A Short Guide of The Arcaheological Site

Παρασκευή Γιούνη – Χαρά Καππά – Υπατία Φάκλαρη
P. Yiouni – Ch. Kappa – Y. Faklari
ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου
KASTRITSA IOANNINON
A brief guide of the archaeological site
ΙΩΑΝΝΙΝΑ / ΙΟΑΝΝΙΝΑ 2015

Δρ Παρασκευή Γιούνη – Χαρά Καππά Μ.Α. – Υπατία Φάκλαρη
Dr. P. Yiouni – Ch. Kappa M.A. – Y. Faklari
Αρχαιολόγοι / Archaeologists
ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ / KASTRITSA IOANNINON

Κείμενα / Texts
Δρ Παρασκευή Γιούνη – Χαρά Καππά Μ.Α. – Υπατία Φάκλαρη
Dr P. Yiouni – Ch. Kappa M.A. – Y. Faklari
Αγγλική μετάφραση / Translation

Δρ Κωνσταντίνα Λύρα – Δρ Παρασκευή Γιούνη / Dr K. Lyra – Dr P. Yiouni
Φωτογραφίες / Photos
Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων / Ephorate of Antiquities of Ioannina
Παναγιώτης Τσιγκούλης / Panagiotis Tsigoulis
Σοφία Βλαχοπούλου / S. Vlachopoulou
Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης / K. Ignatiadis
Aπόστολος Παπαϊωάννου / Α. Papaioannou
Σχέδια / Drawings
Αποστόλης Παπαϊωάννου M.A. / A. Papaioannou
Ευτυχία Σταύρου / E. Stavrou
Δημήτρης Ζήνας / D. Zinas
Δημιουργικό / Layout
Αφροδίτη Ζούκη / Afroditi Zouki
Επιμέλεια παραγωγής / Redaction

Εκτύπωση /Print
Γραφικές Τέχνες Θεοδωρίδη – Ιωάννινα
Graphic Arts Theodoridi – Ioannina
ISBN: 978-618-82239-9-8
ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
KASTRITSA IOANNINON
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο λόφος της Καστρίτσας δεσπόζει στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων,

νοτιοανατολικά της λίμνης Παμβώτιδας. Η ανθρώπινη παρουσία έχει
καταγραφεί στην περιοχή της Καστρίτσας, από τη Νεώτερη Παλαιολι-
θική (σπήλαιο της 22ης χιλιετίας π.Χ.) και τη Νεολιθική (σπήλαιο της 5ης
– 4ης χιλιετίας π.Χ.) έως τους χρόνους της Τουρκοκρατίας και σήμερα.
Η τειχισμένη πόλη, έκτασης 345 στρεμμάτων, στην κορυφή του λόφου,
βρίσκεται στη νότια όχθη της λίμνης, σε απόσταση 10 χλμ. ΝΑ των Ιω-
αννίνων, σε υψόμετρο 757μ. από τη θάλασσα και 250μ. από την επιφά-
νεια της λίμνης. Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, η συγκρότηση
της οχυρωμένης πόλης, χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ. η οποία άκμασε
μέχρι το 168/167 π.Χ. όταν καταστράφηκε από τους Ρωμαίους, ενώ αρ-
γότερα οι Ρωμαίοι αναδιοργάνωσαν μέρος του χώρου.
Η κομβική και στρατηγική θέση της Καστρίτσας οφείλει το όνομα
στην οχυρωμένη θέση της κορυφής του λόφου. Ελέγχει τους βασικό-
τερους δρόμους και τα περάσματα από και προς τα βόρεια της Ηπεί-
ρου και βορειοδυτικά της Μακεδονίας, από και προς την περιοχή του
Αμβρακικού, στα νότια, από και προς τη Θεσπρωτία, στα δυτικά, μέσω
της κοιλάδας του ποταμού Λούρου και του Ιερού της Δωδώνης, από
και προς τη Θεσσαλία, ανατολικά, μέσω των περασμάτων του Δρί-
σκου.
Η οχυρωμένη ακρόπολη της Καστρίτσας βρίσκεται σε οπτική επαφή
με την ακρόπολη του Μεγάλου Γαρδικίου ή Καστρί, η οποία ελέγχει με
ανάλογο με την Καστρίτσα τρόπο, το βορειοδυτικό τμήμα του λεκανο-
πεδίου Ιωαννίνων.
Η Καστρίτσα, το Παλαιολιθικό Σπήλαιο (το Νεολιθικό δεν είναι προ-
σιτό λόγω κατολισθήσεων) και η ακρόπολη, δεν διέθετε υποδομές ως
επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος. Η ώριμη μελέτη του έργου «Προ-
στασία – Ανάδειξη Αρχαιολογικού Χώρου Καστρίτσας Νομού Ιωαννί-
νων» εγκρίθηκε στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ (2007 – 2013). Οι εργασίες ξεκίνη-
σαν το 2011 και ολοκληρώθηκαν στο τέλος του 2015. Κατά την πρώτη
φάση των εργασιών (2011 – 2013), μετά από εκτενείς καθαρισμούς και
απαραίτητες αρχαιολογικές αποσαφηνίσεις, υλοποιήθηκαν οι βασικές
υποδομές του έργου: ηλεκτροδότηση, αντικεραυνική προστασία, φυ-
λακείο, χώροι υγιεινής. Στη συνέχεια (2014 – 2015), διαμορφώθηκαν ο
χώρος στάθμευσης, οι διαδρομές εντός των τειχών (μήκους 1200μ.)
και οι στάσεις ξεκούρασης και θέασης, τοποθετήθηκαν επεξηγηματικές
πινακίδες και εκδόθηκε ο ανά χείρας Συνοπτικός Οδηγός.
4 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

PREFACE
The hill of Kastritsa dominates the basin of Ioannina, SE of lake

Pamvotis. Human presence in the area goes back to the Upper
Paleolithic (22.000 B.C.) and the Neolithic (5th – 4th millennium B.C.) and
continues, through the Ottoman period, until nowadays. The fortiied
city on the top of the hill covers an area of 345 stremmata (ca. 86
acres) at a distance of 10 km SE of Ioannina, at an altitude of 757
m. above sea level, and 250 m. above lake level. According to the
research data, the fortiied city was founded in the 3rd c. B.C. and
lourished until 168/167 B.C., when it was destroyed by the Romans,
who reorganized part of the site later.
The strategic location of Kastritsa owes its name to the fortiied
settlement at the top of the hill. It controls the main roads and passages
from and into the north of Epirus and southwest Macedonia, from and
into the Ambracian gulf, from and into Thesprotia to the west, through
the Louros valley and the sanctuary of Dodona, from and into Thessaly
to the east, through the passes of Driskos.
The fortiied akropolis of Kastritsa has visual contact with the
akropolis of Megalo Gardiki or Kastri which controls, in a similar way
with Kastritsa, the northwestern part of the basin of Ioannina.
Kastritsa was lacking the necessary infrastructure for visitors. In
2011, the study of the project «Protection and development of the
archaeological site of Kastritsa, Region (Nomos) of Ioannina» was
approved and the project was funded by the National Strategic
Reference Framework (2007 – 2013). Works started in 2011 and
inished at the end of 2015. During the irst phase of the works (2011
– 2013), following extensive clearing and necessary archaeological
clariications, the basic project infrastructure was implemented:
electriication, lightning protection, construction of a guardhouse and
hygienic facilities. Later (2014 – 2015), the parking lot and the routes
for visitors (1200m. long) along with resting and viewing stations were
formed, explanatory signs were placed and the present brief guide
was published.
Archaeological research inside the walls of the hill of Kastritsa
conirmed the use of the area since the Late Bronze Age – Early Iron Age
and especially from the 3rd c. B.C. to the 6th c. A.D. The informational
KASTRITSA IOANNINON | A brief guide of the archaeological site 5

Η αρχαιολογική έρευνα εντός των τειχών του λόφου της Καστρίτσας
επιβεβαίωσε τη χρήση του χώρου από την Ύστερη Εποχή Χαλκού –
Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και ιδιαίτερα από τον 3ο αι. π.Χ. έως τον 6ο
αι μ. Χ.
Οι επεξηγηματικές πινακίδες στο Παλαιολιθικό σπήλαιο στους πρό-
ποδες του λόφου, και εντός της ακρόπολης, στα αρχαία κτίρια και
στους χώρους στρατωνισμού και μάχης των Βαλκανικών πολέμων,
επισημαίνουν τη διαχρονική σημασία της περιοχής.
Εκ μέρους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων του Υπουργείου
Πολιτισμού και Αθλητισμού, επιθυμώ να ευχαριστήσω όσους συνέβα-
λαν με τον μόχθο τους στην επιτυχή ολοκλήρωση του έργου. Ο αρ-
χαιολογικός χώρος της Καστρίτσας συνιστά, τώρα πλέον, ελκυστικό
προορισμό για τους επισκέπτες.
Ο αρχικός συντονισμός των εργασιών είχε εύστοχα ανατεθεί από
τον προκάτοχό μου στη ΙΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρ-
χαιοτήτων Δρ. Κωνσταντίνο Ζάχο στην ομάδα επίβλεψης του έργου,
αρχαιολόγους Παρασκευή Γιούνη, Χαρά Καππά και Υπατία Φάκλαρη,
οι οποίες επέδειξαν συνέπεια και ενθουσιασμό, με θετικές επιλογές και
πρωτοβουλίες. Ο Δρ Δημήτρης Κοντογιώργος, ως υπεύθυνος αρχαι-
ολόγος στο πεδίο, κατόρθωσε, παρά τις δυσχέρειες, να δαμάσει το πο-
λύπλοκο αρχαιολογικό τοπίο. Ο αρχιτέκτονας μηχανικός Απόστολος
Παπαϊωάννου (Μ.Α.), ο οποίος εκπόνησε τη μελέτη του έργου στην
«ακρόπολη» με φαντασία και λειτουργικότητα, υλοποίησε με άκρα
υπευθυνότητα και μεθοδικότητα, εποπτεύοντας και οργανώνοντας επι-
τυχώς τις εργασίες. Οι πολιτικοί μηχανικοί Θοδωρής Μαρίνης (Μ.Α.) και
Μαρία Λέκκα (Μ.Α.) συνέβαλαν με την εκπόνηση επιμέρους μελετών
στην επιτυχή ολοκλήρωση του έργου. Το εργατοτεχνικό προσωπικό,
Νεκτάριος Ελένης, Δημοσθένης Γκάνας, Παναγιώτης Ζώνιος, Γεώργιος
Θεοδώρου, Κων/νος Καλόγηρος, Σάββας Μπαμπασίδης, Αθανάσιος
Μήτσος, Ναυσικά Πάνου, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Δημήτρης Σιαρα-
μπής, Αγνή Τέρτη και Λάμπρος Τσόλης, προσέφερε με ζήλο τις δυνά-
μεις του. Η σχεδιάστρια Έφη Σταύρου συνεργάστηκε δημιουργικά στο
εποπτικό υλικό και ο τοπογράφος Κώστας Σιόντης στην τοπογραφική
αποτύπωση του χώρου. Η τμηματάρχης συντήρησης της Εφορείας
μας Αυγή Ευθυμιάδου συνέταξε τη μελέτη συντήρησης της αρχαίας
δεξαμενής στο κτίριο Ε, ενώ οι συντηρητές Άννα Τσίντζου και Γιώργος
Κύρκος, βοήθησαν στη διάσωση εύθραυστων αρχαίων αντικειμένων.
Οι αρχαιολόγοι Μαρίνα Νούτσου (Μ.Α.) και Αταλάντη Μπέσιου επε-
ξεργάστηκαν τα κινητά ευρήματα. Ο οδηγός της Υπηρεσίας Γιώργος

signs for the Paleolithic cave at the foothills and the signs for the
ancient buildings and the infrastructure of the Balkan wars, inside the
akropolis, highlight the diachronic signiicance of the area.
On behalf of the Ephorate of Antiquities of Ioannina, Ministry of
Culture and Sports, I wish to thank all those who contributed with their
hard work to the successful completion of the project, that resulted in
turning Kastritsa into an attractive destination for visitors.
The initial coordination of the project was aptly assigned by
Dr Konstantinos Zachos, my predecessor at the 12th Ephorate of
Prehistoric and Classical Antiquities, to the project supervising team
consisting of the archaeologists, P. Yiouni, Ch. Kappa and Y. Faklari,
which showed reliability and enthusiasm and completed the project
through constructive choices and initiatives. Dr D. Kontogiorgos as the
archaeologist in charge on the ield, managed, despite the dificulties,
to master the complex archaeological landscape. The architect
A. Papaioannou (M.A.) carried out the study of the project on the
«akropolis» combining imagination and functionality and implemented
it on the site with the utmost responsibility and methodical approach,
supervising and organizing the work successfully. Th. Marinis (M.A.) and
A. Lekka (M.A.), civil engineers, carried out complementary studies
contributing to the completion of the project. The skilled workers
and technicians, D. Ganas, P. Zonios, G. Theodorou, K. Kalogiros, S.
Bampasidis, A. Mitsos, N. Panou, G. Papadopoulos, D. Siarampi, A.
Terti and L. Tsolis, along with N. Elenis eagerly offered their services.
The designer E. Stavrou collaborated creatively for the edition of
the supervisory material, and the topographer K. Siontis carried out
complementary topographic work. The head of the conservation
department of our Ephorate, A. Efthimiadou carried out the study
for the conservation of the mortar of the ancient cistern in building
E, while the conservators A. Tsintzou and G. Kyrkos assisted with the
preservation of fragile inds. The archaeologists Marina Noutsou (M.A.)
and Atalanti Bessiou dealt with the portable inds. The driver of the
Ephorate, G. Pharmakis diligently and consistently took care of the
supply of materials and other infrastructure tasks. To the photographer
of the Ephorate, P. Tsigkoulis, we owe the largest number of photos
of the site and the portable inds. D. Kounavos from the Service of
Modern Monuments eagerly responded as the architect in charge of
safety for the project. The archaeologist Dr G. Pliakou willingly offered

