นาย ธีรภัทร พูนศิริ 63010310122

Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)

การทดลองที1่ 0
PhototransistorSensor
7.1 วัตถุประสงค์
1. เพือ ึ ษาเข ้าใจหลักการท างานของเซนเซอร์ตรวจจับ
่ ให ้นักศก
แสง (Photo Transisitor)

7.2 อุปกรณ์
1. ตัวต ้านทาน 7.5kΩ, 30 kΩ
2. Photo Transistor เบอร์ T5400S
3. Multimeter
4. หัวแร ้ง
5. Power Supply 0 – 30 V

7.3 ทฤษฎี
LDR ต ัวต้านทานไวแสง
ในอุปกรณ์อเิ ลกทรอนิกสป ์ ระเภทไวต่อแสง หรือ
เปลีย ่ นแปลงการทา งานของตวัมนั เอง ตามปริมาณของแสง มีอย
หู่ ลายอยา่ ง. ต ้งัแต่LDR ( light dependent resistor ) โฟโตโว
ลตาอิกเซล ( photovoltaic cell ) ซงจ่ ึ่ ายแรงดนัออกมา ได ้เมือ ่
ได ้รับแสง , โฟโต ้ไดโอด ( photodiode ) โฟโต ้ ทรานซส ิ เตอร์ (
phototransistor ) ไปจนถึงเอสซอ ี าร์ ทีท่ างานด ้วยแสง (
LASCR - light activated sillicon controlled rectifier ) ซงึ่
ใชห ้ลกัการของสารก่งตวั ึ นา ท ้งัน ้นั .อุปกรณ์ประเภทนที ี้ ม
่ ี
โครงสร ้าง และ ลักษณะการทา งานง่ายทีส ่ ด
ุ ก็เห็นจะไดแ้ก่ LDR
เพราะไม่ไดใชห ้ ้ลกัการของรอยต่อ พี - เอน็ เหมือนกนัแบบอืน ่ ๆ ที่
ได ้กล่าวมาแลว ้เลยจึงจะนา มาเล่าสูก ่ นั ฟั งก่อน อิมพีแดนซข ์ อง
วงจร RC และเฟสของแรงดนั เทียบกบั เฟสของกระแสกา หนด
ไดด ้งัน ี้
Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)

โครงสร้าง
ตัว LDR วา่ ทีจ ่ ริงแลว ้มีเรียกกนัอกี หลายชอ ื่ เชน ่ โฟโตค ้อนดกั
ตีฟเซล( photoconductive cell ) หรือ ตัวต ้านทาน ไวแสง (
LSR - light sensitive resistor ) สว่ นใหญ่จะทา ดว ้ยสาร
แคดเมียมซลัไฟด์ ( CdS ) หรือไม่กแ ็ คดเมียมซน ี ไิ นด์( CdSe )
ึ่ ้งัสองตวันก็ี้ เป็ นสารประเภทก่งตวั
ซงท ึ นา เอามาฉาบ ลงบนแผน่
เซรามิกทีใ่ ชเ้ป็นฐานรองแลว ้ต่อขาจากสารทีฉ ่ าบ ไวอ ้อกมา

โครงสร ้าง LDR

รูปร่างของมนัจะเห็นไดในรู ้ ปที1 ่ สว่ นทีข ่ ดเป็ นแนวเล็กๆสด ี า

นนั่ แหละ ทีท ่ า หนา ้ทีเ่ ป็ นตวั ตา ้นทานไวแสงและแนวสด ี า น ้นัจะ
แบ่งพนทีื้ ข
่ องตวัมนัออกเป็ น 2 ขา ้ง ซงถา ึ่ ้ดูของจริงจะเห็นวา่ ออก
ี องน ้นั เป็ นตวันา ไฟฟ้ าทีท
สท ่ า หนา ้ทีส ั ผสั กบั ตวัตา ้นทานไว
่ ม
แสง เป็ นทีส่ า หรับต่อขาออกมา ภายนอก หรือเรียกวา่ อิเล็กโทรด
ทีเ่ หลือก็จะเป็ นฐานเซรามิกและอุปกรณ์สา หรับห่อหุม ้ มนั ซงมี ึ่
ได ้หลายแบบ
Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)

