Tketim Kltr

Postmodernizm ve Tketim Kltr Mike FEATHERSTONE, ev: Mehmet Kk, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1996. Halen Teeside Polytechnic niversitesinde retim grevlisi olan Featherstone Anglosakson akademi dnyasndaki en nl ve sosyologlardandr. ki kitab vardr. 1991 ylnda yazd bu kitap ve 1995 ylnda yazd Kltr zmek, Globalleme, Postmodernizm ve Kimlik. Ayrca birok kitabn editrln de yapmtr. Yazar nszde eletirel teorisyenlerin yazlarnda dikkatleri medya, reklam, imajlar, Hollywood ideali ve benzerlerine yneltmeleri sayesinde kendisine bu sorunlar arasnda kullanl bir kpr kurduklar hissini ve bunlarn kimlik oluumu ve gndelik pratikler zerindeki etkilerini sorgulama fikrini uyandrdndan bahsetmektedir. Bu sorunlar Tketim Kltr kavramnda birleir. nsanlar tketirken hangi kriterleri kullanr, neye gre, nasl vb. sorular bu esnada akla gelmez ama bu tketimin motor gc nerededir. Bu gibi sorulara cevap aranmaktadr. Kitap on blmden olumaktadr. Modern ve Postmodern: Tanmlar ve Yorumlar Postmodernin tanmlama glklerinden bahsedilmekte ve modernizmle ilikilendirilmekte ve karlatrlmaktadr. Mzik, mimari, akademik vb. birok alanda kullanlmaktadr. Postmodern ve modern kelime ailelerini karlatrp bunlarn birbirine zt anlamlar ierdiini ve Postun dierini belirgin bir ekilde terk ettiinden bahsetmektedir. Baudrillard, Lyotard ve Jameson yazlarndaki dzen deiiklii kendine zg rgtleyici ilkelere sahip yeni bir toplumsal totalitenin ortaya kn ieren a deiiklii tanmyla postmoderni tanmlar postmodern yalnzca bir ruh halini yada zihinsel durumu gsterir. Modernizm zamann sreksizlii, gelenekten kopma duygusu, yenilik duygusu imdinin geici doasnn total ismidir. Modern insan kendisini srekli icat etmeye alan insandr. Endstrileme bilim ve teknolojinin boy atmas, modern ulus devlet kapitalist dnya piyasas kentleme ve dier eler modernleme teorisinin gelime aamalarn gsterir. Anlamlandrma kltrnn zaferidir. Postmodern olan tamamen olgunlam dzenden ziyade eitli uygulama derecelerine sahip bir sretir. Postmodern, postmodernleme, postmodernizm bu blmde bu kelime ailesini aklarken bunlarn birbirine ska kartndan bahsedilmektedir. ok eitli alanlardaki deimeleri iaret eden postmodernizm sosyoloji iin ve toplum iin hem toplumlar aras dzeylerde gruplar arasndaki iktidar dengesinde gzlenen kapsaml kaymalarla ilikilendirilecek olan simgesel retim, tketim ve dolam tarzlarn ieren kltr alanndaki deimeler balamnda nemlidir. Tketim Kltr Teorileri Bu blmde tketim kltr zerine gelitirilen perspektif ele alnyor. Birincisi, tketim mallarnn kapitalist retim genilemesine bal olduu ve nfusun daha iyi bir toplumsal ilikiler seeneinden uzaklatrlma kapasitesini artrdn dndklerini bo zaman ve tketim faaliyetlerinin ne kmasyla sonulanan tketimdir. kincisi, rnlerden elde edilen doyumun koullar altnda farkllklarn sergilenmesi ve korunmasna baml olduu rnlere eriimin toplumsal olarak yaplanm olmasyla ilikili olduunu belirtir. ncs ise, eitli ekillerde dolaysz bedensel tahrik ve hazlar yaratan, tketicinin hayalinde cokuyla karlanr hale gelmi hazlar, ryalar ve arzular sorununu ortaya koyar. Tketimde reklam gibi unsurlar sabun, otomobil, alkoll iecek vb. btn tketim mallarna romantik sevda, egzotiklik, arzu, gzellik, doyum, iyi hayat imgeleri yerletirir. Bununla ilikili olarak Baudrillard yle sylemektedir: tketim gstergeleri aka maniple edilmelidir. Tketim tarzlar da deimi durumdadr. Artk simgesellik etkindir. rnein Porto arabnn itibar vardr. Ei az bulunur. Byle bir arap sembolik olarak (baklarak, hayal edilerek) hatr saylr bir ekilde tketilse de fiilen asla tketilmez. Bu ifte simgesel boyuttur. Yksek kltr rnlerinin (sanat, roman, opera, felsefe) tketimi, sradan kltr rnleriyle (giyecek, iecek, bo zaman megaleleri) tketilme tarzyla ilikilendirilir. Artk hayal, imaj ve hazlar tketilir. Metann ardndaki bu unsurlar tketimde maln