Φαρμάκης φρόντισε φιλότιμα και ανελλιπώς για την προμήθεια των
υλικών και άλλων υποδομών. Στον φωτογράφο της Εφορείας Πανα-
γιώτη Τσιγκούλη οφείλεται ο μεγαλύτερος αριθμός φωτογραφιών του
αρχαιολογικού χώρου και των κινητών ευρημάτων. Ο αρχιτέκτονας της
Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων Δημήτρης Κουνάβος ανταποκρίθηκε
πρόθυμα ως υπεύθυνος ασφαλείας του έργου. Η αρχαιολόγος Δρ Γε-
ωργία Πλιάκου προσέφερε αγόγγυστα τις υπηρεσίες της ως υπόλο-
γος, με τη συνεχή λογιστική υποστήριξη της Κασσιανής Μακρή. Ο διοι-
κητικός Νίκος Κυραμάριος συνέπραξε, με την ηλεκτρονική τεχνογνωσία
του, στο πρόγραμμα της ανάδειξης.
Εξάλλου, υπήρξε εποικοδομητική η ευγενική συμπαράσταση και συ-
νεργασία του Περιφερειάρχη Ηπείρου Αλέξανδρου Καχριμάνη, ιδιαίτε-
ρα με το ενδιαφέρον του να αποκαταστήσει την οδική σύνδεση του
αρχαιολογικού χώρου της Καστρίτσας και την υδροδότηση. Οι αρμό-
διοι των ΠΕΠ Ηπείρου Αφροδίτη Γκόσιου και Κων/νος Τσακτσίρας, βο-
ήθησαν όσο κανείς στις διαδικασίες ορθολογικής αντιμετώπισης των
αναγκών. Ο αντιδήμαρχος του τ. Δήμου Παμβώτιδας Γεώργιος Βίνης
και ο μηχανικός της Περιφέρειας Ηπείρου Αργύρης Νάκος ενίσχυσαν
με έργα υποδομής την εξέλιξη του έργου. Ο «Φορέας Διαχείρισης της
λίμνης Παμβώτιδας» μας προμήθευσε χρήσιμο εποπτικό υλικό. Και ο
πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου «Τέκμων» Νίκος Πανταζής συ-
μπαραστάθηκε ανιδιοτελώς σε κάθε βήμα του έργου.
Δρ Κωνσταντίνος Σουέρεφ
Προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

her services as accountable along with the constant logistical support
of K. Makri. The administrative oficer N. Kyramarios contributed with
his electronic expertise to the development program.
The kind support and collaboration of the Governor of the Region
of Epirus Alexandros Kachrimanis was very constructive, especially his
interest to provide water and to restore the road connection of the
archaeological site of Kastritsa. The people in charge of the Epirus
Ofice of the Managing Authority of Regional Operational Programs
(ROP Epirus), A. Gosiou and K. Tsaktsiras contributed the most to
address the needs of the project rationally. The deputy mayor of
the then Municipality of Pamvotis, G. Vinis and the engineer of the
Region of Epirus A. Nakos supported the development of the project
further with infrastructure. The «Managing Authority of Lake Pamvotis»
supplied useful supervisory material. Finally, the president of the Cultural
Association «Tekmon”, N. Pantazis, helped us sellessly at every step of
the project.
Dr Konstantinos Soueref
Head of the Ephorate of Antiquities of Ioannina

Ο λόφος της Καστρίτσας από ΒΑ
The hill of Kastritsa from the NE
KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 11

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Τα ερείπια της ακρόπολης επισκέφθηκαν αρκετοί περιηγητές του 19ου

αιώνα. Κατά την παραμονή του στα Ιωάννινα (1809 – 1810), ο Βρετα-
νός στρατιωτικός William Martin Leake (1777 – 1860), ως στρατιωτικός
αντιπρόσωπος της Αγγλίας στην αυλή του Αλή Πασά, προχώρησε
στην περιγραφή της οχύρωσης, ενώ στο έργο του Travels in Northern
Greece (Λονδίνο 1835) δημοσίευσε σκαρίφημα της όψης του τετρά-
πλευρου πύργου της νότιας πλευράς. Από την ίδια περίοδο προέρχεται
αντίστοιχη μαρτυρία του Γάλλου πρόξενου François Pouqueville. Τον
Ιανουάριο του 1814 επισκέφθηκε την περιοχή των Ιωαννίνων ο Άγγλος
περιηγητής Thomas Smart Hughes (1786 – 1847). Στο έργο του Travels
in Sicily, Greece and Albania (Λονδίνο 1820), παραθέτει, εκτός των άλ-
λων, ένα σκαρίφημα του λογχόσχημου πύργου της νότιας πλευράς.
Σημαντική υπήρξε αναμφισβήτητα η συμβολή του Nicholas
Hammond, ο οποίος στο μνημειώδες έργο του Ήπειρος (1967) προχώ-
Rev. Thos. Smart Hughes,

Travels in Sicily,
Greece and Albania,
London 1820

HISTORY OF EXCAVATIONS
In the early 19th century, a number

of travelers visited the ruins of the
fortiied city of Kastritsa. Colonel
William Martin Leake, during his stay
in Ioannina (1809 – 1810) as a British
military representative at the palace
of Ali Pasha, described the ancient
fortiication and published a drawing
of the rectangular tower on the south
side of the enclosure in his work entitled
Travels in Northern Greece (London
1835). A comparable report about
the akropolis is included in the work
of his contemporary, French consul
François Pouqueville. In January
1814, the British traveler Thomas Smart
Hughes visited the region of Ioannina.
In his work entitled Travels in Sicily,
Greece and Albania (London 1820),
he provides a drawing of the spear-
shaped tower on the south side of the
enclosure.
The contribution of Nicholas
Hammond to the study of the fortiied
William Martin Leake,
city was of great importance. Travels in Northern Greece,
In his monumental work entitled London, 1835
Epirus, Hammond provided the
irst topographical diagram of the
fortiication wall, accompanied by an extensive comparative study of
the epirotic fortiications.
The initial, small scale, ieldwork was conducted by Sotiris Dakaris,
in the early ifties. During the digging of a drainage channel at the
eastern foothills, the remains of an unfortiied settlement occupied
from the Late Bronze Age – Early Iron Age to the end of the 4th c.
B.C, were revealed. Dakaris focused on the study of the handmade
pottery from the settlement, providing the irst classiication of this

ρησε στην πρώτη συμβατική αποτύπωση των οχυρωματικών καταλοί-
πων της ακρόπολης αλλά και σε μία αξιόλογη συγκριτική μελέτη των
οχυρώσεων της ευρύτερης περιοχής.
Οι πρώτες, περιορισμένης έκτασης, έρευνες πραγματοποιήθηκαν
από τον αρχαιολόγο Σωτήρη Δάκαρη, στις αρχές της δεκαετίας του
1950. Αφορμή στάθηκε η διάνοιξη αποστραγγιστικής αύλακας στα
ανατολικά του λόφου, όπου εντοπίστηκαν κατάλοιπα αρχαίας πεδινής
εγκατάστασης, με συνεχή κατοίκηση από την Ύστερη Εποχή του Χαλ-
κού – Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου μέχρι τουλάχιστον τα τέλη του 4ου ή
αρχές του 3ου αι. π.Χ. Ο Δάκαρης επικεντρώθηκε στην μελέτη και κατά-
ταξη της χειροποίητης κεραμικής που συλλέχθηκε κατά την έρευνα, ενώ
στην περιοχή της ακρόπολης περιορίστηκε σε επιφανειακές έρευνες,
γενικές παρατηρήσεις και σε μεμονωμένες διερευνητικές τομές.
Κατά το 1994, με αφορμή την έναρξη των εργασιών αποτύπωσης
του χώρου, η τότε Προϊσταμένη της Εφορείας Δρ Αγγέλικα Ντούζουγλη
προχώρησε στην έρευνα των κτιρίων Α και Β στα ΝΔ της μονής του
Προδρόμου και του κτιρίου Γ στην κορυφή του λόφου. Διερευνητικές
τομές πραγματοποιήθηκαν και κατά το 2008, κατά την εκπόνηση της
μελέτης ωρίμανσης για την ανάδειξη της ακρόπολης.
Στην περίοδο 2011 – 2015, στο πλαίσιο του έργου ανάδειξης του
χώρου, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ, εκτός των παρεμ-
βάσεων ανάδειξης (δίκτυο διαδρομών, κτίρια εξυπηρέτησης κοινού,
πινακίδες ενημέρωσης κοινού, χώρος στάθμευσης, ηλεκτροδότηση,
αντικεραυνική προστασία κλπ), πραγματοποιήθηκε ευρύ πρόγραμμα
καθαρισμών από τη βλάστηση και παράλληλα περιορισμένης έκτασης
ανασκαφική έρευνα από την Εφορεία. Η έρευνα επικεντρώθηκε στη δι-
εύρυνση των περιοχών που είχαν ήδη εντοπιστεί και ερευνηθεί κατά το
παρελθόν (περιοχή των κτιρίων Γ και Ε) και κυρίως στον νότιο τομέα της
οχύρωσης.
Εκτός από τα κατάλοιπα των ιστορικών χρόνων, η ανασκαφή κατά
τη δεκαετία του 1960 ενός σπηλαίου με κατάλοιπα της Ανώτερης Παλαι-
ολιθικής στους πρόποδες του λόφου, υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για
την ανάπτυξη της έρευνας της προϊστορίας στην Ελλάδα. Το σπήλαιο
αυτό συμπεριλήφθηκε στη μελέτη ανάδειξης και στο υπό υλοποίηση
έργο ΕΣΠΑ.

Παλαιολιθικό σπήλαιο.
Από αριστερά: Ιουλία Βοκοτοπούλου, Σωτήρης Δάκαρης και Eric Higgs.
Paleolithic cave. From left: Ioulia Vokotopoulou, Sotiris Dakaris and Eric Higgs.
material. He also reported on the ruins of the akropolis, where he dug

a few trial trenches.
In 1994, a detailed topographical diagram of the akropolis was
completed by the 12th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities.
In 1993 and 1994, Dr Angelika Douzougli, Head of the Ephorate,
excavated the building complex A – B and building Γ which are situated
in two different areas of the akropolis. In 2008, a few trial trenches
were dug in order to provide additional data for the preparation of
the study for the development of the akropolis of Kastritsa.
Between 2011 and 2015, under the project for the development of
the site funded by NSRF, an extensive clearing program was carried
out along with a small scale excavation, following other development
interventions (route network, infrastructure for the service of visitors,
etc). The excavation research focused on the area of building
complex E, and mainly on the south sector of the fortiication.
Apart from the remains dated to the historical times, the excavation
conducted in the 1960s in a cave on the foothills of Kastritsa, put
Greece on the map of Prehistoric Europe.

