ILA) Low. ZWIEDZAMY INFORMATOR TURYSTYCZNYPolak, Wegier dwa bratanki”. ezyli dlaczego jedziemy na Wegry? Polacy sq narodem ,,podréznik6w”. Nie brak nam fantazji i pasji odkrywezych. Lubimy zwiedzaé obce kraje i z szybkosciq trzech muzedw na godzine przebiegaé nowo poznane stolice. (Godzinami za to ogladamy sklepy...) Wszedzie czujemy sie swojsko, ale nigdzie tak dobrze jak na Wegrzech! Dlaczego tak sie dzieje? Na to pytanie nikt nie potrafi da¢ konkretnej od- powiedzi. Czy decyduje o tym piekno kraju? Ciepte jezioro i nastonecznione stoki, na ktérych dojrzewajq ztociste wino- grona? — Nie wiemy. Wiaze nas historia. Przez Kinge i Ludwika Wegierskiego, Ja- dwige i Stefana Batorego az do generata Bema, Polaka czczo- nego na Wegrzech jako jednego z bohater6w walk powstan- czych 1848-1849 r. Ale to nie wszystko. Tradycyjna juz przy- jazh polsko-wegierska opiera sie na wzajemnej pomocy i zau- faniu. Nigdy nie toczylismy ze soba wojen, a nasze kontakty gospodarcze i handlowe siegaja odlegtych lat. Wegry sq naszym partnerem w zamierzeniach polityeznych, wspdtpracy gospo- darczej i realizacji tych samych celéw. Wegrzy przyciagaja nas swoja goscinnoscia, ich kraj — ryt- mem ognistych czardaszow, jedyna niepowtarzalna atmosferq nocnych wedréwek po Budapeszcie; poza tym chcemy sie kapaé w cieplych wodach jeziora, je brzoskwinie prosto z drzewa i opalaé sie pod najwspanialszym stoncem 3Jedzmy wiec na Wegry i cieszmy sie z okazywanej nam przy- jazni. A przy okazji pamigtajmy, ze Jd napot kivanok znaczy .dzienh dobry”, viszontlatésra — .,do widzenia”’, a csdkolom... _catuje”. POLOZENIE GEOGRAFICZNE Terytorium Wegier wynosi 93 030 km? (Polski 312 500 km?) ezyli ok. 1% obszaru Europy. i lezy prawie w rownej odlegtosci od Réwnika (ok. 5000 km) i Bieguna Pétnocnego. Z uwagi na wielkosé, Wegry zajmujq 16 miejsce w skali kraj6w europejs- kich. Dtugosé granic wynosi 2242 km, w tym ze Zwiazkiem Radzieckim 215 km, z Rumunia 432 km, z Jugostawia 631 km, z Austria 356 km i z Czechostowacjq 608 km. Wegry sq krajem Srédladowym i nie maja dostepu do morza. Uksztattowanie powierzchni Wegier jest prawie w 2/3 rownin- ne (mniej niz 200 m n.p.m.), uzypetnione gérami sredniej wy- sokosci i szeregiem wzgdérz. Najwyzsze wzniesienie to szczyt Kékesteté (1015 m) w masywie gor Matra. Pozostate masywy gOrskie to: Bakdny, Vértes, Dunazug, Borzs6ny, Cserhdt, Ka- ranes, Bukk, Zemplén, Mecskek, Villany i K6szeg. Obszar kraju dzieli sie na kilka wyraznych regiondw geogra- ficznych: Wielka Nizineg Wegierska, Mata Nizine Wegierska, Alpy Wegierskie, Dundntul i Sredniogérze Pétnocne. Stynne jezioro Balaton znajduje sie w dtugim zapadlisku rozdzielaja- cym Dunantul na dwie czesci. Najwiekszq rzekq jest Dunaj: na terenie Wegier diugosé jego wynosi 420 km. Druga co do wielkosci rzeka jest Cisa (579 km na terytorium kraju). Najwiekszym jeziorem na Wegrzech (i w Europie Srodkowej) jest Balaton o prawie 600 km? powierzchni i 78 km dtugoéci. Jego brzegi to najpopularniejsze w kraju centrum wypoczyn- kowe dla licznej rzeszy letnikéw i turyst6w. Osobliwoscia kraju jest wystepowanie licznych wéd mineralnych, chtodnych i goracych, o silnych wtasciwosciach leczniczych. Jest to po- zostalo$6 dawnej dziatalnosci wulkanicznej. Wegry usytuowane sq w strefie klimatu umiarkowanego. Po- tezny tuk Karpat, ostaniajacy kraj od pdtnocy i wschodu, jest znakomita bariera powstrzymujaca naptyw zimnych mas po- wietrza polarnego. Stwarza to dogodng sytuacje klimatyczna, jednak przynosi pogode zmienng 0 przewazajacych wptywach kontynentalnych. Srednia temperatura roczna wynosi 10,8°C. Najcieplejszym miesigcem jest lipiec (18° do 23°C), najzim- niejszym styczen (0° do — 4°C). Najwyzsza temperatura za- notowana na Wegrzech wynosi 41°C, a najnizsza — 34°C. Najwilgotniejsze regiony potozone sq na potudn. zachodzie kraju, podezas gdy srodkowe koryto Cisy lezy w okolicach o naj- mniejszej iloSci opadéw. Najbardziej deszczowymi miesiacami sq czerwiec i pazdziernik. 4 Obszar Wegier jest o wiele bardziej nastoneczniony nizinnych krajéw Europy Zachodniej, lezacych w tej samej szerokosci geo- graficznej. Kraj posiada cenne bogactwa naturalne: wegiel kamienny, wegiel brunatny, torf, poktady lignitu, rope naftowa, rudy zela- za, manganu, boksytu i miedzi. Lasy zajmujq 16,3% powierzchni. Resztki stepu, tzw. wegierska puszta, ustepuja dzi$ obszarom rolniczym. Na szczegd!nie urodzajnyeh glebach wulkanicznych uprawia sig winng latorosl. USTROJ POLITYCZNY, LUDNOSC, GOSPODARKA Wegry sq panstwem demokracji ludowej. Podstawy ustroju i formy organizacyjne pafstwa okresla konstytucja uchwalona w sierpniu 1949 r. Najwyzszym organem wtadzy jest Zgroma- dzenie Krajowe, jednoizbowy parlament. Najwazniejszq orga- nizacjq polityczna jest Wegierska Socjalistyczna Partia Robot- nicza powstata w 1956 r. Mtodziez starszq skupia Zwiazek Mtodziezy Komunistycznej, mtodsza — Zwiazek Pionieréw Wegierskich. Najwyzszym organem wtadzy administracyjnej jest Rada Ministr6w. Organami wtadzy terytorialnej sq rady narodowe réznych szczebli. Ludnosé kraju wynosi 10 315 tys. (Polska ok. 33 000 tys.). Z tej liczby 96% stanowig Wegrzy. Srednia gestosé zaludnienia: 110,9 mieszkafhcéw na 1 km? (Polska — 101 mieszk.). 45,1% ludnosci skupia sie w miastach, 54.9% mieszka na wsi. Weary, kraj rolniczy, od 1950 r. przezywa intensywng in- ~dustrializacje. Plany piecioletnie przynoszq znaczna nadwyzke wzrostu produkcji przemystowej i rolniczej. Przemyst skupia sie przede wszystkim w stolicy pdtnocnej czesci kraju. Rozwija sie sieé komunikacyjna. Przecietne zatrudnienie w przemysle wynosi 1816 tys. oséb, co réwna sie 58% ogdétu zatrudnionych (w Polsce — 3447 tys. = 45% ogdétu zatrudnionych). Baze energetyczna stanowia przede wszystkim elektrownie cieplne, korzystajace z wegla kamiennego i brunatnego. Przemyst hut- niczy daje suréwke i stal; przemyst ciezki i maszynowy — wy- roby walcowane, maszyny rolnicze, gérnicze, sprzet komuni- kacyjny: przemyst teletechniczny — aparaty radiowe, lampy i telewizory; przemyst wtdkienniczy, konfekcyjny i skérzany maja znakomite tradycje. Wegierski przemyst spozywezy wy- rabia znane gatunki wedlin (salami), koncentraty (mielona papryka), wina i wodki. Gtéwnymi obszarami rolniczymi sq regiony nizinne. Uprawia sie kukurydze. pszenice, jeczmien, zyto, owies i — na ok. 34 tys. ha ryz. Roczne zbiory winogron przekraczajq 743 tys. ton, zag produkcja wina — 4 min hektolitrow. : Eksportuje sig owoce, tyton, papryke i pomidory. Eksport 5przemystowy to przewaznie gotowe wyroby w postaci maszyn i wyroby mechaniki precyzyjnej. Polska w ogélnych obrotach wegierskiego handlu zagranicznego zajmuje czwarte miejsce. KULTURA Po utworzeniu wtasnego panstwa Wegrzy szybko zaadapto- wali wzory kultury i sztuki zachodnioeuropejskiej i nastepnie kontynuowali je w sposdb samodzielny i twérczy. Bardzo wezegnie zakwitta na Wegrzech architektura i rzezba. Romantyczne i secesyjne pomniki spotyka sie w catym kraju. az malarzy sztalugowych najstynniejszy jest Mihaly Munkacsy. W dziedzinie literatury maja Wegrzy bogate tradycje. Wspa- niale rozwijata sie tacifska literatura renesansowa, okresu re- formacji jak réwniez literatura wezesnoromantyczna. Wielka poezja romantyczna zwiazana byla z walka o niepodlegtosé. S4ndor Petéfi — wieszcz narodu wegierskiego — byt jednym Z organizatoréw i przywédcéw powstania, natomiast Jénos Arany reprezentowat epiczny nurt poezji. Najwybitniejszym twérea powiesci historycznej byt Mér Joka/. W okresie miedzy- wojennym szczegdlinie wybitna role odegrat Jézsef Attila — poeta rewolucyjny — czynnie zwiazany z walka komunistow przeciw faszystowskiej reakcji. Nie sposéb nie wspomnieé o wegierskiej muzyce, w ktdrej geniusz narodu wypowiedziat sie najpetniej. Dawna muzyka ludowa dzwieczy w utworach najwybitniejszych kompozyto- tow, jak Franciszek Liszt, Ferenc Erkel, Béla Bartok czy Zoltan Kodaly. Narodowe motywy staty sig tematem licznych, zna- nych w §wiecie, operetek. Pierwszy staty teatr na Wegrzech zafozono w 1769 r. w Sopron, nastepny (1774) w Budapeszcie. Dzi$ w catym kraju czynne sq 34 teatry (w Polsce 93). llog¢ ich $wiad- czy niezbicie 0 duzym powodzeniu sztuk dramatycznych na Wegrzech. Na czotowym miejscu znajduje sie sprawa upowszechnienia nauki i kultury. W okresie powojennym dwukrotnie wzrosta iloSé szkét Srednich. Z 74 uniwersytetow i szkét wyzszych wiekszogsé znajduje sie w stolicy, précz tego w Debreczynie, Peczu, Szegedzie. W dziedzinie wydawniczej moga sie Wegrzy poszczycié pieknymi osiagnieciami. Roczne naktady ksiazek siegaja 85 min tomow. Najwieksza biblioteka Széchenyi w Buda- peszcie