Fluidi Teorija

МАШИНСКИ ФАКУЛТЕТ – СКОПЈЕ
ИНСТИТУТ ЗА ХИДРАУЛИЧНО ИНЖЕНЕРСТВО И АВТОМАТИКА
ПРЕДМЕТ:
МЕХАНИКА НА ФЛУИДИ
(Предавање -1: Физички својства на флуидите)
Предметен наставник
Проф.д-р Валентино Стојковски
Февруари, 2021
ФИЗИЧКИ СВОЈСТВА НА ФЛУИДИТЕ Година: 2021
Предавање -1 Семестар: IV
A1. VOVED
MEHANIKA - nauka za dvièwe na krutite, te~nite i gasovitite tela
MEHANIKA NA FLUIDITE- e delot koj {to se zanimava so prou~uvawe na te~nite i

gasovitite tela. Nezavisno dali stanuva zbor za te~ni ili gasoviti tela, postojat
sli~nosti na dvièwata, odnosno vaàt isti zakonitosti pome|u ovie ~estici, taka {to
za iskaùvawe na specifi~nostite posebno se naglasuva.
FLUIDI- zaedni~ko ime za te~nite i gasovitite tela. Vo terminologijata vo oblasta na

fluidite namesto terminot telo se koristi terminot fluiden prostor ili fluidna
sredina. Koga }e se upotrebi poimot fluid, mora da se sfati deka pojavite {to }e se
prou~uvaat se odnesuvaat na prostorot (sredina) kade {to se prisutni i/ili gasovi i/ili
te~nosti.
SVOJSTVO NA FLUIDITE - za razlika od krutite tela fluidite lesno go menuvaat

svojot oblik, odnosno
 gasovite lesno go menuvaat i svojot oblik i svojot volumen
 te~nostite lesno go menuvaat svojot oblik, no mnogu "te{ko" svojot volumen
AEROMEHANIKATA - se zanimava so pojavite i svojstvata kaj telata koi lesno go

menuvaat svojot oblik i volumen - GASOVI
HIDROMEHANIKATA - se zanimava so pojavite i svojstvata kaj telata koi lesno go

menuvaat svojot oblik, a promenata na volumenot e sosema mala i pritoa nesu{testvena za
prou~uvaweto - TE^NOSTI.
Fluidnata sredina (telo) se razlikuva od krutoto telo voglavnom poradi malata

koheziona sila pome|u poedinite delovi od te~noto telo i po nivnata lesna podvi`nost,
poradi {to te~nosta mnogu lesno go zafa}a volumenot i oblikot na sadot vo koj se nao|a.
Ova svojstvo se narekuva te~livost ili fluiditet. Pod poimot te~nost ne se podrazbira
samo vodata, tuku se opfateni site drugi soedinenija koi imaat svojstvo da obezbedat
neprekinata sredina pri nivnoto dvièwe, odnosno imaat svojstvo da go menuvaat svojot
oblik pod dejstvo na mali sili i nezna~itelna promena na volumenot pri promena na
pritisokoto, kako {to se naftata, nafteni derivati, masla, emulzii, i dr.
HIDRAULIKATA e nauka koja gi izu~uva zakonite na miruvawe i dvièwe na te~nostite

kako i vzaemnoto dejstvo pome|u te~nostite i krutite tela koi celosno ili delumno se
potopeni vo te~nosta.
KOMPRESIBILNOST - za da se napravi razlika pome|u fluidite vo odnos na svojstvoto

za lesnata promena na volumenot ili ne, vovedena e kategorizacijata kompresibilnost,
odnosno za fluidot kaj koj promenata na volumenot e zna~ajna pojava se veli deka e
kompresibilen (stisliv), dodeka kaj fluidot kade ne promenata na volumenot e
karakteristi~na odlika, toga{ se veli deka e nekopmresibilen (nestisliv).
KONTINUALNA SREDINA- Svojstvata i zakonitostite na fluidnata sredina se

razgleduvaat preku elementaren volumen od fluidniot prostor, a ne celiot prostor kako
edna celina. Ovoj pristap za definirawe na fluidniot prostor bazira na opredeluvawe
na zakonitostite spored koi se odnesuva fluidnata srednina. Vo osnova razgleduvanata
fluidna sredina treba da pretstavuva kontinualen prostor (neprekinata raspredelena
fluidna sredina).
Предметен наставник: 2-17

1. FIZI^KI SVOJSTVA NA FLUIDITE
Fizi~kite svojstva na fluidite gi definiraat karakteristikite i specifi~nostite na

poedinite fluidi, koi gi pravat zasebni od edna strana, a voedno preku fizi~kite
svojstva se pravi i klasifikacija na fluidite za koi vaàt isti generalni zakonitosti.
So iskaùvawe na fizi~kite svojstva na fluidite se definira nivnata osetlivost i
zakonitost na odnesuvawe pod vlijanie na parametrite na sostojbata na fluidot -
nadvore{ni sili i energija (toplina).
Pod parametri na sostojba koi imaat zna~ajno vlijanie za svojstvata na fluidite se

pritisokot i temperaturata.
Toplinskata sostojba na fluidot moè da se smeta kako manifestacija, odnosno posledica

na dvièweto na molekulite na fluidot (razgleduvano mikroskopski). Za gradacija na
razli~ni toplinski sostojbi, vo makroskopski smisol, kako osnovna merodavna golemina
se koristi temperaturata. Vrskata pome|u apsolutnata temperatura T K  i relativnata
   
temperatura t C e: T K   273  t C .
0 0
Kaj te~nostite i gasovite, molekulite se vo stalno haoti~no dvièwe. Poradi

neprekinatiot proces na sudirawe na molekulite so stvarna ili zamislena povr{ina
nastanuva promena na koli~inata na dvièwe vo vremeto odnosno nastanuva sila. Ovaa
sila na edinica na stvarna ili zamislena povr{ina vo nekoja to~ka, makroskopski se
identifikuva kako pritisok.
1.1. Sistem na merni edinici
Od 1 januari 1963 godina e usvoeno vo site oblasti na tehnikata, naukata i inènerskata

praktika da se koristi Me|unarodniot sistem na merni edinici ozna~en kako SI (The
International System of Units). Toa za~i:
 edinica za dolìna - 1 metar (1 m); oznaka L, l, D, d i sl.
 edinica za masa - 1 kilogram (1 kg); oznaka m
 edinica za vreme - 1 sekunda (1 s); oznaka t
 edinica za termodinami~ka temperatura - 1 Kelvin (1K) - oznaka T
Kako izvedeni veli~ini koi naj~esto se koristat vo oblasta na hidromehanikata se:

kg  m
 edinica za sila - 1 Wutn (1N); oznaka F, odnosno 1N  1
s2
 edinica za rabota - 1 Xul (1J); oznaka W, odnosno 1J  1N  m
J
 edinica za snaga - 1 Vat (1W); oznaka P, odnosno 1W  1
s
1.2. Gustina na fluidite
Gustinata na fluidot  pretstavuva fizi~ka golemina so koja se karakterizira

raspredelbata na masata od fluidot vo odnos na volumenot {to go zafa}a fluidot. Treba
da se ima predvid deka vo dadena fluidna sredina, gustinata vo razli~ni delovi od
prostorot na fluidot moè da ima razli~na vrednost. Zatoa gustinata na fluidnata
srednina se definira kako lokalna i sredna gustina.
Sredna gustinata na fluidot pretstavuva odnos na vkupnoto koli~estvo na masa od

fluidot m i volumenot vo koj taa masa e sodràna V :

 m
 (1)
V
Lokalnata gustina se definira, dokolku vo volumenot V se nao|a to~ka M, toga{

grani~niot slu~aj:
m dm
  lim  (2)
V 0 V dV
pri {to to~kata M celo vreme se nao|a vo nabquduvaniot volumen, ja pretstavuva gustina
vo to~kata M od fluidniot prostor.
Vo op{t slu~aj, lokalnata gustina na fluidot se menuva od to~ka do to~ka vo razgleduvan

volumen V , a vo op{t slu~aj se menuva i so vremeto t , {to matemati~ki moè da se
zapi{e so izrazot    ( x, y, z, t ) , odnosno so gustinata se definira funkciskata
zavisnost na raspredelba na masata vo fluidniot prostor. Dobienata funkcija
pretstavuva, matemati~ki gledano, skalarno pole na gustinata  .
 kg 
Oznakata za gustinata na fluidot e  i vo SI merniot sistem ima merna edinica  3  .
m 
Povr{inite od fluidniot prostor kade {to gustinata e konstantna,  x, y, z, t   const , se

narekuvaat izosterski povr{ini.
Od izrazot za gustinata na fluidot sledi definicijata za beskone~no mala masa dm na

neprekinatata raspredelena fluidna sredina
dm    dV
koja pretstavuva masa na fluidno del~e vo volumenot koj go zafa}a fluidot.
1.3. Specifi~na teìna na fluidot
Specifi~nata teìna na fluidot e fizi~ka golemina so koja se karakterizira

raspredelbata na silata od teìnata na fluidot vo volumenot koj go zafa}a fluidot.

Pod specifi~na teìna na homogen fluid se podrazbira teìnata na edinica volumen od

istiot fluid, odnosno odnosot na teìnata G sprema volumenot V , t.e.
G g  m
  (3)
V V
Vo grani~en slu~aj, koja V  0 i pritoa V celo vreme ja opfa}a to~kata M, t.e.
G dG
  lim  (4)
V 0 V dV
toga{, se analizira spe~ifi~nata teìna vo to~kata M od fluidniot prostor.
Oznakata za specifi~nata teìna na fluidot e  i vo SI merniot sistem ima merna

N 
edinica  3  .
m 
Soglasno vtoriot Wutnov zakon, teìnata se izrazuva kako proizvod na masata m i

zemjinoto zabrzuvaweto g , t.e.
G  m  g (5)
toga{ e o~igledna zavisnosta (vrskata) pome|u specifi~nata teìna na fluidot i

gustinata:
  g (6)
1.4. Kompresibilnost (stislivost)
Fluidite imaat svojstvo da go menuvaat volumenot pod dejstvo na normalnite povr{inski

naponi (pritisok), odnosno imaat osobina na elasti~nost: so prestanok na dejstvoto na
pritisokot, fluidot se vra}a vo prvobitniot volumen. Ovaa osobina na fluidite se
narekuva stislivost. Site fluidi se stislivi.
Ako na fluid so volumen V i so pritisok p , se promeni volumenot za V , toga{

pritisokot na fluidot }e se promeni za p . Relativnata promena na volumenot V V e
proporcionalna na promenata na pritisokot, odnosno:

V
   p p (7a)
V
kade {to e:
p  p1  p - kone~en prirast na pritisokot od po~etna vrednost p na vrednost p1
V  V1  V - soodvetna promena na po~etniot volumenot V pod dejstvo na
prirastot na pritisokot
 p - koeficient na proporcionalnost
Negativniot predznak pokaùva deka pod dejstvo na pozitiven porast na pritisokot

p  0 , volumenot se namaluva V  0 i obratno, odnosno deka predznacite na
promenata na pritisokot p i volumenot V se sprotivni.
Pod dejstvo na prirastot na pritisokot p se dobiva izrazot za novo nastanatiot volumen

na fluidot, t.e.:
V    p  V  p
odnosno

V1  V 1   p  p1  p 
Vo uslovi na zadaden volumen na fluidniot prostor, zemaj}i vo predvid deka masata na
fluidot vo zadadeniot volumen ne se menuva, toga{ za zadadeniot fluiden prostor
nastanuva promena na gustina na fluidot 1     so promena na pritisokot
p  p1  p , moè da se iskaè so zavisnosta:
   p  p
1  , odnosno 
1   p  p  1   p p
Ako se definira koeficientot na proporcionalnost  p preku grani~nata vrednost
1 V 1 dV
 p   lim  (7b)
V 0 V p V dp
toga{  p pretstavuva koeficient na volumenska stislivost (compressibility) ~ija merna
edinica e 
 m2 
 1
  Pa .
N 
Vrednosta na koeficientot na volumenska stislivost  p kaj te~nostite zavisi od

pritisokot vo fluidnata sredina, imeno so porast na pritisokot vrednosta na  p se
namaluva.
Recipro~nata vrednost na koeficientot na volumenskata stislivost go definira modulot

na elasti~nost na fluidot (bulk modulus), t.e.
1 V  dp
E  (8)
p dV

N 
~ija merna edinica e  2   Pa  .
m 
êsto pati namesto volumenot V se voveduva gustinata na fluidot  koristej}i go

uslovot deka so promena na pritisokot, masata na fluidot vo dadeniot volumen V
ostanuva nepromeneta, i pritoa vaì slednata zavisnost:
m    V  const.
So diferencirawe se dobiva:
dm  d  V     dV  V  d  0
odnosno
V 
 
dV d
Toga{, so zamena vo izrazot (8) za modulot na elasti~nosta na fluidot se dobiva

zavisnosta
dp
E (9)
d
Gasovite imaat zna~itelno pogolema stislivost otkolku te~nostite. Koli~nikot

d  moè da se koristi kako kriterium za definirawe na kompresibilnosta
(stislivosta) na fluidot, odnosno vo slu~aj da d   1 toga{ fluidot moè da se smeta
za nekompresibilen.
Samo za sporedba se dadeni nekoi pribli`ni vrednosti za modulot na elasti~nost, za da

moè da se uvidi kolkavi se razlikite kaj fluidite vo odnos na kompresibilnosta,
iskaàni preku modulot na elasti~nost E :
- kaj kruto telo (~elik) - 19 ,6  10 Pa 
10
- kaj voda - 21  10 Pa 

8
- za vozduh - 1,41  10 Pa 

5
od kade moè da se zaklu~i slednoto:

 odnosot na modulot na elasti~nost na vodata i vozduhot e okolu 15000 do 21000,
odnosno tolku pati gasot e postisliv od vodata;
 odnosot na modulot na elasti~nost na ~elikot i vodata e okolu 90 do 120, odnosno
tolku pati vodata e postisliva od ~elikot.
Vo ponatamo{niot del za site fluidi koi pripa|aat vo kategorijata na te~nosti, }e

smetame deka se nestislivi i za niv }e go koristime terminot nekompresibilni fluidi,
dodeka za gasovitite fluidi terminot kompresibilni.
1.5. Svojstvo na fluidite pod dejstvo na toplina
Promenata na toplinskata sostojba zna~itelno vlijae na site fizi~ki svojstva na

fluidite. Toplinskata energija moè direktno da se dovede na fluidot so zagrevawe ili
pak da se odvede od fluidot preku ladewe. Isto taka do promena na toplinskata sostojba
na fluidot doa|a i pri dvièweto na fluidot poradi postoeweto na hidrauli~noto
triewe vo sloevite na fluidot i poradi opstrujuvawe pokraj cvrsti povr{ini. Bez

razlika od pri~inite za promena na toplinskata sostojba na fluidot, treba da se ima vo

predvid deka i nekompresibilnite i kompresibilnite fluidi dobivaat zna~itelno
razli~ni fizi~ki svojstva so promena na toplotnata sostojba.
Toplinskata sostojba na fluidot ima zna~itelno vlijanie na promenata na volumenot i

gustinata na fluidot. Imeno, poradi temperaturna razlika T so koja se iskaùva
promenata na toplinskata sostojba na fluidot, doa|a do promena na po~etniot volumen V0
za soodveten kona~en prirast od V t.e. so porast na temperaturata T  0 se ispolnuva
svojstvo na {irewe V  0 na fluidot, za koja zavisnost (so prvo pribliùvawe za
slu~aj na nepromenet pritisok) moè da se smeta deka postoi linearna zavisnost pome|u
relativnata promena na volumenot V V0  i promenata na temperaturata T so
soodveten koeficinet na proporcionalnost t karakteristi~en za fluidot, odnosno:
V
  t  T
V0
a) nekompresibilni fluidi
Za nekompresibilnite fluidi, promenata na volumenot so promena na toplinskata

sostojba se menuva spored Gej-Lisakoviot zakon:
VT  V0 1  t T  T0   V0 1  t  t  (10)
 1 
kade {to e t koeficient na toplinsko {irewe ~ija dimenzija e  0  .
 C
Poa|aj}i od uslovot deka masata na nekompresibilniot fluid ostanuva nepromeneta so

promena na temperaturnata sostojba, odnosno:
TVT  0V0  const.
toga{, zakonot za promena na gustinata so promena na toplinskata sostojba }e bide:
0
T  (11)
1   t T  T0 
Vrednosta na koeficientot za toplinsko {irewe  t zavisi od gustinata na fluidot,

rangot na promena na temperaturata i rangot na promena na pritisokot.
Za promenata na gustinata kaj nekompresibilnite fluidi postojat izvedeni

poluempiriski ravenki so koi zavisnosta od promenata na temperaturata moè da se
definira so relacijata:
 A  T0

0 A  T
kade {to A e konstanta i zavisi od tipot na fluidot - za voda A  4560K .
b) za kompresibilni fluidi

 gustinata na fluidot zavisi od promenata na pritisokot i od promenata na

temperaturata, koja zavisnost e opredelena preku ravenkata na sostojbata na gasot
(Gej-Lisak-Mariotoviot zakon):
p
 RT

odnosno promenata na gustinata kaj gasovite moè da se zapi{e vo oblikot;
 p T0

 0 p0 T

1.6. Viskoznost
Toa {to gi pravi fluidite razli~ni od krutite tela e zaedni~koto svojstvo na fluidite,
a toa e lesnata podvi`nost na nivnite ~esti~ki. Potrebna e mala sila za da se predizvika
dvièwe na fluidite. Me|utoa, vo zavisnost od fluidot i silata potrebna za nivnoto
zadviùvawe e razli~na, kaj nekoi e pogolema, a kaj drugi pomala. Pri~inata za potrebata
od sila za zadviùvawe na fluidite e toa {to pri relativnoto pomestuvawe na nekoi
fluidni sloevi vo odnos na sosednite, predizvikuva vo fluidot pojava na sila na
me|uslojno (me|u~esti~no) triewe.
Eden od najzna~ajnite dopolnitelni makroskopski svojstva na fluidite predstavuva

otporot na promena na oblikot na fluidnata ~estica. Intenzitetot na toj otpor e
rezultat na razli~nite mikrostrukturi i vnatre{no dvièwe na ~esticite od fluidot,
odnosno razli~nata izrazenost na me|umolekularnite sili na kohezija ili adhezija. Vo
tehni~kata primena za definirawe na otporot na promenata na oblikot na fluidnata
~esti~ka se koristi nazivot viskoznost ili vnatre{no triewe na fluidot.
Postoeweto na silata na triewe pome|u ~esticite (sloevite) od fluidot, odnosno

osobinata na fluidite da pokaùvaat otpor pri relativnoto pomestuvawe na ~esti~kite
(sloevite) e poznata pod svojstvoto viskoznost ili vnatre{no tiewe na fluidot. Posebno
treba da se istakne deka viskoznosta se pojavuva odnosno taa nastanuva i postoi samo pri
dvièwe na fluidite.
Imaj}i vo predvid deka viskoznosta se pojavuva vo uslovi na struewe pri nehomogena

raspredelba na brzinata, }e bide vospostavena vrska pome|u brzinskata promena, kako
pri~ina za vnatre{noto triewe me|u ~esticite od fluidot, i predizvikanata pri toa sila
na otpor, kako merka na nejziniot intenzitet.
Moè da se zamisli deka vo prirodata postoi fluid kaj koj silata na triewe e ramna na
nula. Takviot fluid se vika sovr{en ili idealen fluid, odnosno neviskozen fluid (ideal
or inviscid fluid). Fluidite pri miruvawe se odnesuvaat kako neviskozen - idealen fluid. Od
druga strana, za site fluidi za koi pri analizata }e se zeme vlijanieto i postoeweto na
silata na triewe (sila pome|u samite ~estici od fluidot i pome|u ~esticite na fluidot
so yidovite na cvrstoto telo so koe se nao|a vo dodir) }e stanuva zbor za realen ili
viskozen fluid.
Me|utoa vo praksata se pokaàlo deka prou~uvawata i dobienite rezultati pri strueweto

kako idealen fluid se dovolno to~ni, odnosno toa zna~i deka silata na triewe e tolku
mala {to ne vlijae osetno ili voop{to ne vlijae na goleminite {to se prou~uvaat.
Pri povlekuvawe na gornata plo~a so sila F vo pozitivnata nasoka na x-oskatai istata se

dviì so brzina v0 toga{ so nea se zadviùva i fluidot smesten pome|u plo~ite.
Fluidnite ~estici koi se vo dopir so gornata plo~a se lepat za nejzinata povr{ina pod
dejstvo na athezionite sili i spored toa se dviàt so ista brzina kako i gornata plo~a v0.
Fluidnite ~estici koi se vo dopir so dolnata plo~a, od istite pri~ini, se vo miruvawe.
Poradi ednostavnost na brzinskata raspredelba }e se razgleda struewe na fluidot pome|u

dve paralelni plo~i so povr{ina A, postaveni na me|usebno rastojanie od h, od koi
dolnata plo~a e nepodvi`na, a gornata moè da se dviì. Pri toa plo~ite se dovolno
golemi taka {to strujnite promeni na krajnite rabovi od plo~ata moè da se zanemarat.
Ako gornata plo~a se pomesti so nekoja brzina v vo ramninata vo koja e postavena, toga{ e
potrebna sila za nejzinoto dvièwe F . êsti~kite od fluidot koi se vo dopir so
podvi`nata plo~a }e se dviàt so brzinata so koja se dviì plo~ata (poradi adhezionata
sila me|u fluidot i plo~ata), dodeka ~esti~kite od fluidot koi se vo dopir so dolnata
(nepodvi`na) plo~a se vo miruvawe - imaat brzina nula. Toa zna~i deka brzinata vo
fluidniot sloj pome|u plo~ite, koi se na rastojanie h , }e se menuva od brzina nula do
brzina so koja se dviì gornata plo~a. Zemaj}i deka pritisokot p ne se menuva vo

napolèn pravec - Kuetov (Couette) model na struewe, toga{ promenata na brzinata po

visinata na slojot e linearna. Slojot od fluidot izgleda kako da e sostaven od niza na
tanki sloevi koi lizgaat eden po drug so odredena relativna brzina sl.2.
Vrz osnov na mereweto na intenzitot na vle~nata sila F, izvr{eno pri razli~na golemina
na povr{inata na plo~ata A, pri razli~ni brzini na dvièwe v i razli~ni rastojanija
pome|u plo~ite y, dojdeno e do zaklu~ok deka silata F e proporcinalna na povr{inata A i
vrzinata v, a obratno proporcionalna na rastojanieto h.
Sl.2.
Zakonot na vnatre{noto triewe kaj fluidite prv go formuliral Wutn konstatiraj}i gi

slednite uslovi:

 silata na vnatre{noto triewe pome|u ~esticite od fluidot ne zavisi od

normalniot pritisok;
 silata na vnatre{noto triewe pome|u ~esticite od fluidot e proporcionalna na
povr{inata na trijnite sloevi;
 silata na vnatre{noto triewe pome|u ~esticite od fluidot e proporcionalna na
relativnata brzina pome|u sloevite koi se dviàt;
 silata na vnatre{noto triewe pome|u ~esticite od fluidot zavisi od vrstata na
fluidot.
Wutnovata hipoteza zapi{ena vo matemati~ki oblik glasi:
dv
FT  A (12)
dy
Silata na triewe svedena na edinica povr{ina ( FT A ), koja u{te se vika tangencijalen

napon, iznesuva:
dv
    (13)
dy
Koeficientot na proporcionalnost  pome|u tangencijalniot napon (shear stress)  i

dv
relativnata brzina pome|u ~esticite od fluidot (shear gradient) , se vika dinami~ki
dy
viskozitet (dynamic viscosity) ili dinami~ka ìlavost. Fluidite za koi vaì linearnata
zakonitos pome|u tangencijaniot napon i relativnata brzina pome|u ~esticite se
narekuvaat Wutnovski fluidi.
Goleminata na tangencijalniot napon  e sekoga{ pozitivna. Zatoa vo zavisnost od

predznakot na gradientot na brzinata ( dv dy ) vo presmetkite se zema predznakot (+) koga
gradientot na brzinata e pozitiven i obratno. Gradientot na brzinata zavisi od pravecot
na brzinata i od izbraniot pravec za merewe na dy . Toga{ za tangencijalniot napon vo
fluidot moè da se napi{e zavisnosta:
F dv
  lim  (A.14)
 A  0 A dy
Oznakata za dinami~kiot koeficient na viskoznosta na fluidot e  i vo SI merniot

 Ns   kg 
sistem ima dimenzija  2      Pa  s .
 m   ms 
Kaj stuewata pri koj pokraj viskoznite sili (silite na vnatre{no triewe) dejstvuvaat i
inercijalnite sili, zna~ajna uloga ima odnosot na dinami~kata viskoznost  i gustinata
:



koj e definiran kako koeficient na kinematska viskoznost ili ednostavno kinematska

viskoznost na fluidot.

Oznakata za koeficient na kinematskata viskoznost na fluidot e  i vo SI merniot

 kg m3   m 2 
sistem ima dimenzija   .
 ms kg   s 
1.6.1. Vlijanie na temperaturata i pritisokot na viskoznosta
Makroskopski razgleduvano, viskoznosta zavisi od prirodata na fluidot, od toplotnata

sostojba i pritisokot na koj se nao|a fluidot. Pri toa, promenata na toplotnata sostojba,
izrazena preku temperaturnata razlika, bitno vlijae na intenzitetot na viskoznosta i toa
taka {to so porast na temperaturata viskoznosta kaj te~nostite opa|a, a kaj gasovitite
fluidi raste.
Edna od najpoznatite formuli za odreduvawe na dinami~kata viskoznost na gasovite vo

zavisnost od promenata na temperaturata e ravenkata na Saterlend (Suterland):
3
T2
K
T C
kade {to e T apsolutnata temperatura na gasot, a K i C se konstanti koi zavisat od tipot

na gasot. Na priemr za vozduh ovie konstanti iznesuvaat: K  15,0; C  122 .
Vo praksata se sretnuvaat i drigi empiriski ravenki, a naj~esto koristen e

eksponencijalniot oblik na ravenka:
n
T 
   0  
 T0 
kade {to dinami~kiot viskozitet  0 odgovara za apsolutna temepratura T0 . Vrednosta na
eksponentot n e funkcija od vidot na gasot i od temepraturniot interval, t.e. so porast
na temepraturata vrednosta na eksponentot n se namaluva za eden ist gas.
Vo vozduhoplovstvoto naj~esto koristen e empiriskiot izraz za promena na dinami~kiot

viskozitet so promena na temperaturata:
  0 1  0,00278Tc 
kade {to e Tc temeperatura iskaàna vo 0 C , a  0 dinami~kiot viskozitet pri 0 C .

0
Izrazite koi se koristat za definirawe na dinami~kata viskoznost kaj te~nostite se isto

taka empiriski izvedeni relacii, a najprimenuvani vo praksata se:
 Poazejevata (Poiseuille) formula za definirawe na dinami~kata viskoznost za voda

vo zavisnost od temepraturata:

   0 1  0,0337 Tc  0,000221 Tc2 1
kade {to e Tc temeperatura iskaàna vo 0

C , a 0 dinami~kiot viskozitet na
vodata pri Tc  0 C .
0

 na osnova na Poajezevata formula, od strana na Torp i Roxer (Torp&Roger) e

izvedena poop{t oblik na algebarska ravenka koj vaì za pove}e vidovi na
te~nosti i e vo oblik

   0 1  aTc  bTc2 
1
kade {to se 0 , a i b parametri na razgleduvanata te~nost i istite se odreduvaat

eksperimentalno.
 pokraj zavisnosti od algebarski tip, od strana na Vogel (Vogel) predloèn e

eksponencijalen oblik na formula:
b
 ke 
T
kade {to e T apsolutna temperatura na te~nosta, a k, b i  se konstanti koi ja

karakteriziraat razgleduvanata te~nost .
Vlijanieto na pritisokot vrz viskoznosta kaj gasovite i te~nostite se odrazuva

razli~no. Imeno, se dodeka gasovite gi zadovoluvaat Boil-Mariotoviot i Gej-Lisakoviot
zakon, vlijanieto na pritisokot vrz dinami~kiot viskozitet na gasot e zanemarlivo mal.
Vlijanieto na pritisokot vrz dinami~kata vizkosnost kaj te~nostite e zna~itelno pri

golemi vrednosti na pritisokot. Imeno, vo tehni~kite sistemi naj~esti pritisoci se od 0-
300 bar i za ovi vrednosti promenata na viskoznosta e relativno slaba. Taka na primer
viskoznosta na hidrauli~no maslo za promena na pritisokot od 0-300 bar e skoro dvostruko
pogolema, dodeka za pogolemi pritisoci, na primer od 1000 bar e deset pati pogolema, a na
1200 bar, se postignuva vrednost 24 pati pogolema viskoznost vo odnos na po~etniot
dinami~ki viskozitet. Eksperimentalnite istraùvawa pokaàle deka po pravilo onie
te~nosti koi imaat relativno golema zavisnost na dinami~kata viskoznost od
temperaturata isitite imaat zna~itelno izrazena zavisnost na vnatre{noto triewe od
pritisokot.
Vrz osnova na eksperimentalni rezultati e pokaàno deka so dovolna zadovoluva~ka

to~nost, zavisnosta na dinami~kiot viskozitet so promena na pritisokot kaj te~nostite
moè da se iskaè so eksponencijanata ravenka:
   0 e   p  p0 
kade {to se  i  0 dinami~ki viskoziteti na te~nsta koi odgovaraat na pritisocite p i

p0 , a  pretstavuva koeficient koj zavisi od temepraturata i ja karakterizira
razgleduvata te~nost.
Na sledniot dijagram e prikaàna zavisnosta na dinami~kiot viskozitet  od

pritisokot p i temperaturata Tc (kako parametri), za razli~ni masla koi se koristat vo
hidrauli~nite sistemi. Od kvalitativniot raspored na pretstavenata raspredelba, moè
da se vidi deka vlijanieto na pritisokot vrz viskoznosta e poizrazen za poniskite
temperaturi pri koi se vr{i ispituvaweto.

Promena na koeficientot na dinami~kiot viskozitet

so promena na pritisokot i temperaturata
1.6.2. Eksperimentalno predeluvawe na viskoznosta na te~nstite
Aparaturata koja se koristi za eksperimentalno opredeluvawe na viskoznosta na

te~nostite se narekuva viskozimetar.
Engleroviot viskozimetar e aparat so koj viskoznosta na te~nosta se opredeluva so

koristewe na relativna (sporedbena) metoda, odnosno se sporeduva viskoznosta na
te~nosta vo odnos na viskoznosta na vodata pri razli~ni temperaturi.
Aparatot od Engleroviot viskozimetar se sostoi od cilindri~en rezervoar 1, koj ima

konusno dno i e smesten vo kupatilo 2 vo koe e naliena te~nost koja se zagreva i se odrùva
temepraturata vo cilindri~niot sad 1. Na dnoto od rezervoarot e postavena cilindri~na
cevka 3 vo koja e vmetnato konusno cev~e 4 so dolìna 20 mm i so po~eten dijametar 2,9 mm
i na izlez so dijametar 2,8 mm. Mereweto na temperaturata se vr{i so pomo{ na dva
termometri, od koi eden (ozna~en so 5) e potopen vo te~nosta {to se ispituva, a drugiot
(ozna~en so 6) e postaven vo te~nosta od kupatiloto.
Mereweto se vr{i na toj na~in {to se meri vremeto t na istekuvawe na 200 cm3 od
ispituvanata te~nost na zadadena temepratura i vremeto na istekuvawe t0 na istata
0
koli~ina na destilirana voda na temperatura 20 C . Odnosot na izmerenite vremiwa t i
t0 se ozna~uva so E i pretstavuva broj na uslovni Englerovi stepeni, t.e.
t
E
t0
so koj se izrazuva intenzitetot na viskoznosta. Za negova presmetka vo kinematski

m2
viskozitet, vo edinici spored SI;  SI  , se koristi izrazot na Ubelode (Ubbelohde):
s
 6,31  6
   7,31E  10
 E 

ili izrazot na Vogel (Vogel):
  7,6 E 1 E 10 6

3
a vo slu~aj da e   10 E , toga{ se dobiva pribli`nata ravenka:
  7,6E 106
[ema na aparatot od Engleroviot viskozimetar

1- rezervoar; 2- kupatilo; 3- cilindri~na cevka; 4- konusen mlaznik;
5- termometar vo rezervoarot; 6- tepmometar vo kupatiloto
1.6.3. Ne-Wutnovski fluidi
Site fluidi ne se Wutnovski. Mnogu te~livi materijali, na primer razli~ni suspenzii,

visokopolimerni masti, masleni boi i sl. pri dvièweto se odnesuvaat porazli~no,
odnosno za niv ne vaì linearnata zavisnost pome|u tangencijalniot napon me|u sloevite
i porastot na brzinata. Kaj ovie fluidi vrskata pome|u tangencijalniot napon i
promenata na brzinata se izrazuva preku op{t zakon na te~ewe, za {to se zadavaat
soodvetni tipovi na matemati~ki modeli, t.e.
 dv 
  f  
 dy 
Vrz osnova na eksperimentalni rezultati, fluidite moè da se grupiraat vo ~etiri

karakteristi~ni krivi na zavisnost pome|u tangencijalniot napon i promenata (porastot)
na brzinata. Ako se konstruira dijagram na koj na apcisnata oska se nanese porastot na
brzinata, a na ordinatnata oska tangencijalniot napono toga{ se dobiva reolo{ki
dijagram za fluidot.
Na dijagramot e dadena linearna karakteristika koja odgovara na Wutnovskiot fluid.

Vakvi pravi linii moè da bidat postaveni pod razli~en naklon vo odnos na apcisnata
oska, vo zavisnost od dinami~kiot viskozitet na Wutnovskiot fluid. [to e agolot na
naklon pomal, toa zna~i deka wutnovskiot fluid e so pomala dinami~ka viskoznost.

Samata apcisna oska definira model na neviskozen (sovr{en) fluid kaj koj nezavisno od
promenata na brzinata, tangencijaniot napon nepostoi. Sprotivno, ordinatnata oska
teoretski razgleduvano, pretstavuva beskone~no golema viskoznost, odnosno materijalna
sredina kade {to tangencijaniot napon ne e povrzan so promenata na brzinata, {to e
karakteritika na elasti~ni svojstva na ~vrsti materijalni sredini (tela).
Za nekoi fluidi zavisnosta na tangencijalniot napon e proporcionalen so stepenot na

gradientot na brzinata:
n
dv
 K
dy
kade {to K i n moè da se opredelat so eksperimentalno istraùvawe. Mo`ni se dva

slu~ai, koga zavisnosta na naponot e so ispap~en (konveksen) oblik na porast so promena
na gradientot na brzinata, koi se narekuvaat pseudo-plasti~ni fluidi (vo ovaa grupa se
rastvori na vosokopolimerni materijali), odnosno koga zavisnosta na naponot raste po
vdlabnata (konkaven) oblik so porast na gradientot na brzinata, koi se narekuvaat
dilatantni fluidi (suspenzii od cvrsti ~estici pri visoki koncentracii ili lepak od
bra{no). Za pseudo-plasti~nite fluidi, eksponentot e n  1 , odnosno za dilatantnite
fluidi vaì n  1 .
Karakteristi~en reolo{ki dijagram za fluidite
Za nare~enite Bingamovi (Bingham) fluidi, karakteristi~no e toa {to e potrebno da se

predizvika nekoj prednapon pred materijalot da po~ni da se dviì, odnosno potrebno e vo
materijalot da se predizvika tangencijalen napon na te~ewe  0 za da materijalot po~ne da
se odnesuva kako fluid:
dv
   0  0
dy
Vo uslovi koga soop{teniot tangencijalen napon e pomal od naponot na te~ewe    0

toga{ ovie materijalni sredini se odnesuvaat kako elasti~no telo, dodeka za vrednosti
   0 istite se odnesuvaat kako fluid. Karakteristi~ni fluidi koi vo sekojdnevniot
ìvot se sretnuvaat se farbi, lakovi, kremi, pasta za zabi i sl.

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -2: Статика на флуидите-сили кај флуидите)
Февруари, 2021
СТАТИКА НА ФЛУИДИТЕ-Сили Година: 2021
STATIKA NA FLUIDITE
Statikata na fluidite gi prou~uva zakonistostite vo fluidnata sredina koga fluidot e

vo sostojba na apsolutno i relativno miruvawe (miruvawe na fluidot pod dejstvo na
vremenski nepromenlivi sili). Osnovna zada~a na statikata na fluidite e da ovozmoì
opredeluvawe na raspredelbata na pritisokot vo prostorot koj {to go zafa}a fluidot,
vrz osnova na {to, vo prakti~nata primena, se opredeluvaat silite so koi {to fluidot
dejstvuva na razli~ni elementi koi {to se potopeni i/ili vo dopir so fluidot.
B1. SILI KOI DEJSTVUVAAT NA FLUIDITE
Modelot na neprekinatost na fluidnata sredina uslovuva i soodvetna raspredelba na

silite koi dejstvuvaat vo fluidnata sredina. Imeno, poradi negoviot kontinium i lesnata
podvi`nost, ne e mo`no na fluidot (fliidnata ~estica) da deluva koncentrirana sila,
tuku samo onie koi se neprekinato rasporedeni po fluidniot volumen odnosno po
povr{ina. Spored toa, se razlikuvaat dve vrsti na sili koi dejstvuvaat na fluidniot
volumen:
 masini (sili koi dejstvuvat ne elementarnata masa od fluidot), i
 povr{inski sili.
B1.1. Masini sili
Vo kategorijata na masini sili spa|aat site onie sili koi dejstvuvaat na masata od sekoe
fluidno del~e (elementaren volumen) od razgleduvaniot fluiden volumen. Na fluidnata
masa koja ispolnuva opredelen volumen, moè da dejstvuvaat (se prenesuvaat) site
nadvore{ni sili koi dejstvuvaat i na kruto telo, a toa se: teìna, centrifugalna sila,
silata na gravitacija, elektromagnetnite sili i sl. Site ovie nadvore{ni sili se
prenesuvaat (dejstvuvaat) i na sekoja ~estica od fluidot vo volumenot {to go zafa}a
fluidot. Intenzitetot na masinite sili e proporcionalen so masata na ~esticata vo
fluidniot prostor, {to zna~i deka tie ednovremeno dejstvuvaat i na celiot volumen na
fluidot kako rezultantna sila. Odtamu ovie sili se vikaat maseni sili.
V; m

F
V; m
Sl.1. Elementaren volumen of fluiden prostor - maseni sili
Vo mehanikata na kontiniumot se raboti ne so samite sili, tuku so gustinata na nivnata

raspredelba vo fluidniot prostor (koja zavisi od rasporedot na masata vo fluidniot
prostor), koja se definira na sli~en na~in kako i raspredelbata na masata vo fluidniot
prostor iskaàna preku funkcijata na raspredelba na gustinata. Spored toa, ako se

razgleduva masa na fluid m koja e sodràna vo proizvolen volumen V , i dokolku Rm e
rezultantnata sila koja deluva na masa m koja e sodràna vo kone~en volumen V od
fluidniot prostor, toga{ pod gustina na masenite sili vo to~kata M koja e sodràna vo
kone~niot volumen V se podrazbira slednata grani~na vrednost:

  
 Rm 1 Rm 1 dRm
F  lim  lim 
m  0 m  V  0 V  dV

Vrz osnova na dimenziskite golemini za definiranata golemina F , spored me|unarodniot
kgm

 2
sistem SI se dobiva: F  s 
kg
N
kg
. Imaj}i ja vo predvid dimenziskata definiranost na
masenata sila, ponekoga{ vo literaturata se definira kako volumenska sila na edinica

masa od fluidot.

Na ist na~in se opredeluva masenata sila F i vo ostanatite to~ki na neprekinatata
(kontinualna) fluidna sredina od fluidniot volumen V . Vo op{t slu~aj, so ova e
defnirana soodvetnata raspredelba na masenite sili, koja se menuva i so vremeto, odnosno
izrazena vo dekartoviot koordinaten sistem moè da se zapi{e:
 
F  F x, y, z, t 
{to matemati~ki gledano zna~i vektorsko pole na masenite sili.
B1.2. Povr{inski sili
Neka od fluidniot prostor se izdvoi eden negov del so proizvolen prostoren volumen i so
proizvolen oblik. Izdvoeniot del od fluidniot prostor za da moè da go zadrì svojot
oblik (pri miruvawe na fluidniot prostor-elementarna ~esti~ka), toga{ vlijanieto na
sosednite delovi od fluidniot prostor, na povr{inata po koja e toj oddelen, }e se zameni
so sili {to dejstvuvaat po delbenata povr{ina na oddeleniot fluden prostor. Pritoa,
razgleduvanata masa vo oddeleniot fluiden prostor za da i ponatanu ostane vo dinami~ka
ravnoteà, }e se pretpostavi deka na povr{inata A od fluidniot prostor, dejstvuva
neprekinato kontinurin raspored na sili. Vo slu~aj na povr{inski sili, vo uloga na

gustinata na nivnata raspredelba po povr{inata A , se koristi vektor na napon rp koj se
definira kako:
 
 S dS
rp  lim 
A  0 A dA

kade {to e zemeno deka S e rezultantnata sila koja dejstvuva na kone~na povr{ina  A
pri {to to~kata M stalno pripa|a na povr{inata  A . I vo ostanatite neprekinato

rasporedeni to~ki na razgleduvanata povr{ina se definira vektorot na naponot rp so
{to e definirana soodvetnata raspredelba na vektorot na naponot koja e promenliva so
vremento. t.e.
 
rp  rp x, y, z, t 
V; A; m
A
 
P T

S
Sl.2. Povr{inski sili na izdvoen volumem od fluiden prostor

Ako na delbenata povr{ina uo~ime elementarna povr{ina  A , toga{ vo op{t slu~aj, od


sosednite delovi }e dejstvuva rezultantna sila S koja so tangentata na elementarnata
povr{ina zaklopuva agol  . Rezultantnata sila od sosednite delovi }e moè da se
razloì na dve komponenti: vo pravec na tangentata od elementarnata povr{ina
 
(komponenta T ) i vo pravec normalen na elementarnata povr{ina (komponenta P ),
odnosno:
  
S  P  T
Intenzitetot na tangencijalnata i normalnata sila e proporcionalnen so povr{inata, pa

zatoa ovie sili u{te se vikaat povr{inski sili.
Definiraweto na gustinata na raspredelbata na naponite po poedinite komponenti za

neprekinato rasporedenite to~ki po povr{inata se opredeluvaat so vektorite:
 
 P d P
normalen napon: p  lim 
A  0  A dA
 
 T dT
tangecijalen napon:   lim 
A0 A dA
so {to se definira i nivnata raspredelba po povr{inata A :

   
p  px, y, z, t  ;    x, y, z, t 
kade {to vektorskite funkcii ne pretstavuvaat vektorsko prostorno pole bidej}i se

usloveni od oblikot na povr{inata A .
 
Vrz osnova na dimenziskite golemini za definiranata golemina na naponite p;  , spored
kgm
 
me|unarodniot sistem SI se dobiva:  p;   s 2  2 .
2 N
m m
Fluidite osven osobinata za lesna podvi`nost, odnosno te~livost, za razlika od ~vrstite

tela, poseduvaat i osobina na lesna razdvojivost, odnosno kinewe pod dejstvo na silite na
zategnuvawe. Gasovite ne trpat ni najmal napon na zategnuvawe, dodeka kaj te~nostite, vo
princip e mo`no, me|utoa e bez zna~ajno. Naponite na istegnuvawe doveduvaat do
diskontinuitet na rasperelbata na masata vo fluidnata sredina, {to e vo sprotivnost so
hipotezata za kontinium na fluidniot prostor. Spored toa, usvoeniot model na
neprekinatost na te~nata sredina ja isklu~uva mo`nosta za postoewe na napon na
istegnuvawe, toga{ vo uloga na normalen napon moè da se pojavat samo naponi na

pritiskawe, a toa zna~i deka vektorot na normalniot napon p stalno e naso~en kon
razgleduvanata povr{ina.
Za tangencijalnite naponi koi dejstvuvaat na povr{inata treba da se ima vo predvid deka

smerot na nivnot dejstvuvawe ne e so ni{to ograni~en, bidej}i e mo`no slobodno
pomestuvawe na fluidot po razgleduvanata povr{ina A ,
Mo`ni se slednite slu~ai:


a) vo slu~aj na miruvawe na fluidot, toga{ tangencijalnata sila nepostoi ( dT  0 )
bidej}i nejzinoto postoewe na povr{inata bi predizvikalo zadviùvawe na
volumenot.

b) tangencijalnata komponenta od silata }e postoi samo pri dvièwe na realen

fluid, odnosno tangencijalnata sila e rezultat na silata na triewe pome|u
sloevite od ~esti~kite.
Pri miruvawe na fluidite, postoi samo sila koja dejstvuva normalno na povr{inata.