nne geer. Bu istekler srekli deitirilerek mallarn eitlenerek piyasada tketilmesini salar. Artk giyinme deil doru saatte doru eyin giyilmesi, bedene tam uyma, bir tarz, birilerini honut klmak iin giyinme gibi unsurlar Pariste st snf bir kadnn giyinmesinin akla getirirken, Filistinli bir kadnn giyinmesi, dar grl kstlamalardan zgrleme, rahatlk duygusu vereni giyme, sokak hayatn sevme gibi alt tketim unsurlarn vurgular. Postmodern Kltrn Bir Sosyolojisine Doru :Sosyolojide Postmodernizm Tonybee ilk olarak bu terimi bat medeniyetinin yeni bir devresi olarak 1947 ylnda kullanld. 1970lerde akademik olarak ortaya kt. Baudrillard postmoderni yle tarif eder: Medya yoluyla enformasyonun ar retilmesinin dourduu kltrel ar yklenmeyi ve bunun yol at ie dnk patlamasn ve bir simlasyon dnyasn, gerekliin estetik bir sonrasnda normatifliin ve snrlandrmann zerinde yaadmz bir hiper uzam. Postmodernizm kltrel mallarn ve pratiklerin retimi, tketimi ve dolamndaki daha kapsaml deiimler dizisinin bir iareti ve habercisidir. Entelektellerin kendi projelerinin evrensel potansiyeline duyduklar gveni yitirmelerini temsil eder. Bahsedilen postmodernizmin belirttii tketim kltrn en iyi benimseyen snf, sosyal yardm alanlar, cinsel terapistler, diyetisyenler, oyun nderleri hayat karsnda bilgilenmeye ynelik tutum sergileyen orta snftr. Bunlara Yeni Entelekteller denir. Estetik hayatn etik asndan daha iyi olduunu, insan doas yada benlik diye bir eyin olmad ilenir. Kurallar yoktur ve sadece tercihler vardr. Kltrel deime ve Toplumsal Pratik Politik ve ideolojik dzeyler kltrel temsil tarznda zmlenir. Kltrel alana indirgenir. majlara dnen hayat bir dizi sreen imdi halinde paralanr. Entelektellerin evrensel otoritesi bir kenara itilir. Postmodernizm birok adan ada kltrel deiimin bir iaretini sunuyor ve bunun dikkatlerimizi eker ve entelekteller, akademisyenler toplumsal kara taraf olan bir kesim olmaktan kurtulamaz. Postmodernizm sadece kapitalist mantn kavranmas deil, ayrca simgesel retimdeki eitli uzman gruplar ve rekabeti mcadelelerin ve karlkl bamlln dinamii erevesinde somut olarak incelenmelidir. Bugn her ey kltreldir. Kltrn aktarm ve tketim tarzlar, simgesel uzmanlar, kltr araclar soruturulmaktadr. Gndelik Hayatn Estetikletirilmesi Hayat ve sanat arasndaki snr yok edilmeye allr. Postmodernizm hayat bir sanat eseri dntrme projesidir. Ayrt edici hayat tarznn inaas, haz verici bir btnn oluturulmasdr. Her eyin ardnda estetik unsurlar artrlr.bunlarn temelinde 19.yyda kapitalist toplumlarn byk kentlerinde tketim kltrnde kaydettii byme yatar. Byk maazalar, kapal arlar, mallara birer fetimiesine tapnlan tapnaklardr. Meta retimi srekli yaylr ve geniler. Hayat Tarz ve Tketim Kltr Kurallar yoktur, tercihler vardr. tketim kltr maddi bir fayda olarak deil, gstergelerin tketilmesidir. Sradan mallara giz, sr, egzotiklik, gzellik ilintilendirilir. Bu mallarn orijinal ve ilevsel kullanm gzden kaybolur. Televizyon bunu oluturan bizim gereklik duygumuzu tehdit eden bir imaj arl retir. Tketim kltr postmodern bir kltrdr. Bu dnya, iliki ve tecrbelerinde en son modann peinden koan, maceradan holanan, yaayaca tek bir hayat olduunun ve bu hayatta zevk almak iin gayret edilmesi gerektiinin bilincinde olan insanlarn dnyasdr. Farkllama tketim kltrnn en nemli silahdr. Her tabaka iin belirli tketim kalplar olumutur. Zenginler otomobil, mzayede, tenisten; yksek kltrel sermayeye sahip olanlar galeri ziyaretlerinden, avangart festivallerden, Bachdan; dk seviyede olanlar ise futboldan, patatesten, krmz araptan holanr. Kent Kltrleri ve Postmodern Hayat Tarzlar Estetikleme, tketim ve aylaklk motifleri kentlerde modern eilimleri oluturdu. nsanlar aras ilikiler daha az katdr, sabittir. Yeni orta snf ve yeni zenginler yeniden gelime blgelerinde yaarlar. Postmodern yaam iin herkes yatrm yapar. Tketim Kltr ve Kresel Baboluk Postmodernizmi tketim kltrnn bymesini ve simgesel mallarn retilmesi ve datlmas iiyle uraan uzman ve arac saysnn artmasn ieren uzun erimli bir srecin salad artyre balamnda kavramamz gerekiyor. Postmodernizm tketim kltrnde bulunan hayatn estetikletirilmesini (Estetik hayat iyi hayattr.) hakiki benlik, insan doas gibi bir eyin olmadn ve hayatn amacnn sonsuz yeni tecrbeler, deerler ve szck deeri aray olduunu ileri sren varsaym destekleyen eilimlere yaslanr. Tketim kltr her bir lkenin kendi ulusal kltrn kertmeye ynelik bir evrensel kltr haline gelmitir.

