Żołnierze wyklęci

1944-1963
Oprac. dr Łukasz Myszka, 2011-
2012
 Kim byli?
żołnierze podziemia niepodległościowego i
antykomunistycznego, stawiający opór sowietyzacji
Polski i podporządkowaniu jej ZSRR w latach 1944-1963
walczyli o wolną Polskę
mordowani przez sowietów i komunistów polskich
w PRL-u „wyklęci”, skazani na niepamięć
 Sytuacja na ziemiach
polskich
1944
Styczeń – Armia Czerwona przekracza przedwojenną
granicę Polski
jednostki NKWD z gen. Iwanem Sierowem „czyszczą" z
polskiej partyzantki obszar Kresów Wschodnich, który –
za zgodą aliantów – traktowano jako integralną część
należną Związkowi Sowieckiemu
po przejściu granicy Ribbentrop-Mołotow formacje
sowieckie nadal niszczą struktury Polskiego Państwa
Podziemnego, torując drogę dyktaturze PPR
Sowieci wstrzymują ofensywę, czekając aż Niemcy
stłumią powstanie warszawskie
 Sytuacja na ziemiach
polskich
1944-1945
powstają obozy jenieckie, areszty NKWD – dawne
katownie Gestapo – dla członków AK i podejrzanych
o kontakt z podziemiem
tortury i mordy na żołnierzach i oficerach AK,
pracownikach Polskiego Państwa Podziemnego
wywózki na Wschód
 Proces szesnastu 1945
marzec 1945 – porwanie 16 przywódców
Polskiego Państwa Podziemnego
czerwiec 1945 – pokazowy proces w Moskwie

Polacy zostali oskarżeni o to, że usiłowali zachować

niepodległość własnego państwa, jednocześnie
przeciwstawiając się narzuconemu ich krajowi
marionetkowemu rządowi, jak również o to, że pozostali
wierni rządowi w Londynie, który był w tym czasie
uznawany przez cały świat, wyjąwszy ZSRR
(George Orwell)
 Skazany Funkcja Wyrok Dalsze losy

ostatni dowódca AK,

gen.
komendant Sił Zbrojnych w prawdopodobnie
Leopold 10 lat
Kraju, Komendant Główny zamordowany w Wigilię 1946
Okulicki
organizacji "NIE"

zmarł w więzieniu we
wicepremier, Delegat Rządu
Jan Władymirze 13 marca 1953 na 2
na Kraj, działacz
Stanisław 8 lat tygodnie przed końcem wyroku;
Stronnictwa Pracy, inż.
Jankowski prawdopodobnie
chemik
zamordowany

zastępca Delegata Rządu RP

zmarł w więzieniu na Butyrkach
Stanisław na Kraj, minister dla spraw
kilka dni przed zakończeniem
Jasiukowic kraju, wiceprezes 5 lat
kary - prawdopodobnie
z Stronnictwa Narodowego, dr
zamordowany
ekonomii politycznej
zwolniony 1 listopada 1945,
powrócił do Polski, nie zgodził
przewodniczący RJN, się na emigrację. Ponownie
Kazimierz 1,5
przywódca i współtwórca aresztowany przez UB w 1947,
Pużak roku
PPS-WRN, prawnik skazany na 10 lat więzienia,
zmarł 30 kwietnia 1950 w
więzieniu w Rawiczu
 Jan
Stanisław

Jankowski

Gen. Leopold Okulicki Proces szesnastu w Moskwie

„Niedźwiadek”
Sytuacja na ziemiach polskich
1945-1947
czerwiec 1945 – wyrok w procesie
szesnastu; utworzenie Tymczasowego
Rządu Jedności Narodowej
lipiec 1945 – obława augustowska,
największa sowiecka zbrodnia na
Polakach po II wojnie światowej (około
600 z 2000 zatrzymanych osób
związanych z podziemiem zostało
wywiezionych w nieznanym kierunku i
wszelki ślad po nich zaginął)
1946 – sfałszowane referendum w
sprawie:
zniesienia Senatu

utrwalenia reform gospodarczo-społecznych

utrwalenia granicy zachodniej na Odrze i Nysie

Łużyckiej
 19 stycznia 1947 – sfałszowane
wybory do sejmu
lokale wyborcze obstawione przez
Milicję Obywatelską, Ochotniczą
Rezerwę Milicji Obywatelskiej,
żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa
Wewnętrznego i funkcjonariuszy
Urzędu Bezpieczeństwa
władze miały do dyspozycji 130 tys.
członków MO, 100 tys. ORMO, 100
tys. KBW,
Komitet 50 tys. UB
Wyborczy wynik
Blok Demokratyczny (PPR, PPS, 80,1%
SD, SL)
Polskie Stronnictwo Ludowe 10,3% Zwłoki Józefa Hachlicy, prezesa koła
Stronnictwo Pracy 4,7% PSL Kraków-Prokocim,
zamordowanego skrytobójczo przez
PSL "Nowe Wyzwolenie" 3,5% UB 22 października 1946
Bezpartyjni 1,4%
 Na rozstaju – jaką przyjąć postawę?

