ARALIN 2

Kasaysayan ng Diksyunaryo

Panimula

Ang diksyunaryo/talahulugan/talatinigan ay isang aklat ng isang particular na

wika na ang ayos ayon sa pagkakasunud-sunod ng mga titik sa alpabeto. Nakatala rin
ang mga kahulugan ng salita maging ang mga etimolohiya o pinagmulan ng salita, mga
pagbigkas at iba pang impormasyon. Ito rin ay isang aklat kung tawagin ay leksikon na
may mga nakatalang salita ng isang wika at nakaayos din ayon sa mga titik ng alpabeto
ngunit naglalaman ng mga katumbas nasalita ng ibang wika.

Talakay

Mga kinikilalang pinakamatandang diksyunaryo:

1. Akkadian Empire Cuneiform Tablets (2300 Before the Common Era)
 Nanatuklasan sa Ebla (Syria)
 talaan ng mga salita sa wikang Sumerian-Akkadian (bilingguwal)

2. Urra=habullu Glossary (unang bahagi ng ikalawang milenyo BCE)

 Isang glosaryong Babylonian na bersyon na talaan ng mga salitang
nakatala ayon sa paksa na may 24 na tablets
Halimbawa: Tablet 4 = pangalan ng mga sasakyang pandagat
Tablet 5 = pangalan ng mga sasakyang panlupa
Tablet 13 = sistematikong talaan ng pangalan ng mga hayop
(domestic, terrestial at ibon)
Tablet 16 = pangalan ng mga bato
Tablet 17 = pangalan ng mga halaman
Tablet 22 = talaan ng pangalan ng mga bituin

ShuowenJiezi o Shuowen (100 Common Era)

 literal nakahulugan – “Explaining Graphs and Analyzing Character”
 pinaka unang diksyunaryo ng wikang Tsino sa panahon ng Han Dynasty

Erya (ikatlongsiglo BCE)

 literal na kahulugan – “Approaching the Correct”
 isang glosaryo ng diksyunaryo ng mgaTsino noong Han Dynasty
 pinakaunang monolingguwal na diksyunaryo

Amarakosha (ikaapatnasiglo CE)

 diksyunaryo ng wikang Sanskrit
 mula sa salitang Sanskrit na amara (immortal) at kosha (treasure, collection,
dictionary)
 isinulat ni Amara Sinha, isang Hindung iskolar
682 CE = Sa taong ito nagsimula ang mga disyunaryong Hapones ayon sa Mga
Kronika
Ng Hapon o Nihon Shoki
Manuscript (1225)
 kauna-unahang gawa ng isang Ingles na nagdala ng titulong “dictionary”
 kinatatalaan ng mga salitang Latin at ilang salitang Ingles
 ang mga salita ay nakaayos ayon sa paksa at hindi paalpabeto

Promptorium Parvulorum o “Storehouse for the Little Ones” (1440)

 gawa ng isang paring Dominikanong s iGalfridus Grammaticus o Geoffrey the
Grammarian
 naglalaman ng 12,000 salitang Ingles, karaniwang pangngalan at pandiwa, at
ang katumbas sa wikang Latin
 pinalitan ng pangalan noong 1500 – nagging OrtusVocabulorum o “Garden of
Words”
 ginawa para sa mga Latinong mag-aaral

Abecedarium Anglico-Latinum pro Tyrunculis (1552)

 tinipon o binuoni Richard Huloet, mula sa Wisbech in Cambridgeshire, England
 nangangahulugang “for young beginners of all ages, including adults whose main
interest was to learn to read English”
 kauna-unahang diksyunaryong Ingles
 naglalaman ng 26,000 salita na may salin sa Latin
 bawat salita ay naipaliwanag sa wikang Ingles
 naging tanyag ngunit mahal ang presyo

Manipulus Vocabulorum (1570)

 nangangahulugang “a handful of words”
 inilathala ni Peter Levens o Levins
 mas murang bersyon ng Abecedariumna may 9,000 salita
 ang pagkakatala ay ayon sa baybay ng huling pantig ng salita (first rhyming
dictionary in the English Language) na nagdulot ng kalituhan dahil sa ilang mga
salitang gaya ng cough, though, tough, madame, surname

An Alvearie (1573)
 nangangahulugang “behive”
 inilathala ni John Baret

Elementarie (1582)
 nilikha ni Richard Mulcaster
 sinunang talaan ng 8,000 salitang Ingles
 hindi nakaayos nang paalpabeto ang pagkakasunud-sunod ng ayos ng titik
Halimbawa: elephant, gunpowder, bum, glitter atbp.

