‫دانشگاه صنعتي اصفهان‬

‫دانشکده مکانیک‬

‫مکانیک شکست‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪1‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫اهداف درس‬

‫‪ ‬شناخت و تسلط بر مبناي مکانیک شکست‬

‫‪ ‬بهكارگیري روابط حاكم بر مکانیک شکست در مسایل كاربردي‬
‫‪ ‬پیادهسازي مسایل مکانیک شکست به روش اجزاي محدود‬
‫‪ ‬توانایي تفسیر و ارزیابي قطعات شکسته شده‬
‫‪ ‬شناخت مزیتهاي رویکرد مکانیک شکست و محدودیتها آن‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪2‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫دالیل شکست‬

‫‪ ‬عیوب حاصل از فرایندهاي ساخت‬

‫‪ ‬طراحي نامناسب‬

‫‪ ‬جنس نامناسب‬

‫‪ ‬شرایط محیطي (تغییر شرایط محیط كاربرد‪ ،‬تغییر بارگذاري)‬

‫‪ ‬شرایط عملکردي‪ :‬خستگي‪ ،‬خوردگي‪ ،‬خزشي‪ ،‬تردي هیدروژني‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪3‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫انواع شکست‬

‫‪ ‬شکست‪ :‬جدایي قسمتي از جسم حاصل از تنش (در دماي پایینتر از نقطه ذوب)‬

‫‪ ‬مراحل شکست‪:‬‬
‫‪ ‬ایجاد ترک‪Crack formation :‬‬

‫‪ ‬رشد ترک‪Crack propagation :‬‬

‫‪ ‬با توجه به بروز و یا عدم بروز تغییر شکل پالستیک ميتوان نوع شکست‬
‫یک جسم را به دو دسته كلي تقسیمبندي كرد‪.‬‬
‫‪ ‬شکست ترد‪Brittle Fracture :‬‬

‫‪ ‬شکست نرم‪Ductile Fracture :‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪4‬‬ ‫مکانیک شکست‬
 ‫شکست ترد و شکست نرم‬

‫‪ ‬در انواع مختلف شکست از جمله شکست خستگي‪ ،‬شکست خزشي‪،‬‬

‫شکست متاثر از محیط اطراف و شکست ناشي از خوردگي تنشي در‬
‫پایان فرایند شکست نهایي به صورت شکست ترد و یا شکست اتفاق‬
‫ميافتد‪.‬‬

‫‪ ‬براي تعیین نوع و مکانیزم شکست‪ ،‬ساختار سطح شکست توسط‬

‫میکروسکوپ الکترونیکي مورد بررسي قرار ميگیرد‪.‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪5‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست ترد و شکست نرم‬

‫‪ ‬شکست ترد‪ :‬سنگ‪ ،‬سرامیک و برخي از فلزات (سرد)‬

‫‪ ‬ناحیه تغییرشکل پالستیک در جلوي ترک بسیار محدود است‪.‬‬

‫‪ ‬ترک ناپایدار است‪ :‬ترک به صورت ناگهاني بدون افزایش تنش (بار)‬
‫اعمالي رشد ميكند‪.‬‬
‫‪ ‬شکست نرم‪ :‬بیشتر فلزات (نه در دماهاي خیلي پایین)‬

‫‪ ‬تغییرشکل پالستیک در جلوي ترک گسترش ميیابد‪.‬‬

‫‪ ‬ترک پایدار است‪ :‬ترک تنها با افزایش تنش (بار) اعمالي رشد ميكند‪.‬‬
‫‪ ‬در بیشتر کاربردهای مهندسی ترجیح با شکست نرم است‪.‬‬
‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪6‬‬ ‫مکانیک شکست‬
 ‫چقرمگي (سفتي)؛ ‪Toughness‬‬
‫برای بروز شکست (ایجاد ترک) در یک قطعه؛ باید انرژی الزم جهت ایجاد سطوح جدید‬
‫تامین گردد‪ .‬این انرژی توسط بارگذاری بر قطعه حاصل میشود‪ .‬به انرژی ذخیره شده در‬
‫ماده هنگام بارگذاری تا رسیدن به شکست را‪ ،‬چقرمگی (یا سفتی) ماده میگویند‪.‬‬

‫‪Toughness = the ability to absorb energy .‬‬

‫‪up to fracture‬‬
‫‪= the total area under the strain-‬‬
‫‪stress curve up to fracture‬‬

‫=‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪7‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست ترد و شکست نرم‬

