4.

Monoton-olmayan Mantık

1. Monoton-olmayan Mantığın
Temel Problemleri
2. Öndeğer Mantığı

Zekânın daha iyi bir şekilde modellenebilmesi için gündelik hayattaki zeki
davranışlarımızı oluşturan sağduyu akılyürütmesinin formelleştirilmesi gerekir.
Önermeler mantığı bu formelleştirmenin üstesinden gelemeyince 1970'li yılların
sonunda monoton-olmayan mantık geliştirilmiştir. Monoton-olmayan mantık sağduyu
akılyürütmesi dediğimiz gündelik hayattaki zeki davranışı ve karar vermeyi
modellemeyi amaçlamaktadır. Modelleme için iki basamak öngörülmüştür: 1) neyin
imkânlı olduğunu önermeler/niceleme mantığında formüle eden otomatik-sınırlama,
2) önceden belirlenmiş olasılıklardan neyin normal olarak beklenebileceğini seçen
öntanımlı akılyürütme.

31
 4. Monoton-olmayan Mantık

 “Monoton” kavramı:
M⊨Φ
M  M’
M’ ⊨ Φ
 Öndeğer akılyürütmesini formelleştirmeye çalışır.
 Eksik bilgili akılyürütme
 Tüm istisnai durumların listelenmek durumunda
kalınmadığı bir çatı geliştirmeyi amaçlar.
 “Penguenler hariç, devekuşları hariç… bütün kuşlar uçar”
 “Genellikle bütün kuşlar uçar”

Akıllı bir sistem (bilgisayar-temelli ya da insan) bir problemi çözmeye çalışırken bu problem hakkındaki
tüm bilgiyi kullanmaya çalışır. Ancak birçok durumda sistem, örneğin bazı bilgi parçaları mevcut
olmadığından ya da çabuk cevap vermek zorunda olup alakalı tüm bilgiyi toplayacak zamanı
olmadığından, eksik bilgiyle işlem yapmak durumunda kalır. Örneğin, bir acil servis doktoru gözlediği
belirtilerin en muhtemel nedenleri hakkında tahminde bulunmak zorundadır. Açıktır ki tedaviye
başlmadan önce geniş çaplı ve zaman alıcı testlerin sonuçlarını beklemek uygun olmayacaktır. Kararlar
varsayımlara dayandığında, elde edilen ek bilgilerin ışığında bu varsayımlar yanlış çıkabilir; örneğin,
tıbbi testler sonucunda tanı değişebilir. Önceki bazı çıkarımları geri almak zorunda kalma fenomenine
monoton-olmama denir.
Önermeler mantığında bir çıkarım bağıntısına, yeni önerme eklenmesi ile önceden ulaşılan sonuç
değişmiyorsa monotondur. Monotonluğu şöyle de ifade edebiliriz: Eğer φ önermesi, Γ önerme
kümesinden çıkarılabiliyorsa, Γ alt-kümesini içeren Δ kümesinden de çıkarılabilir. Dolayısıyla Γ ⊨ φ ve Γ ,
Δ’’nin alt kümesi ise Δ ⊨ φ dir. Yani bir önerme kümesinden çıkarılan herhangi bir sonuç, önerme
kümesine ek bir önerme eklense da sonuç değişmeyecektir. Dolayısıyla öncül kümesi büyüdükçe
sonuçlar kümesi de monoton bir biçimde büyür. Bu durum içerme bağıntısının doğası gereğidir. Γ ⊨ φ
için, Γ kümesindeki tüm önermelerin doğru olduğu durumlar için φ doğrudur.
Monoton-olmayan mantık, basit olarak sonuç ilişkisi monotonluk özelliğini karşılamayan mantıktır.
Daha fazla öncülün eklenmesi, önceden yapılmış bir çıkarımın geçersiz kalmasına yol açabilir.
Dolayısıyla sonuç kümesi öncül kümesiyle birlikte monoton olarak artmak zorunda değildir. Monoton-
olmayan mantık genellikle yapay zekâ kökenli mantık ailesini için kullanılır ve zeki davranışlarımızı
yönlendiren öndeğer akılyürütmesi (default reasoning) düzeneklerini formelleştirmeyi amaçlar.
Öndeğer akılyürütme, malumatın varlığı kadar yokluğuna da dayanan bir akılyürütmedir. Malumat
yokluğunu şu şekilde ifade edebiliriz: P önermesine sonucunda Q önermesi çıkar, aksine bir malumat
olmadıkça. Bu tür bir akılyürütme mantıksal açıdan monoton-olmayan bir sonuç ilişkisi gerektirir.
Örneğin, “Kuşlar uçar” önermesi sonucunda, aksine bir bilgi olmadıkça, x bir kuş ise x'in uçtuğu
sonucuna varılır. Bize Tux'un1 bir kuş olduğu söylendiğinde, yukarıdaki akılyürütme sonucunda Tux'un
uçtuğunu düşünürüz. Çünkü önerme kümesinde aksine bir malumat yoktur. Fakat önerme kümesine
Tux'un bir penguen olduğu malumatı eklendiğinde, “Tux uçar” önermesi geri çekilmek zorunda
kalınacaktır. Çünkü bu sonuca varan olağan çıkarım, aksine malumatın olmamasına dayanmaktadır.
Fakat yeni önerme kümesinde artık böyle bir malumat vardır. Bunu önermeler/niceleme mantığı
içerisinde ifade edebilmek için tüm istisnaların tanımlanması gerekmektedir: “Penguenler, deve
kuşları, tavuklar... hariç bütün kuşlar uçar”. Monoton-olmayan mantık, tüm istisnai durumların
listelenmek durumunda kalınmadığı bir çatı geliştirmeyi amaçlar.