Genel Kltr M Yoksa Mstesna Kltrler Mi? Popler kltr simgeden yoksun tketimi simgeler. imanlatc yiyecekler, sarholuk verici ikiler, rasgele cinsel iliki gibi dolaysz bedensel zevklerin tersi olan simgesel, resmi kltre ynelik oluumlar postmodern sistem destekler. Postmodernizm popler kltrn ok katl doasn, hiyerarik olmayan baboluunu selamlar. Sonu: eitliliin Kresellemesi Postmodernle bantl olduu dnlen Toplumsaln Sonu, Normatifliin Sonu, Entelektellerin Sonu, Bin Yllk Dnemin Sonuna yaplan gndermeler, daha esnek snflandrma tarznn gelimesini gstermektedir. Modernizm asndan postmodernizm kltrel baboluun ifadesidir. Postmodernizm asndan modernizm dzen, birlik gibi imgelere dikkat eken sabitedir. Her iki terimde birbirini besler. Kresellemeye bal olarak oluan mekan daralmas sonucu hepimiz gndelik hayatmzda tekilerle giderek artan kltrel balantlar ierisinde bulunduumuz duygusunun artmasnn, birbiriyle atmak dnya tanmlar silsilesini artrabileceini savunmak olanakldr. Rekabet halindeki ulusal kltrlerin bir araya gelii, kresel kltre ynelik olanaklardan birini oluturdu. Postmodernizm eitlilik iinde birlik bekler. Kresel eitlilik ve postmodernizmin kresellemesinin sorunlarn kavramsallatracaksak eer, ulus-devletler ve medeniyet bloklar arasnda var olan ve onlar ortaya karmakta olan kresel dzende birbirine daha fazla balayan deiken iktidar dengelerini ve karlkl bamllklar hesaba katmamzn hayati nem tad aktr. Featherstone kitapta postmodernizmi sunulan eitli manalarda ele almtr. Muhafazakar Bell ve Marksist Jamesonu ve aralarndaki balantlar dier dnrlerle balantl olarak inceler. Postmoderni ho karlamaktadr. Kavramlar iman etmeye deil dnmeye yarar. Entelekteller bir dava eri deil, bir aratrmacdr. Karmakl artan dnyann sunduu boyut ve kavramlar aratrlmal, dnlmeli ve irdelenmelidir.

