Pera Todorović

dr Vladimir Barović,
Filozofski fakultet u Novom Sadu,
Odsek za medijske studije.
Uvod
 Bez obzira što su ga na burnom životnom putu
neprestano pratile kontroverze, Pera Todorović je
postao legendarni lik modernog srpskog žurnalizma
baš zato što je imao lucidnost i inteligenciju da ostane
nezavisna ličnost čak i kada je bio u službi drugih, jer
je zapravo uvek pisao u javnom interesu.
 Bio je jedan od vodećih novinara socijalističkih listova
Svetozara Markovića u Kragujevcu – Radnika,
Javnosti, Glasa Javnosti, Oslobođenja i (posle
Markovićeve smrti) Starog oslobođenja (1971-1875).
Uvod
 U Beogradu je pokrenuo prvi socijalistički časopis u
Srbiji, Rad (1874).
 Kao mladić Todorović je bio jedan od organizatora
prve socijalističke manifestacije u Kragujevcu,
poznate pod nazivom “Crveno barjače” (1876);
 Bio je urednik prvog socijalističkog mesečnika u
Vojvodini - Straže u Novom Sadu (1878-79);
 Uz Nikolu Pašića, Todorović je bio osnivač Narodne
radikalne stranke, prve masovne političke stranke
osnovane u Srbiji i glavni novinar stranačkog lista
Samouprava (1881).
Uvod
 Povodom Timočke bune bio je osuđen
na smrt i bačen u okove zbog svoga
političkog rada (1883);
 Pera Todorović je od Malih Novina u
Beogradu, koje je kupio 1888.
godine, a koje je izdavao i u njima
pisao sve do 1903. godine, stvorio
prvi moderan i visokotiražan dnevni
list u Srbiji.
Životopis
 Pera Todorović se rodio 2. maja 1852. godine u selu
Vodice kraj Smederevske Palanke. Bio je treći sin
bogatog svinjarskog trgovca Jovana i majke Smiljane,
koji su imali sedmoro dece.
 Osnovnu školu Todorović je završio u Palanci, a zatim
je pohađao gimnazije u Kragujevcu i Beogradu. Iz
beogradske gimnazije izbačen je zbog đačke pobune,
to jest zato što je u šestom razredu odbio da primi
pričešće, pa su mu se u tom protestu pridružili i
drugovi. Zato odlazi u Peštu na dvogodišnju trgovačku
školu, a zatim, 1872. godine, iz Novog Sada, gde je
upoznao Svetozara Markovića, odlazi (na njegov
savet) na studije u Cirih, za koji se može reći da je
tada bio centar evropskih socijalista, posebno ruskih i
srpskih.
Pera Todorović sa ocem Jovanom i
majkom Smiljanom
Životopis
 U Cirihu, Pera Todorović upoznaje Nikolu Pašića, Peru
Velimirovića, Lazu Pačua, Simu Lozanića i ruske
socijaliste i anarhiste.
 Kada se iz Ciriha vratio u Srbiju, 1871. godine, Pera
Todorović se pridružio Svetozaru Markoviću i bio
jedan od saradnika i glavnih finansijera svih njegovih,
a kasnije i svojih socijalističkih listova. Na troškove
ovih listova potrošio je 2500 dukata nasleđa, što su
tada bile ogromne pare. U Beogradu, 1874. godine,
Todorović sam, sa 22 godine, pokreće društveni
časopis Rad u kome, po ugledu na Černiševskog,
pokušava da se bavi oštrom socijalnom kritikom.
 Umro je 7. oktobra 1907. godine u 55. godini života.
Na pogreb su mu došli i radikalni prvaci, svi osim
Pašića.
Radikalski prvak i novinar
 Kada je početkom 1876. godine na opštinskim
izborima za predsednika opštine u Kragujevcu izabran
socijalista Pera Velimirović, na pobedničkoj
manifestaciji, u kojoj je bilo sukoba sa žandarmima,
razvijena je crvena zastava na kojoj je pisalo
Samouprva.
 Zbog toga je Todorović zajedno sa Velimirovićem bio
osuđen za veleizdaju (konačno na tri godine i 9
meseci zatvora), ali su pušteni da kao dobrovoljcu idu
u rat sa Turskom. Posle rata su emigrirali u Novi Sad,
da izbegnu uručenje presude i dočekaju zastaru
izvršenja kazne.
 Radikalski prvak i novinar
 U emigraciji u Novom Sadu, sa Lazom
Pačuom i Perom Velimirovićem, 1878.
godine, pokreće mesečnik “Straža”. Politički
deo mesečnika u suštini vodi Pera
Todorović, ali se ne bavi samo tim temama.
 Mađarska vlast puna opreza prema širenju
socijalnih ideja, koristi negativne
intervencije iz Beograda, pa je Straža
obustavljena 1879. godine, a Pera
Todorović je proteran, prvo iz Novog Sada,
a samo nešto kasnije i iz Ugarske, na
molbu Srpske vlade liberala.
Radikalski prvak i novinar
 Po povratku u Srbiju, decembra 1880. godine, jedan
je od ključnih sastavljača programa Narodne radikalne
stranke, koji je, istovremeno sa strankom,
promovisan u prvom broju Samouprave,(prvi broj
lista izašao 8. januara 1881. godine). Todorović
obnavlja i svoj stari časopis Rad.
 Na osnivačkoj skupštini Radikalne stranke u
Kragujevcu, jula meseca, sledeće 1882. godine,
govorio je ceo jedan dan i bio vodeća ličnost čitavog
skupa. Ovaj legendarni Todorovićev celodnevni govor,
koji kao feljton u nastavcima potom objavljuje