32
 4.1 Monoton-olmayan Mantığın Temel Problemleri

 Çerçeve Problemi (Frame Problem)

 Nitelik Problemi (Qualification Problem)
 Kapalı-dünya Varsayımı Akılyürütmesi
(Closed-world reasoning)
 Kaldırılabilir Kalıtım Akılyürütmesi
(Defeasible Inheritance Reasoning)

Çerçeve Problemi: Bir hareket uygulandığında bazı olgular değişir, bazıları değişmez.
Oluşan hareket sonucu değişen tüm olguların tespit edilememesi problemi olarak
açıklanabilir.

Nitelik Problemi: Gerçek dünyadaki bir hareketin istenen etkiyi yaratabilmesi için
gereken tüm önkoşulların listelenmesinin imkânsızdır.

Kapalı-dünya Varsayımı Akılyürütmesi: Tipik mantık cümlelerinde sonuç bu tarzdaki

negatif malumatlardan değil, pozitif malumatlardan türetilebilmektedir. Bu uzlaşım
gereğince pozitif önerme veritabanında açıkça listelenmediğinde yanlış olarak
sonuçlandırılır. Kapalı-dünya varsayımı temelli akılyürütme, malumat eksiliğine
dayanmak bakımından öndeğer akılyürütme (default reasoning) modelleri
örneklenmektedir.

Kaldırılabilir Kalıtım Akılyürütmesi: Sıradan mantıkta kaldırılabilir bağlantıları, yani

kuşlar uçar ve penguenler uçmaz anlamına gelen bağlantıları gösterecek bir biçim
yoktur.

33
 4.2 Öndeğer Mantığı

 Öndeğer mantığı Raymond Reiter tarafından

geliştirilmiş bir monoton-olmayan mantık türüdür.
 Eksik bilgiyle çıkarım yapabilmeyi sağlar.
 Öndeğer kurallarının uygulanması aynı anda geçerli
olan tutarsız sonuçlara götürmez.

öndeğer mantığı = önermeler mantık + öndeğer kuralları

34
 4.2.1 Sembolleştirme: Öndeğer Teorisi

 Öndeğer Teorisi (Default Theory)

T = (W, D) öndeğer teorisi sıralı bir çifttir. W kapalı

formüller kümesini, D ise öndeğer kümesini ifade
eder.

W , T’nin önermelerini, yani başlangıç bilgisini

(initial knowledge), kesin olguları temsil eder.
D, normal olarak geçerli bağıntıları temsil eder.

35
 4.2.1 Sembolleştirme: Öndeğer / 1

 Öndeğer (Default)

Önkoşul : Doğrulama 1 , ... , Doğrulama n

Sonuç
Bir öndeğer, klasik çıkarım kurallarıyla birlikte bir dizi
doğrulama içerir ve doğrulamalar ihlal edilmedikçe,
"normal olarak" doğru kuralları modelleyebilmeyi sağlar.

Kısaca (Önkoşul : Doğrulama / Sonuç) şeklinde

gösterilir.

