NEDL TRANSFER

HN 3737 H
KG 11889 ()
***

+
フ
i
"
 501
250

THEOLOGIA

MORALIS

ILLUSTRISSIMI AC REVERENDISSIMI

D. ALPHONSI DE LIGORIO .

33

*
I
1
 1
ALPHONSUS de LIG ORIO
Putricus Neapolitanus.

S.Agathe Gothorum Episcopus .

Congregationis SS . Redemptoris
Institutor .
 Liquore , Affones Maria de San't
3-4

5
THEOLOGIA

MORALIS

ILLUSTRISSIMI AC REVERENDISSIMI

D. ALPHONSI DE LIGORIO

Olim Epifcopi S. Agatha Gothorum , & Rectoris Majoris Congregationis

SS. Redemptoris ,

ADJUNCTA IN CALCE PERUTILI INSTRUCTIONE AD PRAXIM CONFESSARIORUM ,

UNA CUM ILLUSTRISSIMI AC REVERENDISSIMI

JOANNIS DOMINICI MANSI ARCHIEPISCOPI LUCENSIS

EPITOME DOCTRINE MORALIS , ET CANONICE

EX OPERIBUS BENEDICTI XIV.

EDITIO NONA ABSOLUTISSIMA ,

IN QUA PRÆTER EA OMNIA , QUÆ IN CÆTERIS ADDITA FUERE ,

NUNC PRIMUM

Autor ipfe plura reformavit , aliquibus fententiís clarius explicatis , aliis de novo additis , aliis
re melius perpenfa immutatis , & novas animadverfiones magni ponderis adjecit .

į
TOMUS PRIMUS . SEZIONE
CIRCOLANTE

BASSA NI MDCCLXXXV.

PROSTANT
VENETIIS A PUD REMONDINI.

Superiorum Permissu , ac Privilegio ,

1
KG 1188903

1ST )

HARVARD
UNIVERSITY
LIBRARY
MAR 10 1958
TXOR

Treat

10ZROWT MORNIA
fa

hola

$
 BEATISSIM O

AC SANCTISSIMO PATRI

BENEDICTO XIV.

PONTIFICI MAXIMO

ALPHONSUS DE LIGORIO :

UÆ Dignitatis Majeftas , Beatiffime Pater ,

doctrinæ , atque eruditionis tuæ faftigium ,
ne Tibi hoc meum Opus Morale fimpli

ciori , ac prorfus humili ftylo confcriptum exhiberem 5

aut fuadere me omnino , aut dubitantem deterrere ma
gnopere debuiffent : fumma vero Sanctitatis Tuæ beni
gnitas , ac ferventiffimus zelus , qui in Te femper eni
tuit,
Lig. Theol. Tom. I. a 3
tuit , prius ut optimi Præfulis fingularum Ecclefiarum
partes abfolveres , & deinde ut Summi univerfalis Ec
clefiæ Paftoris muneri vigilantillime fatisfaceres , me im
pulerunt , ut hos tenues labores meos , quos nonnifi pro
animarum falute fufcipere , & in publicam edere lucem
conftitui , Tibi libentiffime dedicarem . Cum enim fuif
fem Dei beneficio vocatus ad Miffionum minifterium

pro adjuvandis populis per rura difperfis , iifque potiffi

mum , qui fpiritualibus magis deftituuntur auxiliis , vifa

mihi ad hoc fuit neceffaria fcientia plufquam mediocris

Rerum Moralium , quæ tum ad inftruendas , tum ad re

gendas animas effet accommodata . Qua de re tam pro

mea , quam pro Juvenum noftræ Sodalitatis intelligentia
opportunum duxi opiniones probabiliores , utiliorefque
ad animarum falutem feligere . Cumque plurimis per plu
res annos relectis Auctoribus tam benignæ , quam rigi
dæ fententiæ , alios nimium benignitati indulgentes , a
lios nimium aufteritati addictos comperiffem , operæ pre

tium me facturum credidi , fi librum ederem qui me

diam viam tenens , fententias magis veritati confonas .

magifque fcitu neceffarias ad confcientias dirigendas ex

poneret ; atque , hac arrepta opportunitate , multa in
eo ad praxim pertinentia , quæ Sacrarum Millionum e

xercitio didiceram , Fratribus meis committerem . Opus

Deo juvante cœpi , & abfolvi , & abfolutum typis de
mandavi : quod cum univerfe fuerit acceptum , rurfuf

que debuerit publici juris fieri , in meliorem ordinem

redegi , diligentius quibufdam doctrinis enucleatis , com

pluribus aliis adjectis , additifque infuper aliquibus Dif

fertationibus de infallibilitate Definitionum Pontificia

rum , & de earundem fupra Concilia fuperioritate .

•
At quia libri omnes , qui ex Theologiæ principiis Fi
dei , ac morum controverfias pertractant , Tibi foli de
bentur , qui & fummus es Theologia Princeps , unuf

que Ecclefiæ Moderator , Divina Veritatis confervator ,

& vindex , unufque controverfiarum Judex , ab ipfo Deo

fingulari providentia ad hoc conftitutus , prout dixit Ma

xi
ximianus Epifcopus Conftantinopolitanus ( Epift. ad O

rientales ) , Omnes fines terræ , omnefque veram Fi

‫در‬ dem profitentes in Romanorum Pontificum potentiam

,, tanquam in Solem refpicere , quem de ceteris morta
‫ رو‬libus ex terrarum Orbe Conditor Orbis elegit , cui
59 Cathedram magifterii principaliter poffidendam tene
,, re perpetuo privilegii jure conceffit , ut quifquis di
,, vinum
" aliquod , five profundum noffe defiderat , ad
$
,, hujus præceptionis oraculum , doctrinamque recurrat .
Hinc jufte hoc Opus Tibi dicandum exiftimavi , eo
que magis , quod una ex præcipuis caufis , quæ me ad
illud edendum induxerunt , fuit , ut cognitas omnes ha

berent faluberrimas Bullas , Epiftolafque Encyclicas tuas ,

quæ tantopere profuerunt , & proderunt ufque ad fecu
lorum confummationem univerfali morum reformationi

cunctorum fidelium : quandoquidem in eifdem S. T. fum

ma prudentia neque ad nimium rigorem , neque ad ni
miam benignitatem declinans , fed temporum defectui
condefcendens , mira fuavitate difpofuit id quod cum in
14 :
genti animi fortitudine fibi propofuerat .
Fuit præterea mihi confilium plurimas in medium do

Etrinas proferre , quas ex aureis tuis Operibus fum edo

étus , quibufque S. T. non pauca immortali recordatio
ne digna atque edifcenda univerfæ Reipublicæ Littera

riæ tradidit . Hæc enim tua grandis doctrinæ eminen

tia non minus , quam reliquæ quæ in Te elucent virtu

tes , nempe morum integritas , admiranda a Propinquis

alienatio , prudentia fingularis , incomparabilis falutis a
nimarum zelus , & fummo Sacerdotio apprime neceffa

rius , Te fupremo Pontificatu digniffimum reddiderunt .

Demum fi Librorum dedicationes folent teftes effe gra

ti animi , ac non immemoris acceptorum ab aliquo ma

gno Principe beneficiorum , cum unus ipfe fim ex Fra

tribus Congregationis SS. Redemptoris , cui Tu nuper

Apoftolicam Auctoritatem benigniffime accommodaſti ,

oportebat juré merito , ut Tibi uni hoc Opus fifteretur ,
ac præterea nemini ..
a 4 Tu
 Tu igitur , Beatiffime Pater , per illam , qua genus

humanum complecteris , charitatem , per curam illam

quam Chriftianis omnibus enixe & debes , & præftas ,

per illum ipfum cujus in terris vices fungeris Jefum

Chriftum , excipe pietate qua foles hoc qualecumque

munufculum , quod Tibi facro , & præfento , ut mode

reris , corrigas , deleas quicquid in eo veritati abfonum

vifum fuerit ; & fi quid boni eft , faveas , & tuearis ?

,
paternaque , ac Apoftolica Benedictione tua profequi

non dedigneris tum Opus ipfum , ut animarum profit fa

luti , tum me , Sodalefque meos , ut in noftro minifterio
divinæ gloriæ cooperantes , uberrimum in vinea Domini
ABA
fructum reportare valeamus .
Noftrum autem erit jugiter Deo fundere preces , ut
univerfo Chriftiano Orbi Sanctitatem Tuam diu fervet

incolumem , diuque in terris relinquat , . quo tandem ali

quando non fine Omnipotentis " Dei præfidio Catholicæ

Religionis hoftes , omnefque a vera Fide aberrantes ad

ovile , fideliumque coetum, ad unicum falutis portum fe
liciffime deducantur .

31

espea
1723
f

k
1

MO
 1x

ΜΟΝΙTUM

TYPOGRAPHI

A D LECTORE. M.

¿ ¿ ‫رم‬

Song ng orest
marsudion " !!.

it obou ni an labo2

ཟླ་
བ་ T. RACUNDOU Black

D ILIGENTER advertat benignus Lector , quod o

tava hæc præfentis Operis Editio , nedum in mul

tis Sententiis reformata prodit in lucem , aliis cla

rius explicatis , aliis de novo adjectis , aliis etiam re melius per

•
penfa mutatis ; verum & plures in ea Tractatus inveniuntur ,

ac magni ponderis animadverfiones , quæ in aliis hucuſque Edi

tionibus defiderantur , adeo ut Opus videatur omnibus fuis nu

meris modo abfolutum . Auctori ea debemus , a quo longius a

typis noftris commorante omnia per Epiftolas accepimus . Si Opus

iftud feptem aliis vicibus editum benigne lectum , & extra Euro

pam quoque translatum , communique plaufu exceptum ubique

fuit , potiori jure poftrema hæc Editio , novis curis ab Aucto

re ad feveriorem trutinam revocata , auctior , & emendatior , id

fibi promittit .

GO
 T
COPIA DELLA LETTERA

DEL SOMMO PONTEFICE

BENEDETT O XIV.

In commendazione dell' Opera .

Dilecto Filio Alphonfo de Liguori Presbytero Congregationis

San& iffimi Redemptoris .

BENEDICTUS XIV .

Dilecte Fili, falutem , & Apoftolicam Benedictionem .

~! ‫ܐܝܐܕ ܐܘ‬

:: **O

BBIAMO ricevuta una fua lettera degli otto di

SA
Giugno , unitamente col fecondo Tomo della fua

Morale , ed altri pure fuoi Libri di minor mole , ma

#
di gran profitto per la falute delle Anime . Not la ringraziamo
del regalo , ed avendo data una fcorfa al libro della fua Morale

(ch'è dedicato a Noi , del che rendiamo particolari grazie , ) l'ab

biamo ritrovato pieno di buone notizie ; ed ella può reftar ficu

ra del gradimento univerfale , Pod e della pubblica utilità . Tratto
tratto l'anderemo leggendo , e fperiamo , che quanto leggere
mo , corrisponderà a quanto abbiamo letto . Terminiamo col

darle l'Apoftolica Benedizione .

Datum Rome apud S. Mariam Majorem die 15. Julii 1755.

Pontificatus Noftri anno decimo quinto .

AD
 XI

AD LECTOREM ,

Qui rogatur legere hanc Præfationem pro intelligentia totius Operis .

UM præcipuum fit intentum noftræ minimæ Congregationis SS.

Redemptoris Miffionibus vacare , cumque Miffionariorum exer
citio neceffario annexum fit munus confcientias Hominum in
ftructionibus , & Confeffionibus dirigere : Ideo plurimis ab
C hinc annis excogitavi Juventuti Sodalitatis noftræ librum de
re morali tractantem tradere , qui mediam inter alios aut ni
mis rigidos , aut nimis benignos viam teneret . Opus abfolvi ,
fed quia nimis feftinanter fuit illud typis demandatum , ut aliis fatisfacerem ,
mihi non fatisfeci ; plura enim in eo vel non bene excuffa exciderunt , vel
confufo ordine fuerunt expofita . Idcirco , cum ea diligentiore examine , nec
non clariore methodo indigere animadvertiffem , animum ad fecundam editio
nem applicui , in qua ad meliorem ordinem omnia redigere curavi , & utilli
mis doctrinis librum copiofiorem reddere . Nonnullas etiam opiniones ( tempo
ris decurfu rebus ad utiliorem trutinam revocatis ) , hominem me agnofcens ,
reformavi . Neque in hoc erubui , cum D. Auguftinus non erubuerit in pluri
bus fe retractare ; Sicut etiam D. Thomam feciffe teftantur Cajetanus , Catha
rinus , & Capreolus , ac ipfe Doctor Angelicus ( 3.p. quæft.9. art. 4. ) fic faf
fus eft : Quamvis alibi aliter fcripferim . Ut enim Tullius dixit : Sapientis eft
mutare confilium . Et alibi : Numquam laudata fuit in una fententia permanfio .
Nemini autem fuperfluum videatur poft tot libros fcientiam moralem per
tractantes hunc me fufcepiffe laborem , quafi actum agerem , cum etenim plu
rimos legerim Auctores , alios inveni , qui plus æquo indulgentes iis qui ut
ait Ifaias cap. 30. ) dicunt ; Nolite afpicere nobis ea quæ recta funt , loquimi
ni nobis placentia ; confuunt pulvillos fub eorum capite , ut in peccatis mife
re conquiefcant : Haud enim dubitandum multum detrimenti Dei Ecclefiam
fentire ex iftorum Auctorum fectatoribus , cum major hominum laxioris vitæ
pars ad illos concurrat . Contra vero reperi alios , qui ad reprobanda afſueti
quæcumque extremam rigiditatem non fapiunt , confilia cum præceptis confun
dunt , novifque mandatis confcientias aggravant , humanam imbecillitatem ni
hil penfi habentes , nihilque memores illius facri Canonis ( cap. ult. de Tran
fact. ) qui admonet : In his vero , in quibus jus non invenitur expreffum , pro
cedas aquitate fervata , femper in humaniorem partem declinando , fecundum
quod perfonas & caufas , loca & tempora videris poftulare . Et hoc modo ju
gum Chrifti Domini , quod eft fuave , intolerabile reddunt , viamque falutis
fic pluribus præcludunt , juxta illud S. Ambrofii : Sunt etiam in nobis qui ti
morem Domini habent , fed non fecundum fcientiam , ftatuentes duriora præce
pta,
 XII

pra , quæ non poffit humana conditio fuftinere . In Pfal. 118. Serm. 5. Utraque
fane extremitas maxime periculofa , nam prima fpatiofam viam relaxatione ad
perditionem aperit ; Altera ( ut ait perdoctus Cabaffutius in Theor. jur. Praf.
nd Lect. ) duplici tramite urget Animas in ruinam , erronea fcilicet confcien
tia , & defperatione ; cum plurimi , audita hac rigidiore doctrina , in mortalia
labuntur vel credentes ineffe lethale peccatum ubi non eft , vel nimia difficul
tate deterriti , impoffibile putantes eo modo poffe falvari > falutis fuæ curam
penitus abjiciunt .
Propterea in lucem edere deliberavi hoc novum opus , quod inter opiniones
nimis benignas & nimis feveras medium locum teneret , quodque non tam
diffufum effet , ut non facile legeretur , nec tam breve , ut in multis deficeret .
Concinnatas in hoc reperias omnes quæftiones , & res morales , quæ magis ad
praxim deferviunt . Ut vero fententias veritati conformiores feligerem in qua
cunque quæftione , non parum laboris impendi ; per plures enim annos quam
plurima Auctorum clafficorum volumina evolvi tam rigidæ quam benignæ fen
tentiæ , quæ ultimo ut arbitror ) in publicum prodierunt . Præfertim autem
fedulam operam navavi in adnotandis doctrinis D. Thomæ , quas in fuis fon
tibus obfervare curavi . Infuper in controverfiis . intricatioribus etiam doctos
Juniores confului .
Præterea hic invenies in fuis propriis locis diligenti ftudio adnotatos tex
tus tum Canonicos tum Civiles ad rem pertinentes . Item Propofitiones da
mnatas , & quod utilius ) Decreta recentiora Summorum Pontificum &
præcipue Bullas , Sanctionefque nuper editas a SS . D. N. Papa Benedicto XIV .
Necnon plurima hic expofui , quæ magis Miffionum , & Confeffionum exerci
tio , quam librorum lectione didici . Ut autem jufta methodus fervaretur , Me
dullam Ermanni Bufembaum præmittendam cenfui , non jam ut omnes ipfius
Auctoris opiniones approbarem , fed tantum ut ejufdem methodum fequerer ,
quæ inter aliorum Auctorum methodos ad res morales exponendas valde ac
commodata mihi vifa fuit ; deinde ut Tyronibus noftræ Congregationis , jux
ta nem mihi principaliter propofitum , magis prodeffem , ad modum captu
faciliorem meas Appendices ftudui exarare : In hoc enim maxime incubui , ut
potius in claritate , quam in fermonis elegantia abundarem .
In delectu autem fententiarum ingens cura mihi fuit femper rationem au
&toritati præponere ; & prius quam meum ferrem judicium , in eo ( ni fal
lor ) totus fui , ut in fingulis quæftionibus me indifferenter haberem > & ab
omni paffionis fuligine expoliarem : Quod fatis , benevole Lector , ex eo co
gnofcere poteris , quod ego non paucas fententias , quas in prioribus hujus o
peris editionibus tenueram , in hac poftrema mutare non dubitavi . Ceterum
fategi ut plurimum meam exponere fententiam , juftum pondus tribuendo ma
joris , vel æqualis , vel minoris probabilitatis cuique fententiæ , prout meæ im
becillitati vifum fuit , ne ancipitem relinquerem Lectorem , more aliquorum ,
qui fententias aliorum tantum referentes non parum exofos Legentibus fe præ
bent . Ubi vero non inveni rationem pro una parte convincentem , non fum
aufus oppofitam damnare , more aliorum , qui nimis facile reprobant opinio
nes , quas plures , & graves Auctores tuentur , quorum doctrinas prælaudatus
N. SS. P. Benedictus ( longe ab illis alienus qui eas liberius parvipendunt )
in fuis elaboratis Operibus , & omnigena eruditione refertis , non fine æftima
tione commemorat , & fæpe eis utitur ; quin etiam ipforum opinionibus non
parum
 XIII

parum defert , iifque innixus in multis Chrifti Fideles inftruit > ut videre eft
in fuo Bullario .
Cæterum , benigne Lector , te admonitum volo > ne exiftimes me opiniones
illas approbate , ex eo quod non reprobem ; eas enim quandoque fideliter ex
ponam cum fuis rationibus , & Patronis , ut alii pro fua prudentia , cujus pon
deris fint , adjudicent . Deinde advertas , quod cum aliquam opinionem verio
rem voco , tunc contrariam non habeo ut probabilem , etfi non expreffe ut
improbabilem damnem . Infuper quando unam ex fententiis probabiliorem ap
pello , nullo judicio dato de probabilitate alterius , aut utor hoc verbo , non
audeo damnare , non propterea intelligo eam probabilem dicere fed judicio
prudentiorum remittere . Si autem obfervare vis , quodnam Syftema tenendum
ipfe cenfeam circa moralium opinionum electionem , vide cap. 3. in Tract. Al
tero de Confcientia Probabili pag.6. num. 53. O feq. Vale , ཏེན བསྒྱུ་
** C. BI
W ma mine 49700 9947 : Ton qrui C7

27
$ 1
C 1.
US LA : IMA Toby B OLG SPOM
22 nd of en th adf ** 32 4. Li...
2. tubink ** Ivand 99 .
: ‫ ܐ‬ves
dan mesle ....
f. 4. TR , NON
scindererg arti
odide mmommud punkwaning 40 ( alling Lock
& bono?! wat $ 4.9.22 ** AURORAC DE2 9.
* Tuncilstee72 S mater
mete mst zubadzoru MAR
Musu msi w - ing word f **
yemesi rubonis @ MI ino 2 .
P
225 4.60/3 250 017-7. By Ad
...! M བྷཊྛཊྛི ཙྩཝཱ Alsespra
P divine sfid
** } M * his , mollabo Sporiva bety
hand miup pod ObqgA $ “ 』,
pozure : 68 worn wortinda
free quo The ph TOURIN
) con el , audiovi * *i * Sostegno
22 窗 ‫از‬ ۱۶۰۰۶ 19
[
1 afugiat emelked
*** CH * her 21
JACHIN 50601 GEOMOG
1 * 2005 90 , CILANTR C
$ sei.
? 22K Li , etfermo
W14 desi
》 “ : ༄ ར༩,༨ , M
".
5 Gajen
1

IN
 XIV
INDE
CAPITUM , ET
Cai adne&
tuntur omnia Summaria , quæ fingulis Capitibus , & Dubiis apponentur , ut fimul
hic præ oculis habeantur cun&
tæ res , & quæftiones , quæ in Libro continentur .
Littera I. denotat librum , n. numerum marginalem , v. verficulum .
LIBER PRIMUS .
TRACTATUS I.
• De Confcientia .
CAPUT I.
Quid Confcientia , & quotuplex ? & quænam
Sequenda? pag. 1.
1. De Regula Remota , & Proxima A& tuum
humanorum . 2. De Confcientia & Synderefi . 3 .
De Confcientia Re&ta & Erronea . 4. De eo qui
fequitur Confcientiam vincibiliter erroneam . s.
De eo qui fequitur Confcientiam invincibiliter
erroneam . 6. An fic operans meritum acquirat in
operando ? 7. Refpondetur objectioni Adverfario
rum . 8. An detur confcientia invincibiliter erro
nea circa Præcepta naturalia ? remiffive ad Tra&.
II. de Legibus n. 169. 9. De eo qui putat erro
nee defiderium malum non effe peccatum . 10. De
Confcientia Perplexa . 11. De Confcientia Scru
pulofa . Signa Scrupuloforum . 12. Remedia &
præfertim obedientiæ . 13. De periculo Scrupulofi
qui non obedit . 14. De Regulis generalibus affi
gnandis . 15. Quomodo Confeffarius gerere fe de
bet cum Scrupulofis , qui timent affentiri cuilibet
pravæ cogitationi . 16. Quomodo cum iis , qui
femper dubitant de Confeffionibus præteritis . 17.
Quomodo cum iis , qui in omni actione peccare
formidant . 18. Quid de iis qui operantur cum
actuali timore . 19. Scrupulofi non peccant fcrupu
los vincendo , quin illos prius deponant .
CAPUT II .
De Confcientia Dubia . pag. 5.
20. Quænam fit Confcientia Dubia ? Quodnam
fit Dubium Pofitivum , & Negativum ? 21. Quod
nam Dubium Speculativum , & Practicum ? 22.
Nunquam licet operari cum Confcientia practice
dubia . 23. De eo qui fcit aliquid effe malum >
fed dubitat , an fit grave , aut leve . 24. Quid de
beat agere , qui eft practice dubius ? 25. An liceat
operari cum confcientia fpeculative dubia ? 26. De
pluribus Principiis 1eflexis ex quibus formari pot
eft confcientia practice certa . 27. De lege dubia ,
vel dubie promulgata ; & de Lege certa dubie
abrogata . 28. De voto dubie emiffo ; & de voto
certe emiffo , & dubie impleto . 29. Quid de eo
qui judicat probabiliter impleffe votum ? 30. Quid
fi quis opus voti jam præftitit , fed voti imme
X
DUBIORUM ,
mor ? 31. An fubditus teneatur obedire Superiori
in re , quæ eft dubie mala ? 32. Dubia de diverfis
rebus . 33. Quid in dubio de valore Matrimonii ?
Remiffive ad lib. VI. num. 903. & 904. 34. Quid
in dubio de folutione , fi debitum eft certum ? 35.
Quid in dubio de debito , fi quis rem poffidet bona
fide ? 36. Quid fi contra Poffefforem urgeat ratio
probabilis , & nulla pro ipfo ? 37. Quid fi Poffef
for , fuperveniente dubio , neglexerit inquirere ve
ritatem ? 38. An poffit Euchariftiam accipere , qui
dubitat , an aliquid cibi vel potus deglutiverit ?
39. Quid fi dubitat , an deglutiverit ante vel poft
mediam noЯem ?
CAPUT III.
De Confcientia Probabili . pag. 9.
40. Quæ fit Confcientia Probabilis ? Quotque
enumerentur diverfæ Probabilitatum fpecies? 41.
Quænam fit probabilitas Fa& ti , & quænam Juris ?
42. Nunquam licet uti Probabilitate Fa&i cum
periculo damni alterius . 43. Quamnam opinionem
fequi teneamur in materia Fidei ? 44. Quamnam
opinionem fequi debeat Medicus ? 45. An poffit
uti remedio minus tuto ? 46. Quid fi defperatur
de falute Infirmi ? 47. Quamnam opinionem de
beat fequi Judex ? 48. Quamnam Minifter in col
latione Sacramentorum ? 49. Quid fi adfit neceffi
tas ? 50. An liceat uti opinione probabili quoad
contrahendum Matrimonium , & quoad jurifdictio
nem Confeffarii , cafu quo præfumitur fuppleri ab
Ecclefia? De hoc vide dicenda lib. VI. num. 573.
dicenda de Errore communi num. 572. 51. An
quod dicitur de adminiftratione Sacramentorum
circa ufum fententiæ tutæ , idem dicendum fit de
fufceptione Sacramentorum ? 52. Quid fi Venator
dubitat , an animal feriendum fit fera , vel homo ?
53. An liceat uti opinione probabili probabilitate
Juris . De opinione tenuiter probabili . 51. De opi
one Probabiliffima . 55.
MORALIS SYSTEMA .
Pro deleЯu opionum , quas licite fetari poffumus .
pag . 11 .
COROLLARIUM PRIMUM ,
Lex dubia non obligat . pag. 17.
COROLLARIUM SECUNDUM .
Lex incerta nequit certam inducere obligationem.
MO.
 CAPITUM, ET
MONITUM
In quo exponitur Decretum S. C. Generalis Inqui
tionis Rome conditum an. 1761. circa ufum
opinionum probabilium . pag. 35.
TRACTATUS II.
De Regula externa a&tuum humanorum ,
fcilicet Lege .
CAPUT I.
De natura, obligatione Legis in genere , pag. 39.
DUBIUM I..
Quid fit Lex, five Præceptum ?.
96. Quid fit Lex ? 91. Quis ad eam teneatur ?
92. An Lex iniqua obliget? 93. An in dubio de
juftitia , teneamur Lege? ( Vide etiam num . 99.
& fufus l. 3. n. 617. ) 94. An Leges late a Ty
rannis obligent ? 95. An obliget Lex non promul
gata ? 96. Quid notandum circa Promulgationem
Legis ? 97. Quid circa Legem dubiam ? Quid in
dubio an Lex exiftat ? An adfit caufa excufans ?
An Lex fit promulgata ? An ufu recepta ? 98. Quid
in dubio, an Superior fit legitimus ? Et an exce
dat fuam poteftatem ? 99. Quid in dubio an Lex
fit jufta? Vel an Lex præcipiat ? Vel an eam im
pleveris ; 100. An`lex humana poffit præcipere actus
internos? Et an prohibere externos occultos ? Vi
de ib. Quer. 111. Utrum in dubio , an res fit lici
ta , fubditus teneatur obedire ? Vide etiam 1. 3.
0.47. )
DUBI BI UM II.
Quotuplex eft Præceptum ? pag. 44.
3 155. Quando pueri obligentur ad Leges Ecclefia
101. Præceptum dividitur 1. In Affirmativum "
& Negativum . 102. Dividitur 2. In Naturale , &
Pofitivum . 103. Præceptum autem Pofitivum di
viditur in Præceptum Divinum , & Humanum . 104.
Quinam poffint ferre Leges ? An Reges , & Refpub.?
An Papa? An Concilia? An Epifcopi , Synodus ,
& Capitula? An Abbatiffe ? 105. Quid comprehen
dat Lex Canonica , & Civilis ? Decretalia , five
Declarationes Pontificia , an indigeant promulga
tione ? ib. v. Quer, bic 1. ( vide etiam 1.3 . num.
1027. v. Hinc dicimus . ) 106. An Declarationes
S. Congr. & Decreta Rotæ habeant vim Legis ? An
leges Civiles obligent in confcientia ? 107. DE
CONSUETUDINE . Et quæ conditiones requiran
tur ad ftatuendam confuetudinem ? 108. De effectu
Confuetudinis . Et quid fi a Lege reprobetur ? 109.
Quid fi Confuetudo a Lege revocetur ? 110. DIS
SERTATIO De Poteftate Pontificis ; ufque ad
n. 33.
DUBIUM III.
An vis , & fubftantia Legis Pofitive dependeat ab
acceptatione Communitatis ? pag. 63.
136. An obliget Lex non acceptata ? 137. Quid
fi Lex a majore parte Populi non accipiatur ?
DUBIORUM . XV
Quanto tempore præfcribantur Leges ? 138. Am
peccent Legem non acceptantes ? Et an Lex pen
deat ab acceptatione Populi ? Quid circa Leges
Pontificias ? Quid circa Civiles ? 139. Quid fi Lex
fit ardua , vel abrogata ? vel fi major pars eam nor
receperit?
DUBIUM IV .
An præcepta etiam humana obligent Subpeccato ,
& quali ? 64.
140. An Legislatores humani poffint præcipere ? &
quot conditiones requirantur , ut Lex obliget . 141.
An Superior poffit præcipere rem levem fub cul
pa gravi ? 142. An res levis fiat gravis per cir
cumftantias , præfertim contemtus ? ( Vide etiam
1. 4. n. 161. v. Quarta , & 1. 5. n. 61. ) 143. An
res gravis poffit præcipi fub levi ? 144. Quando
præfumatur Lex obligare fub gravi ? 145. An Lex
poenalis obliget ad culpam ? 146. Quid de Lege
fub poena Sufpenfionis &c. ? 147. Quriel Desafian
gnet pœnam , & fimul præcipiat ? infur
ratur poena ante fententiam ? 149. Quid de poenis ‫ܚܕ‬
pofitivis , & inhabilitantibus ? 150. An poena con
ventionalis folvi debeat ante fententiam ? 151. An
Lex irritans actum carentem folemnitatibus obli
get in confcientia? ( Vide etiam 1. 3.n.72aita
152. An teneamur tollere impedimentum obftans
impletioni Legis ? ( Vide etiam 1. 3. n. 1045. )
peal !
CA PUT II.
De Subjecto , cui datur Præceptum .
DUBIUM I.
Quæ perfonæ præceptis obligentur ? pag. 68.
153. An ad Leges obligentur ebrii , infideles, igno
rantes , &c. 154. An Legislator teneatur ad Legem ?
fticas ? ( Vide etiam l. 3. n. 270. & n. 1012. ) .
DUBIUM II.
An Peregrini teneantur legibus fui domicilii , dum
ab eo abfunt ? ibid.
156. An Peregrinus teneatur ad Leges loci ubi
eft ? 157. An teneatur ad Leges Patriæ : Deinde
ponuntur refolutiones plurium cafuum . 158. An
Peregrini poffint difpenfari ab Epifcopo loci in
legibus , & in votis ? ( Vide etiam 1. 3. n. 332. )
DUBIUM
III.
An Peregrini , & Vagi teneantur præceptis locorum ,
quibus morantur ? 71.
DUBIUM IV.
An Peregrini teneantur præceptis juris communi ,
fi non funt in ufu in loco , ubi
morantur ? 3.
CAPUT III.
De modo, quo obſervanda ſunt præcepta . 71.
DU.
 XVI I N DE X
valeat difpenfatio extorta per vim , aut metum ?
DUBIUMI. 185. Quid fi caufa expofita fuerit falfa ? 186. Vi
de alios cafus . 187. An difpenfatio ftri& te acci
An debeant impleri ex charitate . 72. pienda ? Et an detur difpenfatio tacita ? 188. De
iis qui poffunt difpenfare de poteftate ordinaria ?
DUBIUM II. 189. Num Papa in Præceptis Divinis ? 190. Num
Epifcopi & in quibus ? 191. An inferior difpenfet
An ad impletionem præceptorum requiratur intentio in Legibus Superioris , ubi difpenfatio non eft re
iis fatisfaciendi ? ibid. fervata ? Vide etiam 1. 3. n. 379. v. Quoad ) 192.
Quid in dubio , an cafus egeat difpenfatione ' 193.
DUBIUM III. Quid de poteftate delegata ? Et an hæc expiret
morte concedentis ? 194. Quando Prælati Regula
An fatisfaciat præcepto , qui faciens opus , res poffint difpenfare ? ( An Abbatiffe poffint dif
expreffe intendit per illud non fatis penfare? Vide 1. 4. n. 61. ) 195. Quot modis cef
facere , ibid. fet difpenfatio ? 196. Quomodo ceffet I. per Ceffa
tionem caufæ 197. Quomodo II . per Revocatio
DUBIUM IV. nem difpenfantis ? 198. Quomodo III. per Renun
ciationem difpenfati ? 199. An ceffet Lex ceffante
An ad impletionem præceptorum requiratur intentio , fine Legis ? 200. I. Quid circa libros prohibitos ?
feu voluntas faciendi quod præceptum Ibid. verf. Utrum autem . II. De Interpretatione
be in advan ueft? pag. 73. Legis ? 201. ( Interpretationes authentice an indi
debeat biti geant promulgatione ? Vid. n. 105. v. Quær. bic 1.
UBIUM V. lib. 3. n. 1027. verf. Hinc dicimus ) II. De E
pikeja Legis . 202.
logis Aneduplici præcepto , uno adu , vel diverfis a&tibus
eodem tempore poffit fatisfieri ? ibid. APPENDIX I.
ntaine pago UBIUM
VI. De Difpenfationibus S. Pænitentiariæ . pag. 92.
le LegAn qui uno actu violat plura præcepta , committat APPENDIX II.
plura peccata ? ibid.
De Priuilegiis .
CAPUT IV.
CAPUT I.
Qua excufent a tranfgreffione præcepti ? 74.
De Privilegiis in communi . pag. 94.
DUBIUM I.
Difcrimen inter Privilegium, Difpenfationem , &
An ignorantia excufet ? ibid. Licentiam . 1. Quando Privilegium deroget juri
communi 11. Quando Privilegiatus teneatur
168. An ignorantia invincibilis excufet ? 169. uti Privilegio . 111. Utrum extra Sacramentum
An detur ignorantia invincibilis etiam circa Præ cenfuræ &c. IV. De Claufulis , Ad inftar &c.
cepta juris naturæ ? ( ufque ad 173. ) 174. An Quatenus facris Canon. non adverfetur &c. Sup
ignorantia excufet a pœna annexa Legi ? plentes defectus &c. v. De Interpretatione Pri
vilegiorum? VI . VII . & VIII . De Communica
DUBIUM II. tione ? IX, X. & x1 . De Privilegiis Regularium
revocatis , cum Declarationibus S. Pii . x11 . De
An Metus excufet ? pag. 83. Refcriptis Gratie , & Juftitiæ , utrum expirent
morte Pontificis . x111 . Quot modis ceffet Privi
DUBIUM III.
legium ? XIV. Quomodo ceffet per Revocationem?
xv. De Revocatione Expreffa . xvI . De Tacita,
An excufet impotentia totius , vel partis? pag. 84. & utrum fit intimanda › vel faltem publicans
da Revocatio . XVII.
DUBIUM IV.
APPENDIX III.
An excufet Difpenfatio ? ibid.
De jufta probibitione & Abolitione librorum
178. An excufet difpenfatio facta ex jufta cau nocue lectionis , pag. 122.
fa? Quid fi fine caufa ? 179. An exiftente caufa
teneatur Superior difpenfare? 180. An valeat dif
peníatio inferioris ? Quid fi difpenfatio ab infe
riore falta fit bona fide , fed fine caufa ? Vide lib.
3. n. 251. ) 181. An exiftente jufta caufa valeat
difpenfatio facta mala fide Superioris ? 182. An
in dubio difpenfatio cenfeatur valida? 183. An 1
quis poffit difpenfare cum feipfo ? Vide lib. 1. nu.
183. & lib. 3. num. 256. v. Quæritus . 184. Aa
LI
 CAPITUM ,
LIBER II.
De Præceptis virtutum Theologicarum .
pag. 141.
TRACT ACTUS I 20. Quomodo definitur Spes ? 21. Quale fit oba
De Præcepto Fidei . ibid.
07.
CAPUT I.
Que Myfteria Fidei neceffario credenda
fint? ibid.
1. Quæ Myfteria credenda neceffitate medii ? 2.
An Myfteria Trinitatis & Incarnationis fint cre
denda explicite ? 3. Quæ ex præcepto fcienda ? &
an memoriter ? 4. Quale fit Objectum Fidei ma
teriale , & quale formale ?
CAPUT II.
" Quomodo obliget præceptum Fidei? pag. 143.
5. Quos , & quando obliget præceptum Fidei ?
6. Notantur Propof. damnatæ in hac materia . 7.
Quoties teneamur in vita elicere a& tus Fidei , &
Spei ? 8. Quoties actus Charitatis ? 9. Quando Hæ
reticus teneatur fuam Sectam ejicere ? 10. An
circa Fidem non liceat fequi opinionem minus
probabilem ? 11. Quando teneamur Fidem exte
rius confiteri ? Et qui teneatur jure Ecclefiaftico
ad externam Profeffionem Fidei ?
CAPUT III,
An aliquando liceat exterius Fidem veram
negare , aut falſam profiteri ?
pag. 146.
12. An liceat unquam pofitive Fidem negare ?
13. An uti verbis ambiguis ? An tacere ? 14. An
fugere ? Vide alia ibid. 15. An uti veftibus , vel
fignis Infidelium ? 16. An audire conciones Hære
ticorum ? Vide alia, ibid.
CAPUT IV..
De Infidelitate & vitiis Fidei oppofitis.
pag. 147.
DUBIUM I.
Quid, & quotuplex fit Infidelitas ? ibid.
DUBIUM II.
De Judaifmo . Queritur hic tantum , que com
municatio cum Judæis fit interdita
Chriftianis ibid.
DUBIUM III.
Quid fit Herefis? pag. 148.
Lig. Theol. Tom . I.
ET DUBIORUM . 1XVII
TRACTATUS II.
CAPUT UNICUM..
De Præcepto Spei . ibid.
je&tum Materiale Spei , & quale fit Formale ? An
peccet contra Spem peccator differens pœniten
tiam , fperando veniam ante mortem ? ibid. verf.
Dicit .
TRACTATUS III.
De Præcepto Charitatis . 1.
CAPUT I.
An, quando, quomodo obliget Præceptum
Charitatis Dei ? pag. 150.
22. Quomodo Deus amandus ? 23. Quando obli
gat præceptum Charitatis ? 24. Refolvuntur Ca
fus . Quale fit objectum Materiale Charitatis ? ib.
verf. Objectum . An fit objectum Charitatis defi
derium poffidendi Deum ? ibid. Dub. 1. An Dile
&tio Divine Bonitatis , tanquam nobis convenien
tis? ibid. Dub. 2.
CAPUT II.
De Præceptis Charitatis erga Proximum .
pag. 151.
DUBIUM I.
Quis ordo fervandus inter perfonas , quæ
diliguntur? ibid.
25. Qualis eft ordo Charitatis erga feipfum , &
Proximum ? 26. An liceat aliquando fe privare
bonis fpiritualibus ? Vel fe exponere periculo pec
candi ob Charitatem ? ( Vide etiam lib. 5. n. 63.
v. Quæritur . 27. Quando teneamur fuccurrere
proximo ?
DUBIUM II.
De odio, & dile&tione inimicorum . pag. 152.
28. An quifque teneatur inimico exhibere com
munia figna dilectionis ? An falutare ? ib. v. Qu.
29. An injuriam remittere ? 30. An abominatio.
fit licita ? An in Confeffione explicanda fit fpecies
mali proximo voliti ? ( Vide etiam l . 5. n . 5. Qu . 5. )
Et an aliquando liceat proximo velle malum ?
DUBIUM III.
De Præcepto Eleemofynæ , feu mifericordiæ
corporalis . pag. 154.
31. An teneamur dare eleemofynam ex bonis
vitæ , aut ftatui neceffariis ? 32. An fuccurrere pau
peribus in neceffitatibus communibus ? 33. An pof
fimus facere eleemofynam de bonis alienis ?
b DU
 XVIII INDE
DUBIUM IV.
De mifericordia fpirituali , feu præcepto com
reptionis fraternæ . pag.
<: 157.
34. Ob quale peccatum Proximi , teneamur ad
correptionem ? 35. An ob peccatum leve ? 36. An
ob peccatum factum ex ignorantia ? 37. Quid fi
correptio omittatur ob timorem ? 38. An in du
bio teneamur corripere ? 39. An quando abfit pe
riculum relapfus ? Vel fi adfit alius idoneus ? Vel
non fit fpes fructus ? Vet fi expectetur occafio ?
40. Qui teneantur corrigere ? 41. Quinam ordo
fervandus in correptione ? 41. Refolutio plurium
cafuum .
DU BIUM V.
De Scandalo, pag. 159.
ARTICULUS I.
Quid, quotuplex fit , & quale peccatum? ibid.
43. Quale fcandalum A& tivum , & quale Paffi
vum ? 44. Refolutio plurimorum cafuum apud Bu
femb. 45. Quando fcandalum fit fpeciale pecca
tum? 46. An circumftantia indu& tionis fit necef
fario in Confeffione explicanda ? 47. An liceat pe
tere aliquando a parato ad peccandum id quod
ille non præftabit fine peccato ?
ARTICULUS II.
An, quando Scandalum paffivum permitti
poffet? aut ob illud vitandum aliquid
omitti debeat? pag. 163.
48. Quando Scandalum paffivum permitti pof
fit ? 49. An fufficiat fola utilitas ad petendum mu
tuum ab ufurario , & Sacramenta a Miniftro ex
communicato , vel peccatore ? ( Vide etiam infra
n. 77. 79. ) 50. An aliquando teneamur omit
tere , vel differre bona Spiritualia , ad vitandum
Scandalum alterius ? (Vide etiam lib. 4. de Statu
Relig. ex num. 66. ) 51. An aliquando teneamur
omittere quædam Præcepta ? ( Vide etiam lib. 3.
num. 331. ) 52. An dimittere bona temporalia ?
An peccet graviter mulier utens veſte virili ? Vid.
ibid. alios cafus . 53. An puella decenter ornata
tencatur fe avertere a confpe&u alicujus particu
laris eam concupifcentis ? 54. Quid fi fe ornet or
natu fuperfluo ? 55. Quid fi putet in genere ali
quos fcandalizandos ? Et an peccent graviter mu
lieres peatus oftendentes ? 56. Quomodo peccent
obfcoena componentes , aut repræfentantes , aut
pingentes ? 57. An liceat fuadere minus malum ,
ad majus evitandum ? 58. An aliquando liceat per
mittere ruinam Proximi ?
X
ARTICULUS III.
An liceat alterius peccato materialiter
cooperarik pag. 168.
59. Quando liceat materialiter cooperari pecca
to Proximi ? 60. An liceat nubere cum fponfo
xiftente in mortali , vel obftricto voto Caftitatis ?
61. An reddere debitum eidem ? 62. An dare Com
munionem peccatori occulto ? ( Vide etiam lib. 6.
num. 658.) 63. Quid liceat famulis ? Quæ fit coo
peratio Materialis , & quæ Formalis ? 64. An co
mitari Herum ad lupanar &c. ? Et an comitari
concubinam ad Herum ? 65. An deferre munera
meretrici ? 66. An aperire oftium meretrici ? An
deferre fcalam , ut Dominus afcendat ad mulie
rem ? 67. An fcribere litteras amatorias ? 68. An
miniftrare carnes ? 69. An liceat cauponibus dare
vinum ebriofis , vel carnes in die vetito ? Vide
alia apud Bufemb. 70. An locare domum mere
trici ? 71. An vendere aleas , gladios , venena &c. ?
72. An agnum Judæo ? 73. An liceat Chriftianis
Captivis remigare &c. ? 74. An adjuvare Tyran
num ? 75. An vehere annonam ad Hæreticos ? An
aurigis vehere meretricem ? 77. An accipere mu
nera ab Amafio ? An reddere gladium occifuro ?
( Sed vide veram ſententiam num. 66. in fin. lib. 3.
#. 573. v. Secus ) 77. An liceat petere juramen
tum a pejeraturo ? Et mutuum ab ufurario fine
gravi caufa ? 78. An adjuvare ufurarium ( Vide
etiam lib. 3. n. 789. ) An dare mutuum abufuro ?
(Vide etiam lib. 3. n. 789. ) 79. An petere Sacra
menta ab excommunicato , vel a peccatore ; & an
a parato ? 80. An dare cibos vetitos ?
LIBER 111.
De Præceptis Decalogi , & Ecclefiæ . pag.173.
TRACTATUS I.
De Primo Præcepto Decalogi . ibid.
CAPUT I.
De Superfitione , & Speciebus ejus . pag. ibid.
DUBIUMI,
Quid fit , & quotuplex ? ibid.
1. Quid eft Superftitio ? 2. Quotuplex eft Super
ftitio? 3. Quis committat Superftitionem falfi cul
tus? 4. Quis cultus fuperflui ?
II.
DUBIUM
De Divinatione . Quid, & Quotuplex fit ? 174.
5. Quid eft Divinatio ? 6. Alia eft cum expref
fa invocatione Dæmonis , alia cum tacita . 7. An
divinare fit femper peccatum mortale ? 8. De Vir
ga Divinatoria . Refolutio cafuum . 9. An liceat
divinare per fomnia ? 10. An fit licita Aftrolo
gia,
 CAPITUM , ET DUBIORUM .
gia, & qualis ? 11. An liceat adhibere Sortem di
vinatoriam ?
DUBIUM III.
Quid, & quotuplex fit Idololatria ? pag.176.
DUBIUM IV.
Quid, quotuplex fit Vana Obfervantia ,
& unde colligatur? pag. 177.
14. Quæ eft Vana Obfervantia ? Et quotuplex ?
15. An fit culpa gravis ? 16. Quomodo cognofci
poteft ? 17. Refolutio cafuum . 18. An detur & li
cita fit virtus in iis qui vocantur Salvatores ? 19.
An arcendi qui faciunt mira fupernaturalia ? 20.
Quid in dubio præfumendum ? 21. An liceant En
falmi ? 22. An detur Fafcinatio naturalis?
DUBIUM . V.
Quid fit Maleficium , & quomodo poffit
tolli ? pag. 179.
23. Quid , & quotuplex Maleficium ? 24. Quæ
remedia liceat adhibere contra Maleficium ? 25.
An liceat petere a Malefico paráto , ut tollat ma
leficium cum alio? Et an in dubio , num fciat
modum licitum folvendi ? 26. Quid de Strigibus ?
27. Quam excommunicationem incurrant Malefi
ci ? 28. Quomodo Confeffarius fe gerere debeat
cum Magis , & Maleficis ?
CAPUT II.
De Irreligiofitate , ejuſque ſpeciebus . pag. 181.
DUBIUM I.
Quid fit Tentatio Dei ? ibid.
29. Quid eft Tentatio Dei ? 30. An in Tenta
tione Dei detur parvitas materia ? Et quæ fit Ten
tatio interpretativa ? 31. An peccet qui petit a
Deo miraculum ? 32. Aa qui offert fe ad marty
rium ? Et an qui refpuit medicinas ?
DUBIUM II.
Quid , & quotuplex fit Sacrilegium ? ibid.
33. Quid , & quotuplex Sacrilegium ? 34. Qua
les fpecies Sacrilegii fint explicanda ? 35. Quæ
fint Sacrilegia Perfonalia? 36. Quæ Localia? 37.
An vetentur in Ecclefia Mercatus , Convivia ,
Judicia , &c.? 38. An fit Sacrilegium extrahere
hominem ab Ecclefia , atrio , &c. ? 39. An omne
furtum in Ecclefia fit Sacrilegium ? An in Sacri
ftia 40. Quæ Sacrilegia Realia ? 41. An liceat va
fa & veftes facras convertere in ufum profanum ?
42. An fit Sacrilegium lædere bona Ecclefiaftico
rum ? Detinere Legata pia ? Decimas non folve
re? 43. An fit Sacrilegium mentaliter peccare in
Ecclefia ? An omittere Sacramenta tempore debi
to ? 44. An cenfuræ contra facrilegos incurrantur
ipfo facto ? 45. An fit Sacrilegium furari Reli
XIX
quias ? 46. An peccare in die fefto ? 47. An vio
lare vota? 48. Vide alia ibid.
DUBIUM III.
De Simonia . pag. 185 .
ARTICULUS I
Quid fit , & quotuplex ? ibid.
49. Quid eft Simonia , & quotuplex ? so. An
poffit dari parvitas materiæ in Simonia? 51. Quan
do fit Simonia dare temporale pro fpirituali ? 52.
An fit Simonia dare Beneficium alicui , ut fe fu
ftentet ; vel fola ratione amicitiæ , aut precum ?
33. An fit Simonia deducere in patum obligatio
nem antidoralem ? 54. An dare fpirituale princi
paliter ob temporale ? 55. An fit Simonia accipe
re aliquid pro adminiftratione Sacramentorum ?
Et an principaliter ob lucrum temporale ab eis
captandum ? 56. Quid intelligitur per Munus à
manu ? 57. An fit Simonia dare mutuum ob fpi
rituale ? 58. An folvere penfionem ob Beneficium ?
$9. An dare aliquid , ut alter præftet quid fpiri
tuale pro feipfo accipiente ? 60. An dare Benefi
cium cum aliquo onere fpirituali ? An refignare ,
vel præfentare cum onere ? 61. Quid per Munus
ab obfequio? 62. An fit Simonia infervire ob Be
neficium? 63. Quid per Munus a lingua ? 64. An
fit Simonia dare aliquid Mediatori , ut obtineat
tibi Beneficium ? 65. Quid fi fit Interceffor me
diatus ? 66. Quid fi promittas dare eleemofynam
alicui Monafterio ? 67. Quæ fit Simonia Menta
lis? Que Conventionalis ? Quæ Realis ? 68. Quæ
juris D.vini , quæ humani ? 69. An detur Simo
nia tantum de jure humano › 70. An vendere Be
neficia fit Simonia de jure Divino ? 71. An fit Si
monia vendere Jufpatronatus ? Et an de jure Di
vino ? An vendere jus Sepulturæ ? 72. An Benefi
cia poffint permutari ? 73. Quomodo poffit permu
tari Beneficium cum penfione ? Et cujus au& tori
tate ? Et an Epifcopi poffint penfiones conftitue
re? ( ufque ad n.76. ) 77. Quomodo in Beneficiis
liceat tranfigere ? ufque ad num. 80. 81. Quomo
do fieri poffint Renunciationes Beneficiorum ? ( uf
que ad n. 84. ) 85. Quotuplex fit Simonia Confi
dentialis? Et quæ ejus poenæ ufque ad n. 90. 91.
Quomodo fiat Simonia pro ingreffu ad Religio
nem ? 92. An liceat aliquid accipere pro fuften
tatione ingreffuri ? 93. An liceat pro catechizan
do , &c. 94. An pro inftruendo aliquo in facra
Doctrina? 95. An pro abfolvendo , &c. 96. An
pro danda difpenfatione in Matrimonio , 97. An
liceat dare aliquid , ut alter omittat rem fpiri
tualem 98. An ad redimendam vexationem ? 99.
An poffit pecunia redimi vexatio circa poffeffio
nem Beneficii ? 100. Quid fi nondum fit acquifi
tum jus in re? Quid fi quis corrumperet Electo
res , ne te eligant ? 101. Quid fi alter folis preci
bus impediret ? 102. An poffis dare pecuniam , ne
alter fe opponat ad tuam ele& tionem ? 103. An ne
eligat indignum , vel ut eligat dignum ? An , ut
non concurrant ad Beneficium , quod tu cupis ?
104. Vide alia apud Bufemb.
b 2 AR
 XX I N D: E X:
14
ARTICULUS 11. CAPUT II.