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
ΑΝΩΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: (22.000 – 9.000 π.Χ)
Το σπήλαιο της Καστρίτσας βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του

ομώνυμου λόφου ο οποίος, λόγω της αυξομείωσης της στάθμης των
νερών, κατά καιρούς αποτελούσε μικρή χερσόνησο μέσα στη λίμνη
Παμβώτιδα. Ανασκάφηκε στο διάστημα 1966 –1967 από τον Eric Higgs,
επικεφαλής ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου του Cambridge, σε
συνεργασία με τον Σωτήρη Δάκαρη. Πρόκειται για μια από τις σημαντι-
κότερες Παλαιολιθικές θέσεις των Βαλκανίων η οποία κατοικήθηκε από
το 22.000 έως το 9.000 π.Χ. Το διάστημα αυτό χρονολογικά εντάσσε-
ται στην Ανώτερη Παλαιολιθική, κατά την οποία επικρατεί ο ανατομικά
σύγχρονος άνθρωπος (Homo Sapiens Sapiens). Η εντατικότερη χρήση
της θέσης εντοπίζεται από το 14.000 π.Χ., δηλαδή μετά από τη μεγαλύ-
τερη επέκταση των τελευταίων παγετώνων (Last Glacial Maximum) και
τις απαρχές της σταδιακής τους υποχώρησης.
Η Καστρίτσα βρίσκε-
ται σε στρατηγική θέση
που εξασφάλιζε την πρό-
σβαση σε εναλλακτικούς
διατροφικούς ή άλλους
πόρους. Η σπουδαιότητα
της θέσης αντανακλάται
στο μεγάλο πάχος των
επιχώσεων (9 μέτρα) η
ανασκαφή των οποίων
απέδωσε εκατοντάδες
χιλιάδες υλικά πολιτισμι-
κά κατάλοιπα (τέχνεργα
και οργανικά κατάλοιπα
ζώων).
Προσαρμοσμένοι στις
δύσκολες συνθήκες του
Το παλαιολιθικό σπήλαιο
Καστρίτσας
The paleolithic cave of
Kastritsa

PREHISTORIC PERIOD
UPPER PALEOLITHIC (22.000 – 9.000 B.C.)
The cave of Kastritsa is located in the

northwestern side of the homonymous
hill. It was excavated in the
period 1966 – 1967 by Eric
Higgs, head of a research
team of the University of
Cambridge in collaboration
with Sotiris Dakaris. It is one
of the most important Paleolithic
sites of the Balkans, occupied from
22.000 to 9.000 B.C. This considerable
time-span its chronologically in the Upper Paleolithic period,
during which the anatomically modern man
prevails (Homo Sapiens Sapiens).
Λίθινα τέχνεργα (τερματικά ξέστρα και αιχμές για βέλη τόξου)

Stone artifacts (end scrapers and lint points)
The occupation of the site intensiied after 14.000 B.C., that is after the
greatest expansion of the last Ice Age (Last Glacial Maximum) and
the beginning of the gradual melting of the ice – cap.
Kastritsa is strategically located to provide access to alternative
nutritional or other resources. The importance of the site is relected
in the thickness of the cultural deposits- nine meters- the excavation
of which yielded hundreds of thousands of material remains (artifacts
and animal remains).

παγετωνικού κλίματος, ομάδες κυ-
νηγών και τροφοσυλλεκτών πραγ-
ματοποιούσαν, από την άνοιξη ως
το φθινόπωρο, σύντομες εξορμή-
σεις, σε αναζήτηση των αναγκαίων
πόρων διαβίωσης. Εξοπλισμένοι με
δόρατα, τόξα, παγίδες και σακίδια
μετέφεραν στον καταυλισμό τους
θηράματα, όπως ελάφια (Cervus
elaphus), τα οποία αντιστοιχούν στο
77% των ζωϊκών καταλοίπων, άγρια
βόδια (Bos primigenius), άλογα (Equus
hydruntinus), υδρόβια πουλιά, αλεπού-
δες και ασβούς, φυτά και βολβούς,
πετρώματα, φυσικές χρωστικές ύλες
και καύσιμα, για να τα μοιραστούν με
τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Εκτός
από την τροφή, τα θηράματα τους
προσέφεραν ρουχισμό (δέρματα και
γούνες που καθάριζαν, έτριβαν και
έραβαν) καθώς και πρώτες ύλες για
την κατασκευή των εργαλείων.
Ο εργαλειακός τους εξοπλισμός
Οστέινα τέχνεργα (στέινες αιχμές) περιλάμβανε μεγάλη γκάμα λίθινων
Bone artifacts (bone points) και οργανικών τέχνεργων, τα οποία
κατασκεύαζαν επί τόπου: τερματικά
ξέστρα, γλυφίδες, μικρολεπίδες με ράχη, οι οποίες μπορούσαν να χρη-
σιμοποιηθούν στειλεωμένες πολλές μαζί ή μεμονωμένες, καθώς και
ποικιλία οργανικών εργαλείων, όπως σουβλιά, ξέστρα, αιχμές για κυνή-
γι. Η εργαλειοθήκη τους εμπλουτιζόταν με κόκκινη ώχρα και κολλητικές
ουσίες (ρετσίνι, μέλι, κερί), υλικά με τα οποία μπορούσαν να φτιάξουν
κόλλα, για να συνδέσουν μεταξύ τους τα σύνθετα εργαλεία, ή να κο-
σμήσουν με δερματοστιξία (τατουάζ) μέρη του σώματος. Χάντρες από
θαλασσινά κοχύλια ή δόντια ελαφιού με στικτή διακόσμηση μπορούν
να θεωρηθούν ως σύμβολα κοινωνικής διάκρισης, ισχύος ή γοήτρου.
Στη δεκαετία του 1970, το δικτατορικό καθεστώς απομάκρυνε τον
Σωτήρη Δάκαρη από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ένας από τους κύρι-
ους λόγους της απομάκρυνσης ήταν το γεγονός ότι ο καθηγητής είχε
παρουσιάσει στους φοιτητές τα αποτελέσματα των ανασκαφών του
προϊστορικού σπηλαίου.
Εκτός από την Καστρίτσα, στη Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων

Adapted to the harsh climatic conditions of the Ice Age, groups of
hunters and food gatherers ventured from spring to autumn into brief
expeditions in search of the necessary resources. Armed with spears,
bows, traps and bags, they brought back their yield, such as deer
(Cervus elaphus) – amounting to 77% of the animal remains – wild
oxen (Bos primigenius), horses (Equus hydruntinus), water fowl, foxes
and badgers, plants and bulbs, rocks, natural colorants and fuels, to
share with the other group members. Apart from food, animals offered
raw materials for the manufacture of cloths and tools.
The tool – kit included a wide range of stone and organic artifacts
which were manufactured in situ: end – scrapers, burins, a large variety
of backed bladelet types which could be combined
to form complex tools, and a variety of bone and
antler utensils such as spalulae, awls, needles
and points. Their tool – kit was enriched with
red ochre and adhesive material (resin, honey,
wax) which could be used for the production of
complex tools and probably for body decoration
with tattoos. Beads of sea shells or teeth of deer
with stippled decoration can be considered as
symbols of social distinction, power or prestige.
During the 1970s Sotiris Dakaris was
removed by the dictatorship from
his position as professor at the
University of Ioannina. He was
accused, among other
things, of presenting the
results of the excavation
of the prehistoric cave
to his students.
Besides Kastritsa, the
following sites have been
identiied and excavated
in the regional unit of
Ioannina; Kleidi, the largest
Χάντρες από θαλάσσια όστρεα και δόντια ελαφιού

Beads from sea shells and deer tooth

έχουν εντοπιστεί και ανασκαφεί το Κλειδί, η μεγα-
λύτερη σε εμβαδόν έως τώρα βραχοσκεπή στη
Ήπειρο, και το μικρό σπήλαιο Μεγαλάκκος. Οι δύο
θέσεις βρίσκονται στην ίδια λεκάνη απορροής του
ποταμού Βοϊδομάτη και χρονολογούνται στην Ανώ-
τερη Παλαιολιθική. Η βραχοσκεπή Μποΐλα, στην έξο-
δο της χαράδρας του Βοϊδομάτη,
χρονολογείται στην Μεσολιθική
Χάντρα από
Περίοδο. Επίσης, κατά τη διάρκεια
δόντι ελαφιού
επιφανειακών ερευνών εντοπίστη-
Bead from
καν και άλλες υπαίθριες θέσεις της
deer teeth
Εποχής του Λίθου.
ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5.500 – 3.200 π.Χ)
Ευρήματα από τους πρόποδες του λόφου και ένα σπήλαιο στη βό-
ρεια απόληξη του, μαρτυρούν την ανάπτυξη γεωργικών και κτηνοτρο-
φικών δραστηριοτήτων κατά την Πρώιμη –Μέση και Τελική Νεολιθική
Εποχή. Στους αρχαιότερους χρόνους τοποθετούνται, σύμφωνα με τυ-
πολογικά κριτήρια, τα όστρακα με εμπίεστη και εγχάρακτη διακόσμηση,
που συλλέχθηκαν σε αποστραγγιστική τάφρο στους πρόποδες του
λόφου, ενώ στην Τελική Νεολιθική χρονολογούνται τα αγγεία που εντο-
πίσθηκαν στο μικρό σπήλαιο, το οποίο είναι σήμερα μη προσβάσιμο.
ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (1.600 – 1.100 π.Χ)
Λείψανα ατείχιστου οικισμού και

κιβωτιόσχημων τάφων στους πρό-
ποδες του λόφου, μαρτυρούν την κα-
τοίκηση των παραλίμνιων εκτάσεων
κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού –
Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου μέχρι του-
λάχιστον τα τέλη του 4ου ή αρχές του
3ου αι. π.Χ.
Ψευδόστομος αμφορέας και χάλκινο

εγχειρίδιο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού
Stirrup jar and bronze short blade sword
(dagger) of the Late Bronze Age

rock shelter in Epirus and the small cave Megalakkos. Both sites, dated
to the Upper Paleolithic, are situated in the basin of the Voidomatis
River. Boila, a rock shelter at the exit of the Voidomatis gorge, is dated
to the Mesolithic period. Moreover, a number of open-air sites have
been identiied during surface surveys.
NEOLITHIC PERIOD (5.500 – 3.200 B.C.)
Pottery collected from the foothills and a cave on the north end
of the hill, attest for the development of agricultural and husbandry
activities in the area during the Early – Middle and Final Neolithic.
According to typological criteria,
the sherds with impressed and
incised decoration collected
from a drainage ditch at the
eastern foothills of Kastritsa are
dated to the earlier period. The
vessels from the cave belong to
the Final Neolithic. The cave is not
accessible to the public.
Πήλινο αποθηκευτικό αγγείο και λίθινοι πελέκεις Nεολιθικής περιόδου

Clay storage vessel and stone axes of the Neolithic period
BRONZE AGE (1.600 – 1.100 B.C.)
Remains of an unfortiied settlement and cist graves at the foot of

the hill testify for the habitation of the lakeside area during the Late
Bronze Age – Early Iron Age until the end of the 4th c. B.C. – beginning
of the 3rd c. B.C.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ., εγκαταστάθηκε στην περιοχή του λε-
κανοπεδίου των Ιωαννίνων το ελληνόφωνο φύλο των Μολοσσών, το
οποίο κατόρθωσε σταδιακά να αναδειχθεί ως το κυρίαρχο φύλο της
ηπειρωτικής ενδοχώρας. Οι Μολοσσοί κατοικούσαν σε ανοχύρωτους
οικισμούς γεωργοκτηνοτροφικού χαρακτήρα, τις κώμες, κατάλοιπα
των οποίων έχουν εντοπιστεί, κατά τα τελευταία χρόνια, σε διάφορες
θέσεις του λεκανοπεδίου. Ένας από αυτούς, αποκαλύφθηκε από τον
Σωτήρη Δάκαρη στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου της Καστρί-
τσας. Η έρευνα στον οικισμό απέδωσε πενιχρές πληροφορίες σχετικά
με την μορφή του, αποκάλυψε ωστόσο συνεχόμενη κατοίκηση του χώ-
ρου από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού – Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου
μέχρι τουλάχιστον τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και ίσως και αργότερα.
Θραύσματα χειροποίητης κεραμικής και ένα χάλκινο πτηνόμορφο
περίαπτον από την κορυφή του λόφου, υποστηρίζουν την ανθρώπι-
νη παρουσία στην περιοχή αυτή, ήδη από το τέλος της Ύστερης Επο-
χής του Χαλκού – Πρώιμη Εποχή Σιδήρου. Σύμφωνα, όμως, με τα μέχρι
στιγμής ανασκαφικά δεδομένα, η οργάνωση της οχυρωμένης πόλης
πραγματοποιήθηκε πολύ αργότερα.
Ο λόφος της Καστρίτσας από ανατολικά / The hill of Kastritsa from the east

HISTORICAL TIMES
At the end of the 2nd millennium

B.C., the Greek – speaking tribe of
the Molossians was installed in the
basin of Ioannina. Molossians, one of
the largest and most important tribes
of ancient Epirus, were chiely engaged in
agriculture and animal husbandry, dwelling
in unfortiied settlements (kome). A large
number of kome has been identiied in the Χάλκινο περίαπτον από
basin of Ioannina, one of them situated in την κορυφή του λόφου
the eastern foothills of Kastritsa. A small scale, Bronze periapton (amulet)
rescue, excavation conducted by Sotiris from the hilltop of Kastritsa
Dakaris revealed that the area was occupied
from the Late Bronze Age to the end of the 4th
c. B.C.
Pottery sherds and a bronze bird-shaped periapton (amulet) indicate
that the hilltop area was used since the end of the Late Bronze Age –
Early Iron Age. It should be pointed out, however, that according to the
available stratigraphic data, the organization of the fortiied city dates to
a later period.
Following ancient sources, Dakaris proposed that the foundation of the
fortiied city on top of the hill and the subsequent abandonment of the
lower settlement should be associated with King Tharyps who, at the end
of the 5th c. B.C, has effected revolutionary political and social changes.
Recent research, however, links the foundation of the city to King Pyrrhus
who, at the beginning of the 3rd c. B.C., established an extensive network
of fortiied sites in order to
control the fertile plains and
the main land routes of Epirus.
Most of the kome continued
to be occupied and their
inhabitants, in troubled times,
could be protected inside the
fortiied hilltops.
Χάλκινο νόμισμα του Κοινού των Ηπειρωτών Kastritsa lourished during
(μετά το 148 π.Χ.) / Bronze coin of Epirote the Hellenistic period, espe-
League (after 148 B.C.)