36
 4.2.1 Sembolleştirme: Öndeğer / 2

 Sıradan bir çıkarım kuralı öncül/sonuç çifti A/B şeklinde

gösterilir. A ise B’dir.

 Öndeğer mantığında
A: B1, B 2, ... , B n
{ }
C
“Eğer A geçerli ve B1, B2, …, Bn’le tutarlı ise C’dir.”

Kuş ( x) : Uçar ( x)

Uçar ( x)
“Eğer x bir kuş ve x’in uçtuğu varsaymak tutarlı ise x’in
uçtuğu sonucu çıkarılabilir.”

Sıradan (tek öncüllü) bir çıkarım kuralı basit olarak (A/B) gibi öncül/sonuç çifti
şeklinde gösterilebilir. Bu kural akılyürüteni A sağlandığında B’ye götürür. Bunun
tersine öndeğer bir kural bir üçlüdür, kısaca (A : C/B) şeklinde gösterilir. Öndeğer
kuralında A sağlandığında ve buna ek olarak C akılyürütenin sonuç kümesiyle tutarlı
olduğunda B’ye götürür. A önkoşul, B sonuç, C ise doğrulama olarak kabul edilir. Yani
öndeğer kuralına göre, Önkoşul'un doğru olduğuna inanırsak ve her bir Doğrulama
bizim mevcut inançlarımıza uyuyorsa Sonuç'un doğru olduğuna inanırız.

37
 4.2.1 Sembolleştirme: Öndeğer / 3

Normal Öndeğer: Açık Öndeğer:

A( x) : B ( x) Kuş( x) : Uçar( x)
B( x) Uçar( x)

Yarı-normal Öndeğer: Kapalı Öndeğer

A( x) : B ( x)  C ( x) Kuş ( Serçe) : Uçar ( Serçe)

B( x) Uçar ( Serçe)

38
 4.2.1 Sembolleştirme: Örnek (1)

W = {Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)}
D = {d1, d2}
Kuş( Serçe) : Uçar( Serçe) Önkoşul(d1) = {Kuş(Serçe)}
d1 = Doğrulama(d1) = {Uçar(Serçe)}
Uçar( Serçe) Sonuç(d1) = {Uçar(Serçe)}

Kuş ( Penguen) : Uçar ( Penguen) Önkoşul(d1) = {Kuş(Penguen)}

d2 = Doğrulama(d1) = {Uçar(Penguen)}
Uçar ( Penguen) Sonuç(d1) = { Uçar(Penguen)}

Sonuç(D) hesaplama kuralları:

1. Bütün d öndeğerleri D'nin elemanı mı?: dD?
2. Sonuç(d) W'nin elemanı mı?: Sonuç(d)W?
3. Evet ise sonraki öndeğere geç, Hayır ise Sonuç(d)'yi Sonuç(D) kümesine ekle:
Sonuç(d)  Sonuç(D)

Sonuç(D) = {Uçar(Serçe), Uçar(Penguen)}

39
 4.2.2 Eklentiler (Uzantılar) / 1

 T = (W, D): Öndeğer Teorisi

W: T’nin aksiyomları, önermeler mantığı formunda
D: Öndeğerler kümesi
E: T teorisi tarafından temsil edilen inançlar kümesine
T’nin eklentisi denir. Eklenti en fazla sayıda, birbirini
engellemeyen, öndeğerin uygulanması sonucu başlangıç
bilgisinden (W) çıkarılır.

T (öndeğer teorisi), W’deki (başlangıç bilgisi) olguları

makul sonuçlar ile genişletir. T tarafından temsil edilen
olgulara ait inançlara eklentiler denir. Bu eklentiler T’den
çıkarılabilecek sonuçlardır.

40
 4.2.2 Eklentiler (Uzantılar) / 2

T = (W, D) kapalı öndeğer teorisi olsun. Herhangi S cümleler kümesi

için, (S) aşağıdaki özellikleri karşılayan en küçük cümleler kümesi
olsun.

1. (S) = Th((S))
Bir uzantı çıkarımsal olarak kapanmalıdır, çünkü klasik
mantıksal akılyürütme engellenmek istenmez.
2. W  (S)
Bir uzantı W olgular kümesini içermelidir.
3. Eğer A:B/C D, A  (S) ve BS ise C  (S)
Bir uzantı D’deki öndeğerler uygulanırken kapanmalıdır.
Yani zorunlu kalmadığımız sürece öndeğer uygulamayı
durdurulmaz.

