organizacji 7-8/2002
Przegląd Organizacji, Nr 7/8 (750/751), 2002, ss. 39-42
Iwona Sobczak, Artur Piotrowicz
https://doi.org/10.33141/po.2002.78.08
Rozwiązania organizacyjne
logistyki
Przedsiębiorstwa funkcjonujące na konkurencyj-
nych rynkach są zmuszone do umacniania swojej kon-
kurencyjności. Wśród czynników wpływających na
konkurencyjność przedsiębiorstwa istotne miejsce
zajmuje logistyka. Poznanie i wykorzystanie tkwią-
cych w tej dziedzinie działalności przedsiębiorstw
możliwości może stać się źródłem sukcesów rynko-
wych. Dla wielu przedsiębiorstw stanowi ona szansę
na uzyskanie przewagi nad konkurentami. Właściwe
wykorzystanie drzemiącego w logistyce potencjału
wymaga stosownego rozwiązania organizacyjnego.
Koncepcja logistyki z biegiem czasu ulegała znacznym
zmianom. Ogólny kierunek tych zmian stanowi zmie-
rzanie w stronę całościowej integracji działań (czyn-
ności) logistycznych przez ich koordynację. Uogólnia-
jąc, rozwój logistyki sprowadzić można do czterech za-
sadniczych etapów:
nie zintegrowane działania lo-
gistyczne w przedsiębiorstwie,
częściowa integracja
działań logistycznych w przedsiębiorstwie,
całościo-
wa integracja działań logistycznych w obrębie przed-
siębiorstwa,
integracja zewnętrzna przedsiębiorstw
w obrębie łańcucha dostaw.
Celem niniejszego opracowania jest opis rozwią-
zań organizacyjnych tworzonych na potrzeby logisty-
ki przedsiębiorstw, wskazujących na stopień zaawan-
sowania w wykorzystaniu tej dziedziny działalności
w podnoszenie ich konkurencyjności.
W opracowaniu wykorzystano następującą typolo-
gię struktur organizacyjnych:

typy mechanicznych struktur organizacyjnych:
struktura liniowa, struktura funkcjonalna, struktura
liniowo-sztabowa, struktura dywizjonalna,

typy pośrednich struktur organizacyjnych: struk-
tura zespołowa (zadaniowa), struktura macierzowa,