Que fit pœna Simonie : pag. 198. De Juramento. T

105. Quænam Simonia inducat poenas ? Et an DU BI UM I.

incurrantur pœnæ in venditione Sacramentorum ,
aut Capellaniæ non collativæ , &c . ? 106. An Si Quid ft Juramentum ? pag. 216.
. monia debeat effe completa ex utraque parte ?
107. An incurrat poenas , qui obtinet Beneficium 133. Quid eft juramentum 134. Quæ fint vera
per fictam promiffionem pecuniæ ? 108. An incur juramenta? 135. An dicere per confcientiam meam. 2
rantur poenæ per Simoniam tantum de jure Ec- , vel anime mee ? 136. An dicere : Juro ita effe ?
clefiaftico An ob ingreffum in Religionem ? 109. 137.7 An dicere : Tam verum eft , quam Sol lucet :
Quæ fint poenæ ob fimoniacam Ordinationem ? 110. vel , verum eft ficut Evangelium ? 138. An jurare
An etiam ob collationem Prima Tonfuræ ? 111 . per , creaturas ? XPO -- #
Quæ fint poenæ ob Simoniam in Beneficiis ? 112 . DOR EL f
An incurrantur pœnæ in venditione Vicariatus > 豐 DUBIUM II.
vel alius Officii 5 amovibilis ? F14Necnon Penfionis * 1. .. PT. " MR ཛིཡཱ ཝཙྩ ཝཱནྟི
Capellaniæ , aut Sacramentorum , & Jurifditio Quotuplex ft Juramentum ? pag. 257.....
nis.do. faTROGEN 1991do CA COT 10:15 X2 T
Qualio An fint nulla Electiones fimoniacæ 139. Quotupliciter dividatur, juramentum ? ( uf
ad Prælaturas Regularium ? Quær. II. Au poena. que ad num. 141. ) 142. An omnia juramenta fint
ad Beneficia fimoniace accepta incurrantur ab i ejufdem fpeciei? 143. An ſit juramentum : Puniat
ignorantibus ? Quær, IL An Beneficiarius imo me Deus , f mentior ? hou
piacus ipfo facto privetur Beneficiis obtentis , & GLC0 rit.
fiat inhabilis ad futura obtinenda ? Quær. IV. An DUBIUM r III. -. . *
electio Pontificis fimonia fitonulla? APRI t kddo camamen me pribora o from
22″ M EL ov mano: 24 20.91 1 Ang & quando fit licitum jurare &
* < ARTICULUS III \ TES I MUJAsmanu pag. 218. A 1 ¥༥ " .
...s 'Sugdco : 3 VOT 37 IEVA as 101gner¶ cmSECU (1 (r ) ? *****
**** An, & cui reftituendum quod fimoniace, 144. An liceat jurare ? Et quæ requirantur ad
1900 us acceptum ? pag, 252jov unscolt9 licite jurandum ? 145. Quid de Judicio requifito ?
u ཧཱུྃ, !,, - " , ! *t! { 146. Quid de Juftitia An fit mortale defectus ju
113. Nihil fpirituale fimoniace acceptum refti ftitiæ in juramento affertorio ? Quid de dicenti
tuendum , nifi Beneficium , & eorum fructus , 114. bus , per Deum te occidam ? 147. Quid de Verita
Reftituendum eft pretium acceptum pro Benefi te requifita2 148. Quæ certitudo requiratur ad ju
cio , Ordinatione , &c. 15 Cui reftituendum ? randum ? 149. An liceat petere juramentum a pe
116. Cui reftituendi fructus Beneficii fimoniace ac jeraturo 150. An excufentur a mortali ruftici pe
cepti ? 117 Qui poffint difpenfare in prædictis pœ jerantes ? Et quomodo admonendi ? i
nis ? Ufque ad num.4207 1.681214 M.S 55 N 3
vakia JekistoCE 6 SATO SE DU BIUL MIV. AR
TRACTATUS II.
SIKINSY MIDISM , 97SVO P. 1 " 11 An in juramento ligeat uti æquivocatione ?
De fecundo Præcepto Decalogi . pag. 204. pag. 219.
*** 1 nidos HOG 2 7 AND 13 D * mi ng patulat stompest effugiise et steal
C1 CAP UTI. * 12:154 1514. An liceat jurare cum amphibologia ? 152.
Vibrovoy hún mj07 An vero cum Reftrictione mentali 153. Refol
Quid, & quotuplex Blafphemia ? ibid. vuntur cafus , de Confeffario affirmante nefcire
AVA 1 1 peccatum confeffum ? 154. De Reo , vel teſte non
121. Quid eft Blafphemia ? • 122. Quotupliciter legitime interrogato ? 155. Quid fi legitime roge
blafphematur contra Deum 20123. Quando eft de tur , & æquivoce juret ? 156. Et an , Reus, capi
puncianda blafphemia hæreticalis ? ( Vide etiam tis teneatur crimen confiteri ? ( Vide etiam lib. 4.
lib. 4. num . 252. in fin. 124. Quæ di & teria fint vel numer. 274. ) 157. De Poenitente interrogato de
non blafphemiæ & 125. 126. An explicandum , peccato.confeffo . 158. De paupere indigente re
fi quis directe intendat Deum inhonorare ? 127. aliena, 159. De debitore , qui alias non tene
Ad quid teneatur confuetudinarius ? 1128 . Quid , ſi tun 160. De 6 rogato a Judice , an fit locutus
quis proferat: o Mars Deio Vulnera Chrifti ! cum Rea , & fimilibus 161. De creditore af
irafcens contra hominem ? 129. An fit blafphemia ferente nihil fibi folutum . 162. De adultera ne
maledicere creaturis , & diebus ? 30. An male gante crimen . 163. De requifito ad mutuan
dicere Mortuis ? An maledicere Fidei 31. An dum . 164. De mercatore , & c. 165. De famu
imprecari aliis vel fibi Dæmonem ? 132. An dif lo afferente Dominum non effe domi . 166. De
ferant fpecie blafphemiæ contra Deum , & San affumendis ad Doctoratum . 167. De afferente ac
tos? Vide etiam que dicentur in Infruftione pra
& ceptionem pecuniæ , quam non recepit . 168. De
Elica Confeffariorum quam invenies in calce Tomi afferente falfum , addendo fumiffe aliquid verum .
III. ) 169. An liceat alicui non rogato æquivoce jurare?
170. Vide alios cafus apud Bufemb. 171. An li
ceat jurare fine animo juaandi ? Sed de hoc vide
fufus
 CAPITUM , ET
fufius n. 172. Dub. 5. ) Quær. an fimulatio fit ali
quando licita?
DUBIUM V.
Que, & quanta fit obligatio juramenti
} promifforii? pag. 224.
172. Quotuplex veritas affirmanda fit in jura
mento promifforio ? Quale autem peccatum fit ju
ramentum promifforium fitum , & quomodo obli
get? 173. An peccet graviter non implens pro
miffum in re parva ? 174. An obliget juramentum
metu extortum ? 175. Quid , fi fit errore , vel do
lo extortum ? 176. An obliget juramentum de re
mala , aut vana ? 177. Quid de juramento in fa
vorem tertii 178. An juramentum non ludendi
excludat ludum moderatum ? 179. An obliget ju
ramentum fa& tum contra primum ? 180. An jura
mentum fequi debeat conditionem promiffionis ( V.
etiam n. 727. ) 181. Quomodo obliget juramen
tum fervandi ftatuta alicujus Collegii ? 182. De
juramento Medicorum non vifitandi &c. ( Vide
etiam lib. 6. num . 665. ) 183. De juramento fer
vandi fecretum , dicendi veritatem , & folvendi
debitum . 184. An obliget juramentum factum
concubinæ non cognofcendi aliam ? 185. An pro
miffio prodiga cum juramento obliget ? ( Vide et
iam n.735. & lib. 6. de Matrim . n. 851. v. Cum
autem ) . 186. An obliget juramentum redeundi
ad carcerem? De juramento Parentum ac Domi
norum puniendi filios , ac famulos .
DUBIUM VI..
"
Quibus cafibus excufetur ab impletione , qui in
promifforio juramento obligationem
contraxit? pag. 229.
187. An excufet mutatio circumftantiarum ? ( V.
dicenda de Voto n. 226. & n . 720. v. Notandum )
188. An excufet ceffatio caufæ finalis?
DUBIUM VII.
Quomodo obligatio juramenti tollatur per irri
tationem , difpenfationem , commutatio
nem , & remiffionem ? pag. 230.
189. Quis poffit irritare juramenta ? Et quis di
fpenfare ? 190. An difpenfans in votis poffit & in
juramentis ? 191. De commutatione , & relaxatio
ne juramenti . 192. Quid fi juramentum fa&
tum
in favorem tertii ? (Vide de Voto n. 255. Et quid
de Juramento Perfeverantie in aliqua Congrega
zione ? n. 255. v. Notandum ) 193. An poffit re
mitti ab ipfo tertio ? APPENDIX DE ADJU
RATIONE , & præcipue de Adjuratione Dæ
moṇum ?
A veat Religionem fine certo loco , vel certa Reli
Lig, Theol. Tom. I.
DUBIORUM . XXI
CAPUT III.
De Voto. pag. 232.
DUBIUM Ì.
Quid fit votum , & quotuplex? ibid.
194. Quid eft votum ? 195. Quotuplex eft Va
tum ?
DUBIUM II.
Que requiratur Voti deliberatio , &
intentio ? 233.
196. De deliberatione quæfita ad Votum . 197.
De Voto emiffo ex metu . 198. De Voto emiffo
ex errore . 199. An obliget propofitum 200. An
ad votum fufficiat promiffio implicita ? 201. Qua
le propofitum voluntatis requiratur ad votum ?
Hinc plura quæruntur , & I. an teneatur , & ad
votum , qui pofitive noluit promittere , & fe obli
gare? (Vide etiam de Juram. n. 172. v. Quæritur
& lib.6. ex n. 832. ) II. Qui non habuit animum
implendi ? III. Qui negative noluit fe obligare ,
fciens obligationem voti ? Qu. I. Quid fi nefciens ?
Qu . II. Quid fi quis voluit promittere , & pofiti
ve noluit fe obligare ? Qu . III. Quid fi quis dubi
tat , an ſe voluerit obligare ? Vel an noverit obli
gationem voti ? Quid fi dubitet , an fecerit pro
pofitum , aut votum ?
DUBIUM III.
Que requiratur materia Voti ? pag. 236.
202. An teneat votum de re impoffibili ? 203.
An votum vitandi omnia venialia ? Quid fi quis
voveat vitare omnia mortalia , & venialia collecti
ve ? 204. An valeat votum de re vana ? 205. An
fit mortale vovere malum veniale ? 206. An va
leat factum ex malo fine ? 207. An votum impe
ditivum majoris boni ? 208. An valeat votum non
petendi difpenfationem ? 209. An votum nuben
di ? 210. An votum non vovendi ?
DUBIUM IV.
Que , & quanta obligatio Voti ? pag. 238.
211. An votum de re levi aliquando gravi
ter obliget ? 212. Quid fi negligas votum de le
vi per annum ? 213. Vide alia apud Bufemb. 214
An Heres teneatur ad vota defun & ti ? 215. An
Pater poffit per vota lædere legitimam filiorum ?
( Vide lib. 3. numer. 740. verf. Deinde 216. De
votis de facto alieno . 217. An vota poffint im
pleri per alium ? 218. An peccet impediens im
pleri conditionem appofitam in fuo voto ? 219.
Notanda circa conditiones in votis . 220. An
tranfa&
to die promiffo , tènearis ad votum ? 221.
An votum indeterminatum femper obliget ? Et
quæ dilatio fit mortalis ? 222. Quid fi quis vo
b 3 gio
 XXII "I NDE X
gione ? Vide etiam de Statu Rel. lib. 4. n. 72. v.
communiter . ) 223. Quid fi quis voveat non ludere DUBIUM Virt.
fub pœna 224. Plura notabilia advertenda circa
vota ; & præfertim , an teneat votum , fi fuperve Quid fit difpenfatio , & quis poffit difpenfare
niat circumftantia non prævifa ? Videfupra n. 187. in votis ? pag. 250.
Cap
& infra num. 226. & n. 720. v. Notandum .
250. Quæ caufa requiratur ad difpenfandum ?
DUBIUM V 251. Quid fi difpenfatio fit fa&ta bona fide , fed
fine caufa ? Quid fi dubium fit , an adfuerit cau
Quot modis tollatur obligatio Voti ? pag. 242. fa? 252. Quæ caufæ fufficiant ad difpenfandum ?
253. An fufficiat imperfecta deliberatio , aut li
225. Tollitur obligatio voti 1. Per materiæ mu bertas ? 234. Vide alia notanda . 255. An difpen
tationem . 2. Per auctoritatem humanam . Vide fari poffit votum factum in beneficium tertii? Et
refolutiones . 226. An fit obligatio implendi vo quid de voto , & juramento Perfeverantiæ , quod
tum fi fuperveniat circumftantia non prævifa ? præftatur in quibufdam Congregationibus ? 256.
(Vide etiam . 720. v. Notandum). Qui poffint difpenfare ? An Papa in votis fole
L
mnibus. An Epifcopi in votis fimplicibus ? Qui
18.m DUBIUM VI poffint facultatem difpenfandi delegate? An ha
100 bentes facultatem valeant difpenfare cum feipfis ?
attum De voti irritatione , 243,
$ PPOI (Vide etiam n. 249. v. Ulumo ) : 259. Añ Præ
.05. 3.2. lati Regulares poffit difpenfare in omnibus vo
ARTICULUS I. tis Religioforum ? An Novitiorum ? An Secu
larium ? 258. De Votis refervatis plura notabilia .
An , & quomodo tollatur obligatio Vati per 259. An juramentum Caftitatis , aut Religionis
direttam Irritationem ibid. , fit refervatum ficut votum 160. An , commuta
* gory 1319 .
t 227. Quis poffit vota irritare ? 228. An liceat to voto refervato , materia Tubrogata etiam refer
vata fit ? 261. An etiam fint refervata vota Ca
irritare vota line caufa ? 229. Que vota filiornm ftitatis , & Religionis conditionalia , aut pœna
poffint irritare Pater Avus , Tutor , &c. 230. lia ? 262. An peregrini poffint difpenfari ab Epi
Qe poffit irritare Mater ? 231. An vora fubdi fcopo loci in votis , & legibus communibus ? Re
torum valeant donec irritentur ? 232. Quid fi qui miffive ad dikin. 158. & lib. 3. n. 332. înfin . v.
per errorem æftimabatur Pater , Maritus , &c. ? An autem vngtodel forod T
233. Quis poffit irritare vota Religioforum , & 6È 5-9125256P
Monialium ? An Abbatiſſa ? 234. An vir poffit ir TRACTATUS IIT.
ritare omnia vota uxoris ? 235. An uxor vota vi 32 munaiv 29yodowi
ri ? 236. Quid fi mutuo confenfu voveant caftita De Tertio, & quarto Præcepto . pag. 255 .
208 media! mesildo 6
tem 237. An Superior poffit irritare vota facta
ante fubjectionem ? Quid fi dubium fit , an fint e CAPUT 1.
miffa ante vel poft fubje&
fu tionem ? 338, An autem *a TOV 78
vota facta tempore fubjectionis poffint poft illud Quid tertium Præceptum Memento , &c, ibid.
1200 NS 领 ;
itritari ? 239. Quid fi Superior ea ratificaverit
240. Quæ vota fervorum , aut famulorum poffit a 263. An hoc Præceptum fit naturale , vel cere
Deo irritari mol% ina ng kabe moniale ? 264. An per hoc Præceptum præcipia
tur cultus interior? Et an hoc Præceptum fit af
ARTICULUS IL firmativum 265. An obfervantia Domenicæ fit de
jure Divino? 266. An Epifcopi poffint Fefta in
Quis Vota indirecte poſſit irritare ? pag. 247, dicere ? 267. A quo tempore incipiat obligatio Fes
fti? 268. Ad quid obliget hoc Præceptum ? Qui
DURIU M VIL bus Feftis permittantur opera fervilia in Regnis
Siciliæ 269 An fit obligatio audiendi Concio
Quid fit Commutatio Voti ? pag. ibid. nem ? Et qualis fit obligatio Epifcoporum , & Pa
rochorum concionandi? 270. Qui teneantur obſer
243. Quando poffint commutari vota ? 244, An vare Fefta ? (Vide etiam lib. 1. n. 154. & bọc b. 3.
poffit quis commutare fibi votum in opus æqua n . 1912. 271. An in Feftis liceat injungere fer
le? 245. An valeat commutatio in minus fine ju vilia Infidelibus ?
fta caufa 246. Vide alia notanda . 247. An ha +2
any I.
bens facultatem poffit mutare in aliquantulum mi 2). DUBIUM
.. 16
nus ? 248. An facta commutatione , poffit vovens
implere votum per primam promiffionem ? 249€ Que opera tum boc præcepto , tum ab Eccléfia
An fata impoffibili re commutata , teneatur vo probibeantur? pag. 258.
vens implere primam ? An qui immemor voti præ
fat opus promiffum , a voto liberetur ? ( Vide et 272, Quæ fint opera Servitia 273. An fit du
iam lib. 1. n. 163. v. 2. Is ) . plex peccatum peccare in die fefto ? 274. Quæ o
pera non fint fervilia ? 275. An itinerari ? 276.
An ducere currus , vel jumenta onufta ? 277. An
molere ? 278. An docere , fcribere , canere &c.
etiamfi fiant ob lucrum ? 279. An tranfcribere ?
250. An
 CAPITUM , ET DUBIORUM . XXIII
80. An pingere ? 281. An delineare , retrahere , UM
DUBIUM IV.
& an fculpere ? 282. An liceat Typographis com
ponere . At an diftillare ? 283. An venari , & pi
fcari ? 284. Quæ fint opera forentia vetita in Fe An fit obligatio audiendi Miffam in Parochia
ftis ? 285. An liceant venditiones , & contra&us ? Dominicis , & Feftis majoribus?
286. An liceant nundina , & mercatus ? 287. An pag. 273.
liceat excommunicare , conficere Teftamenta , &
fimilia? DUBIUM V.
K 11 20 # 1
DUBIUM II. Que excufent ab auditione Sacri? pag. 274.
3.) Ji A
Que cause excufent ab obfervatione Feftorum, 324. An habens privilegium Oratorii teneatur
ob quas opera probibita liteant ? pag. 261. conducere Sacerdotem ? 325. Quomodo excufentur
Gus!.. t.t navigantes , vel carcerati , vel infirmi , aut excom
288. Qui poffint Diſpenſationem 11 dare ad labo municati ? 326. An excufentur cuffodientes domos
randum V Pro Parocho vide etiam n. 3ozz, v . 3. &c. vel timentes carcerari aut affiftentes infir
Parochi ) 289, Quinam laborantes excufentur ex mis ? 327. An uxores , filii , & famuli timentes
Confuetudine 2 290. An vertentes fegetes &c. An offenfionem Dominorum ? ( Vide etiam num. 296.
Barbitonfores , & Sutores ? Et quid fufficiat ad 328. An aliquando viatores ? 329. Quæ diftantia
notitiam confuetudinis ? 291. Quomodo excufet ab Ecclefia excufet ab audienda Miffa ? 330, An
Pietas 292. An liceat in fefto verrere Templum , excufentur feminæ ratione luctus , vel partus , vel
ornare Altaria, erigere Sepulchrum , &c. 293. An quia non habent convenientes ? Et an puel
liceat laborare ad fubveniendos pauperes , vel lo- la gravida , vel tempore quo faciendæ funt Pro
cos pios? 294. Quomodo excufet Charitas erga clamationes pro ipfis ? 331. An poffit omittere Sa
Proximum ? 295. Quomodo Neceffitas ? 296, An crum puella fciens ab aliquo turpiter concupifci ?
excufentur famulia Domina coacti ad laboran ( Vide etiam lib. 2. n . 51. v. Dubium num. 301, )
dum ? 297. An pauperes reficientes veftes , &c. 298. 332. An excufet omiffio magni lucri ? An aliud
An liceat in Fefto coquere
re paftill cibos , occidere ani- bonum fpirituale s. An peregrini ad breve
malia , confice os , & colligere fructus? tempus commorantuteneantur audire Miffam in
d
299. An conficere panem ? A 300, An mederi , con- loco , ubi eft de præcepto ? Vide etiam lib. 1.
flare ferros , coquere calcem , vitrum &c. An & m. 136. & h. 158. ) . ******* 1 L
ferrare equos? 301. An liceat laborare pro magno 74 1
lucro . Et an ob id etiam omittere Sacrum ? ( Vid. CAPUT II.
etiam n. 332. ) 302. An ad vitandum otium ? 303. JC
An excufentur Inftauratores viarum &c . & Sarto De Quarto Præcepto...
res perficientes veftes in Fefto? 304. Quomodo ex
cufet Utilitas ad Publicam lætitiam ? 305. Quo Honora Patrem , &c. pag. 277.
modo excufet Parvitas materiæ ( Videetiam l. 7. J
n.436. ) 307. An peccet graviter mandans fex fa DUBIUM toq
2 530
mulis laborare per horam 307. Unde fumatur
gravitas materiæ in forenfibus ? Ad quid teneantur liberi erga Parentes ?
3J 56 393. 1200 AGÊN.
D U B 1 UM
DUBI U AIII. 333. Quæ teneantur filii præftare Parentibus cir.
9989530a 304 w la • 2015 ; SA ca Amorem? 334 Quæ circa Reverentiam ? 335.
Que opera Feftis præcipiantur ? `pag. 265. Quæ circa Obedientiam ? Vide alia ibid,
TheG ΕΡΑ I 3.
308. Quomodo præcipiatur in feftis auditio Con DUBIU M^** TI.
cionis , & Miffe? 309. An fatisfaciat recitans fub
Miffa Officium ,પર &c. ? (Vide etiam lib. 3. n. 276. Ad quid teneantur Parentes erga filios ?
v. Circa, in fine ) . An inferviens Miffa ? -310. Pag: 2780 ) ( 2
Quænam omiffiofit gravisi dn audiendo Sacro
311. An liceat audire fucceffive duas Miffas dimis 336. Quæ teneantur Parentes præftare ,filiis quo
dias? 312. E quo loco poffit audiri Miſſa ? 313. ad alimenta, & educationem ? 337. An teneatur
An in audienda Miffa requiratur attentio inter Pater dotare filiam nuptam contra ejus confen
na? Vide etiam lib. 4. n. 177. ) 314. An fatisfa fum ? 338. Sanctio Neapolitana circa alimenta fi
ciat fe confitens tempore Miffe ? 315. An extafim liorum . 339. Ad quid aliud teneantur Parentes ?
patiens ? 316. An dormitans ? aud 317. An confabu 340. Ad quid teneantur Fratres ? 341. An poffint
lans , fe vertens , aut calceans , aut deambulans , aliquando Parentes filios exeredare ? Et quæ fint
aut colligens eleemofynas , canens &c. 318. In caufæ juftæ exheredandi ? ( Vide etiam num. 929.
qua Ecclefia audienda fit Miffa 319. Quinam fa & 930 )
tisfaciant audiendo Miffam in Oratoriis privatis ? (T.
An fatisfaciant audientes in littore , aut Caftris ?
11 25

