Poznać przeszłość 1

Plan wynikowy do historii dla klasy 1 liceum i technikum (poziom podstawowy)

Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe

Temat lekcji Zagadnienia
Uczeń: Uczeń:

Rozdział I
Pierwsze cywilizacje

1. Zanim • Pochodzenie człowieka – prawidłowo stosuje pojęcie prehistoria, paleolit, – wymienia w porządku chronologicznym i opisuje
zaczęła się • Chronologia prehistorii: mezolit, neolit, Żyzny Półksiężyc etapy ewolucji człowieka
historia epoki kamienia, brązu – wymienia w kolejności epoki prehistorii (epoka – wyjaśnia znaczenie przejścia na osiadły tryb życia
i żelaza kamienia, epoka brązu, epoka żelaza) – przedstawia ideę ewolucji Karola Darwina
– wskazuje na mapie rejon pojawienia się Homo – wyjaśnia cechy sztuki paleolitu i neolitu
• Początki osiadłego trybu
sapiens
życia – przedstawia na mapie przebieg migracji Homo
sapiens
2. Starożytna • Znaczenie wielkich rzek – wskazuje na mapie rejony wielkich rzek – wyjaśnia okoliczności powstania pisma i znaczenie
Mezopotamia dla rozwoju cywilizacji i (Tygrys, Eufrat) jego wynalezienia
powstania pierwszych – wyjaśnia rolę wielkich rzek dla rozwoju – wyjaśnia rolę wielkich przywó dcó w:
pań stw gospodarki Hammurabiego, Sargona Wielkiego
• Ustró j polityczny – rozpoznaje pismo klinowe – wyjaśnia znaczenie kodyfikacji prawa
pań stw-miast – wskazuje na mapie obszar, na któ rym postała – za pomocą mapy opisuje zmiany granic
sumeryjskich i cywilizacja Sumeró w starożytnych imperió w – opisuje ustró j polityczny
ukształtowanie się – wymienia najważniejsze wynalazki cywilizacji i struktury społeczne starożytnych cywilizacji
pierwszych imperió w sumeryjskiej – wymienia najważniejsze osiągnięcia cywilizacji
• Pismo i znaczenie jego – wyjaśnia cechy ustrojowe sumeryjskich miast- Mezopotamii
wynalezienia pań stw – wyjaśnia cechy religii mezopotamskiej
• Najważniejsze – wskazuje na mapie obszar Babilonu i Asyrii – opisuje w porządku chronologicznym
cywilizacje – rozpoznaje dzieła sztuki mezopotamskiej najważniejsze etapy dziejó w Mezopotamii
Mezopotamii: Sumer, – wyjaśnia rolę wielkich przywó dcó w:
Babilonia i Asyria Nabuchodonozora II, Assurbanipala
• Ustró j polityczny – w szerokim aspekcie wyjaśnia przyczyny postania
i struktury społeczne pierwszych pań stw w rejonie Mezopotamii

1
 starożytnych cywilizacji – poró wnuje osiągnięcia cywilizacyjne ludó w
Mezopotamii Mezopotamii
• Osiągnięcia cywilizacji – wskazuje wspó łczesne dziedzictwo kultur
Mezopotamii Bliskiego Wschodu
• Wspó łczesne
dziedzictwo kultur
Bliskiego Wschodu
3. Starożytny • Dzieje starożytnego – wskazuje na mapie Egipt i Nil – za pomocą mapy opisuje zmiany granic Egiptu
Egipt Egiptu – wyjaśnia rolę Nilu dla gospodarki egipskiej – opisuje głó wne cechy ustroju społecznego
• Ustró j polityczny – opisuje warunki naturalne Egiptu starożytnego Egiptu
pań stwa faraonó w – prawidłowo stosuje pojęcia: politeizm, faraon, – wymienia i opisuje najważniejsze osiągnięcia
• Struktura hieroglif, mumifikacja cywilizacji egipskiej
społeczeń stwa – rozpoznaje pismo hieroglificzne – wymienia głó wnych bogó w egipskich i opisuje
starożytnego Egiptu – rozpoznaje piramidy egipskie mitologię egipską
• Politeistyczne wierzenia – charakteryzuje społeczeń stwo starożytnego – w szerokim aspekcie przedstawia rolę czynnikó w
Egipcjan Egiptu geograficznych dla dziejó w starożytnego Egiptu
• Osiągnięcia cywilizacji – wyjaśnia okoliczności powstania piramid – wymienia w porządku chronologicznym głó wne
Egiptu – rozpoznaje dzieła sztuki egipskiej etapy dziejó w starożytnego Egiptu
• Wspó łczesne – opisuje głó wne cechy ustroju politycznego – wyjaśnia rolę wielkich przywó dcó w: Ramzesa II,
dziedzictwo cywilizacji starożytnego Egiptu Echnatona
Egiptu – wymienia głó wne cechy religii egipskiej – w szerokim aspekcie przedstawia okoliczności
• Najważniejsze powstania i funkcjonowania pań stwa egipskiego
zachowane zabytki – poró wnuje osiągnięcia cywilizacyjne ludó w
cywilizacji Egiptu Mezopotamii i Egiptu
– wskazuje wspó łczesne dziedzictwo kultury
– piramidy
starożytnego Egiptu
– wyjaśnia okoliczności odczytania hieroglifó w
egipskich
4. Izrael, • Monoteizm religii – wskazuje na mapie rejon Izraela (z Jerozolimą) – za pomocą mapy przedstawia zmiany granic
Fenicja żydowskiej i jego i Fenicji Izraela
i Daleki znaczenie – wskazuje na mapie rejony kolonizacji fenickiej – wyjaśnia znaczenie kolonizacji fenickiej
Wschó d • Dzieje pań stwa – wyjaśnia głó wne założenia religii żydowskiej – wyjaśnia znaczenie powstania alfabetu
żydowskiego – rozpoznaje pismo fenickie – opisuje głó wne etapy losó w narodu żydowskiego

2
 • Kolonizacja fenicka i jej – wymienia głó wne osiągnięcie starożytnych – ukazuje rolę wielkich przywó dcó w: Abrahama,
znaczenie Fenicjan Mojżesza, Salomona
• Wynalezienie alfabetu – wskazuje na mapie rejon Indusu i Ż ó łtej Rzeki – w szerokim aspekcie ukazuje losy narodu
i jego znaczenie – wymienia głó wne osiągnięcia cywilizacji żydowskiego w starożytności
• Cywilizacja doliny starożytnych Indii i Chin – wyjaśnia rolę religii żydowskiej dla dziejó w
Indusu i jej dzieje – rozró żnia głó wne dalekowschodnie religie ludzkości
• Narodziny cesarstwa i systemy etyczne – wyjaśnia znaczenie osiągnięć cywilizacji Indii
chiń skiego i Chin
• Ź ró dła wielkich religii – wyjaśnia głó wne zasady dalekowschodnich religii
i systemó w etycznych: i systemó w etycznych: hinduizmu, buddyzmu,
hinduizmu, buddyzmu, konfucjanizmu i taoizmu
konfucjanizmu i taoizmu – opisuje głó wne etapy dziejó w starożytnych Indii
• Osiągnięcia cywilizacji i Chin
Dalekiego Wschodu – wskazuje wspó łczesne dziedzictwo starożytnych
i Indii cywilizacji Indii i Chin

Rozdział II
Dzieje starożytnej Grecji

1. Hellada i • Wpływ ukształtowania
Hellenowie terenu na cywilizację
antycznej Grecji
• Charakterystyka polis
greckiej
• Elementy wspó lnoty
greckiej
• Rola religii greckiej
 Wielka kolonizacja i jej
znaczenie
– prawidłowo stosuje pojęcia: polis, Hellada,
wielka kolonizacja grecka, kolonia, metropolia
– wskazuje na mapie teren Grecji
– opisuje warunki naturalne Grecji
– wyjaśnia wpływ ukształtowania naturalnego
Grecji dla dziejó w Hellady
– wskazuje na mapie najważniejsze regiony
starożytnej Grecji
– wskazuje na mapie rejony kolonizacji greckiej
– wymienia głó wne cechy systemu polis
– wymienia głó wne cechy religii greckiej
– omawia przyczyny wielkiej kolonizacji greckiej
– prawidłowo stosuje pojęcia: cywilizacja minojska,
cywilizacja mykeńska
– opisuje głó wne etapy dziejó w cywilizacji
minojskiej i mykeń skiej
– rozpoznaje głó wne osiągnięcia cywilizacji
minojskiej i mykeń skiej
– opisuje struktury społeczne polis
– wymienia głó wnych bogó w i opisuje cechy
mitologii greckiej
– wyjaśnią rolę religii i sportu jako czynnikó w
integrujących Hellenó w
– w szerokim aspekcie wyjaśnia znaczenie polis dla
dziejó w cywilizacji europejskiej
– opisuje proces i wyjaśnia znaczenie kolonizacji