ma ksiegozbidr liczacy 4 min toméw. W catym kraju pracuje prawie 10 tys. bibliotek publicznych i wypozyczalni ksiqzek. Doskonale rozwiniete sq: prasa, radiofonia i telewizja. llos¢ abonentéw radiowych przekroczyta 2.5 miliona, za$ telewizyj- nych wynosi 1769 tys. 6 W catym kraju czynnych jest 4 tys. kin, a produkcja filmowa wyraza sie liczba ponad 300 filméw rocznie o réznym metrazu. Wegierskie filmy naukowe, oswiatowe i kulturalne zdobywaja wiele nagréd na miedzynarodowych festiwalach. Wegierskie muzea, przede wszystkim zas Nemzeti Muzeum w Budapeszcie, gromadzq cenne kolekcje sztuki rodzimej jak réwniez sztuki europejskiej. Muzeum Etnograficzne nalezy do najciekawszych w Srodkowej Europie, dysponujac wspania- fymi zbiorami sztuki afrykanskiej i oceanicznej. Wiele robi sie w dziedzinie konserwacji zabytkow. Rekon- struuje sie dawny zamek, kompleks patacowy i Visegrad oraz stare miasto w Sopron. Ochronie podlegaja réwniez zabytki architektury ludowej. TURYSTYKA Po Il wojnie Swiatowej z roku na rok rognie liczba przyjez- dzajacych na Wegry turyst6w zagranicznych. Cyfrowo przed- stawia sie to nastepujaco: w 1970 r. — 6 320 tys., w 1972 r. — 8 643 tys.. w 1973 r. — 10 206 tvs. turystéw. Turysci zagra- niczni chetnie odwiedzaja Wegry — zarowno ci, ktorzy spedzajq tam urlopy, jak i ci, ktérzy przez ten kraj przejezdzaja w drodze do Butgarii, Rumunii czy Jugostawii. Z tych ktdrzy zostaja. wiekszosé plasujé sig nad Balatonem lub nad Wielkim Prze- tomem Dunaju (przewodniki wegierskie podaja nazwe .,Za- kole Dunaju”) Pierwszenstwo przyznaé tu nalezy bezwarun- kowo Czechostowakom (w 1972 r. — 2 832 tys.). Nastepni w kolejnogci to Jugostowianie (1 936 tys.), Polacy (480 tys.), tury$ci z NRD (420 tys.), Butgarzy. turysci z NRF, Austrii, ZSRR. Liczne rzesze odwiedzajacych przyciagaja na Wegry stynne juz w §wiecie imprezy, jak Festiwal Muzyczno-Teatralny w Szeged, Festiwal w Sopron, Miedzynarodowe Targi w Bu- dapeszcie, Wielkanocny Turniej Pitki Noznej itp. Wszyscy wyjezdzajac z Wegier chcq tam powréci¢, aby jeszcze raz obej- rzeé Budapeszt, jedno z najpiekniejszych miast Europy BUDAPESZT Mato jest na $wiecie miast. ktére pigknoscia i znakomitym potozeniem geograficznym moga konkurowaé ze stolica Wegier. Budapeszt. rozciagajacy sie na przestrzeni 25,5 km?, lezy w centrum Europy: jednakowe odlegtosci oddzielaja go od Moskwy i Londynu, Kijowa i Paryza, Sztokholmu i Stambutu. Liczy 2 miliony mieszkahcéw (1/5 obywateli catego kraju), co stawia go na réwni z takimi stolicami, jak Wieden, Rzym czy Madryt. 7W kazdej porze roku, wielkie wrazenie wywiera na turyscie znana na catym Swiecie wspaniata panorama Budapesztu, skarby natury, piekno urbanistyki, osobliwogci architektonicz- ne i muzealne, bogata kultura oraz kwitnace zycie metropolii. Natrafiamy tu na caty szereg zabytkéw i pamiatek historycz- nych. Poczawszy od amfiteatru z epoki rzymskiej, poprzez zabytki Sredniowieczne z czas6w tureckich, a skonczywszy na arcydzietach baroku, gotyku oraz renesansu — wszedzie mo- zemy znalezé ich bogate zbiory. Wedtug historykéw, juz 6000 lat temu na miejscu dzisiej- szego Budapesztu wznosito sie osiedle o charakterze miasta. Swiadezq © tym wykopaliska pochodzace z miodszej epoki kamiennej. W epokach brazu i zelaza cata ta okolica byta juz zamieszkana. W wiekach X—V p.n.e.. osiedlili sie tu llirowie. Pézniej Celtowie-na miejscu dzisiejszej Obudy zatozyli osiedle podobne do miasta i nazwali je Akink (obfitujgce w wode). W | wieku n.e. legiony rzymskie zdobyty wspomniane osiedle i rozbudowaty je w twierdze graniczna, tworzac najsilniejsze miasto prowincji Pannénia i nadajac mu nazwe Aquincum. Wedréwka ludéw zapoczatkowana u schytku IV w. objeta réwniez to terytorium. Osiedlaja sie tu Hunowie, a potem Awarowie. Po upadku pafstwa awarskiego, Budapeszt po- zostat nadal okolica zamieszkana, przy czym mieszkaricy jego 8 sktadali sie z Butgar6w i plemion stowianskich. Madziarzy osiedlili sie w dolinie Dunaju z kofcem IX stulecia i na miejscu juz poprzednio zburzonego Aquincum wybudowali Obude. Po najezdzie tatarskim, ktéry obrécit w perzyne caty kraj, kr6l Wojciech IV (IV Béla) w roku 1255 polecit wybudowaé na gorze zamkowej Varhegy osiedle-warownie, wok6} ktdrej w krdétkim czasie powstato wspaniate sredniowieczne miasto, kt6ére pod nazwa Buda od 1241 r. stato sie stolica panstwa. W S$redniowieczu rozpoczat sie szybki rozw6dj trzech bratnich miast — Obudy, Pesztu i Budy. Z tej ostatniej rozwineta sie jedna ze znaczniejszych stolic $wiata tak, ze na europejskich dworach z zazdrosciq méwiono o budownictwie wielkiego wtadcy Macieja Hunyadi (Hunyadi Métyas), wspaniatosci miasta oraz jego bogactwie. W XVI i XVII stuleciu wszystkie trzy miasta dostaty sie pod panowanie tureckie na okres prze- szto 150 lat. Panowanie tureckie spowodowato zniszczenie wiekszosci zabytkéw historyeznych, lecz pozostawito po sobie zaledwie kilka budanskich zaktadéw kapielowych oraz turecki meczet. W roku 1686 miasto wyzwolito sie spod tureckiego jarzma, lecz monarchowie habsburscy nie zajeli sie sprawq poprawienia sytuacji miasta. Dopiero z konicem XVIII w. roz- poczat sie powolny rozwdj miasta, ‘szczegdlnie w jego czesci pesztariskiej. W latach 1825—1848 — w epoce reform — nastapit wielki rozkwit gospodarczy i kulturalny stolicy. Ruszyta wielka akcja uprzemystowienia i zegluga statkow. Most tafhcuchowy potaczyt Peszt z Buda. W 1838 roku niszczycielska powddz znéw zahamowata na jaki$ czas rozw6j stolicy, zas w dziesieé lat pdzniej przyczynita sie dg tego kleska wegierskich walk wolnosciowych. Po 1867 roku nastepuje ponowny rozkwit Budy i Pesztu. W 1873 r. trzy bratnie miasta potaczyty sie przyjmujac nazwe Budapesztu. Z koncem XIX wieku szybko zaczela rosnaé ilosé fabryk. Poczawszy od tej chwili historia walk wegierskiej klasy robotniczej byta juz nierozerwalnie zwiazana z historig Budapesztu. Druga wojna swiatowa spowodowata bardzo powazne zniszczenia miasta. W stanie nienaruszonym zachowato sie tylko 26% doméw mieszkalnych. Zniszczeniu ulegta znaczna czesé szpitali, 93% szkdt. Cofajace sie oddziaty faszystowskie wysadzity w powietrze wszystkie mosty. Od dnia 13 lutego 1945 r. Budapeszt stat sie stolica wyzwolonego narodu we- gierskiego. Miasto rozciaga sig na dwéch brzegach Dunaju ujetego w ka- mienne koryto. Z 22 dzielnic, 15 lezy na lewym brzegu (Peszt), 6 na prawym brzegu (Buda) i 1 okreg na wyspie Csepe/. Prawy brzeg Dunaju jest otoczony pdtkolem zielonych wzgorz, z ktérych najwyzsze to szczyt Jénoshegy (529 m). Tam roz- siadta sie dzielnica mieszkaniowa Buda. Jej czesé willowa, petna kwitnacych ogrodéw, podchodzi az pod gesto zalesione pagory. Daje to wielu dziesigtkom tysiecy mieszkanhcéw ztu- dzenie statego przebywania w dobrze zorganizowanej miejsco- wosci letniskowej. Jesli dodamy jeszcze do tego znakomita ko- 9munikacje autobusowa, ktdra w pare minut przeniesie nas przez nowy most Elzbiety przedtuzony ulicami Kossuth Lajos i Ré- kéczi do dworca wschodniego i daiej, w kierunku stadionu sportowego — $miato mozna powiedzieé, ze mieszkancy Budy zaliczaja sie do wybrancéw losu. Pod ta wtagnie arterig pow- stata nowa odnoga stotecznego metra. Buda ma korzystne po- taczenia tramwajowe i autobusowe z sasiednimi wzgorzami, celem niedzielnych wycieczek mieszkafhcéw. Wybudowana w latach 1948-1950 kolejka pionierska taczy ze soba naj- piekniejsze wzgérza Budy. Peszteriska strona miasta jest najmtodszq metropoliq Europy. ktéra w ostatnim stuleciu w szybkim tempie rozwineta sie i obecnie to olbrzymie miasto zupetnie indywidualnie koordy- nuje przesztosé z terazniejszosciqa i romantyczne pamiatki Z pulsujacym rytmem wspdtezesnego zycia. Obok dawnych budynkéw fabrycznych wznosza sie nowoczesne zaktady przemystowe, a na miejscu dawnych ubogich doméw robotni- cezych powstaja nowe osiedla mieszkaniowe i ogrodki miejskie. W sercu miasta, nad brzegiem Dunaju, wznosi sie géra Gellért (wys. 235 m) ze Statua Wolnosci na szczycie, luksusowa restauracja ..Cytadela” i hotelem turystycz- nym 0 tej samej nazwie. Byla to niegdy$ drewniana turecka warownia, ktéra na- stepnie Austriacy przeksztatcili w potezna kamienna cytadele. Dzi§ turySci podziwia- ia stad przepiekna panorame miasta Na wzg6rzu Vérhegy (Wzg6rze Zamkowe) wznosi sig odbudowany obecnie Za- mek Krdélewski. Jest to najstarsza cze$¢ miasta. Stare domy w stylu renesansowym i gotyckim. Odkryto w czasie robot rekonstrukcyjnych wiele ciekawych fragmentow architektonicznych. Obecnie cata dzielnica ma charakter zabytkowy. Tu prawie kazdy dom ma wiasng historig. Jako ciekawostki architektoniczne mozna tu wy- mienié