próba ujawnienia się (podczas amnestii z 1945 i

1947) z nadzieją na rozpłynięcie w społeczeństwie
budującym socjalizm; bądź dyskretne wycofanie
się z walki o niepodległą i przedostanie się na
ziemie zachodnie, z nadzieją na rozpoczęcie
nowego życia
szybka emigracja obliczona na wybuch III wojny
światowej (np. licząca blisko 1000 osób Brygada
Świętokrzyska NSZ w zwartym szyku przedostała się
na Zachód)
trwanie w oporze w kraju, często w imię
solidarności z tymi, którzy nie mogli wyjść z lasu
 Na rozstaju – jaką przyjąć postawę?

Zajęcie Polski przez Armię Czerwoną  i

włączenie połowy jej terytorium do
ZSRR sprawiło, że dziesiątki tysięcy
żołnierzy nie złożyło broni.
Gotowi byli walczyć o odzyskanie
niepodległości, wypełnić złożoną
przysięgę.
 Po jednej fali aresztowań przyszły następne. W okolicy aresztowanych liczono na
setki. Brano i takich, którzy nie należeli do żadnej organizacji i w ogóle nie brali udziału
w życiu społecznym. [...] Z czynniejszych członków AK, BCh i NSZ nie wzięto tylko tych,
którzy zdołali się wymknąć. [..] Praca tej „demokracji”, popierana przez lubelski PKWN,
polegała na wytępieniu wszystkich elementów niesolidaryzujących się z ruchem
komunistycznym. Terenowe komórki PPR opiniowały dowolnie ludzi ze swoich terenów,
a listy tych „wielkich przestępców” oddawano w ręce NKWD. Zaś NKWD robiło swoje.
Gwałty nad kobietami i rabunki dopełniały tego pięknego obrazu. [...]

Dlaczego więc powstała partyzantka? Jest faktem niezaprzeczalnym, że powodem

powstania partyzantki były owe bezwzględne i krwawe metody komunistyczne. I tylko
one. [...] Istniejące warunki zmuszały do jakiejś decyzji: albo myśleć tylko o własnym
przetrwaniu i czekać, co będzie dalej, albo brać czynny udział w wytwarzającym się
ruchu obrony.

Zdzisław Broński „Uskok”, 1944 rok, za: Pamiętnik (1941-maj 1949), Warszawa 2004
 My wiemy, że prowadzimy walkę bratobójczą i choć serce się
kraje, choć sumienie się wzdraga, nie możemy jej uniknąć, bo
nie jesteśmy jej prowokatorami.
My chcemy Polski! Chcemy pokoju! Chcemy demokracji!
Chcemy reformy rolnej!
Ale przede wszystkim chcemy niepodległości!
 Najważniejsze organizacje
niepodległościowe
NIE; Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, 1944-1945
Wolność i Niezawisłość (WiN), 1945-1954 (1963)
Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), 1942-poł. lat 50.
Konspiracyjne Wojsko Polskie (KWP), 1945-1954
Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK), od 1944
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW), 1944-
1956
 Liczebność

Powojenna konspiracja niepodległościowa była – aż do powstania

Solidarności – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu
społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. W roku
największej aktywności zbrojnego podziemia, 1945, działało w nim
bezpośrednio 150-200 tysięcy konspiratorów, zgrupowanych w
oddziałach o bardzo różnej orientacji. Dwadzieścia tysięcy z nich
walczyło w oddziałach partyzanckich. Kolejnych kilkaset tysięcy
stanowili ludzie zapewniający partyzantom aprowizację, wywiad,
schronienie i łączność. Doliczyć trzeba jeszcze około dwudziestu
tysięcy uczniów z podziemnych organizacji młodzieżowych,
sprzeciwiających się komunistom.
Łącznie daje to grupę ponad pół miliona ludzi tworzących
społeczność Żołnierzy Wyklętych.

http://ipn.gov.pl/portal/pl/911/15522/Wstep.html
W 1945 r. w lesie przebywało 13-17 tys.
osób, w 1946 r. 6600-8600, zaś po
amnestii, w latach 1947-1950 przez
oddziały przewinęło się do 1800
partyzantów. Po 1950 r. walkę z bronią
w ręku kontynuowało jeszcze 250-400
osób, z tym że po 1953 r. poza kilkoma
wyjątkami nie tworzyli oni już grup o
charakterze partyzanckim.

Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego 1944 – 1956, Warszawa –

Lublin 2007
Akcje zbrojne
Akcje zbrojne
Akcje zbrojne
Bohaterowie ostatniego powstania
Rotmistrz Witold Pilecki „Witold”
August Emil Fieldorf „Nil”
Danuta Siedzikówna „Inka”
Józef Kuraś „Ogień”
Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”
Hieronim Dekutowski „Zapora”
Franciszek Jaskulski „Zagończyk”
Edward Taraszkiewicz „Żelazny”
Leon Taraszkiewicz „Jastrząb”
Stanisław Sojczyński „Warszyc”
Rotmistrz Witold Pilecki „Witold”
najodważniejszy z odważnych
jedyny człowiek w dziejach, który dobrowolnie
dał się ująć, by trafić do niemieckiego obozu
koncentracyjnego Auschwitz

w Auschwitz stworzył konspiracyjny Związek

Organizacji Wojskowej, który przekazywał na
Zachód informacje o Holokauście

był dowódcą w powstaniu warszawskim, trafił

do niewoli niemieckiej

po wojnie na rozkaz gen. Andersa wrócił do

kraju, by zbierać tu informacje wywiadowcze

aresztowany w 1947 przez UB, brutalnie

torturowany; wyznał żonie: Oświęcim to była
igraszka

25 maja 1948 zamordowany z wyroku

komunistycznego sądu w warszawskim
więzieniu przy Rakowieckiej

zostawił żonę i dwójkę dzieci

miejsce pochówku nieznane

August Emil Fieldorf „Nil”
dowódca Kedywu
organizator i dowódca Kedywu (Kierownictwa
Dywersji) Armii Krajowej (1942-1944)

wydał rozkaz likwidacji generała SS w Warszawie

Franza Kutschery

zastępca Komendanta Głównego AK

dowódca organizacji NIE („Niepodległość”)

1945-1947 pod fałszywym nazwiskiem na zesłaniu w

ZSRR

aresztowany w 1950, pomimo tortur odmówił

współpracy z UB

24 lutego 1953 zamordowany z wyroku

komunistycznego sądu w warszawskim więzieniu
przy Rakowieckiej

miejsce pochówku nieznane (prawdopodobnie na

Powązkach)
Danuta Siedzikówna „Inka”
nie miała 18 lat
pochodziła z patriotycznej rodziny, podczas wojny
ojciec zesłany na Syberię, matka zamordowana
przez Gestapo

jako 15-latka, w grudniu 1943 wstąpiła do AK (w AK

były też jej dwie siostry)

aresztowana w czerwcu 1945 przez komunistów

odbita przez partyzantów, wstąpiła jako

sanitariuszka do 5. Brygady Wileńskiej mjr.
Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”

aresztowana przez UB w lipcu 1946

podczas ciężkiego przesłuchania, bita i poniżana,

nie wydała żadnego ze znanych jej adresów
konspiracyjnych ani nie podała żadnych danych
związanych z oddziałem, w którym służyła

28 sierpnia 1946 roku zamordowana z wyroku

komunistycznego sądu w gdańskim więzieniu wraz z
Feliksem Selmanowiczem „Zagończykiem” na sześć
Jest mi smutno, że muszę
umierać. Powiedzcie mojej
babci, że zachowałam się
jak trzeba.

Ryngraf 5 Brygady
AK - Matka Boska
Ostrobramska
Józef Kuraś „Ogień”
król Podhala
po kampanii wrześniowej w ZWZ oraz
Konfederacji Tatrzańskiej

w 1943 Niemcy wymordowali jego rodzinę:

ojca, żonę i 2,5-letniego synka oraz spalili jego
dom; Kuraś przyjmuje pseudonim „Ogień”

