﺎره ﮔﺮوهﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪:‬ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫‪13  2  1  17  16  15‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬در ﻘاﯾ  ی ﺷ‪g‬اع گﻧ اﯾﯽ ک ﮕﯽ ﺗ‪g‬داد اکرﺘون ﺑراﺑری دارﻧد‪ ،‬ﺷ‪g‬اع آﻧ
ن ا از اﺗ‪ I‬ـا و ﺷـ‪g‬اع اﺗـ‪ I‬ـا از کـاﺗ
ن ـا‬
‫ﺑ
ﺸرﺘ ا‪-‬ﺖ و ر ﭼ ﻘدار ﺑار ﻨﻔﯽ ﺑ
ﺸرﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬ﺷ‪g‬اع ﯾن آن ﺑ
ﺶ ﺗر و ر ﭼ ﻘدار ﺑار ﺜﺒﺖ کا ﺗ
ن ﺑ
ﺶ ﺗـر ﺑاﺷـد‪ ،‬ﺷـ‪g‬اع ﯾـ‪,‬‬
‫آن کرﺘ ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪20Ca‬‬ ‫‪19 K  18 Ar 17 Cl  16 S2 15 P 3 ‬‬ ‫ﻘاﯾ  ﺷ‪g‬اع ‪:‬‬
‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﻳﻮنﻫﺎ‪:‬‬
‫ﭼﮕﺎﻟﯽ ﯾﻮن‪ ،‬ﮐﻤﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از آن ﺑﺮای ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﺮﻫﻢ ﮐﻨﺶ ﻣﯿﺎن ﯾﻮنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎر ﯾـﻮن از راﺑﻄـﻪ‬
‫دﻗﯿﻖ زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎر ﯾﻮن‬ ‫ﺑﺎر ﯾﻮن‬
‫ﺣﺠﻢ ﯾﻮن ‪ ‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎر ﯾﻮن‬ ‫‪‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ )3‬ﺷﻌﺎع ﯾﻮن( ‪ ‬‬
‫‪3‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺮای راﺣﺘﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺎدهﺗﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎر ﯾﻮن‬
‫‪ ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺷﻌﺎع‬ ‫اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺎر ﯾﻮن ﺑﻪ ﺷﻌﺎع آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺎع ﯾﻮن‬

‫در ﺟﺪول زﯾﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ﺑﺮﺧﯽ از ﯾﻮنﻫﺎ آورده ﺷﺪهاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪7 / 5  103‬‬
‫‪5 / 52  103‬‬ ‫‪133‬‬
‫‪1 / 42  102‬‬ ‫‪66‬‬
‫‪2 / 02  102‬‬

‫ﺑﺎ دﻗﺖ در ﺟﺪول ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺷﻌﺎع در ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ ‪K   Na   Ca2  Mg2 :‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺷﻌﺎع در آﻧﯿﻮنﻫﺎ ‪Cl  F  S2  O2 :‬‬
‫‪٦٨‬‬

‫‪٦٨‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﻧکﺘ ‪ ( ١‬ﺑرای ﯾک ﯾن ر ﭼ ﻘدار ﺑار ﯾن کرﺘ و ﺷ‪g‬اع ﯾن ﺑ

ﺸ رﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬ﻧ ﺒﺖ ﺑار ﺑ ﺷـ‪g‬اع آن کـرﺘ ا‪-‬ـﺖ ‪ .‬و در اﯾـﻦ ﻘاﯾـ  ﺑـار‬
‫ﯾن ﻧﻘﺶ ‪ ^m‬دارد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ ( ٢‬در گروﻩ ای ﺟدول ﺗ ﻨ او‪ ،v‬از ﺑا‪ 4‬ﺑ ﭘاﯾ
ﻦ‪ ،‬ﭼﮕاﯽ ﺑار ﯾن ا کاﺶ ﭘ
دا ‪ C‬کﻨد‪ ،‬زﯾرا در ر گروﻩ ﺑار ﯾـن ﺛاﺑـﺖ ا‪-‬ـﺖ در‬
‫ﺑار ﯾن‬
‫( اﻓﺰاﯾﺶ ﭘ
ـدا کـردﻩ و در ﻧﺘ
ﺠـ کـ‪ J‬کـ ر کﭼـک‬ ‫‪U‬ا
ک از ﺑا‪ 4‬ﺑ ﭘاﯾ
ﻦ ﺷ‪g‬اع ﯾن اﻓﺰاﯾﺶ ﭘ
دا کردﻩ و ﺨر ج ک ر )‬
‫ﺷ‪g‬اع ﯾن‬
‫‪ C‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ ( ٣‬ﭼﮕاﯽ ﺑا ﺑار راﺑ‪  8‬ﺘﻘ
‪ I‬و ﺑا ﺷ‪g‬اع راﺑ‪0 8‬کس دارد ‪ .‬ﺑا اﯾﻦ ‪ U‬اب در کاﺗ
نای ﯾک دورﻩ ر ﭼـ ﺑـار کـاﺗ
ن ﺑ
ـﺸرﺘ‬
‫ﺑاﺷد‪ ،‬ﭼﮕاﯽ ﺑار آن ﺑ
ﺸرﺘ ا‪-‬ﺖ و در آﻧ
ن ای ﯾک دورﻩ ر ﺟ ﻘدار ﺑار آﻧ
ن ﺑ
ﺸرﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬ﭼﮕاﯽ ﺑارآن ﺑ
ﺸرﺘ ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ ( ٤‬ر اﻧدازﻩ ﭼﮕاﯽ ﺑار ﯾک کاﺗ
ن و ﯾک آﻧ
ن ﺑ
ﺸرﺘ ﺑاﺷ د ‪ ،‬ﻧ
روی ﺟاذﺑ 
ان آﻧ‪m‬ا ﻗی ﺗر ا‪-‬ﺖ و ﺑر‪0‬کس ‪.‬‬
‫آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﺒﻜﻪ)ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ‪:( H‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎی ﻣﺼﺮف ﺷﺪه در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮای ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﯾﮏ ﻣﻮل از ﺷﺒﮑﻪ ﯾﻮﻧﯽ و ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎ ﮔﺎزی ﺳﺎزﻧﺪه‪ ،‬آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ‬
‫‪kJ‬‬
‫( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺪﻟﯿﻞ ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ ﺑﻮدن ﻋﺪدی ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﯾﮑﺎی آن‪ ،‬ﮐﯿﻠﻮژول ﺑﺮ ﻣﻮل )‬
‫‪mol‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ر ﭼ ﭼﮕاﯽ ﺑار ﯾن ای ‪-‬ازﻧدﻩ ﯾک ﺟاد ﯾ‪ ,‬ﺑ
ﺸرﺘ ﺑاﺷد‪ ،‬آﻧ ﺘ اﭙﯽ ﻓروﭘاﺷﯽ ﺷﺒک آن ﺑﺰرگرﺘ ﺑدﻩ و در ﻧﺘ
ﺠ ﺷﺒک در آن‬
‫دﺷار ﺗر ﭘاﺷ
دﻩ ‪ C‬ﺷد ‪ .‬در ﻧﺘ
ﺠ ﻧﻘ‪ 8‬ذوب و ﺟش آن ﻧ
ﺰ ﺑ
ﺸرﺘ ا‪-‬ﺖ ‪ .‬ﺑرای ﻧﻧ واکﻨﺶ زﯾر دﻗﺖ کﻨ
د ‪:‬‬
‫) ‪NaCl(s)  787kJ  Na (g )  Cl(g‬‬ ‫) ‪KBr(s)  689kJ  K (g )  Br(g‬‬
‫ﮐﺎﻣﻼً واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺮژی ﻻزم ﺑﺮای ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﺒﮑﻪ ﯾﻮﻧﯽ ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺑﺮﻣﯿﺪ اﺳﺖ و ﻋﻠﺘﺶ را ﺑﺎﯾﺪ در ﭼﮕﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺎر ﯾﻮنﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪه ﺷﺒﮑﻪ اﯾﻦ دو ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﻮﻧﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪: 11 Na   19 K ‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎر ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ‬ ‫‪ :17 Cl   35 Br ‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎر آﻧﯿﻮنﻫﺎ‬

‫ﯾﺎدآوری‪ :‬آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺑﺎ ﺑﺎر ﯾﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﯾﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻋﮑﺲ دارد و اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﺎ ﺑﺎر ﯾﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬آﻧﺘﻠﭙﯽ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ و ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﺟﻮش ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﯾﻮﻧﯽ زﯾﺮ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪MgO, CaF2 , NaCl, NaF, MgS, BaF2 , LiF‬‬

‫‪2  2‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎرﻫﺎ ‪ O2‬و ‪ Mg2‬و ‪ Mg O‬را ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎر‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﺷﻌﺎع ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی دارد‪ .‬اﻧﺮژی ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪ .‬در اﯾﻦ دو ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ Mg‬ﯾﮑﺴﺎن و ﺑﯿﻦ ‪ O‬و ‪ S‬اﺗﻢ اﮐﺴﯿﮋن ﺷﻌﺎع‬
‫‪2  1‬‬ ‫‪2  1‬‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی دارد ﭘﺲ دارﯾﻢ‪ MgO  MgS :‬ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﯾﻢ ﺳﺮاغ ﺑﺎرﻫﺎی ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮ ﮐﻪ دارﯾﻢ‪ Ca F2 , Ba F2 :‬در اﯾﻦ دو‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ F‬ﯾﮑﺴﺎن و ﺷﻌﺎع ﮐﻠﺴﯿﻢ و ﺑﺎرﯾﻢ را ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺷﻌﺎع ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ اﺳﺖ دارﯾﻢ‪ CaF2  BaF2 :‬ﺗﺎ ﺣﺎﻻ‬
‫ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪MgO  MgS  CaF2  BaF2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺑﺎر ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮ ﺑﯿﻦ ‪ Na Cl‬و ‪ Na F‬ﻣﯽروﯾﻢ و ﭼﻮن ﺑﺎرﻫﺎ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮاغ ﺷﻌﺎع ﺑﺮوﯾﻢ ﮐﻪ ‪Na‬‬
‫ً‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک و ﺷﻌﺎع ‪ F‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﺷﻌﺎع ‪ Cl‬اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ NaF  NaCl‬و‬
‫‪MgO  MgS  CaF2  BaF2  NaF  NaCl‬‬

‫‪٦٩‬‬

‫‪٦٩‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﯾﮏ راه ﻣﯿﺎﻧﺒﺮ ﺑﺮای ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎ را در‬
‫ﺑﺎرﻫﺎی اﺟﺰای ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﺪد ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻧﺮژی ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪Al2O3 : 5  3  2  30‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫ﺑﺎر ‪ O‬ﺑﺎر‪AL‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬ ‫‪‬‬
‫‪MgO : 2  2  2  8 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫ﺑﺎر ‪ O‬ﺑﺎر‪Mg‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬ ‫‪‬‬
‫‪AlF3 : 4  3  1  12 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺎر‪ F‬ﺑﺎر‪ AL‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬ ‫‪‬‬
‫‪  Al2O3  AlF3  MgO  CaCl2‬‬
‫‪CaCl2 : 3  2  1  6 ‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎر ‪ ‬ﺑﺎر ‪ ‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬
‫‪Ca‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪NaF : 2  1  1  2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Na‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬ ‫ﺑﺎر‪ F‬ﺑﺎر‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪KCl : 2  1  1  2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Na‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺎر‪ Cl‬ﺑﺎر‬ ‫‪‬‬
‫و در ﺑﯿﻦ ‪ Naf‬و ‪ KCl‬ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺟﻮاب ﯾﮑﺴﺎن و ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢‬دارﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺷﻌﺎع ﺑﺮوﯾﻢ آﻧﮑﻪ ﺷﻌﺎع ﮐـﻮﭼﮑﺘﺮی دارد ﭘـﺲ اﻧـﺮژی‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮی ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪Na   K  ‬‬
‫‪ ‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫‪  Naf  KCl‬‬
‫‪F  Cl ‬‬
‫ﺳﭙﺲ در ﮐﻞ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪Al2O3  AlF3  MgO  CaCl2  NaF  KCl‬‬

‫ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺰان آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﻌﺎع ﯾﻮﻧﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻤﻮدار ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻗﺒﻞ را ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده و ﺑﻪ دو ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻠﯽ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫‪٧٠‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﻌﺎع ﮐﺎﺗﯿﻮن ﻓﻠﺰﻫﺎی ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻠﻮر ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‬
‫ب( ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﻌﺎع آﻧﯿﻮن ﻫﺎﻟﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻠﻮر ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻧکﺘ ﺟع ﺑ ﻨ دی ‪ :‬ﺑد
‪ J‬ﻧ
روی ﺟاذﺑ ﻗی ﺑ
ﻦ ﯾن ای ﺜﺒﺖ و ﻨﻔﯽ ﺗرک
ﺒات ﯾ‪0 ,‬دﺗا دارای ﻧﻘ‪ 8‬ذوب و ﺟش ﺑـا‪4‬ﯾﯽ ـ ﺘ ﻨ د ‪.‬‬
‫ً‬
‫در ‪U‬اﺖ ﺟاد ﻧار‪-‬اﻧا و در ‪U‬اﺖ ﺬاب و ;‪O‬ل ر‪-‬اﻧا ﯾ ﯽ اکرﺘﯾکﯽ ﺧ‪ v‬دارﻧد و ک‪ N‬ﺗرک
ﺒات ‪-‬ﺨﺖ و ;ک^ دارﻧد اا ﺷکﻨ ﻨ دﻩ ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮﻫﺎي ﺷﻜﻞﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎ ﺟﻼﻳﻲ زﻳﺒﺎ‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﻣﻬﻢ ﮐﻪ در رﺷﺪ و اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻠﺰﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺗﻤﺪنﻫﺎی آﻏﺎزﯾﻦ ﺑﺸﺮی ﻫﻢ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻣﻮاد ﻧﺎمﮔﺬاری ﺷﺪهاﻧﺪ اوﻟﯿﻦ دوره‪ ،‬دورهی ﺳﻨﮕﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺑﺰارﻫﺎ و وﺳﺎﯾﻞ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎی اوﻟﯿﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻨﯿﺎن ﺷﺪه ﺑﻮده‬
‫و ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ دوره ﺑﺮﻧﺰی رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ آﻟﯿﺎژ ﺑﻮد و از دو ﻓﻠﺰ ﻣﺲ و ﻗﻠﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و آن دوران را ﮐﻪ ﻓﻠـﺰ ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺷﺪه‪ ،‬دوره ﺑﺮﻧﺰی ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻫﻦ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی آن ﺑﻪ دورهی آﻫﻦ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻠﺰ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهای در ﺗﻤﺪنﻫﺎ و دورانﻫﺎی ﺑﺸﺮی داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ در ﻣـﻮرد ﻓﻠـﺰ ﻣﻄـﺎﻟﺒﯽ را از ﻗﺒـﻞ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﯿﻢ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾﺎدآوری دارﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﻣﺮﮐﺰ ﺟﺪول ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (١‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪول را ﻓﻠﺰات ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ (٢‬ﻓﻠﺰﻫﺎ در ﺗﻤﺎم دﺳﺘﻪﻫﺎی ‪ s‬و ‪ p‬و ‪ d‬و ‪ f‬ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارﻧﺪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻓﻠﺰﻫﺎی‬
‫دﺳﺘﻪ ‪ s‬ﻫﻤﺎن ﻓﻠﺰات ﮔﺮوه اول )ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ( و ﻓﻠﺰات ﮔﺮوه دوم )ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﺧـﺎﮐﯽ( ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﮐـﻪ ﻫﻤﮕـﯽ ﻓﻠـﺰ ﺑـﻮده ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺰ )‪. (2 He,1 H‬‬
‫ﻓﻠﺰﻫﺎی دﺳﺘﻪ ‪ p‬ﮐﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم )‪ ، (13 Al‬ﻗﻠﻊ )‪ (50 Sn‬و ﺳﺮب )‪ . (82 Pb‬ﻓﻠﺰﻫﺎی دﺳـﺘﻪ ‪ d‬ﻫﻤﮕـﯽ ﻓﻠـﺰات‬
‫واﺳﻄﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻫﻦ )‪ (26 Fe‬و ﻣﺲ )‪ (29Ca‬ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاواﻧﯽ دارﻧﺪ و ﻓﻠﺰات دﺳﺘﻪ ‪ : f‬ﻫﻤﮕﯽ‬
‫ﻓﻠﺰﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ اوراﻧﯿﻮم )‪ (92 U‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٣‬رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻓﻠﺰﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از واﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮی و ﺗﻨﻮع در اﻋﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ و از رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻓﻠﺰﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ داﺷﺘﻦ‬
‫ﺟﻼ‪ ،‬رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ و ﺷﮑﻞﭘﺬﯾﺮی‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻣﻔﺘﻮل و ورﻗﻪﺷﺪن آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ (٤‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﻠﺰ رﻓﺘﺎر ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدی ﺑﺮای ﺧﻮد دارد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻠﺰ ﻣـﺎﯾﻊ ﺟـﺪول ﺗﻨـﺎوﺑﯽ‪،‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺟﯿﻮه ) ‪ (80 Hg‬ﮐﻪ در دﻣﺎی اﺗﺎق ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻮده و ﯾﺎ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻓﻠﺰات واﺳﻄﻪ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات ﮔﺮوهﻫﺎی اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ از ﻓﻠـﺰات‬
‫ً‬
‫ﻋﻤـﺪﺗﺎ از ﻓﻠـﺰات اﺻـﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫واﺳﻄﻪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺳﺨﺘﯽ و ﻧﻘﻄﻪ ذوب ﺑﺎﻻﺗﺮ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ دارﯾﻢ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬
‫ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻫﯿﭻ اﺳﺘﻔﺎدهای ﺑﺮد ﭼﻮن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻی دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل و ﻋﻨـﺼﺮی‬
‫ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﻧﮕﻬﺪاری ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻠﺰات ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻼ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آزاد وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﻋﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﻏﻠﺐ ﻓﻠﺰی ﮔﺮوهﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪:‬‬
‫ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ دارای ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ )‪ (1‬و ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﺧﺎﮐﯽ ﻓﻘﻂ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ )‪ (2‬و ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ ﻫـﻢ ﻣﺜـﻞ ﻗﻠـﻊ و ﺳـﺮب‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﻏﻠﺐ ﻓﻠﺰات واﺳﻄﻪ دارای ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻮع ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻫﻦ ‪ Fe2‬و ‪ Fe3‬و ‪ Cu1‬و ‪ Cu2‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻻزم‬

‫ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻠﺰات واﺳﻄﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ روی ) ‪ (Zn2‬و اﺳﮑﺎﻧﯿﻢ ) ‪ (Sc3‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾادآوری ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ اﺗﻢ ﻓﻠﺰی راﺣﺖﺗﺮ اﻟﮑﺘﺮون از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﻠﺰی و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ .‬ﺑـﺮ ﻫﻤـﯿﻦ اﺳـﺎس‬
‫ﺧﺼﻠﺖ ﻓﻠﺰی در ﯾﮏ ﮔﺮوه از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻴﻳﻦ اﻓﺰاﯾﺶ و در ﯾﮏ دوره از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪٧١‬‬

‫‪٧١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻠﻮري ﻓﻠﺰﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺷﺒﮑﻪ ﺑﻠﻮری ﺟﺎﻣﺪﻫﺎی ﻓﻠﺰی آراﯾﺶ ﻣﻨﻈﻤﯽ از ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻓﻠـﺰی در ﺳـﻪ ﺑﻌـﺪ اﺳـﺖ و درﯾـﺎﯾﯽ از اﻟﮑﺘـﺮونﻫـﺎی ﻇﺮﻓﯿـﺖ‬
‫)ﺳﺴﺖﺗﺮﯾﻦ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در اﺗﻢﻫﺎ( ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﯾﻮنﻫﺎ در ﺣﺮﮐﺖ و ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠـﺎد ﺟﺎذﺑـﻪ ﻗـﻮی ﺑﻨـﺎم ﭘﯿﻮﻧـﺪ‬
‫ﻓﻠﺰی ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﻓﻠﺰی ﻣﺤﮑﻢ و ﻗﻮی اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻠﯽ ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﺟﻮش ﺑﺎﻻﯾﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺧﺎص ﻓﻠﺰات ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻞﭘﺬﯾﺮی )ورﻗﻪﺷﺪن و ﻣﻔﺘﻮل ﺷﺪن( و رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﯾﻊ و ﮔﺮﻣﺎی‬
‫ﻓﻠﺰات اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺷﮑﻞﻫﺎی ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﭼﮑﺶﺧﻮاری و رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺟﺎﻣﺪﻫﺎی ﻓﻠﺰی دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ دﻟﯿـﻞ ﻫـﺮ دو ﺧﺎﺻـﯿﺖ وﺟـﻮد درﯾـﺎﯾﯽ‬
‫اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی ﺷﻨﺎوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪ از ﺿﺮﺑﻪ دوﺑﺎره ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﯾﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺒﻮر اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎی وارد‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﻠﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬ر اکرﺘون ﺟد در درﯾای اکرﺘون را ﻧ^ ﺗان ﺗﻨ‪m‬ا ﺘ‪Og‬ﻖ ﺑ ﯾکﯽ از اﺗ‪ I‬ا داﻧ ﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪U : ٢‬ﻀر درﯾای اکرﺘون در ﺷﺒک ﺑ‪O‬ری ﻓ‪O‬ﺰ ﺑا‪0‬ﺚ ا‪-‬ـﺘ;کام آن ﺷـدﻩ ا‪-‬ـﺖ ﭼـن اگـر ﺷـﺒک ﺑ‪O‬ـری ﻓﻘـط از ﯾـن ـا ی ﺜﺒـﺖ‬
‫ﺗﺸک
‪ J‬ﺷدﻩ ﺑد ﺑد
‪ J‬وﺟد ﻧ
روی داﻓ‪ g‬دﭼار از ‪ I‬گ
ﺨﺘﮕﯽ ‪ C‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪0 : ٣‬ا‪ J‬ر‪-‬اﻧاﯾﯽ اکرﺘﯾکﯽ ﭼکﺶ ﺧاری و ﺷک‪ J‬ﭘﺬﯾری ﻓ‪O‬ﺰ ا ﺑ ‪O0‬ﺖ وﺟد اکـرﺘون ـا در درﯾـای اکـرﺘون ا‪-‬ـﺖ کـ ‪ C‬ﺗاﻧﻨ ـ د‬
‫آزاداﻧ ‪U‬رکﺖ کﻨ ﻨ د ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮ اﺳﺎس رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ‪:‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻮدار روﺑﺮو ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮع ﯾﮏ ﺟﺎﻣﺪ را از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﺪ )ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‪ ،‬ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‪ ،‬ﯾﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﻓﻠﺰی( ﻣﺸﺨـﺺ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‬ ‫ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‬ ‫ﻓﻠﺰی‬

