Zagadnienia do sprawdzianu z antyku

1. Z jakimi wydarzeniami i datami wiąże się początek i koniec starożytności? Podaj

znaczenie nazwy. Pamiętaj o antyku.

Epoka starożytna rozpoczęła się w IV w. p.n.e., a jej początek wiązał się z wynalezieniem
pisma ( gromadzenie wiedzy i przekazywanie jej innym ludziom odległym w czasie i
przestrzeni). Koniec epoki starożytnej nastąpił wraz z upadkiem cesarstwa
zachodniorzymskiego w 476 r. n.e.

Antyk (I w. p.n.e. do V w. n.e) – to późny okres starożytności odnoszący się do kultury

starożytnej Grecji i Rzymu. Kulturę tę określano mianem klasycznej (od. łac. classicus –
wzorcowy, doskonały), gdyż wraz z Biblią uważana jest za główne źródło naszej
cywilizacji.

2. Jakie cywilizacje leżały u źródeł kultury europejskiej, co im zawdzięczamy?

U źródeł kultury europejskiej leżą:
I cywilizacja antyczna (Ateny i Rzym)
a) starożytna Grecja
- demokracja i społeczeństwo obywatelskie
- swoboda myśli i wolność słowa
- podstawy filozofii
- stworzenie kanonu piękna
- eposy Homera (Iliada, Odyseja)
- dramat ( tragedia, komedia ), teatr
- liryka ( oda, hymn, elegia )
- retorykę ( sztuka przekonywania do własnych racji )
b) starożytny Rzym
- prawo
- pojęcie obywatela
- kalendarz słoneczny, który zastąpił kalendarz księżycowy
- przekazanie potomnym kulturalnej spuścizny antycznej Grecji
- Pieśni Horacego
- alfabet łaciński
- nadanie organizacyjnych form chrześcijaństwa ( Kościół, Rzym – siedziba papieża)
II judaizm i chrześcijaństwo (Jerozolima)
- monoteizm (wiara w jednego Boga)
- Biblia: święta księga chrześcijaństwa
- Dekalog
- nowotestamentowy kodeks etyczny, np. przykazania miłości

1
3. Podaj znaczenie i pochodzenie frazeologizmów mitologicznych:
a) pięta Achillesa – słaby punkt ( imię głównego bohatera Iliady )
b) nić Ariadny – drogowskaz, coś, co pozwala wyjść z trudnej sytuacji ( mit o Tezeuszu )
c) jabłko niezgody – źródło konfliktu ( jabłko rzucone przez boginię Eris na weselu
Peleusa i Tetydy w Historii wojny trojańskiej)
d) między Scyllą i Charybdą – być w sytuacji bez wyjścia ( mit o Odyseuszu )
e) syzyfowa praca – praca bezowocna, nie przynosząca rezultatów ( mit o Syzyfie )
f) koń trojański – podstęp ( Historia wojny trojańskiej )
g) stoicki spokój – powaga ( szkoła stoików )
h) syreni śpiew – pokusa, coś co jest kuszące i zwodnicze ( mit o Odyseuszu )
i) puszka Pandory – źródło nieszczęść ( mit o Prometeuszu )
j) szata Dejaniry – źródło ogromnego cierpienia, od którego nie da się uwolnić ( mit o
Heraklesie )
k) stajnia Augiasza – bród, bałagan, nieporządek (mit o Heraklesie )
l) złote runo – bogactwo, majątek, rzeczy trudno osiągalne ( mit o Wyprawie
Argonautów, to złota skóra barana strzeżona przez smoka, po którą wyprawiali się
Argonauci pod wodzą Jazona )
m) róg Amaltei - dobrobyt, bogactwo i dostatek ( mit o powstaniu świata )
n) Ikarowe loty – pragnienie marzyciela ( mit o Dedalu i Ikarze )
o) Tantalowe męki – nieludzkie cierpienie ( mit o Tantalu )
4. Założenia filozofii epikurejskiej i stoickiej (umiejętność rozpoznania we
fragmencie tekstu).
a) filozofia epikurejska – celem człowieka jest osiągnięcie szczęścia, którego źródłem
jest przyjemność. Jednak wg Epikura człowiek powinien korzystać z rozkoszy życia w
sposób umiarkowany i unikać skrajności. Przyjemnością jest już brak cierpień. Epikur
twierdził, że strach przed śmiercią jest nieuzasadniony, gdyż w życiu ludzkim nie ma
śmierci – pojawia się on dopiero wtedy, gdy człowieka nie ma, a więc wtedy, gdy nie
istnieje. Do filozofii epikurejskiej nawiązywało hasło Horacego carpe diem.
b) filozofia stoicka – jego twórca był Zenon z Kation, który twierdził, że świat ożywa
boskie tchnienie będące życia i harmonii. Aby żyć w zgodzie z nią należy wszystko
przyjmować z niezmąconym spokojem i kierować się rozumem. Stoicy twierdzili, że
szczęście człowieka jest możliwe wtedy, gdy człowiek żyje w zgodzie z naturalnym
porządkiem i zna swoje miejsce w świecie. Dlatego nie należy szukać w życiu
wyjątkowych podniet i nie należy mieć wygórowanych ambicji. Trzeba natomiast
spokojnie wykonywać swoje obowiązki rodzinne, społeczne i zawodowe.
5. Geneza i cechy teatru greckiego.
Teatr grecki wywodzi się z uroczystości religijnych ku czci boga Dionizosa – boga
płodności i wina. Podczas odbywających się na wiosnę Wielkich Dionizji organizowano
procesje, podczas których chór mężczyzn przebranych za satyrów ( pół ludzie, pół kozy )
wykonywał pieśni chwalące Dionizosa, zwane dytyrambami. Po pewnym czasie obok
chóru i przewodnika chóru ( koryfeusza ) pojawił się pierwszy aktor. Taki był początek
dramatu jako odrębnego rodzaju literackiego. Początkowo przedstawienia odbywały się
na drewnianych podwyższeniach, wokół stali widzowie. Z czasem Grecy zaczęli