Soglasno so izneseniot zaklu~ok, za silata od normalniot napon (silata od pritisok) dP
na povr{inata dA se dobiva:
   
dP  p  dA , odnosno dP   p  dA
Vtoriot oblik na definirawe na silata na pritisok e posledica deka vektorot na


normalniot napon p ima nasoka sprotivna od nasokata so koja se definira elementarnata

povr{ina dA , pa ottamu dejstvoto na normalniot napon moè da se iskaè so negoviot
intenzite p i sprotivna nasoka (znak -) od vektorot na nasokata od elementarnata
povr{ina.
B.2. PRITISOK
Za da se definira pritisokot }e ja razgledame povr{inata A na izdvoeniot volumen V od

fluidniot prostor, koja e vo kontakt so ostanatiot del od fluidot. Povr{inata A vo
op{t slu~aj moè da e zakrivena, me|utoa ako zememe eden mal del od nea  A moè da se
smeta deka e ramna povr{ina. Na povr{inata  A , vsu{nost kako i na celata povr{ina A
molekulite od fluidot se udiraat i odbivaat. Tie udari od molekulite na fluidot po
povr{inata  A , poradi promena na koli~estvoto na dvièwe, deluvaat so sila  P . Od
odnosot na ovie golemini ( P A ) moè da se zaklu~i deka pri mala vrednost na
povr{inata  A , odnosot P A ima neravnomeren karakter, Ovaa neravnomernost e
rezultat na nedovolniot konstanten broj na molekuli koi udiraat na povr{inata  A ,
odnosno toga{ fluidot nemoè da se smeta kako kontinium (neprekidna sredina). Od
nekoja grani~na minimalna vrednost na elementarnata povr{ina A  Ag , odnosot P A
postanuva konstanten i toga{ fluidot postanuva neprekinata sredina.
Sl.3. Pritisok-poteklo kako sostojba
Dejstvoto na normalnata komponenta na silata P na izbranata elementarna povr{ina

A od oddeleniot volumen, se definira kako pritisok:
P dP
p  lim 
AAg A dA
N 
znakata za pritisok na fluidot e p i vo SI merniot sistem ima dimenzija  2   Pa  .
m 

Pritisokot pretstavuva skalarna prostorno-vremenska promenliva veli~ina (zakonitost)

p  p( x, y, z, t ) , koja {to go pretstavuva rasporedot na normalnite naponi vo fluidot -
fluidniot prostor.
Rezultantnata sila od normalnite napon (sila od pritisok) pretstavua zbir na site

elementarni sili koi dejstvuvat na povr{inata, odnosno
 

P   p  dA
A
Vo slu~aj koga na povr{inata dejstvuva konstanten (nepromenliv) pritisok

p( x, y, z, t )  const , toga{ za intenzitetot na silata od pritisok se dobiva izrazot:
P  p A
B.2.1. HIDROSTATSKI PRITISOK
Pritisokot e edna od osnovnite veli~ini na sostojba na fluidot, nezavisno dali

fluidnata masa se dviì ili miruva. Ako fluidot miruva, toga{ pritisokot se vika
stati~ki (hidrostatski), dodeka pri dvièwe na fluidot pokraj stati~kiot pritisok
moè da se definiraat dinami~ki (struen) i totalen pritisok.
Iskaùvaweto na intenzitetot na pritisokot vo dadena fluidna sredina moè da se

definira (iskaè) preku slednite veli~ini:
 natpritisok - koga intenzitetot na pritisokot vo dadena fluidna sredina
iskaùva za kolku e pogolem vo odnos na pritisokot na okolinata (atmosferskiot
pritisok)
 potpritisok - koga intenzitetot na pritisokot vo dadena fluidna sredina
iskaùva za kolku e pomal vo odnos na pritisokot na okolinata (atmosferskiot
pritisok)
 apsoluten pritisok - koga intenzitetot na pritisokot vo dadena fluidna sredina
e iskaàn vo odnos na apsolutniot vakuum.
Atmosferskiot pritisok e pritisokot na okolniot vozduh (okolniot pritisok). Ovoj

pritisok se ozna~uva so pa ili pb , a se meri vo odnos na aprolutniot nulti pritisok.
Vrednosta na atmosferskiot pritisok e promenliva i zavisi od atmosferskite uslovi i
se menuva vo mnogu mali granici, taka {to za soodvetno geografsko podra~je moè da se
smeta za konstantna veli~ina.
pmB
atmosferski
pvA pritisok
A pa
pA pB
apsolutna
nula
Sl.4. Definirawe na vrednosta na pritisokot

Ako apsolutniot pritisok vo fluidot e pomal od atmosferskiot (to~ka A ), toga{

razlikata pome|u atmosferskiot i apsolutniot pritisok se narekuva potpritisok.
Potpritisokot se ozna~uva so pv kade {to indeksot 'v' poteknuva od merniot instrument
koj se koristi za negovo merewe - vakuummetar. Bidej}i potpritisokot se meri vo odnos na
atmosferskiot pritisok i iskaùva za kolku pritisokot vo dadena sredina e pomal od
sostojbata na atmosferskiot pritisok, pv  pa , toga{ intenzitetot na maksimalniot
potpritisok e ograni~en pv ,max  pa .
Ako aprolutniot pritisok vo fluidot e pogolem od atmosferskiot (to~ka B ), toga{

razlikata pome|u atmosferskiot i apsolutniot pritisok se narekuva natpritisok.
Natpritisokot se ozna~uva so pm kade {to inveksot 'm' poteknuva od merniot instrument
koj se koristi za negovo merewe - manometar. Mo`nosta za ostvaruvawe na nadpritisocite
kaj kompresibilnite i nekompresibilnite fluidi se od razli~en red na golemini. Kaj
vozduhot, pritisokot koj se koristi vo industriskata pnevmatika e od red na golemina na
6  8bar dodeka za specijalni potrebi (za vte~nuvawe i skladirawe na gasovi) se
postignuvaat natpritisoci od nekolku stotini bari. Kaj nekompresibilnite fluidi,
natpritisocite moè da bidat i zna~itelno pogolemi, na primer vo hidrauli~nite
sistemi za industriski potrebi se postignuvaat natpritisoci do 700 bar , a za specijalni
nameni se ostvaruvaat natpritisoci i do 15000 bar .
Apsolutniot nulti pritisok e sostojba na fluidot koga normalniot napon ne postoi vo

fluidniot prostor, odnosno p  0 .
Apsolutniot pritisok za bilo koja sostojba na fluidot, se meri vo odnos na apsolutniot

nulti pritisok. Ako vo fluidot vladee potpritisok, toga{ apsolutniot pritisok e:
p A  pa  pv
odnosno, ako vo fluidnata sredina vladee natpritisok, toga{ aksolutniot pritisok se

odreduva kako:
pB  pa  pm
B.2.2. SVOJSTVA NA HIDROSTATSKIOT PRITISOK
Hidrostati~kiot pritisok ima dve mnogu va`ni svojstva:

 toj e sekoga{ normalen na sekoja povr{ina zamislena vo fluidniot prostor
 goleminata (intenzitet) na hidrostati~kiot pritisok ne se menuva so promena na
polo`bata na zamislenata povr{ina, odnosno golemina vo edna to~ka od
fluidniot prostor i e ista vo site pravci povle~eni niz taa to~ka.
Razgleduvame sad napolnet so te~nost koja miruva, toga{ pritisokot vo dadena to~ka od
fluidniot prostor vo blizina na yidot od sadot, da pretpostavime deka dejstvuva pod nekoj
agol vo odnos na povr{inata od yidot, toga{ povr{inskata sila sekoga{ moè da se
razloì na dve nejzini komponenti: edna vo pravec koj povr{inata, a drugata normalna na
nea i vo pracev na tangentata na povr{inata. Dokolku postoi vtorata komponenta (vo
pravec na tangentata), toga{ istata bi predizvikala dvièwe na fluidnite ~estici i vo
toj sluчаj ramnoteàta bi bila naru{ena (fluidot ne e vo miruvawe). Ovaa mo`na
sostojba na fluidot, iziskuva deka vo slu~aj na miruvawe na fluidot, deka mora da postoi
samo normalnata komponenta na silata na pritisokot vo pravec na normalata na yidot.


S
 
P T
A
Sl.5. Povr{inska sila - miruvawe na fluidot
Svojstvoto deka pritisokot vo edna to~ka dejstvuva vo site pravci podednakvo se dokaùva
preku izdvojuvawe na mal tetraedar od fluidniot prostor, so stran dx, dy i dz , i so
primena na uslovite za ramnoteà na povr{inskite sili {to dejstvuvaat na nego. Za
usvoen dekartov koordinaten sistem, tetraedarot se postavuva taka da edno od }o{iwata
so koordinati x , y i z formira proekcii so elementarnite povr{ini dAx , dAy i dAz
normalno na soodvetnite oski.
p dA x= dAcos
z
dz
px
dz dz dy
dA y= dAcos
dy
py
dx
dx dA
pz
dy
x
dx
dA z = dAcos
Sl.6. Skalarno dejstvo na pritisokot
Soodvetno na sekoja elementrana povr{ina dejstvuva i normalna povr{inska sila p x  dAx ,

p y  dAy i p z  dAz . pri {to so p x , p y i p z se obeleàni pritisocite vo pravec na
koordinatnite oski. Na ~etvrtata strana od tetraedarot ( ABC ) vo pravec na normalata
na taa strana (povr{ina) dejstvuva pritisok p odnosno sila na pritisok p  dA .
Proenciite na povr{inata dA vo odnos na koordinatniot sistem se definiraat preku
aglite  ,  i  , odnosno:
dAx  dA  cos ; dAy  dA  cos  ; dAz  dA  cos 
Od uslovot za ramnoteà na povr{inskite sili vo pravec na koordinatnite oski, se
dobivaat slednite relacii:

p x  dAx - p  dA  cos = 0
p y  dAy - p  dA  cos  = 0
p z  dAz - p  dA  cos  = 0
se dobiva deka:
px  p ; p y  p ; pz  p
so {to se pokaùva deka pritisokot vo dadena to~ka od fluidniot prostor dejstvuva vo

site pravci so ist intenzitet, so drugi zborovi, vo fluid vo miruvawe pritisokot e
skalarna golemina koja ne zavisi od pravecot tuku samo od polo`bata na to~kata t.e.
p  px, y, z  .
B.3. OJLEROVA RAVENKA ZA RAMNOTE@A NA FLUID
Vo op{t slu~aj, koga fluidot e vo miruvawe, toga{ pokraj povr{inskite sili (silata na

pritisok P ) dejstvuva i volumenskata sila ~ija rezultanta svedena na edinica masa

(edine~en volumen) iznesuva F . Vo vektorski oblik, uslovot za ramnoteà na fluidot e
zadaden so ravenkata:
 
PF 0
Vektorskata ravenka moè da se razloì na tri skalarni ravenki, preku proekciite na

oskite vo odnos na izbran koordinaten sistem.
Neka se izdvoi elementaren prizmati~en volumen od fluidniot prostot so strani dx , dy

i dz {to miruva i neka za usvoen Dekartov koordinaten sistem, prizmati~niot
elementaren volumen e postaven taka {to stranite od prizmati~niot elementaren
volumen se postaveni normalno na oskite od koordinatniot sistem. Da pretpostavime deka
vo to~kata M smestana vo edno od }o{iwata na elementarniot prizmati~en volumena e so
koordinati x , y i z , i vo koj vladee pritisok p  px, y, z  .
A B dz
pA pB
M dy
dx
Sl.7. Raspored na sili pri miruvawe na fluid - elementaren volumen od fluiden prostor
Ravnote`nata vektorska ravenka }e ja razgledame samo vo pravec na y - oskata, odnosno }e

ja razgledame skalarnata ravenka samo vo pravec na y - oskata, a istot zaklu~ok }e vaì i
za skalarnite ravenki vo pravec na drugite dve oski.


a) sila od pritisok P
Bidej}i dimenziite na elementarnata prizma se beskone~no mali, toga{ moè da se

pretpostavi deka promenata na pritisokot e linearna do bilo koja to~ka od
elementarnata prizma.
Za linearno usvoena promena na pritisokot, toga{ vo odnos na pritisokot koj postoi vo

}o{eto M , moè pritisokot za sredi{nite to~ki A i B od devete paraleni strani od
elementarniot prizmati~en volumen, koi pripa|aat na povr{ini normalni na y - oskata i
na rastojanie dy , da se izrazi so slednite izrazi:
p dx p dz p dx p dz p
pA  p   ; pB  p    dy
x 2 z 2 x 2 z 2 y
Postoeweto na pritisokot vo sredi{nite to~ki od stranite na elementarniot

prizmati~en volumen, sozdavaat sila od pritisok na razgleduvanite povr{ini od
edine~niot volumen, koi dejstuvaat normalno na povr{ite i imaat nasoka kon
povr{inite, a intenzitetot iznesuva:
PA  p A dx  dz , odnosno PB  p B dx  dz

b) nadvore{na volumenska sila svedena na edinica masa - F
Nabquduvaniot elementaren prizmati~en volumen so strani dx , dy i dz od fluidniot

prostor sodrì masa:
dm    dV    dx  dy  dz

Dokolku na fluidnata ~estica so masa dm , dejstvuva nadvore{na (volumenska) sila Rm ,

toga{ nadvore{na volumenska sila svedena na edinica masa - F e definirana so izrazot:
  
Rm  F  dm  F    dx  dy  dz
Zapazuvaj}i go osnovniot oblik so koj se definira sila (vtor Wutnov zakon F  m  a ),


toga{ moè da se zaklu~i deka nadvore{nata volumenska sila svedena na edinica masa F ,
go pretstavuva delot od vektorot na sila {to go predizvikuva nadvore{noto zabrzuvawe.
Bidej}i volumenska (masenata) sila e ~uvstvitelna na nadvore{nite vlijanija, toga{
istata dejstvuva i na elementaren volumen so masa dm od fluidniot prostor i istata se
prenesuva i na site ostanati ~esti~ki od fluidniot prostor. Pri prou~uvaweto na
zakonitostite za raspredelba na pritisokot vo prostorot koj go opfa}a fluidot, site
analizi se vr{at preku definirawe na sostojbata na elementaren volumen od fluidniot
prostor.

Nadvore{nata volumenska sila svedena na edinica masa F , isto taka moè da ima
proekcii vo odnos na site tri oski od usvoeniot koordinaten sistem, definirani preku
ortovite na oskite, i istata moè da se pretstavi preku svoite komponenti X , Y i Z ,
odnosno:
   
F  X i Y  j  Z k

Proekcijata na volumenskata sila koja dejstvuva vo pravec na y -oskata vrz nabquduvaniot

elementaren prizmati~en volumen so strani dx , dy i dz od fluidniot prostor, }e
iznesuva:
Rmy  dm  Y    Y  dx  dy  dz
Ramnote`nata ravenka za silite koi dejstvuvaat na nabquduvaniot elementaren

prizmati~en volumen so strani dx , dy i dz od fluidniot prostor koj miruva, vo pravecot
na y -oskata }e glasi:
PA  PB  Rmy  0
p A  dx  dz  p B  dx  dz    Y  dx  dy  dz  0
p A  p B    Y  dy  0
So zamena na izrazite za intenzitetot na pritisokot vo to~kite A i B i po kratko

sreduvawe se dobiva:
p
  Y  dy  dy
y
Analogno, od uslovot za ramnoteà na silite koi dejstvuvaat na nabquduvaniot
elementaren prizmati~en volumen od fluidot {to miruva vo fluidniot prostor, vo
pravec na x i z -oskata, se dobiva:
p
  X  dx  dx
x
p
  Z  dz  dz
z
Dobienite diferencijalni ravenki za ramnoteà na fluidot se izvedeni od Leonardo

Ojler i spored nego go nosat imeto Ojlerovi ravenki za miruvawe na fluidite.
So sobirawe na gornite ravenki se dobiva:
p p p
  X  dx  Y  dy  Z  dz   dx  dy  dz
x y z
kade {to desnata strana od ovaa ravenka pretstavuva totalen, celosen prirast na
pritisokot, t.e.
p p p
dp  dx  dy  dz
x y z
taka {to gornata ravenka preminuva vo ravenkata:
  X  dx  Y  dy  Z  dz   dp
koja e poznata kako osnovna ravenka na statika na fluidite, odnosno osnovna

diferencijalna ravenka na hidrostatikata.
Ovaa ravenka ovozmoùva da se opredeli hidrostati~kiot pritisok vo bilo koja to~ka od

fluidniot prostor {to se razgleduva i e vo sostojba na miruvawe, kako i raspredelbata na
povr{inite izloèni na ednakov pritisok.

Vo op{t slu~aj, volumenskite sili moè da se menuvaat od to~ka do to~ka vo fluidniot

 
prostor, odnosno tie se funkcija od polo`bata na to~kata F  F x, y, z  , {to zna~i deka i
komponentite na volumenskata sila se funkcija od polo`bata na to~kata vo fluidniot
prostor, t.e.
X  X x, y, z  , Y  Y x, y, z  , Z  Z x, y, z 
Od Ojlerovite ravenki za ramnoteà na fluidot proizleguva deka promenite na

komponentite na volumenskite sili nemoè da bidat proizvolni, a pritoa fluidnata
sredina da ostane vo miruvawe. Toa zna~i deka fluidot ne moè da ostane vo miruvawe pod
dejstvo na kakvi i da bilo volumenski sili. Daden fluid moè da bide vo ramnoteà
(miruvawe) samo ako se nao|a pod dejstvo na takvi volumenski (masini) sili koi imaat
potencijal, odnosno takvi volumenski sili koi imaat funkcija na silata.
B.4. EKVIPOTENCIJALNI POVR[INI
Dokolku vo prostorot koj e ispolnet so fluid {to miruva, se dviìme od to~ka do to~ka
taka {to nema prirast na pritisokot ( dp  0 ), odnosno ako se dviìme po to~ki {to
pripa|aat na povr{ini vo koi vladee ist pritisok, toga{ tie povr{ini se vikaat
izobari. Bidej}i na tie povr{ini ostanuva ist i potencijalot na silata, u{te se vikaat i
ekvipotencijalni povr{ini, a ako se tie povr{ini paralelni so horizontot, toga{ se
narekuvaat nivovski povr{ini.
Oblikot na ekvipotencijalnite povr{ini zavisi edinstveno od karakterot na

volumenskite sili.
Edna karakteristi~na ekvipotencijalna povr{ina kaj fluidot {to miruva e nivoto na

povr{inata na nekompresibilniot fluid vo dopir so atmosterskata sredina. Nivoto na
te~nosta e povr{ina na koja deluva ist pritisok.
Sl.8. Ekvipotencijani povr{ini
Lesno se dokaùva deka grani~nata povr{ina pome|u dva fluida {to me|usebno ne se
me{aat, a imaat razli~ni gustini 1 i  2 , isto taka pretstavuva ekvipotencijalna
povr{ina vo koja vladee ist pritisok.
Neka vo sad se nalieni dva (ili pove}e) fluidi koi ne se me{aat (na primer maslo so
pomala gustina i voda). Toga{, vo prostorot koj {to e zazemen od dvata fluida }e postoi
~ista dinstikcija na dvata fluida, kade {to edniot fluid }e bide fizi~ki razdvoen od
drugiot fluid. Vakvata sostojba pokaùva deka postoi delbena povr{ina me|u dvata
fluida kade {to naponskata sostojba e ednozna~na (pritisokot e ednakov).

dp=0
p=const
1
2
Sl.9. Sad so dva (ili pove}e) fluida koi ne se ma{aat - delbena povr{ina
B.5. MIRUVAWE NA NEKOMPRESIBILEN FLUID

POD DEJSTVO NA ZEMJINA TE@A
Pri miruvawe na fluidot samo vo poleto na Zemjinoto zabrzuvawe, za usvoen koordinaten

sistem x , y i z , kade {to e z -oskata vertikalno naso~ena koordinata so pozitivna
nasoka vertikalno nagore, toga{ komponentite na proekciite na volumenskata sila po
edinica masa od fluidniot prostor imaat vrednost:
X  0 ; Y  0 i Z  g
Od ravenkata za statika na fluidite,   X  dx  Y  dy  Z  dz   dp , so zamena na

komponentite na proekciite na volumenskata sila (gorniot uslov zna~i deka fluidot e
pod dejstvo samo na zemjinata teà), se dobiva:
 0  dx  0  dy  g  dz   dp
odnosno
   g  dz  dp
Ovaa ravenka go pretstavuva osnovniot diferencijalen oblik na osnovniot zakon za

hidrostatika, primenet vo pole na dejstvo na volumenska sila od Zemjinoto zabrzuvawe i
vaì kako za nekompresibilni (   const. ) taka i za kompresibilni (   const. ) fluidi.
pa
p1 A
g
h
z
p B
z1
z
 y
Sl.10. Distribucija na pritisokt pod dejstvo na zemjino zabrzuvawe

Ako razgledame sostojba na miruvawe na nekompresibilen fluid (   const . ), so

integrirawe pome|u dve to~ki vo koi vladee pritisok p i p1 , a se nao|aat na rastojanie
z i z1 od refernten koordinaten sistem, se dobiva:
z
p  p1     g  dz    g  z1  z 

z1
odnosno
p  p1    g  z1  z 
Dobieniot izraz go pretstavuva hidrostatskiot zakon za raspredelba na pritisokot vo

fluid koj miruva pod dejstvo na volumenska sila samo od Zemjinoto zabrzuvawe.
Dokolku razlikata pome|u to~kite z  z1  z  se zgolemi, toga{ i pritisokot se

zgolemuva. Ako e poznat pritisokot p1  p0 koj vladee na nivoto na povr{inata od
fluidniot prostor od nekompresibilniot fluid, toga{ za hidrostatskiot pritisok vo
te~niot fluid }e se dobie izrazot:
p  p0    g  z0  z   p0    g  z
Dobieniot izraz pokaùva koj pritisok vladee vo fluidot na dlabo~ina  z od nivoto na

povr{ina na fluidot, nad ~ija povr{ina ve}e deluva nekoj pritisok p 0 .
Rasporedot, odnosno porastot na pritisokot vo fluidniot prostor zavisi od dlabo~inata

( z  h ) vo odnos na nivoto na povr{inata, odnosno so zgolemuvawe na dlabo~inata
hidrostatskio pritisokot raste i obratno. Sledi deka pritisokot vo nestisliv fluid koj
miruva samo pod dejstvo na Zemjinata teà ima linearna promena na porastot na
pritisokot, proporcionalno na dlabo~inata vo te~nosta, odnosno
p  p0    g  h
Formata na ekvipotencijalnata povr{ina na fluid koj miruva samo pod dejstvo na

Zemjinata teà, se opredeluva od uslovot da dp  0 od ravenkata za statika na fluidite,
odnosno
   g  dz  0
od kade po izvr{eno integrirawe se dobiva:

z
   g  dz    g  z1  z   cont .

z1
Dokolku razlikata pome|u to~kite z  z1  z   0 , {to zna~i deka vo fluidniot prostor
se nao|ame na visina z  z1 , odnosno se dviìme horizontalno vo prostorot, toga{
razlikata na pritisokot e nula, a voedno so toa se definira formata na
ekvipotencijalnite povr{ini deka e horizontalna.
Vo slu~aj koga nad nivoto od te~nosta {to miruva vladee atmosferski pritisok p0  pa ,
toga{ za nadpritisokot vo bilo koja to~ka od fluidniot prostor }e vaì izrazot:
pm
pm    g  h ; h 
g
{to ovozmoùva da pritisokot vo dadena fluidna sredina se iskaè kako visina na stolb
na te~nost, odnosno kako manometarska visina.

B.6. MEREWE NA PRITISOK SO STOLB NA TE^NOST
Mo`nosta za definirawe na pritisokot vo dadena fluidna sredina preku stolb na

te~nost e iskoristeno za merewe na pritisokot. U -cevkata se smeta kako osnovna forma
na hidrostatski manometar. Izraboten e od proyirni materijali (staklo, plasti~ni
materijali i sl.) oblikuvani vo U -forma i ispolneti so manometarska te~nost (voda,
ìva, alokohol i sl.). Izborot na manometarskata te~nost e vo zavisnost od intenzitetot
na pritisokot koj se meri preku stolbot na te~nost.
So pomo{ na U -cevkata moè da se meri pritisokot vo odnos na atmosferata

(nadpritisok ili podpritisok), dokolku edniot krak od cevkata e otvoren prema
atmosferata (okolinata) ili razlika na pritisoci (diferencijalno povrzuvawe) dokolku
na dvata kraka od cevkata se dovede pritisok ( p  p1  p2 ).
Vo uslovi koga dvata kraka od U -cevkata se otvoreni prema okolinata, toga{ na

manometarskata te~nost so koja e ispolneta U -cevkata deluva samo nadvore{nata
volumenska sila od Zemjinoto zabrzuvawe. Nivoto na te~nosta vo dvata kraka }e bide vo
edna horizontalna ramnina, odnosno na ista visina (nulta polo`ba). So doveduvawe na
pritisok na kracite od U -cevkata, toga{ na manometarskata te~nost }e deluvaat
dopolnitelni povr{inski sili od pritisok, a kako rezultat na toa }e dojde do
pomestuvawe na nivoto na te~nosta, odnosno nivoto na manometarskata te~nost vo dvata
kraka od U -cevkata }e bide razli~no.

pa pa p1 pa
g g 4
0 0
1 3
m m
2
Sl 11. Manometarska U- cevka
Dokolku se dovede natpritisok na leviot krak od U -cevkata, toga{ nivoto na

manometarskata te;nost vo desniot krak (koj e otvoren prema atmosferata) }e se poka~i za
nekoja visina (nivo) y vo odnos na nulatata polo`ba, a istovremeno vo leviot krak ‘e se
simne za nekoja visina (nivo) x vo odnos na nulatata polo`ba. Za vaka postavena polo`ba
na manometarskata te~nost, moè da se napi{at-definiraat pritisocite vo poedini
to~ki od te~nosta:
- pritisok vo to~ka 1: p1  pI
- pritisok vo to~ka 2: p2  p1  m gz
- pritisok vo to~ka 3: p3  p2  m gz
- pritisok vo to~ka 4: p4  p3  m g x  y 
a od druga strana pritisokot vo to~ka 4 e pritisokot koj sejavuva vo okolinata, odnosno
p4  pa .
So redosledna zamena pome|u raventite se dobiva
- pritisok vo to~ka 1: p1  pI
- pritisok vo to~ka 2: p2  pI  m gz
- pritisok vo to~ka 3: p3   pI  m gz   m gz  pI
- pritisok vo to~ka 4: p4  pI  m g x  y ; p4  pa
toga{ se dobiva
pa  pI  m g x  y ; pI  pa  m g x  y 
intenzitetot na apsolutniot pritisok doveden od levata strana na krakot, odnosno

iskaàn kako nadpritisok iznesuva:
pmI  m g x  y   m gh
Od gornata dobiena zavisnost moè da se zabeleì deka intenzitetot na pritisokot moè

da se izkaè so visina na stolb na te~nost, odvosno pritisokot se definira kako razlika
nivoata na manometarskata te~nost.

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -3: Пакалов закон; Сили од притисок на рамна и закривена површина)
Март, 2021
СТАТИКА НА ФЛУИДИТЕ-Паскалов закон; Сили од притисок на површини Година: 2021
B.7. SVRZANI SADOVI
a) Nivo na slobodnata povr{ina od te~nosta
Ako se razgleduva poleto na pritisoci vo fluid koj miruva vo pole na Zemjinata teà i vo
sklop na toa specijalnata izobarska povr{ina na koja pritisokot e ednakov na
atmosferskiot ( p  pa ) toga{ taa izobara se narekuva nivo na slobodnata povr{ina od
te~nosta. Ovaa izobarska povr{ina pri re{avaweto na prakti~nite primeri moè da
ima zna~ajna uloga, zatoa e potrebno da se obrne posebno vnimanie.
Postojat tri karakteristi~ni slu~ai na polo`bata na nivoto na slobodnata povr{ina od

te~nosta, i toa:
 rezervoarot koga e otrvoren vo odnos na atmosferata
 koga rezervoarot e zatvoren i nad nivoto od povr{inata dejstvuva podpritisok
 koga rezervoarot e zatvoren i nad nivoto od te~nosta vladee nadpritisok.
Ako rezervoarot A e otvoren prema atmosferata toga{ nivoto na te~nosta vo rezervoaor

istovremeno go pretstavuva i nivo na slobodnata povr{ina od te~nosta.
Ako rezervoarot B e zatvoren, i ako nad nivoto na te~nosta vo rezervoarot vladee

potpritisok pv , toga{ moè da se zamisli deka od rezervoarot B moè da se izvle~e
piezometriska cevka i tamu kade {to }e zastane nivoto na te~nosta vo piezometriskata
cevka istovremeno go pretstavuva i nivoto na slobodnata povr{ina od te~nosta. Bidej}i
vo rezervoarot vladee potpritisok, toga{ nivoto na slobodnata povr{ina }e bide pod
nivoto na te~nosta vo rezervoarot na rastojanie x . Ova rastojanie se odreduva od
ravenkata na hidrostatska ramnoteà postavena za izobarskata ravnina I-I:
pa  pa  pv    g  x
pv
od kade za x se dobiva: x  .
g
Ako vo rezervoarot C nad nivoto od te~nosta vladee natpritisok, toga{ nivoto na

slobodnata povr{ina od te~nosta }e bide nad nivoto na te~nosta vo rezervoarot i toa na
rastojanie y . Ova rastojanie se odreduva od ravenkata na hidrostatska ramnoteà
postavena za izobarskata ravnina II-II:
pa  pm  pa    g  y
pm
od kade za y se dobiva: y  .
g

Vo praksata e ~est slu~aj da vo rezervoar se nao|aat dve ili pove}e te~nosti koi ne se
me{aat. Toga{ e osobeno va`no da se zabeleì deka na sekoja od te~nostite i pripa|a
sopstveno nivo na slobodnata povr{ina od te~nosta.
b) Svrzani sadovi
Neka vo dva me|usebno povrzani sada (svrzani sadovi), so povr{ina A1 i A2 soodvetno, se

nao|a te~nost vo miruvawe pod dejstvo samo na silata na Zemjinata teà. Koga vo sadovite
se nao|a ista te~nost (so gustina  ) pod ist - atmosferski pritisok pa , toga{ nivoto na
te~nosta vo dvata sada }e bide na ista visina.
g
A1 A2
pa pa
0 0
h1 h2
A B

Koga dvata sada se zatvoreni, ispolenti so ista te~nost (so gustina  ) i neka nad nivoto
od povr{inite od te~nosta vo dvata sada vladee pritisok p1 i p2 , pri {to p1  p2 , vo toj
slu~aj sekoja horizontalna ramnina pretstavuva ekvipotencijalna, odnosno nivovska
povr{ina.
g
A1 p2 A2
p1
0 h 0
h2
h1
A B

Vo to~kite A i B {to leàt vo ista horizontalna ramnina vladee ist pritisok, t.e.
p A  pB . Od druga strana, pritisokot vo to~kite A i B iznesuva:
p A  p1    g  h1 i pB  p2    g  h2
kade {to so h1 i h2 se ozna~eni dlabo~inite na koi se nao|aat to~kite A i B vo odnos na

nivoto na povr{inata na te~nosta. Poradi ednakvosta p A  pB , i so zamena na gornata
ravenka, za razlikata na pritisocite nad povr{inite od te~nosta se dobiva:
p2  p1    g  h1  h2     g  h
kade {to so  h e ozna~ena nivovskata razlika na povr{inite vo sadovite.

Koga vo sadovite se nao|aat dve te~nosti so razli~na gustina  1 i  2 ( 1   2 ),

te~nostite ne se ma{aat i nad nivoto na te~nosta vladee ist pritisok (atmosferski),
toga{ delbenata horizontalna linija pome|u dvete te~nosti (ravninata I-I) pretstavuva
ekvipotencijalna povr{ina, i istata neka se nao|a na dlabo~ina h1 vo odnos na
slobodnata povr{ina na te~nosta so gustina  1 , odnosno na dlabo~ina h2 vo odnos na
slobodnata povr{ina na te~nosta so gustina  2 .
g
A1 pa A2
pa
0 0
h1 h2
1
I I
2
Od uslovot za ednakvost na pritisocite na ekvipotencijalnite linii se dobiva

ednakvosta:
pa  1  g  h1  pa   2  g  h2
odnosno zavisnosta:
 2 h1 h
 ili  2   1 1
 1 h2 h2
{to moè da se koristi za definirawe na gustinata na nekoj te~en fluid, dokolku vo

sadot e postavena te~nost so poznata gustina, a pritoa dvete te~nosti ne se me{aat i imaat
izrazena delbena linija.
B.8. PASKALOV ZAKON
Paskaloviot zakon glasi: sekoja promena na pritisokot vo koja i da bilo to~ka na fluid
{to miruva se prenesuva na drugite nejzini to~ki od prostorot na fluidot vo ist iznos
(intenzitet), a pritoa ne se naru{uva nejzinata ramnoteà.
Za da se dokaè svojstvoto na Paskaloviot zakon }e se postavi sledniot sistem. Vo eden

sad (so golena povr{ina) neka e postavena te~nost so gustina  i neka na dlabo~ina h1 i
h2 od slobodnata povr{ina na te~nosta, na yidot od sadot, se postavat dve piezometriski
cevki. Te~nost so gustina  gi ispolnuva dvete piezometriski cevki. Vo sadot te~nosta
miruva pod dejstvo na Zemjinata teà. Toga{ nivoto na te~nosta vo piezometriskite
cevki }e bide isto so nivoto na te~nosta vo sadot (ekvipotencijalni povr{ini).
Dokolku sadot se zatvori i nad slobodnata povr{ina se dovede natpritisok, toga{ nivoto
na te~nosta vo piezometriskite cevki }e se poka~i za vrednost proporcionalna na
soop{teniot natpritisok. Poka~uvaweto na nivoto na te~nosta kaj dvete piezometriski
cevki }e bide isto, {to dokaùva deka poka~uvaweto na pritisokot na dvete razli~ni
nivovski linii e isto, odnosno soop{teniot nadvore{en natpritisok vo te~niot fluid
ravnomerno se prenesuva niz site to~ki od te~nosta {to miruva, a pritoa ne e naru{ena
ramnote`nata sostojba na te~nosta (i ponatamu e vo miruvawe).

Toa zna~i deka soop{teniot pritisok predizvikan na te~nosta (fluidot) {to miruva se
prenesuva nenamalen i ravnomerno vo site pravci. Ovoj zaklu~ok vsu{nost go pokaùva i
Paskaloviot zakon.
pa pa pa pa
hm
pa pm
0 0 0 0
h1 h1
h2 h2
g g
 
Sl.8.
B.9. SILA OD PRITISOK NA RAMNA POVR[INA
Koga vo prostor ispolnet so fluid {to miruva e poznata promenata na pritisokot

p  p( x, y, z ) , toga{ silata {to ja predizvikuva pritisokot na zadadena povr{ina
A  A( x, y, z ) se presmetuva soglasno so izrazot:
 

P   pdA
A

kade {to pdA e elementarnata sila na pritisok, koja {to dejstvuva vo pravec na
normalata na zadadenata povr{ina vo to~ka {to ja opfa}a elementarnata povr{ina dA .

Rezultantnata sila od pritisokot P se dobiva so vektorsko sobirawe na elementarnite
sili na pritisok koj dejstvuvaat po celata povr{ina.
Neka zadadenata povr{ina A  A( x, y, z ) pretstavuva ramna povr{ina od zakosen станичен

yid na eden rezervoar, koja e zakosena prema povr{inata na te~nosta za agol  .
Страничниот yid, za koj se presmetuva silata od pritisok, }e go „soborime” vo ravninata na
crtawe i }e gi vovedeme koordinatnite oski x i y taka {to:
 oskata x ja pretstavuva dopirnata (prese~nata) linija na yidot so slobodnata
povr{ina od rezervoarot (над течноста во садот дејствува атмосферски притисок)
 oskata y e vo pravec po kosinata na bo~niot yid so nasoka po dolìnata na yidot
kon delot koj e vo dopir so te~nosta.

pa
O

z x
dP
zs s x
D x
g y
s dA
y
D
 S
D
y
A
Sl.
a) Rezultantna sila od silata na pritisok
Vo koja i da bilo to~ka M od nakvasenata povr{ina na yidot koja se nao|a na dlabo~ina z

od slobodnata povr{ina, apsolutniot pritisokot iznesuva p  pa    g  z , kade {to so p a
e obeleàn atmosferskiot pritisok. Za delot od povr{inata koj e vo dopir so fluidot
(vnatre{na strana od rezervoarot) na elementarnata povr{ina dA {to ja opfa}a to~kata
M }e dejstvuva elementarnata sila pdA   pa    g  z dA ~ij pravec e normalen na
elementarnata povr{ina i so nasoka kon povr{inata. Dokolku od nadvore{nata strana na
yidot od rezervoarot vladee atmosferski pritisok, toga{ na istata elementarna
povr{ina, od nadvore{nata strana, }e dejstvuva elementarna sila od atmosferskiot
pritisok p a dA koja ima ist pravec, a e so sprotivna nasoka vo odnos na elementarnata
sila od vnatre{nata strana. Toga{, rezultantnata elementarna sila na pritisok {to
dejstvuva na elementarnata povr{ina dA se dobiva kako razlika na vnatre{nata i
nadvore{nata elementarna sila od pritisok, odnosno:
dP   pa    g  z dA  pa dA    g  z  dA
koja dejstvuva normalno na ramniot yid so nasoka od te~nosta kon ramniot yid.
Vkupnata rezultantna sila od pritisokot se dobiva so integrirawe na gorniot izraz po

celata povr{ina A za koja se presmetuva silata od pritisokot (za nekompresibilen
fluid   const . ):
P    g  zdA
A
Vo gorniot izraz, integralniot del:
 zdA  z A
A
s
pretstavuva stati~ki moment na povr{inata A vo odnos na slobodnata povr{ina na

te~nosta. So z s e ozna~ena dlabo~inata (vertikalnoto rastojanie) na koja se nao|a
teì{teto S od povr{inata A vo odnos na slobodnata povr{ina.

Spored gornite ravenki se dobiva deka intenzitetot na rezultantnata sila od pritisok P

na ramnata povr{ina e ednakva na proizvodot od nadpritisokot {to vladee vo teì{teto
na taa povr{ina p s    g  z s i goleminata na povr{inata A :
P    g  zs  A  ps  A
b) Napadna to~ka na rezultantnata sila od pritisok
Napadnata to~ka na rezultantnata sila od pritisok P ne dejstvuva vo teì{teto S od

povr{inata A , bidej}i pritisokot ne e ramnomerno rasporeden po povr{inata A .
Neramnomernata raspredelba na pritisokot po povr{inata e rezultat na linearnata
promena na pritisokot so promena na dlabo~inata z vo odnos na slobodnata povr{ina. Vo
op{t slu~aj, napadnata to~ka D od rezultanatnata sila na pritisok P e izmestena od
teì{teto i sekoga{ se nao|a pod teì{nata to~ka od povr{inata.
Koordinatite na napadnata to~ka D  D( x D , y D ) se opredeluvaat vo odnos na usvoen

koordinatniot sistem xOy preku ravenkite za momentot na silata P vo odnos na oskata x
i y . Dokolku oskata x e sovpadnata so linijata na presekot pome|u slobodnata povr{ina
na te~nosta i povr{inata na ramniot yid, a oskata y e postavena vo ramninata na ramniot
yid i e normalna na x - oskata, toga{ so primena na Variwonovata teorema za ednakvost na
momentot na rezultantnata sila i zbirot na momentite na komponentalnite sili vo odnos
na koordinatnite oski, se dobivaat slednite ednakvosti:
a) vo odnos na x -oska: M x  P  yD   y  dP
A
P  ps  A ; dP    g  z  dA

ps  A  y D    g  y  z  dA
A
ps
g A

 A  y D  y  z  dA

z s  A  y D  y  z  dA
A
z s  y s  sin  ; z  y  sin 
toga{: 
y s  sin   A  y D  y  y  sin   dA
A
se dobiva izrazot:
A  ys yD   y dA
2

kade {to integralniot ~len od izrazot pretstavuva aksijalen moment na inercija J x na

pritisnata povr{ina A vo odnos na x -oskata J x   y dA .
2
Toga{ za koordinatata na y D od napadnata to~ka na rezultanatnata sila D  D( x D , y D ) se

dobiva:
 y dA
2
Jx
yD  A

A  ys A  ys
b) vo odnos na y -oska: 
M y  P  x D  x  dP
A
P  ps  A ; dP    g  z  dA

ps  A  xD    g  x  z  dA
A
ps
g A

 A  xD  x  z  dA

z s  A  x D  x  z  dA
A
z s  y s  sin  ; z  y  sin 
toga{ od ednakvosta

y s  sin   A  xD  x  y  sin   dA
A
se dobiva izrazot

A  y s x D  x  y  dA
A
kade {to integralniot ~len vo ravenstvoto pretstavuva centrifugalen moment na

inercija J xy na pritisnata povr{ina A vo odnos na koordinatnite oski x i y , odnosno

J xy  x  y  dA ili A  y s x D  J xy
A
Toga{ za koordinatata na xD od napadnata to~ka na rezultanatnata sila D  D( x D , y D ) se

dobiva:
 x  y  dA J xy
xD  A

A  ys A  ys

Od gornite ravenki se dobivaat koordinatite na napadnata to~ka D  D( x D , y D ) na

rezultantnata sila od pritisok koja dejstvuva na ramna povr{ina t.e.
J xy Jx
xD  ; yD 
A  ys A  ys
So primena na [tajnerovata teorema (aksijalniot moment na inercija na ravna

povr{ina za nekoja od oskite e raven na zbirot od sopstveniot moment na inercija za
paralelnata teì{na oska i polo`beniot moment na inercija) za aksijalniot moment
na inercija J x vaì ednakvosta:
J x  J xS  A  y s2 ; odnosno A  y s  y D  J xS  A  y s2
od kade se dobiva otstapuvaweto e na napadnata to~ka D od rezultantnata sila od

pritisok vo odnos na teì{teto S od povr{inata A , vo odnos na ordinatnata oska y :
J xS
e  yD  yS 
A  ys
Od dobienite rezultati moè da se konstatira deka polo`bata na napadnata to~ka od

rezultantnata sila na pritisok ne zavisi od agolot  {to povr{inata go zaklopuva so
horizontot, tuku samo od oblikot na povr{inata i od polo`bata na teì{teto od
povr{inata vo odnos na slobodnata povr{ina na te~nosta.
Sopstven moment na inercija za teì{na oska

Polo`bata na teì{teto vo odnos na ordinatnata oska y s moè da se izrazi preku

пritisokot koj dejstvuva vo teì{teto na povr{inata A t.e.
zs   g ps
ys  
sin    g   g  sin 
od kade se dobiva izrazot za opredeluvawe na otstapuvaweto na napadnata to~ka D vo

odnos na teì{teto S vo nasoka na ordinatnata oska y :
J xS
e
ps
A
  g  sin 
Ovoj oblik na ravenka za presmetka na otstapuvaweto e e popovolen vo slu~aite koga nad

nivoto na te~nosta vo rezervoarot dejstvuva nadpritisok ili podpritisok.
Vrz osnova na izrazite za definirawe na koordinatite na napadnata to~ka D na

rezultantnata sila od pritisok, moè da se iznesat slednite zakлu~oci:
 Ako povr{inata A ima oska na simetrija, koja e normalna na oskata x , i ako ovaa
oska na simetrija se usvoi za oska y na koordinatniot sistem, toga{ napadnata
to~ka D }e leì na taa oska, bidej}i vaì J xy  0 , odnosno x D  0 ;
 Za razgleduvana povr{ina, nezavisno od dlabo~inata na koja se nao|a, vaì

A  const i J xS  const . Koordinatata ys se menuva so zgolemuvawe na dlabo~inata
na postavuvawe na ramnata povr{ina, od kade sledi deka se menuva i
odstapuvaweto e . Spored toa, so zgolemuvawe na dlabo~inata na postavuvawe na
ramnata plo~a, ys se zgolemuva, a odstapuvaweto e se namaluva. Vo grani~en,
slu~aj koga yS   toga{ e  0 , odnosno doa|a do poklopuvawe na teì{nata
to~ka S i napadnata to~ka od rezultantnata sila od pritisok D .
 Poklopuvawe na napadnata to~ka od silata od pritisok D i teì{nata to~ka na

povr{inata S se slu~uva i na kone~na dlabo~ina, dokolku razgleduvanata ravna
povr{ina e postavena paralelno so slobodnata povr{ina na te~nosta. Toga{
presekot na ovie dve ramnini e vo beskone~nost, i imaj}i vo predvid deka ys se
meri od nivniot presek, toa zna~i deka ys e beskone~no golemo, odnosno yS  
{to predizvikuva da odstapuvaweto e  0 .

B.10. SILA OD PRITISOK NA ZAKRIVENA POVR[INA
Neka povr{inata na yidot e zakrivena povr{ina, toga{ poedinite elementarni sili od

 
pritisok dP    g  z  dA koi dejstvuvaat normalno na elementarnata povr{ina, mora da se
sobiraat vektorski bidej}i pravecot na sekoja elementarna sila e opredelen so pravecot
na normalata povle~ena na elementarnata povr{ina od krivata povr{ina. Toa zna~i deka

na sekoja izbrana elementarna povr{ina dA od krivata povr{ina, }e dejstvuva

elementarna sila od pritisok dP koja ima razli~en intenzitet, pravec i nasoka.
pa
h1
dP1
dA1
h2
dP2

dA2
Ovoj pristap za vektorsko sobirawe na elementarnite sili koi dejstvuvaat na zakrivena

povr{ina, podrazbira odreduvawe na nivnite komponenti, odnosno elementarnata sila od
pritisok moè da se napi{e vo oblik:
   
dP  dPx i  dPy j  dPz k
kade {to dPx , dPy i dPz pretstavuvaat proekcija na elementarnata sila od pritisok na
koordinatnite oski od usvoen koordinaten sistem.
Opredeluvaweto na vkupnata (rezultantna) sila od pritisok PR koja dejstvuva na

zakrivena povr{ina A }e se izvr{i preku definiraweto na nejzinite komponenti
(proekcii) Px ; Py i Pz koi se paralelni vo odnos na koordinatnite oski od usvoen
koordinaten sistem, kaj koj koordinatniot po~etok i oskite x i y se postaveni na
slobodnata povr{ina, a oskata z e naso~ena vo vertikalen pravec nadolu (pretstavuva
dlabo~ina) t.e.
PR  Px2  Py2  Pz2
Na elementarnata povr{ina dA pri dlabo~ina z  h }e dejstvuva sila od pritisok
dP    g  h  dA
koja e normalna na elementarnata povr{ina, so nasoka n - koja pretstavuva pravec na

normalata na elementarnata povr{inka. Neka gi ozna~ime aglite {to nasokata n gi
zaklopuva so koordinatnite oski x, y i z so n, x    , n, y    i n, z    , toga{
komponentite (proekciite) na elementarnata sila od pritisok na koordinatnite oski se
zadadeni so slednite izrazi:

dPx  dP cos    g  h  dA  cos

dPy  dP cos     g  h  dA  cos 
dPz  dP cos     g  h  dA  cos 
Az
dAz
hSx h
x
x
Ax
hSy Sx
Ay
dAx
n
Sy
dA
A
Sl.
Od druga strana, proekcijata na elementarnata povr{inaka dA vo odnos na koordinatnite

vertikalni ramnini yz , xz i horizontalnata ramnina xy e zadadena so slednite izrazi:
dAx  dA  cos ; dAy  dA cos  ; dAz  dA cos
toga{, za proekciite na elementarnata sila od pritisok se dobivaat izrazite:
dPx    g  h  dAx ; dPy    g  h  dAy ; dPz    g  h  dAz
odnosno, komponentite na rezultantnata sila od pritisok po celata povr{ina od

proekcijata se dovivaat so integrirawe po taa povr{ina, t.e. se dobivaat izrazite:
 
Px    g hdAx ; Py    g hdAy ; Pz    g hdAz
Ax Ay

Az
Komponentite Px i Py dejstvuvaat vo ramnini paralelni so slobodnata povr{ina

(horizontalni ramnini) i u{te se vikaat horizontalni sili od pritisok. Komponentata
Pz dejstvuva normalno na slobodnata povr{ina i se vika vertikalna sila od pritisok.
Intenzitetot na komponentite od horizontalnite sili od pritisok Px i Py se

presmetuva preku polo`bata na teì{teto na proekciite Ax i A y na soodvetnite
vertikalni koordinatni ramnini, sli~no kako kaj opredeluvaweto na silata od pritisok
na ramni povr{ini, bidej}i integralniot del od komponentata na proekcijata pretstavuva
stati~ki moment na proektiranite povr{ini vo odnos na slobodnata povr{ina t.e.
Px    g  hSx  Ax ; Py    g  hSy  Ay

kade {to so hSx i hSy se obeleàni polo`bite na teì{tata na proektiranite povr{ini

Ax i Ay vo odnos na slobodnata povr{ina. Bidej}i pri postavuvawe na koordinatniot
sistem, pravcite na koordinatnite oski se izbrani proizvolno, toga{ moè da se re~e
deka intenzitetot na horizontalnite komponenti od rezultantnata sila na pritisok koja
dejstvuva na zakrivena povr{ina e ednakov na silata od pritisok {to dejstvuva na
proekcijata na taa kriva povr{ina na ramnina normalna na pravecot na silata od
pritisok.
Vo izrazot za presmetka na intenzitetot na komponentata od vertikalnata sila od

pritisok Pz , podintegralniot del
h  dAz  dV
pretstavuva elementaren volumen na te~nosta, koj go ispolnuva prostorot od

elementarnata povr{ina dA do nivoto na slobodnata povr{ina od te~nosta t.e. toa e
stolbot na te~nost od krivata povr{ina do slobodnata povr{ina. Spored toa,
intenzitetot na vertikalnata komponenta od silata na pritisok Pz e ramna na teìnata
na te~nosta koja se nao|a nad zakrivenata povr{ina A , odnosno:
 
Pz    g hdAz    g dV    g  V
Az Vz
kade {to V e volumenot dobien so proektirawe na krivata povr{ina vo vertikalen

pravec na nivoto od slobodnata povr{ina.
Polo`bata na napadnata to~ka na horizontalnite komponenti od silite na pritisok se

opredeluva analogno kako i vo slu~aj na sila od pritisok na ramen yid.
Napadnata to~ka na vertikalnata komponenta leì vo teì{teto na volumenot V , so

pravec vertikalen, a so nasoka nadole (dokolku volumenot V e ispolnet so te~nost) ili
so nasoka nagore (dokolku volumenot V ne e ispolnet so te~nost), odnosno nasokata na
dejstvuvawe na vertikalnata komponenta e vo direktna zavisnost od karakterot na krivata
povr{ina. Presmetkata na napadnata to~ka kaj vertikalnata komponenta se sveduva na
iznao|awe na teì{teto na toj volumen.
pa pa
V V
Pz Pz
A A


B B
Vo op{t slu~aj, komponentite na rezultantnata sila od pritisok na zakrivena povr{ina

Px ; Py i Pz ne se se~at vo edna to~ka, pa zatoa nemoàt da se svedat na edna rezultantнa
сила, tuku moè da se svedat na edna резултантна sila i eden spreg.