Πανοραμική άποψη της γύρω περιοχής από την ακρόπολη Καστρίτσας
Η ίδρυση της ακρόπολης και η εγκατάλειψη του πεδινού οικισμού

συνδέθηκε από τον Δάκαρη με τον βασιλιά Θαρύπα, κατά τα τέλη του
5ου αι. π.Χ., ο οποίος, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, προχώρησε σε
έναν ευρύτερο εκσυγχρονισμό του κράτους των Μολοσσών. Νεότερες
έρευνες, ωστόσο, συνδέουν την ίδρυση του εκτεταμένου δικτύου ακρο-
πόλεων με τον βασιλιά Πύρρο (αρχές 3ου αι. π.Χ.), και επιβεβαιώνουν όχι
μόνο την επιβίωση, αλλά και τον παράλληλο εκσυγχρονισμό των πεδι-
νών κωμών. Φαίνεται, επομένως, πως η ακρόπολη της Καστρίτσας,
επόπτευε τις ανοχύρωτες κώμες της περιφέρειάς της και προστάτευε
τον πληθυσμό τους σε περιόδους κρίσεων.
Χάρτης της ευρύτερης περιοχής του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων με

επισήμανση των κυριότερων αρχαίων θέσεων / Map of the surrounding
area of the basin of Ioannina, indicating the most important ancient sites

Panoramic view of the area surrounding the akropolis of Kastritsa
cially after the mid – 3rd c. B.C., during the years of the Epirote Alliance
and Epirote League. Its prosperity lasted until 168/167 B.C. when the city
was besieged by the roman legions of Aemilius Paulus. This was an act
of punishment for the help offered by the Molossians to the Macedonian
King Perseus, during the 3rd Macedonian War. Despite its destruction,
the city was not abandoned. Repairs of the fortiication wall along with
modiications of the buildings, testify that the location continued to be
inhabited during the Roman and early Christian times, until the 6th c. A.D.
Due to the absence of epigraphic or other archaeological evidence,
we do not know the ancient name of the fortiied city at Kastritsa. Dakaris,
following Livy’s narration (XLV, 26), identiied the city with Tekmon, a site
occupied – second after Passaron – by the roman legions as they were
advancing southwards, from Illyria to Epirus. Hammond identiied the
fortiied hilltop with Euryimenai, a city mentioned by Diodoros Sikeliotis and
other sources. Irrespective of its ancient name, the impressive fortiication
enclosure, the large size of the akropolis and its strategic position controlling
the passes connecting the area with Ambrakia, Thessaly and Dodona,
clearly identify Kastritsa as one of the most important sites of the Ioannina
basin.
In the 11th – 12th century, on the western side of the hill and within
the ancient walls, the Monastery of St. John the Baptist was built. In the
18th c. it was ravaged and looted by the Ottomans. In 1854 it was used as
a camp by the Ottomans and in 1913 by the Greeks, whereas in 1916 it
was turned into an orphanage. The monastery consists of the church, the
two-storey building of cells and a chapel dedicated to the new martyrs St.
George and St. Filothei. The complex is surrounded by a stone enclosure
with an entrance on the south side. The monastery operates until today.

Η πόλη ήκμασε κατά τα ελληνιστικά χρόνια, ιδιαίτερα κατά την εποχή
της Ηπειρωτικής Συμμαχίας και του Κοινού των Ηπειρωτών μετά τα μέσα
του 3ου αι. π.Χ. Η ακμή της διήρκεσε μέχρι το 168/167 π.Χ., οπότε πολιορ-
κήθηκε και καταστράφηκε από τις λεγεώνες του Αιμιλίου Παύλου, κατόπιν
απόφασης της ρωμαϊκής Συγκλήτου, ως τιμωρία για τη βοήθεια του πρό-
σφεραν οι Μολοσσοί στον βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα, κατά τον 3ο
Μακεδονικό πόλεμο. Παρά την καταστροφή, η ακρόπολη δεν εγκαταλεί-
φθηκε. Επισκευές στην οχύρωση και οικιστικά κατάλοιπα στο εσωτερικό
της, μαρτυρούν ότι η θέση συνέχισε να κατοικείται κατά τους ρωμαϊκούς
και παλαιοχριστιανικούς χρόνους, μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ. ή και λίγο αργότε-
ρα.
Η ταύτιση της ακρόπολης με γνωστό τοπωνύμιο δεν έχει μέχρι σήμερα
τεκμηριωθεί ανασκαφικά. Ο Δάκαρης, στηριζόμενος στο εδάφιο του Λί-
βιου (XLV, 26), όπου περιγράφεται η κάθοδος του πραίτωρα Λεύκιου Ανί-
κιου (Lucius Anicius) από την Ιλλυρία προς την Ήπειρο, ταυτίζει την ακρό-
πολη με την Τέκμωνα, τη δεύτερη από το βορρά και μετά την Πασσαρώνα,
πόλη που κατέλαβαν οι Ρωμαίοι. Ο Hammond προτείνει την ταύτισή της
με τις Ευρυμενές, γνωστή από τον Διόδωρο τον Σικελιώτη και από άλλες
επιγραφικές μαρτυρίες. Σε κάθε περίπτωση, το μέγεθος της ακρόπολης
και η στρατηγική της θέση, στη διασταύρωση των οδών σύνδεσης της
περιοχής με την Αμβρακία, τη Θεσσαλία και τη Δωδώνη, την αναδεικνύ-
ουν ως το σημαντικότερο κέντρο του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων.
Τον 11ο με 12ο αιώνα, στη δυτική πλευρά του λόφου και εντός των αρ-
χαίων τειχών, κατασκευάστηκε η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου Προδρό-
μου. Τον 18ο αιώνα καταπατήθηκε και λεηλατήθηκε από τους Τούρκους.
Το 1854 χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο από τους Τούρκους και το 1913
από τους Έλληνες. Το 1916 μετατράπηκε σε ορφανοτροφείο. Η μονή απο-
τελείται από το καθολικό, το διώροφο κτίριο των κελιών και ένα παρεκ-
κλήσι αφιερωμένο στους νεομάρτυρες Άγιο Γεώργιο και Αγία Φιλοθέη.
Το συγκρότημα περιβάλλεται από λιθόκτιστο περίβολο με είσοδο από τη
νότια πλευρά. Η μονή λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Σε απόσταση 100μ. περίπου βόρεια της πύλης Ι, βρίσκεται μικρός χρι-
στιανικός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Αθανάσιο, ο οποίος εδράζεται
πάνω στο αρχαίο τείχος. Ο ναός είχε κατασκευαστεί κατά την οθωμανι-
κή περίοδο, αλλά κατεδαφίστηκε στο πλαίσιο οργάνωσης της τουρκικής
γραμμής άμυνας της πόλης των Ιωαννίνων, κατά τους βαλκανικούς πο-
λέμους. Μετά την απελευθέρωση, στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα,
και με πρωτοβουλία των κατοίκων του οικισμού της Καστρίτσας, ο ναός
ανακατασκευάστηκε στην ίδια θέση.

Το καθολικό της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου Καστρίτσας
The church of the Holy Monastery of St. John the Baptist
About 100m. to the north of the gate, the small church of St. Athanasios
was founded, during the Ottoman period, on the ancient fortiication wall.
It was demolished in the course of the works carried out by the Ottomans
in order to reinforce the defense line of the city of Ioannina, at the time
of the Balkan wars (1912 –1913). On the initiative of the inhabitants of the
modern village of Kastritsa, the church was rebuilt in the same location.
Άποψη της κορυφής του λόφου της Καστρίτσας. Σε πρώτο επίπεδο ο Ι.Ν.
του Αγ. Αθανασίου. Στο βάθος η Ι.Μ. Αγ. Ιωάννη Καστρίτσας / View of the
hilltop of Kastritsa. In the irst level the church of St. Athanasios. Further aield
the Holy Monastery of St. John the Baptist

Η ΟΧΥΡΩΣΗ
Η οχύρωση περιτρέχει την χαμηλότερη βόρεια απόληξη του λόφου,

που προστατεύεται από τη νότια υψηλότερη κορυφή, προσαρμοζό-
μενη ως επί το πλείστον στο φυσικό ανάγλυφο. Έχει επίμηκες σχήμα,
με κατεύθυνση Β - Ν, και η πορεία της διακρίνεται με σαφήνεια στη βό-
Άποψη της ακρόπολης από νότια / View of the acropolis from the south

FORTIFICATION
The fortiication wall of Kastritsa surrounds the lower north end of

a limestone outcrop, protected to the south by a higher summit,
adapted mostly to the natural relief. The enclosure has an elongated
shape, with a N – S direction, and its course is clearly visible on the
north, east and south sides of the hill. On the
west side it descents to the level of the plain.
The circuit follows the contours of the hill. Apart
from the towers lanking the gates, the wall is
reinforced by towers at the most accessible S
and S – W side.
The wall has an average width of 3,50m. and
the average preserved height ranges internally
from 2,60 to 2,80m. and externally from 2,50 to
5,00m. The masonry consists of two facades of
carved stone plinths with a illing of earth and
irregular stones or breccia, while, in places, a
number of blocks are placed transversely. The
exterior facade has a polygonal appearance,
as the stone plinths have more than four
sides, creating a complex network of joints.
Polygonal masonry is characteristic of the
fortiications of western Greece. The enclosure
has undergone extensive repairs, mainly during
the Byzantine period. These are characterized
by the reduction of the width of the walls and
the extensive use of smaller stones and mortar.
On the west side, two pieces of wall parallel
to one another are detected. According to
Hammond, the stretch of the wall – just 1,70m.
wide – running along the middle of the hillside is
earlier than the section of a stronger polygonal
enclosure, partly visible at a lower level, to
the east. Alternatively, the two walls could be
parts of the main fortiication enclosure and
diateichisma (an interior partition wall). It is
clear that further investigation is needed in order to clarify the case.

ρεια, ανατολική και νότια πλευρά. Τα λιγο-
στά κατάλοιπα στη δυτική πλευρά μαρτυ-
ρούν ότι το τείχος κατέβαινε χαμηλά στα
πρανή του λόφου. Στην ανατολική και
βόρεια πλευρά η οχύρωση ακολουθεί με
θλάσεις τις υψομετρικές του λόφου. Εκτός
των πύργων που πλαισιώνουν τις πύλες,
το τείχος φέρει πύργους μόνο στη Ν - ΝΔ
ηπιότερη πλευρά.
Το μέσο πλάτος του περιβόλου υπολο-
γίζεται στα 3,50μ. και το μέσο σωζόμενο
σήμερα ύψος του, εσωτερικά στα 2,60-
2,80μ. και εξωτερικά από 2,50 έως 5,00μ.
Η τοιχοποιία του συνίσταται από δύο πα-
ρειές λαξευτών λιθοπλίνθων, με ενδιάμε-
σο γέμισμα από χώμα και αργόλιθους ή
λατύπη, ενώ, κατά διαστήματα, ορισμένοι
λιθόπλινθοι τοποθετούνται εγκάρσια. Η
όψη του τείχους έχει πολυγωνική μορφή,
κάτι που συναντάται συχνά στις οχυρώ-
σεις της δυτικής Ελλάδας, καθώς οι δόμοι
διαθέτουν περισσότερες των τεσσάρων
πλευρών, δημιουργώντας την οπτική εντύ-
πωση ενός περίπλοκου δικτύου αρμών.
Ο περίβολος έχει υποστεί εκτεταμένες επι-
σκευές, κατά τη βυζαντινή, κυρίως, περίο-
δο, οι οποίες διακρίνονται από τη μείωση
του πλάτους και την εκτεταμένη χρήση μι-
κρότερων λίθων και κονιάματος.
Στη δυτική πλευρά, εντοπίζονται δύο
παράλληλες τοιχοποιίες: η μία στο μέσον
περίπου της πλαγιάς, πάχους μόλις 1,70μ., την οποία ο Hammond,
ερμήνευσε ως παλαιότερη φάση· στα ανατολικά της και πιο χαμηλά
διακρίνονται αποσπασματικά τα κατάλοιπα ενός ισχυρότερου πολυ-
γωνικού περιβόλου, απαιτείται, ωστόσο, περεταίρω έρευνα για να πι-
στοποιηθεί αν πρόκειται για διαφορετικές φάσεις, ή για κύρια οχύρωση
και εσωτερικό διατείχισμα.