‫‪ ‬مواد ترد‪ :‬تغییرشکل پالستیک كم و جذب انرژي كم قبل از شکست‬

‫‪ ‬مواد نرم‪ :‬تغییرشکل پالستیک گسترده و جذب انرژي زیاد (‪)Toughness‬‬

‫تا قبل از شکست‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪8‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست ترد و شکست نرم‬

‫‪ :A‬شکست مواد خیلي نرم‪ :‬فلزات نرم (مانند سرب‪ ،‬نقره) در دماي محیط‪ ،‬پلیمرها‬ ‫‪‬‬
‫و شیشه در دماي باال‬
‫‪ :B‬شکست مواد نرم رایج و متداول‪ :‬بیشتر فلزات‬ ‫‪‬‬
‫‪ :C‬شکست مواد ترد‪ :‬سرامیک‬ ‫‪‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪9‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست نرم‬

‫شکست نرم در بارگذاري كششي‬

‫‪ :a‬گلویي شدن (‪)Necking‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ :b‬ایجاد ریزحفرهها‬ ‫‪‬‬
‫‪ :c‬بههم پیوستن ریزحفرهها تا تشکیل ترک‬ ‫‪‬‬
‫‪ :d‬رشد ترک به وسیله تغییر شکل برشي‬ ‫‪‬‬
‫‪ :e‬شکست‬ ‫‪‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست نرم‬

‫شکست نرم‬

‫‪ ‬مطالعه شکستنگاري (تصاویر ‪(SEM‬در شکست نرم گوديهایي كروي در سطح‬

‫شکست را نشان ميدهد كه بیانگر ریزحفرههایي است كه ترکهاي ماكروسکوپي در‬
‫قطعه را به وجود ميآورند‪.‬‬
‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪11‬‬ ‫مکانیک شکست‬
 ‫شکست نرم‬

‫مشخصات ماكروسکوپي شکست نرم‬

‫‪ ‬سطح كدر‬

‫‪ ‬حفره حفره‬

‫‪ ‬داراي لبه برشي‬

‫‪ ‬رشتهاي‪ :‬رشد آهسته و پایدار ترک (به هم پیوستن ریزحفرهها كه از شکستن ذرات‬
‫كوچک حاصل مي شوند‪ -‬شبیه به دایرههاي محیطي؛ كه بیانگر تغییرات محدود و‬
‫رشد پایدار ترک است)‬

‫‪ ‬شعاعي‪ :‬رشد ناپایدار و سریع ترک؛ شکست آخالهاي جهت دار‬

‫‪ ‬لبه برشي‬
‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪12‬‬ ‫مکانیک شکست‬
 ‫شکست ترد‬

‫مشخصات شکست ترد‬

‫‪ ‬تغییرشکل پالستیک اتفاق نميافتد‪.‬‬

‫‪ ‬رشد ترک سریع خواهد بود‪.‬‬

‫‪ ‬رشد ترک تقریباً عمود بر امتداد اعمال تنش است‪.‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪13‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست ترد‬

‫مشخصات ماكروسکوپي شکست ترد‬

‫‪‬سطح شکست نسبتا مسطح‬

‫‪‬سطح شکست براق‬

‫‪‬حضور عالئم مشخص كه به سمت مبدا ترک جهتگیري شدهاند (اگر‬

‫ترک چند شاخه شود همگي به سمت مبدا ترک جهتگیري شدهاند)‪.‬‬

‫عوامل ایجاد شکست ترد‪:‬‬

‫كاهش دما‪ ،‬افزایش سرعت كرنش‪ ،‬حضور شیار تیز‪ ،‬افزایش ضخامت نمونه‬
‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪14‬‬ ‫مکانیک شکست‬
 ‫تقسیمبندي شکست از دیدگاه بلورشناسي‬

‫‪ ‬شکست برشی (‪)Shear Fracture‬‬

‫شکست برشي در اثر تغییرشکل زیاد (در صفحات لغزش فعال) ‪ -‬كه حاصل تنشهاي‬
‫برشي است‪ -‬به وجود ميآید و سطح شکست تیره رنگ و كدر است‪.‬‬

‫‪ ‬شکست تورقی (‪)Cleavage Fracture‬‬

‫شکست تورقي (كلیواژ‪ ،‬رخبرگي) توسط تنشهاي كششي عمودي (عمود بر صفحات‬
‫تورقي) به وجود ميآید‪ .‬سطح شکست براق و شکست به صورت دروندانهاي خواهد بود‪.‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪15‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫تقسیمبندي شکست بر مبناي رشد ترک‬