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -4: Релативно мирување на флуидите, Пливање)
Март, 2021
СТАТИКА НА ФЛУИДИТЕ- Релативно мирување на флудите, Пливање Година: 2021
B.11. RELATIVNO MIRUVAWE NA NEKOMPRESIBILNI FLUIDI
Vo najgolem broj na slu~ai i sostojbi na fluidot koj miruva, na elementarniot volumen od

fluidot dejstvuvaat samo nadvore{nite sili na Zemjinata teà, me|utoa mo`ni se i
sostojbi koga deluvaat i drugi nadvore{ni sili kako {to se silite na inercija,
centrifugalnite sili i dr.
Vo op{t slu~aj, pri relativno miruvawe na nekompresibilnite fluidi se podrazbira

sostojbata na fluidot koga miruva vo odnos na prostorot vo koj fluidot e smesten.
Dokolku, prostorot kade {to e smesten nekompresibilniot fluid (rezervoarot) vr{i
translatorno, rotaciono ili sloèno dvièwe, toga{ na elementarniot volumen od
fluidniot prostor, pokraj silata od Zemjinata teà, }e dejstvuvaat i drugi nadvore{ni
sili.
Sostojba na relativno miruvawe na fluidot se postignuva koga na elementarniot

volument od fluidot {to miruva, pokraj silata od Zemjinata teà }e dejstvuva i druga
nepromenliva (vo odnos na vremeto) nadvore{na volumenska sila.
Ako vo rezervoar se nao|a fluid so gustina  i ako rezervoarot se dviì so konstantno

translatorno zabrzuvawe, odnosno sadot rotira so konstantna agolna brzina, toga{ na
fluidnata ~esti~ka }e dejstvuva dopolnitelna nepromenliva nadvore{na sila
(konstantna vo odnos na vremeto. Dokolku zabrzuvaweto, odnosno agolnata brzina ne se
konstantni (tuku se promenlivi vo tek na vremeto), toga{ nemoè da se re~e deka fluidot
se nao|a vo sostojba na relativno miruvawe vo odnos na rezervoarot, bidej}i vo toj slu~aj
fluidot strui (se dviì) vo prostorot kade {to e sodràn.
Vo uslovi koga fluidot se nao|a vo sostojba na relativno miruvawe, toga{ od interes na

hidrostati~kata presmetka e opredelување на rasporedot (promenata) na pritisokot vo
fluidniot prostor, odnosno da se opredeli poleto na pritisoci, kako i
ekvipotencijalnite povr{i i slobodnata povr{ina na fluidot. I vo uslovi na relativno
miruvawe na fluidot, vaì osnovnata ravenka za miruvawe na fluidite, odnosno
Ojlerovata ravenka, koja vo diferencijalen oblik glasi:
dp    Xdx  Ydy  Zdz 
pri {to, pri opredeluvawe na komponentite na rezultantnata volumenska sila, treba da se

zemat predvid i inercijalnite i centrifugalnite sili koi dejstvuvaat na elementarniot
volumen (svedeni na edinica masa).

B.11.1 PRI RAMNOMERNO TRANSLATORNO ZABRZANO DVI@EWE
Vo uslovi koga eden sad e ispolnet so fluid so gustina  i se dviì pravoliniski so

konstantna brzina, toga{ sostojbata na miruvawe na fluidot e ista kako vo slu~aj koga
sadot da ne se dviì, bidej}i toga{ na elementarniot volumen od fluidniot prostor }e
deluva samo nadvore{nata sila od Zemjinata teà.
pa
 g
a
F
Sl.
Dokolku sadot so te~nost se dviì pravoliniski zabrzano, toga{ sostojba na relativno

miruvawe na fluidot vo odnos na sadot }e se postigne samo dokolku zabrzuvaweto na sadot
  
 
a  a x i  a y j  a z k e konstantno. Vo toj slu~aj, na elementarniot volumen od fluidniot

prostor }e dejstvuvaat dva vida na nadvore{ni postojani sili: sila od Zemjinata teà ( g )

i sila na inercija ( a ) poradi soop{tenoto nadvore{no konstantno zabrzuvawe. Toga{,
rezultantnata volumenska sila, svedena na ednica masa, iznesuva:
     
F  g   a   Xi  Yj  Zk
kade {to X , Y i Z se komponenti na nadvore{nata sila i iznesuvaat:
X  ax ; Y  a y i Z  az  g

Rezultantnata nadvore{an sila e konstantna R  const , bidej}i intenzitetot na
konponentite na nadvore{nata sila ne zavisi od polo`bata na izbraniot elementaren
volumen. Poleto na nadvore{ni sili koe dejstvuva na fluidniot prostor e homogeno {to
zna~i deka rasporedot na poleto na pritisokot e linearno promenlivo vo odnos na
koordinatite x, y i z .
So zamena na komponentite na rezultantnata volumenska sila vo osnovnata ravenka za

statika na fluidite (Ojlerovata ravenka) se dobiva:

dp   a x dx  a y dy  ( g  a z )dz 

Od druga strana, od Ojlerovata ravenka sledi deka poleto na pritisoci e promenlivo vo


site pravci, osven vo pravec koj e normalen na rezultantnata nadvore{na sila R , {to
zna~i deka povr{inite na ednakvi pritisoci, pa i slobodnata povr{ina kako
ekvipotencijalna povr{ina na koja dejstvuva atmosferski pritisok, }e pretstavuvaat
ramnini normalni na rezultantnata nadvore{na sila.
So integrirawe na Ojlerovata ravenka se dobiva poleto na apsolutni pritisoci vo

fluidniot prostor
 
p   a x x  a y y  ( g  a z ) z  C
za koe integracionata konstanta C se odreduva od grani~niot uslov za poznat pritisok vo

nekoja to~ka od fluidniot prostor definiran za usvoen kооrdinaten sistem Oxyz .
Vo op{t slu~aj, koodrinatniot sistem moè da se postavi bilo kade vo fluidniot

prostor, me|utoa vo slu~aite koga se postavuva na slobodnoto nivo na te~nosta, ili na
mesta koga se definira nivoto na te~nost vo rezervoarot ili na mesta koga se opi{uva
nekoja druga karakteristi~na izobarska povr{ina, toga{ definiraweto na
integracionata konstanta e najednostavno. So opredeluvawe (definirawe) na
integracinata konstanta C toga{ poleto na pritisoci e celosno opredeleno.
Definiranoto pole na pritisoci moè da se iskoristi za definirawe na izobarski

povr{ini vo fluidniot prostor, kako i za definirawe na intenzitetot na pritisokot vo
poedini to~ki od fluidniot prostor. Uslovot na izobarskite povr{ini e konstantnost na
pritisokot t.e. p  K  const pa od op{tata ravenka za poleto na pritisoci se dobiva
K C X Y
z  x y
 Z Z Z
od kade sledi deka izobarite se ramni povr{ini koi vo odnos na horizontot se nakloneti
za aglite:
X Y 
  arctg   ;   arctg  
Z Z
Neka sad napolnet so te~nost so gustina  , nad ~ija povr{ina deluva atmosferski
pritisok p a , se dviì so konstantno zabrzuvawe a nadole po navedena ramnina koja so
horizontot zafa}a agol  . Da usvoime koordinaten sistem taka {to ramninata xOy e
horizontalna, a z -oskata e naso~ena vertikalno nagore.
Od konstantnoto zabrzano dvièwe na sadot, toga{ na elementaren volumen od fluidniot


prostor }e dejstvuva inercijalna nadvore{na sila  a , koja ima ist intenzitet i pravec, a
sprotivna nasoka od zabrzuvaweto na sadot. Rezultantna nadvore{na sila koja }e dejstvuva
na elementarniot volumen od fluidniot prostor }e gi ima slednite komponenti:
X  0 ; Y  a  cos ; Z   g  a  sin 
i so zamena na ovie vrednosti za komponentite na rezultantnata volumenska sila, vo

osnovnata ravenka za statika na fluidite, se dobiva:
 0dx  a  cos dy   g  a  sin  dz   dp

az a
ay
 g
a
Sl.
Integriraweto na diferencijalna ravenka moì da se izvr{i poedine~no, bidej}i

zabrzuvaweto a ,  i g se konstantni vrednosti, pa se dobiva:
 a  cos y   g  a  sin  z   p  C1
Ingeracionata konstanta C1 se opredeluva so postavuvawe na koordinatniot sistem na

slobodnata povr{ina od te~nosta, kade {to vaàt slednite grani~ni uslovi:
x  y  z  0  p  pa
od kade za integracionata konstanta se dobiva C1   pa . Od prakti~ni pri~ini e poèlno

koordinatniot po~etok od koordinatniot sistem da se postavi vo teì{teto na
povr{inata {to geometrijata na slobodnata povr{ina ja otslikuva koga sadot miruva,
bidej}i teì{nata to~ka ostanuva nepromeneta po nastanatoto zakosuvawe (otstapuvawe)
na slobodnata povr{ina.
Toga{ ravenkata za poleto na pritisokot e zadadena so izrazot:
p  pa   y  a cos  z a sin   g 
Ravenkata za ekvipotencijalnite povr{ini, za koi vaì deka dp  0 , se dobiva so

integrirawe na osnovnata diferencijalna ravenka za statika na fluidite:
a cos  dy  a sin   g dz  0
odnosno so integrirawe
y  a cos  z a sin   g   C
kaj koja za usvoeniot koordinaten sistem, integracionata konstanta e C  0 , t.e. za

ravenkata na ekvipotencijalnata povr{ini - slobodnata povr{ina se dobiva izrazot:

a  cos
y  a cos  z a sin   g   0  z y
g  a  sin 
Od dobienata ravenka za funkciskata zavisnost na slobodnata povr{ina, z  f  y  se gleda

deka slobodnata povr{ina pretstavuva ramnina koja vo odnos na horizontot e zakosena za
agol  . Agolot na zakosuvaweto na slobodnata povr{ina se opredeluva od izrazot:
a  cos
tg 
g  a  sin 
Do istiot zaklu~ok za oblikot i za polo`bata na slobodnata povr{ina }e se dojdi so

koristewe na ravenkata za poleto na pritisoci, ako se postavi uslovot deka slobodnata
povr{ina e izobarna povr{ina kade {to pritisokot e p  p a .
B.11.2. PRI RAMNOMERNO ROTACIONO DVI@EWE
Neka rezarvoar, koj e napolnet so te~nost so gustina  i e otvoren nad ~ija povr{ina
dejstvuva atmosferski pritisok p a , se vrti okolu vertikalna oska so konstantna agolna

brzina .
z
pa
r r 2
g

Sl.
Na elementarnata fluidna ~esti~ka koja se nao|a na rastojanie vo odnos na oskata na

  
rotacija, opredeleno so radius vektorot r  xi  yj , }e dejstvuvaat volumenskite sili na
 
edinica masa od fluidot: od Zamjinata teà g i od vrteweto  2 r - centrifugalna sila.
Toga{, rezultantnata volumenska sila, svedena na ednica masa, iznesuva:
     
F  g   2 r  Xi  Yj  Zk
kade {to X , Y i Z se komponenti na rezultantnata nadvore{na (volumenska) sila, i

iznesuvaat:
X   2 x ; Y   2 y i Z  g


Rezultantnata nadvore{an sila ne e konstantna R  const , bidej}i istata zavisi od

polo`bata (rastojanieto) na izbraniot elementaren volumen t.e. radius vektorot r .
toga{ i poleto na volumenskata sila koe dejstvuva na fluidniot prostor e nehomogeno
{to sozdava nelinearno pole na pritisok.
So zamena na komponentite na rezultantnata volumenska sila vo osnovnata ravenka za

statika na fluidite (Ojlerovata ravenka) se dobiva:

dp    2 x  dx   2 y  dy  ( g )dz 
So integrirawe na Ojlerovata ravenka se dobiva poleto na apsolutni pritisoci vo
fluidniot prostor
 x2 y2 
p    2 2  ( g ) z   C
 2 2 
 
2 2 
p   ( x  y 2 )  ( g ) z   C
 2 
 
2 2 
p   r  ( g ) z   C
 2 
 
za koe integracionata konstanta C se odreduva od grani~niot uslov za poznat pritisok vo

nekoja to~ka od fluidniot prostor definiran za usvoen koordinaten sistem Oxyz .
Naj~esto koodrinatniot sistem se postavuva taka {to z -oskata (vertikalno nagore) da se

poklopuva so oskata na rotacija, a koordinatniot po~etok na slobodnoto nivo na te~nosta,
ili na mesta koga se definira nivoto na te~nost vo rezervoarot ili na mesta koga se
opi{uva nekoja druga karakteristi~na izobarska povr{ina. So opredeluvawe
(definirawe) na integracionata konstanta C toga{ poleto na pritisoci e celosno
opredeleno.
Definiranoto pole na pritisoci moè da se iskoristi za definirawe na izobarski

povr{ini vo fluidniot prostor, kako i za definirawe na intenzitetot na pritisokot vo
poedini to~ki od fluidniot prostor. Uslovot na izobarskite povr{ini e konstantnost na
pritisokot t.e. p  K  const pa od op{tata ravenka za poleto na pritisoci se dobiva
1 C  K 2 2 
z   ( x  y 2 )
g   2 
1 C  K 2 2 
z   r 
g   2 
od kade sledi deka izobarite pretstavuvaat familija na obrtni paraboloidi okolu

vertikalnata oska na rotacija.
Ako se razgleduva poleto na pritisok na cilindri~ni povr{ini (raspredelba na

pritisokot vo vertikalen pravec) koi se opi{ani so r  const, toga{ poleto na pritisok e
linearno, dodeka vo horizontalni ramnini z  const negovata promena e po zakonot na
parabola.

Cilindri~en rezervoar so radius R vo sostojba na miruvawe e napolnet so te~nost so

gustina  do visina H . Koga rezervoarot se vrti so konstantna agolna brzina  okolu
vertikalna oska na rotacija, toga{ te~nosta se nao|a vo sostojba na relativno miruvawe
vo odnos na sadot.
Sl.
Za polarno-cilindri~en koordinaten sistem postaven na slobodnata povr{ina, so z - oska

postavena vo oskata na rotacija (vertikalno nagore), toga{ so primena na grani~nite
uslovi:
r  0 ; z  0  p  pa
se opredeluva integracionata konstanta t.e. C  pa . Ravenkata za poleto na pritisok

dobiva oblik:
2 2 
p  pa    r  ( g ) z 
 2 
 
i dava mo`nost za opredeluvawe na pritisokot vo sekoja to~ka od fluidniot prostor t.e.

taa go izrazuva zakonot za raspredelba na pritisokot kako vo vertikalen taka i vo
horizontalen pravec.
Slobodnata povr{ina pretstavuva ekvipotencijalna povr{ina kade {to pritisokot e

atmosferski, t.e. p  p a i so zamena vo prethodnata ravenka se dobiva:

2 2 
pa  pa    r  ( g ) z 
 2 
 
2
r 2  ( g ) z  0
2
2
z r2
2g
{to zna~i deka slobodnata povr{ina od te~nosta e so oblik na obrten paraboloid vo

odnos na vertikalnata oska na rotacija.
Temeto na obrtniot paraboloid leì na oskata na rotacija. Polo`bata na temeto na

obrtniot paraboloid moè da se opredeli vo odnos na po~etnata sostojba na te~nosta koga
sadot ne rotira. Slobodnata povr{ina se spu{ta za visina h0 vo odnos na slobodnata
povr{ina vo slu~aj koga sadot ne rotira, a se izdiga na visina hR nad najniskata to~ka od
slobodnata povr{ina. Koristej}i ja ravenkata za slobodnata povr{ina i volumenskiot
bilans na te~nosta pred i vo tek na rotacija na sadot moè da se opredeli polo`bata na
temeto od paraboloidot, odnosno visinata na spu{tawe i poka~uvawe na te~nosta od
slobodnata povr{ina. Imeno:
 volumenot na obrten prabaloid vo op{t oblik iznesuva:
1 2
Vp  r  z
2
 volumenot na te~nosta {to }e se preraspredeli pri rotacija na sadot:
Vs  R 2  h0
 volumenot {to se preraspredelil pri rotacija na sadot, se nao|a me|u slobodnata

povr{ina i yidovite od sadot
1 2 1
Vt  R 2  hR  R   hR  R 2  hR
2 2

Od uslovot za volumenskiot bilans na te~nosta Vs  Vt , odnosno od uslovot deka pri

rotacijata na sadot ne nastanalo istekuvawe na te~nost, toga{ se dobiva:
1 2 h
R 2  h0  R   hR  h0  R
2 2
deka visinata na spu{tawe na temeto od paraboloidot h0 e polovina od visinata na

poka~uvawe na te~nosta vo sadot hR , {to zna~i deka za kolku }e se podigne nivoto na
te~nosta na yidot od sadot, pri rotacija na cilindri~en sad, za tolku }e se spu{ti nivoto
na te~nosta vo oskata na rotacija.
Visinata na poka~uvawe na te~nosta vo sadot hR se opredeluva od ravenkata za slobodnata

 2r 2
povr{ina na te~nosta t.e. z  , ako vo istata se zamenat grani~nite uslovi: za
2g
r  R  z  hR , odnosno:
 2R2
hR 
2g
Na narednata slika e dadena sostojbata na fluidot pri relativno miruvawe vo sad koj ne
rotira i vo uslovi koga sadot rotira. Vo prostorot na fluidot, za dnoto na sadot se
pricvrsteni fleksibilni lenti koi se ispraveni vertikalno nagore. Vo slu~aj koga sadot
miruva, fleksibilnite lenti imaat vertikalna polo`ba bidej}i ekvipotencijalnite
ramnini se horizontalni. Vo slu~aj koga sadot rotira, toga{ fleksibilnite lenti se
zakoseni osven lentata koja se sovpa|a so oskata na rotacija. Zakosuvaweto na lentite e
posledica na postoewe na ekvipotencijalni povr{ini koi ne se horizontalni, tuku se
paraboloidni (najdobro toa go pokaùva sloboдnata ramnina na fluidot)
Sl. Relativno miruvawe na fluidot

vo uslovi na ramnomerna rotacija na sadot

B.12. PLIVAWE
Plivaweto e sostojba na me|useben soodnos na cvrsto telo postaveno vo fluidna sredina.

Pri toa se smeta deka i teloto i fluidnata sredina se vo sostojba na miruvawe, odnosno
teloto ne se dviì vo odnos na fluidnata sredina i obratno. Plivaweto se analizira
kako stati~ka sostojba.
B.12.1. Hidrostatski потисок
Ako telo se potopi vo fluid koj miruva, toga{ na povr{inata od teloto koe e vo dopir so
fluidot }e dejstvuvaat dve sili: sopstvenata teìna na teloto i silata od pritisok koja
se sozdava po obvivkata (nadvore{nata povr{ina) na teloto.
Silata od sopstvenata teìna na teloto zavisi od masata na teloto G  m  g . Napadnata

to~ka od silata od sopstvenata teìna na teloto dejstvuva vo teì{teto na teloto.
Silata od pritisok po nadvore{nata obvivka na teloto moè da se svede na edna

rezultanatna sila od pritisisok preku opredeluvawe na nejzinite horizontalni i
vertikalna komponenta.
Ako od teloto se izdvoi elementarno prizmati~no horizontalno telo so elementarna

povr{ina ~ija proekcija vo vertikalna ramnina e dAx , koe vo odnos na slobodnata
povr{ina, se nao|a na dlabo~ina z1  z2  z , toga{ za horizontalnite sili na pritisok se
dobiva:
dPx1    g  z1  dAx i dPx 2    g  z2  dAx
odnosno, ovie sili se ednakvi a imaat sprotivna nasoka, {to zna~i deka tie me|usebno se
poni{tuvaat, {to zna~i deka na potopeno telo vo te~nost koja miruva dejstvuvaat
uramnoteèni sili vo horizontalen pravec.
Sl. Vertikalna povr{inska sila kaj potopeno telo
Ako od teloto se izdvoi elementarno prizmati~no vertikalno telo so elementarna

povr{ina ~ija proekcija vo horizontalna ramnina e dAz , koe vo odnos na slobodnata
povr{ina, edniot kraj se nao|a na dlabo~ina z1 , toga{ na obvivkata od gornata strana od

teloto }e dejstvuva sila od pritisok dPz1    g  z1  dAz so nasoka vertikalno nadole,

dodeka od dolnata strana na obvivkata, која се наоѓa na dlabo~ina z2 , }e dejstvuva sila od
pritisok dPz 2    g  z2  dAz so nasoka vertikalno nagore. Ovie sili ne se ednakvi
bidej}i dlabo~inite na koi se nao|aat se razli~ni, z1  z 2 , поради што na teloto }e
dejstvuva vertikalna rezultantna sila so nasoka vertikalno nagore.
dPz  dPz 2  dPz1    g  z2  z1   dAz
Proizvodot na poslednite dva ~lena od izrazot, z2  z1   dAz go pretstavuva volumenot na

elementarnoto vertikalno prizmati~no telo, od kade {to za silata od pritisok se dobiva
izrazot:
dPz    g  dV
ili, vkupnata vertikalna sila od pritisok se dobiva so integrirawe na gorniot izraz, t.e.
Pz    g  dV    g  V
V
kade {to V e volumenot na potopeniot del od teloto, odnosno volumenot na istisnatata

te~nost od strana na teloto.
Vertikalnata sila od pritisok, zadadena so prethodniot izraz se vika сила од

hidrostati~ki potisok (потисна сила) ili Arhimedova sila.
Интензитет на силата од хидростатскиот потисок: гornata ravenka pokaùva deka

hidrostati~kiot potisok (потисната сила) e ednakва na teìnata od istisnatata te~nost.
Насока на потисната сила: нasokata na silata na potisokot e sekoga{ vertikalno nagore.
Нападна точка на потисната сила: napadnata to~ka vo koja dejstvuva silata od potisok se
sovpa|a so teì{teto na volumenot od istisnatata te~nost.

B.12.2. Uslovi za plivawe na tela
Edno telo se veli deka e vo sostojba na plivawe dokolku se ispolneti slednite uslovi:
 silata na potisok Pz mora da bide ednakva na teìnata na teloto G : Pz  G
 napadnata to~ka na silata na potisok B i napadnata to~ka na silata od
teìnata na teloto W , mora da leàt na edna ista vertikalna linija во услови
на мирување на телото
Vo slu~aj koga prviot uslov ne e ispolnet, toga{ moè da nastapat slednive dva slu~ai:
 slu~aj koga G Pz toga{ teloto se dviì vo nasoka na teìnata na teloto,
teloto propa|a na pogolema dlabo~ina (teloto tone);
 slu~aj koga G Pz toga{ teloto se dviì vo nasoka na potisnаta silа, teloto
isplovuva (izdiga) kon slobodnata povr{ina se dodеka ne dojdat vo ramnoteжa
silata na potisokot i teжinata na teloto
Vo slu~aj koga ne e ispolnet vtoriot uslov za plivawe, odnosno dokolku napadnite to~ki
ne se nao|aat na ista vertikalna linija, toga{ se soздава spreg {to te`nee teloto da go
zavrti se dodeka obete нападни to~ki ne dojdat na edna vertikalna linija.
Карактеристични големини кои се однесуваат на пливањето:
површина површина
на пливање на пливање
рамнина на рамнина на
пливање пливање
оска на
оска на пливање
пливање
o Pravata вертикална linija {to gi svrzuva napadnata to~ka na teìnata na

teloto W i napadnata to~ka na silata od potisok B se vika oska na
plivaweto.
o Rastojanieto na najodale~enata to~ka na potopenoto telo {to pliva vo

odnos na slobodnata povr{ina se vika dlabo~ina na potopuvawe.

o Slobodnata povr{ina na fluidot {to miruva se vika ramnina na

plivaweto.
o Prese~nata povr{ina {to se dobiva pome|u teloto koe pliva i ramninata

na plivaweto se vika povr{ina na plivaweto.
Metacentar metacentri;en radiur
Neka edno telo {to e postaveno vo miren fluid i e delumno potopeno i neka se ispolneti
dvata uslovi za da teloto pliva, t.e G  Pz , toga{ napadnite to~ki na silata od potisok i
silata od teìnata leàt na edna vertikalna linija. Ako teloto se zavrti za mal agol
okolu nadol`nata oska Ox {to leì vo ramninata na plivaweto, toga{ napadnata to~ka
na teìnata na teloto W nema da se pomesti vo odnos na teloto, me|utoa napadnata to~ka
'
od silata na potisok B }e se pomesti vo nekoja druga to~ka B . Toga{, napadnata
vertikalna linija od silata na potisokot (koja pominuva niz pomestenata napadna to~ka
B ' ) se se~e so oskata na plivawe vo nekoja to~ka M koja se vika metacentar. Rastojanieto
pome|u metacentarot M i napadnata to~ka na silata od potisokot B , t.e. MB se vika
metacentri~en radius, a se beleì so r .

a) Rastojanie pome|u napadnite to~ki b) metacentri~en radius
Метацентричен радиус
B.12.3. Stabilnost na telata pri plivawe
Vo slu~aj na mali agli na vrtewe okolu nadol`nata oska Ox , toga{ silata od potisokot
ne ja menuva svojata vrednost i pravec, tuku dejstvuva na volumenot od potopeniot del od
teloto vo druga napadna to~ka. Pritoa, silata na potisokot so silata od teìnata na
teloto formira spreg koj nastojuva da go zavrti teloto okolu nadol`nata oska Ox .
Nastanatiot spreg i nasokata na negovoto dejstvuvawe e pokazatel za stabilnosta na
teloto {to pliva. Dokolku nasokata na sozdadeniot spreg nastojuva da go vrati teloto vo
prvobitnata vertikalna polo`ba toga{ plivaweto e stabilno. Vakva sostojba se
postignuva koga metacentarot se nao|a nad napadnata to~ka od silata na teìnata. Vo
sprotivno, koga polo`bata na metacentarot se nao|a pod napadnata to~ka od silata na
teìnata, toga{ plivaweto na teloto ne e stabilno.

Procenkata za stabilnosta na telata pri plivawe zavisi od relativniot odnos na

metacentri~niot radius r i rastojanieto pome|u napadnata to~ka W od teìnata na
teloto i napadnata to~ka od potisnata sila B , t.e. WB koe se beleì so  . Uslovot za
stabilna ramnoteà moè da se izrazi so neravenstvoto:   r . Ako metacentarot leì vo
samoto teì{te na teloto, t.e. ako vaì   r , toga{ ramnoteàta }e bide indiferentna,
bidej}i silata na potisokot i silata na teìnata ne formiraat spreg. I sostojbata koga
metacentarot leì pod teì{teto na teloto, t.e.   r toga{ ramnoteàta e labilna
bidej}i formiraniot spreg nastojuva u{te pove}e da go zavrti teloto, a ne da go vrati vo
prvobitnata vertikalna polo`ba.




Uslovi za stabilost na teloto pri plivawe
B.12.4. Definirawe na metacentri~niot radius
Da pretpostavime deka potopenoto telo e so simetri~en oblik vo odnos na vertikalnata

ramnina koja pominuva niz nadol`nata oska na povr{inata na plivawe. Ako teloto se
zavrti za mal agol  vo odnos na nadol`nata oska na povr{inata na plivawe, toga{
napadnata to~ka na potisokot opi{uva mal lak ~ij centar leì vo metacentarot odnosno
se smeta deka metacentarot vo odnos na teloto ostanuva nepodvièn. Pod mal agol na
zavrtuvawe se smeta agol ne pogolem od 150. Vo slu~aj na zavrtuvawe na teloto za pogolemi
agli, toga{ napadnata to~ka na silata na potisok i metacentarot se dviàt (izmestuvaat)
vo odnos na teloto.

Vo slu~aj na simetri~no telo vo odnos na oskata na plivawe i zavrtuvawe na teloto za mal

agol vo odnos na oskata na povr{inata na plivawe, toga{ metacentri~niot radius se
opredeluva od izrazot:
J xo
r
V
kade {to e:
 J xo pretstavuva moment na inercija na povr{inata na plivaweto vo odnos na
nadol`nata oska na plivaweto Ox i zavisi od oblikot na teloto (odnosno od
oblikot na povr{inata na plivawe), spored slikata iznesuva
површина
на пливање
рамнина на
пливање
оска на
пливање
 V e volumenot na istisnatata te~nost koj se opredeluva od osnovnite uslovi za

plivawe na teloto. Poradi simetri~nosta na teloto vo odnos na oskata na
plivawe, dopolniteno istisnatiot volumen (bOd) pri malo zavrtuvawe na telot e
ednakov so volumenot koj go sozdal isplivaniot del od telot (aOc), toga{ vkupniot
istisnat volumen ostanuva neproment, a so toa i intenziteto na potisnata sila.
Vo op{t slu~aj, kaj plovnite objekti, poradi razli~en na~in na postavuvawe na masata na
tovarewe, kako i poradi predizvikuvawe na nesimetri~ni povr{ini na plivawe,
analizata za stabilnosta na telata pri plivawe se definira za prostorno najnepovolni

uslovi na eksploatacija. Sekoj ploven objekt poseduva svoi ograni~uva~ki i

eksploatacioni uslovi povrzani so proektnite parametri.

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -5: Кинематика на струењето)
Март, 2021
КИНЕМАТИКА НА СТРУЕЊЕТО Година: 2021
KINEMATIKA NA STRUEWETO
V1. OSNOVI
V1.1 Strujno pole
Pri dvuèwe na fluidnite ~estici, sekoja fluidna ~estica, koja moè da se zamisli
proizvolno male~ka, poseduva opredelena brzina. Vo op{t slu~aj, brzinata na opredelena
~esti~ka, kako vektor, moè da se razlikuva i po pravec i po nasoka i po intenzitet vo
fluidniot prostor.
Vo daden vremenski moment t , ako polo`bata na sekoja fluidna ~estica e opredelena so


vektor na polo`bata r vo odnos na zadaden koordinaten sistem, toga{ se zboruva deka e
definirano strujnoto pole na siot fluid koj ispolnuva opredelen prostor ako vo sekoja

to~ka e poznata brzinata, t.e. ako e poznata zavisnosta na brzinata v od vremeto t i

vektor polo`bata r , odnosno ako e poznata relacijata

v  v r , t  .

Fluidniot prostor kaj koj vo sekoja to~ka brzinata v e kako vektor opredelena funkcija
od vektor polo`bata se vika strujno pole.
V1.2 Stacionarno i nestacionarno strujno pole


Vo slu~aj koga vektorot na brzinata v vo sekoja to~ka od fluidniot prostor nezavisi od
vremeto t i ako ostanuva ist vo nea, takvoto strujno pole (struewe) se vika stacionarno
struewe.
Za stacionarno struewe vaì:


  v
v  v r  odnosno 0
t

Vo slu~aj koga vektorot na brzinata v vo sekoja to~ka od fluidniot prostor zavisi od
vremeto t , odnosno se menuva so vremeto t , takvoto strujno pole (struewe) se vika
nestacionarno struewe.

  v
v  v r , t  odnosno 0
t
So izbor na koordinatniot sistem, edno struewe moè da se smeta kako stacionarno,

odnosno nestacionarno.
Stacionarno i nestacionarno strujno pole

V1.3 Pristap na prou~uvawe na strujnoto pole
Лагранжов пристап
Лагранжпвиот опис на стуењето во флуидот, е преку следење на индивидуалните честички на

флуидот, како да се „обележани“, преку нивната позиција, брзина итн. опишани во функција на
времето. Векторите за позиција и вектори за брзина се прикажани во еден момент на време за
секоја од овие обележани честички. Како честичките се движат во струјното поле, позиција и
брзина на честичката се менува со текот на времето. Физичките закони, како што се законите на
Њутн и законите за зачувување на масата и енергијата, се однесуваат директно на секоја честичка.
Доколку би имале само неколку честички што треба да се разгледаат, тогаш описот на Лагранж би
бил пожелен. Сепак, струењето на флуидот е феномен на континуитет и не е можно да се следи
секоја "честичка" во струјното поле. Така, описот на Лагранж ретко се користи во механиката за
флуиди.
Lagranòv pristap: sekoja fluidna ~estica so masa dm vo opredelen moment t  0 i


odgovara to~ka vo prostorot so vektor na polo`ba rL . Bidej}i ovaa fluidna ~estica vo
 
tekot na vremeto se dviì, toga{ nejzinata polo`ba r }e zavisi od rL i od vremeto t , t.e.
za da se znae polo`bata na sekoja to~ka vo sekoj moment, treba da se opredeli funkcijata
 
r  r rL , t 
Vo osnova, Lagranòviot pristap za prou~uvawe na strujnoto pole bazira na primena na

metodite na dinamikata na materijalna to~ka kaj kruto telo i se koristat za re{avawe na
problemite na dvièwe na fluidna ~estica. Sekoja fluidna ~estica se tretira kako
nezavisna i go analizira poedine~noto nejzino dvièwe.
Ојлеров пристап
Во Ојлеровиот опис на струјното поле, индивидуалните честички на флуидот не се

идентификуваат. Наместо тоа, дефиниран е контролен волумен, т.е. простор каде се разгледува
струењето на флуидот. Состојбата на флуидот, притисокот, брзината, забрзувањето и сите други
својства на флуидот се опишани како полиња во рамките на контролниот волумен. Со други
зборови, секое својство се изразува како функција од просторот и времето. Во Ојлеровиот опис на
струењето на флуидот, не се грижи за локацијата или брзината на која било посебна честичка, туку
за брзината, забрзувањето итн. на која било честичка која се наоѓа на одредена локација од
одредено време во струјниот простор. Бидејќи струењето на флуидот е феномен на континуитет,
барем до молекуларно ниво, Ојлеровиот опис обично се претпочита во механиката за флуиди.
Пример - поле на притисок - пример за променлива на струењето на флуидот изразена во

Ојлеровиот опис е притисокот. Наместо да се следи притисокот на одделна честичка, се воведува
поле на притисок, т.е.
p = p (x, y, z, t)
Треба да се има предвид дека притисокот е скаларна големина и е запишан како функција од
просторот и времето (x, y, z и t). Со други зборови, во дадена точка во просторот (x, y и z), и во
одредено време (t), се дефинира притисокот. Со Ојлеровиот опис, не се води грижа која флуидна
честичка е на тоа место во тоа време, односно без оглед на тоа која флуидна честичка се наоѓа на
таа локација во времето t, на честичката ќе дејствува притисокот дефиниран за таа положба во
просторот.
Пример - поле на брзина - пример за променлива на струењето на флуидот изразен во Ојлеровиот

опис е брзината. Наместо да се следи брзината на одделна честичка, се воведува поле за брзини,
т.е.

v = v (x, y, z, t)
Треба да се има предвид дека брзината е вектор, кој може да се претстави преку проекциите на три
компоненти (vx, vy и vz), и сите три проекции се функции на просторот и времето (x, y, z и t). Со
други зборови, во дадена точка во просторот (x, y и z), и во одредено одредено време (t),
дефиниран е векторот на брзина. Со Ојлеровиот опис, не се води грижа која флуидна честичка е на
тоа место во тоа време, односно, која и да било честичка на флуидот која се наоѓа на таа локација
во времето t има брзина дефинирана погоре.
Ojlerov pristap: se odnesuva na analiza na hidromehani~kite golemini koi se odnesuvaat

na opredelena to~ka od fluidniot prostor, odnosno nabquduvaweto na strueweto na
fluidot se vr{i preku negovoto strujno pole. Dvièweto na fluidot }e bide opredeleno

dokolku se iznajde zakonot za proemna na ova pole, t.e. ako se izrazi brzinata v vo
funkcija od koordinatite x, y i z vo to~ka od nepodvi`niot prostor i vremeto t :
 
v  v r , t 
Vo osnova, Ojleroviot pristap za analiza na strujnoto pole se vrzuva za prostorot kade

{to se odviva dvièweto na fluidot, odnosno se analizira sostojbata na
hidromehani~kite golemini (brzina, pritisok, gustina i sl.) vo edna to~ka od strujnoto
pole i kako istite se menuvaat vo tekot na strueweto vo istata to~ka od strujniot

prostor. Toa zna~i deka brzinata v ne se odnesuva na fluidnata ~estica, tuku se odnesuva
na opredelena to~ka vo fluidniot prostor.
Пристапот на Ојлер се спроведува со избирање на дадена локација во полето на проток (x, y, z) и

се набудува како се менуваат струјнотечничките параметри (на пример, брзината, притисокот и
температурата) кога флуидот поминува низ оваа одредена точка. Како такви, својствата на
струјнотехничките параметри кај фиксните точки обично се функции на времето.
Меѓутоа, ако струењето е стационарно, тогаш својствата веќе не се функција на времето.

Пристапот на Ојлеровиот најчесто се користи и тој е најпосакуван метод во анализата за механика
на флуиди. При експерименталното поставување за преку сензори се врши мерење на
струјнотехничките параметри кои обично се прицврстени на фиксни локации од струјното поле за
да се измери струјнотехничката големина, додека струењето се одвива преку не-подвижната
локација на сензорот.
V1.4 Визуелеизација на струјното поле
Способноста да се визуелизира струењето, или експериментално, аналитички, компјутерски или

концептуално, претставува важен чекор во разбирањето на струењето и неговите последици. Во
овој дел разгледуваме како движењата во струјното поле може да се визуелизира и
терминологијата да се користи при толкувањето на набудувањата. Додека ние може да размисли за
визуелизација на други својства на стуењата, како што се притисокот, температурата, итн.,
најшироко користените методологии вклучуваат визуелизација на движењата и брзините на
флуидот.
Za dobivawe na celosna slika za strueweto vo fluidniot prostor, kade {to brzinata ne se

odnesuva na fluidnata ~esti~ka, tuku na opredelena to~ka od fluidniot prostor, se
voveduva poim na strujnica ili strujni linii.
Strujnica (strujna linija) e takva linija kaj koja vo sekoja to~ka pravecot na brzinata se
sovpa|a so pravecot na tangentata povle~ena vo taa to~ka od fluidniot prostor.
Vidlivost na strujnicata se dobiva ako se izvr{i momentno fotografirawe na oboeni

fluidni ~estici, toga{ vo momentot na eksponirawe }e opi{at kratok pat na lak od

strujnata linija.
Струјницата е имагинарна линија исцртана низ струјното поле на таков начин што тангентата кон
неа во која било точка дава насока на брзината на струењето во таа точка. Бидејќи флуидот е
составен од честички на флуид, моделот на струењето на флуидот може да биде претставен со
низа на струјници, добиени со цртање на низа на криви низ струјното поле, така што векторот на
брзината во која било точка е тангенцијален на кривата.
Strujnica
Traektorija. Dokolku se sledi dvièweto na fluidnite ~estici, toga{ sostojbata

odnosno strueweto се definira preku traektoriite na fluidnite ~estici. Traektoriite
moàt da se napravat vidlivi ako fluidnite ~estici se obojat i ako se snimi nivnoto
dvièwe vo tekot na vremeto. Траекторија е линијата што ја следи дадена честичка. Ова се
генерира со инјектирање на боја во течноста и следење на нејзиниот пат со фотографија или други
средства
Traektorija
Сврзна линија (Streakline) се концентрира на флуидни честички што поминале низ фиксна
положба во струјното поле или точка. Во одреден момент на време, означена е положбата на сите
овие честички и преку нив се повлекува линија

Svrzna linija (lenta)
Временска линија на струењето се генерира со цртање линија преку соседните честички во

флуидот во кое било време.
Vremenska linija
Karekteristiki na poedini linii za vizuelizacija na strujnoto pole
Струјница Сврзна линија Траекторија

(нишка) (трага)(ленти)
Тоа е замислена линија што ги Тоа е вистинска линија што ја Тоа е вистинска линија што ја
покажува позициите на покажува моменталната покажува сукцесивната
различните честички на позиција на разни честички позиција на една честичка
флуидот
Честичките може да ја Може да се менува од момент Честичките можат да ги
менуваат струјницата, во до момент вкрстат траекториите
зависност од видот на
струењето
Струјниците не можат да се Врзната линијата се менува со Две траектории за две
пресекуваат едни со други, тие времето. Две врзни линии честички може да се
секогаш се паралелни може да се пресекуваат една со пресекуваат едни со други
друга
Нема струење преку Можено е струење преку Струењето преку
струјниците линијата на ленти траекторијата е можен од
други честички
За струење што не се менува со текот на времето, струјницата, сврзната и траекториjата се иста

линија. Струењето кој не се менува со времето се нарекува стационарно струење. Од друга страна,
струењето кое се менува со времето се нарекува нестационарно струење. За нестационарните
струења, струјниците, сврзните и траекторијата се различни линии.


Vrz osnova na definicijata, kaj strujnata linija vektorot na brzina v e kolinearen so

nastanatiot element na lakot ds na strujnata linija:
 
v    ds
Ako vo strujniot prostor se odbere zatvorena kriva linija L koja ograni~uva povr{ina
A vo prostorot, i gi povle~eme site strujni linii niz to~kite od zatvorenata kriva
linija, toga{ tie formiraat struen tok.
Struen tok
Скриен во дефиницијата за струјниот ток е фактот дека не може да има проток преку граничните
струјници т.е. нема струење нормално на ѕидот од струјниот ток, бидејќи истиот е составен од
струјници. Со струјиот ток се извлекува пакет струјници одвнатре од општо струење за анализа.
Таквиот пакет се нарекува струјна цевка и е многу корисен за анализа на струењето. Ако се
усогласат координатите по струјната цевка, тогаш протокот низ неа е еднодимензионален.
V2. Dvièwe i deformacija na fluidnata ~estica
Za da se opi{e dvièweto na edna fluidna ~estica mo`ni se slednite promeni:

 ~esticata da se prenesuva translatorno: vakvoto dvièwe e karakteristi~no i kaj
krutite tela, odnosno so istiot vektor na brzina da se prenesuva ~esticata od edno
mesto do drugo vo prostorot bez promena na brzinata
 ~esticata da se vrti okolu nekoja oska: vakvoto dvièwe e karakteristi~no i kaj
krutite tela, odnosno edniot kraj na elementarnata ~estica da se vrti okolu
momentna oska vo odnos na drugiot kraj na volumenot,
 fluidnata ~estica vo tekot na dvièweto da go menuva svojot oblik: posledica na
dvièweto na fluidot po sloevi i prisustvoto na svojstvoto na viskoznosta na
fluidot
 fluidnata ~estica vo tekot na dvièweto da go menuva svojot volumen: posledica
na mo`nosta vo strujnoto pole vo sekoja od to~kite da ima razli~na brzina
Vo uslovi koga pri dvièweto na ~esticite se slu~uva samo translacija i rotacija pri
dvièweto, odnosno dvièweto na ~esticata se razgleduva kako dvièwe na kruto telo,
toga{ za zapi{uvawe na brzinata na dvièwe na ~esticite vaàt zakonite od mehnika na
kruto telo.
Neka to~kite A i V pripa|aat na edna fluidna ~esti~ka vo dvièwe. Polo`bata na to~ka


A e opredelena so vektor na polo`ba r , a polo`bata na to~ka V so vektor na polo`ba
  
r  dr , kade so dr e obeleàno me|usebnata polo`ba na to~kata V vo donos na to~kata A.


Ako brzinata vo to~ka A e v A , a brzinata vo to~ka V e razli~na od brzinata vo to~ka A,
odnosno
  
v B  v A  dv
ili promenata na brzinata e:

  
v B  v A  dv

Promenata na brzinata dv moè da se opredeli kako brzina na relativno dvièwe na
to~kata V vo odnos na to~kata A.

Ako fluidnata ~esti~ka rotira so agolna brzina  okolu momentnata oska {to pominuva
niz to~ka A, toga{ relativnata brzina na to~ka V vo odnos na to~ka A e zadadena so
vektorskiot proizvod
  
dv  , dr 
Brzinata vo to~ka V moè da se zapi{e kako zbir od prenosnata brzina od to~ka A i

relativnata brzina vo to~ka V vo odnos na to~ka A:
   
v B  v A  , dr 
Kaj fluidnite ~estici mo`no e da nastane i dopolnitelno relativno dvièwe na to~kata

V vo odnos na to~kata A koi se rezultat na elasti~nite svojstva na fluidot i lesnata
me|usebna podvi`nost na fluidnite ~estici. Ovie dopolnitelni pomestuvawa se
definirani so promena na volumenot i promena na oblikot na ~esticata.
Pri dvièwe na fluidot vo zadaden prostor nastanuva deformacija na fluidnata ~estica.

Na narednata slika e dadeno promenata na oblikot i volumenot na edna elementarna
~estica pri razli~ni polo`bi vo fluidniot prostor.

