Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώ-

νουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγ-

γραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό
υλικό που χρησιμοποιούν οι μαθητές των φροντι-
στηρίων μας. Μέσα από τη διαρκή τους αξιοποίη-
ση στις τάξεις μας διασφαλίζουμε τον εμπλουτισμό
τους, τη συνεχή τους βελτίωση και την επιστημονική
τους αρτιότητα, καθιστώντας τα βιβλία των Εκδό-
σεών μας εγγύηση για την επιτυχία των μαθητών.

τα βιβλία των επιτυχιών

ΕΛΙΝΑ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ

Α΄ ΛΥΚΕΊΟΥ
 Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή της συγγραφέως

Σειρά: Γενικό Λύκειο | A΄ Λυκείου

Ξενοφώντος Ελληνικά – Θουκυδίδου Ιστορίαι, Α΄ Λυκείου
Ελίνα Ευφροσύνη
ISBN: 978-618-5325-38-1 

Επιστημονική επιμέλεια: Μαρία Γκυρτή

Επιμέλεια κειμένου: Ελπίδα Λογαρνού
Σχεδιασμός έκδοσης: Μαλβίνα Κότο
Στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση: Βίβιαν Γιούρη
Προσαρμογή εξωφύλλου: Ηρώ Νικολάου
Εικόνα εξωφύλλου: Shutterstock
Υπεύθυνη έκδοσης: Γωγώ Κουτσούγερα

Copyright 2019 © ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Ελίνα Ευφροσύνη για την ελληνική γλώσσα σε
όλο τον κόσμο

Κυκλοφορία έκδοσης: Οκτώβριος 2019

Επικοινωνία με συγγραφέα: Ελίνα Ευφροσύνη – elina.ef@gmail.com

Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση,

διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και
εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής
εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις
διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών
δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων.

Αριθμός έκδοσης: 1η | Αριθμός αντιτύπων: 1100

Λ. Βουλιαγμένης 46 & Αλεξιουπόλεως, ΤΚ 164 52 Αργυρούπολη

Τ. 210 4112507 | www.ekdoseispoukamisas.gr | info@ekdoseispoukamisas.gr
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΉ
Ξενοφών Γρύλλου Ερχιεύς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Θουκυδίδης Ολόρου Αλιμούσιος.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

ΞΕΝΟΦΏΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΆ
Βιβλίο 2, κεφάλαιο 1, §1-15 (περίληψη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 .
Βιβλίο 2, κεφάλαιο 1, §16-32 (από μετάφραση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Ασκήσεις κεφαλαίου 1, §1-32 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου) . . . . . . . . . . . 40

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 2, §1-4.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Συντακτική ανάλυση αρχαίου κειμένου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Ασκήσεις κεφαλαίου 2, §1-4 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 2, §5-15 (περίληψη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 2, §16-23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Συντακτική ανάλυση αρχαίου κειμένου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Ασκήσεις κεφαλαίου 2, §5-23 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 3, §1-10 (περίληψη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 3, §11-16 (από μετάφραση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Ασκήσεις κεφαλαίου 3, §1-16 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου) . . . . . . . . . . 131

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 3, §17-49 (περίληψη). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 3, §50-56 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Συντακτική ανάλυση αρχαίου κειμένου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Ασκήσεις κεφαλαίου 3, §17-56 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 4, §1-17 (από μετάφραση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Ασκήσεις κεφαλαίου 4, §1-17 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου). . . . . . . . . . . 189

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 4, §18-23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Συντακτική ανάλυση αρχαίου κειμένου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Ασκήσεις κεφαλαίου 4, §18-23 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 4, §24-36 (περίληψη). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

Βιβλίο 2, κεφάλαιο 4, §37-43 (περιληπτικά) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Ασκήσεις κεφαλαίου 4, §24-43 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

ΘΟΥΚΥΔΊΔΟΥ ΙΣΤΟΡΊΑΙ
Ιστορία της Επιδάμνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 70, §1-6 (από μετάφραση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Ασκήσεις κεφαλαίου 70 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου) . . . . . . . . . . . . . . . 282

Βιβλίο 3, κεφάλαια 71, §1-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
Βιβλίο 3, κεφάλαιο 72, §1-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 73, §1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 74, §1-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Συντακτική ανάλυση αρχαίου κειμένου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Ασκήσεις κεφαλαίων 71-74 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 75, §1-5 (από μετάφραση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Ασκήσεις κεφαλαίου 75 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου) . . . . . . . . . . . . . . . 343

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 76 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 77, §1-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 78, §1-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
Συντακτική ανάλυση αρχαίου κειμένου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Ασκήσεις κεφαλαίων 76-78 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Βιβλίο 3, κεφάλαια 79-80 (από μετάφραση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Ασκήσεις κεφαλαίων 79-80 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου) . . . . . . . . . . . . 399

Βιβλίο 3, κεφάλαιο 81, §1-5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

Μετάφραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Νοηματικό διάγραμμα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Νοηματική απόδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
Λεξιλογικά – γραμματικά – ετυμολογικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
Συντακτική ανάλυση αρχαίου κειμένου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Ασκήσεις κεφαλαίου 81 (κατανόηση – ερμηνεία περιεχομένου –
γραμματική – συντακτικό – λεξιλόγιο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422

Βιβλίο 3, κεφάλαια 82-83 (από μετάφραση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

Ερμηνευτικά σχόλια.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

Κείμενα προς μελέτη και συζήτηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441

ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ
Απαντήσεις ασκήσεων κλειστού τύπου (Εισαγωγή) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Απαντήσεις ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου (Εισαγωγή) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Απαντήσεις πρόσθετων ασκήσεων (Ξενοφώντος Ελληνικά) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
Απαντήσεις πρόσθετων ασκήσεων (Θουκυδίδου Ιστορίαι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
Απαντήσεις ασκήσεων του σχολικού βιβλίου (Ξενοφώντος Ελληνικά).. . . . . . . . . . . . . 506
Απαντήσεις ασκήσεων του σχολικού βιβλίου (Θουκυδίδου Ιστορίαι) . . . . . . . . . . . . . . 544

Παράρτημα
Επεξήγηση των συντομογραφιών στη συντακτική ανάλυση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
Αρχικοί χρόνοι ρημάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582

Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
(βασισμένη στην εισαγωγή
του σχολικού βιβλίου με τη μορφή
ασκήσεων κλειστού τύπου)
 ΞΕΝΟΦΩΝ ΓΡΥΛΛΟΥ ΕΡΧΙΕΥΣ

Α. Η ΖΩΉ ΤΟΥ

1. Καταγωγή – Μόρφωση
i.  πιθανό έτος γέννησης: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ii. πιθανό έτος θανάτου: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

iii. 
δήμος γέννησης: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις ως (Σ)ωστές ή (Λ)ανθασμένες:

2. 
i.  Ο Ξενοφών υπηρέτησε στο σώμα των οπλιτών.
ii. Προερχόταν από εύπορη οικογένεια και έλαβε καλή μόρφωση.
iii. 
Υπήρξε μαθητής του Σωκράτη.
iv. Έζησε την άνοδο των Τριάκοντα τυράννων στην εξουσία, αλλά δεν
πρόλαβε να δει την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 403 π.Χ.

Η εκστρατεία του Κύρου: βάλε στη σωστή χρονική σειρά τα ιστο-

3. 
ρικά γεγονότα.
i. 
Οι μισθοφόροι έφτασαν στο Βυζάντιο.
ii. 
Ο Κύρος πέθανε.
iii. 
Η περιπετειώδης πορεία των μισθοφόρων κατέληξε στον Εύξεινο Πόντο.
iv. Ο
 Πρόξενος πρότεινε στον Ξενοφώντα να συμμετάσχει στην εκστρατεία
που προετοίμασε ο Κύρος εναντίον του αδερφού του.
v.  Συγκροτήθηκε εκστρατευτικό σώμα με 10.000 μισθοφόρους από διάφορες
πόλεις.
vi. Οι μισθοφόροι έφτασαν στα παράλια του Αιγαίου.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

vii. Ο Ξενοφών ανέλαβε ηγετικές πρωτοβουλίες για την επιστροφή των μισθο-
φόρων στην Ελλάδα.
viii. Ο Κύρος ήθελε να εκθρονίσει τον αδερφό του, τον βασιλιά της Περσίας, Αρ-
ταξέρξη Β΄.
12

4. Πώς ο βασιλιάς της Σπάρτης, Αγησίλαος, εντυπωσίασε τον Ξενο-

φώντα... και η αρχή μιας εξορίας.
Ο Ξενοφών υπηρέτησε ως (i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . του βασιλιά
(ii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . των Οδρυσών στη Θράκη, ήρθε σε επαφή με
τις μονάδες του (iii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . στρατού στα παράλια της
(iv) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . και εντυπωσιάστηκε από την προσωπικότητα του
βασιλιά (v) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , που είχε αναλάβει την ηγεσία αυτών των
 μονάδων. Τον ακολούθησε στη μάχη της (vi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . εναντίον
του ευρύτερου (vii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . συνασπισμού, στον οποίο πρω-
τοστατούσαν η (viii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . και η (ix) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Μετά τη νίκη των (x) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ακολούθησε τον βασιλιά στους
(xi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . για τους (xii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . πανηγυρισμούς.
Η εξορία του από την πατρίδα του, την (xiii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , θα ήταν
αναπόφευκτη και δικαιολογημένη.