kamienne wneki do siedzenia, koronkowo rzezbione w podcieniach bram oraz system tuneli pod Gora Zamkowa.o dhugosci okolo 10 km, gtebokosci kilku Pigter pod ziemig. Patac krélewski wiernie zrekonstruowany w stylu epoki. Urza- dzono tu wystawe sztuki Sredniowiecza. W potudniowym skrzydle patacu znalazly tymezasowa siedzibe zbiory z XIX i XX wieku Wegierskiej Galerii Narodowej oraz wystawa rycin przedstawiajqcych historie Gory Zamkowej. Dawny patac krélewski stanie sie w przysztosci kulturalnym centrum stolicy, pomieszczeniem dla zbioréw ksigzek i obraz6w. Nieopodal wznosi sig gotycki koScidt Métydsa ze strzelista mozaikowa wieza — jedna z najpiekniejszych budowli stolicy Wegier i koScidt k« ronacyjny wegierskich krél6w. Zbudowany zostat w XIII w. przez kréla Béle /V po najezdzie Tatardw. W XIV w. panujacy z dynastii Anjou powiekszyli koSci¢ © széreg kaplic po stronie pétnocnej. Tu jest pochowany jeden z najwiekszyc krél6w dynastii Arpddéw, Béla Ill wraz z matzonka, francuska ksigzniczka. Cesar niemiecki i kré! wegierski Zygmunt przebudowali koSciét na nawowy. W 1456 roku ogtoszono tu bulle papieska. zarzadzajaca dzwonienie w potudnie we wszystkich kosciotach $wiata na pamiatke zwyciestwa nad Turkami. Za .czasow panowania Matyasa waniesiono potudniowa czes¢ koSciota. Podczas 150-letniego pano- wania tureckiego (1541-1686) swiatynia stata sie wielkim metzetem. Obecna forma kosciota uksztattowata sig pod koniec ubieglego stulecia. Dzié, dzieki troskli- wym staraniom konserwatoréw, koScidt odzyskat sw6j piekny ksztalt Niemal u stép koSciota konicza sig schody prowadzace z miasta na szczyt wzgérza do Zamku i Baszty Rybackiej Sam Zamek o fundamentach z XIII w.. liczacy niegdy$ 203 sale, zburzony w 1946 r., bedzie w przysztosci siedziba muzeéw, galerii sztuki i innych instytucji kulturalnych, Obok wanosi sig, obrzezona z obu stron’ arkadami, Baszta Rybacka pochodzaca z przetomu XIX i XX w., utrzymana w ‘stylu neoromariskim (w Srednio- wieczu cech rybakéw bronit tej czesci muréw przed atakami wroga. Stad pochodzi je) nazwa) oraz pomnik krdla Stefana |. Stad roztacza sie wspaniaty widok na Dunaj oraz jego lewy brzeg, z koronkowym gmachem Parlamentu na pierwszym planie. 10 Budapeszt Szesé mostéw otwartych dla ruchu kotowego, w tym piekny nowoczesny most Elzbiety (1964 r.) oraz dwa mosty kolejowe faczq Bude z lewobrzeznym Pesztem. Wszystkie mosty wy- sadzone w powietrze w czasie dziatah wojennych zostaty od- budowane dzieki staraniom wtadz. Usytuowany poza $réd- miesciem nowy most Arpada spina metalowa klamra Bude Z zespotem nowoczesnych dzielnic mieszkaniowych. Jednym z najpiekniejszych miejsc Budapesztu jest Wyspa Matgorzaty, dtuga na 2,5 km. Wzdtuz watow ochronnych miesz- czq sie przystanie wioSlarskie. Na samej wyspie — poza parkiem, ogrodem rézanym i zabawnym ogrédkiem japonskim — znajdu- je sie olbrzymie kapielisko ,,Palatinus”, miejsce letnich wypraw mieszkancow miasta i rzeszy turystow. Na wyspie znajduje sie ponadto hotel ,,Nagyszd//6”, letni amfiteatr oraz ruiny ko$ciota i Sredniowiecznego klasztoru z konca XII w. Peszt, lezacy na lewym brzegu Dunaju, ma bardzo oryginalny okrezny uktad ulic. Pochodzi to z okresu, gdy starozytne waty, otaczajac pétkolem srddmiescie, stykaty sie obydwoma koncami z Dunajem. Pozostate ulice rozchodza sie promienigcie od cen- tralnego punktu, ktérym jest Parlament, przecinaja pdtkoliste bulwary i dazq w kierunku nowych dzielnic miasta 11Parlament. najwiekszy budynek jaki kiedykolwiek wzniesiono w stylu neogo- tyckim, zbudowany w latach 1885-1902, ma 268 m dlugoSci i 118 m szerokosci W gmachu jest okoto stu pomieszczen i 30 klatek schodowych. Fantastycznie bogate wewnetrzne malowidla scienne zdobi 40 kg zlota. Giéwna klatka schodowa wspiera sig na 8 poteznych kolumnach ze szwedzkiego marmuru. W calej Europie jest tylko 12 marmurowych kolumn takich rozmiaréw. Zbudowany pod koniec ubiegtego stulecia, Parlament wyposazony jest w centralne ogrzewanie, pierwsze na kontynencie europejskim. Naprzeciw Parlamentu znajduje sig Galeria Narodowa, usytuowana w dawnym Patacu Sprawiedliwosci, a zatozona w 1957 r. Zawiera ekspozycie najznakomitszych malarzy i reetbiarzy wegierskich XIX i XX w. Peszt skupia najwigkszq iloS¢ secesyinego budownictwa stolicy. Za najbardziej klasyczny preyktad secesji uchodzi gmach Banku Narodowego z fasada ozdobiona barwna ceramika, pochodzaca ze slynnej fabryki porcelany w Zsolnay (Pécs) Vaczi — glowna ulica srédmiescia, slynna z najpiekniejszych sklepow — prowadzi do placu Vorésmarty, gdzie znajduje sie znana cukiernia o tej samej nazwie oraz siedziby migdzynarodowych towarzystw lotniczych. Stad odchodzi specjainy auto- bus MALEV (Wegierskie Linie Lotnicze) do portu lotniczego Ferihegy. Przed cUkier- nia znajduje sig kohcowa stacja linii metro prowadzacej do Vérosliget. Ta wiasnie linia przebiega pod aleja Népkéztérsasdg. przy ktérej miesci sie gmach opery. a w je] okolicy — wigkszoSé budapeszteriskich teatrow. U wylotu alei otwiera sie plac Hésdk. Na jego srodku wznosi sig pomnik Tysiacle. Cia pafstwa, z kolumna i konna statua ksigcia Arpéda. Po obu przeciwlegtych bokach Placu wznoszq sig gmachy Muzeum Sztuk Pieknych (Széomivészeti Mizeum) 2 licznymi dzietami sztuki 0 Swiatowej stawie (galeria — jedna z najcenniejszych w Europie), a na prawo — Galeria Sztuki (MGcsarnok). Na tytach placu rozciagaia sie tereny parku Varostiget z wielkim jeziorem peinym kajakow, zima zamienianym na Slizgawke. Posrodku jeziora, na malenkie| wysepce, wznosza sie mury zamku Vajda ‘hunyad (2 prawdziwym zwodzanym mostem!), siedziby Muzeum Rolniczego. Za- mek jest kopiq sredniowiecznej warowni znajdujacej sie w Siedmiogrodzie. Powstat w koficu XIX w. i by! jedna z atrakeji wystawy milenijnej W Lasku Miejskim znajduje sie rowniez plaza, basen kapielowy i taénia ..Sz6- chenyj" zasilana zrédlem mineralnym o temperaturze 74°C. Jest tam rowniez cyrk, ogréd zoologiczny i wspaniale urzadzone Wesole Miasteczko. Lasek ten jest rok rocznie terenem Migdzynarodowych Targéw Budapeszteriskich. Dalej na wschéd — Stadion Ludowy Budapeszt jest centrum administracyjnym, przemystowym, handlowym i kulturalnym kraju. Pracuje tu ponad 44% robot- nikéw. Wszystkie wielkie arterie komunikacyjne kraju przecho- dzq przez Budapeszt. Tramwaje Przewozq dziennie srednio 2,5 min, a autobusy ponad 1 min pasazeréw Stolica. Wegier posiada 25 uniwersytetow i szkét wyzszych. Na trzech studentéw w skali krajowej, dwoch studiuje w Buda- peszcie. Centrum zycia muzycznego skupia sie przy Operze i Konserwatorium. Przeszto milion widzéw oglada kazdego roku przedstawienia w Operze i Teatrze Erkel. Do miliona zbliza sie liczba stuchaczy koncertow. Budapeszt liczy 20 teatrow, w tym kilka teatréw dramatycznych, dwie operetki i jeden teatc lalek. W 1967 r. ponad 400 tys. osdb obejrzato program cyrku. Przez stoteczne kina przewineto sie w ciagu roku ok 32 min widzow. Miasto posiada ponad 20 muzedw i galerii sztuki. Biblioteka Narodowa Széchenyi zawiera wspaniate zbiory rekopisé6w i archiwa historyczne. Budapeszt, 0 czym nie wszyscy wiedza, jest miastem — ku- rortem, jednym z najwiekszych na Wegrzech terendw wystepo- 12 = a Wi tt Budapeszt = wania w6d mineralnych, przewaznie cieptych i goracych, o silnych wlasciwosciach leczniczych. Bija tu 123 gorace zdroje © temperaturze od 22°C do 76°C, dostarezajac tacznie 70 min litrow wody dziennie. Lecznicze wtaSciwosci tych zrédet byty znane juz w zaraniu dziejéw, jednak dopiero w epoce podboju tureckiego zacza} sie prawdziwy ,,zloty wiek’’ kapielisk. Tureccy wiadcy zyjacy w Budzie wznosili liczne taznie (zgodnie z rytua- tami swej religii), ktore rywalizowaty ze soba pod wzgledem barwnosci i przepychu wnetrz. Z tych czaséw pochodzga istnie- jace do dzi$ zaktady balneologiczne .,Csdszar™, .,Kiraly” i ,,Rudas”. Wokét miasta rozrzucone sq liczne campingi dla zmotoryzo- wanych turyst6w. NajnowoczeSniejszy z nich znajduje sie w Rémai fiirdd, niedaleko Aquincum, miejsca wspaniatych wykopalisk archeologicznych z czaso6w rzymskich, drugi w Hoérshegyen. Najcenniejsze-przedmioty zgromadzono w muzeum przylegajacym bezposrednio do terenu wykopalisk. Sq tam rzeaby, oltarze, piekna kolekcja ceramiki artystycznej. bron, narzedzia i ozdoby. Dzis pozostaty jedynie ruiny amfiteatru wojskowego 13na 16 tys. miejsc oraz cywilnego na ok. 6 tys. miejsc, filary rzymskiego akweduktu oraz szezatki kaplicy z IV w. Jest to jeden z najstarszych zabytkow architektury chrzescijariskiej na terenie Wegier Do_najczesciej odwiedzanych miejscowosci potozonych stosunkowo niedaleko Budapesztu, znanych z historycznych i