związany z ruchem ludowym

jako dowódca miał ogromne poparcie wśród

ludności

zdradzony przez łączniczkę, której UB

aresztował syna gimnazjalistę

popełnił samobójstwo strzałem w skroń

podczas walki z obławą UB i KBW 21 lutego
1947

miejsce pochówku nieznane


Przejęta przez UB kartka z tekstem 
przysięgi obowiązującej we wszystkich
oddziałach „Ognia”: „Przysięgam Panu Bogu
Wszechmogącemu, że będę wiernie służył
Ojczyźnie swojej. Dla Polski Ludowej poświęcę
swoje życie. Rozkazy swoich dowódców będę
sumiennie wykonywał, o prawa należne chłopu i
wsi polskiej będę walczył. Tajemnicy dochowam
choćby padło przypłacić własną krwią. Tak mi
dopomóż Bóg.”
Walczyliśmy o Orła, teraz – o
Koronę dla Niego, hasłem
naszym Bóg, Ojczyzna, Honor
(teks ulotek rozwieszanych na
Podhalu)
Oddział Partyzancki
"Błyskawica" walczy o Wolną,
Niepodległą i prawdziwie
demokratyczną Polskę [...]
Walczyć będziemy tak o granice
wschodnie jak i zachodnie [...].
Nie uznajemy ingerencji ZSRR w
sprawy wewnętrzne państwa
polskiego. Komunizm, który
pragnie opanować Polskę, musi
zostać zniszczony. (fragment
listu do Bieruta z 1946)
Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”
„nasz wódz ukochany”
walczył w kampanii wrześniowej, a następnie w ZWZ-
AK

legendarny obrońca polskich Kresów

w 1943 stanął na czele 5. Brygady Wileńskiej AK,

walcząc z Niemcami, ich litewskimi sojusznikami oraz
partyzantką sowiecką i polskimi komunistami

od 1944 walczył na Białostocczyźnie, od 1946 na

Pomorzu Zachodnim, Kaszubach, Kociewiu, Warmii,
Mazurach i Borach Tucholskich

w ciągu 7 miesięcy 1946 jego oddziały przeprowadziły

170 akcji, rozbiły 27 posterunków MO i placówek
NKWD

aresztowany w czerwcu 1948 przez specjalną grupę

MBP, skazany na 18-krotną karę śmierci

8 lutego 1951 zamordowany z wyroku

komunistycznego sądu w warszawskim więzieniu przy
Rakowieckiej

miejsce pochówku nieznane

 Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i
wyrodni synowie naszej ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek
polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez
Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały
Naród, a ludzi takich mamy, którzy i słowa głośno nie mogą
powiedzieć, bo UB wraz z kliką oficerów sowieckich czuwa.
Dlatego też wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie
tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk
sowieckich, mordują najlepszych Polaków domagających
się wolności i sprawiedliwości.
(jedna z ulotek 5. Brygady Wileńskiej)

My z wami walki nie chcemy. Walki te przynoszą śmierć

dla wielu młodych, pełnych dzielności, patriotyzmu i prawa do
życia, istnień – śmierć zupełnie niepotrzebną. [...] Nie obchodzą
nas partie, lub te czy owe programy. My chcemy Polski
suwerennej, Polski chrześcijańskiej, Polski – polskiej.
(ulotka skierowana do żołnierzy LWP i funkcjonariuszy UB)
 Ppor. Lucjan Minkiewicz
Ppor. Zdzisław Badocha „Żelazny” (z lewej), "Wiktor", sądzony razem z
dowódca 5. szwadronu 5. Brygady Wileńskiej AK, mjr "Łupaszką", skazany na
poległ w walce z UB 28 czerwca 1946 roku
karę śmierci i zamordowany 8
Ppor. Henryk Wieliczko „Lufa”, dowódca lutego 1951 roku na
4. szwadronu 5. Brygady Wileńskiej AK. Aresztowany Mokotowie
przez UB w czerwcu 1948 roku, skazany na karę
śmierci, rozstrzelany w marcu 1949 roku na zamku w
Lublinie
Ostatni niezłomny – Józef Franczak „Lalek”
zamordowany przez grupę operacyjną ZOMO 21
października 1963

Wykonane przez SB pośmiertne zdjęcie

Józefa Franczaka ps. „Lalek".
Zwyrodnialcy z UB/SB oddali rodzinie
ciało pozbawione głowy.
 Straty osobowe

