25 Şubat

Klasik Osmanlı dü zeni bozulunca modernleşme/yenilik hareketleri başlar. Genel

sebepler:
Tımar sisteminin bozulması ekonomik ve askeri bozukluklar getirdi. (yerine
iltizam sistemi geldi)
Avrupa’da coğ rafi keşiflerin olması. Askeri ve teknik yenilikler sonucu
Osmanlı’nın gerilemesi.
Avrupa’da kapitalizm oluşması ve yayılması.
Ü lke içinde feodal ve ulusal ayaklanmaların çıkması.
Divan kurumunun bozulması.
Yenilikler:
 3.Selim batıya ilk kez elçi gö deriyor.
 Layiha usulü getiriliyor.(devlet yö netiminde bozulmuş divan yerine
uzmanlara danışma)
Nizam-ı cedit kurduğ u yeni ordunun ve getirmeye çalıştığ ı yö netin/idarenin
adı.
1807’de Kabakçı Mustafa Ayaklanması ile tahtan indirilip boğ ularak
ö ldü rü lü yor.
4.Mustafa sonra 2.Mahmut:
 1808: Sened-i İttifak.
Merkez(Istanbul) ile ayanlar arasında hazırlanmış,iki taraflı bir metindir.
Anayasa olarak değ il ama anayasal belge olarak sayılıyor.
İki taraflı olduğ u için misak niteliğ i taşıyor.
7 madde/şart ve 1 ekten oluşuyor.(şartlar bunu yaparsan bunu yaparım
gibi)
Esas hatlarıyla ayanların yararına olmuştur. Merkez otoritesini
gü çlendiren maddeler var ama bunlar ayanlara bağ lı gibi gö steriliyor.
Resmen ilk kez padişahın yetkisi kısıtlanmıştır.(zaten padişah da başta
imzalamaya yanaşmamıştır)
Bu belgeyi Magna Carta’ya benzetebiliriz. İkisi de iki taraflı olduğ u için
misak niteliğ i taşır. Biçimsel olarak ortak yanları:
Vergiyle de ilgili olması.
Yargılama ile ilgili hü kü mler. (yargısız ceza verme ile ilgili)
Farkları: Ancak;Sened-i İttifak daha merkezidir. Magna Carta control
mekanizması getiriyordu. Magnum Consilium (ingiliz parlementosunun
temeli)
KurumsalSened-i İttifak uygulanmıyor.
 2.Mahmut için B.Tanö r ‘3 lü gü çlendirme’
Devlet-halk
Ayan-merkez
Merkezde de saray gü çlendiriliyor.
 Yenilikler:
1826:Yeniçeri Ocağ ı kaldırılıyor.
Eyalet ve sancaklara mü lki ve askeri yetkileri bulunan mü şir ve ferikler
atıyor.
Ulemanın idari ve mali ö zelliğ i kaldırılıyor.
Sü rekli danışma ve karar organları oluşturuluyor. (3.Selim’de bu sistem
‘meşveret sistemi’ olarak gelmişti ama bö yle sü rekli değ ildi.)
 Meclisi Valayı Ahkam-ı Adliye (yine danışsal nitelikte bir yer). Bu adliye
daha sonra ikiye bö lü nü p danıştay ve yargıtayın temeli oldu.
Tıbbiye Mektebi kuruluyor.
Takvim-i Vakayi
Tercü me odaları kuruluyor. Tanzimat aydınlarının çoğ u da burada
yetişecek.
Mü sadere usulü (devletin el koyma yetkisi) kaldırılıyor. Mü lkiyet hakkı
için çok ö nemli.
Din ve vicdan ö zgü rlü ğ ü , eşitlik bakımından ö nemli bir adım atılıyor.
 1838:Baltalimanı Antlaşması.
İngilizler bakımından Osmanlı açık pazar oluyor. Ekonomi bakımından
yarı sö mü rge gibi oluyoruz.
