‫ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺴﺘﻘﺮ در اﯾﺮان ﭼﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ دارد؟‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ رواﺑﻂ ﻓﺌﻮداﻟﯽ در اﯾﺮان ﻣﻠﻐﯽ ﺷﺪه آﯾﺎ ﻫﻨﻮز ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه‪ -‬ﻧﯿﻤﻪ ﻓﺌﻮدال ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ؟ اﺻﻮﻻ رﻓﺮم‬
‫ارﺿﯽ و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻫﻤﺮاه آن ﭼﻪ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﺑﺒﺎر آورده اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻟﻐﺎی‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻓﺌﻮداﻟﯽ) ﮐﻪ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﺎم رواﺑﻂ ارﺑﺎب‪ -‬رﻋﯿﺘﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد( ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫داری و ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﺑﻮد ﻃﯽ ﺑﯿﺶ از ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﺑﺮ اﯾﺮان ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی دوره ﻫﺎﺋﯽ ﮐﻮﺗﺎه) از ﺟﻤﻠﻪ دوره زﻣﺎﻣﺪاری‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق( ﻓﺌﻮدال ﻫﺎ و ﺑﻮرژوازی ﮐﻤﭙﺮادور ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎری و ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺖ ﻫﺎ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ را در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و از اﯾﻦ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻓﺌﻮدال‪ -‬ﮐﻤﭙﺮادور ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﻤﻪ ﻓﺌﻮدال‪ -‬ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ورود ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﺳﺘﻌﻤﺎری اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎی ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ اﺛﺮات اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺮ ﺟﺎی‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ از ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﮔﺬراﻧﺪن ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ در ﻓﻮرﻣﺎﺳﯿﻮن ﻫﺎی‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه و از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ ﺗﺎ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ را در ﻣﺴﯿﺮی ﺧﺎص ﻣﯽ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ اﯾﻦ ﻧﺤﻮه رﺷﺪ‬
‫ﻇﻬﻮر ﻓﻮرﻣﺎﺳﯿﻮن ﻫﺎی ﻧﺎﻗﺺ و در ﺣﺎل ﮔﺬاری اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪ ﻓﺌﻮدال‪ -‬ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه)ﯾﺎ‬
‫ﻓﺌﻮدال‪ -‬ﮐﻤﭙﺮادور( و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری واﺑﺴﺘﻪ را ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻫﺎی ﻣﻠﯽ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻫﺎی‬
‫ﺗﻮده ای اداﻣﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﭘﺲ از رﻫﺎﺋﯽ از ﺳﻠﻄﻪ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری واﺑﺴﺘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺿﺮوری ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﺌﻮدال‪ -‬ﮐﻤﭙﺮادور در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻨﺒﺶ‬
‫رﻫﺎﺋﯽ ﺑﺨﺶ در ﻣﺮاﺣﻠﯽ ﮐﻪ ﻃﯽ ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﭘﯿﻤﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺑﻮرژوا‪ -‬دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻠﻄﻪ‬
‫اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺖ ﻫﺎ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻓﺌﻮدال ﻫﺎ و ﮐﻤﭙﺮادورﻫﺎ در اﯾﺮان اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺎ از‬
‫رﺷﺪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻣﺴﯿﺮی وﯾﮋه اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺟﻨﺒﺶ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﺧﻮد در ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و آزاد ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ دﻫﻨﺪه ﺧﻮد را در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ اﯾﺮان آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬در ﯾﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﭘﺮ ﻓﺮاز و ﻧﺸﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﻓﺮم‬
‫و اﻟﻐﺎی رواﺑﻂ ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻃﯽ دﻫﻪ ﻗﺒﻞ از رﻓﺮم)ﺳﺎل ﻫﺎی ‪ 32‬ﺗﺎ ‪ (41‬ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ رﻓﺮم ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺸﺖ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺎﮐﻢ اﻣﮑﺎن داد ﮐﻪ در ﯾﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ﺗﺪرﯾﺠﯽ و ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل‪ ،‬از ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﻮرژوازی ﮐﻤﭙﺮادور و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻮرژوازی ﮐﻤﭙﺮادور‪ ،‬ﺗﻀﻌﯿﻒ و ﮐﺎﻧﺎﻟﯿﺰه ﺷﺪن‬
‫ﺑﻮرژوازی ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻧﺎﻟﯿﺰه ﺷﺪن آﻫﺴﺘﻪ ﻓﺌﻮدال ﻫﺎ در ﺟﻬﺖ ﺑﻮرژوازی ﮐﻤﭙﺮادور‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺎزدارﻧﺪه رواﺑﻂ ﻓﺌﻮداﻟﯽ و ﺷﺮﮐﺖ ﻓﺌﻮدال ﻫﺎ در‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ اداﻣﻪ رﺷﺪ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺑﻮرژوازی ﮐﻤﭙﺮادور ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدی در آﺳﺘﺎﻧﻪ رﻓﺮم ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﺿﻌﻒ ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺧﻠﻖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎی ‪ 28‬ﻣﺮداد دﭼﺎر ﺷﮑﺴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ ای ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﺮم را‬
‫ﺿﺮوری و ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺖ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﻗﺮاری ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری واﺑﺴﺘﻪ را ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻧﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎری و اداﻣﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺿﺮوری ﻣﯽ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻪ رﻓﺮم را ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ای در ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺑﺮﺗﺮی ﺧﻮد ﺑﺮ رﻗﺒﺎﯾﺶ در اﯾﺮان ﻣﯽ دﯾﺪ و‬
‫از ﺗﺠﺎرب ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﺿﺮورت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﺘﺎﯾﺞ رﻓﺮم) ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در آﻣﺮﯾﮑﺎی ﻻﺗﯿﻦ( ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ﻧﻘﺶ ﺣﺎﻣﯽ رﻓﺮم را ﺑﺎزی‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪی) و ﻧﻪ ﻫﻤﻪ آن( در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ و راه رﺷﺪ ﺑﻮرژوازی ﮐﻤﭙﺮادور و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫آن ﻃﺒﻘﻪ ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﺮای ﯾﮏ دوره ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻮرژوازی ﮐﻤﭙﺮادور در دوره ﻗﺒﻞ در ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻬﯿﻢ ﺑﻮد و ﻧﻘﺶ او ﻃﯽ ﻫﺮ‬

‫‪٣‬‬