KOLEJ VOkASIONAL BESUT

KAMPUNG RAJA 22200 BESUT TERENGGANU

NAMA MODUL SAINS BAHAN

KOD MODUL USM 2112
SEMESTER 2
NO. DAN TAJUK 1.0 PENGENALAN KEPADA BAHAN
1.1 Pengelasan Bahan
STANDARD
1.2 Sifat Umum Bahan
PEMBELAJARAN
1.3 Advanced Material

1.1 Mengelaskan bahan kepada

 Logam dan aloi
 Seramik
 Polimer
TUJUAN  Komposit
 Menyatakan
1.2 Menyatakan sifat umum bahan
1.3 Menerangkan Advanced Materials
 Semikonduktor
 Bahan Bio
 Bahan Pintar

NAMA PELAJAR

KURSUS

NO. K.P.

TARIKH
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

1.0 PENGENALAN KEPADA BAHAN

1.1 PENGELASAN BAHAN

Sains bahan dikaitkan terutamanya dengan pengetahuan asas tentang struktur dalaman, sifat, dan
pemprosesan bahan.
Manakala kejuruteraan bahan pula berkaitan terutamanya dengan penggunaan pengetahuan asas dan
penggunaan bahan supaya bahan dapat ditukar kepada produk yang diperlukan.
Terdapat pelbagai jenis bahan yang secara am boleh dibahagikan kepada lima kategori,iaitu logam,
seramik dan kaca, polimer, komposit, dan separuh pengalir.
Tiga kategori yang pertama dikaitkan dengan jenis ikatan atom yang berbeza, manakala komposİt
pula melibatkan gabungan dua atau lebih bahan darİpada tiga kategori pertama (logam, polimer atau
seramik). Bahan separuh pengalir pula İalah kategori bahan elektronik.

Rajah 1.2 Jadual Berkala Unsur menunjukkan unsur logam dan bukan logam

1
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

1.1.1 Logam dan Aloi

Bahan logam ialah juzuk bukan organik yang terdiri daripada satu atan lebih unsur logarn,
dan boleh juga mengandungi unsur bukan logam. Contoh unsur logam ialah besi, kuprum,
aluminium, nikel, dan titanium. Unsur logam dan unsur bukan logam ditunjukkan dalam
Rajah 1.2. Unsur bukan logam, iaitu karbon, nitrogen, dan oksigen juga boleh terkandung
dalam bahan logam ini.

Logam mempunyaİ struktur habluran dengan atomnya tersusun secara tertib. Secara
umum logam adalah pengalİr terma dan pengalİr elektrik yang baİk. Kebanyakan logam
bersİfat kuat dan mulur pada suhu bilik, dan berkeupayaan mengekalkan kekuatannya pada
suhu tinggİ.

Logam dan aloinya boleh dibahagikan kepada dua kumpulan, iaitu logam dan aloi ferus
yang mengandungi besi sebagai unsur utama sepertİ keluli dan besi tuang, dan logam bukan
ferus yang tidak mengandungi besi atau hanya sedikit besi. Contoh logam bukan ferus İalah
aluminium, kuprum, zink, dan titanium. Contoh produk logam ditunjukkan dalam Rajah 1.3.

Rim kereta Rangka kereta

2
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

dawai elektrik Tiang roller coaster

Rajah 1.3 Contoh produk logam

1.1.2 Bahan Seramik

Bahan seramik ialah bahan bukan organik yang terdirİ daripada unsur logam dan bukan logam yang
terikat bersama sccara kimia. Kedudukan unsur yang boleh membcntuk seramik dalam jadual berkala
unsur ditunjııkkan dalam Raİah 1.4.

Rajah 1.4 Jadual Berkala Unsur menunjukkan unsur bukan logam yang boleh bergabung
dengan unsur logam bagi membentuk seramik.