Kresel Dler, mparator irketler ve Yeni Dnya Dzeni Richard J. Banet, John Cavanagh ev:Glden EN, Sabah Kitaplar, stanbul, 1995 Kitabn giri ksmnda kreselleme andan bahsedilmektedir. Gnmzde daha ok insan, daha yakn balant kurmaktadr. Modern milliyetiliin douuna vgler yadran airler gibi gnmzde irket yneticileri, evre peygamberleri, i dnyasnn filozoflar kendilerini ba air olarak sunup kresel kye iaret payesi veriyorlar. Fakat her yerde duyduumuz kreselleme konumalarnn byk ounluu kresel samalktan baka bir ey deildir. Kreselliin ncln ou bamsz lkelerden byk birka yz dev irket yapmaktadr. Fordun ekonomisi Suudi Arabistan ve Norveinkinden byktr. Philiph Morrisin yllk satlar Yeni Zellandann gayri safi milli gelirinden fazladr. Politikten ok ekonomik, kamusaldan ok zel olarak nitelendirebileceimiz bu kurumlar, dnyay kapsayan teknikler bularak herhangi bir yerde retilip herhangi bir yerde satlabilecek rnler gelitirerek, kredilerini dnyann her yerine yayp, her mahalle ve kye ulaabilen kresel iletiim kanallarna girerek, 21. yyda dnya imparatorluklar haline gelmektedirler. Kitap bir yandan ilerini yrten, bir yandan dnyay btnletiren, kendi endstrilerinde lider olan baz irketlerin verdii mcadeleyi anlatmaktadr. Filmler, televizyon, radyo, mzik, dergi, tirt, oyun, elence parklar kresel dleri ve grntleri yayan aralardr. Artk irketler; hkmetleri, kendi haklarnn yararna olan politikalar yrtme gcn kontrol edebilmektedirler. Bir yere bal kalmak, kltr yaamak baz insanlar iin ok nemlidir. Bunun nndeki en gl engel ise kresel glerdir. D satm amal tarmn yaygnlamas, endstriyel gelimeler, kente g oluturdu. Bu insanlar eski yaam biimlerinden kopmaktadr ve bu kresel bir bunalmdr. Kitaba gre yzylmzda oluan yeni atma uluslar yada ticaret bloklar arasnda deil; kreselleme gleriyle toplumu koruma peindeki yerel yaam gleri arasndadr. Kresel Manzaralar, Kresel Tempo Dev irketler, kltr ve elence endstrisini, insanlara ynelik bir spor haline getirmitir. Mutluluk arayn tatmin etmek artk elenmektir. Elence parklar, egzotik kltrleri ve

elenceli tipleriyle her tarafta bitiveren bir kresel ky oluturmaktadrlar. Masalms bir gemii yada olaanst gelecei bir paket halinde nmze koyar. Sonynin kurucusu Akio Morita, dnyann en byk ikinci medya ve elence irketi Bertelsmannn lideri Reinhard Mohn, Philiphs, Warner Music, gibi devlerin hakim olduu alanlar Amerika merkezli bir dnya yaratmtr. Her tarzda yaamn lideri Amerikadr. Bu irketlerin nasl bir dev haline geldikleri ve balarndan geen baz olaylar uzun uzadya anlatlmtr. Bu irketlerin oluturduu yeni dnya dzeninin nasl ulus st bir hale geldiinden ve dnyann her yerinde parmaklar olduundan bahsedilmektedir. Kresel ar Gnmzde pek az insan kendi yemeini yapp kendi giyeceini dikmektedir. Artk her eit mal ou kimsenin alm gc dahilinde satlmaktadr. Kitapta bunun iin u rnei vermek yeterli olacaktr. Manila havaalanndan kp binlerce Filipinlinin diktatr Ferdinand Marcosun nne getii kava getiinizde bu olay zerine dikilmi Meryem Ana heykelini grrsnz. Baz Filipinliler bu heykele arlarn Meryemi der. Nedeni de antn glgesinde Asyann iki byk al-veri cenneti ykselmektedir. Dev kl panolarda Coca Cola, 7Up, Pepsi, McDonalds, Sony, Samsung, Sharp, Nestle, Nike, Shelli ve dier rnlerin adna mterileri ieri buyur ederler. Bu blmde irketlerin en nemli blmlerinin pazarlama olduundan ve gnmzde reklamn neminden bahsetmektedir. Bir zamanlar Coca Colann bir reklam bir gnde 160 lkede 560.000.000 kez gsterilmekteydi. Bu blmde Marlboro lkesi balnda bir blmde bu irketin alannda dnyann tek hakimi olduunu anlatmakta ve reklamlar sayesinde nasl tketim stratejiler gelitirdiklerinden bahsedilmektedir. Kresel bakkal bal altnda bu blmde insanlarn topraktan nasl uzaklatrld ve artk gda sektrnn bakalatndan bahsetmektedir.