Deformacija na fluidnite ~estici pri dvièwe na fluidot
Relativno pomestuvawe poradi promena na volumenot
Nadquduvame ~estica vo oblik na paralelogram so strani dy i dz koja leì vo ramninata

y0 z .
Deformacija na volumenot
Vo daden moment, brzinata vo to~ka A vo pravec na y -oskata e v y , a vo to~kata V vo

v y
pravec na y -oskata e v y  dy . Po istek na vreme t , fluidnata ~estica {to se na{la
y
vo to~ka A }e izmine pat y A  v y t . Za istoto toa vreme, fluidnata ~estica {to se na{la
vo to~ka V }e izmine pat y B   v y  yy dy t . Bidej}i izminatiot pat vo to~ka V e

v
 
porazli~en od izminatiot pat vo to~ka A, zna~i do{lo do promena na volumenot na
fluidnata ~estica vo pravec na y -oskata. Relativnoto pomestuvawe na to~kata V vo odnos
na to~kata A e za vrednost:
v y
y B   v y  dy t  v y t 
v y
y
dy t
  y

odnosno relativnata brzina na pomestuvaweto iznasuva
y B v y
wvy   dy
t y
Relativna brzina na pomest na to~kata V vo odnos na to~kata A predizvikuva promena na

volumenot, pa zatoa se narekuva brzina od deformacija na volumenot. Iсто така и vo odnos
na drugite pravci na koordinatni oski moè da se zapi{e relativnata brzina na
pomestuvaweto, toga{ rezultantnata brzina od deformacija na volumenot }e ja obeleìme

so w v , odnosno
   
wv  wvx i  wvy j  wvz k
Relativno pomestuvawe poradi promena na oblikot
Nadquduvame ~estica vo oblik na paralelogram so strani dy i dz koja leì vo ramninata

y0 z . Vo daden moment, brzinata vo to~ka A vo pravec na y -oskata e v y , a vo pravec na z -
oskata e v z .
Deformacija na oblikot
v y
Brzinata vo to~kata D vo pravec na y -oskata e v y  dz . Po istek na vreme t ,
z
fluidnata ~estica {to se na{la vo to~ka A }e izmine pat y A  v y t . Za istoto toa vreme,
fluidnata ~estica {to se na{la vo to~ka D }e izmine pat y D  v y   v y

z

dz t . Bidej}i
izminatiot pat vo to~ka D e porazli~en od izminatiot pat vo to~ka A, zna~i do{lo do
relativno dvièwe na to~ka D vo odnos na to~kata A, odnosno }e se zavrti stranata DA za
agol  1 vo odnos na prvobitnata polo`ba. Relativnoto pomestuvawe na to~kata D vo
odnos na to~kata A e za vrednost:
 v y  v y
y D   v y  dz t  v y t  dz t
 z  z
odnosno relativnoto zakosuvawe iznesuva

v y
dzt v
y D
tg  1   1   z
y
 t
dz dz z
vrtej}i se so agolna brzina
 1 v y
1  
t z
v z
Brzinata vo to~ka V vo pravec na z -oskata e v z  dy . Po istek na vreme t , fluidnata
y
~estica {to se na{la vo to~ka A, vo pravec na z -oska }e izmine pat z A  v z t . Za istoto
toa vreme, fluidnata ~estica {to se na{la vo to~ka B }e izmine pat z D  v z   vz
y

dy t .
Bidej}i izminatiot pat vo to~ka B e porazli~en od izminatiot pat vo to~ka A, zna~i
do{lo do relativno dvièwe na to~ka B vo odnos na to~kata A, odnosno }e ja zavrti
stranata BA za agol  2 vo odnos na prvobitnata polo`ba. Relativnoto pomestuvawe na
to~kata B vo odnos na to~kata A e za vrednost:
 v  v
z B   v z  z dy t  v z t  z dy t
 y  y
odnosno relativnoto zakosuvawe iznesuva

v z
dyt
z B y v
tg  2   2    z t
dy dy y
vrtej}i se so agolna brzina

 2 v z
2  
t y
Fluidnata ~esti~ka dopolnitelno rotira okolu x -oskata, odnosno okolu to~kata A so

agolna brzina:
v y v z
1  2  
z y
Polovina od vrednosta na agolnata brzina okolu x -oskata, odnosno okolu to~kata A
1  v y v z 
  
2  z y 
se vika brzina na zakosuvawe na stranite, a relativnata brzina so koja se dviì to~kata

C vo odnos na to~kata A se vika relativna brzina od deformacija na oblikot.
Iсто така и vo odnos na drugite pravci na koordinatnite oski moè da se zapi{e

relativnata brzina od deformacija na oblikot, toga{ rezultantnata brzina od

deformacija na oblikot }e ja obeleìme so w f , odnosno
   
w f  w fx i  w fy j  w fz k

Brzina od deformacija
Brzinata od deformacija na fluidnata ~esti~ka pretstavuva vektorski zbir na brzinata

od deformacija na volumenot i brzinata od deformacija na oblikot:
  
w  wv  w f
Vo najop{t oblik na relativnoto pomestuvawe na to~kata V vo odnos na to~ka A od

fluidniot prostor, odnosno vo uslovi koga postoi rotacija, deformacija na oblikot i

deformacija na volumenot, toga{ za relativnata brzina dv se dobiva:
   
dv  w  , dr 
ili, brzinata na deformacija moè da se iskaè so zavisnosta

   
w  dv  , dr 
 
Se napomenuva deka agolnata brzina na fluidnata ~esti~ka  zavisi od brzinata v i od
nejzinata promena po dolìnata na koordinatnite oski.
V3. Protok
Ako vo strujniot prostor se postavi kriva povr{ina Ax, y, z  , se postavuva pra{aweto

koe koli~estvo na fluid pominuva niz taa povr{ina vo uslovi na stacionarno struewe,
  
t.e. v  v x, y, z   v r  .
Volumenski protok
 
Neka na povr{inata A se izbere elementarna povr{ina dA , na koja brzinata iznesuva v .
Vo op{t slu~aj, vektorot na brzinata ne e normalno postaven vo odnos na elementarnata

povr{ina. Po istek na vremeto dt , fluidnite ~estici koi se nao|aat na povr{inata dA
}e izminat pat ds vo nasoka na vektorot na brzinata. Toga{, vkupnoto koli~estvo na

fluid {to pominalo za ova vreme niz povr{inata dA iznesuva:
dV  dA  dh  dA  ds  cos 
Od druga strana izminatiot pat na ~esti~kata e ds  v  dt , toga{ se dobiva
dV  dAv  dt cos

Imaj}i predvid deka v  cos  vn ja pretstavuva proekcijata na brzinata vo pravec na

normalata od povr{inata, odnosno toa e proekcijata na normalnata komponenta od
brzinata, toga{:
dV  vn dA  dt
Volumenot na fluidot {to pominuva vo edinica vreme niz povr{inata dA e:
dV v  dA  cos  dt
dQ    v  dA  cos  vn dA
dt dt

Desnata strana pretstavuva skalaren proizvod na vektorot v i elementarnata naso~ena

povr{ina dA , t.e.

 
dQ  v , dA 
Vkupniot volumen na fluid {to pominat niz povr{inata A se dobiva so integrirawe po
celata povr{ina:
 , dA
 

Q  dQ 
A A
v
Koli~estvoto fluid {to niz opredelena povr{ina vo prostorot pretekuva vo

edinica vreme se vika protok.
Ako prethodniot izraz se pomnoì so gustinata  , toga{ se dobiva protok na masata na

fluidot (masen protok), odnosno:
  
 

Qm  dQm   v , dA
A A

V3.1. Zakon za konzervacija na masa

(ravenka na kontinuitet)
Eden od najva`nite uslovi koj treba da bide ispolnet pri struewe na fluidite e zakonot
za konzervacija (odrùvawe) na masata. Ovoj zakon kaùva deka vo strujniot prostor ne
moè da se uni{ti ili sozdade fluid. Toa zna~i deka koli~estvoto fluid koj vtekuva
(nadoa|a) vo nekoj elementaren volumen mora da bide ednakov na koli~estvoto fluid koj
istekuva (izleguva) od toj elementarniot volumen.
Neka izbereme prizmati~en elementaren volumen od fluidniot prostor so dimenzii dx, dy

i dz. Komponentite na brzinata po oskite x, y i z se v x , v y i. v z
dz
dx
dy
Koli~estvoto na fluid koj vtekuva (nadoa|a) niz sekoja od stranite na elementarniot

volumen, normalno na oskite x, y i z soodvetno e:
v x dydz - niz stranata yz

v y dxdz - niz stranata zx
v z dxdy - niz stranata xy
Koli~estvoto na fluid koj istekuva (go napu{ta) od elementarniot volumen niz

soodvetnite sprotivni strani e:
 v   v  v
 v x  x dx dydz;  v y  y dy dzdx;  v z  z dz dxdy
 x   y   z 
 
Uslovot za kontinuitet veli deka koli~estvoto fluid koj vtekuva (nadoa|a) vo

elementarniot volumen mora da bide ednakvo na koli~estvoto fluid koj istekuva (go
napu{ta) toj elementaren volumen. Spored toa, ravenkata na kontinuitet za
nekompresibilen fluid vo diferencijalen oblik glasi:
-vo pravec na y -oska:

 v y 
Q y   v y  dy dzdx  v y dzdx
 y 
v y v y
Q y  dxdydz  dV
y y

Sli~en uslov se dobiva i vo odnos na pravcite na drugite koordinatni oski.
v x
-vo pravec na x -oska: Q x  dV
x
v
-vo pravec na z -oska: Q z  z dV
z
Vo slu~aj na struewe na nekompresibilen fluid   const vkupnata koli~ina na fluid {to

iste~uva od izbraniot elementaren volumen iznesuva:
 v v y v 
Q  Qx  Q y  Qz   x   z dV

 x y z 

Delot vo zagradata pretstavuva divergencija na brzinata div v
 v v y v z
div v  x  
x y z
i izrazot moè da se napi{e vo sledniot oblik:


Q  dV  div v
Vo slu~aj na obezbeden kontinuitet na strujniot prostor, {to zna~i vo strujniot prostor

nema praznini, kaj strujnite prostori so nekompresibilnite fluidi ne e mo`no
zgolemuvawe na volumenot na elementarniot volumen, pa ottuka sledi Q  0 . Toga{,
bidej}i elementraniot volumen stalno e pozitiven dV  0 i za da bide ispolnet uslovot
za neprekinatost na fluidnata sredina, se dobiva:
 
Q  dV  div v  0  div v  0
ili zapi{ano vo skalaren oblik:
v x v y v z
  0
x y z
Vo slu~aj na struewe na kompresibilen fluid   const vkupnata masena koli~ina na

fluid {to isteкuva od izbraniot elementaren volumen iznesuva:
 v x  v y  v z  

Qm  Qmx  Qmy  Qmz     dV
 x y z 
toga{ kontinuitet e obezbeden (analogno so prethodnoto) so uslovot:

 
  v x   v y v z  
divv     0
   
 x y z 

V3.2. Primena na zakon za konzervacija na masa

(ravenka na kontinuitet)
Neka se ostvaruva struewe na fluid vo del od cevkovod vo nasoka od presek 1 so povr{ina

A1 kon presek 2 so povr{ina A2 . Toga{ protokot koj se ostvaruva vo presek 1 }e iznesuva:
Q1  v1 A1
Vo isto vreme, fluidot koj strui vo cevkata }e pominine i niz presekot 2, kade {to
protokot iznesuva:
Q2  v2 A2
Toga{, za protokot na fluid od presek 1 koj se prenesuva kon presek 2, vaì uslovot za
zapazuvawe na masa, odnosno ravenkata na kontinuitet:
Q1  Q2
koja ukaùva deka pome|u presekot 1 i presekot 2 nastanuva prenos na istata koli~ina na
fluid vo isto vreme, odnosno protokot na fluidot e ednakov.
A1 A2
v1 v2
Q1 Q2
Spored zakonot za odrùvawe na masa sledi:
Q1  v1 A1 ; Q2  v2 A2
Q1  Q2
v1 A1  v2 A2
toga{ se dobiva:
v 2 A1

v1 A2
A1  A2  v2  v1
Od gornata zavisnost moè da se konstatira deka protokot vo daden struen prostor

ostanuva nepromenet, me|utoa strujnite uslovi kako toj se dviì vo dadeniot stuen
prostor, zavisi od geometriskite ograni~uvawa (oblikot) na strujniot prostor. Imeno vo
presek 1 i vo presek 2 brzinata na strueweto na fluidot e razli~na ( v 2  v1 ) poradi
razli~niot prostor kade se odviva strueweto na fluidot, a e rezultat na uslovot za
odrùvawe na masata na fluid koja strui vo sistemot.

Neka izdvoime del od eden sistem kade {to kon dadena cevka e priklu~ena dopolnitelna
cevka preku koja e ovozmoèno struewe na fluidot. Za da se razgleda zakonitosta za
odrùvawe na masata (ravenkata na kontinuitet) toga{ se definira kontrolen prostor za
koj se razgleduva ili kade {to se primenuvaat uslovite za kontinuitet na fluidnata
sredina. Vo ovoj slu~aj kontrolniot prostor e postaven pome|u presecite 1 so povr{ina
A1 , presek 2 so povr{ina A2 i presek 3 so povr{ina A3 .
a) vo uslovi na struewe vo jazolnata to~ka so dotok na fluid od presek 1 i istek na

fluidot preku presek 2 i presek 3, toga{ od uslovot za ravenkata na kontinuitet se
dobiva:
Q1  Q2  Q3
A1 A2
v1 v2
Q1 Q2
A3
Q3
v3
b) vo uslovi na struewe vo jazolnata to~ka so dotok na fluid od presek 2 i od presek 3 a so

istek na fluidot preku presek 1, toga{ od uslovot za ravenkata na kontinuitet se dobiva:
Q1  Q2  Q3
A1 A2
v1 v2
Q1 Q2
v3
A3
Q3
Spored nasokata na strueweto na fluidot, vo jazolnata to~ka se zadadeni razli~ni uslovi

na dvièwe na fluidot pome|u usvoenite presecite od kontrolniot prostor, me|utoa
zakonitosta za odrùvawe (raspredelba) na masata e zadadena so ista zavisnost. Zatoa, vo
op{t slu~aj moè da se zapi{e deka zbirot na protocite vo eden kontrolen prostor e
n
ednakov na nula, t.e.  Q  0 , taka {to za doto~nite protoci da se koristi pozitiven
i 1
i
predznak, dodeka za ister~nite protoci od kontrolniot prostor da se koristi negativen

predznak.

Neka e dadeno struewe pome|u dve cevki koi se povrzani pome|u sebe so dopolnitelna
cevka. Za da se definira raspredelbata na protokot vo ovoj hidro-jazol, da gi odbereme
granicite na kontrolniot prostor preku presecite 1 do 4 so soodvetnite povr{ini.
A1 A2
v1 v2
Q1 Q2
A5
A3 v5 A4
v3 v4
Q3 Q4
Spored kontrolnite preseci i za zadadena nasoka na struewe na fluidot vo sistemot,

moè da se zapi{e ravenkata na kontinuitet:
Q1  Q3  Q2  Q4  0 ili Q1  Q3  Q2  Q4
Vaka definiraniot raspored na protocite ne go definira protokot koj se slu~uva vo

svrznata cevka. Zatoa e potrebno vo hidro-jazolot da se vovedat dopolnitelni kontrolni
preseci za da se definira i preku niv vovedat uslovite na struewe vo spojnata cevka. So
voveduvawe na pomo{en kontrolen presek 5, toga{ moè da se zapi{e:
Q1  Q2  Q5  0 ili Q1  Q2  Q5
Q3  Q5  Q4  0 ili Q3  Q5  Q4
So vaka definiraniot zapis na ravenkata na kontinuitet, preku trite ravenstva, se dava

celosen zapis za uslovite na strueweto vo hidro-jazolot.

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -6: Кинематика на струењето)
Март 2021
V4. Fluks i cirkulacija
Ako vo strujniot prostor se zeme kriva linija L koja gi svrzuva to~kite A i V, izrazot
 , dl 

B
 
 v
A
se vika fluks na brzinata ili stuewe po krivata linija L .


Treba da se napomene deka dl pretstavuva naso~en elementaren lak na krivata linija L vo
opredelna to~ka, koj kako vektor ima intenzitet ednakov na elementot na lakot dl ,
pravecot e ednakov so pravecot na tangentata na krivata linija, a nasokata e definirana
so razgleduvanoto naso~uvawe od to~ka A kon to~ka V.
    
dl  dl 0  dxi  dyj  dzk
Dokolku integriraweto se izvr{i po zatvorena kriva linija, toga{ zatvoreniot

krivoliniski integral:
 , dl 
 
 v
L
se definira kako cirkulacija na brzinata po krivata linija L vo strujnoto pole.
Skalarniot proizvod pod integralot pretstavuva algebarski proizvod na elementot na

lakot dl i proekcijata na brzinata na pravec na tangentata, v , na krivata linija vo
soodvetnata to~ka, odnosno:
v, dl   dl  v  cos  dl  v



V4.1. Vrska pome|u agolna brzina i cirkulacija
Agolnata brzina koja se odnesuva na elementarna fluidna ~estica, vo op{t slu~aj zavisi
  
od vremeto i polo`bata na ~esticata:    r , t  .
Ako fluidna ~estica e ograni~ena so kriva zatvorena linija L  L1  L2 i ako taa vo

rotira okolu oska normalna na povr{inata A {to ja ograni~uva zavtorenata kriva linija
L . Toga{ brzinata na koja i da bilo to~ka M od krivata linija iznesuva v  r   , kade {to
so r e obeleàno rastojanieto na to~kata M od oskata na rotacija.
Pravecot na brzinata v e normalen na radius na polo`bata na to~kata M. So pravecot na


naso~eniot elementaren lak dl vo to~kata M zafa}a agol  . Skalarniot proizvod na
vektorot na brzinata i naso~eniot elementaren lak
v, dl   dl  v  cos  dl  r  cos

delot od izrazot r  dl  cos pretstavuva dvojna vrednost na povr{inata {to e ograni~ena
so lakot dl i radius vektorite na krajnite to~ni od elementarniot lak vo odnos na oskata
na rotacija.
2dA  r  dl  cos
odnosno
v, dl   dl  r  cos  2    dA

Za cirkulacijata po zatvorenata kriva linija L moè da se napi{e:
 B 
     
B B B
       
 v , dl  v , dl  
v , dl  2  dA  dA 
 A( L )  
L A( L1 ) A( L2 )  1 A( L2 ) 

Prviot opredelen integral ja pretstavuva povr{inata A1 ograni~ena so krivata linija

L1 pome|u to~kite A i B i radius polo`bata na to~ka A (potez OA) i radius polo`bata
na to~ka V (potez OV). Vtoriot opredelen integral ja pretstavuva povr{inata A2
ograni~ena so krivata linija L2 pome|u to~kite A i B i radius polo`bata na to~ka A
(potez OA) i radius polo`bata na to~ka V (potez OV). Toga{ za cirkulacijata moè da se
zapi{e
 v , dl   2  A  A   2A
 
 1 2
L
Bidej}i agolnata brzina se odnesuva samo na elementarna ~esti~ka od fluidniot prostor,

~esti~ka koja ima elementarna povr{inka dA , toga{ za cirkulacijata po zatvorenata
linija {to ja ograni~uva elementarnata povr{inka se dobiva:
d  2    dA

pri {to treba da se ima vo predvid deka vektorot na agolana brzina  e normalen na
povr{inata dA .

Vo op{t slu~aj, vektorot na agolanata brzina  i vektorot na elementarnata naso~ena

povr{inka dA ne se normalni i pritoa zaklopuvaat agol  , toga{ proekcijata na

povr{inata dA vo ramnina normalna na vektorot  iznesuva dAn  dA  cos  , odnosno
d  2    dAn  2    dA  cos 
Vo op{t slu~aj za cirkulacijata na elementarnata ~esti~ka se dobiva

 
d  2 , dA 

V 4.2. Vrte`-rotor na brzinata
Neka usvoime elementarna ~esti~ka od fluidniot prostor vo oblik na pravoagolen

paralelopiped, so strani dx, dy, dz paralelni so koordinatnite oski.
Vo edno od temiwata, na fluidnata ~esti~ka, teme M ( x, y, z ) , ima vektor na brzina
   
v  vxi  v y j  vz k
i niz toa teme neka pominuva momentnata oska okolu koja rotira fluidnata ~esti~ka so
agolna brzina
   
  xi   y j  z k
Proekcijata na ~esticata vo y0 z ramninata pretstavuva pravoagolnik so povr{ina

dAx  dy  dz . Temiwata na pravoagolnikot se MABC .
Normalno na elementarnata povr{ina dejstvuva komponentata na agolnata brzina  x so

nasoka na vrtewe sprotivna od strelkite na ~asovnikot. Toga{ cirkulacijata po
zatvorenata kontura (kriva linija) MABC iznesuva

 

dx  2  x , dAx  2 x dA cos 00  2 x dAx

Spored definicijata za cirkulacija, za elementarnata ~esti~ka moè da se zapi{e
 v , dl 
 
dx 
MABC
Brzinite koi dejstvuvaat vo poedinite to~ki se:
Vo to~ka M:
- vo pravec na y -oska: v My  v y
- vo pravec na z -oska: vMz  v z
Vo to~ka A:
v y
- vo pravec na y -oska: v Ay  v y  dy
y
v z
- vo pravec na z -oska: v Az  v z  dy
y
Vo to~ka V:
v y v y
- vo pravec na y -oska: v By  v y  dy  dz
y z
v z v
- vo pravec na z -oska: v Bz  v z  dy  z dz
y z
Vo to~ka S:
v y
- vo pravec na y -oska: vCy  v y  dz
z
v
- vo pravec na z -oska: vCz  v z  z dz
z
Bidej}i stranite na pravoagolnikot (sosednite to~ki) se na malo rastojanie, toga{ pri

presmetkata na cirkulacijata moè da se zeme srednata brzina {to vladee na stranata, pa
taka za stranata MA, srednata brzina iznesuva:
1  v y  1 v y
v MAy 
1
 
v My  v Ay  v y   v y 
2  y
dy   v y 
2 y
dy
2  
Za strana AV:
 
v ABz 
1
v Az  v Bz   1  v z  v z dy    v z  v z dy  v z dz   v z  v z dy  1 v z dz
2 2  y   y z  y 2 z
Za stranata VS:
1  v y v y   v y  1 v y v y
1
v BCy   2 

v By  vCy   v y 
y
dy 
z
dz    v y 
z
dz   v y 
2 y
dy 
z
dz
2   
Za stranata SM:
vMCz 
1
vMz  vCz   1 vz   vz  vz dz   vz  1 vz dz
2 2  z  2 z

Cirkulacijata po zatvorenata linija MABC iskaàna preku srednite brzini po dolìna

na stranite, moè da se zapi{e
 v , dl   v
 
dx  MA MA cos 0
0
 v AB AB cos 0 0  v BC BC cos  vCM CM cos
MABC
kade {to za dolìnite na stranite od pravoagolnikot vaì: MA  BC  dy i AB  CM  dz .

So zamena na srednite brzini, toga{ za cirkulacijata okolu x -oskata se dobiva:
 1 v y   v 1 v z   1 v y v y   1 v z 
dx   v y  dy dy   v z  z dy  dz dz   v y  dy  dz dy   v z  dz dz
 2 y   y 2 z   2 y z   2 z 
So sreduvawe na gorniot izraz se dobiva:
 v v y   v v 
dx   z  dy  dz   z  y dAx
 
 y z   y z 
Od druga strana za cirkulacijata vaì uslovot: dx  2 x dAx , pa spored toa se dobiva
ravenstvoto:
 v v y 
2 x dAx   z  dAx
 y z 
odnosno
1  v v y 
 x   z  
2  y z 
Na analogen na~in se dobivaar i izrazite za proekciite na agolnata brzina vo odnos na
drugite dve koordinatki oski
1  v x v z 
y    
2  z x 
1  v y v 
 z    x 
2  x y 

Toga{ za vektorot na agolnata brzina  se dobiva:
    1  v z v y    v x v z    v y v x  
  xi   y j  z k    i   
  z  x  j   x  y
k 
2  y z  

 
Izrazot za vektorot na agolnata brzina moè da se zapi{e i vo oblik na determinanti,

odnosno:
        
 1  
   y z i  x z j  x y k

2 v
 y vz vx vz vx vy 
Ili vo oblik na determinanta:

  
i j k
 1   

2 x y z
vx vy vz
Od teorijata na vektorski poliwa, derminantata e poznata kako rotor na brzinata, pa

moè da se zapi{e:
 1 
 rot v
2
Pri definiraweto na aglovata brzina treba da se vodi smetka deka taa se odnesuva na
elementrana fluidna ~esti~ka od strujniot prostor, odnosno ne moè da se izedna~i so
rotacija na fluidnata masa.
V 4.3. Brzina od deformacija
Vo najop{t oblik na relativnoto pomestuvawe na to~kata V vo odnos na to~ka A od

fluidniot prostor, odnosno vo uslovi koga postoi rotacija, deformacija na oblikot i

deformacija na volumenot, toga{ za relativnata brzina dv se dobiva:
   
dv  w  , dr 
ili, brzinata na deformacija moè da se iskaè so zavisnosta

   
w  dv  , dr 
odnosno preku komponentite vo pravec na koordinatnite oski

   
w  wx i  wy j  wz k
   
Komponentata w x bi se dobila koga vrednosta na izrazot w  dv  , dr  }e se pomnoì

skalarno so vektorot na ortot i . Proekciite na poedinite golemini moè da se zapi{at
kako:

   
dv  dv x i  dv y j  dv z k
   
dr  dxi  dyj  dzk
   
  xi   y j  z k
Proekcijata na vektorot na brzina vo pravec na x -oskata ima vrednost
dv, i   dv x  vxx dx  vyx dy  vzx dz

 
Vektorskiot proizvod , dr  moè da se zapi{e vo oblik na determinanta:
  
i j k
 , dr    x  y z
dx dy dz
od kade proekcijata vo pravec na x -oskata ima vrednost
, dr, i    y dz  z dy 
Toga{ za komponenata na brzinata na deformacija vo pravec na x -oskata se dobiva:
  
  
 
  
 
wx  w, i  dv , i  , dr , i  dv x   y dz   z dy 
Razvieni poedinite komponeneti na proekciitei zameneti vo gorniot izraz, se dobiva
v x v v 1  v v   v y v x  
wx  dx  x dy  x dz   x  z dz    dy 
x y z 2  z x   x y  
ili posle sreduvawe, za proekcijata na komponentata od brzinata na deformacija vo

pravec na x -oska, se dobiva:
v x 1  v v y  1 v v
wx  dx   x  dy   x  z dz
x 2  y x  2  z x 
Proekcijata na komponentata od brzinata na deformacija vo pravec na y -oska i z -oska se

dobiva na identi~en na~in, odnosno:
v y 1  v y v z
 1  v v 
wy  dy   dz   y  x dx

 
y 2  z  y 2  x y 
v 1  v v  1  v v y 
wz  z dz   z  x dx   z  dy
z 2  x z  2  y z 
каде што првите членови од равенките ја претставуваат брзината на волуменската деформација на

флуидната честичка, додека преостанатите два члена од равенките ја преставуваат брзината на
деформација на обликот на флуидната честичка

ПРИЛОГ:
Циркулација – ротација и комбинирано вртежно струење
ВРТЛОГ-ВИОР

ВОН КАРМАНОВ ВТЛОГ

ПРСТЕНЕСТ ВРТЛОГ
ВРТЛОГ НА СЛОБОДНА ПОВРШИНА

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -7: Dinamika на струењето na idealen fluid)
Април, 2021
DINAMIKA НА СТРУЕЊЕТО НА ИДЕАЛЕН ФЛУИД Година: 2021
ДИНАМИКА НА ИДЕАЛЕН ФЛУИД
Edno karakteristi~no svojstvo na fluidnata sredina e lesnata podvi`nost na fluidnite

~estici, odnosno potrebna e mala sila za da se predizvika zadviùvawe, lizgawe na
~esti~kite edni po drugi, a pri toa dvièwe na ~esti~kite edni pokraj drugi doa|a do
nivno triewe i ko~ewe na lizgaweto. Ako zamislime deka postoi fluid kaj koj silata na
triewe e ramna na nula, toga{ za takviot fluid se veli deka e idealen fluid. Vo osnova
kaj idealnite fluidi se smeta deka viskoznosta e mala vrednost i istata se zanemaruva.
Vo prirodata idealen fluid ne postoi, me|utoa so prou~uvaweto na pojavite koi vaàt za

idealnite fluidi se dobivaat i rezultati za odnesuvaweto na realnite fluidi (fluidi
kade {to silata na triewe pome|u sloevite ne se zanemaruva).
Vo teorijata na idealniot fluid se podrazbira deka se zanemaruvaat silite na triewe

pome|u samite ~estici, silite na triewe pome|u fluidot i cvrstite povr{ini so koi
doa|a vo dopir pri negovoto dvièwe.
G.1. Sili {to dejstvuvaat na idealen fluid pri dvièwe
Pri dvièwe na fluidna ~estica od idealen fluid so masa dm    dV , toga{ na nea

dejstvuvaat:
 Inercijalni sili
 Povr{inski sili
 Volumenski (nadvore{ni) sili
G.1.1. Inercijalnata sila, soglasno so Wutnoviot zakon, e proporcionalna na masata na


~esti~kata dm i nejzinoto zabrzuvawe a :
 
dI  dm  a

Zabrzuvaweto a pretstavuva promena na brzinata vo tekot na vremeto:

 dv
a
dt

i pretstavuva vektorska golemina i se odnesuva na sekoja fluidna ~estica. Toa moè da se

razloì na svoi komponenti vo zavisnost kako se nabquduva strueweto.
Pretstavuvawe na zabrzuvaweto vo trodimenzionalen struen prostor
Vo op{t slu~aj, brzinata e funkcija od polo`bata na nabquduvanata to~ka i vremeto:

  
v  v r , t   v x, y, z, t 
i so proekcii na koordinatnite oski:

   
v  vx i  v y j  vz k
kade {to sekoja od proekciite e funkcija od koordinatite na polo`bata ( x , y i z ) i

vremeto t , t.e. v x  v x x, y, z, t  i sli~no za drugite proekcii.
Totalnata promena na brzinata se opredeluva so diferencijalen oblik

   
dv  dv x i  dv y j  dv z k
a zabrzuvaweto se opredeluva vo diferencijalen oblik:
    dv  dv y  dv 
 dv
a  axi  a y j  az k  x i  j z k
dt dt dt dt
Za komponentite na zabrzuvaweto vo pravec na koordinatnite oski, na primer za x -oska,

se dobiva izrazot:
dv x v x dt v x dx v x dy v x dz
ax     
dt t dt x dt y dt z dt
dv x v x v v v
ax    vx x  v y x  vz x
dt t x y z
Sli~no se dobiva i za komponentite na zabrzuvaweto po drugite oski.
Pretstavuvawe na zabrzuvaweto za ramninsko struewe
Kaj ramninsko struewe, vrzinata nema preokcija vo pravec na z-oskata, v z  0 i koj i da


bilo izvod po z t.e.  0 , toga{ za komponentite na zabrzuvaweto za ramninsko struewe
z
vo xOy - ramninata se dobiva:
dv x v x v v
ax    vx x  v y x
dt t x y
dv y v y v y v y
ay    vx  vy
dt t x y


Vo slu~aj na stacionarno struewe  0 , toga{ se dobiva:
t
v x v
ax  vx  vy x ;
x y
v y v y
a y  vx  vy
x y
Ednodimenzionalno struewe
Ako fluidnata ~estica se dviì po dolìnata na strujnicata s so brzina v  vs, t  , toga{

totalnata promena na brzinata e:
v v
dv  dt  ds
t s
kade {to izminatiot pat e ds  v  dt , toga{ za zabrzuvaweto e:
dv s v s dt v s ds
as   
dt t dt s dt
v s v
as   vs s
t s
Inercijalnata sila e vo ist pravecot na zabrzuvaweto, a so sprotivna nasoka.

Inercijalnata sila {to dejstvuva na fluidna ~estica so masa dm    dV    dx  dy  dz
iznesuva:
 
 dv 
dI  dm 
 dt 
ili svedena na edinica masa

 
 dI dv
J 
dm dt
Se dobiva

 
J  a  
dv
   
  dv  dv y  dv z  
  a x i  a y j  a z k   x i  j k
dt 
dt  dt dt
G.1.2. Povr{inski sili, kaj strueweto na idealen fluid, na povr{inata od fluidnata

~estica dejstvuva samo normalnite sili na pritisok, bidej}i spored definicijata na
idealniot fluid (silite na triewe se zanemaruvaat) toga{ tangencijalnite sili na
povr{inite se zanemaruvaat. Spored toa, i pri strueweto na idealen fluid dejstvuvaat
samo silite normalni na povr{inite (istite kako vo statika na fluidite), odnosno
p p
dPx   dx  dydz   dV
x x

Toga{ nivnata rezultantna povr{inska sila iznesuva
  p  p  p  
dP   i  j  k dV
 x y z 
odnosno
 dm
dP   grad p  dV   grad p

ili svedena na edinica masa, povr{inskata sila iznesuva

 
 dP dP 1
P    grad p
dm dV 
 1  p  p  p  
P    i  j  k 
  x y z 
G.1.3. Volumenski sili dejstruvaat na sekoja fluidna ~esti~ka i se proporcionalni na

nejzinata masa.
Za elementaren prizmati~en volumen so strani dx , dy i dz od fluidniot prostor e so

masa
dm    dV    dx  dy  dz

Dokolku na fluidnata ~estica so masa dm , dejstvuva nadvore{na (volumenska) sila N ,

toga{ nadvore{na volumenska sila svedena na edinica masa - R e definirana so izrazot:
  
dN  R  dm  R    dx  dy  dz

Nadvore{nata volumenska sila svedena na edinica masa R , isto taka moè da ima
proekcii vo odnos na site tri oski od usvoeniot koordinaten sistem, definirani preku
ortovite na oskite, i istata moè da se pretstavi preku svoite komponenti X , Y i Z ,
odnosno:
   
R  X i Y  j  Z k
Vo op{t slu~aj, volumenskite sili imaat svoj potencijal na silata U ( x, y, z ) , pa

komponentite na edine~nata volumenska sila se iskaùvaat so izrazite:
U U U
X  ,Y ; Z
x y z
odnosno
 U  U  U 
R i  j k
x y z

G.1.4. Vektorski oblik na struewe na idealen fluid
Spored Dalamberoviot princip za dinami~ka ramnoteà, zbirot na site sili svedeni na

edinica masa, mora da bide ednakvo na nula:
  
J PR 0
odnosno
 
dv 1
  grad p  R  0
dt 
ili

dv  1
 R  grad p
dt 
kade {to gornata ravenka preststavuva vektorski oblik na osnovnata ravenka za

struewe na idealen fluid.
G.2. Ojlerovi ravenki za struewe na idealen fluid
Vektorstaka ravenka za struewe na idealen fluid moè da se napi{e vo skalaren oblik

ako sekoja od silite se razloì na nejzinite komponenti.
Ako se napi{e ravenkata za ramnoteà na silite samo za komponentite vo pravec na x -

oskata, se dobiva izrazot:
J x  Px  Rx  0
Ako se zemat komponentit na poedinite vo pravec na x - oskata, odnosno:

 Inercijalnata edine~na sila
dv x v x v v v
J x  ax    vx x  v y x  vz x
dt t x y z
 Povr{inska edine~na sila
1 p
Px  
 x
 Nadvore{na (volumenska) edine~na sila
U
Rx  X 
x
Toga{ za ramnoteà na silite vo pravec na x - oska se dobiva
dv x v x v v v U 1 p
  vx x  v y x  vz x  
dt t x y z x  x
Sli~no se dobiva i za komponentite vo pravec na y i z - oskite.

dv y v y v y v y v y U 1 p
  vx  vy  vz  
dt t x y z y  y
dv z v z v v v U 1 p
  vx z  v y z  vz z  
dt t x y z z  z
Ako na prethodno dobienite parcijalni diferencijalni ravenki se napi{e i ravenkata na

kontinuitet vo skalaren oblik

 
  v x   v y v z  

 t  x  y  z   0
 
se dobiva sistem od ~etiri parcijalni diferencijalni ravenki so koj se definira

nestacionarno struewe na idealen kompresibilen fluid. Ovoj sistem na ravenki e poznat
pod imeto Ojlerovi ravenki za struewe na idealen fluid.
Za stacionarno struewe na idealniot fluid, toga{ od prethorniot sistem otpa|aat site


~lenovi {to pretstavuvaat parcijalen izvod po vremeto t , t.e.  0.
t
Vo slu~aj na ramninsko ( 2D ) struewe vo ramninata xOy , toga{ komponentata na

brzinata vo nasoka na z -oska nepostoi, odnosno vz  0 , i za Ojlerovite ravenki se dobiva:
dvx v x v v U 1 p
  vx x  v y x  
dt t x y x  x
dv y v y v y v y U 1 p
  vx  vy  
dt t x y y  y
Vo slu~aj na ednodimenzionalno struewe po dolìna na zadadena strujnica s toga{ za

Ojlerovite ravenki se dobiva:
dvs vs v U 1 p
  vs s  
dt t s s  s
G.3. Struewe na idealen fluid po dolìna na strujnicata - ednodimenzionalno struewe
Poa|aj}i od Wutnoviot zakon:
as  m  FN
kade {to e:
dv
as - zabrzuvawe po dolìnata na strujnicata: as 
dt
FN - zbir na site nadvore{ni (volumenski) sili vo nasoka na strueweto
m - masa na ~esticata: m    ds  dA

toga{, za elementaren struen tok so postojan presek po dolìnata, ograni~en so

ostanatiot del od fluidniot prostor i napre~nite preseci I-I i II-II, {to se nao|aat na
rastojanie ds eden od drug, ramnoteàta na silite vo proekcija na oskata s koja {to se
sovpa|a so nadol`nata osna strujnica od strujniot tok moè da se zapi{e vo oblik:
Fp1  Fp 2  FT cos  Fi  0
kade {to se:

FP1 , FP 2 -sili na pritisok na te~nosta koj {to dejstvuvaat sodvetno vo presecite I-I i II-II;
FT -sila na teìna za izdvoeniot del na te~nosta;
 -agol me|u pozitivnata nasoka na oskata s i vertikalata;
Fi -inercijalna sila na izdvoeniot del na te~nosta.
Elementaren volumen na te~nosta po dolìna na strujnica
Da gi odredime izrazite za silite:
 Sili na pritisok
 p 
FP1  p  dA ; FP 2  p  dA  dA   ds ,
 s 
kade {to e:
p - sreden pritisok na te~nosta vo presekot I-I;
dA - elementarna povr{ina na napre~niot presek;
 p 
dA   ds -prirast na silata za smetka na promenata na pritisokot p po
 s 
dolìna na elementot ds .
 Sila od teìna
Za struen tok koj se odviva vo sredina kade {to dejstvuva samo nadvore{na gravitaciona
sila, toga{ rezultatot od dejstvoto na nadvore{nite sili moè da se zadade preku silata
na teìnata na fluidnata ~estica.
FT    g  dA  ds

 Sila na inercija
Inercijalnata sila koja dejstvuva vrz razgleduvaniot element od te~nosta, e ednakva na

proizvodot od masata na fluidnata ~esti~ka i zabrzuvaweto t.e:
dv
Fi    dA  ds 
dt
kade {to e:
v - sredna brzina na struewe vo dadeniot presek;
dv
- totalen diferencijal od brzinata po vremeto (zabrzuvawe)
dt
Zamenuvaj}i gi dobienite izrazi za poedinite sili vo ravenkata za ramnoteà po dolìna

na strujnicata, se dobiva:
 p  dv
p  dA  [ p  dA  dA ds]    g  dA  ds  cos    dA  ds 0
 s  dt
z
i delej}i gi site ~lenovi na ravenkata so dm    dA  ds , i imaj}i predvid deka cos  ,
s
toga{ se dobiva:
dv z 1 p
 g 
dt s  s
Zemaj}i go izrazot za totalniot izvod na brzinata:
dv v v v   v 2 
  v    
dt t s t s  2 
se dobiva parcijalnata diferencijalna ravenka:
v   v 2 
  g z  1 p  0

t s  2 
 s  s
Poslednite tri ~lena vo ravenkata pretstavuvaat totalen prirast (diferencijal) na

goleminite, toga{ vo slu~aj na barotropen fluid     p  , se dobiva diferencijalnata
ravenka:
v d  v 2 dp 
   gz 
t ds  2
0
  
Odnosno
v  v2 dp 
t
ds  d   gz 
 2  
0

So integrirawe po dolìna na strujnicata, se dobiva:
s
v  v2 dp 

0
t
ds    gz 
 2  
  konst


koja pretstavuva Bernulieva ravenka za nestacionarno struewe na idealen kompresibilen

fluid po dolìna na strujnata linija.
v
Vo uslovi na stacionaren reìm na struewe  0 i kade {to brzinata v i pritisokot
t
p ne zavisat od vremeto, toga{ se dobiva slednata diferencijalna ravenka:
d  v2 dp 
  gz 

ds  2
0
  
So integrirawe na gornata diferncijalna ravenka se dobiva, Bernulievata ravenka za

stacionarno struewe na idealen kompresibilen fluid:
v2 dp
2
 gz  

 const
Za stacionarno struewe na nekompresibilen fluid, gustinata na fluidot se smeta za

konstantna   const (toa e dopustlivo vo industriskite hidrosistemi, ako promenata na
pritisokot ne e pogolema od 1% od goleminata na volumenskiot modul na kompresija na
te~nosta) toga{ se dobiva (iskaàno preku specifi~na energija):
v2 p
 gz   const
2 
koja e poznata pod imeto Bernulieva ravenka za stacionarno struewe na idealen

nekompresibilen fluid.
Bernulievata ravenka go pretstavuva energetskiot konzum na fluidot koj strui.

Energetskiot konzum na fluidot, preku Bernulievata ravenka, moè da se zapi{e vo
sledniot oblik:
a) preku specifi~na kineti~ka energija na fluidot J kg :
v2 p
2 
b) preku energija na fluidot iskaàna vo pritisok Pa :
v2
    g  z  p  const
2

b) preku energija na fluidot iskaàna vo visina na stolb na te~nost m :
v2 p
z  const
2g g
Energetskiot konzum na fluidot pretstavuva zbir od slednite golemini (komponenti) koi

go definiraat:
v2
- komponenta: kineti~ka energija na fluidot:
2g
- komponenta: potencijalnata energija na fluidot: z
p
- komponenta: pritisna energija na fluidot:
g
toa zna~i deka za opredeluvawe na energetskiot potencijal na fluidot vo daden presek

(energetskata sostojba) potrebno e ednovremeno da se definiraat kineti~kata energija,
potencijalnata energija i pritisnata energija na fluidot, odnosno nivniot algebarski
zbir go definira energetskiot konzum koj go poseduva fluidot.
Pri struewe na idealen fluid po dolìna na strujnicata pome|u dva preseka, vrskata
pome|u presek -1 kon presek-2, vaì uslovot deka energerskiot konzum na fluidot
ostanuva nepromenet, odnosno :
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  const
2g   g 2g g
3.1. Izveduvawe na Bernulievata ravenka preku Ojlerovite ravenki za idealen fluid
Izrazot za Bernulievata ravenka za struewe na idealen fluid moè da se opredeli i

preku Ojlerovata ravenka za ednodimenzionalno struewe (struewe po dolìna na
strujnicata s ) na idealen fluid, toga{
vs v U 1 p
 vs s  
t s s  s
kade potencijalot na nadvore{nata sila U ( x, y, z ) koga strueweto e samo pod dejstvo na

zemjinoto zabrzuvawe g , toga{ e definiran so izrazot:
U U U
X 0, Y  0; Z   g
x y z
odnosno od posledniot ~len se doviva
U   gz
i se zameni vo Ojlevata ravenka:

vs v z 1 p
 vs s   g 
t s s  s
toga{ se dobiva parcijalnata diferencijalna ravenka:
v   v 2  z 1 p
   g  0
t s  2  s  s
Poslednite tri ~lena vo ravenkata pretstavuvaat totalen prirast (diferencijal) na

goleminite, toga{ vo slu~aj na barotropen fluid     p  , se dobiva diferencijalnata
ravenka:
v d  v 2 dp 
   gz 
t ds  2 
0
 
odnosno
v  v2 dp 
t
ds  d   gz 
 2
 0
 
s
v  v2 dp 

0
t
ds    gz 
 2
   konst
 

fluid po dolìna na strujnata linija.
G.4. Priema na Bernulievata ravenka za struewe na idealen fluid
G.4.1. Energetski konzum na fluidot pri striewe vo horizontalno postaven cevkovod
Neka e horizontalno postaven del od cevkovod so promenliv presek po dolìnata na

struewe na fluidot. Vo presek I  I neka vtekuva fluidot, a niz presek II  II istekuva od
cevkovodot. Toga{ za raspredelbata energetskiot konzum na fluidot pome|u ovie dva
preseka, pri sturewe na idealen fluid, moè da se zapi{e ravenkata:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  const
2g   g 2g g
Za da se definraat polo`bite na presecite, potrebno e da se vovede referentna ramnina

vo odnos na koja }e se opredeli nivnata polo`ba. Referentnata ramnina R  R e slobodno
izbrana horizontalna ramnina za sistemot.

v2 p
z  const
2g g
v12 v 22
2g 2g
p1 A1 A2 p2
g g
v1 v2
Q1 Q2
z1 z2
R R
Imaj}i predvid deka razgleduvaniot del od cevkovodot e horizontalno postaven, toga{ se

dobiva deka visinata na presek I  I ( z1 ) e ista so visinata na presek II  II ( z2 ) vo odnos
na usvoenata referentna ramnina, odnosno:
z1  z2
odnosno energetskite komponenti na potencijalnata energija za dvata preseka se isti.
Brzinite na struewe na fluidot vo presek I  I ( v1 ) i presek II  II ( v2 ), pretstavuvaat

sredni brzini na fluidot vo presecite, i istite moè da se opredelat vo zavisnost od
protokot, odnosno:
Q1 4Q Q 4Q
v1   2 1 ; v2  2  2 2
A1 D1   A2 D2  
Zemaj}i go vo predvid zakonot za konzervacija na masata (ravenkata na kontinuitet), kade

{to vaì deka Q1  Q2 , kako i uslovot deka A1  A2 , se dobiva:
v1  v2
Od tuka moè da se zaklu~i deka poradi promena na strujniot prostor nastanala promena
na komponentata na kineti~kata energija na fluidot koj strui, odnosno vo presek
II  II fluidot }e ima pogolema energetska komponenta na kineti~kata energija vo odnos
na presek I  I .
Ako se zadadat prethodno dobienite zavisnosti na energetskite komponenti vo

Bernulievata ravenka, toga{ se dobiva:
v12 p v2 p
 1  2  2
2g   g 2g   g  p1  p2
v1  v2
odnosno, poradi promena na energetskata konponenta na kineti~kata energija, nastanuva

promena na pritisnata energetska komponenta.