Samouprava, prosta seljačka masa koja se okupila da
podrži radikale, slušala je gotovo bez daha.
 Radikalski prvak i novinar
 U Timočkoj buni 1883. godine, nije izbegao u
inostranstvo, poput Nikole Pašića, pa je kao član
Glavnog odbora Narodne radikalne stranke uhapšen i
bačen u okove. Pred prekim sudom, pred kojim je
odvažno branio Stranku, osuđen je na smrt.
 U takvoj situaciji on piše kralju Milanu Obrenoviću i
nudi mu sporazum sa Radikalnom strankom u
nacionalnom interesu. Kralj Milan će ga, posle
razgovora u ćeliji Beogradske kule, pomilovati, pa je
smrtna kazna preimenovana u kaznu desetogodišnje
robije.
Radikalski prvak i novinar
 Kada su osuđeni radikali amnestirani i pušteni na
slobodu, 1886. godine, oni su umesto sa
naprednjacima, krenuli u kortešovanje sa liberalima.
Todorović je ostavljen na cedilu, a mržnju prema
kralju Milanu, radikali su proširili i na „izdajnika“ Peru
Todorovića.
 Sada već u opoziciji prema glavnoj struji Radikalne
stranke, aprila 1886. godine, Todorović pokreće
ponovo Samoupravu, radi borbe protiv saveza
radikala i liberala koji je tada stvoren i iz koga je
stvorena „savezna vlada“, 1. juna 1887. godine.
 Radikalski prvak i novinar
 Zatim pokušava da opstane kao izvorni
radikal, pokrećući list Radikal, kada se koalicija
radikala i liberala raspala krajem 1887. godine - i
kada su radikali dobili vladu. No, surova i sirova
radikalska kamapanja protiv Todorovića već je počela
i trajaće sve do njegove smrti.
 Neki radikalski prvaci i novinari su čak ime i prezime
Pere Todorovića pisali malim slovom. Organ radikalne
demokratije Odjek usuđuje se da napiše: „Uživa
nezasluženo glas novinara, bez ikakve naučne
spreme, bez ičega književnog u stilu. Hiljadu puta je
tučen, Postavlja masu ludih pitanja. Iznosi besmislene
ideje. Nakazno i budalasto tumači istorijske događaje.
Nedoučen đak. Prosto polupismen čovek. Moralna
propalica: Neznalica Petar Todorović...“ (Perović)
Radikalski prvak i novinar
 Posle izlaska iz zatvora Pera Todorović se,
kao udovac, 26. oktobra 1886. godine, ženi
bogatom miraždžikom Hristinom Barlovac iz
Beograda.
 Brak je ubrzo postao užasan, pa je njegova
rođena žena čak učestvovala u konstrisanju
optužbe da je Todorović homoseksualac, o
čemu je vođena sudska parnica 1887.
godine, da bi samouvereni Pera bio javno
uvaljan u blato. Sa Hristinom je imao ćerku
Smiljanu, koja je umrla kao dete.
 Male novine
 Kada je otpušten sa mesta komesara iz državne
službe, navodno zato što je bio optužen za
„beščasteće delo“ (mada za to delo nije bio osuđen),
Pera Todorović, 6. februara 1889. godine, otkupljuje
Male Novine od Jefte Medicijana i Đorđa Kimpanovića
(od br. 51). To je bio pravi potez, od tog lista
Todorović će načiniti prvi moderni dnevnik u Srbiji.
 Kada je kupio Male Novine on je hteo da napravi list
koji će “bar približno ličiti na jevropske listove”.
Odmah najavio da će list biti “za ljude sviju pravaca i
pogleda” – dakle nestranački list. Smanjio je cenu
primerka na pet para (“petparački list”) i raširio uličnu
prodaju, koja se tada prvi put pojavila u Srbiji.
Male novine
 Male Novine su dostizale dnevni tiraž od 30.000
primeraka. One nisu počinjale političkim uvodnicima,
već najsvežijim vestima. U njima su bila i obaveštenja
o vremenskim prilikama, lutrijski izveštaji, vesti sa
pijace, a imale su i crnu hroniku i humoristički kutak.
Prve su u Srbiji objavljivale klasične feljtone.
 Todorović se može svrstati i u rodonačlnike našeg
istraživakog i analitičkog novinarstva – na primer
serija napisa o hajdučuji u Srbiji, kada je uz praćenje,
iz dana u dan (120 izveštaja), suđenja grupi
razbojnika u Čačku (na optuženičkoj klupi bilo je oko
stotinu okrivljenih) dodavao i napise o temeljnim
socijalnim i političkim uzrocima širokog obima
kriminalnog nasilja i otimačine u srpskoj provinciji.
 Male novine
 Male Novine je zabranio kralj Aleksandar Obrenović,
septembra 1900. godine, zbog pisanja protiv njegove
ženidbe sa Dragom Mašin. Nastavile su da izlaze
1901. godine, pod nazivom Stare Male Novine, koje je
Todorović morao da prekine posle Majskog prevrata,
29. maja 1903. godine, kada su ubijeni kralj
Aleksandar Obrenović i njegova supruga Draga Mašin,
a na presto doveden Petar Karađorđević – dok su
realnu vlast delili oficiri zaverenici i radikali.
 Posle tog prevrata,
 pokrenuo je periodično glasilo
 Ogledalo (izašlo je sto svezaka).
Osnovna literatura

Latinka Perović, Pera Todorović,

Beograd, 1983.
Velizar Ninčić, Pera Todorović,
Beograd, 1956.