A Table Alphabeticall (1604)

 isinulat ni Robert Cawdrey, isang guro sa isang paaralan sa Inglatera
  pinakaunang diskyunaryong naglalaman lamang ng mga salita sa wikang Ingles
 naglalaman ng umaabot sa 3000 salitang nakaayos nang paalpabeto
 nagtataglay ng mga karaniwang mahihirap na salitang Ingles
Halimbawa: (unang 6 na salitang nakatala)
Abandon: cast away, or yield up, to leave or forsake
Abash: blush
Abba: father
Abbess, abbatesse: mistress of a nunnery, comforters of others
Abettors: counselors
Aberration: a going a stray or wandering

Sebastian Covarrubias’ Tesoro de la lenguacastellana o Española o “ Treasury of

Castilian or Spanish Language(1611)
 unang monolingguwal na diksyunaryo na nakasulat sa wikang Romano
 inilathala sa Madrid

The English Dictionaries (1623)

 binuo ni Henry Cockeram batay sa A Table Alphabeticall ni Robert Cawdrey

Glossographia (1656)
 ginawani Thomas Blount
 may 10,000 di karaniwang salita
 kauna-unahang diksyunaryo sa Ingles na nagdagdag ng etimolohiya ng mga
salita

(1702)
 sinulat ni John Kersey
 unang diskyunaryong nagbigay kahulugan sa mga salitang Ingles na karaniwang
ginagamit sa pang-araw-araw

Universal Etymological English Dictionary (1721)

 inilathala ni Nathan o Nathaniel Bailey, isang guro
 inilathala sa London
 pinaka kilalang diksyunaryo noong 18 siglo (nagkaroon ng 20 na edisyon
hanggang 1763 at ika - 27 na edisyon noong 1794, huling edisyon – ika- 30 -
noong 1802 )
 isa sa mga monolingguwal Ingles na diksyunaryo na nakatuon sa
pagpapakahulugan sa mga karaniwang salitang kaysa sa mahihirap nasalita
 Dictionarium Britannicum (1730) - may 48,000 salita,
- taglay ang kahulugan, etimolohiya at
paraan ng pagbigkas ng salita

A Dictionary of the English Language (1755)

 Inilathala ni Samuel Johnson
  Isa sa pinaka kilalang disksyunaryo sa kasaysayan at naglalaman ng 40,000
salita
 Bawat salita ay may detalyadong pakahulugan, may quotations o passages

A School Dictionary (1788-1798)

 isinulat ng isang amerkano at inilathala sa Amerika
 inilathala ni Samuel Johnson Jr, isang guro

A Compendious Dictionary of the English Language (1806)

 sinulat ni Noah Webster ng New Haven
 unang American Dictionary namay 40,000 salita
 An American Dictionary of the English Language (1828)
= obra mestra (magnum opus) ni Webster na may 70,000 salita
= unang American dictionary na malawakang tinanggap sa US at England
 Ang Webster’s Dictionary na inilathala sa G&C Merriam Company of
Springfield, Massachusetts ay sinasabing legitimate successors sa trabaho o
gawani N. Webster.

Oxford English Dictionary (1928)

 Pinakamalaking diksyunaryo sa mundo na may 12 tomo na naglalaman ng
415,000 salita, umaabot sa 2 milyon ang illustrative quotations at umaabot sa
228 milyong titik at pigura
 Tinipon sa tulong ng daan-daang bilang ng mga mananaliksik (England at
Amerika)

***Sa paglipas ng panahon ay naglabasan na ang maraming uri ng diksyunaryo sa iba’t

Ibang larangan.

Diksyunaryong FILIPINO

Noong ika-15 siglo, upang mapalaganap at maunawaan ng mga Pilipino ang

relihiyong dala ng mga Kastila sa bansa, ang mga misyonero ay pinag-aralan ang wika
ng mga Pilipino. Ang unang na kaunawa ng wikang Filipino ang siya ring kauna-
unahang bumuo ng vokabularyon at aklat balarila at nagsalin ng mga aklat sa dasal at
panrelihiyon sa wikang Filipino.

 Doctrina Christiana (1593) – kauna-unahang nailathalang aklat na kinasusulatan

ng mga dasal na ginamitan ng wikang Tagalog at
Espanyol

 Arte y reglas de la LenguaTagala (1610) ni Francisco Blancas de San Jose

- kauna-unahang balarilang Tagalog aklat
-
 Vocabulario de la Tagala (1613) ni Fray Pedro San Buenaventura
 Diksyunaryo Tesauro Pilipino-Ingles (1972) ni Dr. Jose Villa Panganiban

 Vicassan’s Pilipino – English Dictionary (1978) ni Vito C. Santos

 Vocabulario de la lenguaTagala (1754) ng mga Heswitangsina Juan de Noceda

at Pedro Sanlucar

 Diccionario Tagalog-Hispanon (1914) ni Pedro Serrano Laktaw

 Ayon kay Almario, sina Ildefonso Santos at Julian Cruz Balmaceda ang
sinasabing kauna-unahang Pilipinong makata na gumamit ng diksyunaryo sa
kanilang pananaliksik.

 Diksyunaryo ng Wikang Filipino (1989) ng Linangan ng mga wika sa Pilipinas

 UP Diksyunaryong Filipino
 Opisyal na sinimulan ang pagbuo nito ng Sentro ng Wikang Filipino,
Sistemang UP noong 1995 sa pamumuno ni Virgilio S. Almario. Kasama niya
ang isang pangkat ng 14 na mananaliksik, 3 editor at 8 consultant sa wika at
produksiyon, bukod sa mga dalubahasang sinangguni sa mga tiyak na wika,
disiplina at terminolohiya.