architektonicznych zabytkow, nalezqa Visegréd i Esztergom. Moéna sie tam tatwo dostaé autobusem, lecz gdy turysta wy- bierze podrdz statkiem wzdtuz brzegéw Dunaju, znajdzie sie w jednym z najpiekniejszych zakatkow Wegier — Wie/kim Prze- fomie Dunaju. Na pdtnoc od stolicy Dunaj zakresla olbrzymi tuk, dwukrotnie przecinajac Masyw Centralny i Oddzielajac gére Pilis od wzg6rz Borzsény. Jest to Potocznie zwane .,wielkie kolano Dunaju”, najblizsze i najbardziej uczeszczane miejsce turystyczne w re- jonie Budapesztu. Najwyzszym punktem Jest gora Csévdnyos (939 m n.p.m.) w masywie Borzsony. Strome i spadziste skaty © bajkowych ksztattach sktadajq sie na fantastyczny pejzaz, a liczne gospody, jak np. malownicza Nagyhideghegy. pozwa- lajq turystom na odpoczynek. Najwspanialszy widok na caly Wielki Przetom Dunaju rozciaga sie ze szczytu Dobogoké (700 m n.p.m.) w Pilis. Powstato tam jedno z najnowocze§sniej urzadzonych miejsc wypoczynkowych, potaczone ze stolica wygodna linia autobusowa. Strome spadziste skaty na pdtnocy Dobogoké przyciagaja liczne rzesze alpinistow. ESZTERGOM to dawna warownia Panstwa Frankow. Na wzg6rzu wznidst swéj patac (dzi$ w ruinie) krdl wegierski Béla III. Po drewnianych byta to pierwsza wegierska kamienna forteca. Prowadzone tu obecnie wykopaliska archeologiczne wydobyly na swiatto dzienne wspaniate zabytki archeologiczne, jak fundamenty patacu z kotica XI! W., ostrotukow@ kaplice i resztki freskow z epoki Renesansu Najwspanialsza budowla miasta jest Bazylika (100 m wysokosci tacznie zkrzy- zem). Jej kopula o imponujacych rozmiarach dominuje nad okolica. Obra’ nad glownym oltarzem, dzieto artysty weneckiego Grigolettiego jest jednym z najwiek- szych malowidet Swiata: ma 13 m wysokosci i 6. m szerokoSci. Boczna kaplica 2 czerwono-brunatnego marmuru zostata wybudowana w XVI w. Warto réwniez 2wiedzié skarbiec Bazyliki. peten wspaniatych arcydziet wegierskiej sztuki zlotnicze}, main. slynna ..Kalwaria” Mathiasa. Ruiny bastionéw w sasiedztwie katedry po- chodza z XI w. Jednym z obiekt6w dumy Esztergom jest Muzeum Chrzeéci- jaftskie mieszczace sie w Patacu Prymasowskim. Znajdujaca sie tam galeria obrazow, jedna z najbogatszych w Europie, po- siada piekna kolekcje wegierskiego i obcego malarstwa srednio- wiecznego oraz zbiory miniatur i gobelinéw. 14 Esztergom VISEGRAD. Zespdt Sredniowiecznych budowli Visegrédu sktada sie jak gdyby z dwoch czesci: A/sévér (Zamek Dolny) wzniesionego w XIII w. i Fe/sévaér (Zamek Goérny, w ktérym przechowywano korone krélewska). Patac wzniesiony zostat na poczatku XIV w. przez Karola Roberta Andegawenskiego. Ukonezyt te budowle Maciej Korwin (XV w.). Wedle opisu Owezesnych kronikarzy zamek miat 350 sal i komnat. piekne ogrody, ozdobiony byt licznymi rzezbami, a ze studni wykutej Z ezerwonego marmuru ptyneta w dni Swiateczne nie woda, lecz wino. Pieciopietrowa budowla byta mieszanina stylu gotyckiego (do dzi§ zachowata sie piekna -fontanna balda- chimowa”) i renesansowego, z ktdrego zachowat sie jedynie piekny basen rzezbiony w czerwonym marmurze. W 1542 roku zamek zostat catkowicie zniszczony. a gruzy porosty drzewami i krzewami. Dopiero wykopaliska archeolo- giczne prowadzone w tym rejonie odstonity wspdtczesnosci pieczotowicie wydobyte spod gruzédw rzezby i fragmenty pomnikéw. 3 Zamek dolny miat znaczenie reprezentacyjne, natomiast funkcje obronne przypadty Wiezy Salomona i zamkowi goér- nemu. Wieza ta jest potezna budowlg, wzniesiong przez kréla 15= Visegrad Béle /V, w potowie XIII w., po najezdzie tatarskim. Na owe czasy byta to forteca nie do zdobycia. Wysoko$é jej siega 31 m, a mury maja miejscami grubosé 8 m. Dzisiaj Visegréd jest przede wszystkim znakomicie prospe- rujaca miejscowoscig letniskowa. Korzystajac z campingu Szdédliget usytuowanego tuz nad brzegiem rzeki (miedzy Budapesztem a Vac), mozna zwiedzié jeszcze dwie historyczne miejscowosci lezace nad .,wielkim kolanem Dunaju”” — Vaée i Szentendre. VAC. Miasto zostato rezydencjq episkopatu juz w XI w. Znisz- czone przez najazd turecki i odbudowane w XIII w., kryje wspa- niate zabytki architektury barokowej: katedre zbudowang przez wtoskiego architekta Canevale oraz tuk triumfalny wzniesiony w 1764 r. na pamiatke wizyty krélowej Marii-Teresy. Vdc taczy z Budapesztem najstarsza w kraju linia kolejowa SZENTENDRE lezy 20 km za Aquincum, na drodze do Vise- gradu. Znane w czasach rzymskich jako U/cisia Castra. do dzié przechowuje w swych barokowo-rokokowych murach ruiny rzymskiego obozu. Waskie zautki wyprowadzajq od przystani na gore, na rynek miejski i dalej na szezyt wzyorza, na ktérym stoi koSciét zbudowany w XV w., zniszezony nastepnie przez Turkéw i ponownie odbudowany w XVIII w. Najpiekniejszym zabytkiem miasta jest cerkiew prawostawna z przepieknymi ikonami, zbudowana przez serbska kolonie w XVIII wieku. Odkrywea Szentendre jest wybitny malarz Kéro/y Ferenczy, kt6rego imieniem nazwano muzeum. Niektorzy arty$ci zwa- bieni kolorytem miasteczka, a szczegdinie niezwyktymi $wia- tocieniami wéréd starych muréw, zjezdzajq tu na letnie ple- nery, inni osiedlili sie tu na state Do dzis Szentendre jest najwiekszym na Wegrzech skupi- skiem cywilizacji serbskiej i macedohskiej. Godne zwiedzenia zabytki to: katedra. prawostawna cerkiew 2 przepieknymi ‘konami, Muzeum Ferenczi Kéroly oraz muzeum historii koSciota prawostawnego. 16 W pobliskim Papsziget znajduje sie camping na 1000 oséb, restauracja i Ha/dészcsérda, w ktdérej podaja stynna wegierska zupe rybna. DUNAUJVAROS. Najmtodsze wegierskie miasto, wyroste 15 lat temu nad prawym brzegiem Dunaju, dzieto pierwszej piecio- latki. Ten najwiekszy w kraju oSrodek hutniczy liczy dzi$ 40 tys mieszkancow. .,Jak grzyby po deszczu’ wyrosty tu szeregi blokéw mieszkalnych o funkcjonalnych, nowoczesnych wne- trzach, otoczone zielenia prostych alei i skweréw. Sq tu jasne, wygodne szkoty, szpital, centrum administracyjne i handlowe, hotel, muzeum, kawiarnie i kina. A ponad tym las kominéw gigantycznych koksowni i elektrocieptowni. Ruda zelaza transportowana jest droga wodna. Znajduje sie tu rowniez newoczesna walcownia stali. W niedalekim lesie znajduje sie camping turystyczny (Sza/ki Sziget) na 200 osdb i strzezony parking. KALOCSA -— potozona niemal nad samym Dunajem jest nie- watpliwie jednym z_ najciekawszych miasteczek regionu Kalocsa swa stawe zawdziecza gtownie papryce i kwiatom Papryka jest uprawiana w okolicy na wielka skale przemystowa,. KalocsaPécs kwiaty zas — to glowny motyw zdobniczy tutejszych strojow ludowych. Miasteczko przekroczyto juz liczbe 20 tys. miesz- karicow, z ktérych czes¢ uprawia ,,paprykowe pola’, reszta zag Pracuje w wielkiej fabryce, gdzie po wysuszeniu przerabia sie czerwone wegierskie ztoto”’. Kwieciste haftowane stroje $wiateczne tutejszych kobiet naleza do najpiekniejszych w kraju. Obecnie okoto tysiaca artystek ludowych wykonuje stynne hafty na export. PECS jednoz najpiekniejszych i najbardziej malowniczych miast na Wegrzech, liczace sobie ,,zaledwie” 2 tys. lat, lezy u stop gér Meczek, otoczone zewszad_ winnicami. Dzieki tagodnemu klimatowi, waskim kretym uliczkom, licznym Placykom i kog- ciotom, upodabnia sie do jednego z miast $rddziemnomorskich. W czasach rzymskich znane byto pod nazwa Sopianae. To tutaj po raz pierwszy zaczeto uprawiaé winng latorosl. Za cza- s6w Stefana |, Pécs stato sie ogrodkiem kulturalnym $rednio- wiecznych Wegier. Pierwszy uniwersytet na Wegrzech, a piaty w Europie zostat zatozony w Pécs (w 1367 r.). Z czaséw okupacji tureckiej pozostaly miastu cenne zabytki: 2 meczety, jeden z najwiekszych wowezas w Europie, z dwu- nastopietrowym minaretem, na ktérego szezycie btyszezy pdt- ksiezyc, Jakovali Hanan Dzami oraz meczet Ghazi Kasima i kilka charakterystyeznych budynkow. Turey przerobili na meczet romanska katedre o czterech spiczasto zakonczonych wiezach, dzi§ przywrécona do swej pierwotnej postaci. W katedrze nalezy zwiedzié $wietnie za- chowane katakumby z okresu Pierwszych chrzeécijan. Miasto liczy dzi$ ponad 145 tys. mieszkaficow. Nowoczesne dzielnice mieszkaniowe silnie kontrastuja z bogatym w zabytki centrum. Pécs posiada dwa uniwersytety i dwie szkoty wyzsze, 18 : muzeum archeologiczne Janus Pannonius, teatr i jest siedziba zespotu baletu — pantomimy .,Sopianae”. znanego szeroko w. $wiecie. Pécs ma wtasne zaktady przemystowe, m. in. stara i stawna fabryke porcelany (dawna Manufaktura Zsolnay) W gérach Meczek, chetnie odwiedzanych przez turystow, znajduja sie gtebokie poktady wegla kamiennego. W okolicach Pécs znajduje sig stacja balneologiczna Harkanyfiird6 zwana .Mekka reumatykéw”, ktérej radioaktywne