3
 greckiej
– poró wnuje kolonizację fenicką z kolonizacją grecką
– wskazuje wspó łczesne dziedzictwo cywilizacji
starożytnej Grecji
2. Ateń ska • Początki Aten – prawidłowo stosuje pojęcia: demokracja, – opisuje skład i zasady funkcjonowania głó wnych
demokracja • Pierwotny ustró j Aten oligarchia, obywatel, ostracyzm, tyran organó w demokracji ateń skiej w czasach Peryklesa
• Społeczeń stwo ateń skie – wskazuje na mapie Ateny – prawidłowo stosuje pojęcia: Eklezja
• Reformatorzy ustroju – rozpoznaje plan antycznych Aten (Zgromadzenie ludowe), Rada Pięciuset, Heliaja (sąd
ateń skiego – prawidłowo umiejscawia w czasie życie ludowy), strateg
• Charakterystyka Peryklesa – opisuje w porządku chronologicznym głó wne
demokracji ateń skiej – wymienia głó wne organy władzy w etapy przemian ustrojowych w Atenach
w czasach Peryklesa demokratycznych Atenach – wyjaśnia rolę wielkich przywó dcó w: Drakona,
• Osiągnięcia – wyjaśnia głó wne cechy ustrojowe Solona, Pizystrata, Klejstenesa, Peryklesa
i dziedzictwo demokratycznych Aten – wskazuje wspó łczesne dziedzictwo cywilizacji
starożytnych Aten – opisuje strukturę społeczną Aten ateń skiej
– w szerokim aspekcie przedstawia i ocenia
demokrację ateń ską
– w szerokim aspekcie opisuje i ocenia działalność
Peryklesa
3. Starożytna • Początki Sparty – prawidłowo stosuje pojęcia: oligarchia, – opisuje skład i zasady funkcjonowania głó wnych
Sparta • Oligarchiczny ustró j wychowanie spartańskie, spartiaci, periojkowie, organó w władzy w Sparcie
Sparty heloci – prawidłowo stosuje pojęcia: Wielka Rhetra, efor,
• Organizacja – wskazuje na mapie Spartę apella, geruzja, zgromadzenie ludowe
społeczeń stwa Sparty – wymienia głó wne organy władzy w Sparcie – opisuje i wyjaśnia znaczenie wychowania
• Wychowanie i życie – wyjaśnia głó wne cechy ustrojowe Sparty spartań skiego
Spartan – opisuje strukturę społeczną Sparty – opisuje w porządku chronologicznym dzieje
– wymienia etapy życia spartiaty starożytnej Sparty
– wyjaśnia rolę Likurga
– w szerokim aspekcie przedstawia i ocenia ustró j
polityczny i społeczny Sparty
– poró wnuje i ocenia ustroje Aten i Sparty
4. Wojny • Narodziny i ekspansja – prawidłowo stosuje pojęcia: hoplita, falanga, – prawidłowo stosuje pojęcia: satrapa, hoplon,
grecko-perskie imperium perskiego na triera hegemon, kontrybucja
Bliskim Wschodzie – wskazuje na mapie Persję – za pomocą mapy przedstawia ekspansję perską

4
 • Strategia walki
starożytnych Grekó w
i Persó w
• Przebieg działań
zbrojnych podczas
wojen perskich
• Odniesienia do zmagań
grecko-perskich w
kulturze wspó łczesnej
• Ekspansja Aten po
zwycięstwie nad Persją
5. Podboje • Skutki rywalizacji
Aleksandra wewnątrz świata
Macedoń skieg greckiego po
o zakoń czeniu wojen
perskich
• Przebieg podbojó w
Aleksandra
Macedoń skiego
• Organizacja imperium
macedoń skiego
• Znaczenie podbojó w
macedoń skich dla
kultury greckiej
• Narodziny kultury
hellenistycznej
• Ś wiat hellenistyczny
6. Kultura • Narodziny filozofii
starożytnej greckiej
Grecji • Literatura i teatr grecki
• Architektura grecka
• Igrzyska olimpijskie
i rola kultury fizycznej
– umiejscawia w czasie wojny perskie
– lokalizuje w czasie i przestrzeni głó wne bitwy
wojen persko-greckich (Maraton, Termopile,
Salamina) i opisuje wynik tych starć
– rozpoznaje i opisuje hoplitę greckiego
– prawidłowo stosuje pojęcia: wojna peloponeska,
epoka hellenistyczna,
– lokalizuje na mapie Macedonię i Persję
– omawia znaczenie bitwy pod Cheroneą
– lokalizuje w czasie panowanie Aleksandra
Macedoń skiego
– wymienia i lokalizuje w czasie i przestrzeni
głó wne bitwy z czasó w Aleksandra Wielkiego
(nad rzeką Granikos, pod Issos, pod Gaugamelą)
– wymienia głó wne osiągnięcia Aleksandra
Macedoń skiego
– prawidłowo stosuje pojęcia: filozofia, dramat,
igrzyska olimpijskie, kultura helleńska, kultura
hellenistyczna, gimnazjon
– wyjaśnia rolę Homera, Sokratesa, Platona i
Arystotelesa
– rozpoznaje najważniejsze dzieła kultury
5
– wyjaśnia genezę wojen perskich
– wyjaśnia przyczyny sukcesu Grekó w
– wymienia skutki wojen grecko-perskich
– opisuje w porządku chronologicznym przebieg
wojen grecko-perskich
– wyjaśnia znaczenie wielkich wodzó w: Miltiadesa
i Leonidasa
– wyjaśnia okoliczności i znaczenie powstania
Związku Morskiego
– w szerokim aspekcie wyjaśnia znaczenie wojen
grecko-perskich dla losó w Europy
– prawidłowo stosuje pojęcie diadochowie
– wymienia przyczyny i skutki wojny peloponeskiej
– wyjaśnia rolę Filipa II dla dziejó w Macedonii
– za pomocą mapy przedstawia ekspansję
Aleksandra Macedoń skiego
– wyjaśnia przyczyny sukcesó w armii macedoń skiej
– wymienia skutki podbojó w Aleksandra Wielkiego
– opisuje w porządku chronologicznym przebieg
podbojó w Filipa II i Aleksandra Macedoń skiego
– wyjaśnia rolę Demostenesa
– wyjaśnia cechy ustrojowe monarchii Aleksandra
Wielkiego
– w szerokim aspekcie politycznym, gospodarczo-
społecznym i kulturowym przedstawia i ocenia
działalność Aleksandra Macedoń skiego
– wyjaśnia ponadczasowe znaczenie podbojó w
Aleksandra Macedoń skiego
– prawidłowo stosuje pojęcia: stoicyzm, epikureizm,
skene, proskenion, orchestra, gimanzjon, pakration,
– omawia dokonania: Talesa z Miletu, Parmenidesa,
Pitagorasa, Epikur, Zenona z Kition, Hezjoda,
Tyrtajosa, Alkajosa, Safony, Ajschylosa, Sofoklesa,
Eurypidesa, Arystofanesa, Fidiasza
 w antycznej Grecji starożytnej Grecji – opisuje głó wne cechy dramatu greckiego (tragedii,
• Kultura hellenistyczna – wymienia najważniejsze osiągnięcia kulturowe komedii)
Grekó w – opisuje głó wne porządki architektoniczne
w starożytnej Grecji
– wymienia głó wne świątynie starożytnych Aten
– opisuje i wyjaśnia rolę igrzysk olimpijskich
w życiu starożytnych Grekó w
– opisuje głó wne cechy filozofii przyrody,
epikureizmu i stoicyzmu
– wyjaśnia rolę władcó w hellenistycznych dla
rozwoju kultury
– wskazuje wspó łczesne dziedzictwo kultury
starożytnej Grecji