‫)اﻟﻤﺎس(‬ ‫)ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ(‬ ‫)ﺷﮑﺮ(‬ ‫)آﻫﻦ(‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬ﺟادات ﯾ‪ ,‬در ‪U‬اﺖ ﺬاب و ;‪O‬ل ر‪-‬اﻧای ﺟرﯾان ﺑرق  ﺘ ﻨ د و در ‪U‬اﺖ ﺟاد ﻧار‪-‬اﻧا ﺑدﻩ در ‪U‬ا
ک ﻓ‪O‬ﺰ ا و گراﻓ
ﺖ‬
‫در ‪U‬ا ﺖ ﺟاد ‪ I‬ر‪-‬اﻧا  ﺘ ﻨ د ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ﺟادات کوا‪4‬ﻧ ﯽ در  ‪U‬اﺖا ر‪-‬اﻧای ﺟرﯾان ﺑرق ﻧ
ﺘ ﻨ د و ﯾک رد ا‪-‬ﺘﺜ ﻨ اء وﺟد دارد ک گراﻓ
ﺖ ا‪-‬ﺖ ‪.‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫‪٧٢‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﻧﻮع ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﺪ ﻓﻠﺰی‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﯾﻮﻧﯽ‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ‬
‫ﺧﻮاص‬
‫ﯾﻮنﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﺷﻨﺎور‬ ‫ذرهﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻠﻮر‬
‫ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ و آﻧﯿﻮنﻫﺎ‬ ‫اﺗﻢﻫﺎ‬ ‫ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﻣﺠﺰا‬
‫در درﯾﺎی اﻟﮑﺘﺮون‬
‫ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎ )اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺮاﻓﯿﺖ‬ ‫رﺳــﺎﻧﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ در‬
‫رﺳﺎﻧﺎ‬ ‫ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎ‬ ‫ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء اﺳﺖ(‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ‬
‫رﺳــﺎﻧﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ در‬
‫رﺳﺎﻧﺎ‬ ‫رﺳﺎﻧﺎ‬ ‫ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎ‬ ‫ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺬاب‬
‫اﻏﻠﺐ ﺳﺨﺖ وﻟﯽ‬ ‫درﺟﻪ ﺳﺨﺘﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻠﺰات‬ ‫ﺳﺨﺖ و ﺷﮑﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ‬ ‫ﻧﺮم‬
‫ﮔﺮوه ‪ ١‬و ﺟﯿﻮه‬
‫ﺑﺎﻻ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺧﯿﻠﯽﺑﺎﻻ‬ ‫ﭘﺎﻴﻳﻦ‬ ‫دﻣﺎی ذوب‬
‫‪ Si‬و ‪ SiO2‬و اﻟﻤﺎس‬ ‫ﯾﺦ ﺧﺸﮏ ) ‪ (CO2‬و‬ ‫ﻣﺜﺎل‬
‫‪ Cu, Fe‬و ‪Hg, Na‬‬ ‫‪ NaCl‬و ‪MgO‬‬
‫ﮔﺮاﻓﯿﺖ‬ ‫‪ I2‬و ﯾﺦ و ﻧﻔﺘﺎﻟﻦ‬

‫‪٧٣‬‬

‫‪٧٣‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫رﻧﮓ ﻧﻤﺎد زﻳﺒﺎﺋﻲ‪:‬‬

‫اﺣﺴﺎس و درک رﻧﮓ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﻮرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺤﯿﻂ اﻃﺮاف ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﻣـﯽرﺳـﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ ﻧﻮرﻫـﺎ در واﻗـﻊ ﻫﻤـﺎن ﭘﺮﺗﻮﻫـﺎی‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻃﻮل ﻣﻮج آنﻫﺎ در ﮔﺴﺘﺮه ‪ ٤٠٠‬ﺗﺎ ‪ ٧٠٠‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﭼﺸﻢ ﻣﺎ آنﻫﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﻧﻮر ﻣﺮﺋﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﻮد را ﺑﺒﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺎده ﻫﻤﻪ ﻃﻮل ﻣﻮجﻫﺎی ﻣﺮﺋﯽ را ﺑﺎزﺗﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﯿﺪ و اﮔﺮ ﻫﻤﻪ را ﺟﺬب ﮐﻨﺪ ﺑﻪ رﻧـﮓ ﺳـﯿﺎه‬
‫دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻮاد رﻧﮕﯽ را ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮجﻫﺎی ﻋﺒﻮری ﯾﺎ ﺑﺎزﺗﺎب ﺷﺪه از آنﻫﺎ ﻣـﯽﺑﯿﻨـﺪ و ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫ﺳﺎدهﺗﺮ ﻣﻮاد رﻧﮕﯽ ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﻮر ﺳﻔﯿﺪ ﺗﺎﺑﯿﺪه ﺷﺪه را ﺟﺬب و ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه آن را ﻋﺒﻮر ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪه اﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﻣﺎده رﻧﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن رﻧﮓ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ رﻧﮓ داﻧﻪ ﻧﺎم دارد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮاد رﻧﮕﯽ را از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌـﯽ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﮔﯿﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎﻧﯽﻫﺎ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از رﻧﮓداﻧﻪﻫﺎی ﻣﻌﺪﻧﯽ‪:‬‬

‫رﻧگ‬ ‫ﻧام ﺷ

اﯾﯽ‬ ‫ﻓرل ﺷ

اﯾﯽ‬

‫ﺳﻔﯿﺪ‬ ‫ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم ) ‪ (IV‬اﮐﺴﯿﺪ‬ ‫‪TiO2‬‬

‫ﻗﺮﻣﺰ‬ ‫آﻫﻦ )‪ (III‬اﮐﺴﯿﺪ‬ ‫‪Fe2O3‬‬

‫ﺳﯿﺎه‬ ‫دوده‬ ‫‪C‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺷﮑﻞﻫﺎی ﮐﺮﺑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎده اوﻟﯿﻪ در ﺳﺎﺧﺖ واﮐـﻨﺶ‪ ،‬ﻻﺳـﺘﯿﮏ ﻣﺎﺷـﯿﻦ و ﻣﺮﮐـﺐ)ﺟـﻮﻫﺮ( اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫دوده‪:‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و از ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺎﻗﺺ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ و ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﺪی ﺳﺮﯾﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم ﺟﻮاﻧـﺐ ﮐـﺎر دﻗـﺖ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه )اﻗﺘﺼﺎدی( ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ و از دﯾﺪﮔﺎه زﯾﺒﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ رﻧﮓ و رﻧﮓ آﻣﯿـﺰی ﻣﻨﺎﺳـﺐ و‬
‫ﺟﺬاب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬اﻣﺮوزه رﻧﮓﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺑﺮای ﻫﺮ ﮐﺎر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺻـﻨﺎﯾﻊ ﻏـﺬاﯾﯽ از‬
‫رﻧﮓﻫﺎی ﺧﻮراﮐﯽ و در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﺴﺎﺟﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻧکﺘ ﻗاﺑ‪UN J‬ﻈ اﯾﻦ ا‪-‬ﺖ ک رﻧـگ ـا ﺑـا ‪4‬ﯾـ ﻧـازکﯽ کـ روی ‪-‬ـ‪8‬ح اﯾﺠـاد ‪ C‬کﻨﻨ ـ د ‪0‬ـ‪N‬وﻩ ﺑـر زﯾﺒـاﯾﯽ‪U ،‬ﻔاﻇـ ﺖ ﻓ
ﺰﯾکـﯽ و‬
‫ﻘاوﺖ در ﺑراﺑر ﺧردگﯽ را در ﺑراﺑر اک
ژن و ر‪2‬ﺑﺖ و اد ﺷ

اﯾﯽ دﯾﮕر اﯾﺠاد ‪ C‬کﻨ ﻨ د ک اﯾﻦ ‪O8‬ـﺐ را در اکرﺘوﺷـ
اﯾﯽ ﺑـا‬
‫‪‚ I‬ﺚ کردﯾ‪ . I‬و ‪4‬زم ﺑ ذکر ا‪-‬ﺖ ک اﯾﻦ ﻧع رﻧگ ا ی ﭘﺷﺸﯽ ﻧ‪0‬ﯽ ک‪O‬ﺋ
د ﺑﺸار ‪ C‬آﯾﻨد ‪.‬‬
‫در ﺧﻮد را ﺑﯿﺎزﻣﺎﺋﯿﺪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٨٤‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫اﻓﺰودن ﮔﺮد روی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺎﻫﻨﺪه ﻗﻮی‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﻮن واﻧﺎدﯾﻢ ) ‪ (23 V‬در ﻣﺤﻠﻮل آن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٧٤‬‬

‫‪٧٤‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬اﻏ‪O‬ﺐ ﻓﺰات وا‪ 8-‬ﺑد

‪ J‬داﺷﻦﺘ ﻇرﻓ
ﺖ ای ﺨﺘ‪O‬ﻒ ﺗرک
ﺒا… ﺑا رﻧگ ای ﺘﻔـاوت دارﻧـد ‪ .‬ﺑـ ‪0‬ﺒـارت دﯾﮕـر رﻧـگ ﯾـن ـای‬
‫ﻓ‪O‬ﺰات وا‪ 8-‬ﺑ آراﯾﺶ اکرﺘون ای ‪ 4‬ﯾ ﻇرﻓ
ﺖ آن ا ﺑ ﺘﮕﯽ دارد ‪ .‬ﺑ ‪0‬ﻨان ﻧﻧ رﻧگ آﻦ )‪- ، (II‬ـﺰﺒ رﻧـگ و آـﻦ )‪ ، (III‬ﻗرـﺰ‬
‫رﻧگ را در ک‪N‬س ﯾازد‪ I‬ﺧاﻧدﯾ‪ I‬و در ‪U‬ال ‪U‬اﺿر ﺑ رﻧگ ﻧک ای ﺨﺘ‪O‬ﻒ واﻧادﯾ‪ I‬دﻗﺖ کﻨ
د ‪.‬‬
‫‪3 2‬‬
‫‪23 V :[18 Ar]3d 4s‬‬

‫رﻧگ‬ ‫آ راﯾﺶ اکرﺘو‪ ,‬ﯾن‬ ‫ﻧع ﯾن واﻧادﯾ‪I‬‬

‫ﺑﻨﻔﺶ‬ ‫‪[18 Ar]3d3‬‬ ‫‪V 2‬‬

‫ﺳﺒﺰ‬ ‫‪[18 Ar]3d2‬‬ ‫‪V 3‬‬

‫آﺑﯽ‬ ‫‪[18 Ar]3d1‬‬ ‫‪V 4‬‬

‫زرد‬ ‫]‪[18 Ar‬‬ ‫‪V5‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬ﺑا اﯾﻦ ﺗﻔا‪ J

D‬رگاﻩ ﯾک ﻓ‪O‬ﺰ در ‪4‬ﯾ آﺧر آراﯾﺶ اکرﺘو‪ ,‬ﯾن ﺧـد ‪U‬اـﺖ ـای ﺨﺘ‪O‬ـﻒ داﺷـﺘ ﺑاﺷـد‪O; ،‬ـل اﯾـﻦ ﯾـن ـا‪،‬‬
‫رﻧگ ای ﺘﻔاو… را دارﻧد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬واﻧدﯾ‪ (v5  )(v) I‬ﭼن ﺑا‪4‬ﺗرﯾﻦ ‪0‬دد اکـ اﯾﺶ را دارد ﻓﻘـط ‪ C‬ﺗاﻧـد کـاﺶ ﭘ
ـدا کﻨـد و ﯾـا ﺑـ ‪0‬ﺒـارت دﯾﮕـر ﻓﻘـط ﻧﻘـﺶ‬
‫اک ﻨدگﯽ دارد ‪ .‬و در ‪U‬اﺖ ‪ V 4  , V 3 ‬ک در ﺟدول ﺑا‪ 4‬وﺟد دارد ‪ I‬ﻧﻘﺶ اک ﻨدگﯽ و ‪ I‬ﻧﻘـﺶ کاﻨـدگﯽ دارﻧـد‪ ،‬ﭼـن ـ‪I‬‬
‫‪ C‬ﺗاﻧ ﻨ د در واکﻨﺶای اک اﯾﺶ و ‪ I‬در کاﺶ ﺷرکﺖ کﻨ ﻨ د و در ‪U‬اﺖ ‪ V2‬ﻓﻘط ‪ C‬ﺗاﻧد اک ا ﯾﺶ ﭘ
دا کﻨد ﭘـس ﻓﻘـط ﻧﻘـﺶ‬
‫اﮐﺴﻨﺪه‬ ‫ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫کاﻨدگﯽ دارد ‪.‬‬

‫‪Zn‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V5‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Zn2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 4‬‬
‫ﮐﺎﻫﻨﺪه‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ‬

‫ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﻮم‪ ،‬ﻓﻠﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از اﻧﺘﻈﺎر‪:‬‬

‫ﻓﻠﺰﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎی آﺷﮑﺎری در ﺑﺮﺧﯽ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ ﻫـﺮ ﻓﻠـﺰ اﻓـﺰون ﺑـﺮ رﻓﺘﺎرﻫـﺎی‬
‫ﻣﺸﺘﺮک رﻓﺘﺎرﻫﺎی وﯾﮋه ﺧﻮد را دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﻓﻠﺰﻫﺎی دﺳﺘﻪ ‪: d‬‬
‫‪ (١‬از ﻧﻈﺮ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺷﮑﻞﭘﺬﯾﺮی و ﺟﻼ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻠﺰات ﮔﺮوهﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﺟﺪول ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬از ﻧﻈﺮ ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﺗﻨﻮع ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﻓﻠﺰات اﺻﻠﯽ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻓ‪O‬ﺰات وا‪- ،8-‬ﺨﺖ ﺗر‪ ،‬ﭼﮕال ﺗر و دﯾر ذوب ﺗر از ﻓ‪O‬ﺰات گروﻩ ای ا‪OD‬ﯽ  ﺘ ﻨ د و واکﻨﺶ ﭘـﺬﯾری آن ـا ﺑـ راﺗـﺐ کـ‪ I‬ﺗـر از‬
‫ﻓ‪O‬ﺰات گروﻩ ای ا‪OD‬ﯽ  ﺘ ﻨ د ‪ .‬ﺑ 
ﻦ ‪O0‬ﺖ ا‪-‬ﺖ ک در زﻧدگﯽ روزرﻩ کارﺑردای ﺧ
‪O‬ﯽ ﺑ
ﺸرﺘی دارﻧد ‪.‬‬

‫‪٧٥‬‬

‫‪٧٥‬‬
‫ﻓﺼﻞ )‪ (٣‬ﺷﯿﻤﯽ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺟﻠﻮه ای از ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬

‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻴﺘﺎﻧﻴﻮم )‪: (22 Ti‬‬

‫‪ (١‬دارای آراﯾﺶ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ‪ 22 Ti :[18 Ar]3d2 4s2‬ﭘﺲ در دوره ﭼﻬﺎرم و ﮔﺮوه ‪ ٤‬ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪ (٢‬ﯾﻮن ‪ 22 Ti4‬ﭼﻮن ﺑﻪ آراﯾﺶ ﮔﺎز ﻧﺠﯿﺐ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد )‪ (18 Ar‬ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎی ﯾﻮن ﭘﺎﯾﺪار ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪22 Ti‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ [10 Ne]3s2 3p6‬ﯾﺎ ]‪[18 Ar‬‬
‫‪ (٣‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎور ﻧﮑﺮدﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﯾﯽ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﺗﯿﺘـﺎﻧﯿﻮم را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻓﻠـﺰی ﻓﺮاﺗـﺮ از‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ (٤‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻘﻄﻪ ذوب و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮردﮔﯽ ‪ :‬ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم ‪ ‬ﻓﻮﻻد‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﯽ و واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ذرهﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در آب درﯾﺎ ‪ :‬ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم ‪ ‬ﻓﻮﻻد‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﯾﺶ‪ :‬ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم ‪ ‬ﻓﻮﻻد‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﻣﻮﺗﻮر ﺟﺖ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﺟﺰای ﺳﺎزﻧﺪه )ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﺤﺮک( دﻣﺎی ﺑﺎﻻﯾﯽ دارد‪ .‬از آنﺟﺎﯾﯽ ﮐـﻪ دﻣـﺎی ذوب ﺗﯿﺘـﺎﻧﯿﻮم‬
‫ﺑﺎﻻﺳﺖ )ﺣﺘﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻓﻮﻻد(‪ ،‬از آن در ﻣﻮﺗﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺟﺎی ﻓﻮﻻد‪ ،‬ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم در ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺮواﻧﻪ ﮐﺸﺘﯽ اﻗﯿﺎﻧﻮس ﭘﯿﻤﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا واﮐﻨﺶ ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم ﺑـﺮﺧﻼف ﻓـﻮﻻد ﺑـﺎ‬
‫ذرات ﻣﻮﺟﻮد در آب درﯾﺎ ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺎ ﺧﺮاﺑﯽ و ﻣﺸﮑﻼت ﮐﻤﺘﺮی ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﯾﻦ ﻓﻠﺰ اﺳﺘﺤﮑﺎم‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﯾﺶ و ﺧﻮردﮔﯽ دارد‪ ،‬در ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎﻫﺎی ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬زﯾﺒﺎ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮزه ﮔﻮﮔﻨﻬﺎﯾﻢ در اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻮﺷﺶ ﺑﯿﺮون و ﻧﻤﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻧ
ﺘ
ﻨل آ
اژی از ﺗ
ﺘاﻧ
م و ﻧ
ک‪ J‬ا‪-‬ﺖ ک ﺑ آ
ـاژ  ﺷـﻨد ‪g‬ـروف ‪ C‬ﺑاﺷـد ‪ .‬اﯾـﻦ آ
ـاژ در ‪-‬ـاﺧﺖ ﻓـراوردﻩ ـای ‪D‬ـﻨ‪g‬ﺘﯽ و‬
‫ﭘﺰﺷکﯽ ا‪-‬ﺘﻔادﻩ ‪ C‬ﺷد ‪ .‬اﻧ ﻨ د ‪-‬ازﻩ ای ﻓ‪O‬ﺰی در ارﺗدﻧ ﯽ‪ ،‬ا‪-‬ﺘﻨﺖ ﺑرای رگ ا و ﻗاب ‪
0‬ﻨک ‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫‪٧٦‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻣﻮارد زﻳﺮ اﻟﺰاﻣﺎت رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺮﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( اﻧﮕﯿﺰه و ﺗﮑﯿﻪﮔﺎه ﺑﺮای آن‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎن داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت و زﯾﺮ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( ﺗﻼش و ﭘﺸﺘﮑﺎر ﮐﻪ ﺗﺪاوم و ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی رﺷﺪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ آﺳﺎن و ارزانﺗﺮ ﺑﻪ ﻓﻨﺎوری ﻧﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺷﻴﻤﻲ در ﺟﻬﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪ (1‬ﺗﺼﻔﻴﻪ آب‪ :‬ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺑﺎ در ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‪ :‬دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﭘﻮﺷﺎک و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪی )ﻏﺬا ـ دارو و ‪(...‬‬

‫‪ (3‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻮدﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ :‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻏﺬای ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫‪ (4‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد ﺑﻲﺣﺲ ﻛﻨﻨﺪه و آﻧﺘﻲﺑﻴﻮﺗﻴﻚﻫﺎ‪ :‬ﻫﻤﻮار ﮐﺮدن راه ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﺟﺮاﺣﯽﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪.‬‬

‫‪ (5‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻨﺰﻳﻦ‪ :‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪.‬‬

‫‪ (6‬ﻣﺒﺪلﻫﺎي ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪ :‬ﮐﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﯽﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺑﻨﺰﯾﻦ‪.‬‬

‫‪ (7‬ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ در وﺳﺎﻳﻞ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺪﯾﻮن ﻋﻠﻢ ﺷﯿﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻣﻮﻧﯿﺎک و اوره‬ ‫وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ آ )‪(A‬‬ ‫ﻣﻮاد ﻋﺎﯾﻖ‬

‫ﮔﺮﻣﺎ‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺑﺮ روی ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻻ و ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ و درﺳﺖ از داﻧﺶ و ﻓﻨـﺎوری را ﻧـﺸﺎن ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ و‬
‫آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه را در زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻼحﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎدرﺳﺖ از داﻧﺶ و ﻓﻨﺎوری را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٧٧‬‬

‫‪٧٧‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﻮاي ﭘﺎك‪:‬‬

‫در ﺷﯿﻤﯽ ﺳﺎل دﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻮای ﺧﺸﮏ و ﭘﺎک‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﮔﺎزﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪Xe  Kr  He  Ne  CO2  Ar  O2  N2 :‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ در ﻫﻮاﮐﺮه ﭘﺨﺶ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﻫﻮای آﻟﻮده ﮔﺎزﻫﺎی آﻻﯾﻨﺪهای ﻧﻈـﺮی ‪) NO2 ، O3 ، SO2‬ﻗﻬـﻮهای‬
‫رﻧﮓ(‪ NO ، CO ،‬و ‪) CxHy‬ﻣﻮاد آﻟﯽ ﻓﺮار( و ذرات ﻣﻌﻠﻖ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫اﺛﻼت ﻧﺎﺷﻲ از وﺟﻮد آﻻﻳﻨﺪهﻫﺎ در ﻫﻮاي آﻟﻮده‪:‬‬

‫‪ (1‬ﻫﻮای آﻟﻮده ﺑﻮی ﺑﺪ دارد‪.‬‬
‫‪ (2‬ﭼﻬﺮه ﺷﻬﺮ را زﺷﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺴﺮﯾﻊ در ﻓﺮﺳﻮدﮔﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ و ﭘﻮﺳﯿﺪﮔﯽ ﺧﻮدروﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎی ﺗﻨﻔﺴﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮوﻧﺸﯿﺖ‪ ،‬آﺳﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻃﺎن رﯾﻪ و ﺣﺘﯽ ﻣﺮگ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬اوزون در ﯾ ارﺘاﺗﻔر ﯾک ﭘاﯾﻨدﻩ و در ﯾ ﺗروﭘﻔر ﯾک آﯾﻨدﻩ اﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬آ ﯾﻨدﻩ !ای ‪ CxHy‬و ‪ SO2, NO‬و ‪ CO‬در ﺧروﺟﯽ از اگﺰوز ﺧدرو!ا وﺟد دارﻧد ک اﺧﺘار آن ﺑ‪#‬رت زﯾر اﺖ ‪.‬‬

‫ﻛﺮﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ)‪: (CO‬‬

‫ﮔﺎزی ﺑﯽرﻧﮓ‪ ،‬ﺑﯽﺑﻮ و ﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻧﺎﻗﺺ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ : C  O :‬و ﻗﻄﺒﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2C8H18(l)  17O2(g ) ‬‬

‫) ‪ 16CO(g )  18H2O(g‬‬
‫ﻧﻴﺘﺮوژن ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ )‪:(NO‬‬
‫‪. ..‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﺎز در ﻣﻮﺗﻮر ﺧﻮدرو در دﻣﺎی ﺑﺎﻻی ‪ 1000C‬از ﮔﺎزﻫﺎی ‪ N2‬و ‪ O2‬ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ‪..‬‬
‫‪ : N  O‬و ﻗﻄﺒـﯽ‬