Η τοιχοποιία της οχύρωσης, η πύλη Ι και το κτιριακό συγκρότημα Κ
Masonry of the enclosure, gate I and building complex K

Οι πύλες
Η οχύρωση της Καστρίτσας διαθέτει πέντε πύλες (τρεις στην ανα-

τολική πλευρά, μία στη βόρεια και μία στη νοτιοδυτική) και μία πυλίδα,
επίσης, στη νοτιοδυτική πλευρά, η οποία φαίνεται ότι σε κάποια μετα-
γενέστερη φάση περιέπεσε σε αχρηστία και σφραγίστηκε. Για τη χωρο-
θέτησή τους επιλέχθηκαν φυσικά οχυρές θέσεις, ενώ ελήφθη σαφώς
υπόψη η χάραξη των οδών πρόσβασης προς την ακρόπολη. Οι πύλες
έχουν τη μορφή διαδρόμου, μεταξύ δύο επικαλυπτόμενων τμημάτων
του τείχους, και πλαισιώνονται από πύργους ή θλάσεις. Η κατασκευή
τους είναι μνημειώδης και οι εξωτερικοί γωνιόλιθοι διαθέτουν, στην πλει-
ονότητά τους, κατακόρυφη αυλακωτή λάξευση, πιθανώς οικοδομικό
οδηγό, για την καλύτερη συναρμογή τους καθ’ ύψος.
Η ανηφορική δίοδος προς την πύλη Ι / The ramp leading to gate I
Η πύλη Ι, η νοτιότερη του ανατολικού σκέλους (άνοιγμα 3,20μ.), βρί-

σκεται σε σημείο όπου το τείχος κάμπτεται προς ανατολάς. Στην πύλη
φαίνεται πως οδηγούσε ράμπα, από την οποία σήμερα διακρίνεται αμυ-
δρά ο αναλημματικός της τοίχος. Εσωτερικά, σώζονται in situ, δύο λίθοι

The gates
The fortiication wall of Kastritsa has ive gates (three on the east
side, one on the north and one on the southwest). Another rear gate
on the southwest side has fallen into disuse and was sealed off at
a later stage. Naturally fortiied areas were chosen for the location
of the gates. The construction of access roads was also taken into
account. The gates have the shape of a corridor, as a long passage
is formed between two overlapping sections of the wall. They are
lanked by towers or bends and their construction is monumental.
External cornerstones are usually deeply drafted. This feature possibly
acted as a building guide for the exact itting of superimposed plinths.
Gate I, the southernmost of the eastern section (3,20m. wide) is
located at the point where the wall bends to the east. In order to
strengthen security, the western branch extends to the interior of the
citadel for a length of 4,50m. A retaining wall barely visible today, was,
most probably, part of a ramp leading to the entranceway. On the
inside, two stones bearing pivot holes for the support of a double door
are preserved in situ. The gate fell out of use in a subsequent period
and its opening was blocked with masonry stones of various sizes and
mortar.
Αεροφωτογραφία της πύλης ΙΙ / Aerial view of gate II

με κυκλικούς τόρμους, για τη στήριξης της δίφυλλης θύρας. Η πύλη κα-
ταργήθηκε σε μεταγενέστερη περίοδο και το άνοιγμά της σφραγίστηκε
με τοιχοποιία από λίθους διαφόρων μεγεθών και κονίαμα.
Η πύλη ΙΙ (πλάτος 3,40μ.), η ενδιάμεση της ανατολικής πλευράς,
προστατεύεται φυσικά από την απόκρημνη πλαγιά στα δυτικά της και
από βραχώδες έξαρμα στα ανατολικά, και ενισχύεται από εσωτερικό
πύργο. Επιπλέον, οι δύο βραχίονες της πύλης και ο αναλημματικός τοί-
χος, συνθέτουν τριγωνική αυλή, έκτασης περίπου 1200τ.μ., με σκοπό
τον εγκλωβισμό των εισβολέων πριν την περαιτέρω διείσδυσή τους στο
εσωτερικό της ακρόπολης.

Gate II, the middle one on the eastern side of the circuit wall, is
naturally protected by a steep slope on the west and a rocky outcrop
on the east. The gate, which is 3,40m. wide, is further reinforced by an
inner tower on the east and an indented piece of wall on the west.
The two branches of the gate and the interior retaining wall form a
triangular courtyard of approximately 1.200 sq. m., where the invaders
would be entrapped before entering any further into the akropolis.
Gate III, situated 300m. to the north of gate II, is smaller, just 1,60m.
wide. It is built on a steep location and is further reinforced by a bend
of the wall.
To protect the northern
gate (gate IV), the
wall bends at a right
angle, creating an extra
defensive front to the west
of the gate. During his visit
to the site, Pouqueville
noticed a number of
steps leading to the gate
succeeded by a ramp,
on which he denotes
the presence of three
successive doors.
Gate V, has the form of
a corridor 6,60m. long, and
is further reinforced by a
tower, approximately 50m.
to the south. According to
Hammond, a paved ramp
led to the entranceway.
Εξωτερική άποψη της πύλης ΙΙ

Exterior view of gate II

Η πύλη IIΙ / The gate III
Η πύλη ΙΙΙ, 300 μέτρα βορειότερα της πύλης ΙΙ, είναι μικρότερη με
άνοιγμα μόλις 1,60μ. Βρίσκεται σε απόκρημνη τοποθεσία και ενισχύε-
ται, επιπλέον, από θλάση του τείχους.
Για την προστασία της βόρειας πύλης (πύλη IV), το τείχος κάμπτεται
ορθογώνια, δημιουργώντας στα δυτικά της ένα επιπλέον αμυντικό μέ-
τωπο. Ο Pouqueville, κατά την επίσκεψή του στον χώρο, εντόπισε την
ύπαρξη κλιμακωτής πρόσβασης προς την πύλη.
Η πύλη V, διαμορφώνεται ως μακρύς διάδρομος, μήκους 6,60μ. και
ενισχύεται, επιπλέον, από πύργο, στα 50μ. περίπου νότια, ενώ, σύμφω-
να με τον Hammond, στην πύλη οδηγούσε λιθόστρωτη ράμπα.

Αεροφωτογραφία της πύλης ΙΙΙ / Aerial view of gate III

Πύργοι της νότιας πλευράς της οχύρωσης
Towers of the south section of the enclosure
Οι πύργοι
Από τα σωζόμενα κατάλοιπα του τείχους της Καστρίτσας, φαίνεται

ότι πύργους, εκτός αυτών που πλαισίωναν τις πύλες, διέθετε μόνο η
Ν - ΝΔ πλευρά. Το αμυντικό της μέτωπο, μήκους 300μ. περίπου, δια-
θέτει ορθογώνια προβολή στο ανατολικό τμήμα του, η οποία ενισχύ-
εται με έναν ορθογώνιο πύργο στα δυτικά και έναν λογχόσμημο στα
ανατολικά. Το υπόλοιπο μέτωπο στην κατηφορική κλιτύ προς δυσμάς,
ενισχύεται με δύο ακόμα τετράπλευρους πύργους. Η άμυνα του νότιου
σκέλους οργανώνεται με πύργους και θλάσεις, ανά τακτά σχεδόν δια-
στήματα των 35 περίπου μέτρων.
Κατά τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του έρ-
γου, αποκαλύφθηκε ο μνημειώδης λογχόσχημος πύργος της νότιας
πλευράς, συνολικού μήκους 24,00μ. εσωτερικά και μέγιστου πάχους,
στη βάση του τριγώνου, 9,00μ. Τη μορφή του πύργου, εντόπισε και πε-

The towers
Apart from the towers lanking the gates, the fortiication wall of
Kastritsa is reinforced by towers only on its S – SW side. Its defensive front,
about 300m. long, delimits a rectangular projection in the eastern part
which is strengthened by two towers: a rectangular on the west, and
a spear – shaped one on the east. Two more rectangular towers can
be found along the south defensive front. In all, the south stretch of
the enclosure is reinforced with towers and bends placed at regular
intervals of 35m. approximately.
The spear – shaped tower was identiied and sketched by the
English traveler and theologist Thomas S. Hughes, during his visit to the
hill, in January 1814. It was, however, during the recent project that
the area was cleared, and the tower was revealed to its full size: it
has a total length of 24m., and its base is 9m. wide. At the base of the

Αεροφωτογραφία του νότιου πύργου / Aerial view of the south tower
ριέγραψε σχεδιαστικά, ο Άγγλος περιηγητής και θεολόγος Thomas S.

Hughes, κατά την επίσκεψή του στον λόφο, τον Ιανουάριο του 1814.
Η έρευνα εντόπισε ευρύ στρώμα καταστροφής από λιθοπλίνθους
του περιβόλου και σιδερένια βέλη, σιδηρές αιχμές δοράτων, λοιπά με-
ταλλικά εξαρτήματα και λίθινες σφαίρες. Σε απόσταση 3,50μ. από το μέ-
τωπο του πύργου, σώζεται αμυντικό προτείχισμα από αργούς λίθους.
Στον πύργο διακρίνονται τέσσερις κατασκευαστικές φάσεις, που
μαρτυρούν ισάριθμες παρεμβάσεις στο οικοδομικό πρόγραμμα της
οχύρωσης:
Η πρώτη φάση εντοπίζεται στο βόρειο τμήμα του πύργου, το οποίο
γωνιάζει με τον περίβολο και συνδέεται με αυτόν με συνδετήρια γωνιό-
λιθο. Η κάθετη αυλάκωση – ραφή που διακρίνεται σε απόσταση 8,10μ.
νότια της γωνίας (και αντιστοίχως στην περισσότερο καταστραμμέ-
νη εξωτερική όψη του πύργου), μαρτυρεί πως, στο αρχικό οικοδομικό
πρόγραμμα, ο ακραίος ανατολικός πύργος της νότιας πλευράς είχε
ορθογώνια κάτοψη, όπως και οι σύγχρονοί του προς δυσμάς. Η φάση
αυτή χαρακτηρίζεται από το έντονο άπεργο (εμφανή κύρτωση) στην
όψη των λιθοπλίθων.
Στη δεύτερη φάση, στον υφιστάμενο τετράπλευρο πύργο προστίθε-
ται τριγωνική απόληξη, η οποία αυξάνει την προβολή του, από την όψη

tower, below a destruction layer consisting of building material, a layer
containing numerous arrowheads from catapults’ missiles and few
stone projectiles was revealed. A complementary wall (proteichisma)
of irregular stones is preserved at a distance of 3,5m. from the tower
façade.
The tower underwent four construction phases, which attest the
same number of interventions at the building project of the fortiication.
The irst phase is detected on the northern part of the tower, which
forms an angle with the circuit wall and is linked with it by a connecting
cornerstone. The vertical seam visible – on both interior and exterior
facades – at a distance of 8,10m. to the south of the angle, shows
that in the original building program the extreme eastern tower of the
south side was rectangular, like its contemporaries to the west.
Οι οικοδομικές φάσεις του νότιου πύργου / Construction phases of the south tower
In the second phase, a triangular ending was added to the existing

rectangular tower, increasing its projection by 16m. The triangular
addition was built with inely carved stone plinths of polygonal style.
The same polygonal masonry occurs in other sections of the enclosure,
indicating broader repair works, or even redesigning of the entire
fortiication project. The third construction phase is identiied thanks to
the conspicuous joint traversing horizontally the façade of the tower,
at a height of ca. 2,70m. from its foundation. In the new section, the
polygonal style of the façade is preserved.