typy organicznych struktur organizacyjnych: struk-
tura procesowa, struktura sieciowa.
Powyższa typologia obrazuje zarazem rozwój kon-
cepcji struktur organizacyjnych.
Nie zintegrowane działania logistyczne
w przedsiębiorstwie
a tym etapie rozwoju organizacji logistyki ob-
N serwuje się rozproszenie czynności logistycz-
nych, które rozlokowane są w różnych pio-
nach i działach organizacyjnych. Występuje zaledwie
grupowanie dwu lub kilku czynności logistycznych
przypisanych do istniejących już pionów i działów or-
ganizacyjnych zajmujących się zaopatrzeniem, maga-
zynowaniem i dystrybucją.
Ta bardzo wczesna forma organizacji logistyki sy-
gnalizuje początek zainteresowania przedsiębiorstwa
działaniami logistycznymi. Etap ten – któremu to-
warzyszą: struktura liniowo-sztabowa (współcześnie
LOGISTYKA 39
www.przegladorganizacji.pl
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa (TNOiK)
częstokroć potocznie określana mianem „struktura
funkcjonalna”) i struktura dywizjonalna, która jako
całość, jak i wewnętrzne struktury wydzielonych jed-
nostek, mają cechy liniowo-sztabowej struktury orga-
nizacyjnej – stanowi wstęp do integracji działań logi-
stycznych w przedsiębiorstwie. Z biegiem czasu two-
rzone są w dziale marketingu komórki zajmujące się
dystrybucją fizyczną oraz komórki zajmujące się do-
stawami materiałów w pionie produkcji.
Częściowa integracja działań logistycznych
w przedsiębiorstwie
en etap rozwoju organizacji logistyki charak-
T teryzuje się wyodrębnieniem na przykład
działu dystrybucji fizycznej oraz zarządzania
materiałami (w miejsce tworzenia osobnego działu
zarządzania materiałami częstokroć następuje rozbu-
dowa i wzmocnienie znaczenia działu lub pionu za-
opatrzenia). Cechą charakterystyczną zmian organi-
zacyjnych jest to, iż niektóre obszary funkcjonalne
integruje się i wyodrębnia w postaci działu lub pionu
organizacyjnego. Dystrybucja fizyczna, jak i zarządza-
nie materiałowe nie zostają jeszcze zintegrowane
w jedną całość. Brak stosownego systemu przepływu
informacji umożliwiającego integrację zaopatrzenia,
produkcji i dystrybucji w przedsiębiorstwie. Na tym
etapie rozwoju przedsiębiorstwo posiada wysmukłą,
scentralizowaną i sformalizowaną, tzn. mechanicz-
ną, strukturę organizacyjną. Zakres zmian organiza-
cyjnych jest niewielki i zachodzi w ramach istniejące-
go rozwiązania strukturalnego.
Całościowa integracja działań
logistycznych w obrębie przedsiębiorstwa
astępny etap rozwoju organizacyjnego logisty-
N ki składa się z kilku podstawowych faz cha-
rakteryzujących się odmiennymi rozwiąza-
niami organizacyjnymi. Faza wstępna polega na zin-
tegrowaniu wszystkich działań logistycznych w jed-
nej jednostce organizacyjnej (pionie organizacyjnym).
Jest to jeszcze pion funkcjonalny w liniowo-sztabowej
strukturze organizacyjnej. Całość działań logistycz-
nych jest koordynowana przez jedną osobę zajmującą
istotną pozycję w hierarchii organizacyjnej przedsię-
biorstwa. Zagadnienie to prezentuje schemat 1.
Następuje całościowe ujęcie (wstępne zintegrowa-
nie) logistyki w przedsiębiorstwie. Integracja ta jed-
nak nie jest powiązana z implementacją specjalistycz-
nych, wspomagających logistykę systemów kompute-
rowych. Organizacja logistyki jest przystająca do
w miarę stabilnego otoczenia. Szerokie wykorzysty- ,
40 LOGISTYKA
Schemat 1. Zintegrowana logistyka w struktu-
rze liniowo-sztabowej
Źródło: opracowanie własne.
wanie systemów komputerowych determinuje dalsze
procesy reorganizacyjne.
Organizacja klasyczna (struktura liniowo-sztabo-
wa i dywizjonalna) oparta jest na podziale funkcjo-
nalnym. Przedsiębiorstwo stanowi tu zbiór funkcji,
takich jak np.: marketing, sprzedaż, badania i rozwój,
produkcja, zaopatrzenie, które dzielą się na szczegó-
łowe specjalności. Skonstruowana na
takim podejściu struktura organiza-
cyjna jest mało elastyczna. Ten brak
elastyczności determinuje koniecz-
ność udoskonaleń zwłaszcza w kon-
frontacji z dynamicznym otoczeniem,
które stwarza częstokroć niestandar-
dowe, wymagające natychmiastowej
reakcji problemy do rozwiązania.
Przedsiębiorstwo zaczyna dostrzegać
konieczność niestandardowego „ela-
stycznego” ujęcia początkowo niektó-
rych działań (czynności) logistycz-
nych. Stanowi to pierwszy (wstępny)
Schemat 3. Proces logistyczny wydzielony w strukturze linio-
krok w kierunku podejścia procesowe-
1) wo-sztabowej
go . Zarysowuje się uwzględnianie
NK – członek naczelnego kierownictwa odpowiedzialny za proces logistyczny
logiki procesów w organizacji opartej
na zespołowej (zadaniowej) struktu- Źródło: opracowanie własne.
rze organizacyjnej stanowiącej moder-
nizację dotychczasowych typów struktur (liniowo-szta-
bowa i dywizjonalna) uwzględniającą możliwość two-
rzenia doraźnych zespołów w celu realizacji określo-
nych zadań. Następuje uelastycznienie przedsiębior-
Schemat 2. Logistyczny zespół zadaniowy
w strukturze liniowo-sztabowej
Źródło: opracowanie własne.
przegląd
stwa bez burzenia dotychczasowych rozwiązań struk-
turalnych. Stwarza to możliwość lepszego rozwiązy-
wania problemów w obszarze logistyki. Powyższe za-
gadnienie obrazuje schemat 2.
Faza ta stanowi reakcję na wymogi rynku w kon-
tekście tradycyjnego podejścia do zarządzania. Szero-
ka informatyzacja sprawia jednak, że takie działania,
które można określić zachowawczymi, stają się czę-