5. Α
 πάντησε περιεκτικά στις παρακάτω ερωτήσεις.
i.  Πού πρόσφεραν «προξενίαν» οι Σπαρτιάτες στον Ξενοφώντα;
ii. Με ποιους έζησε εκεί ο Ξενοφών;
iii. 
Πόσα χρόνια έζησε εκεί ο Ξενοφών;
iv. Ποια ήταν η βασική ασχολία του Ξενοφώντα εκεί;
v.  Για ποιο λόγο ο Ξενοφών αναγκάστηκε να αποχωρήσει από εκεί;
vi.  Πού μετεγκαταστάθηκε ο Ξενοφών;
vii. Πότε άρθηκε το ψήφισμα της εξορίας του Ξενοφώντα;

Β. ΤΟ ΈΡΓΟ ΤΟΥ – ΕΝΔΙΑΦΈΡΟΝΤΑ ΚΑΙ ΙΔΈΕΣ

Οι δύο ιστορικές μορφές - πρότυπα του Ξενοφώντα:

1. 
i. πρότυπο ζωής: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ii. 
πρότυπο ηγέτη & απλότητα συμπεριφοράς: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αποδελτιώνοντας τον Ξενοφώντα: Ταξινόμησε τα έργα του Ξενο-

2. 
φώντα με βάση το είδος τους.
Ἱππαρχικός, Κύρου Ἀνάβασις, Ἀπολογία Σωκράτους, Οἰκονομικός, Ἱέρων, Ἑλληνικά,
Ἀγησίλαος, Πόροι ή Περὶ Προσόδων, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Ἀπομνημονεύματα
Σωκράτους, Περὶ Ἱππικῆς, Κύρου Παιδεία, Συμπόσιον
Ξενοφών

Ιστορικά
Σωκρατικά
13
Διδακτικά

3. Γ
 ια ποια από τα παρακάτω γνωρίσματα είναι γνωστός ο Ξενοφώντας;
i. ιδεολογική συνέπεια
ii. διεισδυτικότητα
iii. σαφήνεια
iv. ακρίβεια
v. βαθιά φιλοσοφική σκέψη
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
 Βιβλίο 2, κεφάλαιο 1, §1-15

Περίληψη

Tα δύο πρώτα βιβλία των Ελληνικών

Βιβλίο 1:
Η αφήγηση των γεγονότων της τελευταίας περιόδου του Πελοποννησιακού πολέμου
(411-406 π.Χ.): η ναυμαχία στις Αργινούσες και η νίκη των Αθηναίων.
Βιβλίο 2:
· Οι αντίξοες συνθήκες για τη συντήρηση των σπαρτιατικών εκστρατευτικών δυ-
νάμεων στη Χίο (405 π.Χ.).
· Η ανάληψη της διοίκησης του σπαρτιατικού στόλου από τον Λύσανδρο για δεύ-
τερη φορά.
· Η εμπιστοσύνη των νέων συμμάχων στον Λύσανδρο.
· Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Λυσάνδρου και Κύρου με αποτέλεσμα την παροχή
οικονομικής βοήθειας στη Σπάρτη.
· Οι ναυτικές βάσεις των δύο αντιπάλων: η Έφεσος, για τους Σπαρτιάτες, και η Σά-
μος, για τους Αθηναίους.

Ας δούμε κάποια γεγονότα αναλυτικότερα:

> Ο πονηρός Λύσανδρος, η μάχη στο Νότιο, που έστειλε τον Αλκιβιάδη
σε υποχρεωτικές «διακοπές», και η ναυμαχία στις Αργινούσες.

Βιβλίο 2, κεφ. 1, §1-15

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, αντιπροσωπευτική του χαρακτήρα του είναι η
ρήση του ίδιου του Λυσάνδρου πως «όπου δεν φτάνει η ανδρεία φτάνει η πο-
νηριά» («ὅπου γὰρ ἡ λεοντῆ μὴ ἐφικνεῖται, προσραπτέον ἐκεῖ τὴν ἀλωπεκῆν»).
Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι θαυμάζει και ζηλεύει τον Αλκιβιάδη. Ο Λύσαν-
δρος, ικανός στρατηγός, επιτήδειος διπλωμάτης και υπέρμετρα φιλόδοξος,
αλλά και εξαιρετικά ψύχραιμος και εγκρατής, γίνεται πρώτη φορά διοικητής 25
του σπαρτιατικού στόλου το 407 π.Χ.
Το ενδιαφέρον του Λυσάνδρου είναι στραμμένο στην Έφεσο, περιοχή βό-
ρεια της Σάμου κοντά στις Σάρδεις, πρωτεύουσα του Πέρση σατράπη, επομέ-
νως περιοχή ιδιαίτερης σημασίας από διπλωματική άποψη. Ο ίδιος προσπα-
θεί να μετατρέψει την Έφεσο σε σημαντικό εμπορικό κόμβο, σε ένα αξιόλογο
λιμάνι ικανό να ανταγωνιστεί τον Πειραιά, και το πετυχαίνει.
Την άνοιξη του 406 π.Χ. ο Λύσανδρος έχοντας εξασφαλίσει την περσική
οικονομική βοήθεια από τον Μεγάλο Βασιλέα και τους σατράπες του και έχο-
ντας συγκεντρώσει στόλο ενενήντα πλοίων θα πετύχει σημαντική νίκη επί
των Αθηναίων στο ακρωτήριο Νότιο της Εφέσου. Οι Αθηναίοι, αν και είχαν
 συγκροτήσει μεγάλο στόλο με νομίσματα που έκοψαν από τα αναθήματα της
Ακρόπολης και με τη βοήθεια του βασιλιά της Μακεδονίας, Αρχέλαου, δεν κα-
τάφεραν να ανατρέψουν το συγκριτικό πλεονέκτημα του αντιπάλου και χάνουν
τα είκοσι δύο πλοία τους. Μάλιστα, η αθηναϊκή ήττα στη συγκεκριμένη ναυ-
μαχία θα επιφέρει την καθαίρεση των υπεύθυνων στρατηγών. Μεταξύ αυτών
βρίσκεται και μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ιστορικές προσωπικότητες της
Αθήνας, ο πανούργος στρατιωτικός και πολιτικός Αλκιβιάδης. Ο ίδιος αποφα-
σίζει να μην επιστρέψει στην Αθήνα και αποσύρεται στην εξορία, στο ιδιωτικό
του φρούριο στη Χερσόνησο του Ελλησπόντου, όπου θα ζήσει ως αυτοδιοίκη-
τος τοπικός άρχοντας.
Το ίδιο έτος νότια της Λέσβου, στα μικρά νησιά Αργινούσες, οι Αθηναίοι θα
πάρουν την εκδίκησή τους σημειώνοντας μια σημαντική νίκη προκαλώντας
την απώλεια εβδομήντα σπαρτιατικών πλοίων. Ο –κατά τα άλλα υψηλόφρων και
πατριώτης– Λακεδαιμόνιος ναύαρχος, Καλλικρατίδας, σκοτώνεται. Ωστόσο, μια
αναπάντεχη θύελλα θα σταθεί εμπόδιο στην εκτέλεση της διαταγής του Θρα-
σύλλου για την περισυλλογή των αθηναϊκών ναυαγισμένων πληρωμάτων από
τον Θρασύβουλο και τον Θηραμένη. Ο Θηραμένης και οι συνεργάτες του με-
ταθέτουν την ευθύνη στους στρατηγούς ισχυριζόμενοι πως η εντολή για την
περισυλλογή των νεκρών καθυστέρησε τόσο, ώστε, όταν πλέον δόθηκε, η κα-
κοκαιρία δεν επέτρεψε την εκτέλεσή της. Τελικά, οκτώ Αθηναίοι στρατηγοί θα
βρεθούν υπόδικοι μπροστά στην Εκκλησία του Δήμου με την κατηγορία της
εγκατάλειψης των ναυαγών. Η ετυμηγορία είναι θανατική καταδίκη και δή-
μευση της περιουσίας τους. Πολλές θα είναι οι φωνές διαμαρτυρίας για την
άδικη καταδικαστική απόφαση, μεταξύ των οποίων και εκείνη του φιλόσοφου
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Σωκράτη, που τυχαίνει να είναι πρύτανης εκείνης της συνεδρίασης. Ωστόσο,

η Εκκλησία του Δήμου εκείνη τη μέρα θα επηρεαστεί περισσότερο από το λαϊκό
αίσθημα βίαιης αγανάκτησης, παρά από τη φωνή της λογικής.