που περιβόλου, κατά 16μ. Επιπλέον, η τοιχοποιία χαρακτηρίζεται από
μεγαλύτερη επιμέλεια στην λάξευση της όψης των λιθοπλίνθων. Μία
μακροσκοπική εξέταση του συνόλου της οχύρωσης, εντόπισε και σε
άλλα σημεία την επιμελημένη όψη του πολυγωνικού πλέγματος, γεγο-
νός που προσανατολίζει σε ευρύτερη και όχι μόνο σημειακή επισκευή ή
επαναπροσδιορισμό του σχεδίου της οχύρωσης συνολικά.
Αργότερα, σε τρίτη φάση και σε ύψος 2,70μ. κατά μέσον όρο από
την θεμελίωση του τείχους, ο εμφανής οριζόντιος αρμός που παρατη-
ρείται, μαρτυρεί επισκευή καθ’ ύψος του πύργου, στην οποία διατηρεί-
ται η πολυγωνική μορφή της όψης.
Κατά τη βυζαντινή, πιθανώς, περίοδο εγκαταλείπεται ο αρχικός
σχεδιασμός και ο πύργος μειώνεται σε πλάτος. Για την επισκευή αυτή
χρησιμοποιούνται μικρότεροι λίθοι και κονίαμα, ενώ σε αυτή τη φάση
πρέπει να τοποθετηθεί και το κλείσιμο της ΝΑ πύλης, με παρόμοιο σύ-
στημα τοιχοποιίας και, ενδεχομένως, η υιοθέτηση της εισόδου προς το
εσωτερικό της ακρόπολης, από την κατεστραμμένη πια νότια πλευρά.
Η χρονολόγηση των φάσεων, για το σύνολο της οχύρωσης, κρίνε-
ται επισφαλής, χωρίς την προηγούμενη διενέργεια συμπληρωματικών
τομών και σε άλλα σημεία του περιβόλου. Στη νότια πλευρά, απουσι-
άζει η τάφρος θεμελίωσης, καθώς το τείχος εδράζεται απευθείας στον
φυσικό βράχο, ενώ οι αποθέσεις ένθεν και ένθεν του τείχους εντοπίστη-
καν, ως επί το πλείστον, διαταραγμένες. Λιγοστή κεραμική, που συλλέ-
χθηκε από δοκιμαστική τομή στο στρώμα καταστροφής του τείχους,
ανάγεται στα τέλη του 3ου με τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ.
Κατόπιν τούτων, φαίνεται πως στο αρχικό οικοδομικό πρόγραμμα,
η νότια πλευρά διέθετε μόνο ορθογώνιους πύργους. Όχι πολύ αργό-
τερα, διαφαίνεται η μάλλον επιτακτική ανάγκη επιπλέον ενίσχυσης της
νότιας πλευράς, οπότε προστίθεται η λογχόσχημη απόληξη και επιμη-
κύνεται η γραμμή άμυνας της πύλης Ι κατά 16 περίπου μέτρα. Η πο-
λιορκία και καταστροφή της Καστρίτσας του 168/167 π.Χ. από τους
Ρωμαίους επιβεβαιώνεται ανασκαφικά, αφενός από τα ευρήματα από
πολιορκητικές μηχανές (σιδερένια βέλη από καταπέλτες, λίθινα βλήμα-
τα και λοιπά εξαρτήματα), αφετέρου δε, από τη μεγάλης έκτασης κα-
ταστροφή, που αποτυπώνεται στο ευρύ στρώμα καταστροφής ένθεν
και ένθεν του πύργου. Μετά την κατάληψη της πόλης, φαίνεται πως
το τείχος επισκευάζεται καθ’ ύψος, όταν η πόλη, όχι μόνο συνεχίζει να
επιβιώνει, αλλά γνωρίζει νέα περίοδο ακμής, η οποία αποτυπώνεται και
στην οχύρωσή της.

At a later date, most probably during the Byzantine period, the
original plan was abandoned and the tower was reduced in width.
For this repair, smaller stones and mortar were used. Since the same
materials were used for the closure of the southeastern gate (gate
I), these modiications could be considered as contemporary. At
that stage, the entrance to the citadel most probably was via the
damaged section of the south wall, between the rectangular and
spear – shaped towers.
The dating of the construction phases for the entire fortiication is
not safe, unless additional excavations are conducted in other parts
of the wall. On the south side, the foundation trench is absent since
the wall rests directly on limestone bedrock, while the deposits on both
sides of the wall are disturbed. A few pottery fragments collected from
a trial trench in the destruction layer at the base of the wall, are dated
to the late 3rd – early 2nd c. B.C.
In conclusion, it seems that in the original building program the south
section of the wall was strengthened only by rectangular towers. In
a short time, the need for further reinforcement of the wall became
apparent. At that point, the
spear-shaped ending was
added and the protection
line of gate I was prolonged
by ca. 16m. It is important
to note that the siege and
destruction of Kastritsa by
the Romans in 168/167 B.C. is
conirmed by the destruction
layer extending on both sides
of the tower and the discovery
of numerous arrowheads
from catapults’ missiles. After
the roman conquest, the wall
was repaired and the city
went through a new period
of prosperity, which is also
relected on its fortiication.
Σιδερένια βέλη και λίθινες σφαίρες καταπέλτη / Iron arrowheads from catapults’
missiles and stone projectiles

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΤΙΡΙΑΚΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ
Δρόμοι και κτιριακά συγκροτήματα της αρχαίας πόλης
Η τειχισμένη πόλη στην κορυφή του λόφου της Καστρίτσας καλύπτει

μία έκταση 345 στρεμμάτων. Η ανασκαφική έρευνα έχει περιοριστεί σε
τμήματα της νότιας και νοτιοδυτικής περιοχής της ακρόπολης, όπου
εντοπίστηκαν τα οικοδομικά κατάλοιπα τεσσάρων κτιριακών συγκρο-
τημάτων, τα οποία ονομάζονται συμβατικά Α – Β, Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ, Ε και
Κ. Λαμβάνοντας υπόψη τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κάτω από την πυ-
κνή βλάστηση που καλύπτει την ακρόπολη, μπορούμε να υποθέσουμε
ότι η αρχαία πόλη ήταν πυκνά δομημένη.
Στην Καστρίτσα ακολουθείται ελεύθερο πολεοδομικό σύστημα, προ-
σαρμοσμένο στις κλίσεις του εδάφους και στα βραχώδη εξάρματα,
που αφθονούν στην περιοχή. Αναλημματικοί τοίχοι διευκολύνουν τη
διάταξη αυτή. Οικοδομικές νησίδες δημιουργούνται από πλατείς ή στε-

CITY PLANNING AND BUILDING COMPLEXES
Roads and building complexes of the ancient city
The fortiied city of Kastritsa covers an area of ca. 86 acres (345

stremmata). Research has been restricted to certain parts of the S
and SW akropolis area where four building complexes designated as
complex A – B, Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ, E and K, have been revealed. Apart
from these structures, various architectural remains are discernible
beneath the dense vegetation indicating that the city was rather
densely built. The city plan was adapted to the variations of the
natural, rocky terrain. Structures occupy different plateaus that were,
occasionally, reinforced by retaining walls.
Building complexes were delimited by roads oriented along the N
– S or the E – W axis. Roads were made of packed earth or packed

Αεροφωτογραφία του νότιου τομέα της ακρόπολης
Aerial view of the south section of the akropolis

νούς δρόμους, με πλάτος που κυμαίνεται από 1έως 4,75μ., με κατεύ-
θυνση Β – Ν ή Α – Δ. Τα κτίρια Γ, ΣΤ, Ζ, Η χωρίζονται μεταξύ τους από
δύο παράλληλους δρομίσκους με κατεύθυνση Β-Ν, που κατέληγαν σε
κεντρική οδό, η οποία οδηγούσε στην πύλη ΙΙ. Το κτίριο Ε περιβάλλεται
στη βόρεια, νότια και ανατολική πλευρά του από φαρδείς δρόμους.
Τα κτίρια έχουν σχεδόν τετράγωνη κάτοψη και η εσωτερική τους δι-
αρρύθμιση χαρακτηρίζεται από τη συμμετρική διάταξη δωματίων, στις
δύο πλευρές ενός κεντρικού διαδρόμου. Το εμβαδόν τους κυμαίνεται
από 120 – 255τ.μ. Μεγαλύτερα κτιριακά συγκροτήματα, όπως το Α – Β
και Ε καλύπτουν έκταση 515τ.μ. και 1120τ.μ., αντίστοιχα. Οι εξωτερικοί
τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από μεγάλους ασβεστόλιθους με πολυ-
γωνική τοιχοποιία. Τα κτίρια θεμελιώνονται απευθείας στο βραχώδες
υπόβαθρο, το οποίο αρκετά συχνά λαξεύεται και αποτελεί το κατώτερο
τμήμα των τοίχων ή τμήμα του δαπέδου. Όπως μπορούμε να υπολο-
γίσουμε, από τα επιμελημένα ασβεστολιθικά κατώφλια, που διατηρού-
νται στην θέση τους, τα κτίρια είχαν ξύλινες, δίφυλλες, εξωτερικές θύρες
με άνοιγμα 2,00 – 2,25μ.

earth and small pebbles, and varied in width from 1 το 4.75 m. Houses
Γ, ΣΤ, Η and Ζ were separated by two parallel alleys, oriented along the
N – S axis, intersecting a central city road leading to gate II. Building
E was surrounded by roads up to 4,75 m. wide on its north, south and
east side.
The buildings are almost square in plan and their layout is
characterized by a central corridor lanked by rows of oblong or
rectangular rooms. They range in size from 120 to 255 sq. m. Buildings
A – B and E are larger, covering an area of 515 and 1120 sq. m.
respectively. The exterior walls were built with large limestone blocks
of carefully inished polygonal masonry. The limestone bedrock served
as the foundation of the structures; at places it was roughly hewn
constituting the lower portion of the walls or part of the room’s loor.
As can be estimated from the carefully inished limestone thresholds
preserved in situ, the buildings had double wooden exterior doors, 2.0
– 2.25m. wide.
Δίοδος μεταξύ κτιρίων Η και ΣΤ.

Στο βάθος το κτίριο Γ
Alley between buildings Η and ΣΤ.
Further aield building Γ

Κάτοψη κτιριακού συγκροτήματος Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ
Plan of building complex Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ
Κτιριακό συγκρότημα Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ
Τα κτίρια Γ, ΣΤ, Η και Ζ έχουν παρόμοιες διαστάσεις και εσωτερική

διαρρύθμιση, ενώ το μεμονωμένο κτίριο Θ διαστάσεων, 7Χ5,5μ., είχε
πιθανότατα βοηθητική χρήση. Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου Γ είναι
ιδιαίτερα εντυπωσιακοί, καθώς σώζονται σε ύψος 2μ. Τα ευρήματα,
που συλλέχθηκαν από τα κτίρια αυτά, μας δίνουν πληροφορίες για τις
ασχολίες των κατοίκων τους. Τα πολυάριθμα πήλινα υφαντικά βάρη
αποδεικνύουν την ύπαρξη αργαλειών, ενώ η εξάπλευρη πήλινη σφρα-
γίδα από το κτίριο Ζ μας πληροφορεί για την παρουσία τεχνιτών. Επί-
σης, τα πήλινα ειδώλια, που βρέθηκαν στο κτίριο Γ, είναι ενδεικτικά για
την άσκηση οικιακής λατρείας.
Τα κτίρια του συγκροτήματος κατοικούνται από τον 3ο αι. π.Χ μέχρι
τον 6ο αι. μ.Χ. Καθ΄ όλο το χρονικό διάστημα, οι εξωτερικές διαστάσεις
τους παρέμειναν σταθερές, υπήρξαν, όμως, σημαντικές αλλαγές στη

Αεροφωτογραφία κτιριακού συγκροτήματος Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ
Aerial view of building complex Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ
Building complex Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ
Buildings Γ, ΣΤ, Η and Ζ have comparable dimensions and internal

arrangements, whereas building Θ, measuring 7Χ5.5m, was most
probably an auxiliary structure. Building Γ is rather impressive, since
its exterior walls are preserved to a height of 2m. Pottery and other
portable inds are linked to the activities of the house’s inhabitants.
Numerous clay weights attest the widespread practice of weaving. The
six – sided clay seal from house Z suggests the presence of craftsmen
in the area, while the clay igurines found in building Γ are compatible
with the practice of domestic cult.
The buildings were occupied from the 3rd c. B.C. to the 6th c. A.D.
Their exterior dimensions remained the same, throughout this period,
but there were alterations of internal arrangements. Two cist graves
revealed in buildings ΣΤ and Ζ belong to the later occupation.

διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων. Οι δύο κιβωτιόσχημοι τάφοι,
που αποκαλύφθηκαν στα κτίρια ΣΤ και Ζ, χρονολογούνται στην τελευ-
ταία φάση κατοίκησης.
Μεταλλικά ευρήματα (εργαλεία και πόρπη) και βάσεις γυάλινων αγγείων από τα
κτίρια Ε – ΣΤ – Ζ / Metal objects (tools and ibula) and fragments of glass vases
from buildings Ε – ΣΤ – Ζ

Θραύσματα πήλινων ειδωλίων και υφαντικά βάρη από το κτίριο Γ
Fragments of terracotta igurines and loom weights from building Γ

Αεροφωτογραφία της περιοχής του κτιριακού συγκροτήματος Ε
Aerial view of the area of building complex Ε

Κάτοψη κτιριακού συγκροτήματος Ε / Plan of building complex Ε
Κτιριακό συγκρότημα E
Αναπτύσσεται στην δυτική πλευρά του λόφου, ακολουθώντας τη

φυσική κλίση του εδάφους. Έχει περίπου τετράγωνη κάτοψη, συνολι-
κού εμβαδού 1024τ.μ. Η είσοδος, με επιμελώς δουλεμένο κατώφλι και
πρόθυρο, οδηγεί σε κεντρική οδό, στα νότια του κτιρίου. Διέθετε και
δεύτερο όροφο, κατά μήκος της ανατολικής πλευράς, και έφερε πή-
λινο αρχιτεκτονικό διάκοσμο. Οι εσωτερικοί χώροι αναπτύσσονται σε
δύο ανισόπεδες πτέρυγες εκατέρωθεν ενός κεντρικού διαδρόμου δια-
στάσεων 32X3,5μ. Μέχρι στιγμής, η ανασκαφή έχει περιοριστεί στο ΝΑ
τμήμα του κτιρίου, αποκαλύπτοντας δωμάτια με επιμελημένα δάπεδα.

