WIKA AT PANITIKAN
Lecture Notes
MIDTERM COVERAGE
➢ KAHULUGAN
➢ KAHALAGAHAN
➢ KATANGIAN NG WIKA
Mga Teoryang Sumasaklaw
sa Pag-aaral:
1. LINGWISTIKA
Ito ay ang siyentipikong pag-aaral
sa wika ng mga tao. (Consuelo J. Paz)
2. TEORYANG SIKOLOHIKAL
Isang disiplina na naglalayong pag-
aralan ang mga proseso ng pag-iisip at
pag-uugali ng tao at ang kanilang
pakikipag-ugnay sa pisikal at
panlipunang kapaligiran. Sa madaling
salita, kung ano yung tao, iyon din
ang wika. At kung ano ang wika,
iyon din ang tao.
Dalawang klase ng wika:
1. Verbal – gumagamit ng boses o
salita.
2. Non-verbal – mas malawak,
ekspresyon ng mukha, kulay at marami
pang iba.
3. TEORYANG SOSYOLOHIKAL
Isang agham panlipunan na
naglalayong pag-aralan ang mga
ugnayang panlipunan na nagaganap sa
loob ng isang tiyak na populasyon ng
tao. Sa madaling salita, tinitignan
paano nabubuo ang komunikasyon
at umiiral pare-pareho o
nagkakaunawaan ang mga tao sa
kabila ng pagkakaiba sa maraming
aspeto.
4. TEORYANG ANTROPOLOHIKAL
Ang sistematikong pag-aaral ng
pag-usbong at paglago ng lipunan, ang
katangian at ebolusyon ng tao mula
noon hanggang ngayon. Sa madaling
salita, ito ang ugnayan ng ating
nakaraan sa kasalukuyan.
KAHULUGAN:
➢ Ang wika ay bahagi ng ating
kultura. Ang wika bilang kultura ay
kolektibong kaban ng karanasan ng
tao sa tiyak na lugar at panahon ng
kaniyang kasaysayan.
➢ Sa isang wika makikilala ng bayan
ang kanyang kultura at matututuhan
niya itong angkinin at ipagmalaki.
➢ Ang wika ay isang sistematikong
balangkas ng mga sinasalitang tunog
na pinipili at isinasaayos sa paraang
arbitraryo upang magamit ng mga
taong may iisang kultura. (Henry
Gleason)
✓ Itinuturing ang wika bilang saplot
ng kaisipan; gayunman, mas angkop
marahil sabihing ang wika ay ang
saplot-kalamnan, ang mismong
katawan ng kasipan. (Thomas
Caryle)
✓ Ang wika ay isang kalipunan ng
mga salita at ang pamamaraan ng
pagsasama-sama ng mga ito para
magkaunawaan o makipagkomyunikeyt
ang isang grupo ng mga tao. (Pamela
Constantino at Galileo Zafra)
KAHALAGAHAN:
✓ Ito ang midyum sa
pakikipagtalastasan o komunikasyon;
✓ Ginagamit ito upang malinaw at
epektibong maipahayag ang
damdamin at kaisipan ng tao;
✓ Sumasalamin ito sa kultura at
panahong kanyang kinabibilangan;
✓ Isa itong mabuting kasangkapan
sa pagpapalaganap ng kaalaman.
KATANGIAN:
➢ Ang wika ay likas at katutubo,
kasabay ito ng tao sa pagsilang sa
mundo.
➢ May sariling kakanyahang di-
inaasahan, ang wika ay nalilikha ng
tao upang ilahad ang nais ipakahulugan
sa kanyang mga kaisipan. (nanghihiram
sa ibang wika upang makaagapay sa mga
pagbabagong nagaganap sa kapaligiran)
M4 K2 P S N2 G A D
(MakaPaSaNaGAD)
MASISTEMANG
BALANGKAS
1. PONOLOHIYA – makabuluhang
tunog
2. MORPOLOHIYA – pagbuo ng salita
Karagdagang kaalaman:
➢ Salitang ugat - “root word”
➢ May lapi - pangungusap ay binubuo
ng panlapi at salitang-ugat.
➢ Inuulit - may nababago sa form ng
salita at kapag inuulit ang pang-uri
(superlative)
➢ Tambalan
3. SINTAKS – pagbuo ng pangungusap
4. SEMANTIKS – pag-aaral ng
kahulugan
5. PRAGMATIKS – kumbinasyon ng
mga salita at parirala
MAY ANTAS
1. FORMAL (naiintindihan ng lahat)
a. may katanguan ng Pambansang
kamalayan
b. gamit sa panitikan
2. INFORMAL (karaniwang ginagamit
sa araw-araw)
a. Lalawigan – wikang Tagalog at sa
iba’t-ibang salitang lalawigan galing sa
Visayas at Mindanao.
b. Kolokyal – pag-iiksi ng mga salita o
grupo ng mga salita.
c. Vulgar – paggamit ng mga hindi
disenteng salita.
d. Balbal – pagbabaligtad ng mga titik.
MAKAPANGYARIHAN
Makapangyarihan ang wika
dahil ito ay nagbibigay kahulugan,
buhay, at diwa sa isang bansang. Bukod
dito, ang wika ay nagiging palatandaan
ng kasarinlan ng isang bansa at
kalayaan nito. Ito rin ang pinaka
pangunahing kasangkapan ng tao
upang magkaunawaan at malaman ang
pinanggalingan ng isang tao o mga
bagay na nangyayari sa paligid.
MAY PULITIKA
Ang wika ang nagsisilbing boses
ng bawat mamamayan sa aspeto ng
pulitika at paraan ng ekspresyon sa
pagsisiguro kung mabuti or mali na ba
ang ginagawa ng mga nakaupo sa
gobyerno.
KAGILA-GILALAS
KASAMA SA PAGSULONG
NG TEKNOLOHIYA
2. Di-Berbal (sa pamamagitan ng mga
ekspresyon ng mukha at iba pang
paraan)
ARBITRARYO
(napagkakasunduan)
Ang isang arbitraryo ay
nasasakop ng indibidwal na kalooban o
paghatol na walang pagbabawal. Ito ay
batay lamang sa paghuhusga ng isang
taong nasa mataas na posisyon.