wody o tempera- turze do 62°C przewyzszaja nawet renomowane uzdrowiska wiedefskie MOHACZ niewielka osada znana z podrecznikéw historii (dzis z karnawatowych tradycji ..busdjarés” — przebierancow), miejsce wielkiej bitwy z Turkami w 1526 r. zakonczonej jedna Z najwiekszych katastrof kraju — kleska, ktéra spowodowata 150-letniq okupacje turecka. SREDNIOGORZE POLNOCNE Sktada sie ono z kilku masywow gorskich, jak Borzsdny, Matra, Biikk (Gory Bukowe) i Zemp/én. Rozciagajq sie one wzdtuz pdtnocnej granicy kraju. Najbardziej malowniczym tegionem sq géry Matra o dwéch najwyzszych szczytach Kékes (1015 m) i Ga/yatet6 (965 m). Na szczycie Kékes, w sa- mym $rodku ogromnego lasu o najidealniejszych warunkach klimatycznych, lezy najwyzej w kraju potozone sanatorium. W gérach tych mieszezq sie stacje balneologiczne Métrahdéza i Métrafiired wraz ze swymi zdrojami. Otacza je sieé hoteli Na pdtnocnych stokach Matra, posrodku ogromnego parku, otoczone gestym lasem lezy jeszcze jedno uzdrowisko — Pd- radfirdo, posiadajace cztery rodzaje wod leczniczych W gorach Matra znakomite warunki terenowe znajdq ama- torzy sport6w zimowych. EGER, miasto potozone miedzy gérami Métra i BUkk, w matej dolince nad rzeczka o tej samej nazwie. to.cel licznych wycie- czek. Miasto petne zabytkowych budowli z bogatej historycznej przesztosci Warte obejrzenia sq pozostalosci poteznego zamczyska bohatersko bronionego w 1552 r. przed 150-tysieczng armia ottomariska: kazamaty, lochy i dlugie na 1600 m podziemne. przejscie. Tutaj pozostawili Turcy wielki meczet z 40-metrowym mi- naretem. W trakcie prowadzonych wykopalisk archeologicznych, odkryto wiele cennych naczyft, broni, waz i ceramiki. Z gotyckiej katedry pozostaly jedynie frag- menty kamiennych rzetb. Wieksz0s¢ budynk6w érédmiescia budowana byta w stylu barokowym: Dwuwiezowy kosciét Minorytéw (na placu Kossutha) uwazany jest za jeden Z najpigkniejszych i najbardziej klasycznych przyktadéw wegierskiego baroku Budowa tego koSciola trwata 15 lat. Pieknym zabytkiem jest takze XVIII-wieczny ratusz, ktérego kuta w Zelazie brama uznawana jest. jako najwybitnijszy przyktad éwezesnego kowalstwa artystycznego 19Eger jest miastem — uzdrowiskiem. Liczne tu kapieliska i baseny zasilane sa 216dtami leczniczymi o temperaturze do 31°C. Eger znane jest w swiecie z produkcji znakomitych czerwonych win, takich jak: ..Egri Bikavér’’ i ,,Medoc Noir’. ger jest centrum turystycznym i baza wypadowa do Vérkut, Szarvaské, Mo- nosbél, Szilvasvérad oraz w kierunku zielonych Gér Bukowych MISKOLC. tatwo dostaé sie z /sta/lésk6, Najwyzszego szczytu Bukk, do Miskolca potozonego u stép géry Avas. Drugie co do wielkosci miasto Wegier, liczace 173 tys. mieszkancéw, duzy ofrodek uniwersytecki i centrum okregu przemystowego Borsod. Nowy uniwersytet miesci w swoich murach ok. 3700 studentéw. W 1823 r. powstat tu pierwszy staty teatr w kraju. Zabytkowa budowla jest, wzniesiona w XV w.. gotycka ka- tedra z czworokatna dzwonnica. W Muzeum Otto Hermana warto obejrzeé materiaty i dokumenty traktujace o zyciu czto- wieka jaskiniowego, niegdy$ zamieszkujacego okolice Gér Bukowych. W poblizu miasta zwiedzié mozna XVII|-wieczny, Swietnie zachowany w swej pierwotnej postaci, najstarszy na Wegrzech piec hutniczy. Osobliwosciq miasta jest jego gléwna ulica, Széchenyi ut. Ma ona 14 km dtugoéci i przebiega réwnolegle do strumienia Szinva. W samym srodku miasta wznosi sie zielone wzgorze Avas (wys. 232 m), cel spaceréw mieszkancow i turystéw. Miskolc jest znakomita baza wypadowa w Gory Bukowe i baza zaopatrzeniowa turystow. Niedaleko, w dolinie Hamar, nad jeziorem o tej samej nazwie, lezy Lilla- fared, uzdrowisko do ktérego kierowani sq w pierwszej kolejnosci_pracownicy zwiazk6w zawodowych. Maja oni sw6j dom wezasowy, prawdziwy patac potozony wéréd gestego lasu. W okolicy znajduje sie gorace jezioro Gérémbdly — Tapolca, liczne stacje balneologiczne oraz kapieliska dtwarte w 1959 r. w kilku podziemnych grotach Na pdtnocy Wegier, w wapiennych gérach Aggtelek, rozcia- ga sig ogromna jaskinia Aggtelek-Josvaf6, jedna z najokazal- szych w Europie. Wieksza jej czesé (15 km) znajduje sie na terytorium Wegier. reszta — pod nazwa Domica — po stronie stowackiej. Podziemne korytarze poprzecinane sq lasami sta- lagmitéw i stalaktyt6w. Turysta znajduje sie nagle w bajkowym $wiecie petnym wspaniatych sal, skamieniatych wodospadéw, oswietlonych elektrycznym swiattem wydobywajacym migot- liwa game barw. Niedaleko Jdsvaf6é speleologowie odkryli inna, siedmiokilo- metrowa jaskinie o nazwie Békebarlang, z korytarzami petnymi wielobarwnych naciek6w i mikroklimatem nadajacym sie wspaniale do leczenia astmy. U stép malowniczych wzgérz Zemplen, lezq w dolinie rzeki Bodrog dwie bardzo ciekawe miejscowosci: Sérospatak i Tokaj. SAROSPATAK — mate ciche miasteczko stawe swa zawdziecza historii i zabytkom. Tutejszy piekny renesansowy zamek byt 20 Miskolc siedziba ksiecia Ferenca Rakéczi //. W barokowym, XVIII- -wiecznym patacu miesci sie stynna biblioteka liczqca 150 tys. starodrukéw i 2 tys. rownie bezcennych rekopiséw $rednio- wiecznych. Tu wtasSnie odnaleziono najstarszy przyktad pol- skiego pi§miennictwa. tzw. Biblig Szaroszpatacka, pisana na pergaminie w jezyku polskim. W Sérospatak istniata szkota wyzsza, zatozona przed 400 laty, stynna z tego, iz wyktadat w niej i pracowat wybitny uczony czeski XVII stulecia — Amos Comenius (Komensky). W poblizu miasta znajduja sie dwa zamki: Regec i Bo/dog- kovéra, dzi$ w ruinach, nalezace ongis do poteznego systemu obronnego siedziby ksiecia Rakdéczi TOKAJ, mate miasteczko ukryte na potudniowym kraficu gor- skiego tahcucha Zempién, u stop géry Tokaj (515 m) i zbiegu rzek Bodrog i Cisy. Tutaj wtasnie produkuje sig stynne wino tokajskie nazwane przez Voltaire’a ..krélem win i winem kro- léw’. Jego zalety opiewali Cromwell, Erazm z Rotterdamu, Piotr Wielki, Anatol France, a w .,Fauscie” Goethego Mefisto- feles oferuje swym gogciom wino z Tokaiu... W mieécie warto zwiedzié klasztor Paulinéw. prawostawna cerkiew z XVI w. i Muzeum Win. Tokaj ma slynna winiarnie Rékéczi i camping dla automobilistow mieszezacy 500 oséb. 21WIELKA NIZINA WEGIERSKA Tworzy ja ok. 0 tys. km? rowniny nieurozmaiconej wiekszy- mi wzniesieniami. Nie jest to jednak nieurodzajny step, lecz wielki obszar rolniezy, zyzna doskonata ziemia, ktéra z koncem IX w. zatrzymata na state madziarskich koczownikéw. Mniej wiecej przez srodek Wielkiej Niziny ptynie sptawna zeglowna Cisa. Najwieksze ogrodki miejskie to: Debreczyn na pdtnocnym wschodzie, Szeged na potudniu i Kecskemét miedzy Cisq i Dunajem. Kazde z nich stanowi centrum administracyjne, kulturalne i handlowe swego regionu. DEBRECZYN (DEBRECEN), trzecie co do wielkogci miasto Wegier (155 tys. mieszkahcéw), powstato w XIII w. na skutek fuzji czterech wiosek. Swa popularnogé zawdziecza wydarze- niom historycznym. Tutaj. 14 kwietnia 1849 r. w wielkim koSciele kalwiftskim, parlament pod przewodnictwem Lajosa Kossutha ogtosit detronizacje Habsburgéw i proklamowat De- klaracijg Niepodlegtosci. Dziwnym zbiegiem okolicznosci, w tym samym miejscu na drugi dziefh_po wyzwoleniu, 21 grudnia 1944 f., zebrato sie Zgromadzenie Narodowe, by powotaé pierwszy w_ historii prawdziwie demokratycznv rzad. Debreczyn jest centrum zycia protestanckiego Wegier (zwa go ..Rzymem kalwinist6w”). KoScidt kalwifski jest jednym Zz pierwszych charakterystycznych zabytk6w neoklasycznej architektury wegierskiej. Silne byty zwiazki Debreezyna z Polska: kupcy tutejsi utrzy- mywali w Krakowie state przedstawicielstwa, mtodziez debre- ezynska wysytano na Uniwersytet Jagiellonski. Na stynne debreczynskie jarmarki przyjezdzali kupcy z Koszye i miast potudniowej Polski Dzi$ Debreczyr jest miastem uniwersyteckim. Biblioteka, za- tozona w XVI w., nalezy do najwiekszych w kraju. Muzeum im. Frigyes Déri zgromadzito wspaniate zbiory sztuki greckiej i rzymskiej, kolekcje broni, porcelany oraz obrazow, z ktdrych »Eece Homo” — ptétno Mihaly Munkaesy — znane jest w catym $wiecie Szezegdinie interesujace sq zbiory dawnego rzemiosta ztotniczego miast wegierskich. Déri ofiarowat swoje zbiory miastu Baja, w ktorym_sie urodzit. Tamtejszy.zarzad miejski nie chciat jednak wybudowaé gmachu muzealnego. Wéowczas Déri przekazat swoje zbiory w darze Debreczynowi,. gdzie $piesznie muzeum wybudowano. Z budowli zabytkowych najstarszym jest tzw. .,maly” ko$cidt kalwifiski. Pochodzi on z XVII wieku, ozdabia go wyso- ka, tepo Scieta wieza. Natomiast ,,wielki koSciét kalwinski, na koncu ulicy Vérés Hadsereg, o pieknej elewacji frontowej. z dwoma symetryecznymi wiezami, zostat