b 4 DU
 1 N
XXIV
DUBIUM III.
91% 1
Ad quid teneantur. tutores , qui parentum
"funt loco? pag. 281 ,
DUBIUM IV,
Que obligatio Dominorum , & famulorum ,
aliorumque Superiorum , & inferio
rum erga je invicem ? ibid.
342. Quid teneantur Superiores præftare fubdi
tis? An Principes teneantur eligere digniores ad
Officia ? 343. Quid teneantur famuli præftare Do
minis ? 344. An famuli non impedientes furta re
rum Domini , teneantur ad reftitutionem ? 345.
An famulus condu &us ad annum , difcedendo pof
fit petere ftipendium . 346. An ægrotans teneatur
poftea famularum fupplere ? 347. An elapfo trien
nio poffit falarium exigere ? 348. Quando famu
lus inferviens , pulla ftatuta mercede poffit exi
gere ftipendium ? 349. Quando poffit mercedem
fibi compenfare ? 350. An Servi capti in bello pofA
.9 67. HAS
fint fugere ad fuos ? 5.201
DUBL
A U MJ
Ad quid teneantur Conjuges erga fe mutuo ,
# ใน 4 vi bujus Præcepti ? pag. 283. 242
351. Ad quid teneatur uxor erga virum ? 352.
An uxor nobilis teneatur officia vilia præftare ?
353. An teneat pactum pro uxore non mutandi
domicilium ? An autem uxor teneatur fequi vi
rum in exilium ? 354. An , mortuo viro , tenea
tur uxor folvere debita contracta ad alendam fa
miliam 355. Quid teneatur uxor reftituere filiis
primi matrimonii ? 356. Quomodo peccet vir in
uxorem .
DUBIUM VI.
•POTA TI MITED ED 9190 章 骂道 6121
MAorum erga fuos? pag. 285.
Que obligatio Paroch
357. Ad quid teneantur Parochi circa refiden
tiam? ( Vide etiam lib. 4. ex num. 101. ) 358. Ad
quid circa Sacramenta miniftranda , præfertim tem
pore peftis ? Vide lib. z. num. 27. v. Hinc ) .
359. An teneatur celebrare pro Populo ? 360. Án
concionari ( De obligatione concionandi vide etiam
. 269. ) & Populum inftruere , corrigere , &c.
< tia ? Qu. 3. Quid fi fur jam abftulerit , & re
DUBAI UM VII.
t *** 氲
Que obligatio Preceptorum , & h.
difcipu
1 Et utrum tunc incurrant irregularitatem ? 385.
"[1 torum ? pag. 286.
TRACTATUS 1IV.
De Quinto , & Sexto Præcepto .
CAPUT 1.
Quid Quinto præcepto probibeatur ? ibid.
Non occides .
20
363. Quæ fint pœnæ mandantium homicidia per
D EMX
affaffinos ? 354. An eafdem incurrant ipfi Affafli
ni ? 365. De 54 agitationibus
155 taurorum .
DUBIUM I.
1973 f? *** CANA
An aliquando liceat occidere , vel mutilare
Asin femetipfum pag. 287.*
I
366. An liceat direae occidere feipfum , & an
indirecte 367. An iceat fe exponere periculo
mortis ad vitandam mortem duriorem , &c. 368.
A virgo teneatur pati potius mortem , quam vio
lari 369 An liceat Reo ex præcepto judicis fe
occidere ? An haurire venenum ad experiendum
(
antidotum 370. An- liceat Carthufiano abftinere
a carnibus etiam in neceffitate extrema? 371 , An
liceat macerationibus vitam fibi minuere ? 372.
An fit obligatio ad fervandam vitam ut reme
diis extraordinariis , vel nimis duris 373. An a
liquando liceat fe mutilare 374. Att liceat pue
ros caftrare ? 375. An qui occidit feipfum poffit
fepeliri in loco Sacro? 1ubs rẻ
* JATTUOCK ༈ རས་ཛ tras p
2122 61 DUBIUM - ILL
An , & quomodo liceat occidere malefa
&torem ? pag. 290.
*
376. An liceat occidere profcriptos propria au
thoritate ? 377. An liceat Principi occidere Reos
non prius fententia damnatos ? 378. An liceat un
quam Clericis damnare Reos poena mortis ? 379.
An teneatur Judex concedere tempus Reo pro
fumptione Sacramenti Poenitentiæ , & Euchari
ftia ? 19991 LA 936000
DU B
HARDY UBa I UM
þeυ Μl II.
{w? %% C
An , & quomodo liceat occidere privata au
&
toritate iniquum aggreſſorem ? ibid.
380. An liceat tueri vitam cum morte invafo
ris ? An autem vetetur reis , & præcife Bannitis
armis fe defendere ? Vide etiam lib. 4. n. 279. )
381. An liceat viro honorato occidere invaforem
fui honoris (Vide etiam lib. 1. num . 42. ) An au
tem id liceat plebejo , vel Ecclefiaftico , fi fuge
re poffit fine periculo vita ? Et quid fi contume
hia fit jam illata ? 382. Vide plures refolutiones™
P. Bufembai . 383. Qu . r . An liceat occidere fu
rem rei magni valoris ? ( Vide etiam lib. 4. n. 40.
Qu . 2. Quantus debeat effe ifte valor ? Et quid fi
valor fit modicus , fed res tollatur cum violen
Ca 3 fiftat Domino volenti eam recuperare ? 384. Qu . 4.
An liceat Clericis & Religionis furem interficere?
.1 Qu . 5. An liceat cuique per famulos armis fua
Th defendere ? (Vide etiam lib. 1, n. 41. ) 386. Qu . 6.
An liceat occidere invaforem pudicitia ? ( Vide
etiam lib. 1. num. 42. ) 387. An liceat prævenire
aggrefforem 388. An liceat occidere falfum ac
cufatorem? ( Vide etiam lib. 4. num. 279. ) 389.
An poffis & tenearis tueri vitam innocentis ? 390 .
An etiam cum morte invaforis ? 391. An liceat
occidere invaforem honoris , vel pudicitiæ alte
rius ? Et quid fi foemina confentit 392. An pof
fimus , & teneamur tueri bona Proximi , etiam
cum occifione furis ?
DU.
" CAPITUM , ET DUBIORUM . XXV
DUBIUM . IV, 414. Quomodo fit malus omnis actus venereus?
TI 1 415. An detur parvitas materia in re venerea ?
An aliquando liceat occidere innocentem ? pag. 296. 416. An detur in delectatione fenfitiva ? 417. AR
W **** ofcula aliquando fint licita ? 418. An aliquando
393. An unquam liceat occidere innocentem excufetur à mortali ? 419. De tatu , & afpe&u
directe ? 394. An aliquando liceat procurare abor turpi proprii corporis , aut commixtionis bruto
tum ? Qu . I. An liceat matri fumere pharmacum rum . 420. De tactu genitalium brutorum . 421. An
directe ad foetum inanimatum expellendum ? An fit femper mortale afpicere pudenda fexus diverfi ?
autem liceat- mulieri oppreffe ftatim expellere fc Vel pulchri Adolefcentis ; Et an afpectus ifti in
men viri aggrefforis ? Qu . II, An liceat matri fu duant fpeciem objecti ? 422. An liceat afpicere
mere medicamentum directe ad expellendum mor partes honeftas diverfi fexus ? 423. An fit morta
bum , cum periculo abortus ? Qu . III. Quando le afpicere peatus , crura , & fim, mulieris ? 424.
cenfeatur proles anima informata ? 395. Qu . IV. An fit mortale afpicere picturas turpes ? 425. An
Quibus poenis fubjiciantur, procurantes abortum } liceat mulieri fe ornare , & faciem fucare? Quid
Qu . V. An incurrant excommunicationem mulie. fi detegat ubera , vel utatur vefte virili ? Remif
res prægnantes, quæ abortum faciunt ? 396. Qu. five ad lib. 2. num. 52. & 54. 426. Quando pec
VI. An procurantes abortum in dubio de anima cent graviter proferentes verba turpia . 427. , Aa
tione foetus incurrant irregularitatem ( 397 )Que femper graviter peccent audientes comoedias tur
VII. Qui poffit relaxare poenas pro abortu infli pes? An ad eas cooperantes pecunia , vel plau
tas ? 398, Quando imputetur alicui ad peccatum fu ? 428. An illas repræfentantes , & componen
homicidium cafuale ( Vide etiam de Irregul. 1. 7. tes 429. An liceat choreas ducere ? 430. An
ex num . 371. ) An adulter occidens adulteræ, ma peccet mulier permittens fe tangi ? An mulier ad
ritum aggrefforem incurrat irregularitatem ? Et vitandos tactus impudicos teneatur clamare ? 431*
an incurrat , fi , ipfo prævidente , adultera occi An liceant tactus &c. inter conjuges , aut fpon
datur . los ? C
DUBIU ( Macon Vu?
535 D U UBIUM II.
De Duello, & Bello . &
D X.
KA
ARTICULUS I. Qua fint Species luxurie confummate
636,9 ne Lastr > naturales ? Pag. 312. L
Quid fit , & an liceat Duellum ? pag. 392.
***** 0 : 79+ bro , ysbul T
399. Quid eft Duellum , & an unquam liceat 432. An fornicatio fit vetita de jure Nature ?
ad illud provocare ? 4.00. An liceat Duellum ac 433 An peccet mulier non refiftens turpi con
ceptare ? Et an liceat illud indicere contra fal greffui ob metum mortis , fi non confentiat ?
fum accufatorem ? ( Vide etiam lib. 4. num. 279. ) 434 An permitti poffint meretrices ? 435. Cir
401. Quæ fint pœnæ Duello impofitæ ?
Ix3 Cide ca concubinarios , Quæritur I. An poffit abfol
dag m vi qui nequit ejicere concubinam fine infamia ?
i YA. ARTICULUS U 436. Quæritur II. An abfolvi poffit promittens
2134 03619 *** UR PA concubinam ejicere ? 437. Quæritur III. An pof
An , & quoufque liceat Bellum ? pag. 303. fit abfolvi concubina , ob neceffitatem non difce
ཙ ? !3 , hibeo argintor oziv 38. Lif } dens ? 438. Quæritur IV. An qui eft in proxima
402. Quando licitum fit bellum ? 403. Quid de occafione , caufa exercendæ artis ( Vide etiam
beat facere Princeps, ut licite bellum inferat ? num. 483. v. Quid f ) . Quid vero , fi is , adhi-.
404. An poffit inferre bellum cum fola opinione bitis remediis , femper eodem modo recidit ? 439.
probabili ( Vide etiam lib. 4. num, 210. verf. Quæritur V. An famula peccans cum Domino ?
Quær, 11. ) 495. Ad quid teneantur Principes ? 440. Quæritur VI. An uxor peccans cum viro ?
406. An liceat eis vocare 2 in auxilium Hæreti 441. Quæritur VII. Au tollenda occafio etiam
COS & Gentiles ? 497. Ad -quid teneantur Du cum gravi damno ? 442. Quæ fint poenæ pro con
ces ? 408. An milites poffor bellare cum dubio cubinariis ; præfertim pro Clericis ? 443. An ftu
de juftitia belli ? ( V. etiam ly 4, n. 47. v. Qu. I. prum fit fpeciale peccatum ? 444. Ad quid tenea
fe tur Raptor ? 445. Quid de adulterio ? 446. An fit
ARTICULUS III. 1 adulterium , copula fodomitica inter conjuges ? 447.
An copula habita inter6 defponfatos ? 448. Circa
Quid in bello jufto liceat ? pag. 395 .
inceftum , quæritur I. An omnes inceftus fint e
CAPU T II. jufdem fpeciei ? ( Vide etiam de Pænitent. lib. 6.
num. 469. ) 449. Quæritur II. An differant ince
De Sexto Præcepto , & Nono , Non Machaberis , ftus cum affinibus ? 450. Quærit. III. An inceftus
Non concupiſces &c. pag. 306. cum cognatis fpiritualibus ? 451. Quæritur VI. An
or TOX X ་་་ ་ • fit fpeciale peccatum copula Confeffarii cum Pœ
DUBIUM 1. < nitente ? Quid fi fit ejus Parochus ? 452. Qu . V.
An committant inceſtum propinqui copulantes poft
An , & quanta peccata fint ofcula , ample difpenfationem ? 453. An foli tactus inceſtum con
xus , tactus , verba obfcæna , & fimi ftituant .
lia extra matrimonium ? ibid.
454. Quomodo committatur facrilegium per
413. Quæ fit dele&atio venerea , quæ fenfitiva ? peccatum turpe ? 455. Circa facrilegium Perfona .
lea
 XXVI I ND
le , quæritur I. An facerdos fimul Religiofus læ
dens caftitatem committat duo, facrilegia ? 456,
Qu . II. An copulans cum alia perfona facrata .
457. Qu . III. An committat facrilegium habens,
vatum caftitatis , fi inducat alterum ad turpia ?
quid fi morofe delectaretur de peccato alterius ?
458. Circa facrilegium Locale . Quær. I. An fit
facrilegium copula occulta , vel maritalis in Ec
clefia ? 459. Qu . II. An fint facrilegia tactus im
pudici habiti in Ecclefia ? 460. Quæ comprehen
dantur per locum facrum? 461. Qu . III. An vere
ba & afpectus lafcivi habiti in Ecclefia fint facri
Iègia ? 462. Qu . IV. An cogitationes turpes ? 463.
Circa facrilegium Reale , quæritur quando com
mittatur .
• præfertim I. Quæ fint Patrimonialia ? II. Quæ
DUBIUM III.
1 Ecclefiaftica ? 491. Hinc Quær. I. An Clericus te
Que fint fpecies luxuriæ confummate contra. ཝཱ ཝཱ
naturam ? pag. 317.
464. Quid de congreffu innaturali ? 465. Quid
de mollitie ? 466. Qua fit fodomia imperfecta ,
& quæ perfecta ? 467. An pollutio habita tangen
do puerum aut mulierem fit diverfæ fpeciei .
468. An fi fodomia, fit explicandum, fi quis fue
rit agens , vel patiens ? 469. An fodomia inter
conjuntos addat fpeciem inceftus ? 470. Quæ fint
pœnæ fodomitarum . 471. Quid requiratur ad eas
incurrendas ? Et an Clerici patientes illas incur
rant ? 472. An pœnæ incurrantur ante fententiam ?
473. An eas incurrat Clericus exercens beftialita
tem ? 474. Quid de peccato beftialitatis ? 475. De
peccato cum Damone . Quid fi Dæmon repræfen
tet perfonam nuptani
1 , facram , &c..
DUBIUM IV.
An aliquando liceat procurare pollutionem ?
pag. 320.
476. An pollutio fit vetita de jure naturæ ? 477.
An diftillatio voluntaria fit mortalis 478. "An
liceat expellere femen corruptum ? 479. An te
neamur impedire pollutionem incoeptam ? 480. An
liceat ob finem honeftum pollutionem optare , vei
de ea guadere? ( Vide etiam 1. 5. nu. 19. ) 481.
Quid fi prævideatur pollutio fecutura ex re hor.
nefta? Quid fi ex re illicita ? 482 , An fit morta
lis pollutio orta ex caufa voluntaria in eam, gra
viter influente? 483. Quid fi actio ponatur ex ju
Ra caufa ? puta I. ad medendum , vel audiendas
Confeffiones , ad alloquendum juxta morem , &c.
II. ad abigendum pruritum . III. ad equitandum .
IV. ad decumbendum aliquo fitu . V. ad mode
rate edendum , &c. Quid fi Chirurgus , aut Paro
chus in iis aliquoties confenferit in pollutionem ?
Quid de fimplici Confeffario ? Et quid fi quis fe
re femper reciderit ? ( Vide etiam num. 438. in
fine. ) 484. An fit mortalis pollutio orta ex cau
fa in eam leviter influente? Quid fi caufa fit in
eodem genere luxuriæ , & fi lapfus fuerit frequens ?
Quid fi caufa fit in alio genere ? An faltem fit
veniale eam ponere ? 485. De pollutione fecuta in uxori , famulo ) aliquando auferre alienum ob
fomno . An mutua pollutio habeat diverfam ma bonum finem ?
litiam ?
pud Turcas poffint alienum furripere ad fe libe
EX
TRACTATUS V.
V R.1 12
De * Septimo Præcepto .
* 1.0 % 3 TIIV
"!
Non furtum facies .
TRACTATUS PREAMBULUS
1. $5 12
DE JUSTITIA , ET JURË . pag. 329.
kom
486, Qualiter dividatur Juftitia , & qualiter
Jus? 487. Quid fit Dominium & Ufu fructus ? 488.
Quot fint peculia filiorumfamilias 489. Quæ fint
bona uxorum ? 490. Quot bona Clericorum ? Et
Induftrialia? III. Quæ: Parfimonialia ? IV. Quæ
neatur neceffaria pauperibus fuccurrere? Quær. II.
Qui veniant nomine pauperum ? Quær. III. An
præferendi pauperes loci Quær. IV. An fuperflua
poffit refervari ? Quar. V. An Clericus habens
fua , poffit vivere ex bonis , Beneficii ? Quær. VI.
An etiam Penfionarii teneantur fuperflua erogare
in ufus pios 492. Quær. VII. An Beneficiarii
male expendentes , reditus , teneantur ad reftitu
tionem? Quar, VIII. An peccent graviter qui
male accipiunt fuperflua a Beneficiario ? ( Vide
etiam n. 722. wiggas vad
493. Quot modis acquiratur dominium I. Oce
cupatione . 494. II. Nativitate . 495. III . Alluvio
ne . 496. IV. Specificatione . 497. V. Acceffione .
498. VI. Confufione , vel Commixtione . 499. An
idem quod currit in mixtione pecuniæ , currat a
liarum rerum . 500. VII. Ædificatione , 501. VIII.
Plantations . 502. IX. Perceptione fructuum . 503.
X, Traditione . 504. De Præfcriptione , & condi
tionibus requifitis ad præfcribendum ; & I. De Bo
na Fide 505, II, De Titulo jufto ; & an fuffi
ciat titulus coloratus , vel exiftimatus , 506. III.
De continuata Poffeffione , & de tempore requifi
to ad præfcribendum , ufque ad numer. $ 10. )
511. Quando Præfcriptio interrumpatur ? 512. An
heres poffefforis mala fidei poffit præfcribere ?
( Sed vide etiam num. 516. ) 513. An poffit præg
fcribi libertas a folvendo debito , aut multa? 514.
Quibus detur reftitutio in integrum circa bona
præfcripta ? 515. IV. Conditio ad præfcribendum
eft , ut res fit apta præfcribi . 516. Decifio quas
tuor Aularum facta Neapoli circa Præfcriptios
nes . 517. An in confcientia res præfcripta pof,
fit retineri , etiam ubi lex præfcriptionis non
viget .
• 3 1 LOD 1
CAPUT I.
De Furto.
U
DUBIUM I St
Quid fit Furtum, & quale peccatum? pag. 335
518. Quid eft Furtum ? 519. An liceat ( puta
520. An ob neceffitatem? Qu. I. An captivi a
ran
 CAPITUM , ET DUBIORUM . XXVII

randum a captivitate ? Qu. H. An pauper extre

me indigens poffit accipere , antequam petat ? CAPUT II.
Qu . III. An poffit accipere rem magni valoris ?
Qu . IV. An fur teneatur reftituere , fi confumfe. De Reftitutione .
rit rem ablatam in extrema neceffitate ? Qu. V.
An furripiens inextrema neceffitate teneatur ad DUBIUM I.
reftitutionem , fi fiat dives ? Et hic quæritur , an 1
dives fatisfaciat fuæ obligationi , fi det mutuo rem Quid fit Reftitutio , & quis teneatur
Pauperi ? Qu. VI. An dives non-fubveniens tenea ad eam ? pag. 346. } ALA
tur poftea ad reftitutionem . Ga
521. Quando liceat creditori facere compenfa $47. Quid eft reftitutio , & an debeatur tantum
tionem ? $22, An famuli poffint fibi compenfare ex læfione juftitiæ commutative ? 48. Quæ fint
falarium pro fuis operibus ? Sequitur idem 523. Radices reftitutionis $ 49.* Que culpa Theologi
& 524 525. An Chriftiani poffint auferre rés cá , & quæ Juridica ? 550. Ex qua culpa oriatur
Turcarum? 10 Fred ཝུནཱཉྩ .cra fat f
ES7 obligatio reftituendi ? 551. Quid fi quis leviter al
18 **** i .1 terum lædat animo graviter nocendi ? $ 52 . An
1 DUBI 11.sion 921
Y UM culpa venialis inducat obligationem reftituendi ?
200950 CA .I 14 H JUS ( Vide etiam num. 994. ) $53. An ex levi furto
.. Quæfit quantitas notabilis ad mortale $5. poffit aliquando oriri gravis obligatio reftituendi ?
It's I
1. peccarum ? pag. 339. 554. An ad reftitutionem in contractibus requira
RAVI SUJE Col 28757LE tur culpa Theologica ? Vide etiam lib. 1. num.
526. Quæ fit quantitas gravis refpectu ad diver 150. ) $ 55. An idem in Officia ? $ 56. Quid de in
fa genera perfonarum , vel ad diverfas circum juria materiali & formali ? Et vide ibi refolu
ftantias ? 527. Id clarius elucidatur ? 518. Conclu tiones
fio & • probabilior fententia 529. Quid de furto "} TET
rerum expofitarum , nempe fructuum , & lignorum ? DUBIUM II.
$
530. Que quantitas fit gravis in furtis minūtis ? :
( Vide etiam num. 533. & 534 ) 531. Quid fi fit 2 An12 qui cooperantur ad damnum alterius,
animus reftituendi brevi tempore ; • vel partem INDA teneantur ad reftitutionem pag. 349
complentem materiam gravem² 532. An SUOSILNY fit mòr
tale furari părum Reliquiæ facræ $57 . Quotuplices dicuntur cooperantes ? 558, Quid
AT ‫ܕ ܚ‬ de mandante
** 9* į
A DexUx BDO SU UV MÍII. 559. Quid de confulente An præbens pravum
སྙུ* * 1!! "。 F.P02.3 9oxim al 2010 el.p confilium , & poftea revocans teneatur ad reftitu
Quando graviter peccet , qui multa mihuta tionem ? 560. Quær. I. Executo confilio , quinam
Furta committit ? pag. 342. primo teneatur? 561. Quar, II Quid fi damnum
etiam fine confilio eveniffet ? 562. Quær. III . Quid
-533. Quid fi qui furatur , non habeat animum in dubio , an confilium fuerit caufa damni ? 563.
ditefcendi ? Quid fi habeat 2534. An furtula facta Quær. IV, Quid fi alter fit determinatus ad da
a diverfis coalefcant ? Et an tunc reftitutio poffit mnum , & tu tantum fuadeas modum ? 564. Quær,
fieri pauperibus 31535. Quid Alplures furentur par V. An teneatur ad reftitutionem fuadens damnum
va , altero # alterum nefciente? 36. Quid fi mutuo ex ignorantia culpabili? $ 65. Quær. VI. An pa
fciant • & eodem tempore furentur ? ~ $ 37. Quid
rato inferre május damnum poffit fuaderi minus ?
fi unufquifque moveatur exemplo alterius ? ("Vi 566. Quando tenetur ad reftituendurn dans ini
de etiam libs 2. num. 45. ) $38. An fit morta quum fuffragium ? 567. Quando teneatur palpo
le furari quid leve poft completam materiam 568. Quando præbens recurfum ? 569. An emtor
gravem N THESI CDES 01 * ‫** رو‬ rei furtivæ poffit illam reddere furi ad recuperan
cut it ba en el >> X ར ‛"་* x,
dum pretium ? 570. An idem poffit emtor male
4 DOUBIUM IV Ju
h fidei ? 571. Quando teneatur participans ? Quid
2011 του fi ob metum ? Vide etiam lib. 2. num. 66. v.
Quid fentiendum de furtis domefticorum vel 阊 Quer. IV. ) 572. Quid fi impedias alium ne repa
amicorum? pag. 344. 91
ret damnum alterius ? $ 73. Quomodo teneantur
.981 .
caufe privative ? $74. Vide alios cafus apud Bu
539. Quid de furto uxorum , & virorum ? 540. femb. ufque ad num, 578.
An uxor poffit dare eleemofynas &c. $41 . An ali
quando poffit expendere? $42. An liceat ipfi fub DUBIUM
1. 2 ‫الم‬ III.
venire Parentibus &c. 543. Quale furtum filio
rum fit grave ? 544. An filius poffit à Patre mer An Jupradi& ti teneantur finguli reftituere in
catore furripere mercedem pro opera fua ? ( Vide " folidum, & quo ordine ? pag. 355,
*
etiam lib. 1. num. 35. & bóc lib. 3. num. 488. vers."
III. ) 545. Quid de furtis famulorum in efculen $79. Qui teneantur reftituere in folidum ? ( Vi
tis &c.? 546. De reftitutione facienda ab uxore , de étiam lib. 1. num. 38. ) 580. Qui teneatur pri
& filiis . C
mo reftituere 381.581 . Quid fi damnificatus con
donet reftitutionem ?

DU.
 XXVIII INDEX !
DUBIUM IV.
An teneatur reftituere , qui alium impedi
vit a confecutione alicujus boni ?
pag. 357.
582. Quid fi quis impedit fine vi aut fraude
aliquem a confecutione jufti boni ? 583. Quid fi
quis impedit mendaciis , ne Fifco applicentur bo
na propter gabellam non folutam ? ( Vide etiam
lib. 4. num. 247. ) 584. Quid fi quis ex odio , fine
vi aut fraude , efficit , ne alter aliquod bonum
obtineat ? 585. An fuadens Epifcopo conferre Be
neficium minus digne peccet , & teneatur ad re
ftitutionem? Quid fi Beneficium debebatur alicui
ratione concurfus ? Remiffive ad lib. 5. num. 109. )
586. An teneatur ad reftitutionem occidens ali
quem , ut alteri homicidium imputetur? ( Remif
five ad num. 636. ) 587. An teneatur ad damnum ,
impediens vi aut fraude &c. Quid fi precibus im
portuniffimis , aut metu ? 588. Quid fi Religiofus
fuadeat Teftatori relinquere bona fuo Monafte
rio , reli&â Ecclefia Matrice .
DUBIUM V.
Cui , vel quibus reftituendum ? pag. 357.
589. Quid fi creditor fit incertus ? 590. An ,
tradita re pauperibus , fit reftituenda Domino com
parenti . 591. Quid notandum circa Compofitio
nem in debitis incertis ? ( ufque ad num. 594. )
595. Quid circa furta minuta ? 596. An bona cer
ta fint reftituenda Domino , vel Poffeffori ? 597.
An fur teneatur rem mittere Domino cum ma
gno fuo damno ? 598. Quid fi fumtus pro miffio
ne excederent valorem rei ? ( Vide etiam n. 697.
753. ) 599. Quid fi acceperis a poffeffore rem
non fuam ? 600. Emtor rei furtivæ an poffit eam
reddere furi ? ( Vide di& ta n. 569. ) 601. An re
vendens rem emtam bona fide teneatur pretium
reftituere emtori ? 602. Quid notandum circa the
fauros inventos ? 603. An inventor rei perditæ
poffit eam fibi retinere ? 604. Quid notandum cir
ca res captas venatione ? 605. Quid fi quis vena
tur in locis refervatis ? 606. Quæ venatio vetetur
Clericis , & Religiofis ?
DUBIUM V I.
De rebus , que debent reftitui .
ARTICULUS I.
Quid debeat reftitui ab inferente injuriam
materialem tantum , five a poffeffore
bona fidei? pag. 363 .
607. Ad quid teneatur poffeffor bonæ fidei ?
608. Quid fi acceperit a fure , qui potens fit re
fituere 609. Vide alios cafus . 610. Quos fru
tus tenetur reftituere poffeffor bonæ fidei ? 611.
&
Quid fi acceperit rem commixtam cum bonis fu
ris? 612. Quid fi per illam acceptionem fur fa
Aus fit impotens ? ( Vide dicta num. 492. v. Qu .
VIII. dicenda num, 722. ) 613. Quid fi quis
projiciat in mare gemmam , quam putabat valere
decem aureos , fi illa valebat centum ?
ARTICULUS II.
Quid debeat reftitui ab inferente injuriam for
malem , feu male fidei damnificatore ,
Jeu poffeffore ? pag. 364.
Ad quid teneatur poffeffor malæ fidei ? Vide re
folutiones . 615. Circa folutionem gabellarum
Quær. I. Quis poffit tributa imponere ? Quær. II.
Quæ requirantur ad jufti tributi impofitionem ?
616. Quær. III. An fraudantes gabellas peccent ,
& teneantur ad reftitutionem ? Quar. IV. An te
neantur folvere gabellam fubditi deferentes ad u
fum proprium ? Et an pauperes ? 617. Quær, V.
An Populi in dubio de juftitia tributi teneantur
ad ejus folutionem ? Quar. VI. An Creditor Re
gis poffit fraudare gabellam alteri locatam , aut
venditam . Quær. VII. An emens mercem a de
fraudante gabellam teneatur ad ipfam ? 618. An
Dominus poffit fibi retinere expenfas utiles in re
factas a fure ? Et an fur teneatur ad omnia da
mna , faltem confufe prævifa? ( Vide etiam dicła
num. 613. in fine ) , 619, Cui crefcat pretium rei
ablate ? 620. Quid fi apud furem pereat res , que
æque periiffet apud Dominum ? 621. Quid fi quis
occidat alterius agnum , qui poftea pluris valuif
fet ? Et quid fi fur confumat tempore majoris pre
tii agnum quem Dominus tempore vilioris erat
confumturus? 622. Quid fi quis fe fingat paupe
rem ? 623. Quid fi quis confummet rem alienam
in extrema neceffitate ? 624. Quid fi confummet
rem mutuatam ? 625. Quid fi quis emat rem alie 1
nam cum dubio ? 1
ARTICULUS III.
1
An, & quid debeat reftitui pro injuria illata
corpori , verbi gratia per mutilationem ,
occifionem , & c.? pag. 369.
626. Ad quid tenetur occifor? 627. An impo
tens reftituere in uno genere , teneatur in alio ?
(Vide dicenda n. 1000. ) 628. Quid fi quis occi
dens Cajum , putarit occidere Titium ? Et an ifte
incurrat irregularitatem , aut excommunicationem
Canonis 629. Quid fi quis incenderit domum
Titii , putans Caji ? 630. An valeat remiffio Pa
tris occifi in præjudicium filiorum ? 631. Vide a
lios cafus . 632. An homicida teneatur reftituere
bona , quæ occifus aliis dediffet ex liberalitate ? i
633. Quid fi damnum iftorum intenderit ? 634.
Ad quid teneatur homicida creditoribus occifi ?
635. Quid fi homicidium imputetur alteri , & hoc
occifor advertat ? 636. Quid fi hoc infuper inten
dat ? 637. Ad quid teneatur invafus excedens mo
deramen inculpatæ tutelæ? 638. Quid fi provocans
occidat alterum pugnam acceptantem ? 639. An
detrahendum pretium laboris , quem occifus fufti
nuiffet , in reftitutione lucri amiffi ..
A R.
 CAPITUM ET
**
ARTICULUS 觼 IV.
Quid debeat reftitui pro illato ftupro ?
pag. 375.
640. Ad quid tenetur ftuprator , fi virginem vi
corruperit ? 641. Ad quid , fi virgo confenferit ?
642 Quando deflorator fub pacto matrimonii
teneatur ad illud? An corruptor fiate promittens
teneatur ad matrimonium ? 643. Lim, I. Quid fi
puella potuit advertere fitionem? Dub, 1. Quid
fi vir fit melions conditionis ?, Dub, z. Quid fi
puella difparitatem ignoraverit ? Dub. 3. An his
cafibus vir teneatur faltem ad damna ? 644. Lim.
II. Quid fi timeatur malus exitus , vel fcandalum
propinquorum & quid fi immineat dedecus Fa
mila 645 Lim. III. Quid vit extorqueat fo
los tactus 646. Lim . IV. Quid fi foemina jam
fit corrupta 647. Lim, V. Quid fi nonIDET ftetONper
virum , quominus matrimonium fiat?
648. An fi virgo violata rennat nubere , tenea
tur vir eam dotare ? 649. An vir habens votum
caftitatis teneatur ducere violatam fub pacto ma
trimonii ? 650. Ad quid teneatur vir violans con
fanguineam , cui conjugium promifit ? Quid fi ficte
promifit cum pacto impetrandi
H Ti difpenfationem ? 680. Ad quid teneatur debitor , fi ex dilatione
嘉皮 外
ARTICULUS
ALISES V.
Quid debeat reſtitui pro Adulterio? pag. 382
aeneatur
651. Ad quid teneantur ,adulteri ? 652. Ad quid
manifeftare
teneatur adultera ?
653 .
prolem non effe legitiman 654. An tunc fpu
rius teneatur credere Matri ? 655. Ad quid te
neatur adulter ? teneantur adulteri refi
cere expenfas Hospitalibus pro expofita prole ?
657. Ad quid teneatur adulter, fi dubium fit an
proles fit mariti ? A 658. Quid fi dubium fit inter
duos adulteros ? Vide etiam num.
659. Ad quid teneatur adulter , fi ipfe non fuerit
caufa fuppofitionis ? rono " uptonst in
ARTICULUS VI.
Quid debeat reftitui pro fama , & bonis Spi
ritualibus , in inductione ad peccatum
avocatione a Religione ? Et quid
} :: * pro Officio pag. 385.
5 of a
660. An reftitutio facienda in alio genere ? Vi
de num . 627, 88. Vide hic alias refolutiones.
Calias refolutiones .
661. Quid fi quis inducat alterum ad peccandum ?
662. Ad quid teneatur qui abduxerit Novitium ,
vel Religiofum a fua Religione ? 663. De refti
tutione ob omiffionem Officii Divini , 664. Qu. I.
quid fi fractus Beneficii non percipiantur ? 665.
II. Quid fi omittatur Officium fine culpa ? 666.
III, An reftituendi fructus intra primos fex men
fes? 667. IV. An omittens Officium poffit poftea
fupplere altera die ? 668. V. Quid fi omittatur
pars minor , quam integra Hora ? 669. VI. Quid
fi recitentur Horæ fine attentione interna ? ( Vide
etiam lib. 4. num. 177. ) 670. VII . An excommu
tus ? 671. VIII . An
nicatus teneatur reftituere fru&
omittens incurrat aliam poenam ? 672, IX, Cui fa
DUBIORUM . XXIX
cienda reftitutio ? 673. X. An omnes fru &us re
ftituendi Vide etiam lib: 4. n. 127. v. Dub. 4. )
Et quid de Beneficiario fimplici ? 674. XI. An
teneatur ad Officium › habens tenue Beneficium ?
675. XII. An Canonici non affiftentes , vel non
pfallentes in Choro teneantur ad reftitutionem Di
tributionum , & Præbendarum ? Dub. 1. An pec
cent graviter Cattonici , qui Choro non affiftunt ?
•
Dub. 2. Quid teneantur reftituere , fi Choro non
interfint ? Dub. 3. An fatisfaciant Choro qui tan
tum interfunt , & non recitant ? Dub. 4. An fatis8%
faciant Choro qui fubmiffe recitant ?
DUBIUM VII.
3 11. ?
De Circumftantiis reftitutionis :
* •* 3 3 17112 t C
ARTICULUS I.
Quo tempore, loco , & modo debeat refti
tui? pag. 392.
*
676. Quando , & ubi facienda reftitutio ? 677.
An fumtibus furis? ( Vide etiam n. 597. & 598. )
678. Quando , & ubi facienda folutio ex contra
tu ? 679. Quando peccet differens reftitutionem ?
&
creditor patitur damnum ? 681. An abfolvendus
qui potens reftituere vult differre , reftitutionem ?
682. An abfolvi poffit debitor , antequam refti
tuat Et an Confeffarius debeat monere de refti
tutione poenitentem qui eft in bona fide , fi præ
videat monitionem, non profuturam ? ( Vide etiam
de Pænitent. lib. 6. num. 613. ) 683. Quot peccata
committat negligens reftituere ? ( Vide etiam 1. s.
num , 40. )
ARTICULUS II.
Qua ordine reftitui debeat ? pag. 393.
684. Cui faciénda reftitutio , fi res extet? 685.
An pretium rei vendita poffit folvi creditori ven
ditoris? 686. An pecunia furtiva , immixta pro
priæ , reftituenda fit ante alia debita ? 687. An
prius reftituenda debita certa , quam incerta ? 688.
An prius folvenda debita ex delicto , quam ex
contractu ? 689. Quæ alia debita prius folvenda?
690. An femper præferendi creditores hypotheca
rii anteriorés , etiam ex hypotheca tacita ? An
autem perfonales anteriores ? 691. An præferri pof
fit creditor perfonalis pauperior ? -692. An prius
exigens ? 693. An creditor , cui inter plures fa
ta eft folutio , poffit eam retinere ? 694. An fa
&
muli poffint accipere falarium a debitis gravato ?
(Vide etiam num. 612. ) 695. An uxor , & alii a
limenta ? 481
ARTICULUS III.
if •8 A
Que a reftitutione excuſent ? pag. 396.
696. Quæ excufent a parte debitoris ? 697. Quid
fi non poffit, reftituere , nifi cum graviori damno ?
(Vide etiam num. 598. 墨 Item num. 701, & 702. )
Quid fi Dominus æquale damnum . fit paffurus ?
Quid fi Dominus fit abufurus re reftituenda ?
(Vide
 XXX IN
(Vide etiam num. 571, v. Secus ; & x. 753. ) 698.
Vide alios cafus . 699. Quid fi debitor cedat bo
nis? 700. Quando excufetur reftitutio ex parte
creditoris? Quær. I. An liceat rem alienam reti
nere , vel accipere ex præfumto confenfu Domi
ni ? (Vide etiam lib. 4. n. 18. ? Quær. II. An de
bitor donans immemor debiti excufetur a reftitu
tione ? 701. Quid fi debitor reftituendo fe conji.
cere deberet in neceffitatem extremam ? 702. Quid
fi in neceffitatem gravem ? 703. Quid fi creditor
fit in eadem neceffitate ? 704. An debitor diffe
rens reftitutionem ex jufta caufa , teneatur red
dere intereffe quod patitur creditor ? 705. An he
res Rei teneatur ad damna , quando Reus , cui
fucceffit , fuit capite damnatus ? 706. An poffeffor
bona fidei , in dubio , an fa&us fit ditior , tenea
tur reftituere ? ( Vide_di&ta_lib. 1. num. 83. 84.
85. )
DE X
&a ad pias caufas ? 727. An donatio firmata ju
ramento poffit revocari ante acceptationem ? ( Viª
de etiam num. 180. ) 728. Quando obliget donatio
fa&a abſenti ? 729. An poffit acceptari donatio
poft mortem donantis ? 730. Quid fi donatio fue
rit mandata fieri a nuncio , & ipfe omiferit ? 731.
An , mortuo donatario ante acceptationem , poffit
heres acceptare ? 732. An requiratur traditio ad
acquirendum dominium rei donatæ ? 733. An do
natio ultra fummam 500. folidorum teneat ? 734.
An fit obligatio implendi modum , five finem do
nantis ? 735. An promiffio prodiga fit valida? (Vi
de de Juram. num. 185. & de Matr. lib. 6. n. 551.
v. Cum autem ) . 736. Quid fi donatio fiat ad al
liciendum ? 737. Quid fi ob caufam falfam ? Et
quid fi caufa fit fecundaria?
*
DUBI U M III.

CAPUT III. Quibus cafibus donatio poffit revocari ?

pag. 410.
De Contractibus .
738. Quid fi donatarius fit ingratus ? 739. Quid
DUBIUM I. fi donanti nafcatur proles poft donationem ? 740.
Quid fi donatio fuerit inofficiofa ? ( Vide etiam de
Quid in genere fit Contrallus ? pag. 401 . Voto num. 215. )

707. Quid eft contra& tus , & quotuplex ? 708. DUBIUM IV.
Quotupliciter perficitur? 709. Quid fi quis contra
hat fine animo contrahendi ? ( Vide diča n. 642. ) Quid fit donatio mortis caufa ? Et an poffit
710. Quid fi fine animo fe obligandi ? ( Vide dicta revocari? Et quomodo , & quibus
m. 172. v. An autem , & num. 201. v. Quær. II. ) competat ? pag. 411.
711. An contra& tus fine folemnitatibus obliget in
confcientia (Vide etiam lib. 1. num. 151. & boc 741. Quando donatio caufa mortis cenfeatur red
lib. 3. num. 927. ) 712. An oriatur obligatio ex vocata ? 742. An valeat hæc donatio in abfen
contractu de re turpi ? ( Vide etiam lib. 4. n.616. ) tem ? 743. Qui poffint donare caufa mortis ?
Et cui facienda eft reftitutio juxta primam fen
tentiam ? DUBIUM V.
713. An quando actio eft debita , fed non ex
juftitia , pretium fit reftituendum pro illa ac Quid fit Commodatum , Precarium , &
ceptum? Vide etiam num. 777. ) 714. Quan Depofitum ? 412.
de dolus , vel error irritet contractum ? ( Vide di
Ɛa num. 700. v. Qu . II. ) 715. Quid fi dolus fue 744. Quid eft Commodatum ? 745. Quid Preca
rit circa rei qualitatem , fed dederit caufam con rium ? Et quando ceffet Precarium ? 746. Quid
tra&ui ? depofitum ? 747. Vide cafus de Commodatario
716. An metus gravis injuftus reddat irritum 748. Vide de Depofitario . Quomodo peccet De
contractum ipfo facto ? 717. An metum paffus pof. pofitarius utens re depofita ; & quid teneatur re
fit refcindere contra&um pro fuo arbitrio ? Quid ftituere ? 749. An ifti teneantur ex culpa tantum
fi contractus fit initus per metum reverentialem , juridica ? 750. Ad quid teneantur artifices , qui
aut per preces importunas ? 718. Quid fi per me bus res traditur ? 751. An in dubio præfumatur
tum levem ? 719. An metum paffus poffit rem re culpa ? 752. Quis teneatur falvare rem alienam
petere a tertio poffeffore ! potius quam fuam ? Vide alia ibid. 753. In quibus
cafibus Depofitarius poffit rem denegare ? ( Vide
DUBIUM II. di&ta num. 697.

Quid in Specie de Promiffione , Dona DUBIUM VI.

tione? pag. 406.
720. An fimplex promiffio obliget fub gravi ?
Quid fi promiffio reddatur nociva ; vel fi accidat
mutatio? Vide dita de Juram. n. 187. v. Sed
dubium, de Voto ex num. 224. ) 721. Qui fint
inhabiles ad donandum ? 722. An debitis grava
ti ? ( Vide diƐta num. 492. v. Qu . VIII. & n. 12. )
723. Quid de donatione inter conjuges ? 724. Et
inter Patrem ac filium ? 725. An obliget donatio
ante acceptationem ? 726. Quid fi donatio fit fa
Quid fit Mutuum ? pag. 413 .
754. Quomodo mutuum diftinguatur a permo
tatione , pignore , &c. ? 755. Quando reftitui de
beat mutuum , fi non eft præfixus terminus ? 756.
An repeti poffit mutuum datum Ecclefiæ , Uni
verfitati , vel Minori ? 757. Quid fi detur filiofa
milias ?
DU.
 CAPITUM , ET DUBIORUM . XXXI

DUBIUM VII. DUBIUM VIII.

Quid fit Ufura? 414. De Emtione > & venditione

758. Quando committatur ufura ? 759. An ufú ARTICULUS I.

fit mala de jure naturæ ? 760. An mutuans pof
fit aliquid exigere , & obligetur folutionem expe Quid for Emtio , & Venditio? pag. 428.
are per longum tempus ? 761. De ufura menta
li . Quar. I. Quando ex ea oriatur obligatio re 793. Quando venditio eft jufta ? 794. An re
Aitutionis ? Quar. II. Utrum mutuans poffit reti quiratur determinatio pretii ? 795. An fcriptum
nere id de quo dubitatur , an gratis fit datum ? & traditio ? An , data arrba , liceat a contra& tu
762. An liceat dare mutuum ob fpem lucri ? (Vi refilire ? 796. An ad transferendum dominium re
de de Sim. num. 51. v. Ceterum ; & n. 54. ) 763. quiratur folutio pretii , vel fides de illo? 797. An
An mutuans poffit retinere quod mutuatarius de fru&us rei fpectent ad emtorem , donec pretium
dit ex timore , ne alia mutuatio ei negetur in folvatur ? 797. Ad quem fpe& tent fructus , cum
futurum ? 764. An obligatio antidoralis poffit in completur conditio emtionis ? 798. Ad quem fpe
pactum deduci ? 765. ? ( Vide etiam de Sim. n. $3. Atent fructus rei venditæ, fed non tradita ? 799.
num. 780. ) Vide alios cafus apud Bufemb. An Cujus fit res emta pecunia aliena ? 800. An valeat
poffit exigi aliquid ob Periculum fortis ? 766. Quid contractus , fi vendatur res aliena ?
de Montibus Pietatis ? 767. An di& ta pœna debea 801. In quibus cafibus res fuo valore crefcat ,
tur ante fententiam ? vel decrefcat ? 802. Quid de merce ultronea ? 803.
768. An & quando poffit aliquid exigi ob Da An taxa obliget in confcientia ? 804. Quotuplici
mnum emergens , vel ob Lucrum ceffans ? 769. Et ter. pretium varietur ? Et an res pretiofæ habeant
quot conditiones requirantur ad hoc intereffe exi majorem latitudinem ? 80s. An deceptio femper
gendum ? An in contractu oporteat monere mu obliget ad reftitutionem ? 806. An liceat pluris
tuatarium de damno emergenti , vel alio jufto ti vendere rem utilem emtori ? 807. Quid fi adfint
tulo? An poffit mutuans tale intereffe exigere , fi alii jufti tituli ? 808. An res extraordinariæ pof
ipfe fe offerat ad mutuandum ? 770. An liceat mu fint vendi quanti plurimi ? An communis æftima
tuanti pacifci ab initio de certa pecunia folvenda tio variet pretium ? Et an venditio fub haſta , aut
pro damno , vel lucro incerto ? 771. An poffis e per venditrices ? 809. Quid fi res vendatur minu
xigere lucrum ceffans , fi aliam fubftituas pecu tim ? 810. An res poffit carius vendi ob dilatam
niam ad negotium non deftinatam ? #772. Quid fi folutionem ? An ratione periculi ; vel quia res
dicas : Negotiarer , nifi effent mutuum petentes ? pluris effet valitura ? 811. An res ad creditum ca
773. Quid fi aderat juftus titulus aliquid exigen rius vendi poffit ?
di , fed mutuans bona fide inierit contractum ufu 812. An & quando liceat vendere cum pacto re
rarium ? trovendendi ? 813. An licitum fit pa& tum reemen
774. Quæ pafta liceant in mutatione ? 775. An di , ad arbitrium venditoris? Quid de contractu
fit illicitum pactum Legis commifforie ? 776. An Mobatra 814. De Monopoliis . 815. Quot modis
fructus pignoris debeant reftitui ? Quid fi fi pignus fit Monopolium ? 816, An unus , vel pauci , qui
datum fit pro dote ? 777. An teneat pactum , ut annonam emunt , ut carius vendant , peccent con
reddatur aliquid debitum , fed non ex juftitia? tra juftitiam ? 817. An Mercatores inter fe con
( Vide etiam n. 714. ) An , ut defiftatur ab inju fpirantes , ut merces vendant pretio fummo , te
ria ? 778. An valeat pactum , ut injuria condone neantur ad seftitutionem ? Et an facto Monopolia
tur ? 79. An paftum , ut conferatur officium ? a Mercatoribus , liceat aliis mercem eodem pre
780. An pactum , ut præftentur debita ex gratitu tio vendere ?
dine ? (Vide dia n. 764. & de Sim. n. 53. ) 781. 818. An irritet contractum vitium occultum ?
An pactum remutuandi ? 782. An pa& tum , ut res 819. Quid fi vitium fit circa fubftantiam ? 820.
in eadem fpecie reddatur ? Quid fi vendatur ut pura res mixta perfe&tior a
783. An ufurarius acquirat dominium lucri ufu lis ? Quid de vino mixto cum aqua ? 821. An fit
rarii? 784. Quid de fructibus rei ufu confumptibi injuftitia vendere quid pro quo? ( Vide lib. 4. n.
lis ? 785. Ad quid teneatur præbens confilium 291. v.2. ) 822. Quid fi vitium eft circa Quanti
aut dans pecuniam pro mutuo ufurario ? 786. An tatem ? 823. Quid fi circa Qualitatem ? 824. An
peccet deponens pecuniam apud abufurum ad ufu fit illicitum vendere pretio ordinario debitum ,
ras ? 787. An Principes , &c. cooperant s , ut fol cujus debitor non eft folvendo ; vel mercem mox
vantur ufuræ , teneantur ad reftitutionem ? 788. minuendam ? 825. An tradita tibi re ad venden
An liceat creditori mutuantis exigere ufuras ? dum pretio defignato , poffis retinere fuperfluum ?
789. An peccent famuli cooperantes Dominis ufu Et an idem dicendum de eo qui emit nomine a
rariis ? 790. An liceat petere mutuum ab ufura lieno 826, Quid de Sartoribus vilius pannum e
rio ? Remiffive . 791. Vide alios cafus apud Buf. mentibus ? 827. Si res vendatur duobus , cui acqui.
792. Quæ obligatio , & poena ufurariorum ? Quo ratur dominium ? 828. Si res pereat ante traditio
modo heredes Ufurarii teneantur ad reftitutionem ? nem , cui pereat ? Quid fi poft traditionem ? 829.
An liceat vilius emere chirographa , feu credita
830. Vide alia apud Bufemb.