DINAMIKO
PINIPILI AT Ang wika ay dinamiko sapagkat
ito ay patuloy na nagbabago marahil sa
ISINASAAYOS mabilis na pagbabago ng panahon at
pamumuhay ng mga tao dulot ng
agham at teknolohiya. Sa paglipas ng
mga panahon at mga henerasyon, ito
SINASALITANG TUNOG
ang dahilan kaya ang wika ay patuloy
1. PONEMANG SEGMENTAL – ang
ang pagbabago.
tawag sa tunog ng bawat titik (mga
patinig at katinig) sa buong salita at
pagdudugtong nito.
2. PONEMANG SUPRASEGMENTAL
– ang tawag sa paraan ng pagbibigkas
ng mga salita. Binabatay ito sa tono o
intonasyon, hinto o antala, haba, at diin.

NAKABATAY SA KULTURA
NATATANGI

GINAGAMIT SA
KOMUNIKASYON
1. Berbal (gumagamit ng boses)

(Pang-titik-an)
Literature (English)
Litera (Latin) – nangangahulugang titik
Ang panitikan ay mga panulat
na nagpapahayag ng mga karanasan,
damdamin, kaisipan, o kwento ng isang
tao. Ito ay maaring gawa gawa lamang
o batay sa katotohanan para sa isang
layunin.
Ito ay naglalaman ng mga
nasusulat na pinakamabuting kaisipan
at damdamin ng tao. Sa madaling salita,
ito ay kinapapalooban ng katotohanan,
o kung walang katotohanan ito ay
imahinasyon o kathang isip lamang.
➢ Ang panitikan ay "bungang-isip
na isinatitik". Ito rin ay sumasaklaw
sa lahat ng uri ng katha na tumutulong
sa wastong ikauunawa ng noon,
ngayon, at bukas ng isang bansa.
Ito rin ay pagpapahayag ng
damdamin at mga karanasan ng
sangkatauhan na nasusulat sa
masisining at makahulugang mga
pahayag. (Rufino Alejandro at Julian
Pineda)
➢ Ang panitikan ay nasususlat ng mga
tala ng "pinakamabuting kaisipan at
damdamin ng tao." (W.J Long)
➢ Ang panitikan ay isang paraan ng
pagpapahayag na kinapapalooban ng
katotohanan sa paraang ipinaparanas
sa mambabasa ang kaisipan at
damdamin ng manunulat. (Gonzalez,
Martin, at Rubin)
➢ Isang lakas na nagpapagalaw sa
lipunan at maaaring magpalaya ng
isang ideyang nagpupumiglas
makawala. (Salazar)
➢ Ang panitikan ay matatawag na
lahat ng uri ng mga tala na
kinasasalaminan ng pang-araw-
araw na pamumuhay ng mga tao sa
lipunang kaniyang ginagalawan.
Isang lakas ito na maaaring maging
mahalagang bahagi ang pagpapaunlad
ng lipunan at kalinangan. (Ramos)
Panitikan sa panahon ng
mga KATUTUBO:
➢ BABAYLAN – ay nagsisilbing mga
“MIDYUM” o tagapamagitan ng mga
bagay at tao. (buhay, patay, diyos at
diyosa)
➢ ANIMISMO – tawag sa paniniwala
o pagsamba sa mga anito noong
panahon ng mga katutubo.
➢ HINDUISMO - Pinakamatandang
paniniwala o relihiyon na naging
basehan ng animismo.
➢ BAYBAYIN – paraan nang pagsulat
(handwriting)
PASALINDILANG
PANITIKAN
➢ Ang mga pasalindilang panitikan
ay naglalarawan sa mga gawang
naipamana o nasalin mula sa dating
henerasyon papunta sa bagong
henerasyon.
➢ Kadalasan, ito ay naipapasa sa
pamamagitan ng “oral tradition” o
pasalitang tradisyon.
➢ Bukod rito, halos hindi naisulat
kundi naipapasa lamang sa
pamamagitan ng pagkalat ng kwento sa
ibang tao.
➢ Advantage: naipapasa sa
pamamagitan lamang ng pagkukwento
➢ Disadvantage: Limitado at hindi
konsistent, walang ebidensya.
FICTION
- Para magsilbing entertainment ng
mga tao.
NON-FICTION
- Para magbigay ng kaalaman o
impormasyon sa mga tao.
Dalawang form ng
Panitikan:
1. Patula o poetry – ito ay dine-divide
into stanzas. Kahit anong kanta ay
poetry.
2. Tuluyan o prosa o prose – ito ay
tumutukoy sa mga talata (paragraph).
PANAHON
Ang panitikan ay sumasalamin
sa yugto ng buhay ng mga tao.
Halimbawa ng Literatura:
1. EPIKO
Ang salitang epiko ay nagmula
sa sinaunang Griyegong pang-uri na
“epikos,” na nangangahulugang isang
patula na kuwento. Sa panitikan, ang
epiko ay isang mahabang tulang
pasalaysay na karaniwang tungkol sa
mga kabayanihang ginawa ng isang
taong nagpapakita ng pambihirang
katapangan at kapangyarihan.
✓ Ito ay tulang pasalaysay
✓ Pakanang sinasalin
✓ Pangunahing pasalitang anyo ng
panitikan na matatagpuan sa iba’t
ibang pangkat epiko. (MAHABARATA)
✓ Kwento ng kabayanihan na
nasasaliwan ng pantasya
✓ Tinuturing na historical evidence ng
mga pangkat etniko (walang pinagkaiba
sa Greek Mythology)
✓ Poetry; kahima-himala/ may
kapangyarihan; kuwento ng
kabayanihan na nasasaliwan ng
pantasya; combined fiction and non-
fiction; maaaring isang propaganda;
historical evidence ng mga pangkat-
etniko
Katangian ng Epiko:
1. Ang kwento ay tungkol sa kahima-
himala/kapangyarihan higit sa
karaniwang magagawa ng tao o taong
nagpapakilala ng kabayanihan noong
unang panahon.
2. Ito ay base sa tradisyong pasalita; ito
ay binubuo ng tula.
3. Ito ay kinakanta o binibigkas ng
paulit-ulit sa tonong pakanta.
2. MITOLOHIYA
Ito ay isang anyo ng panitikan
na nakapalibot sa relihiyon o
tradisyonal na kultura. Isa itong
malaking uri ng literatura na kung saan
ang madalas na tinatalakay ng mga
kwento ay mga diyos at diyosa at iba
pang makapangyarihang nilalang.
Kadalasan ito ay naka-ankla sa
kultura, tradisyon, alamat at relihiyon
ng isang rehiyon o bansa. Madalas, ang
tinatahak na tema ng mitolohiya ay
kababalaghan.