‫دارد‪.‬‬
‫دﻣﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪1000C‬‬
‫) ‪N2(g )  O2(g )  2NO(g‬‬
‫ﮔﻮﮔﺮد دياﻛﺴﻴﺪ ) ‪: (SO2‬‬

‫زﻏﺎل ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﮔﺎزوﺋﯿﻞ و ﺑﻨﺰﯾﻦﻫﺎی ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﺎﻴﻳﻦ‪ ،‬دارای ﮔﻮﮔﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و در اﺛﺮ ﺳﻮزاﻧﺪن اﯾﻦ ﻣـﻮاد‪ ،‬ﮔـﻮﮔﺮد ﻣﻮﺟـﻮد در‬
‫‪..‬‬
‫‪S‬‬
‫‪ O..‬ﺑﻮده و ﻗﻄﺒﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪O‬‬
‫آنﻫﺎ ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﮔﺎز ‪ SO2‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ دارای ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻟﻮﺋﯿﺲ‬
‫‪..‬‬ ‫‪.. :‬‬

‫‪S(s)  O2(g ) ‬‬

‫) ‪ SO2(g‬‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪ ) ‪: (CxHy‬‬

‫در ﻣﻮﺗﻮر ﺧﻮردروﻫﺎ درﺻﺪ ﻧﺎﭼﯿﺰی از ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﻧﺴﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه و از اﮔﺰوز ﺧﻮدروﻫﺎ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ آﻟـﯽ‬
‫ً‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻧﺎﻗﻄﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻨﺰﯾﻦ زدن‪ ،‬ﺑﺨﺎرات ﺑﻨﺰﯾﻦ ﺧـﺎرج ﺷـﺪه را ﺑـﺎ دﻗـﺖ ﮐـﺮدن‪،‬‬ ‫ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﯿﺎت‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ‪.‬‬

‫‪٧٨‬‬

‫‪٧٨‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکﺘ ‪- :‬ﻘاﯾ‪ +‬آﯾﻨدﻩ !ای ﺗ‪67‬د ﺷدﻩ از ﺧﻦﺘ‪ ،‬ﺧﺖ ﺧدرو!ا ﺑر ‪+1‬ﺐ گرم ﺑ‪#‬رت زﯾر اﺖ ‪.‬‬

‫‪CO  CxHy  NO‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮل ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫‪gr‬‬
‫‪5 / 99  1 / 67  1 / 04‬‬ ‫(‬ ‫ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪه ﺑﺮﺣﺴﺐ )‬
‫‪km‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول ﺑﺎﻻ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ روزاﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ آﻻﯾﻨﺪه وارد ﻫﻮاﮐﺮه ﻣﯽﺷﻮد؟ ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ روزاﻧـﻪ ﺻـﺪ ﻣﯿﻠﯿـﻮن ﺧـﻮدرو در‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻄﻮر ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ‪ ٥٠‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪  5 / 99  1 / 67  1 / 04  8 / 7gr‬ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺧﻮدرو در ﯾﮏ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ‬

‫آﻻﯾﻨﺪه ‪50km 8 / 7gr‬‬ ‫آﻻﯾﻨﺪه ‪1kg‬‬ ‫آﻻﯾﻨﺪه ‪1 t on‬‬

‫‪ ‬ﺧﻮدرو ‪ ‬ﺧﻮدرو ‪100  106‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫آﻻﯾﻨﺪه ‪ 43500ton‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1km‬‬ ‫آﻻﯾﻨﺪه ‪1000gr‬‬ ‫آﻻﯾﻨﺪه ‪1000kg‬‬

‫ﺑررﯽ ﻧ<ار ﻏ‪9‬ﻈﺖ آﯾﻨدﻩ !ای ﻧ‪6‬رﺘوژن ‪-‬ﻧاک‪6+‬د )‪ (NO‬و ﻧ ‪6‬رﺘوژن دی اک‪6+‬د )‪ (NO2‬و اوزون ) ‪ (O3‬در ﻧ<ﻧ ای از !ای ﺷ?ر ‪:‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺎزﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺎز ‪ NO‬در ﻣﻮﺗﻮر ﺧﻮدرو و در دﻣﺎی ﺑﺎﻻی ‪ 1000C‬از ﮔﺎزﻫﺎی ‪ N2‬و ‪ O2‬ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮاﮐﺮه ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺷـﺪه و از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫اﮔﺰوز ﺧﻮدروﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻮاﮐﺮه وارد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪. ..‬‬
‫‪ ( :N  O‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد اﻟﮑﺘﺮون ﻣﻨﻔﺮد ﺑﺮ روی ﻧﯿﺘﺮوژن واﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮی زﯾﺎدی دارد و ﭘﺲ از ﺧﺮوج از‬
‫ﮔﺎز ‪ NO‬ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻟﻮﺋﯿﺲ ) ‪..‬‬
‫اﮔﺰوز ﺧﻮدرو ﺑﺎ اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا واﮐﻨﺶ داده و ﮔﺎز ‪ NO2‬ﻗﻬﻮهای رﻧﮓ را ﻃﯽ واﮐﻨﺶ زﯾﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2NO(g )  O2(g ) ‬‬

‫ﻗﻬﻮهای رﻧﮓ ) ‪ 2NO2(g‬‬

‫‪٧٩‬‬

‫‪٧٩‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫در ﻫﻮای آﻟﻮده و در ﺣﻀﻮر ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ واﮐﻨﺶ زﯾﺮ رخ داده و ﻣﻘـﺪار ی ﮔـﺎز اوزون ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ اوزون ﻫﻤـﺎن اوزون‬
‫ﺗﺮوﭘﻮﺳﻔﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ آﻻﯾﻨﺪه و آﺳﯿﺐزاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫) ‪NO2(g )  O2(g )  NO(g )  O3(g‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدار ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ از ﺳﺎﻋﺖ ‪ 12‬ﺷﺐ ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ ٥‬ﺻﺒﺢ ﻣﻘﺪار ﺳﻪ آﻻﯾﻨﺪه در ﻫﻮا ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ‪. O3  NO  NO2‬‬

‫در اواﯾﻞ ﺻﺒﺢ و ﺑﺎ روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﺎﺷﯿﻦﻫﺎ و رﻓـﺖ و آﻣـﺪ ﺷـﻬﺮی واﮐـﻨﺶ ‪ 2NO‬‬
‫‪ N2  O2 ‬ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺷـﺪه از اﮔـﺰوز ﺧـﺎرج‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﯾﻦ ﮔﺎز در ‪ ٧‬ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣـﯽرﺳـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ زﻣـﺎن ‪ NO‬ﺑـﺎ اﮐـﺴﯿﮋن ﻫـﻮا ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﺷـﺪه و ﻏﻠﻈـﺖ‬
‫ﮔﺎز ‪ NO‬ﮐﺎﻫﺶ و ﻏﻠﻈﺖ ﮔﺎز ‪ NO2‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٩‬ﺻﺒﺢ ﻏﻠﻈﺖ ‪ NO2‬ﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﮐﻪ ‪ NO‬ﻣﺼﺮف ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﺧﻮد رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2NO(g )  O2(g ) ‬‬

‫) ‪ 2NO2(g‬‬

‫ﺣﺎل در اﯾﻦ زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎﻻ آﻣﺪه اﺳﺖ و در ﺣﻀﻮر ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ واﮐﻨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ اوزون )‪ (O3‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻃﺒﻖ اﯾـﻦ‬
‫واﮐﻨﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﮔﺎز ‪ NO2‬ﮐﺎﻫﺶ و ﻏﻠﻈﺖ ‪ O3‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫و در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٠‬ﺻﺒﺢ ﻏﻠﻈﺖ ‪ O3‬ﺑﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫) ‪NO2(g )  O2(g )  NO(g )  O3(g‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬در ‪B‬ل ﯾک ﺷﺒاﻧ روز ‪- :‬ﻘدار آﯾﻨدﻩ !ا ‪NO  O3  NO2‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ﺑﺎﻻ ﭼﻮن ﻏﻠﻈﺖ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ ppm‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﯾﺎدآوری از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺟﺮم ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه‬ ‫در ﮔﺎزﻫﺎ‬ ‫ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫ﯾﺎ‬

‫‪ppm ‬‬ ‫‪ 106  ppm ‬‬ ‫‪ 106 ‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺟﺮم ﮐﻞ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ﻫﻮا‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎی ﮔﺎز ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫‪ppm ‬‬ ‫‪ 106‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ ﻣﻮلﻫﺎی ﮔﺎز در ﻫﻮا‬
‫‪-‬ﺜال ‪ :‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ O3‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٠‬ﺻﺒﺢ ‪ 0 / 12ppm‬اﺳﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ O3‬ﻣﻮﺟـﻮد در ‪ ١٠٠‬ﻟﯿﺘـﺮ ﻫـﻮا ﺑـﻪ ﺗﻘﺮﯾـﺐ ﭼﻨـﺪ ﮔـﺮم‬
‫‪gr‬‬
‫‪2 / 14‬‬ ‫ﻧﯿﺘــﺮوژن دیاﮐــﺴﯿﺪ ﻻزم اﺳــﺖ ﺑــﺎ ﻓــﺮض اﯾﻨﮑــﻪ ﺑــﺎزده درﺻــﺪی واﮐــﻨﺶ ‪ %٨٠‬ﺑﺎﺷــﺪ )ﭼﮕــﺎﻟﯽ ﮔــﺎز اوزون ﺑﺮاﺑــﺮ‬
‫‪lit‬‬
‫اﺳﺖ(‪(N  14, O  16) .‬‬

‫‪NO2  O2 ‬‬
‫‪ NO  O3‬‬

‫ﺣﺠﻢ ‪O3‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ‪O3‬‬

‫‪ppm ‬‬ ‫‪ 106  0 / 12‬‬ ‫ﻟﯿﺘﺮ ‪  1 / 2 105 O3‬ﺣﺠﻢ ‪ 106  O3‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ﻫﻮا‬ ‫‪100‬‬

‫ﻣﯿﺰان ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪80 1 / 2  105‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎزده درﺻﯽ‬ ‫‪ 100 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﻟﯿﺘﺮ ﻣﯿﺰان ﻧﻈﺮی ‪ x  1 / 5 105‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﻧﻈﺮی‬ ‫‪100‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪2 / 14go3 1molO3 1molNO2 46gNO2‬‬
‫‪1 / 5 105LitO3 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﮔﺮم ‪ NO2‬ﻻزم دارد‪ 3 / 07 105 .‬‬
‫‪1LitO3‬‬ ‫‪48gO3 1molO3 1molNO2‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪٨٠‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫اﻧﺮژي ﻓﻌﺎلﺳﺎزي در واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ اﻧﺮژی ﻻزم ﺑﺮای ﺷـﺮوع ﯾـﮏ واﮐـﻨﺶ ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ‪ Ea‬ﻧﻤـﺎﯾﺶ داده‬
‫و ﯾﮑﺎی آن ﮐﯿﻠﻮژول ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ـ واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖﻫـﺎی ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﻧﺠـﺎم‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ـ واﮐﻨﺶ زﻧﮓ زدن آﻫﻦ ﮐﻨﺪ و واﮐﻨﺶ ﺳـﻮﺧﺘﻦ ﻣﺘـﺎن ﺗﻨـﺪ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ـ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﭼﻪ در واﮐﻨﺶﻫﺎی ﮔﺮﻣﺎده و ﭼﻪ در ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ـ ﮔﺎز ﻧﯿﺘﺮوژن ﺑﺎ ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن در دﻣﺎی اﺗﺎق واﮐﻨﺶ ﻧﻤﯽدﻫﺪ اﻣﺎ درون ﻣﻮﺗﻮر ﺧﻮدرو اﻧﺪﮐﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﺘﺮوژن ﻣﻮﻧﻮﮐﺴﯿﺪ )‪(NO‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬اﻧرژی ﻓ‪D‬ال ازی واکﻨﺶ ﺑا ر‪H‬ﺖ واکﻨﺶ ﻧ‪+‬ﺒﺖ ‪H‬کس دارد‪ ،‬ﯾ‪D‬ﻨﯽ !رﭼ اﻧرژی ﻓ‪D‬ال ازی کﭼک ﺗر ﺑ اﺷد ‪6+-‬ر ر‪6‬دن ﺑ‬
‫ﻗ‪ 9‬کﺗاﻩ ﺗر ﺷدﻩ و ر‪H‬ﺖ اﺠﻧام واکﻨﺶ اﻓﺰاﯾﺶ ‪ L‬ﯾاﺑد و ﺑر‪H‬کس ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬اﻧرژی ﻓ‪D‬ال ازی ﻧ‪ N‬ﺗاﻧد ‪H‬دد ‪-‬ﻨﻔﯽ ﺑاﺷد ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎی ﺗﺄﻣﯿﻦ اﯾﻦ اﻧﺮژی‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ دادن ﺑﻪ واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪهﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﻧﻮک ﮐﺒﺮﯾﺖ روی ﺳـﻄﺢ زﺑـﺮ‬
‫ﻗﻮﻃﯽ ﮐﺒﺮﯾﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮﻣﺎ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ﻫﺮ واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ رﻓﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺳﻄﺢ اﻧﺮژی واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ و ﻗﻠﻪی ﻣﺴﯿﺮ )ﻧﺎﭘﺎﯾﺪارﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟـﺖ در ﻃـﻮل‬
‫اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ( را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٨١‬‬

‫‪٨١‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫اﻧﺮژي ﻓﻌﺎلﺳﺎزي در واﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎده و ﮔﺮﻣﺎﮔﻴﺮ‪:‬‬

‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎده‬ ‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﮔﻴﺮ‬

‫‪ ‬واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ‬
‫ﮔﺮﻣﺎ ‪ ‬ﻓﺮآوردهﻫﺎ ‪‬‬ ‫‪ ‬ﮔﺮﻣﺎ ‪ ‬واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎ ‪‬‬

‫‪CH4  2O2 ‬‬

‫‪ CO2  2H2O  Q‬‬ ‫‪ 2NO2‬‬
‫‪N2O4  Q ‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﯾﺎ ﻣﺤﺘﻮای اﻧﺮژی‬

‫ﺳﻄﺢ ﯾﺎ ﻣﺤﺘﻮای اﻧﺮژی‬

‫‪Ea‬‬ ‫‪E a‬‬
‫‪Ea‬‬ ‫‪E a‬‬ ‫رﻓﺖ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫رﻓﺖ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‬

‫‪2NO2‬‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬
‫‪CH4  2O2‬‬
‫‪kJ‬‬
‫واﮐﻨﺶ‬ ‫‪H  802‬‬ ‫‪N2O4‬‬ ‫)ﻣﺜﺒﺖ(‪H  0‬‬
‫دﻫﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫‪mol‬‬
‫)ﻣﻨﻔﯽ( ‪H  0‬‬ ‫واﮐﻨﺶ‬
‫‪CO2  2H2O‬‬
‫دﻫﻨﺪهﻫﺎ‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ‬ ‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭘﺎﯾﺪاری‪ :‬ﻓﺮآوردهﻫﺎ ‪ ‬واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭘﺎﯾﺪاری‪ :‬ﻓﺮآوردهﻫﺎ ‪ ‬واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻧﺮژی‪ :‬واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ ‪ ‬ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻧﺮژی‪ :‬واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ ‪ ‬ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬

‫ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ رﻓﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺟﻬﺖ رﻓﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی‪ :‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪  E a‬رﻓﺖ ‪Ea‬‬ ‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی‪ :‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪  E a‬رﻓﺖ ‪Ea‬‬

‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪  E a‬رﻓﺖ ‪  Ea‬آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ واﮐﻨﺶ ‪H‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ E a‬رﻓﺖ ‪  Ea‬آﻧﺘﺎﻟﭙﯽ واﮐﻨﺶ ‪H‬‬

‫در واﮐﻨﺶﻫﺎی ﮔﺮﻣﺎده ‪ H  0‬ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در واﮐﻨﺶﻫﺎی ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ ‪ H  0‬ﯾﺎ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﺜال ‪ : ١‬ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻣﺘﺎن و ﻧﻤﻮدار آن در ﺑﺎﻻ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ؛ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ‪ ٨٠٢‬ﮐﯿﻠﻮژول ﺑﺮ ﻣﻮل ﮔﺮﻣﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﮔﺮﻣﺎده اﺳﺖ ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﺮای ﺷﺮوع واﮐﻨﺶ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی دارد ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺮژی ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﺟﺮﻗﻪ ﯾﺎ ﺷﻌﻠﻪ ﮐﺒﺮﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و اﮔﺮ اﯾﻦ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﺸﻮد‪ ،‬واﮐﻨﺶﻫﺎ دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪٨٢‬‬

‫‪٨٢‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫‪-‬ﺜال ‪ : ٢‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮدارﻫﺎی زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎی )‪ (١‬و )‪ (٢‬و )‪ (٣‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪهی واﮐـﻨﺶﻫـﺎی ﮔﺮﻣـﺎده‪ ،‬ﮔﺮﻣـﺎﮔﯿﺮ و ﮔﺮﻣـﺎده‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮای ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﯾﻦ ﺳﻪ واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی دﻗﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫آن ﺑﯿﺸﺘﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮﻋﮑﺲ ﭘﺲ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺳﺮﻋﺖ‪3  1  2 :‬‬

‫‪-‬ﺜـال ‪ : ٣‬ﻓﺴﻔﺮ ﺳﻔﯿﺪ ) ‪ (P4‬در ﻫﻮا و دﻣﺎی اﺗﺎق ﻣﯽﺳﻮزد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻧﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻓﺴﻔﺮ ﺳﻔﯿﺪ ) ‪ (P4‬از ﻫﯿﺪروژن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ﮐﻤﺘﺮی دارد‪ .‬ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤـﻮدار )‪(٢‬‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻓﺴﻔﺮ ﺳﻔﯿﺪ و ﻧﻤﻮدار )‪ (١‬را ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻫﯿﺪروژن ﻧﺴﺒﺖ داد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﻮﺧﺘﻦ اﯾﻦ دو ﻣﺎده دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪) :‬ﻫﺮ دو ﮔﺮﻣﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪P4  5O2 ‬‬

‫‪ P4O10‬‬

‫‪2H2  O2 ‬‬
‫‪ 2H2O‬‬

‫ﺷﻤﺎره واﮐﻨﺶ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫)‪Ea(kJ‬‬ ‫‪5 7 40 65‬‬

‫اﻟﻒ( ﮐﺪام واﮐﻨﺶﮔﺮﻣﺎده و ﮐﺪام واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ اﺳﺖ؟‬
‫)‪E a(kJ‬‬ ‫‪63 82 13 22‬‬
‫ب( ﮐﺪام واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ رﻓﺖ ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد؟‬

‫پ( ﮐﺪام واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮐﺪام واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ ﻻزم دارد؟‬

‫‪٨٣‬‬

‫‪٨٣‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰﮔﺮ‪:‬‬
‫ﻣﺎدهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ وﻟﯽ ﺧﻮدش در ﭘﺎﯾﺎن واﮐـﻨﺶ دﺳـﺖ ﻧﺨـﻮرده ﺑـﺎﻗﯽ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ رو‬
‫ﻣﯽﺗﻮان آنﻫﺎ را ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎ در واﻗﻊ ﻣﺴﯿﺮ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ و آن را از ﻣـﺴﯿﺮی ﭘـﯿﺶ‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی )‪ (Ea‬ﮐﻤﺘﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻃﯽ ﮐﺮدن آن ﺗﻮﺳﻂ واﮐﻨﺶدﻫﻨـﺪهﻫـﺎ راﺣـﺖﺗـﺮ و ﺳـﺮﯾﻊﺗـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫)درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻧﻠﯽ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺟﺎده ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪن ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪(.‬‬

‫‪E cat‬‬ ‫‪Ecat‬‬

‫ﻧکات کاﺗا‪67‬ﺰگر ‪:‬‬

‫‪ ( ١‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ زﻣﺎن اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ( ٢‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻫﯿﭻ اﺛﺮی ﺑﺮ ‪ H‬و ﻧﻮع و ﻣﻘﺪار ﻧﻬﺎﯾﯽ )ﻏﻠﻈﺖ( ﻓﺮآروده ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ ( ٣‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ را ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻧﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ( ٤‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﺑﺮ روی واﮐﻨﺶﻫﺎی ﮐﻪ اﺻﻼً اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد ﺑﺨﻮدی ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ اﺛﺮی ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ ( ٥‬واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ در دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ اﯾﻦ دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ رو اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع واﮐﻨﺶﻫﺎ در ﺻﻨﻌﺖ دارد‪).‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﯿﻨﻪ(‬

‫‪ ( ٦‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﺳﻄﺢ اﻧﺮژی واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪه و ﻓﺮآورده را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ( ٧‬ﻫﺮ واﮐﻨﺶ ﯾﮏ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ ( ٨‬ﯾﮏ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎ را ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ ( ٩‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺮ واﮐﻨﺶ را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻓﻘﻂ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ اﺳﺖ )اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎر‪ ،‬اﻓـﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈـﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮی روی‬
‫ﻣﺴﯿﺮ واﮐﻨﺶ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ ( ١٠‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﯾﺪاری ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ( ١١‬در ﺣﻀﻮر ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ واﮐﻨﺶﻫﺎی ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮی اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ( ١٢‬اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﮐﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫واﮐﻨﺶﻫﺎ را در دﻣﺎی ﭘﺎﻴﻳﻦ اﻧﺠﺎم داد و دﻣﺎی ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﻘﺎﺿﺎی ﮐﻢ ﺑﺮای ﺳﻮﺧﺖﻫـﺎی ﻓـﺴﯿﻠﯽ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻣﺮوزه ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫـﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺎزﻫﺎی ﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﮔﺎزﻫﺎی ﮐﻢ ﺿﺮرﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٨٤‬‬

‫‪٨٤‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﭘﺲ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫‪ ‬اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ د‪-‬ا ‪ :‬ﺟﻨﺒﺶ ذرهﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ‪‬‬

‫‪ ‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫‪ ‬اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻏ‪9‬ﻈﺖ ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﯿﻦ ذرات ﺑﯿﺸﺘﺮ ‪‬‬

‫‪ ‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی ‪‬‬
‫اﺘﻔادﻩ از ک اﺗا‪67‬ﺰگر ‪ :‬ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ ‪‬‬

‫ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدار ﻏﻠﻈﺖ ـ زﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ و ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از‬

‫‪B‬‬ ‫‪: A ‬‬

‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﺑﺮای واﮐﻨﺶ ‪ B‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدار در ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗـﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‪ ،‬زﻣـﺎن اﻧﺠـﺎم‬

