André Ampère

André Marie Ampère (ur. 20 stycznia 1775 w Lyonie, zm. 10 czerwca 1836 w André Marie Ampère
Marsylii, pochowany na Cmentarzu Montmartre w Paryżu) – francuski fizyk i
matematyk, zajmujący się m.in. badaniem zjawiska elektromagnetyzmu[1];
tercjarz franciszkański[2].

Od jego nazwiska jednostkę natężenia prądu elektrycznego nazwano amper.

Spis treści
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Kariera uniwersytecka
Badania naukowe André-Marie Ampère (1775–1836)
Fizyka
Data i miejsce 20 stycznia
Inne dyscypliny
urodzenia 1775
Upamiętnienie Lyon
Przypisy Data i miejsce śmierci 10 czerwca
1836
Bibliografia Marsylia
Linki zewnętrzne Zawód matematyk,
fizyk

Życiorys

Dzieciństwo i młodość
Urodził się 20 stycznia 1775 w zamożnej rodzinie w Lyonie. Dzieciństwo spędził na wsi w Poleymieux, 10 km od Lyonu. W jego
rodzinnym domu znajduje się obecnie muzeum. Swoją pierwszą rozprawę naukową, poświęconą krzywym stożkowym, napisał w
wieku trzynastu lat.

W młodości udzielał korepetycji z matematyki i fizyki, był także nauczycielem w l'École Centrale w Bourg-en-Bresse, a następnie
w liceum w Lyonie (obecnie Lycée Ampere).

Podczas rewolucji francuskiej jego ojciec przebywał w Lyonie, który w tym okresie był w opozycji do wydarzeń w Paryżu. Gdy
rewolucjoniści – po dwumiesięcznym oblężeniu – zdobyli miasto, ojciec Ampère'a został skazany na śmierć i zgilotynowany. Był
to taki szok dla uczonego, że przez kolejnych 18 miesięcy nie mógł się zajmować w ogóle nauką.

W 1786 poznał Julię Carron, z którą się ożenił w 1799. Z tego związku urodził się jego jedyny syn, Jean Jacques Ampère,
późniejszy francuski filolog i historyk literatury. Żona zmarła pięć lat po ślubie, co bardzo pogłębiło religijność Ampère'a, który
często czytał Biblię i pisma Ojców Kościoła.

Następnie prowadził badania naukowe w dziedzinie matematyki. W ich wyniku napisał traktat zatytułowany Considérations sur
la théorie mathématique du jeu (Rozważania o matematycznej teorii gier), który przedstawił w paryskim Instytucie Nauk w r.
1803.
Kariera uniwersytecka
W 1804 roku wyjechał do Paryża. Nie miał żadnego formalnego wykształcenia, miał jednak doskonałą reputację zarówno jako
nauczyciel matematyki, jak i matematyk-badacz. Został więc zatrudniony w École polytechnique, najpierw jako wykładowca
matematyki (répétiteur – zazwyczaj osoba z tytułem co najmniej doktora, asystująca kierownikowi katedry), a od r. 1808 jako
profesor. Stanowisko profesora dzielił z Cauchym. W roku 1808 został nominowany (przez Napoleona) inspektorem generalnym
francuskich wyższych uczelni (inspecteur général de l'université française).

Profesorem École politechnique był do roku 1826, kiedy to w uznaniu dla ogromnego, wartościowego dorobku naukowego
otrzymał katedrę fizyki w prestiżowym Collège de France. Kierował nią aż do śmierci. Po roku 1826 roku wykładał również
filozofię na Faculté des Lettres. Zmarł 10 czerwca 1836 w Marsylii na zapalenie płuc.

Badania naukowe

Fizyka
Pracował m.in. nad optyką – opublikował pracę o refrakcji. Za największe dokonanie Ampère’a uważany jest jego wkład do
rozwoju nauki o elektryczności i magnetyzmie.

W latach 20. XIX w. Ampère dowiedział się o doświadczeniach Ørsteda wykazujących związek prądu elektrycznego z
magnetyzmem i podjął próbę opracowania teorii łączącej te zjawiska[3]. Postawił hipotezę, że prąd płynący przez cewkę złożoną z
nawiniętych na walcu zwojów miedzianego drutu powinien wykazywać takie same właściwości jak magnes stały. Zbudował taką
cewkę i na drodze doświadczalnej potwierdził swoje przypuszczenie. Opisał matematycznie ilościowe zależności pomiędzy
zjawiskami elektrycznymi i magnetycznymi. Najbardziej znanym twierdzeniem jego teorii jest tzw. prawo Ampère’a mówiące o
tym, że całka krzywoliniowa wektora gęstości strumienia magnetycznego obliczana po krzywej zamkniętej jest proporcjonalna do
wypadkowego prądu otoczonego tą krzywą. Wyprowadzone przez Ampère’a formuły stosowane są do dziś tak w nauce, jak i w
technice.