AR
 "
XXXII I N
ARTICULUS II.
Quid fit negotiatio , & quibus illicita ?
pag. 447.
831. Quando Clericis negotiatio fit graviter il
licita ? 832. Quid fi Clericus negotietur per alium ?
833. Quid fi negotietur nomine alieno? Et vide
ibi fancitum ex Bulla Benedicti XIV. 384. An li
ceat Clerico , aut Religiofo emere animalia , ad
ca vendenda faginata in pafcuis fuis ? 835. An li
ceat emere pecora ad ea faginanda ex pafcuis a
lienis ? 836. An liceat emere agrum cum fructi
bus ? An vendere carius , ut ematur vilius ? An e
mere lanas ad vendendum pannum ? 837: An li
ceat Clerico abfolute negotiari pro neceffitate fui ,
vel Familia? 388. An aliquando Laicis negotia
tio fit illicita ? "An liceat Clericis gerere negotia ,
five procurationes Secularium , nempe agere offi
cium Factoris?
DUBIUM IX.
Quid fit contractus Cenſus , & an liceat?
pag. 443.
839. Quando cenfus eft licitus 840. An liceat
cenfus fuper perfona ? 841. An pereat cenfus , pe
reunte re cenfuata 842. An liceat in eò appone
re pactum affecurationis 843. An fit licitus cen
fus redimibilis ex utraque parte ? 844. An &
quando liceat cenfus vitalitius ? 845. Quæ condi
tiones requirantur in Bulla Nicolai V. 846. Con
ditiones requifitæ in Bulla S. Pii V. Conditio I.
Ut cenfus conftituatur fuper re ftabili , & defigna
ta . II. Ut pecunia numeretur . III. Ut non fiat
pactum de folutione anticipata . IV. Ne oblige
tur cenfuarius ad cafus fortuitos . 847. Dub . hic 1 .
$ An , pereunte re , extinguatur cenfus ? Dub. z.
An , re per certum tempus non dante fru&us ,
debeatur penfio ? Dub. 3. An , pereunte re fpecia
liter defignata , maneant obligata alia bona hy
pothecata ? Conditio V. Ut cenfuarius non privetur
facultate rem alienandi . VI. Ne apponatur pœ
na pro penfione non foluta . VII . Nec cenfus cree
tur ex penfionibus non folutis . VIII. Ut cenfitor
non poffit pretium repetere ; & ut cenfuarius pof
fit redimere . 848. An Bulla S. Pii obliget in con
fcientia ? 849. Et an obliget , ubi non eft re
cepta ?
DUBIUM X.
Quid fit Cambium ? pag. 448.
850. Quid cambium , & quotuplex ? 851. An li
eeat Cambium minutum ? 852. An Cambium per
literas ? 853. An Cambium reale ? 854. Quid de
Cambio fiato , feu ficco ? Quid de Cambio Fran
cofurtenfe ? 855. An liceat pecuniam adulterinam
expendere ? 856. An liceat famulo lucrari commu
tando pecuniam Domini?
D E X
DUBIUM XI
Quid fit Locatio , & Conductio? pag. 449.
•
857. Vide diverfos cafus apud Bufemb. 858.
Quando locator poteft conductorem expellere an
te tempus expletum ? 859. An Succeffor locatoris
expellere poffit condu&
torem ? 860. An ob ſterili
tatem debeatur colono remiffio penfionis ? 861.
An liceat pauperi elocare jus mendicandi ? 862.
An Nuncius proficifcens ad eundem locum , pof
fit accipere a duobus duplicatam mercedem ? 863.
An conductor obligatus ad meliorationes , il
las debeat facere expenfis fuis ? 864. An debea
tur falarium famulo ægrotanti ? Et an expen
fæ curationis ? ( Vide etiam num. 342. v. 3. He
rus ) :
DUBIUM XII.
4
TR
De Contractu Emphyteufis , Feudi , & Li
belli ? pag. 451.
豐
863. Quid de Emphyteufi ? 866. An debeatur
penfio in gravi jactura fructuum ? 867. Quid de
Feudo? 868. Quid de Contractu Libellatico ?
*
DU BI U M XIII.
Quid fit Sponfio , & Ludus ? ibid.
869. Quid eft fponfio , & an fit licita? 870.
An liceat fpondere circa peccatum committen
dum ?
871. Quid ludus , & quando licitus ? 872. An
fit reftituendum lucratum a filiofam . aut Religio
fo ? 873. Quid fi Religiofus ludat illicite per li
centiam generalem ? ( Vide etiam lib. 4. num. 31. )
874. An Religiofus poffit plus lucrari , quam per
dere ? 875. An fi exponat majorem fummam quam
poffit , teneatur reftituere lucratum ? 876. An au
tem filiusfamilias teneatur folvere amiffum ludo ?
877. Quando ludens cum deceptione teneatur re
Aituere ? 878. An valeat fponfio , fi unus fpondeat
majorem fummam , quam alter? 879. An fi unus
rem certo fciat , & manifeftet ? Vide alia ibidem
880. An cogens alterum ad ludendum poffit reti
nere lucratum ? 881. An teneatur reftituere præ
fciens fe vi&turum ob fuam peritiam ? Vel qui u
titur aftutiis licitis ? 882. Quid fi utatur illicitis ,
& quantum debeat tunc reftituere ? An liceat lu
dere precibus facris ?
883. Agitur de ludo vetito . 884. Leges hunc
ludum prohibentes . 885. An , & quomodo pec
cent I. Laici hoc ufu ludentes ? 886. An peccet
graviter ludens ob lucrum ? 887. An victor ludo
vetito poffit retinere lucratum ? 888. Quid , fi im
pediat Judicem , ne ipfum condemnet ? Et an te
neatur fateri veritatem Judici interroganti ? 889.
An poffit retinere lucratum , fi lufit animo reps
tendi ? 890. An vi& tus teneatur folvere ? 891. Quid
futer
 CAPITUM , ET
fi uterque renuntiaverit legi ? 892. Et an victus
poterit petere relaxationem juramenti ? 893. An
victus poffit ibi compenfare folutum ? 894. An pof
fit tranfigere , fi fice minitetur repetere in ju
dicio ?
895. II. Quoad Clericos , quinam Clerici com
prehendantur ? 896. An certe peccent graviter
Clerici ludentes frequenter , & in magna quanti
tate ? 897. Quid , fi folum frequenter ? 898. Quid ,
fi folum in magna quantitate 899. Quando non
peccent graviter , nec leviter goo . An hæc pro
cedant in omni ludo chartarum ? 901. III. Quoad
Religiofos ; an , & quomodo peccent Religiofi hoc
lufu ludentes? 902. IV. Quoad Epifcopos , quo
modo ipfi peccent ? 903. An peccent graviter Cle
rici , & Religiofi his lufibus affiftentes ?
DUBIUM XIV.
Quid fit contractus Societatis ? pag. 460.
904. Quomodo fit focietas ?
905. De conditionibus requifitis ad focietatem .
Quid veniat nomine Dammorum ? 906. Quid no
mine Expenfarum ? Et an focius poffit fibi dedu
cere expenfas itineris ? 907. Quær. I. An capita
le fit dividendum , fi unus confert pecuniam , al
ter laborem? Quær. II. Quomodo deinde divi
dendum lucrum ? Quær. III. An damnum fortis
fpectet femper ad dominum ? Quær. IV. An li
ceat pactum , ut damnum fortis fit commune ?
Quar. V. Quando inter Fratres cenfeatur facta
focietas ; & quid in ea fervandum ? Quær. VI .
Quibus modis finiatur focietas ?
908. An per Tres contractus poffit exigi lucrum
certum , falvo capitali?
909. De Societate Animalium . Quæritur I. Și
das ruftico pecuniam , ut emat boves ad focie
tatem , & ille in aliud impendit , poffifne lu
crum exigere ? Quær. II. An liceat pactum fup
plendi oves mortuas , interim fructus dividendo ?
Quæritur III. An liceat contractus Ad caput
Jalvum .
910. Quid de filio negotiante cum Patre ? ( Vi
de etiam n. 488. & n. 544. )
DUBIUM XV.
Quid fit Affecuratio , & Fidejuffio?
pag. 465.
DUBIUM XVI.
Quid fit Pignus , & hypotheca ? 466.
913. Quid eft contractus Pignoris ? 914. Quid
fi quis utatur Pignore ? 915. Quæ liceant pigno
rari ? 916. De contra&tu Anticrifeos ?
Lig. Theol. Tom. I.
DUBIORUM . XXXIII
CAPUT IV.
De Tutela, & Teftamentis .
DUBIUM I.
Quid fit Tutela , & Curatela ?
ibid.
917. Quibus detur Tator , & quibus Curator ?
918. Ad quæ teneantur Tutores , & Curatores ?
An Pupilli , & Minores poffint fe naturaliter ob
ligare , fine confenfu Tutorum , &c. Vide infra
verf. 6. Pupillus .
DUBIUM II.
Quid, & quotuplex fit Teftamentum ?
Pag. 468.
919. Quid eft Teftamentum ? De requifitis ad
Codicillum ; & quid importet Claufula Codicilla
ris ? 920. Quotuplex eft ? 921. Ex quibus capiti
bus Teftamentum eft nullum ?
922. Quid fi defint folemnitates , fi fit Tefta
mentum ad pias caufas ? 923. Quid fi conftet he
redi voluntas Teftatoris ? 924. Quid fi non con
ftet , an ipfe teneatur credere uni tefti ? Et an
teftamentum nullum valeat quoad legata pia ?
925. Quid , fi Teftamentum factum fit ab homi
nibus rufticanis ? 926. Quid tempore peftis ? 927.
An Teftamentum fine folemnitatibus obliget in
confcientia? ( Vide etiam numer. 711. & lib. 1 .
·
num. 151. ) 928. Vide alios cafus . 929. Quid
de Teftamento Clericorum , Novitiorum , & Mi
litum ?
930. Dub. 1. An legatum reli&um virgini , ut
nubat , poffit ei dari , fi fiat religiofa ? Dub. 2. ,
Aa legatum reli&um civibus loci poffit dari ex
traneis ? Dub. 3. An legatum reli&um Orpha
nis , dari eis , qui Parentes habent inutiles ?.
Dub. 4. An legatum relictum puellis , ut nubant ,
poffit dari eis quæ fine docte jam nupferint ?.
Dub. 5. An legatum relictum puellis nupturis
poffit dari viduis , ut iterum nubant ? Dub. 6.
An legatum reli& tum virginibus nubendis , pof
fit dari virgini corruptæ ? Dub. 7. An legatum
reli&um puellæ > ut remaneat virgo 9 debeatur
ei , fi nubat ? Dub. 8. An legatum reli& tum puel
læ ut nubat , tranfeat ad ejus heredes , fi ante
nuptias moriatur ? Dub. 9. An legatum relictum.
pro fabrica Ecclefiæ poffit expendi in alia Divino
cultui neceffaria ? Dub. 10. Quomodo diftribuen
dum legatum reli&um pauperibus?
931. Quæftio I. An ultimæ voluntates poffint
commutari a Papa fine caufa? Quæft. II . An ab
Epifcopis cum jufta caufa ? Dub. 1. An tunc re
quiratur confenfus heredis , & legatarii ? Dub. 2.
Quæ fint caufæ juftæ ad commutandum ?
DU.
 XXXIV 1N
DUBIM III.
De Renunciatione bæreditatum ? pag. 475.
932. Quando valeat renunciatio hæreditatis ?
933. An hæc ftri& te interpretanda ? Vide ibi re
folutiones . 934. An fint irrita pata de heredi
tate viventium ? Vide exceptiones ? 935. De Con
ftitutione Tridentini irritante renunciationes in
gredientium Religionem ?
DUBIUM IV.
Qui poffint , & debeant effe Executores
Teftamenti ? pag. 476.
936. Qui poffint effe Executores ? Et qui fint
de jure ? Et an poffint officio fungi per alios ?
937 An Religiofus Executor poffit applicare fuo
Monafterio legata ad pias caufas ? 938. Quomo
do relicta incerta fint exequenda ? 939. An le
gata ad pias caufas poffint commutari ? ( Vide
dicta numer. 453. Quæritur I. & II. ) 940. Vide
refolutiones . 941. Quomodo exequenda voluntas
Teftatoris ?
DUBIUM V.
De iis, qui teftari , & hæredes inftitui
poffunt ? pag. 478.
942. Qui teffari poffint ? 943. Qui poffint here
des inftitui? 944. Vide refolutiones . 945. Quæ
fit divifio heredum ? 946. An fit obligatio gravis
relinquendi bona fratribus , & aliis propinquis in
digentibus? 947. Quantum debeatur heredibus ne
ceffariis 948. Quæ fint caufæ juftæ exheredandi
filios ? 949. Vide dubia fuper hoc punéto . 950.
Vide alios cafus , quando Teftamenta infirmen
tur . 951. Quid poffint petere fpurii a Matre ,
& Patre? 952. Quid , fi Pater relinquat bona al
teri , ut reddat filio fpurio ? 953. Qui heredes
fuccedant ab inteftato ?
954. Quomodo facienda fit collatio inter fra
tres ? 955. An debeant conferri fumtus pro ftu
dio , Doctoratu , &c. 956. An Patrimonium da
tum ad fufcipiendos Ordines ? 957. An bona pa
terna, quæ filius expendit in ludis &c. 958. An
expenfæ facle in nuptiis ? 959. An veftes &c. da
tæ a Parentibus ?
950. Quid fi conjuges tranfeant ad fecundas nu
ptias ? 961. De Falcidia , & Trebellanica debita
heredibus .
DE X
TRACTATUS V I.
De Præcepto Octavo , Nono , Decimo ,
Præceptis Ecclefiæ .
CAPUT I.
De Præcepto octavo .
DUBIUMI.
Quid fit fufpicio , judicium temerarium ,
dubitatio , ac quale peccatum ?
Pag. 482.
962. De Judicio temerario , & quando eft mor
tale ? 963. De Sufpicione , & Dubitatione teme
raria 964. An hæc pertingere poffint ad morta
le ? 965. Quomodo difcernatur Judicium a Sufpi
cione ?
DUBIUM II.
Quid fit , & quam grave peccatum Detra
&io pag. 483.
966. Quid fit Detra&io , & quid Contumelia ?
957. An excufetur a mortali , revelare defe& tus
naturales alicujus , &c. 968. Quando liceat cri
mina prodere ? 969. An id liceat ad vitandum
damnum proprium , vel aliorum ? ( Vide etiam
lib. 4. num, 277. ) 970. Quando Secretum fit fer
vandum ? 971. Et quando poffit manifeftari ? Quo
modo autem peccent alienas literas legentes ? Re
miffive , vide lib. 5. num. 70. 972. An liceat fa
mam fuam tueri , alterum infamando ? 973. An
alterum infamare apud amicum ? ( Vide dia
lib. 1. numer. 37. ) 974. An excufetur a morta
li , propalari crimen publicum in uno loco , in
alio ubi non eft notorium ? ( Vide etiam lib. 1.
numer. 36. ) 975. Quando crimen poffit dici pu
blicum ? 976. An infamatus de una crimine pof
fit infamari de alio ? 977. Quid , fi detrahis ex
loquacitate ? Et quid , fi referas audita ? 98.
Vide alias refolutiones apud Bufemb. 979. Quo
modo peccet audiens detractionem , & ad quid
teneatur? 980. Qud fi fit Superior ? 981. Quid
fi fit particularis , & cum poffit , non avertitá
982. An liceat aliquando alium infamare ? ( Vi
de etiam lib. 4. numer. 277. ) 983. An liceat
feipfum infamare ? ( Vide etiam lib. 4. numer.
275. ) .
984 Quomodo reftitendus fit honor ablatus ?
985. Quid fi dehonoratio fuerit fecreta ? 986. Quæ
fatisfactio præftanda . 987. An femper fufficiat pe
titio venia ? 988. Quibus cafibus expedit Confef
fario omittere monitionem de hac fatisfactione
præbenda ? 989. An debeatur fatisfactio , fi offen
fus fe vindicavit de contumelia ? 990. Quid ft of
fenfor puniatur a Judice , vel damnetur ad fatis
faciendum ?
DU
 CAPITUM , ET
DUBIUM III.
An, quomodo fama reflituenda?
pag. 491 .
991. Quomodo debeat fama reftitui ? Et an,
apud auditores etiam mediatos ? 992. Quid , fi
verum crimen propalaveris ? 993. Quid , fi bona
fide alterum infamaveris ? 994. An tunc tenea
ris ad damnum , fi advertens , famam non refti
tuas? An autem diffamans injufte de crimine ve
ro , teneatur reftituere integrum damnum ? 995.
Quid notandum circa infamantem libello famo
fo ? 996. An tenearis ad damnum ortum ex infa
matione? 997. Quæ excufent a reftitutione famæ ?
998. Quid , fi prudenter judices rem oblivione de
letam ? 999. An quando reftitutio fame poffit
compenfari , fi alter renuat reftituere ( Vide et
iam lib. 1. numer. 35. ) 1000. An tenearis infa
miam pecuniis compenfare ? ( Vide etiam numer.
627. ) 1001. An infamatus poffit pecuniis fibi fa
mam compenfare ; ( Vide etiam_lib. 1. numer.
35. verf. Hinc ) . 1002. An excufet a reftitutio
ne periculum vitæ , vel propriæ infamiæ ? 1003.
Quid , fi infamatus remittat reftitutionem ? Et an
hæc liceat remitti ?
CAPUT II.
Quid de præcepto None , & Decimo?
pag. 495.
CAPUT III.
Quid de Præceptis Ecclefia ? ibid.
DUBIUM I.
Quid requiratur ad jejunium Ecclefiafti
cum , & quanta ejus obliga
tio ? ibid.
1004. De unica comeftione .
1005. De abftinentia a carnibus , ovis , & la
Aiciniis? 1006. An abftinentia a laticiniis in
Quadragefima obliget fub gravi ? 1007. Dub. I.
An hæc abftinentia obliget etiam in Domini
cis Quadragefima ? 1008. Quinam in Quadra
gefima excufentur ad edendas carnes , aut lati
cinia ? 1009. Dub. Il. An in jejuniis extra Qua
dragefimam fit abftinendum a laticiniis de ju
re communi? Dub. III. An ubi viget confuetu
do abftinendi ? Dub. IV. An liceat edere bifco
Aos ovis confe& tos ? 1010. Dub. V. An liceat e
dere laridum , cui permittuntur ova ? 1011. Dub.
VI. Quorum animalium carnes vetentur in jeju
niis ) 1012. Dub. VII . Quibus pueris poffint mi
niftrari carnes ? 1013. An difpenfati ad carnes te
neantur ad unicam comeftionem , & ad abftinen
dum a pifcibus ? 1014. Quid in menfa privata ?
( Vide etiam in fin. lib. Dub. 1. ) 1015. De fan
citis a N. SS. P. Benedi&. XIV . I. De obliga
tione fub gravi . II . De cibis cœnula adhiben
dis . III. De hora prandii . IV. De epulis ve
titis ad carnes difpenfatis . V. De Domini
cis Quadragefimæ . VI. De Bulla Cruciatæ .
DUBIORUM . XXXV
VII. De jejunis extra Quadragefimam . Quid ,
fquis difpenfatus ad carnes ob debilitatem vi
rium ? An difpenfatis ad carnes permittantur
tantum carnes falubres ? ( Vide etiam in fin. lib.
Dub. 2.
1016. De hora debita refe& tionis , An ante
vertentes notabiliter horam meridianam , gravi
ter peccent? 1017. De divifione prandii &c, apud
Bufemb, 1018. Quær. I. An liceat in jejuniis fu
mere parum cibi ante potum ? 1019. Quæritur II.
An ele&uaria frangant jejunium ? 1020. Quæri.
tur III. Per quantum temporis prandium inter
rumpatur? Quæritur IV. An quis , poftquam fur
rexit a menfa , poffit ad eam redire? Quæritur
V. Qantum liceat protrahere prandium ?
1021. An liceat fumere lac, jufculum , & fi
milia? 1022. Quæritur I. An liceat potus vini ?
Quæritur II. An potius cervifiæ , ac limoniadis
dieta Sorbetto ? 1023. Quæritur III. An liceat po
tio Chocolatis ?
1024. De Collatiuncula vespertina . 1025. Quæ.
nam quantitas permittatur in cœnula ? Et quæ in
Vigilia Nativitatis Domini , Pafchatis , aut Pen
tecoftes ? 1026. Quænam qualititas ciborum in
cœnula permittatur ? 1027. Dub. I. An liceat fu
mere ova? Et an parum cafei ? 1028. Dub. II.
An pifces ? 1029. Dub. III. An panis co& tus , &
jufculum ex herbis ? An legumina?
1029. Vef. 3. In Confeffione , quæ fit parva ma
teria carnium , aut aliorum ciborum ? Et an fit
vetitum , fæpius in die quid parum edere? 1030.
Quæritur I. An bis comedens culpabiliter tenea
tur ad jejunium ? Quæritur II. Quid fi inculpa
biliter? Quæritur III. An liceat cauponibus mi
niftrare carnes in die jejunii ? ( Vide etiam lib.z.
num. 81. )
DUBIUM II.
Que caufæ excuſent a jejunio ?
pag. 509.
1031. Quatuor funt caufæ excufantes a jeju
nio . I. Difpenfatio . II. Impotentia . III. La
bor . IV. Pietas . Vide omnia quæ de his dicit
Bufemb.
1032. I. Caufa eft Difpenfatio . Poffunt enim a
jejunio difpenfare . 1. Papa . 2. Epifcopi . 3. Pa
rochi . 4. Prælati .
1033. II. Caufa eft Impotentia . Quinam excu
fentur de Impotentia Phyfica? Refp. 1. Infirmi .
2. Pauperes . 1034. Quinam excufentur de Impo
tentia Morali ? Refp. 1. Qui laborant dolore ca
pitis ; Vel qui nequeunt dormire : An autem hi
teneantur mane fumere conulam ? 2. Milites . 3.
An uxores timentes indignationem Virorum : &
an Viri non potentes reddere debitum ? 1035 .
4. Adolefcentes . 1036. 5. Senes . Dub. 1. An
Sexagenarii robufti teneantur jejunare ? 1027.
Dub. 2. An Feminæ Quinquagenaria ? 1038.
Dub. 3. Quid de fenibus habentibus votum jeju
nandi ? 1039. Dub. 4. An Religiofi fexagenarii
teneantur ad jejunia Regulæ ? 1040. Dub. 5. An
jejunium fubrogatum voto caftitatis obliget fexa
genarios ?
1041. III. Caufa eft Labor . Quæ fint artes per
fe
 XXXVI INDEX CAPITUM ,
fe laboriofe? An excufentur Tonfores , & Sarto
res? An Pi& tores , Scribæ , & Horologiarii ? An
Molitores, Argentarii , & Sculptores ? 1042. Quæ
ritur 1. An excufentur Artifices divites ! 1943.
Quæritur 2. An excufentur Artifices qui poffunt
jejunare fine gravi incommodo . 1044. Quæri
tur 3. An excufentur ipfi in diebus , in quibus
non laborant ? 1045. Quæritur 4. An excufentur,
qui affumunt laborem in fraudem jejunii ? 1046.
Quæritur 5. An qui laborant ob rarum lucrum ?
(Vide dicta num. 301. & 332. ) 1047. De itine.
rantibus ? Dub. 1. Quale iter fufficiat ad excufan
ET DUBIORUM .
dum ? Dub. 2. An excufentur iter facientes equis ,
vel rhedis .
1048. IV. Caufa eft Pietas . An hoc cafu ope
ra pietatis poffint fponte fufcipi ? 1049. 1. Quan
do excufentur infervientes infirmis ? 2. Quando
Peregrinantes ad Loca fan& ta ? 3. Quando Con
cionatores ? 4. Quando Cantores ? 5. Quando Le
&ores ? 6. Quando Advocati , Judices , Medici ,
& alii Profeffores ? 7. Quando Confeffarii ?
1050. An abfentes a Patria teneantur ad jeju
nium in ea præceptum ? Et an ad jejunium loci
ubi funt? ( Remiffive ad num. 156. )
DE

DE ROMANORUM PONTIFICUM
DECRETIS,
EORUMQUE
1 N MORALI THEOLOGIA .
§. I.
1 Canones in ufu Pontificiorum Decreto
rum fervandi .
1 num. 8.
IS qui Moralem Theologiam tra
dunt , cavendum cum primis eft ,
ne quidquam doceant , quod cum
Pontificum Romanorum decretis
pugnet ; cæteris vero , qui facul
tati eidem dant operam , ipfa il 8
la decreta fedulo funt evolven
da , ne Theologorum , qui ante
quam fanétiones illæ prodirent , fua fcripta vul
garunt , au&oritate in errorem pertrahantur . Hæc
porro decreta plura quidem funt , ut eum de Mo
rali Theologia optime meriturum cenfeam , qui
ad Juris Canonici normam illa plures in claffes
redigeret , fingulis latiffimæ hujufce Scientia tra
&
tatibus refpondentes . Præcipua tamen in novifſi
mis Cafuiftarum editionibus , ut La-Croixii , Tam
burini , Bonacina , Vivæ invenies , quæ nuper e
typographio Remondiniano prodiere .
Quæ autem leges in ufu horum decretorum fer
vanda ? Multæ ex iis peti poffunt , quas cap. fe
quente proferemus . Interea hos habe .
Canon I. Videndum , ut quæ citantur decreta ,
genuina fint . Hinc fruftra quidquam efficies ex
falfis Pontificum Decretalibus ufque ad Siricium ,
quas Critici omnes explodunt .
Canon II. Cave ne quod mera difciplinæ præ
ceptum fuit , id ad Morales quæftiones deciden
das trahas . Nam quod olim difciplina vetabat ,
idque fub gravi , nunc ad meram confilii legem
revocari facile poteft . Sic Nicolaus I. ad conful
ta Bulgarorum cap.9. refpondit , in quadragefima
effe a conjugibus omni voluptati renunciandum ,
Lig. Theol. Tom. I.
XXXVII
P
USU
& ut licenter orationi vacetur , caftitati mentis ,
corporis incumbendum ; quis autem tunc infe •
rat , non licere quadragefimæ tempore opus con
jugii ? Vide Benedictum XIV. de S. D. lib. 5. c. 1.
Canon III. In iis quæftionibus in, quibus de
valore alicujus rei agitur , puta Matrimonii , fru
ftra Pontificum Decreta citantur , quæ folum l
licitum aliquid ftatuunt . Sic fi de Matrimonii
clandeftini valore quæritur , perperam adlegare
tur.Siricii decretum in epift. ad Himerium c. 4.
volentis , facerdotali benedictione obfignari fpon
falia de futuro ; nam ne dicamus , etiam promif
fionem Matrimonii inanem fuiffe fine Sacerdotis
benedi& tione , dicendus eft Pontifex præceptum
tantummodo impofuiffe , quod illicita redderet ,
non invalida fponfalia abfque Sacerdotis benedi
Aione . Confer Benedi& tum XIV. de S. D. lib. 8.
cap. 12. num. 5.
Canon IV. Pontificis decreto aliquid univerfim
permittenti non derogatur per fubfequentia de
creta , quæ in fpecialibus quibufdam cafibus illud
limitant . Innocentius 1II. ex. gr. in cap. A no
bis 9. de cohabitat. Cleric. & mulier. ait : Cum
Clericis quoque non permittas mulierculas habita
re , nifi forte de illis perfonis exiftant , in quibus
naturale fœdus nihil permittit fævi criminis fu
Spicari . Contra Nannetenfe Concilium incerti an
ni , cujus conftitutio inferta fuit compilatione De
cretalium Gregorii IX. etiam matrem , amitam ,
fororem a Clericorum domibus excludit , fcilicet
cum de hoc aut illo agitur , cujus depravati funt
mores , & cum qualibet prorfus muliere confuc
tudo fufpe& ta . Itaque , uti fcite monet Bencdi .
&tus XIV . de S. D. lib. 11. c. 5. n. 7. Decretalis
Innocentii III. regulam conftituit univerfam
communiter obfervandam ; Decretum autem Naa
C 3 nerea
 XXXVIM
netenfe a Gregorio IX. probatum ponit regulæ li
mitationem in fpecialibus tantum quibufdam e
ventibus adhibendam .
Canon V. Pontificis aliquid permittentis verba
non licet ad • fenfum, trahere catholico dogmati
repugnantem , aut ab obvio verborum , quibus De
cretum illud editum eft, fenfu alienum . Contra
hunc Canonem peccant , qui Innocentii I. verba
in epift. ad Decentium : Quad ( oleum facrum )
ab Epifcopo confectum non folum Sacerdotibus , fed
omnibus uti Chriftianis licet , in fua , aut in
fuorum neceffitate ad ungendum ; qui , inquam , ita
hæc interpretantur , ut omnes Chriftianos Extre
mæ Unationis miniftros Innocentius indicarit . Por
ro cum Maldonato , aliifque a Benedicto XIV.
citati de S. D. lib. 8. cap. 4. num. 3. verifimilli
mum eft , loquutum fuiffe Innocentium de Un
Яione non activa , fed paſſiva , hoc eft non, de
collatione , fed de receptione Sacramenti , quum
effent , qui oleo fanto folo inungi poffe cenferent
a quibus conficitur , Sacerdotes . Certe ipfum ver
bum uti hoc indicat .
Canon VI. Si Pontifex aliquid concedat , quod
prius negaverat , ex priore illa negatione , quid
per ipfum deinde licuerit , optimum intelligitur .
Hinc quum S. Greg. Magnus lib. 4. ep. 26. Cala
ritanis Presbyteris facultatem ungendi in fronte
baptizatos infantes concedit , quam iifdem ep. 9.
denegaverat , de unione Confirmatoria loquu
tuum illum fuiffe conftat etiam ep. 26. quum ma
nifeftum fit , eam un&tionem prius ep. 9. fuiffe il
lis a Pontifice denegatam . Vide Bened. XIV. de
Syn. Dioecef. lib. 7. cap. 7. num . 5.
Canon VII. Privilegiorum per Pontificem uni
verfalis abrogatio non impedit , quominus alicui
abrogata privilegia iterum per alium Pontificem ,
aut etiam per eumdem concedantur . Hinc etfi
communi Scriptorum fuffragio poft S. Pii V. Con
ftitutionem San&tiffimus in Chrifto non licet ullibi
celebrare Miffas in privilegio Nativitatis ante me
diam noctem , efto ex vi præcedentium Privile
giorum id olim in Ecclefiis aliquot obtinuiffet ;
tamen is mos etiamnum, in quibufdam Venetia
rum templis licite perfeverat , vel ob alia privi
légia pofteriore ævo indulta , vel ob veterum pri
vilegiorum confirmationem , Confer Benedi&
tum
XIV . de S. D. lib. 6. cap. 8. num . 9.
Canon VIII. In Pontificiis Conftitutionibus ,
que aliquid faciendum præcipiunt , notandum eft
cum primis quos illæ adficiant , tum quæ ad il
lod præcipiendum rationes Pontificem impule- `
rint .
Confectarium I. Ex Decretali Innocentii III.
qua Presbyteris apud Conftantinopolim conftitu
tis diftriate prohibetur , ne Confirmationem con
ferant , male infertur, irritam effe , illicitamque
Confirmationem a Græcis Sacerdotibus collatam .
Nam Innocentius de Latinis Sacerdotibus expref
fe loquitur . Vide Benedictum XIV. de S.D. 1.7
cap. 9. num . 3.
Confeftarium II. Græcis Sacerdotibus univer
fim non licere Confirmationis Sacramentum con
ferre etiam male infertur ex Nicolai I. conftitu
tione Bulgaros a Sacerdotibus confignatos iterum
confirmari jubentis . Nam aliis omnino ad id du
tus eft Nicolaus rationibus , quam que id Græ
cis omnibus Sacerdotibus prohibitum efficiant .
Bulgari nempe , inquit citato loco Benedi&. XIV.
Confirmationem receperant a Sacerdotibus , * qui
Photii errore imbuti eam contulerant jure ordi
nario , exiftimantes nimirum , pateftatem eam con *
ferendi & Epifcopis , & Sacerdotibus pari jure
competere præterea iidem Sacerdotes delegati
fuerant a Photio macho, & invasore , uti loque
bantur Apoftolici Legati , hoc eft pfeudospatriar
cha , cui propterea legitimi Patriarchæ jura non
conveniebant : tandem Bulgaria pertinebat ad Ra
triarcham Occidentalem , atque ideo delegatio ,
de qua eft fermo , a Romano Pontifice Græcis
Presbyteris five expreffe , five tacite fa&a mini
ftrandi Confirmationem in Patriarchalibus Orien
tis nequaquam iifdem Presbyteris. id ipfum in
Bulgaria peragere permittebat .
Canon IX. Ubi Pontifices aliquam propofitio
nem damnant , in, fenfu potiffimum , quo ab Au
toribus edita efty damnaffe illam cenfendi funt .
&
tarium . Quid damnaverit Alexand. VIII.
Confe&
dum propofitionem confixit ajentem non licere ſe
qui opinionem del inter probabiles probabiliffimam ,
ex Sinnichio , ex cujus libro excerpta eft , potif
fimum eft defumendum .
Canon X. Ex alicujus propofitionis Pontificia
damnatione non licet inferre damnationem alte
rius , quæ alteri omnino rationi innititur . Exem
plum efto . Damnavit Clemens VIII. adferentes ,
licere per litteras , feu internuntium Confeffario
abfenti peccata Sacramentaliter confiteri , & ab eo
dem abfente abfolutionem obtinere . Urbanus tamen
VIII . a. 1632. non folum ftatuit valide impendi
abfolutionem , quando ægrotus coram uno , vel
altero tefte figna contritionis exhibet , deinde fu
perveniente confeffario nullo externo figno confi
tendi voluntatem oftendit , conftat tamen ex - re
latu internuntii , ægrotum oftendiffe figna contri
tionis , & confitendi voluntatem: fed etiam de
claravit , id non repugnare décreto Clementis
VIII. cum diverfam contineat rationem . Confule
Benedictum XIV. Lib. v111. de S. D. cap. 15.!
num. 8.
Canon XI. Ex eo, quod Pontifices aliquid fub
anathematis poena prohibeant , non fit , illud fem->
per de fe grave effe peccatum . Sic Gregorius II.
in Concilio Romano ann . 721. anathemate percu
lit Clericos comam nutrientes ; quod fecundum
fe lethalis criminis accufare durum eft . Con
fer Benedi& tum XIV . de S. D. L. 10. cap. 3. n. 1.
1
fequent .
Canon XII. Ubi Pontifices aliquid prohibent , "
ad circumftantias adtendere oportet prohibitionis .
Huc transfer dieta can. virf.
Canon XIII. Si quid Pontifices prohibuerint ,
videndum num vivæ vocis oraculo ita mentem
fuam explicuerint , ut locus non fit argumentatio
ni ad alium omnino cafum . Ita plures TT. de
fendunt etiam poft Sixti V. Conftitutionem dete
ftabilis licitum effe Trinom Contractum ; Cardi
nalis enim Toletus , Cardinalis S. Severina ,
quibus munus mandatum fuit a Sixto V. compo
nende Legis , feu Bulle , Deteftabilis , adfirma
runt P. Stephano Tuccio Theologo Soc. Jefu , no,
luiffe Sixtum fua lege probiberi , nifi injuftos con !
tractus ; quare qui ante legem latam jufti erant
hujufmodi autem fuiffe Trinum Contractum mut
tis confirmant ) paſt latam quoque licere , ut fcri
bit

bit.doctus Comitolus Refponf. Moral. lib. 3. q.12.
num. 3 .
Canon XIV. Videndum prætetea eft , num po
fteriores Pontifices latam a decefforibus fuis pro
hibitionem reftrinxerint . Sic quum Sixtus V. in
ter crimina graviora fub degradationis poena Cle
ricis prohibita numeraffet abortum foetus etiam
inanimati , vel per fe , vel per alios procuratum ,
effectu fequente , Gregorius XIV. ad abortum fo
lius foetus animati Sixtinam reftrinxit .
Canon XV. Et illud animadvertendum , num
Pontificia Conftitutio aliquid prohibens alicubi
recepta non fit , quod de S. Pii V. conftitutione
Cum onus graviffimi Doctores apud Benedictum
XIV . de S. D. lib. 10. cap. 5. num. 5. narrant , in
Gallia fcilicet , Belgio , & Germania non effe il
lam receptam .
§. II.
Pontificia Decreta a Theologo Morali pre
ceteris confideranda .
PROPOSITIONES DAMNATE
AB ALEXANDRO PAPA VII.
> 16. Qui beneficium curatum habent , poffunt
Feria s. die 24. Septembris 1665.
N Congregatione Generali fanctæ Romanæ , &
" coram
xandro Papa VII. mature difcuffis infrafcriptis
propofitionibus .
1. Homo nullo unquam vitæ fuæ tempore te
netur elicere actum fidei , fpei & caritatis ex
vi præceptorum divinorum ad eas virtutes perti
hentium .
2. Vir equeftris ad duellum provocatus poteft
illud acceptare , ne timiditatis notam apud alios
incurrat . I imminet fententia , fi alia via non poteft innocens
3. Sententiam afferens , Bullam Cœnæ folum
prohibere abfolutionem hærefis , & aliorum crimi
num , quando publica funt , & id non derogare
facultati Tridentini , in qua de occultis crimini
bus fermo eft , anno 1629. 18. Junii in Confifto
rio facr. Congr. Eminentifs. Card. vifa , & tole
rata eft .
4. Prælati regulares poffunt in foro confcien
tiæ abfolvere quofcumque feculares , ab hærefi oc
culta , & ab excommunicatione , propter eam in
curfa .
5. Quamvis evidenter tibi conftet , Petrum effe
hæreticum , non teneris denuntiare , fi probare
non poffis .
6. Confeffarius , qui in Sacramentali Confeffio
ne tribuit pœnitenti chartam poftea legendam ,
in qua ad venerem incitat , non cenfetur follici
taffe in Confeffione ; ac proinde non eft denun
tiandus .
7. Modus evitandi obligationem denuntiandæ
folicitationis eft , fi folicitatus confiteatur cum
folicitante , hic poteft ipfum abfolvere abfque o
nere denuntiandi .
8. Duplicatum ftipendium poteft Sacerdos pro
eadem Miffa licite accipere , applicando peten
ti partem etiam fpecialiffimam fructus ipfimet ce
lebranti correfpondentem , idque poft Decretum
Urbani o& tavi .
XXXIX
9. Poft Decretum Urbani poteft Sacerdos , cui
Miffa celebrandæ traduntur , per alium ſatisface
re , collato illi minori ftipendio , alia parte fi
pendii fibi retenta .
10. Non eft contra juftitiam pro pluribus fa
crificiis ftipendium accipere , & facrificium unum
offerre , neque enim eft contra fidelitatem , et
iamfi promittam promiffione etiam juramento fir
mata , danti ftipendium , quod pro nullo alio -of
feram .
11. Peccata in confeffione omiffa , feu obli
ta , ob inftans periculum vitæ , aut ob aliam cau
fam " " non tenentur in fequenti confeffione expri
mere .
12. Mendicantes (poffunt abfolvere a cafibus Epi
fcopis refervatis , J non obtenta ad id Epifcoporum
facultate . ***
13. Satisfacit præcepto annuæ Confeffionis , qui
confitetur Regulari Epifcopo præfentato , fed ab
eo injufte reprobato .
14. Qui facit confeffionem voluntarie nullam ,
fatisfacit præcepto Ecclefiæ .
15. Poenitens propria auctoritate fubftituere fibi
alium poteft, qui loco ipfius poenitentiam adim
-pleat .
fibi eligere in Confeffarium fimplicem Sacerdotem
non approbatum ab Ordinario .
17. Eft licitum Religiofo , vel Clerico calu
mniatorem gravia crimina de fe , vel de fua Re
ligione fpargere minantem , occidere , quando a
lius modus defendendi non fuppetit , uti fuppete
re non videtur , fi calumniator fit paratus , vel
ipfi Religiofo , vel ejus Religioni publice , & co
ram graviffimis viris prædi & ta impingere , nifi oc
cidatur .
18. Licet interficere falfum accufatorem , fal
fos teftes , ac etiam judicem , a quo iniqua certo
damnum evitare .
19. Non peccat maritus occidens propria auto
ritate uxorem in adulterio deprehenfam .
20. Reftitutio a Pio V. impofita beneficiatis
non recitantibus non debetur in confcientia ante
fententiam declaratoriam Judicis , eo quod fit
pœna .
21. Habens Capellaniam collativam , aut quod
vis aliud beneficium ecclefiafticum , fi ftudio lite
rarum vacet , fatisfacit fuæ obligationi , fi offi
cium per alium recitet .
22. Non cft contra juftitiam beneficia ecclefia
ftica non conferre gratis , quia collatot conferens
illa beneficia ecclefiaftica , pecunia interveniente ,
non exigit illam pro collatione beneficii , fed ve
luti pro emolumento temporali , quod tibi con
ferre non tenebatur .
23. Frangens jejunium Ecclefiæ , ad quod tene
tur , non peccat mortaliter , nifi ex contemtu
vel inobedientia hoc faciat , puta , quia non vult
fe fubjicere præcepto .
24. Mollities , fodomia , & beftialitas funt pec
cata ejufdem fpeciei infimæ , ideoque fufficit di
cere in Confeffione , fe procuraffe pollutionem .
25. Qui habuit copulam cum foluta , fatisfacit
Confeffionis præcepto , dicens , commifi cum fo
luta grave peccatum contra caftitatem , non ex
plicando copulam .
C 4 26. Quan
 XL
26. Quandò litigantes habent pro fe opiniones
aque probabiles , poteft Judex pecuniam accipe
re pro ferenda fententia in favorem unius præ
alio .
27. Si liber fit alicujus junioris , & moderni ,
debet opinio cenferi probabilis , dum non conftet ,
rejectam effe a Sede Apoftolica tamquam impro
babilem ,
28. Populus non peccat , etiamfi abfque ul
la caufa non recipiat legem a Principe promul
gatam .
Quibus pera&tis , dum fimilium Propofitionum
examini cura , & ftudium impenderetur , interea
idem Sanctiffimus , re mature confiderata , ' ſta
tuit , & decrevit , prædiétas Propofitiones , & u
namquamque ipfarum , ut minimum tanquam fcan
dalofas cffe damnandas , & prohibendas , ficut eas
damnat , ac prohibet : ita ut quicunque illas aut
conjun& tim , aut divifim docuerit , defenderit , e
diderit , aut de eis etiam difputative , publice ,
aut privatim tractaverit , nifi forfan impugnando ,
ipfo facto incidat in excommunicationem , a qua
non poffit ( præterquam in articulo mortis ) ab
alio , quacumque etiam dignitate fulgente , nifi
a pro tempore exiftente Romano Pontifice , ab
folvi .
Infuper diftri&te in virtute fan& ta obedientiæ ,
& fub interminatione divini Judicii prohibet o
mnibus Chriftifidelibus cujufcumque conditionis ,
dignitatis , ac ftatus , etiam fpeciali , & fpecialif
fima nota dignis , ne prædictas opiniones , aut ali
quam ipfarum ad praxim deducant .
* re Sacramenti , reli& ta tutiore , nifi id vetet lex ,
Deinde Feria 5. die 18. Martii 1666.
Propof. 29. In die Jejunii , qui fæpius modicum
quid comedit , non frangit jejunium .
30. Omnes officiales , qui in Republica corpo
raliter laborant , funt excufati ab obligatione je
junii, nec debent fe certificare , an labor fit com
patibilis cum jejunio.
31. Excufantur abfolute a præcepto jejunii o
mnes illi , qui iter agunt equitando , utcunque iter
agant, etiamfi iter neceffarium non fit , & etiamfi
iter unius diei conficiant .
32. Non eft evidens , quod confuetudo non co.
medendi ova , & lafticinia in quadragefima ob
liget .
33. Reftitutio fru &uum ob omiffionem Horarum
fuppleri poteft per quafcunque eleemofynas , quas
antea beneficiarius de fructibus fui beneficii fe
cerit .
34. In die Palmarum recitans officium Pafcha
le fatisfacit præcepto .
35. Unico officio poteft quis fatisfacere dupli
ci præcepto pro die præfenti , & craftino .
36. Regulares poffunt in foro confcientiæ uti
privilegiis fuis , quæ funt expreſſe revocata per
Concilium Tridentinum .
37. Indulgentia conceffe Regularibus , & re
vocata a Paulo quinto , hodie funt revalidata .
38. Mandatum Tridentini factum Sacerdoti fa
crificanti ex neceffitate cum peccato mortali ,
confitendi quamprimum , eft confilium , non præ
ceptum .
39. Illa particula , quamprimum , intelligitur ,
cum Sacerdos fuo tempore confitebitur .
40. Eft probabilis opinio , quæ dicit , effe tam
tum veniale ofculum habitum ob delectationem
carnalem , & fenfibilem , quæ ex ofculo oritur
feclufo periculo confenfus ulterioris , & pollu
tionis .
41. Non eft obligandus concubinarius ad eji
ciendam concubinam , fi hæc nimis utilis effet
ad oble&amentum concubinarii , vulgo regalo ,
dum , deficiente illa , nimis ægre ageret vitam ,
& alia epulæ tædio magno concubinarium affi
cerent ; & alia famula nimis difficile inveni
retur .
42. Licitum eft mutuanti aliquid ultra fortem
exigere , fi fe obliget ad non repetendam fortem
ufque ad certum tempus ."
43. Annuum legatum pro anima reli& tum non
durat plus quam per decem annos .
44. Quoad forum confcientiæ , reo correcto , e
jufque contumacia ceffante , ceffant cenfuræ .
45. Libri prohibiti , donec expurgentur , pof
funt retineri , ufque dum adhibita diligentia cor
rigantur .
PROPOSITIONES DAMNATÆ
A SS. D. INNOCENTIO PAPA XI.
Feria 5. die 2. Martii 1679.
[
1. eft illicitum in Sacramentis conferen
Ndis probabilen valo
conventio , aut periculum gravis damni incurren
di . Hinc fententia probabili tantum utendum non
eft in collatione Baptifmi , Ordinis Sacerdotalis ,
aut Epifcopalis .
2. Probabiliter exiftimo , Judicem poffe judica
fre juxta opinionem etiam minus probabilem .
3. Generatim , dum probabilitate five intrinfe
ca , five extrinfeca , quantumvis tenui , modo a
probabilitatis finibus non exeatur , confifi aliquid
agimus , femper prudenter agimus .
4. Ab infidelitate excufabitur infidelis non cre
dens , du&us opinione minus probabili .
5. An peccet mortaliter , qui a& tum dile&ionis
Dei femel tantum in vita eliceret , condemnare
non audemus .
6. Probabile eft , ne fingulis quidem rigorofe
quinquennis per fe obligare præceptum charitatis
erga Deum .
7. Tunc folum obligat , quando tenemur jufti
ficari , & non habemus aliam viam , qua jufti
ficari poffumus .
8. Comedere , & bibere ufque ad fatietatem ob
folam voluptatem , non eft peccatum , modo non
obfit valetudini , quia licite poteft appetitus na
turalis fuis actibus frui .
9. Opus conjugii ob folam voluptatem exerci
tum , omni penitus caret culpa , ac defectu ve
niali .
10. Non tenemur proximum diligere au in
terno , & formali .
11. Præcepto proximum diligendi fatisfacere
poffumus per folos actus externos .
12. Vix in fæcularibus invenies , etiam in Re
gibus , fuperfluum ftatui . Et ita vix aliquis tene
tur