‫واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺷﯿﺐ ﻧﻤﻮدار و ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫زﻣﺎن‬
‫ﺧﻂﻫﺎی ﻧﻘﻄﻪﭼﯿﻦ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‬
‫ﺧﻂﻫﺎی ﻣﻤﺘﺪ‪ :‬ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‬

‫واﻛﻨﺶ ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﮔﺎز اﻛﺴﻴﮋن‪:‬‬

‫دﻣﺎی ‪25C‬‬
‫‪) 2H2(g )  O2(g ) ‬اﻟﻒ‬ ‫‪‬‬ ‫واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫دﻣﺎی ‪ 25C‬و ﺟﺮﻗﻪ‬

‫)‪) 2H2(g )  O2(g )  2H2O(l‬ب‬ ‫واﮐﻨﺶ اﻧﻔﺠﺎری اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫دﻣﺎی ‪ 25C‬و ﭘﻮدر روی )‪(Zn‬‬

‫)‪) 2H2(g )  O2(g )  2H2O(l‬پ‬ ‫واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫دﻣﺎی ‪ 25C‬و ﺗﻮری ﭘﻼﺗﯿﻦ ) ‪(Pt‬‬

‫)‪) 2H2(g )  O2(g )  2H2O(l‬ت‬ ‫واﮐﻨﺶ اﻧﻔﺠﺎری اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺨﻠﻮط ﮔﺎزﻫﺎی ‪ H2‬و ‪ O2‬ﺑﻪ ﺷﺪت اﻧﻔﺠﺎری و ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮط را در دﻣﺎی ‪ 25C‬ﯾﺎ دﻣـﺎی اﺗـﺎق ﺑـﺮای‬
‫ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ واﮐﻨﺸﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧـﺮژی ﻓﻌـﺎلﺳـﺎزی واﮐـﻨﺶ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺎﻻﺳﺖ و واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژي ﻓﻌﺎلﺳﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ (4‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮر ی ﭘﻼﺗﯿﻨﯽ ) ‪(Pt‬‬ ‫‪ (2‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻮدر روی )‪(Zn‬‬ ‫‪ (1‬اﯾﺠﺎد ﺟﺮﻗﻪ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻮارد واﮐﻨﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺮﯾﻊ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻧﻔﺠﺎری اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﯿﻦ ‪ Zn‬و ‪ ، Pt‬ﭘﻼﺗـﯿﻦ اﻧـﺮژی‬
‫ﻓﻌﺎلﺳﺎزی را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ Zn‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨٥‬‬

‫‪٨٥‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکﺘ ــ ‪ :‬آﻧﺘ ـ ‪Z‬ا‪7‬ﭙﯽ )‪ ( H‬واک ــﻨﺶ در ‪ 1‬ــﻀر کاﺗ ــا‪67‬ﺰگر و ﺑ ــدون ‪ 1‬ــﻀر کاﺗ ــا‪67‬ﺰگر ﺗﻐ‪ 66‬ــر ﻧ ـ ‪ N‬کﻨ ــد و !< ــان ‪ H‬ــدد ‪ H  572kJ‬ﺛاﺑ ــﺖ‬
‫‪- L‬اﻧد ‪.‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪A‬‬

‫‪ : A‬دﻣﺎی اﺗﺎق و ﺑﺪون ﺣﻀﻮر ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‬

‫‪ : B‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻮدر روی )‪ (Zn‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‬

‫‪ : C‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺮﻗﻪ ﯾﺎ ﺗﻮری ﭘﻼﺗﯿﻨﯽ ) ‪ (Pt‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ H  572kJ‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺪل ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪:‬‬
‫آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎی ‪ CxHy‬و ‪ NO‬و ‪ CO‬در ﮐﺴﺮی از ﺛﺎﻧﯿﻪ از ﻣﻮﺗﻮر ﺧﻮدرو ﺧﺎرج و وارد ﻫﻮا ﮐﺮه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻣﺎی آنﻫﺎ در اﯾﻦ‬
‫زﻣﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎی زﯾﺮ و ﻧﻤﻮدار آﻧﻬﺎ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪2NO(g ) ‬‬
‫‪ N2(g )  O2(g )  Q‬‬ ‫‪2CO(g )  O2(g ) ‬‬
‫‪ 2CO2(g )  Q‬‬

‫‪CxHy (g )  O2(g ) ‬‬

‫) ‪ CO2(g )  H2O(g‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ در واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺎزﻫﺎی ﺑﯽﺧﻄﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮن اﻧﺮژی ﻓﻌﺎلﺳﺎزی اﯾﻦ واﮐﻨﺶﻫﺎ ﺑﺎﻻﺳﺖ در دﻣﺎی ﭘﺎﺋﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﮐﻨﺶﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ در‬
‫دﻣﺎی ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ از دﻣﺎی ﺑﺎﻻ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﯿﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ در واﻗـﻊ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻣﯽﺗﻮان واﮐﻨﺶ را در دﻣﺎی ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮی اﻧﺠﺎم داد ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﯿﻤﯽدانﻫﺎ ﺑـﺮای‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻮارد زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻫﺮ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺑﺨﺼﻮص ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﯾﺎ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎﯾﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳـﻪ‬
‫واﮐﻨﺶ ﻫﻤﺰﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ب( در ﺣﻀﻮر ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ واﮐﻨﺶ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮی اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫پ( ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﯾﺪاری ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٨٦‬‬

‫‪٨٦‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺷﯿﻤﯽدانﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ رودﯾﻢ )‪ ، (Rh‬ﭘﺎﻻدﯾﻢ )‪ (pd‬و ﭘﻼﺗﯿﻦ ) ‪ (Pt‬دﺳﺖ ﯾﺎﺑـﺪ و اﯾـﻦ ﮐﺎﺗـﺎﻟﯿﺰﮔﺮ را در‬
‫ﻣﺒﺪل ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺪل ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻗﻄﻌﻪای ﺣﺎوی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﺧﺮوج ﮔﺎزﻫﺎ از ﻣﻮﺗﻮر ﺧﻮدرو ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿـﺮد و ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺬف ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎی ‪ CxHy , CO‬و ‪ NO‬ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺒﺪلﻫﺎ ﺗﻮریﻫﺎﯾﯽ از ﺟﻨﺲ ﺳﺮاﻣﯿﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺰﻫﺎی ﭘﻼﺗﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺎﻻدﯾﻢ و رودﯾﻢ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪهاﺳﺖ و ﻗﻄـﺮ‬
‫ﺗﻮدهﻫﺎی ﻓﻠﺰی ) ‪ Pd , Pt‬و ‪ (Rh‬در ﺳﻄﺢ ﺳﺮاﻣﯿﮏ ‪ ٢‬ﺗﺎ ‪ ١٠‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎراﯾﯽ ﻣﺒﺪل ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﺳﺮاﻣﯿﮏ‬
‫را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ِﻣﺶﻫﺎی )داﻧﻪﻫﺎی( رﯾﺰ در ﻣﯽآورﻧﺪ و ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎ را روی ﺳﻄﺢ آنﻫـﺎ ﻣـﯽﻧـﺸﺎﻧﻨﺪ ﭼـﻮن ﺑـﺎ اﯾﻨﮑـﺎر ﺳـﻄﺢ ﺗﻤـﺎس‬
‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎ ﺑﺎ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﺒﺪلﻫﺎی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ واﮐﻨﺶﻫﺎی زﯾﺮ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪:.‬‬

‫‪2CO(g )  O2(g ) ‬‬

‫) ‪ 2CO2(g‬‬ ‫ﺑﺮای ﺣﺬف ﮐﺮﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮﮐﺴﯿﺪ )‪ (CO‬از واﮐﻨﺶ ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪2NO(g ) ‬‬
‫) ‪ N2(g )  O2(g‬‬ ‫ﺑﺮای ﺣﺬف ﻧﯿﺘﺮوژن ﻣﻮﻧﻮﮐﺴﯿﺪ )‪ (NO‬از واﮐﻨﺶ ﺗﺠﺰﯾﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫و ﺑﺮای ﺣﺬف ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦﻫﺎی ﻧﺴﻮﺧﺘﻪ ) ‪ (CxHy‬از واﮐﻨﺶ ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و آن را ﺑﻪ ﮔﺎزﻫﺎی ﺑﯽﺧﻄﺮ ﮐـﺮﺑﻦدیاﮐـﺴﯿﺪ و‬
‫آب ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪CxHy (g )  (x  )O2(g ) ‬‬
‫) ‪ xCO2(g )  H2O(g‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺒﺪل ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬در ﮔﺎزﻫﺎی ﺧﺮوﺟﯽ از اﮔﺰوز ﺧﻮدروﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم روﺷﻦ و ﮔﺮم ﺷﺪن ﺧﻮدرو ﺑـﻪ وﯾـﮋه در روزﻫـﺎی ﺳـﺮد‬
‫زﻣﺴﺘﺎن ﮔﺎزﻫﺎی آﻻﯾﻨﺪه ‪ NO, CO‬و ‪ CxHy‬ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺪلﻫﺎی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﺑـﺮای‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎراﯾﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻣﺎی ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم روﺷﻦ و ﮔﺮم ﮐﺮدن ﺧﻮدرو و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺒﺪل ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻫﻨﻮز دﻣﺎی ﭘﺎﻴﻳﻨﯽ دارد ﮐﺎراﯾﯽ ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﯾﻦ ﮔﺎزﻫﺎ از اﮔـﺰوز ﻣﻮﺗـﻮر ﺧـﻮدرو ﺧـﺎرج ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾـﮏ راه‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺮمﮐﻦﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﻣﺒﺪلﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺗﻮر اﺳﺖ ﺗﺎ زودﺗﺮ ﮔﺮم ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ً‬
‫ﻧـﺴﺒﺘﺎ‬ ‫و ﺑﻪ دﻣﺎی ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺳﻨﺪ و راه دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺎﯾﻖﺑﻨﺪی ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دﻣﺎی ﺑﺎﻻ را ﺑﺮای ﻣـﺪت‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٨٧‬‬

‫‪٨٧‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکات ‪-‬ﺒدل کاﺗا‪+67‬ﺘﯽ ‪:‬‬

‫‪ ( ١‬ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ در ﻣﺒﺪلﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪ Pd, Pt‬و ‪ Rh‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﺟﺰو ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی واﺳﻄﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ( ٢‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﺒﺪلﻫﺎی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﮐﺎراﯾﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت دورهای ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ( ٣‬ﻫﺮ ﺳﻪ واﮐﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻣﺒﺪل ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ از ﻧﻮع اﮐﺴﺎﯾﺶ ـ ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺖ ﭼﻮن در ﻫﺮ ﺳﻪ واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ آزاد‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ ( ٤‬ﺟﺪول زﯾﺮ ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎی ‪ CxHy ، CO‬و ‪ NO‬را در ﺣﻀﻮر و ﻏﯿﺎب ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺒـﺪل ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪه در ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺪل ‪ ‬ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪه در ﻏﯿﺎب ﻣﺒﺪل‬

‫‪ ‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ آﻻﯾﻨﺪه‬ ‫‪ 100‬‬
‫ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪه در ﻏﯿﺎب ﻣﺒﺪل‬

‫‪5 / 99  0 / 61‬‬
‫‪ ‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ ‪CO‬‬ ‫‪ 100  %89 / 8‬‬
‫‪5 / 99‬‬
‫‪1 / 67  0 / 07‬‬
‫‪ ‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ ‪CxHy‬‬ ‫‪ 100  %95 / 8‬‬
‫‪1 / 67‬‬
‫‪1 / 04  0 / 04‬‬
‫‪ ‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ ‪NO‬‬ ‫‪ 100  %96 / 1‬‬
‫‪1 / 04‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻋﺪاد ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﺟﺪول و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ : CO  CxHy  NO‬ﻣﻘﺪار آﻻﯾﻨﺪه‬

‫‪ : NO  CxHy  CO‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ آﻻﯾﻨﺪه‬

‫‪ (٥‬ﻫﺮﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻌﺪودی واﮐﻨﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫‪. ..‬‬
‫‪ ( :N  O‬دارای اﻟﮑﺘﺮون ﺟﻔـﺖ ﻧـﺸﺪه و ﻣﻨﻔـﺮد اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫‪ (٦‬از ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺳﻪ آﻻﯾﻨﺪه ﮔﺎزی‪ ،‬آﻻﯾﻨﺪه ‪ NO‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﺎری ) ‪..‬‬
‫ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫‪٨٨‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻣﺒﺪل ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺴﺘﻲ در ﺧﻮدروﻫﺎي دﻳﺰﻟﻲ‪:‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺒﺪل ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان از ورود آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﺧﻮدروﻫـﺎی ﺑﻨﺰﯾﻨـﯽ ﺑـﻪ ﻫـﻮاﮐﺮه ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮی ﮐـﺮد اﻣـﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﺒﺪلﻫﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﺎزﻫـﺎی ‪ NO2 ، NO‬ﺧﺮوﺟـﯽ از ﺧﻮدروﻫـﺎی دﯾﺰﻟـﯽ را ﺑـﻪ ﮔـﺎز‬
‫ﻧﯿﺘﺮوژن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺿﺮوری ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺒﺪل ﻧﻮ و ﺟﺪﯾـﺪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻃﺮاﺣـﯽ ﻣﯿـﺸﺪ ﮐـﻪ ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮان و‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺑﺮای ﺧﻮدروﻫﺎی دﯾﺰﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺪل دﯾﮕـﺮ ﻃﺮاﺣـﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻣﺒـﺪل ﺑـﺎ ورود ﮔـﺎز آﻣﻮﻧﯿـﺎک و اﻧﺠـﺎم واﮐـﻨﺶ زﯾـﺮ‪،‬‬
‫ﮔﺎزﻫﺎی ‪ NO2 ، NO‬ﺑﻪ ﮔﺎز ‪ N2‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدی از ورود ﮔﺎزﻫﺎی ‪ NO‬و ‪ NO2‬ﺑﻪ ﻫﻮا ﮐﺮه ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪NO(g )  NO2(g )  2NH3(g ) ‬‬

‫) ‪ 2N2(g )  3H2O(g‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻋﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢﻫﺎ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ در ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ از ﻧﻮع اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺖ ﮐـﻪ در آن ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫اﺗﻢﻫﺎی ﻧﯿﺘﺮوژن اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻣﻮﻧﻴﺎك و ﺑﻬﺮهوري در ﻛﺸﺎروزي‪:‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه ﺣﻞ ﺑﺮای ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻏﺬا‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوری در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫واﻓﺰودن ﮐﻮدﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺧﺎک راﻫﮕﺸﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺟﻮی ﺳﺮﺷﺎر از ﮔﺎز ﻧﯿﺘﺮوژن اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮوری ﺑﺮای رﺷﺪ ﺧﻮد را ﺑﻄـﻮر ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ از ﻫـﻮا‬
‫ﺟﺬب ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪O‬‬
‫||‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎک اﻓﺰود‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ از‬ ‫(‬ ‫‪H‬‬‫‪2‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻧﯿﺘﺮوژن را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎی ﻧﯿﺘﺮوژندار از ﺟﻤﻠﻪ آﻣﻮﻧﯿﺎک ) ‪ (NH3‬و اوره ) ‪ NH2‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎزده ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬آﻣﻮﻧﯿﺎک ﻣﺎﯾﻊ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻮد ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻄـﻮر ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑـﻪ ﺧـﺎک ﺗﺰرﯾـﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﺮای رﺷﺪ اﻓﺰون ﺑﺮ ‪ CO2‬و ‪ H2O‬ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ S‬و ‪ N‬و ‪ P‬و ‪ K‬و‪ ...‬ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٨٩‬‬

‫‪٨٩‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﺗﻌﺎدل ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻣﻮﻧﻴﺎك و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﺑﺮ ﺗﻌﺎدلﻫﺎي ﮔﺎزي‪:‬‬

‫ﮔﺎز ﻧﯿﺘﺮوژن ﻓﺮاوانﺗﺮﯾﻦ ﺟﺰء ﺳﺎزﻧﺪه ﻫﻮا ﮐﺮه اﺳﺖ )ﺣﺪود ‪ %٧٨‬ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ﻫﻮا( و در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ اﮐﺴﯿﮋن از ﻧﻈـﺮ ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻓﻌﺎل و واﮐﻨﺶﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﺘﺮوژن ﺑﺎ ﻫﯿﺪروژن ﻃﯽ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻫﺎﺑﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﯿﻨﻪ از ﻧﻈﺮ دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر و ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‪ ،‬آﻣﻮﻧﯿﺎک را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( دﻣﺎی ‪ ٤٥٠‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد‬

‫در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ‪ %٢٨‬ﻣﻮﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻌﺎدﻟﯽ را آﻣﻮﻧﯿﺎک ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫ب( ﻓﺸﺎر ‪ ٢٠٠‬اﺗﻤﺴﻔﺮ‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﯿﻨﻪ‬

‫پ( ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ آﻫﻦ‬

‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪200atm,45C,Fe‬‬
‫‪N2(g )  3H2(g ) ‬‬
‫) ‪ 2NH3(g‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش آﻣﻮﻧﯿﺎک از ﻧﯿﺘﺮوژن و ﻫﯿﺪروژن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﺤﺼﻮل از واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮط ﮔـﺎزی‬
‫ﺗﺎ ﻣﺎﯾﻊ ﺷﺪن آﻣﻮﻧﯿﺎک ﺳﺮد ﻣﯽﺷﻮد‪) ..‬ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ‪ N2, NH3‬و ‪ ، H2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ -١٩٦ ، -٣٣‬و ‪ -٢٥٣‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪NH3  2‬‬
‫‪ K ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫واﮐﻨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎک‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎده اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل آن ﺑﺼﻮرت‬
‫‪N2  H2  3‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‪:‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﯾﮏ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬راﺑﻄﻪای ﺑﯿﻦ ﻏﻠﻈﺖ واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪهﻫﺎ و ﻓﺮآوردهﻫﺎ را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨـﺪ از راﺑﻄـﻪای ﺑﻨـﺎم‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ‪ K‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای واﮐﻨﺶ ﻓﺮﺿﯽ زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪d‬‬
‫) ‪ cC(g )  dD(g‬‬
‫‪aA (g )  bB(g ) ‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪‬‬ ‫‪C  D‬‬
‫‪ A a  Bb‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ) ‪ (k‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻏﻠﻈﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮان ﺿﺮاﯾﺒﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻏﻠﻈﺖ واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮان‬
‫ﺿﺮاﯾﺒﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺮای ﺧﻮدش ﯾﮏ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻣﺨﺼﻮص دارد ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ‪ K‬ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻣﺨﺮج ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﻬﺘﺮی ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮآوردهﻫـﺎ دارد و ﻫﺮﭼـﻪ ‪K‬‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ واﮐﻨﺶ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫‪٩٠‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکات ﺛاﺑﺖ ﺗ‪D‬ادل ‪:‬‬

‫‪ ( ١‬ﺑﺮای ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﯾﺪ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻣﻮاد ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در واﮐﻨﺶ را در راﺑﻄﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﻧﻪ ﻏﻠﻈـﺖﻫـﺎی‬
‫اوﻟﯿﻪ و ﯾﺎ ﻣﯿﺰان ﺗﻐﻴﻴﺮات را‪.‬‬

‫‪ ( ٢‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﯾﻊ ﺧﺎﻟﺺ از واژه ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ در راﺑﻄـﻪ ﺛﺎﺑـﺖ ﺗﻌـﺎدل از ﻧﻮﺷـﺘﻦ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﯾﺎ ﻣﺎﯾﻊ ﺧﺎﻟﺺ ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ آنﻫﺎ را ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪-‬اﻧ ﻨ ‪Z‬د ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪CaO(s)  CO2(g ) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪ CaO(s)  CO2(g‬‬
‫‪CaCO3(s) ‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪ K  CO2(g ) ‬‬
‫‪CaCO(s) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬

‫‪ ( ٣‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﯾﻊ ﺧﺎﻟﺺ در رراﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣـﻀﻮر آنﻫـﺎ ﺑـﺮای ﺑﺮﻗـﺮاری ﺗﻌـﺎدل اﻟﺰاﻣـﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﻧ ﻨ ‪Z‬د ‪:‬‬

‫) ‪ CaO(s)  CO2(g‬‬
‫‪CaCO3(s) ‬‬

‫‪ ( ٤‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻫﺮ ﯾﮑﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﯾﮑﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮای ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﯾﮑﺎی ‪ K‬از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪n2  n1‬‬
‫‪ mol ‬‬
‫‪  ‬ﯾﮑﺎی ‪K‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Lit ‬‬
‫‪ : n1‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎی ﮔﺎزی و ﻣﺤﻠﻮل در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ واﮐﻨﺶ و ‪ n2‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎی ﮔﺎزی و ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫واﮐﻨﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2SO2(g )  O2(g ) ‬‬
‫) ‪ 2SO3(g‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪SO3 ‬‬ ‫‪ mol ‬‬
‫‪K‬‬
‫‪ mol ‬‬
‫‪K‬‬ ‫ﯾﺎ ‪mol1  L‬‬
‫‪Lit‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪SO2  O2 ‬‬ ‫‪ Lit ‬‬ ‫‪ Lit ‬‬ ‫‪mol‬‬

‫‪2 2 0‬‬
‫) ‪ 2HI(g‬‬
‫‪H2(g )  I2(g ) ‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪ HI 2‬‬ ‫‪ mol ‬‬
‫‪K‬‬ ‫)واﺣﺪ ﻧﺪارد( ‪K‬‬
‫‪‬‬
‫‪H2  I2 ‬‬ ‫‪ Lit ‬‬

‫‪ ( ٥‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ را ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل آن ﻧﯿﺰ ﻋﮑﺲ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2SO2(g )  O2(g ) ‬‬
‫) ‪ 2SO3(g‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪SO3 ‬‬ ‫‪ Lit ‬‬
‫‪ 4  102 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪SO2  O2 ‬‬ ‫‪ mol ‬‬

‫‪2‬‬
‫‪SO  O ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ mol ‬‬
‫‪2SO3(g ) ‬‬
‫) ‪ 2SO2(g )  O2(g‬‬ ‫‪K   2  2 2   K  ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2 / 5 103 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪SO3 ‬‬ ‫‪K 4  10‬‬ ‫‪ Lit ‬‬

‫‪٩١‬‬

‫‪٩١‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫‪ ( ٦‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ را در ﻋﺪدی ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌـﺎدل واﮐـﻨﺶ اوﻟﯿـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮان ﻋﺪد ﺿﺮب ﺷﺪه‪.‬‬

‫‪2SO2(g )  O2(g ) ‬‬

‫) ‪ 2SO3(g‬‬ ‫‪K  4  102‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫‪2SO2(g )  O2(g ) ‬‬
‫) ‪ SO3(g‬‬ ‫) ‪K  (K‬‬ ‫) ‪ (4  10‬‬ ‫‪K  400‬‬ ‫‪K  20‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ ( ٧‬ﻫﺮﮔﺎه از ﺟﻤﻊ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واﮐﻨﺶ‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﺟﺪﯾﺪی ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠـﻀﺮب ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدلﻫﺎی واﮐﻨﺶﻫﺎی اوﻟﯿﻪ‪.‬‬