> Η πρόταση ειρήνης και ο μεθυσμένος δημοκρατικός που θα εμπο-

δίσει τη σύναψή της.
Μετά την αθηναϊκή νίκη στη ναυμαχία στις Αργινούσες, οι Λακεδαιμόνιοι βρί-
26 σκονται σε δύσκολη θέση. Η πρόσφατη ήττα της ναυτικής τους δύναμης και η
διακοπή της χρηματικής βοήθειας από τον Κύρο εξηγούν τη διστακτικότητά
τους να συνεχίσουν τον πόλεμο στην παρούσα φάση. Γι’ αυτό επιχειρούν να
συνάψουν ειρήνη. Στέλνουν πρέσβεις στην Αθήνα και, δεχόμενοι να εκκενώ-
σουν τη Δεκέλεια, προτείνουν να συναφθεί ειρηνευτική συνθήκη στη βάση του
status quo (κατεστημένη τάξη πραγμάτων), δηλαδή με τον όρο να διατηρηθεί
το παρόν εδαφικό καθεστώς (ό,τι έχει κατακτήσει ο καθένας να το διατηρήσει).
Ορισμένοι Αθηναίοι δέχονται με χαρά την ειρηνευτική πρόταση, ωστόσο η
πλειοψηφία τάσσεται υπέρ του δημαγωγού Κλεοφώντα, ηγέτη της ακραίας δη-
μοκρατικής μερίδας, ο οποίος μάλιστα λέγεται ότι έχει έρθει μεθυσμένος στην
Εκκλησία του Δήμου! Ο Κλεοφώντας θέτει ως βασική προϋπόθεση − όρο για
την ειρήνη την αποχώρηση των Λακεδαιμονίων από όλες τις πόλεις που ανή-
καν στην Αθηναϊκή συμμαχία. Ως εκ τούτου, οι διαπραγματεύσεις δεν οδήγη-
σαν στην επιθυμητή, για τους Λακεδαιμονίους, ειρήνη.

> Πώς μπορείς να είσαι διοικητής και ταυτόχρονα να μην είσαι;

Η Σπάρτη, μετά τις αποτυχημένες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, ανησυχεί
ιδιαίτερα. Οι Ίωνες σύμμαχοι έχουν στείλει πρεσβεία και ζητούν ως ναύαρχο
τον Λύσανδρο. Είναι πλέον σαφές ότι, αν οι Λακεδαιμόνιοι θέλουν να εξασφα-
λίσουν ξανά την περσική χορηγία, ο Λύσανδρος πρέπει να επανέλθει στο αξί-
ωμα του ναυάρχου. Προκύπτει, όμως, το εξής πρόβλημα: ο νόμος δεν επιτρέπει
να ανατεθούν τα καθήκοντα του ναυάρχου στο ίδιο άτομο δύο φορές. Ωστόσο,
επειδή η Σπάρτη δεν θέλει να προκαλέσει τη δυσαρέσκεια και την αντίδραση
των Ιώνων συμμάχων της και έχει ανάγκη την περσική συνεργασία, βρίσκει
τη λύση, ορίζει δηλαδή κατ’ όνομα «ναύαρχο» τον Άρακο και στέλνει τον Λύ-
σανδρο με το αξίωμα του «ἐπιστολέως» – στην ουσία, όμως, ο Λύσανδρος θα
είναι ο ανώτατος διοικητής των σπαρτιατικών δυνάμεων!

> Τα τρία «δώρα» του Κύρου στον Λύσανδρο.

Ο φιλόδοξος και πολυμήχανος Λύσανδρος θα κάνει τα πάντα για να πραγματο-
ποιήσει το όνειρό του. Θα επισκεφτεί στις Σάρδεις τον νεότερο γιο του Πέρση
βασιλιά, τον πρίγκιπα Κύρο, και με τη χρηματική στήριξή του θα διορίσει τρι-
ηράρχους, θα καταβάλει τους χρωστούμενους μισθούς στους Πελοποννήσι-
ους ναύτες και θα ξεκινήσει την αναδιοργάνωση του σπαρτιατικού στόλου. Ο
Κύρος θα θαυμάσει τον αδέκαστο Σπαρτιάτη ναύαρχο, ο οποίος δεν υποκύ-

Βιβλίο 2, κεφ. 1, §1-15

πτει σε δωροδοκίες. Μάλιστα, όταν θα χρειαστεί να απουσιάσει για ένα διά-
στημα στη Μηδία (σημερινή βόρεια Περσία και Ιράκ) για να επισκεφτεί τον
άρρωστο πατέρα του, τον βασιλιά Δαρείο, θα καλέσει στις Σάρδεις τον Λύσαν-
δρο και θα του εμπιστευτεί τη διοίκηση της σατραπείας του και τους φόρους.
Μαζί με τα χρήματα που θα του αφήσει φεύγοντας θα του δώσει και μια συμ-
βουλή, να μην εμπλακεί σε ναυμαχία με τους Αθηναίους μέχρι να αποκτήσει
27
περισσότερα πλοία από εκείνους!
 Βιβλίο 2, κεφάλαιο 1, §16-32

Ιστορικό πλαίσιο
Χρόνος: 405 π.Χ. ¦ προτελευταίο έτος Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.)
Τόπος: παράλια Μικράς Ασίας - Ελλήσποντος
Αντίπαλοι: Αθηναίοι + σύμμαχοι ≠ Λακεδαιμόνιοι + σύμμαχοι
Ιστορική αναδρομή: Οι Αθηναίοι μετά την ολέθρια ήττα τους στη Σικελική εκ-
στρατεία, έχουν καταφέρει να ορθοποδήσουν, χωρίς ωστόσο να έχουν ανακτήσει
πλήρως τον έλεγχο του Αιγαίου.
Οι Λακεδαιμόνιοι, με αρχηγό τον Λύσανδρο και με την περσική χρηματική συν-
δρομή, έχουν ανακάμψει ως θαλάσσια δύναμη και συνεχίζουν με επιτυχία το έργο
της απόσπασης συμμάχων από την αθηναϊκή σφαίρα επιρροής. Μεταξύ των πό-
λεων που αποσκιρτούν είναι η Ρόδος, η Χίος και πολλές ιωνικές πόλεις (Ερυθρές,
Κλαζομενές, Τέως, Μίλητος, Έφεσος), οι οποίες επιθυμούν να απαλλαγούν από την
αθηναϊκή ηγεμονία και τους συνεπαγόμενους φόρους.
Οι Αθηναίοι, όμως, δεν εγκαταλείπουν το παιχνίδι. Με σειρά επιτυχημένων
ναυμαχιών [Κυνός Σήμα (411 π.Χ.), Άβυδος (410 π.Χ.), Κύζικος (410 π.Χ.), Αργινού-
σες (406 π.Χ.)] και ανακτήσεων υπό την αρχηγία του Αλκιβιάδη (Σηλυβρία, Χαλ-
κηδόνα, Βυζάντιο, Θάσος, Κολοφώνα, τμήμα της Θράκης) αντιστέκονται σθεναρά.