Od gornite zavisnosti moè da se sogleda deka pri struiewe na fluidot vo daden prostor
nastanuva promena (transformacija) na intenzitetot na energetskite komponenti koj go
opi{uvaat energetskiot konzum na fluidot, odnosno vo presek II  II nastanuva
zgolemuvawe na komponentata na kineti~kata energija, a ednovremeno i namaluvawe na
pritisnata energija, vo odnos na sostojbata na ovie energetski komponenti koi se
prisutni vo presek I  I .
G.4.2. Energetski konzum na fluidot pri striewe vo cevkovod so inklinacija
Neka e postaven del od cevkovod so inklinacija na presek II  II vo odnos na presek

presek I  I , so promenliv presek po dolìnata na struewe na fluidot. Vo presek
I  I neka vtekuva fluidot, a niz presek II  II istekuva od cevkovodot. Toga{ za
raspredelbata energetskiot konzum na fluidot pome|u ovie dva preseka, pri sturewe na
idealen fluid, moè da se zapi{e ravenkata:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  const
2g   g 2g g
Za da se definraat polo`bite na presecite, potrebno e da se vovede referentna ramnina

vo odnos na koja }e se opredeli nivnata polo`ba. Referentnata ramnina R  R e slobodno
izbrana horizontalna ramnina za sistemot.
Imaj}i predvid deka razgleduvaniot del od cevkovodot e so inklinacija pome|u presecite,

toga{ se dobiva deka visinata na presek I  I ( z1 ) e razli~na so visinata na presek II  II
( z2 ) vo odnos na usvoenata referentna ramnina, odnosno:
z1  z2
{to zna~i deka energetskite komponenti na potencijalnata energija za dvata preseka ne se

isti, taka potencijalnata energija vo presek II  II e pogolema od potencijalnata energija
na fluidot vo presek I  I .
v12 v22
2g 2g
A2
p2
p1
A1 g
g v2
Q2
v1
Q1 z2
z1
R R

Brzinite na struewe na fluidot vo presek I  I ( v1 ) i presek II  II ( v2 ), pretstavuvaat

sredni brzini na fluidot vo presecite i istite moè da se opredelat vo zavisnost od
protokot, odnosno:
Q1 4Q Q 4Q
v1   2 1 ; v2  2  2 2
A1 D1   A2 D2  
Zemaj}i go vo predvid zakonot za konzervacija na masata (ravenkata na kontinuitet), kade

{to vaì deka Q1  Q2 , kako i uslovot deka A1  A2 , se dobiva:
v1  v2
Od tuka moè da se zaklu~i deka poradi promena na strujniot prostor nastanala promena
na komponentata na kineti~kata energija na fluidot koj strui, odnosno vo presek
II  II fluidot }e ima pogolema energetska komponenta na kineti~kata energija vo odnos
na presek I  I .
Ako se zadadat prethodno dobienite zavisnosti na energetskite komponenti vo

Bernulievata ravenka, toga{ se dobiva:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2
2g   g 2g g
z1  z 2  p1  p2
v1  v2
odnosno, poradi promena na energetskata konponenta na potencijalnata i kineti~kata

energija, nastanuva promena na pritisnata energetska komponenta.
Od gornite zavisnosti moè da se sogleda deka pri struiewe na fluidot vo daden prostor
nastanuva promena (transformacija) na intenzitetot na energetskite komponenti koj go
opi{uvaat energetskiot konzum na fluidot.
G.4.3. Istekuvawe niz mali otvori
Neka na strani~iot yid od eden rezervoar e napraven otvor koj se nao|a na dlabo~itna H vo
odnos na slobodnata povr{ina vo rezervoarot. Istekuvaweto na fluidot od otvorot se
vr{i vo sredina (okolina) kade {to dejstvuva atmosferski pritisok. So koristewe na
zakonitostite od dinamikata na struewe na idealen fluid, potrebno e da se opredeli
protokot koj se postignuva pri istekuvaweto niz maliot otvor.

Istekuvawe niz mal otvor
Protokot koj istekuva niz maliot otvor moè da se opredeli dokolku se definira
(presmeta) srednata brzina na mlazot so koj istekuva fluidot. Za poznata sredna brzina na
istekuvawe na fluidot i povr{ina na maliot otvor, od ravenkata na kontinuitet, moè da
se opredeli protokot na istekuvawe.
Postoi stujnica koja poteknuva od kontrolniot (vlezen) presek I-I i istiot istekuva kon
kontrolniot (izlezen) presek II-II. Za vospostavenata strujnica moè da se postavi
Bernulievata ravenka, vo oblik:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2
2g   g 2g g
Za sistemot vaàt slednite grani~ni uslovi:
a) Stacionaren sistem na istekuvawe, {to zna~i nivoto na voda vo rezervoarot e

nepromenlivo, odnosno nivoto ne se spu{ta so nekoja brzina v1  0 i visinskata
polo`ba na slobodnata povr{ina e nepromenliva z1  H1 , vo odnos na usvoenata
referantna ramnina
b) Za usvoena e referentna ramnina, oskata na maliot otvor se nao|a na visina
z2  H 2
c) Fluidot vo kontrolniot presek II  II istekuva so brzina na istekuvawe v2  vis
d) Uslovite na pritisnata enargija vo sistemot se slednite: otovren rezervoar so
dejstvo na atmosferski pritiosk ( p1  pat ) i istekuvaweto vo prostor kade vladee
atmosferski pritisok ( p2  pat )
So zamena na grani~nite uslovi na sistemot vo Bernulievata ravenka se dobiva:
012 p v2 p
 H1  at  is  H 2  at
2g   g 2g g
vis2
H1   H2
2g
od kade se opredeluva srednata brzina na mlazot so koja istekuva fluidot, odnosno

vis  2  g  H1  H 2   2  g  H
Dobieniot izraz za presmetka na brzinata na istekuvawe e poznata pod imato Tori~elieva

ravenka. Dobienata zavisnost za brzinata na istekuvawe na fluidot uklaùva na slednoto:
- Intenziteto na brzinata na istekuvawe na fluidot zavisi od dlabo~inata na

postavenost na maliot otvor
- Intenzitetot na brzinata na istekuvawe na fluidot ima nelinearna promena i
zavisi od dlabo~inata na koja e postaven maliot otvor
- Za mal otvor na istekuvawe moè da se smeta sostojba dokolku profilot na
brzinata na istekuvawe moè da se zameni so srednata brzina na istekuvawe
zadadena vo oskata na otvorot

G.4.4. Istekuvawe niz golemi otvori
Neka na strani~iot yid od eden rezervoar e napraven otvor ~ij goren rab se nao|a na
dlabo~ina N1 vo odnos na slobodnata povr{ina vo rezervoarot, a dolniot rab na
dlabo~ina N2. Toga{, brzinata na istekuvaweto po visina na otvorot e razli~na
(formira profil na brzini) i opredeluvaweto na istekuvaweto na fluidot od otvorot
nemoè da se vr{i vo sredna brzina (brzina vo oskata na otvorot), tuku potrebno e da se
zeme vo predvid rasporedot na intenzitetot na brzinata na istekuvawe, kako i promenata
na efektivnata povr{ina niz koja istekuva fluidot.
Neka istekuvaweto na fluidot niz otvorot se vr{i vo sredina (okolina) kade {to
dejstvuva atmosferski pritisok So koristewe na zakonitostite od kinematikata na
struewe na idealen fluid, potrebno e da se opredeli protokot koj se postignuva pri
istekuvaweto niz golemiot otvor.
Istekuvawe niz golem otvor
Dokolku od povr{inata na otvorot se zadrìme na dlabo~ina z , kade {to intenzitetot na

brzinata na istekuvawe se definira so izrazot:
vz  2  g  z
i na koja dlabo~ina se definira elementarna povr{ina od otvorot:
dAz  B( z)  dz
toga{ protokot niz elementarnata povr{ina na dlabo~ina z se opredeluva kako:
dQz  vz  dAz  2  g  z  B( z)  dz
Vkupniot protok koj istekuva niz golemiot otvor se opredeluva kako zbir na site protoci
niz elementanite poedine~ni povr{ini, odnosno
z2  H 2

Q  v z  dAz 
A

z1  H1
2  g  z  B( z )  dz

Protokot niz golemite otvori zavisi od oblikot na otvorot, postavenosta i uslovite na

istekuvawe na fluidot, odnosno pri presmetkite mora da se zadade celosen opis na
uslovite na istekuvaweto. Na narednata slika e dadena razli~na postavenost na golem
otvor so ista povr{ina i oblik. Dali protokot niz golemiot otvor e ist ili razli~en.
Pokaì.
Protok niz golem otvor so razli~na postavenost na otvorot

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -8: Динамика на струење на идеален флуид)
Април, 2021
ДИНАМИКА НА СТРУЕЊЕТО Година: 2021
G.5. Struewe na idealen fluid po dolìna na strujnica {to rotira
Strujniot tok na fluidot moè da bide pripaden vo del od struno pole kade {to
strujnoto pole vr{i rotira~ko dejstvo vo odnos na nekoja oska. Vo toj slu~aj, na
elementraniot volumen od fluidniot prostor se dejstvuva so dopolnitelna nadvore{na
sila - centrifugalna sila vo odnos na oskata na rotacija, odnosno sistemot na ramnote`ni
sili moè da se iskaè so vektorskata ravenka:
   
Fp  FT  Fc  Fi
Za elementaren struen tok, vertikalno postaven, so postojan presek po dolìnata na

strujnicata, ograni~en so ostanatiot del od fluidniot prostor i napre~nite preseci I-I i
II-II, {to se nao|aat na rastojanie ds eden od drug, ramnoteàta na silite vo proekcija na
oskata s (po dolìna na strujnicata) koja {to se sovpa|a so nadol`nata osna strujnica od
strujniot tok moè da se zapi{e vo oblik:
Fp1  Fp 2  FT cos   Fc sin   Fi
kade {to se:

FP1 , FP 2 -sili na pritisok na te~nosta koj {to dejstvuvaat sodvetno vo presecite I-I i II-II;
FT -sila na teìna za izdvoeniot del na te~nosta (elementaren volume)
Fc -centrifugalna sila na izdvoeniot del na te~nosta.
 -agol me|u pozitivnata nasoka na oskata s i vertikalata;
 - agol na proekcija na centrifugalnata sila na pozitivnata nasoka na oskata s
dr
r
ω
w
 Fc

Elementaren volumen na te~nosta po dolìna na strujnica {to rotira

Da gi odredime izrazite za silite:
 Sili na pritisok
 p 
FP1  p  dA ; FP 2  p  dA  dA   ds ,
 s 
kade {to e:
p - sreden pritisok na te~nosta vo presekot I-I;
dA - elementarna povr{ina na napre~niot presek;
 p 
dA   ds -prirast na silata za smetka na promenata na pritisokot p po
 s 
dolìna na elementot ds .
 Sila od teìna
Za struen tok koj se odviva vo sredina kade {to dejstvuva nadvore{na gravitaciona sila,
toga{ rezultatot od dejstvoto na nadvore{nite sili moè da se zadade preku silata na
teìnata na fluidnata ~estica.
FT    g  dA  ds
 Centrifugalna sila
Za struen tok koj se odviva vo sredina koja rotira so konstantna agolna brzina
(   const. ) toga{ na fluidnta ~esti~ka }e dejstvuva centrifugalna nadvore{na sila.
Rezultatot od dejstvoto na nadvore{nata centrifugalna sila na fluidnata ~estica moè
da se zadade preku izrazot:
Fc  dm  r   2    dA  ds  r   2
 Sila na inercija
Inercijalnata sila koja dejstvuva vrz razgleduvaniot element od te~nosta, e ednakva na

proizvodot od masata na fluidnata ~esti~ka i zabrzuvaweto t.e:
dw
Fi    dA  ds 
dt
kade {to e:
w- sredna brzina na struewe na fluidot vo dadeniot presek;
dw
- totalen diferencijal od brzinata po vremeto (zabrzuvawe)
dt
Zamenuvaj}i gi dobienite izrazi za poedinite sili vo ravenkata za ramnoteà po dolìna

na strujnicata s , se dobiva:
 p  dw
p  dA  [ p  dA  dA ds]    g  dA  ds  cos   Fc sin     dA  ds

 s dt
 p  dw
  ds  dA    g  dA  ds  cos     dA  ds  r   2  sin     dA  ds
 s  dt

i delej}i gi site ~lenovi na ravenkata so dm    dA  ds , se dobiva:
1  p  dw
    g  cos   r    sin  
2
  s  dt
dz dr
i imaj}i predvid deka: cos  i sin  
ds ds
toga{ se dobiva diferencijalnata ravenka:
1  dp  dz 2 dr dw
    g   r   
  ds  ds ds dt
Zemaj}i go izrazot za totalniot izvod na brzinata:
dw w w w   w2 
 w    
dt t s t s  2 
i izrazot za (   const. ):
dr d  r 2 2 
r 2    
ds ds  2 
se dobiva diferencijalnata ravenka:
w d  w2  d  r 2 2  dz 1 dp
   
 
 g 
 0
t ds  2  ds  2  ds  ds
Poslednite ~etiri ~lena vo ravenkata pretstavuvaat totalen prirast (diferencijal) na

goleminite, toga{ vo slu~aj na barotropen fluid     p  , i so voveduvawe na obemna
brzina ( u  r   ) koja pretstavuva kinematska golemina (prenosna obemna brzina), se
dobiva diferencijalnata ravenka:
w d  w2 r 2 2 dp 
 
t ds  2

2
 gz  0
  
odnosno
w  w2  u 2 dp 
t
ds  d 
 2
 gz   0
 

s
w  w2  u 2 dp 

0
t
ds  
 2
 gz  

  konst



fluid po dolìna na strujnata {to rotira.
w
Vo uslovi na stacionaren reìm na struewe  0 i kade {to brzinata na strueweto w i
t
pritisokot p ne zavisat od vremeto, toga{ se dobiva slednata diferencijalna ravenka:
d  w2  u 2 dp 


ds  2
 gz   0
 
So integrirawe na gornata diferncijalna ravenka se dobiva, Bernulievata ravenka za

stacionarno struewe na idealen kompresibilen fluid za strujnica {to rotira:
w2  u 2 dp
2
 gz 
 const
Za stacionarno struewe na nekompresibilen fluid, toga{ gustinata na fluidot moè da

se smeta za konstantna   const se dobiva:
w2  u 2 p
2 
koja e poznata pod imeto Bernulieva ravenka za stacionarno struewe na nekompresibilen

fluid za strujnica {to rotira.

G.5.1 Primena na Bernulieva ravenka za struewe na idealen fluid po dolìna na

strujnica {to rotira
Dokoklu vo rezervoar vo koj se nao|a te~nost so gustina r se postavi cevka so dijametar D,

(istata e ispolneta so te~ost), i na cevkata se zadade nadvore{no vrtlivo dvièwe so
aglova brzina , toga{ {to }e se slu~i vo sistemot. [emata na sistemot e dadena na
narednata slika.


Sistem so vrtliv struen prostor - strujnica {to rotira
Konceptot na hidrauli~niot sistem sodrì vo sebe del od strujnica koja e pripadna na

struen prostor kade {to dejstvuva nadvore{na centrifugalna sila poradi vrtlivoto
dvièwe na cevkovodot.
So koristewe na Bernulievata ravenka za rotirni kanali, se dobiva zavisnosta:
w12  u12 p w2  u22 p

 z1  1  2  z2  2
2 g g 2 g g
Za sistemot vaàt slednite grani~ni uslovi:

o Stacionaren sistem na istekuvawe, {to zna~i nivoto na voda vo rezervoarot e

nepromenlivo, odnosno nivoto ne se spu{ta so nekoja brzina w1  0 i nema
prenosna (obemna) u1  0 .
o za referentna ramnina e usvoena slobodnata povr{ina na vodata vo
rezervoarot, z1  0
o Za usvoena e referentna ramnina, oskata na izlezniot otvor se nao|a na visina
z2  H
o Fluidot vo kontrolniot presek II  II istekuva so brzina na istekuvawe
w2  wis
o na izlezniot presek II  II dejstvuva prenosna (obemna) brzina poradi
rotira~koto dejstvo na cevkvodot, u2  R  
o Uslovite na pritisnata enargija vo sistemot se slednite: otovren rezervoar so
dejstvo na atmosferski pritiosk ( p1  pat ) i istekuvaweto vo prostor kade
vladee atmosferski pritisok ( p2  pat )
So zamena na grani~nite uslovi na sistemot vo Bernulievata ravenka se dobiva:
012  012 p w2  ( R   ) 2 p
 0  at  is  H  at
2 g g 2 g g
R   2  H  wis2
2 g 2 g
odnosno za brzinata na istekuvawe na vodat se dobiva izrazot:
wis  R   2  2  g  H
Od dobienata ravenka moè da se vidi deka potkorenoviot izraz moè da dobie negativna
vrednost, {to zna~i deka postojat grani~ni uslovi pod koj ovoj sistem bi rabotel. Imeno,
za da ima protok vo sistemot potrebno e da bide zadovolen uslovot:
R   2  2  g  H
odnosno agolnata brzina na rotacija treba da e so intenzitet:
2 g  H

R
ili vo sprotivno nema da ima struewe (istekuvawe) na fluid niz sistemot.

G.6. Nestacionarno struewe na idealen nekonmpesibilen fluid
Nestacionarnite struewa kaj idealen nekompresibilen fluid se opi{uva so

Bernulievata ravenka za nestacionarno stuewe:
v
s
v2 p
0 t ds 
2
 gz   konst

kade {to prviot ~len vo ravenkata ja definira nestacionarnosta na strueweto, odnosno

zadadeno e promena na brzinata vo tek na vremeto po dolìna na strujnicata.
Zna~eweto na prviot ~len vo ravenkata ozna~uva deka po dolìna na strujnicata brzinata

ima promenliv intenzitet vo zavisnost od vremeto. Brzinata po dolìnata na srednata
strujnica na strujniot tok moè da se menuva vo tek na vremeto, a poradi promenata na
popre~niot presek, taa se menuva i po intenzitet. Spored toa, za proizvolna to~ka na
strujnicata, brzinata e promenliva i po dolìnata i po vremeto v  vs, t  , a za delovi od
strujnicata so ist popre~en presek e:
v v dv
v  vt  ; 0; 
s t dt
Spored uslovite za nestacionarno struewe, promenlivost na brzinata samo so vremeto,
nalaga da po dolìna na strijniot tok (strujnicata) se definiraat delovi od strujnicata
v
kade {to brzinata e so ist intenzitet  0 (ne se menuva poradi promena na popre~niot
s
presek) odnosno da se izvr{i podelba na delnici kade brzinata se menuva samo vo tek na
vremeto v  vt  .
G.6.1.Oscilirawe na te~nost kaj svrzani sadovi
Neka e dadena U-cevka so kraci otvoreni prema okolinata i so ist napre~en presek
A1=A2. Vo miruvawe, pod dejstvo na zemjinata teà, slobodnite povr{ini vo obata kraka
od U-cevkata se nao|aat na visina H0 vo odnos na usvoena referen horizontalna ramnina R-
R.
Ako na edniot krak se dovedene nadpritisok, toga{ slobodnite povr{ini na

manometarskata te~nost vo kracite }e se nao|a na nekoja visinska razlika, odnosno
manometarskata te~nost e izvedena od ramnoteà. Dokolku dovedeniot nadpritisok se
prekine, toga{ te~nosta }e po~ne da oscilira niz strujniot tok {to go formiraat
yidovite na cevkata, vr{ej}i nestacionarno struewe.
Neka po istek na vreme t sistemot go “zamrznuvame” vo dadena polo`ba kako {to e dadena
na slikata, odnosno slobodnite povr{ini se na{le vo presecite (1) i (2) i so tendencija
da nivoto na te~nosta vo presek (1) se dviì prema dole so brzina v1, odnosno nivoto na
te~nosta vo presek (2) se dviì prema gore so brzina v2. Vo nasoka na trendot na dvièwe
na te~nosta se postavuva Bernulievata ravenka za nestacionarno struewe na
nekompresibilen idealen fluid:

v v
1 2
v12 p1 v22 p
0 t ds 
2
 gH1   
 0 t
ds 
2
 gH 2  2

Dolìnata na lakot po dolìna na strujnicata se meri od slobodnata povr{ina na edniot

krak.
Spored grani~nite uslovi na razgleduvaniot sistem, vaì slednoto:
- ednakvost na pritisocite na slobodnite povr{ini
p1  p2  pa
- polo`bata na slobodnite nivoa vo odnos na usvoena referentna ramnina
H1  h1; H 2  h2
- ednakvost na presecite na kracite od cevkata
A1  A2  A
- ednakvost na volumenite na pomestenata te~nost
A1  z1  A2  z2  z1  z2  z
- od ravenka na kontinuitet (za zadadenata zamrznata sostojba)
Q1 t   Q2 t   v1 A1  v2 A2
v1  v2

So zamena na grani~nite uslovi vo Bernulievata ravenka se dobiva:
v v
1 2
0 t ds  gh1  0 t ds  gh2
1  v v 
2 1
h2  h1    ds   ds   0

g  0 t 0
t 
Za visinskata razlika na slobodnite nivoa se dobiva:
h2  h1  H 0  z 2   H 0  z1   z1  z 2  2 z
Bidej}i opredeleniot integral (0) do (1) se sodrì vo opredeleniot integral od (0) do (2),
toga{ se odzema od vtoriot i se dobiva opredelen integral od (1) do (2) t.e.
v v v
2 1 2
0 t ds  0 t ds  1 t ds
Toga{ gornata ravenka moè da se zapi{e vo oblik:
1 v
2
g 1 t
2z  ds  0
Po dolìnata na strujnicata od presek (1) do presek (2) vaàt slednite uslovi:
v
- Popre~niot presek e nepromenliv po celata dolìna, 0
s
- Promenata na brzinata po dolìna na strujnicata zavisi samo od vremeto t.e.
v dv

t dt
v
2 s
dv 1
1 t ds  dt 0 ds  dt L1  z1  z2   dt L1
dv dv
dz1 dz dz
v1  ; v2  2 ; v 
dt dt dt
dv1 dv2 dv d 2 z
  
dt dt dt dt 2
Se dobiva diferencijalnata ravenka za nestacionarno struewe
d 2 z 2g
 z0
dt 2 L1

Neka e dadena U-cevka so kraci otvoreni prema okolinata i so razli~en napre~en presek
A1>A2. Vo miruvawe, pod dejstvo na zemjinata teà, slobodnite povr{ini vo dvata kraka
od U-cevkata se nao|at na visina H0 vo odnos na usvoena referentna horizontalna ramnina
R-R.
Ako na edniot krak se dovedene nadpritisok, toga{ slobodnite povr{ini na

manometarskata te~nost vo kracite }e se nao|a na nekoja visinska razlika, odnosno
manometarskata te~nost e izvedena od ramnoteà. Dokolku dovedeniot nadpritisok se
prekine, toga{ te~nosta }e po~ne da oscilira niz strujniot tok {to go formiraat
yidovite na sadot i cevkata, vr{ej}i nestacionarno struewe.
Neka po istek na vreme t sistemot go “zamrznuvame” vo dadena polo`ba kako {to e dadeno
na slikata, odnosno slobodnite povr{ini se na{le vo presecite (1) i (2) i so tendencija
da nivoto na te~nosta vo presek (1) se dviì prema dole so brzina v1, odnosno nivoto na
te~nosta vo presek (2) se dviì prema gore so brzina v2. Vo nasoka na trendot na dvièwe
na te~nosta se postavuva Bernulievata ravenka za nestacionarno struewe na
nekompresibilen idealen fluid:
v v
1 2
v12 p1 v22 p
0 t ds 
2
 gH1   
 0 t
ds 
2
 gH 2  2

Dolìnata na lakot po dolìna na strujnicata se meri od slobodnata povr{ina na edniot

krak.

Spored grani~nite uslovi na razgleduvaniot sistem, vaì slednoto:
- ednakvost na pritisocite na slobodnite povr{ini
p1  p2  pa
- polo`bata na slobodnite nivoa vo odnos na usvoena referentna ramnina
H1  h1; H 2  h2
- ednakvost na presecite na kracite od cevkata
A1  A2
- ednakvost na volumenite na pomestenata te;nost
A1  z1  A2  z 2  z1  z 2
A1
z 2  z1
A2
- od ravenka na kontinuitet (za zadadenata zamrznata sostojba)
Q1 t   Q2 t   v1 A1  v2 A2
A
v1  v2 ; v2  v1 1
A2
dv1 A1 dv2

dt A2 dt
So zamena na grani~nite uslovi vo Bernulievata ravenka se dobiva:
2
v v v12  A1 
1 2
v12
0 t ds 
2
 gh1  0 t ds     gh2
2  A2 
v12   A1  
2
  h  h   1  v ds  v ds   0
2 1
g  0 t 0 t 
1  
2 g   A2   2 1
 
Za visinskata razlika na slobodnite nivoa se dobiva:
h2  h1  H 0  z2   H 0  z1   z1  z 2
 A 
h2  h1  z1 1  1 
 A2 
Bidej}i opredeleniot integral (0) do (1) se sodrì vo opredeleniot integral od (0) do (2),
toga{ se odzema od vtoriot i se dobiva opredelen integral od (1) do (2)t.e.
v v v
2 1 2
0 t ds  0 t ds  1 t ds

Toga{ gornata ravenka moè da se zapi{e vo oblik:
v12   A1  
2
 A1  1 v
2
1     z1 1     ds  0
2 g   A2    A2  g 1 t
 
Po dolìnata na strujnicata od presek (1) do presek (2) vaàt slednite uslovi:
- Popre~niot presek e promenliv po dolìna na strujnicata, odnosno po dolìna na

strujnicata ima delovi kade {to intenzitet na brzinata e razli~en. Baraj}i da e
ispolnet uslovot (promena na brzinata po dolìnata na delot od strujnicate e
nula, odnosno po dolìnata na strujnicata da nema promena na brzinata):
v
0
s
toga{ se nametnuva deka strujnicata od presek (1) do presek (2) treba da se podeli
na delnici kade {to ovoj uslov e ispolnet. Vo zadadeniot sistem se raspoznatlivi
dve delnici na strujnicata kade po dolìnata na strujnicata ima ista brzina
(nepreomenlivost na popre~niot presek), a toa se delnica od presek (1) do
priklu~nata to~ka na krakot od cevkata, strujnica s1  L1  z1 , i delot na
strujnicata od priklu~nata to~ka po celata dolìna na krakot,
strujnica s2  L2  z2 .
- Promenata na brzinata po dolìna na delovite od strujnicata s1 i s2 zavisi samo

v dv
od vremeto t.e. 
t dt
Toga{, za ~lenot na nestacionarnosta vo sistemot se zapi{uva deka e sostaven od dve
delnici po dolìna na strujnicata, odnosno:
v
2 s s
dv1 1 dv2 2
1 t ds 
dt 0
ds 
dt 0
ds
s1  L1  z1 ; s2  L2  z2
v
2
 t ds 
dv1
L1  z1   dv2 L2  z2 
1
dt dt
ili iskaàno preku promenlivata brzina v1 :
v
2
 t ds 
dv1
L1  z1   A1 dv1 L2  z2 
1
dt A2 dt
v dv1  
2
 L1  z1   1 L2  z 2 
A
 t ds 
1
dt  A2 
dv1  A1  A 
  L  z    L2  z1 1  
dt  A2  
1 1
A2 

Za promenlivite brzini po dolìna na strujnicata v1 i v2, koi se povrzani so ravenkata na

kontinuitet, vaàt slednite uslovi:
dz1 dz  A  dz
v1  ; v2  2  1  1  1
dt dt  A2  dt
dv1 d 2 z1 dv2 d 2 z2  A  d 2z
 2 ;  2  1  1  21
dt dt dt dt  A2  dt
Toga{ za ~lenot so koj e sodràna nestacionarnosta na strueweto se dobiva izrazot
iskaàn preku promenata na sostojbata z1:
1 v 1 dv1  A1  A1  
2
 
g 1 t
ds  L  z   L  z 
g dt  A2  A2  
1 1 2 1
1 d 2 z1  A1  A1  
  L  z    L  z 
g dt 2  A2  A2  
1 1 2 1
Se dobiva diferencijalnata ravenka za nestacionarno struewe
v12   A1   A  1 d 2 z1  A 
2
 A 
1     z1 1  1     L1  z1   1  L2  z1 1    0
2 g   A2    A2  g dt 
2
A2  A2  
 
1  A1   d 2 z1 1   A1  dz  2
2
A1    1   z 1  A1   0
 L  z    L2  z1   2  1  
2 g   A2
1
g  A2   dt  dt  A2 
1 1
A2   
 
A1
Vo slu~aj koga A1  A2 , toga{  1 , pa gornata diferencijalna ravenka dobiva oblik:
A2
 
2
1
L1  z1   L2  z1  2  1 1  12  dz1   z1 1  1  0
d 2 z1
g dt 2g  dt 
2
1
L1  L2  d z21  2  z1  0
g dt
d 2 z1 2g
  z1  0
dt 2
L1  L2

G.6.2.Vreme na praznewe
Ako vo eden sad so promenliv napre~en presek, ~ij oblik e definiran so povr{inata na
presekot A promenliva po visinata z , odnosno so funkcijata A  A(z) ,koj e napolnet so
te~nost do visina H 1 i te~nosta istekuva niz mal otvor na dnoto od sadot so povr{ina a ,
a pritoa ne se vr{i dopolnuvawe na iste~enoto koli~estvo fluid. Nad slobodnata
povr{ina na te~nosta vo sadot vladee atmsoferski pritisok i istekuvaweto od otvorot e
vo prostor kade vladee atmosferski pritisok. Toga{ slobodnata povr{ina vo sadot }e se
spu{ta vo tekot na vremeto. So promena na visinata na slobodnata povr{ina vo odnos na
otvorot na istek, toga{ i brzinata na istekuvawe niz maliot otvor }e se menuva vo tek na
vremeto na istekuvawe i zavisi od polo`bata z na slobodnata povr{ina.
Po istek na vreme t slobodnata povr{ina }e se spu{ti za visina H 1  z  . Vo toj moment

sistemot go “zamrznuvame” i gi zapi{uvame uslovite koi vaàt za sistemot, odnosno
brzinata na istekuvawe niz maliot otvor (spored Tori;elievata ravenka) iznesuva:
vz   2 gz
odnosno protokot koj istekuva vo toj moment iznesuva
Qz     a  vz     a  2 gz
Po istek na kratko vreme dt od momentot na zamrznuvawe, ramninata na slobodnata

povr{ina }e se spu{ti za  dz , odnosno za kratkot vreme od sadot volumenot }e se namali
za vrednost:
dV   A( z)  dz
Ovoj volumen istekuva preku maliot otvor, pa toga{ moè da se zapi{e preku protokot
koj istekuva niz maliot otovor:
dV  Q  dt

Od ednakvost na iste~eniot (namaleniot) volumen na te~nost od sadot i protokot niz

maliot otvor se dobiva:
Q  dt   A( z)  dz
  a  2 gz  dt   A( z )  dz
Vremeto za koe ramninata na te~nosta }e se spu{ti od visina H 1 do visina H 2 se dobiva:
A( z )
dt   dz
  a  2 gz
H2
A( z )
t  dz
H1   a  2 gz
H1
1 A( z )
t
  a  2g 
H2 z
dz
Za prizmati~en sad so dimenzii c  b ili cilindri~en sad so dijametar D , povr{inata

na napre~niot presek na sadot e konstantna Az   const po visinata na sadot, odnosno so
promena na visinata z popre~niot presek na sadot ne se menuva. Toga{ za vremeto na
spu{tawe na ramninata na te~nosta od visina H 1 do visina H 2 se dobiva:
za prizmati~en sad
Az   c  b  const.
H1
A( z ) dz
t
  a  2g 
H2 z
t
c b
 a
2
g
 H1  H 2 
za cilindri~en sad
D 2
Az    const.
4
H1
A( z ) dz
t 
  a  2g H2 z

t
D 2
 a4
2
g
 H1  H 2 


Ako prazneweto se vr{i niz golem otvor, protokot Q z najprvo treba da se izrazi vo
funkcija od oblikot na otvorot vo momentot po istek na vremeto t , a potoa od ednakvosta
Q  dt   A( y)  dy , so integrirawe da se presmeta vremeto na praznewe.
Zada~a za doma
Da se opredeli vremeto za koe rezervoarot }e se isprazni do visina na gorniot rab od

golemiot otvor.

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -9: Динамика на струење на идеален флуид)
Април, 2021
G.7. Zakon na impuls i koli~estvo na dvièwe
Edno od karakteristi`nite dejstvo na silite na materijalna to~ka za vreme na vremenski


interval e impulsot na silata. Ako silata F koja dejstvuva vo tek na daden vremenski
interval   t 2  t1 na materijalna to~ka, so konstanten intenzitet i pravec, toga{
impulsot na silata za toj interval na vreme se odreduva so izrazot:
  
I  F  t 2  t1   F  
Bidej}i silata koja dejstvuva na materijalna to~ka vo op{t slu~aj e promenliva golemina,
toga{ }e se vovede poim za elementaren impuls za beskone~no mal interval na vreme dt
kako golemina:
 
dI  F  dt
koj ima pravec na dejstvoto na silata.
Impulsot na silata za kone~en vremenski interval t 2  t1 se opredeluva kako integral od


vektorot na sila F , odnosno so izrazot:
 t2 

I  Fdt
t1
Pod koli~estvo na dvièwe na materijalna to~ka se podrazbira vektorskata golemina

koja se dobiva kako proizvodot na masata m na materijalnata to~ka i vektorot na

nejzinata brzina v , odnosno
 
K  mv

koe ima pravec i smer na vektorot na brzinata v na materijalnata to~ka.
Za da se izvede zakonot za promena na koli~estvoto na dvièwe, poa|aj}i od osnovnata

ravenka za sila
 
m a  F

kade e F rezultantna sila na site poedine~ni sili koi dejstvuvaat na materijanata to~ka,
toga{ osnovnata ravenka moè da se zapi{e vo oblik:

  dK 
d
m  v   F , odnosno F
dt dt
so {to e iskaàn zakonot za promena na koli~estvoto na dvièwe: izvodot na vektorot na

koli~inata na dvbièwe po vreme e ednakov na rezultantnata sila koja dejstvuva na
materijalnata to~ka.
Imaj}i predvid deka promenata na koli~estvoto na dvièwe e ednakva na rezultanata sila

na site sili koi dejstvuvaat na materijalnata to~ka, a ednovremeno i impulsot na silata
poteknuva od dejstvoto na site sili, toga{ moè da se zapi{e:

  
dK  d m  v   F  dt
odnosno za dvièwe vo vremenski interval t1  t0 i pritoa vo momentot t0 brzinata

 
iznesuva v0 , a vo momentot t1 brzinata iznesuva v1 , toga{ sledi:
v1 t1
 
 d m  v    F  dt
v0 t0
So integrawe na gorniot izraz se dobiva:

     
m  v1  m  v0  I ; odnosno K1  K 0  I
koj ima zna~ewe: prirastot na vektorot na koli~inata na dvièwe za nekoj kone~en

vremenski interval e ednakov na vektorskiot zbir od impulsite na site sili koi
dejstvuvaat na materijalnata to~ka za toj vremenski interval.
Vo mehanikata na fluidite strueweto se odviva na opredeleno koli~estvo na fluid vo

prostor ograni~en so povr{ina so kone~na dimenzija, odnosno struewe na opredelena masa
na fluid m koja vo tekot na vremeto ispolnuva opredelen prostor V . Vo toj slu~aj na nea
(masata od prostorot) moè da se primeni zakonot na impuls od mehanika na kruto telo,

spored koj promenata na impulsot po vremeto e ednakva na rezultantnata sila FR {to
dejstvuva na ograni~enata masa m i go predizvikuva nejzinoto dvièwe.
Vo ovoj slu~aj, impulsot e ednakov na zbirot na impulsite na site elementarni fluidni


~esti~ki, kade {to elementarnata fluidna ~esti~ka e so masa dm  dV koja ima brzina v
  
i moè da se zapi{e koli~estvoto na dvièwe: dK  dm  v    dV  v , a od druga strana
koli~estvot na dvièwe e ednakov na impulsot na sila, toga{ za ograni~ena masa od
fluidniot prostor impulsot iznesuva:
  
 
I  dm  v    v  dV
V V
odnosno za zakonot na impulsot moè da se napi{e vo oblik


dI d  

dt dt V 
  v  dV  FR
Volumenskiot integral vo ravenkite za zakonot na impulsot moè da se transformira

vo povr{inski integral, voveduvaj}i go elementarniot protok dQ niz elementarnata
povr{ina od kontrolnata povr{ina A , {to ja ograni~uva nabquduvanata masa m
smestena vo volumenot V . odnosno so smenata
   
d     

dt V
f  dV  f  v , dA  f  dQ
A A
toga{ za zakonot na impulsot moè da se zapi{e ravenkata:


dI d   

dt dt V 
  v  dV    v  dQ  FR
A

Povr{inata A {to ja ograni~uva nabquduvanata masa m pretstavuva povr{ina po koja so
sosednite delovi od fluidniot prostor se grani~i ovaa masa fluid so volumen V, se
narekuva kontrolna pov{ina. Pri izborot na kontrolnata povr{ina se prepora~uva na
eden nejzin del da leàt strujni linii, bidej}i niz toj del protokot dQ = 0, zaradi toa {to
na takvite povr{ini brzinata leì vo pravec na nivnata tangenta. Delot od povr{inata
A {to gi se~e strujnite linii poèlno e da bide normalen na niv, bidej}i toga{ namesto
skalaren proizvod bi imale obi~en proizvod na povr{inata i brzinata za presmetuvawe
na protok. Primer za izbor na kontrolna povr{ina e daden na narednata slika.
Toga{ za intergalot moè da se zapi{e:
  
   v  dQ     v
A A2
2 
 dQ    v1  dQ
A1
  
   v  dQ  v    dQ  v    dQ
A
2
A2
1
A1
Po dolìna na struen tok, so ogled na ravenkata na kontinuitet za dvata preseka od

strujniot tok
    
   v  dQ  v 2    Q2  v1    Q1    Qv2  v1 
A
odnosno zakonot na impuls za struewe niz struen tok }e glasi:

  
FR    Qv2  v1 
Od druga strana, rezultantnata sila {to dejstvuva na masata fluid ograni~en so

kontrolnata povr{ina, se sostoi od povr{inski sili i volumenski sili
    
FR   p1 A1  p2 A2  F1 2  G1 2

So izedna~uvawe na rezultantnata sila od zakonot na impuls i povr{inskite i

volumenskite sili se dobiva ednakvosta:
     
  Q  v2  v1    p1 A1  p2 A2  F1 2  G1 2
kade silata F1-2 e povr{inska sila na po dolìnata od kontrolnata povr{ina od strujniot

tok.
     
Fr    Q  v1  v2   p1 A1  p2 A2  G1 2
G.7.1 Primena na zakon na impuls - sila na zakrivena cevka vo vertikalna ramnina
Neka nekompresibilen fluid strui po dolìna na zakrivena cevka, koja kako koleno
svrzuva dva cevkovodi po napre~en presek A1 i A2, vo koi soodvetno pritisokot i brzinata
se p1 i v1, odnosno p2 i v2, koi se odnesuvaat za celiot popre~en presek (sredni vrednosti) a
se za preseci koi leàt na srednata strujnica s.
Zakrivenata cevka e postavena vo vertikalna ramnina. Na yidovite od cevkata {to go

definira strujniot tok, fluidot dejstvuva so sila, koja e zadadena so ravenkata:
     
Fr    Q  v1  v2   p1 A1  p2 A2  G1 2
Od ravenkata na kontinuitet e Q = v1A1=v2A2 se dobiva:
   
   
Fr   p1    v12  A1  p2    v22  A2  G1 2

Za izbran koordinaten sistem x0z се дефинираат проекциите на силите кои дејствуваат на

контролните пресеци од контролната површина.
  
Frx  p1    v12  A1  p2    v22  A2 cos  
Fry  0
 
Frz   p2    v22  A2 sin   G
Резултантната сила е збир на компоненетите на силите по поедни оски
Fr  Frx2  Fry2  Frz2
а правецот на силата е определен со аголот  {to rezultantnata sila go zaklopuva so x-

oskata, odnosno:
Frz
tg 
Frx
Napadnata to~ka na rezultantnata sila se opredeluva preku ednakvost na momentite na

poedinite sili od izrazot koj gi definite silite, vo odnos na zadaden koordinaten sistem.
G.7.2 Primena na zakon na impuls - sila kaj razdelnik
Neka e daden dvogran razdelnik od cevkovod, horizontalno postaven. Dotokot na voda e

preku presekot (1) i istata se raspredeluva kon presek (2) i presek (3). Za zadadeniot
sistem vaì ravenkata za kontinuitet:
Q1  Q2  Q3  0
Kontrolniot volumen V za nabquduvanata masa na fluid m e ograni~en so zadadenite

preseci (1), (2) i (3). Vo presecite vladee natpritisok p1; p2 ; p3 . Za da se opredeli
zbirnata sila koja dejstvuva na yidot od razdelnikot, zafaten pome|u kontrolnite
preseci, }e se primeni zakonot na impuls.
A1 A2
(2)
p1,v1 p2,v2 y
Q1 Q2
(1)
Fp2 Fv2
A3
Fp
p3,
(3) Q3
3
v3
Fr
Fv3
Fv1 Fp1

Hidrauli~ni sili koi dejstvuvaat vo poedinite kontrolni preseci:
Presek (1):
sila od koli~estvo dvièwe: Fv1    Q1  v1    v1  A1
2
pоvr{inska sila od pritisok: Fp1  p1  A1

vkupna sila vo presek (1): F1  Fv1  Fp1
Presek (2):
sila od koli~estvo dvièwe: Fv 2    Q2  v2    v2  A2
2
povr{inska sila od pritisok: Fp 2  p2  A2

vkupna sila vo presek (2): F2  Fv 2  Fp 2
Presek (3):
sila od koli~estvo dvièwe: Fv 3    Q3  v3    v3  A3
2
povr{inska sila od pritisok: Fp 3  p3  A3

vkupna sila vo presek (3): F3  Fv 3  Fp 3
Rezultantna sila Fr
Fr  Frx2  Fry2  Frz2
kade proekciite na silite koj dejstvuvaat vo odnos na usvoeniot koordinaten sistem se:
vo odnos na x -oska:
Frx  F1x  F2 x  F3x  0  0  F3 sin 
vo odnos na y -oska:
Fry  F1 y  F2 y  F3 y  F1  F2  F3 cos 
vo odnos na z -oska:
Frz  F1z  F2 z  F3z  G  0  0  0  G

G.7.3 Primena na zakon na impuls - reakcija na mlaz
Neka od otvoren sad istekuva te~nosta niz mal otvor so povr{ina A, vo atmosfera.
Brzinata na istekvawe
v  2 gH
Toga{ te~nosta {to strui }e dejstvuva na yidovite od rezervoarot so sila:

   

 

Fr    Q  v0  v  p0 A0  p0 A  G
Za usvoen koordinaten sиstem (x0z), silite koi dejstvuvaat vo pravec na z-oska
F ' rz    Q  v0  p0 A0  G
Frz''  p 0  A0

Frz  Frz'  Frz''     v02  A0  G 
Silite koi dejstvuvaat vo pravec na x-oska

Frx'   p0  A    v 2  A   p0    v 2  A 
Frx''  p0  A
odnosno se dobiva sila so koja dejstvuva istekuvaweto na fluidot-mlazot od sadot.
Frx  Frx'  Frx''     v 2  A     Q  v
Znakot minus pokaùva deka nasokata na silata e sprotivna od nasokata na brzinata na

iste~uvaweto.

Г.8. КАВИТАЦИЈА
Кавитацијата е механизам кој се состои од брзо испарување и кондензација на течноста.

Процесите кои се јавуваат се помалку аналогни на вриењето. Со вриењето парните шуплини
(каверни) формираат јадро со зголемување на температурата и со константен притисок. Како што
се зголемува температурата, се формираните парни шуплини (каверни), се зголемуват, и се
задвижуваат до слободната површина. Како што се зголемуваат шуплините тие се шират, а тоа се
случува поради намалување на притисокот и зголеменото испарување. На површината парните
шуплини колабираат се (растураат) ослободувајќи пареа под притисок.
Кавитацијата се појавува кога течноста со константна температура на статички или динамички

начин е предмет на форморање локално услови за притисок при која настанува испарување на
течноста. Доколку локалниот притисок некаде во течноста е под притисокот на парните јадра
тогаш се формираат парните шуплини. Додека локалниот притисок останува под притисокот на
пареата, шуплините достигнуваат критични дијаметри, и ќе продолжат брзо да растат. Ако
околниот притисок е над парниот притисок (притисокот на испарување), меурите стануваат
нестабилни и колабираат (се растураат). Растурањето може да биде силно и придружено со бучава,
вибрации и можни ерозиони оштетувања на цврстите површини.
Кавитацијата може да се подели на:

1. гасна и
2. парна
Гасната кавитација се појавува кога слободниот (растворениот) воздух во флуидот се испушта во

голема мера во течноста или кога кавитацискиот процес е доволно бавен за да достигнатата
вредност од вкупниот воздух во внатрешноста на гасните шуплини се зголемува поради
дегасификација на течноста. Редоследот на растење и растурање на шуплините при гасна
кавитација е бавен затоа што има присуство на слободен воздух. Последиците од процесот на
гасната кавитација не се големи и штетни.
Ако има малку воздух во течноста, и ако шуплината се состои скоро исклучиво од пареа тогаш
редоследот на растењето и растурањето може да создадат притисок во шуплините кој премногу
силно може да ја растури и да предизвика некакви штети.
Гасната кавитација се дискутира главно кога таа се однесува на средствата за сузбивање на

парната кавитација, по деаерацијата (обезвоздушување) на течноста.
Кавитацијата односно појавата на парни шуплини започнува во внатрешноста на хомогениот

течен медиум, а се јавува во многу различни ситуации. Конфигурацијата на протокот и физичките
својства на течноста, може да се претстават со различни карактеристики.
Кавитацијата може да се дефинира како преобразување на течниот медиум под многу ниски
притисоци. Ова ја прави кавитацијата релевантна во областа на континуираната механика при што
се однесува на случаи во кои течноста е или статичка или во движење. Кавитацијата исто така
можат да настане и во статичка или речиси статичка течност.
Кога се применува поле на осцилирачки притисок во близина на слободната површина на течноста

зафатена во резервоарот, кавитациските меурчиња може да се појават во течноста ако амплитудата
на осцилациите на е доволно голема. Овој тип на кавитација е позната како акустичка кавитација.
Друг пример на кавитација во течноста е ненадејното и брзо забрзување на телата со остри рабови
(како на пример дисковите) во мирна вода. Меурите може да се појават во близината на овие
рабови речиси моментално, а брзината на течноста останува со незначителна промена.
На претходно наведената дефиниција за кавитација се воведува концептот на притисен праг под

кој повеќе не е обезбедена кохезијата на течноста. Во идеален случај прагот ќе биде утврден од
физичките фактори на микроскопско ниво. Земајќи ја во предвид реалната состојба на научните

сознанија, заедно со потребата за практични решенија за често комплицираните индустриски

системи, ова е покорисно да се однесува само за макроскопски својства на течностите.
Едноставен и секојдневен пример е оној со исполнување на простор од клипен вшмукувачки уред.