‫‪ ( ٨‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎﺳﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﭼﻮن ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺑـﺮ روی ﺛﺎﺑـﺖ ﺗﻌـﺎدل ﻫـﯿﭻ اﺛـﺮی‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ ( ٩‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺛﺎﺑـﺖ ﻧـﺸﺎن دﻫﻨـﺪه ﻣﯿـﺰان ﭘﯿـﺸﺮﻓﺖ واﮐـﻨﺶ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ واﮐـﻨﺶ ﻫـﯿﭻ ارﺗﺒـﺎﻃﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ :‬راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺑﺮای ﻫﺮ ﯾﮏ از واﮐﻨﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﯾﮑﺎی آن را ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪1) Fe2O3(s)  3CO(g ) ‬‬

‫) ‪ 3Fe(l)  3CO2(g‬‬

‫‪2) BaO(s)  CO2(g ) ‬‬

‫)‪ BaCO3(s‬‬

‫‪3) 4Fe(s)  3O2(g ) ‬‬

‫)‪ 2Fe2O3(s‬‬

‫‪4) 2NO(g ) ‬‬

‫) ‪ N2(g )  O2(g‬‬

‫‪5) 2NO2(g ) ‬‬

‫) ‪ N2O4(g‬‬

‫‪٩٢‬‬

‫‪٩٢‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‪:‬‬

‫اول‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻪ ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ روش ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪاش رو دﯾـﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻏﻠﻈـﺖ ﺑـﺎ ﻣﻘـﺪار ﺗﻌـﺎدﻟﯽ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‬
‫واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ و ﻓﺮآوردهﻫﺎ داده ﻣﯽﺷﻮد و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪-‬ﺜـال ‪ : ١‬اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ ] ‪ [H2 ] ، [N2‬و ] ‪ [NH3‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٠/٧ ،٠/٦‬و ‪ ٠/٥‬ﻣﻮل ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ‬
‫ﻫﺎﺑﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪:‬‬

‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﻫﺎﺑﺮ ﻫﻤﺎن واﮐﻨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎک از ﮔﺎزﻫﺎی ﻧﯿﺘﺮوژن و ﻫﯿﺪروژن اﺳﺖ ﭘﺲ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪[NH3 ]2‬‬ ‫‪(0 / 5)2‬‬ ‫‪0 / 25‬‬

‫‪N2(g )  3H2(g )  2NH3(g ) , K ‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪[N2 ][H2 ]3‬‬ ‫‪(0 / 6)(0 / 7)3‬‬ ‫)‪(0 / 6)(0 / 343‬‬

‫‪mol 2‬‬ ‫‪lit 2‬‬

‫( ‪K  1 / 21‬‬ ‫( ﯾﺎ )‬ ‫‪ mol2.lit 2‬ﯾﺎ )‬
‫‪lit‬‬ ‫‪mol‬‬
‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١‬اﮔﺮ در ﺗﻌﺎدل ﮔﺎزی ‪ 2A  B‬در ﯾﮏ ﻇﺮف ‪ ٢‬ﻟﯿﺘﺮی ﻣﻘﺪار ‪ A‬و ‪ B‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ ٠/٤‬و ‪ ١/٢‬ﻣﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل اﯾﻦ‬
‫واﮐﻨﺶ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ ١٠٠ : ٢‬ﮔﺮم ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﺮﺑﻨﺎت ﺧﺎﻟﺺ را در ﯾﮏ ﻇﺮف ‪ ١٠‬ﻟﯿﺘﺮی ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻃﺒﻖ واﮐﻨﺶ زﯾﺮ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل ‪ ٠/٧٠٤‬ﮔﺮم ﮔﺎز ﮐﺮﺑﻦ دیاﮐﺴﯿﺪ در ﻇﺮف وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل اﯾﻦ واﮐﻨﺶ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪(O  16, C  12, Ca  40‬‬

‫) ‪CaCO3(s)  CaO(s)  CO2(g‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ٣‬ﺑﺎ وارد ﮐﺮدن ﻣﻘﺪاری ‪ A‬و ‪ B‬در ﻇﺮﻓﯽ ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺗﻌﺎدل زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ‪ A‬و ‪ C‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ ٠/١‬و ‪ ٠/٤‬ﻣﻮﻻر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل اﯾﻦ واﮐﻨﺶ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫) ‪2A (g )  3B(s)  2C(g )  3D(g‬‬

‫‪٩٣‬‬

‫‪٩٣‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻏﻠﻈﺖ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻮل ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﯾﮑﯽ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دوم‪:‬‬
‫از ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در واﮐﻨﺶ را از ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺣﻞ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫را در راﺑﻄﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ و ﻣﻘﺪار ﻣﺠﻬﻮل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪-‬ﺜال ‪ : ٢‬در دﻣﺎی ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ زﯾﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ٠/٠١‬اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﺠﻢ ﻇﺮف ‪ ١٠‬ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻘﺪار ‪ A2‬در ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٠/٠١‬ﻣﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ AB‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮل اﺳﺖ؟‬

‫‪K  0 / 01‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻏﻠﻈﺖ ] ‪[ A2 ][B2‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ‪n A‬‬ ‫‪0 / 01‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪2AB ‬‬
‫‪ A2  B2‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ M   M ‬‬ ‫‪ 103‬‬
‫‪V  10lit‬‬
‫‪0 / 01‬‬ ‫]‪[ AB‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪lit‬‬

‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ ‪ A2‬و ‪ B2‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﻫﺮ دو ﺟﺰو ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻃﺒﻖ‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ( ﭘﺲ ﻏﻠﻈﺖ ‪ B2‬ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 103‬ﻣﻮﻻر‪ ،‬ﺣﺎﻻ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫] ‪[ A2 ][B2‬‬ ‫) ‪(103 )(103‬‬ ‫‪106‬‬

‫‪K‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0 / 01 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪102[ AB]2  106‬‬ ‫‪[ AB]2 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 104‬‬
‫]‪[ AB‬‬ ‫]‪[ AB‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪[ AB]2  104‬‬ ‫ﻣﻮﻻر ‪[ AB]  102  0 / 01‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪ 0 / 01 ‬‬ ‫ﻣﻮل ‪n  0 / 1‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪10‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ٤‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ ﮔﺎزی ) ‪ N2(g )  O2(g )  2NO(g‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1 / 6  103‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﻇﺮف‬
‫ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ‪ ٢‬ﻟﯿﺘﺮی در ﻟﺤﻈﻪی ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ O2‬و ﯾﮏ ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ N2‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﮔﺎز ‪ NO‬ﭼﻨﺪ ﻣﻮل ﺑﺮ‬
‫ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ؟‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ٥‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪ K  1000‬و ) ‪ ، 4HCl(g )  O2(g )  2Cl2(g )  2H2O(g‬اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ‪ Cl2‬و ‪ O2‬در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ٠/٢‬و ‪ ٠/٠١٦‬ﻣﻮل ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ HCl‬ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮل ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ؟‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ٦‬اﮔﺮ در ﺗﻌﺎدل ﮔﺎزی ‪ CH4(g )  H2O(g )  CO(g )  3H2(g ) , K  10‬در دﻣﺎی ﻣﻌﯿﻦ در ﯾﮏ ﻇﺮف ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫‪ ٠/١‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ ٠/٠٣ ، CO‬ﻣﻮل ﮔﺎز ﻣﺘﺎن و ‪ ٠/٠٠١‬ﻣﻮل ﺑﺨﺎر آب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻇﺮف واﮐﻨﺶ ﭼﻨﺪ ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ؟‬

‫‪٩٤‬‬

‫‪٩٤‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫در اﯾﻦ روش ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻫﻤﻪی ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در واﮐﻨﺶ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم‪:‬‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ را ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮاﯾﺐ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮی‬
‫واﮐﻨﺶ ﻣﯽﺗﻮان ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد و از آنﺟﺎ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺼﻮرت‬
‫زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ (١‬ﺟﺪوﻟﯽ رﺳﻢ ﮐﺮده‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی اوﻟﯿﻪ و ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ را در آن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ (٢‬ﺑﺮای ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی اوﻟﯿﻪ و ﺗﻌﺎدﻟﯽ آنﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ (٣‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮاﯾﺐ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮی واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﻤﻪی ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در ﺗﻌﺎدل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ (٤‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی اوﻟﯿﻪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ در‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺗﻌﺎدل ﻣﯽﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﻏ‪9‬ﻈﺖ !ای او‪ 67‬ﻓرآوردﻩ !ا !<‪6‬ﺸ ‪a‬ﻔر اﺖ ‪.‬‬

‫ﺑ ﺟدول زﯾر دﻗﺖ کﻨ‪6‬د ‪.‬‬

‫‪aA  bB  cC  dD‬‬
‫ﻏ‪9‬ﻈﺖ او‪67‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺗﻐ‪66‬ر ﻏ‪9‬ﻈﺖ‬ ‫‪ax‬‬ ‫‪bx‬‬ ‫‪ cx‬‬ ‫‪dx‬‬
‫ﻏ‪9‬ﻈﺖ ﺗ‪D‬اد‪7‬ﯽ‬ ‫‪m  ax‬‬ ‫‪n  bx‬‬ ‫‪cx‬‬ ‫‪dx‬‬

‫!<اﻧ‪c‬ر ک در ﺟدول ﺑا ‪ L‬ﺑ‪6‬ﻨ‪6‬د در ردﯾﻒ ﺗﻐ‪66‬ر ﻏ‪9‬ﻈﺖ‪ ،‬از ﻏ‪9‬ﻈﺖ ‪-‬اد او‪c- 67‬اﺑﻖ ﺿراﯾﺐ اﺘک‪-6‬رﺘی کاﺘ ﺷدﻩ و ﺑر‬
‫ﻏ‪9‬ﻈﺖ ﻓرآوردﻩ !ا اﻓﺰودﻩ ‪ L‬ﺷد ‪.‬‬
‫‪-‬ﺜال ‪ ١/٠٩ : ٣‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ NOCl‬را در ﻇﺮف ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮی ﮔﺮﻣﺎ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻌﺎدل ﮔﺎزی زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌـﺎدل‬
‫‪ ٠/٠٩‬ﻣﻮل ) ‪ NOCl(g‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫) ‪2NOCl(g )  2NO(g )  Cl2(g‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﻪ‬ ‫‪1 / 09‬‬ ‫?‬ ‫?‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪0 / 09‬‬ ‫?‬ ‫?‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ‬ ‫?‬ ‫?‬ ‫?‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﻪ ‪ NOCl‬و ﻣﯿﺰان ﺗﻐﻴﻴﺮ آن را دارﯾﻢ ﭼﻮن ﺳﺆال ﮔﻔﺘﻪ ‪ ٠/٠٩‬ﻣﻮل ‪ NOCl‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه ﭘﺲ‬
‫‪ ٠/٠٩‬ﻣﻮل از آن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻘﯿﻪ ﺟﺪول را ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮدﻣﺎن ﭘﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪) .‬ﺟﺪول ﺑﺎﻻ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺆال(‬

‫در ﻟﺤﻈﻪ اوﻟﯿﻪ ﻫﯿﭻ ﻓﺮآوردهای ﻧﺪارﯾﻢ ﭘﺲ ﻏﻠﻈﺖ ‪ NO‬و ‪ Cl2‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪ NOCl‬و ﻃﺒﻖ ﺿﺮاﯾﺐ‬
‫اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮی ﺑﺎﯾﺪ ‪ NO‬و ‪ Cl2‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ دارﯾﻢ‪.‬‬

‫‪٩٥‬‬

‫‪٩٥‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫) ‪2NOCl(g )  2NO(g )  Cl2(g‬‬

‫] ‪[NO]2[Cl2‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﻪ‬ ‫‪1 / 09‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪K‬‬
‫]‪[NOCl‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪0 / 09‬‬ ‫‪0 / 09‬‬ ‫‪0 / 045‬‬
‫)‪(0 / 09)2 (0 / 045‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪K‬‬ ‫( ‪ 3 / 64  104‬‬ ‫)‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 / 09‬‬ ‫‪0 / 045‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪lit‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ٧‬در ﻣﺤﻔﻈﻪای ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ و ﺑﺎ دﻣﺎی ﻣﻌﯿﻦ‪ ٠/٢٥ ،‬ﻣﻮل ‪ SO2‬و ‪ ٠/٢‬ﻣﻮل ‪ O2‬ﺑﺎ ﻫﻢ واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل‪ ٠/١٦ ،‬ﻣﻮل ‪ SO3‬در ﻣﺤﻔﻈﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﯾﻦ دﻣﺎ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از‪:‬‬

‫) ‪2SO2(g )  O2(g )  2SO3(g‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ٨‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ دارای ‪ ١/٣٧‬ﮔﺮم ‪ H2‬و ‪ ٧٠/٣١‬ﮔﺮم ‪ Br2‬در ﻣﺤﻔﻈﻪای ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ‪ ٢‬ﻟﯿﺘﺮ و ﺑﺎ دﻣﺎی ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ واﮐﻨﺶ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل‪ ٠/٥٧ ،‬ﮔﺮم ‪ H2‬در ﻣﺤﻔﻈﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﯾﻦ دﻣﺎ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل اﯾﻦ واﮐﻨﺶ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪(H  1, Br  80‬‬
‫) ‪H2(g )  Br2(g )  2HBr(g‬‬

‫ﺗ<ـرﯾﻦ ‪ ١/٦ : ٩‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ SO2Cl2‬را در ﯾﮏ ﻇﺮف دو ﻟﯿﺘﺮی ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل زﯾﺮ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔـﺮ در ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﺷﻤﺎر ﻣﻮلﻫﺎی ﮔﺎزی در ﻇﺮف واﮐﻨﺶ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢/٤‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل در ﺷﺮاﯾﻂ آزﻣﺎﯾﺶ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﻻر اﺳﺖ؟‬
‫) ‪SO2Cl2(g )  SO2(g )  Cl2(g‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١٠‬ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ‪ ٥‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ HCl‬را ﺑﺎ ‪ ١/١‬ﻣﻮل ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن در ﻇﺮف ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ دو ﻟﯿﺘﺮی ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل‪:‬‬
‫) ‪ 4HCl(g )  O2(g )  2Cl2(g )  2H2O(g‬ﮔﺮم ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ‪ %80‬ﮔﺎز ‪ HCl‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫‪٩٦‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ درﺳﺖ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻏﻠﻈﺖ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﯽ و‬
‫ﯾﺎ اوﻟﯿﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در ﺗﻌﺎدل و ﯾﺎ ﺣﺠﻢ ﻇﺮف واﮐﻨﺶ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪-‬ﺜال ‪ ٣ : ٤‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ I2‬ﺑﺎ ‪ ٣‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ H2‬در ﯾﮏ ﻇﺮف ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮی ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﮔﺎز ‪ HI‬ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬

‫‪H2(g )  I2(g )  2HI‬‬ ‫‪K  0 / 16‬‬

‫‪٣‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﻪ‬
‫‪[HI]2‬‬ ‫‪(2x)2‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪K‬‬ ‫‪0 / 16 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪2x‬‬ ‫] ‪[H2 ][HI2‬‬ ‫)‪(3  x)(3  x‬‬
‫‪3 x‬‬ ‫‪3 x‬‬ ‫‪2x‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل‬

‫از دو ﻇﺮف رﯾﺸﻪ دوم ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬ ‫‪(2x )2‬‬ ‫‪2x‬‬

‫‪ 0 / 16 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0/ 4 ‬‬ ‫‪2x  1 / 2  0 / 4x  x  0 / 5‬‬
‫‪(3  x )2‬‬ ‫‪3 x‬‬
‫ﭼﻮن ﺣﺠﻢ ﻇﺮف ‪mol‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪[HI]  2x  2  0 / 5  1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪M ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪n  1mol‬‬
‫ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ‪lit .‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻮل از ﻫﺮ ﻣﺎده ‪ 6 / 02  1023‬ﻣﻮﻟﮑﻮل از آن ﻣﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ ٦ : ١١‬ﻣﻮل ‪ SO3‬را در ﻇﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺗﻌﺎدل ) ‪ 2SO3(g )  2SO2(g )  O2(g‬ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎی ‪ SO3‬و ‪ O2‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻇﺮف ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻟﯿﺘﺮ ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١٢‬اﮔﺮ ‪ ٣‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ NOCl‬را در ﯾﮏ ﻇﺮف ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪن ﺗﻌﺎدل ﮔﺎزی ‪ 2NOCl  2NO  Cl2‬ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬
‫آن ‪ 0 / 675‬اﺳﺖ ﮔﺮم ﮐﻨﯿﻢ و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ %40‬ﮔﺎز ‪ NOCl‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻇﺮف واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ؟‬

‫) ‪ ، CO(g )  3H2(g )  CH4(g )  H2O(g‬در دﻣﺎی ﻣﻌﯿﻦ در ﻇﺮﻓﯽ‬ ‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١٣‬ﺗﻌﺎدل ﮔﺎزی ‪K  0 / 81mol2  lit 2‬‬
‫ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻣﻘﺪار ‪ ٠/١‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ ٠/٠٠٣ ، CO‬ﻣﻮل ﮔﺎز ‪ CH4‬و ‪ ٠/١‬ﻣﻮل ﮔﺎز ﻫﯿﺪروژن در ﻇﺮف وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻇﺮف واﮐﻨﺶ ﭼﻨﺪ ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ؟‬

‫‪٩٧‬‬

‫‪٩٧‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺎزده درﺻﺪی ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺣﻞ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﺎﺋﻞ از دو راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﺷﺪهی واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪه‬
‫‪ ‬درﺻﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ )ﺑﺎزده درﺻﺪی( ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ‬ ‫‪ 100‬‬
‫ﻣﻘﺪار آﻏﺎزی واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪه‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪهی ﻓﺮآورده ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل‬
‫‪ ‬درﺻﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ )ﺑﺎزده درﺻﺪی( ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬ ‫‪ 100‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪهی ﻓﺮآورده در ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪن واﮐﻨﺶ‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬زم ﺑ ذکر اﺖ ک در‪a‬د ﭘ‪6‬ﺸرﻓﺖ واکﻨﺶ ﺑ ر ‪+1‬ﺐ واکﻨﺶ د!ﻨدﻩ !ا و ﯾا ﻓرآرودﻩ !ا ﯾک‪+‬ان اﺖ ‪.‬‬
‫‪-‬ﺜال ‪ : ٥‬اﮔﺮ در واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ) ‪ 2A 2(g )  D2(g‬ﻣﻘﺪار ‪ K‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎزده درﺻﺪی اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﻪی ‪ A2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻮﻻر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪2A2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪D2‬‬
‫‪١‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات‬ ‫] ‪[D2‬‬ ‫) ‪(2x‬‬
‫‪2x‬‬ ‫‪2x‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 4x2  5x  1  0 ‬‬
‫ﺗﻌﺎدل‬ ‫] ‪[ A2‬‬ ‫) ‪(1  2x‬‬
‫‪1  2x‬‬ ‫‪2x‬‬

‫ﭼﻮن ﻣﻘﺪار اوﻟﯿﻪ ‪ A‬ﯾﮏ ﻣﻮﻻر اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮان از آن ‪2x‬‬

‫‪ ‬ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬
‫‪1‬‬ ‫ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪ ٢‬ﻣﻮﻻر ﮐﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪x‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ‪0 / 25‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮﻓﯽ واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪه‬ ‫‪0/ 5‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎزده درﺻﺪی ‪  2x  2(0 / 25)  0 / 5‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻏﻠﻈﺖ ‪A‬‬ ‫‪ 100 ‬‬ ‫‪ 100‬‬
‫ﻣﻘﺪار آﻏﺎزی واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪه‬ ‫‪1‬‬
‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١٤‬از واﮐﻨﺶ ‪ K  2‬و ‪ ، C2H4(g )  H2O(g )  C2H5OH(g ) , K  2‬ﺑﺮای ﺗﻬﯿﻪ اﺗﺎﻧﻮل در ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ دو ﻣﻮل اﺗﻦ و دو ﻣﻮل آب در دﻣﺎی ﻣﻌﯿﻦ در ﯾﮏ ﻇﺮف دو ﻟﯿﺘﺮی درﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزده درﺻﺪی اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ را‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﻴﻪ )اﺻﻞ ﻟﺠﺒﺎزي(‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺗﻐﻴﻴﺮی )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺠﻢ‪ ،‬دﻣﺎ( ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ در ﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه را ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺟﺒﺮان )ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ( از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺗﺬکر ‪ :‬ﺗﻐ‪66‬ر اﯾﺠاد ﺷدﻩ ‪ <D-‬ﺑ ‪B‬ر کا‪ k-‬از ﺑ‪6‬ﻦ ﻧ‪ N‬رود ‪.‬‬
‫اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ‪:‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﯿﻪ )ﻟﺠﺒﺎزی(‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در ﺗﻌﺎدل را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﯿﻢ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﺟﻬﺘﯽ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎده ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل زﯾﺮ درﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در ﻇﺮف ﺳﺮﺑﺴﺘﻪای ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل زﯾﺮ در دﻣﺎی ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪N2(g )  3H2(g )  2NH3(g‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫‪٩٨‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﺣﺎل در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ و در ﻫﻤﯿﻦ دﻣﺎ ﻣﻘﺪار ‪ 0 / 05‬ﻣﻮل ‪ N2‬ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺷﮑﻞ زﯾﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﻇﺮف‬
‫را ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ‪ N2‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻮل دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ دﻗﺖ در اﯾﻦ اﻋﺪاد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد ک در ﻇﺮف )‪ (٢‬ﯾﺎ ﺗﻌﺎدل )‪ (٢‬واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ رﻓﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده ﺗﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﮔﺎز ﻧﯿﺘﺮوژن‬
‫‪[NH3]2‬‬
‫‪ K ‬در ﺗﻌﺎدل ‪ ١‬و ‪ ٢‬ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫را ﺟﺒﺮان)ﺗﻌﺪﯾﻞ( ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬
‫‪[N2 ][H2 ]3‬‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﻫﺮ دو ﻇﺮف ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻣﻮاد ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ آن‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪(0 / 14)2‬‬
‫‪ : K 1 ‬ﺗﻌﺎدل )‪(١‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ 2 / 24 mol2  L2‬‬
‫)‪(0 / 07)(0 / 5‬‬
‫‪(0 / 16)2‬‬
‫‪ : K 2 ‬ﺗﻌﺎدل )‪(٢‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ 2 / 24mol2  L2‬‬
‫)‪(0 / 11)(0 / 47‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎﺳﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ اﺟﺰای ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در واﮐﻨﺶ ﺑﺮ روی‬
‫ﻣﻘﺪار ﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻫﯿﭻ اﺛﺮی ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤﯽ دﻗﺖ در ﻣﯿﺰان ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻏﻠﻈﺖ اﺟﺰای ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در واﮐﻨﺶ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ‪ N2‬واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ رﻓﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﯿﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ‪ N2‬ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ‬
‫رﻓﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن دوﺑﺎره ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه در دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن در ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺮف‬
‫آن ﻣﺎده ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ در ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻢ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻣﺎده واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﯿﺰان‬
‫آن ﻣﺎده اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﻫﯿﻤﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﺎم ﻟﺠﺒﺎزی را ﺑﺮای آن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺮ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﯿﻢ واﮐﻨﺶ ﺑﺮﻋﮑﺲ آن را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ :‬از آﺠﻧا ک ‪-‬اد ﺟا‪-‬د و ‪-‬اﯾع ﺧا‪ p7‬ﻏﻈ‪9‬ﺖ ﻧدارﻧد ﭘس زﯾاد ﯾا ک‪ o‬کردن آﻧ?ا !‪6‬ﭻ ﺗﺄﺛ‪6‬ری ﺑر ﺟاﺠﺑاﯾﯽ ﺗ‪D‬ادل ﻧدارد ‪ .‬ا‪7‬ﺒ ﺘ ‪ Z‬زم ﺑ‬
‫ذکر اﺖ ک ‪1‬ﻀر آﻧ?ا ﺑرای ﺑرﻗراری ﺗ‪D‬ادل ا‪7‬ﺰا‪ L‬اﺖ ‪.‬‬
‫‪-‬ﺜال ‪ : ٦‬واﮐﻨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎک را در ﺣﺠﻢ و دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎی زﯾﺮ واﮐﻨﺶ‬
‫در ﭼﻪ ﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬
‫) ‪N2(g )  3H2(g )  2NH3(g‬‬