Αεροφωτογραφία του κτιριακού συγκροτήματος Ε
Aerial view of building complex Ε
Building complex E
Βuilding E is situated on the west side of the hill. It has a rectangular

ground plan, covering an area of 1024 sq. m. Its entrance, in the form of
a propylon, was on the south side of the building, facing a main road.
It had a 2nd loor on the east wing, and was furnished with elements of
architectural decoration made of clay. Rooms are arranged on each
side of an interior corridor, measuring 32x3.5m. The excavation is so far
restricted to the SE part of the building, revealing a series of rooms with
carefully inished loors. Mosaics with geometric motifs were covering
the loors in rooms VI and II, whereas waterproof plaster was covering

Ο χώρος Ι του κτιριακού συγκροτήματος Ε / Room I of building complex Ε
Ψηφιδωτά με γεωμετρικά σχέδια καλύπτουν τα δάπεδα των χώρων VI

και II, ενώ το δάπεδο και οι τοίχοι του γωνιακού χώρου Ι καλύπτονται
επιμελώς από υδατοστεγές υδραυλικό κονίαμα. Στο φροντισμένο αυτό
δάπεδο διαμορφώνεται μία κοιλότητα συγκέντρωσης νερών και μία
εσοχή πιθανότατα για την τοποθέτηση λουτήρα. Υδατοστεγές κονίαμα
καλύπτει, επίσης, τα δάπεδα των χώρων III και IV, αλλά, λόγω μεταγενέ-
στερων επεμβάσεων, η αρχική χρήση τους παραμένει ασαφής.
Τμήματα πήλινου αρχιτεκτονικού διακόσμου από το κτιριακό συγκρότημα Ε

Terracotta architectural decoration from building complex Ε

Οι χώροι III, IV και V του κτιριακού συγκροτήματος Ε
Rooms III, IV and V of building complex Ε

Τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου από το κτιριακό συγκρότημα Ε
Mosaic fragments from building complex Ε

Τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου
από το κτιριακό συγκρότημα
Ε / Mosaic fragments from
building complex Ε
the loor and the walls of

room I (at least the lower
part of them). A slight cavity
on the loor served perhaps
as the base for a portable
bathtub. Plaster was also
found on the loors of rooms
III and IV, but due to later
modiications their original
function is not clear.
The SW area of the
building is occupied by a square cistern with a capacity of 85 m3
(measuring 3.8x3.7x6m.). It has two internal buttresses, four niches
2m. high, and is coated with waterproof plaster. After the roman
conquest an apsidal roof was added and the interior surfaces were
waterproofed further.
Η δεξαμενή του κτιριακού συγκροτήματος Ε / Cistern of building complex Ε

Τη ΝΔ περιοχή του κτιρίου Ε καταλαμβάνει τετράγωνη δεξαμενή, χω-
ρητικότητας 85μ3 (διαστάσεων 3.8X3.7X6μ.). Έχει δύο εσωτερικές αντη-
ρίδες, τέσσερις κόγχες ύψους 2μ. και είναι επιχρισμένη με υδατοστεγές
κονίαμα. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, η δεξαμενή στεγανοποιήθηκε
περεταίρω με εσωτερικό μανδύα και ισχυρό επίχρισμα, και απέκτησε
καμαροειδή κάλυψη.
Τα αρχαιότερα ευρήματα από το κτίριο Ε χρονολογούνται στο τέλος
του 3ου αι. π.Χ.. Η χρήση του συνεχίστηκε και μετά τη ρωμαϊκή κατά-
κτηση. Τα χάλκινα νομίσματα των αυτοκρατόρων Αναστασίου Α΄ (491
- 518 μ.Χ.) και Ιουστινιανού (527 - 565 μ.Χ.) προέρχονται από την τελευ-
ταία φάση κατοίκησης του χώρου.
Η προνομιακή χωροθέτηση του κτιρίου Ε, που οριοθετείται από
φαρδείς δρόμους, το μεγάλο μέγεθός του, η εντυπωσιακή δεξαμενή, η
ύπαρξη λουτρών, η πολυτέλεια του αρχιτεκτονικού διακόσμου και των
κινητών ευρημάτων, το χαρακτηρίζουν ως ένα από τα σημαντικότερα
κτίρια της πόλης.
Ελληνιστική κεραμική από το κτιριακό συγκρότημα Ε / Hellenistic pottery from

building complex Ε

Η δεξαμενή του κτιριακού συγκροτήματος Ε / Cistern of building complex Ε
The earlier inds date to the end of the 3rd c. B.C. while the building
continued to be used after the roman conquest. The bronze coins of
emperors Anastasius A’ (491 – 518 A.D.) and Justinian A’ (527 – 565
A.D.) along with other inds, date to the last occupation phase.
The privileged location of the building bordering on main roads,
its large size, the impressive cistern, the presence of baths, the luxury
of the architectural decoration and ine pottery, clearly characterize
building E as one of the most signiicant structures of the ancient city.

Κτιριακό συγκρότημα Κ
Στα βόρεια της πύλης Ι, και σε επαφή με το τείχος, διατηρείται, σε

επίπεδο θεμελίωσης, το κτιριακό συγκρότημα Κ. Κατά την έρευνα, ήρθε
στο φως εξάπλευρη πήλινη σφραγίδα (με παραστάσεις βατράχου, αν-
θεμίου, κανθάρου και τρινακρίας ή τρισκέλιδος) η οποία υποδηλώνει
βιοτεχνική δραστηριότητα.
Η πύλη Ι και το κτιριακό συγκρότημα Κ / Gate I and building complex K
Κτιριακό συγκρότημα A – B
Το κτιριακό συγκρότημα βρίσκεται σε χαμηλότερο άνδηρο, στα

ΝΔ της μονής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Έχει καταστραφεί
μερικώς από μεταγενέστερες επιδιορθώσεις του τείχους. Πρόκειται για
κτίριο που αποτελείται από δύο πτέρυγες (Α & Β), που πλαισιώνουν
κεντρικό διάδρομο, πλάτους 10μ. Η είσοδός του βρίσκεται στη βόρεια
πλευρά (κτίριο Α), όπου διατηρείται στη θέση του επιμελημένο ασβε-
στολιθικό κατώφλι. Όπως και τα υπόλοιπα κτίρια της Καστρίτσας κα-
τοικήθηκε από το τέλος του 3ου αι. π.Χ. μέχρι το τέλος του 6ου αι. μ.Χ..

Building complex K
Building complex K extends

to the north of gate I, abutting
on the interior façade of the
fortiication wall. It is preserved
to the foundation course.
Among the most interesting
inds there is a six – sided clay
seal indicating the presence
of craftsmen in the area.
Πήλινη εξάπλευρη σφραγίδα από το

κτιριακό συγκρότημα Κ / Clay seal
from building complex K
Building complex A – B
This building complex is situated on a lower plateau, NW of

the Monastery of Saint John the Baptist. It was partly destroyed by
rebuilding works of the fortiication wall. Most probably the remains
belong to a single structure, consisting of a central corridor 10m. wide,
lanked by two series of rooms (A & B). The entrance was on the north
Κάτοψη του
κτιριακού
συγκροτήματος
Α – Β / Plan of
building com-
plex Α – Β

Κτίριο Α, χώρος 3
Building Α, room 3
Τα βανδαλικά νομίσματα
που βρέθηκαν στο κτίριο Α
χρονολογούν την τελευταία
φάση κατοίκησης (582/3
μ.Χ.). Ένα αυτοκρατορικό
σταθμίο, της ίδιας περιόδου,
αποδεικνύει ότι η ακρόπολη
στην Καστρίτσα παρέμεινε,
καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, ένα από τα σημαντικότερα κέ-
ντρα της περιοχής.
Λόγω του δύσβατου της περιοχής, το κτιριακό συγκρότημα Α – Β δεν
είναι επισκέψιμο.
Νεκροταφεία
Τα νεκροταφεία της πόλης αντιπροσωπεύονται από μικρό αριθ-

μό τάφων που βρέθηκαν διάσπαρτοι στους ανατολικούς πρόποδες
του λόφου. Οι πρωιμότεροι χρονολογούνται στην Ύστερη Εποχή του
Χαλκού και Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Σε μεταγενέστερη περίοδο (τέ-
λος 4ου – α΄ μισό 3ου αι. π.Χ.) ανήκει ένας πλούσιος οικογενειακός τά-
φος, ο οποίος εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Εκτός
από την κύρια ανδρική ταφή, κτερισμένη με ξίφος και χάλκινο κάτο-
πτρο, περιείχε πέντε τεφροδόχα αγγεία και μία ταφική θήκη, στην οποία
είχε τοποθετηθεί η τέφρα νεκρού άνδρα, μία σιδερένια αιχμή δόρατος
και μία χάλκινη στλεγγίδα. Άλλη ομάδα τάφων, που χρονολογούνται
από τα μέσα του 3ου έως το 2ο αι. π.Χ., εντοπίστηκε στους δυτικούς πρό-
ποδες του λόφου, έξω από τη ΝΔ πλευρά των τειχών.

side, as indicated by the carefully inished limestone threshold of
building A. As the other structures at Kastritsa, the building complex
was occupied from the end of the 3rd c. B.C. to the end of the 6th c.
A.D. The last occupation phase is dated by a large number of vandalic
coins found in building A (582/3 A.D.). An imperial, oficial weight, also
dated to the 6th c. A.D., clearly shows that Kastritsa was one of the
most important cities of the region throughout the course of its history.
Due to dense vegetation, the building complex A – B is not
accessible to the public.
Cemeteries
A number of graves has been found on the eastern foothills, N and

E of the modern village of Kastritsa. Some of them are dated to the
Late Bronze and Early Iron Age. To a later period (end of 4th to the
middle of 3rd c. B.C.) belongs a family grave containing a male burial,
accompanied by an iron sword and a bronze mirror, ive ash urns and
a burial cist containing an iron spear head and a bronze strigil. A few
graves, dated from the middle of the 3rd to the end of the 2nd c. B.C.,
have been found in the western foothills, outside the fortiication wall.
The family grave is part of the permanent exhibition of the
archaeological museum of Ioannina.
Οικογενειακός τάφος Καστρίτσας / Family grave from Kastritsa

Κτίρια οθωμανικής περιόδου/ Ottoman period buildings

ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ
Μέσα στη ακρόπολη της Καστρίτσας διατηρούνται κατάλοιπα

οχυρωματικών έργων της οθωμανικής περιόδου. Αποτελούν τμήμα
του αμυντικού προγράμματος, που είχε ως στόχο την προστασία της
πόλης των Ιωαννίνων, από τον επιτιθέμενο ελληνικό στρατό. Η αμυντι-
κή γραμμή οργανώθηκε, γύρω στα 1909 – 1912, από γερμανική στρατι-
ωτική αποστολή με επικεφαλής τον στρατηγό Κόλμαρ φον ντερ Γκόλτζ
(Colmar von der Goltz). Είχε διαμορφωθεί σε σχήμα πετάλου, γύρω
από την πόλη των Ιωαννίνων και τα οχυρά αναπτύσσονταν πάνω
στους λόφους της Καστρίτσας, του Μπιζανίου-Σερβιανών, της Μανω-
λιάσσας-Αγίου Νικολάου, Δουρούτης, Σαδοβίτσας (Μάρμαρα), του
Μεγάλου Γαρδικίου, Περάματος και της νήσου των Ιωαννίνων.
Η οχύρωση στην Καστρίτσα περιελάμβανε πυροβολεία, τα οποία
Κτίριo οθωμανικής περιόδου/ Ottoman period building

FORTIFICATION WORKS OF THE BALKAN WARS
Inside the akropolis of Kastritsa, remains of fortiication works from

the Ottoman period are preserved. They were part of the defensive
plan designed for the protection of the city of Ioannina from the
advancing Greek army. The defensive line was organized, around
Τσιμεντένιο δάπεδο κτιρίου οθωμανικής περιόδου

Concrete loor from Ottoman period building

στόχευαν κυρίως τα υψώματα του Δρίσκου (στα ανατολικά της Κα-
στρίτσας), χαρακώματα ή τοιχίσκους από πέτρες για το πεζικό, ενώ
στο υψηλότερο σημείο του λόφου ήταν εγκαταστημένος ένας προβο-
λέας Sauter-Harlé των 0,90μ. Είχαν κατασκευαστεί, επίσης, αποθήκες
πυρομαχικών, στέρνες, κτήρια επιμελητείας και στρατωνισμού των αν-
δρών. Τα τσιμεντένια δάπεδα των κτιρίων αυτών συγκαταλέγονται στις
παλαιότερες χρήσεις του σκυροδέματος στην Ελλάδα.
Η γενική επίθεση, που διέταξε ο ελληνικός στρατός οδήγησε στην
απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων στις 21 Φεβρουαρίου 2013.