E cümleler kümesi T’nin eklentisidir ancak ve ancak E = (E) ise.

Th = Mantıksal kapanış
Mantıksal kapanış: K gibi bir önermeler kümesinin mantıksal kapanışı, K kümesinin
mantıksal sonucu olan bütün önermelerin kümesi demektir.

41
 4.2.2 Eklentiler: Örnek (2)
W = {Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)}

 Kuş ( Serçe) : Uçar ( Serçe) Kuş ( Penguen) : Uçar ( Penguen) 

D= , 
 Uçar ( Serçe) Uçar ( Penguen) 

Sonuç(D) = {Uçar(Serçe), Uçar(Penguen)}

Aday eklentiler Sonuç(D)’nin alt kümelerinin W ile birleştirilmesi

ile elde edilir:

E1 = Th(S1) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)})

E2 = Th(S2) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe)})
E3 = Th(S3) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen),  Uçar(Penguen)})
E4 = Th(S4) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe),
Uçar(Penguen)

42
 4.2.2 Eklentiler: Örnek (2) / E1’in kontrolü
W = {Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)}
 Kuş ( Serçe) : Uçar( Serçe) Kuş ( Penguen) : Uçar( Penguen) 
D=  , 
 Uçar( Serçe) Uçar( Penguen) 
E1 = Th(S1) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)})
 Kuş ( Serçe) Kuş ( Penguen) 
Di =  , 
Uçar ( Serçe) Uçar ( Penguen) 

(doğrulama(dj) Ei kümesinin elemanı değilse artakalan(dj) Di’ye yazılır.)

Th(S) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe), Uçar(Penguen)})

= ThD1 (W) = (E1)

(S’nin mantıksal kapanışları W ile başlar. Di’deki artakalan(dj)’lerin

önkoşul(dj)’si Th(S)’nin elemanı ise sonuç(dj)
Th(S)’ye bir eleman olarak eklenir.)

E1 bir eklenti değildir çünkü ThDi(W) = (E1) ≠ E1.

S’nin mantıksal kapanışları W ile başlar. Di’deki kalan(dj)’lerin öndeğer(dj)’si Th(S)’nin

elemanı ise sonuç(dj) Th(S)’ye bir eleman olarak eklenir.

43
 4.2.2 Eklentiler: Örnek (2) / E2’in kontrolü
W = {Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)}

 Kuş ( Serçe) : Uçar( Serçe) Kuş ( Penguen) : Uçar( Penguen) 

D= , 
 Uçar( Serçe) Uçar( Penguen) 

E2 = Th(S2) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe)})

 Kuş ( Serçe) Kuş ( Penguen) 

Di =  , 
Uçar( Serçe) Uçar( Penguen) 

Th(S) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe), Uçar(Penguen)})

= ThD2(W) = (E2)

E2 bir eklenti değildir çünkü ThDi(W) = (E2) ≠ E2.

44
 4.2.2 Eklentiler: Örnek (2) / E3’in kontrolü
W = {Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)}

 Kuş ( Serçe) : Uçar( Serçe) Kuş ( Penguen) : Uçar( Penguen) 

D= , 
 Uçar( Serçe) Uçar( Penguen) 

E3 = Th(S3) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Penguen)})

 Kuş ( Serçe) Kuş ( Penguen) 

Di =  , 
Uçar( Serçe) Uçar( Penguen) 

Th(S) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe), Uçar(Penguen)})

= ThD3(W) = (E3)

E3 bir eklenti değildir çünkü ThDi(W) = (E3) ≠ E3.

45
 4.2.2 Eklentiler: Örnek (2) / E4’in kontrolü
W = {Kuş(Serçe), Kuş(Penguen)}

 Kuş ( Serçe) : Uçar( Serçe) Kuş ( Penguen) : Uçar( Penguen) 

D=  , 
 Uçar( Serçe) Uçar( Penguen) 

E4 = Th(S4) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe),

Uçar(Penguen)})

 Kuş ( Serçe) Kuş ( Penguen) 

Di =  , 
Uçar( Serçe) Uçar( Penguen) 

Th(S) = Th({Kuş(Serçe), Kuş(Penguen), Uçar(Serçe), Uçar(Penguen)})

= ThD4(W) = (E4)

E4 bir eklentidir çünkü ThDi(W) = (E4) = E4.

