Čudo prirode u Nikšićkom polju

Estavela – Gornjepoljski vir

Estavela – Gornjepoljski vir

Estavela Gornjepoljski vir nalazi se u sjevernom dijelu Nikšićkog polja (Gornje

polje).S obzirom na to da Nikšićko polje predstavlja morfološki zatvorenu
depresiju, to i mreža rečnih tokova predstavlja izolovano područje, te su i
hidrografski odnosi specifični.U svakom, periodski plavljenom polju, ima po
nekoliko estavela. U Nikšićkom polju ima ih 5, od kojih je najveća Gornjepoljski
vir. Udaljena je od grada petnaestak kilometara i nalazi se ispod dolomitičnih
strmih strana Viroštaka (1119m). To je najveća, najjače izražena i na najvećoj
apsolutnoj visini (628m) estavela u Crnoj Gori i Dinaridima.

Estavela je kružnog oblika, prečnika oko 100m, a dubina joj je preko 90m. Sa
koritom rijeke Sušice, Gornjepoljski vir je vezan sa oko 30m dugačkim kanalom,
čija je visina u nivou korita rijeke. Da bi se spriječilo poniranje voda Sušice u
estavelu, 1896. godine izgrađena je kamena brana, te Sušica otiče poljem i
zajedno sa Rastovačkom rijekom formira rijeku Zetu.

Ovaj prirodni fenomen je oduvijek bio predmet interesovanja naučne javnosti, pa

su o njemu pisali J. Cvijić, B. Radojičić, V.Vlahović, V.Radulović i dr.

Estavele funkcionišu naizmjenično kao vrela i kao ponori. U vrijeme visokog

vodostaja funkcionišu kao vrela, a u vrijeme sušnog perioda kao ponori. Otvori
estavele su u vezi sa više podzemnih kanala, od kojih jedni odvode naviše, u polja
veće apsolutne visine, a drugi naniže, u doline ili niža polja. Pri jakim i
dugotrajnim kišama, voda ne može dovoljno brzo da otiče kroz podzemne kanale,
penje se i gornji otvori takvih kanala biće vrela. Kad priticanje vode sa površine
oslabi, isprazne se podzemni kanali i isti otvor kanala na površini funkcioniše kao
ponor. (J.Cvijić, «Karst»,1895.).

Kao jako vrelo, Gornjepoljski vir «radi» obično od polovine oktobra do polovine
juna. Neposredno prije početka funkcionisanja kao vrelo, ovdje se događa
karakteristična pojava “pucanja vira”, koja je posledica naglog priticanja vode i
prisutnog vazduha. U vrijeme smanjenog priticanja vode, podzemni kanali i
pukotine se ispune vazduhom koji voda obično naglim priticanjem potisne i onda
izbije, izbacujući bijeli pijesak dolomitskog porijekla, pri čemu se čuje
karakterističan prasak. Tako se vrši izravnjavanje hidrauličnog pritiska među
vodenim masama, koje su međusobno sifonski povezane. (B.Radojičić,»Nikšićko
polje-geomorfološka promatranja»,1953.).
Zapaža se da je ova pojava «pucanja» vira, poslije podizanja akumulacionih jezera
Krupac i Slano nestala, ili se sasvim rijetko javlja, što se dovodi u vezu sa
pretpostavkom da voda Vira ima podzemnu hidrološku vezu sa vrelima Krupca.
(B.Radojičić, »Vode Crne Gore»,2005.).

Sl 1. Estavela u perida godine kada ima funkciju vrelo.

Sl 2. Estavela u perida godine kada ima funkciju ponora.

Poslije “pucanja”, voda se povuče skoro do dna estavele, a potom počinje punjenje
i oticanje, prosječno 3-5m³/s. Najveća izdašnost je krajem novembra i početkom
decembra, do 7m³/s. Drugi period povećane izdašnosti je u aprilu i maju.

Gornjepoljski vir, kao značajan hidrogeološki fenomen, ne samo na lokalnom već i

nacionalnom novou, ima sve preduslove da bude zaštićeni objekat prirode i
predloženoj kategoriji spomenik prirode. Još u velikoj mjeri očuvan prostor sa
neposrednim okruženjem koje u geomorfološkom i biodiverzitetskom smislu ima
dovoljno razloga da se nađe na spisku zaštićenih objekata prirode Crne Gore.
Osnovne pretpostavke za efikasno sprovođenje zaštite Gornjepoljskog vira kao
spomenika

prirode su:

- obezbjeđivanje stručnog kadra;

- obezbjeđivanje obučene čuvarske službe;

- obezbjeđivanje sredstava u opremanju i uređenje područja;

- donošenje propisanih programskih i planskih dokumenata, njihova stručna i

društvena

potvrda;

- razrada sistema finansiranja.