Точното пополнување бара клипот да се движи релативно бавно инаку полнењето со течноста на
просторот ќе запре, затоа што главните загуби се во доводниот (шмукачкиот) дел, а притисокот во
рамките на просторот што се исполнува паѓа под атмосферскиот притисок. Разликата на
притисоците се зголемува со зголемувањето на брзината на повлекување на клипот. Понатака, во
влезот на клипниот вшмукувачки уред, каде што протокот на течноста е со влезен млаз, се
случуваат дополнителни турбулентни флуктуации на притисок. Двата механизми придонесуваат
за намалување на локалниот притисок во просторот што се исполнува. Може пониските вредности
на парниот притисок во течноста да произведат пареа. Сличен феномен може да се најде и во
волуменските пумпи за вбризгување на горивото во моторите. Главните загуби и големото
забрзување на течноста може да резултира со намалување на притисоците предизвикувајќи
кавитација која влијае на делумното полнење на комората.
Типичните ситуации во кои кавитацијата може да се појави и да се развие во рамките на протокот

се следните:
- Геометријата на ѕидовите може да доведе до зголемување на локалната брзина која може
да се зголеми и како резултат на тоа, притисокот опаѓа во рамките на постојаниот проток
на глобално ниво. Тоа се случува во случај на ограничување во меѓусекторските области
на проточните канали (Вентуриевите млазници), или поради искривувањата на протокот
наметнат од страна на локалната геометрија (се насочува протокот во цевката односно во
горните страни на лопатки во пропелерите и пумпите).

- Со кавитацијата исто така може да настане смолкнување на протокот, поради големите

турбулентни флуктуации на притисокот.
- Променливиот карактер на некои протоци (на пример, воден удар во контролните
хидраулички кола, каналите во хидрауличните електрани, или цевките кои ги хранат со
гориво Дизел моторите) може да резултира со силно забрзување на флуидот и следствено
на тоа моментално создавање на ниски притисоци во некои точки од протокот што води
до кавитација.
- Локалните нерамнини на ѕидовите (на пример, бетонски ѕидови на брани)
- Како последица на вибрационите движења на ѕидовите (на пример, течноста за ладење на
Дизел моторите е стандардна A.S.T.M.E. ерозија ), осцилирачките притисни полиња се
креирани не поинаку од едноличните притисни полиња. Ако амплитудата на осцилациите
е доволно голема, кавитацијата може да се појави кога се појавуваат негативни осцилации.
- Конечно вниманието треба да се посвети за случајот на цврсти тела, кои се одеднаш
забрзуваат и предизвикуваат удари во забавената течност, особено ако телата имаат остри
рабовите. Потребно е забрзување на течноста за да се добие кружење на рабовите кои
создаваат ниски притисоци дури и веднаш по ударот кога брзините се релативно мали.


ПРЕДМЕТ:
(Предавање -10: Хидраулички загуби )
Април, 2021
ХИДРАУЛИЧКИ ЗАГУБИ Година: 2021
HIDRAULI^KI ZAGUBI
Neviskozni fluidi vo prirodata nema. Sekoj realen fluid sozdava otpor na zadviùvawe
na svoite del~iwa, edni vo odnos na drugite. Za sovladuvawe na ovie otpori mora da se
tro{i edel del na mehani~kata energija so koja fluidot raspolaga. Pri izveduvawe na
ravenkite za dvièwe na viskoznite fluidi, pokraj silite koi se zemeni pri izveduvawe
na ravenkata za neviskozen fluid, mora da se zemat vo predvid i tangecijalnite naponi,
odnosno silite na triewe i nivnata vrska so drugite golemini koi se karakteristi~ni za
dvièweto na fluidot. Se dobivaat dosta komplicirani ravenki za struewe na viskozniot
fluid - Navi Stoksovite ravenki, koi vo op{t slu~aj ne moàt da se re{at. Poradi toa za
re{avawe na prakti~ni problemi se ra~una so ednostavni ravenki od oblik na
Bernulievata ravenka koja gi dava op{itete energetski odnosi pri strueweto na
viskoznite fluidi, no pritoa se opi{uvaat samo odnosite vo pravec na dvièwe na
del~iwata, odnosno vo pravec na strujnicata. Mehani~kata energija pri struewe na
neviskozniot fluid ostanuva konstantna po dolìnata na strujnicata. Dokolku fluidot e
viskozen, eden del od mehani~kata energija mora da se tro{i na sovladuvawe na silite na
triewe. Poradi toa, pri struewe na viskozen fluid mehani~kata energija po dolìnata na
strujnicata ne moè da ostane konstantna, pa poradi toa vo Bernulievata ravenka za
struewe na viskozen fluid, mora da postoi ~len koj }e ja iskaè rabotata koja se tro{i za
sovladuvawe na silite na triewe.
Bernulieavata ravenka, postavena po dolìna na strujnica, vo nasoka na struewe od presek

1 kon presek 2, dobiva oblik:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz
2g   g 2g g
kade {to ~lenot hz ja pretstavuva rabotata potro{ena za sovladuvawe na silata od

viskozno triewe po edinica masa od fluidot.
I za viskozen i za neviskozen fluid, Bernulievata ravenka go opi{uva odnosot na

strujnite veli~ini pri struewe vo glavniot pravec (po dolìnata na strujnicata) na
dvièweto. Za sekoja strujnica mora da se postavi druga ravenka. Direktno ovaa ravenka
nemoè da se primeni na struewe vo cevka so kone~en popre~en presek, bidej}i toga{
mora da se postavat golem broj na ravenki poradi golemiot broj na strujnici, za da se
opfati strueweto na celata masa od fluidot. Me|utoa, vo praksata sme prinudeni da go
razgleduvame strujniot tok na fluidot kako celina, pa poradi toa neminovno e da se
koristat srednite vrednosti na poedinite golemini od strujniot tok i preku niv da se
iskaè nivniot odnos pri struewe na fluidot. Poradi toa, pred da se po~ne so prakti~no
koristewe na Bernulievata ravenka, treba da se re{at dva problema: kako Bernulievata
ravenka da se primeni na struewe vo cevka so kone~ni dimenzii i kako da se presmetaat
zagubite od triewe pri struewe na fluidot niz cevka.
Г.1. Laminarno i turbulentno struewe
Pri izveduvaweto na Bernulievata ravenka za struewe na viskozen fluid ne se postaveni

uslovite koi bi zavisele od oblikot i na~inot na dvièwe na fluidot. Izvedeniot oblik
vaì za site oblici na struewe na fluidite. Me|utoa, razlikite koi mora da postojat vo
oblikot na ovaa ravenka za razli~ni oblici na struewe na fluidite, sodràni se vo
~lenot koj go prikaùva zagubata na energija. Goleminata na zaguba na energija i oblikot
na nivnata zavisnost od karakteristi~nite golemini za strueweto, zavisat od na~inot na
dvièwe na fluidite. So analiza na reìmot na struewe na fluidot }e bide objasneta
ovaa bitna razlika vo na~inot na presmetkata na zagubata na energija.
Strueweto na fluidite vo prirodata ili tehni~kite postrojki se odlikuva so

raznovrsnost na oblikot i karakterot na strueweto. I pokraj golemata raznovrsnost,

preku eksperimentalni istraùvawa, moè site oblici na struewe da se podelat na dve

kategorii: laminarno i turbulentno struewe.
Laminarnoto struewe se odlikuva so dvièwe na fluidot po odvoeni strujnici ili vo

sloevi. Laminarnoto struewe e poednostavno i polesno moè teoretski da se izu~uva. Ovoj
reìm se javuva i vo prirodata i vo tehni~kata praksa pri struewe niz tanki (kapilarni)
cevki, porozni sredini, pri struewe na fluidi so visok viskozitet (masla, masti, mazut,
nafta i sl.).
Turbulentnoto struewe se odlikuvaat so “neuredno” dvièwe na fluidot vo razni

pravci, del~iwa od fluidot se me{aat, gi menuvaat mestata i brzinata vo sekoja to~ka od
strujnoto pole oscilira okolu svojata stati~ka sredna vrednost, kako po intenzitet taka i
po pravec i smer, odnosno postoi pulsacija ili fluktuacija na brzinata. Pri turbulenten
reìm na struewe, poradi slu~ajniot karakter na promena na goleminata i pravecot na
brzinata vo sekoja to~ka od strujnoto pole, doa|a do popre~no me{awe na pogolema masa od
fluidot i prenos na koli~inata na dvièwe od edno del~e na fluidot na drugo.
Promenata na koli~inata na dvièwe poradi vakvoto haoti~no dvièwe na fluidot e
pri~ina za postoewe na dopolnitelni otpori na dvièweto.
Pri strueweto fluidot doa|a vo zaedni~ki odnos so cvrsti povr{ini, kade se pojavuva
zaemno dejstvo na fluidot i cvrstata povr{ina. Vo slu~aj na opstrujuvawe na ramna plo~a
se razlikuva slobodno struewe na fluidot vo prostorot (okolina) na plo~ata (v) i
struewe na fluidot vo neposredna blizina na cvrstata povr{ina- zona koja se naslovuva

so grani~en sloj na ostrujuvaweto na crstototelo. Vo zonata na grai~niot sloj e prisuten

poseben mehanizam na struewe na fluidot i prou~uvaweto na ovoj del od prostorot
pretstavuva poseben del od mehanika na fluidite. Generalno, vo bliska zona na
povr{inata od cvrstoto telo se sozdava sloj kade strueweto moè da se odviva so
laminaren reìm, koj moè da premine vo turbulenten reìm na struewe, kade povtorno
vo turbulentniot grani~en sloj se razlikuva laminaren podsloj na struewe. Pojavata na
grani~iot sloj e neizbe`na pojava pri interakcija na fluidnata strujna sredni so cvrsto
telo.
Struewe pokraj ramna plo~a
Pri struewe na fluidot niz prava cevka, toga{ vo popre~niot presek na cevkata brzinata
se menuva postepeno od vrednost nula (na yidot od cevkata) do maksimalnata brzina (vo
oskata na cevkata) na strujniot prostor. Fluidot koj strui vo cevkata moè da se zamisli
kako mno{tvo na beskone~no tanki sloevi koi se dviàt so razli~ni brzini. Nultata
brzina na fluidot koj e vo dopir so yidot e posledica na prilepuvaweto na viskozniot
fluid so yidot od cevkata. Sloevite od fluidot koi se dviàt podaleku od yidot na
cevkata, imaat pogolema brzina i gi povlekuvaat so sebe sloevi od fluidot koi se dviàt
posporo. Pritoa se pojavuva prolizguvawe na edni sloevi vo odnos na drugi, poradi {to
me|u sloevite od fluidot se pojavuva sila na viskozno triewe. Dejstvoto na ovie sili ima
za posledica da del~iwa od fluidot da se dviàt so razli~ni brzini. Za sovladuvawe na
pojavenite sili na viskozno triewe pome|u sloevite od fluidot, se tro{i del od
energijata so koja raspolaga fluidot.
Profil na brzini vo cevka so kruèn popre~en presek

Razlikuvaweto na laminarniot i turbulentniot reìm na struewe e va`no vo

hidraulikata pri opredeluvawe na hidrauli~nite otpori pri opstrujuvawata na telata i
struewe niz cevki. Od reìmot na struewe bitno zavisi i otporot na strueweto. Zagubata
na energija pri laminarno i turbulentno struewe se razli~ni poradi razli~niot
karakter na dvièwe na fluidot. Otporite pri laminaren reìm na struewe se posledica
na viskoznite, me|umolekularnite sili na triewe pome|u fluidnite ~estici i fluidot so
yidot na cevkovodot. Otporite pri turbulenten reìm na struewe se zna~itelno pogolemi
otkolku pri laminarno struewe, bidej}i se pojavuvaat dopolnitelni zagubi na energija
poradi haoti~noto i napre~no dvièwe na ~esticite.
Nezavisno dali fluidot strui okolu nekoe cvrsto telo ili cvrstot telo se dviì vo
fluidna sredina, interkacijata i pojavata na grani~niot sloj postoi. Zatoa, pri
istraùvawata na opstrujuvawata se koristat dvete mo`nosti na relativno dvièwe i
interakcija na fluidnata srednina i cvrstot telo.
Opstrujuvawe na cvrsto telo koe miruva
Dvièwe na cvrsto telo vo fluidna sredina

Г.2. Kriterium za definirawe na reìmot na strueweto
Prv detalno istraùvawe za laminarniot i turbulentniot reìm na struewe i za

uslovite za premin od eden reìm vo drug reìm kaj cevkovodi so kruèn popre~en presek
izvr{il Rejnolds.
Eksperimentalnata instalacija bila sostavena od rezervoar so voda, na koj e postavena

staklena cevka niz koja se ostvaruva stacionarno struewe i na krajot od staklenata cevka
e postaven ventil so koj go menuval protokot na voda niz staklenata cevka. Na vlezot vo
staklenata cevka, vo oskata na cevkata postavil malo cev~e niz koe ispu{tal oboena
te~nost (mastilo) za da moè da go sledi strueweto vo staklenata cevka. Pri razli~ni
brzini na struewe na vodata vo staklenata cevka dobil razli~en na~in na dvièwe na
mastiloto. Pri pomali brzini, reìmot na struewe vo staklenata cevka e takov {to
oboenata te~nost se dviì po odvoeni strujnici ili vo sloevi. So zgolemuvawe na
protokot na voda se zgolemuva i brzinata na struewe, pa pri odreden protok oboenata

strujnica ja gubi stabilnosta i po~nuva da se dviì branovidno. So ponatamo{no

zgolemuvawe na protokot predizvikuva gubewe na ostrite granici na oboenata strujnica,
taka {to pri odredena brzina na struewe bojata celosno se izme{uva so neoboenata
te~nost. So ponatamo{no zgolemuvawe na brzinata na struewe vo staklenata cevka,
neramnomernosta na dvièweto e se pointenzivna.
Fazi na premin na strueweto od laminarno

vo turbulenten reìm
Fazi na premin na strueweto od laminarno

vo turbulenten reìm- laboratoriski snimki

Na osnova na niza eksperimentalni istraùvawa so cevki so razli~ni dijametri (7, 9, 15 i

27 mm) i pri struewe na razli~ni fluidi, Rejnolds utvrdil deka vrednosta na kriti~nata
brzina pri koja laminarnoto struewe preminuva vo turbulentno, se menuva i istata zavisi
od dijametarot na cevkata i fizi~kite svojstva na fluidot. Isto taka zaklu~il deka
nezavisno od uslovite na eksperimentot, preminot od laminaren reìm na struewe vo
turbulenten reìm nastanuva pri ista vrednost na bezdimenzionalniot broj, formiran na
sledniot na~in:
vd 
 Re

kade e v- sredna brzina na strueweto, d- dijametar na cevkata, ρ - gustina na fluidot i μ-

dinami~ki viskozitet na fluidot
Vaka definiranata bezdimenzionalna grupa se narekuva Rejnoldsov broj. Vrednosta na

Rejnoldsoviot broj pri koj nastanuva premin od laminaren vo turbulenten reìm na
struewe se narekuva kriti~en Rejnoldsov broj i za struewe vo cevki so kruèn popre~en
presek toj iznesuva 2320. Ovaa vrednost se narekuva dolna kriti~na vrednost, ispod koja,
bez razlika na uslovite na strueweto, nemoè da opstane turbulentniot reìm na
struewe. Pri promena na brzinata od pomala kon pogolema vrednost, poradi silite na
inercija, laminarniot reìm na struewe moè da se odrì i za vrednosri na Re  2320 ,
t.e. koi vo zavisnost od uslovite moè da se dviì vo vrednosti od 4000 do 13000, koi se
narekuvaat gorna kriti~na vrednost na Rejnoldsoviot broj.

Г.3. Hidrauli~na karakteristika
Zagubata na energija pri strueweto na fluidite ne e mo`no stalno da se opredeli

teoretski so re{avawena diferencijalnite ravenki za dvièwe na fluidnite ~estici.
Izvr{eni se golem broj na eksperimentalni istraùvawa so cel da se opredeli
hidrauli~niot otpor pri struewe na fluidite. Zavisnosta na hidrauli~niot otpor od
protokot niz hidrauli~nata komponenta se narekuva hidrauli~na karakteristika.
Eksperimentalnoto opredeluvawe na zagubata na energijata (naporot) na edna

hidrauli~na komponenta, odnosno eksperimentalnoto opredeluvawe na hidrauli~nata
karakteristika se vr{i preku merewe na vlezniot ( p1 ) i izlezniot ( p2 ) pritisok i
protokot ( Q ) pri stacionaren reìm na struewe na te~nosta, od koj se opredeluvaat
vleznata ( v1 ) i izleznata ( v2 ) sredna brzina na struewe.
p1
p2
A1 A2
hm1 хидрауличен hm2

склоп
v1 v2
Q1 Q2
hz =f(Q)
z1 z2
R R
Toga{, od Bernulievata ravenka se opredeluva ~lenot koj ja iskaùva zagubata na

energijata (naporot) t.e.
v12  v22 p  p2 v12  v22 p

hz   z1  z 2   1  z
2g g 2g g
kade {to e:
Q Q
v1  ; v2  - sredna brzina na struewe niz vleznata povr{ina A1
A1 A2
i izleznata povr{ina od komponentata A2
 z - visinska razlika pome|u vlezniot i izlezniot presek od komponentata
 p - padot na pritisokot koj se sozdava pri zadadeniot reìm na struewe
Vo tehni~kata hidraulika se razlikuvaat dva vida otpori pri dvièweto na fluidite vo

cevkovodite:
 liniski otpori
 lokalni (mesni) otpori

Г.3.1. Liniskite otpori gi pretstavuvaat zagubite na energija na pravoliniskiot del od

cevkovodot i tie zavisat od dolìnata i dijametarot na pravoliniskiot del od
cevkovodot, od rapavosta na povr{inata na yidot, od reìmot na struewe (laminarno ili
turbulentno) i od oblikot na napre~niot presek na cevkovodot. Liniskite zagubi se
posledica na otporot {to se javuva poradi dejstvoto na silite na triewe na fluidnite
~estici po yidovite na cevkovodot, kako i poradi trieweto pome|u sloevite od fluidot
(poradi razli~nite brzini pome|u sloevite) i se presmetuvaat so izrazot:
l v2
hl  
d 2g
ili, iskaàno kako pad na pritisok:
l v2
p 
d 2
kade {to e:
 koeficient na linisko triewe i istiot zavisi od Rejnoldsoviot broj i
 
relativnata rapavost na cevkata   f  Re;  ;
 d
Q
v  srednata brzina na struewe vo cevkovodot
A
 p padot na pritisokot pome|u dva preseka na rastojanie l niz cevkovod so
konstanten presek (dijametar) d
Padot na pritisokot po edinica dolìna od cevkovodot, t.e. izrazot
dhl 1 v2
I 
ds D 2g
se narekuva hidrauli~en pad ili hidrauli~en gradient.
Г.3.2. Lokalni otpori gi pretstavuvaat zagubite koi gi predizvikuvaat:

 nagla promena na pravecot na strujniot tok (svrtuvawe, kolena, vgraduvawe
profili za podobruvawe na svojstvoto na strueweto i sl.)
 nagla promena na presekot na strujniot tok (stesnuvawe, pro{iruvawe,
struewe niz prigu{nica, vlez ili izlez na cevkovod od rezervoar, kontrakcija
na mlazot i sl.)
 kontinualna promena na presekot na strujniot tok (struewe niz konvergentni
ili divergentni kanali, difuzori, mlaznici i sl.)
 delewe na strujniot tok (sobirnici, razdelni ra~vi, jazolni ra~vi i sl.)
 otpor niz razni armaturi vgradeni vo cevkovodot za upravuvawe i regulacija
(ventili, slavini, zasuni, pridu{ni uredi i sl.)
Lokalnite zagubi se izrazuvaat preku odnosot na izgubenata energija hm {to ja

predizvikuva lokalniot otpor i kineti~kata energija na strujniot tok, t.e.
v2
hm  
2g
kade {to e  koeficient na lokalniot otpor. Koeficientot na lokalniot otpor se

opredeluva eksperimentalno. Naj~esto koeficientot na lokalniot otpor se opredeluva od
tablici ili dijagrami {to se nao|aat vo soodvetna literatura (katalo{ki podatoci) ili
prira~nici.

G.4. Zagubi od hidrauli~ko triewe vo prava cevka
Da go razgledame strueweto na fluidite vo zona kade {to profilot na brzinata e celosno

razvien po pominuvaweto na vlezniot region na cevkata. Neka fluidot strui vo cevka so
kruèn popre~en presek so dijametar d i so sredna brzina v i neka postavime dve
piezometriski cevki na rastojanie l , toga{ pritisocite vo poedinite to~ki neka gi
ozna~ime p1 i p2 .
p1  p2
Vrskata pome|u brzinata v i zagubata na naporot h  {ematski e dadena na
g
narednata slika, kade {to se gleda deka za laminarno struewe, zagubata na naporot e
proporcionalen so brzinata na strueweto, dodeka za turbulentno struewe e dobieno deka e
proporcionalen na v1,75 2 .
Zagubata na naporot poradi viskoznoto triewe na te~nosta pri transport vo cevkovod so

kruèn popre~en presek, e iskaàna so slednata ravenka:
l v2
h
d 2g
koja se narekuva ravenka na Dardy-Weisbach, i koeficientot  e nare~en koeficient na

linisko triewe.
Г.4.1. Laminarno struewe, koeficientot na linisko triewe e:
 64
  64 
 vd Re
Г.4.2. Turbulentno struewe, koeficientot na liniskoto triewe  se menuva vo zavisnost

od Rejnoldsoviot broj Re i hidrauli~nta rapavost na yidot od cevkata. Vlijanieto na
rapavosta na otporot na struewe e sloèna pojava bidej}i ne zavisi samo od visinata na
geometriskata rapavost (neramnini) tuku i od oblikot i rasporedot na geometriskata
rapavost. Za sekoj oblik na rapavost, vo princip postoi razli~en dijagram na zavisnost na
koeficientot na liniskiot otpor. Za da se ovozmoì primena na isti formuli za
presmetka na liniskiot koeficient za razli~ni formi na rapavost, toga{ e vovedena
poim za ekvivalentna visina na rapavosta na vnatre{nata povr{ina od cevkata. Sekoj
poedine~en oblik na rapavost na povr{inata ima svoja ekvivalentna visina, koja ne e ista
so stvarnata visina na geometriskata rapavost. Ekvivalentnata visina na rapavosta na
povr{inata e onaa visina koja dava isti hidrauli~ki otpori kako {to e povr{ina so
ravnomerna peso~na rapavost. Dokolku oblikot na rapavosta na povr{inata e sli~en so

ravnomerna peso~na rapavost, toga{ apsolutnata rapavost na vnatre{nata povr{ina od

cevkata se zema kako ekvivalentna visina na rapavosta.
Г.4.2.1. Hidrauli~ki glatki cevki
Hidrauli~ki glatki cevki se smetaat tie cevki pri koi neramninata na yidot od cevkata e
vo viskozniot podsloj, odnosno ako visinata na neramninata e:
v
 5
u*
toga{ koeficient na liniskiot otpor zavisi samo od Rejnoldsoviot broj. Vo slu~aj na
hidrauli~ki glatki cevki,   f Re  , dobieni se slednite ravenki:
ravenka na Blazius:
0,3164
 za Re  3 103  1105
Re 0, 25
ravenka na Nikuradze:
  0,0032  0,221Re 0, 237 za Re  105  3 106
ravenka na Karman-Nikuradze:
1
 za Re  3 103  3 106
2 log Re   0,8
10
2
ravenka na Itaja:
0,314

0,7  1,65 log 10 Re   log 10 Re 
2
Г.4.2.2. Hidrauli~ki rapavi cevki
Kaj hidrauli~kite rapavi cevki, povr{inskata neramnina na cevkata navleguva vo

prostorot na turbulentnoto struewe, odnosno takva sostojba e ako visinata na
neramninata e:
v
  70
u*

vo toj slu~aj, koeficientot na liniskiot otpor  zavisi samo od visinata na neramninata

(rapavosta na cevkata) i ne zavisi od Rejnoldsoviot broj,   f  d  .
Nikuradze izvr{il eksperimentalni istraùvawa za opredeluvawe na koeficientot na

liniskiot otpor, taka {to vo vnatre{nosta na cevkata postavuval granuliran peso~en
materijal na vnatre{niot yid od cevkata, so cel da predizvika razli~na rapavost na yidot.
Rezultatite koj gi dobil pri eksprimentalnite istraùvawa se dadeni na naredniot
dijagram, na koj e pretstavena zavisnosta na koeficientot na liniski otpor  (so
logaritamska skala) vo zavisnost od Rejnoldsoviot broj Re (so logaritamska skala) i

relativnata rapavost .
d
Eksperiment na Nikuradze

Od istraùvawata Nikuradze gi izvlekol ovie zaklu~oci:

 relativnata rapavost ne vlijae na kriti~niot Rejnoldsov broj pri koj
laminarnoto struewe preminuva vo turbulentno
 preodniot reìm isto taka ne vlijae od relativnata rapavost
 kolku e pomala relativnata rapavost tolku vo pogolem dijapazon na Re
koeficientot  se pot~inuva na krivata na Blazius za turbulentni struewa
niz glatki cevki se do Re  5 105
 so porast na Re i so opa|awe na relativnata rapavost se pove}e se namaluva
zavisnosta na  od Rejnoldsoviot broj i pritoa  raste so porastot na
relativnata rapavost
Vo slu~aj na sostojba na cevkovodot da se tretira kako hidrauli~ki rapava cevka

  f  d  , toga{ za koeficientot na liniskiot otpor se dobieni slednite ravenki:
ravenka na Nikuradze:
1  d 
 2 log    1,74
  2 
ravenka na [ifrinson:
 
0, 25
  0,11 
d 
Г.4.2.3. Kvadrati~na oblast
Granicite na kvadrati~nata oblast za koja e karakteriti~no deka istovremeno na

koeficientot na liniskiot otpor vlijae Rejnoldsoviot broj i relativnata rapavost,
  f Re,  d  , moè pribli`no da se opredelat spored slednite formuli za presmetka
za dolnata i gornata grani~na vrednost na Rejnoldsovite broevi od preodnata kvadrati~na
oblast kade rapavosta ima vlijanie:
 2 
665  765 log  
Re* 
59,5
i Re**   d 
8 2
 2  7
  d
 d 
dodeka drugi avtori gi predlagaat slednite ravenki za grani~nite vrednosti:
 
Re*  10 i Re**  500
d d
Za presmetka na koeficientot na liniskiot otpor vo kvadrati~nata zona, vo literaturata

postojat pove}e razli~ni formuli i dijagrami, od koi vo praksata ~esto se koristat:
ravenka na Kolbruk koja e vo implicitna forma:
1  2,51  
 2 log   
  Re  3,71  d 
ravenka na Alt{ul koja e vo eksplicitna forma:

 68  
0, 25
  0,11  
 Re d 
Ravenkata na Alt{ul vo grani~en slu~aj koga  d  0 (hidrauli~ki glatka cevka)

preminuva vo izrazot na Blazius, a za grani~en slu~aj koja Re   (golemi vrednosti na
Rejnoldsoviot broj ili hidrauli~ki rapava cevka) toga{ preminuva vo formulata na
[ifrinson.
Eden od naj~esto koristenite dijagrami za opredeluvawe na koefivcinetot na liniskite

zagubi e Modieviot dijagram,
Modiev dijagram
Г.4.2.4. Preodna oblast
Vo preodnata oblast pome|u laminarno i turbulentno struewe nema to~no definirana

zavisnost za koeficientot na liniskite otpori, pa poradi toa ne se prepora~uva
proektirawe na cevkovod koi }e raboti pri reìmi na struewe vo taa oblast. Dokolku e
neohodno, za presmetka vo ovaa oblast moè da se koristi pribli`nata formula:
  0,0025 Re 1 3 koja vaì za 2320  Re  4000 .

Г.5. Lokalni (mesni) otpori
Lokalnite zagubi se izrazuvaat preku odnosot na izgubenata energija hm {to ja

predizvikuva lokalniot otpor i kineti~kata energija na strujniot tok, t.e.
v2
hm  
2g
kade {to e  koeficient na lokalniot otpor.
Г.5.1. Struewe vo vlezniot del od cevka
Da razgledame slu~aj koga fluidot istekuva od rezervoar vo cevka ~ij vlezen del e celosno
zaoblen. Na vlezot, raspredelbata na brzinata e celosno uniformna dodeka pritisniot
v2
napor e pomal za , kade {to v e srednata brzina na strueweto.
2g
Dokolku brzinata na viskozniot fluid e nula na yidot, toga{ fluidot vo blizina na yidot
e usporen. Usporuvaweto na fluidot e poizrazeno nizvodno od vlezniot del, dodeka na kraj
grani~niot sloj ne se razvie do centarot na cevkata. Za takva sostojba, presekot od vlezot
do mestoto kade {to grani~niot sloj se razviva do centarot na cevkata e nare~eno vlez
ili vlezen region vo cevkata, ~ija {to dolìna e nare~ena vlezna dolìna. Za vrednosta
na L postojat slednite ravenki:
Laminarno struewe:
L  0,065  Re d Presmetano od Boussinesq
Eksperiment od Nikuradse
L  0,06  Re d Presmetano od Asao, Iwanami i Mori
Turbulentno struewe
L  0,693  Re1 4  d Presmetano od Latzko
L  25  40d Eksperiment od Nikuradse
Nizvodno od vlezniot region, stati~kiot pritisok vo cevkovodot mereno so stolb na

te~nost opa|a i e pomal za H od nivoto na vodata vo rezervoarot, kade {to e
l v2 v2
H  
d 2g 2g
odnosno prviot ~len ja iskaùva zagubata na naporot poradi viskoznoto triewe

(zagubenata energiija na fluidot za edinica teìna), a vtoriot ~len go iskaùva
ekvivalentot za namaluvaweto na pritisokot koj e zbir od postignuvaweto na brzinata do
celosen razvoj plus dopolnitelna zaguba na energija od triewe

Г.5.2. Vlezni zagubi

Г.5.3. Koeficient na zagubi kaj difuzor
Г.5.4. Zakrivenosti

Г.5.5. Koleno

Г.5.6. Ra~va-sobirnica
Г.5.7. Zaporen ventil

Г.5.8. Ventil so nased
Г.5.9.Peperutkast ventil

Г.5.10.Slavina
Г.5.11. Различни изведби на вентили

Г.6. Vkupni hidrauli~ni otpori po dolìna na cevka so konstantna brzina

(prost cevkovod)
Za cevka so konstantna brzina na struewe na fluidot po dolìna na cevkvodot, v , koja e

so konstanten vnatre{en dijametar d i dolìna l , na koja e postavena cevkovodna
armatura (komponenti koi predizvikuvaat lokalen otpor - ventil, koleno i sl.), toga{
presmetkata na vkupnite hidrauli~ni otpori od po~etokot na cevkata do nejziniot izlez,
pretstavuva algebarski zbir na liniskite i lokalnite hidrauli~ki otpori, odnosno se
presmetuva spored izrazot:
 l v v2  l v
2 2
hz  hl  hm      i      i 
 d  2g 2g  d  2g
kade {to prviot ~len gi zema vo predvid liniskite otpori vo cevkovodot, dodeka vo
vtoriot ~len se sodràni lokalnite hidrauli~ki otpori.
Г.6.1. Prost cevkovod - edine~na delnica
Vo kategorijata na prosti cevkovodi spa|aat takvi transportni linii na fluidite kade

{to ne nastanuva raspredelba na protokot po dolìnata na transportnata instalacija,
odnosno toa e cevovod koj vr{i snabduvawe samo na eden potro{uva~, bez razlika na
dolìnata i sloènosta na negovata oprema i cevkovodna armatura.
Dokolku po dolìnata na transportnata hidrauli~na instalacija ne nastanuva promena na

srednata brzina na struewe na fluidot, toga{ stanuva zbor za cevkovod koj pretstavuva
edna delnica.
Neka dva rezervoara, nad ~ija povr{ina na voda deluva atmosferski pritisok, se povrzani
so cevkovod so konstanten dijametar d , so dolìna l  l1  l2 . Na cevkovodot se postaveni
armaturni komponenti: ventil i koleno, kako {to e dadeno na slikata. Visinskata
razlika pome|u nivoata na te~nosta (geodetskata visina) e H .
 k
l1,d
v
2
l2,d
k
Spored uslovite na hidrauli~nata instalacija, transportot na vodata, pod dejstvo na

gravitacionata sila (gravitaciono struewe) }e se ostvari od rezervoarot I kon

rezervoarot II . So postavuvawe na Bernulievata ravenka za nivoata vo dvata rezervoari

se dobiva:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz
2g   g 2g g
{to za zadadeniot sistem, pri stacionaren reìm na rabota na sistemot, vaàt slednite
grani~ni uslovi:
Parametri na sostojba Parametri na sostojba

na fluidot vo presek 1-1 na fluidot vo presek 2-2
p1  pa p2  pa
v1  0 v2  0
z1  H1 z2  H 2
toga{:
pa p
H1   H 2  a  hz
g g
H1  H 2  hz  hz  H
Od kade se dobiva deka hidrauli~nite optori koi se sozdavaat vo spojnata cevka pome|u
dvata rezervoari se ednakvi na visinskata razlika pome|u nivoata na te~nosta.
Г.6.2. Дефинирање на хидрауличките отпори
Definiraweто na hidrauli~nite otpori zavisi od gradbata na cevkovodot (komponentite

od koi e sostaven cevkvodot) i koi predizvikuvaat hidrauli~ni otpori od liniski i
lokalen karakter, odnosno:
hz  hl  hm
kade {to liniskite hidrauli~ki zagubi se definirani so ravenkata:
l1  l 2 v 2
hl  
d 2g
a lokalnite hidrauli~ni zagubi se definirani so ravenkata:
v2 v2
hm  1   k   v   k   2   1  2 k   v   2 
2g 2g
kade {to so 1 e ozna~en koeficientot na lokalen otpor na priklu~okot na cevkata so

uzvodniot rezervoar,  k lokalniot koeficient na otpor na kolenoto,  v lokalniot
koeficient na otpor na ventilot i  2 koeficientot na lokalniot otpor na
priklu~uvawe na cevkovodot so nizvodniot rezervoar.
Toga{ vkupnite hidrauli~ni zagubi se definirani so izrazot:

l1  l2 v 2 v2
hz    1   k   v   k   2 
d 2g 2g
 l l v
2
   1 2  1  2 k   v   2 
 d  2g
Od ravenkata za protokot, za srednata brzina na struewe vo cevkovodot, za cevka so

kruèn popre~en presek, se dobiva izrazot:
Q 4Q
v ; v 2
A d 
So zamena na izrazot za srednata brzina na struewe vo cevkovodot, vo ravenkata so koja se

definiraat vkupnite hidrauli~ni zagubi se dobiva izrazot:
 l1  l2
8 
hz    1  2 k   v   2 Q 2  mcQ 2
d  g
4
d2

kade {to mc se narekuva modul na cevkovodot. Modulot na cevkovodot dava celosna slika
(preku matemati~ki zapis) za gradbata na cevkovodot, odnosno vo nego se sodràni
podatocite za dijametarot na cevkata, dolìnata na cevkovodot i za vgradenata
cevkovodna armatura. Zapisot na cevkovodot preku negoviot modul pretstavuva
karakteristika koja nezavisi od mestot na vgraduvawe na cevkovodot i nezavisi od
hidrauli~nata instalacijata kade e toj postaven (vgraden).
Hidrauli~ki gledano, eden proektiran cevkovod se deklarira preku negovata hidrauli~na

karakteritika koja pretstavuva zavisnost na predizvikanite hidrauli~ni otpori pri
razli~ni protoci koga protekuvaat niz cevkovodot, h z  mc Q .
2
Г.6.3. Presmetka na hidrauli~na karakteritika na прост cevkovod
Presmetkata na hidrauli~nata karakteritika na eden cevkovod so poznat dijametar,

dolìna i vgradena cevkovodna armatura se vr{i preku slednite ~ekori:
 Se zadava protok Q .
 Za zadadenito protok se presmetuva srednata brzina na struewe niz cevkovodot:
4Q
v
d 2
 Preku presmetanata sredna brzina na struewe se opredeluva reìmot na struewe
vo cevkovodot, preku defnirawe na Rejnoldsoviot broj:
vd
Re 

odnosno se presmetuva za zadadeniot pretpostaven protok dali strueweto e
laminarno ili turbulentno, odnosno dali presmetanot Re  2320 - laminaren
reìm ili Re  2320 - turbulenten reìm
 Presmetaniot reìm na struewe ima zna~ajna uloga za presmetka na koeficientot
na liniskiot otpor  . Soodvetno na presmetaniot reìm na struewe, se
opredeluva koeficientot  spored pogore dadenite ravenki:
64
o Laminarno struewe ( Re  2320 ) toga{:  
Re
 68  
0, 25
o Turbulentno struewe ( Re  2320 ) toga{, na primer:   0,11  
 Re d 

 Vaka opredeleniot koeficient  ovozmoùva da se presmetaat vkupnite

hidrauli~ni zagubi vo cevkovodot (bidej}i koeficientite za lokalnite otpori se
konstantni) za pretpostaveniot (zadadeniot) protok.
 l1  l2
8 
hz    1  2 k   v   2 Q 2  mcQ 2
d  g
4 2
d 
Postapkata se povtoruva za drugi vrednosti na pretpostaven (zadaden) protok.
Primer na postapkata za presmetka na hidrauli~nata karakteristika od cevkovodot.

Treba da se napomene deka zadavaweto na koeficientot na lokalen otpor, kaj elementite
so promenliv koeficient na lokalen otpor, se zadavaat minimalnite koi gi obezbeduva
zadadenata konstrukcija
fluid voda
kinematska
viskoznost  = 0,0000017 m/s2
dijametar
na cevkata d 0,150 m
dolìna na
cevkata l  l1  l2  40 m
rapavost  0,0001 m
lokalni koeficienti na otpor

priklu~ok 1 0,6
koleno k 1,2
ventil k 6,09
isklu~ok 2 1,0
Q v Re  mc hz
3 3 2
(m /s) (m/s) (-) (-) (m)/(m /s) (m)
0,005 0,28 24978,1 0,0265 2804,8 0,07
0,010 0,57 49956,3 0,0233 2665,5 0,27
0,015 0,85 74934,4 0,0219 2603,1 0,59
0,020 1,13 99912,6 0,0211 2566,7 1,03
0,025 1,42 124890,7 0,0205 2542,5 1,59
0,030 1,70 149868,9 0,0201 2525,3 2,27
0,035 1,98 174847,0 0,0198 2512,3 3,08
0,040 2,26 199825,2 0,0196 2502,2 4,00
0,045 2,55 224803,3 0,0194 2494,1 5,05
0,050 2,83 249781,4 0,0193 2487,4 6,22
0,055 3,11 274759,6 0,0191 2481,8 7,51
0,060 3,40 299737,7 0,0190 2477,1 8,92
0,065 3,68 324715,9 0,0189 2473,0 10,45
0,070 3,96 349694,0 0,0188 2469,5 12,10
0,075 4,25 374672,2 0,0188 2466,4 13,87
0,080 4,53 399650,3 0,0187 2463,6 15,77

Vrz osnova na presmetanite vrednosti, se iscrtuva grafik so apcisna oska na koja e

pretstaven pretpostaveniot protok Q i ordinatna oska na koja e pretstavena vkupnata
hidrauli~na zaguba na cevkovodot hz . Vaka definiraniot grafik ja pretstavuva
hidrauli~nata karakteristika na cevkovodot.
18
17
16
15
14
13
12
11 RT-1
hz (m)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09
Q (m3/s)
Хидраулична карактеристика на делница од цевководот
G.6.4. Podatoci koi se ot~ituvaat od hidrauli~nata karakteristika
Koga e poznata karakteristikata na cevkovodot, potrebno e da se sogledaat uslovite na

hidrauli~nata instalacija vo koja istiot cevkovod e instaliran. Vo zavisnost od
potrebite na proektiraweto i zada~ata na analiza na hidrauli~niot sistem, mo`no e od
dobienata hidrauli~ka karakteristika na cevkovodot, da se opredeli:
 moèn protoko niz cevkovodot Q, dokolku se znaat uslovite koi gi ovozmoùva

hidrauli~nata instalacija (sistemot) kade e vgraden cevkovodot:
H1  H 2  hz  hz  H
toga{ se dobiva rabotnata to~ka na sistemot RT-1. Od hidrauli~kata

karakteristika moè da se sogleda propustlivosta na protok na postaveniot
cevkovod za razli~ni sistemski uslovi na eksploatacija (razli~na visinska
razlika H)
 da se postigne baran protok niz cevkovodot, se zadavaat uslovite koi treba da gi

ovozmoì hidrauli~nata instalacija (sistemot) kade {to e vgraden cevkovodot
ili da se promeni hidrauli~kata karakteritika na cevkovodot so opremata koja e
vgradena vo istiot.

18
17
16
15
14
13
12
11 RT-1
hz (m)
10
9
8
7
6
5 RT-2
4
3
2
1
0
0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09
Q (m3/s)
Protok vo cevkvodot so promena na visinskata razlika vo sistemot
18
17
16
15
14
13 RT-3
12
11 RT-1
hz (m)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09
Q (m3/s)
Protok vo cevkvodot so promena na hidrauli~ka karakteristika na cevkovodot

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -11: Цевководи – дефнирање на хидрауличка карактеристика)
Април, 2021
ЦЕВКОВОДИ Година: 2021
ЦЕВКОВОДИ
Prost cevkovod - pove}e delnici
Dokolku po dolìna na hidrauli~nata instalacija od eden prost cevkovod ima promena na

brzinata na strueweto na fluidot, toga{ stanuva zbor za cevkovod koj e sostaven od
pove}e delnici, odnosno sekoj del od cevkovodot kade {to postojat uslovi za konstantna
razli~na sredna brzina na strueweto na fluidot, toga{ sekoj takov del od cevkovodot
pretstavuva posebna delnica od cevkovodot. Kaj prostite cevkovodi povrzuvaweto na
najmalku dve delnici moè da bide samo redosledno - serisko.
Dva rezervoara, se povrzani so prost cevkovod sostaven od dve delnici: delnica so

dijametar d1 i dolìna l1 i delnica so dijametar d 2 i dolìna l2 . Na cevkovodot se
postaveni armaturnite komponenti: ventili, kolena i difuzot, kako {to e dadeno na
slikata. Geodetskata visina pome|u nivoata na te~nosta e H . Dvata rezervoari se
otvoreni i nad nivoto na te~nosta vladee atmosferski pritisok. Te~nosta gravitacion
istekuva od rezervoarot I kon rezervoarot II .
v1
 k1
l1,d1
p
2
l2,d2
k2
v2
Hidrauli~nata presmetka na cevkovodot zna~i opredeluvawe na hidrauli~nata

karakteristika na cevkovodot za sistemot, preku poedine~no opredeluvawe na
hidrauli~nata karakteristiki na sekoja delnica koja u~estvuva vo gradbata na
cevkovodniot sistem, odnosno
hz  hz1  hz 2  mc1Q12  mc 2Q22
Hidrauli~nite otpori na delnica 1 se definirani so sledniot izraz:
hz1  mc1Q12
kade {to modulot na cevkovodot od delnicata 1 e definiran so izrazot:
 l1
8 
mc1   1  1   v1   k1 
 g  d1
d14 2


Hidrauli~nite otpori na delnica 2 se definirani so sledniot izraz:
hz 2  mc 2Q22
kade {to modulot na cevkovodot od delnicata 2 e definiran so izrazot:
8  l2 
mc 2   2   p   v   k 2   2 
d 24  g  d2
2

Vo slu~aj na prost cevkovod, koga dvete delnici se seriski povrzani, toga{ koristej}i ja
ravenkata na kontinuitet, {to zna~i deka celokupnata koli~ina na te~nost {to }e
prote~e niz delnica 1 istata koli~ina }e pomine i niz delnica 2, odnosno:
Q1  Q2  Qs
a istovremeno toj protok go pretstavuva i protok niz cevkovodniot sistem Qs . Toga{,

hidrauli~niot otpor na cevkovodniot sistem e definiran so izrazot:
hz  mc1  mc 2 Qs2
Presmetkata na hidrauli~nata karakteritika na sekoja od delnicite poedine~no se vr{i

preku koristewe na pogore opi{anata postapka za definirawe na hidrauli~nata
karakteritika na cevkovod so konstanten dijametar. Vrz osnova na presmetanite
vrednosti za sekoja delnica poedine~no, na ist grafik se iscrtuva hidrauli~nata
karakteristika hzi  f Qi  za sekoja delnica i poedine~no.
70
hz
60
50
40 hz1
hz (m)
30
hz2
20
10
0
0,000 0,010 0,020 0,030 0,040 0,050 0,060 0,070 0,080 0,090
3
Q (m /s)
Еквивалентна хидраулична карактеритика на цевковод
со сериски поврзани делници
Vo slu~aj na prost cevkovod so redno povrani delnici, osnoven uslov e deka protokot vo
site delnici e ist, {to uslovuva ravenkata na kontinuitet i e osnova za opredeluvawe na
hidrauli~nata karakteristika na cevkovodot od hidrauli~niot sistem hz i istata se
dobiva so algebarsko sobirawe na hidrauli~nite otpori koi gi sozdavaat poedinite
delnici pri konstanten protok vo sistemot Qs . Vaka opredelenata hidrauli~na
karakteristika na cevkovodot od hidrauli~niot sistem se narekuva zbirna hidrauli~na

karakteristika na cevkovodot ili ekvivalentna hidrauli~ka karakteristina na

cevkovod.
Uslovite koi gi definira hidrauli~nata instalacija kade {to e postaven cevkovodot se

opredeluvaat preku postavuvawe na Bernulievata ravenka za nivoata vo dvata rezervoari,
se dobiva:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz
2g   g 2g g
{to za zadadeniot sistem, pri stacionaren reìm na rabota na sistemot, vaàt slednite
grani~ni uslovi:

p1  pa p2  pa
v1  0 v2  0
z1  H z2  0
toga{:
hz  H
Dokolku e poznata hidrauli~nata karakteristikata na cevkovodot od sistemot

(ekvivalenten cevkovod) i uslovite na hidrauli~nata instalacija (vo koja istiot
cevkovod e instaliran), toga{ moè od dijagramot za dobienata hidrauli~ka
karakteristika na ekvivalentniot cevkovod, da se opredeli:
 protokot koj moè da prote~e niz cevkovodot,
 hidrauli~nite zagubi vo poedinite delnici
 raspredelbata na protokot po poedinite delnici od cevkovodniot sistem
70
hz
60
RT-S
50
40
hz (m)
hz1
30 RT-hz-1
hz2
20
RT-hz-2
10
Qs
0
0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09
Q (m3/s)
Raspredelba na rabotnite uslovi na cevkovodot za zadadeni sistemski

(grani~ni) uslovi na sistemot

Cevkovod so paralelno povrzuvawe
Dva rezervoara, se povrzani so dva prosti cevkovodi: cevkovod-1 koj e so dijametar d1 i

dolìna l1 i prost cevkovodot-2 koj e so dijametar d 2 i dolìna l2 . Na cevkovodite se
postaveni armaturnite komponenti: ventili i kolena, kako {to e dadeno na slikata.
Geodetskata visina pome|u nivoata na te~nosta e H . Dvata rezervoari se otvoreni i nad
nivoto na te~nosta vladee atmosferski pritisok. Te~nosta gravitaciски istekuva od
rezervoarot I kon rezervoarot II .

k2

l2,d2
k1 v2
k2 Q2
4
l1,d1
2
k1 Q1 v1
Vkupniot protok na te~nost koj se transportira od rezervoarot I kon rezervoarot

II pretstavuva protok na sistemot t.e:
Qs  Q1  Q2

karakteristika na cevkovodot za sistemot, preku poedine~no oredeluvawe na
hidrauli~nata karakteristiki na sekoj cevkovod koj u~estvuva vo gradbata na
cevkovodniot sistem.
Bidej}i postojat dva prosti cevkovodi (strujni linii) koi gi povrzuvaat rezervoarite,
toga{ za sekoj prost cevkovod, hidrauli~niot otpori e definiran so izrazot:
za cevkovodot 1:
hz1  mc1Q12
za cevkovodot 2:
hz 2  mc 2Q22
Modulite na poedinite prosti cevkovodi se definirani so izrazite:
za cevkovodot 1:
 l1
8 
mc1   1  1  2 k1   v1   2 
 g  d1
d14 2


za cevkovodot 2:
 l2
8 
mc 2   2   3  2 k 2   v 2   4 
 g  d2
d 24 2

Bernulieva ravenka za energetska raspredelba na te~nosta se postavuva za sekoja cevkovod

poedine~no, odnosno
za cevkovodot 1:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz1
2g   g 2g g
za cevkovodot 2:
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz 2
2g   g 2g g
Zemaj}i gi grani~nite uslovi koi vaàt za hidrauli~nata instalacija pri stacionaren

reìm na rabota na sistemot, t.e.

p1  pa p2  pa
v1  0 v2  0
z1  H z2  0
toga{ se dobiva:
H  hz1 i H  hz 2
So izedna~ivawe na dvete ravenstva, se dobiva zavisnosta:
hz1  hz 2
odnosno ravenstvoto:
mc1Q12  mc 2Q22
{to zna~i deka hidrauli~nite zagubi vo cevkovodot 1 se isti so hidrauli~nite zagubi vo

cevkovodot 2. Dobienata zavisnost pretstavuva osnoven хидрауличен uslov za paralelno
povrzani cevkovodi.
Hidrauli~nata karakteristika na paralelno postavenite cevkovodi moè da se pretstavi

kako hidrauli~na karakteritika na edine~en (ekvivalenten) cevkovod. Ekvivalentniot
cevkovod na sistemot vo odnos na hidrauli~kite karakteritiki e celosen reprezent na
vzaemnoto odnesuvawe na poedinite edine~ni cevkovodi koi se paralelno povrzani vo
hidrauli~nata instalacija. Opredeluvaweto na hidrauli~nata karakteristika na
ekvivalentniot cevkovod se bazira na hidrauli~nite karakteristiki od poedinite
cevkovodi koi se vo paralelna хидраиличка vrska.