(Fast Food) Artk tketim ve gda sektr eskisinden ok farkl bir irketler rekabetine sahne olmaktadr. Kresel yeri yerlerinde oluan yeni retim biimlerini uygulayan Ford gibi irketler anlatlmaktadr. Fordizm olarak nitelendirilen seri retimi Ford balatmtr. Seri retimin dier firmalarda yaylmas ve bu koullarn getirdii ii sorunlar, teknik sorunlar gibi problemlerin irket sahipleri ve yneticileri tarafndan nasl ald anlatlmaktadr. Dnya zerindeki ekonomik etkinliin 4/5i en zengin 10 lkeden (ABD, Kanada, Japonya, Avustralya, Yeni Zelanda, Gney Afrika ve Bat lkeleri) kaynaklanmaktadr. Dier baz gelimekte olan lkeler tarm arlkl az gelimi lkeler ve hibir varlk gsteremeyen, dnyadan soyutlanm Afrika olarak dnya parsellenmitir. Bu blgeler arasnda isizlik orannn kyden kente, lkeden lkeye glerin oran deiik mobilite imkanlarn ortaya karmtr. Toplu g bir toplumda en zeki, giriimci ve servenci kimselerin gitmesi demektir. Bu enerjik ve yaratc insanlarn kayb o lkenin ok nemli bir kaybdr. Sonuta o toplum tepkisiz ve enerjisiz bir toplum haline gelir ve kresel glerin kontrol altna girer. Bu blmde deien iyeri bal altnda igc iin fabrika ve irketlerin dnyaya yaylmasndan bahsedilmektedir. Artk bir Trk ii farknda olmadan Almanya veya Amerikadaki bir iiyle rekabet etmektedir. nk ivereni memnuniyetsiz klacak herhangi bir durumda fabrika dier lkeye gidebilir. verenler daha ucuz igc iin de buralara gidebilmektedir. Dolaysyla dier lkelerdeki ii cretleri o lkedeki ii cretlerini drebilmektedir. Artk hibir iinin ite kalma gvencesi yoktur. irketler demokrasiyi sevmezler. Kendi ilerinde de bu dzen yoktur. Seimler ncesinde byk irketler eitli balarda ve faaliyetlerde bulunarak kendi karlar dorultusunda seimleri ynlendirmektedir. Mesaj udur: irketler halkn yanndadr. Kresel Para Bu blmde 19. yy sonras ngiliz, Alman, Fransz bankalarnn deniz ar lkelerde kurduklar a sayesinde emperyalizmin nemli bir yaylma arac olduklarndan sz edilmektedir. Para ilettii bilgi nedeniyle deer tar. Bu blmde Citibankn faaliyetleri ok uzun bir ekilde anlatlmtr ve bu balamda lkelerin nasl bir ykn altna sokulduu anlatlmaktadr. Japon bankalarnn kresel pazara girmesiyle birlikte, dolarn deerinin dmesi ve ABDde bankalar krizinin olumas ve finansal rekabetler anlatlmaktadr. Bu konu ile ilgili kitapta birok nicel istatistik verilmitir. Varlan sonu ise finansal piyasalarn yasal glerinin kayna olan politik toplumlarn birer arac olduklardr. Dnya uzaydan grld biimde bir btn deildir. Kresel D gerekletirilmesi ok zor bir itir. Dnya nfusu gittike mteri deil, vitrin seyircisi olmakta ve sefaleti ok kii paylamaktadr. Sonuta gerek anlamda kresel bir toplum yaratmaya ynelik kresel dnce ne

irketlerde ne de hkmetlerde yerlememitir. Kresel bilincin yerlemesi iin eitimin hem i dnyasnda, hem de hkmette liderlii dllendirme, destekleme ve yetitirme yntemlerinin ve baary tanmlama biimlerinin tamamen gerekmektedir ki bu da olduka zor grnmektedir.

Ortadouda Modernleme Willliam R. Polk, Richard L. Chambers, nsan Yaynlar, stanbul, 1995 Kitap modernlemenin douda bat ile ayn anlam tayp tamadn irdelemektedir. Kitap S. Shaw, A. Haurani, K. Karpat, R. Davidson, E. Kuran, K. Salibi gibi Ortadou aratrmalar yapan kimselerin yazlarnn derlenmesinden ibarettir. Bu yazlar editrlerin douda modernleme ile ilgili fikirlerini destekler nitelikteki makaleleri bir araya getirme giriiminin sonucu olan bu kitaptaki makale ve tezler ikago niversitesine bal Ortadou Aratrmalar Merkezinin dzenledii 19.yyda Ortadouda adalamann Kaynaklar adl konferansta sunulan tezlerdir. Modernleme 17. ve 18. yylarda grebileceimiz deiim srecinin hz kazanmasdr. Bu modernleme tartmalarnda Ortadou iin en nemli konu Osmanl Devletidir. Osmanl yapsal olarak batdan ok farklyd. mparatorluk merkezi kurumlarn ihtiamna ramen ne bir devlet ne de bir milletten oluuyordu. Ayrca Osmanl toplumu bat