tur ad eleemofynam , quando tenetur tantum ex
fuperftatur . # & poft impactam alapam , vel i&
13. S cum debita moderatione facias , potes
abfque piccato mortali de vita alicujus triftari ,
& des morte naturali gaudere , illam ineffi
cacı adeЯu . petere , & defiderare ; non quidem ex
driplientia perfona , fed ob aliquod temporale
emolumentum .
14. Licitum eft abfoluto defiderio cupere mor
tem patris , non quidem ut malum patris , fed bo
num cupientis , quia nimirum ei obventura eft
pinguis hereditas .
15. Licitum eft filio gaudere de parricidio pa
rentis a fe in ebrietate perpetrato , propter ingen
tes divitias inde ex hæreditate confecutas .
16. Fides non cenfetur cadere fub præceptum
fpeciale , & fecundum fe .
17. Satis eft a&
tum fidei femel in vita elicere .
18. Si a poteftate publica quis interrogétur , fi
dem ingenuc confiteri , ut Deo , & fidei glorio
fum confulo : tacere , + ut peccaminofum per fe
non damno .
19. Voluntas non poteft efficere , ut affenfus fi
dei in feipfo fit magis firmus , quam mereatur
pondus rationum ad affenfum impellentium .
20. Hinc poteft quis prudenter repudiare affen
fum , quem habebat fupernaturalem .
21. Affenfus fidei fupernaturalis , & utilis ad fa
lutem ftat cum notitia folum probabili revelatio
nis : imo cum formidine , qua quis formidet , ne
non fit locutus Deus .
22. Non nifi fides unius Dei neceffaria videtur
neceffitate medii , non autem explicita remunera
toris .
23. Fides late dicta ex teftimonio creaturarum ,
fimilive motivo ad juftificationem fufficit ,
24. Vocare Deum in teftem mendacii levis ,
non eft tanta irreverentia , propter quam velit ,
aut poffit damnare hominem .
25. Cum caufa licitum eft jurare fine animo
jurandi , five res fit levis , five gravis .
26. Si quis vel folus , vel coram aliis , five in
terrogatus , five propria fponte , five recreationis
caufa , five quocumque alio fine juret , fe non fe
ciffe aliquid , quod revera fecit , intelligendo in
tra fe aliquid aliud , quod non fecit , vel aliam
viam ab ea , in qua fecit , vel quodvis aliud ad
ditum verum , revera non mentitur , nec eft per
jurus .
27. Caufa jufta utendi his amphibologiis , eft
quoties id neceffarium , aut utile eft ad falutem
corporis , honorem , res familiares tuendas , vel
ad quemlibet alium virtutis a& tum , ita ut veri
tatis occultatio cenfeatur tunc expediens , & ftu
diofa .
28. Qui mediante commendatione , vel munere
ad Magiftratum , vel Officium publicum promo
tus eft , poterit cum reftrictione mentali præfta
re juramentum , quod de mandato Regis à fimi
libus folet exigi , non habito refpe&u ad inten
tionem exigentis , quia non tenetur fateri crimen
occultum .
29. Urgens metus gravis eft caufa jufta Sacra
mentorum adminiſtrationem fimulandi .
30. Fas eft viro honorato occidere invaforem ,
qui nititur calumniam inferre , fi aliter hæc igno
minia vitari nequit : idem quoque dicendum >
XLI
fi quis impingat alapam , vel fufte percutiat ;
tum fuftis fu
giat .
31. Regulariter occidere poffum furem pro con
fervatione unius , aurei ,
32. Non folum licitum eft defendere defenfione
occifiva , quæ a& tu poffidemus , fed etiam ad qua
jus inchoatum habemus , & quæ nos poffeffuros
fperamus .
33. Licitum eft tam hæredi , quam legatario
contra injufte impedientem , ne vel hæreditas a
deatur , vel legata folvantur , fe taliter defende
re ; ficut & jus habenti in Cathedram , vel Pre
bendam contra earum poffeffionem injufte impe
dientem .
34. Licet procurare abortum ante animationem
foetus , ne puella deprehenfa gravida occidatur ,
aut infametur .
35. Videtur probabile , omnem fœtum , quan
diu in utero eft , carere anima rationali , & tunc
primum incipere eandem habere , cum paritur ,
ac confequenter dicendum erit , in nullo abortu
homicidium committi .
36. Permiffum eft furari , non folum in extre
ma neceffitate , fed etiam in gravi .
37. Famuli , & Famula domefticæ poffunt oc
culte heris fuis furripere ad compenfandam ope
ram fuam , quam majorem judicant falario , quod
recipiunt .
38. Non tenetur quis fub poena peccati morta
lis reftituere , quod ablatum eft per pauca furta ,
quantumcunque fit magna fumma totalis .
39. Qui alium movet , aut inducit ad inferen.
dum grave damnum tertio , non tenetur ad refti
tutionem iftius damni illati .
40. Contractus Mohatra licitus eft , etiam re
fpectu ejufdem perfonæ, & cum contractu retro
venditionis prævie inito cum intentione lucri .
41. Cum numerata pecunia pretiofior fit nume
randa ; & nullus fit , qui non majoris faciat pe
cuniam præfentem , quam futuram , poteft credi
tor aliquid ultra fortem a mutuatario exigere , &
eo titulo ab ufura excufari .
42. Ufura non eft , dum ultra fortem aliquid
exigitur , tanquam ex benevolentia , & gratitudi
ne debitum , fed folum , fi exigatur tanquam ex
juftitia debitum .
43. Quidni non nifi veniale fit , detrahentis au
&oritatem magnam fibi noxiam falfo crimine eli
dere ?
44. Probabile eft non peccare mortaliter , qui
imponit falfum crimen alicui , ut fuam juftitiam ,
& honorem defendat . Et fi hoc non fit proba
bile , vix ulla erit opinio probabilis in Theo
logia .
45. Dare temporale pro fpirituali non eft fimo
nia , quando temporale non datur tanquam pre
tium , fed dumtaxat tanquam motivum conferen
di , vel efficiendi fpirituale , vel etiam quando
temporale fit folum gratuita compenfatio pro fpi
rituali , aut e contra .
46. Et id quoque locum habet , etiamfi tempo
rale fit principale motivum dandi fpirituale , imo
etiamfi fit finis ipfius rei ſpiritualis , fic ut illud
pluris æftimetur , quam res fpiritualis .
47. Cum dixit Concilium Tridentinum eos alie
nis peccatis communicantes mortaliter peccare ,
qui
 XLII
qui nifi quos digniores , & Ecclefiæ magis utiles
ipfi judicaverint , ad Ecclefias promovent : Con
cilium vel primo videtur per hoc digniores non
aliud fignificare velle , nifi dignitatem eligendo
rum , fumpto comparativo pro pofitivo ; vel fe
cundo locutione minus propria ponit digniores ut
excludat indignos , non vero dignos ; vel tandem
loquitur tertio , quando fit concurfus .
48. Tam clarum videtur , fornicationem fecun
dum fe nullam involvere malitiam , & folum effe
malam , quia interdicta , ut contrarium omnino
rationi diffonum videatur ,
49. Mollities jure naturæ prohibita non eft .
Unde fi Deus eam non interdixiffet , fæpe effet
bona , & aliquando obligatoria fub mortali . } fufficit , ut actus moralis tendat in finem ultimum
50. Copula cum conjugata , confentiente mari
to , non eft adulterium , adeoque fufficit in con
feffione dicere , fe effe fornicatum .
51. Famulus , qui fubmiffis humeris fcienter ad
juvat herum fuum afcendere per feneftras ad ſtu,
prandam virginem ; & multoties eidem fubfervit ,
deferendo fcalam , aperiendo januam , aut quid
fimile cooperando , non peccat mortaliter , fi id
faciat metu notabilis detrimenti , puta ne a Do
mino male tractetur , ne torvis oculis afpiciatur ,
ne domo expellatur .
52. Præceptum fervandi fefta non obligat fub
mortali , fepofito fcandalo , fi abfit contemtus .
53. Satisfacit præcepto Ecclefiæ de audiendo fa
cro , qui duas ejus partes , imo quatuor fimul a
diverfis celebrantibus audit .
54. Qui non poteft recitare Matutinum , & Lau
des , poteft autem reliquas Horas , ad nihil tene
tur , quia major pars trahit ad fe minorem .
55. Præcepto Communionis annuæ fatisfit per
facrilegam Domini manducationem .
56. Frequens Confeffio , & Communio , etiam
in his, qui gentiliter vivunt , eft nota prædefti
nationis .
57. Probabile eft , fufficere attritionem natura
lem , modo honeftam .
58. Non tenemur Confeffario interroganti fate
ri peccati alicujus confuetudinem .
59. Licet Sacramentaliter abfolvere dimidia
te tantum confeffos , ratione magni concurfus pœ
nitentium , qualis , verbi gratia poteft continge
re in die magnæ alicujus feftivitatis , aut indul
gentiæ .
60. Pœnitenti habenti confuetudinem peccan
di contra legem Dei , naturæ , aut Ecclefiæ , etfi
emendationis ipes nulla appareat , nec eft ne.
ganda , nec differenda abfolutio ; dummodo ore
proferat , fe dolere , & proponere emendatio
nem .
61. Poteft aliquando abfolvi , qui in proxima
occafione peccandi verfatur , quam poteft , & non
vult omittere , quin imo directe , & ex propofito
quærit , aut ei fe ingerit .
62. Proxima occafio peccandi non eft fugienda ,
quando caufa aliqua utilis , aut honefta non fu
giendi occurrit .
63. Licitum eft quærere directe occafionem pro
ximam peccandi pro bono fpirituali , vel tempo
rali noftro , vel proximi .
64. Abfolutionis capax eft homo , quantumvis
laboret ignorantia Myfteriorum fidei , & etiamſi
per negligentiam etiam culpabilem nefciet My
fterium fan&tiffime Trinitatis , & Incarnationis
Domini noftri JESU Chrifti .
PROPOSITIONES DAMNATE
AB ALEXANDRO VIII.
UM feria 5. die 24. Augufti 1690. in Con
M
CUgregatione Generali S. Rom. & Univ. Inqui
fitionis fuiffent in examen adductæ duæ fequentes
propofitiones , videl.
1. Bonitas objetiva confiftit in convenientia
objecti cum natura rationali : formalis vero in
conformitate a& tus cum regula morum . Ad hoc
interpretative : Hunc homo non tenetur amare , ne
que in principio , neque in decurfu vitæ fuæ mor
2. Peccatum philofophicum , feu morale eft a
Aus humanus difconveniens naturæ rationali , &
recæ rationi . Theologicum vero & mortale eft
tranfgreffio libera divinæ legis . Philofophicum
quantumvis grave in illo , qui Deum vel ignorat ,
vel de Deo actu non cogitat , eft grave pecca
tum , fed non eft offenfa Dei , neque peccatum
mortale diffolvens amicitiam Dei , neque æterna
pœna dignum .
SS. Pontifex primam Propofitionem declaravit
hæreticam ; fecundam temerariam , fcandalo
fam , &c.
Deinde feria 5. die 17. Decembris idem SS. A
lexander Papa VIII. damnavit fequentes 31. Pro
pofitiones .
1. In ftatu naturæ lapfæ ad peccatum mortale ,
& demeritum fufficit illa libertas , qua volunta
rium , & liberum fuit in caufa fua , peccato ori
ginali , & voluntate Adami peccantis .
2. Tametfi detur ignorantia invincibilis juris
naturæ , hæc in ftatu naturæ lapfæ operantem ex
ipfa non excufat a peccato formali .
3. Non licet fequi opinionem , vel inter proba
biles probabiliffimam .
4. Dedit femetipfum pro nobis oblationem Deo ,
non pro folis electis , fed pro omnibus , & folis
fidelibus .
5. Pagani , Judæi , Hæretici aliique hujus ge
neris nullum omnino a JESU Chrifto accipiunt
influxum : adeoque hinc re& te inferes , in illis ef
fe voluntatem nudam , & inermem fine omni gra
tia fufficienti .
6. Gratia fufficiens ftatui noftro non tam uti
lis , quam perniciofa eft , fic ut proinde merito
poffimus petere , a gratia fufficiente libera nos
Domine .
7. Omnis humana actio deliberata eft Dei di
lectio , vel mundi : fi Dei , charitas patris eft ,
fi mundi , concupifcentia carnis , hoc eft , ma
la eft .
8. Neceffe eft , infidelem in omni opere pec
care .
F
9. Revera peccat , qui odio habet peccatum
mere ob ejus turpitudinem , & difconvenientiam
cum natura , fine ullo ad Deum offenfum re
Spe&u .
10. Intentio , qua quis deteftatur malum , &
profequitur bonum , mere ut cæleftem obtineat
gloriam , non eft re&a , nec Deo placens .
11. Omne ,

11. Omne , quod non eft ex fide Chriftiana fu
pernaturali , quæ per dilectionem operatur , pec
catum eft .
12. Quando in magnis peccatoribus deficit o
mnis amor , deficit etiam fides ; & etiamfi vi
deantur credere , non eft fides divina , fed hu
mana .
-13. Quifquis etiam humanæ mercedis intui
tu Deo famulatur , charitate , fi caruerit , vitio
non caret , quoties intuitu beatitudinis licite ope
ratur .
14. Timor gehennæ non eft fupernaturalis .
-15. Attritio , quæ gehennæ , & pœnarum me
tu concipitur , fine dilectione benevolentiæ Dei
propter fe , non eft bonus motus , & fupernatu
ralis .
16. Ordinem præmittendi fatisfa& tionem abfolu
tioni induxit non politia , aut inftitutio Ecclefiæ ,
fed ipfa Chrifti lex , & præfcriptio , natura rei id
ipfum quodammodo di& tante .
17. Per illam praxim mox abfolvendi ordo pœ
nitentiæ eft inverfus ,
18. Confuetudo moderna quoad adminiftratio
nem Sacramenti pœnitentiæ , etiamfi eam pluri
morum hominum fuftentet auctoritas , & mul
ti temporis diuturnitas confirmet , nihilominus
ab Ecclefia non habetur pro ufu , fed pro a
bufu.. $
19. Homo debet agere tota vita pœnitentiam
pro peccato originali .
20. Confeffiones apud Religiofos factæ plera
que , vel facrilegæ funt , vel invalida .
21. Parochianus poteft fufpicari de Mendican
tibus , qui eleemofynis communibus vivunt , de
imponenda nimis levi , & incongrua pœnitentia ,
feu fatisfactione , ob quæftum feu lucrum fubfidii
temporalis .
22. Sacrilegi funt judicandi , qui jus ad Com
munionem percipiendam prætendunt , antequam
condignam de delictis fuis pœnitentiam ege
rint .
+ 23. Similiter arcendi funt a facra Communio
ne , quibus nondum ineft amor Dei puriffimus ,
& omnis mixtionis expers .
24. Oblatio in templo , quæ fiebat a B. V. MA
RIA in die Purificationis fuæ per duos pullos co
lumbarum , unum in holocauftum , & alterum pro
peccatis , fufficienter teftatur , quod indiguerit
Purificatione , & quod filius , qui offerebatur , et
iam macula Matris maculatus effet fecundum ver
ba legis .
25. Dei Patris fimulacrum nefas eft Chriftiano
in templo collocare .
26. Laus , quæ defertur Mariæ ut Mariæ , va
na eft .
27. Valuit aliquando Baptifmus fub hac forma
collatus : In nomine Patris , &c. prætermiffis il
lis , Ego te baptizo .
28. Valet baptifmus collatus a miniftro , qui o
mnem ritum externum , formamque baptizandi'
obfervat , intus vero in corde fuo apud fe refol
•
vit ; Non intendo quod facit Ecclefia .
29. Futilis , & toties convulfa eft affertio de
Pontificis Romani fuper Concilium Ecumenicum
auctoritate , atque in fidei quæftionibus decernen
dis infallibilitate .
30. Ubi quis invenerit do&rinam in Auguftino
XLIII
clare fundatam , illam abfolute poteft tenere , &
docere , non refpiciendo ad ullam Pontificis Bul
lam .
31. Bulla Urbani Otavi , In Eminenti , eft fub
reptitia .
Hinc refert addere quinque Propofitiones circa
Duellum noviffime profcriptas a N. SS. P. Bene
dicto XIV. in Bulla Deteftabile , edita die 13.
Nov. ann. 1752.
I. Vir militaris , qui nifi offerat & acceptet"
duellum , tamquam formidolofus , timidus , abje
&us, & ad officia militaria ineptus baberetur , in
deque officio , quo fe fuofque fuftentat , privaretur ,
vel promotionis alias fibi debitæ , ac promerite ſpe
perpetuo carere deberet , culpa & pœna vacaret ,
five offerat , five acceptet duellum .
II. Excufari poffunt etiam bonoris tuendi , vel.
bumane villipenfionis vitande gratia , duellum
acceptantes , vel ad illud provocantes , quando cer
to fciunt pugnam non eſſe fequuturam , utpote ab
aliis impediendam .
III. Non incurrit ecclefiafticas pœnas contra
duellantes latas Dux vel officialis militiæ acce
ptans duellum ex gravi metu amiſſionis fame ,
vel officii .
IV. Licitum eft in ftatu bominis naturali acce
ptare & offerre duellum ad fervandas cum bonore
fortunas , quando alio remedio eorum jactura pro
pulfari nequit .
V. Afferta licentia pro ftatu naturali applicari '
etiam poteft ftatui civitatis male ordinate , in qua
nimirum, vel negligentia , vel malitia magiftra
tus , juftitia aperte denegatur .
EPISTOLÆ ENCYCLICE , ET DECRETA
BENEDICTI XIV. morum materiam refpi
cientia , quibus nunc primum adje& a
Conftitutio SS. D. N. Clementis
XIII. de jejunio .
EPISTOLA ENCYCLICA L
fuper Jejunio .
Venerabiles Fratres Salutem &' Apo
ftolicam Benedi&tionem .
ON ambigimus , Venerabiles Fratres , quin
N
NOuniverfis Catholicæ Religionis cultoribus no
tum fit , a tota per Chriftianum Orbem Ecclefia
inter præcipua Orthodoxæ difciplinæ capita per- *
petuo adnumeratum retineri quadragefimale jeju- ›
nium ; quod olim in lege & Prophetis primitus
adumbratum , ipfius Domini noftri Jefu Chriſti´
exemplo veluti confecratum , ab Apoftolis tradi
tum , a facris Canonibus ubique præfcriptum , &
ab univerfali Ecclefia , ab ipfo fui primordio re
tentum , & obfervatum eft . Hoc nimirum , ut vel
teres tradidere Patres , nobis quotidie peccanti
bus communis pœnitentiæ conftituto remedio ,
per confortium crucis Chrifti nos etiam aliquid
in eo , quod ipfe propter nos præftitit , agimus ;
fimulque ad recolenda facratiora Redemtionis no
ftræ myfteria , quæ Dominicæ Paffionis , ac Re
furrectionis memoriam , quadragefimali potiffimum
tempore folemnius celebrantur , purificatis jeju
nio
 XLIV
nio corporibus , & animis dignius paramur . Hoc
veluti noftræ militiæ teffera ab inimicis crucis
Chrifti fecernimur , flagella divinæ ultionis aver
timus , & cælefti præfidio in dies adverfus Prin
cipes tenebrarum munimur . Hoc defpe&tui habi
to non contemnendum divinæ gloriæ detrimen
tum , non leve catholicæ Religioni dedecus , nec
dubium animabus Chriftifidelium periculum obo
ritur; nec aliunde populis calamitates , rebufque
publicis , & privatis cladem exitiumque importa
tum effe conftat . Ab hac vero infita , inhærenti
que in omnium Catholicorum hominum animis
de facratiffima quadragefima , aliifque diebus je
junio confecratis perfuafione , & reverentia , quam
aliena , quam difcors , quam abfona fit hodierna
jejunantium confuetudo , quantum ab ipfa jeju
niorum inftitutione , & fervata femper , ubique ,
& ab omnibus difciplina quam longiffime diftet ;
vos , venerabiles Fratres , qui populorum curæ
veftræ commifforum mores , & ufus probe noftis ,
pro fingulari fapientia veftra præ cæteris clarius
intelligitis . Nos fane , quibus in hac fublimi
Apoftolicæ procurationis fpecula conftitutis undi
que gentium nuntii afferuntur , lacrymis deplora
re non poffumus , auguftiffimam quadragefimalis
jejunii obfervantiam ob nimiam nullis legitimis
urgentibus caufis ubique indifcriminatim difpen
fandi facilitatem plane fublatam effe ; ita ut Or
thodoxæ quidem Religionis cultores merito que
rantur ; hærefum vero fe& tatores illudant , & exul
tent . Pernitiofe buic corruptele plurimorum infu
per licentiam adjunctam effe graviter dolemus ;
que ufque adeo invaluit , ut nulla Apotolici In
ftituti facratiffimique præcepti babita ratione , je
juniorum tempore palam & impune ab iifilem agi
tentur convivia , & epule interdi& e promifcue in
ferantur . Ea propter quemadmodum quibus cu
ris , follicitudinibus , & angoribus urgeamur , cum
Fraternitatibus veftris communicamus ; ita face
re non poffumus , quin pro injun&to nobis fupre
mo facrofan& ti Apoftolatus officio , & ardentiffi
mum Fraternitatum veftrarum zelum ad opportu
num hifce malis adhibendum remedium excite
mus , & ad congruentes hujufmodi abufibus peni
tus extirpandis leges præfcribendas meditemur .
Interea , Venerabiles Fratres , gaudium , & coro
na noftra , nobifcum confiderantes , nihil Deo ac
ceptius , nihil paftorali minifterio noftro dignius ,
nihil gregibus curæ noftræ commiffis utilius
quam ut verbo , & exemplo præeuntes , Chriftifi
deles ad tam falutarem Chriftianæ pœnitentiæ , &
pietatis exercitationem alacrius fufcipiendam , &
conftantiffime retinendam , & ea , qua inftituta
fuit difciplina , peragendam vehementius infiam
memus; omni opera atque induftria ftudeamus ,
ut fideles populi in confpe&u Dei per aufteriorem
jejuniorum obfervantiam tales permaneant , qua
les in ipfo Pafchali fefto dignum eft inveniri .
Debitum igitur paternæ uniuscujufque veftrum ſe
dulitatis charitatis officium jure poftulat , ut
omnibus notum faciatis & annuntietis , nemini qui
dem fine legitima caufa , & de utriufque Medici
confilio ; multitudini vero , veluti populo , aut ci
vitati , aut genti indifcriminatim integræ , non
nifi graviffima , & urgente neceffitate , & in cafs
bus per facra Canonum ftatuta præfcriptis cum de
bita Apoftctice bujus Sante Sedis reverentia
quadragefimali jejunio difpenfationem toties , quos
ties opus fuerit, & concedendam , nec audacter fi
denterque ufurpandam , neg Superbe & arroganter
ab Ecclefia , ficut alicubi in more pofitum effe ac
cepimus , effe poftulandam . Graviffimam vero urd
gentemque neceffitatem , etfi non eft , cur vobis ext
plicemus; nolumus tamen vos ignorare , cum bu
jufmodi neceffitate & fervandam effe potiffimum U
nicam Comeftionem , ficut alias bic Rome , ac nos
boc anno urgentibus caufis difpenfantes , & expres
fe præfcripfimus , & licitas atque interditas epu
las promifcue minime apponendas effe . Porro quem
admodum de ejufmodi indulgentia tam caute im
pertienda , fi fecus fieret , nos perfuafum habe
mus , diftri&am fupremo divino Judici redditum
iri rationem ; ita confcientiam uniufcujufque ve
ftrum onerandam effe ducimus . Infimul Fraterni
tates veftras rogamus , & , in Domino exhortan
tes , obfecramus , ut populos , qui communem o-i
mnium Chriftifidelium poenitentiam , ac difcipli
nam fervare nequeant , commonere fatagatis , ne
per alia pietatis opera , ut fua cuique devotiofug
geret , peccata fua expiare , & Deo fatisfacere
negligant ; quinimmo fanandis vulneribus , quibus
humana infirmitas fauciatur , diligentem adhibe
re ftudeant curationem , ut culpas de mundano
pulvere contractas , dum cafta jejunia decoquere
non poffunt , pia opera , orationum fuffragia , &
eleemofynæ munera redimant . Interim folatium
& levamen non leve morori noftro a paftorali vi
gilantia , & charitate veftra præftolantes , ac cer
to nobis pollicentes , Apoftolicam benedictionem
cum uberi celeftium charifmatum copia conjun
&
tam in eofdem populos veftros redundaturam ,!
vobis Venerabiles Fratres , peramanter imperți
mur , Volumus autem , ut præfentium tranfumtis
five exemplis etiam impreffis manu alicujus No
tarii publici fubfcriptis , & Sigillo perfonæ in di
gnitate ecclefiaftica conftitutæ munitis eadem pror
fus ubique fides adhibeatur , quæ præfentibus ad
hiberetur , & adhiberi poffet , fi forent exhibitæ ,
vel oftenfæ . Datum Romæ apud fanctam Mariam
Majorem fub Annulo Pifcatoris die trigefima
menfis Maji millefimo feptingentefimo quadrage
fimo primo , Pontificatus noftri Anno primo .
D. Cardinalis Paffioneus .
EPISTOLA ENCYCLICA II.
Super eodem Jejunio .
N fuprema aniverfalis Ecclefiæ procuratione ,
IN meritis licet imparibus , per ineffabilem divi- ,
næ bonitatis abundantiam , ut Orthodoxæ fidei af
fertores , fic etiam ecclefiafticæ difciplinæ cufto
des ac vindices conftituti , quadragefimale præ
fertim jejunium , quod inter præcipua Orthodo-
xæ difciplinæ capita femper , & ubique ab ipfo
Ecclefiæ exordio numeratum effe nemo ex Catho
ligis inficiatur , ab hodierna jejunantium corru
ptela vindicare , & in priftinam , quantum , bene
dicente Domino , fieri poffet , obfervantiam revə J
* care cupientes , per alias noftras in fimili forma
Bre

Brevis literas ad Fraternitates veftras die xxx.
proxime elapfi menfis Maji currentis anni datas
eximium Fraternitatum veftrarum zelum excitan
dum curavimus , ut adlaborare ftuderetis , ne hac
in parte & optatum Apoftolicæ noftræ follicita
dinis angoribus levamen , & falutare abolenda
facratiffimi Jejunii corruptele remedium deeffet .
Quoniam autem paternæ Pontificia caritatis >
quæ novit imbecillitates infirmorum fubftinere ,
atque etiam cùm infirmantibus infirmari , non
immemores , quemadmodum a jejunio aliquando
legitima caufa , aut graviffima urgentique necef
fitate exigente difpenfandum effe ex Apoftolica
benignitate cenfuimus ; ita inter cetera præfcripfi
mus unicam comeftionem fervandam , & licitas
atque interdi&as epulas minime effe apponendas .
Hinc factum effe accepimus , quod non defuerint ,
qui per bamanas , & hominibus a Chriftiana pœ
nitentia abhorrentibus dumtaxat dignas illationes
fibi aliifque perfuadeant , unicam potiffimum come
fionem fervari , atque epulas licitas , & interdi
Bas minime apponi debere ; cum multitudini qui
dem indifcriminatim ob urgentem graviffimamque
neceffitatem , non vero fingulis ob legitimam cau
fam , & de utriufque Medici confilio difpenfatur,
Quam Sane perfuafionem a ſententia noftra alie
nam , ut ex omnium animis penitus evellamus2
nos quibufcumque , quacumque occafione , five mul
titudini indifcriminatim ob urgentem graviffimam
que neceffitatem , five fingulis ob legitimam cau
Jam , & de utriufque Medici confilio , dummodo
nulla certa , & periculofa affe& tæ valetudinis ra
tio intercedat , & aliter fieri neceffario exigat , in
Quadragefime, aliifque anni Temporibus , & die
bus, quibus carnium , ovorum , & lacticinioram e
fus eft prohibitus , difpenfari contigerit , ab omni
bus omnino , nemine excepto , unicam comeßionem
Servandam, & licitas atque interdi&as epulas mi
nime effe apponendas tenore præfentium declara
mus, & edicimus ; quemadmodum per fingulas no
ftras in pari forma Brevis literas fingulis utriuf
que fexus Chriftifidelibus ob corporis infirmitates
quibus obnoxii reperiuntur , infacratiffima Quadra
gefima aliifque jejunio confecratis diebus vefcendi
probibitis licentiam dantes , unicuiqe expreſſe præ
Scribimus , atque præcipimus . Eapropter Fraterni
tates veftras rogamus , atque in Domino obfecra
mus , ut populos veftræ curæ commiffos ad tam
opportunum fanandis vulneribus , quibus per hu
manam infirmitatem quifque fauciatur , fan& tiffimi
jejunii remedium alacriter adhibendum cohortan
tes , fedulo ac paterne moneatis , rem agi non
quidem exiguam , fed longe graviffimam de ob
fervando fubftinendoque jejunio purificandis ani
mis corporibufque falutari . In fpem igitur illos
erigite cæleftium præmiorum , quibus affequendis
non funt condigne paffiones hujus temporis , imo
- leve ac momentaneum non tribulationis , fed mo
dicæ abftinentiæ noftræ incommodum magnnm glo
riæ pondus operatur in cælis . Ab omnibus fe ab
ftinent , qui in agone contendunt , ut corruptibi
lem coronam accipiant ; pudeat tam imbelles ac
delicatos chriftianæ militiæ milites refugientes a
confortio crucis Chrifti , qui coronam legitime
certantibus propofitam fperare præcipit incorru
ptam ; ad cujus aufpicium , & pignus Fraternita
tibus veftris Apoftolicam benediétionem iifdem et
* XLV
iam populis veftris noftro nomine impertiendam
peramanter elargimur . Volumus autem , ut præ
fentium tranfumtis five exemplis etiam impreffis
manu alicujus Notarii publici fubfcriptis , & Si
gillo perfonæ in dignitate ecclefiaftica conftitutæ
munitis eadem prorfus ubique fides adhibeatur ,
quæ præfentibus adhiberetur , & adhiberi poffet ,.
fi forent exhibitæ , vel oftenfæ . Datum Roma a
pud fanétam Mariam Majorem fub Annulo Pifca
toris die vigefima fecunda menfis Augufti millefi
mo feptingentefimo quadragefimo primo , Pontifi
catus noftri Anno fecundo .
EPISTOLA ENCYCLICA III.
Super eodem Jejunio .
Ibentiffime quidem ample&
timur , quæ nobis
tandos , ut ecclefiafticæ difciplinæ reparandæ fedu
lam curam conferatis . Etenim Summi Pontifica
tus dignitati , ad quam nos , licet immerentes , e
veci fuimus , conjunctam effe intelligimus folli
citudinem aliarum Ecclefiarum , nobifque com
mendatam , qui plane tenuitatem virium noftra
rum non ignoramus .
Cum itaque præfentium literarum argumentum
totum fit de jejunio , quod tempore Quadragefi
mæ , veteri Ecclefiæ inftituto , ac lege fidelibus
indicitur ; fupervacaneum ducimus longam oratio
nem conficere de Quadragefimæ inftitutione , &
Patrum , & Conciliorum omnes fuper hac re in
medium proferre auctoritates . Difficile id quidem
nobis parum videretur , fed potius alienum , &
nullo modo confentaneum vobis , quos doArina
laude , Canonum , & facræ hiftoria cognitione præ
ftantes arbitramur . Porro ad fcribendas has literas
adducti fuimus graviffimis illis verbis Trid. Syn. ,
quæ feff. 25. de Ref. præcipit Epifcopis omne ftu
dium impendere , ut fideles ipforum curæ traditi
magna religione perficiant ea , quæ a facris Ca
nonibus præfcribuntur : Ut illis omnibus , & iis
præcipue fint obfequentes , que ad mortificandam
carnem conducunt , ut ciborum delectus , & jejunia.
Ubi primum Bononienfem Ecclefiam admini
ftrandam fufcepimus ( ad quam beneficio Clemen
tis XII. fel. record. ab Sede Anconitana translati
fuimus ) , Mandatum evulgavimus ( quod Libro
primo Inftitutionum noftrarum pro viris ecclefia
fticis decimoquinto loco continetur ) . In illo plu
res difficultates indicavimus , ob quas minime fol
vendos jejunii legibus putabamus illos , qui ob le
gitimam caufam , & legitima prius auctoritate in
terpofita , quadragefimæ abftinentiam non obferva
rent , minime , inquam , folvendos a jejunio, ita ut
liceret ipfis quolibet die menfam bis inftituere ,
non unica vice , vefpertina fuperaddita refe& tio
ne, quæ permitti jejunantibus confuevit . Tan
dem in hac Pontificia Sede collocati , rem totam
in examen iterum revocavimus , & præftantiffimis
quoque viris demandavimus ipfam diligenter , ac
curateque perpendere , ac fuas deinde opiniones
nobis exponere . His pera& tis , hujufmodi contro
verfiæ finem tribuere conftituimus , illudque de
crevimus , ne ulla in pofterum , five peculiaris ,
five generalis pro aliqua Civitate , vel Oppide
concedatur facultas adhibendi carnes ad menfam
tem
 XLVI
tempore jejunii , vel Quadragefimæ , nifi condi
tio fervandi jejunii , five unius comeftionis inter
ponatur ; & illud quoque monitum addatur ne
quaquam licere menfam eamdem carne , ac pifci
bus inftruere . Equidem declinatis hac ratione ni
mium implicatis quæftionibus , exiftimavimus u
nicam fingulis diebus comeftionem inducere illis
etiam , qui carnibus uti , cum jejunium indici
tur , rite obtinuerunt : & pravam illam confuetu
dinem , quæ apud multos jam nimis invaluerat ,
penitus evellere , afferrendi nempe carnes in men.
fam cum pifcibus , poftquam ipfi Quadragefimalis
abftinentiæ præcepto foluti fuerunt , ob eam po
tiffimum caufam , quod grave detrimentum faluti
ab efu pifcium accipiant .
Hæc apertiffime conftant ex noftris Apoftolicis
Literis , quas in forma Brevis dedimus ad omnes
Epifcopos orbis Catholici anno 1741. quarum pri
mæ incipiunt , Non ambigimus ; alteræ vero , In
Suprema . Nos profecto nulli unquam elargiti fu
mus vefci carnibus , cum tempus Quadragefimæ ,
five aliud jejunium præcipitur , nifi indi& ta , fcri
ptaque conditione , quam fuperius commemoravi
mus . Maximam pariter lætitiam percepimus ,
cum redditæ nobis fuerunt plures Epiftola , ac
mandata veftra Literis noftris Apoftolicis omnino
confentanea , quibus pro virili parte contendiftis
adducere populos vobis fubje& tos , ut propofitam
in illis difciplinam pie fervarent .
Interim promulgatis iifdem Apoftolicis Literis ,
quas paulo ante nominavimus , plures cavillatio
nes excogitatæ funt a nonnullis , uti nos antea fa
cili conjectura fufpicati fuimus . Plures etiam
quæftiones propofitæ nobis fucrunt , exigui quidem
ponderis , ac momenti , quemadmodum nos opi
namur ; cum illæ vel ipfis legis verbis , vel fenfu
penitus corruant , ac diffolvantur . Attamen facro
Tribunali noftræ pœnitentiariæ rerum hujufmodi
confcio , ac peritiffimo , eafdem quæftiones expen
dendas commifimus , quibus omnibus plene , cu
opus fatisfecit .
Archiepifcopus Compoftellæ , in Hifpaniar, um
longam ad nos dedit Epiftolam , qua plures re
cenfebat difficultates , quæ literis noftris Apofto
licis adverſabantur , quominus executioni manda
rentur , eo quod nonnulli Theologi in diverfas
opiniones , ac fententias abirent in folvendis qui
bufdam quæftionibus , quibus Literæ noftræ Apo
Rolicæ caufam , & occafionem præbebant ; ac pro
inde de illis judicium noftrum exquirebat . Equi
dem Archiepifcopi literæ nos graviffimis , ac dif
ficillimis temporibus occupatos deprehenderunt .
Attamen , dum quæftiones in ipfis expofitas per
currimus, vifum nobis eft non quidem expeti , ut
iis quæftionibus refponfum fieret , ipfifque folutis
nullum impedimentum , five obftaculum noftris Li
teris Apoftolicis fupereffet , fed potius , ut obje
Яis cavrilationibus ad optatum finem ipfæ mini
me adducerentur . Accedit etiam , quod Epiftola
Archiepifcopi multis argumentationibus , & ob
fcuris vocibus redundabat : quamobrem , licet plu
res hortarentur , ne ullum Archiepifcopo refpon
fum redderemus ; illi tamen fatisfecimus , res præ
cipuas ex ejus literis delibantes , & quæftiones o
mnes ad certum numerum redigentes . Primum
noftris occupationibus tribuendum teftati fumus ,
quod tarde ipfi refponfum daremus : ejus ftudium
commendavimus , & etiam magnopere probavi
mus , quod anceps , ac dubius ad hanc fan&am
Sedem confugerit , ut confilium expofceret . De
inde prolatis quæftionibus fatisfacere non præter
mifimus , illum tamen monentes de inftituto Sum
morum Pontificum , qui leges condere folent , di
fciplinam decernere , neque ullam habere ratio,
nem illorum , qui dubitandi caufas objiciunt , uf
quæ conftituta funt , perturbent , ac evertant .
Vix redditis Literis , Archiepifcopus paulo po
vitæ curfum abfolvit : itaque non immerito fufpi
camur , refponfa noftra , quæ literis contineban
tur, haud cognita fuiffe , & perfpe& ta illis , qui
quæftiones excitaverant . Poft hæc alii pariter ex
Hifpanis Epifcopi nonnullas ex iifdem quæftioni
bus nobis propofuerunt ; quare iifdem refponfis ufi
fumus , quæ tradita prius Archiepifcopo Compo
ftellæ a nobis fuerant . Non defuerunt etiam præ
ftantes inter Italos Theologi qui Literas noftras
Apoftolicas datas anno 1741. egregiis commenta
riis illuftrarunt : idem contigit Refponfo , quod
fecimus Archiepifcopo Compoftellæ die 8. Julii
anno 1744. quod fane integrum fuis libris præfi
gendum curaverunt . Atque quoniam libri ejufmo
di ad vos fortaffe nondum pervenerunt , vel cu
ris aliis diftenti illos percurrere minime potui
ftis , his Literis Encyclicis adjungimus illas paris
ter , quas ( ut dictum fæpius eft ) ad Archiepi
fcopum Compoftella jam pridem fcripfimus , ut
quæ difciplina veftris in Dioecefibus tenenda fit
plane cognofcatis , ac ne vos deterreant difficul
tates , fi quæ a captiofis hominibus concitentur ..
Venerabili Fratri Archiepifcopo Compostelle .
BENEDICTUS PAPA XIV.
Venerabilis Frater , Salutem , & Apofto
licam Benedi& tionem . "
Svillimis,& maximis curis propemodum obrua
mur, quantumque , hoc præfertim difficillimo tem
pore , prorfus nos teneat impofita tenuitati noftræ
follicitudo omnium Ecclefiarum , non fane mirabi
tur , tamdiu fibi procraftinatum fuiffe refponfum
ad eas literas , quibus Apoftolica auctoritate dif
folvendas rogafti obortas in Hifpania disputation
nes aliquas e duabus noftris Epiftolis ad omnes E
pifcopos fuperioris anni 1741. 30. Maji , & 22.
Augufti , quibus intra legitimos fines coercuimus
invalefcentem ecclefiaftici jejunii relaxationem .
Potius tibi in mentem veniet cogitare de fingula
ri noftro in religiofiffimam Hifpanam Ecclefiam a
more , unde nos , immenfa licet rerum mole fati
gatos , ad expediendum fibi in omni fua perplexi
xitate falutis iter opem noftram præfto habet
Quamquam igitur dum prænuntiatas Conftitution
nes edidimus , non aliud propofitum nobis fuerit ,
ac refrenare paucorum nimis ingenio fidentium
Theologorum licentiam , qui opinionum novitate
gaudent ; nec otium , nec animus nobis fuerit de
finire quidquid fubtili indagatione deduci poffit ex
propofita a nobis jejunandi regula : tamen eximia
Paterna charitate completimur adeo obfervantifi
mos Romane Sedis Hifpanos , tantique facimus
obfe