Από μετάφραση
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Αρχαίο κείμενο Μετάφραση

[16] Oἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Σάμου ὁρμώ-
μενοι τὴν βασιλέως κακῶς ἐποίουν,
καὶ ἐπὶ τὴν Χίον καὶ τὴν Ἔφεσον
ἐπέπλεον, καὶ παρεσκευάζοντο πρὸς
ναυμαχίαν, καὶ στρατηγοὺς πρὸς
28 τοῖς ὑπάρχουσι προσείλοντο Μέναν-
δρον, Τυδέα, Κηφισόδοτον.
[17] Λύσανδρος δ’ ἐκ τῆς Ῥόδου παρὰ
τὴν Ἰωνίαν ἐκπλεῖ πρὸς τὸν Ἑλλή-
σποντον πρός τε τῶν πλοίων τὸν
ἔκπλουν καὶ ἐπὶ τὰς ἀφεστηκυίας
αὐτῶν πόλεις. Ἀνήγοντο δὲ καὶ οἱ
Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Χίου πελάγιοι· ἡ
γὰρ Ἀσία πολεμία αὐτοῖς ἦν.
Οι Αθηναίοι έχοντας ως ορμητήριο τη Σάμο λε-
ηλατούσαν (τη χώρα) του βασιλιά και έπλεαν
εναντίον της Χίου και της Εφέσου, και προετοι-
μάζονταν για ναυμαχία, και εξέλεξαν ως στρα-
τηγούς, επιπλέον εκτός από εκείνους που ήδη
είχαν, τον Μένανδρο, τον Τυδέα και τον Κη-
φισόδοτο.
Ο Λύσανδρος απέπλευσε από τη Ρόδο και πα-
ραπλέοντας τα παράλια της Ιωνίας προς τον Ελ-
λήσποντο, με στόχο να εμποδίσει την αναχώρη-
ση των εμπορικών (αθηναϊκών) πλοίων, και για
να υποτάξει τις πόλεις που είχαν αποστατήσει
από αυτούς. Συγχρόνως και οι Αθηναίοι ανα-
χώρησαν από τη Χίο, και βγήκαν ανοιχτά στο
πέλαγος∙ γιατί η Ασία ήταν εχθρική γι’ αυτούς.
[18] Λύσανδρος δ’ ἐξ Ἀβύδου παρέπλει
εἰς Λάμψακον σύμμαχον οὖσαν
Ἀθηναίων· καὶ οἱ Ἀβυδηνοὶ καὶ οἱ
ἄλλοι παρῆσαν πεζῇ· ἡγεῖτο δὲ Θώ-
ραξ Λακεδαιμόνιος.
[19] Προσβαλόντες δὲ τῇ πόλει αἱροῦ-
σι κατὰ κράτος, καὶ διήρπασαν οἱ
στρατιῶται οὖσαν πλουσίαν καὶ οἴ-
νου καὶ σίτου καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτη-
δείων πλήρη· τὰ δὲ ἐλεύθερα σώμα-
τα πάντα ἀφῆκε Λύσανδρος.
[20] Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι κατὰ πόδας πλέοντες
ὡρμίσαντο τῆς Χερρονήσου ἐν Ἐλαι-
οῦντι ναυσὶν ὀγδοήκοντα καὶ ἑκα-
τόν. Ἐνταῦθα δὴ ἀριστοποιουμένοις
αὐτοῖς ἀγγέλλεται τὰ περὶ Λάμψακον,
καὶ εὐθὺς ἀνήχθησαν εἰς Σηστόν.
[21] Ἐκεῖθεν δ’ εὐθὺς ἐπισιτισάμενοι
ἔπλευσαν εἰς Αἰγὸς ποταμοὺς ἀντίον
τῆς Λαμψάκου· διεῖχε δ’ ὁ Ἑλλήσπο-
ντος ταύτῃ σταδίους ὡς πεντεκαίδε-
κα. Ἐνταῦθα δὴ ἐδειπνοποιοῦντο.
[22] Λύσανδρος δὲ τῇ ἐπιούσῃ νυκτί, ἐπεὶ
ὄρθρος ἦν, ἐσήμηνεν εἰς τὰς ναῦς
ἀριστοποιησαμένους εἰσβαίνειν,
πάντα δὲ παρασκευασάμενος ὡς εἰς
ναυμαχίαν καὶ τὰ παραβλήματα πα-
ραβάλλων, προεῖπεν ὡς μηδεὶς κινή-
σοιτο ἐκ τῆς τάξεως μηδὲ ἀνάξοιτο.
[23] Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἅμα τῷ ἡλίῳ ἀνίσχο-
ντι ἐπὶ τῷ λιμένι παρετάξαντο ἐν με-
τώπῳ ὡς εἰς ναυμαχίαν. Ἐπεὶ δὲ οὐκ
ἀντανήγαγε Λύσανδρος, καὶ τῆς ἡμέ-
ρας ὀψὲ ἦν, ἀπέπλευσαν πάλιν εἰς
τοὺς Αἰγὸς ποταμούς.
[24] Λύσανδρος δὲ τὰς ταχίστας τῶν
νεῶν ἐκέλευσεν ἕπεσθαι τοῖς Ἀθη-
ναίοις, ἐπειδὰν δὲ ἐκβῶσι, κατιδό-
ντας ὅ τι ποιοῦσιν ἀποπλεῖν καὶ
αὐτῷ ἐξαγγεῖλαι. Καὶ οὐ πρότερον
ἐξεβίβασεν ἐκ τῶν νεῶν πρὶν αὗται
ἧκον. Ταῦτα δ’ ἐποίει τέτταρας ἡμέ-
ρας· καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπανήγοντο.
Και ο Λύσανδρος από την Άβυδο έπλεε παραλι-
ακά προς τη Λάμψακο που ήταν σύμμαχος των
Αθηναίων∙ και οι Αβυδηνοί και οι άλλοι (σύμμα-
χοι) προχωρούσαν παράπλευρα από την ξηρά∙
και αρχηγός τους ήταν ο Θώραξ ο Λακεδαιμόνιος.
Αφού λοιπόν επιτέθηκαν, κατέλαβαν με έφοδο
την πόλη που ήταν πλούσια σε κρασί και σιτη-
ρά και γεμάτη με άλλα αναγκαία εφόδια και οι
στρατιώτες τη λεηλάτησαν∙ ωστόσο τους πολί-
τες της ο Λύσανδρος τους άφησε όλους ελεύ-
θερους.
Οι Αθηναίοι, όμως, ακολουθώντας τον κατά βήμα
με τον στόλο τους αγκυροβόλησαν στον Ελαιού-
ντα της Χερσονήσου με εκατόν ογδόντα πλοία.
Εκεί λοιπόν, ενώ γευμάτιζαν, τους ανακοινώθη-
κε η είδηση για όσα συνέβησαν στη Λάμψακο,
και αμέσως ανοίχτηκαν και άραξαν στη Σηστό.
Από εκεί λοιπόν, αφού γρήγορα εφοδιάστη-
καν με τρόφιμα, έπλευσαν για τους Αιγός πο-
ταμούς, απέναντι από τη Λάμψακο∙ και εκεί ο
Ελλήσποντος είχε πλάτος περίπου δεκαπέντε
στάδια. Εκεί λοπόν δειπνούσαν.
Ο Λύσανδρος την επόμενη νύχτα, αφού ξημέ-
ρωσε, έδωσε σήμα να επιβιβαστούν (τα πληρώ-
ματα) στα πλοία, αφού γευματίσουν, και αφού
προετοίμασε τα πάντα σαν για ναυμαχία και
αφού τοποθέτησε τα παραπετάσματα στα πλάγια
των πλοίων, έδωσε εντολή κανείς να μην κινηθεί
Βιβλίο 2, κεφ. 1, §16-32
από την παράταξη ούτε να ανοιχτεί στο πέλαγος.
Και οι Αθηναίοι, με την ανατολή του ηλίου,
παρατάχθηκαν στο λιμάνι κατά μέτωπο σαν
για ναυμαχία. Επειδή όμως ο Λύσανδρος δεν
ανοίχτηκε και ήταν πλέον αργά, (τα αθηναϊ-
κά πλοία) επέστρεψαν πίσω στους Αιγός πο-
ταμούς.
29
Και ο Λύσανδρος διέταξε τα πιο γρήγορα από τα
πλοία να ακολουθήσουν τους Αθηναίους και,
όταν αποβιβαστούν στην ξηρά, αφού παρατη-
ρήσουν με προσοχή τι κάνουν, να φύγουν και
να του τα ανακοινώσουν. Και δεν αποβίβασε (τα
πληρώματα) από τα πλοία πριν αυτά επιστρέ-
ψουν. Και τα ίδια έκανε για τέσσερις μέρες∙ και
κάθε φορά οι Αθηναίοι ανοίγονταν στο πέλαγος
εναντίον του.
 [25] Ἀλκιβιάδης δὲ κατιδὼν ἐκ τῶν τει-
χῶν τοὺς μὲν Ἀθηναίους ἐν αἰ-
γιαλῷ ὁρμοῦντας καὶ πρὸς οὐ-
δεμιᾷ πόλει, τὰ δ’ ἐπιτήδεια ἐκ
Σηστοῦ μετιόντας πεντεκαίδεκα
σταδίους ἀπὸ τῶν νεῶν, τοὺς δὲ
πολεμίους ἐν λιμένι καὶ πρὸς πό-
λει ἔχοντας πάντα,
οὐκ ἐν καλῷ ἔφη αὐτοὺς ὁρμεῖν,
ἀλλὰ μεθορμίσαι εἰς Σηστὸν παρῄ-
νει πρός τε λιμένα καὶ πρὸς πόλιν·
οὗ ὄντες ναυμαχήσετε, ἔφη, ὅταν
βούλησθε.
[26] Οἱ δὲ στρατηγοί, μάλιστα δὲ Τυδεὺς
καὶ Μένανδρος, ἀπιέναι αὐτὸν ἐκέ-
λευσαν· αὐτοὶ γὰρ νῦν στρατηγεῖν,
οὐκ ἐκεῖνον. Καὶ ὁ μὲν ᾤχετο.
[27] Λύσανδρος δ’, ἐπεὶ ἦν ἡμέρα πέ-
μπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναίοις,
εἶπε τοῖς παρ’ αὐτοῦ ἑπομένοις,
ἐπὰν κατίδωσιν αὐτοὺς ἐκβεβηκό-
τας καὶ ἐσκεδασμένους κατὰ τὴν
Χερρόνησον, (ὅπερ ἐποίουν πολὺ
μᾶλλον καθ’ ἑκάστην ἡμέραν, τά τε
σιτία πόρρωθεν ὠνούμενοι καὶ κα-
ταφρονοῦντες δὴ τοῦ Λυσάνδρου,
ὅτι οὐκ ἀντανῆγεν), ἀποπλέοντας
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