toplumlarnn eitlenme zelliini de gstermiyordu. Bu farklar bat ve Osmanl arasndaki temel farkllklard. Osmanlnn, 19.yyda haberleme ve ulam imkanlarnn artmasyla, evreye olan denetimi artt. Nfus ehirlere kaymaya balad. Bat eitim sisteminin alnmasyla bilgi seviyesi artt. Yeni tannan milliyetilik, toplumu dine gre blen eski kalp ve engelleri ortadan kaldrd. Bu imparatorluu deitirdi ve devlette vatandalk ilikisini dzenleyen kurumlar olutu. Devletin sosyal ve politik yapsn oluturan ana unsur topran kontrolyd. Askerler, tacirler, ilim adamlar ve iftiler toplumu oluturan sosyal gruplard. Bu gruplar toprak dzenliyordu. Evkaf arazileri (dini kurum arazileri), Miri araziler (devlet arazileri), Tmar Arazisi gibi araziler hem snflar hem de ekonomik dzeni oluturuyordu. Bunlar bozulunca da ekonomik rgtlenme de bozuldu. Yeni oluan Ayan (ileri gelenler) snf vergi toplamaya balaynca devletin gelir kaynaklar iyice azald. Birka merkeze yakn blge haricindeki yerler ayanlarn kontrol altnda idi. Fakat bu ayan snf Osmanl toplumunu modernizme gtrecek dinamiklerden yoksundu. nk batdaki giriimci tccar snf endstriye dayal iken, Osmanldaki ayan (eraf) topraktan kaynaklanyordu. Yani ayanlar modern bir snf deildi. Bu konferansta ilgin bir tez Prof. Canning tarafndan ortaya atlmtr. Canning modernlemenin batllama olduunu ve bunun laiklie deil Hristiyanla tekabl ettiini, dolaysyla slam inanc ve kurumlarndan vazgemeden batllalamayacan syleyen Canning kltr muhafaza ederek, teknik yenilikleri alma eilimindeki Gen Osmanllar eletirmitir. Bunun dnda genel olarak neriler oulcu temsil kurumlarnn kurulmasnn modernlemenin nemli bir aamas olduunu Prof. Davidson ortaya koymutur. Bunun dnda Osmanlnn bat ile yaknlama dostluk kurma istei de bu modernleme yolunda Osmanl!ya yardm etmitir. Bat zellikle dou lkelerinde kurduu bankalar yoluyla bu konuya yabanc olan dou lkelerini smrmtr. Lbnanda ticaretin hzl geliimi, Msrda Franszlarn kurduklar bankalar dou modernizminin, dounun kendi i dinamikleri ile olumadn, batnn kontrolnde bir modernizm izgisine sokulduu grlmektedir. Fakat dou kendi i dinamikleri ve kurumlar ile modernleme amasna gelebilir miydi? Sorusuna cevap ararsak; dounun bat mant ile literatre yerleen modernizmi baarmas da olanaksz grnmektedir. Mehmet Ali Paann aa yukar 50 yl idare ettii Msr ise onun lmnden sonra ok yol kat etmi ve gelimi bir ekonomiye, bunun yannda da hi gelimemi bir topluma sahipti. Batl glerin ynettii Msr; pamuk ticaretinde nemli bir yerde olmas, Svey kanalnn almas gibi nedenlerle bu tip asimetrik bir gelimeye zorland. Ayn ey Suriye iinde geerlidir. Toplumsal kurumlar ve gelimilik asndan gerileme hat safhada kalmken, ekonomik unsurlar bu lkelerde olduka gelimitir. Buralarda para dnmekte ve yatrm yaplmaktadr. Bunlar da toplumun deil batl glerin elindedir. Douda modernlemenin bir gstergesi de ehir nfusunun, ky nfusunun nne gemesidir. Trk modernlemesi aydn snfn oluturabilmesi itibaryla dier Ortadou lkelerinden farkllar. slam toplumunun entelektel ksm ise (ulema) modernlie ayak

uyduramamtr. Aznlk okullar, eitimin modernlemesi de batnn deil dounun sorunuydu. Genlerini batya gnderen dou kltrel kimliklerini kaybetti. Fransa ile eitim ba kuran Osmanlda bu aka grlmektedir. Bu eitim sreci sonunda oluan yeni snf ise her iki toplum arsnda tampon bir yer igal etti ve kaynamay ve de ayn zamanda modernlemeyi hzlandrd. Modernleme ilk bata dnyann genel gidii ile, o toplumun kimlii arasndaki deiiklikleri dengelemektedir. Bu ift kutupluluk nemlidir. Bir yanda zel bir yanda evrensel vardr. sonucu elde etmek iin yerel deerler uyarlanmazsa modernlemeyi douracak vastalar kmsenir. Bu dnce daha geni oulcu bir temele bal kalnarak yaplmaldr. Stanford J. Shawun tezini ise kitapta 19. yy Osmanl reformcularnn ama ve baarlar ele alnmtr. Osmanl reformlarnn modern