Wykład 05.03.

2022

Norma stanowi kryterium identyfikowania danych zjawisk jako dewiacyjnych

Podejście różnych nauk do dewiacji

Interpretacje biologiczne – skłonność do czynienia „zła” wiążą się z określonymi cechami

jednostki

Podejście psychologiczne – „zła” trzeba szukać w psychice lub w sytuacji zmuszającej jednostkę
do określonych czynów

Podejście socjologiczne – źródeł „zła” należy szukać w warunkach socjalizacji w strukturze

społecznej

Istota podejścia socjologicznego do dewiacji

Przyczyny dewiacji tkwią w samej naturze procesów społecznych:
1. dwoistość procesy socjalizacji: ludzkie zachowania uwikłane są w napięcie pomiędzy dążeniem
do wyróżniania się i poddawanie się naciskom grupy
2. napięcie w strukturze społecznej : zróżnicowania społeczne (podziały klasowe, kulturowe,
etniczne itp.) powodują frustracje i agresję
3. socjologów interesuje także , dlaczego określone zachowania uważa się za powszechnie za
dewiacyjne i komu społeczeństwo jest skłonne przypisywać dewiacje

Dewiacja społeczna
Dewiacja to naruszenie , odchylenie od obowiązujących w danej grupie czy społeczeństwie norm.
Takie pojmowanie dewiacji współwystępuje z przypisaniem obiektywnego charakteru zarówno
owym normom jak też dewiacji.
Wówczas przedmiotem dociekań owej dewiacji jest sprawca naruszenia,jego osoba,czyn,motywy ,
czynniki sprzyjające bądź powstrzymujące od naruszenia normy

Kryterium dewiacji
- podejście statystyczne – kryterium masowości
- zjawisko patologiczne,chorobowe(dysfunkcjonalne)
- nieprzestrzeganie reguł grupy – czyje reguły?
- KRYTERIUM POTĘPIENIA

Dewiacja jaka konsekwencja reakcji innych na czyn danej osoby , a nie własność obecna w danego
typu zachowaniach

„Czasami to sami nie wiem, czy człowiek ma prawo mówić,kiedy kto jest normalny, a kiedy nie.
Czasami myślę że żadne z nas do końca nie zwariowało i żadne z nas nie jest do końca normalne,
póki reszta gadaniem nie przeważy. Jakby nie tyle o to szło, co ktoś robi,ile o to, że większość ludzi
patrzy na to, co ktoś robi”. W.Faulkner

Skala potępienia dla naruszanych wartości – zachowania najbardziej potępiane

1988 A. SIEMASZKO 2006 S. SOBCZAK

1. kazirodztwo 1. gwałt
2. zabójstwo 2. pornografia dziecięca
3. pobicie chuligańskie 3. nakłanianie nieletnich do prostytucji
4. gwałt 4. przemoc wobec dzieci
5. rozbój 5. kindaping
6. nieudzielenie pomocy 6. molestowanie seksualne dziecka
7. nałogowe narkotyzowanie się 7. zabójstwo
8. szpiegostwo 8. przemoc wobec współmałżonka
9. porwanie samolotu 9. pedofilia
10. nałogowy alkoholizm

1988 SIEMASZKO 2006 S. SOBCZAK

1. urodzenie nieślubnego dziecka 1. współżycie seksualne bez ślubu
2. wyjazd kraju na stałe 2. informowanie władz, że ktoś popełnił
3. oglądanie pornografii przestępstwo
4. współżycie seksualne bez ślubu 3. rezygnacja z udziału w wyborach
5. nieumyślne spowodowanie śmierci 4. uchylanie się od służby wojskowej
6. handlowanie na wycieczce 5. seks oralny
7. rozwód 6. praca na czarno
8. publiczne krytykowanie ustroju 7. jazda bez ważnego biletu
9. nałogowe palenie papierosów 8. seks analny
9. rozwód

Siła dewiacji zależy od :

- tego czy jest publicznie znana grupie społecznej
- czasu,etapu społeczno-kulturowego
- osoby popełniającej dewiacje
- osoby poszkodowanej z powodu dewiacji
- niektóre reguły są egzekwowane tylko wtedy, gdy wynikają z nich określone konsekwencje

Typy zachowań wg H. Beckera

Posłuszne regule Łamiące regułę

Postrzegane jako dewiacyjne Fałszywe oskarżenie Czysto dewiacyjne
Niepostrzegane jako Konformizm Skrycie dewiacyjne
dewiacyjne

Dewiacja pozytywna – dotyczy naruszania norm , które jednak nie mają na celu szkodzenia lecz
przeciwnie – jej celem jest dobrostan , pomyślność , rozwój. Występuje wówczas gdy odmienność
zachowania jednostki skutkuje pozytywną reorganizacją.

Dewiacja negatywna – odstępstwo od nakazu obowiązku , jest szkodliwa i destruktywna zarówno

w swoich motywacjach jak i konsekwencjach.