Ngunit, kahit na nababalot ito ng
kababalaghan at madalas ang kathang-
isip lamang, mayroong pa rin itong mga
nai-aambag sa kasaysayan at pati na rin
sa mga modernong pag-aaral.
✓ Paglikha mula sa wala
✓ Laging may diyos at diyosa
✓ Kumakatawan sa pagbuo ng mundo
3. ALAMAT bayan na ginawa ng ating mga ninuno
Ang alamat ay isang uri ng ay patungkol sa iba’t ibang pamumu-
kuwentong bayan at panitikan na hay, pag iisip, ugali, at damdamin ng
nagsasalaysay ng mga pinagmulan ng mga tao.
mga bagay-bagay sa daigdig. ✓ Anyong patula
Kung minsan nagsasalaysay ito ✓ Naka depende sa sitwasyon at
ng mga pangyayari hinggil sa tunay na lokasyon
mga tao at pook. Tumatalakay din ito MGA URI NG AWITING
sa mga katutubong kultura, kaugalian o
kapaligiran. Ito ay kadalasang mga BAYAN:
kathang-isip na nagpasalin-salin buhat 1. SOLIRANIN
sa ating mga ninuno.
- Awit ng mangingisda (sa paggawa)
✓ Tinatawag na “Legend”
✓ Naglalaman ng kwento mula sa 2. TALINDAW
pinagmulan ng mga bagay bagay - Awit ng Bangkero (sa pamamangka)
✓ Nagsasalaysay ng mga pangyayari
tungkol sa tunay na tao at pook. 3. OYAYI
- Pampatulog ng bata
KWENTONG BAYAN
Ang kuwentong-bayan o folklore 4. DIONA
sa Ingles ay may kahulugan na mga - Para sa mga kinakasal
salaysay mula sa kathang isip ng mga
Pilipino. Ang mga tauhan sa kwentong 5. KUMINTANG/SALO
bayan ay kumakatawan sa pag-uugali at MA/TIKAM
mga turo ng mamamayan. - Awit na pandigma (digmaan)
Ito ay binuo upang ipahayag ang
mga sinaunang pamumuhay ng mga 6. SAMBOTANI
tao na siyang naging gabay hanggang - Tagumpay sa pakikipag digmaan
sa kasalukuyang pamumuhay Kabilang
dito ang tradisyong pasalita tulad ng 7. DALIT
mga salaysay, alamat , kawikaan at - Awit sa simbahan
biro. 8. KUNDIMAN
AWITING BAYAN - Awit ng pagibig
Ang awiting bayan ay isa sa mga
kultura na pinangalagaan mula sa ating 9. HILIRAW/PAMATBAT
mga ninuno. Ito rin ay tinatawag na - Awit sa inuman
“kantahing bayan” ng iilan.
Nasa anyo ito ng patula ngunit 10. UMBAY
may kasama itong tugtog na inaayon sa - Awit ng kalungkutan (paglilibing)
karanasan, damdamin at kaugalian ng
sinumang gumawa nito. Ang awiting
 KARUNUNGANG
BAYAN
Ito ay bahagi ng panitikan kung
saan nagbibigay daan ito para maipaha-
yag ang mga kaisipan na nakapapabi-
lang sa bawat kultura ng isang tribo.
Bago paman ang Pilipinas
sinakop ng mga kastila, mayaman na
tayo sa karunungang bayan kaya dapat
itong bigyan ng halaga. Halimabawa
nito ang mga sumusunod:
1. PALAISIPAN
Ito ay isang tanong o pangungu-
sap na may natatanging sagot na iba sa
karaniwan.
2. BUGTONG
Isa sa mga larong ito ay ang
bugtong-bugtong o kung tawagin sa
Ingles ay“riddles”. Ito ay mga palai-
sipan na ang mananalo o makakakuha
ng premyo ay ang makakahula ng
palaisipan.
3. SALAWIKAIN
Ang salawikain o kasabihan, o
kilala rin sa Ingles na Proverbs, ay ang
simple, konkreto, at tradisyunal na
kasabihan na nagpapahayag ng
katotohanan na base sa sentido komun
o karanasan. Ito ay kadalas dinadaan sa
talinhaga.
4. SAWIKAIN
Patalinhagang pananalita na
nagbibigay ng mga salitang hindi literal
ang ibig sabihin. Napapaisip nito ang
mga mambabasa.
5. IDYOMA
Ang idyoma ay isang matalinha-
gang pagpapahayag ng isang ideya.
Malayo ito sa komposisyonal na
paliwanag ng isang ideya kung kaya’t
ito ay itinutu-ring na hindi tuwirang
pagbibigay kahulugan.
6. KASABIHAN
Ang mga kasabihan ay nagbibi-
gay ng payo at nagsasaad ng katotoha-
nan ukol sa mga pang araw-araw natin
na mga gawain, kilos, o disisyon sa
buhay.
7. BULONG
Interaksyon sa kapaligiran na
ginagamit ng mga mamamayan upang
mailayo o mailigtas ang kanilang sarili
sa kapahamakan.
8. KAWIKAAN
Matalinhagang pahayag na
maikukumpara sa salawikain. Ang
kawikaa’y palaging nagbibigay ng aral
sa buhay, habang ang salawikain
naman ay minsa’y namumuna ng
aksyon.
Panitikan sa panahon ng
mga KASTILA:
DOCTRINA CHRISTIANA
Ito ay ang mga simulain o kaya
itinuturong mga prinsipyo, teoriya, o
paniniwala. Binibigyang kahulugan din
ito bilang isang kodigo ng mga panini-
wala o "isang katawan ng mga
pagtuturo." Sa kadalasan, may ibig
sabihin itong ilang mga dogmang
panrelihiyon na itinuturo ng Simbahang
Kristiyano.
Kauna-unahang aklat na
nailimbag sa Pilipinas noong 1593, sa
pamamagitan ng silograpiko, isinulat
nina Padre Juan de Placencia at padre
Domingo Nieva. Binubuo ng 87 pahina.
NUESTRA SENIORA DEL
ROSARIO
Ikalawang aklat na nailimbag sa
Pilipinas, isinulat ni Padre Blancas de
San Jose noong 1602 at nailimbag sa
imprenta ng Pamantasang Sto. Tomas.
Naglalaman ng talambuhay ng mga
santo, nobena at mga pangunahing
kaalaman sa relihiyon.
BARLAAN AT JOSAPHAT
Ikatlong aklat na nailimbag sa
Pilipinas, salin sa Tagalog mula sa
griyego ni Padre Antonio de Borja.