dnyaya uygulanmasn iki faktr engelledi. Bunlardan birincisi, yenilikler getirildiinde kullanlmayan eskilerin yok edilmemesi ve yeni ile eskinin i ie getii boucu, kark bir hiyerarinin domasdr. kincisi ise birinciden kaynaklanmaktadr. catlarn baarl kullanmna yol aan, daha geni politik, ekonomik, sosyal ve askeri artlar ve evre geniletilemedi. rnein yeni vergi knca yeni ktip atanmas, muhalefetten kurtulmak iin yeni i ve mevkii oluturulmas, yeni silah ortaya knca bunu kullanacak yeni bir birliin oluturulmas gibi nedenler bunun sebebidir. Osmanlda eitim grm kimseler muhalefetten yoksundu. nk Osmanl usul ile eitim grenler Osmanl stnlne inanyordu. Tanzimatn en nemli amac merkezileme ve otokrasi idi. Eskiden de sistemi buydu fakat Tanzimat ile hkmetin faaliyet sahas, yaamn btn alanlarn kapsayacak ekilde geniletildi. Eski merkezileememi sistem yerine yksek seviyede merkezilemi sivil idarecilerin oluturduu bir kadro kuruldu. Haberleme a geniledi, yollar ve telgraf en uzak yerlere ulat. Dolaysyla en uzak memur bile merkeze (stanbula) baland. Tanzimatn ikinci zellii hkmet fonksiyonlarnn eitlilii ve deiimidir. Ynetici snfn faaliyet sahasnn artrlmas, birok grevi de beraberinde getirdi. Merkezi hkmet Devlet uras eklinden kp eitli birim ve bakanlklar halinde paraland. Bu yeni paralanma da yeni bir ynetici snf oluturdu. Bunlarn dnda modernlemeye ayak uyduran eitim, aydn snf, basn, edebiyat alanlarndayd. Fakat bu yenilikler suniydi. Reformcular geleneksel durumun batl bir karikatrn izmekle kaldlar. Albert Hourani yazsnda bu reformlar ve eraf politikalarndan bahsetmektedir. Eraf politik bir kavramdr ve hkmet ile halk arasndaki araclardr. Bunlar ehir liderleridir. Merkezden uzaklatka bunlarn yetki diyebileceimiz stnlkleri artyordu. Merkeze uzak eyaletlerde vergi dahi topluyorlard. Bunlarn zenginlii toprak ve ticaretten kaynaklanmaktayd. Merkezden atanan valilere halkla btnleme ve oradaki sistemi renme konularnda onlara yardm ediyorlard. Yerleik olduklarndan onlarn nfuzunu krmak da zordu. Dolaysyla devlet eitli politikalarla bunlar kulland. Ayrca halk da hkmet ile ileri olduunda bunlar isteklerini iletmede bir arac olarak kullanyordu. Devlet gszleince bat lkeleri etkisini artrd ve Osmanl devletindeki konsoloslar devletin i ilerine karmaya balad. Ayanlara kar tavr taknan bu konsoloslar, bunlarn anti-batc bir hal almalarna neden oldu. Kemal Karpat Osmanl imparatorluunda toprak rejimi, sosyal yap ve adalama adl tezinde Tanzimatn d basklara ek olarak i durumun nedeni olduunu sylemektedir. Devlet, tebaasnn mlkiyet haklarn garantiye almak suretiyle devam ettirilmesini teklif etmekteydi. ltizam yerine merkezi bir vergi sistemi kurmay, milletlere eitlik vererek Mslman-Hristiyan ikiliini ortadan kaldrmay istiyordu. Tanzimat esasen i karklklara bir zm aray idi. deolojik akmlar, sosyo-politik ilikilerde esasl deiiklik, kabiliyetli brokrasinin yokluu, batnn basks, yeni toprak sisteminin kurulmasn imkanszlatrd. Toprak mlkiyet meselesi douda modernlemenin sosyal ve ekonomik temeli olarak pratik anlamazlklarn merkezi oldu. Osmanlda temsil ilkesinin ortaya k ile ilgili aratrmalarnda Roderic H. Davidson deiimin kkenini aramaktadr. Osmanl devletinde temsil ilkesinin ortaya kmasyla, batllama yolunda nemli bir adm atlmtr. Halkn hkmet nazarnda temsilini 19. yyda ayanlar stlenmitir. Genel anlamda Osmanl temsile yabanc deildir. Eyaletlerden gelen ikayetler, yerel grev kontrolleri mfettiler tarafndan yaplyordu. Sultan, bakan ve danmanlar ile birlikte istiare edip, nemli meseleler hakknda grevlilerin, esnaflarn, localar ve yenierilerin temsil edildii mecliste bu meseleleri hallediyordu. Fakat gerek temsil 1876 ylnda Osmanl anayasas ile seilmi vekillerin temsile

