Temat 2

 System finansów publicznych w Polsce: budżet państwa, finanse

samorządu terytorialnego, fundusze celowe . Formy organizacyjno -
prawne podmiotów realizujących zadania władzy publicznej.
Budżet państwa

 1) plan dochodów i wydatków państwa, sporządzany na określony czas,

którym jest najczęściej rok kalendarzowy;
 2) akt prawny;
 3) fundusz.
Budżet państwa

 scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych

w związku z funkcjami państwa;
 plan finansowy który będzie stanowił podstawę działalności podmiotów
państwowych w następnym okresie fiskalnym (roku budżetowym);
 akt prawny o określonym czasie obowiązywania.
Budżet państwa

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych wyróżnia kilka

kwestii, które zakreślają ramy gospodarki budżetowej państwa. Są nimi:
 wieloletni plan finansowy państwa;
 ustawa budżetowa;
 budżet państwa;
 budżet środków europejskich.
Zasady budżetowe

 zasada powszechności;
 zasada jedności (materialnej i formalnej);
 zasada równowagi

T. Juja, Finanse publiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego

w Poznaniu, Poznań 2011, s. 58
 Cechy budżetu państwa
1) Budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych;
2) Gromadzenie środków finansowych odbywa się, z reguły, w sposób przymusowy.
3) Procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo –
konstytucyjne;
4) Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter
nie tylko ekonomiczny, lecz także społeczny;
5) Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego bezzwrotnego przejęcia ich przez państwo
od innych podmiotów;
6) Budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości
7) Budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych
wydatkom budżetowym;
8) Wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie
oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków
9) Strumieniowy charakter budżetu oznacza, z reguły, konieczność egzekwowania należnych w danym
okresie dochodów.

S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005, s. 115
Funkcje budżetu

1) redystrybucyjna kub rozdzielcza;

2) stabilizacyjna (zwana wyrównawczą).
3) alokacyjna
4) fiskalna albo skarbowa;
5) ustrojowa;
6) demokratyczna;
7) kontrolna lub ewidencyjna;
8) bodźcowa;
9) planowania;
10) prawna;
11 )kredytowa
12) administracyjna;
13) koordynacyjną
Formy organizacyjno – prawne jednostek
sektora finansów publicznych
• jednostki budżetowe
• samorządowe zakłady budżetowe
• agencje wykonawcze
• instytucje gospodarki budżetowej
• państwowe fundusze celowe
 Jednostki budżetowe

Jednostka budżetowa - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych:

• nieposiadająca osobowości prawnej,
• pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu,
• pobrane dochody odprowadza na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu
terytorialnego,
• jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot
działalności,
• podstawę jej gospodarki stanowi plan dochodów i wydatków (planem finansowym jednostki budżetowej).

Do tworzenia państwowych jednostek budżetowych uprawnieni są ministrowie, kierownicy urzędów centralnych,

wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych ustaw, a do ustanawiania gminnych, powiatowych lub
wojewódzkich jednostek budżetowych - organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego.
Ponadto prawo do tworzenia jednostek budżetowych realizujących zadania na rzecz administracji rządowej ma Prezes
Rady Ministrów
 Samorządowe zakłady budżetowe

 Samorządowe zakłady budżetowe stanowią formę organizacyjno-prawną prowadzenia gospodarki

budżetowej opartą na zasadzie gospodarowania netto. Oznacza to, iż zakład odpłatnie wykonuje
zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych, chociaż może także otrzymywać
z budżetu jednostki samorządu terytorialnego: dotacje przedmiotowe, dotacje celowe
na zadania bieżące finansowane z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz
niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), a także środków pochodzących ze źródeł zagranicznych
niepodlegających zwrotowi, dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji
inwestycji. Ponadto, w zakresie określonym w odrębnych ustawach, samorządowy zakład budżetowy
może otrzymywać dotację podmiotową.
 Agencje wykonawcze

• Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną

na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa.
• dla zapewnienia jednolitej i przejrzystej organizacji wewnętrznej agencji
pod względem instytucjonalnym Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia określić wymogi jej
statutu.
• podstawą gospodarki finansowej agencji wykonawczej jest roczny plan finansowy, zatwierdzony
przez sprawującego nad nią nadzór ministra.
• agencja wykonawcza może zaciągać zobowiązania na okres realizacji danego zadania
przekraczający rok budżetowy, jeżeli plan przewiduje także obsługę kosztów z tego tytułu w
ramach pozycji wydatków.
• uzyskaną na koniec roku nadwyżkę finansową agencja zobowiązana jest odprowadzić do budżetu
państwa. Odstąpienie od tej zasady możliwe jest tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach i
za zgodą Rady Ministrów
 Instytucje gospodarki budżetowej
• Instytucja gospodarki budżetowej - jednostka sektora finansów publicznych tworzona w celu realizacji zadań
publicznych,
• wykonuje odpłatnie wyodrębnione zadania oraz pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych
przychodów,
• jako wyjątek od zasady samofinansowania instytucja może otrzymywać dotacje
z budżetu państwa, pod warunkiem, że stanowią tak odrębne ustawy,
• nowo tworzonej instytucji gospodarki budżetowej może być przyznana jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w
środki obrotowe.
• instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką posiadającą osobowość prawną, którą uzyskuje z chwilą wpisania do
Krajowego Rejestru Sądowego.

Prawo do tworzenia instytucji gospodarki budżetowej mają:

• minister lub Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, którzy mogą utworzyć instytucję gospodarki budżetowej za zgodą
Rady Ministrów, udzieloną na swój wniosek;
• organ lub kierownik jednostki, wobec których Minister Finansów ma obowiązek włączenia dochodów i wydatków na rok
następny do projektu ustawy budżetowej.
Fundusze celowe

 Stosowane w literaturze przedmiotu i aktach prawnych nazewnictwo w

zakresie publicznych funduszy celowych jest niespójne. Fundusze publiczne
charakteryzują się następującymi cechami:
 Dochody funduszy celowych są dochodami publicznymi (podatki, składki,
opłaty, wpływy ze sprzedaży dóbr i usług, dotacje);
 Wydatki funduszy są przeznaczone na realizację niektórych zadań
publicznych;
 Fundusze celowe działają na mocy aktów prawnych;
 Fundusze celowe stanowią wyodrębnioną pod względem finansowym
i organizacyjnym formę gospodarki środkami publicznymi;
 Zasady gospodarki funduszowej mniej lub bardziej różnią się od reguł
gospodarki budżetowej.

T. Juja, Finanse publiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2011.

 Państwowe fundusze celowe
• Państwowy fundusz celowy jest formą organizacyjną sektora finansów publicznych tworzoną na podstawie odrębnej ustawy,
• przychody pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych.
• państwowe fundusze celowe nie posiadają osobowości prawnej. Są to rachunki bankowe, którymi dysponują odpowiedni
ministrowie wskazani w ustawie tworzącej fundusz..
• do państwowych funduszy celowych nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem przychodów, z wyłączeniem odsetek od
rachunku bankowego i darowizn, jest dotacja z budżetu państwa.
• podstawą gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego jest roczny plan finansowy.
• z środków funduszu mogą być udzielane pożyczki jednostkom samorządu terytorialnego, jeżeli ustawa tworząca fundusz tak
stanowi,
• koszty państwowego funduszu celowego mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących
bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów poprzednich
• w planie finansowym funduszu mogą być dokonywane zmiany polegające na zwiększeniu prognozowanych przychodów i
odpowiednio kosztów jednak nie mogą one powodować zwiększenia dotacji z budżetu państwa.
• w sytuacji gdy państwowy fundusz celowy posiada zobowiązania wymagalne, w tym kredyty i pożyczki, zwiększenie
przychodów w pierwszej kolejności przeznacza się na ich spłatę. Zmiany kwot przychodów i kosztów państwowego funduszu
celowego dokonuje minister lub organ dysponujący tym funduszem po uzyskaniu zgody Ministra Finansów i opinii sejmowej
komisji do spraw budżetu.