Ipinalalagay na ito ang unang nailimbag
na nobela sa Pilipinas.
PASYON
Isang naratibong tula ng
Pilipinas na nagsasaad ng buhay ni
Hesukristo, mula sa kapanganakan,
pagkapako sa Krus hanggagang sa
muling pagkabuhay.
Ito ay may saknong na limang
linya na may walong pantig.
URBANA AT FELISA
Isinulat ni Modesto de castro,
ang tinaguriang, "Ama ng Klasikong
Tuluyan sa Tagalog". Naglalaman ito ng
pagsusulatan ng magkapatid na sina
Urbana at felisa. Pawang nauukol sa
kabuting-asal ang nilalaman ng aklat na
ito kaya't malaki ang nagawang implu-
wensya nito sa kaugalian panlipunan ng
mga Pilipino.
KORIDO
Ito ay isang uri ng panitikang
Pilipino, isang uri ng tulang nakuha
natin sa impluwensiya ng mga
Espanyol.
Ito ay may sukat na walong
pantig bawat linya at may apat na linya
sa isang saknong.
Ang korido ay binibigkas sa
pamamagitan ng pakantang pagpapa-
hayag ng mga tula.
AWIT
Ito ay isang uri ng tulang
pasalaysay na binubuo ng tig-aapat na
taludtod ang bawat saknong, na ang
bawat taludtod ay may lalabindalawa-
hing pantig, at ang tradisyonal na
dulong tugma ay isahan
(aaaa, bbbb, cccc, at iba pa).
Karaniwang paksa ng awit ang
pakikipagsapalaran ng bayani, ngunit
ang iba'y tumatalakay din sa mga
alamat at relihiyosong tula., ang "awit"
ay walang ikinaiba sa “korido", maliban
lamang sa bilang ng pantig sa bawat
taludtod.
Ang awit, gaya ng korido, ay
nagtataglay ng tatlong elemento:
1. Pag-iibigan
2. Relihiyon at Pangagaral
3. Himala at kagila-gilalas na mga
pangyayari
DULANG PANTAHANAN
Mga ritwal na isinasagawa sa
mga tahanan na kinabibilangan ng
Duplo, Karagatan, Huego de prenda,
Pamanhikan, Panubong o Pamutong.
1. HUEGO DE PRENDA
Batay sa kahulugan ng
pinagmulan nitong Espanyol na juego
de prenda, ay “laro ng multa.” Nilalaro
ito tuwing burol o lamayan. Walang
takdang bilang ang maaaring sumali sa
laro ngunit malimit na kabataan ang
mga kalahok.
2. KARAGATAN
Isang tulang paligsahang nilalaro
sa mga luksang lamayan o pagtitipong
parangal sa isang yumao na ginagawa
noong bago dumating ang mga Kastila.
Ang paksa nito’y tungkol sa alamat ng
singsing ng isang dalaga, na umano’y
nahulog sa gitna ng karagatan.
Binubuo ito ng mga saknong na
apatang taludtod at may sukat na
lalabindalawahin. Higit itong nag-
aangkin ng malulundong talinghaga at
malalim na palaisipan.
3. DUPLO
Ito’y pagtatalo sa tula at
pahusayan sa pagbigkas. Karaniwang
gumagamit ng mga salawikain,
kawikaan at kasabihan.
Pasisimulan ito sa pagdarasal ng
isang Ama Namin, Aba Ginoong Maria,
at isang Requiem de Ternam para sa
kaluluwa ng yumao.
Ang magiging daloy nito ay
nakasalalay sa paratangan at bintangan
sa kung sino ang salarin.
4. PANUBONG O
PAMUTONG
Isang mahabang tulang
nagpaparangal sa isang may kaarawan
o kapistahan na kung tawagin ay
panubong ay ginaganap bilang parangal
sa isang panauhin o may kaarawan.
1. Sinisimulang awitin sa may tarang-
kahan ng bahay ng may kaarawan.
2. Inawit habang umaakyat sa hagdan
ang mga kumakanta.
Ipinaliliwanag nila rito ang
halaga ng bawat baitang. Kapag nasa
huling baitang na sila, hindi agad sila
papasok hanggang hindi natatapos ang
awitin at hanggang hindi sila
pinapapasok upang ipahiwatig na sila
ay nahihiya.
Dapat ay anyayahan sila ng may
bahay, upang pagkatapos ng pag-aawit
sila kung nasa loob na sila ng bahay.
Ang pararangalan ay kailangang
umupo sa isang silya at siya ay lalagyan
ng isang koronang yari sa sariwang
bulaklak at handugan bilang reyna.
DULANG PANTANGHALAN
Ipinapalabas sa entablado at
kinabibilangan ng Karilyo, Senakulo,
Moro-moro o Komedya at Sarsuwela.
1. KARILYO
Ito ay itinuturing na isang laro
ng mga tau-tauhang ginagampanan ng
mga aninong ginawa mula sa karton, na
pinanonod na gumagalaw sa likod ng
isang puting tabing at pinagagalaw
naman ng taong di nakikita na siyang
nagsasalita rin para sa mga kartong
gumagalaw.
2. SENAKULO
Ito ay isang dula patungkol sa
buhay, pagpapasakit, kamatayan at
muling pagkabuhay ng Panginoong
Hesukristo. Isa ito sa mga tradisyon ng
Semana Santa sa ilang grupong
Cristiano, partikular na sa mga
Katoliko. Pandulaang bersyon ng
Pasyon tungkol sa hirap at sakit ng
Panginoong Hesukristo.
3. MORO-MORO O KOMEDYA
Ito ay isang dula noong panahon
ng mga kastila, pagsasadula ito ng
paglalaban ng mga Moro laban sa
Kristiyano.
4. SARSWELA
Ito ay isang dula na may tugtu-
gan at awitan, minsan ay may
kasamang sayaw, may kalakip na
pampatawa, may kasama ring aksyon o
tunggalian. Ang salitaan nito ay patula
o paawit.
Ito ay isang melodrama o dulang
musikal na tatluhing yugto. Ang paksa
ay natutungkol sa pag-ibig, paghihigan-
ti, panibugho, pagkasuklam, at iba pang
masisidhing damdamin. Naglalarawan
din ito ng pang-araw-araw na buhay ng
mga Pilipino.
Upang lalong magustuhan ng
mga manonood, hinahaluan ito ng
katatawanan na laging ginagampanan
ng mga katulong sa dula. Sinasabing
ito’y naging libangan nang mga huling
taon na ng pananakop sa atin ng mga
Kastila.