‫‪٩٩‬‬

‫‪٩٩‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫اﻟﻒ( اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز آﻣﻮﻧﻴﺎك‪:‬‬

‫ب( اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن‪:‬‬
‫پ( ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز ﻧﻴﺘﺮوژن‪:‬‬
‫ت( ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز آﻣﻮﻧﻴﺎك‪:‬‬
‫ث( ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن‪:‬‬
‫ج( اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪاري ﮔﺎز ﻧﻴﺘﺮوژن‪:‬‬
‫اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺠﻢ و ﻓﺸﺎر‪:‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺣﺠﻢ و ﻓﺸﺎر ﻋﮑﺲ ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ زﯾﺎد ﮐﺮدن ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﮔﺎزﻫﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن‬
‫ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﮔﺎزﻫﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﻓﺰاﯾﺶ دو ﻋﺎﻣﻞ را در ﯾﮏ ﺟﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ در ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪ ٢‬ﺷﺮط زﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ( ١‬واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮔﺎزی ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﺟﺰء ﮔﺎزی در واﮐﻨﺶ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﮔﺎزﻫﺎی دو ﻃﺮف واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﺳﯿﻠﻨﺪری ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﭘﯿﺴﺘﻮن روان در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎر‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر‪:‬‬
‫ﭘﯿﺴﺘﻮن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ داﺧﻞ ﺣﺮﮐﺖ دﻫﯿﻢ ﺣﺠﻢ ﻇﺮف واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل‬
‫ﮐﻤﺘﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺘﯽ ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺟﺎی ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر ﯾﻌﻨﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺠﻢ ‪،‬‬
‫واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎک دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫) ‪N2(g )  3H2(g )  2NH3(g‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ٤‬ﻣﻮل ﮔﺎزی‬ ‫‪ ٢‬ﻣﻮل ﮔﺎزی‬

‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ اﮔﺮ ﻓﺸﺎر زﯾﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ رﻓﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﮐﻤﺘﺮی دارد و‬
‫اﮔﺮ ﻓﺸﺎر را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺠﻢ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﺑﺮﮔﺸﺖ(‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫ً‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ در دو ﺟﻬﺖ‪.‬‬ ‫‪ M‬و‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر‪ :‬ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ ‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻤﺎم ﮔﺎزﻫﺎ‬
‫‪V‬‬
‫‪‬‬

‫ً‬ ‫‪n‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ در دو ﺟﻬﺖ‬ ‫‪ M‬و‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر‪ :‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺠﻢ ‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻤﺎم ﮔﺎزﻫﺎ‬
‫‪‬‬ ‫‪V‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎی زﯾﺮ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺗﻌﺪاد ذرات ‪ N2‬و ‪ H2‬و ‪ NH3‬را در ﻫﺮ ﺷﮑﻞ ﺷﻤﺮده و ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)ﺗﻌﺎدل اوﻟﯿﻪ(‬ ‫)ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﯾﺪ(‬

‫‪١٠٠‬‬

‫‪١٠٠‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬ﺗﻐ‪66‬ر ‪1‬ﺠ‪ o‬و ﻓﺸار ﻧ‪6‬ﺰ درﺖ ‪-‬اﻧ ﻨ ‪Z‬د ﺗﻐ‪66‬ر ﻏ‪9‬ﻈﺖ ﺑر روی ‪-‬ﻘدار ‪H‬ددی ﺛاﺑﺖ ﺗ‪D‬ادل ‪ r‬اﺛر اﺖ ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ﺗﻐ‪66‬ر ﻓﺸار و ‪1‬ﺠ‪ o‬ﺑر روی ﺗ‪D‬ادل !اﯾﯽ ک ا‪- sa‬ادﻩ گازی ﻧدارﻧد‪ ،‬اﺛری ﻧدار د و ﺗ‪D‬ادل را ﺟاﺑ ﺟا ﻧ‪ N‬کﻨد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬ﺗﻐ‪66‬ر ﻓﺸار و ‪1‬ﺠ‪ o‬ﺑر روی ﺗ‪D‬ادل !اﯾﯽ ک ﺗ‪D‬داد ‪-‬ل گازی دو ‪B‬رف ﺑراﺑر اﺖ‪6! ،‬ﭻ اﺛری ﻧدارد ا‪7‬ﺒ ﺘ ‪ Z‬ﺑا اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸار‬
‫ﻏ‪9‬ﻈﺖ ‪-‬اد اﻓﺰاﯾﺶ ﯾاﻓﺘ و ر‪H‬ﺖ واکﻨﺶ رﻓﺖ و ﺑرگﺸﺖ ﻧ‪6‬ﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ‪ L‬ﯾاﺑد ﻓﻘط در ﺛاﺑﺖ ﺗ‪D‬ادل و ﺟاﯾ ﺟاﯾﯽ واکﻨﺶ اﺛری‬
‫ﻧد ارد ‪- .‬اﻧ ﻨ ‪Z‬د ‪:‬‬
‫) ‪H2(g )  I2(g )  2HI(g‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ٢‬ﻣﻮل ﮔﺎزی‬ ‫‪ ٢‬ﻣﻮل ﮔﺎزی‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ :‬در دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺠﻢ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ زﯾﺮ را از ‪ ٢‬ﻟﯿﺘﺮ ﺑﻪ ‪ ١‬ﻟﯿﺘﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﻤﺘﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮلﻫﺎ و ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫) ‪N2(g )  3H2(g )  2NH3(g‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١٥‬در ﮐﺪامﯾﮏ از واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ زﯾﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ در دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد؟ ﭼﺮا؟‬
‫) ‪ ) 2NO2(g )  2NO(g )  O2(g‬ا‪7‬ﻒ‬
‫) ‪ ) 2NO2(g )  N2O4(g‬ب‬
‫ﻗﻬﻮهای رﻧﮓ‬ ‫ﺑﯽرﻧﮓ‬

‫) ‪ ) CO(g )  H2O(g )  CO2(g )  H2(g‬پ‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١٦‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺸﺎر ﺑﺮ روی ﮐﺪام واﮐﻨﺶﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮی ﻧﺪارد؟ ﭼﺮا؟‬

‫) ‪ ) 2SO2(g )  O2(g )  2SO3(g‬ا‪7‬ﻒ‬
‫) ‪ ) ZnO(s)  H2(g )  Zn(s)  H2O(g‬ب‬
‫‪ ) Cu(s)  2Ag (aq)  Cu2(aq‬پ‬
‫‪‬‬
‫)‪)  2Ag (s‬‬

‫‪١٠١‬‬

‫‪١٠١‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١٧‬اﮔﺮ در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺴﺘﻮن ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد ﺗﺎ در دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺠﻢ آن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫آ ( ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﻌﺎدل در ﮐﺪام ﺟﻬﺖ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﯽﺷﻮد؟ ﭼﺮا؟‬

‫ب ( ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻣﻮلﻫﺎی آﻣﻮﻧﯿﺎک ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ :١٨‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ در دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ زﯾﺮ‪:‬‬
‫) ‪H2(g )  I2(g )  2HI(g‬‬
‫آ ( ﺷﻤﺎر ﻣﻮلﻫﺎی ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻮاد ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا؟‬
‫ب ( ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻮاد ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﭼﺮا؟‬

‫اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎ‪:‬‬

‫ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎﯾﯽ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﻮد‪ ،‬واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه را ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺪﯾﻞ و ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎدهﺗﺮ ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻌﺎدﻟﯽ را ﮔﺮم ﮐﻨـﯿﻢ واﮐـﻨﺶ در‬
‫ﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دﻣﺎ را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬

‫دﻣﺎی ﺗﻨﻬﺎی ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ واﮐﻨﺶ را ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎ در واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬

‫ﺳﺮﻋﺖ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ واﮐﻨﺶ‬ ‫دﻣﺎ‬ ‫ﻧﻮع ﺗﻌﺎدل‬

‫ﻫﺮ دو اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‬ ‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ (١‬ﮔﺮﻣﺎده‬
‫‪‬‬
‫ﻫﺮ دو ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬ ‫رﻓﺖ‬ ‫‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫ﻫﺮ دو اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬ ‫رﻓﺖ‬ ‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ‪:‬‬ ‫‪ (٢‬ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ﻫﺮ دو ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‬ ‫‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ‪:‬‬
‫‪‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬در واکﻨﺶ !ای گر‪-‬ادﻩ ﺛاﺑﺖ ﺗ‪D‬ادل ﺑا د‪ -‬ا راﺑ‪H c‬کس و در واکﻨﺶ !ای گر‪-‬اگ‪6‬ر ﺛاﺑﺖ ﺗ‪D‬ادل ﺑا د‪-‬ا راﺑ‪+- c‬ﺘﻘ‪ o6‬دارد ‪.‬‬

‫‪١٠٢‬‬

‫‪١٠٢‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکﺘ ‪! : ٢‬ر گاﻩ واکﻨﺸﯽ را گرم کﻨ‪ o6‬ر‪H‬ﺖ واکﻨﺶ اﻓﺰاﯾﺶ ‪ L‬ﯾاﺑد و ﺑر‪H‬کس ﺑا ﭘاﺋ‪6‬ﻦ آوردن د‪-‬ا‪ ،‬ـر‪H‬ﺖ واکـﻨﺶ کـا!ﺶ ‪ L‬ﯾاﺑـد‬
‫ً‬
‫دﻗ‪6‬ﻘا ﻧکﺘ !ای گﻔﺘ ﺷدﻩ در ﺟدول ﺑا‪ ،‬ا‪-‬ا ﻧکﺘ !اﺋﺰ ا!<‪6‬ﺖ اﯾﻨﺠاﺖ ک در واکﻨﺶ !ـای ﺗ‪D‬ـاد‪7‬ﯽ در ‪z‬ﻈـ ﺗﻐ‪66‬ـر د‪-‬ـا‪ ،‬ـر‪H‬ﺖ‬
‫ً‬
‫واکﻨﺶ رﻓﺖ و ﺑرگﺸﺖ ﺑ ﯾک اﻧدازﻩ ﺗﻐ‪66‬ر ﻧ‪ N‬کﻨد ‪- .‬ﺜ‪ s‬در واکﻨﺶ گر‪-‬ادﻩ ﺑا اﻓـﺰاﯾﺶ د‪-‬ـا در ‪z‬ﻈـ اول ﺗﻐ‪66‬ـر‪ ،‬ـر‪H‬ﺖ واکـﻨﺶ‬
‫ﺑرگﺸﺖ ﺑ‪6‬ﺸرﺘ از رﻓﺖ اﺖ ﺗا ﺑ ﯾک ﺗ‪D‬ادل ﺟدﯾد ﺑرد و در ‪z‬ﻈ ﺑﺟد آ‪-‬دن ﺗ‪D‬ادل ﺟدﯾد ـر‪H‬ﺖ رﻓـﺖ و ﺑرگـﺸﺖ ﻧـ‪+‬ﺒﺖ ﺑـ‬
‫ﺗ‪D‬ادل او‪ 67‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾاﻓﺘ اﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﻲ زﻳﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫‪2SO2(g )  O2(g ) ‬‬
‫‪ 2SO3(g )  Q‬‬ ‫)ﮔﺮﻣﺎده( ‪H  0‬‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎ‪ :‬ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﯿﻪ واﮐﻨﺶ را ﺑﻪ ﭼﭗ ﻣﯽراﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻏﻠﻈـﺖ ﻓـﺮآوردهﻫـﺎ ﮐﺎﺳـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﺑـﺮ ﻏﻠﻈـﺖ‬
‫واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ اﻓﺰوده ﺷﻮد ﭘﺲ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪[SO3]2 ‬‬
‫‪k‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ‪‬‬
‫‪[SO2 ]2[O2 ] ‬‬
‫و ﺑﺮ ﻋﮑﺲ‪.‬‬

‫ﺣﺎل در ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪) H  0‬ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ‬ ‫) ‪ 2NO2(g‬‬

‫‪N2O4(g )  Q ‬‬
‫‪ª ºnïÂM‬‬ ‫‪ª ºnÁH‬‬
‫½‪ï‬‬
‫‪¼¿¤‬‬

‫‪[NO2 ]2 ‬‬
‫‪ K ‬و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑـﺮ‬ ‫ﻫﺮ ﮔﺎه دﻣﺎ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﯿﻢ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده و‬
‫‪[N2O4 ] ‬‬
‫ﻋﮑﺲ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬در واکﻨﺶ ﺗ‪D‬اد‪7‬ﯽ گر‪-‬ادﻩ و گر‪-‬اگ‪6‬ر ﺑاﯾد گر‪-‬ا ) ‪ (Q‬را در <ﺘﯽ ﻗرار د!‪ o6‬ک دارای ﺗ‪D‬داد ‪-‬ل !ای گازی ک<رﺘی اﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٤‬ﺑرای ﭼﻨد‪6-‬ﻦ ﺑار ﺗﺬکر ‪ L‬د!‪ o6‬ک ﺛ اﺑﺖ ﺗ‪D‬ادل ﻓﻘط و ﻓﻘط ﺗاﺑع د‪-‬ا اﺖ ‪.‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ١‬ﺟﺪول داده ﺷﺪه اﺛﺮ دﻣﺎ را ﺑﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪:‬‬
‫‪2SO3(g ) ‬‬
‫) ‪ 2SO2(g )  O2(g‬‬

‫آ( ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺑﺮای آن ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ ﺑﺎ ذﮐﺮ ﯾﮑﺎی ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪:‬‬

‫] ‪[SO2 ]2[O2‬‬ ‫‪ mol ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪k‬‬ ‫) ‪ IÄ (mol.L‬‬
‫‪[SO3]2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Lit‬‬ ‫‪‬‬

‫ب( ﻣﯿﺰان ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ در ﮐﺪام دﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا؟‬

‫‪١٠٣‬‬

‫‪١٠٣‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫در دﻣﺎی ‪ 435C‬زﯾﺮا ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل در اﯾﻦ دﻣﺎ ﻋﺪد ﺑﺰرﮔﺘﺮی اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ در اﯾﻦ دﻣﺎ ﻣﺤﺼﻮل )ﻓﺮآوردهی( ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫پ( ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ‪ K‬ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﮐﺮده اﺳﺖ؟ اﯾﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪن ﺗﻌﺎدل را در ﭼﻪ ﺟﻬﺘﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ؟‬

‫ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ‪ K‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ت( اﮔﺮ ﺑﺮای اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ‪ H  0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﺪن ﺗﻌﺎدل و اﻓﺰاﯾﺶ ‪ K‬را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪2SO3(g )  Q ‬‬
‫) ‪ 2SO2(g )  O2(g‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ K‬و دﻣﺎ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن دﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎ دادن ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدل در ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺮف ﮔﺮﻣﺎ ﯾﻌﻨﯽ در ﺟﻬﺖ رﻓـﺖ ﭘـﯿﺶ ﻣـﯽرود ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﺪه در ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻮال ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﺗ<رﯾﻦ ‪ : ٢‬ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ درﺻﺪ ﻣﻮﻟﯽ آﻣﻮﻧﯿﺎک را ﺑﺮای ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ زﯾﺮ در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪N2(g )  3H2(g ) ‬‬
‫) ‪ 2NH3(g‬‬

‫آ( ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ درﺻﺪ ﻣﻮﻟﯽ آﻣﻮﻧﯿﺎک در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮی ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻤﻮدار ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ﻧﺰوﻟﯽ ﺑﻮده و درﺻﺪ ﻣﻮﻟﯽ آﻣﻮﻧﯿﺎک ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ب( اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎده اﺳﺖ ﯾﺎ ﮔﺮﻣﺎﮔﯿﺮ؟ ﭼﺮا؟‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ درﺻﺪ ﻣﻮﻟﯽ آﻣﻮﻧﯿﺎک ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎده اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ روش دﯾﮕﺮی ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫دﻣﺎ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻋﮑﺲ دارد واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ‪ Q‬ﯾﺎ ﮔﺮﻣﺎ را ﻃﺮﻓﯽ از واﮐﻨﺶ ﻗﺮار دﻫـﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻓﺎزی ﮐﻤﺘﺮی دارد ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﭼﻮن ‪ ٢‬ﻣﻮل ﮔﺎزی دارد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ واﮐﻨﺶ ‪ ٤‬ﻣﻮل ﮔﺎزی دارد‪.‬‬
‫پ( ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ آن در ﺳﻪ دﻣﺎی ‪ ٢٠٠ ،٢٥‬و ‪ ٤٠٠‬درﺟﻪ ﺳﯿﻠﯿﺴﯿﻮس ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪K 1  6 / 2 104‬‬ ‫‪K 1  0 / 65‬‬ ‫‪K 3  6 / 0  105‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫‪١٠٤‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﮐﺪاﻣﯿﮏ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را در دﻣﺎی اﺗﺎق ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ؟ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ واﮐﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎده اﺳﺖ ﭘﺲ دﻣﺎ و ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﺴﺒﺖ ﻋﮑﺲ دارﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ دﻣﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑـﺖ ﺗﻌـﺎدل ﺑﯿـﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ﻋﮑﺲ‪ .‬ﭘﺲ دارﯾﻢ‪.‬‬
‫‪400‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪(C) I¶j‬‬
‫‪6 / 2 104 0 / 65 6 / 0  105‬‬ ‫‪K‬‬

‫اﺛﺮ ﻛﺎﺗﺎﻟﻴﺰﮔﺮ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﻮد در ﭘﺎﯾـﺎن‪ ،‬واﮐـﻨﺶ ﺑـﺪون ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﺎدل را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬کاﺗا‪67‬ﺰگر ﺑ و‪ 96‬کا!ﺶ اﻧرژی ﻓ‪D‬ال ازی ‪-‬ﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ر‪H‬ﺖ واکﻨﺶ !ا ‪ L‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬کاﺗا‪67‬ﺰگر ﺑر روی ر‪H‬ﺖ رﻓﺖ و ﺑرگﺸﺖ ﺑـ ﯾـک ‪6-‬ـﺰان اﺛـر دارد ) ﻧـ ﺑـ ﯾـک ﻧـ‪+‬ﺒﺖ ( و !ـر دو را ﺑـ ﯾـک اﻧـدازﻩ اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫‪ L‬د!د ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬کاﺗا‪67‬ﺰگر ﺑر ﺛاﺑﺖ ﺗ‪D‬ادل !‪6‬ﭻ ﺗﺄﺛ‪6‬ری ﻧدارد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٤‬کاﺗا‪67‬ﺰگر !ا واکﻨﺶ را در !‪6‬ﭻ ﺟ?ﺘﯽ ‪1‬رکﺖ ﻧ‪ N‬د!ﻨد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٥‬کاﺗا‪67‬ﺰگر !ا ﺑر ‪6-‬ﺰان ﻏ‪9‬ﻈﺖ !ر ﯾک از ‪-‬اد ﺷرکﺖ کﻨ ﻨ ‪Z‬دﻩ !‪6‬ﭻ ﺗﺄﺛ‪6‬ری ﻧدارﻧد ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ‪K‬‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ﺗﻌﺎدل‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﺎدل‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫دﻣﺎ‬

‫‪‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫‪‬‬ ‫ﻓﺸﺎر‬

‫‪‬‬ ‫ﺣﺠﻢ‬

‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ ﺑﺮ‪ :‬واﮐﻨﺶ ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺎز آﻣﻮﻧﯿﺎک از ﮔﺎزﻫﺎی ﻧﯿﺘﺮوژن و اﮐﺴﯿﮋن ﮐﻪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﺳﺖ را واﮐﻨﺶ ﻫﺎﺑﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮﯾﺘﺲ ﻫﺎﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﺎدل ﺳﻌﯽ ﮐﺮد ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ ﺑﺮ روی ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر و دﻣﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‬
‫ﮐﺎری ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻣﻮﻧﯿﺎک ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮی ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫـﺪ ﺑـﺮ روی دﻣـﺎ‬
‫آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را اﻧﺠﺎم داد و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎده‬
‫ﺑﻮدن واﮐﻨﺶ و اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﯿﻪ درﺻﺪ ﻣـﻮﻟﯽ آﻣﻮﻧﯿـﺎک را ﮐـﺎﻫﺶ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن اﻓـﺰاﯾﺶ دﻣـﺎ واﮐـﻨﺶ را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ‬
‫‪١٠٥‬‬