zbudowany w po- ezatkach XIX w. Mimo rolniczego charakteru okolicy, miasto od kilku lat przezywa szybki wzrost uprzemystowienia. W dzielnicy Wielki Las mieszczq sie kapieliska termiczne 0 wodach skutecznie leczacych schorzenia reumatyczne i artretyczne Z.wycieczek w okolice Debreczyna, na pierwszym miejscu nalezy umiesci¢ stynnq puszte Hortobagy. Jest to prawdziwy spektaki dla licznie tu przyjezdzajacych cudzoziemcéw, ten szarozdlty od wyschnietych burzanéw step rozciagajacy sig na ‘obszarze ok. 150 tys. ha. Tedy niegdy$ widdt hajducki szlak,.po ktérym pedzono do Wiednia stada wotéw. Hajducy zatrzymywali sie na popasy zawsze w tych samych miejscach, stad w centrum puszty powstata karczma, ktéra do dzisiaj stynie. Puszta Hortobagy przyciaga licznych turystéw, ktorzy chca naocznie obejrzeé olbrzymie stada dzikich koni cwatujacych pod bacznym okiem ..czikos6w’ Puszta jest bardzo waznym etapem dla chmary, ptactwa odlatujacego na zime do cieptych krajéw. Tutaj odpoczywaja ptaki lecace ze stepow Azji do Afryki i te ktére lecqa znad Skandynawii do kraj6w Europy Potudniowej. Mozna tu ujrzeé (choé niestychanie rzadko) cos w rodzaju ..fata morgana”. ktora przy spokojnym powietrzu i silnym nastonecznieniu ukazuje dalekie, nieistniejace jezioro, silnie blyszczace Ww promieniach stofica. Oberza Hortobagy (jej najstarsza czesé datuje sie z 1681 r.) zostala powiekszona 0 jedno skrzydto w 1833 r. Jest to filia hotelu ..Arany Bika” w Debreczynie. Podaje sig tu wszystkie przysmaki narodowej kuchni wegierskie) Dzié obszar puszty jest coraz bardziej wypierany przez szybko rozwijajace sie rolnictwo. Na 40 tys. ha prosperuje tu rolnicza spdtdzielnia produkcyjna. Powoli step zmienia sig w uprawne pola. Mata rzeczke rowniez o nazwie Hortobagy spina most, ktérego dziewieé przeset uwiecznili na swych pidtnach najlepsi wegierscy malarze. 23Szeged SZEGED, piate pod wzgledem liczby mieszkahcéw (ok. 118 tys.) miasto kraju (potozone zaledwie o 15 km od granicy jugostowianskiej, u zbiegu rzek Cisy i-Maros), centrum zycia kulturalnego i ekonomicznego potudniowo-wschodniej czesci Wielkiej -Niziny. Wegierskiej. Miasto nie jest bogate w zabytki historyczne, bowiem katastrofalna powédz w 1879 r. znisz- czyta prawie wszystkie budynki. Na pamiatke tego wydarzenia zostat na pl. Belojannisa waniesiony koscidt, ktérego imponujaca sylwetka 0 dwéch 93-metrowych dzwonnicach dominuje nad catym miastem. W koSciele sq organy, ktére z racji swych rozmiaréw stojqa na drugim miejscu w Europie. Na placu przed kogciotem (stynnym ze znakomitej akustyki) co roku w sierpniu odbywa sie Miedzy- narodowy Festiwal Muzyczny. Specjalnie w tym celu skon- struowana widownia moze pomiescié 7,5 tys. widzéw. Obszar miasta jest wydtuzony, zabudowa rozciaga sie wzdtuz brzegu Cisy. Most taczy miasto z przedmiesciem Nowy Szeged, potozonym-na przeciwleglym brzegu. Projektodawca dawnego mostu, zbudowanego w XIX w. i powaznie uszkodzonego w czasie ostatniej wojny, byt Gustaw Eiffel, ten sam, ktdry skonstruowat stynna wieze w_ Paryzu. Szeged jest’centrum przemystu spozywezego (salami znanej marki ,,Pick”) i lek kiego. W przyszlog¢i stanie tu ogromny. kombinat tekstyiny. jak wszystkie miasta Wielkiej Niziny Wegierskiej. Szeged otaczaja liczne wioski, kt6re w ciagu ostatnich lat zrzeszyly sie w bogate spétdzielnie produkcyjne z wtasnymi szkotami, szpitalami. domami kultury i bibliotekami 26 TATABANYA (50 tys. mieszkaficéw) oraz okolice to najwiek- szy na Wegrzech okreg weglowy. Wydobywa sie tu ogruinne ilosci wegla brunatnego, przy czym proces jego wydobycia jest Prawie catkowicie zmechanizowany. Tatabénya posiada piekna dzielnice mieszkaniowa, parki, domy kultury, szkoty i stadiony sportowe. MAtA NIZINA WEGIERSKA Jest to region naturalny, ograniczony od pétnocy korytem Dunaju, od potudniowego wschodu grzbietami wzgérz Sred- niogérzz. Zadunajskiego, od zachodu Alpami Wegierskimi. Ze wszystkich stron niziny sptywaja do Dunaju mniejsze i wieksze rzeki, jak Réba, Marcal i Repce. W drodze do najwigkszego w tym rejonie miasta Gydr, zatrzymat sie nalezy ko- niecznie w Béboina, osadzie stynqcej daleko poza granicami kraju z wysoko postawio- nej hodowli rasowych koni. Miode konie z Bébolna, skrzyzowane z petnej krwi ara- bami, sq eksportowane do.krajéw Europy zachodniej. Przed giéwnym budynkiem pafistwowej fermy stoja dwa pomniki poswigcone pamigci koni, ktére padly w czasie Il Wojny Swiatowej. GYOR, stolica Matej Niziny (53 km od granicy, pogrodku trasy Budapeszt—Wieden). Miasto liczy.ponad 100 tys. mieszkan- cow. Jest bardzo waznym osrodkiem przemystu maszynowego: fabrykuje sig tu wagony kolejowe, elementy konstrukcji mos- tow, silniki dieslowskie i maszyny rolnicze. Historia miasta siega czaséw rzymskich. Zniszczone przez"najazd mongolski i ponownie odbudowane. znéw legio w gruzach podczas wojen turecko-austriac- kich. Stojacy na wzgérzu patac biskupi — jedna z najstarszych budowli w miescie — zostat wzniesiony migdzy 1561 a 1572 r. Naprzeciw patacu widnieja mury katedry wybudowanej w 1404 r. (czeS¢ apsydy pochodzi prawdopodobnie z czaséw dynastii ksiecia Arpdda). W gotyckiej kaplicy Hédervéry miesci sie skarbiec katedralny. a w nim relikwie kréla Wtadystawa (1077-1095). Jest tez posag ze srebra (ok 1400 r.), poztacany i inkrustowany bizantyjska emalia, arcydzielo starozytnego jubilerstwa wegierskiego. Wigkszosé doméw w miasteczku pochodzi z XVII i XVIII w. Na potudniowym kraficu placu Szécheny/ wznosi sie siedemnastowieczny koSci6l i opactwo Benedyktynéw. Z domem nr 4 pray ulicy A/kotmény jest zwiazana legenda. Tutaj jakoby miat nocowat cesarz Napoleon Bonaparte, gdy w 1809 r zadat kleske pod Gydr pospolitemu ruszeniu szlachty wegierskie} Miasto bardzo rozwineto sie w ostatnich:latach dzieki szyb- kiemu wzrostowi uprzemystowienia. Stad prowadzi znakomicie utrzymana szosa przez Sopron do Wiednia, a druga w gtab kraju — nad Balaton. FERTO jest ciekawa miejscowoscia potozong przy szosie ta- ezacej Gyér z Sopron. NiegdyS nazwa tej osady brzmiata Esterhaza, byia bowiem gniazdem rodowym i paradna rezy- dencjq ksiqzat Esterhazy. Patac, zbudowany przed dwustu laty przez Mikotaja Jézefa ksiecia Esterhazy, wzorowany byt 27na paryskim Wersalu, miat 126 pokoi i niezwykle bogate wy- posazenie wnetrza. W parku patacowym wybudowano teatr, w ktérym odbywaty sie stynne w Europie festiwale muzyczne. Jednym z dyrygentow byt wielki Jézef Haydn, ktory w czasie swego pobytu w Esterhaza skomponowat okoto 700 utworéw muzyeznych. Dzi$ miesci sig tu naukowy instytut rolniczy. SOPRON, jedno z niewielu miast na Wegrzech, ktdre nie byto okupowane przez Turkéw i dzieki temu zachowato swe zabytki historyezne w niemal nienaruszonym stanie. Historia miasta zaczyna sie przed dwoma tysiacami lat, kiedy to zatozyli je Celtowie (na 400 lat przed pojawieniem sie Rzymian) i nazwali je ..Scarbantia”. 71-metrowa wieza, emblemat miasta Sopron, nosi Slady wielu styl6w — od gotyckiego do baroku KoSciét Mari Panny i koSciét Swigtego Ducha: oba w stylu gotyckim, datuja sig z XIII w. Waniesiony pierwotnie w stylu renesansowym a odbudowany w baro- kowym, piekny dom rodziny Storno (pl. Belojannisa 8) jest dzié siedziba muzeum sztuki. Zbiory obejmuja rzemiosto artystyczne z XIII-XV w., galetig obraz6w i meble z XVII i XVIII w. Jest to najwieksza na Wegrzech, prywatna kolekcja udostep- niona zwiedzajacym. Réwnie pieknym zabytkiem sztuki renesansowej jest dom rodziny Fabricius. Jego dolne partie zachowaly gotyckie sklepienia. Innym zabytkiem architektury gotyckiej jest sredniowieczna synagoga przy Uj utca 17. Miasto posiada muzea: archeologiczne, historii gérnictwa i szkoine Okoliczne winnice i sady dostarczaja owocdw, a podalpejski klimat, lasy i malownicze okolice sprawiaja, ze do Sopron scia- gajq rzesze turyst6w. Niedaleko jest plaza i duze kapielisko Sopron Szombathely Léver-Fuirdé. Z miasta mozna udaé sie na wycieczki do Ba/f- Furdé (7 km), Fertérékos (9 km), gdzie ujrzeé mozna siedem- nastowieczny pregierz, i Kéfejté — opuszczone kamieniotomy, przypominajace z ksztattow i rozmiaréw stynna egipska $wia- tynie w Karnaku (mozna zwiedzaé w godzinach 8—18). Mozna tez udaé sie do odlegtego o 13 km Nagycek, gdzie miesci sie krypta rodziny Széchenyi oraz piekna lipowa aleja, sadzona jeszcze w 1751 «. SZOMBATHELY (rzymska ,,Savaria’’), lezqce u zbiegu czterech szos i sze$ciu linii kolejowych, centrum przemystu maszyno- wego, tekstylnego i skérzanego. W parku ruiny z czas6w rzymskich, précz tego katedra, patac biskupi i ruiny wczesno- chrzescijahskiej bazyliki $w. Kwirynusa (IV w.) VASVAR to miejscowosé, gdzie w 1664 r. zostat podpisany przez Austrie i Turcje dokument, okreslajacy warunki zawiesze- nia broni. Warto tez odbyé wycieczke w Alpy Wegierskie. Z wierzchotka /rottk6 mozna dostrzec na pdinocy gore i zamek nad Bratystawa. Przy nadzwyczaj tadnej pogodzie i uzyciu silnej lornetki mozna stad r6wniez dojrzeé daleka tafle jeziora Balaton. 