τοὔμπαλιν παρ’ αὐτὸν ἆραι ἀσπίδα
κατὰ μέσον τὸν πλοῦν. Οἱ δὲ ταῦτα
ἐποίησαν ὡς ἐκέλευσε.
[28] Λύσανδρος δ’ εὐθὺς ἐσήμηνε τὴν
ταχίστην πλεῖν, συμπαρῄει δὲ καὶ
Θώραξ τὸ πεζὸν ἔχων. Κόνων δὲ
ἰδὼν τὸν ἐπίπλουν, ἐσήμηνεν εἰς
τὰς ναῦς βοηθεῖν κατὰ κράτος. Διε-
30
σκεδασμένων δὲ τῶν ἀνθρώπων, αἱ
μὲν τῶν νεῶν δίκροτοι ἦσαν, αἱ δὲ
μονόκροτοι, αἱ δὲ παντελῶς κεναί·
ἡ δὲ Κόνωνος καὶ ἄλλαι περὶ αὐτὸν
ἑπτὰ πλήρεις ἀνήχθησαν ἁθρόαι
καὶ ἡ Πάραλος, τὰς δ’ ἄλλας πάσας
Λύσανδρος ἔλαβε πρὸς τῇ γῇ. Τοὺς
δὲ πλείστους ἄνδρας ἐν τῇ γῇ συνέ-
λεξεν· οἱ δὲ καὶ ἔφυγον εἰς τὰ τει-
χύδρια.
Ο Αλκιβιάδης παρατηρώντας προσεκτικά από
τα τείχη ότι οι Αθηναίοι ήταν αγκυροβολημένοι
σε ανοιχτή αμμώδη ακρογαλιά και όχι κοντά
σε κάποια πόλη και ότι μετέβαιναν για να προ-
μηθευτούν τα αναγκαία τρόφιμα από τη Σηστό
που απείχε δεκαπέντε στάδια από τα πλοία, ενώ
οι εχθροί (ήταν) σε λιμάνι και είχαν κοντά σε
πόλη τα πάντα,
τους είπε ότι δεν είναι αγκυροβολημένοι σε
καλό μέρος και (τους) συμβούλευε να μετα-
φερθούν στη Σηστό κοντά και σε λιμάνι και
σε πόλη· εκεί ενώ βρίσκεστε, θα ναυμαχήσετε,
είπε, όταν (εσείς) θελήσετε.
Οι στρατηγοί όμως, και κυρίως ο Τυδέας και ο
Μένανδρος, τον διέταξαν να φύγει· γιατί τώρα
οι ίδιοι είναι στρατηγοί, όχι εκείνος. Και εκεί-
νος έφυγε.
Και ο Λύσανδρος, όταν ήταν η πέμπτη μέρα
που οι Αθηναίοι έπλεαν εναντίον του, είπε σ’
αυτούς που με διαταγή του τους παρακολου-
θούσαν, όταν δουν αυτούς να έχουν αποβιβα-
στεί (στην ξηρά) και να έχουν διασκορπιστεί
στην Χερσόνησο (πράγμα που έκαναν κάθε
μέρα όλο και περισσότερο, γιατί και τα τρόφι-
μα αγόραζαν από μακριά και υποτιμούσαν τον
Λύσανδρο, επειδή δεν έβγαινε) επιστρέφοντας
(με τα πλοία) προς τον ίδιο να σηκώσουν ψηλά
ασπίδα στη μέση της διαδρομής. Και αυτοί έκα-
ναν, όπως διέταξε.
Και ο Λύσανδρος αμέσως έδωσε σήμα να πλεύ-
σουν ολοταχώς, και τον ακολουθούσε ο Θώρα-
κας έχοντας το πεζικό. Και ο Κόνωνας, αφού
είδε την επίθεση του αντίπαλου στόλου, έδω-
σε σήμα να τρέξουν γρήγορα (όλοι) στα πλοία.
Επειδή όμως οι άνδρες ήταν διασκορπισμένοι,
άλλα από τα πλοία βρέθηκαν με δυο σειρές κω-
πηλάτες, άλλα με μία και άλλα εντελώς άδεια∙
και το πλοίο του Κόνωνα και άλλα επτά που
ήταν γύρω του επανδρωμένα ανοίχτηκαν όλα
μαζί στο πέλαγος και η Πάραλος, ενώ όλα τα
άλλα ο Λύσανδρος τα κατέλαβε στην ακτή. Και
τους περισσότερους άντρες τους αιχμαλώτισε
στη στεριά∙ και μερικοί κατέφυγαν στα χαμη-
λά οχυρώματα.
[29] Κόνων δὲ ταῖς ἐννέα ναυσὶ φεύγων,
ἐπεὶ ἔγνω τῶν Ἀθηναίων τὰ πράγμα-
τα διεφθαρμένα, κατασχὼν ἐπὶ τὴν
Ἀβαρνίδα τὴν Λαμψάκου ἄκραν ἔλα-
βεν αὐτόθεν τὰ μεγάλα τῶν Λυσάν-
δρου νεῶν ἱστία, καὶ αὐτὸς μὲν ὀκτὼ
ναυσὶν ἀπέπλευσε παρ’ Εὐαγόραν
εἰς Κύπρον, ἡ δὲ Πάραλος εἰς τὰς
Ἀθήνας ἀπαγγελοῦσα τὰ γεγονότα.
[30] Λύσανδρος δὲ τάς τε ναῦς καὶ τοὺς
αἰχμαλώτους καὶ τἆλλα πάντα εἰς
Λάμψακον ἀπήγαγεν, ἔλαβε δὲ καὶ
τῶν στρατηγῶν ἄλλους τε καὶ Φι-
λοκλέα καὶ Ἀδείμαντον. Ἧι δ’ ἡμέρᾳ
ταῦτα κατειργάσατο, ἔπεμψε Θεόπο-
μπον τὸν Μιλήσιον λῃστὴν εἰς Λακε-
δαίμονα ἀπαγγελοῦντα τὰ γεγονότα,
ὃς ἀφικόμενος τριταῖος ἀπήγγειλε.
[31] Μετὰ δὲ ταῦτα Λύσανδρος ἁθροί-
σας τοὺς συμμάχους ἐκέλευσε βου-
λεύεσθαι περὶ τῶν αἰχμαλώτων.
Ἐνταῦθα δὴ κατηγορίαι ἐγίγνοντο
πολλαὶ τῶν Ἀθηναίων, ἅ τε ἤδη πα-
ρενενομήκεσαν καὶ ἃ ἐψηφισμένοι
ἦσαν ποιεῖν, εἰ κρατήσειαν τῇ ναυ-
μαχίᾳ, τὴν δεξιὰν χεῖρα ἀποκόπτειν
τῶν ζωγρηθέντων πάντων, καὶ ὅτι
λαβόντες δύο τριήρεις, Κορινθίαν
καὶ Ἀνδρίαν, τοὺς ἄνδρας ἐξ αὐτῶν
πάντας κατακρημνίσειαν. Φιλοκλῆς
δ’ ἦν στρατηγὸς τῶν Ἀθηναίων, ὃς
τούτους διέφθειρεν.
[32] Ἐλέγετο δὲ καὶ ἄλλα πολλά, καὶ ἔδο-
ξεν ἀποκτεῖναι τῶν αἰχμαλώτων
ὅσοι ἦσαν Ἀθηναῖοι πλὴν Ἀδειμά-
ντου, ὅτι μόνος ἐπελάβετο ἐν τῇ ἐκ-
κλησίᾳ τοῦ περὶ τῆς ἀποτομῆς τῶν
χειρῶν ψηφίσματος· ᾐτιάθη μέντοι
ὑπό τινων προδοῦναι τὰς ναῦς. Λύ-
σανδρος δὲ Φιλοκλέα πρῶτον ἐρω-
τήσας, ὃς τοὺς Ἀνδρίους καὶ Κο-
ρινθίους κατεκρήμνισε, τί εἴη ἄξιος
παθεῖν ἀρξάμενος εἰς Ἕλληνας πα-
ρανομεῖν, ἀπέσφαξεν.
Και ο Κόνωνας φεύγοντας με τα εννέα πλοία,
επειδή κατάλαβε ότι η υπόθεση ήταν χαμένη
για τους Αθηναίους, αφού αποβιβάστηκε στην
Αβαρνίδα, το ακρωτήριο της Λαμψάκου, πήρε
από εκεί τα μεγάλα ιστία των πλοίων του Λυ-
σάνδρου και ο ίδιος με οκτώ πλοία απέπλευσε
προς τον Ευαγόρα στην Κύπρο, ενώ η Πάραλος
προς την Αθήνα για να αναγγείλει τα γεγονότα.
Και ο Λύσανδρος μετέφερε τα πλοία και τους
αιχμαλώτους και όλα τα άλλα στη Λάμψακο,
και συνέλαβε και άλλους από τους στρατηγούς
και (μεταξύ αυτών) και τον Φιλοκλή και τον
Αδείμαντο. Και την ίδια μέρα που πέτυχε αυτά
έστειλε στη Σπάρτη τον Θεόπομπο τον Μιλή-
σιο πειρατή για να αναγγείλει τα γεγονότα, ο
οποίος αφού έφτασε σε τρεις ημέρες ανήγγει-
λε (τα γεγονότα).
Μετά από αυτά λοιπόν, αφού συγκέντρωσε
τους συμμάχους, (τους) είπε να αποφασίσουν
για την τύχη των αιχμαλώτων. Εκεί, λοιπόν, δι-
ατυπώθηκαν πολλές κατηγορίες εναντίον των
Αθηναίων, και για όσα εγκλήματα πολέμου εί-
χαν ήδη διαπράξει και για όσα είχαν με ψηφο-
φορία αποφασίσει να κάνουν, αν νικούσαν στη
ναυμαχία, να κόψουν δηλαδή το δεξί χέρι όλων
των αιχμαλώτων, και επειδή, όταν κατέλαβαν
δύο τριήρεις, μια Κορινθιακή και μια Ανδριώ-
Βιβλίο 2, κεφ. 1, §16-32
τικη, έριξαν όλους τους άνδρες από αυτές στη
θάλασσα. Και ήταν ο Φιλοκλής στρατηγός των
Αθηναίων, ο οποίος τους σκότωσε.
Και λέγονταν και άλλα πολλά και αποφασίστη-
κε να σκοτώσουν από τους αιχμαλώτους όσους
ήταν Αθηναίοι εκτός από τον Αδείμαντο, γιατί
ήταν ο μόνος στη συνέλευση που εναντιώθηκε 31
στο ψήφισμα για το κόψιμο των χεριών· όμως
κατηγορήθηκε από κάποιους ότι πρόδωσε τον
στόλο. Και ο Λύσανδρος αφού πρώτα ρώτησε
τον Φιλοκλή, ο οποίος έριξε στη θάλασσα τους
Ανδρίους και τους Κορινθίους, τι αξίζει να πά-
θει, αφού άρχισε τα εγκλήματα πολέμου σε βά-
ρος Ελλήνων, τον κατέσφαξε.
 Ερμηνευτικα Σχολια