สมบ ัติทางแสง
ึ
การท างานของ LDR ก็งา่ ยๆ เพราะวา่ มนั เป็ นสารก่งตวั นา
เวลามีแสงตกกระทบลงไปก็จะ ถ่ายทอดพลงังาน ใหก ้ บั สาร ที่
ฉาบอยูท ่ า ใหเ้กด
ิ โฮลกบัอเิ ล็กตรอนวงิ่ กนั พล่าน.การทีม
่ โี ฮลกบั
ี้
อิเล็กตรอนอิสระนมากก็ เท่ากบั ความตา ้นทานลดลงนนั่ เองยงิ่
ความเขม ้ของแสงทีต ่ กกระทบมาก เท่าไรความตา ้นทานก็ยงิ่ ลด
ลงมากเท่าน ้นั

กราฟแสดงความไวต่อแสงความถีต
่ า่ ง ๆ ของ LDR ท ้งั 2 แบบ เมือ
่
เทียบกบัความไวของตาคน

ในสว่ นทีว่ า่ แสงตกกระทบน ้นั มิใชว่ า่ จะเป็ นแสงอะไรก็ได ้

เฉพาะแสงในชว่ งความยาวคลืน ่ ประมาณ 4,000 อังสตรอม ( 1 อ
งัสตรอม เท่ากบั 10 - 10 เมตร ) ถึงแระมาณ 10,000 อังสตรอม
เท่าน ้นั ทีจ
่ ะใชได ้ ้( สายตาคนจะเห็นได ้ในชว่ งประมาณ 4,000
อังสตรอม ถึง 7,000 อังสตรอม ) ซงึ่ คิดแลว ้ก็เป็ นชว่ งคลืน ่ เพียง
แคบ ๆ เมือ ่ เทียบกบัการทา งาน ของอุปกรณ์ไวแสง ประเภทอืน ่ ๆ
แต่ถงึ อยา่ งไรแสงในชว่ งคลืน ่ นก็ี้ มอ ี ยใู่ นแสงอาทิตย์แสงจาก
้
หลอดไฟแบบไสและแสงจากหลอด ฟลูออเรสเซนต์ ด ้วย หรือ ถ ้า
จะคิดถึงความยาวคลืน ่ ที่ LDR จะตอบสนองไวทีส ่ ด
ุ แลว ้ ก็มอ ี ยหู่
ลาย ความยาวคลืน ่ โดยทวั่ ไป LDR ทีท ่ า จากแคดเมียมซ
ลัไฟด์จะไวต่อแสงทีม ่ ค ี วามยาวคลืน ่ ในชว่ ง
Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)
5,000 กวา่ องัสตรอม. ซงเราจะเห็ ึ ่ นเป็ นสเี ขียวไปจนถึงสเี หลือง
สา หรับ บางตวัแลว ้ ความ ยาวคลืน ่ ทีไ่ วทีส่ ด
ุ ของมันใกล ้เคียงก
บัความยาวคลืน ่ ทีไ่ วทีส ่ ดุ ของตาคนมาก( ตาคนไวต่อความ ยาว
คลืน่ ประมาณ 5,550 องัสตรอม )จึงมกัจะใชท ้ า เป็ นเครือ ่ งว
ดัแสง ในกลอ ้งถ่ายรูป ถา ้ LDR ท าจาก แคดเมียมซล ี ไิ นดก์ ็จะ
ไวต่อความ ยาวคลืน ่ ในชว่ ง 7,000 กวา่ องัสตรอม ซงไปอยใู ึ่ ่น
ชว่ ง อินฟราเรดแล ้ว