stokroć niewystarczające. Zmienia się podejście do
zagadnień logistycznych z funkcjonalnego na proce-
sowe. Następuje wydzielenie (zintegrowanie) logisty-
ki w przedsiębiorstwie w formie procesu składającego
się z subprocesów (czynności logistycznych). Począt-
kowo odbywa się to jeszcze w ramach klasycznych form
strukturalnych. Struktura oparta na podziałach funk-
cjonalnych zostaje utrzymana, lecz w całości jest już
zidentyfikowany proces logistyczny i w pewnym sen-
sie wydzielony z zależności funkcjonalnych. W logi-
styce coraz większego znaczenia nabiera zależność wy-
nikająca z uczestnictwa w zespole procesowym
i wkład w tworzenie wartości. Pozostałe dziedziny
działalności przedsiębiorstwa w większości zorgani-
zowane są funkcjonalnie. Powyższe zagadnienie ob-
razuje schemat 3.
Przedsiębiorstwo oparte jest na strukturze linio-
wo-sztabowej w wersji zespołowej wzbogacanej podej-
ściem procesowym do organizacji logistyki. Dotych-
czasowe zespoły zadaniowe stają się zespołami proce-
sowymi odpowiedzialnymi za wyodrębnioną część pro-
cesu logistycznego (subproces, tzn. czynność logistycz-
ną).
Z upływem czasu w przedsiębiorstwie dominujące
staje się podejście procesowe, jednak w celach adapta-
cyjnych utrzymywane są jeszcze pozostałości funkcjo-
nalnego rozwiązania strukturalnego. Pozioma struk-
tura organizacyjna oparta na procesach (zespołach
procesowych) zostaje nałożona na pionową strukturę
opartą na funkcjach (struktura liniowo-sztabowa).
W wyniku takiego zabiegu powstaje macierzowa struk-
tura organizacyjna z podwójnym podporządkowa-
niem2), w której dominujące znaczenie zaczyna być
przypisywane kierownikowi odpowiedzialnemu za
proces. Charakterystyczne jest też szerokie wykorzy-
stywanie systemów informatycznych. Przypadek taki
obrazuje schemat 4.
 organizacji 7-8/2002
Schemat 4. Logistyka w strukturze macierzowej
Źródło: opracowanie własne.
W dalszej kolejności następuje coraz ściślejsze sku- go. Stworzenie poziomej struktury przedsiębiorstwa
pienie się na procesach3), które prowadzi do ostatecz-
nego podważenia dotychczasowego podziału na funk-
cje i specjalizacje na korzyść wielofunkcyjnych zespo-
łów pracowników, stworzonych według wymogów okre-
ślonego procesu, podejmujących wspólne działania
w celu wypracowania rozwiązania logistycznego w peł-
ni zaspokajającego wymagania klienta. Odbywa się
gruntowna reorganizacja przedsiębiorstwa4). W wyni-
ku implementacji nowoczesnych koncepcji i metod za-
rządzania, takich jak: TQM, BPR, Lean Management,
czy Outsorcing następuje odchudzenie i spłaszczenie
struktury organizacyjnej. Procesy logistyczne realizo-
wane w przedsiębiorstwie określają kształt struktury
organizacyjnej, tzn. wdrażana jest pozioma (horyzon-
talna), procesowa struktura organizacyjna5), w której
wszystkie wydzielone procesy podporządkowuje się
z czasem szeroko pojętej logistyce jako celowi nadrzęd- micznych, wyspecjalizowanych podmiotów, uczestni-
nemu. Skupione na procesach, poziomo zorientowa-
ne rozwiązania strukturalne (struktura procesowa)
pojawiły się w latach 90. XX wieku 6). Logistykę
w strukturze procesowej przedstawia schemat 5.
Schemat 5. Logistyka w procesowej strukturze
organizacyjnej
S – specjalistyczne stanowiska doradcze
NK – członkowie naczelnego kierownictwa odpowiedzialni
za poszczególne procesy
Źródło: opracowanie własne.
W wyniku reorganizacji personel zostaje przypisa-
ny do zespołów procesowych posiadających dominują-
ce znaczenie w wytwarzaniu wartości dla klienta.
W związku z wydzielaniem części dotychczasowych do-
LOGISTYKA 41
men przedsiębiorstwa na zewnątrz, będącym
następstwem odchudzania, zaczyna się kształ-
tować sieć powiązań między niezależnymi pod-
miotami gospodarczymi.
Integracja zewnętrzna
przedsiębiorstw w obrębie
łańcucha dostaw
wieńczeniem organizacyjnego rozwo-
U ju logistyki jest ukierunkowanie na
zewnętrzne stosunki przedsiębiorstw
z dostawcami, dystrybutorami i klientami. Na-
stępuje integracja przedsiębiorstw z partnera-
mi rynkowymi w obrębie łańcucha logistyczne-
opartej na procesach stanowi pierwszy krok zmian.
Kolejnym posunięciem w obrębie logistyki jest dosto-
sowanie procesów do relacji zachodzących między
przedsiębiorstwem a dostawcami i odbiorcami7). Pro-
cesy usytuowane na styku przedsiębiorstw i ich oto-
czenia muszą być skoordynowane z partnerami, w re-
zultacie czego eliminacji ulega wcześniej dublowana
część działań logistycznych. Współpraca z partnerami
i wspólne dostosowywanie procesów logistycznych sta-
nowi kolejny krok w rozwoju struktury procesowej.
Oparta na komputerowym przepływie informacji wza-
jemna koordynacja procesów prowadzi do zaniku gra-
nic między przedsiębiorstwami. Zarysowuje się ten-
dencja polegająca na tworzeniu procesowo zoriento-
wanych organizacji sieciowych8). Organizacja siecio-
wa stanowi tu względnie trwałe zgrupowanie autono-
czących w systemie wzajemnej kooperacji według za-
sad rynkowych9). Logistykę w strukturze sieciowej
przedstawia schemat 6.
Schemat 6. Logistyka w sieciowej strukturze or-
ganizacyjnej
samodzielna jednostka organizacyjna wewnątrz
przedsiębiorstwa
samodzielna jednostka organizacyjna na zewnątrz
przedsiębiorstwa
LOGISTYKA – pokrywa się z systemem aktualnych połą-
czeń między wewnętrznymi i zewnętrznymi jednostkami
organizacyjnymi
Źródło: opracowanie własne. ,
42 LOGISTYKA przegląd