Rozdział III
Dzieje starożytnego Rzymu

1. Republika • Powstanie i rozwó j – prawidłowo stosuje pojęcia: monarchia, – przedstawia legendę o powstaniu Rzymu
rzymska Rzymu republika, konsul, dyktator, obywatel, patrycjusze, – opisuje skład i zasady funkcjonowania głó wnych
• Społeczeń stwo Rzymu plebejusze organó w władzy w republikań skim Rzymie
i źró dła napięć – wskazuje na mapie Italię i Rzym – prawidłowo stosuje pojęcia: zgromadzenia ludowe,
społecznych – lokalizuje w czasie powstanie Rzymu senat, trybun ludowy, pretor, cenzor, edyl
• Powstanie ustroju – wyjaśnia głó wne cechy ustrojowe – opisuje w porządku chronologicznym przemiany
republikań skiego republikań skiego Rzymu ustrojowe w starożytnym Rzymie
• Zasady funkcjonowania – opisuje strukturę społeczną Rzymu – wymienia najważniejszych bogó w i wyjaśnia
republiki – omawia cechy religii starożytnych Rzymian założenia ich mitologii
• Najważniejsze urzędy – wyjaśnia w szerokim aspekcie przemiany
republiki rzymskiej ustrojowe w starożytnym Rzymie
– poró wnuje i ocenia ustró j republikań skiego Rzymu
z innymi ustrojami antyku
2. Podboje • Organizacja armii – prawidłowo stosuje pojęcia: legion, imperium, – za pomocą mapy przedstawia ekspansję rzymską
Rzymu rzymskiej sprzymierzeńcy, kolonie rzymskie, prowincja – wyjaśnia genezę wojen punickich
• Podboje Rzymu w Italii – rozpoznaje i opisuje rzymskiego legionistę – wyjaśnia przyczyny sukcesó w Rzymian
• Wojny punickie – opisuje strukturę legionu rzymskiego – wymienia skutki podbojó w rzymskich

6
 • Postacie wybitnych – wymienia i lokalizuje w czasie i przestrzeni– omawia wyposażenie rzymskiego legionisty po
wodzó w i ich wpływ na głó wne bitwy wojen punickiej (Kanny, Zama) reformie w I w. p.n.e.
dzieje starożytne – opisuje w porządku chronologicznym przebieg
• Podbó j świata podbojó w rzymskich
śró dziemnomorskiego – podaje daty: zakoń czenia podboju Italii, bitwy pod
• Konsekwencje Kannami, bitwy pod Zamą, zniszczenia Kartaginy
podbojó w dla Rzymu – wyjaśnia rolę wielkich wodzó w: Pyrrusa,
Hannibala, Scypiona Afrykań skiego
– w szerokim aspekcie wyjaśnia skutki podbojó w
rzymskich dla Rzymu i całego basenu
śró dziemnomorskiego
3. Początki • Kryzys republiki – prawidłowo stosuje pojęcia: republika, – opisuje powstanie Spartakusa
cesarstwa rzymskiej cesarstwo, niewolnictwo, gladiator – wyjaśnia pojęcia: I triumwirat, II triumwirat,
rzymskiego • Rywalizacja wodzó w – wymienia polityczne i społeczne przyczyny pryncypat
o władzę w Rzymie kryzysu republiki rzymskiej – wymienia i lokalizuje w czasie głó wne bitwy
• Podboje i wojny – lokalizuje w czasie i wymienia głó wne okresu wojny domowej w Rzymie (Farsalos,
domowe w I w. p.n.e. osiągnięcia Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta Akcjum)
• Okoliczności powstania – wyjaśnia podstawowe ró żnice między republiką – opisuje w porządku chronologicznym etapy
cesarstwa a pryncypatem przemian ustrojowych w Rzymie
• Ustró j pryncypatu – wyjaśnia rolę wielkich przywó dcó w: braci
Grakchó w, Gajusza Mariusza, Lucjusza Konreliusza
Sulli, Marka Krassusa, Gnejusza Pompejusza, Marka
Antoniusza oraz Kleopatry VII
– w szerokim aspekcie wyjaśnia przyczyny i skutki
przemian ustrojowych w Rzymie
– w szerokim aspekcie przedstawia i ocenia
działalność Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta
4. Imperium • Pax Romana i zasady – prawidłowo stosuje pojęcia: pax Romana, – wyjaśnia pojęcia: limes, szlak bursztynowy,
Rzymskie funkcjonowania Imperium Rzymskie, romanizacja wyzwoleniec
imperium – podaje przykłady romanizacji – za pomocą mapy przedstawia proces rozszerzania
• Niewolnictwo: – wyjaśni społeczną i gospodarczą rolę Imperium Rzymskiego w okresie cesarstwa
znaczenie w gospodarce niewolnictwa w Imperium Rzymskim – opisuje przemiany społeczne w okresie wczesnego
i życiu społecznym, – wyjaśnia, w czym objawiał się kult cesarzy cesarstwa
ró żnorodny status rzymskich – wyjaśnia przyczyny zahamowania ekspansji
niewolnikó w – wskazuje na mapie Imperium Rzymskie rzymskiej

7
 • Rola limesu jako granicy – rozpoznaje głó wne osiągnięcia cywilizacji – wyjaśnia, w jaki sposó b Rzymianie zabezpieczali
imperium rzymskiej granicę swojego imperium
• Kontakty Rzymian – opisuje przemiany religii rzymskiej w okresie
z ludami spoza granic wczesnego cesarstwa
imperium (w tym szlak – w szerokim zakresie wskazuje przyczyny i skutki
bursztynowy) procesu romanizacji
• Religia rzymska – w szerokim zakresie wyjaśnia przyczyny trwałości
i przyswajanie kultó w Imperium Rzymskiego
obcych podczas
podbojó w
5. Osiągnięcia • Znaczenie prawa – prawidłowo stosuje pojęcia: prawo rzymskie, – omawia znaczenie Prawa XII tablic dla pań stwa
Rzymian rzymskiego amfiteatr, akwedukt, Koloseum, bazylika, droga rzymskiego
• Architektura rzymska rzymska – wyjaśnia ponadczasowe znaczenie prawa
• Rozwó j sieci szlakó w – wymienia cechy prawa rzymskiego rzymskiego
komunikacyjnych – rozpoznaje głó wne dzieła kultury starożytnego – wyjaśnia zjawisko hellenizacji kultury rzymskiej
imperium Rzymu – przedstawia działalność: Polibiusza, Tacyta,
• Sztuka i literatura – wymienia cechy architektury rzymskiej Cycerona, Owidiusza, Wergiliusza, Horacego, Plauta,
rzymska Terencjusza i Mecenasa
– wyjaśnia znaczenie kultury rzymskiej dla dziejó w
Imperium Rzymskiego
– wskazuje dziedzictwo kultury rzymskiej
6. Narodziny • Początki – prawidłowo stosuje pojęcia: chrześcijaństwo, – wyjaśnia genezę powstania chrześcijań stwa
chrześcijań stw chrześcijań stwa mesjasz, apostołowie, męczennicy – za pomocą mapy opisuje proces rozszerzania się
a • Prześladowania – lokalizuje w miejscu i czasie narodziny chrześcijań stwa
chrześcijan – ich skala chrześcijań stwa – przedstawia działalność św. Piotra i Pawła
i przyczyny – rozpoznaje symbole chrześcijań skie – opisuje w porządku chronologicznym ewolucję
• Wzrost popularności, – wyjaśnia znaczenie symboli chrześcijań stwa pozycji chrześcijań stwa w Imperium Rzymskim
legalizacja i uznanie – wymienia głó wne cechy chrześcijań stwa – wyjaśnia przyczyny sukcesu chrześcijań stwa
chrześcijań stwa za – opisuje, jak chrześcijań stwo stało się religią – omawia znaczenie edyktu mediolań skiego dla
religię pań stwową dominującą w cesarstwie rzymskim rozwoju chrześcijań stwa
• Wpływ chrześcijań stwa – opisuje, jak chrześcijań stwo wpłynęło na
na kulturę i obyczajowość i kulturę starożytnych Rzymian
obyczajowość Rzymian – w szerokim zakresie wyjaśnia znaczenie powstania
chrześcijań stwa dla dziejó w