Κειμενική αναφορά: «Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Σάμου ὁρμώμενοι τὴν βασιλέως κα-
κῶς ἐποίουν, … ἔπλευσαν εἰς Αἰγὸς ποταμοὺς ἀντίον τῆς Λαμψάκου· διεῖχε δ’ ὁ Ἑλ-
λήσποντος ταύτῃ σταδίους ὡς πεντεκαίδεκα»

1. Οι παράλληλες πορείες των δύο αντιπάλων, Λυσάνδρου και Κόνωνα.

Στα τέλη του καλοκαιριού του 405 π.Χ. ο Λύσανδρος έχοντας εγκαθιδρύσει ολι-
γαρχικό καθεστώς στη Μίλητο και σε άλλες πόλεις και έχοντας ήδη καταλάβει
τις Κεδρέες, μικρή συμμαχική πόλη της Αθήνας στα παράλια της Καρίας, πλέει
προς τη Ρόδο και από εκεί στην Άβυδο του Ελλησπόντου. Κατευθύνεται προς
τον Ελλήσποντο επιδιώκοντας να εμποδίσει την τροφοδοσία της Αθήνας με
σιτάρι από τον Εύξεινο Πόντο και να θέσει ξανά υπό τον έλεγχό του τις πόλεις
της περιοχής. Στην Άβυδο συναντά τις δυνάμεις πεζικού του στρατηγού Θώ-
ρακα και μαζί φτάνουν στη Λάμψακο, σύμμαχο της Αθήνας στον Ελλήσποντο,
την οποία καταλαμβάνουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ελεύθεροι πολίτες της
πόλης αυτής αφήνονται ελεύθεροι και τους επιτρέπεται να συνεχίσουν να ζουν
στα σπίτια τους, ενώ ο Λύσανδρος είχε τη δυνατότητα να τους πουλήσει ως
δούλους και να καταστρέψει τη Λάμψακο. Δεν το έκανε, γιατί ήθελε η πόλη να
εξακολουθεί να είναι λειτουργική και να αποτελεί κέντρο ανεφοδιασμού και ορ-
μητήριο. Επιπλέον, φρόντιζε για την καλή εικόνα του, καθώς ήθελε να δείξει ότι
ήταν μόνο εχθρός των Αθηναίων και όχι των συμμάχων τους, που τελικά είχαν
γίνει υπόδουλοι των Αθηναίων. Τέλος, η φιλανθρωπική στάση του Λυσάνδρου
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

στη συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να εξηγηθεί, σύμφωνα με τον Ελβετό αρ-

χαιολόγο καθηγητή Ducrey, ως μία ανταποδοτική ευνοϊκή συμπεριφορά στην
αποσκίρτηση της Λαμψάκου από την Αθηναϊκή συμμαχία το 411 π.Χ.
Οι Αθηναίοι, οι οποίοι ως τότε με αρχηγό τον Κόνωνα και με ορμητήριο τη
Σάμο επιχειρούν επιδρομές κατά των ιωνικών πόλεων της Ασίας που έχουν
αποστατήσει από την Αθηναϊκή συμμαχία και πλέον αποτελούν ορμητήρια του
32
σπαρτιατικού στόλου ( Έφεσος, Χίος κ.λπ.), μόλις μαθαίνουν τα νέα για την πο-
ρεία του Λυσάνδρου προς τον Ελλήσποντο σταματούν τις επιδρομές και πλέουν
προς τον Ελαιούντα, στην είσοδο του Ελλησπόντου, με τρεις νέους στρατηγούς,
τον Μένανδρο, τον Τυδέα και τον Κηφισόδοτο. Μόλις τους γνωστοποιείται ότι
ο Λύσανδρος έχει ήδη καταλάβει τη Λάμψακο, ξεκινούν τον Σεπτέμβριο του 405
π.Χ. με 180 πλοία πλεύση κατά μήκος της ακτής με προορισμό τη Σηστό για ανε-
φοδιασμό και ύστερα στρατοπεδεύουν στους Αιγός ποταμούς απέναντι από τη
Λάμψακο. Οι Αιγός ποταμοί, όμως, είναι μια ανοιχτή παραλία περίπου δώδεκα
μίλια μακριά από τη βάση προμηθειών τους, τη Σηστό, χωρίς δυνατότητα ελλι-
μενισμού και χωρίς δυνατότητα επισιτισμού των 36.000 Αθηναίων. Αυτό έχει
ως αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να χωρίζουν τις δυνάμεις τους για να προμηθεύ-
ονται τα αναγκαία και να διασκορπίζονται για την εύρεση νερού και τροφής.
Οι ίδιοι, ωστόσο, αψηφούν τις πρακτικές αυτές δυσκολίες και ανυπομονούν
να ναυμαχήσουν το συντομότερο δυνατό με τον αντίπαλο. Σκοπός τους είναι
η ολοκληρωτική νίκη επί του εχθρικού στόλου και η ανάκτηση της Λαμψάκου.