5. SAYNETE
Itinuturing na isa sa mga dulang
panlibangan nang mga huling taon ng
pananakop sa atin ng mga Kastila ang
Saynete.
Ang paksa ng dulang ito ay
nahihinggil sa paglalahad ng kaugalian
ng isang lahi o katutubo, sa kaniyang
pamumuhay,pangingibig, at pakiki-
pagkapwa. Ang “La India Elegante Y El
Negrito Amante” ni Francisco Baltazar
ay ipinalalagay na isa sa mga nakaaaliw
na libangang saynete noong panahong
iyon.
DULANG PANLANSANGAN
Mga ritwal na idinaraos sa kalye.
Dito nabibilang ang Panuluyan,
Moriones, Salubong, Tibag at
Santacruzan.
1. PANUNULUYAN
Isang kaugaliang Kristiyano ng
mga Filipino na nagtatanghal ng masali-
muot na paglalakbay nina Santo Jose at
Birheng Maria mula sa Nazareth patun-
gong Bethlehem upang maghanap ng
matutuluyan na mapagsisilangan kay
Hesukristo.
Ginagawa tuwing buwan ng
Disyembre bilang paghahanda sa
kapaskuhan. Hango sa salitang-ugat na
“tuloy” na isang magiliw na pag-anyaya
o pagpapatuloy ng panauhin sa loob ng
tahanan
2. MORIONES
Ito ay isang paraan ng
pagdiriwang tuwing Mahal na Araw sa
Marinduque.
Ang moryones ay mga lalaki at
babae na nakasuot ng maskara’t helmet
at damit na katulad ng mga sundalong
Romano noong panahon ni Kristo.
Bilang dula, ang Moryones ay
isang komedya hinggil sa paghahanap,
pagdakip, at pagpugot ng ulo kay
Longhíno.
Buong linggo ng Mahal na Araw,
ang Moryones ay pumaparada paikot-
ikot sa poblasyon upang kunwa’y hana-
pin siya.
Si Longhino ay isang Romanong
centurion na bulag ang isang mata.
Ayon sa alamat, sinibat ni Longhino
ang tagiliran ni Hesus hábang nakapakò
sa Krus.
Ang dugo mula sa tagiliran ni
Hesus ay tumalsik sa kaniyang bulág na
matá at naibalik nitó ang kaniyang pa-
ningin. Pinaniniwalaan din na dahil dito
Ay nagbago ang pananaw ni Longhino
bilang isang Romano at naging Kristiya-
no.
3. SALUBONG
Ang salubong ang pagtatanghal
o ritwal tuwing bukang-liwayway ng
Linggo ng Pagkabuhay na nagtatampok
sa pagtatagpo ng imahen ni Kristo at ni
Birhen Maria.
4. TIBAG
Ito ay tungkol sa paghahanap ni
Empress Helena sa pinagpakuan kay
Hesukristo sa Jerusalem bunga ng
kanyang panaginip.
5. SANTACRUZAN
Ang Santacruzan (mula sa
salitang Kastilang santa cruz,
"banal na krus") ay isang ritwal na
maringal na pagtatanghal na idinadaos
sa huling araw ng Flores de Mayo.
Ito ay binibigyan ng parangal sa
paghahanap ng Tunay na Krus ni Santa
Elena ng Konstantinople (kilala bilang
Reyna Elena) at San Constantinong
Dakila.
Panitikan sa panahon ng
HIMAGSIKAN:
Ang panahong ito ay bahagi pa rin ng
panahon ng Kastila. Unti-unting namu-
lat ang kaisipang Pilipino. Ang mga
dahilan ng kanilang pagkamulat ay:
➢ Ang pagpapahintulot sa
pakikipagkalakalan ng pandaigdig ng
buksan ang Suez canal;
➢ Ang pagpasok ng diwang liberal sa
Pilipinas buhat sa iba't ibang bahagi
ng Europa;
➢ Ang pagiging Gobernador Heneral
Ni Carlos Maria dela Toirre na
nagkaroon ng pantay na pagtingin sa
mga mamamamayan at
➢ Ang paggarote sa GOMBURZA.
Panitikan sa panahon ng
mga AMERIKANO:
Sa pagsapit ng ika-19 na
dantaon ay dumating sa Pilipinas ang
mga Amerikano na siyang nagbigay sa
mga Pilipino ng bagong Pag-asa.
Bagamat nakadama ng bahag-
yang kalayaan ang mga Pilipino sa
panahong ito ang mga manunulat ay
hindi pa rin nagkaroon ng ganap na
kalayaang makasulat ng mga nais
nilang sulatin sapagkat sa pamamagitan
ng Batas Sedisyon ay pinagbawalan pa
rin silang sumulat o pumaksa sa mga
bagay na may kinalaman sa pamama-
hala ng mga Amerikano na maaaring
makapapaalab ng damdaming makaba-
yan sa mga Pilipino at matutong ipag-
laban ang kanilang mga karapatan.
Panitikan sa panahon ng
mga HAPON:
Kung ang panahon ng mga
Amerikano ay Gintong panahon ng
Nobelang Tagalog ang panahon ng mga
Hapones ay naging Gintong Panahon
naman ng maikling Katha at dulang
Tagalog sapagkat nabigyan ang maik-
ling katha ng pagkakataon sa Liway-
way.
Maikli man ang panahong
sinaklaw ng panahong ito, nagkaroon
ng kabutihan ang pagbabawal na
gamitin ang wikang Ingles sa mga
paaralan.
Nabuksan ang pagkakataon na
madagdagan ang mga manunulat sa
wikang Tagalog sapagkat ang mga
manunulat na dating nagsisisulat sa
wikang Ingles ay napilitan ng magsulat
ng mga akda sa wikang Tagalog.
Ang mga maikling katha sa
panahong ito ay nagtataglay ng
damdaming makabayan.
 Nabigyang-diin ang katutubong
kulay sa mga maikling kwento at ang
mga ito ay pumaksa sa uri ng pamumu-
hay noon na may kahirapan.
Ilan sa mga kadang nailathala sa
panahong ito ang mga sumusunod:
1. Lupang Tinubuan
(Narciso G. Reyes)
2. Uhaw ang Tigang na Lupa
(Liwayway Arceo)
3. Ang Lungsod, Nayon at Dagat-
dagatan (N.V.M Gonzales)
HAIKU
Ito ay isang uri ng maikling tula
mula sa Hapon.