8
7. Upadek • Relacje imperium – prawidłowo stosuje pojęcie barbarzyńcy, – wyjaśnia zewnętrzne i wewnętrzne przyczyny
cesarstwa z plemionami Wielka Wędrówka Ludów, dominat kryzysu Imperium Rzymskiego
rzymskiego barbarzyń skimi – prawidłowo umiejscawia w czasie rozpad – wyjaśnia pojęcia: tetrarchia, Hunowie, uzurpacja
• Tetrarchia i dominat Imperium Rzymskiego i upadek cesarstwa – przedstawia znaczenie postaci: Dioklecjana,
w Rzymie zachodniorzymskiego Konstantyna Wielkiego, Romulusa Augustulusa
• Zmiany społeczne – wymienia przyczyny najazdó w Germanó w na i Odoakera
w Rzymie Imperium Rzymskie – za pomocą mapy opisuje etapy upadku imperium
• Walki wewnętrzne – przedstawia znaczenie Teodozjusza Wielkiego zachodniorzymskiego
o władzę nad imperium – wymienia przyczyny upadku Imperium – wyjaśnia głó wne założenia ustrojowe dominatu
• Wewnętrzne przyczyny Rzymskiego – w porządku chronologicznym opisuje proces
kryzysu imperium upadku imperium zachodniorzymskiego
• Wędró wka ludó w – poró wnuje formy ustrojowe w starożytnym
• Rozpad imperium Rzymie
i upadek cesarstwa – podaje daty: bitwy pod Adrianopolem,
zachodniorzymskiego splądrowania Rzymu i bitwa na Polach
Katalaunijskich
– w szerokim aspekcie politycznym, społeczno-
gospodarczym i kulturowym wyjaśnia przyczyny
kryzysu i upadku Imperium Rzymskiego

Rozdział IV
Początki średniowiecza

1. Cesarstwo • Cesarstwo bizantyjskie – prawidłowo stosuje pojęcia: Bizancjum, ikona – opisuje ustró j polityczny Bizancjum
bizantyjskie czasó w Justyniana – rozpoznaje plan Konstantynopola – wyjaśnia znaczenie panowania Justyniana
Wielkiego – prawidłowo umiejscawia w czasie i przestrzeni Wielkiego
• Ustró j Bizancjum imperium Justyniana Wielkiego – za pomocą mapy przedstawia ekspansję Bizancjum
• Osiągnięcia – wymienia najważniejsze dokonania Justyniana za czasó w Justyniana Wielkiego
Bizantyjczykó w: Wielkiego – opisuje w porządku chronologicznym dzieje
kodyfikacja praw, – rozpoznaje głó wne dzieła kultury cesarstwa imperium bizantyjskiego

9
 architektura bizantyjskiego – wyjaśnia pojęcia: ikonoklazm, cezaropapizm
 Upadek cesarstwa – wymienia cechy sztuki bizantyjskiej – w szerokim aspekcie politycznym, społeczno-
bizantyjskiego gospodarczym i kulturowym przedstawia znaczenie
Bizancjum dla dziejó w Europy
2. Narodziny • Okoliczności powstania – prawidłowo stosuje pojęcia: Arabowie, islam, – wyjaśnia genezę powstania islamu
i podboje islamu muzułmanie, Allach, Koran, meczet – za pomocą mapy opisuje proces rozszerzania się
islamu • Zasady islamu – wyjaśnia, kim był Mahomet islamu
i przyczyny jego – prawidłowo umieszcza w czasie i przestrzeni – przedstawia działalność Mahometa
popularności powstanie islamu – wyjaśnia pojęcia: dżihad, sunnici, szyici, hidżra,
• Podboje islamu – wymienia głó wne założenia religii islamskiej kalif, mihrab, immam, minaret, charadż, arabeska
i powstanie kalifatu – wymienia etapy rozwoju religii islamskiej – opisuje w porządku chronologicznym rozwó j
• Powstanie podziałó w – rozpoznaje głó wne cechy kultury islamskiej imperium arabskiego
w islamie – wyjaśnia przyczyny sukcesu islamu
• Osiągnięcia – wymienia osiągnięcia cywilizacyjne Arabó w
cywilizacyjne Arabó w – w szerokim zakresie wyjaśnia znaczenie powstania
islamu dla dziejó w
– wyjaśnia znaczenie Arabó w dla dziejó w cywilizacji
ludzkiej
3. Na gruzach • Pań stwa barbarzyń skie – prawidłowo stosuje pojęcia: Germanie, – wyjaśnia pojęcia: Longobardowie, Merowingowie,
Imperium na gruzach Imperium Frankowie, chrystianizacja Karolingowie, majordom
Rzymskiego Rzymskiego – opisuje cechy ustrojowe pań stw germań skich – wymienia największe pań stwa barbarzyń skie
• Chrystianizacja plemion – lokuje w czasie i przestrzeni powstanie pań stwa utworzone na dawnych obszarze cesarstwa
barbarzyń skich Frankó w rzymskiego
• Wzrost znaczenia – wyjaśnia, kim był Chlodwig – za pomocą mapy opisuje proces powstania i
Frankó w i – przedstawia okoliczności przejęcia władzy rozwoju pań stwa Frankó w
powstrzymanie przez Karolingó w – lokalizuje w czasie bitwę pod Poitiers i omawia jej
ekspansji islamu w – lokuje w czasie i przestrzeni powstania Pań stwa znaczenie
Europie Kościelnego – prawidłowo stosuje pojęcia: Merowingowie,
• Przejęcie władzy przez – wymienia i wskazuje na mapie pań stwa Karolingowie, majordom
Karolingó w germań skie – wyjaśnia rolę Wulfili, Karola Młota i Pepina
• Utworzenie pań stwa Kró tkiego
kościelnego – opisuje w porządku chronologicznym etapy
rozwojowe pań stwa Frankó w
– w szerokim aspekcie wyjaśnia znaczenie
powstania pań stwa Frankó w

10
4. Imperium • Podboje Karola – prawidłowo stosuje pojęcia: marchia, hrabstwo, – wyjaśnia pojęcia: uniwersalizm karoliński,
Karola Wielkiego cesarz, 7 sztuk wyzwolonych, renesans karoliński, margrabia, christianitas
Wielkiego • Powstanie cesarstwa minuskuła karolińska – wyjaśnia rolę Karola Wielkiego dla dziejó w
Frankó w – lokuje w czasie i przestrzeni imperium Karola pań stwa Frankó w
• Renesans karoliń ski Wielkiego – wyjaśnia, kim byli: Karloman, Alkuin, Leon III
i osiągnięcia kulturalne – opisuje cechy ustrojowe pań stwa Frankó w – za pomocą mapy opisuje rozwó j pań stwa Karola
Frankó w w czasach Karolingó w Wielkiego
• Dziedzictwo Imperium – wymienia głó wne osiągnięcia Karola Wielkiego – opisuje w porządku chronologicznym etapy
Rzymskiego w kulturze – wymienia osiągnięcia kulturowe w czasach rozwojowe pań stwa Frankó w w czasach Karolingó w
Frankó w Karola Wielkiego – w szerokim aspekcie wyjaśnia znaczenie
• Rozwó j prawa panowania Karola Wielkiego dla dziejó w Europy
i administracji
pań stwowej za rządó w
Karola Wielkiego
5. Czasy • Znaczenie traktatu – prawidłowo stosuje pojęcia: uniwersalizm – wyjaśnia, kim byli: Ludwik Pobożny, Lotar, Karol
Ottonó w z Verdun dla przyszłego cesarski, Normanowie, wikingowie, I Rzesza, Łysy i Ludwik Niemiecki
podziału Europy Węgrzy – wyjaśnia znaczenie traktatu w Verdun
Zachodniej – za pomocą mapy opisuje proces rozpadu – za pomocą mapy opisuje rozwó j I Rzeszy
• Kształtowanie się imperium Karolingó w – opisuje cechy ustrojowe I Rzeszy
Francji i Niemiec – lokalizuje w czasie i przestrzeni traktat – wyjaśnia rolę Ottona I i Ottona III dla dziejó w
• Narodziny cesarstwa w Verdun Europy
Ottona I – lokalizuje w czasie i przestrzeni imperium – w szerokim zakresie wyjaśnia znaczenie imperium
• Najazdy Normanó w Ottonó w Ottonó w dla Europy
• Pró by stworzenia – omawia przebieg i skutki najazdó w węgierskich na
europejskiej monarchii pań stwa Frankó w
uniwersalistycznej – omawia okoliczności odrodzenia cesarstwa pod
przez Ottona III rządami Ottona I
– poró wnuje idee uniwersalne Karolingó w
i Ottonó w
6. Feudalizm i • Zasady funkcjonowania – prawidłowo stosuje pojęcia: system lenny, – wyjaśnia znaczenie pojęcia feudalizm, komendacje,
społeczeń stwo i najważniejsze cechy wasal, senior, herb etos rycerski, trubadur
stanowe systemu feudalnego – prawidłowo stosuje pojęcie stan społeczny – wymienia cechy kultury rycerskiej
• Drabina feudalna – opisuje elementy drabiny feudalnej – opisuje głó wne zasady społeczeń stwa stanowego
• Stany społeczne i ich – opisuje poszczegó lne stany w społeczeń stwie – omawia funkcje zamkó w i służące im elementy