abfecrationes tuas , ut sécurrere anxietati vekræ
libenter adjecerimus animum , & nos ipf quæftio
mes abs se propofitas dirimendas conftituerimus .
Si autem fe habent .
1. Utrum , que in antedi&is noftris literis in
forma Brevis de unica comeftione , & de epulis non
permifcendis præfcribuntur , fub gravi etiam præ
cepto probibeantur?
Refpondemus : Concedentes facultatem vefcen
di carnibus tempore vetito , fub gravi teneri eaf
dem facultates non aliler dare , quam geminis bi
See adjectis conditionibus , videlicet unice in diem
comeftionis, & non permifcendarum epularum . Eos
vero qui bujufmodi facultatibus utuntur , ſub gra
vi ad binas ipfas conditiones implendas obli
Bari .
II . An ii , quibus conceffum eft vefci carnibus,
poffint in vefpertina refectiuncula ea quantitate
carnis vefci, quæ jejunantibus permittitur?
- Refpondemus : Non licere , fed opus habere , eo
cibo, eaque uti portione , quibus utuntur bomines
jejunantes recte meticulofe confcientia .
III. An qui jejunii tempore vefci carnibus per
mittuntur , & unica comeſſatione uti debent , bo
ram jejunantibus præfcriptam fervare opus ha
beant? Edicimus , obfervandam iis effe .
IV. Quænam fint epula licite , que vetantur
cum interdictis conjungi ?
Refpondemus : Epulas licitas pro iis , quibus
permiffum eft carnes comedere , effe carnes ipfas :
epulas interditas effe pifces , adeoque utrumque
fimul adbiberi non poſſe . Pifcibus tamen edendis
non interdicuntur ii , quibus datur tantum facul
tas adhibendi ova , & lacticinia . #
V. An præceptum de utroque epularum genere
non mifcendo, dies quoque Dominicos quadragefi
males complectatur ? Affirmatur , complecti .
VI. Utrum bæc lex ad eos quoque pertineat ,
qui ex Bulla Cruciate edere poſſunt ova , & la& ti
cinia?
Refcribimus : Nihil in prænunciatis noftris Apo
Aolicis Literis ftatutum effe , quod refpiciat gratio
fum Cruciate Diploma . Quare qui eo gaudent ,
illius tenorem fritte , & confiderate perpendant ,
ex ejufque fententia fe gerant . Caveant autem ,
ne inani quapiam excufatione feje folutos eſſe ar
bitrentur præfcriptis ibi legibus .
VII. Utrum memorata duo præcepta urgeant ex
tra quadragefimum ?
Refpondetur : Urgere extra quadragefimam u
trumque præceptum : illud fcilicet unice comeftio
nis cum reliquis legibus in fecundo , & tertio ad
bec poftulata refponfo expreffis: alterum non
permifcendi epulas licitas cum interdi&is , ut in
quarto poftulato definitum eft .
Habes , Venerabilis Frater , penitus explicatum
quidquid apud vos ex noftris fæpius nuncupatis
Apoftolicis Literis dubitationem attuliffe fcribis .
Qua quidem in re laudavimus confilium tuum in
terrogande fupreme Romanæ fedis , ut libero ,
non vacillanti greffu ad oves fana dottrina im
buendas incedere Paftores queant : in iftoque tuo
Sufcepto confilio agnovimus Hifpanam religionem ,
nibil fibi tutum , nifi e divi Petri Cathedra acce
ptum reputantem ; qua fplendidiffima gloria tan
tum nomen, & incorrupte fidei fructum Hifpania
fibi peperit . Cavendum autem vobis eft idque
XLVII
plurimum ad te pertinet , qui illußris Archiepi
Scopi , & Inquifitoris geris præcipuum munus ) ne
in expendendis Apoftolica Sedis Conftitutionibus
pre nimia exhauriendi argumenti follicitudine nul
ius fat differendi , ambigendique modus . Sedule
deinde opera conferenda , ut iftiufmodi dubia , quæ
facile , pro ingeniorum varietate , difputando emer
gant, penitus inter vos dirimantur , ne diuturna
unquam difceptatione Auctuent animi ; præfertim
cum Conftitutiones ipfe Apoftolica fcopum , quo
tendunt , aperte demonftrent , & illuc prompte di
rigi poffit quidquid dubitando interturbare videa
tur . Id fi animadvertiſſent qui de præfenti negotio
plura dubitarunt , nodum fibi exfolviffent . Pateat
enim , nihil nobis in animo fuiffe , quam cobibere
vivida nonnullorum Theologorum ingenia , qui ni
mium Sani jejunii fines prætergreffi , & non parum
obliti , illud ad retinendum in officio corpus divi
nitus inftitutum , hofti buic Spiritus infenfiffimo
blandiebantur. Statim fiquidem comperiffent quid
in propofitis quæftionibus conftituendum effet , nec
fibi moleftiam exhibuiffent , nec nobis , quos gra
viffime undique circumftant cure , non parum tem
poris occupaffent , quod tamen pro fingulari noftro
in veftram gentem ftudio , atque amore libenter im
pendimus ad rectum vobis iter monftrandum ; in
pofterum fimul præcaventes , quomodo in bujufmo
di quæftionibus firmare greffus veftros in promtu
fit . Reliquum eft , Venerabilis Frater , ut tibi ,
quod facimus ex animo , præcipue benevolentia
noftre pignus Apoftolicam Benedictionem peraman
ter impertiamur . Datum &c. 8. Julii 1744.
Cum hæc ita fe habeant , fatis muneri noftro
feciffe videmur , ne illi ( quibus licet carnes ede
re ) cum jejunium tempore quadragefimæ , vel ex
tra quadragefimam fidelibus præfcribitur , unius
comeftionis limites excedant , ac ne pifcibus fi
mul , & carnibus parari fibi menfam patiantur
neve cavillationes perfcrutentur , ut legi tenebras
offundant . Pauca tamen adhuc fuperfunt , quæ re•
medium a nobis depofcunt .
Siquidem advertimus jam multis ab hinc annis
non folum plures in qualibet Italiæ urbe veftra
auctoritate diffolvi a quadragefimali abftinentia ,
fed ctiam magno ftudio contenditis , ut univer
fam Civitatem , totamque Diecefim eadem abfti
nentia liberemus . Hinc factum eft , ut in quibuf
dam civitatibus , ac Dioecefibus jam per multos
annos fideles univerfi abfque ullo difcrimine car
nibus per quadragefimam utantur . Id quidem ma
ximam nobis affert follicitudinem , eo quod de
prehendimus certis teftimoniis in quibufdam Re
gionibus feptemtrionis toto quadragefimæ curfu
la &is , & ovorum ufum libere permitti ; quia per
plures annos eandem facultatem petierint , & a
Sede Apoftolica confecuti fuerint : quamobrem il
li populi fibi in animum induxerunt , non effe rur
fus ad Pontificem confugiendum pro hujufmodi fa
cultate impetranda, fed priores conceffiones fingulis
annis acceptas fufficere , ut latis , & ovorum con
fuetudo per quadragefimam comprobetur . Præte
rea maximi facienda effe ducimus ea verba Trid.
Conc. feff. 25. cap. 18. de Reform. Sicuti publice
expedit , legis vinculum quandoque relaxare , ut
plenius , evenientibus cafibus , & neceffitatibus pro
communi utilitate fatisfiat ; fic frequentius Legem
folvere , exemploque potius , quam certo perſona
rum
 XLVIII
rum , rerumque dele&tu , petentibus indulgere , nil
aliud eft , quam unicuique ad leges tranfgredien
das aditum aperire .
In Literis noftris Apoftolicis , quas anno 1741.
ad omnes Catholicos Epifcopos dedimus , huic
corruptelæ viam præcludere cogitavimus ea ratio
ne, illifque verbis , quæ rurfum hic fubjicimus :
Debitum igitur paternæ uniuscujufque veftrum fe
dulitatis , & caritatis officium jure poftulat ut
omnibus notum faciatis , & annuntietis , nemini
quidem fine legitima caufa , & de utriufque Me
dici confilio, multitudini vero , veluti populo , aut
civitati , aut genti indifcriminatim integre , non
nifi graviffima , & urgente neceffitate , & in cafibus
per facra Canonum ftatuta præfcriptis , cum debi
ta Apoftolica bujus fan& tæ Sedis reverentia a qua
dragefimali jejunio difpenfationem , toties quoties
opus fuerit concedendam , nec audacter , fidenter
que ufurpardam , nec fuperbe , & arroganter ab
Ecclefia 2 ficut alibi in more pofitum effe accipi
mus , effe poftulandam .
Porro nos hanc normam fecuti fumus , cum
multitudinem , veluti populum , aut civitatem in
tegram quadragefimali abftinentia immunem de
claravimus . In primis loci Epifcopus id poftula
re a nobis debuit , ac de graviffima , urgentique
neceffitate tuum teftimonium interponere . Dein
de carnes minime permiffæ fuerunt , fi lactis , &
ovorum ufus fatis effe videretur . Tum vero fa
cultas edendi carnes tribui folum confuevit , cum
interpofito Epifcopi teftimonio id omnino necef
farium judicaretur ; nec fufficiens neceffitati re
medium afferri conftaret , fi ova folum , & lacti
cinia concederentur . Quoties autem abftinentia
quadragefimæ noftra auctoritate foluta fuit , cer
tos tamen dies præfcripfimus , quibus integra ab
ftinentia fervaretur , nempe diem Cinerum , dies
quatuor temporum , vigilias præcepto obeundas ,
dies majoris hebdomada a Dominica Palmarum .
Quandoque recenfuimus etiam totam hebdoma
dam Cinerum : aliquando etiam indiximus abfti
nentiam feriis fextis , ac fabbatis , etiamfi facul
tas a nobis tradita lactis , & ovorum ufum fo
lum comple& teretur . Poftremo eam conditio
nem femper addidimus , ne jejunii lex unius
per diem comeftionis ullo modo violaretur , ac
ne fimul in menfa carnes , & pifces appone.
rentur .
Dum rationem hujus confilii noftri ferio per
pendimus , haud plane acquiefcimus , ob eam fol
licitudinem , ac dubitationem , ne caufa ab Epi
fcopo loci prolata , quam nos legitimam credidi
mus , ad folvendam quadragefimæ abftinentiam ,
ejus naturæ fortaffe non fit , quæ veram , & ur
gentem neceffitatem contineat . Quippe illud no
bis femper ante oculos propofitum habuimus , ut
nihil inconfulto , ac temere faciamus . Hærent pa
riter animo defixa fan& i Bernardi verba ad Pon
tificem Eugenium libro 3. de Confideratione c. 4.
Facitis hoc , quia poteftis : fed utrum debeatis,
quæftio eft, & quando : attamen fidem præftiti
mus iis , quibus præftanda fuerat , Epifcopis nem
pe locorum . Non enim alio pacto exerceri poteft
follicitudo peculiarium Ecclefiarum , ac Dioece
fum , nifi fides habeatur Epifcopis , a quibus ille
adminiftrantur . Sed in poftremum , ut graviffi
mum hoc negotiorum tutius , quam fieri poffit ,
geratur , moleftum vobis non fit , animum iis ad
vertere , quæ fubjicimus .
Non ignoratis ab Innocentio III. Prædeceffore
noftro Cap. Confilium , de obfervatione Jejunio
rum , inter caufas legitimas folvendi abftinentiam
a carnibus jejunii tempore recenferi veram , & e
xiftentem reipfa ægritudinem : Præterea, de illis,
qui in quadragefima , vel in aliis jejuniis folemni
bus infirmantur , & petant fibi ‫ فہ‬efum carnium in
dulgeri , refpondemus : quod , cum non jubjaceat
legi neceffitas , defiderium infirmorum , cum urgens,
neceffitas exigit , Supportare potes, & debes , ut
majus periculum in eis evitetur . Item ftatuerant
multo ante Innocentium III. Patres octavi Con
cilii Toletani Can.9. quod anno 653. celebratum
fuit: Quifque abfque inevitabili neceffitate , atque
fragilitatis evidentis languore , feu etiam ætatis
impoffibilitate , diebus quadragefime efum carnium
præfumpferit attentare , non folum erit reus Re
furrectionis dominice , verum etiam alienus ab e
jufdem diei fan&ta Čommunione ..... Illi vero
quos aut ætas incurvat , aut languor extenuat
aut neceffitas arЯtat , non ante prohibita viola
re præfumant , quam a Sacerdote permiffum acci
piant .
Nemo eft , qui non intelligat hujufmodi cafus
fatis effe , ut aliqui a jejunii legibus , & abftinen
tia immunes exiflimentur , non autem , ut popu
lus , vel integra civitas idem privilegium obti
neat . Quis enim fibi perfuadere poffit , cives uni
verfos alicujus Urbis , vel Dioecefis eodem tem
pore graviffimo morbo teneri , vel in eodem di
fcrimine verfari omnes , ut periculofam ægritudi
nem contrahant ? Nifi forte eos morbos intelliga
mus , qui ab aeris intemperie , vel infectione pro
manant , de quibus paulo poft verba faciemus .
Quis credat unquam populum univerfum alicujus
Dioecefis , vel communi languore penitus extenua
tum , vel extrema fene& tute confectum ?
Neque vero caufa fufficiens habenda eft , ut a
liqua civitas , vel populus abftinentia quadrages
mali liberetur , ipfique carnes permittantur , fi
forte pifces , vel ova caro pretio vendantur . Si
cut enim urbes habent egenos cives , ita etiam
opulentos , e quibus etiam alii vitæ fuftentatio
nem labore , ac fudore fibi comparant , alii vero
patrimonio , ac divitiis fatis fuperque abundant .
Itaque , fi pro emendis pifcibus grave pretium
folvendum fit , id quidem egenis civibus , non ve
ro divitibus fuffragatur . Id afferunt etiam non
nulli Theologi haud feverioris difciplinæ , quo
rum fententiam recenfuimus Capite_nono libri ter
tii noftrarum Inftitutionum , quas Bononiæ Typis
impreffimus .
Illud etiam inane commentum prorfus exiftima
ri debet , folvendas effe abftinentia quadragefimæ
Civitates , vel Dioecefes , ubi exercitus verfantur ,
co quod milites in iis locis permanentes abftinen
tiæ leges minime obfervant . Id potius animos ci
vium inflammare deberet ad jejunium rite , reli
giofeque fufcipiendum , ut nempe milites tanta
virtute temperantiæ permoti ipforum exemplum
fequantur . Illud folum pro legitima caufa in me
dium proferri poteft , copias militum tantam af
ferre civitati penuriam herbarum , atque olei , li
cet quadragefimæ jejunio non obtemperent , ut .
harum rerum pretia fummopere augeantur . Tunc
au

autem eadem ftatuenda funt , quæ paulo ante di
ximus , cum pifces , & ova cariori pretio compa
rantur . Igitur peculiares morbi , quamvis fre
quentes , in pofterum pro caufa folvendæ abftinen
tiæ non adducantur , nifi forte civibus univerfis
iidem morbi communes habeantur ob aliquam ae
ris corruptionem ; neque in pofterum herbarum ,
olei , pifcium , & ovorum pretia tanti ponderis ef
fe cenfeantur , ut omnis civitas , vel Dioecefis ab
inftituto quadragefimæ jejunio , ac temperantia li
berari contendat . Quod fi veras , ac legitimas a
nobis caufas ad hanc facultatem obtinendam ex
petitis , duas potiffimum percenfebimus , quarum
prima ex jure canonico , altera vero ab ipfa re
rum magiftra experientia deprompta eft .
Innocentius III. quem fuperius nominavimus ,
eodem c. Confilium , de obfervatione jejuniorum ,
Archiepifcopo Bracarenfi poftulanti , qua poena
pletendos judicaret illos , qui tempore quadra
gefimæ a carnibus non abftinuerant ob fummam
rerum caritatem , & anguftiam , itaut plures fame
enecarentur , refpondit his verbis : Cum autem
quæfieris , quæ fit illis pœnitentia injungenda , qui
diebus quadragefimalibus , tempore quo tante famis
inedia ingruebat , quod magna pars populi propter
inopiam annone periret , carnes comedere funt coa
&i ; refpondemus , quod in tali articulo illos non
credimus puniendos . Preces tamen Domino pro il
lis , & cum illis effundens , ne ipfis aliquatenus
imputetur , quia bonarum mentium eft , ibi timere
culpam , ubi culpa minime reperitur . Si quis hoc
tempore Epifcopus adductus exemplo Bracarenfis
Antiftitis idem confilium peteret ab Sede Apofto
lica , tanquam ineptus , ac fimplex haberetur ,
fed illo Ecclefiæ feliciffimo fæculo maximi pen
debatur , uti æquum eft , quadragefimæ præce
ptum . Hinc magna feveritate inquirebantur illi ,
qui minime paruiffent , licet talis caufa interce
deret , ut liberi ab eodem præcepto viderentur :
nec ulla ratio habebatur Virorum Principum , li
cet ipforum incolumitas cum Reipublicæ felici
tate conjun&a putaretur ; uti nos fufe oftendimus
in decima quinta noftrarum Inftitutionum libri
primi . Sed is omiffis , & aliis bene multis , que in
banc rem congeri a nobis poffent ; illud primum
delibabimus ex refponfo Innocentii III. tunc qua
dragefime abftinentia folvi poffe integram Civita
zem , vel Diacefim , cum reipfa non ſuppetunt ea ,
fine quibus præceptum quadragefimæ obfervari ne
quit . Itaque fi revera in aliquo loco neque oleum >
neque pifces comparari poffint , tunc incolis cjuf
dem loci permitti fas eft ut late , & ovis utan
tur: fi hæc autem revera deficiant , tunc carnis ,
falubris tamen , edende facultas concedetur , in
zerpofita femper jejunii fervandi conditions .
ti Dominici in America Meridiona
Infula fan&
li in temporalibus paret chariffimo in Chrifto fi
lio noftro Ludovico Galliarum Regi Chriftianiffi
mo , nec ei ullus præeft Epifcopus . Præfe &tus Pa
trum Societatis Jefu anno 1742. a nobis quæfivit ,
an ex conceffione fibi facta a Sede Apoftolica di
1penfandi fuper efu carnium , ovorum , & laftici
niorum tempore jejuniorum , & quadragefimæ di
ci poffet , fibi etiam datam fuiffe facultatem di.
fpenfandi nedum particulares perfonas , fed etiam
multitudinem hominum , & omnes fui diftri& tus
Incolas , quando coram Deo id expedire judicaf
Lig, Torol, Tom. I.
XLIX
fet : habitoque refponfo , facultatem ei fuiffe con
ceffam difpenfationem indulgendi particularibus
hominibus , non autem multitudini hominum , o
mnibus Incolis fui diftri&tus , pro conceffione exo
ravit . Pro caufa expofuit veneficam pifcium qua
litatem , exiguum pifcatorum numerum , qui lon
ge ab Infula pifcantes , pifces deferebant aut fœ
tentes , aut corruptos ob nimios calores , pauper
tatem earum gentium , quæ oleum emere non po
terant pro cibis quadragefimalibus neceffarium ,
deficientiam denique olerum , & leguminum , quæ
in ea regione facile corrumpuntur , aut a vermi
bus confumuntur . Re fubinde mature difcuffa co
ram nobis in Congregatione Generali fan&tæ Ro
manæ, & univerfalis Inquifitionis die 12. April.
anno 1742. habita ratione regionis nimis remota ,
a qua quolibet anno impoffibilis erat ad Sedem
Apoftolicam recurfus ; indulgentes neceffitati fi
delium degentium in Infulis Ditionis Gallicæ in
America , facultatem conceffimus Præfe & tis Mif
fionum illarum partium , ut in cafu veræ , & ine
luctabilis neceffitatis , & tantum de anno in an
num , præfataque vera neceffitate durante , & non
aliter , nec alio modo , ut poffent , & valerent
cum fidelibus Populis ipforum regimini commif
fis difpenfare fuper efu ovorum , & la& ticiniorum ,
& etiam carnium tempore quadragefimali , indi
&ta fimul cum hujufmodi difpenfatione obfervan
tia jejunii per unicam comeftionem , onerataque
prædictorum Præfe& torum confcientia , fi adamuf
fim juxta præfcriptum conceffa facultate uli non
fuiffent .
Sed jam ad experientiam deveniamus . Quinde
cim ab hinc annis per totam fere Europam mor
bus invaluit , qui pectoris inflammationem infe
rebat , ita tamen , ut ex una Provincia in aliam
hæc funefta lues promanaret . Id contigit annis
1730. 1733. 1740. Licet autem morbus ejufmodi ,
qui univerfos hominum ordines , atque ætates
corripiebat , lentam folum in pecore inflamma
tionem excitaret , tamen fenibus matura jam æ
tate debilitatis extremam afferebat perniciem :
nam ex ipfo febres acutiffimæ , ac mortales feque
bantur . Idem morbus in periculum trahebat ju
niores etiam , qui paululum infirmo pectore
borarent . Poftremo multorum pecora adeo la
befactavit , ut graviffima deinde mala provene
rint .
Alios quoque morbos hujus generis , pectoris
inflammationem magno cum periculo afferentes ,
ægros in difcrimen vitæ adduxiffe Medici Scri
ptores luculenter teftantur . Itaque , f Medicine
Profeffores acciti , monitique graviter, ut nibil a
veritate alienum refpondeant , unanimi confenfu
fateantur (uti nobis ipfis accidit , cum adbuc Bo
aonie verfaremur ) morbum effe talis naturæ , qua
lem fuperius commemoravimus , ita ut nulla ætas
libera , & incolumis effe queat ; & affirment illis
ipfis , qui inter Cives falvi , & integri numeran
tur , eandem perniciem imminere ; id præterea con~
ferre plurimum ad ejufmodi luem depellendam ,
aut evitandam , fi tum ægrotantes , tum fani api
fcibus , & oleo , & quandoque pariter a latte , ‫من‬
ovis abftineant ; fs , inquam , res ita fe babeat , tum
proculdubio caufa fufficiens judicanda est , quæ ex
perientiæ innititur , & que femper probata , & in
pofterum probanda videtur, ut nempe Populus , feu
d Cir
 L
Civitas integra a carnibus abftinendi præcepto nom
teneatur . EPISTOLA ENCYCLICA IV.
Neque ulla difficultas removere Vos debet a
confulendis Medicis , qui præftantiores habean Super Miffarum ftipendio .
tur . Cavendum pariter , ut quidquid revera fen
ferint , fcripto teftari non prætermittant ; quæ con Uanta cura adhibenda fit , ut facrofan& tum
ditio fi defit in pofterum , nulla unquam facultas Q Miffe Sacrificium non folùm omni Religio
Civitati , aut Diœcefi carnibus , aut lacticiniis ve nis cultu ac veneratione celebrêtur , verum
fcendi tempore quadragefima tribuetur : quippe id etiam ut a tanti Sacrificii dignitate cujufvis ge
neceffarium omnino videtur . Accedit etiam , quod neris mercedum conditiones , pacta , importunæ
Medici , facilitate quadam incredibili peculiares atque illiberales eleemofynarum exactiones po
quidem Cives a quadragefimæ præcepto liberos , tius , quam poftulationes , aliaque hujufmodi , quæ
& immunes decernere foleant ; ( de qua re gra a fimoniaca labe , vel certe à turpi quæftu_non
viffime monendi a vobis funt , ne fuas animas in longe abfunt , e medio tollantur , nemo eft ex
dulgendo nimis aggravent ) cum vero pro univer Catholicæ fidei cultoribus " qui ignoret . Verum
fis Civibus idem ftatuendum proponitur , tum fe eoufque tandem progreffa eft , ficut non fine ingen
difficiles , anxios , ac follicitos præftare nos ipfi ti cordis noftri mærore undique accepimus , nonè
experti fumus . Poftremo fi velint percurrere ea , nullorum five ecclefiafticorum , five laicorum Viro
quæ in Italia , & extra ipfam præclariffimi Au rum avaritia , que eft idolorum fervitus , ut elee
Aores Medici typis evulgarunt , facile deprehen mofynas quidem feu ftipendia propter Miffarum ce
dent , abftinentiam ciborumque parfimoniam ab lebrationem juxta locorum confuetudines , vel Dia
illis magnopere commendari , difcrimen inter mor cefanarum Synodorum San&tiones in fubfidium ali
bos conftitui , & certis rationibus oftendi , in cu mentorum uniufcujufque Sacerdotis dumtaxat pra "
randis quibufdam morbis nequaquam requiri , ut regionum opportunitatibus præfcripta colligant ,
jufculum , & carnes loco pifcium , olei , & her Miffas vero celebrari curent alibi , ubi eleemofyne
barum fubftituantur ; in aliis vero juvare pluri feu ftipendia vel confuetudine , vel Synodali lege
mum , fi fublatis carnibus , cum inducitur jeju pro fingulis Miffis attributa funt minoris pretii ,
nium , oleo , vel lacte ægrotantes utantur : de quam illic , ubi accipiuntur , darentur . Id quam
mum advertent , quam diligenter , accurateque abfonum fit atque alienum ab ipfa five expreſsſa ,
fcribant de pectoris incommodis , cum in omni five tacita pie offerentium voluntate , omnes plane
bus generatim excitantur , ne corripiantur eodem intelligunt , nec aliter exiftimandum eft ; in illa ¡
morbo , qui adhuc incolumes a communi lue fu enim potius Miffas effe celebrandas quifque vult ,
perfunt . ad quam religionis , & pietatis ftimulis ductus e }
Hæc vobis indicanda putavimus . Reliquum eft , leemofynas confert , aut in qua quifpiam fortaffe
ut vos hortemur , ne tam facile fufcipiatis nego tumulatus eft , quam in alia Ecclefia fibi prorfus
tium petendæ facultatis utendi carnibus , & lacti ignota . Quod fane veluti mercaturis faciendis a A
ciniis tempore quadragefimæ pro univerfa Civita turpis lucri cupiditate inductum non folum ab ava
te , vel Diœcefi . Quippe abrumpenda tandem eft ritia fufpicione , & vitio , verum etiam a furti
confuetudo , ob quam jam per tot annos in qui crimine , unde reftitutioni fubjacet ; baud immune à
buflam locis he facultates tribui confueverunt . in caufa eft , ut bonorum quamplurimi , ad quorum
Illud etiam experientia a vobis compertum erit , notitiam mercatura bujufmodi venit , graviter of
delicatis quoque , ac mallibus abftinentiam qua fenfi , ab eleemofynis ad celebrandas Miſſas am
dragefimæ nullam inferre perniciem ; neque plu plius offerendis fefe abftineant . Execrabilem hu
res ob hanc caufam inter ægrotos , vel mortuos jufmodi abufum alicubi fenfim irrepentem dete
recenferi . Hanc rationem , & inftitutum nos ipfi tantes Romani Pontifices Prædeceffores noftri ,
fecuti fumus Romæ , ac Bononiæ ( cujus Sedem de confilio tum Congregationis S. R. E. Cardina
adhuc retinemus ) , cum nuper quadragefimæ tem lium Univerfalis Inquifitionis contra hæreticam
pus ageretur . Si vos id quoque præftabitis , ne pravitatem , tum Congregationis Cardinal. Conc.
que facile a nobis pro univerfa Civitate , vel Tridentini Interpretum , decretum voluerunt , ni
Dioecefi facultatem folvendi quadragefimæ abfti mirum a quolibet Sacerdote ftipendio feu eleemofy.
nentiam poftulabitis , vel ( fi neceffarium id arbi na majoris pretii pro celebratione Miffe a quocum
tremini non aliter , quam fervatis præmiffis con que accepta non poffe alteri Sacerdoti Miffam bu
ditionibus , difpenfationis inftantia ad nos defer jufmodi celebraturo ftipendium feu eleemofynam mi
retur , non folum ii fructus provenient , quos jam noris pretii erogari , etfi eidem Sacerdoti Mi am
indicavimus , fed etiam repulfæ pudorem evitabi celebranti , & confentienti fe majoris pretii ftipen
tis , nofque pariter ea moleftia vindicabitis , quam dium feu eleemofynam accepiffe indicaffet . Eapro
ferimus , dum votis veftris minime obfecunda pter Vos , Venerabiles Fratres , in Apoftolici mi
mus . Poftremo vos omnes peramanter amplecti niſterii , & follicitudinis noftræ partem adfcitos
mur , & Apoftolicam Benedi &tionem vobis , Po rogamus , & maximopere in Domino hortamur ,
pulifque veftris impertimur . Datum ex Arce Ca ut cuftodientes vigilias fuper gregibus veftris , e
ftri Gandulphi die 1o. Junii 1745. Pontificatus nitamini , ne ea peftis amplius pervagetur , fed
Noftri Anno quinto . ut penitus extinguatur . Ab avaritia enim , tan
quam a radice , mala omnia germinant ; quam
quidam appetentes erraverunt a fide , & inferue
runt fe doloribus multis . Avaritia quidem nulla
potior contagio , que conceptam apud omnes Sa
cerdotalis dignitatis perfectionifque opinionem má
gis
 LI
gis inficiat evellatque . Avaritia opibus Deum aut temporum conditionibus commovemur . Nec
pofthabere , ac fervire Mammonæ docens , efficit , enim impofitum imbecillitati noftræ omnium Ec
ut avari hæreditatem non habeant in regno Chri clefiarum follicitudinis onus aliter fubftituere nos
fti , & Dei . Quod fi hæc in laicis hominibus mi poffe confidimus , quam fi divini cultus augmen
nime toleranda , atque adeo legibus coercenda , tum , atque exactam ecclefiafticarum fanétionum
quid in ecclefiafticis viris , qui terrenis rebus nun in fingulis Dioecefibus cuftodiam religiofæ vigilan .
tium miferunt , qui in fortem Domini vocati , qui tium Paftorum curæ , identidem inculcando , com.
Deo mancipati funt ? Quid , quod non per mua mendemus .
dana lucra , fed per Altaris minifterium tam for Hujus porro Epiftolæ ad vos fcribendæ occafio
dide , & cum fanétiffimarum legum contemtu , & nem nobis atque argumentum in primis præbet
cum Sacerdotalis characteris dedecore in avari onus illud , quod omnibus animarum curam ge
tiam præcipiti animo rapiuntur ? Contendite , igi rentibus incumbit , applicandi Miffam Parochia
tur , Venerabiles Fratres , quibus Chrifti ovium lem pro populo ipforum curæ commiffo : tum et
cura demandata eft , non folum ut verbo , & e iam applicatio Miffe Conventualis , quæ pro Be
xemplo præeuntes , Chrifti fitis bonus odor in o nefactoribus in genere facienda eft ab iis , qui
mni loco , unde populi veftigia veftra fequantur ; Miffas canunt in Ecclefiis Patriarchalibus , Me
verum etiam ut ecclefiafticos primum , deinde tropolitanis , Cathedralibus , & Collegiatis ; tum
laicos viros ab infectis vitiorum pafcuis averten denique debitum pfallendi , quo tenentur Canoni
tes , per viam mandatorum Dei ad cælefte ovile ci prædictarum Ecclefiarum Choro affiftentes . Cu
currere doceatis . Quoniam autem ita comparatum jus quidem argumenti minime nova , fed a fcri
eft , ut præfentis pæne metu falutaribus monitis ptoribus frequenter habita tractatio eft ; cumque
facilius obtemperetur ; per Edictum in veftrisDia ea res in hujus Almæ urbis noftræ Congregatio
cefibus proponendum affigendumque univerfis notum. nibus , & potiffimum in Congregatione Venerabi
facite, quemcumque , qui eleemofynas feuftipendia lium Fratrum noftrorum S. R. E. Cardinalium -
majoris pretii pro Miffis celebrandis , quemadmo Concilii Tridentini Interpretum , cujus Secretarii
dum locorum confuetudines , vel Synodalia ftatuta munerc olim in minoribus conftituti multos an
exigunt , colligens , Miffas , retenta fibi parte ea nos perfun&i fumus , multoties difcuffa ac defini
rumdem eleemofynarum feu ftipendiorum accepto ta fuerit ; quamvis earumdem Congregationum
rum , five ibidem , five alibi , ubi pro Miffis cele Decreta plerumque circa eam uniformia , & fibi
brandis minora ftipendia feu eleemofyne tribuun confona prodierint , eorumque Decretorum non
tur , celebrari fecerit , laicum quidem feu fecula nulla etiam Pontificiam Prædecefforum noftrorum
rem, præter alias arbitrio veftro irrogandaspanas , approbationem , & confirmationem meruerint ; mi
Excommunicationis pœnam Clericum vero five nime tamen mirandum effet , eorum notitiam ad
quemcumque Sacerdotem pœnam Sufpenfionis ipfo fingulos quofque veftrum non adhuc perveniffe .
fato incurrere ; a quibus nullus per alium , quam Quapropter non modo opportunum , verum etiam
per nos ipfos, feu Romanum Pontificem pro tem neceffarium duximus , Encyclicam hanc Epifto
pore exiftentem , nifi in mortis articulo conftitu lam ad vos fcribere , per quam , fublata demum
tus, abfolvi poffit . Fore autem in Domino confi diverfarum , in quas fcriptores abierunt , opinio
dimus , ut unufquifque memor conditionis fuæ , num varietate , conftans hujus Apoftolicæ Sedis
pofthac bene confultum velit animæ fuæ , nec tam fententia prædictis de rebus cuilibet innotefcat ,
falutares leges cenfurafque ecclefiafticas parvipen & Fraternitatibus veftris quædam veluti norma
dat . Interea Fraternitatibus veftris Apoftolicam ac regula fuppetat , juxta quam Synodales , aliaf
Benedictionem in populos etiam curæ veftræ com que veftras circa præmiffa Conftitutiones , Ordi
miffos redundaturam peramanter impertimur . Vo nationes , feu Edicta , quorum publicationem vo
lumus autem , ut præfentium literarum tranfumtis bis injungimus , dirigere valeatis . Eorum vero
five exemplis , etiam impreffis , manu alicujus No executionem , dum , juxta ea , quæ in præfentibus
tarii publici fubfcriptis , & Sigillo perfonæ in ec tenenda atque fervanda præfcribimus , omni , qua
clefiaftica dignitate conftitutæ munitis eadem pror decet , follicitudine ac vigilantia urgere ftudebi
fus fides in judicio , & extra adhibeatur , quæ ad tis , minime dubitandum vobis erit , ne ftatuto
hiberetur ipfis præfentibus , fi forent exhibitæ , vel rum veftrorum implemento obicem , aut moram
oftenfæ . Datum Romæ apud fantam Mariam Ma afferre valeant recurfus ad hujus noftræ Curiæ
jorem fub Annulo Pifcatoris die trigefima menfis Tribunalia forfitan habendi ; urpote quos omnino
Junii millefimo feptingentefimo quadragefimo pri rejiciendos effe præcipimus ac jubemus : quamob
mo , Pontificatus noftri anno primo . rem has ipfas literas noftras in fingulorum Tri
bunalium regeftis affervari volumus , atque ad ea
EPISTOLA ENCYCLICA V. rum præfcriptum tam ipforum Tribunalium refo
lutiones , quam de veftris decretis , quæ ipfi præ
Super Miffa Parochiali , & Conventuali . fentibus inhærentes edituri eftis , judicia exigi , &
conferri mandamus .
UM femper oblatas nobis occafiones Apofto Et quidem quod nuper enunciavimus , facrofan
CUM lica fcripta dirigendi ad Fraternitates veftras Aum Miffe Sacrificium a Paftoribus animarum
libenter ample& timur , ut finceræ noftræ erga vos applicari debere pro populo ipforum curæ com
dilectionis argumenta frequenter eluceant ; tum miffo , id veluti ex divino præcepto defcendens ,
vero majori animi alacritate idipfum præftamus , a facra Tridentina Synodo diferte exprimitur feff.
quum ad excitandum Fraternitatum veftrarum ze 23. cap. 1. de Reformat. per hæc notabilia verba :
lum pro confervatione reate difciplinæ in Clero Cum præcepto divino mandatum fit omnibus , qui
regimini veftro commiffo ; præfentibus rerum , bus animarum cura commiffa eft , oves fuas agno
d 2 fcere ,
 LII
Scere , pro bis Sacrificium offerre . Et quamvis mi
nime defuerint , qui per inanes , & frivolas inter
pretationes hujufmodi obligationem a fan& ta Sy
nodo memoratam de medio tollere , vel faltem
extenuare contenderint , quum tamen relata Con
cilii verba fatis clara , & perfpicua fint , quumque
Predicta Congregatio ejufdem Concilii interpreta
privative præpofita , conftanter edixerit , eos ,
quibus animarum cura demandata eft , non modo
Sacrificium Miffæ celebrare , fed illius etiam fru
Etum medium pro populo fibi commiffo applicare
debere , nec illud pro aliis applicare , aut pro bu
jufmodi applicatione eleemofynam percipere poffe ,
quodque magis intereft , quum bec intelligentia a
Prædecefforibus noftris Romanis Pontificibus appro
bata fuerit, & confirmata : nibil jam amplius ul
li veftrum defiderandum fupereft , ut eam ample
Eti , eidemque obfequi , necnon illius promptam e
xecutionem in veftris refpective Diœcefibus omni
Audio procurare debeatis .
Neque nos tamen , qui , ut fuperius innuimus ,
in minoribus adhuc degentes , munus Secretarii
prædi&tæ Congregationis Concilii Tridentini In
terpretis plures annos obivimus , aliofque non
paucos partim in Anconitanæ Cathedralis , par
tin in Metropolitana Bononienfis , patriæ noftræ
dile&tiffimæ , quam adhuc retinemus , gubernatio
ne affidue tranfegimns ; non , inquam , nos latent
multiplicis generis effugia , per quæ nonnulli præ
dictæ obligationis implementum declinare fata
gunt , quibufque proinde opportune a nobis eft
occurrendum .
Quum enim facrum Tridentinum Concilium , ne
animarum cura negligatur , non uno in loco Epi
fcopis mandet , ut quotiefcumque opus fuerit , i
doneos Vicarios cum certorum fructuum affigna
tione ad eandem curam exercendam eligant ac
deputent , uti videre eft in feff. 7. c. 5. & 7. Seff.
21. cap.6. ſeſſ. 25. cap. 16. non raro autem eve
niat , ut aliqua Ecclefia Parochiali vacante , Vi
carius pariter ad implenda hujufmodi Ecclefia o
nera , ufque ad novi Rectoris electionem , ab E.
pifcopo deputari debcat , eodem Concilio Triden
tino id jubente feff. 24. cap. 28. de Reformat. non
nulli ex hujufmodi Vicariis nituntur fe ipfos a
prædicta obligatione fubtrahere , vel ex eo quod ,
habituali cura penes alium feu alios refidente ,
ipfi actualem dumtaxat exerceant ; vel quod ipfi
fint ad nutum amovibiles ; vel ad breve tempus
hujufmodi curæ fint addicti ; ut nihil hic loqua
mur de Parochis Regularibus , qui a prædiéta ap
plicatione Miffæ pro populo nonnunquam alienos
fe oftendunt . Itaque mens noftra , & fententia eft ,
ficuti etiam pluries a prælaudatis Congregationi
bus judicatum fuit ac definitum , quod omnes , &
finguli , qui a&tu animarum curam exercent , ‫من‬
non folum Parochi aut Vicarii feculares , verum
etiam Parochi aut Vicarii regulares , uno verbo ,
omnes & finguli , de quibus jupra dictum eft , ut
que alii quicumque etiam fpecifica , & individua
mentione digni , æque teneantur Miffam Parochia
lem applicare pro populo , ut præfertur , ipforum
sure commiffo .
Nonnulli vero ad evitandum hujufmodi obliga
tiouis implementum allegare folent , congruos fibi
Parochiæ fuæ reditus non fuppetere ; alii deni
que ad inveteratam confuetudinem confugiunt ,
fuftinentes id neque fibi , neque decefforibus fuis
per longum tempus , quod immemorabile affir
mant , unquam in ufu fuiffe . Nos autem ad præ
cedentes predicte Congregationis Concilii refolu
tiones noftram approbationem , & confirmationem
extendimus ; & quatenus opus fit , auctoritate A
poftolica iterum tenore præfentium decernimus , &
declaramus , quod licet Parochi , feu alii , ut fu
pra , animarum curam habentes , congruis præfini
tis reditibus deftituuntur , & quamvis antiquafeu
etiam immemorabili confuetudine in ipforum Dia
cefibus feu Parochiis obtinuerit , ut Miffa pro po
pulo non applicaretur , eadem nihilominus omnino
in pofterum ab ipfis debeat applicari .
* སྨཱ Quum tamen diximus , omnes animarum curam
habentes Miffæ Sacrificium pro populo fibi com
miffo applicare debere , non ideo ftatuere volui
mus , eofdem aut quotidic , aut quotiefcumque
celebraverint , ad prædi& tam applicationem pro
populo teneri . Et quidem facrofan&ta Tridentina
Synodus feff. 25. cap. 14. præcipit Epifcopis cura
re , ut Sacerdotes faltem diebus Dominicis , &
Feftis folemnibus Miffarum facra faciant , fi au
tem curam babuerint animarum , tum frequenter
ut fuo muneri fatisfaciant , Miffas celebrent ; in
pluribus autem Synodalibus Epifcoporum conftitu
tionibus novimus provide conftitutos ac defigna
tos effe dies , quibus animarum Paftores Miffas
celebrare debent . At vero nos id unum in præ
fenti fufcepimus decernendum , quando nimirum
iidem pro populo celebrare , & applicare tenean
tur ; & quamvis compertum habeamus id , quod_a
lias a Congregatione Concilii refponfum fuit , Pa
rochum nempe pinguibus reditibus dotatum quoti
die pro populo celebrare , & applicare debere ; eum
vero qui uberioribus bujufmodi reditibus non gau
deat , feftivis tantum diebus id ipfum præftare te
neri: quum tamen pariter nobis perfpectæ fint tum
controverfiæ fuper hoc ipfo exortæ , nimirum_ad
quam fummam pertingere debeant Ecclefiæ Pa
rochialis proventus , ut pingues , & uberes appel
lari poffint : quoniam pingues minime habendi
funt reditus , etiam copiofi , quibus tamen multi
plicia , & gravia fint onera adnexa ; tum etiam
multorum querela adverfus hujufmodi decretum ,
tamquam plus æquo rigidum , excitatæ , nobis in
notefcant : Idcirco opportunum cenfemus Fraterni
tatibus veftris declarare , nobis abunde fatisfa&tum
fore , vobifque proinde fatis effe poffe , dum ii , qui
animarum curam exercent , Sacrificium Miffe pro
populo celebrent atque applicent in Dominicis a
liifque per annum diebus Feftis de præcepto ; quum
prædi&ti Dominici , aliique Fefti dies fi fint , in
quibus juxta præceptum Concilii Tridentini feff.
5. c. 2. & fefs. 25. c. 4. quilibet animarum cura
præpofitus populum fibi commiffum falutaribus ver
bis pafcere debet , docendo ea quæ fcire omnibus
neceffarium eft ad falutem ; iidemque fint dies ,
de quibus eadem fan&ta Synodus ftatuit , ut mo
neat Epifcopus populum diligenter , teneri unum
quemque Parochiæ fuæ intereffe , ubi commode id
fieri poteft , ad audiendum verbum Dei ; & quibus
Parochi fubditos fuos in Do&rina erudire debent ,
juxta id quod a prædicto Concilio in citat. Cap. 4.
Epifcopis præcipitur , ut nempe faltem Dominicis
& aliis feftivis diebus pueros in fingulis Puro
chiis , fidei rudimenta , & obedientiam erga Deum ,
& pa