46
Örnek (3)
1. Bir parti yapılacaktır.
2. Mustafa genellikle partilere gelir.
3. Hatice genellikle partilere gelir.
4. Eğer bir parti var ve Mustafa geliyorsa, Hatice kesinlikle bu partiye katılmaz.

W = {Parti}
 Parti : Gelir ( Mustafa ) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa ) Parti  Gelir ( Mustafa ) : Gelir ( Hatice) 
D=  , , 
 Gelir ( Mustafa ) Gelir ( Hatice) Gelir ( Hatice) 

Sonuç(D) = {Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)}

E1 = Th(S1) = Th({Parti})
E2 = Th(S2) = Th({Parti, Gelir(Mustafa)})
E3 = Th(S3) = Th({Parti, Gelir(Hatice)})
E4 = Th(S4) = Th({Parti, Gelir(Hatice)})
E5 = Th(S5) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})
E6 = Th(S6) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})
E7 = Th(S7) = Th({Parti, Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)})
E8 = Th(S8) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)})

47
 Örnek (3) / E1

W = {Parti}

 Parti : Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice) 
D =  Gelir ( Mustafa)
,
Gelir ( Hatice)
,
Gelir ( Hatice)



E1 = Th(S1) = Th({Parti})
 Parti Parti Parti  Gelir ( Mustafa ) 
Di =  Gelir ( Mustafa ) , Gelir ( Hatice) , Gelir ( Hatice)

 

Th(S) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)})

= ThDi(W) = (E1)

E1 bir eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E1) ≠ E1

Th(S)’deki Parti, Gelir(Mustafa) elemanları ile Di(3)’teki “Parti  Gelir(Mustafa)” elde

edilebilir.

48
 Örnek (3) / E2

W = {Parti}

 Parti : Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice) 
D =  Gelir ( Mustafa)
,
Gelir ( Hatice)
,
Gelir ( Hatice)



E2 = Th(S2) = Th({Parti, Gelir(Mustafa)})

 Parti Parti  Gelir ( Mustafa ) 

Di =  , 
 Gelir ( Mustafa ) Gelir ( Hatice) 
Th(S) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})
= ThDi(W) = (E2)

E2 bir eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E2) ≠ E2

doğrulama(d2): [Gelir(Hatice)  Gelir(Mustafa)]’dır. Bu ifade E2’dan elde edilebilir.

{Parti, Gelir(Mustafa)}  {Gelir(Hatice), Gelir(Mustafa)} hem Gelir(Mustafa) hem de
Gelir(Mustafa)’yı barındırır.

49
 Örnek (3) / E3

W = {Parti}

 Parti : Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice) 
D =  Gelir ( Mustafa)
,
Gelir ( Hatice)
,
Gelir ( Hatice)



E3 = Th(S3) = Th({Parti, Gelir(Hatice)})

 Parti Parti 
Di =  Gelir ( Mustafa ) , Gelir ( Hatice) 
 

Th(S) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})

= ThDi(W) = (E3)

E3 bir eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E3) ≠ E3

E3’ün ikinci elemanının değili d3’teki Gelir(Hatice) olduğu d3 kullanılmaz.

50
 Örnek (3) / E4

W = {Parti}

 Parti : Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice) 
D =  Gelir ( Mustafa)
,
Gelir ( Hatice)
,
Gelir ( Hatice)



E4 = Th(S4) = Th({Parti, Gelir(Hatice)})

 Parti Parti  Gelir ( Mustafa ) 

Di =  , 
 Gelir ( Mustafa ) Gelir ( Hatice) 
Th(S) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})
= ThDi(W) = (E4)

E4 bir eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E4) ≠ E4

doğrulama(d2): [Gelir(Hatice)  Gelir(Mustafa)]’dır. Bu ifade E2’dan elde edilebilir.

{Parti, Gelir(Hatice)}  {Gelir(Hatice), Gelir(Mustafa)} hem Gelir(Hatice) hem de
Gelir(Hatice)’yı barındırır.

Th(S)’deki Parti, Gelir(Mustafa) elemanları ile Di(3)’teki “Parti  Gelir(Mustafa)” elde

edilebilir.

51
 Örnek (3) / E5

W = {Parti}

 Parti : Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice) 
D =  Gelir ( Mustafa)
,
Gelir ( Hatice)
,
Gelir ( Hatice)



E5 = Th(S5) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})

 Parti 
Di =  
 Gelir (Mustafa ) 

Th(S) = Th({Parti, Gelir(Mustafa)}) = ThDi(W) = (E5)

E5 bir eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E5) ≠ E5

doğrulama(d2): [Gelir(Hatice)  Gelir(Mustafa)]’dır. Bu ifade E2’dan elde edilebilir.