11
 rola w średniowieczu
7. Pierwsze • Pochodzenie Słowian
pań stwa • Kultura i wierzenia
Słowian Słowian
• Pań stwo Samona
i pań stwo
wielkomorawskie
• Misja Cyryla i Metodego
oraz początek obrządku
i alfabetu słowiań skiego
• Narodziny pań stwa
czeskiego i Rusi
Kijowskiej
1. Początki • Początki osadnictwa na
pań stwa ziemiach polskich
polskiego • Kultura łużycka i osada
w Biskupinie
• Wpływy rzymskie na
ziemiach polskich
• Przybycie Słowian na
ziemie polskie
• Początki ekspansji
terytorialnej Polan
średniowiecznym
– charakteryzuje życie codzienne rycerzy
– prawidłowo stosuje pojęcia: Słowianie i
Awarowie
– prawidłowo wskazuje na mapie tereny
pierwszych pań stw słowiań skich
– za pomocą mapy wskazuje tereny Słowian
wschodnich, zachodnich i południowych
– opisuje cechy kultury i wierzeń słowiań skich
Rozdział V
Polska za pierwszych Piastów
– prawidłowo stosuje pojęcia: kultura łużycka,
Biskupin, ród, plemię, Piastowie, drużyna, gród
– lokalizuje w czasie i przestrzeni pań stwo Polan
– wymienia osiągnięcia Mieszka I
– lokalizuje w czasie chrzest Polski
– wymienia przyczyny i znaczenie chrystianizacji
Polski
12
architektoniczne
– przedstawia drogę chłopca do godności rycerza
– omawia przykłady średniowiecznego wzoru
rycerza
– w szerokim zakresie wyjaśnia cechy
społeczeń stwa feudalnego
– za pomocą mapy opisuje proces powstawania
pierwszych pań stw słowiań skich
– prawidłowo stosuje pojęcia: Przemyślidzi,
Rurykowicze, głagolica
– lokalizuje w czasie i przestrzeni Pań stwo Samona
i Pań stwo Wielkomorawskie
– wyjaśnia problem rozwoju chrześcijań stwa dla
dziejó w Słowian
– wyjaśnia rolę: Samona, Cyryla, Metodego,
Ś więtopełka, Ruryka
i Włodzimierza Wielkiego
– w szerokim aspekcie wyjaśnia okoliczności
powstania pierwszych pań stw słowiań skich
– prawidłowo stosuje pojęcia: kultura
archeologiczna, szlak bursztynowy, Dagome iudex,
Związek Wielecki
– opisuje losy ziem polskich w prehistorii
i starożytności
– wyjaśnia okoliczności pojawienia się Słowian
na ziemiach polskich
– wyjaśnia rolę Mieszka I i Dobrawy
– za pomocą mapy przedstawia proces rozwoju
pań stwa pierwszych Piastó w
– wyjaśnia rolę chrystianizacji dla dziejó w Polski
 • Polityka wewnętrzna – opisuje i ocenia politykę zagraniczną Mieszka I
i zagraniczna Mieszka I – omawia sposó b organizacji pań stwa i siły zbrojnej
• Przyczyny, okoliczności Mieszka I
i znaczenie – w szerokim zakresie przedstawia okoliczności
chrystianizacji Polski powstania i funkcjonowania pań stwa pierwszych
Piastó w
w obrządku zachodnim
2. Panowanie • Misja biskupa Wojciecha – prawidłowo stosuje pojęcia: król, koronacja, – za pomocą mapy opisuje zmiany granic Polski
Bolesława • Zjazd gnieźnień ski relikwia, święty, trybut, arcybiskupstwo, w czasach pierwszych Piastó w
Chrobrego • Początki organizacji biskupstwo – wymienia przyczyny i skutki wojen Bolesława
kościelnej na ziemiach – wyjaśnia znaczenie postaci św. Wojciecha, Chrobrego z Niemcami i Rusią Kijowską
polskich Bolesława Chrobrego i Ottona III – wskazuje na mapie arcybiskupstwa utworzone
• Polityka zagraniczna – wskazuje na mapie pań stwo Bolesława w czasach Bolesława Chrobrego
Bolesława Chrobrego Chrobrego – opisuje cechy ustrojowe monarchii patrymonialnej
• Koronacja kró lewska – lokalizuje w czasie zjazd gnieźnień ski – opisuje i ocenia politykę Bolesława Chrobrego
Chrobrego i jej i koronację Bolesława Chrobrego – wyjaśnia znaczenie postaci: Henryka II i Jarosława
znaczenie – wymienia skutki zjazdu gnieźnień skiego Mądrego
– lokalizuje w czasie wojnę Bolesława Chrobrego – w szerokim aspekcie opisuje dzieje Polski
z Niemcami i Rusią w czasach Bolesława Chrobrego
– wymienia głó wne osiągnięcia Bolesława – zestawia wydarzenia z dziejó w Polski i Europy
Chrobrego
3. Kryzys • Zewnętrzne – prawidłowo stosuje pojęcie powstanie ludowe – za pomocą mapy wskazuje zmiany terytorialne
monarchii i wewnętrzne skutki – wskazuje na mapie pań stwo pierwszych Polski w XI–XII w.
Piastó w polityki podbojó w Piastó w – wyjaśnia znaczenie postaci: Miecława, Bezpryma
i szybkiej chrystianizacji – umiejscawia w czasie panowanie Mieszka II i Brzetysława
• Czynniki i Kazimierza Odnowiciela – wyjaśnia skutki kryzysu Polski pierwszych Piastó w
decentralizacyjne w – wymienia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny – omawia etapy odbudowy pań stwa polskiego przez
pań stwie piastowskim klęski Mieszka II Kazimierza
• Utrata znaczenia – wymienia głó wne osiągnięcia Kazimierza – w szerokim aspekcie wyjaśnia przyczyny
monarchii piastowskiej Odnowiciela i okoliczności kryzysu pań stwa pierwszych Piastó w
 Odbudowa
pań stwowości za
Kazimierza Odnowiciela
4. Od • Panowanie Bolesława – umiejscawia w czasie panowanie: Bolesława – za pomocą mapy opisuje politykę zagraniczną
Bolesława Śmiałego Śmiałego, Władysława Hermana i Bolesława Bolesława Krzywoustego