Ang tradisyonal na haiku ay
tungkol sa kalikasan, mga imahen ng
kalikasan. Ang mga silaba'y sumusunod
sa estrukturang tatlong linyang 5-7-5
Ang halimbawa tungkol sa ibon ni
Victor Emmanuel Medrano ng
Kanada:
lumílipád na
ang ibon sa langit ngâ
—may saranggola
TANAGA
Ito ay sinaunang anyo ng
maikling tulang Tagalog, binubuo ng
apat na taludtod na tugmaan, may
sukat na pitóng pantig ang bawat
taludtod, at nagpapahayag ng isang
buong diwa.
Tulang Tagalog na palasak na
bago pa dumating ang mga Kastila. Ito
ay may mataas na uri.
Binubuo ito ng apat na
taludturan na may pituhang pantig. Ang
tanaga ay nahahawig sa haiku at muling
naging palasak ang mga tanaga noong
panahon ng Hapon.
Ang tanaga ay itinuturing na
malayang tula at sagana sa talinghaga.
Panitikan sa panahon
PAGKATAPOS NG
PANANAKOP:
Dahil sa lalong sumasamang
kalagayang pangkabuhayan at pampu-
litika, malimit na mga demonstrasyon
ng mga estudyante’t manggagawa, at
sumisidhing mga kaguluhang maaaring
samantalahin ng mga komunista upang
ibagsak ang demokratikong republika
ng Pilipinas, ipinahayag ni Pangulong
Ferdinand Marcos ang pagpapairal ng
Batas Militar.
Marami ang naligalig at nasin-
dak sa pag-aakalang hindi na maiiwa-
san ang pagdanak ng dugo. Napatuon
ang Pilipinas ang mata ng daigdig at
buong pananabik na minatyagan kung
kailang at kung hanggang saan maipag-
tatagumpay ang ganitong uri ng pama-
halaan.
NOBELA
Kung ang paksa ang pag-uusa-
pan, masasabing nagbalik sa romanti-
sismo ang karamihan sa mga nobelang
lumabas sa Liwayway sa panahong ito.
Karamihan ay nasa pamantayang
komersiyal, lalo na iyong isinulat na ang
pananaw ay nakatuon sa pagkapili nito
upang isapelikula.
MAIKLING KWENTO
Nagpatuloy ito sa pagyabong
bagamat marahil ay mangangailangan
pa ng panibagong pagbibigay- sigla
upang ang ating mga manunulat ay
magsikap makalikha ng mgaikling
kuwento hindi masasamang maimulat
pagkatapos itabi ang magasing kinaba-

basahan niyaon.
ANG DULA AT DULAAN
Inuri ni Nicanor Tionson ang
sula sa dalawa:
Una, ang dulang pala-bas na
siyang karaniwang tawag sa iba’t ibang
dilang Pilipino, maimpluwensya man ng
Kastila gaya ng mga bodabil at Stage
show.
Ganito ang itinaguri niya sa mga
dulang ang panunahing layunin ay
magdulot ng aliw. Ang mga ito raw ay
eksapista sa kalikasan at sa mga sandali
ng panonood ay nakapagpapalimot ng
mga suliranin.Ang inuri naman niyang
paloob ay iyong “sumasalamin sa
lipunan at sa pakikisangkot ng tao sa
lipunang iyon.”
Sa pagpasok ng panahon ng
Bagong Lipunan ay nabigyang- sigla
ang mga pagsasadula. Nagpatuloy ang
napasimulan nang mga pagsasalin sa
Pilipino ng mga klasikong opera. Nag-
karoon din ng mga pinagsanib na dula,
awit at sayaw na nagtatampok ng mga
katutubong atin.
TULA
Katulad ng iba pang naunang
panitikan, ang tula ay kinakailangan
ding makisunod sa uri ng panahon. Ang
ilang makata ay bumalik sa mga
paksang ligtas talakayin, gaya ng pag-
ibig, bihay at kalikasan.
Ang iba naman ay nagpatuloy sa
mga higit na malalim na kaisipan ngunit
maingat na ikinubli sa mga simbolismo
at iba pang pamamaraan ang mga
tunay na saloobin.
Sa ano’t ano man, ang panulaan
sa panahong ito ay may malawak na
nasasaklawang mga magagamit na
paksang- diwa at ang pinagkakatalunan
na lamang ay ang pamamaraan at lalim
ng pagtalakay na magagawa ng makata
sa kabila ng umiiral na paghihigpit.
PANAHON NG IKA-
APAT NA REPUBLIKA
Batay sa resulta ng halalan,
laganap ang anomalya at karahasan sa
buong kapuluan na nagtakdang nana-
natiling nakaluklok ang dominanteng
partido ng Kilusan ng Bagong Lipunan.
Sa kalaunan, sa pamamagitan ng
kapangyarihan ng sambayanan, nailuk-
lok si Pangulong Aquino at napatalsik
ang diktaturyang Marcos. Sa panahong
ito, naisulong ang demokrasya.
PANULAAN
Pinakapayak man na anyo ng
pahayag, ang mga tulang naisulat mula
1986 hanggang sa kasalukuyan ay
nakapaglalarawan ng kabuuang sistema
ng panahong kinapapalooban.
MAIKLING KWENTO
Nasa antas pa lamang ng
panibagong pagpapakilala at pagpapa-
unlad ang wikang Filipino noong mga
unang taon ng dekada ’80. Kaakibat ng
pagpapayaman at pagpapalawak ng
talasalitaan ng ngayo’y isinabatas na
wikang pambansa ang pag-aangkat ng
salitang banyaga bagamat ipinananatili
ang tradisyunal na pagbaybay.
Mula noon hanggang sa kasalu-
kuyan, Malaya ang daloy ng wika sa
mga kuwento at walang mariing pag-
tutol sa mga akdang nasusulat sa Taglish
(Tagalog-English).
DULA AT DULAAN
Ang dulaan marahil ang
pinakamasigla nitong mga nakaraang
taon. Patunay rito ang kabi- kabila at
sunod-sunod na pagtatanghal sa mga
paaralan at tanghalan sa buong bansa.
SANAYSAY
Marami sa mga nagwaging sanaysay
mula 1986 hanggang sa kasalukuyan ay
pagsusuri sa mga akda ng mga kilala
kundi man higanteng persona sa
larangan ng panitikan.