Tab. 1. Typy organizacji logistyki

ORGANIZACJA LOGISTYKI

podejście funkcjonalne podejście pośrednie podejście procesowe

struktura liniowo-sztabowa, logisty-
struktura zespołowa (zadaniowa)
struktura macierzowa, logistyka

ka częściowo zintegrowana w różnych
działach i pionach przedsiębiorstwa;

struktura liniowo-sztabowa, logisty-
ka całkowicie zintegrowana w pionie
funkcjonalnym;

struktura zespołowa (zadaniowa),
logistyka zintegrowana w pionie funk-
cjonalnym, tworzenie doraźnych zespo-
łów logistycznych częściowo wydzielo-
nych z zależności funkcjonalnej.
z wydzielonym procesem, logistyka
zintegrowana, wydzielona w postaci
procesu, podwójny sposób podporząd-
kowania: funkcjonalne i procesowe,
z przewagą funkcjonalnego.
zintegrowana, wydzielona w postaci
procesu, podwójny sposób podporząd-
kowania: procesowe i funkcjonalne bez
określenia przewagi któregoś z nich;

struktura procesowa, logistyka zin-
tegrowana, wydzielona w postaci pro-
cesu, podporządkowana koordynatoro-
wi procesu;

struktura sieciowa, logistyka wy-
dzielona w postaci procesu zintegrowa-
nego z dostawcami i odbiorcami w łań-
cuchu logistycznym.

Źródło: opracowanie własne.