13
Śmiałego do • Spó r Śmiałego Krzywoustego – wyjaśnia znaczenie postaci: Stanisława ze
Bolesława z biskupem – wymienia głó wne osiągnięcia Bolesława Szczepanowa, Sieciecha, Zbigniewa i Anonima
Krzywoustego Stanisławem Śmiałego zwanego Gallem
• Panowanie Władysława – wymienia przyczyny upadku Bolesława – wyjaśnia okoliczności koronacji Bolesław Śmiałego
Hermana Śmiałego – omawia problem konfliktu kró la Bolesława
• Konflikt Zbigniewa – wyjaśnia znaczenie postaci św. Stanisława Śmiałego z biskupem Stanisławem
z Bolesławem – wymienia głó wne osiągnięcia Bolesława – wyjaśnia okoliczności walki o władzę za
Krzywoustym Krzywoustego panowania Władysława Hermana
• Rządy Bolesława – lokalizuje w czasie wojnę Krzywoustego – przedstawia przyczyny upadku Bolesława
Krzywoustego z Niemcami Śmiałego
– omawia przebieg sporu Zbigniewa z Bolesławem
Krzywoustym
– omawia przebieg i znaczenie podboju Pomorza
przez Krzywoustego
5. Testament • Postanowienia statutu – prawidłowo stosuje pojęcia: rozbicie – wyjaśnia pojęcia: seniorat, pryncypat, wojewoda,
Bolesława Bolesława dzielnicowe, testament Krzywoustego immunitet
Krzywoustego Krzywoustego – umiejscawia w czasie i przestrzeni okres – wyjaśnia rolę Piotra Włostowica i Wincentego
• Konflikt pomiędzy rozbicia dzielnicowego Kadłubka
synami Krzywoustego – wyjaśnia, kim byli: Władysław Wygnaniec, – za pomocą mapy i drzewa genealogicznego opisuje
• Podział pań stwa Bolesław Kędzierzawy, Mieszko Stary, Henryk proces rozbicia dzielnicowego w Polsce
piastowskiego w wyniku Sandomierski i Kazimierz Sprawiedliwy – opisuje w porządku chronologicznym proces
testamentu – wymienia przyczyny i skutki rozbicia rozbicia dzielnicowego w Polsce
Krzywoustego dzielnicowego – wyjaśnia przyczyny i przebieg konfliktu między
• System senioratu Władysławem Wygnań cem a jego braćmi
i pryncypatu – – omawia społeczne skutki pogłębiania się rozbicia
funkcjonowanie dzielnicowego
i upadek – tłumaczy rolę Kościoła w okresie rozbicia
• Wzrost znaczenia dzielnicowego
rycerstwa – feudalizm
na ziemiach polskich
• Pogłębianie się rozbicia
dzielnicowego

14
 Rozdział VI
Pełnia i schyłek średniowiecza

1. Między • Kryzys papiestwa w X w. – prawidłowo stosuje pojęcia: ekskomunika, – wyjaśnia pojęcia: symonia, nepotyzm, celibat,
cesarstwem a i ruchy odnowy Kościoła katolicyzm, prawosławie, konkordat, konklawe, obóz gregoriański, antypapież, beneficja
papiestwem • Reforma Kościoła wielka schizma wschodnia, spór o inwestyturę, – wyjaśnia przyczyny i skutki sporu o inwestyturę
• Spó r papiestwa – lokalizuje w czasie wielką schizmę wschodnią – wyjaśnia znaczenie reformy kluniackiej
z cesarstwem – i spó r o inwestyturę – w porządku chronologicznym opisuje proces sporu
przyczyny, przebieg – wyjaśnia, kim byli: Grzegorz VII, Henryk IV, o inwestyturę
i skutki Innocenty III – wyjaśnia, dlaczego okres pontyfikatu Innocentego
• Papiestwo u zenitu – wskazuje na mapie obszary zdominowane III uważany jest za szczyt potęgi Kościoła
potęgi politycznej przez prawosławie i obszary dominacji – w szerokim aspekcie ukazuje skutki wielkiej
• Wielka schizma katolicyzmu schizmy wschodniej
wschodnia – wymienia ró żnicę między katolicyzmem – w szerokim aspekcie (z uwzględnieniem sytuacji
a prawosławiem na ziemiach polskich) wyjaśnia proces sporu o
inwestyturę
2. Wyprawy • Panowanie Turkó w w – prawidłowo stosuje pojęcia: krucjata, – za pomocą mapy opisuje przebieg krucjat
krzyżowe Ziemi Świętej rekonkwista, – wyjaśnia przyczyny początkowych sukcesó w
• Przyczyny ekonomiczne, – lokalizuje w czasie okres krucjat krzyżowcó w
polityczne, społeczne – wymienia przyczyny i skutki krucjat – opisuje losy zakonó w rycerskich
i religijne wypraw – wymienia zakony rycerskie powstałe w czasie – wyjaśnia pojęcia: wyprawa ludowa, Cesarstwo
krzyżowych krucjat Łacińskie
• Przebieg walk – lokalizuje na mapie Kró lestwo Jerozolimskie – wyjaśnia znaczenie postaci Urbana II
i najwybitniejsi – wymienia zakony rycerskie utworzone w – w porządku chronologicznym opisuje przebieg
wodzowie okresie krucjat krucjat
• Zakony rycerskie – – wyjaśnia, jaką rolę odegrali: Urban II, Gotfryd – wyjaśnia znaczenie postaci: Baldwin I, Fryderyk
okoliczności powstania de Bouillon i Saladyn Barbarossa, Ryszard Lwie Serce, Filip II August, Piotr
i charakterystyka trzech Pustelnik
najważniejszych – w szerokim aspekcie ukazuje rolę krucjat dla
zakonó w dziejó w politycznych, gospodarczo-społecznych
• Skutki negatywne i kulturowych Europy
i pozytywne wypraw
krzyżowych

15
 • Przebieg rekonkwisty
w Hiszpanii
3. Najazdy • Przebieg podbojó w – prawidłowo stosuje pojęcie Mongołowie, Złota – wyjaśnia znaczenie postaci: Ugedej, Batu-chan
mongolskie Czyngis-chana i Orda – wyjaśnia przyczyny sukcesó w armii mongolskiej
przyczyny jego – omawia rolę Czyngis-chana w budowie – za pomocą mapy opisuje proces ekspansji
sukcesó w imperium mongolskiego mongolskiej
• Organizacja imperium – lokalizuje na mapie imperium mongolskie – lokalizuje w czasie bitwę nad rzeką Kałką
mongolskiego – rozpoznaje i opisuje wojownika mongolskiego – w porządku chronologicznym opisuje proces
• Przebieg i znaczenie – wymienia przyczyny i skutki podbojó w ekspansji mongolskiej
inwazji mongolskiej na mongolskich – wyjaśnia znaczenie postaci Marca Polo
Europę – wymienia skutki ataku Mongołó w na ziemie – w szerokim aspekcie wyjaśnia okoliczności
polskie powstania i rolę imperium mongolskiego dla
– lokalizuje w czasie i przestrzeni bitwę pod dziejó w Polski i świata
Legnicą
4. Miasto • Ożywienie gospodarcze – prawidłowo stosuje pojęcia: dwupolówka, – prawidłowo stosuje pojęcia: czynsz pieniężny,
i wieś w w XI–XIII w. trójpolówka, ratusz, cech, patrycjat, pospólstwo, zasadźca, pręgierz, gildia, sukiennice, weksel
średniowieczu • Rozwó j wsi w cech – wyjaśnia okoliczności powstania gospodarki
średniowieczu – wymienia przyczyny ożywienia gospodarczego towarowo-pieniężnej
• Znaczenie i sytuacja w XI–XIII w. – wyjaśnia znaczenie Hanzy, Wenecji, Genui
chłopstwa w – wymienia zmiany wprowadzone w rolnictwie i jarmarkó w szampań skich
średniowieczu w okresie pełnego średniowiecza – za pomocą schemató w opisuje warunki
• Nowe formy uprawy roli – rozpoznaje cechy miasta średniowiecznego codziennego życia mieszkań có w średniowiecznych
w średniowieczu – wyjaśnia rolę cechó w i gildii miast i wsi
• Rola i charakterystyka – omawia najważniejsze zajęcia mieszkań có w – wyjaśnia okoliczności powstania i specyfikę
rzemiosła i handlu w średniowiecznych miast i wsi średniowiecznego mieszczań stwa
średniowiecznej – opisuje samorząd średniowiecznego miasta
Europie – w szerokim zakresie politycznym, gospodarczo-
• Struktura społeczna społecznym oraz kulturowym ukazuje przemiany
średniowiecznego w średniowiecznej Europie XI–XIII w.
miasta – wyjaśnia przeznaczenie najważniejszych budowli
w średniowiecznym mieście
– w szerokim aspekcie wyjaśnia znaczenie
powstania samorządó w miejskich dla dziejó w
Europy