Seramik terbahagi kcpada dua ienis, iaitu seramik tradisional dan seramik kejuruteraan.
Seramik tradisional terbentuk secara semulajadi,Contoh seramik tradisional ialah pasir,
tanah liat. dan batu. Seramik kejuruteraan pula ialah seramik buatan yang
menggabungkan unsur logam dan unsur bukan logam.Contoh seramik kejuruteraan
ialah alumina,titanium karbida,boron nitride dan zikornia.Seramik boleh dalam bentuk
habluran,bukan habluran atau campuran kedua-duanya. Kebanyakan seramik
mempunyai tahap kekerasan dan tahan suhu tinggi tetapi pada masa yang sama bahan
ini bcrsifat rapuh.

Kelebihan seramik sebagai bahan dalam pembuatan enjin ialah ringan, mempunyai
kekuatan dan kekerasan tinggi, rintangan yang baik terhadap haba dan haus sifat
pcncbatan yang baik. Seramik banyak digunakan sebagai pelapik relau untuk melebur
logarn. Jubin lantai untuk space shuttle juga diperbuat daripada seramik. Bahan ini

3
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

juga banyak digunakan sebagai bahan salutan yang bertindak sebagai pcnghalang
terma kcpada bilah turbin yang diperbuat daripada logam tahan suhu tinggi.
Sebahagian besar seramik kcjuruteraan digunakan scbagai alat pemotong. Rajah 1.5
menunjukkan bebcrapa contoh produk scramik.

Botol kaca Radas Makmal

Tiub Seramik Labu Sayong

4
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

Rajah 1.5 Contoh produk seramik

1.1.3 Bahan Polimer

Kebanyakan bahan polimer terdiri darİpada rantai molekul atau rangkaian organik (mengandungi
karbon). Struktur kebanyakan polimer adalah bukan habluran tetapi terdiri daripada campuran
habluran dan bukan habluran. Bahan polimer dihasilkan dengan menggunakan
proses yang dikcnali sebagai pempolimeran. Bahan polimer tcrmasuklah gct;ah, plastik, dan banyak
jcnis perekat. Kedudukan unsur polimer dalam jadııal berkala unsur ditunjukkankan dalam Rajah 1.6.
Julat kekuatan dan kemuluran bahan polimer sangat bcsar. Oleh scbab keadaan struktur dalamannya,
kcbanyakan bahan polimer iaıah bahan pcngalir elektrik yang lemah .

Kebanyakan bahan polimer ialah bahan penebat . yang baİk dan digunakan sebagaİ penebat haba dan
penebat elektrik. Secara umum bahan polimer mempunyaİ ketumpatan, suhu melembut dan suhu
penguraian terma yang rendah. Polimer tidak sesuaİ digunakan pada suhu tinggi, manakala
sesetengahnya pula mempunyaİ rintangan baik terhadap bahan kimia yang mengkakis.
Polimer digunakan dengan meluas; daripada baju kalis peluru, cakera padat, tali hinggalah kepada
pakaİan dan cawan kopi. Plastik haba mempunyai rantai molekul panjang yang tidak terikat dengan
kuat, mempunyai sifat kemuluran dan kebolehbentukan yang baik. Manakala plastik termoset pula
ialah polimer yang lebih kuat tetapi lebih rapuh kerana rantai molekulnya terpaut dengan padat.

Tayar kenderaan

5
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

Pita selofan

Paip PVC Bekas simpanan makanan

Rajah 1.6 Contoh Produk Polimer

Rajah 1.7 Jadual Berkala Unsur menunjukkan unsur yang membentuk polimer.

6
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

1.1.4 Bahan Komposit

Bahan komposit terdiri daripada dua komponen atau lebih bahan. Bahan yang lebih tinggi
kandungannya dalam bahan komposit dikenali sebagai bahan matriks dan yang rendah peratusannya
pula dikenali sebagai bahan tetulang. Bahan matriks bersifat mulur dan kurang kuat dan kurang keras
berbanding bahan tetulang. Contoh bahan matriks ialah polimer dan logam mulur. Manakala bahan
tetulang pula bersifat keras dan rapuh. Contoh bahan tetulang ialah gentian kaca, silikon karbida, dan
alumina.