1909 – 1912, by a German military mission led by General Colmar
von der Goltz. It was formed in a horseshoe shape around the city
of Ioannina and the strongholds lied on the hills of Kastritsa, Bizani –
Serviana, Manoliassa – Saint Nicolas, Dourouti, Sadovitsa (Marmara),
Megalo Gardiki, Perama and the Isle of Ioannina.
The fortiication of Kastritsa included temporary emplacements
which targeted mainly the heights of Driskos (east of the site), trenches
or small walls of stones for the infantry, while at the highest point of
the hill, a projector Sauter – Harlé of 0.90 m. was installed. Ammunition
depots, cisterns, commissariat buildings and barracks for the men
were also constructed. The concrete loors of these buildings are listed
among the oldest uses of concrete in Greece.
The general attack ordered by the Greek army led to the
liberation of the city of Ioannina on February 21, 1913.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Tο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων», επιμ. Κ. Ζάχος, Ιωάννινα

2008.
- Αδάμ, Ε. και Bailey, N. G., «1962-1992: Τριάντα χρόνια παλαιολιθικής

έρευνας στην Ήπειρο», στο ΦΗΓΟΣ, Τιμητικός τόμος για τον καθηγη-
τή Σ. Δάκαρη, Ιωάννινα 1994, 305-316.
- Αχειμάστου–Ποταμιάνου, Μ., «Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρό-

μου της Καστρίτσας», ΑΔ 29 (1973), Β2 Χρονικά, 599-602.
- Ανδρέου, Η., «Καστρίτσα», ΑΔ 31 (1976), Β2 Χρονικά, 202.
- Βοκοτοπούλου, Ι., «Καστρίτσα Ιωαννίνων», ΑΔ 23 (1968) Β2 Χρονικά,

291-292.
- Βοκοτοπούλου, Ι., «Καστρίτσα Ιωαννίνων», ΑΔ 25 (1970), Β2 Χρονι-

κά, 305.
- Γιούνη, Π. και Φάκλαρη Υ., «Νέα δεδομένα για την οικιστική οργάνω-
ση της ακρόπολης στην Καστρίτσα, Π.Ε. Ιωαννίνων», στο Αρχαιολο-
γικό έργο στη Βορειοδυτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου 1, 10-13
Δεκεμβρίου 2014, Ιωάννινα (υπό έκδοση).
- Δάκαρης, Σ., «Ανασκαφή εις Καστρίτσα Ιωαννίνων», ΠΑΕ 1951, 173-

183.
- Δάκαρης, Σ., «Ανασκαφαί εις Καστρίτσα Ιωαννίνων», ΠΑΕ 1952, 362-

386.
- Δάκαρης, Σ., «Ιωάννινα η νέα Εύροια», Ηπειρωτική Εστία 1954, 1059-

1066.
- Δάκαρης, Σ., «Αρχαιολογικές έρευνες στο Λεκανοπέδιο των Ιωαννί-

νων», Αφιέρωμα εις μνήμην Χρίστου Σούλη, Αθήνα 1956, 46-80.
- Δάκαρης, Σ., «Νομός Ιωαννίνων – Καστρίτσα», ΑΔ 19 (1964), Β3 Χρο-

νικά, 312-313.
- Δάκαρης, Σ., «Καστρίτσα», ΑΔ 21(1966), Β2 Χρονικά, 288.
- Ζάχος, Κ., «Τοπογραφικά Ελλοπίας: Το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων

BIBLIOGRAPHY
- Adam, Ε., “A technological and typological analysis of Upper

Palaeolithic stone industries from Epirus, southwestern Greece”,
BAR International Series 512. Oxford 1989.
- Bailey, G. N., Carter, P. L., Gamble and Higgs, H. P., “Asprochaliko

and Kastritsa: Further Investigations of Palaeolithic Settlement and
Economy in Epirus (North-West Greece)”, PPS 49 (1983), 15-42.
- Dakaris, S. I., Higgs, E. S. and Hey, R. W., “The climate, environment

and industries of Stone Age Greece, part I”, PPS 30 (1964), 199-244.
- Galanidou, N., “Home is Where the Hearth is. Spatial Organisation

of the Upper Palaeolithic Rockshelter Occupations at Klithi and
Kastritsa in Northwest Greece”, BAR International Series 687, Oxford
1997.
- Hammond, N. G. L., “Epirus, The geography, the ancient remains,

the History and the topography of Epirus and adjacent areas”,
Oxford 1967.
- Higgs, E. S., “Kastritsa”, ΑΔ 22(1967), Β2 Χρονικά, 350.
- Kotjabopoulou, E., “Patterned Fragments and Fragments of

Patterns: Upper Palaeolithic Rockshelter Faunas from Epirus North-
western Greece”, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Cambridge
2001.
- Kotjabopoulou, Ε. and Adam, E., “People, mobility and ornaments

in Upper Palaeolithic Epirus, NW Greece”, in M. Otte (edit.), La
Spiritualité. Actes du Colloque International de Liège, Liège 2004,
37-53.
- Yiouni, P., Faklari, I. and Kappa, C., “ New evidence for the urban
organization and fortiication of the citadel in Kastritsa, in the
Ioannina basin”, presented in conference L’ Illyrie méridionale et l’
Ėpire dans l’ Antiquité VI, 20-23 May 2015, Tirana (to be published).

κατά την ύστερη Χαλκοκρατία και την πρώιμη εποχή του Σιδήρου»,
στο Αφιέρωμα στον N. G .L. Hammond, Θεσσαλονίκη 1997, 153-
167.
- Καππά, Χ. και Κοντογιώργος, Δ., «Η οχύρωση της ακρόπολης Κα-

στρίτσας: νέα δεδομένα της έρευνας», στο Αρχαιολογικό έργο στη
Βορειοδυτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου 1, 10-13 Δεκεμβρίου
2014, Ιωάννινα (υπό έκδοση).
- Κοτζαμποπούλου, Ε., Οι άνθρωποι και η λίμνη: 20.000 χρόνια πριν,

Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητι-
σμού, Ιωάννινα 2014.
- Ντούζουγλη, Α., «Ακρόπολη Καστρίτσας», ΑΔ 49 (1994), Β1 Χρονικά,

363-367.
- Ντούζουγλη, Α., «Ακρόπολη Καστρίτσας», ΑΔ 50 (1995), Β2 Χρονικά,

407-409.
- Ντούζουγλη, Α., «Κεραμεική: Ήπειρος-Ιόνια νησιά», στο Γ. Α. Παπα-

θανασόπουλος (επιμ.), Νεολιθικός Πολιτισμός στην Ελλάδα, Αθήνα
1996, 117-119.
- Παπαδόπουλος, Α., «Η Εποχή του Χαλκού στην Ήπειρο», ΔΩΔΩΝΗ,

Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, V,
1976, 271-338.
- Παπαδοπούλου, Β., «Αυτοκρατορικό σταθμίο από την Καστρίτσα

Ιωαννίνων», στο ΣΠΕΙΡΑ, Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης προς
τιμήν των Α. Ντούζουγλη και Κ. Ζάχου (υπό εκτύπωση).
- Πλιάκου, Γ., «Το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων και η ευρύτερη περιοχή

της Μολοσσίας στην κεντρική Ήπειρο», αδημοσίευτη διδακτορική δι-
ατριβή, Θεσσαλονίκη 2007.
- Σιορόκας, Γ.Α., «Lt Col.Crosson-Duplessix: Le Siège de Jannina. Η

Τουρκική αμυντική οργάνωση των Ιωαννίνων σε σχέση με τις αντί-
παλες γραμμές και τις επιχειρήσεις της απελευθέρωσης», Ιωάννινα
2000.
- Σουέρεφ, Κ.Ι., «Μυκηναϊκές μαρτυρίες από την Ήπειρο», Ιωάννινα

2001.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / CONTENTS
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ......................................................................................4
PREFACE ...........................................................................................5
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ....................................................................12
HISTORY OF EXCAVATIONS...........................................................13
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
ΑΝΩΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: (22.000 – 9.000 π.Χ) ....................16
PREHISTORIC PERIOD
UPPER PALEOLITHIC (22.000 – 9.000 B.C.) .........................................17
ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5.500 – 3.200 π.Χ) .............................................20
NEOLITHIC PERIOD (5.500 – 3.200 B.C.).............................................21
ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (1.600 – 1.100 π.Χ) ..........................................20
BRONZE AGE (1.600 – 1.100 B.C.) .....................................................21
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ .........................................................................22

HISTORICAL TIMES ..........................................................................23
Η ΟΧΥΡΩΣΗ ....................................................................................30
FORTIFICATION ...............................................................................31
Οι πύλες ...........................................................................................34
The gates .........................................................................................35
Οι πύργοι .........................................................................................40
The towers........................................................................................41
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΤΙΡΙΑΚΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ .....46

CITY PLANNING AND BUILDING COMPLEXES .............................47
Κτιριακό συγκρότημα Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ .............................................52
Building complex Γ – ΣΤ – Ζ – Η – Θ ...................................................53

Κτιριακό συγκρότημα E ....................................................................58
Building complex E ..........................................................................59
Κτιριακό συγκρότημα Κ ....................................................................66
Building complex K ..........................................................................67
Κτιριακό συγκρότημα A – B ..............................................................66
Building complex A – B ....................................................................67
Νεκροταφεία ....................................................................................68
Cemeteries ....................................................................................69
ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ .........................72
FORTIFICATION WORKS OF THE BALKAN WARS ..........................73
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................76
BIBLIOGRAPHY ...............................................................................77
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ...............................................................................80
CONTENTS ......................................................................................80

A Short Guide of The Arcaheological Site

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

A Short Guide of The Arcaheological Site

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Παρασκευή Γιούνη – Χαρά Καππά – Υπατία Φάκλαρη

P. Yiouni – Ch. Kappa – Y. Faklari

ΙΩΑΝΝΙΝΑ / ΙΟΑΝΝΙΝΑ 2015

ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ / KASTRITSA IOANNINON

Αγγλική μετάφραση / Translation

Επιμέλεια παραγωγής / Redaction

Ο λόφος της Καστρίτσας δεσπόζει στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων,

4 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

The hill of Kastritsa dominates the basin of Ioannina, SE of lake

KASTRITSA IOANNINON | A brief guide of the archaeological site 5

6 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

KASTRITSA IOANNINON | A brief guide of the archaeological site 7

Προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

8 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

Head of the Ephorate of Antiquities of Ioannina

KASTRITSA IOANNINON | A brief guide of the archaeological site 9

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 11

Τα ερείπια της ακρόπολης επισκέφθηκαν αρκετοί περιηγητές του 19ου

Rev. Thos. Smart Hughes,

12 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

In the early 19th century, a number

KASTRITSA IOANNINON | A brief guide of the archaeological site 13

14 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

material. He also reported on the ruins of the akropolis, where he dug

KASTRITSA IOANNINON | A brief guide of the archaeological site 15

ΑΝΩΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: (22.000 – 9.000 π.Χ)

Το σπήλαιο της Καστρίτσας βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του

16 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

UPPER PALEOLITHIC (22.000 – 9.000 B.C.)

The cave of Kastritsa is located in the

Λίθινα τέχνεργα (τερματικά ξέστρα και αιχμές για βέλη τόξου)

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 17

18 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

Χάντρες από θαλάσσια όστρεα και δόντια ελαφιού

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 19

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5.500 – 3.200 π.Χ)

ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (1.600 – 1.100 π.Χ)

Λείψανα ατείχιστου οικισμού και

Ψευδόστομος αμφορέας και χάλκινο

20 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

NEOLITHIC PERIOD (5.500 – 3.200 B.C.)

Πήλινο αποθηκευτικό αγγείο και λίθινοι πελέκεις Nεολιθικής περιόδου

BRONZE AGE (1.600 – 1.100 B.C.)

Remains of an unfortiied settlement and cist graves at the foot of

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 21

22 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

At the end of the 2nd millennium

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 23

Η ίδρυση της ακρόπολης και η εγκατάλειψη του πεδινού οικισμού

Χάρτης της ευρύτερης περιοχής του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων με

24 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 25

26 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 27

Η οχύρωση περιτρέχει την χαμηλότερη βόρεια απόληξη του λόφου,

30 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

The fortiication wall of Kastritsa surrounds the lower north end of

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 31

32 ΚΑΣΤΡΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | Συνοπτικός οδηγός του αρχαιολογικού χώρου

KA STRITSA IO A NNINO N | A b rie f g uid e o f the a rc ha e o lo g ic a l site 33

Η οχύρωση της Καστρίτσας διαθέτει πέντε πύλες (τρεις στην ανα-

Η ανηφορική δίοδος προς την πύλη Ι / The ramp leading to gate I

Η πύλη Ι, η νοτιότερη του ανατολικού σκέλους (άνοιγμα 3,20μ.), βρί-