29ESET Jak BALATON | OKOLICE Turysta, udajacy sie nad Balaton samochodem, powinien zwiedzié po drodze Székesfehérvar. SZEKESFEHERVAR, pierwsza stolica Wegier. Miasto do XVI w. nosito nazwe Alba Regia” i znajdowato sie pod specjaing opieka krélewska. Tu odbywaty sie ceremonie koronacyjne mo- narchéw. Warto obejrzeé ruiny tysiqcletniej Bazyliki, a w niej sarkofag pierwszego kréla Wegier, Stefana. Miasto posiada wiele pieknych zabytkowych budynkow, jak kaplica $w. Anny z 1470 r., barokowy klasztor Franciszkanéw i osiemnastowieczna apteka. Wiekszos¢ znalezisk archeolo- gicznych znajduje sie w miejscowym Muzeum im. kréla Stefana. Kawiarnia o zabawnej nazwie ,,Stop” jest ulubionym miejs- cem spotkan jadacych lub powracajacych znad Balatonu. Wy- picie .,.matej czarnej’” miedzy Budapesztem a Balatonem jest tu niemalze obowiazkiem kazdego z automobilistéw. JEZIORO BALATON, zwane ,,wegierskim morzem’’. ma 77 km dt. | 596 km? powierzchni. Szerokos¢ jego waha sie od 3 do 14 km. Jest najwiekszym jeziorem Europy Srodkowej. Gtebokosé 30 Balatonu jest mata: srednio 3.d__+ m (najgtebsze miejsce, tzw. »Studnia Tihany”, ma 11 m). Sprzyja to tatwemu ogrzewaniu sig wod: temperatura w sezonie letnim waha sie od 22°C do 27°C. Wedtug przeprowadzonych w ostatnich latach analiz meteorologicznych, intensywnogé promieni podezerwonych w Swietle stonecznym nad Balatonem wytrzymuje poréwnanie z Davos, stynna stacja klimatycznq w Szwajcarii. Kotline je- ziora otaczajq taricuchy wzgérz pochodzenia wulkanicznego (znakomita gleba dla uprawy winnej latorosli) Potudniowy brzeg jeziora, na catej swojej dtugosci, tworzy olbrzymig piasz- czysta plaze, wzdtuz ktérej roztozyly sie supernowoczesne, wspaniale wyposazone kapieliska petne hoteli, moteli, stacji benzynowych, pensjonatéw, ogrodéw i skwerdw. Najsilniejsza operacja stoneczna nad jeziorem przypada na godziny od 10 do 13. Czas nastonecznienia waha sie W maju od 242 do 323 godz.,.w czerwcu 220-233, w lipcu 270-315, w sierpniu 240—320 i we wrzegniu 230-250 godz. Jezioro jest najwazniejszym w skali krajowej terenem sport6w wodnych, a szczegdinie zeglarstwa. Z 44 lezacych nad Balatonem miejscowoéci letniskowych wymienimy najbardziej uczeszczane. SIOFOK ma 13-pietrowy hotel ,,Europa” oraz trzy 6-pietrowe . Balaton”, ,,Lido” i ,,Hungaria”. Ponadto motel i kilka mniej- szych (i tafszych) hotelikéw: .,Napfény”, ,,Vénus”, ,,Délibab” Piaszezysta plaza moze pomiegcié 10 tys. osdb. Sidfok ma Przystan dla stateczkow pasazerskich, kursujacych regularnie wzdtuz brzegow oraz na druga strone jeziora. Rozrywki: mini- -golf, kajaki, nauka ptywania, liczne konkursy sportowe, wy- cieczki jachtem, csardy (oberze) z cyganska muzyka, bary, koncerty, kina. ZAMARDI — jest miejscowoscia odwiedzana chetnie przez cate ,fodziny, poniewaz klimat miejscowy zalecany jest przez lekarzy dla dzieci anemicznych. Atrakcjq jest koscidt zbudowany w 1774 r., za niedaleko stad, we wsi Kérdshegy. podziwiaé mozna jeden z najpiekniejszych na Wegrzech zabytkéw gotyku, mianowicie koscidt parafialny wzniesiony w XV w. BALATON FOLDVAR. Pieknie potozone letnisko, szczegdlnie ulubione przez mtodziez. Jest tam komfortowy camping na 2 tys. oséb. Organizuje sie regaty, ogniska i wystepy artystyczne. Radzimy zwiedzié resztki starozytnej twierdzy, zbudowanej jeszcze przez Celtow. Podazajac dalej na potudniowy zachod, mija sie uzdrowiska Balatonszérsz6, Balatonszemes i Balatonelle, gdzie wzdtuz brzegu ciagnie sie jedna z najpiekniejszych piaszczystych plaz Balatonu. Na potudniowym odcinku wybrzeza godne zwie- dzenia sq ruiny fortyfikacji tureckich w Fonyéd oraz twierdza 31Koszeg w Balatonszentgyérgy, jedna warownia turecka, jaka w tym regionie dochowata sie do naszych czaséw w stanie niemal nienaruszonym KESZTHELY, romantyczne miasteczko w barokowym stylu, centrum kulturalne okregu balatorniskiego. Zwiedzié nalezy: go- tycki koSciét parafialny z 1386 r., domy mieszczanskie z XVIII i XIX w., patac barokowy mieszczacy wspaniata biblioteke Helikon (40 tys. toméw). W Keszthely w 1797 r. zostata zato- zona pierwsza szkota rolnicza pod nazwa Géorgicon. Z okazji . Tygodni muzyeznych” odbywaja sie w zamku liczne koncerty. Dla turyst6w zbudowano motel, plaze i miedzynarodowy obéz campingowy, a ostatnio hotel ,,Helikon’”. HEVIZ, miejscowosé o miedzynarodowegj stawie, dzieki Zr6dtom termicznym (29°C-38°C) o silnych wtasciwosciach leczni- czych. Jedyne w Europie jezioro 0 goracej wodzie (z kwitna- cymi nenufarami). Woda jeziora posiada wtagciwosci radio- aktywne i dlatego kapiel bez zezwolenia lekarza nie moze trwaé dtuzej niz 20 min. Héviz jest nowoczesna stacjq balneologiczna, w ktdrej leczy sie reumatyzm, artretyzm, choroby uktadu krazenia itp. Juz na pdétnocnym brzegu Balatonu znajduja sie ruiny zam- kéw, ktdre niegdys stanowity tzw. ..druga linie obrony’’. Ruiny 32 jednego z takich zamkow warto zwiedzié w miejscowosci Szigliget, na wschéd od Keszthely. Zbudowano go w XIll w. Toczyty sie tu zacigte walki w okresie podboju Wegier przez wojska tureckie. Ponizej ruin, we wspaniatym parku, stoi patac— niegdy§ siedziba ksiqzecego rodu Esterhazy. Obecnie miesci sig w nim dom pracy twoérczej wegierskich pisarzy. BADACSONY. Nazwa miasteczka Pochodzi od masywu gor- skiego (436 m) wznoszacego sie na zachéd od Szigliget. Ba- dacsony to réwniez marka znanego wina, produkowanego w okolicy. Z winnic Badacsony Pochodza takie gatunki, jak . Szurkebarat” i _ Kéknyelti”. Sprowadzaty je niegdy§ dwory krolewskie z catej Europy. Napoleon Bonaparte, ktéry cate zycie cierpiat na watrobe, zazywat win badaczonskich jako lekarstwa TIHANY, pétwysep wrzynajacy si@ Ww jezioro, dtugosci 5,5 km, szerokosci 3 km. Od 1952 r. uznany Parkiem Narodowym. Jedna z osobliwoéci przyrodniczych Tihany jest jezioro lezace 0 26 m wyzej od tafli Balatonu. Na szczycie wzg6érza wznosi sie— Balaton 33wybudowane w 1055 r. — opactwo z piekna romanska krypta i grobowcem kréla Andrzeja. Charakterystyczne wieze kosciota © ezarnych koputach sq ulubionym tematem dla licznie tu przybywajacych malarzy z catej Europy. W salach dawnego klasztoru miegci sie interesujgce muzeum etnograficzne, histori winiarstwa i galeria malarstwa. Jedna z osobliwosci pétwyspu Tihany jest uprawa lawendy. Na stokach wzgérza Csucs-hegy (232 m) unosi sie odurzajacy zapach kwiatéw lawendy. Rosliny te, sprowadzone z Francji, rozwijaja sie tu znacznie bujniej niz w pierwotnej ojczyznie. W koncu sierpnia zbiera sie btekitne kwiaty i destyluje sie w specjalnym zaktadzie. Olejku lawendowego uzywa sie do wyrobu mydet, perfum oraz specjalnego gatunku farb, stoso- wanych do malowania_ porcelany. BALATONFURED lezy po stronie pdétnocnej potwyspu Tihany. W tutejszych stoczniach buduje sie todzie zaglowe i jachty, wal- czace w regatach o .,Biekitna wstege Balatonu’’. Balatonfured by! znana miejscowoéscia lecznicza juz przed dwustu laty. Tutejsze Zrédta mineralne maja duzq zawartos¢ kwasu weglo- wego. W ostatnich latach powstaty tu nowe hotele i domy wy- poczynkowe. Sa stawne wegierskie csardy, jak To/gyfa i Baric- ska, dwie plaze oraz najwiekszy i najnowoczesniejszy camping europejski, jaki kiedykolwiek zainstalowano nad woda. Ostat- nio oddano do uzytku 6-pigtrowy, najnowoczesniejszy nad Balatonem hotel ,,Annabella”. Posiada 384 pokoje, restauracje na 600 osdb i bar kawowy na pieknym tarasie z widokiem na jezioro. Obok hotel ,,Marina”’ BALATONALMADI. Znajduje sige tu hotel ,,Aurora’’, restaura- cja i bar. Wygodna szosa prowadzi stad do Veszprém i Herend, styn- nego z fabryki porcelany zatozonej w 1839 f. i przez Maury- Balaton 34 cego Fischera. Mozna réwniez udaé sie do opactwa Pannon- halma zwanego wegierskim ,,Monte Cassino” Kazdego roku, w czasie od maja do paédziernika, organizo- wane sq kilkudniowe wycieczki konne na terenie regionu ba- latonskiego. Wycieczka ze Sidfok do Keszthely przez Tihany, Nagyvézsony i Stimeg. Po drodze obiad w oberzy, kapiel w go- racych wodach Héviz, wizyta w stadninie w Rédihdza, pie- czenie migsa pod gotym niebem, degustacja win itp. W ciagu 6 dni jezdécy pokonuja ok. 150 km. Campingi turystyczne znajduja sie w 34 miejscach nad brze- gami jeziora. Moga one tacznie pomiescié ponad 40 tys. oséb Maja gesta sie¢ sklepéw, bistro, gospéd ludowych i stacji ben- zynowych. Kazdy camping