‫‪١٠٥‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫)واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪهﻫﺎ( ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎر ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎر واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﮐﻤﺘﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻬﺖ رﻓﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎک ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮب ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ از آﻫﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ واﮐﻨﺶ در دﻣﺎﻫﺎی ﭘﺎﻴﻳﻦﺗﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮی اﻧﺠﺎم ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﯿﻨﻪ دﻣﺎی ‪ ، 450C‬ﻓﺸﺎر ‪ 200atm‬و ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ آﻫﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﻣﻮﻟﯽ آﻣﻮﻧﯿﺎک را ﺑﻪ ‪ %28‬ﻣـﻮﻟﯽ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮای ﺧﺎرج ﮐﺮدن آﻣﻮﻧﯿﺎک‪ ،‬از ﺑﺤﺚ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮ واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﻫﺮﮔـﺎه ﻏﻠﻈـﺖ‬
‫ﯾﮑﯽ از اﺟﺰای واﮐﻨﺶ در ﺗﻌﺎدل را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﯿﻢ واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ آن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺎﯾﻊ ﮐـﺮدن ﮔـﺎز‬
‫آﻣﻮﻧﯿﺎک ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ آن ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞﻫﺎی زﯾﺮ اﺛﺮ ﻋﺎﻣﻠﻬﺎی دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺗﻌﺎدل ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎک را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻗﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺷﻤﺎﯾﯽ از ﻓﻨﺎوری ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎک ﺑﻪ روش ﻫﺎﺑﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺎزﻫﺎی ﻫﯿﺪروژن ) ‪ (H2‬و ﻧﯿﺘﺮوژن ) ‪ (N2‬از ﺑﺎﻻی دﺳﺘﮕﺎه وارد ﺷﺪه و در ﻣﺨﺰن ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و در ﺣﻀﻮر ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ و دﻣﺎی ﺑﺎﻻ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﮔﺮمﮐﻨﻨﺪه اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ در اداﻣﻪ آﻣﻮﻧﯿﺎک وارد ﻣﺨﺰن ﺳﺮد ﮐﻨﻨﺪه ﺷﺪه و ﻣﺎﯾﻊ ﻣﯽﺷـﻮد و در‬
‫ﻣﺨﺰن ﻣﺨﺼﻮص ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﭘﺎﻴﻳﻦ ﺷـﮑﻞ ﺟﻤـﻊآوری ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬و اﻣـﺎ در ﻣﺨـﺰن ﺳـﻤﺖ راﺳـﺖ ﺑـﺎﻻ ﮔـﺎزﻫـﺎی ‪ N2‬و ‪H2‬‬
‫واﮐﻨﺶﻧﺪاده ) ‪ %72‬ﻣﻮﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻌﺎدﻟﯽ( دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺨﺰن اوﻟﯿﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ دوﺑﺎره ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺮاﺣﻞ را ﻃﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺎز آﻣﻮﻧﯿﺎک ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی ﺧﻮد دﻣﺎی ﺟﻮش ﺑﺎﻻﺗﺮی دارد و ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﯾﻨـﺪ‬
‫ﻫﺎﺑﺮ دﻣﺎ را ﺗﺎ ‪ 40C‬ﺳﺮد ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﻣﻮﻧﯿﺎک ﻣﺎﯾﻊ ﻣﯽﺷﻮد و از ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮔﺎزی ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻣـﺎی ﺟـﻮش اﯾـﻦ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎده دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫‪NH3‬‬ ‫‪33C‬‬
‫‪x ¼] ¾õ£º H2‬‬ ‫‪253C‬‬
‫‪N2‬‬ ‫‪196C‬‬

‫ﻧﻜﺎت ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻫﺎﺑﺮ‪:‬‬

‫‪ (١‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﻔﺎوت در ﺗﻬﯿﻪ آﻣﻮﻧﯿﺎک‪:‬‬

‫‪ ¸ ÃG‬‬‫‪IQÁI¶j ‬‬

‫اﻟﻒ( در ﺗﺌﻮری و ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﯿﻪ‪ :‬‬
‫‪ ¯IMnIzÎ ‬‬

‫‪١٠٦‬‬

‫‪١٠٦‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫‪ ¯IMÁI¶j ‬‬

‫ب( در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ‪‬‬
‫‪ ¯IMnIzÎ ‬‬
‫‪ (٢‬در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺎﺑﺮ دﻣﺎی ‪ 450C‬اﺛﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ دارد ﭼﻮن ﺗﻌﺎدل را در ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻮﭼـﮏ‬
‫ﺷﺪن ‪ K‬ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﺛﺮ ﻣﻄﻠﻮب ﺳﯿﻨﺘﯿﮑﯽ دارد زﯾﺮا ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ و ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪن زﻣﺎن ﺑﺮﻗﺮاری ﺗﻌﺎدل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ (٣‬دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر را ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻣﯽﺗﻮان اﻓﺰاﯾﺶ داد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺗﺎ ﻣﻘـﺪار ﻣﺸﺨـﺼﯽ از اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر را ﺗﺤﻤﻞ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (٤‬در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺎﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ دﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ واﮐﻨﺶ در ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﮐـﻮﭼﮑﺘﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪400‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪(C) I¶j‬‬
‫‪6 / 2 104 0 / 65 6  105 (K )®Ãõ÷USM‬‬
‫‪IY‬‬

‫‪ (٥‬ﻓﺮﯾﺘﺲ ﻫﺎﺑﺮ ﺷﯿﻤﯽدان ﻣﺸﻬﻮر آﻟﻤﺎﻧﯽ و ﻫﻤﮑﺎرش ﮐﺎرل ﺑـﻮش ﺑـﺮای ﺗـﻼش در ﺗﻬﯿـﻪ آﻣﻮﻧﯿـﺎک از واﮐـﻨﺶ ﮔـﺎزﻫـﺎی ) ‪(N2‬‬
‫و ) ‪ ، (H2‬ﺟﺎﯾﺰه ﻧﻮﺑﻞ را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (٦‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺎﺑﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺎﻟﺒﯽ از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺷﯿﻤﯽ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻣﻮﻧﯿـﺎک ﺑﺎﻋـﺚ ﻃـﻮﻻﻧﯽﺗـﺮ ﺷـﺪن‬
‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﮔﺮدﯾﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻮدﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎزدﻫﯽ ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﮐـﺸﺎورزی ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫)آﻣﻮﻧﯿﺎک در ﺗﻬﯿﻪ ﻣﻮاد ﻣﻨﻔﺠﺮه ﮐﺎرﺑﺮد وﺳﯿﻌﯽ دارد‪(.‬‬

‫ارزش ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺷﯿﻤﯽ ﯾﺎزدﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑﻄـﻮر ﯾﮑـﺴﺎن در ﺟﻬـﺎن ﺗﻮزﯾـﻊ ﻧـﺸﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬زﻏﺎلﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻌﺎدن ﻣﺲ‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬ﻃﻼ‪ ،‬ﻣﺮﻣﺮ و ﻓﯿﺮوزه‪ ،‬ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺮاﮐﻨـﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻟﯿﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪۀ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ارزﺷـﻤﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ وارد ﮐﻨﻨﺪۀ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪای ﮐﻪ ﺟﺎی ﺗﺄﻣﻞ دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر از ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧـﻮد را‬
‫ً‬
‫اﺻـﻄﻼﺣﺎ ﺧـﺎم‬ ‫ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺑﺪون ﻓﻨﺎوری و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ‬
‫ﻓﺮوﺷﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﻣﺎ روش دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻓﻨﺎوریﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻮاد ﺧﺎم و اوﻟﯿﻪ را ﺑـﻪ ﻓـﺮآوردهﻫـﺎی‬
‫دﯾﮕﺮی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮی ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﻮاع ﺧﺎم ﻓﺮوﺷﻲ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﺧﺎم ﻓﺮوﺷﻲ ﻧﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﯾﮑﯽ از راهﻫﺎی ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از اﯾﻦ ﻣﻨﺒـﻊ ﻃﺒﯿﻌـﯽ اﺳـﺖ و راه دﯾﮕـﺮ آن‪ ،‬ﭘـﺎﻻﯾﺶ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم و ﺗﺒـﺪﯾﻞ آن ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﻮﻧﯿﺎ ک‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﻮرﯾﮏاﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻧﻮل‪ ،‬ﺑﻨﺰﯾﻦ و ‪ ...........‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺧﺎم ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺪﻧﻲ‪:‬‬

‫ﺧﺎم ﻓﺮوﺷﯽ ﺑﺮای ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﺴﯽ و روی ﻧﯿﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﯾﮏ ﺗﻦ ﻣﺲ ﺧﺎﻟﺺ در ﺑﺎزارﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﺰاران ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﯾﮏ ﺗﻦ ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن ﻣﺲ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﭼﺸﻢﮔﯿـﺮ ﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ داﻧﺶ و ﻓﻨﺎوری اﺳﺘﺨﺮاج و ﺧﺎﻟﺺﺳﺎزی‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞﻫـﺎی ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬ﻣﺮاﺣـﻞ اﺳـﺘﺨﺮاج ﺳـﻨﮓ‬
‫ﻣﻌﺪن‪ ،‬ذوب آن در ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ و ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ورﻗﮥ ﻓﻠﺰی ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﺑﺎﻻ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪١٠٧‬‬

‫‪١٠٧‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫‪ (3‬ﺧﺎم ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﺸﺎورزي‪:‬‬

‫ﭘﻨﺒﻪ را ﻣﯽﺗﻮان ﻫﻢ ﺑﺼﻮرت ﺧﺎم ﻓﺮوﺧﺖ و ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﺼﻮرت اﻟﯿﺎف و ﯾﺎ ﻟﺒﺎس در آورد و ﻓﺮوﺧـﺖ و ﺑـﻪ ﺳـﻮد ﺑﯿـﺸﺘﺮی‬
‫رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬ﺑکارگ‪6‬ری ﻓﻨاوری و ﺗ ﺒ ‪Z‬دﯾ‪- k‬اد ﺧ ام ﺑ ‪-‬اد ﻓراوری ﺷـدﻩ‪ ،‬ـﺒﺐ رﺷـد و ﺑ?ـرﻩ وری اﻗﺘـ‪#‬اد ﯾـک کـﺸر ‪ L‬ﺷـد ‪ .‬ﺑـا ﺗﺟـ ﺑـ‬
‫ﻗ‪<6‬ﺖ !ای واﻗ‪D‬ﯽ ﻧﻔﺖ ﺧام و ‪-‬ﺸﺘﻘات و ‪-‬ادی ک از آن ﺑدﺖ ‪ L‬آﯾﻨد ﺧا!‪ o6‬داﺷﺖ ‪:‬‬
‫‪67 159‬رﺘ ﺑﺰﻨﯾﻦ ‪67 159 ‬رﺘ اﺗاﻧل ‪ 159 ‬ک ‪96‬گرم ﭘ‪9‬ﯽ اﺗﻦ ‪67 159 ‬رﺘ اﺗ‪96‬ﻦ گ‪69‬کل ‪67 159 ‬رﺘ ‪-‬ﺘاﻧل ‪67 159 ‬رﺘ ﻧﻔﺖ ﺧام‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪:‬‬
‫ﻓﻨﺎوری را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻞ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﯾﺎ زﻧﺪﮔﯽ روزاﻧﻪ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫـﺪﻓﯽ ﺧـﺎص داﻧـﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬از ﻓﻨﺎوریﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ اﻣﺮوز از آنﻫﺎ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﻮدﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺮد ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﻨﺎوریﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﮐـﺸﺎورزی‪،‬‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬داروﯾﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ و آﻣﻮزش اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬ﻓﻨﺎوری ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ وﺳﯿﻠﻪ ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮای‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داﻧﺶ ﻣﻮاد و داﻧﺶ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ و ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه‪ ،‬ﻟﭗﺗﺎپ و‬
‫ﺑﯽﺳﯿﻢ ﻃﺮاﺣﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﮑﻞ ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط را ﺑﺮ ﻃـﺮف ﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺳـﻪ ﻣـﻮرد از ﻣـﻮارد اﺳـﺘﻔﺎده از ﻓﻨـﺎوری‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ (١‬ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻮاد ﺟﺪﯾﺪ‬

‫‪ (٢‬اراﺋﻪ روشﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ آﺳﺎنﺗﺮ و ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻪﺗﺮ ﻣﻮاد‪.‬‬

‫‪ (٣‬ﻃﺮاﺣﯽ و ﺳﺎﺧﺖ دﺳﺘﮕﺎﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ دﻗﯿﻖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮاد‪.‬‬

‫ﻣﻮاد ﺧﺎم‪ ،‬ﻣﻮادی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﮏ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﻫﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮآوری ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آنﻫـﺎ ﻣـﯽﺗـﻮان ﻣـﻮاد‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﻧﺮژی‪ ،‬آب و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻓﻨﺎوری ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻮاد اوﻟﯿﮥ ﻣﻬﻢ‬
‫و ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد در ﺻﻨﺎﯾﻊ را ﺑﺴﺎزﯾﻢ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾـﻦ ﻣـﻮاد اوﻟﯿـﻪ و ﻣـﺼﺮف اﻧـﺮژی و آب و ﺑﮑـﺎرﮔﯿﺮی ﻣﺠـﺪد ﻓﻨـﺎوری‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮآوردۀ ﻧﻬﺎﯾﯽ )ﻓﺮآوردۀ ﻫﺪف( را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫اﯾﻦ روﻧﺪ در ﻧﻤﻮدار روﺑﺮو ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ :‬اﺘﻔادﻩ از ﻓﻨاوری !ای ﺷ‪6<6‬اﯾﯽ ﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑ?رﻩ وری ﺗ‪67‬د ﻓرآوردۀ !دف ‪ L‬گردد ‪.‬‬
‫‪١٠٨‬‬

‫‪١٠٨‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﮔﺮوه ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي آﻟﻲ‪:‬‬

‫ﺳﻨﺘﺰ‪ :‬ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺳﺎدهﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮی را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﮐـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻮاد ﻧﻮ و ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑـﻪ ﺳـﻨﺘﺰ رﻧـﮓداﻧـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺧﻮﺷـﺒﻮﮐﻨﻨﺪهﻫـﺎ‪،‬‬
‫داروﻫﺎی ﺿﺪ ﺳﺮﻃﺎن‪ ،‬اﻟﯿﺎف‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی دوﺳﺖدار ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﻣﻮاد ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ ﻣـﺎدۀ آﻟـﯽ ﺟﺪﯾـﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﯾﺎ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﯿﻤﯽدانﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ داﻧﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و رﻓﺘﺎر ﮔﺮوهﻫـﺎی ﻋـﺎﻣﻠﯽ و ﺑـﺎ آﮔـﺎﻫﯽ و ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ و ﻋـﻮاﻣﻠﯽ ﻣـﻮﺛﺮ ﺑـﺮ‬
‫واﮐﻨﺶﻫﺎی ﻣﻮاد ﺧﺎم ﯾﺎ اوﻟﯿﮥ در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻣﺎدهای ﻧﻮ را ﺑﺮای ﮐﺎرﺑﺮدی ﻣﻌﯿﻦ ﺳﻨﺘﺰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎ ﺷﯿﻤﯽدانﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﻬﺎی ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﯾﮏ ﻣﺎدۀ آﻟـﯽ را ﺗﻐﻴﻴـﺮ داده و‬
‫آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی ﻋﺎﻣﻠﯽ دﯾﮕﺮی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﺎز اﺗﻦ )اﺗﻴﻠﻦ( ) ‪:( C2H4‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫داری ﯾﮏ ﭘﯿﻮﻧﺪ دو ﮔﺎﻧﻪ ‪ C  C‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﯿﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮده و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫‪CC‬‬ ‫اﺗﻦ ﯾﺎ اﺗﯿﻠﻦ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﺎری‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫در واﮐﻨﺶﻫﺎی اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫) ‪Ni ( s‬‬
‫) ‪C2H4(g )  H2(g )  C2H6(g‬‬ ‫‪ (١‬واﮐﻨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮﺧﺖ اﺗﺎن ) ‪: (C2H6‬‬

‫‪C2H4(g )  HCl(g ) ‬‬

‫) ‪ C2H5Cl(g‬‬ ‫‪ (٢‬اﻓﺸﺎﻧﻪ ﺑﯽﺣﺲ ﮐﻨﻨﺪهی ﻣﻮﺿﻌﯽ )ﮐﻠﺮ و اﺗﺎن(‪:‬‬

‫‪C2H4(g ) ‬‬
‫‪ ( CH2  CH2 ) n‬‬ ‫‪ (٣‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻠﯽاﺗﻦ )ﭘﻠﯽاﺗﯿﻠﻦ( ﺳﺎزﻧﺪه اﺻﻠﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﻼﺳﺘﯿﮏﻫﺎ‪:‬‬

‫‪H SO‬‬
‫‪2 4  C H OH‬‬
‫‪C2H4(g )  H2O(l) ‬‬ ‫‪2 5‬‬ ‫)‪(l‬‬ ‫‪ (٤‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺗﺎﻧﻮل ﺑﺮای ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﯽ ﮐﺮدن‪:‬‬

‫‪ (٥‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺗﯿﻞ اﺗﺎﻧﻮآت )ﺣﻼل ﭼﺴﺐ(‪:‬‬

‫‪O‬‬
‫‪‬‬
‫‪C2H5OH(l)  CH3COOH(l) ‬‬
‫‪ CH3  C  O  C2H5  H2O‬‬
‫اﺗﺎﻧﻮل‬ ‫اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫اﺗﯿﻞ اﺗﺎﻧﻮآت‬
‫)اﺗﺎﻧﻮﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ(‬ ‫)ﺣﻼل ﭼﺴﺐ(‬
‫)ﺳﺮﮐﻪ(‬ ‫‪ (٦‬اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﺑﺮم‪ ١) :‬و ‪ -٢‬دی ﺑﺮﻣﻮ اﺗﺎن(‪:‬‬

‫‪¾¨ow‬‬
‫‪C2H4(g )  Br2(l) ‬‬
‫‪ CH2  CH2‬‬
‫|‬ ‫|‬
‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ از ﮔﺎز اﺗﻦ )اﺗﯿﻠﻦ( ﻣﻮاد آﻟﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﺮ ﻣﺼﺮف و ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮔﺎز ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮراک ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧکﺘــ ‪ : ١‬در ‪-‬ــرد واکــﻨﺶ ﺷــ<ارﻩ ‪ ٥‬ﺑاﯾــد اﯾــﻦ ﺗﺿــ‪6‬ح را ﺑــد!‪ o6‬کــ در کــ‪s‬س ﯾــازد!‪ o‬ﻓــ‪ k#‬ــم دﯾــدﯾ‪ o‬کــ !ــر گــاﻩ ﯾــک‬
‫کرﺑک‪696+‬ک ا‪6‬د و ﯾک ا‪7‬ک‪ k‬واکﻨﺶ د!ﻨد ‪ L‬ﺗاﻧ ﻨ ‪Z‬د ﺗ‪67‬د ارﺘو آب را ﺑﻨ<اﯾﻨد ‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬

‫‪١٠٩‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬در واکﻨﺶ !ای ﺑا‪ ،‬ﭘ‪6‬ﻧد دوگاﻧ کرﺑﻦ – کرﺑﻦ ‪-‬رد ﺗ?اﺟ‪ o‬اﺗ‪! o‬ا ﻗرار گرﻓﺘ و در اﯾﻦ ‪1‬ا‪7‬ﺖ اﯾﻦ ﭘ‪6‬ﻧد دوگاﻧ ‪ L‬ﺷـکﻨد و‬
‫ﺗ ﺒ ‪Z‬دﯾ‪ k‬ﺑ ﭘ‪6‬ﻧد ﯾﮕاﻧ ‪ L‬ﺷد ک اﺗ‪! o‬ای ﺟدﯾد ﺑ اﯾﻦ اﺗ‪! o‬ای کرﺑﻦ اﺿاﻓ ‪ L‬ﺷﻧد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬ﺑازدﻩ واکﻨﺶ‪! ،‬ﺰﯾﻨۀ ‪-‬اد و اﻧرژی ‪#-‬رف ﺷدﻩ ﺑرای ﺗ‪67‬د ﯾک ‪-‬ادﻩ‪ ،‬ﺑ‪+‬ﺘﮕﯽ ﺑ ﻧع واکﻨﺶ و ﻓﻨاوری ﺑکار ﺑـردﻩ ﺷـدﻩ دارد ‪.‬‬
‫! ــر ﭼ ــ ‪ -‬ــادۀ ﺟدﯾ ــدی ک ــ ﻗ ــرار ا ــﺖ‪  ،‬ــﻨﺰﺘ ﺷ ــد‪ ،‬گ ــروﻩ ! ــای ‪ H‬ــا‪9-‬ﯽ ﺑ‪ 6‬ــﺸرﺘی داﺷ ــﺘ ﺑاﺷ ــد‪  ،‬ــﻨﺰﺘ آن دﺷ ــارﺗر ﺑ ــدﻩ و ﺑ ــ ﻓﻨ ــاوری‬
‫ﭘ‪6‬ﺸرﻓﺘ ﺗری ﻧ‪6‬از دارد ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺮای ﺗﻬﯿﻪ اﻟﮑﻞﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ از آﻟﮑﻦﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و ﺧﻮد اﻟﮑﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪی ﺧﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎدۀ اوﻟﯿﻪ ﺑﺮای‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺘﻮنﻫﺎ‪ ،‬آﻟﺪﻫﯿﺪﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪﻫﺎ و آﻣﯿﻦﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻣﻔﺼﻞ راﺟﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻄﺮي آب‪:‬‬

‫ﺑﻄﺮی آب از ﭘﻠﯿﻤﺮی ﺑﻨﺎم ﭘﻠﯽاﺗﯿﻠﻦ ﺗﺮﻓﺘﺎﻻت )‪ (PET‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﺑﻄﺮی‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﭘﻠﯿﻤـﺮ آن را ﺗﻬﯿـﻪ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﭘﻠﯿﻤﺮ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺰودﻧﯽﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎی وﯾﮋهای ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﻄﺮی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ درآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﭘﻠﯿﻤـﺮ ﯾـﮏ‬
‫ﭘﻠﯽاﺳﺘﺮ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺑﻪ ﺷﮑﻞ روﺑﺮو اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C O CH2‬‬ ‫‪CH2 O ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬

‫در ﮐﻼس ﯾﺎزدﻫﻢ ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﻢ ﮐﻪ از واﮐﻨﺶ ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻠﯿﮏاﺳﯿﺪﻫﺎ ﺑﺎ اﻟﮑﻞ در ﻣﺠﺎورت ﺳﻮﻟﻔﻮرﯾﮏاﺳﯿﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺮ و آب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪OH  R O H ‬‬
‫‪ R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪R   H2O‬‬
‫‪kÃwH‬‬
‫‪ï¦ Ã±Ãv¨¼M‬‬
‫¨‪o‬‬ ‫‪®§²H‬‬ ‫‪oTwH‬‬ ‫‪JA‬‬

‫و از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﺮای ﺗﻬﯿﻪ ﭘﻠﯽاﺳﺘﺮ از ﯾﮏ دیاﺳﯿﺪ )اﺳﯿﺪ دو ﻋﺎﻣﻠﯽ و دی اﻟﮑﻞ )اﻟﮑﻞ دو ﻋﺎﻣﻠﯽ(( اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮐـﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑـﺮای ﺗﻬﯿـﻪ‬
‫ﭘﻠﯽاﺳﺘﺮ ﭘﻠﯽاﺗﯿﻠﻦ ﺗﺮﻓﺘﺎﻻت )‪ (PET‬از اﺗﯿﻠﻦﮔﻠﯿﮑﻮل )ﺿﺪ ﯾﺦ ﯾﺎ ‪ ١‬و ‪ ٢‬اﺗﺎن دیُال( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮑﻞ دو ﻋﺎﻣﻠﯽ و ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳـﯿﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺳﯿﺪ دو ﻋﺎﻣﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫‪١١٠‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪CH2‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪Ï ¼§Ã±¬¸ ±ÃU‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪HO‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪‬‬
‫‪:kÃwH¦ òITÎoU‬‬
‫|‬ ‫|‬ ‫‪ÁkÃwH®¶Iø‬‬ ‫‪ÁkÃwH®¶Iø‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪OH‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺴﺘﻪ‪C8 H 6O4 :‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺴﺘﻪ‪C2H 6O2 :‬‬