Dobivaweto na hidrauli~nata karakteristika na ekvivalentniot cevkovod se opredeluva

vrz osnova na poedine~nite hidrauli~ni karakteristiki od cevkovodite koi se vo
paralelna vrska, zapazuvaj}i gi uslovite:
 hidrauli~nite zagubi na paralelnite cevkovodi se ednakvi: hz1  hz 2

protokot vo sistemot pretstavuva zbir od poedinite protoci vo paralelnite
cevkovodi: Qs  Q1  Q2
taka {to hidrauli~nata karakteristika na ekvivalentniot cevkovod treba da ja ima
karakteritikata deka sozdava hidrauli~ni otpori tolkavi kako da e vgraden samo eden od
cevkovodite, a pritoa da niz hidrauli~nata instalacijata protekuva protokot na
sistemot, t.e. hz1  hz 2  f Qs  .
Poa|aj}i od uslovite koi vaàt za paralelno povrzanite cevkovodi, hidrauli~nata

karakteristika na ekvivalentniot cevkovod se dobiva dokolku se izvr{i sobirawe na
protocite {to protekuvaat niz poednite cevkovodi pri edena te ista hidrauli~na zaguba
na poedinite cevkovodi. Zatoa, na dijagramot na koj se pretstaveni hidrauli~nite
karakteristiki na poedinite cevkovodi, dobien so prethodno opi{anata postapka, se
vr{i sobirawe na protocite po poedinite cevkovodi pri ista hidrauli~na zaguba, kako
{to e dadeno na narednata slika.
120
hz2
100
80
hz1 hz
hz (m)
60
40
20
0
0.000 0.010 0.020 0.030 0.040 0.050 0.060
3
Q (m /s)

со паралелно поврзани делници

(ekvivalentniot cevkovod) i uslovite na hidrauli~nata instalacija (vo koja istiot
karakteristika na ekvivalentniot cevkovod da se opredeli:
 protokot koj moè da prote~e niz sistemot,
 hidrauli~kite zagubi vo poednite delnici

90
hz2
80
70
hz
60 hz1
RT-S
RT-hz-2 RT-hz-1
hz (m)
50
40
30
20
10
Qs-2 Qs-1 Qs
0
0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06
Q (m3/s)
Cevkovod so kombinirano povrzuvawe
Dva rezervoara, se povrzani so cevkovoden sistem koj e sostaven od eden dovoden cevkovod
so dijametar d1 i dolìna l1 , koj e razgranet na dva cevkovodi koi se so dijametar d 2 i
dolìna l2 , odnosno so dijametar d3 i dolìna l3 . Na cevkovodite se postaveni
armaturnite komponenti: ventili i kolena, kako {to e dadeno na slikata. Geodetskata
visina pome|u nivoata na te~nosta vo rezervoarite e H . Dvata rezervoari se otvoreni i
nad nivoto na te~nosta vladee atmosferski pritisok. Te~nosta gravitacion strui od
rezervoarot I kon rezervoarot II .
k3
l3,d3
v1 Q3 3
v3
 R3
l1,d1
R2
Q1
Q2 2
k2 l2,d2
v2
Raspredelbata na protokot vo cevkovodot na sistemot se dobiva od ravenkata na

kontinuitet, t.e.:
Q1  Q2  Q3


Bidej}i postojat dve strujni linii koi gi povrzuvaat dvata rezervoari, toga{ za sekoja
strujna linija hidrauli~nite otpori se definiraat so izrazite:
za strujna linija 1-2
hz12  hz1  hz 2  mc1Q12  mc 2 Q22
hz13  hz1  hz 3  mc1Q12  mc 3Q32
Modulite na poedinite delnici od cevkovodniot sistem se definirani so slednite izrazi:
 l1
8 
mc1   1  1   v1 
d14 g  d12

8  l2 
mc 2   2   R 2   v 2   k 2   2 
d 24  g  d2
2

8  l3 
mc 3   3   R 3   v 3   k 3   3 
d 34  g  d3
2

Bernulieva ravenka za energetska raspredelba na te~nosta se postavuva za sekoja strujna

linija poedine~no, odnosno
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz1 2
2g   g 2g g
v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz13
2g   g 2g g
Zemaj}i gi grani~nite uslovite koi vaàt za hidrauli~nata instalacija pri stacionaren


p1  pa p2  pa
v1  0 v2  0
z1  H z2  0

toga{ se dobiva:
H  hz12 i H  hz13
So izedna~ivawe na dvete ravenstva, se dobiva zavisnosta:
hz12  hz13
hz1  hz 2  hz1  hz 3  hz 2  hz 3
odnosno:
mc 2 Q22  mc 3Q32
{to zna~i deka hidrauli~nite zagubi vo delnicata 2 se isti so hidrauli~nite zagubi vo

delnicata 3. Ovaa zavisnost pretstavuva osnoven хидрауличен uslov za delnici od
cevkovodot koi se paralelno povrzani.
Dobivaweto na ekvialentnata karakteristika na vgradeniot cevkovod vo hidrauli~niot

sistem zapo~nuva so definirawe (opredeluvawe) na ekvivalentna karakteristika na
paralelno povrzanite delnici od cevkovodot hez 23 , odnosno na paralelno povrzanite
delnici 2 i 3. Opredelenata ekvivalentna hidrauli~na karakteristika na paralelno
povrzanite delnici e redosledno povrzana so dovodnata delnica 1. Dobienata
ekvivalentna karakteristika na cevkovodot e reprezent na vgradeniot cevkovoden sistem
koj e sostaven od dve paralelno povrzani delnici i edna redosledna povrzana delnica so
reprezentot (ekvivalentnata karakteristika) na paralelno povrzanite delnici.
120
hz3
100
hz
80
hz2 hez2-3
hz (m)
60
40
hz1
20
0
0.000 0.010 0.020 0.030 0.040 0.050 0.060
3
Q (m /s)

со комбинирано поврзани делници



120
100 hz3
hz2
hz
80 RT-S
hz (m)
hez2-3
60 RT-hz-3 RT-hz-2
RT-hz-K
40
RT-hz-1
hz1
20
0 Qs-3 Qs-2 Qs=Qs-1

0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06
Q (m3/s)
Cevkovod so kombinirano povrzuvawe
Neka nivoto na vodata vo rezervoarot II opadne na visna H 2 , taka {to istekot na

delnica 3 od cevkodoto ostane so sloboden istek, dodeka delnica 2 od cevkodoto ima istek
pod nivoto na te~nosta vo rezervoarot. Toga[ se formiraat dva razli~ni iste~ni preseci
vo sistemot.
k3
l3,d3
v1 Q3 3
v3
 R3
l1,d1
R2
Q1 v2
Q2 2
k2
l2,d2


v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz1 2
2g   g 2g g
v12 p v2 p
 z1  1  3  z3  3  hz13
2g   g 2g g
Zemaj}i gi graniñit uslovite koi vaàt za hidrauli~nata instalacija pri stacionaren

Parametri na sostojba Parametri na sostojba Parametri na sostojba

na fluidot vo presek 1-1 na fluidot vo presek 2-2 na fluidot vo presek 3-3
p1  pa p2  pa p3  pa
v1  0 v2  0 v3  vc3
z1  H1 z2  H 2 z3  H3
toga{ se dobiva:
H1  H 2  hz12 i
vc23
H1  H 3   hz13
2g
vc23
^lenot na izleznata brzina se vgaduva vo delot na hidrauli~kite zagubi na delnica 3,
2g
odnosno
 l3
8 
mc 3   3   R 3   v 3   k 3  1
 g  d3
d 34 2

So izedna~uvawe na ravenstvata:
H 2  hz12  H3  hz13
H 2  hz1  hz 2  H3  hz1  hz 3
odnosno:
H 2  hz 2  H3  hz 3
hz 2  H 3  H 2   hz 3
hz 2  H  hz 3
Od dobienata ednakvost se dobiva deka delnicata-2 i delnica-3 ne go ispolnuvaat

hidrauli~niot uslov za paralelni cevkovodi, odnosno ovie dve delnici nemoè da se
smetaat kako paralelni cevkovodi.

Struewe pome|u tri rezervoari
Tri rezervoara, se povrzani so cevkovoden sistem koj e sostaven od eden dovoden cevkovod
so dijametar d1 i dolìna l1 , koj e razgranet na dva cevkovodi koi se so dijametar d 2 i
dolìna l2 , odnosno so dijametar d3 i dolìna l3 . Na cevkovodite se postaveni
armaturnite komponenti: ventili i kolena, kako {to e dadeno na slikata. Visina na
nivoata na te~nosta vo rezervoarite e H1 , H 2 i H 3 soodvetno. Rezervoarite se otvoreni
i nad nivoto na te~nosta vladee atmosferski pritisok. Te~nosta gravitacion strui od
rezervoarot I kon rezervoarot II i od rezervoarot I kon rezervoarot III
k3
l3,d3
v1 Q3 3
v3
 R3
l1,d1
R2
Q1
l2,d2
v2
k2 Q2 2
Od ravenkata na kontinuitet se dobiva:
Q1  Q2  Q3

Bidej}i postojat dve strujni linii koi gi povrzuvaat dvata rezervoari, toga{ za sekoja
strujna linija hidrauli~nite otpori se definiraat so izrazite:
hz12  hz1  hz 2  mc1Q12  mc 2 Q22
hz13  hz1  hz 3  mc1Q12  mc 3Q32
Modulite na poedinite delnici od cevkovodniot sistem se definirani so slednite izrazi:

 l1
8 
mc1   1  1   v1 
d14 g  d12

8  l2 
mc 2   2   R 2   v 2   k 2   2 
d 24  g  d2
2

8  l3 
mc 3   3   R 3   v 3   k 3   3 
d 34  g  d3
2



v12 p v2 p
 z1  1  2  z 2  2  hz1 2
2g   g 2g g
v12 p v2 p
 z1  1  3  z3  3  hz13
2g   g 2g g
so grani~ni uslovi za sistemot:
Parametri na sostojba Parametri na sostojba Parametri na sostojba

na fluidot vo presek 1-1 na fluidot vo presek 2-2 na fluidot vo presek 3-3
p1  pa p2  pa p3  pa
v1  0 v2  0 v3  0
z1  H1 z2  H 2 z3  H3
toga{ se dobiva:
H1  H 2  hz12 i H1  H 3  hz13
So izedna~uvawe na ravenstvata se dobiva:
H 2  hz12  H 3  hz13
H 2  hz1  hz 2   H 3  hz1  hz 3 
odnosno:
H 2  hz 2  H3  hz 3 .
Toa zna~i deka hidrauli~nite zagubi od delnicite 2 i 3 od cevkovodot ne se ednakvi

hz 2  hz 3 , odnosno delnicata 2 i delnicata 3 ne go ispolnuvaat uslovot na paralelni
povrzani cevkovodi i istite nemoè da se tretiraat kako takvi. Dokolku istoto
ravenstvo se pretstavi vo sledniot oblik:

hz 2  H 3  H 2   hz 3
hz 2  H 32  hz 3
toga{ se doa|a do sledniot zaklu~ok: hidrauli~nite zagubi na delnicite 2 i 3 od

cevkovodot moè da se dovedat do uslovot za paralelno povrzani cevkovodi dokolku na
edna od hidrauli~nite zagubi (vo slu~ajov na karakteristikata od hidrauli~nite zagubi od
delnicata 3) se izvr{i korekcija za konstantnata vrednost H 32 koja e definirana od
razlikata na nivoto na te~nosta vo rezervoarite 3 i 2: H32  H 3  H 2 . Po izvr{enata
korekcija na hidrauli~nite zagubi od delnica 3 za konstantna vrednost, {to matemati~ki
zna~i deka hidrauli~nata karakteristika na zagubite od delnica 3 da se zgolemeni
(pomesteni) za konstantna vrednost, toga{ se dobiva koregirana tarakteristika na
hidrauli~nite zagubi od delnicata 3, t.e.
hzk3  H 32  hz 3
pa }e vaì ravenstvoto:
hz 2  hzk3
kade {to e ispolnet uslovot za paralelno povrzuvawe na delnicite od cevkovodot, deka

hidrauli~nite zagubi kaj paralelno povrzanite cevkovodi se ednakvi. Spored toa,
koregiranata hidrauli~na karakteritika na delnicata 3 i hidrauli~nata karakteritika
na delnicata 2 moè da se smetaat za paralelno povrzani cevkovodi i za nivnite
karakteristika da se primenat istite uslovi koi vaàt za paralelno povrzani cevkovodi.
Imaj}i vo predvid deka za sekoja delnica od cevkovodot e poznata hidrauli~nata

karakteristika, toga{ za dobivawe na ekvivalentnata hidrauli~na karakteritika za
celiot cevkovod postaven vo hidrauli~nata instalacija, potrebno e prethodno da se
izvr{i korekcija na edna od uslovno paralelno povrzanite delnici, za da moè da se
primeni postapkata na sloùvawe na cevkovodot.
140
hz3-k
120
hez2-3k
100 hz3
80 hz2
hz (m)
60
40
20
0
0.000 0.010 0.020 0.030 0.040 0.050 0.060 0.070 0.080
3
Q (m /s)
Ekvivalentna hidrauli~ka karakteristika na “условно”

дефинирани хидраулички паралелни делници

So izvr{enata korekcija za H32  H 3  H 2 na hidraili~nata zaguba hz 3 , izvr{eno e

energetsko izedna~uvawe na rezervoarot III sprema rezerot II , bidej}i tie kako
potro{uva~i (korisnici) ne se na isto energetsko nivo poradi razli~nite nivoa na
te~nosta. Toa zna~i, deka so dobienata ekvivalentna hidrauli~na karakteristika za
paralno postavenite cevkovodi od elnicite 2 i 3, sistemot e sveden na poednostaven
model na cevkovod vo koj reposledno se povrzani delnicata 1 i ekvivalentnata
karakteristika na paralelnite delnici 2 i 3 na energetsko nivo od rezervoarot II . Toga{
vaàt slednite ravenki:
H1  H 2  hz1  hez 23k
Qs  Q1  Qek
Dobivaweto na hidrauli~nata karakteristika na cevkovodot od sistemot hz e so postapka

za sumirawe na redosledno povrzani cevkovodi, odnosno od uslovot deka protokot vo redno
povrzanite delnici e ist, a hidrauli~nite zagubi se dobivaat so algebarsko sobirawe na
hidrauli~nite zagubi koi gi sozdavaat poedinite delnici pri konstanten protok vo
sistemot Qs .
Dobienata hidrauli~nata karakteristika na cevkovodot od sistemot hz ne pretstavuva

kontinuirana kriva, tuku postojat dve zoni so prevojna to~ka M . Za protoci vo sistemot
Qs  QM toga{ raspredelbata na protokot vo cevkovodniot sistem e sprema predvidenata
nasoka, odnosno Q1  Q2  Q3 . Vo slu~aj koga protokot vo sitemot Qs  QM toga{
raspredelbata na protokot ne sootvetstvuva na pretpostavenata nasoka na struewe na
te~nosta, odnosno Q1  Q3  Q2 . Dokolku protokot vo sitemot e Qs  QM toga{ vo
delnicata 3 nema struewe pa za raspredelbata na protokot vo cevkovodniot sistem vaì
zavisnosta Q1  Q2 .
160
hz
140 hz3-k
hez2-3k
120 hz3
100
hz2
hz (m)
80
60
hz1
40
M
20
0
0,000 0,010 0,020 0,030 0,040 0,050 0,060 0,070 0,080
3
Q (m /s)


180
hz3-k hz2
160
hz
140 hz3
hez2-3k
120 RT-S
hz (m)
100
RT-hz-2
80
60 RT-hz-3 hz1
40 RT-hz-1
20
Qs=Q3 Qs=Q2 Qs=Q1
0
0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08
Q (m3/s)
Od dobienata hidrauli~na karakteristika na sloèniot cevkovod i vo zavisnost od

uslovite koi gi ozovmoùva hidrauli~nata instalacija, mo`ni se slednite raspedelbi na
protokot vo cevkovodot od sistemot, odnosno slednite sostojbi na strueweto niz
poedinite delnici:
 od rezervoarot protokot {to strui niz delnica 1 da se deli kon delnica 2 i
delnica 3
 protokot od rezervoarot 1 i protokot od rezervoarot 3 da se sobiraat i da
protekuvaat kon rezervoarot 2
 protok da ima od rezervoarot 1 kon rezervoarot 2, a kon rezervoarot 3 protokot da
e raven na nula (da nema protok)

k3
l3,d3
v1 3
v3
 k1
l1,d1 Q3=?
Q1
R3
k1
R2
l2,d2
v2
k2 Q2 2
Kaj trite slu~i koi moè da nastanat pri povrzuvawe na tri rezervoari sekoga{ e
ostvareno strueweto niz dlenica 1 kon delnica 2, dodeka strueweto niz delnica 3 moè da
bide promenlivo. Za da se opredeli raspredelbata na protokot niz cevkovodot od sistemot
prethodno se vr{i slednata analiza:
a) Vo jazolnata to~ka na sistemot, uslovno pri analizata, se postavuva piezometriska

cevka, vo koja nivoto na te~nosta }e se poka~i na nekoja visina y vo odnos na zaedni~kata
referentna ramnina R  R . Toga{ moè da se postavat slednite Bernulievi ravenki:
pome|u rezervoar I i jazolanata to~ka:
H1  y  hz1  y  H1  hz1
y  H 1  mc1Q12
pome|u jazolanata to~ka i rezervoar II :
y  H 2  hz 2
y  H 2  mc 2 Q22
Bidej}i vo jazolnata to~ka od cevkovodot, visinata na te~nosta vo piezometriskata cevka
y e edna te ista, toga{ se opredeluva kolku iznesuva ovaa vrednost.

140
y=H2+hz2
120
100
y
80
hz (m)
y=H1-hz1
60
40
20
0
0,000 0,010 0,020 0,030 0,040 0,050 0,060 0,070 0,080 0,090
Q (m3/s)
b) Po opredeluvawe na vrednosta za y moè da nastanat slednite sostojbi:

 y  H 3 toga{ postoi struewe vo nasoka od jazolnata to~ka kon
rezervoarot III , odnosno za raspredelbata na protokot }e vaì
Q1  Q2  Q3
 y  H 3 toga{ postoi struewe vo nasoka od rezervoarot III kon jazolnata
to~ka, odnosno za raspredelbata na protokot }e vaì Q1  Q3  Q2
 y  H 3 toga{ ne postoi struewe nitu kon nitu od rezervoarot III ,
odnosno za raspredelbata na protokot }e vaì Q1  Q2 i Q3  0 .

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -12: Хидрауличен удар)
Мај, 2021
ХИДРАУЛИЧЕН УДАР Година: 2021
E1. NESTACIONARNO STRUEWE NA TE~NOST VO CEVKOVOD
Da konstruirame matemati~ki model za nestacionarno struewe na te~nost vo element od

cevkovodot koj {to ima postojani svojstva po dolìnata, kako na samiot cevkovod taka i
na te~nosta. Takvoto dvièwe pretstavuva prcijalen slu~aj na nestacionarno struewe na
neprekinliva sredina. Za da se izgradi negov matemati~ki model neophodno e da se zadade
sistem od takanare~eni grani~ki opredeluva~ki ravenki. Sistemot na ravenki treba da
bide zatvoren t.e brojot na ravenki treba da bide ednakov so brojot na nepoznati.
Obi~no vo tehni~kite presmetki na nestacionarno struewe na ~istite ili slabo

gaziranite te~nosti vo hidrauli~nite sistemi so cel da se uprosti zada~ata, go smetaat
ednodomenzionalno t.e takvo koe {to zavisi samo od edna prostorna koordinata x koja se
smeta dol` oskata na cevkovodot. Vakvoto dopu{tuvawe op{to zemeno e neprifatlivo i
vo sekoj konkreten slu~aj e potrebno negovo ocenuvawe. Ponekoga{ vo presmetkite se
voveduvaat odredeni popravki, koj {to na indirekten na~in dozvoluvaat da se zemat vo
predvid nekoi efekti od neednodimenzionalnosta.
Nestacionarno struewe na te~nosta vo cevkite }e se smeta poznato vo to~kata x, ako

brzinata u, pritisokot p, gustinata , temperaturata T moàt da bidat izrazeni kako
funkcii od prostornite koordinati x i vremeto t. Bidej}i promenata na temperaturata za
pogolemiot broj te~nosti vo procesot za nestacionarno sruewe vo hidrosistemite e
nezna~itelna, mo`no e da ne se zema predvid vlijanieto na temperaturata vo tekot na
procesot. Pri takvite dopu{tuvawa nestacionarnoto struewe na te~nosta vo cevkovodite
moè da bide okarakterizirano so tri parametri (p,u i ) koj {to zavisat od x i t.
Osven toa obi~no se smeta deka te~nosta e barotropna t.e e takva sredina vo koja gustinata
e samo funkcija od pritisokot. (Vo op{t slu~aj uslovot za barotropnost ne e ispolnet. Za
da se zeme vo predvid promenata na temperaturata ponekoga{ mora da se vovede
dopolnitelna ravenka kon brojot na opredeluva~kite ravenki.) Za barotropnata te~nost
brojot na nepoznati se namaluva do dve: pritisokot p i brzina u.
Sveduvaweto na zada~ata kon nao|awe na dve ili tri nepoznati promenlivi ne proizleguva
od nekoi op{ti fizi~ki postavki, tuku pretstavuva posledica na na{ite pretpostavki i
dopu{tawa koi {to vo tekot na konstruiraweto i doteruvaweto na matemati~kiot model
mora da bidat provereni po pat na sporeduvawe so prirodniot ili eksperimentalniot
proces. (Vakvoto usoglasuvawe se vika identifikacija na matemati~kiot model). Vo
takvata sostoba, nestacionarnoto struewe na te~nosta vo cevkite moè da bide opi{ano
so sistem od dve ravenki: ravenka na dvièwe i ravenka na kontinuitet.
Ravenkata na koli~estvo na dvièwe (zakon za zapazuvawe na koli~estvo na dvièwe) go

izrazuva soodnosot me|u nadvore{nite sili vo nasoka na oskata x koj {to se priloèni
kon edinica volumen na te~nosta ~ija {to gustina e , kako i silite na inercija i otporot
(na triewe) koj {to dejstvuva na ovaa edinica volumen vo koj bilo moment na vremeto t.
(Silata na triewe obi~no se smeta deka zavisi od brzinata. Me|utoa pri pogolemi
gradienti na pritisokot i brzinata vo tekot na vremeto e otkriena direktnata zavisnost
na silata na triewe od zabrzuvaweto.)
Ravenkata na kontinuitet go izrazuva zakonot za zapazuvawe na materijata i go voop{tuva

odnosot me|u brzinata na te~nosta u, gustinata  prostornata koordinata x i vremeto t.
Site parametri prisutni vo ravenkite osven p i u treba da bidat vo razgleduvanata
sostojba poznati, ili zadadeni kako funkcija na pritisokot i brzinata. Kako takov
parametar moè da se smeta i gustinata izrazena od ravenkata na sostojbata preku
pritisokot p, a isto taka i porastot na volumenot na cevkata za smetka na deformacija na
yidovite na cevkovodot vo radijalen i aksijalen pravec pod dejstvo na pritisokot.

Ravenka na dvièwe
Za elementaren volumen na te~nost (sl. 1) koj {to te~e vo cevkovod so postojan presek po
dolìna, ograni~en so yidovite na cevkata i napre~nite preseci I-I i II-II, {to se nao|aat
na rastojanie dx eden od drug, ramnoteàta na silite vo proekcija na oskata x koja {to
se sovpa|a so nadol`nata oska na cevkata moè da bide zapi{ana vaka:
Fp1  Fp 2  FT sin   FTR  Fi  0
kade {to se:

FP1 , FP 2 -sili na pritisok na te~nosta koj {to dejstvuvaat sodvetno vo presecite I-
I i II-II;
FT -sila na teìna za izdvoeniot del na te~nosta;
 -agol me|u pozitivnata nasoka na oskata x i horizontot (so ramninata za
sporeduvawe);
FTR -sila na otporot od trieweto;
Sili na pritisok
p
FP1  pA ; FP 2  pA  A dx ,
x
kade {to e:
p -sreden pritisok na te~nosta vo presekot I-I;
A -povr{ina na napre~niot presek;
p
A( )dx -prirast na silata za smetka na promenata na pritisokot p po dolìna
x
na elementot dx .
p/g
Sl 1. Elementaren volumen na te~nosta
Sila od teìna
FT    A  dx kade   g

Sila na inercija
Sila koja dejstvuva vrz razgleduvaniot element od te~nosta, e ednakva na proizvodot od

masata na te~nosta i zabrzuvaweto t.e:
du
Fi  Adx
dt
kade {to e:
u - sredna brzina na struewe vo dadeniot presek vo nasoka na strueweto;
du
-poln diferencijal od brzinata po vremeto (zabrzuvawe)
dt
Zabeleùvame deka gustinata na te~nosta  ovde se smeta za konstantna. Toa samo e
dopustlivo vo industriskite hidrosistemi, ako promenata na pritisokot ne e pogolema od
1% od goleminata na volumenskiot modul na kompresija na te~nosta.
Sila na triewe
Silata na triewe FTR zavisi od prifatenata metoda za evidentirawe na hidrauli~niot

otpor. Vo op{t slu~aj hidrauli~niot otpor pri nestacionarno struewe vo cevkite zavisi
ne samo od brzinata, svojstvata na te~nosta i yidovite na cevkata (kako {to e pri
stacionarno struewe) tuku i od zabrzuvaweto.
Zamenuvaj}i gi dobienite izrazi za silite vo ravenkata se dobiva:
p du
pA  [ pA  A( )dx]  Adx sin   Adx  Ftr  0
x dt
Pritisokot p moè da se izrazi preku privedeniot napor H i visinskata to~ka z vo

odnos na proizvolno izbranata ramnina za sporeduvawe. Ako se smeta gustinata
  const ,za pritisokot p se dobiva zavisnosta p  g ( H  z) , toga{:
p H z
 g (  sin  ) kade   sin 
dx x dx
Transformiraj}i go izrazot so ogled na ovoj soodnos i delej}i gi site ~lenovi na
ravenkata so Adx , dobivame:
H du FTR
g   0
x dt Adx
du u u
ili zemaj}i go izrazot za polniot izvod na brzinata  u ,
dt t x
H u u F
g   u  TR  0
x t x Adx
Vo dobienite ravenki na dvièwe osven nepoznatite p (ili H ), u , ja ima u{te i silata

na triewe FTR . Za da sistemot od ravenki postane zatvoren, nephodno e FTR da se izrazi
kako funkcija od osnovnite parametri p (ili H ), u .

Pri vospostaveno stacionarno te~ewe na viskozna te~nost silata na triewe obi~no ja

izrazuvaat kako tangencijalen napon na yidot od cevkata , koj {to e funkcija od
svojstvata na te~nosta i yidovite od cevkata. Ovoj napon dejstvuva po natopeniot
perimetar O na dolìna dx t.e.
FTR    Odx
Zamenuvaj}i go ovoj izraz vo ravenkata се dobiva
H du O
g   0
x dt A
Imaj}i vo predvid deka odnosot na povr{inata na presekot A i natopeniot perimetar O

A
pretstavuva hidrauli~en radius Rh ( Rh  , ) ravenkata moè da se zapi{e vo sledniot
O
oblik :
H du 
g   0
x dt Rh
Znaej}i go O i A za cevkite so razli~na forma na napre~niot presek, mo`no e na

soodveten na~in da se transformira tretiot ~len vo ravekata. Taka za cevki so kruèn
presek: O  D, A  D 2 / 4, Rh  D / 4, toga{ za ravenkata se dobiva:
H du 4
g   0
x dt D
Me|utoa i vo takvata forma ravenkata sodrì dopolnitelna nepoznata golemina -

naponot na yidovite na cevkata  . Za da se izrazi  pri nestacionarno struewe kako
funkcija na parametrite na potokot, vo sega{no vrame obi~no se koristi hipotezata za
kvazistacionarno struewe.
Vo osnova hipotezata za kvazistacionarno struewe se sostoi vo toa {to uslovno se smeta

tangencijalniot napon  pri nestacionarno struewe kako isto takva funkcija na:
srednata brzina u , svojstvata na te~nosta i yidovite na cevkata, kako i pri stacionarno
struewe so ekvivalentna sredna brzina. Presmetkite na nestacionarnoto struewe, {to se
izvr{eni vo soodvetstvie so hipotezata na kvazistacionarnosta za bavnite preodni
procesi, dosta dobro se potvrduvaat eksperimentalno. Me|utoa pri naglite promeni na
reìmot na te~ewe (pri postoeweto kaj branovite na pritisokot dosta strmni frontovi)
promenata na stacionarnoto triewe moè vo niza slu~ai da dovede kon su{tinska
nedoocenka na pridu{uvaweto osobeno vo procesite so kavitacionoto raskinuvawe na
kontinuiranosta i da ne dade vistinska slika na izobli~uvawata na frontalnite delovi
od branovite.
Poradi va`nosta na zemaweto vo predvid na silite na triewe osobeno pri presmetuvawe

na nestacionarnite procesi vo cevkite so mal dijametar pri zna~itelna viskoznost na
te~nosta {to e karakteristi~no za hidrosistemite na ma{inite i mehanizmite, }e gi
razgledame podetalno osnovnite metodi za evidentirawe na silite na triewe na
te~nostite. Vo po~etokot }e se potsetime na metodikata za presmetuvawe na silite na
triewe vo kvazistacionarna sostojba, a potoa }e gi pokaème osnovite na sovremeniot
priod kon presmetuvaweto na t.n nestacionarno triewe.

Ravenka na kontinuitet
Da izdvoime element od cevka so dolìna l , koj {to e ograni~en so yidovite i so
napre~nite preseciⅠ-Ⅰ i Ⅱ-Ⅱ (sl. 2). Zakonot za zapazuvawe na kontiniumot vo
izdvoeniot volumen moè da se formulira vo sledniot oblik: razlikata me|u masata na
te~nosta m1 , koja {to vte~uva vo volumenot niz presekot Ⅰ-Ⅰ, i masata na te~nosta m 2 ,
koja {to istekuva od nego preku presekot Ⅱ-Ⅱ vo edinica vreme, e ednakva na promenata
na masata na te~nosta vo vnatre{nosta na ovoj volumen m / t , po vremeto , t.e
m m
m1  (m1  l)  .
x t
Ovaa ravenka moè da se izrazi preku gustinata na te~nosta  , povr{inata na presekot

Ⅰ-Ⅰ A i brzinata na te~nosta u :
( Au ) ( Al )
Au  [ Au  l ]
x t
So diferencirawe na ovoj izraz, delej}i gi site ~lenovi so Au i uprostuvaj}i, se dobiva:
1   1 A A 1 l u
( u ) ( u )  0
 t x A t x l t x
Izrazite vo zagradite go predstavuvaat totalen diferencijal soodvetno na gustinata  i

povr{inata na presekot A . Zemaj}i vo predvid deka promenata na dolìnata e funkcija
samo od vremeto, tretiot ~len isto taka moè da se smeta kako poln diferencijal. Toga{
ravenkata na kontinuitet }e se zapi{e vo oblik:
d dA dl u
   0
 A l x
Vo dobieniot izraz prviot ~len d /  go odrazuva volumenot na kompresibilnosta na

te~nosta (promenata na nejzinata gustina ); vtoriot dA/ A - promenata na povr{inata na
napre~niot presek vo vremeto kako posledica na deformacijata. Tretiot ~len dl / l go
izrazuva vlijanieto na izdolùvaweto na elementot na cevkata, a ~etvrtiot ~len u / x
promena na brzinata na te~nosta po dolìnata.
g
p
/
a
j
j
Sl. 2 Elementaren volumen na te~nost

Natamo{nite transformacii na ravenkata se svrzani so otkrivaweto i iskoristuvaweto

na zavisnosta pome|u prirastot na pritisokot dp i prirastot na gustinata d (ravenka
na sostojbata na te~nosta), kako i prirastot na povr{inata na napre~niot presek dA i
dolìnata dl pri istiot toj prirast na pritisokot.
Pri ne mnogu golemi prirasti na pritisokot dp ravenkata za sostojbata na te~nosta

d /   f (dp) moè da se predstavi vo oblik:
d
dp  k

kade e k -modul na volumenska stislivost na te~nosta .
Obi~no prifateno e da se smeta deka zavisnosta vaì ako promenata na pritisokot dp ne

e pogolema od 1% od goleminata na modulot na volumenskata kompresibilnost na te~nosta
k.
Zavisnosta na prirastot na povr{inata na napre~niot presek dA/ A i dolìnata na

elementot na cevkata dl / l pri promenata na pritisokot dp moè da se predstavi so
slednata ravenka:
dA dl D  c
  dp
A l   EC
kade {to e:
D,  , EC - soodvetno vnatre{niot dijametar, debelina na yidovite i modulot na
elasti~nost na materijalot na cevkata;
c - koeficient koj {to gi zema vo predvid uslivite na zacvrstuvaweto na cevkite
vo nadol`na nasoka.
Imaj}i gi vo predvid претходните равеки, ravenkata na kontinuitet moè da se predstavi

vo sledniot oblik:
 
 
dp k   u  0
 kDc  x
1 E  
 C 
Zamenuvaj}i go za p izrazot p  g (H  z) , a isto taka zemaj}i vo predvid deka

k /  (1  kDc / EC  )  a 2 e kvadratot na brzinata na rasprostranuvawe na branovite vo
cevkovodot so elasti~ni yidovi, ravenkata na kontinuitet go dobiva oblikot:
g H H u
[  u(  sin  )]  0
a t
2
x x

E.2. HIDRAULIÊN UDAR
Nestacionarnoto struewe se karakterizira so promena na brzinata i drugite

hidromehani~ki golemini vo tekot na vremeto. Pri struewe niz cevkovod na sekoja
promena na brzinata odgovara soodvetna promena na pritisokot i obratno.
Преодните режими кај хидрауличните системи претставуваат временски променливи состојби на

струјнотехничките параметри (притисок, брзина и сл.), односно во текот на времето
струјнотехничките параметри имаат променлив интензитет. Ваквата состојба предизвикува
динамичко влијание на струењето во однос на системите, коe се карактеризира со амплитуда
(промена на интензитет на притисокот) и периодата на неговото влијание.
Преодните режими на струење се предизвикуваат со промена на режимот на работа на
хидрауличните системи, односно при премин на работа од еден стационарен режим на работа во
друг режим кој треба да се воспостави. Преминот во различни режими на работа кај хидрауличен
систем стално е проследен со појавата на преодни режими на состојба, меѓутоа нивното влијание е
најизразено во услови кога настанува брза промена во режимите на работа, како што се
краткотрајно (за кус временски период) затворање или за кратко време целосно отворање
(пуштање во работа) на системите.
Promena na brzinata kaj cevkovodite se javuva sekoga{ koga se vr{i negovo otvorawe ili
zatvorawe so pomo{ na nekoj organ za otvorawe (zatvorawe) ili pak pri regulacija na
brzinata na struewe. Ako pak e vgradena pumpa ili turbina, pri nivna regulacija isto
taka doa|a do promena na brzinata, a so toa i na pritisokot.
Pri nagli zatvorawa na cevkovodot zgolemuvaweto na pritisokot e maksimalno.

Momentnoto zatvorawe prakti~ki ne e vozmo`no, me|utoa pri ispa|awe od rabota na
pumpata ili turbinata nastanuva sostojba koja e bliska do momentno zatvorawe na
cevkovodot. Vo vakvi uslovi doa|a do nagli namaluvawa na brzinata na te~nosta {to
doveduva do proces pri koj vo oddelni fazi doa|a do zgolemuvawe i namaluvawe na
pritisokot, po dolìnata na cevkata so koj te~nosta dejstvuva vrz yidovite i se
karakterizira so silni udari i neprijaten zvuk. Ovaa pojava e poznata kako hidraulu~en
udar. Dokolku zatvoraweto ne e momentalno toga{ hidraulu~niot udar koj se pojavuva ne e
celosen i negoviot intenzitet e poslab. Hidraulu~niot udar moè da se predizvika i pri
nagli promeni na pritisokot koi }e predizvikaat oscilatorni dvièwa vo cevkovodot.

Hidrauli~niot udar predstavuva dopolnitelno optovaruvawe na cekovodot i elementite

postaveni na nego. Poradi toa pri proektiraweto na cevkovodnite sistemi potrebno e
vnimatelno da se razgledaat mo`nostite za pojava na hidrauli~en udar i da se obezbedi
soodvetna za{tita, bidej}i vo sprotivno toj moè da predizvika i razru{uvawe na celiot
sistem.
Porastot na pritisokot poradi hidrauli~niot udar kaj ednodimenzionalnoto struewe }e

go opredelime za slu~aj na idealen nekompresibilen fluid zanemaruvaj}i gi volumenskite
sili i silite na triewe (kaj dolgite cevkovodi silite na triewe povolno vlijaat na
amortizacija na hidrauli~niot udar i tie toga{ treba da bidat zemeni vo predvid). Pokraj
toa }e pretpostavime deka strueweto se odviva niz neelasti~en t.e krut cevkovod.
Ako pretpostavime deka poradi nekoe nadvore{no vlijanie do{lo do promena na brzinata
u(s, t ) za du vo nasokata s , }e dojde i do promena na pritisokot. Nabquduvaj}i go
strueweto kako ednodimenzionalno, pod dadenite pretpostavki Ojlerovata
diferencijalna ravenka }e glasi:
du 1 dp

dt  ds
Ovaa ravenka ja izrazuva ramnoteàta na inercijalnite sili i silite od pritisokot.
Drugite sili se zanemaruvaat.
Ovie promeni se prostiraat niz cevokovodot so brzina na prostirawe na zvukot koga

fluidot miruva ili so zna~itelno pomala brzina koga se dviì koja moè da se zadade so
izrazite :
a  dp / d i a  E F / 
kade {to E F e modulot na elasti~nost na te~nosta.

Ako promenite du i dp nastanale za vrame dt , toga{ tie promeni, dvièj}i se so brzina

na prostirawe na zvukot, se prenele na oddale~enost ds  adt . Stavaj}i ja ovaa vrednost
za ds vo ravenkata (1), se dobiva diferencijalnata ravenka:
dp    a  du
od koja so integrirawe se dobiva kone~nata promena na pritisokot
p  p  p0  a(v0  v)
pri {to p 0 i v 0 se pritisokot i brzinata vo strujniot tok pred da nastapi nivnata

promena. Od izrazot se gleda deka najgolem porast na pritisokot }e se pojavi koga целосно
}e se zapre strujniot tok v  0 , t.e
pmax  av0
Ovaa vrednost odgovara na momentno zapirawe na strujniot tok i taa moè da dostigne
vrednosti pogolemi od prvobitniot pritisok.
Fazi na hidrauli~niot udar
Hidrauli~niot udar predstavuva sloèna pojava pri koja pri zapirawe na strujniot tok
doa|a do oscilatorni promeni na pritisokot i brzinata na te~nosta, t.e nastanuva
oscilatorno dvièwe na te~nosta vo cevkovodot.
Za da gi analizirame fazite na hidrauli~niot udar prvo }e pretpostavime deka te~nosta e

nestisliva i deka cevkovodot e nedeformabilen, t.e }e se zanemarat elasti~nite svojstva
na materijalot na yidovite na cevkovodot i na te~nosta vo nego.
Za ovaa cel }e nabquduvame eden prost cevkovod so kruèn napre~en presek so dijametar
D (konstanten po celata dolìna) i dolìna L . Dimenziite na rezervoarot A od koj se
napojuva cevkovodot, se takvi {to nivoto na te~nosta vo nego ostanuva konstantno, t.e toa
e nezavisno od promenata na brzinata vo cevkovodot. Na krajot od cevkovodot e postaven
organ za zatvorawe koj teoretski moè da obezbedi momentalno zatvorawe na cevkovodot.
Prost cevkovod

Vo momentot na zatvoraweto t  0 , strueweto napolno }e se zapre na povr{inata na

ventilot kade parametrite vo toj moment }e bidat v  0 i p  p 0  p . Ovaa sostojba na
zgolemen pritisok se dviì kako bran od ventilot kon rezervoarot so brzina na zvukot a .
Po istekot na vreme t s , ovoj bran }e izmine pat s  at , a toa zna~i deka desno od presekot
M-M te~nosta napolno miruva ( v  0 ), a pritisokot iznesuva p 0  p , dodeka levo od toj
presek te~nosta strui i ponatamu so brzina v 0 , a pritisokot seu{te iznesuva p  p 0 ,
zgolemuva}i ja i ponatamu masat na te~nosta vo oblasta so zgolemen pritisok.
Po istekot na vremeto t  L / a branot na zgolemen pritisok }e se pro{iri do vlezot na

cevkovodot, t.e do rezervoarot koj pak se odnesuva kako kruto telo i go reflektira
branot. Vo toj moment celata te~nost e zaprena i nejzinite parametri se v  0 i
p  p 0  p . So toa zavr{uva fazata na zgolemuvawe na pritisokot, a celata te~nost se
nao|a vo miruvawe pri zgolemen pritisok.
Ovaa sostojba ne moè da se odrì postojana bidej}i sega pritisokot vo cevkovodot e

pogolem od hidrostatskiot pritisok koj e konstanten vo presekot B poradi
konstantnosta na nivoto vo rezervoarot. Razlikata na pritisocite }e dovede te~nosta
sega da po~ne da strue so brzina v   v 0 kon rezervoarot, a vo isto vreme zgasnuva i
zgolemenosta na pritisokot p koe pak se dviì kako bran so brzina a od rezervoarot
kon zatvora~ot. Po istekot na vreme L / a  t  2L / a od momentot na zatvoraweto na
ventilot vo celiot cevkovod }e vladee prvobitniot pritisok.

Po vremeto t  2L / a nastanuva faza na sniùvawe na pritisokot. Te~nosta sega po

inercija prodolùva da se dviì kon rezervoarot {to predizvikuva sniùvawe na
pritisokot. Pritisokot na natopenata povr{ina na ventilot sega ima vrednost
p  p0  p no }e se pretpostavi deka ne do{lo do odlepuvawe od povr{inata na
zatvora~ot. Ovoj bran na snièn pritisok sega povtorno branot se dviì so brzina a od
zatvora~ot kon rezervoarot.
Po istekot na vreme t  3L / a vakvata sostojba }e bide vospostavena na celata dolìna

na cevkovodot. Vo ovaa faza mo`no e da dojde do pojava na kavitacija koja bi pretstavuvala
dopolniteno optovaruvawe na cevkovodot.

Po istekot na ovaa faza sega stati~kiot pritisok vo rezervoarot e pogolem od pritisokot

vo cevkovovod poradi {to te~nosta po~nuva da strui so brzina v  v 0 od rezervoarot kon
zatvora~ot. Vo toj moment pritisokot od dvete strani na presekot }e se izedna~i p  p 0 ,
a ovaa sostojba kako bran se dviì kon zatvora~ot.
Po istekot na vreme t  4L / a po~etnata sostojba }e se vospostavi po dolìnata na

celiot cevkovod.
Potoa celiot proces se povtoruva , no so pomal intenzitet, bidej}i del od energijata se

gubi poradi triewe i drugi otpori koi se javuvaat po dolìnata na cevkovodot.