Tanzimat Fermanı:
Abdü lmecit’in buyruğ uyla Gü lhane Parkı’nda okunuyor. (Aslında 2.Mahmut
başlattı ama ö mrü yetmedi)
Misak değ il, tek taraflıdır.
İkili karakteri vardır. Mesela Kur’an yolundan çıktık diyor fermanda ama
çö zü m batı tarzi reformlar olarak gö steriliyor.
Tanzimat Fermanı’nın dinamikleri:
Ü lke içinde ortaya çıkan Batıcı aydın grup (başta Mustafa Reşit Paşa)
Osmanlı içerisindeki Gayrimü slim ve azınlık bahaneleriyle, digger devletlerin
mü dahale çalışmaları, baskıları.(dıştaki problem içte çö zmeye çalışmak)
Tanzimat Fermanı neler getiriyor?
Kanunun ü stü nlü ğ ü .
Uyruklar arası eşitlik.
Yasadışı nedenlerle suçlanmama, cezalandırılmama.
Mü sadere yasağ ı.
Can, mal gü venliğ i.
Haysiyet ve ırzın korunması.
Askerlik hakkında dü zenlemeler.
Kurullar eliyle yö netimin getirilmesi.
Baktığ ımızda otolimitasyon var. Padişah kendisini sınırlıyor.
Islahat Fermanı: (1856)
Yine Batı etkisinin gö rü ldü ğ ü ve Batı kamuoyunu dindirmek için hazırlanan bir
metin/ferman.
1856’da Paris’te Osmanlı durumunu konuşmak için konferans yapılacaktı.
Konferans ö ncesi Osmanlı’nın elini gü çlendirmek için hazırlanmıştır. Bir nevi,
Avrupa devletleri direkt dayatmadan Osmanlı ortaya koymuş gibi olmuştur. Ve
Avrupa’nın Rusya kalkanına grime amacı da vardır. (Osmanlı’nın kalkana
girmesi)
Tanzimat dönemine bütün olarak baktığımızda:
Hak ve ö zgü rlü k hakkında gelişmeler.
Eşitlik, din ve vicdan, vergilendirme, askerlik, mü lkiyet hakkı, can, mal, ırz
gü venliğ i.
Anayasadaki kadar ciddi değ il fakat haklar kataloğ u oluştu.
Yasalaştırma eğ ilimi
Toprak hukuku, ceza hukukunda çeşitli konular, usul hukuku, yargılama hukuku,
en ö nemlisi de medeni hukuktaki gelişmeler ve mecelledir.
 Mecelle: İlk 96 maddesinde hukuk ilkelerine yer veriliyor. (Suat İlhan’ın
kitabında var)
Kurullar eliyle yö netim.
2.Mahmut dö neminde Meclisi Valayı Ahkamı Adliye. Bu Tanzimat
dö neminde ikiye ayrılıyor.
1) Temyiz Mahkemesi (yargıtayın kö kü )
2)Şura-yı Devlet (conseil d’état/danıştay)
Taşra meclisleri oluşturuluyor, kısmen seçimle. Ve bunun şimdiki yerel
yö netimlerin kö kü olduğ u sö yleniyor.
Laikleşmeye yö nelik adımlar.
1)Padişahın otolimitasyonu
2)Kuralların insanlar tarafından konulabileceğ i dü şü ncesinin
oluşması/yayılması
Bu durum egemenlik anlayışının değ işmeye başladığ ını gö sterir.
Eğ itime de ö nem veriliyor.
Mü lkiye Mektebi, Mekteb-i Sultani, Darü lmuallimin
Hukuk ve siyaset açısından ikili ve ikircikli(şü phe, kararsızlık, tereddü t) bir
durum var.
Toplumsal ve ekonomik açıdan bakınca yarı sö mü rge durumu.
Bütün olarak bakınca Tanzimat’ın ikili ve çelişkili yapıda olduğunu
görürüz.