2
wykorzystywać zbocza wzgórz. Pierwsze teatry stałe wybudowane były z drewna lub
kamienia tak, aby ze wszystkich miejsc można było widzieć i słyszeć aktorów. Aktorami
byli wyłącznie mężczyźni, którzy odgrywali role kobiece. Występowali w kostiumach
wzorowanych na uroczystych strojach kapłanów. Kolory miały znaczenie symboliczne,
np. purpura oznaczała władzę. Nosili koturny, czyli buty o bardzo grubych, drewnianych
podeszwach. Na twarzach nosili maski wskazujące na wiek i płeć postaci. Otwór na usta
był tak skonstruowany, że wzmacniał wydobywający się z niego głos. Mimika na masce
wskazywała emocje bohatera. Na scenie mogło grać najwyżej 3 aktorów. Drugiego aktora
wprowadził Ajschylos, trzeciego Sofokles. Wraz z rozwojem teatru ukształtowały się
gatunki dramatyczne:
a) tragedia ( pieśń kozłów – Ajschylos )
b) komedia ( cele wychowawcze – Arystofanes )
c) dramat satyrowy ( wykorzystujący wątki mitologiczne )
6. Udowodnij, że „Iliada” to epos.
Iliada jest eposem, gdyż posiada następujące cechy:
a) jest dziełem epickim: jest tam narrator, fabuła i świat przedstawiony
b) ukazuje dzieje legendarnego bohatera na tle wydarzeń przełomowych dla całej
wspólnoty
c) bohaterowie są idealizowani
d) akcja rozgrywa się w dwóch płaszczyznach: w świecie ludzi i bogów
e) narrator jest trzecioosobowy i wszechwiedzacy
f) akcja zawiera liczne retrospekcje, opisy, dygresje ( wtrącenia narratora )
g) utwór zaczyna się Inwokacją do muz
h) styl utworu ( patetyczny język, porównania homeryckie, stałe epitety, powtórzenia,
hiperbole, heksametr, czyli rodzaj wiersza antycznego )
7. Udowodnij, że „Antygona” to tragedia antyczna.
„Antygona” ma budowę typową dla tragedii greckiej:
a) utwór zaczyna się od prologu ( scena wprowadzająca)
b) pierwsza pieśń chóru – parodos ( pieśń wejścia )
c) epejsodion ( wypowiedzi bohaterów )
d) stasimony ( pieśni chóru, które oddzielają wypowiedzi bohaterów i nawiązują do akcji )
e) tragedię kończy exodus ( ostatnia scena zamknięta pieśnią chóru )
Ponadto w „Antygonie” jak w każdej tragedii antycznej przestrzegano:
- zasady trzech jedności ( czasu, miejsca i akcji )
- bohater tragedii był człowiekiem szlachetnie urodzonym, królem lub wodzem
- obecność chóru, który komentował lub prowadził dialog z aktorami
- zasada decorum ( język dostosowany do gatunku dramatu )