‫‪ -A‬شکست دروندانهای‬
‫ترکها از درون دانهها عبور ميكنند‪.‬‬
‫شکست ترد در فلزات بیشتر به صورت دروندانهاي‬
‫است‪.‬‬

‫‪ - B‬شکست مرزدانهای‬
‫‪A. Transgranular fracture, B. Intergranular fracture‬‬
‫شکست مرزدانهاي بین دانهها و در امتداد مرز دانهها ظاهر ميشود‪.‬‬
‫دلیل این نوع شکست وجود ناخالصیها یا جدایش و رسوب عناصر یا فازهاي ترد و شکننده در امتداد‬
‫مرز دانهها است‪.‬‬
‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪16‬‬ ‫مکانیک شکست‬
 ‫تقسیمبندي شکست از دیدگاه شکل ظاهري‬

‫‪ ‬رشتهای یا الیافی (‪)Fibrous‬‬

‫سطح مقطع حاصل از شکست برشي در بزرگنمایي كم خاكستري (مات و كدر) و به‬
‫صورت رشتهاي به نظر ميرسد و با فرورفتگي و برآمدگيهایي ریز زیادي همراه است‪.‬‬

‫‪‬دانهای (‪)Granular‬‬
‫سطح شکست تورقي به دلیل بازتاب نور از سطوح تورقي همواره براق و به صورت دانه‬
‫ظاهر ميشود‪.‬‬

‫معموال سطح شکست شامل تركیبي از شکست دانهاي و رشتهاي است و به صورت درصد‬
‫شکست هر یک بیان ميشود‪.‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫تقسیمبندي شکست از دیدگاه شکل ظاهري‬
‫‪ :‬مراحل شکست نرم در یک نمونه کششی‬ ‫‪ ‬رشتهای یا الیافی (‪)Fibrous‬‬

‫سطح شکست در یک‬

‫نمونه فوالدي‬

‫ذرات به عنوان نقطه آغاز‬

‫پیدایش ریزحفرهها عمل‬
‫ميكنند‪.‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست ترد‪Brittle Fracture ،‬‬

‫حالتهای مختلف شکست‬

‫عنوان توصیفی شکست‬ ‫مشخصه شکست‬

‫ترد‬ ‫نرم‬ ‫کرنش (تغییر شکل)‬

‫دانهای‬ ‫رشتهای‬ ‫شکل ظاهری شکست‬

‫تورقی(رخبرگی)‬ ‫برشی‬ ‫بلور شناختی‬

‫مرز دانهای‬ ‫دروندانهای‬ ‫رشد ترک‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪19‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫شکست ترد‪ ،‬شکست نرم‬
‫خصوصیات شکست نرم و ترد‬
‫شکست ترد‬ ‫شکست نرم‬ ‫مشخصه‬
‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫انرژی کرنشی مورد نیاز‬

‫ثابت‬ ‫افزایشی‬ ‫تنش (هنگام بروز ترک)‬

‫سریع‬ ‫آهسته‬ ‫سرعت رشد ترک‬

‫بدون هشدار‬ ‫تغییر شکل پالستیک‬ ‫عالیم هشداری‬
‫محدود‬ ‫وسیع‬ ‫تغییرشکل‬
‫هموار‪ ،‬براق‬ ‫زبر و خشن‪ ،‬کدر‬ ‫سطح شکست‬
‫خیر‬ ‫آری‬ ‫گلویی شدن‬

‫سرامیک‪ ،‬شیشه و فلزات در دمای پایین‬ ‫بیشتر فلزات (نه دمای خیلی پایین)‬ ‫نوع ماده‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪20‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫پارامترهاي موثر در شکست‬

‫‪‬تركیب شیمیایي‬

‫‪ ‬درجه حرارت‬

‫‪ ‬سرعت بارگذاري‬

‫‪ ‬وضعیت تنش‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫مبناي مکانیک شکست‬

‫‪‬مودهاي مختلف شکست‬

‫)‪(a) Mode I, opening or tensile mode; (b‬‬

‫‪mode II, sliding mode; and (c) mode III,‬‬
‫‪tearing mode.‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪22‬‬ ‫مکانیک شکست‬

 ‫مبناي مکانیک شکست‬

‫‪‬مودهاي مختلف شکست‬

‫)‪(a) Mode I, opening or tensile mode; (b‬‬

‫‪mode II, sliding mode; and (c) mode III,‬‬
‫‪tearing mode.‬‬

‫دانشگاه صنعتي اصفهان‪ -‬دانشکده مکانیک‬ ‫‪23‬‬ ‫مکانیک شکست‬