{Parti, Gelir(Mustafa)}  {Gelir(Hatice), Gelir(Mustafa)} hem Gelir(Mustafa) hem de
Gelir(Mustafa)’yı barındırır.

doğrulama(d3)’ün değili Gelir(Hatice)’dir. Bu ifade E5’te mevcuttur. Bu yüzden Di’ye

yazılmaz.

52
 Örnek (3) / E6

W = {Parti}

 Parti : Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice) 
D =  Gelir ( Mustafa)
,
Gelir ( Hatice)
,
Gelir ( Hatice)



E6 = Th(S6) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})

i

 Parti Parti  Gelir ( Mustafa ) 

Di =  , 
 Gelir ( Mustafa ) Gelir ( Hatice) 

Th(S) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})

E6 bir eklentidir, çünkü ThDi(W) = (E6) = E6

doğrulama(d2): [Gelir(Hatice)  Gelir(Mustafa)]’dır. Bu ifade E2’dan elde edilebilir.

{Parti, Gelir(Mustafa)}  {Gelir(Hatice), Gelir(Mustafa)} hem Gelir(Mustafa) hem de
Gelir(Mustafa)’yı barındırır.

Th(S)’deki Parti, Gelir(Mustafa) elemanları ile Di(3)’teki “Parti ve Gelir(Mustafa)” elde

edilebilir.

53
Örnek (3) / E6

W = {Parti}

 : Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice)
D =  PartiGelir ( Mustafa)
,
Gelir ( Hatice)
,
Gelir ( Hatice)



E7 = Th(S7) = Th({Parti, Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)})

(D doğrulama-serbest öndeğer içermediği için,

E7 eklenti olmaz.)

E7 bir eklenti değildir, test edilmesine gerek yoktur.

54
Örnek (3) / E8

W = {Parti}

D = PartiGelir
: Gelir ( Mustafa) Parti : Gelir ( Hatice)  Gelir ( Mustafa) Parti  Gelir ( Mustafa) : Gelir ( Hatice) 
, ,
Gelir ( Hatice)

 ( Mustafa) Gelir ( Hatice) 

E8 = Th(S8) = Th({Parti, Gelir(Mustafa),

Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)})

(D doğrulama-serbest öndeğer içermediği için,

E8 eklenti olmaz.)

E8 bir eklenti değildir, test edilmesine gerek yoktur.

55
Örnek (3)

E1 = Th(S1) = Th({Parti})
E2 = Th(S2) = Th({Parti, Gelir(Mustafa)})
E3 = Th(S3) = Th({Parti, Gelir(Hatice)})
E4 = Th(S4) = Th({Parti, Gelir(Hatice)})
E5 = Th(S5) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})
E6 = Th(S6) = Th({Parti, Gelir(Mustafa), Gelir(Hatice)})
E7 = Th(S7) = Th({Parti, Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)})
E8 = Th(S8) = Th({Parti, Gelir(Mustafa),
Gelir(Hatice), Gelir(Hatice)})

Eğer ilk önce E6 eklenti adayını kontrol edip, doğru olduğunu

bulurduk. Öndeğer mantığının eklentilerinin minimal olması
gerekliliğinden ötürü E6’nin altkümelerinin birer eklenti
olamaz. Dolayısı ile E1, E2, E4’ün kontrolü gerekmezdi.

56
 4.2.3 Öndeğer Sonucu / 1

 Öndeğer kuralları hiçbir eklentide olmayan sonuçları elde etmek için uygulanamaz.
 Her öndeğer teorisinin eklentisi olmayabilir. Bunlar genellikle anlamsız görünür.

W={}
 dogru : Kuş (Tweety ) 
D= 
 Kuş (Tweety ) 
Sonuç(D) = {Kuş(Tweety)}
Eklenti adayları:
E1 = Th(S1) = Th({})
 dogru 
Di =  
 Kuş (Tweety ) 
Th(S) = Th({Kuş(Tweety)}) = ThDi(W) = (E1)
E1 eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E1) ≠E1
E2 = Th(S2) = Th({Kuş(Tweety)})
Di = { }
Th(S) = Th({ }) = ThDi(W) = (E2)
E1 eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E2) ≠E2

57
 4.2.3 Öndeğer Sonucu / 2

 Öndeğer teorilerinin birden fazla eklentisi olabilir. Bu eklentilerin herbiri teoride temsil edilen
dünya hakkındaki alternatif fikirleri temsil eder. Aşağıdakine benzer determinist-olmayan
algoritmalar modellenebilir:

Nixon bir Quaker’dır.