Bahan tetulang ini pula biasanya bentıık gencian atarı partikcl yang bolch diınasukkan ke dalanı
bahan nuıtriks melalui pelbagai kaedah pcnıprosesan.Tiga kategori konıposit berdasarkan kepada
bentuk bahan tetulang ialah komposit lapisan, komposit bertetulaııg gentian dan konnposit
bertetulang partikcl seperti yang dituniukkan dalam Raiall 1.8. Contoh produk konıposit dituniukkan
dalanı Raİah 1.9.

Komposit lapisan

Komposit bertetulang partikel Komposit bertetulang gentian

7
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

Rajah 1.8 Komposit yang biasa

Lantai laminat Komponen kapal terbang

Struktur jambatan Badan motorsikal

8
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

Rajah 1.9 Contoh produk komposit

Gabungan anrara bahan tetulang dengan bahan matriks dilakukan untuk memperoleh ciri-ciri
tertenru dan sifat yang dikehcndaki yang tidak terdapat pada bahan matriks itli sendiri. Unsur yang
membentuk komposİt ini tidak larut dalam sattı sama lain dan boleh dikenal pasti secara fizikal
melalui antara muka di antara unsur-unsur ini.

Bahan komposİt Icbİh dikenali berdasarkan kepada bahan matriks yang digunakan. Jika bahan
matriks ialah polimer, maka komposİt yang terhasil dikenali sebagai komposİt matriks polimer.
Begitu juga jika matriks yang digunakan ialah logam atau seramik, maka komposit yang terhasil
dikenali sebagai komposit matriks logam dan komposit matriks seramik,

1.2 SIFAT UMUM BAHAN

Bahan Sifat Umum Contoh kegunaan

Logam dan aloi

Kuprum Keberaliran terma yang baik, Dawai pengalir elektrilc

Resi tuang kelabu
Aloi keluli
Seramik dan kaca
Si O2−N a2 O−CaO
A l 2 O 3 , MgO , SiO2
Barium tiranac silika
Polimer
kebolehbentukan yang baik.
Mudah clituang, mudah diłnesin
menyerap getaran.
Boleh dikuatkan melalui rawatan baba
Lutsinar optik, penebat ternła
Penebat terma, tahan su.hu tinggi
lengai pada logam
Keupayaan tinggi menyimpan cas
Blok enjin Iccreta
Casis kereta, perengkuh
Raca tingkap.
Bahan tahan panas (pelapik
relau) bekas melebur logam
Kapisitor untuk mikroelektro-
nik,gentian optic untuk
teknologi maklumat.

Polietilena Mudah dibentuk menjadi filem nipis Pembungkus makanan

mudah lentur dan kedap udara.
Epoksi Penebat elektrik, rintangan Salutan litar bersepadu
lembapan
Fenoliks Kuat, rintangan lembapan Perekat untuk penyambungan
Komposit

9
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

WC-Kobalt Nisbah kekuatan-berat yang Komponen pesawat

tinggi

1.3 ADVANCED MATERIAL

Material Advanced adalah jenis bahan yang digunakan dalam teknologi tinggi (high-tech) yang
bekerja dengan proses yang rumit dan canggih. Beberapa aplikasi penggunaan Advanced material
yang paling umum digunakan contohnya iaitu, penyimpanan informasi magnetik, Integrated circuit
(IC), sistem serat optik, laser, Layar LCD, komponen pesawat terbang, komponen pesawat ruang
angkasa, dan lain sebagainya.
Beberapa jenis Advanced Material merupakan jenis material yang sudah ada yang sifatnya telah
ditingkatkan dan dilakukan pengembangan lebih lanjut,  Selain itu advanced material juga merupakan
jenis material yang baru  ditemukan dan dikembangkan dengan berbagai macam ciptaan. Secara
umum terdapat tiga jenis Advanced material iaitu Bahanbio, Semikonduktor dan Bahan Pintar.