Zaproponował utrzymujący się do dnia dzisiejszego podział nauki o elektryczności na dwa działy: elektrostatykę i
elektrodynamikę. Sformułował teoretyczne podstawy elektrodynamiki.

Najważniejsza praca Ampère’a o elektryczności i magnetyzmie, zwieńczająca jego dokonania w tej dziedzinie, została
opublikowana w 1826 roku. Nosi ona tytuł Traktat o matematycznej teorii zjawisk elektrodynamicznych opartej wyłącznie na
eksperymentach (Mémoire sur la théorie mathématique des phénomènes électrodynamiques uniquement déduite de l'expérience).
Pisząc o niej, Maxwell porównał w 1879 Ampère’a z Newtonem. Samą pracę określił:

jedno z najbłyskotliwszych osiągnięć nauki. Całość, teoria i eksperymenty wyglądają jak gdyby w
pełni dojrzałe i kompletne wyskoczyły z głowy tego 'Newtona elektryki'. Jest doskonała w formie i
nieskazitelna w precyzji, a składa się z formuł, z których można wywieść wszystkie zjawiska
elektrodynamiki i które muszą na zawsze pozostać jej kardynalnymi tezami.

Do końca życia Ampère’a zaproponowana przez niego teoria była przez część fizyków kwestionowana. Za prawdziwą i
obowiązującą została uznana dopiero później.

Inne dyscypliny
Mimo że znany jest głównie jako fizyk, to był przede wszystkim matematykiem. W tej dyscyplinie prowadził wykłady i
większość badań. Między innymi rozwijał teorię równań różniczkowych cząstkowych, opracowując ich klasyfikację.

Prowadził również badania w dziedzinie chemii – odkrył fluor i, niezależnie od Avogadra, sformułował prawo o identyczności
liczby cząsteczek każdego gazu pod tym samym ciśnieniem i w tej samej objętości. Opracował klasyfikację pierwiastków.
Jest autorem wydanej pośmiertnie obszernej pracy Szkice z filozofii nauki, czyli przedstawienie analityczne ogólnej klasyfikacji
wszelkiej wiedzy ludzkiej (Essai sur la philosophie des sciences, ou exposition analytique d'une classification naturelle de toutes
les connaissances humaines). W książce tej jako pierwszy w czasach nowożytnych użył terminu cybernetyka – definiując ją jako
sztukę rządzenia.

Upamiętnienie
Na Pierwszym Międzynarodowym Kongresie Elektryków zwołanym do Paryża w 1881 najważniejszą jednostkę elektryczną
późniejszego układu SI, jednostkę natężenia prądu elektrycznego nazwano nazwiskiem Ampère’a.

Zarząd Główny Stowarzyszenia Elektryków Polskich, 27 czerwca 1985 podjął uchwałę w sprawie ogłoszenia roku 1986 Rokiem
Ampère’a, a dzień 10 czerwca, dniem śmierci uczonego Dniem Elektryka na całym świecie. W uchwale tej expressis verbis
stwierdzono, że „wielka elektrotechnika zaczęła się od prac Ampère’a w latach 1820–1826”.

Jego nazwisko pojawiło się na liście 72 nazwisk na wieży Eiffla[4].

Przypisy
1. Wróblewski i Zakrzewski 1984 ↓, s. 65.
2. Terziari francescani: Opere e personaggi famosi (https://www.ofsvialepiave.it/fraternit%C3%A0-sacro-cuore-san-ra
ffaele/terziari-francescani/) (wł.). www.ofsvialepiave.it. [dostęp 2017-03-09].
3. John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: André Ampère (http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/A
mpere.html) w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
4. The Names of the 72 Scientists Listed on the Borders of Each of the Four Sides of the Eiffel Tower (https://web.arc
hive.org/web/20171015150232/http://www.toureiffel.paris/en/everything-about-the-tower/themed-files/88) (ang.).
toureiffel.paris. [dostęp 2017-03-09].

Bibliografia
Andrzej Kajetan Wróblewski, Janusz Andrzej Zakrzewski: Wstęp do fizyki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, 1984. ISBN 83-01-01359-1.
John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: André Ampère (http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/A
mpere.html) w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

Linki zewnętrzne
Biographie d'André-Marie Ampère (http://www.amperemusee.fr) (fr.). www.amperemusee.fr. [dostęp 2017-03-09].

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=André_Ampère&oldid=54569292”

Tę stronę ostatnio edytowano 26 wrz 2018, 09:02. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie
autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością
obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).