Tungkulin ng Wika:
(Michael Halliday)
➢ INTERAKSYUNAL - nagpapanatili
ng relasyong sosyal. Ito ay nakikita sa
paraan ng pakikipag-ugnayan ng tao sa
kanyang kapwa; pakikipagbiruan;
pakikipagpalitan ng kuru-kuro sa
partikular na isyu; pagkukwento; at
paglikha ng liham pangkaibigan.
➢ INSTRUMENTAL - tumutugon sa
pangngailangan ng tao gaya ng
pakikipag-ugnayan sa iba. Ang paglikha
ng liham pangangalakal, liham sa
patnugot, at liham pangkaibigan ay
halimbawa ng tungkuling ito.
➢ REGULATORI - tumutukoy sa
pagkontrol sa ugali o asal ng ibang tao.
Ang pagbibigay ng direksyon tulad ng
sa pagtuturo ng lokasyon ng isang
partikular na lugar; direksyon sa
pagluluto; direksyon sa pagsagot ng
pagsusulit; at direksyon sa paggawa ng
anumang bagay ay halimbawa ng
tungkuling ito.
➢ PERSONAL - saklaw ng tungkuling
ito ang pagpapahayag ng sariling
opinyon o kuru-kuro sa paksang pinag-
uusapan, kasama rin dito ang pagsulat
ng talaarawan at journal, at ang
pagpapahayag ng pagpapahalaga sa
anumang anyo ng panitikan.
➢ IMAHINASYON - nagpapahayag
ng imahinasyon sa malikhaing paraan.
➢ HEURISTIC - ito ay ginagamit sa
pagkuha o paghahanap ng imporma-
syong may kinalaman sa paksang
pinag-aaralan. Kasama dito ang paki-
kipanayam sa mga taong makasasagot
sa mga tanong tungkol sa paksang
pinag-aaralan; pakikinig sa radyo;
panonood ng telebisyon; at pagbabasa
ng pahayagan, magasin, blog, at mga
akalat na napagkukuhanan ng
impormasyon.
➢ INFORMATIBO - ito ay kabalig-
taran ng heuristic, may kinalaman sa
pagbibigay ng impormasyon sa paraang
pasulat at pasalita, ilan sa halimbawa
nito ay pagbibigay-ulat, paggawa ng
pamanahong papel, tesis, panayam at
pagtuturo.
Teorya ng Wika:
Maraming haka-haka ukol sa
pinagmulan ng wika.
Hindi pa rin maipaliwanag kung
saan at kailan nagsimula ang wika.
Hanggang sa kasalukuyan ay
nananatili pa ring misteryo sa mga
Dalubwika ang pinagmulan ng wika.
TEORYA
Ito ay ang siyentipikong pag-
aaral sa iba’t ibang paniniwala ng mga
bagay-bagay na may mga batayan
ngunit hindi pa lubusang napatutu-
nayan.
PAGDULOG:
1. Siyentipiko
2. Relihiyoso
TORE NG BABEL
Ninais nilang higitan ang sino
man at ninais na maging kapantay ang
Diyos. Nagalit ang Diyos at sinira ang
nasabing tore na sa kinalaunan ay
tinawag na Tore ng Babel. Kaugnay ng
pagsira niya sa tore ay nagpasya siyang
guluhin ang wika ng mga tao. Dito nag-
ugat ang pagkakaroon ng magkakai-
bang lengguwahe.
Sa teoryang biblikal, pinanini-
walaang nagkaroon ng iba’t ibang wika
ang mga tao bilang kaparusahan sa
paghahangad nilang maghari dito sa
daigdig.
BOW-WOW
Nagmula ang wika sa
panggagaya ng mga tao sa tunog ng
hayop at kalikasan. Naniniwala ang
mga dalubhasa na ginagaya ng ating
mga ninuno ang tunog ng kalikasan sa
kadahilanang kulang pa ang kanilang
bukabolaryo upang maipahayag ang
kanilang naoobserbahan.
Bukod sa tunog ng kalikasan,
naniniwala rin ang mga dalubhasa na
nagmula ang wika sa panggagaya ng
tao sa tunog ng hayop tulad ng “Aw
aw” ng aso at “meow” ng pusa”
DING-DONG
Sa teoryang ding-dong,
sinasabing ang wika raw ay nabuo sa
pamamagitan ng panggagaya ng mga
tao sa mga tunog ng bagay sa paligid.
Ang bawat tunog na naririnig nila sa
mga bagay ay binibigyan ng interpre-
tasyon at nagkakaroon ng sarili nitong
kahulugan.
Ang ilan sa halimbawa ng
teoryang ding-dong ay: Tunog ng tren
(tsug-tsug), Tunog ng kampana (kleng,
kleng), Putok ng baril (BANG!), Orasan
(tik tak tik tak)
POOH-POOH
Ang wika ay nabuo dahil sa
bugso ng damdamin na hindi sinasad-
yang maipahayag sa pamamagitan ng
bibig. Ito ay maaring dahil ng sobrang
sakit, kasiyahan, kalungkutan, sarap,
takot, pagkagulat at iba pa.
Isa sa halimbawa ng teoryang
pooh-pooh ay kapag nasaktan– “Aray!,
Awts!
TA-RA-RA BOOM-DE-AY
Ang teoryang ito ay nagsasabi
na ang wika ng tao ay galing sa mga
tunog na nilikha sa mga ritwal na
nagbabagu-bago at binigyan ng ibang
kahulugan katulad ng pagsayaw,
pagtatanim, atbp.
TATA
Salitang Pranses na nanganga-
hulugang “paalam”.
Sa teoryang ito, pinaniniwa-
laang ang wika ay nagmula sa kumpas
ng kamay ng tao, at sakalaunan ay
ginaya ng dila at bibig upang
makagawa ng tunog. Halimbawa na
lamang ay kapag nagpapaalam, ang
ating kamay ay kumakampay pataas at
pababa. Kaugnay nito, upang mabigkas
ang salitang “tata” , itinataas at ibinaba-
ba rin natin ang ating dila.
YOO-HE-YO
Sa teoryang ito, pinaniniwalaang
ang wika ay bunga ng pisikal na pwersa
ng tao. Ayon sa nagmungkahi ng
teoryang ito, kapag ang tao ay nag-
eeksert ng pisikal na pwersa, nakaka-
buo siya ng tunog mula sa bibig.
Halimbawa: Pag-ire ng babae kapag
nanganganak; kapag tayo ay nagbu-
buhat ng mabigat; at kapag lumalaban
sa karate (Haya!).