patentes , diligenter ab iis ad quos Spectabit ,
doceri curent .
Et quia in nonnullis Dioecefibus numerus die
rum Feftorum de præcepto , de Apoftolica noftra
auctoritate & confenfu , eatenus eft imminutus ,
ut nempe in aliquibus Feftis Chrifti , fideles &
Miffam audire & ab operibus fervilibus abftinere
debeant ; in aliis vero populo permiffum fit ope
ra fervilia exercere , firma remanente obligatione
audiendi Miffe Sacrificium ; nos , ut obortæ jam
dubitationes circa onus applicationis Miffa Paro
chialis in hujufmodi diebus Feftis , penitus elimi
nentur , ftatuimus , & declaramus , quod etiam
iifdem Feftis diebus , quibus populus Miffe inte
reffe debet, & fervilibus operibus vacare poteft ,
omnes animarum curam gerentes Miffam pro popu
lo celebrare teneantur .
Quia vero propria nonnunquam experientia fa
tis agnovimus , aliquos effe Parochos adeo pau
peres , ut ferme ex eleemofynis , quas a fidelibus
pro MiTarum celebratione accipiunt , vivere co
gantur ; eos vero qui , Ecclefia Parochiali vacan
te , ad animarum curam exercendam , fub Vica
rii , feu Economi nomine , deputantur , aliquibus
in locis adeo illiberaliter tractari , ut exigui re
ditus ipfis conftituti , & pauca incerta emolumen
ta eifdem obvenientia , ægre ad eorum vitæ ne
ceffaria fufficiant , quod iis quoque non raro eve
nire folet , qui in aliquibus Ecclefiis , habituali
cura apud alios manente , a&uali tantum exerci
tio funt addicti , proindeque cum iftis , fevere ni
mis agi videretur , fi diebus feftis , quibus potif
fimum hujufmodi occafio fe offert , eifdem veti
tum effet eleemofynam pro applicatione Miffæ
recipere : Idcirco nos tam iftorum , quam illorum
inopiam fummopere miferantes , eifdemque , quan
tum nobis integrum eft , confulere volentes ; quam.
vis , ut fupra di&tum eft , omnes & finguli prædi
&i teneantur diebus feftis Miffam pro populo cele
brare , & applicare ; attamen , quod pertinet ad
Prædictos Parochos egentes , unicuique veftrum fa
cultatem concedimus , cum iis , quos revera tales
effe noveritis , opportune difpenfandi , ad hoc , ut ,
etiam diebus feftis bujufmodi , eleemofynam ab ali
quo offerente recipere , & pro ipfo Sacrificium ap
plicare , quatenus id ab eo requiratur , libere
licite poffint & valeant ; dummodo ad neceffariam
populi commoditatem , in ipfa Ecclefa Parochiali
Miffam celebrent ; ea tamen adjecta conditione , ut
tot Miffas infra hebdomadampro populo applicent ,
quot in diebus feftis , infra eandem bebdomadam
occurrentibus , juxta peculiarem intentionem alte
rius pri benefactoris obtulerint .
Quod autem fpectat ad Vicarios , five Econo
mos Ecclefiarum vacantium , quum a facro Tri
dentino Concilio cit. Jeff. 24. c. 18. cuilibet Epi
fcopo tribuatur facultas eos deputandi , & confti
tuendi , cum congrua , ejus arbitrio , fructuum por
tionis affignatione ; veftrum erit , Ven. Fratres ,
cum iis agere , qui vacantis Ecclefiæ fructus exi
gunt , ut egenti Vicario , qui exigua bujufmodi
certorum fru&uum affignatione , paucifque incertis
proventibus gaudeat , congruum aliquod augmen
tum præbeatur pro onere celebrandi , & applican
di Miffam pro populo diebus feftis . Quapropter
pro iis locis , in quibus Ecclefiarum vacantium
fructus ad commodum Cameræ noftræ Apoftolicæ
Lig. Theol. Tom. I.
LIII
exigitur , opportuna Thefaurario noftro Generali
mandata dirigamus , quæ iis denunciare non præ.
termittet peculiaribus diflorum locorum Collettori
bus, cum quibus Epifcopi ecclefiafticæ noftræ ditio
nis , cetcrorumque locorum , in quibus , ut præfer
tur , Ecclefiarum vacantium fructus ad Cameram
prædi&am pertinent , officii fui partes in eum fi
nem , de quo fupra diximus , interponere debebant .
Ac demum , quoad illos , qui tamquam Vica
rii , five perpetui , five ad tempus conftituti , an -
marum curam adminiftrant , que apud alios ha
bitu refidet , ratione alicujus Ecclefiæ Parochialis
ipforum Ecclefiis , feu Monafteriis , Collegiis , aut
locis Piis olim unite ; quamvis a recol. mem.
Prædeceffore noftro S. Pio Papa V. præfinita fue
rit certa pars fru& tuum hujufmodi Vicariis affi
gnanda , prout in ipfius Conftitutione , quæ inci
pit; Ad exequendum , data Kalendis Novembris
anni MDLXVII . diftin& te ftatuitur ; nibilominus
ubi præfcripta fructuum portio , vel nullo modo ,
vel non integre Vicariis prædictis affignata reperia
tur , vel etiam ubi ea , que ad normam prædi& e
conftitutionis eifdem fuerit attributa , minime fuf
ficiens a vobis reputetur , propter temporum circum
ftantias, & fignanter pro implendo onere celebran
di & applicandi Miſſam pro populo diebus Feftis
de præcepto ; utendum vobis erit poteftate , quam
fecit Epifcopis Synodus Trid. feff. 7. cap. 7. dum
illorum arbitrio permifit , juxta temporum , atque
injunctorum onerum rationem , congruam prædictis
Vicariis fructuum portionem affignare ; quam ob
caufam nos etiam Fraternitatibus veftris , quate.
nus opus fit , neceffarias omnes & opportunas fa
cultates impertimur ; quibufcumque appellationi
bus , privilegiis , aut exemptionibus , ut in eo
dem Concilio fancitur adverfus ea , quæ falubri
ter a vobis conftituta fuerint , minime fuffragan
tibus .
Hæc igitur circa Miffam Parochialem ftatuen
da , & Fraternitatibus veftris denuncianda judi
cavimus . Indeque gradum facientes ad ea quæ
pertinent ad Miffam Conventualem , neminem ve
ftrum latere putamus facrorum Canonum fan & tio
nes , quibus præcipitur , ut fingulis diebus in Ec
clefiis Patriarchalibus , Metropolitanis , Cathedra
libus , & Collegiatis tum Horæ Canonicæ debitis
modo , & forma recitentur , tum etiam Miſſa Con
ventualis celebretur , quæ adeo claræ funt , ut
nulla fuper iis oriri poffit dubitatio , eaque de re
perfpicua pariter , & per omnia uniformes exiftunt
Refolutiones ab hac Congregatione Vener. Fra
trum noftrorum Concilii Tridentini Interpretum
repetitis vicibus emanatæ , quas omnes Apoftoli
ca auctoritate noftra confirmamus , & approba
mus , earum executionem vobis enixe inculcan
tes : ut fcilicet Miffa Conventualis quæ fingu
lis diebus canitur a Clero prædictarum Ecclefia
rum pro earundem Benefactoribus in genere quoti
die applicetur ; eodem prorfus modo , quo Mif
fam Parochialem ab iis qui curam Animarum
gerunt , pro populo fibi commiffo , fingulis fal
tem diebus feftis de præcepto , applicari debe
re fuperius declaravimus . Itaque date operam ,
ut falfam quorundam opinionem eliminetis , quam
in aliquibus Ecclefiis ejufmodi , five dola ma
lo , five per errorem invectam effe novimus : quod
nempe dum Miſſa Conventualis pro certo_aliquo
8 3 Ecole
 LIV
Ecclefiæ benefactore , vel grati animi ergo , vel
ex vi oneris impofiti celebratur , & applicatur ,
fatis impletum cenfeatur debitum applicationis
Mifse Conventualis . Etenim bujufmodi debitum
non quidem refpicit fingulares aliquos Benefactores ,
fed Benefactores in genere cujuslibet Ecclefiæ , cu
jus fervitio addicti funt quicumque in cadem five
Dignitates , five Canonicatus , five Mansionariatus ,
five Beneficia Choralia obtinent > Mifsam Con
ventualem fuis reſpective vicibus celebrent .
Neque minus improbandam noveritis aliorum fen
tentiam , qui fatis putant fupradi&tam obligatio
nem impletam effe , dum in eorum Ecclefis pro Be
nefactoribus in genere alique interdum preces fiunt,
vel anniverfaria ftatis diebus Sacrificia pro illis
peraguntur . Nemo enim id fibi arrogare debet >
ut impofitæ obligationi alia ratione fatisfacere pof
fit , quam ea , quæ a lege ecclefiaftica multoties
præfcripta fuit ; nimirum Miffam Conventualem
fingulis diebus pro Benefactoribus celebrando ,
eandemque pro illis in genere applicando .
Profecto non folum prioribus Ecclefiæ fæculis >
verum etiam temporibus haud longe a noftra æta
te remotis ( quod vos ex hiftoria Ecclefiæ didicif
te non dubitamus ) fervabatur olim in fingulis Ec
clefiis feries accurata omnium " & fingulorum ,
quorum liberalitate unaquæque aucta fuerat , eo
rumque nomina facris Diptychis ; fic enim voca
bantur ; ideo confignata erant , ut eorundem re
cordatio nunquam interiret , utque pro iis tum
preces funderentur , tum etian Miffe Sacrificium
offerretur , quam ob caufam etiam prædictus Ca
talogus in plerifque Ecclefiis ob oculos Presbyte
ri celebrantis apponi confuevit , licet iidem pii
Benefactores in fuis donationibus nihil penitus pro
fe pa&i effent , fed tantummodo pro peccatorum
fuorum remiffione fe bona fua Deo offerre decla
raffent . Ecclefiarum fiquidem Præfules preces pro
iis imperandas effe duxerunt : quamvis illi pro
pria bona offerentes ne verbum quidem ea de re
feciffent . Sacrorum hujufmodi Diptychorum ufus
fenfum defecit ; ob idque in oblivione jacent ali
cubi complurium benefactorum nomina . At non
idcirco fas eft ufum , & difciplinam orandi pro iis ,
& Sacrificium Miffæ pro illis offerendi . Atque
inde præceptum applicandi Miffam Conventualem
pro Benefactoribus in genere , originem atque ra
tionem defumit .
Quemadmodum vero , loquendo de Miffa Paro
chiali , fuperius dictum cft , varias excufationes
afferri folere , ad declinandam illius applicatio
nem pro populo diebus feftis de præcepto , ita pa
riter ufuvenit quoad applicationem quotidianam
Miffe Conventualis pro Benefactoribus in genere .
Ut autem fuperiores illæ , fi etiam hæ pofterio
res , provide e medio fublatæ fuerunt per oppor
runas Congregationis Concilii Tridentini refolu
tiones , quas proinde in his etiam auctoritate no
ftra approbamus , & confirmamus .
Nonnulli fiquidem obtentu contrariæ confuetudi
nis , etiam immemorabilis , in propria Ecclefia
vigentis , fe ab hujufmodi onere eximi poffe fibi
perfuaferunt . Verum jam pluries refponfum fuit ;
bujufmodi confuetudinem , licet immemorabilem ,
quæ potius abufus , & corruptela dicenda eft , ne
mini fuffragari . Alii a Miffa pro Benefactoribus
in genere applicanda fe excufatos voluiffent " ex
eo quod alio quopiam Miffarum onere obftri &ti
inveniantur , vel ratione proprii Canonicatus , aut
alterius Beneficii ecclefiaftici , quod infimul cum
Canonicali præbenda obtinent ; vel quia , præter
munus Canonici , feu Beneficiati , aut Manfiona
rii in Ecclefia Cathedrali feu Collegiata , quum
etiam in eadem , vel in alia Ecclefia Parochia
lem curam exerceant , dum Miffam Conventualem
canunt diebus feftis de præcepto , debent pro po
pulo fibi commiffo eam applicare : ac proinde ne
queunt eandem pro Ecclefiæ Benefactoribus fpe
cialiter offerre . Sed his quoque obviam itum eft ,
jubendo fingulis prædictis , ut Miffam Conventua
lem , quam canunt , pro Ecclefie Benefactoribus in
genere applicent , pro aliis vero pro quibus ipfs
peculiariter Mifsam applicare tenentur , alterum
fubftituant , qui ipforum loco Mifsam bujufmodi
celebret . applicetque .
Aliorum pariter exceptio fuit , quod Miffa Con
ventualis non femper Canonicis , aut Dignitati
bus celebretur , fed aliquando etiam a Beneficia
tis , aut Manfionariis , quos minus æquum vide
tur pro Miffe celebratione omni eleemofyna ca
rere , quæ unde defumi valent , ignoratur . Cui
tamen rei pariter confultum eft , demandando , ut
ea defumatur ex Maffa diftributionum .
Alii denique obtenderunt exiguitatem hujufmo
di diftributionum , quæ , ob detractam eleemofy
nam quotidianam pro Miffa Conventuali , ad ni
hilum fere reda& tæ , vix foret , ut ab aliquo cu
rarentur , cum magno trimento fervitii Eccle
fiæ præftandi . Tridentina quidem Synodus fefs.
24. cap. 15. opportunas rationes oftendit , quibus
Canonicalium Præbendarum inopiæ valeat provi
deri . Si vero defignatam a Concilio viam , ut
fere evenire folet , nequaquam iniri poffe contin
gat , reliquum erit ad Congregationem Concilii
recurfum habere : cujus erit , perfpe& to ex veftris
relationibus rerum ftatu , autoritate Apoftolica
Prædecefforibus noftris eidem impartita , & a no
bis etiam præfentium tenore confirmata , quoti
dianam applicationem Miffe conventualis pro be
nefactoribus in genere , ut alias > ad Feftos tan
tummodo dies reducere .
Non modo Ecclefiis Patriarchalibus , Metropo
litanis , Cathedralibus , & Collegiatis injunctum
reperitur , ut quotidie Miffa Conventualis in eif
dem canatur , fed etiam in Rubricis generalibus
quarum exa&tiffimam Fraternitatibus veftris cufto
diam commendamus , præfcribitur , ut certis die
bus non una , fed bina , atque etiam aliquando
tres Miffa Conventuales uno die ceiebrentur . Ita
que quum nuper a nobis dictum fuerit , primam
Miffam Conventualem quotidie pro benefactoribus
in genere celebrandam , & applicandam effe ; nunc
expendendum fupereft , an earundem Ecclefiarum
Capitula Jurifdictioni veftræ refpective fubjecta a- ·
digere debeatis , ut alias quoque Miffas , fi plu
res , ut præfertur , celebrari contigerit , pro be
nefactoribus in genere fimiliter applicent .
Hujufmodi quæftio ab aliquibus ex vobis eccle
fiaftico zelo flagrantibus fupradi&tæ Congregatio
ni Venerabilium Fratrum noftrorum Concilii Tri
dentini Interpretum propofita eft . Jamque ante
illius propofitionem compertum fuerat › alias ab
eadem Congregatione refponfum fuiffe , conceden
dam effe exemptionem ab onere applicandi fecun
dam
 LV

dam & tertiam Miffam Conventualem pro bene Privilegium five Indultum , jure ac merito veren
factoribus in genere , attenta Canonicatuum , & dum eft , ne ifti , dum ita fe gerunt , præbenda
Beneficiorum tenuitate ; ex quo inferri poterat , rum ac diftributionum fructus minime fuos faciant';
hujufmodi applicationis debitum manere , ubi de confequenter ne ad eorum reftitutionem teneantur .
Ecclefiis pauperibus non ageretur . Verum quum Quapropter veftrum erit , Venerabiles Fratres ,
hanc definiendæ quæftionis regulam apud prædi hæc omnia illis aperire , ut neque nobis , neque
&
tam Congregationem non admodum veteri obfer vobis apud divinum Judicem fraudi fit , fi in hu
vantia firmatam probe noverimus , cumque huju jufmodi re , quæ tanti eft momenti , utpote quæ
fce dubii folutionem eadem Congregatio nuper ju ad ipfius Dei cultum proxime fpectat , abufus &
dicio noftro remittendam effe cenfuerit ; Nos ita corruptelas , quas arguendo , & increpando evel
judicamus , idque vobis tenendum indicimus , lau lere debebamus , diffimulatione ac filentio noftro
dandos nempe , & confirmandos efse , quotquotSpon foviffe & confirmaffe inveniamur . Interea Frater
te Jua fecundam , aut tertiam Conventualem Mif nitatibus veftris , quas intimo cordis affectu com
Jam pro benefactoribus in genere applicant ; qui pletimur , Apoftolicam Benedictionem amantiffi
vero idem agunt ex vi confuetudinis in ipforum me impertimur .
Ecclefia vigentis , iis imperandum , ut in ea con Datum Romæ apud S. Mariam Majorem die
XIX. Augufti MDCCXLIV. Pontificatus noftri
fuetudine perfeverent . Ubi vero id ufu receptum
non invenitur , liberam omnino fecundæ , tertiæque Anno quarto .
Mifse Conventualis applicationem celebrantibus re
linquendam efse , dummodo in commemoratione pro EPISTOLA ENCYCLICA VI.
Defunctis , Ecclefiæ benefactorum in genere non obli
vifcantur . Super Ufura .
Huic demum Epiftolæ noftræ finem imponentes,
Fraternitates veftras enixe hortamur , ut maximani IX pervenit ad aures noftras , ob novam con.
curam , & vigilantiam in id conferatis , ut in Ec
clefiarum veftrarum choris , præter devotam cele validus judicari debeat ) nonnullas per Italiam
brationem , debitamque applicationem Miffa Con diffeminari fententias , quæ fane doctrine haud
ventualis , Horæ Canonicæ non præpropere , ſed confentaneæ viderentur ; cum ftatim noftri Apo
exacte , paufa nempe interpofita , & maxima , qua ftolici muneris partem effe duximus opportunum
decet , reverentia , ac religione canantur . Equi afferre remedium ne malum ejufmodi , temporis
dem fcimus , in aliquibus Metropolitanis , & Ca diuturnitate , ac filentio , vires magis acquire
thedralibus Ecclefiis , inter Canonicos eam opi ret, aditumque ipfi intercludere , ne latius fer
nionem invaluiffe , ut fe munus fuum fatis imple peret , & incolumes adhuc Italia Civitates labe
re contendant , dum choro præfentes affiftunt , li factaret .
cet ipfi fibi filentium imperent , neque pfallenti Quapropter eam rationem , confiliumque fufce
bus Beneficiatis , aut Manfionariis in cantu fe ad pimus , quo Sedes Apoftolica femper uti confue
jungant . In hujufce vero opinionis confirmatio vit , quippe rem totam explicavimus nonnullis
nem adduci ab iifdem folent inveteratæ confuetu ex Venerabilibus Fratribus noftris fande Roma
dines , ftatuta peculiaria aut etiam prætenfa Ec næ Ecclefiæ Cardinalibus , qui facræ Theologiæ
clefiarum fuarum Privilegia . At quum Synodus fcicntia , & Canonicæ Difciplinæ ftudio ac peri
Tridentina fefs. 24. cap. 12. loquens de Dignita tia plurimum commendantur : accivimus etiam
tibus , & Canonicis , qui choro intereffe debent , plures Regulares in utraque facultate præftantes ,
unum ex eorum officiis effe dicat : in choro ad quorum aliquos ex Monachis , alios ex Ordine
pfallendum inftituto , Hymnis & Canticis Dei no Mendicantium , alios demum ex Clericis regula
men reverenter , diftincte , devoteque laudare ; ribus felegimus : Præfulem quoque Juris utriuf
quumque pauca omnino fint Capitula , in quibus que laurea præditum , & in foro diu verfatum
eo modo a Canonicis in choro affiftitur , ideoque adhibuimus . Diem quartam indiximus Julii , qui
receptæ in univerfa Ecclefia difciplinæ paucos il nuper præteriit , ut coram nobis illi omnes con
los adverfari dignofcatur ; quum infuper opinio venirent , quibus naturam totius negotii declara
illa nunquam in Congregatione Concilii Tridenti vimus ; quod illis antea cognitum perfpectumque
ni interpretationi præpofita examinata fit , quin deprehendimus .
ftatim explofa fuerit , & improbata ; quamvis præ. Poft hæc præcepimus , ut omni partium ftudio ,
fumptis confuetudinibus , aliifque fundamentis , & omnique cupiditate foluti , rem totam accurate
rationibus innixa perhiberetur , Canonicis etiam perpenderent , fuafque opiniones fcripto exararent ;
Ecclefiarum Patriarchalium hujus noftræ urbis fu non tamen expetivimus ab ipfis , ut judicium fer
per hoc inftantibus : quum denique idem judicium rent de contra&u , qui controverfiæ caufam initio
prolatum reperiatur a pluribus Conciliis Provin præbuerat , cum plura documenta non fuppete
cialibus , ab hac etiam Apoftolica Sede approba rent , quæ neceffario ad id requirebantur ; fed ut
tis, & confirmatis : nihil jam reliquum effe vi certam de ufuris doctrinam conftituerent , cui non
detur , quominus pauciores univerforum legi fe mediocre detrimentum inferre videbantur ea , quæ
accommodent . Equidem minime nobis comper nuper in vulgus fpargi cœperunt . Juffa fecerunt
tum eft , quo peculiari titulo fuffulti perfuafum univerfi ; nam fuas fententias palam declararunt
babeant unius , vel alterius Ecclefie Canonici , Je in duabus Congregationibus , quarum prima co
muneri fuo fatisfacere per fimplicem in Choro af ram nobis habita eft die 18. Julii , altera vero die
fiftentiam > abfque divine Pfalmodie cantu : Ve prima Augufti , qui menfes nuper clapti funt ; ac
rum nifi illis præfo fit Apoftolicum non præfum demum eafdem fententias Congregationis Secre
ptum vel abrogatum , fed legitimum ac vigens tario fcriptas tradiderunt .
d 4 Por
 LVI
Porro hæc unanimi confenfu probaverunt .
I. Peccati genus illud , quod uſura vocàtur ,
quodque in contra&u mutui propriam fuam fedem ,
& locum habet , in eo eft repofitum , quod quis ex
ipfomet mutuo , quod fuapte natura tantundem
duntaxat reddi poftulat , quantum receptum eft ,
plus fibi reddi velit , quam eft receptum ; ideoque
ultra fortem , lucrum aliquod , ipfius ratione mu
tui , fibi deberi contendat . Omne propterea buju
fmodi lucrum , quod fortem ſuperet , illicitum , &
ufurarium eft .
11. Neque vero ad iftam labem purgandam , ul
Sum arceffiri fubfidium poterit , vel ex eo , quod id
ucrum non excedens , & nimium , fed moderatum ;
non magnum , fed exiguum fit : vel ex eo , quod
is , a quo id lucrum folius caufa mutui depofci
tur , non pauper , fed dives exiftat ; nec datam
fibi mutuo fummam reli&urus otiofam , fed adfor
tunas fuas amplificandas , vel novis coemendis præe
diis , vel queftuofis agitandis negotiis , utiliffime
fit impenfurus . Contra mutui fiquidem legem , que
neceffario in dati atque redditi æqualitate verſa
tur , agere ille convincitur , quifquis eadem æqua
litate femel pofita , plus aliquid a quolibet , vi
mutui ipfius , cui per æquale jam fatis eft factum ,
exigere adbuc non veretur : proindeque fi acceperit ,
reftituendo erit obnoxius ex ejus obligatione jufti
itæ , quam commutativam appellant , & cujus eft ,
n bumanis contractibus æqualitatem cujufque pro
priam , & fan&te fervare , & non fervatam exacte
reparare .
III. Per hæc autem nequaquam negatur , poffe
quandoque una cum mutui contractu quofdam alios ,
ut ajunt , titulos , eofdemque ipfimet univerfim na
ture mutui minime innatos , intrinfecos , forte
doncurrere : ex quibus jufta omnino legitimaque cau
Sa confurgat quiddam amplius fupra fortem ex
mutuo debitam rite exigendi . Neque item negatur ,
poffe multoties pecuniam ab unoquoque fuam , per
alios diverfe prorfus nature a mutui natura con
tractus , recte collocari & impendi , five ad pro
ventus fibi annuos conquirendos , five etiam ad li
citam mercaturam , & negotiationem exercendam ,
boneftaque indidem lucra percipienda .
IV. Quemadmodum vero in tot ejufmodi diverfis
contractuum generibus , fi fua cujufque non ferva
tur æqualitas , quidquid plus jufto recipitur, mi
xus ad ufuram , ( eo quod omne mutuum tam aper
tum , quam palliatum abfit ) ac certe ad aliam
veram injuftitiam , reftituendi onus pariter afferen
tem , Spectare compertum eft ; ita fi rite omnia pe
ragantur , & ad juftitie libram exigantur , dubi
tandum non eft , quin multiplex in iifdem contra
Etibus licitus modus & ratio fuppetat humana com
mercia, & fru&tuofam ipfam negotiationem ad pu
blicum commodum confervandi , ac frequentandi.
Abfit enim a Chriftianorum animis , ut per ufuras ,
aut fimiles alienas injurias florere poffe lucrofa com
mercia exiftiment : cum contra ex ipfo Oraculo di
vino difcamus , quod juftitia elevat gentem , mi
jeros autem facit populos peccatum .
V. Sed illud diligenter animadvertendum eft ,
falfo fibi quemquam , & nonnifi temere perfuafurum ,
reperiri femper , ac præfto ubique effe , vel una cum
mutuo titulos alios legitimos , vel feclufo etiam
mutuo , contrallus alios juftos , quorum vel titulo
rum , vel contractuum præfidio , quotiefcumque pe
I
cunia , frumentum , aliudve id generis alteri cui
cumque creditur , toties femper licet auctuarium mo
deratum , ultra fortem integram falvamque , reci f
pere . Ita fi quis fenjerit , non modo divinis docu
mentis , & Catholice Ecclefie de ufura judicio.
fed ipfi etiam huniano communi fenfui , ac naturali
rationi procul dubio adverfabitur . Neminem etiam
id faltem latere poteft , quod multis in cafibus te.
netur homo , fimplici ac nudo mutuo alteri fuccur
rere , ipfo præfertim Chrifto Domino edocente Vo
lenti mutuo a te , ne avertaris , & quod fimili
ter multis in circumftantiis , præter unum mutuum
alteri nulli vero , juftoque contratui locus effe pof
fit . Quisquis igitur fue confcientia confultum ve
lit , inquirat prius diligenter oportet , vere ne cum
mutuojuftus alius titulus, vere ne juftus alter a mutuo
contractus occurrat , quorum beneficio , quod querit
lucrum , omnis labis expers & immune reddatur .
His verbis complectuntur , & explicant fententias
fuas Cardinales , ac Theologi , & viri Canonum
peritiffimi , quorum confilium in hoc graviffimo
negotio poftulavimus . Nos quoque privatum ftu
dium noftrum conferre in eandem caufam non præ
termifimus , antequam Congregationes haberentur ,
& quo tempore habebantur , & ipfis etiam pera
tis; nam præftantium virorum ffragia , quæ mo
&
do commemoravimus , diligentiffime percurrimus .
Cum bec ita fint , adprobamus , & confirmamus
quæcunque in fententiis fuperius expofitis continen
tur; cum Scriptores plane omnes , Theologiæ , &
Canonum Profeffores , plura facrarum literarum te
ftimonia , Pontificum Decefforum noftrorum De
creta , Conciliorum , & Patrum auctoritas , ad eaf
dem fententias comprobandas pene confpirare vi
deantur . Infuper apertiffime cognovimus Au&tores
quibus contrariæ fententiæ referri debent ; & eos
pariter , qui illas fovent , ac tuentur , aut illis an
fam , feu occafionem præbere videntur . Neque i
gnoramus , quanta fapientia , & gravitate defenfio
nem veritatis fufceperint Theologi finitimi illis
Regionibus , ubi controverfiæ ejufmodi principium
habuerunt . Quare has literas Encyclicas dedimus
univerfis Italiæ Archiepifcopis , Epifcopis , Ordi
nariis , ut hæc tibi , Venerabilis Frater , & cæteris
omnibus innotefcerent ; & quoties Synodos cele
brare , ad populum verba facere , eumque facris
doctrinis inftruere contigerit , nihil omnino alie
num proferatur ab iis fententiis , quas fuperius rc
cenfuimus . Admonemus etiam vehementer , om
nem folicitudinem impendere , ne quis in veftris
Dioecefibus audeat literis , aut fermonibus contra
rium docere fi quis autem parere detre&averit ,
illum obnoxium , & fubje& tum declaramus poenis
per facros Canones in cos propofitis , qui manda
ta Apoftolica contempferint ac violaverint .
De contractu autem , qui novas has controver
fias excitavit , nihil in præfentia ftatuimus ; nihil
etiam decernimus modo de aliis contractibus , pro
quibus Theologi , & Canonum Interpretes in diver
fas abeunt fententias . Attamen pietatis veftræ ftu
dium , ac Religionem inflammandam exiftimamus ,
ut hæc , quæ fubjicimus , executioni demandetis .
Primum graviffimis verbis populis veftris oftendi
te , ufuræ tabem ac vitium a divinis literis vehe
menter improbari ; illud quidem varias formas at
que Species induere , ut fideles Chrifti fanguine re
ftitutos in libertatem & gratiam , rurfus in extre
mam