posiada wtasna plaze i przystanek autobusowyINFORMACJE PRAKTYCZNE ORGANIZACJA WYJAZDU Obstuga dewizowa oraz organizacja wyjazd6w do WRL zajmuja sie placowki ,,Orbisu’’, ,,Sports-Turistu”, Biura Tury- styki Zagranicznej PTTK, Biura Turystyki Zagranicznej STW ..Turysta’’ oraz Biura Turystyki Zagranicznej OST .Gromada’’. WYJAZDY GRUPOWE Zawarcie umowy o udziat w wycieczce zagranicznej naste- puje przez podpisanie ..zgtoszenia na wycieczke zagraniczna” ztozenie wszelkich wymaganych dokumentow (kwestionariusz paszportowy, 2 fotografie) oraz wptacenie petnej naleznosci za wycieczke i zakup dewiz w terminie okreslonym w .,Zgto- szeniu” Organizatorzy maja prawo zmienié program wycieczki, jej cene lub odwotaé wycieczke. . WYJAZDY INDYWIDUALNE Indywidualny wyjazd na Wegry (nie jest potrzebna wiza i zaproszenie) moze nastapié na podstawie wktadki paszpor- towej do dowodu osobistego, wydanej przez upowaznione organa Milicji Obywatelskiej. Koszt wktadki (tacznie z optata skarhowa) wynosi 360 zt. Sprzedaz dewiz przy wjezdzie do WRL zamyka sie suma 8 100 zt (mozna w ramach tej kwoty wykupi¢ mniejsza ilosé dewiz) plus dodatkowo pobierana optata turystyezna wyno- szaca 30% rownowartosci dewiz. W przypadku nie wykorzy- stania czekéw za granica mozna je zwrécié po powrocie do kraju, uzvskujac zwrot ztotéwek. Suma 8 100 zt jest maksymaina granica wymiany ztotych na waluty krajéw socjalistyeznych (précz Jugostawii) w ciagu jednego roku kalendarzowego. Kazda wymiana odnotowywa- na jest w ksiqzeczce walutowej, ktéra nalezy wyrobié sobie w odpowiednim oddziale Narodowego Banku Polskiego. ..Ksiqzeczka"’ wystarcza na wpisy ogmiu kolejnych operacji wymiany walut. PODROZ ODJAZDY Z POLSKI Miedzy Warszawa a Budapesztem kursuja trzy pociagi bez- posrednie: Nord Orient”, odj. 0 godz. 19.21 z Dworca W-wa Wschodnia. Polonia Express”, odj. 0 godz. 7.00 z Dworca W-wa Wschodnia. ..Batory”. odj. 0 godz. 18.28 z Dworca W-wa Gléwna. 36 Krakéw otrzymat dodatkowo bezposrednie autobusowe po- taczenie z Budapesztem. Autobusy kursuja 1 raz w tygodniu na trasie Budapeszt—Zakopane w kazda Srode, zaé na trasie Zakopane—Budapeszt w czwartek. Trasa wiedzie przez Zakopane, Chyzne (granica CSRS), Dolne Kubin, Bafska Bystrzyce oraz Stowenskie Darmonty (granica wegierska). Czas podrézy obliczony jest na ok. 12 godzin z 2-godz. przerwa w Banskiej Bystrzycy na odpoczy- nek i obiad, ktéry wkalkulowany jest w cene biletu. W sumie bilet w jedna strone kosztuje 280 zt. Powrotny bilet jest 0 10% tafszy. Z lotniska Warszawa-Okecie odlatujq do Budapesztu co- dziennie samoloty LOT, MALEV i TAROM. O aktualnym roz- ktadzie lotéw informacji udzielajq biura ,,Orbisu’’ oraz Port na Okeciu. Pomiedzy lotniskiem a biurem MALEV-u w miescie (Bp. V Dorottya u. 2) kursuje rozktadowy autobus. Optata za prze- jazd wynosi 10 ft POWROT Z BUDAPESZTU Port lotniczy (Repuloter) — Budapest XVII, Ferihegi, tel 140-400. Przedstawicielstwo LOT znajduje sie w porcie lot- niczym, tel. 471-983. Rezerwagji miejsc na samolot dokonuje sie w Biurze Wegierskich Linii Lotniczych MALEV — Buda- pest V, Dorottya utca (koncowy przystanek metro ,,V6rds- marty tér’’), tel. 188-860. Uwaga. Przy odlocie samolotem z Budapesztu obowiazuje optata lotniskowa w wysokosci 30, forintéw od osoby. Dworzec kolejowy Keleti pu (Wschodni) — Budapest VIII, Baross tér. Odjazd pociagu .,Polonia Express’’ do Warszawy o godzi- nie 6.00. Informacja kolejowa na dworcu Keleti: tel. 422-150. Dworzec kolejowy Nyugati pu (Zachodni) — Budapest VI, Lenin korit. Odjazd pociagu ..Nord Orient’ do Warszawy o godz. 18.35. Informacja kolejowa na dworcu Nyugati: tel. 125-426. Dworzec kolejowy Déli pu (Potudniowy) — Budapest |, Krisztina kort 87. Informacja telefoniczna: 149-150. Z tego dworca odjezdzajq pociagi w kierunku Balatonu. Dworzec autobusowy — Budapest V, Engels tér. Rezerwacji miejscowek i miejsc sypialnych w pociagach do- konuje sig na dworcu Keleti lub w Biurach Turystyki Zagra- nicznej IBUSZ Ceny biletéw (w zt) Bilet kolejowy Warszawa—Budapeszt I! kl. — 173.80 zt. Bilet kolejowy sypialny — Warszawa—Budapeszt II kl. — 523.60 zt. 37Bilet samolutowy Warszawa—Budapeszt — 430 zt. Bilet samolotowy Warszawa—Budapeszt—Warszawa — 861 zt. WALUTA Zagraniczne czeki ptatnicze mozna wymieniaé juz na stacji granicznej, oprécz tego w ktérymkolwiek oddziale Wegierskie- go Banku Narodowego (Budapest V, Szabadsdgtér 8/11, godz. 9-13, oraz we wszystkich punktach IBUSZ zaréwno w Stolicy, jak i na prowingji). Podrézujacy samolotem moga wymieniaé czeki na lotnisku Ferihegyi zaraz po wyladowaniu. Oficjaliny kurs bankowy wynosi: 1 forint = 1,17 zt POLSKIE PRZEPISY CELNO-DEWIZOWE Podrézujacy obowiazany jest doktadnie wypetni¢ deklara- cje celno-dewizowg i bez wezwania przedstawié ja funkcjo- nariuszowi celnemu. Turysta moze bez cla wywiezé i przywiezé z powrotem odziez, bielizne. obuwie i inne przedmioty codziennego uzyt- ku w ilogciach potrzebnych w czasie podrézy. Turysta moze wy- wiezé bez cta, z coowiazkiem powrotnego przywozu: sprzet fotograficzny, turystyczny, sportowy itp. Pozostawienie tych przedmiotéw za granica spowoduje skutki prawne. Ponadto zwalnia sie od cta: w wywozie — przedmioty przeznaczone na upominki wartosci do 2 000 zt, w przywozie — przedmioty, od ktérych cto nie przekracza 6 000 zt, o ile rodzaj i ilogé przed- miotéw wskazuje na ich przeznaczenie do uzytku osobistego a nie na sprzedaz. Zwolnienie w wywozie i przywozie stosuje sie tylko wowezas, gdy podrézny wpisze te przedmioty do deklaracji celno-dewizowej. Wyw6oz za granice krajowych i zagranicznych pieniedzy i papierow wartosciowych jest bez zezwolenia zabroniony Bez prawa wydatkowania za granica mozna wywiezé 1000 zt (w banknotach 100-ztotowych). WEGIERSKIE PRZEPISY CELNO-DEWIZOWE Bez specjalnego zezwolenia mozna przewiezé czeki na su- me 8000 forinté6w (4000 wolne sq od cta) oraz 200 ft w bank- notach 20- i 10-forintowych lub w bilonie. Podrézny przybywajacy na Wegry moze przywiezé bez optat celnych — oprécz przedmiotéw uzytku osobistego i odziezy — zywno§é na trzy dni, 5 litrow wina i 3 litry innych napojow alkoholowych, 1000 papieroséw oraz artykuty powszechnego uzytku i przedmioty przeznaczone na upominki wartosci 4000 38 . forinté6w; wSréd upominkéw jednak nie moze znajdowaé sie przedmiot trwatego uzytku o jednostkowej wartosci przekra- czajacej 1000 forintéw. Przy wyjezdzie podrézny moze wywiezé bez optat celnych: zywno$é na trzy dni, 1 litr wédki, 1 litr wina, 200 papieros6w oraz przedmioty przeznaczone na upominki o wartosci 1000 forintéw. Dzieta sztuki w rodzaju porcelany, malarstwa, gra- fiki itp. do sumy 500 ft. Z Wegier nie mozna wywozié w cha- rakterze prezent6w znaczkéw pocztowych oraz przedmiot6w z metali szlachetnych. Uwaga. Dzieta sztuki nalezy nabywat w sklepach ..Konsumturist”. gdyz otreymany tam kwit zakupu jest r6wnoznaczny z pozwoleniem na wywdz. Na Weary nie wolno wwozié zadnych owocéw ani jarzyn, oprécz bardzo niewielkich ilosci zabranych na droge w celach konsumpcyjnych ZAKWATEROWANIE IBUSZ — najwieksze przedsiebiorstwo turystyki na Wegrzech. Gtéwne biuro miesci sie w Budapeszcie przy Felszabadulds tér 5, tel. 180-860. Liczne placéwki IBUSZ znajduja sie we wszystkich wiekszych miastach Wegier, a ekspozytury — na dworcach kolejowych i w centralnych hotelach. IBUSZ zaj- muje sie: — rezerwacja pokojéw hotelowych i kwater prywatnych, — wymiang walut i czekéw podréznych, — sprzedazq biletéw lotniczych, okretowych. kolejowych i auto- busowych, — rezerwacja miejsc6wek i wynajmem samochodow, — wycieczkami, rezerwacja miejsc campingowych, — sprzedaza biletéw teatralnych. Istnieje ponadto Stoteczne Biuro Ruchu Zagranicznego (F6- varosi Idegenforgalmi Hivatal), Budapest V, Roosevelt tér 5, tel. 380-581, ktére zapewnia na terenie calego miasta noclegi w kwaterach prywatnych, wygodne pokoje z osobnym wej- $ciem i tazienka. (Cena za nocleg w pokoju dwulézkowym | kat. — 95 ft. pokéj dwutézkowy II kat. — 80 ft). A nad Bala- tonem nawet do 105 ft+optata uzdrowiskowa. Oprécz tego mozna jeszcze zatatwié sprawy lokum w na- stepujacych oddziatach kwaterunkowych: Budapest VI — Bajcsy Zsilinszky 55 oraz na dworcach wschod- nim i zachodnim (Keleti i Nyugati) praktycznie non stop, bo od przyjscia pierwszego do ostatniego pociagu z zagranicy. Na terenie Budapesztu sq dwa miedzynarodowe campingi | kategorii: — w gorach Budajskich Harshegyi Camping czynny od 1 maja do 15 pazdziernika, |! Budakeszti ut, tel. 165-259; — Rémaifiird6 Camping, Il, Szentendrei ut. 189, tel. 887-167. Optata za nocleg w domku drewnianym dziennie od osoby 30 ft. Na polu namiotowym — 15 ft. 39