Razvojot na ovie ~etiri fazi e prikaàn {ematski na narednata slika, i toa za momentot
t  0, L / a,2L / a,3L / a,4L / a . Na istata slika so isprekinata linija e daden slu~ajot koga
e zemena vo predvid elasti~nosta na cevovodot.
Sostojba na cevkovodot pri hidrauli~en udar
Ako se postavi manometer na samoto mesto na zatvorawe na ventilot, toga{ promenata na

pritisokot vo tek na vremeto e daden na naredniot dijagram.
Ako se postavi manometer na raspojanie y od mestoto na zatvorawe, toga{ promenata na

pritisokot vo tek na vremeto e daden na naredniot dijagram.
p
p0
 p
L/a 2L / a 3L / a 4L/ a 5L/ a 6L/ a

Moment na
zatvorawe
Promena na pritisokot vo tek na vremeto na rastojanie

Potoa celiot proces se povtoruva , no so pomal intenzitet, bidej}i del od energijata se

gubi poradi triewe i drugi otpori koi se javuvaat po dolìnata na cevkovodot.
Razvojot na ovie ~etiri fazi e prikaàn {ematski na наредната слика, i toa za momentot
t  0, L / a,2L / a,3L / a,4L / a . Na istata slika so isprekinata linija e daden slu~ajot koga
e zemena vo predvid elasti~nosta na cevovodot.
[ema za pumpna postrojka
Na slикат e prikaàna pumpa koja potisnuva te~nost vo cevkovod so golema dolìna L i

dijametar D koj {to e konstanten po dolìnata na cevkovodot. Na po~etokot od
cevkovodot e postaven ventil koj go obezbeduva momentnoto zatvorawe na cevkovodot. Vo
ovoj slu~aj treba da se napomene deka fazite na hidrauli~niot udar se odvivaat malku
poinaku, odnosno pri zatvorawe na ventilot prvo poradi inercija na te~nosta doa|a do
namaluvawe na pritisokot od p 0 na p 0  p , a potoa duri kako sledna povratna faza
doa|a do zgolemuvawe na pritisokot.
На наредната слика e даден дијаграм од извршени мерења на хидрауличниот удар кај пумпен
притисен цевковод при различни режими на работа на системот (различни протоци) во услови на
прекин на работа на пумпните агрегати. За состојбата на промената на притисокот е
карактеристична појавата на почетно намалување на притисокот и со пораст на истиот од
моментот на предизвикана преодна состојба на системот.Promenata na pritisokot vo tekot na
vremeto vo ovoj slu~aj e prikaàno na наредниот дијаграм.
25
Q=200 l/s
Q=400 l/s
Q=600 l/s
Q=800 l/s
20
15
p (barG)
10
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
t (sec)
Oscilacii na pritisokot pri nastanuvawe na hidrauli~en udar vo potisen cevkovod

Brzina na prostirawe na promenite vo elasti~en cevkovod
Pri izveduvaweto na prethodnite ravenki pretpostavivme deka gustinata   const i

cevkovodot e neelasti~en, t.e A  const .
Me|utoa ako sakame da go pretstavime realno hidrauli~niot udar treba da zememe vo
predvid deka pri promena na pritisokot doa|a do promena na gustinata  na   d ,
kako i na presekot A na A  dA . Taka pri ovie uslovi brzinata na prostirawe na zvukot
se namaluva a el  a .
Spored sl. 11 vo momentot t od momentot na zatvoraweto na ventilot, na dolìnata s , t.e

do presekot (1), neka e vospostavena sostojba p 0  dp ,   d , A  dA i v  0 . Ovaa
sostojba za vreme dt }e se prenese od presekot (2) na dolìna ds  a el dt , kade a el e brzina
na prostirawe na zvukot vo elasti~en cevkovod. Poradi prirastot na gustinata   d i
presekot A  dA , vo volumenot dV  ds( A  dA) }e se smesti masa:
(   d )( A  dA)ds
koja e pogolema vo odnos na masata Ads {to bila smestena me|u presecite (1) i (2) pred
da nastapi promena na pritisokot od p na dp .
r r r
Sl.11
Vi{okot na masa
(   d )( A  dA)ds  Ads  ( Ad  dA)ds  ( Ad  dA)ael dt
dt , masata Qdt  v0 Adt , t.e novo nadojdenata masa so brzina

go nadopolnuva, za vreme
v0 niz presek A za vreme dt . So izedna~uvawe na dvata izraza i so delewe so A se
dobiva:
d dA
(  )ael  v0
 A
Ostanuva da se odredat izrazite d /  i dA/ A .

Znaeme deka :
dV d d dp
dp   E F  EF , t.e 
V   EF
kade E F - modul na elasti~nost na te~nosta.
Za kruèn presek na cevkovod A  D 2 / 4 i dA  (2D / 4)dD , pa odnosot e :
dA 2dD

A D
Napregaweto vo yidovite na cevkata, e vo soglasnost so Hukoviot zakon, proporcionalno

na relativnoto izdolùvawe dD/ D t.e
dD
  EC
D
kade {to E C e modulot na elasti~nost na materijalot od koj {to e izraboten cevkovodot.
Od druga strana, vo soglasnost so Mariotovata formula napregaweto
dpD

2
kade {to so dp e obeleàn prirastot na pritisokot poradi hidrauli~niot udar, a so  -

debelina na yidovite na cevkovodot.
So izedna~uvawe na desnata strana na poslednite dve ravenki se dobiva:
dpD dD 1 dA dA dp D
 EC  EC t.e 
2 D 2 A A EC 
So izrazite za d /  i dA/ A , ravenkata go dobiva kone~niot oblik:
1 E D
a el (1  F )dp  v0
EF EC 

Stavaj}i vo gornata ravenka za dp  v0 a el dobivame
EF 1
ael 
2
 E D
1 F
EC 
od kade {to brzinata na prostirawe na promenite vo elasti~en cevkovod e zadadena so
formulata
EF 1 a
ael  
 EF D EF D
1 1
EC  EC 
kade a  E F /  - brzina na prostirawe na zvukot vo vluidot vo sloboden prostor.
Od izrazot p  v0 a el stavaj}i vo nego za a el се добива izrazot za porastot na

pritisokot:
v 0 E F
p 
EF D
1
EC 
Na naredniot dijagram se dadeni eksperimentalni i teoretski rezultati za vlijaneto na

procentot na rastvoren vozduh vo fluidnata sredina na brzinata na prostirawe na branot.

Porastot na pritisokot se regulira so vremeto na zatvora (prekinuvawe) na strueweto.

Kolku vrmeto za zatvorawe e pogolome, tolku i porasptot na pritisokot se namaluva.
Oscilaciite na pritisokot vo zavisnost od vremeto na zatvorawe na zatvora~ot so
zemawe vo predvid na kavitacioniot raskin e daden na наредната слика.
Na prviot slu~aj mu odgovara vreme na zatvorawe t reg  0 , vtoriot slu~aj pod b) t reg  t kr
i tretiot slu~aj koga treg  tkr . Od tuka moè da se vidi deka potrebno e da se posveti
posebno vnimanie na vremeto na promenata na protokot odnosno brzinata na struewe.
Sl 13 Promena na pritisokot vo zavisnost od

vremeto na zatvorawe na cevkovodot
Vremeto na ztvorawe-otvorawe na hidrauli~kiot sistem ima znaitelno vlijanie vrz

intenzitetot na promenata na pritisokot vo ~instalacijata. Vo osnova vremeto na
zatvorawe e povrzano so periodot na fazite od hidrauli~niot udar, posebno kon prvata
faza na 2l / a . Imeno, a ko branot dojde povtorno kon ventilot i istiot ne e celosno
zatvoren, toga{ }e nastane relaksacija na pritisokot, ili sporotivno dokolku ventilot e
celosno zatvoren toga{ se predizvikuva poln hidrauli~en udar. Vremeto na zatvorawe e
eden od mehanizmite za regulacija na intenzitetot na hidrauli~niot udar.
Во праксата се познати повеќе случаи каде што настанало оштетување на хидромеханичка опрема,
цевководи и хидрамашински постројки поради појавата на хидрауличен удар, односно поради
нестационарната состојба на струењето во хидрауличните инсталации.
Оштетување на разделник со слепа Оштетување на телото од вентил со

прирабница насед

Оштетувањата кои се предизвикани од појавата на хидрауличен удар имаат како материјални така
и последици по здравјето на луѓето и околината. Во досегашната пракса за експлоатација на
хидрауличните системи во однос на заштитата и безбедноста при работа, од страна на
производителите на опремата се изработуваат упатства за нивно одржување и користење,
специјализирани (наменски) за секоја инсталација поединечно. Постојат стандарди и препораки во
кои се дадени општо прифатени процедури кои треба да се применат при експлоатација на
хидрауличните системи.
Оштетување на цевковод поради Оштетување на цевковод поради

создавање на негативен-повратен удар создавање на хидрауличен удар
Оштетување на куќиштето кај Оштетување на турбински агрегат поради појава на

пумпен агрегат хидрауличен удар
При експлоатација, преодните режими кај хидрауличните системи, неизбежно настануваат при
пуштање во погон на системите, како и при запирање (исклучување) со работа. Условите за
предизвикување на недозволен интензитет на преодните режими зависи од степенот на
автоматизираност на системот за управување. Во случај на целосно автоматизираните
управувачки системи, ограничувањата во однос на појавата на преодните режими се поставени од
страна на испорачателот на опремата-системот и нивната промена или достапност е само од
овластено лице. Меѓутоа, кај системите кои се управуваат од страна на оператор, тогаш условите
за предизвикување на интензивни преодни состојби се понеповолни и зависат од обученоста на
операторот. Често пати, неконтролирани преодни режими во хидрауличните инсталации се
предизвикуваат и во услови на подесување или испитување на опремата доколку во активностите
се ангажирани лица кои не се запознати во целост со работата на хидраулчниот систем.
Мерките кои се преземаат во услови на експлоатација на хидрауличните системи во однос на

преодните режими, воглавно се содржани преку:
 изработка на упатство за користење на хидрауличната инсталација,
 обука на персоналот кој е корисник на системот
 навремено распознавање на неисправност во хидрауличниот систем кој може да го доведе
системот во неконтролирани преодни состојби
 континуирано следење на работата на системот и детектирање на функционалноста на
системот во експлоатациони услови
 следење на пропишани протоколи со хиерарскиско организационо одлучување во
постапките.

ПРЕДМЕТ:
(Предавање -13: Вискозен флуид-Навие-Стоксови равенки.Турбуленција )
Мај, 2021
ВИСКОЗЕН ФЛУИД-Модели на пресметка Година: 2021
Д. СТРУЕЊЕ НА РЕАЛЕН ФЛУИД
Osobinata na fluidite da pokaùvaat otpor pri relativno pomestuvawe na nivnite

~estici e poznata како viskoznost ili vnatre{no triewe na fluidot. Пri struewe na
realen fluid silite na вискозно triewe postojat.
Viskoznosta na fluidot e edna od negovite najva`ni svojstva-карактеристика на флуидната

средина. Toa svojstvo e usloveno od vnatre{no-molekularnite dvièwa na fluidot i se
manifestira so toa {to pri relativno premestuvawe na nekoј од fluidniте sloevi vo
odnos na sosednite (pri {to nastanuva deformacija na volumenot), vo fluidot se pojavuva
sila na вискозно triewe.
Silite na вискозно triewe so svoeto dejstvo predizvikuvaat, slojot od fluidot {to se

dviì pobrzo da go vle~e slojot {to se dviì posporo. Poradi silite na вискозно triewe
nastanuva transformacija na mehani~kata energija na fluidot vo toplotna.
Dejstvoto na silite na triewe moè da se zabeleì na slednata slika:
Pri struewe na fluid me|u dve paralelni plo~i se gleda, тогаш od profilot na brzinata
prikaàn na slikata, deka brzinata na fluidot poblisku do povr{inata na plo~ata e
pomala od onaa во средишниот дел поme|u dvete plo~i. Vo prv moment, koga fluidot
po~nuva da se dviì, moè da se o~ekuva deka fluidnite ~estici koi se zalepeni za
plo~ata }e imaat pomala brzina poradi trieweto na fluidot so plo~ata. [tom se usporat
vedna{ nastanuva razlika vo brzinite na ovie ~estici so sosednite. Zatoa nastanuva
triewe. Od ova se gleda deka ovie zaklu~oci vaàt samo za laminarno struewe.
Teoretski, brzinite na sosednite sloevi bi se izedna~ile na beskrajno rastojanie od

plo~ata, no za prakti~na primena izedna~uvaweto nastanuva na mestoto kade razlikata na
brzinite e nekolku procenti od "nepореметената vrednost". Zna~i na kone~no rastojanie
od plo~ata odgovara kone~na promena na brzinata. Prostorot vo koj ova se slu~uva se vika
grani~en sloj a rastojanieto od plo~ata do "neporemetenata struja" se vika debelina na
grani~niot sloj.
Grani~niot sloj bi teèl kon beskrajno mala debelina samo koga fluidot bi se dvièl so
beskrajno golema brzina. Od toa sledi deka pri mali brzini na struewe, grani~niot sloj
(vo koj viskoznosta ima vlijanie) ne moè da se zanemari.
Spored Wutnovata hipoteza, tangencijalnиот напон  koe e ednakvo na silata na triewe

po edinica povr{ina i koј se sozdava me|u sosednite sloevi, е proporcionalен na
razlikata na brzinite dv a obratno proporcionalno na oddale~enosta dn :
dv
  
dn
kade  e dinami~ki koeficient na viskoznosta. Odnosot me|u dinami~kiot koeficient
na viskoznosta i gustinata na fluidot se vika kinematski koeficient na viskoznosta i
se ozna~uva so  :




Д-1 Sili koi deluvaat kaj viskoznite fluidi
Za da vo diferencijalnite ravenki na dvièwe na fluidot se vovedat silite koi zavisat

od viskoznosta, najprvo treba da se utvrdi sostojbata na naponi. Neka M e proizvolna
to~ka vo fluidot - teme na beskrajno mal pravoagolen paralelopiped so strani dx, dy i
dz .
Poradi viskoznosta, bo~nite strani na paralelopipedot дејствуваат ne samo normalni tuku

i tangencijalni sili. Sostojbata na naponi vo to~kata M e odredena od 9 golemini: tri
normalni komponenti p x , p y , p z i {est tangencijalni  xy , yz , zx , yx , zy , xz . Me|utoa
vaì deka:
 xy   yx ,  yz   zy ,  zx   xz
pa brojot na tengencijalnite naponi se sveduva na tri.
Naponot se menuva pri premin na sprotivnata strana na paralelopipedot.

Paralelopipedot e beskrajno mal pa moè da se usvoi deka prirastot na nabquduvanata
fizi~ka golemina zavisi edinstveno od pomestuvaweto vo pravec na soodvetnata normala
na stranata na paralelopipedot. Na primer pri pomestuvawe vo pravec na z oskata,
 
naponot pz }e se promeni na pz  pz / z dz a naponot  zy na  zy   zy / z dz .
Za da se dobie silata koja deluva na edna strana na paralelopipedot treba sekoj napon da
se pomnoì so povr{inata na soodvetnata strana. Rezultantnite sili vo pravec na oskite
se dobivaat so sobirawe na site sili po soodvetniot pravec. Na primer za x oskata se
dobiva:

 p 
X   p x dydz   p x  x dx dydz 
 x 
  yx 
  yx dzdx   yx  dy dzdx 
 y 
  
  zx dxdy   zx  zx dz dxdy
 z 
odnosno:
 p  yx  zx 
X   x   dxdydz
 x y z 
Na ist na~in se dobivaat i proekciite na rezultantnata sila po drugite dve oski:
 p y  zy  xy 
Y     dxdydz
 y z x 
 p   yz 
Z   z  xz  dxdydz
 z x y 
Vrednosta na proekciite na површинските sili za edine~en volumen e:
p x  yx  zx
X  
x y z
p y  zy  xy
Y  
y z x
p   yz
Z  z  xz 
z x y
Zna~i, namesto normalen pritisok ednakov vo site pravci kako {to e kaj idealniot
fluid, ovde se javuvaat razni normalni pritisoci so pravec na koordinatnite oski i
razni tangencijalni sili.
Д-2. Pretpostavki za naponite
Ako se nabquduvaat samo naponite pri~ineti od viskoznosta, treba da se odzeme od

normalniot napon -p koj e ednakov vo site pravci, a se javuva kaj idealnite fluidi. Zna~i
normalnite naponi koi zavisat od viskoznosta se: p x  p, p y  p, p z  p . Tangencijalnite
naponi se posledica na viskoznosta, pa ne moàt da se pojavat kaj idealni fluidi.
Pretpostavkata za нормалните naponi koja se voveduva e deka нормалните површински

naponi se linearna funkcija od soodvetnite brzini na deformacija на волуменот. Toa
napi{ano matemati~ki glasi:

u  u v w 
p x  p  2      
x  x y z 
v  u v w 
p y  p  2      
y  x y z 
w  u v w 
p z  p  2      
z  x y z 
kade  e koeficient na пропорционалност, a  e dinami~ka viskoznost.
Na sli~en na~in za tangencijalnite површински naponi se воведува претпоставката дека

тангемгијалните површински naponi se linearna funkcija od soodvetnite brzini na
deformacija на обликот, и се dobiva:
 u v 
 xy   yx     
 y x 
 v w 
 yz   zy     
 z y 
 w u 
 zx   xz     
 x z 
'
Vo mehanikata na viskozen fluid pod poimot fluiden pritisok p vo nekoja to~ka se
podrazbira srednata vrednost na pritisocite p x , p y , p z koi deluvaat vo prаvcite po trite
oski:

p' 
1
3
px  p y  pz 
Se pretpostavuva deka ovoj pritisok e ednakov na -p koj se pojavuva kaj strueweto na
neviskozen fluid. So sobirawe na ravenkite se dobiva:

2  3 div v  0
pa sleduva deka
2
 
3
Na toj na~in za normalnite naponi se dobiva:

u 2 
p x   p  2  div v
x 3
v 2 
p y   p  2  div v
y 3
w 2 
p z   p  2  div v
z 3
  u v w 
kade div v      (равенка на континуитет).
 x y z 
Д-3. Navie - Stoksovi ravenki
Ako se zamenat ravenkite nirmalnite i tangencijalnite naponi vo diferencijalnite

ravenki na dvièwe na fluidot se dobivaat t.n. Navie - Stoksovi ravenki za dvièwe na
viskozen fluid.
Za dvièwe po x oskata se dobiva:
u u u u 1 p 1   u 2  u v w 
u v w X  2      
t x y z  x  x  x 3  x y z 
1    u v  1    w u 
        
 y   y x   z   x z 
So usvojuvawe deka vo celata oblast na te~ewe viskoznosta e konstantna, posle odredeni

transformacii na gornata ravenka i voveduvawe na Laplasoviot operator, divergencijata
na vektorot na brzinata i voveduvawe na kinematskata viskoznost se dobiva:
u u u u 1 p 1   
u v w  X  u    div v 
t x y z  x 3 x  

Po analogen pat se dobivaat i ravenkite po drugute dve oski:
v v v v 1 p 1   
u v  w Y   v    div v 
t x y z  y 3 y  
w w w w 1 p 1   
u v w Z  w    div v 
t x y z  z 3 w  
Gornite ravenki se narekuvaat Navie - Stoksovi ravenki za dvièwe na viskozen fluid.

Za nekompresibilen fluid, ovie ravenki se vo slednata forma:
du 1 p
X  u
dt  x
dv 1 p
Y   v
dt  y
dw 1 p
Z  w
dt  z
Навие-Стоксовите равенки се однесуваат за ламинарно струење на вискозен флуид.
Навие-Стоксовите равенки за стационарно струење на реален некомпресибилен флуид гласат:
u u u 1 p  2u  2u  2u
u v w X  ( 2  2  2 ) по х-оска
x y z  x x y z
v v v 1 p  2v  2v  2v
u v w Y   ( 2  2  2 ) по y -оска
x y z  y x y z
w w w 1 p 2w 2w 2w
u v w Z  ( 2  2  2 ) по z -оска
x y z  z x y z

Д-5. Турбулентно струење
Основа за опишување на транспортните процеси при струење на флуид претставува векторското

поле на брзини, додека останатите променливи големини (енталпија, ентропија, густина,..) се
пасивни скаларни големини. За ламинарното струење постои решение на Навие-Стоксовите
равенки. Но, во инженерската практика, во најголем број случаи струењата се турбулентни.
Турбулентното струење се карактеризира со променливи полиња на брзини, што предизвикува
мешање и промена на преносните вредности на количеството движење и енергијата. Бидејќи овие
флуктуации можат да бидат од мал ранг и со висока фреквенција, нивното симулирање е често
сложено и пресметковно скапо за директна примена во практични инженерски пресметки.
Иако Навие-Стоксовите равенки целосно го опишуваат струењето на флуидот во елементарен

волумен, нестационарноста, нелинеарноста, неповратноста и стохастичката природа на
турбуленцијата предизвикуваат проблемот на турбуленција да не може да биде егзактно решен.
Поимот математичко моделирање на турбуленцијата означува примена на систем од

диференцијални или алгебарски равенки со кои приближно се симулираат статистички корелации
на променливите големини што ја карактеризираат турбуленцијата, а со кои се постигнува
затворање на системот на равенки за конзервација на усреднетите параметри на струењето. Според
тоа, примената на нумерички методи овозможува квалитативно поинаков пристап кон проблемот
на решавање на турбулентни струења.
Д.5.1. Поим за турбуленција и нејзини особини
Турбуленцијата е сложена за физичка и математичка анализа и претставува нерешен проблем на

современата наука. Терминот турбулентно струење го вовел Лорд Келвин во 1887 г., а самиот збор
турболеза или турбуленција е првпат употребен во добата на ренесансата, околу 1502 г. од страна
на Леонардо да Винчи во насока на опишување на сложените вртложни структури во своите
цртежи.
Турбуленцијата е карактеристика на струењето и нејзини особини се: непредвидливост, случаен

карактер на физичките големини, неорганизираност, хаотичност, високи вредности на
Рејнолдсовиот број, флуктуација на вредностите на физичките големини, постоење на вртлози со
различни големини, нелинеарност, дисипација и дифузија.
Турбулентното струење е од случаен карактер со оглед на тоа што струјната слика во секој
временски момент на струењето е слична, но никогаш иста. Физичките големини брзина,
притисок, густина и температура во текот на времето значително се менуваат, т.е. имаат карактер
на случајни променливи. Овие флуктуации се од случаен карактер и во времето и во просторот,
што укажува на тоа дека турбулентното струење е секогаш нестационарно и тридимензионално.
Дополнително, турбулентното струење е секогаш вртложно.
За турбуленцијата важат Навие-Стоксовите равенки во кои постојат нелинеарни – конвективни

членови на инерцијалните сили, па последично турбулентното струење е нелинеарна појава.
Поради вртложната структура, интеракцијата помеѓу вртлозите и флуктуацијата постои својство

на добро мешање, односно турбулентна дифузија која се однесува на дополнителна размена на
маса, количество топлина, енергија и количество движење.

При каскадното распаѓање на големите вртлози на помали, кинетичката енергија на големите

вртлози се пренесува на помалите, сѐ до најмалите вртлози со кои е поврзан процесот на вискозна
дисипација и претворање на енергијата на вртлозите во топлина.
Иако за турбулентното струење не постои општа дефиниција, може да се заклучи дека

турбулентното струење е нестационарно, тридимензионално, непредвидливо, дисипативно
струење кај кое сите физички големини имаат случаен карактер и кај кое во секоја точка на
струјниот простор можат да се дефинираат средни статистички вредности на струјните големини.
Имајќи во предвид дека турбулентното струење е нестабилно и дисипативно, следува дека истото
е и иреверзибилно.
Д.5.2. Настанување на турбулентното струење
На секоја струјна геометрија ѝ одговара некоја критична вредност на Рејнолдсовиот број кога
струењето преминува во турбулентно. Преодот од ламинарно кон турбулентно струење започнува
со нестабилност на струењето, деформација на флуидната струја и формирање на вртложни
структури. Со пораст на Рејнолдсовиот број на 2300, вртложната структура станува сѐ посложена,
додека при повисоки Рејнолдсови броеви (3800) воопшто не постои правилност во струјниот тек.
Причини за настанување на турбулентното струење можат да бидат различни видови на

пореметувања, како што се промена на струјната геометрија, промена на висината на рапавоста на
ѕидовите, градиенти на брзина, притисок или температура, надворешни акустични извори, хемиска
реакција, електромагнетно поле итн. Турбулентното струење настанува и се одржува со постоење
на градиентите на брзината (интензивни промени на брзината) во слоевите на мешање.
Нестабилностите во слојот на мешање кои доведуваат до формирање на вртлози се нарекуваат
нестабилности на Келвин-Хелмхолц.
Доколку разгледуваме дводимензионално струење преку рамна плоча кое се одвива при различни
средни брзини v1 и v2 (v2 > v1) на долната и горната страна на плочата (сл.1), може да воочиме дека
како резултат на одвојувањето на флуидната струја од задниот крај на плочата, настанува струење
со пролизгување, а флуидните струи се мешаат. Деформацијата на струењето се зголемува сѐ
додека не почне ротација на флуидот која води кон формирање на вртлог со спирален облик,
наречен вртлог на Келвин-Хелмхолц. Овој вртлог во слојот на мешање расте и се усложнува
бидејќи го всисува околниот флуид притоа формирајќи мали вртлози. На овој начин настанува
струење составено од голем број на вртлози, т.е. турбулентно струење.
Сл.1. Настанување на турбулентно струење

Д.5.3.Теоретски основи
Рејнолдсова статистика и усреднети Навие-Стоксови равенки
Временскиот запис на измерените физички големини во произволна точка M на турбулентна


флуидна струја дефинирана со вектор на положба r е дадена на сл.4 од каде може да се воочи
случајниот карактер на физичките големини.
Сл.4. Стохастички запис на струјната големина f(t)
Земајќи ја предвид оваа особина на турбулентното струење, Рејнолдс во 1984 г. предложил

примена на статистичка теорија при анализа на турбулентното струење. Рејнолдс го разложил

реално временски променливото локално поле на физичката големина f ( r , t ) (која може да биде
скалар, вектор или тензор) на поле на усреднети вредности f и флуктуационо поле f ' (t ) :
  
f (r , t )  f (r )  f ' (r , t )
Приближната локална просечна вредност во текот на времето на мерење T e:
t 0 T
 1 
f (r ) 
T  f (r , t )dt
t0
Просечната вредност f не зависи од времето, што значи дека локално разгледуваното усреднето
струење е статистички стационарно, додека реалното струење е нестационарно.
Навие-Стоксовите равенки за некомпресибилен флуид гласат:
u i  p  2 ui
[  (u i u j )]  Fi  
t xi xi x 2j
каде вредностите на физичките големини се моментални, па се применува правилото на

усреднување и се добиваат временски усреднетите Навие-Стоксови равенки:
u i u p  u
[  v j i ]  Fi   ( i   u i' u 'j )
t x j xi xi x j

кои се нарекуваат и Рејнолдсови равенки или RANS (Reynolds Averaged Navier-Stokes). Во однос
на појдовните Навие-Стоксови равенки, присутни се дополнителни членови наречени турбулентни
напони или Рејнолдсови напони:  u i' u 'j кои водат потекло од конвективните членови на
u i
инерцијалните сили  u j . Воведувајќи го поимот за вкупен тангенцијален напон како збир од
x j
вискозниот  ij и турбулентниот напон  ijt :
vi
 ij   ij   ijt     vi' v 'j
xi
Рејнолдсовите равенки добиваат облик како и Навие-Стоксовите равенки:
u i u p  ij
(  v j i )  Fi  
t x j xi x j
со тоа што во Навие-Стоксовите равенки сите локални вредности на физичките големини се

моментални и тангенцијалните напони се вискозни, а во Рејнолдсовите равенки вредностите се
усреднети и напонот е вкупен, содржејќи вискозна и турбулентна компонента.
За опишување на турбулентното струење, се користи и равенката на континуитет, која за

некомпресибилен флуид со примена на правилата за усреднување се трансформира во:
 u u u ' i
divv  i  i  0
xi xi xi
од каде следува дека равенката на континуитет со реалната брзина се разложува на равенка на

 vi  v'i
континуитет за временски усреднето струење  0 и за флуктуационо струење 0.
x i x i
Турбулентните напони во Рејнолдсовите равенки претставуваат симетричен тензор од втор ред:
 u'2 u x' u 'y u x' u z' 

 x 

 ij    u i u j    u 'y u x'
' ' '
u ' 2y u 'y u z' 
 ' ' 
u z u x u z' u 'y u ' 2z 

при што членовите по дијагонала на тензорот се нормални турбулентни напони, а останатите

членови се тангенцијални турбулентни напони. Поради симетричноста на тензорот ( u i' u 'j  u 'j u i' ),
непознати се шест нови големини – три нормални и три тангенцијални напони. Во математичка
смисла, турбулентните напони u i' u 'j претставуваат влијание на флуктуацијата u i' врз
флуктуацијата u 'j , а во физичка смисла претставуваат пренос на количество движење на

флуктуациите што го објаснува доброто мешање кај турбулентното струење.

Збирот на членовите по дијагоналата на тензорот се нарекува кинетичка енергија на турбуленција:
1  ij '
1 1 1
k  tr ( )  u i' u i'  u ' i2  (u ' 2  w' 2  v' 2 )
2  2 2 2
Поим за изотропна турбуленција е претходно дефиниран, а во математичка смисла значи дека

нема градиенти на брзина на усреднетото струење ( u i' u 'j  0 за i  j ), туку само нормални
напони кои во сите правци се меѓусебно еднакви
( u ' 2  v' 2  w' 2 ).
Интензитет на турбуленција е оцена на јачината на турбуленција. Интензитетите на турбуленција

во правците на струење се:
u' 2 v' 2 w' 2

Ix  Iy  Iz 
u v w
Интензитетот на изотропна турбуленција е:
u ' 2  v' 2  w' 2 2k

I 
u u 2  v 2  w2

Моделирање на турбуленција
За пресметка на турбулентното струење се користи систем составен од Рејнолдсови равенки и

равенка на континуитет – вкупно четири равенки. Во нив има десет непознати големини (три
компоненти на усреднета брзина, притисок и шест турбулентни напони). Причина за
неопределеноста е временското усреднување на Навие-Стоксовите равенки во кои има
дополнителни членови – шест турбулентни напони. Потребата од одредување на турбулентните
напони доведува до потребата од т.н. моделирање на турбулентните напони, заснована на
воведување на разни претпоставки.
Моделите на турбуленција можат да се поделат во две групи:

- Модели од прв ред, засновани на одредување на турбулентните напони преку концептот
на турбулентна вискозност. Истите понатаму се делат во зависност од бројот на потребни
дополнителни равенки на: модел со 0 равенки, модел со 1 равенка (за кинетичка енергија
на турбуленција k) и модели со 2 равенки.
- Модели од втор ред, засновани на директно одредување на турбулентните напони.
Историски, прв модел на турбуленција е моделот на турбулентна вискозност заснован на

должината (,,патеката’’) на мешање. Меѓутоа, неговата ограничена примена наметнала развој на
пофини модели кои содржат некои нови карактеристични големини на флуктуационото струење:
кинетичка енергија k, дисипација ε или карактеристика на вртложност ω. За секоја од нив потребна
е дополнителна равенка која го опишува нејзиниот пренос во турбулентното поле, наречена
транспортна равенка. Имајќи предвид дека патеката на мешање е алгебарска големина, а за
останатите големини (k, ε, ω) се потребни дополнителни диференцијални равенки, моделите на
турбуленција можат да се поделат на алгебарски и диференцијални. Освен во елементарните
примери на примена на алгебарскиот модел со должина на мешање кога може да се дојде до некои
теоретски резултати, сите останати модели поради својата сложеност се решаваат само со
методите на нумеричка динамика на флуиди (CFD).
Хипотеза на Бусинеск (1877 г.)
Бусинеск предложил турбулентните напони да се одредуваат како:
u i u j 2 u m
 ij'    u i' u 'j   t (  ) t  ij
x j xi 3 x m
Новововедената големина t   t се нарекува динамичка турбулентна вискозност и претставува
карактеристика на струењето (не на флуидот).
Недостаток на овој модел е што турбулентните напони не постојат при хомогена и изотропна
турбуленција, што е надминато со додавање на изотропниот член  2 / 3  к ij :
u i u j 2 u m 2
 ij'    u i' u 'j   t (  )  t  ij  к ij
x j xi 3 x m 3
Но, воведената турбулентна вискозност не е позната. Моделите кои се засновани на одредување на

турбулентната вискозност денес претставуваат основни модели на инженерските пресметки на

турбуленција. Преку соединување на кинематската вискозност на флуидот и турбулентната

вискозност на струењето во еквивалентна вискозност:
 e    t
и воведување на модифицираниот притисок:
2
P  p k
3
Рејнолдсовите равенки ќе гласат:
u i u 1 P  2 ui
 u j i  Fi   e
t x j  xi x 2j
и може да се забележи дека имаат ист изглед како и Навие-Стоксовите равенки, но со усреднети
вредности на физичките големини и еквивалентна вискозност на флуидот, наместо молекуларна.
Доколку се примени вкупниот напон составен од вискозна и турбулентна компонента:

 ij   ij   ijt , Рејнолдсовите равенки ќе добијат облик:
u i u 1 P 1  ij
 u j i  Fi  
t x j  xi  x j
Алгебарски модели на турбуленција
Првиот модел на турбулентна вискозност преку должината на мешање ја дал Прантл во 1925 г.,
којшто анализирал стационарно усреднето струење преку рамен ѕид – граничен слој со
компоненти на средната брзина v x ( y ) и v y  0 , кај кое постојат флуктуации на брзината v x и
'
v 'y . Во точка А, брзината долж струењето е v A  v x ( y ) , a брзината на некое растојание lm e:

v x
vB  v A  lm 
y
каде должината на мешање lm според Прантл е она растојание на кое нема размена на количество
движење на флуидните честички. Всушност, Прантл смета дека турбулентниот транспорт е
составен од делови на флуидот кои на некое растојание – должина на мешање ја задржуваат
својата индивидуалност не стапувајќи во процес на размена со околните делови на флуидот.
Модел со должина на мешање

Разликата на брзините:
v x
v A  v B  v x'  l m
y
според Прантл е флуктуацијата на надолжната брзина, а со оглед на тоа дека на ‘‘патеката на
мешање’’ нема размена на количество движење, попречната флуктуација е од ист ред на големина
како и подолжната:
v x
v 'y  v x'  l m
y
v x v x v
Турбулентниот напон  xy
'
   v x' v 'y  l m2   t x
y y y
По споредба со изразот на Бусинеск, следува дека кинематската турбулентна вискозност е
пропорционална со апсолутната вредност на градиентот на попречната брзина:
v x
 t  l m2
y
До истиот израз може да се дојде и со примена на аналогија со кинетичката теорија на гасови или
пак со димензиска анализа.
Теоријата на Прантл за должина на мешање претставува квалитативен чекор напред во однос на

претпоставката на Бусинеск, бидејќи се одредува само еднодимензионална геометриска големина.
Должината на мешање е константна во зоната на развиена турбуленција и е пропорционална на
ширината на зоната на мешање, додека во зоната на ѕидот зависи од растојанието од ѕидот.
До израз за должината на мешање за даден тип на струење се доаѓа експериментално. За струење

преку рамен ѕид, Прантл предлага линеарна зависност за должината на мешање:
l m  Ky
каде K=0.4 е експериментално одредена т.н. универзална Карманова константа, а y - координатата

се мери од плочата.
Овој израз дава добри резултати за турбулентно струење во близина на ѕид. За струење во цевки со
радиус R, Никурадзе (1933) го предлага изразот:
lm y y
 0.14  0.08(1  ) 2  0.06(1  ) 4
R R R
Во граничниот слој со дебелина δ подалеку од ѕидот се користи изразот на Michel и др.:
lm K y 2
 0.085 tanh( ) за y/δ > 0.15,
 0.085 
како и корекцијата на Прантловиот израз од страна на Van Driest:


l m ( y)  Ky(1  e  y / 26
)

каде y  v y / е бездимензионална координата во која y се мери од ѕидот, и v* е брзина на
*
триење.
Дебелината на граничниот слој за слободни текови обично се однесува на точка каде брзината на
флуидот е еднаква на одредена големина (пр. 1%) во однос на максималната разлика на брзините
во попречниот струен пресек. За слободни текови се зема дека lm е константна по попречниот
струен пресек, но променлива долж струењето. За струење по цврст ѕид, дебелината на граничниот
слој се дефинира како растојание од ѕидот до точка во попречниот пресек на струењето каде
брзината се разликува од брзината на униформниот тек за 1%. За струење во канали и цевки,
зоната на брзина на униформниот тек е одредена со оската на симетрија или местото на
максималната брзина.
На сликата се дадени должините на мешање за различни видови на струење со дебелина на

граничен слој δ.
Должина на мешање за карактеристични типови на струење
Од останатите алгебарски модели на турбуленција можат да се издвојат оние засновани на

формулите за турбулентна вртложност:
t   v l f ( y /  )
каде турбулентната вискозност се опишува со помош на глобални вредности за брзината v и
големината (размерот) на турбуленцијата l . Но, функцијата f (y/δ) треба да се дефинира за секој
тип на струење, што ги прави овие модели ретко применливи.
Моделите кои се базираат на алгебарски опис на турбулентната вискозност, чиј претставник е

моделот на Прантл со должина на мешање, се наједноставни модели на турбуленција, со широка
примена во индсутриски пресметки, но ограничени за елементарни струења.

Turbulentno struewe na edno-fazen fluid
Turbulentnite struewa pretstavuvaat haoti~ni struewa kade parametrite na sostojbata

na strujniot tok se menuvaat na slu~aen na~in so tekot na vremeto i prostorot, me|utoa
stalno okolu nekoja sredna vrednost. Vo dene{no vreme za modelirawe na turbulentnite
struewa najrasprostraneto se koristi idejata na Rejnolds koj parametrite na strujniot
tok gi usrednil vo tekot na vremeto, odnosno momentalnata vrednost na parametrite na
sostojba (f) ja pretstavil kako prose~na vrednost vo tek na vremeto ( f ) i nejzino
otstapuvawe (pulsacija) od srednata vrednost ( f  ):
f  f  f
kade {to prose~nata vrednost na promenliviot parametar se dobiva od zakonitosta:

t  t
1
f (t ) 
t  f ( t )dt
t
So voveduvaweto na prose~nite vrednosti, koristej}i gi zakonitostite na teorijata na

statistikata, nestacinarnoto struewe moè da se presmeta kako kvazistacionarno,
odnosno ednakomerno, i vo toj slu~aj voveduvaj}i prose~na vrednost za relevantnite
golemini (komponentite na brzinata, pritisokot, gustinata, temeperaturata i sl.), moè
da se primenat na pojdovnite diferencijalni ravenki za zakonitosti koi vaàt pri
laminarnoto struewe na viskozen fluid.
Od teorijata na statistikata se dokaùva deka vaàt slednite zavisnosti za zbir,

proizvod i izvod na dve golemini f i g i nivnite prose~ni vrednosti:
f0;
f g f g
f  g  0 ; f  g  f  g ; f  f   0
f  f f  f
 ; 
t t x x
Usvojuvaj}i go prethodno izneseniot priod za analiza na turbulentnite struewa,

parametrite na sostojba na fluidot za dekartov koordinaten sistem moè da se zapi{at
vo sledniot oblik, koi u{te se narekuvaat Rejnoldsovi usrednuvawa:
u  u  u ; v  v  v ; w  w  w ;
p  p  p ;       ; T  T  T  ; h  h  h
Pri razgleduvawe na struewe na kompresibilen fluid ili smesa na gasovi kade promenata
na gustinata ima dominantno zna~ewe, poprikladno e da se koristi usrednuvaweto na
parametrite na sostojbata {to go predloìl Favre, spored koj parametrite na sostojba se
usredneti so teìnska funkcija pretstavena preku gustinata na fluidot, odnosno
usrednetata vrednost za dadena golemina a se definira na sledniot na~in:
a
a~ 


i vo toj slu~aj momentalnata vrednost na parametarot na sostojbata }e e pretstaven so

izrazot:
a  a~  a
Pri koristeweto na Favre-oviot na~in na usrednuvawe na parametrite na sostojba, treba

da se imaat vo predvid slednite zavisnosti:
   u
  f   0 ; u   

~ ~
f  g~  f  g~ ; f  g~  f  g  f  g~
Soglasno Favre-oviot pristap na usrednuvawe, momentalnite vrednosti na parametrite

na sostojba se iskaùvaat na sledniot na~in:
u  u~  u ; v  v~  v ; ~  w ;

ww
~ ~
T  T  T  ; h  h  h
Ravenka na kontinuitet za turbulentno struewe
Ravenkata na kontinuitet pri turbulentno struewe na kompresibilen fluid so

zamena na predloènoto vremensko Rejnoldsovo usrednuvawe na parametrite na sostojbata,
go dobiva vo sledniot oblik:



t x j

 u j   u j  0 
Ravenkata na kontinuitetot za turbulentno struewe na kompresibilen fluid, pretstavena
so primena na Favrovoto teìnsko usrednuvawe go dobiva sledniot oblik:
 
  u~j   0
t x j
Navie-Stoksovi ravenki za turbulentno struewe
Primenata na Rejnoldsovoto vremensko usrednuvawe na zakonot za odrùvawe na

koli~estvoto na dvièwe, doveduva do sledniot oblik na parcijalna diferencijalna
ravenka pri turbulentno struewe na kompresibilen fluid:

t

 ui    ui 

 xj
 
 ui u j  ui   uj  
p
xi
 


x j

 ij  u j   ui   uiuj   uiuj 

kade {to e:
 u i u j  2 u k 
 ij        ij 
 x j xi  3 x k 
Dokolku na zakonot za odrùvawe na koli~estvoto na dvièwe daden so parcijalnata

diferencijalna ravenka se primeni Favre-oviot teìnski pristap na usrednuvawe na
parametrite na sosotojbata, toga{ se dobiva sledniot oblik na zapis na zakonitosta:

t

 u~i     u~iu~ j    p    ij   uiuj
x j x j x j

kade {to e:
 u~ u~ j  2 u~k   u uj  2 u 

 ij    i
    ij
     i     ij k 
 x j xi  3 xk   x j xi  3 xk 

dokolku se zanemarat pulsaciite na dinami~kiot viskozitet (' 0). Vo prakti~nata

primena, se pokaàlo deka viskoznite napregawa koi se pojavile so pulsaciite na
komponentite na brzinite se zanemarlivo mali i moè da se zanemarat pri analizite.
Ako se sporedat ravenkite za zakonot za kontinuitet i koli~estvoto na dvièwe, dobieni

so Rejnoldsovovoto vremensko i Favreovoto teìnsko usrednuvawe, moè da se zabeleì
deka parcijalnite diferencijalni ravenki za turbulentno struewe se poednostavni so
primenata na Favreovoto teìnsko usrednuvawe, odnosno toga{ oblikot na ravenkite koi
vaàt za struewe na nekompresibilen fluid dobieni so primena na Rejnoldsovoto
vremensko usrednuvawe se izedna~uva so oblikot na ravenkite za struewe na
kompresibilen fluid dobieni so Favreovoto teìnsko usrednuvawe.

ПРИЛОГ





Fluidi Teorija

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fluidi Teorija

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

МАШИНСКИ ФАКУЛТЕТ – СКОПЈЕ

ИНСТИТУТ ЗА ХИДРАУЛИЧНО ИНЖЕНЕРСТВО И АВТОМАТИКА

Проф.д-р Валентино Стојковски

MEHANIKA - nauka za dvi`ewe na krutite, te~nite i gasovitite tela

MEHANIKA NA FLUIDITE- e delot koj {to se zanimava so prou~uvawe na te~nite i

FLUIDI- zaedni~ko ime za te~nite i gasovitite tela. Vo terminologijata vo oblasta na

SVOJSTVO NA FLUIDITE - za razlika od krutite tela fluidite lesno go menuvaat

AEROMEHANIKATA - se zanimava so pojavite i svojstvata kaj telata koi lesno go

HIDROMEHANIKATA - se zanimava so pojavite i svojstvata kaj telata koi lesno go

Fluidnata sredina (telo) se razlikuva od krutoto telo voglavnom poradi malata

HIDRAULIKATA e nauka koja gi izu~uva zakonite na miruvawe i dvi`ewe na te~nostite

KOMPRESIBILNOST - za da se napravi razlika pome|u fluidite vo odnos na svojstvoto

KONTINUALNA SREDINA- Svojstvata i zakonitostite na fluidnata sredina se

Предметен наставник: 2-17

1. FIZI^KI SVOJSTVA NA FLUIDITE

Fizi~kite svojstva na fluidite gi definiraat karakteristikite i specifi~nostite na

Pod parametri na sostojba koi imaat zna~ajno vlijanie za svojstvata na fluidite se

Toplinskata sostojba na fluidot mo`e da se smeta kako manifestacija, odnosno posledica

Kaj te~nostite i gasovite, molekulite se vo stalno haoti~no dvi`ewe. Poradi

1.1. Sistem na merni edinici

Od 1 januari 1963 godina e usvoeno vo site oblasti na tehnikata, naukata i in`enerskata

Kako izvedeni veli~ini koi naj~esto se koristat vo oblasta na hidromehanikata se:

1.2. Gustina na fluidite

Gustinata na fluidot  pretstavuva fizi~ka golemina so koja se karakterizira

Sredna gustinata na fluidot pretstavuva odnos na vkupnoto koli~estvo na masa od

Предметен наставник: 3-17

Lokalnata gustina se definira, dokolku vo volumenot V se nao|a to~ka M, toga{

Vo op{t slu~aj, lokalnata gustina na fluidot se menuva od to~ka do to~ka vo razgleduvan

Povr{inite od fluidniot prostor kade {to gustinata e konstantna,  x, y, z, t   const , se

Od izrazot za gustinata na fluidot sledi definicijata za beskone~no mala masa dm na

koja pretstavuva masa na fluidno del~e vo volumenot koj go zafa}a fluidot.

1.3. Specifi~na te`ina na fluidot

Specifi~nata te`ina na fluidot e fizi~ka golemina so koja se karakterizira

Предметен наставник: 4-17

Pod specifi~na te`ina na homogen fluid se podrazbira te`inata na edinica volumen od

Vo grani~en slu~aj, koja V  0 i pritoa V celo vreme ja opfa}a to~kata M, t.e.

toga{, se analizira spe~ifi~nata te`ina vo to~kata M od fluidniot prostor.

Oznakata za specifi~nata te`ina na fluidot e  i vo SI merniot sistem ima merna

Soglasno vtoriot Wutnov zakon, te`inata se izrazuva kako proizvod na masata m i

toga{ e o~igledna zavisnosta (vrskata) pome|u specifi~nata te`ina na fluidot i

1.4. Kompresibilnost (stislivost)

Fluidite imaat svojstvo da go menuvaat volumenot pod dejstvo na normalnite povr{inski

Ako na fluid so volumen V i so pritisok p , se promeni volumenot za V , toga{

Предметен наставник: 5-17

Negativniot predznak poka`uva deka pod dejstvo na pozitiven porast na pritisokot

Pod dejstvo na prirastot na pritisokot p se dobiva izrazot za novo nastanatiot volumen

Ako se definira koeficientot na proporcionalnost  p preku grani~nata vrednost

toga{  p pretstavuva koeficient na volumenska stislivost (compressibility) ~ija merna

Vrednosta na koeficientot na volumenska stislivost  p kaj te~nostite zavisi od

Recipro~nata vrednost na koeficientot na volumenskata stislivost go definira modulot

Предметен наставник: 6-17

^esto pati namesto volumenot V se voveduva gustinata na fluidot  koristej}i go

Toga{, so zamena vo izrazot (8) za modulot na elasti~nosta na fluidot se dobiva

Gasovite imaat zna~itelno pogolema stislivost otkolku te~nostite. Koli~nikot

Samo za sporedba se dadeni nekoi pribli`ni vrednosti za modulot na elasti~nost, za da

- kaj voda - 21  10 Pa 

- za vozduh - 1,41  10 Pa 

od kade mo`e da se zaklu~i slednoto:

Vo ponatamo{niot del za site fluidi koi pripa|aat vo kategorijata na te~nosti, }e

1.5. Svojstvo na fluidite pod dejstvo na toplina

Promenata na toplinskata sostojba zna~itelno vlijae na site fizi~ki svojstva na

Предметен наставник: 7-17

razlika od pri~inite za promena na toplinskata sostojba na fluidot, treba da se ima vo