Κειμενική αναφορά: «Λύσανδρος δὲ τῇ ἐπιούσῃ νυκτί, ἐπεὶ ὄρθρος ἦν, ἐσήμηνεν

εἰς τὰς ναῦς ἀριστοποιησαμένους εἰσβαίνειν, … Ταῦτα δ’ ἐποίει τέτταρας ἡμέρας·
καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπανήγοντο»

2. Κατασκοπία στους Αιγός ποταμούς!

Ο Λύσανδρος τοποθετεί στα πλευρά των πλοίων του ξύλινα κατασκευάσματα - πα-
ραβλήματα, που θα τα προστάτευαν σε πιθανή σύγκρουση με τα εχθρικά πλοία,
και διατάζει να μη μετατοπιστεί κανένα πλοίο από τη θέση του στον κόλπο. Οι
Αθηναίοι για να προκαλέσουν την αντίδραση των Λακεδαιμονίων διασχίζουν τον
πορθμό και παρατάσσονται μπροστά στο λιμάνι το πρωί, αλλά βλέποντας ότι ο
αντίπαλος δεν κινείται, επιστρέφουν στους Αιγός ποταμούς, όπου και έχουν στρα-
τοπεδεύσει. Ο Λύσανδρος διατάζει τα πιο γρήγορα πλοία του να κατασκοπεύσουν
από μακριά τις κινήσεις των Αθηναίων μετά την απόβασή τους στους Αιγός πο-
ταμούς. Εκείνοι, όταν επιστρέφουν από την αποστολή τους, ανακοινώνουν στον
Λύσανδρο ότι κάποιοι από τους Αθηναίους πήγαν προς τη Σηστό για να εφοδια-
στούν τρόφιμα, ενώ κάποιοι άλλοι διασκορπίστηκαν στη γύρω περιοχή. Το κατα-
σκοπευτικό σχέδιο του Λυσάνδρου επαναλαμβάνεται τις επόμενες τρεις ημέρες.

Βιβλίο 2, κεφ. 1, §16-32

Κειμενική αναφορά: «Ἀλκιβιάδης δὲ κατιδὼν ἐκ τῶν τειχῶν τοὺς μὲν Ἀθηναίους
ἐν αἰγιαλῷ ὁρμοῦντας καὶ πρὸς οὐδεμιᾷ πόλει … Καὶ ὁ μὲν ᾤχετο»

3. Όταν ο Αλκιβιάδης έρχεται με άλογο να σε συμβουλεύσει αυτοπροσώπως, είσαι

ένα βήμα πριν την καταστροφή!
33
Λίγες ώρες πριν από την έναρξη της καθοριστικής μάχης στους Αιγός ποτα-
μούς ο Αλκιβιάδης, που βρίσκεται εκεί κοντά, στο φρούριό του, όταν συνει-
δητοποιεί την τακτική των Αθηναίων, αντιλαμβάνεται ότι ο κίνδυνος της κα-
ταστροφής είναι πολύ κοντά. Έχοντας αίσθηση του μεγέθους της πολεμικής
ικανότητας και του απαράμιλλου σθένους του Λυσάνδρου, κατεβαίνει με το
άλογό του από το κάστρο στους Αιγός ποταμούς και παραινεί τους Αθηναί-
ους στρατηγούς να χρησιμοποιήσουν ως βάση τους το λιμάνι της Σηστού
αντί για την παραλία, ώστε να έχουν εκείνοι το συγκριτικό πλεονέκτημα της
επιλογής του χρόνου διεξαγωγής της ναυμαχίας. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον
αρχαίο Έλληνα ιστορικό και συγγραφέα Διόδωρο Σικελιώτη, από το έργο του
 Έφορος, ο Αλκιβιάδης πρότεινε στους Αθηναίους στρατηγούς να τον συμπε-
ριλάβουν στη διοίκηση και να ενισχύσει τις αθηναϊκές δυνάμεις με μερικές
θρακικές φυλές της περιοχής, με τις οποίες είχε αναπτύξει δεσμούς φιλίας κατά
τη διάρκεια της αυτοεξορίας του. Ο Διόδωρος εξηγεί την κίνηση αυτή του Αλ-
κιβιάδη ως το μέσο για να επιτύχει την ανάκλησή του και την αποκατάσταση
της ηγεσίας στην Αθήνα. Ωστόσο, η συγκεκριμένη ιστορική πληροφορία τί-
θεται ακόμα υπό αμφισβήτηση. Τελικά οι δύο από τους στρατηγούς, ο Τυδέας
και ο Μένανδρος, με προσβλητικό ύφος και, είτε λόγω των υπονοιών που εί-
χαν παρεισφρήσει στο μυαλό τους για παλαιότερη πιθανή προδοτική στάση
του Αλκιβιάδη είτε ίσως εξαιτίας εγωιστικής συμπεριφοράς, θα απαντήσουν
στον Αλκιβιάδη ότι αυτοί είναι οι στρατηγοί και όχι εκείνος. Ο Έλληνας ιστο-
ρικός και βιογράφος Πλούταρχος (Βίοι Παράλληλοι, Ἀλκιβιάδης, 37.1) θέλει τον
Αλκιβιάδη να υποψιάζεται ακόμα και προδοσία ανάμεσα στους στρατηγούς.
Λίγους μήνες αργότερα, μετά την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα στην Αθήνα
και την έκδοση του ψηφίσματος εξορίας του, σύμφωνα με τον Πλούταρχο,
φτάνει ένα απόρρητο μήνυμα του Κριτία στον Λύσανδρο∙ με τη σειρά του
ο Λύσανδρος στέλνει απεσταλμένο στον Πέρση σατράπη Φαρνάβαζο και ο
Φαρνάβαζος στέλνει τον αδερφό του στη Φρυγία, όπου είχε καταφύγει ο Αλ-
κιβιάδης με την εταίρα του. «Ο Αλκιβιάδης πρέπει να πεθάνει για χάρη της
αθηναϊκής ολιγαρχίας». Έτσι, μια νύχτα του χειμώνα του 404 π.Χ. ο Αλκιβιά-
δης ξυπνά, αντικρίζει το δωμάτιό του να καίγεται, τρέχει έξω με το σπαθί του
και σκοτώνεται από πλήθος βελών (Βίοι Παράλληλοι, Ἀλκιβιάδης, 38.5-39.3).
Ο Πλούταρχος θα γράψει για τον Αλκιβιάδη: «Οργισμένοι (οι Αθηναίοι) προς
έναν υφιστάμενο, επειδή έχασε κατά τρόπο επαίσχυντο λίγα πλοία, ακόμα
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

πιο επαίσχυντα οι ίδιοι είχαν στερήσει την πόλη από το μεγαλύτερο και πιο
εμπειροπόλεμο στρατηγό τους» (Βίοι Παράλληλοι, Ἀλκιβιάδης, 38.2).

Κειμενική αναφορά: «Λύσανδρος δ’, ἐπεὶ ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναί-
οις … Τοὺς δὲ πλείστους ἄνδρας ἐν τῇ γῇ συνέλεξεν· οἱ δὲ καὶ ἔφυγον εἰς τὰ τειχύδρια»

4. Αν δεις ασπίδα να λάμπει, ο Λύσανδρος θα σ’ αιφνιδιάσει!