Nixon bir Cumhuriyetçidir.
Quaker’lar pasifist olmaya eğilimlidir.
Cumhuriyetçiler pasifist olmaya eğilimli değildir

W = {Cumhuriyetçi(Nixon)  Quaker(Nixon}
 Cumhuriyetçi ( Nixon) : Pasifist ( Nixon) Quaker ( Nixon) : Pasifist ( Nixon) 
D=  , 
 Pasifist ( Nixon) Pasifist ( Nixon) 
Sonuç(D): {Pasifist(Nixon), Pasifist(Nixon)}

E1 = Th(S1) = Th({Cumhuriyetçi(Nixon)  Quaker(Nixon)})

E2 = Th(S2) = Th({Cumhuriyetçi(Nixon)  Quaker(Nixon), Pasifist(Nixon)})
E3 = Th(S3) = Th({Cumhuriyetçi(Nixon)  Quaker(Nixon), Pasifist(Nixon)})
E4 = Th(S4) = Th({Cumhuriyetçi(Nixon)  Quaker(Nixon),
Pasifist(Nixon), Pasifist(Nixon)})

58
 4.2.3 Öndeğer Sonucu / 3

 Normal öndeğer teorilerinin uzantısı olması kesindir.

W={}
 A(t ) : B (t ) 
D=  
 B (t ) 
Sonuç(D) = {B(t)}

E1 = Th(S1) = Th({ })
Di = {A(t) / B(t)}
Th(S) = Th({ }) = ThDi(W) = (E1)
E1 eklentidir, çünkü ThDi(W) = (E1) = E1

E2 = Th(S2) = Th({B(t)})
Di = {A(t) / B(t)}
Th(S) = Th({ }) = ThDi(W) = (E2)
E2 eklenti değildir, çünkü ThDi(W) = (E2) = E2

59
 4.2.3 Öndeğer Sonucu / 4

 Yarı-normal öndeğer teorilerinin uzantısı olması

kesindir değildir. Fakat yarı-normal öndeğerler ile
öncelikler kodlanabilir. Yani birden fazla eklentiye
sahip öndeğer teorileri daha determinist hale
getirilebilir.

60
 4.2.4 Problemlere Çözümleri

 Çerçeve Problemi: Olguların değişmeme eğilimi olduğunu

söyleyen bir öndeğer kuralları ile tanımlanırsa çözüm üretilebilir.
 Saglar ( , s ) : Saglar[ , Res( s )] 
 
 Saglar[ , Res(a, s )] 
 Nitelik Problemi: Hareketlerin sonucunu değiştirecek garip
olayların gerçekşemmeye meyili olduğunu söyleyen öndeğer
kurallarının eklenmesiyle çözüm üretilebilir:
(Doğru : Garip / Garip)
 Kapalı-dünya Varsayımı Akılyürütmesi: Nitelik
problemindeki çözüm bu probleme de uygulanabilir. Aksine bilgi
olmadıkça veritabanında olmayan bir durumu, varsayabilmemize
imkân sağlar.
 Kaldırılabilir Kalıtım Akıl Yürütmesi: Yarı-normal öndeğer
kuralları kullanılarak, eklentiler teke indirilebilir. Böylece de
taksonomik bir hiyerarşi mantık kurallarıyla yaratılabilir.

Yani, ne zaman ki α hareketinin uygulanmasından sonra hâlâ f’nin geçerli olduğu

sonucu doğruysa, bir f olgusu s durumunda geçerlidir. α uygulanmasından sonra f’nin
hâlâ geçerli olduğu sonucuna bir öndeğer olarak (by default) varılabilir.

61
 Sonuç
Eksik malumatlı akılyürütmenin modellenmesinde
monoton-olmayan mantık iyi bir çatı sunmaktadır. Bu
çatının felsefe kökenli mantık geleneğinin bir devamı
niteliğindedir. Monoton-olmayan mantık teşhis problemi
(diagnostic problems), malumat edinme (information
retrieval), düzenleme (regulation) ve mantıksal
programlamada kullanılmaktadır.

62