Dewiacja pierwotna – w sytuacji gdy mamy do czynienia z jakąś odmiennością przyjmujemy

wobec niej określone postawy,degradujemy,izolujemy. Reakcje taką może wywołać jakaś cecha
jednostki , którą etykietujemy jako inną , odmienną. Cechą tą może być właściwość
fizyczna,psychiczna jednostki.

Dewiacja wtórna – ujawniające się wobec tej odmienności reakcje powodujące łańcuch kolejnych
zachowań dewianta . W wyniku dewiacji pierwotnej ujawniają się społeczne zachowania piętnujące
dewianta, co powoduje kolejne zachowania dewiacyjne łączone z negatywnymi emocjami dewianta
w stosunku do instancji karających.

Bibliografia :
Becker H.S. Outsiderzy , Studia z socjologi dewiacji , Warszawa 2009
Kojder. A. Norma społeczna
Pospiszyl I Patologie społeczne
Siemaszko Granice Tolerancji

Socjologiczne teorie dewiacji

symboliczny interakcjonizm – potencjał rozwojowy człowieka jest nieograniczony , ma

umiejętność kontrolowania siebie i otaczającego świata
Społeczeństwo to nieustanne dopasowywanie rzeczywistości do potrzeb współczesnych ludzi i
budowanie jej od nowa na specyficznych dla siebie warunkach

teoria stygmatyzacji Edwina Lemerta

- dewiacja jako konsekwencja nadużycia roli społecznej
- istnieje tylko to co zostało nazwane
- dewiantem nie jest ten kto narusza normy,tylko ten kto zostanie tak nazwany
- człowiek w swej naturze nie jest ani dobry ani zły
- takie pojęcia jak norma i patologia są czysto umowne i zmieniają się w czasie i przestrzeni
społeczno-kulturowej

etykietowanie - - kto komu przykleja etykietki ‘

„Przekładające się na kategorie dewiacji etykiety wyrażają strukturę władzy w społeczeństwie.
Reguły w kategoriach których definiowana jest dewiacja, zostały w większości stworzone przez
bogatych dla biednych , przez mężczyzn dla kobiet , przez starszych dla młodszych , przez
większości etniczne dla grup mniejszościowych” A.Giddens

Czynniki warunkujące dewiacyjną stygmatyzacje:

* od tego kto naruszył normę. Im wyższą ma pozycje jednostka w społeczeństwie tym większe jest
prawdopodobieństwo , że naruszenie przez nią norm nie spotka się z potępieniem społecznym i
przeciwnie. Ten warunek jest jednak modyfikowany przez następne
stygmaty związane z wadami charakteru np. impulsywność , egoizm , nieuczciwość

Kształtowanie się statusu dewiacyjnego jednostki:

- sytuacja osoby naruszającej normy zmieni się zupełnie w momencie , kiedy zostanie nazwana
dewiantem: złodziejem , prostytutką , oszustem , mordercą
- taka ocena uruchomi całą lawinę zachowań i zdarzeń , którym się będzie bardzo trudno
przeciwstawić i które popychać ją będą do swoistego zaakceptowania siebie w roli dewianta

1. straci ona społeczne zaufanie i zabezpieczenia jakie się z tym wiążą , np. prawo do prywatności ,
szacunek
2. zostanie odizolowana od tzw. porządnych obywateli
3. konsekwencją tych zdarzeń będzie utrata dotychczasowych punktów odniesienia
4. uruchamia się mechanizmy obronne lub odreagowania
5. człowiek wyizolowany ze środowiska tzw. porządnych ludzi być może zacznie szukać kontaktu z
osobami lub grupami , które go zaakceptują , jest wysoce prawdopodobne , że to też będą dewianci
zmiana statusu głównego
- teoria stygmatyzacji jest dość cyniczną i drapieżną propozycją porządku normatywnego
- to czy zostaniesz dewiantem czy nie zależy od tego , czy ktoś cie złapie na gorącym uczynku i
jaką masz pozycje społeczną
- tłumaczy ona jednak pewien element niesprawiedliwości społecznej

Teoria kontroli Hirscha

- dewiacja jako konsekwencja zaburzeń więzi społecznych
- przestrzeganie norm musi się jednostce opłacać,a opłaca się jej wtedy , kiedy naruszenie norm
wiązałoby się z dużymi kosztami społecznymi, przede wszystkim z odrzuceniem , przez osoby
znaczące
- porządek społeczny jest dla jednostki ważny,dlatego że jest on ważny dla ludzi z którymi
jednostka czuje się związana

Dewiacja jako akt wyboru

Koncepcja ponownego przemyślenia E.A.Ferscha :

Zachowanie dewiacyjne jest wyborem jednostki,efektem jej osobistej decyzji , konsekwencją

wolnej woli, a instytucje publiczne mogą ingerować w życie dewianta tylko o tyle, o ile wymaga
tego interes innych ludzi.