‫از واﮐﻨﺶ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل اﺗﯿﻠﻦﮔﻠﯿﮑﻮل‪ ،‬ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻋﺎﻣﻠﯽاﺳﺘﺮی و ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل آب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪HO C‬‬ ‫‪C OH  HO CH2 CH2 OH  HO C‬‬ ‫‪C O CH2 CH2 OH  H2O‬‬
‫‪‬‬ ‫آب‬
‫مولکولآب‬ ‫ﺍتیلنگلیکول‬
‫ترفتﺎلیکﺍسید‬ ‫جدﺍ شده‬ ‫ﺍستر‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در اﺳﺘﺮ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻋـﺎﻣﻠﯽ ﻫﯿﺪروﮐـﺴﯿﻞ و ﯾـﮏ ﮔـﺮوه ﻋـﺎﻣﻠﯽ ﮐﺮﺑﻮﮐـﺴﯿﻞ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫واﮐﻨﺶاﺳﺘﺮی ﺷﺪن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺘﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷـﺪه ﺑـﺎﻻ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ از ﺳـﻤﺖ ﮔـﺮوه ﮐﺮﺑﻮﮐـﺴﯿﻞ )ﺳـﻤﺖ‬
‫ﭼﭗ ‪ ( COOH‬ﺑﺎ ﯾﮏ اﻟﮑﻞ دو ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮ و از ﺳﻤﺖ ﮔﺮوه ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﻞ )ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﯾﺎ ‪ ( OH‬ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳـﯿﺪ دو ﻋـﺎﻣﻠﯽ دﯾﮕـﺮ‬
‫واﮐﻨﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻠﯽاﺳﺘﺮ ﺣﺎﺻﻞ را ‪ PET‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﻴﻚ اﺳﻴﺪ‬ ‫ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﻴﻚ اﺳﻴﺪ‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪HO‬‬ ‫‪ HO‬اﺗﻴﻠﻦ ﮔﻠﻴﻜﻮل ‪OH‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫اﺗﻴﻠﻦ ﮔﻠﻴﻜﻮل‬
‫‪HO CH2 CH2 OH‬‬ ‫‪HO CH2 CH2 OH‬‬
‫‪H2O‬‬ ‫‪H2O‬‬
‫‪H2O‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C O CH2 CH2 O C‬‬ ‫‪C O CH2 CH2 OH‬‬
‫‪HO‬‬
‫‪ H2O‬‬ ‫‪ H2O‬‬ ‫‪ H2O‬‬

‫اﻟﮕﻮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪:PET‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C O CH2‬‬ ‫‪CH2 O ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬اﺗ‪96‬ﻦ گ‪69‬کل و ﺗرﻓﺘا‪67‬ک ا‪6‬د در ﻧﻔﺖ ﺧام وﺟد ﻧدارد ‪ .‬ﺑ ‪H‬ﺒارت دﯾﮕر ﻧ‪ N‬ﺗـان ﺑـ‪#‬رت ‪-‬ـ‪+‬ﺘﻘ‪ o6‬آن !ـا را از ﻧﻔـﺖ ﺧـام‬
‫ﺑدﺖ آورد ‪ .‬ﭘس ﺑاﯾد در اﺑ ﺘ ‪Z‬دا ﺗرﻓﺘا‪67‬کا‪6‬د و اﺗ‪96‬ﻦ گ‪69‬کل را ﻨﺰﺘ کردﻩ ک در ادا‪ -‬ﺑ ﺷراﯾط ﺗ‪67‬د آن !ا ﭘرداﺧﺘ ‪ L‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ﻓرآﯾﻨد ک‪9‬ﯽ ﻨﺰﺘ ‪ PET‬از ﻓرآوردﻩ !ای ﻧﻔﺖ ﺧام ﺑ‪#‬رت زﯾر اﺖ ‪.‬‬

‫‪R¯ITÎoU¸ ±ÃUH‬‬
‫‪ï±Q‬‬ ‫‪ Ï ¼§Ã±¬¸ ±ÃUH ‬‬ ‫‪¸ UH ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ³Ii Sÿº‬‬
‫) ‪(PET‬‬ ‫‪ï¦ Ã²ITÎoU ‬‬
‫‪ kÃwH‬‬ ‫‪¸ ñÄH‬‬
‫‪pH‬‬
‫‪oQ‬‬

‫‪١١١‬‬

‫‪١١١‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ٣‬ا‪7‬ﺒ ﺘ ‪ Z‬از ﺗﻘ‪6c‬ر ﻧﻔﺖ ﺧام ‪sH‬وﻩ ﺑر اﺗﻦ و ﭘارازاﯾ‪69‬ﻦ‪#ˆ- ،‬ت دﯾﮕری ﻧﻈ‪6‬ر ﺑﺰﻨن‪6 ،‬ک‪!9‬ﮕﺰان‪ ،‬ﭘروﺗﺌ‪6‬ﻦ‪! ،‬ﮕﺰان و ‪ ...‬ﻧ‪6‬ﺰ‬
‫ﺗ‪67‬د ‪ L‬ﺷد ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺘﺰ ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﻴﻚاﺳﻴﺪ‪:‬‬
‫از ﺑﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﺗﻘﻄﯿﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎرازاﯾﻠﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ دارد‪.‬‬

‫‪OH‬‬
‫‪‬‬
‫‪*CH3‬‬ ‫‪* C‬‬ ‫‪O‬‬

‫پﺎرﺍزﺍیلین‬ ‫ترفتﺎلیکﺍسید‬

‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬

‫‪‬‬
‫‪OH‬‬
‫ً‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﭘﺎرازاﯾﻠﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد وﻟﯽ اﮔﺮ در اﯾﻦ دو ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻋـﺪاد اﮐـﺴﺎﯾﺶ ﮐـﺮﺑﻦﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺳﺘﺎرهدار ﺷﺪهاﻧﺪ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪.‬‬

‫‪  4  7  3‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﮐﺮﺑﻦﺳﺘﺎرهدار ﭘﺎرازاﯾﻠﯿﻦ‬

‫‪  4  1  3‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﮐﺮﺑﻦﺳﺘﺎرهدار ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ‬

‫ﭘﺲ ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﺎرازﯾﻠﯿﻦ ﮐﻪ ﮐﺮﺑﻦ آن ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ 3‬دارد ﺑﻪ ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ آن ‪ 3‬اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﭘـﺎرازاﯾﻠﯿﻦ‬
‫را اﮐﺴﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ و از ﯾﮏ اﮐﺴﻨﺪه ﻗﻮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺘﺎﺳـﯿﻢ ﭘﺮﻣﻨﮕﻨـﺎت ) ‪ (KMnO4‬ﺑـﺮای اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪KMnO4 .‬‬
‫ً‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺧﻮب ﺑﻪ ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮐﺴﻨﺪهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﯿﻆ آن در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﭘﺎرازاﯾﻠﻦ را ﺑﺎ ﺑﺎزده‬

‫در واﮐﻨﺶ ﻣﻮدر ﻧﻈﺮ ﯾﻮن ﭘﺮﻣﻨﮕﻨﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﮕﻨﺰ )‪ (II‬اﮐﺴﯿﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪MnO4 ‬‬ ‫‪ MnO2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪y ÀI¨ ¾] nj 3‬‬
‫‪‬‬
‫‪7 ‬‬ ‫‪ 4‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻی ﭘﺮﻣﻨﮕﻨﺎت‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﺎرازاﯾﻠﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﭼﻮن اﻧﺮژی ﻓﻌـﺎلﺳـﺎزی اﯾـﻦ‬
‫واﮐﻨﺶ زﯾﺎد اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ دﻣﺎی ﻣﺨﻠﻮط واﮐﻨﺶ را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ ﺗـﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎزده ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮐﺴﺎﯾﺶ ﭘﺎرازاﯾﻠﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﻓﺘﺎﻟﯿﮏاﺳﯿﺪ دﺷـﻮار اﺳـﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﺷﯿﻤﯽدانﻫﺎ در ﭘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ آﺳﺎنﺗﺮ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﺑﺎزده ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎی ﻓـﺮاوان‬
‫درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﮐﺴﯿﮋن ﻫﻮا و ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ واﮐﻨﺶ ﭘﺮﺑﺎزده‬
‫و ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻪ اﻗﺘﺼﺎدی ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫ﺳﻨﺘﺰ اﺗﻴﻠﻦﮔﻠﻴﻜﻮل )ﺿﺪﻳﺦ( )‪ 1‬و ‪ 2‬اﺗﺎن دياُل(‪:‬‬

‫ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺗﯿﻠﻦﮔﻠﯿﮑﻮل‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺎز اﺗﻦ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺎده ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻮﺛﺮ واﮐﻨﺶ داد‪ .‬ﯾﮑﯽ از واﮐﻨﺶﻫﺎی ﻣﻬﻢ در ﺑـﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒـﺎت‬
‫آﻟﯽ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺶ آﻟﮑﻦﻫﺎ و ﺗﺒﺪﯾﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻟﮑﻞﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﺗﯿﻠﻦﮔﻠﯿﮑﻮل ﯾﮏ اﻟﮑﻞ دو ﻋـﺎﻣﻠﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﺎز اﺗـﻦ در اﺛـﺮ‬
‫واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ و رﻗﯿﻖ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﭘﺮﻣﻨﮕﻨﺎت در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ اﺗﯿﻠﻦ ﮔﻠﯿﮑﻮل ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١١٢‬‬

‫‪١١٢‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫½ ) ‪H2C  CH2  (KMnO4‬‬

‫‪k¹v¨H‬‬
‫‪ CH2  CH2‬‬
‫|‬ ‫|‬
‫‪OH OH‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬در اﯾﻦ واکﻨﺶ‪H ،‬دد اک‪+‬اﯾﺶ !ر ﯾک از اﺗ‪! o‬ای کرﺑﻦ از )‪ ( 2‬ﺑـ )‪ ( 1‬اﻓـﺰاﯾﺶ ‪ L‬ﯾاﺑـد ‪ .‬ﯾ‪D‬ﻨـﯽ ﺗ‪D‬ـداد ا‪7‬کـرﺘون !ـای ‪-‬ﺒاد‪7‬ـ‬
‫ﺷدﻩ در واکﻨﺶ ﺑا ‪- ٢‬ل اﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪ : ٢‬ﭘ‪<6 9‬ر ) ‪<! (PET‬اﻧ ﻨ ‪Z‬د ﭘ‪<69‬ر !ای ﻨﺰﺘی دﯾﮕر ک در کﺘاب ﯾـازد!‪ o‬ﺧاﻧـدﯾ‪- o‬اﻧـدگاری زﯾـادی دارد و در ‪B‬ﺒ‪D6‬ـﺖ ﺑـ کﻨـدی‬
‫ﺠﺗﺰﯾ ‪ L‬ﺷد ﺑ !<‪6‬ﻦ د‪ k67‬ﭘ‪<+‬اﻧد آﻧ?ا ﺗ?دﯾدی ﺟدی ﺑرای زﻧدگﯽ ﺑﺸ<ار ‪ L‬آﯾد ﭘس ﺑ?ـرﺘ اـﺖ ﻓکـری ﺑـرای ﺑازﯾاﻓـﺖ آﻧ?ـا داﺷـﺘ‬
‫ﺑاﺷ‪ o6‬ک !‪ o‬از اﺗ‪ s‬ف ‪-‬اد او‪ 67‬ﺟ‪9‬گ‪6‬ری ﺷد و !‪ o‬ﺟ‪9‬ی ﺿرﺑ ﺑ ‪6ˆ-‬ط زﯾ‪+‬ﺖ را ﺑﮕ‪6‬رﯾ‪. o‬‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ‪: PET‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﻮآوری و ﺧﻼﻗﯿﺖ ﺑﺸﺮ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺑـﯽﻧﻈﯿـﺮ ﭘﻼﺳـﺘﯿﮏﻫـﺎ ﻣـﯽﺗـﻮان ﭼﮕـﺎﻟﯽ ﮐـﻢ )ﺳـﺒﮏﺑـﻮدن(‪،‬‬
‫ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﯾﺮی در ﺑﺮاﺑﺮ آب و ﻫﻮا‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ارزان و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮردﮔﯽ را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( اﻣﺮوزه در ﺟﻬﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺪود ‪ ٤٠٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ب( اﯾﻦ روﻧﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی روﺑﺮو اﺳﺖ‪.‬‬

‫پ( ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد در ﺳﺎل ‪ ٢٠٥٠‬ﺑﯿﺶ از ‪ ١٨٠٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺪود ‪ ٤/٥‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ت( ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﻧﻤﻮدار ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺷﯿﺐ ﻧﻤﻮدار اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و روﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﺷﺘﺎب ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺷﯿﺐ‬
‫ﻧﻤﻮدار در ﺳﺎﻻی ‪ ١٩٥٠‬ﺗﺎ ‪ ،١٩٧٠‬ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﺷﯿﺐ ﻧﻤﻮدار در ﺳﺎلﻫﺎی ‪ ١٩٩٠‬ﺗﺎ ‪ ٢٠١٠‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﺎیﺟﺎی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏﻫﺎ ﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ‪ ٢‬دﻟﯿﻞ ﻋﻤﺪه دارد‪.‬‬

‫‪ (١‬اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯽروﯾﻪ و ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ اﯾﻦ ﻣﻮاد در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪.‬‬

‫‪ (٢‬زﯾﺴﺖ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن زﯾﺎدی ﺑﺮای ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١١٣‬‬

‫‪١١٣‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ اﻣﺮی اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﮐﻠﯽ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ (٣‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺎدهی اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪ (٢‬اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬ ‫‪ (١‬ﺟﻤﻊآوری‬

‫ﺣﺎل ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﻪ روش ﮐﻠﯽ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏﻫﺎ‪:‬‬

‫روش اول‪ :‬ﭘﺲ از ﺟﻤﻊآوری ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ آﻧﻬﺎ را ﺷﺴﺘﺸﻮ داده و ﺗﻤﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺳﭙﺲ ذوب ﮐﺮده و دوﺑﺎره از ﻣﻮاد ﻣﺬاب آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮای‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺳﺎﺧﺖ وﺳﺎﯾﻞ و اﺑﺰار دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﻧﻪ ﻇﺮوف ﻣﻮاد ﺧﻮراﮐﯽ(‪) .‬ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ(‬

‫روش دوم‪ :‬ﭘﺲ از ﺷﺴﺘﺸﻮی ﻣﻮاد ﭘﻼﺳﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺧﺮد ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺗﮑﻪﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﻧﺎم َﭘﺮک ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و از آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮاد ﭘﻼﺳﺘﯿﮑﯽ دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪) .‬ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ(‬

‫روش ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎی ﭘﻼﺳﺘﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﻧﻮﻣﺮﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪه ﯾﺎ ﻣﻮاد اوﻟﯿﮥ ﻣﻔﯿﺪ و ارزﺷﻤﻨﺪ‪) .‬ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ(‬

‫ﻧکﺘ ‪c :‬ح ﻓﻨاوری !ر کﺸر ﯾا !ر گروﻩ ‪a‬ﻨ‪D‬ﺘﯽ اﺖ ک ﺗ‪66D‬ﻦ ‪ L‬کﻨد کدام راﻩ را ﺑاﯾد اﻧﺘﺨاب کرد ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﺷﯿﻤﯽ ﺳﺎل ﯾﺎزدﻫﻢ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭘﻠﯽاﺳﺘﺮﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑـﻪ ﻣﻮﻧـﻮﻣﺮﻫـﺎی ﺳـﺎزﻧﺪه ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ PET .‬ﻧﯿـﺰ در ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻧﻮل واﮐﻨﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﻔﯿﺪی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮادی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از آنﻫﺎ ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻠﯿﻤـﺮﻫـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻧ کﺘ ‪- :‬ﺘاﻧل )‪- : (CH3 OH‬اﯾ‪D‬ﯽ ‪ r‬رﻧگ‪ ،‬ﺑ‪6+‬ار ‪ N‬و ادﻩ ﺗرﯾﻦ ‪H‬ﻀ ﺧاﻧادﻩ ا‪7‬ک‪! k‬ا اﺖ ک ‪ L‬ﺗـان آن را از ﭼـب ﺗ?‪6‬ـ کـرد‪،‬‬
‫ﺑ !<‪6‬ﻦ د‪ k67‬ﺑ ا‪7‬ک‪ k‬ﭼب ﻧ‪6‬ﺰ ‪D-‬روف اﺖ زﯾرا از اک‪+‬اﯾﺶ ﭼب در ﻏ‪6‬اب اک‪6+‬ژن ﺑدﺖ ‪ L‬آﯾد ‪.‬‬
‫ﺑرای ﺗ‪67‬د ‪-‬ﺘاﻧل در ‪-‬ﻘ‪6‬اس ‪a‬ﻨ‪D‬ﺘﯽ‪ ،‬گ از کرﺑﻦ ‪-‬ﻧاک‪6+‬د را ﺑا گاز !‪6‬دروژن در ﺷراﯾط ‪-‬ﻨاـﺐ و در ‪1‬ـﻀر کاﺗـا‪67‬ﺰگر واکـﻨﺶ‬
‫‪ L‬د!ﻨد ‪.‬‬
‫¨‪o¨qòIUI‬‬
‫‪CO( g )  2H2( g ) ‬‬
‫) ‪ CH3 OH( l‬‬
‫‪KwI¹¶nIzÎ »I¶j‬‬
‫ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪای ﮐﻪ در واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺻﻨﻌﺘﯽ در ﻃﺒﯿﻌﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﮑﺮی ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻧﻬﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎﯾﺪ از واﮐﻨﺶ ﮔﺎز ﻣﺘﺎن ﺑﺎ ﺑﺨﺎر آب در ﺣﻀﻮر ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫¨‪o¬qòIUI‬‬
‫) ‪ CO(g )  3H2(g‬‬
‫‪CH4(g )  H2O(g ) ‬‬

‫ﮔﺎز ﻣﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺎز ﻣﺮداب ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﺳﺎزﻧﺪۀ اﺻﻠﯽ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ و در ﻣﯿﺪانﻫﺎی ﻧﻔﺘـﯽ و ﻣـﺮدابﻫـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﺎز ﻣﺘﺎن‪:‬‬
‫وﻓﻮر ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺧﻄﺮ اﻧﻔﺠﺎر و اﻓﺰاﯾﺶ اﯾﻤﻨﯽ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از آن را ﻣﯽﺳـﻮزاﻧﻨﺪ ﮔـﺎز ﻣﺘـﺎن ﺑـﺪﻟﯿﻞ‬
‫آﻟﮑﺎن و ﺳﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدن واﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮی ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻧﻮل ﻓﺮاﯾﻨﺪی ﺑﺲ دﺷﻮار اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻧﺠـﺎم آن ﺑـﻪ‬
‫داﻧﺶ و ﻓﻨﺎوری ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬

‫ﺑﺪﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺘﺎﻧﻮل در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ارزان ﺑﻮدن ﮔﺎز ﻣﺘﺎن‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ زﯾﺎدی در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘـﻮان ﺑـﺎ‬
‫ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻧﻮل ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد‪.‬‬

‫در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ‪ ٢‬روش ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﺎﻧﻮل از ﻣﺘﺎن ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٤‬‬

‫‪١١٤‬‬
 ‫ﻓــﺼﻞ )‪ (٤‬ﺷــﯿﻤﯽ راﻫــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮی آﯾﻨــﺪه روﺷــﻦﺗــﺮ‬

‫ﻧکات ﺷک‪: k‬‬

‫‪ (١‬ﮔﺎز ﻣﺘﺎن ﺑﻪ دو روش ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ( زﯾﺴﺖ ﮔﺎز )ﮔﺎز ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﻀﻮﻻت و اﺟﺴﺎد ﺣﯿﻮاﻧﺎت(‬

‫ً‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎ در ﻣﺸﻌﻞ ﺳﻮزاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﻄﺮآﻓﺮﯾﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ب( ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﯿﺪانﻫﺎی ﻧﻔﺘﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز‬

‫‪ (٢‬در ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ ‪ ٢‬روش وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﯾﮏ روش روش ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﮐﺴﯿﮋن و ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰﮔﺮ ﻣﺘﺎﻧﻮل ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد و روش دوم‪،‬‬
‫روش ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ ‪ ٢‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺑﺎ آب و دادن ﮔﺮﻣﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎزﻫﺎی ‪ CO‬و ‪ H2‬ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اداﻣﻪ ﺑﺎ دﻣﺎ و ﮐﺎﺗـﺎﻟﯿﺰﮔﺮ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﺎﻧﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ اﻧـﺮژی ﮔﺮﻣـﺎﯾﯽ ﮐﻤﺘـﺮی ﻧﯿـﺎز دارد‪.‬‬ ‫‪ (٣‬ﻣﺰﯾﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﺎﻧﻮل ﺑﻪ روش ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻ ً ﺗﻌﺪاد ﻣﺮاﺣﻞ ﮐﻤﺘﺮی دارد و‬
‫)ﺑﺮﺧﻼف روش ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎ در دﻣﺎیﻫﺎی ﺑﺎﻻ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧکﺘ ‪ : ١‬ﺷ‪ N6‬ﺰﺒ ﺑ دﻧ ﺒ ‪Z‬ال ‪B‬را واکﻨﺶ !ای ﺑا ک<رﺘﯾﻦ آ‪6‬ﺐ ﺑ ‪6ˆ-‬ط زﯾ‪+‬ﺖ و ﺑ‪6‬ﺸرﺘﯾﻦ ﺑازدﻩ اﺖ ‪.‬‬
‫ﻧکﺘ ‪! : ٢‬ر گاﻩ در ﯾک واکﻨﺶ ﺷ‪6<6‬اﯾﯽ ﺗ‪D‬داد ﺑ‪6‬ﺸرﺘی از اﺗ‪! o‬ای واکﻨﺶ د!ﻨدﻩ ﺑ ﻓرآوردﻩ !ـای ـد‪-‬ﻨد ﺗﺒـ ‪Z‬دﯾ‪ k‬ﺷـد‪ ،‬از دﯾـدگاﻩ‬
‫اﺗ‪ N‬ﺑ ‪a‬رﻓ ﺗر اﺖ ‪.‬‬

‫‪١١٥‬‬

‫‪١١٥‬‬