W latach 1945-1956, według ciągle niepełnych

danych, z rąk polskich i sowieckich komunistów:
zginęło 8,6 tys. żołnierzy podziemia
niepodległościowego
5 tys. skazano na karę śmierci (ponad połowę
kar wykonano).
Dodatkowo, w obozach i więzieniach śmierć
poniosło ponad 20 tysięcy "żołnierzy
wyklętych".
 Piosenki żołnierskie
Rzuciliśmy swe własne domy,
rzuciliśmy najbliższych nam,
nie po to by pisano tomy,
lub aby zdobyć serca dam.
Myśmy rebelianci,
polscy partyzanci.
Poszliśmy w las,
bo nadszedł czas, bo nadszedł czas.
Nie chcemy sierpów ani młotów
i obrzydł nam germański wróg,
na pomstę mamy dziś ochotę
za Polskę spłacić krwawy dług.
Idziemy dziś na polskie szosy,
idziemy na zasadzek moc,
bo chcemy zmienić wojny losy,
więc idziem w dzień i idziem w noc
Piosenka oddziału Czesława Zajączkowskiego
„Ragnera”. Komendant „Ragner” był najbardziej
znienawidzonym i poszukiwanym przez Sowietów dowódcą
polskiego podziemia na Nowogródczyźnie. Mówili o nim:
„czort w oczkach” (diabeł w okularach). Poległ wraz z
kilkoma żołnierzami 3 XII 1944, okrążony pod Niecieczą z 30-
osobowym oddziałem osłonowym przez 1.400
funkcjonariuszy NKWD wspartych artylerią i bronią pancerną.
Do dziś nie ma grobu.
Gdy ziemia ojczysta skąpana we łzach
o pomstę krew woła męczeńska.
Kto walczy o wolność i mści się za krew
to Piąta Brygada Wileńska.
A szlakiem zuchwałym prowadzi ją
wódz,
„Łupaszka” – bohater nieznany.
Z nim tylko umierać i walczyć by móc
z niewoli kraj wyrwać kochany.
Wiernie iść będziemy twoim śladem,
Bo ty jesteś z nami, z tobą Bóg.
Śmiało trwać będziemy pod kul gradem,
aż wolności zagrzmi złoty róg.
Przez szturmy zuchwałe i walki od lat
dla wroga on stał się zagładą.
I płynie pieśń wolna i dumna we świat
za Piątą Wileńską Brygadą.
Dziś naszym udziałem jest walka i znój
Przyszłości los czeka nieznany.
Za Polskę kochaną prowadzi nas w bój
„Łupaszka” nasz wódz ukochany.
Piosenka „Wiernie iść będziemy...”,
znana jako „Hymn 5 Brygady Wileńskiej”,
napisana wiosną 1945 .
Tylko dla honoru

Po niezliczonych polskich lasach

błąkają się niedobitki zbrojnych
oddziałów, z orłami na czapkach,
z ryngrafami na piersiach, nie
pogodzone z przegraną,
walczące z zaciśniętymi zębami o
głodzie i chłodzie, już tylko dla
honoru, dla protestu, bez nadziei
na zwycięstwo, same i
opuszczone.
Z niczyjego rozkazu
Stefan Korboński, W imieniu Kremla

Bezdomni i Podziemni, jak w

bajce szli widmowi. Z niczyjego
rozkazu, z własnego wyboru. Już
tylko na te próby męstwa i
honoru. Już tylko, by tych
prochów nie oddać wrogowi. 

Marian Hemar, O wielkim bojowniku

Leśni chłopcy [umieli] karabinem
i granatem bronić swojego życia,
byli natchnieniem dla
komendantów obwodów,
okręgów i innych. [...]
niezmiennie walczyli, śpiewali i
od czasu do czasu ginęli.

Zdzisław Broński „Uskok”, Pamiętniki

W PRL-u
 Troska o pamięć dziś

Janusz Kurtyka Przekazanie przez Prezydenta RP Lecha

prezes IPN 2005-2010; redaktor naczelny Kaczyńskiego Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą
„Zeszytów Historycznych WiN-u” 1994-2010 Orderu Odrodzenia Polski, nadanego pośmiertnie
Józefowi Franczakowi "Lalkowi", na ręce syna Marka
Franczaka
 1 marca 1951 roku w mokotowskim więzieniu komuniści strzałem w tył
głowy zamordowali przywódców IV Zarządu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość –
Łukasza Cieplińskiego i jego towarzyszy walki.

Tworzyli oni ostatnie kierownictwo ostatniej ogólnopolskiej konspiracji

kontynuującej od 1945 roku dzieło Armii Krajowej.
 Źródła

Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego

1944 – 1956, Warszawa – Lublin 2007
Żołnierze wyklęci 1943-1963 (seria wydawnicza
Rzeczpospolitej, 2011)
Zdzisław Broński „Uskok”, Pamiętnik (1941-maj
1949), Warszawa 2004
http://www.ipn.gov.pl
http://podziemiezbrojne.blox.pl
http://www.zolnierzewykleci.pl
http://www.fundacjapamietamy.pl
CZEŚĆ ICH
PAMIĘCI !