ท าเป็ นเครือ
่ งว ัดแสง

ในรูปข่างล่าง เป็ นวงจรเครือ่ งวดัแสงแบบง่ายจริงๆ LDR ที่

็้
ใชกควรจะมี อตัราสว่ นของค่า ความตา ้นทาน ระหวา่ งไม่ม ี
แสงกบั มีแสงมากๆ หน่อยเวลาใชต ้อ ้งระวงัอยา่ ใหเ้ขม็ มิเตอร์
ตีเกิน สเกลของแพงมาเสย ี้ น่าเจบ็ ใจตวัเอง
ี ง่ายๆ อยา่ ง นมนั
 เครือ
่ งวดัแสงแบบง่ายทีส
่ ด
ุ

่ ดัแปลงใหดขี้ นแลว
อีกวงจรหนึง่ ในรูป เป็ นวงจรทีด ึ้ ้ดดยเอาออ
ปแอมป์ เบอร์741 เขา ้มาชว่ ยทา ใหไวข ้ นึ้ มากจะเอา ดิจต
ิ อลม
ลัตม
ิ เิ ตอร์มาต่อแทนแบบเข็มก็ได ้แต่ตอ ้งระวงัแสงจาก LED จะไป
กวนการท างานของ LDR

วงจรเครือ
่ งวดัแสงทีป ึ้
่ รับปรุงขนแลว ้
Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)
์ างานด้วยแสง
สวิตซท

การใช ้ LDR ทา งานในวงจรปิ ดเปิ ดสวติซเ์ ราก็จะใชเ้พย ี ง2

ี
อยา่ งเท่าน ้นั คือ มีแสง หรือไม่ม ี แสง.โดย ทวั่ ไปเราจะใชว ้ธิเอา
มาอนุกรมกบั ตวัตา ้นทานตวัหน่ึงแลว ้ต่อเป็ นวงจรแบ่งแรงดนั ออก
มาตามรูป อยา่ งในรูป จะทา งานดงันคื ี้ อถา ้มีแสงสวา่ ง LDR จะ
มีความต ้านทานต ่า ท าให ้ แรงดนั สว่ นใหญ่มาตกคร่อม R1 เสย ี
หมด แรงดนั เอาตพ์ ุต จึงสูงเกือบเท่าแรงดนัไฟเลยงและถา ี้ ้ไม่ มี
แสง LDR จะมีความตา ้นทานสูงแรงดนั สว่ นใหญ่จะไปตกที่ LDR
แรงดนั เอาตพ์ ุต จึงเกือบเป็ น 0 โวลต์
 หลักการใช ้ LDR ในวงจรปิ ดเปิ ดสวิตซ ์

ในรูปข่างบน ( ข)วงจรจะทา งาน ในทางตรงขา ้ม เพียงแต่สลบั

ทีร่ ะหวา่ ง LDR กบั R 1 เวลามี แสงสวา่ ง เอาตพ์ ุตก็จะเกือบ
เป็ น 0 โวลต์เวลาไม่มแี สงสวา่ งเอาตพ์ ุตก็เกือบเท่าแรง
ดนัไฟเลยงจะี้ เห็นไดว ้า่ กลบักบักรณีแรก

Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)
ตวัอยา่ งวงจรควบคุมสวิตซโ์ ดยรีเลยจ์ะทา งานเมือ ่ ไม่มแี สงสวา่ ง

ท ้งั 2 กรณีจะมีวงจรทีต ่ อ ่ ออกไปสา หรับจบั สญ ั ญาณวา่ มี

แสงสวา่ งหรือไม่.แลว ้นา ไปควบคุม สวิตช ์ อีกทีให ้ ท างานใน
กรณีทต ึ่ เลยจ์ะทา งาน
ี่ ้องการ. ในรูปข่างบน เป็ นตวัอยา่ งวงจรซงรี
เมือ ึ่
่ ไม่ม ี แสงสวา่ ง ซงถา ี้
้เราไม่ตอ ้งการแบบนและอยากให ้รี
เลย์ทา งาน เมือ
่ มีแสงสวา่ งก็เพียงแต่สลบั ที่ ระหวา่ ง LDR ก
บัความตา ้นทานปรับค่าได ้100 kW เท่าน ้นั