1.3.1 Semikonduktor

Semikonduktor adalah material yang memiliki sifat lektrik perantara antara konduktor dan isolator.
Selain itu, sifat elektrik dari bahan semikonduktor ini sangat sensitif terhadap keberadaan konsentrasi
yang sangat kecil, yang konsentrasinya dapat dikawal pada kawasan yang sangat kecil. Bahan
Semikonduktor telah menyebabkan munculnya teknologi Integrated Circuit (IC) sebagai salah satu
teknologi yang banyak digunakan dalam elektronik dan perkomputeran yang sangat maju dan
berkembang pesat.

Berikut ini merupakan beberapa contoh material semikonduktor :

- Silikon
- Gallium arsenida
- Germanium

1.3.2 Bahanbio

Biomaterial adalah material yang digunakan pada komponen yang ditanamkan (implanted) ke dalam
tubuh manusia untuk mengganti, memperbaiki, meregenerasi, atau menambah bagian tubuh, jaringan,
atau organ yang rosak. Bahan ini mestilah tidak membebaskan bahan toksik dan mestilah sesuai
dengan tisu badan,iaitu tidak menyebabkan berlakunya tindakbalas biologi yang berlawanan.

Meskipun digunakan khusus dalam bidang perubatan,semua bahan yang dibincangkan sebelum ini
iaitu logam ,seramik,polimer dan komposit boleh digunakan sebagai bahanbio.

1.3.3 Bahan Pintar (Smart Material)

10
SAINS BAHAN USM2112 Pengenalan Kepada Bahan

Bahan pintar ialah sekumpulan bahan baru yang kini sedang dibangunkan yang akan
mempengaruhi banyak teknologi. Perkataan pintar menunjukkan yang bahan ini boleh mengesan
perubahan dalam persekitarannya beroperasi dan kemudiannya memberi tindak balas kepada
perubahan ini dalam kaedah tertentu yang tersendiri yang juga ditemui dalam organisma hidup.
Komponen bahan pintar ini termasuklah beberapa jenis sensor yang mengesan isyarat masukan dan
suatu actuator. Actuator mengubah bentuk, kedudukan, frekuensi asli, atau ciri-ciri mekanikal
sebaggi respons kepada perubahan suhu, medan elektrik atau medan magnet.

Empat jenis bahan yang biasanya digunakan sebagai actuator ialah aloi membentuk ingatan, seramik
piezoelektrik, bahan magnetostriktif, dan cecair elektrorheologi atau cecair magnetrheologi.

Aloi membentuk ingatan ialah bahan yang apabila mengalami ubah bentuk akan kembali kepada
bentuknya yang asal apabila suhu diubah.

Seramik piezoelektrik pula mengembang dan mengecut scbagai respons kepada suatu medan elektrik
dan bahan ini juga meniana medan elektrik apabila dimennsi bahan ini berubah. Kelakuan bahan
magnetostriktif setanding dengan bahan piezoelektrik, kccuali bahan ini memberi respons kcpada
medan magnet.

Begitu juga cecair elektrorheologi dan cecair magnetrheologi yang mengalami perubahan nilai
kelikatan yang ketara apabila dikenakan medan elektrik dan medan magnet. Scbagai contoh seienis
sistem pintar yang digunakan dalam helikopter untuk mengurangkan kebisingan aerodinamik yang
disebabkan oleh bilah rotor yang berputar. Sensor piezoelektrik dimasukkan ke dalam bilah rotor
untuk mengawal tegasan dan ubah bentuk yang terbentuk dalam bilah tersebut. Isyarat maklum balas
daripada sensor ini dimasukkan ke dalarn peranti terkawal komputer yang menghasilkan
antikebisingan pembatalan-kebisingan.

11