1. PLATO
Nalikha ang wika bunga ng
pangangailangan. Ang pangangailangan
ang ina ng lahat ng nilikha.
2. RENE DESCARTES
Hindi pangkaraniwang hayop
ang tao kung kaya’y ang gumagamit ng
wika na aangkop sa kanyang kalikasan
bilang tao.
May aparato ang tao sa kanyang
utak gayundin sa pagsasalita upang
magamit sa mataas at komplikadong
antas ang wikang kailangan niya, hindi
lamang para mabuhay bagkus magam-
panan ang iba’t ibang tungkulin nito sa
kanyang buhay.
3. CHARLES DARWIN
Nakikipagsapalaran ang tao
kung kaya’t nabuo ang wika. Upang
mabuhay ang tao, kailangan niya ng
wika.
Sa aklat na Lioberman (1975) na
may pamagat na “On the Origin of
Language”, sinasaad dito na ang paki-
kipagsapalaran ng tao para mabuhay
ang nagtuturo sa kanya upang maka-
likha ng iba’t ibang wika.
VARYASYON
Sa pagdaan ng panahon, naging
ispesyalisado ang gawain at tungkulin
ng tao at ito ay nagreresulta ng pagka-
kaiba-iba ng kultura at wika na siyang
nagiging panukat sa progreso ng tao.
VARAYTI
Ang pagkakaroon nito ay bunga
ng paniniwala ng mga linggwista na ang
wika ay heterogeneous o nagkakaiba-
iba. Dala ito ng nagkakaibang pangkat
ng tao na may iba’t ibang lugar na
tinitirahan, interes, gawain, pinag-
aaralan at iba pa.
PERMANENTE
Likas na gamit at linang sa
sinumang tapagsalita o tagabasa
➢ Dayalekt, Idyolek, Etnolek, Ekolek
PANSAMANTALA
Nagbabago batay sa pagbabago
ng sitwasyon.
➢ Sosyolek, Register, Pidgin, Creole
PERMANENTENG
VARAYTI DAYALEK
Wikang subordineyt ng isang
katulad ding wika. Ginagamit ito sa
tiyak na lugar o rehiyon.
Halimbawa: Cebuano – Gihigugma ko
ikaw Waray – Maupay nga
adlaw Hiligaynon – Nagakadlaw na siya
PERMANENTENG
VARAYTI IDYOLEK
Ang wikang tipikal/pangkara-
niwang ginagamit ng isang tao; ang
personal na “wika” ng isang tao.
Halimbawa: • Marc Logan • Arnold
Clavio • Noli de Castro
PERMANENTENG
VARAYTI ETNOLEK
Isang uri ng varayti ng wika na
nadebelop mula sa salita ng mga
etnolonggwistang grupo. Dahil sa
pagkakaroon ng maraming pangkat
etniko sumibol ang ibat ibang uri ng
Etnolek.
Taglay nito ang mga wikang
naging bahagi nang pagkakakilanlan ng
bawat pangkat etniko.
Halimbawa: Pakbet, Malong, Law oy
PERMANENTENG
VARAYTI EKOLEK
Varayti ng wika na kadalasang
ginagamit sa loob ng ating tahanan. Ito
ang mga salitang madalas na namumu-
tawi sa bibig ng mga bata at mga
nakatatanda, malimit itong ginagamit
sa pang araw-araw na pakikipagtalas-
tasan.
Halimbawa:
• Palikuran – banyo o kubeta
• Silid tulogan o pahingahan – kuwarto
• Pamingganan – lalagyan ng plato
• Pappy – ama/tatay
• Mumsy – nanay/ina
PANSAMANTALANG
VARAYTI SOSYOLEK
Nakabatay ang pagkakaiba nito
sa katayuan istatus ng isang gumagamit
ng wika sa lipunang kanyang ginagala-
wan.
Halimbawa:
• Wa facelak girlash mo
• Sige ka, jujumbagin kita!
• Repapips, ala na ako datung eh
PANSAMANTALANG
VARAYTI REGISTER
Anyo ng wika batay sa uri at
paksa ng talakayan o larangang pinag-
uusapan, sa mga tagapakinig o
kinakausap o kaya ay sa okasyon at sa
iba pang mga salik o factor.
1. FIELD O LARANGAN
Ang layunin at paksa nito ay
naayon sa larangan ng mga taong
gumagamit nito.
2. MODE O MODO
Paraan kung paano isinasagawa
ang uri ng komunikasyon.
3. TENOR
Ito ay naayon sa relasyon ng
mga nag-uusap.
Halimbawa:
• Talakayan sa klase ng International
Affairs
• Talakayan sa klase sa Filipino
• Klase sa Law School
PANSAMANTALANG
VARAYTI PIDGIN
Ito ay barayti ng wika na walang
pormal na estraktura. Ito ay binansa-
gang “nobody’s native language” ng
mga dayuhan.
Ito ay ginagamit ng dalawang
indibidwal na nag uusap na may dalawa
ring magkaibang wika. Sila ay walang
komong wikang ginagamit. Umaasa
lamang sila sa mga “make-shift” na
salita o mgapansaantalang wika.
Halimbawa:
• Ako kita ganda babae
• Kayo bili alak akin.
• Ako tinda damit maganda
• Suki ikaw bili akin ako bigay diskawnt
• Ikaw aral mabuti para ikaw kuha taas
grado
PANSAMANTALANG
VARAYTI CLEOLE
Mga barayti ng wika na
nadebelop dahil sa mga pinaghalo-
halong salita ng indibidwal, mula sa
magkaibang lugar hanggang sa ito ay
naging pangunahing wika ng partikular
na lugar. Ito ay pinaghalong iba’t ibang
wika.
Halimbawa:
• Mi nombre – Ang pangalan ko
• Di donde lugar to? – Taga saan ka?
• Buenas dias – Magandang umaga
PANSAMANTALANG
VARAYTI MODA
Paraan ng pagpapahayag
(pasalita ba o pasulat?) May mga
pagkakaiba ang paraang pasalita at
pasulat.
Mas mahigpit ang pagpapatupad
ng mga tuntuning gramatikal sa
paraang pasulat.
PANSAMANTALANG
VARAYTI ESTILO
Kung pormal ang pagtitipon
/meeting, pormal din ang wika.
Kung simpleng talakayan o
tsismisan lang, impormal o casual ang
wika (lalo kung ang kausap ay malapit
na kaibigan).
Batay sa kausap at/o sa
okasyon, nagbabago ang antas ng
pormalidad ng wika.