16
5. Kośció ł w • Reforma Kościoła – prawidłowo stosuje pojęcia: zakon, klasztor,
– wyjaśnia pojęcia: Biblia pauperum, sktyptoium,
średniowieczu • Powstanie nowych herezja, niewola awiniońska, wielka schizmakapitularz, wirydarz
zakonó w (cystersi, zachodnia – wyjaśnia znaczenie powstania zakonó w
franciszkanie i – wymienia cechy nowych zakonó w (cystersó w,
żebraczych i kaznodziejskich
dominikanie) dominikanó w, franciszkanó w) – wyjaśnia założenia ideowe albigensó w
• Znaczenie religii w życiu – omawia rolę, jaką w dziejach Kościoła odegrali:
– opisuje w porządku chronologicznym przemiany
mieszkań có w Innocenty III, Franciszek z Asyżu, Dominik wprowadzane w Kościele katolickim w XI–XIII w.
średniowiecznej Europy Guzmán – wyjaśnia znaczenie postaci św. Tomasza z Akwinu
• Narodziny herezji – lokalizuje w czasie sobó r w Konstancji – wyjaśnia okoliczności niewoli awinioń skiej
średniowiecznych – wyjaśnia znaczenie religii w życiu i wielkiej schizmy zachodniej
• Niewola awinioń ska, średniowiecznych społeczeń stw – wyjaśnia znaczenie soboru w Konstancji
upadek papiestwa, – w szerokim aspekcie politycznym, gospodarczo-
schizma zachodnia społecznym, kulturowym wyjaśnia rolę Kościoła dla
dziejó w Europy
6. Europa • Wojna stuletnia i jej – prawidłowo stosuje pojęcie czarna śmierć – wyjaśnia pojęcia: system nakładczy, powstanie
pó źnego skutki – prawidłowo lokuje w czasie wojnę stuletnią Wata Tylera, żakeria, utrakwiści, taboryci
średniowiecza • Epidemia dżumy i jej – prawidłowo lokuje w czasie i przestrzeni – wyjaśnia przyczyny i skutki wojny stuletniej
następstwa upadek Konstantynopola – wyjaśnia rolę czarnej śmierci dla dziejó w Europy
• Przemiany społeczne – wymienia przyczyny i skutki upadku cesarstwa – wyjaśnia rolę Joanny d’Arc, Jana Husa
i gospodarcze bizantyjskiego – opisuje przebieg i skutki wojen husyckich
• Husytyzm – wymienia głó wne założenia ideologii husyckiej – wyjaśnia przyczyny i skutki ekspansji osmań skiej
• Powstanie imperium – w szerokim aspekcie wyjaśnia przebieg i znaczenie
osmań skiego wojny stuletniej dla dziejó w Europy
• Upadek cesarstwa – za pomocą mapy opisuje przebieg wojny stuletniej
bizantyjskiego i jego i ekspansję Osmanó w
następstwa – w szerokim zakresie politycznym, gospodarczo-
społecznym i kulturowym wyjaśnia przebieg
i znaczenie wojen husyckich
– w szerokim aspekcie wyjaśnia znaczenie
powstania imperium osmań skiego
7. Kultura • Uniwersalny charakter – wyjaśnia znaczenie pojęcia kultura uniwersalna – opisuje cechy malarstwa i rzeźby średniowiecznej
średniowieczn kultury średniowiecznej – rozró żnia budowle wzniesione w stylu – prawidłowo stosuje pojęcia architektoniczne,
ej Europy Europy romań skim i gotyckim typowe dla budowli średniowiecznych (np. portal,
• Architektura romań ska – za pomocą schemató w i fotografii opisuje style nawa, rozeta)
i gotycka romań ski i gotycki – wymienia najważniejsze uniwersytety

17
 • Szkolnictwo – rozpoznaje najważniejsze zabytki kultury średniowieczne
w średniowieczu średniowiecznej – opisuje system edukacyjny w średniowieczu
• Malarstwo, rzeźba i inne – wymienia najważniejsze cechy kultury – wymienia i opisuje najważniejsze dzieła sztuki
sztuki plastyczne średniowiecznej epoki średniowiecza
w średniowieczu – wyjaśnia rolę chrześcijań stwa dla dziejó w – wyjaśnia rolę uniwersytetó w dla dziejó w
kultury średniowiecznej średniowiecznej Europy
– wyjaśnia rolę miast dla rozwoju kultury
średniowiecznej
– w szerokim aspekcie ukazuje rolę kultury
średniowiecznej dla dziejó w Europy
– wskazuje wspó łczesne dziedzictwo kultury
średniowiecza

Rozdział VII
Polska w późnym średniowieczu

1. Polska • Koniec pryncypatu – prawidłowo stosuje pojęcia: Marchia – prawidłowo stosuje pojęcia: immunitet, zasadźca,
dzielnicowa • Sprowadzenie Brandenburska, Krzyżacy, Tatarzy, lokacja sołtys, wójt, łan, wolni goście, wolnizna
Krzyżakó w do Polski – wyjaśnia, kim byli: Leszek Biały, Konrad – wyjaśnia, kim byli: Henryk Brodaty, Świętopełk
• Zmiany społeczne, Mazowiecki, Henryk Pobożny – opisuje proces lokowania wsi i miast
ekonomiczne – prawidłowo lokuje w czasie okres rozbicia – wyjaśnia znaczenie zjazdu w Gąsawie dla dziejó w
i polityczne w okresie dzielnicowego Polski
rozbicia dzielnicowego – wymienia cechy lokowanych na prawie – opisuje pierwsze pró by zjednoczenia pań stwa
• Najazdy mongolskie niemieckim wsi i miast polskiego
• Rozwó j wsi i miast na – wymienia i wskazuje na mapie zewnętrzne – wyjaśnia przyczyny ożywienia gospodarczego
ziemiach polskich zagrożenia dla ziem polskich na ziemiach polskich w XIII w.
– lokalizuje w czasie i przestrzeni sprowadzenie – w szerokim aspekcie politycznym, gospodarczo-
Krzyżakó w do Polski społeczny
– wymienia skutki sprowadzenia Krzyżakó w i kulturowym wyjaśnia i ocenia skutki rozbicia
do Polski dzielnicowego dla dziejó w Polski
– lokalizuje w czasie i przestrzeni bitwę pod
Legnicą
– wymienia skutki najazdu Mongołó w na Polskę