3
 8. Omów motyw „exegi monumentum” na przykładzie twórczości Horacego.
Pieśń Horacego „Wybudowałem pomnik „ ( w oryginale exegi monumentum ) zawiera
myśl, iż sztuka zapewnia artyście nieśmiertelność w myśl maksymy non omnis moriar,
czyli nie wszystek umrę. Myśl ta okazała się trafna, gdyż dla kolejnych pokoleń ten
rzymski poeta stał się mistrzem poezji, ale też nauczycielem życia. Jego dzieła przetrwały
do dnia dzisiejszego. Jego dzieła były tłumaczone i parafrazowane przez późniejszych
twórców. W Polsce m.in. przez Jana Kochanowskiego. Sławę rzymski poeta zyskał
poprzez odwołania do filozofii stoickiej i epikurejskiej, według której ludzie powinni żyć
zgodnie z zasadą złotego środka, a więc korzystać z życia zgodnie z zasadą carpe diem,
ale zachować umiar ( epikureizm). Ponadto należy poddać się prawom natury i
cierpliwie znosić kaprysy fortuny.
9. Na czym polegał antyczny antropocentryzm.
Maksyma starożytnego komediopisarza rzymskiego Terencjusza Człowiekiem jestem i nic
co ludzkie nie jest mi obce nawiązuje do antropocentrycznej wizji starożytnych.
Cywilizacja antyku była antropocentryczna, tzn. koncentrowała się na człowieku, na
zaspokojeniu jego potrzeb duchowych i cielesnych. Ta cecha przejawiała się w sztuce,
literaturze, filozofii i kulturze życia codziennego.
Starożytni:
a) interesowali się anatomią ciała ludzkiego, dbali o higienę, pragnęli ustalić przyczyny
chorób. Dlatego tworzyli dzieła medyczne. Ich stroje były luźne i przewiewne.
b) w miastach budowano gimnazjony, budowle służące do ćwiczeń fizycznych
c) co 4 lata organizowano igrzyska olimpijskie, w których uczestniczyli wyłącznie
mężczyźni.
d) powstał teatr grecki, w którym widzowie przeżywali pewien rodzaj katharsis
( oczyszczenia z trudnych emocji )
e) filozofie antyczne ( stoików i epikurejczyków ) skupiały się wokół natury ludzkiej
f) sztuka antyczna odzwierciedlała zainteresowanie człowiekiem, co widzimy w
antycznych posągach
g) architektura obejmowała budowle użyteczności publicznej, np. świątynie, akwedukt
rzymski
h) powstała sztuka użytkowa, np. wazy, freski ukazujące portrety właścicieli domów
i) stworzono demokrację i prawo oraz wszystko to, co zawdzięczamy starożytnym
Grekom i Rzymianom

10. Jak Grecy rozumieli piękno?

Grecy określali jako piękne wszystko, co uważali za słuszne, pożyteczne i godne podziwu.
Ważną rolę w antycznym rozumieniu piękna stanowiło pojęcie mimesis, a więc
naśladowanie rzeczywistości w taki sposób, aby wydobyć z niej piękno. Starożytni
dostrzegli piękno w tworach natury, a w szczególności w ludzkim ciele.Grecy precyzyjnie
określili stosunek poszczególnych części ciała do całej postaci. Na tej postawie
wypracowali antyczny kanon (wzorzec) piękna, który zakładał:
a) umiar i oszczędność środków wyrazu
b) doskonałość formy osiągnięta poprzez zastosowanie właściwych proporcji
c) wewnętrzny ład, harmonia, równowaga
d) rytmiczność i symetria
e) mimesis

4
Dlatego rzeźby antyczne, jak i architektura charakteryzowały się umiarem, harmonią i
równowagą.
11. Co to jest mit?
Mit to opowieść narracyjna, na początku przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie,
wyrażająca wierzenia danej społeczności, mówiąca o powstaniu świata, człowieka, o
bogach i herosach oraz istotach nadprzyrodzonych. Cechą charakterystyczną mitów jest
politeizm, czyli wiara w wielu bogów.
Ze względu na tematykę wyróżniamy następujące rodzaje mitów:
a) kosmogoniczne ( o pochodzeniu świata, np. mit o powstaniu świata z Chaosu )
b) antropogeniczne ( o pochodzeniu człowieka, np. mit o ulepieniu człowieka z gliny
przez Prometeusza )
c) teogoniczne ( o narodzinach bogów i ich pochodzeniu, np. mit o narodzinach Ateny )
d) genealogiczne ( o powstaniu wielkich rodów, np. mit o Labdakidach )
e) eschatologiczne ( o śmierci i życiu pośmiertnym, np. mit o zejściu Orfeusza do
Hadesu po Eurydykę )
f) heroiczne ( opowiadające o herosach, ich męstwie , bohaterstwie, nadludzkiej sile i
nadprzyrodzonych cechach, np. mit o Heraklesie ).
Bohaterami mitów byli herosi i bogowie,którzy podobni byli do ludzi, gdyż mieli ich
cechy. Nieśmiertelni bogowie z jednej strony posiadali niezwykłe, nadprzyrodzone moce,
z drugiej – borykali się z ludzkimi wadami i słabościami. Mity nie należy odczytywać
dosłownie, gdyż są one skarbnicą uniwersalnej wiedzy o pragnieniach i obawach ludzi z
minionych epok, jak i żyjących współcześnie. Dlatego wydarzenia przedstawione w
mitach mają charakter symboliczny.

12. Jakie znaczenie dla starożytnych Greków miały mity?

a) pozwalały wyobrazić sobie świętą przestrzeń ( sacrum ) i rządzące nią reguły, np.
życie bogów na Olimpie
b) zawierały opis greckich obyczajów i rytuałów religijnych ( mit o Antygonie )
c) wyjaśniały, według jakich zasad funkcjonuje świat ( mit o Demeter i Korze )
d) pomagały budować więzi społeczne oraz tożsamość wspólnoty ( mit o Tezeuszu)
e) tworzyły wzorce osobowe i wzory postępowań ( archetypy )
f) odpowiadały na pytania o początki świata, narodziny bogów, powstanie człowieka, cel
i sens życia
g) stanowiły podstawie wierzeń religijnych
h) zawierały wskazówki, jak należy postępować