katlmas ile birlikte modern anlamda gereklemitir. Seimleri oluturmadaki temel ama ise Mehmet Ali Paann tehditleri ile sallanan devleti kuvvetlendirmek ve tekrar bu devletin ilerleyebileceini gstermekti. lk temsil 1845 ylnda Sultan Abdlmecitin emri ile olutu. Bakente her eyaletten aralarndaki bilgi ve skntlar dile getirecek iki temislci gnderecekti. 1876ya kadar anayasann geliimini anlatan Davidson, bu anayasann padiahn egemenliini yok edemediini ve batdaki anlamndan ok uzak bir grnt sergilediini belirtmektedir. 19.yyda milliyetiliin Trk eliti stndeki etkisi adl makalesinde Ercment Kuran; bat milliyetiliinin, Osmanl aydnlarn, devletin birliini srdrmesi ve savunmas noktasnda bir ara vermesinden bahseder. Milliyetilik Trk elitinde yava ama srekli ilerlemitir. Osmanlclk ve Panislamizmin baarszlklar milliyetilii n plana geirmitir. Kemalist devrim sonras milli devletin ihtiyac olan kltrel milliyetiliin temeli olan bu akm Osmanlclk ve slamclk kadar Trk eliti stnde etkili olamamsa da gelecee aktarlan fikir bu olmutur. Hafz Ferman Fermayan, 19. yy rannda modernleme gleri adndaki makalesinde randa modernlemenin batllamaile e anlamda kullanldndan bahsatmekte ve geleneksel ran-slam toplumunda batnn benimsenmesi ve uygulanmas anlatlmaktadr. randaki modernleme; ahsiyetler, yazlar ve yenilikler olarak kategoride incelenmektedir. ahslar ksmnda, Abbas Mirzann ran ordusu banda Ruslara yenilmesi sonucunda onun hrslanp ran ordusunu modernletirme eilimi anlatlmtr. Yeni bir eitim sistemi de oluturmu ve Avrupaya renciler gndermitir. Be kiilik ngiltereye giden grupta topu, mhendis, kimya, tfekilik, ve diller lalanlarnda eitim grm kimseler vard. Bunlar be yl eitim grp rana dndler ve asilzade ocuklarn eittiler. Bu grup iinde en sivrilmi olan Mirza Salih ngilterede iken etkilendii politik rejim ve parlementer kurumlar randa oluturmak iin urat ve bat kaynakl modernleme abalarn, randaki eski sistem yandalarnn muhalefetine ramen, gerekletirmeye devam etti. Yurtdna daha fazla renci gnderildi. Emir-i Kebir ynetimindeki randa, 3 yllk dnem iinde bu yenilikler desteklendi. Kolejler, tp ve teknik okullar gibi modern eitim kurumlar kuruldu. Bunlarn dnda Nusuriddin ah, Mirza Hseyin Han gibi ahslar da ran modernlemesine katk salamlardr ki, bu kiiler 1810-1870 yllar arasnda yaamlardr. Yazlar ksmnda 19. yydaki eletirel yazlar arlkl olarak ilenmitir ve seyahat yazlar baty aktarma ve ran yeniden kefetme noktasnda etkili olmulardr. Hukuktan ynetim sistemine ve sosyal kurumlara kadar birok alanda, birok kimsenin yazd yazlar Rusya dahil batnn modern kurumlarnn rana uygulanmas noktasnda, etkili olmulardr. Yenilikler ksmnda sosyal, politik ve ekonomik alanda, batdan alnana kurum ve yeniliklerin, randaki sisteme adapte edilme sreci anlatlmaktadr. 1824de Tahranda matbaann kurulmas, 1868 gazetelerin gelimesi, telgraf ve postann kurulmas bu yenilikler arasnda en nemlileridir. Gabriel Baerin Msrda ehirleme adl almasnda ehirleme ve modernleme arasnda yakn bir ilgi olduundan bahsedilmekte ve buna Msr rnei verilmektedir. ehirleme sonucunda eski balar ve gruplamalar bozulur ve yerine modern balar kurulur. Msrda ehirlerdeki ve kasabalardaki nfusun artmas, kanallarn almas ve ticaretin gelimesi sonucu olmultur. Demiryollarnn artmas da ehirlemede etkili olmutur. Bu etkenler Msrda 1801 ve 1907 yllar arasnda 20.000den fazla nfusda sahip kentlerin saysn 1den 97ye kartmtr. Modern endstriyel gelimenin salanamamas ve tarmsal gelimeye bal kalnmas ehirlemeyi olumsuz etkilemitir. Nada Tomichenin 19. yyn ilk yarsnda Msrl kadnn durumu adl almasnda ortaya kan modernleme giriimlerinin kadn-erkek ilikilerinde ortaya kard ilikinin deiimi anlatlmaktadr. Sosyal hayata katlmalar bakmndan kadn zaten aa bir kle deildi. Temel uralar ocuk yetitirmek olan kadnlar erkeklerin efendilii altnda ezilmeyi gze almak zorunda idiler nk hala erkek egemenlii tartlmaz derecede stn idi. A