Sieciowa organizacja logistyki nie jest optymalną
kombinacją elementów składowych. Stanowi ona
ukonstytuowanie możliwości szybkich zmian sposo-
bów kombinowania tych elementów10). Istotą sieci jest
fakt, że niezależne podmioty powiązane technologia-
mi informatycznymi formułują dobrowolne oraz do-
wolne układy konfiguracyjne.
Zakończenie
oszczególne etapy rozwoju organizacyjnego
P
mogą stanowić podstawę identyfikacji stop-
nia zaawansowania w wykorzystywaniu moż-
liwości wynikających z logistyki w celu podniesienia
konkurencyjności przedsiębiorstwa. Rozwiązania or-
ganizacyjne logistyki przedstawia tabela 1.
Logistyka w poszczególnych przedsiębiorstwach
w zależności od rodzaju produkcji, dostawców i odbior-
ców może przybierać odmienne formy organizacyjne.
Nie w każdym wypadku w jednakowym stopniu może
decydować o konkurencyjności przedsiębiorstwa.
W określonym czasie, w zależności od znaczenia logi-
styki dla konkurencyjności, mogą w praktyce wystę-
pować w poszczególnych przedsiębiorstwach różne eta-
py rozwoju organizacyjnego logistyki. Jednocześnie
określona forma organizacji logistyki występująca
w danym przedsiębiorstwie, w konfrontacji z porów-
nywalnymi przedsiębiorstwami, wskazywać może na
stopień zaawansowania w wykorzystaniu drzemiące-
go w niej potencjału.
Iwona Sobczak, Artur Piotrowicz
PRZYPISY
1)
Przechodzenie do przedsiębiorstwa poziomego zorganizo-
wanego według procesów opisał: J. BRILMAN, Nowocze-
sne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warszawa 2002,
s. 291–292.
2)
Omówienia różnych odmian macierzowych struktur or-
ganizacyjnych dokonał: G. MORGAN, Obrazy organiza-
cji, PWN, Warszawa 1997, s. 61–64.
3)
Patrz: J.J. COYLE, E.J. BARDI, C.J. LANGLEY, Zarzą-
dzanie logistyczne, PWE, Warszawa 2002, s. 668–669.
4)
Opis szczegółowych zmian w wyniku przechodzenie do or-
ganizacji opartej na procesach patrz: M. HAMMER,
J. CHAMPY, Reengineering w przedsiębiorstwie, Neumann
Management Institute, Warszawa 1996, s. 79–98.
5)
Opis struktury procesowej patrz: A. PIOTROWICZ, Pro-
cesowa struktura organizacyjna przedsiębiorstwa, „Prze-
gląd Organizacji” nr 6/2001.
6)
F. OSTROFF, D. SMITH, The Horizontal Organization,
„McKinsey Quarterly” nr 1/1992.
7)
M. HAMMER, The Superefficient Company, „Harvard
Business Review”, September 2001.
8)
K. BLEICHER, Integrative Management in a Time of
Transformation, „Long Range Planning”, nr 5/1994.
9)
P. DWOJACKI, B. NOGALSKI, Tworzenie struktur sie-
ciowych jako wynik restrukturyzacji scentralizowanego
przedsiębiorstwa, „Przegląd Organizacji” nr 4/1998.
10)
Istotę struktury sieciowej opisał: A PIOTROWICZ, Sie-
ciowa struktura przedsiębiorstwa, „Ekonomika i Organi-
zacja Przedsiębiorstwa” nr 11/2001.
BIBLIOGRAFIA
[1] BALLOU R. H., Basic Business Logistics, Prentice-Hall,
Englewood Cliffs, New Jersey 1987.
[2] BALLOU R. H., Business Logistics Management, Pren-
tice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey 1992.
[3] BLEICHER K., Integrative Management in a Time of
Transformation, „Long Range Planning”, nr 5/1994.
[4] BOWERSOX D.J., CLOSS D.J., HELFERICH O.K., Lo-
gistical Management , Macmillan Publishing Company, New
York 1996.
[5] COYLE J.J., BARDI E.J., LANGLEY C.J., Zarządzanie
logistyczne, PWE, Warszawa 2002.
[6] DWOJACKI P., NOGALSKI B., Tworzenie struktur sie-
ciowych jako wynik restrukturyzacji scentralizowanego przed-
siębiorstwa, „Przegląd Organizacji” nr 4/1998.
[7] HAMMER M., CHAMPY J., Reengineering w przedsię-
biorstwie, Neumann Management Institute, Warszawa 1996.
[8] HAMMER M., The Superefficient Company, „Harvard
Business Review”, September 2001.
[9] LAMBERT M., STOCK J.R., Strategic Logistics Mana-
gement, Irwin, Homewood 1993.
[10] MORGAN G., Obrazy organizacji, PWN, Warszawa 1997.
[11] OSTROFF F., SMITH D., The Horizontal Organization,
„McKinsey Quarterly” nr 1/1992.
[12] PIOTROWICZ A., Procesowa struktura organizacyjna
przedsiębiorstwa, „Przegląd Organizacji” nr 6/2001.
[13] PIOTROWICZ A., Sieciowa struktura przedsiębiorstwa,
„Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” nr 11/2001.
[14] POIRIER Ch. C., REITER S. E., Supply Chain Optimi-
zation, Building the Strongest Total Business Network, Ber-
rett-Koehler Publishers, San Francisco 1996.
Autorzy: mgr I. Sobczak – Katedra Zarządzania Procesami In-
westycyjno-Innowacyjnymi UMK w Toruniu, dr A. Piotrowicz –
Katedra Stosunków Międzynarodowych UMK w Toruniu.