18
2. Odbudowa • Pró by zjednoczenia – wymienia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny – za pomocą mapy i drzewa genealogicznego opisuje
Kró lestwa Polski na przełomie XIII zjednoczenia ziem polskich proces walki o zjednoczenie Polski
Polskiego i XIV w. – prawidłowo lokuje w czasie koronację Łokietka
– wyjaśnia rolę Przemysła II i Wacława II
• Rządy Wacława II – wyjaśnia rolę postaci Władysława Łokietka – wyjaśnia, kim byli: Henryk Prawy, Jakub Ś winka,
• Konflikty z Krzyżakami, – wskazuje na mapie proces zmiany granic Henryk Głogowski, Jan Muskata, wó jt Albert, Jan
Brandenburgią pań stwa Władysława Łokietka Luksemburski
i Luksemburgami – wymienia przyczyny i skutki wojny Władysława
– lokuje w czasie panowanie Przemysława II
• Znaczenie koronacji Łokietka z Krzyżakami i Wacława II
Władysława Łokietka – lokuje w czasie i przestrzeni bitwę pod – wskazuje na mapie ziemie zjednoczone przez
Płowcami Przemysła II, Wacława II i Władysława Łokietka
– wymienia głó wne osiągnięcia Władysława – w porządku chronologicznym opisuje proces
Łokietka zjednoczenia ziem polskich
– wyjaśnia rolę Kościoła dla procesó w
zjednoczeniowych
– wskazuje na mapie zmiany granic Polski w czasie
rządó w Władysław Łokietka
– ocenia rolę panowania Przemyślidó w w Polsce
– wyjaśnia międzynarodowy kontekst dziejó w Polski
– w szerokim aspekcie wyjaśnia i ocenia panowanie
Władysława Łokietka
– zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejó w
Polski i Europy w omawiany okresie
3. Polska za • Polityka zagraniczna – prawidłowo lokuje w czasie panowanie – za pomocą mapy opisuje politykę zagraniczną
Kazimierza Kazimierza Wielkiego Kazimierza Wielkiego i wewnętrzną Kazimierza Wielkiego
Wielkiego • Reformy prawne – rozpoznaje mapę Polski z czasó w Kazimierza – wyjaśnia przyczyny rozwoju gospodarczego Polski
Wielkiego w czasach Kazimierza Wielkiego
i administracyjne
– wymienia i wskazuje na mapie sąsiadó w Polski – w porządku chronologicznym opisuje politykę
Kazimierza Wielkiego w czasach panowania Kazimierza Wielkiego zagraniczną Kazimierza Wielkiego
• Osiągnięcia gospodarcze – wymienia najważniejsze reformy wewnętrzne – wyjaśnia zmiany ustrojowe w pań stwie Kazimierza
i budowa pozycji Kazimierza Wielkiego Wielkiego
politycznej Polski – lokalizuje w czasie powstanie Akademii – wyjaśnia międzynarodowy kontekst dziejó w
• Rozwó j cywilizacyjny Krakowskiej Polski
ziem polskich – wymienia najważniejsze osiągnięcia Kazimierza – w szerokim aspekcie wyjaśnia i ocenia panowanie
• Nabytki terytorialne Wielkiego Kazimierza Wielkiego
Polski za Kazimierza – omawia znaczenie założenia przez Kazimierza

19
 Wielkiego Wielkiego Akademii Krakowskiej
– wyjaśnia sposó b zabezpieczenia sukcesji tronu
polskiego przez Kazimierza Wielkiego
4. • Unia polsko-węgierska – prawidłowo stosuje pojęcie unia personalna, – wyjaśnia przyczyny przejęcia władzy w Polsce
Andegawenow i rządy Andegawenó w przywilej, Andegawenowie przez Andegawenó w
ie i • Początki unii polsko- – lokalizuje w czasie przywilej w Koszycach, unię – wyjaśnia polityczne i gospodarczo-społeczne
Jagiellonowie litewskiej w Krewie i unię Horodle skutki przywileju koszyckiego
• Polityka Władysława – lokalizuje w czasie rządy: Ludwika – wyjaśnia rolę postaci Ludwika Węgierskiego,
Jagiełły Węgierskiego, Jadwigi i Władysława Jagiełły Jadwigi, Jagiełły, Witolda
• Początek rządó w – wymienia założenia przywileju koszyckiego – wymienia przyczyny i skutki unii horodelskiej
dynastii Jagiellonó w – wymienia przyczyny i skutki unii krewskiej – opisuje w porządku chronologicznym dzieje unii
– rozpoznaje mapę monarchii Jagiellonó w polsko-litewskiej
– poró wnuje założenia unii krewskiej i horodelskiej
– ocenia znaczenie unii krewskiej dla dziejó w Polski
– wyjaśnia problem następstwa tronu po Jagielle
– za pomocą tablicy chronologicznej tłumaczy
związki między dynastiami Piastó w, Andegawenó w i
Jagiellonó w
– wyjaśnia pojęcie przywilej jedleński
– w szerokim zakresie wyjaśnia skutki przywileju w
Koszycach dla procesu kształtowania się demokracji
szlacheckiej
5. Wielka • Przyczyny konfliktu – omawia przyczyny wielkiej wojny z zakonem – za pomocą mapy opisuje przebieg wielkiej wojny
wojna z polsko-krzyżackiego krzyżackim z Zakonem
zakonem • Przebieg bitwy – wyjaśnia rolę, jaką odegrali w wojnie: – opisuje w porządku chronologicznym przebieg
krzyżackim grunwaldzkiej i jej Władysław Jagiełło, Ulrich von Jungingen, książę konfliktó w z Krzyżakami za panowania Władysława
znaczenie Witold Jagiełły
• Bitwa pod Grunwaldem – prawidłowo lokuje w czasie i przestrzeni bitwę – wyjaśnia międzynarodowy kontekst dziejó w Polski
w kulturze polskiej grunwaldzką – wyjaśnia znaczenie postaci Pawła Włodkowica
i pó źniejszej – za pomocą schematu opisuje przebieg bitwy – ocenia strategię obu armii walczących w bitwie
świadomości narodowej grunwaldzkiej pod Grunwaldem
• Konflikt polsko- – wymienia skutki bitwy grunwaldzkiej – w szerokim aspekcie ukazuje dalekosiężne skutki
krzyżacki na soborze – lokuje w czasie i wymienia skutki I pokoju zwycięstwa grunwaldzkiego dla dziejó w Polski
w Konstancji toruń skiego
• Kolejne wojny

20
 z zakonem krzyżackim
6. Kazimierz • Rządy i śmierć – lokuje w czasie i przestrzeni bitwę pod Warną – wyjaśnia znaczenie postaci Władysława
Jagielloń czyk Władysława – prawidłowo lokuje w czasie wojnę Warneń czyka i Kazimierza Jagielloń czyka
i wojna Warneń czyka trzynastoletnią – wyjaśnia przyczyny i skutki bitwy pod Warną
trzynastoletni • Przyczyny wojny – wymienia przyczyny wojny trzynastoletniej – wyjaśnia pojęcia: Związek Pruski, akt inkorporacji,
a trzynastoletniej – wymienia skutki II pokoju toruń skiego polityka dynastyczna
• Przebieg walk podczas – wskazuje zmiany terytorialne będące skutkiem – za pomocą mapy opisuje przebieg wojny
wojny trzynastoletniej wojny trzynastoletniej trzynastoletniej
• Zmiany w sztuce – lokuje w czasie i wymienia postanowienia – omawia zmiany w sztuce prowadzenia wojny, jakie
wojennej w XV w. przywileju cerekwicko-nieszawskiego dokonały się w trakcie wojny trzynastoletniej
• Skutki wojny – wyjaśnia przyczyny sukcesu Polski w wojnie
trzynastoletniej trzynastoletniej
• Przywileje szlacheckie – omawia polityczne i gospodarcze znaczenie
• Polityka dynastyczna odzyskania przez Polskę dostępu do morza
Jagiellonó w w XV w. – za pomocą mapy i drzewa genealogicznego
przedstawia politykę dynastyczną Kazimierza
Jagielloń czyka
– w szerokim aspekcie międzynarodowym wyjaśnia
i ocenia wyprawę warneń ską
– w szerokim politycznym, gospodarczo-społecznym
i kulturowym aspekcie wyjaśnia skutki wojny
trzynastoletniej dla dziejó w Polski
– wymienia przywileje szlacheckie i ich znaczenie
dla kształtowania się ustroju Kró lestwa Polskiego
7. Kultura • Architektura – rozpoznaje style architektoniczne – opisuje cechy malarstwa i rzeźby średniowiecznej
Polski średniowieczna średniowiecza w Polsce
średniowieczn w Polsce – rozpoznaje najważniejsze zabytki kultury – opisuje szkolnictwo w średniowiecznej Polsce
ej • Najważniejsze zabytki średniowiecznej w Polsce – wyjaśnia znaczenie postaci Wita Stwosza, Anonima
sztuki średniowiecznej – wymienia najważniejsze cechy kultury zwanego Gallem, Mistrza Wincentego zwanego
na ziemiach polskich średniowiecznej w Polsce Kadłubkiem, Jana Długosza
• Początki polskiego – wyjaśnia rolę chrześcijań stwa dla dziejó w – wymienia i opisuje najważniejsze dzieła sztuki
dziejopisarstwa kultury średniowiecznej w Polsce epoki średniowiecza w Polsce
• Edukacja i nauka na – omawia znaczenie Akademii Krakowskiej dla – opisuje dzieje Akademii Krakowskiej
ziemiach polskich w pań stwa polskiego z uwzględnieniem roli Jadwigi Andegaweń skiej
średniowieczu i Władysława Jagiełły

21
 – omawia wspó łczesne dziedzictwo kultury
średniowiecza w Polsce

22