ี งเมือ
วงจรเตือนภยัเป็ นเสย ่ มีแสงสวา่ งกระทบ LDR

ในรูปข่างบน ก็เป็ น ตวัอยา่ งวงจรอีกอนั หน่ึงทา งานเมือ่ มี

แสงสวา่ ง ตวัอยา่ งอืน ่ ๆ ก็ไดแ้กว่ งจร จับควันไฟ, วงจรกะพริบ
เพือ่ ความปลอดภยัเมือ ่ มีรถยนตแ์ ลน ึ่
่ ผา่ นมา. ซงโดยหลกัการแล
ว ้ไม่ยาก คงจะนา ไปดดัแปลงใชก ้ นัได ้
Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)
4 การทดลอง
4.1 ทดลองวงจร Photo Transistor
1. ใชมั้ ลติมต
ิ เตอร์วดั ความต ้านทานของ Photo
Transistor ใสภาวะมีแสงแลว ้บนั ทึกค่า ความต ้านทานทีไ่ ด ้
ความต ้านทานของ Photo Transistor ในสภาวะมีแสง
6000000โอห์ม 2. ใชมั้ ลติมต ิ เตอร์วด
ั ความต ้านทานของ Photo
Transistor ใสภาวะไม่มแ ี สง เอามือกา Photo Transistor ไว ้
แลว ้บนั ทึกค่าความตา ้นทานทีไ่ ด ้
ความต ้านทานของ Photo Transistor ในสภาวะไม่มแ ี สง ...
435โอห์ม 3. วิเคราะห์ผลการวัดความต ้านทานทีไ่ ด ้จาก ข ้อ
1 และ2
การทำงานของ Photo Transister เมือ
่ มีแสงน ้อยให ้ R มาก แสง
มากให ้ R น ้อย

1. น า Photo Transisitor มาต่อวงจร ดงัรป

ู

Photo
Transistor

15 V

2. วดักระแสทีไ่ หลผา่ น Photo Transistor เมือ ่ มีแสง

และไม่มแ ี สงแลว ้บนั ทึกค่า Iมีแสง =0
Iไม่มแี สง = 2.30 mA

3. วิเคราะห์ผลการวัดความต ้านทานทีไ่ ด ้จาก ข ้อ 5

การทำงานของ Photo Transister เมือ ่ มีแสงน ้อยให ้ I มาก แสง
มากให ้ I น ้อย
Mahasarakham University
Faculty of Engineering
ปฏิบัติการเครื่องมือวัดและการวัดทางไฟฟ้า (0307 204)
(Electrical Engineering Laboratory)

4. น า Photo Transisitor มาต่อวงจร ดงัรป

ู

Photo
Transistor
15 V
30k

5. วดัคา่ ความต่างศกัยไ์ฟฟ้ าทีต

่ กค่อม ความตา ้นทาน
30k เปรียบเทียบกบัความร ้อนที่ ใหก ้ บั Thermistor
แลว ้บนั ทึกค่าดงัตาราง
ในสภาวะที่ Photo Transistor มีแสงและไม่มแ ี สงแลว ้บนั
ทึกค่า
 Vมีแสง = 15.0 V
Vไม่มแี สง = 65.2mV
6. วิเคราะห์ผลการวัดความต ้านทานทีไ่ ด ้จาก ข ้อ 8
การทำงานของ Photo Transister เมือ ่ มีแสงน ้อยให ้ V น ้อย แสง
มากให ้ V มาก

5. สรุปผลการทดลอง
กรณีท ี่ 1 R
ไม่มแ
ี สง>มีแสง
กรณีท ี่ 2 I
ไม่มแ
ี สง >มีแสง
กรณีท ี่ 3 V
ไม่มแ
ี สง < มีแสง