34
Την πέμπτη ημέρα, ενώ τα πλοία του Λυσάνδρου επιστρέφουν από την κατα-
σκοπευτική τους δράση προς τη Λάμψακο, στο μέσο της διαδρομής υψώνουν,
σύμφωνα με τα όσα τους έχει διατάξει ο Λύσανδρος, μια χάλκινη ασπίδα.
Η ασπίδα αυτή, καθώς πέφτει πάνω της το φως του ήλιου, το αντανακλά σε
τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορεί να είναι ορατό από τη Λάμψακο. Αυτό το σύν-
θημα δίνει στον Λύσανδρο το μήνυμα ότι οι Αθηναίοι, μετά την απόβασή τους
στους Αιγός ποταμούς, έχουν διασκορπιστεί, όπως ακριβώς συνέβαινε και
τις προηγούμενες τέσσερις ημέρες. Έτσι, ο διοικητής του σπαρτιατικού στό-
λου ξεκινά με όλη τη ναυτική του μοίρα των 200 τριήρων να πλεύσει το ταχύ-
τερο δυνατό διαμέσου του πορθμού στους Αιγός ποταμούς με σκοπό να αιφ-
νιδιάσει τον ανυπεράσπιστο αντίπαλο. Οι Σπαρτιάτες κωπηλάτες φτάνουν σε
22 λεπτά στην απέναντι παραλία και εμβολίζουν τα αθηναϊκά πλοία. Το σχέ-
διο του Λυσάνδρου έχει στεφθεί με απόλυτη επιτυχία. Τα πλοία των Αθηναίων
θα καταληφθούν χωρίς να προβάλλουν καμία αντίσταση, οι διασκορπισμέ-
νοι άνδρες θα αιχμαλωτιστούν, ενώ ελάχιστοι θα είναι εκείνοι που θα κατα-
φέρουν να καταφύγουν στα τείχη της Σηστού ή σε άλλα φρούρια της γύρω
περιοχής. Πλοία και αιχμάλωτοι, περίπου 3.000-4.000, σύμφωνα με τις ανα-
φορές του Πλούταρχου και του Παυσανία, θα μεταφερθούν στη Λάμψακο και
θα καταδικαστούν σε θάνατο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αριθμός αυτός εί-
ναι ο μεγαλύτερος που έχει καταγραφεί σε μία μόνο μάχη καθ’ όλη τη διάρ-
κεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Ορισμένοι σύγχρονοι φιλόλογοι μάλιστα
αναφέρουν ακόμα μεγαλύτερο αριθμό, καθώς υπολογίζουν ότι το πλήρωμα
του κάθε πλοίου, από τα 170 που αιχμαλωτίστηκαν, είχε περίπου 200 άνδρες.

α. Λύσανδρος: οι επιλογές που του χάρισαν την απόλυτη νίκη.

Η απόλυτη επιτυχία του σχεδίου του Λυσάνδρου εξηγείται, αν λάβουμε υπόψη
ορισμένους παράγοντες. Ο έμπειρος, ευφυής και διορατικός Λακεδαιμόνιος στρα-
τηγός υιοθέτησε συνετή στρατιωτική τακτική, αφού επέλεξε να μη δράσει παρορ-
μητικά, αλλά στάθμισε και αξιολόγησε ορθά όλα τα δεδομένα της κατάστασης.
Έχοντας διασφαλίσει την πειθαρχία των στρατιωτών στις εντολές του, οργάνωσε
άρτια το σχέδιό του και εξασφάλισε την ακριβή εκτέλεσή του. Αφού έθεσε σε εφαρ-
μογή το πρώτο μέρος του σχεδίου του, την κατασκοπεία, που του έδωσε πλήρη

Βιβλίο 2, κεφ. 1, §16-32

εποπτεία των κινήσεων του αντιπάλου και των εσφαλμένων επιλογών του, συ-
νειδητοποίησε πως ο αιφνιδιασμός την κατάλληλη στιγμή, ενώ ο αντίπαλος θα
ήταν διασκορπισμένος, θα έφερνε τη νίκη. Έτσι προχώρησε στο δεύτερο μέρος
του σχεδίου του, τον αιφνιδιασμό. Με λίγα λόγια, ο Λύσανδρος εκμεταλλεύτηκε το
σφάλμα των Αθηναίων προς όφελός του και απέκτησε το συγκριτικό πλεονέκτημα.

β. Αθηναίοι: οι επιλογές που τους οδήγησαν στη συντριβή. 35

Οι Αθηναίοι, αν και ήταν ένας εξαιρετικά έμπειρος ως προς τα ναυτικά θέ-

ματα λαός, μετά τη νίκη τους στις Αργινούσες (406 π.Χ.) διακατέχονται από
έπαρση και διαπράττουν σημαντικά σφάλματα εξαιτίας της αλαζονικής τους
στάσης. Δεν αξιολογούν σωστά τον αντίπαλό τους, τον υποτιμούν και προ-
βαίνουν σε βασικά στρατηγικά σφάλματα που θέτουν σε κίνδυνο την οργά-
νωση και την ασφάλειά τους. Αρχικά, δεν επιλέγουν σωστό σημείο αγκυρο-
βόλησης, καθώς αγκυροβολούν πολύ κοντά στον αντίπαλο, σε απόσταση 15
 σταδίων, και μάλιστα σε μέρος που δεν τους εξασφαλίζει τον ανεφοδιασμό
και την προστασία του στόλου τους. Ως εκ τούτου ο ανεφοδιασμός των Αθη-
ναίων γίνεται από τη Σηστό, οπότε αναγκάζονται να αφήνουν απροστάτευτα
τα πλοία τους και να είναι πολεμικά απροετοίμαστοι, ενώ παράλληλα δίνουν
στον Λύσανδρο τη δυνατότητα να τους κατασκοπεύει και να καταστρώνει το
σχέδιό του βάσει των αδυναμιών που εντοπίζει σε αυτούς.
Επίσης, οι ασυνείδητοι, εγωκεντρικοί και αλαζόνες στρατηγοί τους αρνού-
νται να ευθυγραμμιστούν με τις εύστοχες συμβουλές του έμπειρου Αλκιβιάδη,
ο οποίος τους συμβουλεύει να μεταφερθούν στη Σηστό. Η συμφορά των Αθη-
ναίων είναι σχεδόν ολοκληρωτική. Η ολιγωρία των Αθηναίων στρατηγών και
η απουσία των κατάλληλων μέτρων ασφαλείας αποδείχτηκε ολέθριο σφάλμα
γι’ αυτούς. Η παρελκυστική τακτική του Λυσάνδρου σε συνδυασμό με τα ανυ-
πολόγιστα σφάλματα των Αθηναίων θα επιφέρει την άνευ όρων παράδοση
της Αθήνας και λίγους μήνες μετά στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου
και την αρχή της Σπαρτιατικής ηγεμονίας.

Κειμενική αναφορά: «Τοὺς δὲ πλείστους ἄνδρας ἐν τῇ γῇ συνέλεξεν· οἱ δὲ καὶ

ἔφυγον εἰς τὰ τειχύδρια … ἡ δὲ Πάραλος εἰς τὰς Ἀθήνας ἀπαγγελοῦσα τὰ γεγονότα»

5. Ο Κόνωνας, «τα αθηναϊκά» ιστία, η Κύπρος και η αθηναϊκή εκδίκηση για τους Αιγός ποταμούς!
Ο Κόνωνας, γιος πλούσιου Αθηναίου από παλιά αριστοκρατική οικογένεια,
Αθηναίος στρατηγός και διάδοχος του καθηρημένου Αλκιβιάδη στην αρχη-
γία του ναυτικού, βλέποντας τους αντιπάλους να πλησιάζουν, διατάζει τους
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

λίγους άνδρες που βρίσκονται κοντά του να επιβιβαστούν και μαζί με οκτώ
πλοία και την Πάραλο πλέει με θάρρος κοντά στη Λάμψακο, αρπάζει τα μεγάλα
ιστία των πλοίων του αντιπάλου και κατευθύνεται γρήγορα προς την έξοδο
του Ελλησπόντου για να διαφύγει. Ο Λύσανδρος έτσι χάνει την ευκαιρία να
τους καταδιώξει! Ύστερα, ο Κόνωνας στέλνει πίσω τα δώδεκα από τα είκοσι
πλοία του, η Πάραλος κατευθύνεται στον Πειραιά για να μεταφέρει τη λυπηρή
είδηση στους Αθηναίους, ενώ ο ίδιος με τα υπόλοιπα οκτώ πλοία, φοβούμενος
36 την πιθανή φυλάκισή του, αν επέστρεφε στην Αθήνα με τόσο δυσάρεστα νέα,
καταφεύγει στην Κύπρο στον βασιλιά της Σαλαμίνας και φίλο του, Ευαγόρα.
Ο Ευαγόρας με συνεργάτη τον Πέρση βασιλιά θα βοηθήσει λίγα χρόνια αρ-
γότερα τον Κόνωνα να εξοπλίσει τον στόλο του και το 394 π.Χ. θα κατατροπώ-
σει τους Σπαρτιάτες στη ναυμαχία της Κνίδου. Η σπαρτιατική κυριαρχία στο
Αιγαίο θα καταρρεύσει και η θαλάσσια αθηναϊκή ηγεμονία θα αποκαταστα-
θεί. Έτσι, ο Κόνων θα πάρει την εκδίκησή του για τους Αιγός ποταμούς και
έναν χρόνο αργότερα θα επιστρέψει στην Αθήνα θριαμβευτής, έτοιμος να ξα-
ναχτίσει τα ιστορικά Μακρά τείχη.