mam ruinam précipites impellat ; quocirca fi pecu
niam fuam collocare velint , diligenter caveant 7
ne cupiditate omnium malorum fonte rapiantur ,
fed potius ab illis , qui doctrine ac virtutis gloria
Supra ceteros efferuntur , confilium expofcant .
Secundo loco , qui viribus fuis , ac fapientiæ ita
confidunt , ut refponfum ferre de iis queftionibus
non dubitent , ( que tamen haud exiguam facre
Theologiæ, & Canonum fcientiam requirunt ) : ab
extremis , que femper vitiofa funt , longe fe abfti
neant : etenim aliqui tanta feveritate de iis rebus
judicant , ut quamlibet utilitatem ex pecunia de
fumptam accuſent , tanquam illicitam , & cum u
Jura conjunctam contra vero nonnulli indulgentes
adeo , remiffique funt , ut quodcumque emolumen
tum ab ufuræ turpitudine liberum exiftiment . Suis
privatis opinionibus ne nimis adbæreant ; fedpriuf
quam refponfum reddant , plures Scriptores exami
nent , qui magis inter cæteros prædicantur ; deinde
eas partes fufcipiant , quas tum ratione , tum au
&oritate plane confirmatas intelligent . Quod fi di
Sputatio infurgat , dum contractus aliquis in exa
men adducitur , nullæ omnino contumeliæ in eos
confingantur , qui contrariam fequuntur , neque il
lam gravibus Genfuris notandum afferant , fi præ
fertim ratione , & præftantium Virorum teftimoniis
minime careat: fiquidem convicia , atque injurie
vinculum Chriftiane charitatis infringunt , &gra
viffimam populo offenfionem , & fcandalum præfe
ferunt .
Tertio loco , qui ab omni ufuræ labe fe immu
nes , integros præftare volunt , fuamque pecu
niam ita alteri dare , ut fructum legitimumfolum
modo percipiant , admonendi funt , ut contra&um
inftituendum antea declarent , & conditiones infe
rendas explicent , & quem fru &um ex eadem pecu
nia poftulent . Hæc magnopere conferunt non modo
ad animi follicitudinem &fcrupulos evitandos , jed
ad ipfum contractum in foro externo comproban
dum: bec etiam aditum intercludunt difputationi
bus , quæ non femel concitandæ funt , ut clare pa
teat , utrum pecunia , que rite data alteri effe vi
detur , revera tamen palliatam ufuram contineat .
Quarto loco vos bortamur , ne aditum relinquatis
ineptis illorum fermonibus , qui di&itant , de ufuris
boc tempore quæftionem inftitui , que folo nomine
contineatur , cum ex pecunia , que qualibet ratione
alteri conceditur , fructus ut plurimum compare
sur . Etenim quam falfum id fit , & a veritate a
lienum , plane deprebendimus , fi perpendamus na
turam unius contractus ab alterius natura prorfus
diverfam & fejunctam effe ; & ea pariter diferepa
re magnopere inter fe , que a diverfis inter fe con
tractibus confequuntur . Revera difcrimen apertif
mum intercedit fru&um inter , qui jure licito ex
pecunia defumitur , ideoque poteft in utroque fore
retineri ; ac fructum , qui ex pecunia illicite con
ciliatur , ideoque fori utriufque judicio reftituendus
decernitur. Conftat igitur haud inanem de ufuris
quæftionem boc tempore proponi ob eam caufam ,
quod ut plurimum ex pecunia , quæ alteri tribui
tur , fructus aliquis excipiatur .
Hæc potiffimum vobis indicanda cenfuimus ,
fperantes fore , ut mandetis executioni quæcunque
per has literas a nobis præfcribuntur : opportunis
quoque remediis confuletis , uti confidimus , fi
forte ob hanc novam de ufuris controverfiam in
LVII
Dioecefi veftra turbæ concitentur , vel corruptela
ad labefa&tandum fanæ do& trinæ candorem , & pu
ritatem inducantur : poftremo vobis , & Gregi cu
ræ veftræ concredito , Apoftolicam Benedi& tionem
impertimur .
Datum Romæ apud S. Mariam Majorem die
prima Novembris MDCCXLV. Pontificatus no
ftri anno fexto .
EPISTOLA ENCYCLICA VII.
Super Matrimonii fecretis .
Atis compertum effe non dubitamus Ve
Snerabiles Fratres, eam femper fuiffe piæ Ma
tris Ecclefiæ vigilem curam , ut Sacramentum
Matrimonii , Magnum ab Apoftolo nuncupatum ,
publice , & palam a fidelibus celebretur . Quod
quidem ut diligentius , quam antea fa& tum fue
rat, in pofterum ab omnibus obfervaretur , fan& ta
Tridentina Synodus Lateranenfis Concilii fub In
nocentio III. celebrati veftigiis inhærendo , præ
cepit , ut in pofterum antequam Matrimonium
contrahatur ter a proprio contrahentium Parocho
tribus continuis diebus feftivis in Ecclefia inter
Miffarum folemnia publice denuntietur : deinde
que , nullo legitimo concurrente impedimento , ad
illius celebrationem in facie Ecclefiæ coram Pa
rocho , vel alio Sacerdote de ipfius Parochi , feu
Ordinarii licentia , & duobus , vel tribus teftibus
præfentibus rite procedatur . Voluit etiam eadem .
fan& ta Synodus , apud Parochum diligenter librum
cuftodiri , in quo conjugum & teftimonium nomi
na , diefque , & locus Matrimonii defcribantur .
Provide tamen hujufmodi leges , tanta autori
tate faluberrime inftitutæ , prava horum tempo
rum conditione fenfim prolabi vifæ funt , & ener
ves propemodum reddi , ob Matrimonia ufu ni
mis recepta , quæ occulte adeo celebrantur , ut
illorum notitia , quantum fieri poteft , oblitere
tur , & in tenebris ignorantiæ perpetuo jaceat con
fepulta . In more etenim pofitum eft , illa cele
brari nullis præviis factis denunciationibus , co
ram folo Parocho , vel alio Sacerdote de ejus li
centia , adhibita præfentia tantum duorum teftium
appofite a contrahentibus advocatorum , quorum
ta , remque peragi
fides nemini illorum eft fufpe &
fæpe extra Ecclefiam , quandoque etiam intra il
lam , januis tamen occlufis , vel eo temporis mo
mento , quo femota alterius cujufvis præfentia ,
fcientia initi Matrimonii præter Parochi , Con
trahentium , teftiumque perfonas , alios penitus
effugiat .
Quantum a Sacramenti dignitate , & ab eccle
fiafticarum legum præfcripto occulta hæc Matri
monia , Confcientia vulgo nuncupata , ut pluri
mum abhorreant , fatis fuperque conjicere quis
poterit , qui mentis aciem ad exitiofos illorum ef
fe&tus convertat . Hinc enim gravia ortum habent
peccata , præfertim vero eorum , qui divini Judicii
interminatione pofthabita , priofe uxore , cum qua
clam contraxerunt , relicta , cum alia fpe futuri
Matrimonii decepta , & in turpem fecum vivendi
licentiam abdu& ta , palam contraheré promittunt .
Quorumdam vero mentem ita pravæ cupiditates
excæcant , ut novum contrahere fecretum Ma
trimonium audeant poft alterum fecreto itidem
con
 LV111
contractum , & nondum prioris conjugis morte fo
lutum , fefeque magno fcelere polygamos reddant .
Alii etiam eo impudentia devenere , ut hujus ma
gni Sacramenti contemtum , poft primas fecreto
initas , alteras aut publice , aut privatim nuptias
contrahendo , fefe audacius polygamia pariter in
nodare non perhorrefcant . Age vero quam gra.
via , quam nullo pacto ferenda ex his Matrimo
niis mala oriantur . Si enim ad quamcumque Ma
trimonii fufpicionem fummovendam , virum feor
fim a muliere vivere contingat , fublata eft illico
individua vitæ confuetudo , & contemtum eft ver
bum Domini : Adbærebit bomo uxori fuæ , & erunt
duo in carne una . Sin hæc vitæ confuetudo fer
vetur , nemo eft , qui illam criminis non arguat ,
& utpote deteftabilem , in fcandali materiam non
traducat . Neque illata per fcandalum difpendia
rependit fubfecuta celebratio occulti Matrimonii ,
quod in tenebris delitefcit , & ab omnibus igno
ratur .
Leviora quoque damna non funt , quæ fufceptæ
proli irrogantur . Sæpe enim contingit , illam a
parentibus , & a matre præfertim amotam , nec
pie , nec liberaliter inftitui ; fed incertis fortunæ
cafibus obje&tam relinqui ; nifi etiam parentes ipfi
contra naturæ leges , aufu nefario illius vitæ in
fidientur . Ubi vero tam immane facinus paren
tes deterreat , illofque ad fobolem alendam , in
ftituendamque humanitas ipfa compellat ; alia im
minet liberis fufceptis ex occulto Matrimonio lu
genda avitarum facultatum , & bonorum jactura ,
pro quorum poffeffione affequenda quamvis cla
ment jura fanguinis , illis tamen careant neceffe
eft propter occulta parentum Matrimonia , & ad
emtam legitimitatis , & filiationis probationem .
Huic etiam malorum origini funt referenda ipfa
quoque fecreta Matrimonia contracta a filiisfami
lias contra patris jufte diffentientis voluntatem ;
ex quibus quam gravia incommoda exoriri fo
leant , neminem latet . Quid plura ? adeo invaluit
malitia , ut quandoque in minoribus Ordinibus
conftituti penfiones , & beneficia , ad divinum cul
tum , & ecclefiaftica munia inftituta , etiam poft
initum clam Matrimonium retinuerint , fibique
de mammona iniquitatis loculos miferrime com
paraverint ,
Deflenda hæc igitur potius uberibus lacrymis ,
quam latiore calamo explicanda malorum conge
ries , cum ex hac Apoftolicæ Sedis fpecula omnes
fibi vindicet noftræ vigilantiæ curas ; temperare
non poffumus , quin vos ipfos , Ven. Fratres , in
partem noftræ follicitudinis evocantes , veftram
pietatem , & zelum excitemus ad cuftodiendas vi
gilias noctis fuper grege vobis credito , quem lu
Auofa horum temporum conditio in difcrimen ad
ducit . Primum itaque periculi non infrequens oc
cafio vos reddat difficiliores ad remittendum pu
blicationes , a quibus contracturi Matrimonium
fæpe per malitiofam fuggeftionem petunt difpen
fari . Quam caute , folerterque oporteat ea in re
Epifcopos verfari , non obfcura vobis a Concilio
Tridentino exhibentur argumenta . Si enim ( ait
eadem fanta Synodus ) probabilis fuerit fufpicio
Matrimonium malitiofe impediri poffe , fi præcef
ferint denunciationes ; tunc vel una tantum de
nunciatio fiat , vel faltem Parocho , & duobus te
ftibus præfentibus Matrimonium celebretur , & de
inde ante illius confummationem denunciationes
in Ecclefia fiant , ut fi aliqua fubfunt impedimen
ta , facilius detegantur . Præterea licet Epifcopo
relictum fit omnimode fuper denunciationibus di
fpenfare , hæc tamen facultas , non a fola difpen
fantis voluntate pendet , fed a Tridentino coer
cetur ar&tis prudentiæ , difcretique arbitrii legi
bus ; quod idem eft , ac legitimam caufam di
fpenfationis requirere .
Parem quoque , imo fortaffe majorem vigilan
tiam neceffe eft a vobis adhiberi , ne poft remif
fas denunciationes celebretur Matrimonium co
ram Parocho , vel alio Sacerdote ab ipfo Paro
cho , vel a vobis deputato , præfentibus duobus ,
vel tribus teftibus confidentibus , ne ulla celebra
tionis notitia , vel rumor oriatur . Id enim ut ad
præfcriptum facrorum Canonum licite fieri poffit ,
non fatis eft obvia quævis , & vulgaris caufa , fed
gravis , urgens , & urgentiffima requiritur . A fa
cro noftræ Poenitentiariæ tribunali , eo potiffimum
cafu fit poteftas ita celebrandi Matrimonium ,
quo vir, & fœmina in figura Matrimonii publice
degentes , & de quibus nulla viget criminis fu
fpicio , in occulto tamen concubinatu perfeverent ;
facile enim quifque conjiciet , quam abfonum ef
fet , eos , a ftatu damnationis per gratiam Sacra
menti revocandos , ad publice contrahendum Ma
trimonium præviis denunciationibus compelli :
Hanc vero praxim vobis duximus proponendam ,
non quia diſpenſatio præmiffa cafui folum con
gruat , cum alii fimiles , & fortaffe urgentiores
effe poffint , in quibus difpenfari expediat ; fed
quia veftri paftoralis officii partes verfari debent
in fedulo inveftiganda legitima , & urgenti caufa
difpenfationis , ne Matrimonia occulte celebrata
luctuofos habeant exitus , quos intimo cordis mœ
rore recenfuimus .
Hunc porro in fcopum vos hortamur , & im
penfe admonemus , ut perfonarum Matrimonium
fecreto contrahere petentium diligens fiat a vo
bis inquifitio : an fcilicet ejus qualitatis , gradus ,
& conditionis fint , quæ id probe expofcant ; an
fint fui , vel alieni juris ; an filiifamilias , quo
rum nuptiæ patri jufte diffentienti fint invifæ ; ab
Epifcopali etenim , quod geritis , munere nimium
effet alienum , facilem præberi filio inobedientiæ
occafionem ; an res fit de perfonis ecclefiafticis ,
licet in minoribus Ordinibus conftitutis , penfio
nes , & beneficia ecclefiaftica obtinentibus , ut de
teftabilis ilorum retentio in ftatu uxorato congruis
remediis poftea compefcatur . Potiffimum vero cu
ret veftra follicitudo , antequam fecreti Matrimo
nii licentia concedatur , quod contrahentes cla
ra , & indubia , & a quavis fraude immunia exhi
beant documenta ſtatus liberi , ad avertendum ab
iis , qui improbi funt ingenii , polygamiæ peri
culum .
Quod attinet ad miniftrum fecreti Matrimonii ,
volumus ad id munus deputari Parochum alte
rius ex contrahentibus , quem notitia perfona
rum , experientia , & diuturnus rerum ufus quo
vis Sacerdote extraneo peritiorem effeciffe præfu
muntur . Si quæ tamen vobis occurrant circum
ftantiæ , quæ alium Sacerdotem loco Parochi ex
pofcere videantur ; gravi impellente caufa , is Sa
cerdos a vobis eligatur , qui probitate , & doctri
na , & obeundi muneris peritia commendetur •
Uni
 LIX
Uni tamen , aut alteri Sacramenti miniftro a vc Quia vero nonnulli deeffe non poffunt , qui pro
bis deputando diftricte præcipiatur , ne Matrimo priæ confcientiæ vocibus obfurdefcant , & noftris
nio interfit , nifi prius paterna charitate conjuges hifce mandatis parere negligant ; debita poenarum
in Domino monuerit , fobolem procreandam rege diftrictione pro modo culpæ a vobis puniantur .
nerari quamprimum oportere facro Baptifmatis Quinimmo cum fatis nobis experientia compertum
lavacro ; ac Chrifto Judici diftri&tam reddituros fit , in hujufmodi negotiis homines , in terram o
effe rationem , nifi filios ut legitimos agnoverint , culos declinantes ob humanos refpeâus , tardiores
eofque pietate , bonifque moribus imbuerint , & effici , & a recta agendi femita revocari : manda
frui patientur bonis temporalibus , a majoribus in mus idcirco , Matrimonia occulta a vobis evul
fupremis tabulis relictis , vel provida legum au gari , & nota fieri , fi certo vobis conftiterit , ex A
&toritate delatis . aliquo Matrimonio occulto procreatam fuiffe fo
Celebrato autem Matrimonio , indilate a Paro bolem , & baptizatam fuppreffis parentum nomini
cho , vel alio Sacerdote , coram quo initum eft , bus , nulla præftita vobis notitia , ut par erat , ab
exhibeatur Epifcopo illius fcriptum documentum , illius parentibus intra triginta dies a nativitate
cum nota loci , & temporis , teftiumque , qui ce numerandos ,
lebrationi interfuerunt . Veftrum erit poftea dili Ne autem contumaces , & inobedientes violatæ
genter incumbere , quod ad perennem geftæ rei fidei , proditique fecreti Paftores fuos infimulent ,
memoriam præfatum documentum fideliter tran fedulo a vobis curandum eft , ut a Parocho , vel
fcribatur in libro prorfus diftin &to ab altero , in alio Sacerdote pro fecreta celebratione Matrimo
quo Matrimonia publice contracta de more adno nii a vobis deputando , conjuges clare , & aperte
tantur . Hujufmodi liber pro Matrimoniis fecretis moneantur , ea lege , & pacto illis permitti fecre
appofite compactus , claufus , & figillis obfigna ti Matrimonii celebrationem , ut foboles inde pro
tus , in veftra Epifcopali Cancellaria caute erit creanda non folum regeneretur facro Baptifmate ,
cuftodiendus : & eo tantum cafu refignari , & ape fed poft Baptifma denuncietur Epifcopo cum no
riri veftra accedente licentia patiemini , quo alia ta loci , & temporis adminiftrati Sacramenti , ac
id genus Matrimonia defcribi oporteat , vel id fincera indicatione parentum , a quibus ortum ha
fibi vindicet juftitiæ adminiftrandæ neceffitas , vel buit , quemadmodum fupra præmiffum cft : alio
demum aliquod quod documentum ab eo expo quin Matrimonium licet contractum data per E
fcant verum intereffe habentes , quibus probatio pifcopum fecreti fide , in lucem proferetur in
num aliunde petendarum non fuppetit copia : fe gratiam filiorum , & propulfandam ab illis gra
dulo tamen animadvertentes , quod , re abfoluta , vem , nulloque pacto ferendam jacturam , Volu
denuo claudatur , & figillis , ut antea , obfigne mus denique , ac mandamus fides , feu atteftatio
tur . Fides , feu atteftationes clam celebrati Ma nes Matrimonii clam initi , & fobolis ex eo pro
trimonii a Parocho , vel Sacerdote , qui vices creatæ , excerptas ex di & tis libris , modo , quo
Parochi geffit , exaranda , vobifque exhibendæ , ditum eft , apud vos caute cuftodiendis , tantam
tranfcribantur , in dito libro , prout jacent de promereri fidem , quantam fibi alii libri Paro
verbo ad verbum a perfona a vobis depuranda , chiales Baptifmatis , & Matrimonii vindicare con
quæ apud omnes integritatis , probatique nominis fueverunt .
luculentum habeat teftimonium . Fides vero , & Hæc a vobis , Ven . Fratres , in hac temporum
atteftationes ipfæ in fecretiori loco fartæ , recta calamitate obfervari enixe præcipimus ad com
que a vobis ferventur . munem animarum falutem , & ad præfidium ec
Quod fi ex occulto hujufmodi Matrimonio pro clefiafticæ difciplinæ , propter invalefcentem ho
lem nafci contingat ; eadem mundetur falutari a minum malitiam nova femper detrimenta vel pa
qua Baptifmi in Ecclefia , in qua aliis infantibus tientis , vel reformidantis . Ceterum noftris hifce
he Sacramentum indiftinéte confertur . Et quia Literis fublata nolumus ea validiora remedia ,
ad operiendum clam initum Matrimonium facile quæ huic malo , in diem ingruenti , confona di
eft in libro baptizatorum nullam fieri mentionem gnofcet prudentia veftra , ad paftorale officium
parentum , & eorum nomina confulto retineri : cumulate obeundum . Vobis interea paternæ cha
volumus , ac expreffe mandamus , quod a patre ritatis , & benevolentiæ teftem , Apoftolicam Be
baptizati , eoque defuncto , ab illius matre fufce nedictionem impertimur .
pta proles vobis denuncietur , di&aque denuncia Datum Romæ apud San& tam Mariam Majorem
tio fiat vel immediate per parentes ipfos , vel per die 17. Novembris 1741. Pontificatus noftri anno
literas eorum charactère exaratas , vel per fide fecundo .
dignam perfonam ab ipfis parentibus defignatam ,
• I.
ut certo , & clare vobis conftet , quod proles tali DECRETUM
loco , & tempore , eft legitima , licet occulti Ma
trimonii foedere procreata . Quæ fane omnia cum Contra -follicitantes , & complices pecca
vobis innotuerint , ne illorum excidat memoria ti turpis .
in libro fideliter defcribentur ab eo , cui facta a
vobis eft poteftas adnotandi Matrimonia occulte Acramentum poenitentiæ , quam fecundam poft
celebrata . Liber , in quem baptizatorum , ac utri SAnaufragium
C deperditæ gratiæ tabulam fan& ti
ufque parentis nomina referentur , quamvis diftin Patres apte nuncuparunt , nos licet immerentes
gui debeat ab altero Matrimoniorum , eadem ta ad univerfi Dominici Gregis curam fuperna di
men diligentia , iifdemque cautelis in Cancellaria fpofitione vocati omne ftudium , & paftoralem fo
Epifcopali claufus , & figillis obfignatus , erit cu licitudinem adhibere tenemur , ne , quod poft a
ftodiendus prout librum Matrimoniorum caute cu miffam Baptifmi innocentiam datum eft divina
ftodiri fupra mandavimus benignitate perfugium , per dæmonum fraudem ,
& ho
 LX
& hominum Dei beneficiis perverfentium ma cum eis illicitos , & inboneftos fermones , ' vel tra
litiam naufragis , ac miferis peccatoribus lu& uo Etatus temerario aufu babuerint : & quos in aliquo
fum evadat exitium ; & quod in falutem , & cu ex hujufmodi nefariis exceffibus culpabiles repe
rationem animarum a Deo , qui dives eft in mi rerint , in eos pro criminum qualitate , & circum
fericordia , inftitutum eft , execrabili fceleftorum ftantiis fevere animadvertant per condignas pœ
quorumdam Sacerdotum improbitate in earum per nas juxta memoratam Gregorii Prædecefforis no
niciem , atque interitum vertatur . ftri Conftitutionem , quam hic de verbo ad ver
Dudum quidem a fel . rec. Gregorio Papa XV. bum pro inferta haberi volumus : dantes etiam ,
Prædeceffore noftro per fuas literas in forma Bre fi opus fit , & rurfus concedentes facultatem , ne
vium fub data Romæ apud S. Mariam Majorem delictum tam enorme , & Ecclefiæ Dei injuriofum
die xxx, Augufti MDCXXII . Pontificatus fui an remaneat ob probationum defe&um impunitum ,
no fecundo , fapienter provifum fuit contra quo jam alias in præfata Conftitutione tributam pro
fcumque Sacerdotes audiendis Confeffionibus de cedendi cum teftibus etiam fingularibus , dummo
putatos ad turpia , & inhonefta folicitantes : & do præfumptiones , indicia , & alia adminicula
deinceps fucceffivis temporibus ad earum litera concurrant.
rum interpretationem , ac declarationem plura fu "" Meminerint præterea omnes , & finguli Sa
binde a Congregatione Vener. Fratrum noftrorum "9 cerdotes ad Confeffiones audiendas conftituti te
S. R. E. Cardinalium fub die x1 . menfis Februa "" neri fe , ac obligari fuos poenitentes , quos no
rii anno Domini MDCLXI . prodierunt decreta , ‫ رو‬verint fuiffe ab aliis , ut fupra , folicitatos , fe
& rec. mem. Alexandro PP. VII. pariter Præde "" dulo monere juxta occurrentium cafuum cir
ceffore noftro in Congregatione Generali die xxiv. "" cumftantias de obligatione denunciandi locorum
Septembr. MDCLXV . coram eo habita , inter a ,, Ordinariis prædictis perfonam, quæ folicitatio
lias ab evangelica veritate , & fan&orum Patrum 99 nem commiferit , etiamfi Sacerdos fit , qui ju
doctrina alienas , & diffonas propofitiones , fexta "" rifdi&tione ad abfolutionem valide impertien
videlicet & feptima , huc revocandæ , damnatæ > "" dam careat , aut folicitatio inter Confeffarium ,
& prohibitæ fuerunt . Nos itaque mature perpen "" & poenitentem mutua fuerit , five folicitationi
dentes quanti momenti fit ad æternam animarum " pœnitens confenferit , five confenfum minime
falutem ea ubique exacte obfervari , & quanti ad ,, præftiterit , vel longum tempus poft ipfam fo
infirmas oves curandas & decorem S. Ecclefiæ Dei ,, licitationem jam effluxerit , aut folicitatio a
retinendum interfit , ne aliqui Sacerdotes Pœni ,, Confeffario , non pro fe ipfo , fed pro alia per
tentiæ Sacramento nefarie abutentes pœnitentibus "" fona peracta fuerit . Caveant infuper diligenter
pro curatione vulnus , pro pane lapidem , pro pi "" Confeffarii , ne poenitentibus , quos noverint
fce ferpentem , pro medicina venenum porrigant ; " jam ab alio folicitatos , Sacramentalem abſolu
fed animo fecum recolentes , fe a Chrifto Domi "" tionem impertiant , nifi prius denunciationem
no Præfides , & Judices animarum conftitutos , » prædi&tam ad effe& tum perducentes delinquen
ea fanctitate , quæ fublimitati , ac dignitati mu .‫ د‬tem indicaverint competenti Judici , vel faltem
neris convenit , tam venerandum Sacramentum ,, fe cum primum poterunt , delaturos fpondeant ,
adminiftrent motu proprio , & ex certa fcientia , 99 ac promittant .
ac matura deliberatione noftra præfatas literas ,, Et quoniam improbi quidam homines repe
hujufmodi , ac omnia , & fingula decreta prædi& ta ,, riuntur , qui vel odio , vel ira , vel alia indi
ad illarum interpretationem , & declarationem e ,, gna caufa commoti , aliorum impiis fuafioni
manata Apoftolica auctoritate tenore præfentium ,, bus , aut promiffis , aut blanditiis , aut minis ,
approbamus , & confirmamus , illifque omnibus , "" aut alio quovis modo incitati , tremendo Dei
& fingulis inviolabilis Apoftolicæ firmitatis robur ,, judicio pofthabito , & Ecclefiæ autoritate con
adjicimus atque etiam , quatenus opus fit , de ,, temta , innoxios Sacerdotes apud ecclefiafticos
nuo committimus , & mandamus omnibus loco ,, Judices falfo folicitationis infimulant : ut igitur
Tum Ordinariis omnium Regnorum , Provincia ,, tam nefaria audacia , & tam deteftabile facinus
¡ um , civitatum , dominiorum , & locorum univerfi "" metu magnitudinis pœnæ coerceatur , quæcum
orbis Chriftiani in fuis refpective Dioecefibus , ut " que perfona , quæ execrabili hujufmodi flagitio
diligenter , omnique humano refpectu poftpofito , "" fe inquinaverit , vel per feipfum innocentes Con
inquirant , & procedant contra omnes , & fingu 29 feffarios impie calumniando , vel fcelefte pro
los Sacerdotes , tam feculares , quam regulares ,, curando , ut id ab aliis fiat , a quocumque Sa
quomodolibet exemptos , ac Sedi Apoftolicæ im ,, cerdote quovis privilegio , auctoritate , & di
mediate fubje& tos , quorumcumque Ordinum , In " gnitate munito , præterquam a nobis , noftrifque
ftitutorum , Societatum , & Congregationum , & ,, fuccefforibus , nifi in fine vitæ , & excepto mor
cujufcumque dignitatis , & præeminentiæ , aut quo "" tis articulo , fpe abfolutionis obtinendæ , quam
vis Privilegio , & Indulto munitos , qui aliquem ,, nobis , & fuccefforibus prædictis refervamus ,
pænitentem , quæcumque perfona illa fit , vel in ,, perpetuo careat .
alu Sacramentalis Confeffionis , vel ante , vel im Demum magnopere cupientes a Sacerdotalis Ju
mediate poft Confeffionem , vel occafione , aut præ dicii , & Sacri tribunalis fan&itate omnem turpi
textu Confeffionis , vel etiam extra occafionem Con tudinis occafionem , & Sacramentorum contem
feffionis in Confeffionale five in alio loco ad Con tum , & Ecclefiæ injuriam longe fummovere &
feffiones audiendas deftinate , aut electo fimulatio tam exitiofa hujufmodi mala prorfus eliminare ,
ne audiendi ibidem Confeffone , ad inbonefta , & & quantum in Domino poffumus , animarum pe
surpia folicitare , vel provocare , five verbis , five riculis occurrere , quas facrilegi quidam dæmonis
fignis , five nutibus , five tactu , five per fcriptu potius , quam Dei miniftri , loco eas per Sacra
Tam , aut tunc, aut poft legendam tentaverinta mentum Creatori fuo , ac noftro reconciliandi ,
ma

"" majori peccatorum mole onerantes in profun
33, dum iniquitatis barathrum nefarie fubmergunt ,
» nonnullorum Venerabilium Fratrum noftrorum
23 S. R. E. Cardinalium & aliquorum in Theolo
" gia Magiftrorum confilio defuper adhibito , ac
,, cedentibus quoque iteratis plurium Epifcoporum
,, fupplicationibus , hac noftra in perpetuum va
,, litura fan& tione , quemadmodum a pluribus E
pifcopis per Synodales fuas Conftitutiones jam
"> factum effe novimus & fingulis Sacerdotibus ,
", tam fæcularibus , quam regularibus cujufcum
,, que Ordinis , ac dignitatis , tametfi alioquin ad
"" Confeffiones excipiendas approbatis & quovis
,, Privilegio , & Indulto , etiam fpeciali expref
,, fione , & fpecialiffima nota , & mentione digno
,, fuffultis , Auctoritate Apoftolica , & noftræ po
,, teftatis plenitudine interdicimus , & prohibe
" mus , ne aliquis eorum extra cafum extremæ
29 neceffitatis , nimirum in ipfius mortis articu
" lo , & deficiente tunc quocumque alio Sacerdo
.‫ د‬te , qui Confeffarii munus obire poffit , Con .
,, feffionem Sacramentalem perfonæ complicis in
» peccato turpi atque inhonefto contra fextum
» Decalogi præceptum commiffo excipere audeat ,
,, fublata propterea illi ipfo quacumque autori.
», tate , & jurifdi& tione ad qualemcumque perfo
,, nam ab hujufmodi culpa abfolvendam , adeo
quidem , ut abfolutio , fi quam impertierit ,
nulla , atque irrita omnino fit , tanquam imper
,, tita a Sacerdote , qui jurifdi& tione , ac faculta
,, te ad valide abfolvendum neceffaria privatus
,, exiftit , quam ei , per præfentes has noftras ,
,, adimere intendimus : & nihilominus fi quis
Confeffarius fecus facere aufus fuerit , majoris
» quoque excommunicationis poenam , a qua ab
, folvendi poteftatem nobis folis , noftrifque fuc
», cefforibus dumtaxat refervamus , ipfo fa& to in
currat , declarantes etiam & decernentes ,
, quod nec etiam in vim cujufcumque Jubilæi ,
, aut etiam Bullæ , quæ appellatur Cruciata
,, fan& tæ , aut alterius cujuslibet Indulti , Con
,, feffionem dicti complicis hujufmodi quinam
22 valeat excipere , eique facramentalem abfolu
"" tionem elargiri ; cum ad hunc effectum , & in
,, hoc cafu nullus Confeffarius , utpote qui in
,, hujufmodi peccati , & poenitentis genere jurif
, dictione , ut præfertur , careat , & abfolven
, di facultate a nobis privatus exiftat , haben
, dus fit pro Confeffario legitimo , & approba
, to . Non obftantibus Conftitutionibus , & Ordi
,, nationibus Apoftolicis , præfertim , quæ nuncu
, pantur Cruciatæ fan& tæ , vel Jubilæi univerfa
,, lis , & plenarii , nec non quibufvis Ecclefia
,, rum , & Monafteriorum , & Ordinum quorum
», libet , quorum ipfi Sacerdotes fuerint , etiam
, juramento , confirmatione Apoftolica , vel qua
,, vis firmitate alia roboratis ; ftatutis , & con
,, fuetudinibus , privilegiis quoque , Indultis , &
"" Literis Apoftolicis fub quibufcumque tenori
,, bus , & formis , ae cum quibufvis claufulis ,
,, & decretis , etiam motu proprio , aut alias
,, quomodolibet conceffis , etiam iteratis vicibus
,, approbatis , & innovatis ; quibus omnibus eo
‫ دو‬rum tenores præfentibus ' pro expreffis haben
"" tes hac vice dumtaxat fpecialiter , & expref
29 fe derogamus , ceterifque contrariis quibuf
» cumque .
LXI
Volumus demum , ac præcipimus , ut omnes
locorum Ordinarii , tam præfentes , quam futuri
pro tempore exiftentes , in approbatione Confeſſa
riorum , tam prædictam conftitutionem Gregorii
Prædecefforis , quam præfentem hanc noftram ab
omnibus Sacerdotibus approbandis attente legi , &
accurate obfervari curent , moneantque eos in
Domino , atque hortentur , ut facrum Minifterium
ipforum fidei commiffum fumma animi innocen
tia , morum puritate , judicii integritate pera
gant , exhibeantque femetipfos , ut Miniftros Chri
fti , & difpenfatores Myfteriorum Dei . Memores
præterea fint , fe locum tenere , ac vices obire
fummi , atque æterni Sacerdotis , qui fanétus ,
innocens , impollutus per Spiritum fanétum fe
metipfum obtulit immaculatum Deo , ut emun .
daret confcientiam noftram ab operibus mortuis
ad ferviendum Deo viventi . Sedulo igitur ftu
deant , diligenterque caveant , ne quærentibus ,
& pulfantibus eorum culpa cælum claudatur , ne
deperdita oves ad ovile Dominicum redire pro
perantes eorum manibus ferarum dentibus dila
niandæ tradantur , ne prodigi filii egentes , &
faucii , ad cæleftem Patrem revertentes nefaria
eorum improbitate gravioribus peccatorum vul
neribus , dum adhuc in vita funt , confodiantur .
Ut autem præfentes Literæ ad omnium noti
tiam facilius deveniant , & nemo illarum igno
rantiam allegare valeat , volumus illas , feu ea
rum exempla ad valvas Ecclefiæ Lateranenfis , &
Bafilicæ Principis Apoftolorum , nec non Cancel
lariæ Apoftolica , Curiæque Generalis in Monte
Citatorio , ac in Acie Campi Flora de Urbe , ut
moris eft , affigi , & publicari , ficque publicatas
& affixas omnes , & fingulos , quos illæ concer
nunt , perinde artare , & afficere , ac fi unicui
que eorum nominatim , & perfonaliter intima
tæ fuiffent : utque ipfarum præfentium Litera
rum tranfumtis , feu exemplis , etiam impreffis ,
manu alicujus Notarii publici fubfcriptis , & fi
gillo alicujus perfonæ in ecclefiaftica dignitate
conftitutæ munitis eadem prorfus fides tam in ju
dicio , quam extra illud , ubique adhibeatur , quæ
ipfis præfentibus adhiberetur , fi forent exhibitæ ,
vel oftenfæ .
Nulli ergo omnino hominum liceat paginam
hanc noftræ voluntatis , fanétionis , præcepti ,
mandati , & derogationis infringere , vel ei au
fu temerario contraire . Si quis autem hoc atten
tare præfumpferit , indignationem Omnipotentis
Dei , ac Beatorum Petri , & Pauli Apoftolorum
ejus fe noverit incurfurum . Datum Romæ apud
San& tam Mariam Majorem anno Incarnationis
Dominicæ millefimo feptingentefimo quadragefi
mo primo Kal. Junii Pontificatus noftri anna
primo .
DECRETUM II.
Contra eofdem complices &c.
APoftolici muneris partes in procuranda præ
cipue rerum facrarum pura illibataque pe
nitus adminiftratione verfari debere probe in
telligentes , non modo , & affiduis hortationibus
& jufta , ubi res poftulat , legum feveritate , ut.
 LXII
ab ecclefiafticis quibufque Miniftris fan& ta fandte
tractentur , quantum cum Domino poffumus , pro
videre ftudemus , verum etiam leges ipfas , ne
forte finiftris interpretationibus in alterutram ex
tremam partem , aut immoderati rigoris , aut de
teftabilis laxitatis perperam detorqueantur , op
portune communire ac roborare pro earumdem
tuendo vigore , cum occafio popofcerit , non præ
termittimus . Sane cum nos alias per quamdam
noftram Conftitutionem , cujus initium eft , Sa
Gramentum pœnitentie , anno Incarnationis Domi
nicæ millefimo feptingentefimo quadragefimo pri
mo Kalendas Junii Pontificatus noftri anno pri
mo editam omnibus , & fingulis Sacerdotibus tam
fecularibus , quam regularibus interdiximus , &
prohibuimus , ne aliquis eorum , extra cafum ex
treme neceffitatis , nimirum in ipfius mortis arti
culo, deficiente tunc quocumque alio Sacerdote. 1
qui Confeffarii munus obire poffit , Confeffionem
Sacramentalem perfonæ complicis in peccato tur
pi atque inhonefto , contra fextum Decalogi præ
ceptum commiffo , excipere auderet ; itaut abfo-.
lutio , fi quam impertiviffet , nulla , atque irrita
omnino effet , tanquam impertita a Sacerdote ,
qui jurifdi&tione , & facultate ad valide abfolven
dum neceffaria ipfi per nos vigore ejufdem Con
ftitutionis adempta privatus exifteret , & alias
prout in memorata Conftitutione , cujus tenorem
præfentibus pro plene , & fufficienter expreffo , &
inferto haberi volumus , uberius dicitur contine
ri . Cum nos fubinde fuper ea dicta Conftitutio
nis parte , quæ mortis articulum refpicit , dubita
tiones quafdam exortas fuiffe accepimus , qua
rum refolutionem privato cujufque judicio relin
quendam , minime exiftimamus , ne lex incertis
conjecturis , & opinionibus jactata in fenfus a
mente noftra alienos forfitan diftrahatur , ejufque
vigor paulatim langueat , atque enervetur : hinc
eft , quod nos omnem dubitandi rationem , quan
tum cum Domino poffumus , de medio auferre.
cupientes , motu proprio , ac ex certa fcientia , &.
matura deliberatione noftris , deque Apoftolicæ
poteftatis plenitudine memoratam Conftitutionem
noftram cum omnibus , & fingulis in ea conten
tis tenore præfentium quatenus opus fit , confir
mamus , illamque integre , penitus , & omnino ,
atque ab aliis , ad quos fpectat , & pro tempore
quandocumque fpectabit , inviolabiliter , & incon
cuffe obfervari præcipimus , & mandamus . Præ
terea habita fuper his cum Venerabili Fratre no
ftro Vincentio Epifcopo Præneftino fan& tæ Roma
na Ecclefiæ Cardinali Petra nuncupato Poeniten
tiario noftro majori , ac dile&tis filiis Officii Poe
nitentiariæ Apoftolicæ Miniftris , qui rem juffu
noftro mature perpenderunt , deliberatione , mo
fu , fcientia , & poteftatis plenitudine paribus , di
cimus , ac declaramus eadem ,, Conflitutione fin
gulis , ut fupra , Sacerdotibus , quemadmodum
,, interdi& tum non eft in mortis articulo perfo
29 nam in prædi&o turpi peccato complicem con
" fitentem audire , atque ab hujufmodi quoque
culpa rite contritam abfolvere , deficiente tunc
», quocunque alio Sacerdote , qui Confeffarii mu
" nus obire poffit , ita interdici re ipfa , & pro
"" hiberi prædicto modo tunc audire , & abfolve
,, re , ut fi alius aliquis Sacerdos non defuerit ,
" etiamfi forte ifte alius fimplex tantummodo Sa
"" cerdos fuerit , five alias ad confeffiones audien
"" das non approbatus , poffit nihilominus ipfe Sa
"" cerdos fimplex confeffionem excipere ac abfo
"" lutionem impertiri . Porro , fi cafus urgentis
,, qualitas , & concurrentes circumftantiæ , quæ
"" vitari non poffint , ejufmodi fuerint , ut alius
"" Sacerdos ad audiendam conftitutæ in di&o ar
.‫د‬ ticulo perfonæ confeffionem vocari , aut acce
"" dere fine gravi aliqua exoritura infamia , vel
"" fcandalo nequeat , tunc alium Sacerdotem pe
"" rinde haberi , cenferique poffe , ac fi revera
"" abeffet , atque deficeret , ac proinde in eo re
‫در‬ rum ftatu non prohiberi focio criminis Sacer
"" doti abfolutionem poenitenti ab eo quoque cri
30 mine impertiri , Sciat autem complex ejufmo
"" di Sacerdos , & ferio animadvertat , fore fe re
,, ipfa coram Deo , qui irrideri non poteft , reum
" gravis adverfus prædi& tam noftram Conftitutio
"" nem inobedientiæ , latifque in ea pœnis obno
xium , fi præditæ infamiæ , aut fcandali peri
,, cula fibi ultro ipfe confingat , ubi non funt :
"" imo intelligat , teneri fe graviter hujufmodi pe
,, ricula , quantum in fe erit , antevertere , vel
"" removere opportunis adhibitis medus , unde
"" fiat , ut alteri cuivis Sacerdoti locus pateat il
"" lius confeffionis abfque ullius infamia , vel fcan
"" dalo audiendæ . Ita enim ipfum teneri vigore
"" memoratæ noftræ Conftitutionis declaramus , &
,, nunc quoque ita ipfi faciendum effe diftri& te
"" mandamus , & præcipimus . Quod fi idem Sa
" cerdos aut quovis modo fefe nulla gravi necef
"" fitate compulfus ingefferit , aut ubi infamiæ ,
"" vel fcandali periculum timetur , fi alterius Sa
22 cerdotis opera requirenda fit , ipfe ad id peri
,, culum avertendum congrua media adhibere de
"" induftria neglexerit , atque ita perfonæ in di
"2 &to crimine complicis , eoque in articulo , ut
,, præfertur , conftitutæ Sacrainentalem confeffio
"" nem excipere , ab eoque crimine abfolutionem
,, largiri nulla , cut præmittitur , neceffaria cau
22 fa cogente præfumpferit , quamvis hujufmodi'
"" abfolutio valida futura fit , dummodo ex parte
" pœnitentis difpofitiones a Chrifto Domino ad
,, Sacramenti poenitentia valorem requifitæ non
22 defuerint : ( non intendimus autem pro formi
"" dando mortis articulo eidem Sacerdoti quan
,, tumvis indigno neceffariam jurifdi&ionem au
"" ferre , ne hac ipfa occafione aliquis pereat ) :
"" nihilominus Sacerdos ipfe violatæ aufu ejufmo
"" di temerario legis poenas nequaquam effugiet ;
"3 ac propterea latam in dicta Conftitutione ma
,, jorem excommunicationem , eodemque plane
,, modo , quo ibidem decernitur , nobis , & huic
"" fanctæ Sedi refervatam incurrat , prout illum
22 eo ipfo incurrere declaramus , volumus , atque
,, ftatuimus . Non obftantibus omnibus , & fingu
"" lis illis , quæ in præfats noftra Conftitutione
" voluimus non obftare , ceterifque contrariis qui
,, bufcumque " . Volumus autem , ut earumdem
præfentium Literarum tranfumtis feu exemplis et
iam impreffis manu alicujus Notarii publici fub
fcriptis, & figillo perfonæ in ecclefiaftica dignitate
conftitutæ munitis eadem prorfus fides in judicio,
& extra illud ubique locorum habeatur, quæ habe
retur ipfis præfentibus , fi forent exhibitæ , vel o
ftenfæ. Datum Romæ apud fan& tam Mariam Ma
jorem fub annulo Pifcatoris die octava Februarii
anno
 LXIII
anno millefimo feptingentefimo quadragefimo quin me adhiberemus . Earum vero Literarum die fe
to , Pontificatus noftri anno quinto . ptima menfis Julii fuperioris anni millefimi fe
ptingentefimi quadragefimi quinti editarum , quas
DECRETUM III. præfenti huic noftræ conftitutioni inferendas exi
ftimamus , hic tenor erat .
Contra follicitantes , & Sacrificio Miffe ,, Suprema omnino Ecclefiarum folicitudo , &
abutentes . ,, divina Jefu Chrifti omnium Paftorum Princi
,, pis , cujus vices plane immerentes gerimus ,
N Generali & "" caritas affidue urget nos , ut pro commiffa di
I univerfalis Inquifitionis habita in Palatio' A "" vinitus imbecillitati noftræ univerfi Dominici
poftolico Quirinali coram San &iffimo Domino no ,, gregis cura femper advigilantes , periculis ani
ftro Domino BENEDICTO Divina Providentia "" marum , ficubi forte fuperimpenderint , per o
Papa XIV . & Eminentifs . ac Reverendifs. DD. ,, mnes Chriftiani Orbis populos ac nationes op.
S. R. E. Cardinalibus adverfus hæreticam pravi ,, portune , quantum cum Domino poffumus , oc
tatem Inquifitoribus Generalibus a Santa Sede ,, curramus , atque iis præcipue Regnis , & locis
Apoftolica fpecialiter deputatis . ,, peculiari quodam Apoftolicæ noftræ caritatis
San& tiffimus Dominus nofter follicite animad ,, ftudio , auctoritatifque providentia confulamus ,
vertens , quam grave fit delitum illorum perdi "" in quibus cum fides , religio , pietas quam ma
torum hominum , qui facrofan& to Miffæ Sacrifi ,, xime floreant , callidus humani generis hoftis
cio , ac falutaris pœnitentiæ Sacramento , ad ani ,, nocere fidelibus dum aperto bello defperat , per
marum reparationem a Chrifto Domino inftitu "" infidias molitur , in Angelum fcilicet fefe lu
tis , in illarum perniciem , & damnationem abu ,, cis transfigurans , & ementita boni fpecie in
tuntur ,, decrevit , quod in pofterum Sacerdotes "" cautis illudens , qua ex arte non minora fæpe
,, tam fæculares , quam regulares cujufcumque "" animarum detrimenta , quam ex aggreffione
,, Ordinis , Inftituti , Congregationis , & Sociera ,, manifefta , effe proventura nequiffimus veteras
,, tis etiam de neceffitate exprimendæ , vel in a "" tor confidit . In harum autem fraudum nume
29 &tu Sacramentalis Confeffionis five illius occa "" ro computamus , quod in florentiffimis Portu
,, fione , aut prætextu , ad turpia follicitantes , ,, galliæ , & Algarbiorum Regnis , & ditionibus ,
,, vel Sacrificio Miffe abutentes ad fortilegia , ,, quibus vos Antiftites fumma cum Sacerdotalis
,, præter pœnas Jure , & Apoftolicis Conftitutio ,, virtutis veftræ commendatione præfidetis , &
"" nibus , & fignanter San. Mem. Sixti V. & Gre ,, quibus pro fingulari erga Catholicam Eccle
,, gorii XV. contra eofdem inflictas perpetuam "" fiam , atque Apoftolicam hanc fan& tam Sedem
,, etiam inhabilitationem incurrant ad præfati Sa ,, obfervantia meritæ debentur laudes , nuper eve
,, crificii celebrationem ; quodque ejufmodi De "" niffe non fine ingenti animi noftri dolore co
cretum fignificetur fingulis cujufcumque Ordinis ,, gnovimus " . Pervenit enim haud ita pridema
Superioribus , ac Præpofitis , ad hoc ut de illo , ad aures noftras , nonnullos iftarum partium Con
ficuti & de prædictis , aliifque Summorum Ponti feffarios falfa zeli imagine feduci fe paffos , fed a
ficum Conftitutionibus juxta præfcriptum in ge zelo fecundum fcientiam longe aberrantes , per
nerali Decreto fupreme Inquifitionis die 15. De verfam quamdam , & perniciofam praxim in au
cembris 1633. femel faltem in anno , ideft Feria diendis Chriftifidelium confeffionibus , & in falu
fexta poft octavam Affumptionis Beatæ Mariæ Vir berrimo poenitentiæ Sacramento adminiftrando ,
ginis in publica Menfa , vel in Capitulo ad hoc invehere atque introducere coepiffe , ut videlicet ,
fpecialiter convocato , ac infuper in quocumque fi forte in poenitentes incidiffent focium criminis
Generali, vel Provinciali Capitulo , vel alio quo habentes , ab iifdem poenitentibus focii hujufmo
vis nomine nuncupato Capitulari congreffu fuos di , feu complicis nomen paffim exquirerent ; at
fubditos , ac Religiofos commonendos curet , e que ad illud fibi revelandum non inducere modo
jufdemque commonitionis coram fuprema Con fuadendo conarentur ; fed , quod deteftabilius eft ,
gregatione juratum teftimonium exhibeant . denuntiata quoque , nifi revelarent , abfolutionis
Sacramentalis negatione , prorfus adigerent , at
DECRETUM IV. que compellerent : immo etiam complicis ejuſ
dem nedum nomen , fed habitationis infuper lo
Contra Confeffarios exquirentes nomen cum fibi exigerent defignari . ,, Quam illi quidem
Complicis . "" intolerandam imprudentiam tum procurandæ
,, complicis correctionis aliorumque bonorum col
BI primum de perverfa quadam , & abfurda ,, ligendorum fpeciofo prætextu colorare , tum e
,, mendicatis quibufdam Doctorum opinionibus de
do apud nonnullos Confeffarios in Portugalliæ , & "" fendere non dubitarent ; cum revera opiniones
Algarbiorum Regnis introduci cœpta , non fine ,, hujufmodi vel falfas , & erroneas fequendo ,
animi noftri dolore , nuntium accepimus non levi 39 vel veras , & fanas male applicando , perniciem
aliquo incertoque rumore ad nos perlatum , fed 22 tam fuis , quam poenitentium animabus confci
ita gravibus , folidifque fundamentis innixum , ut ,, fcerent ; ac fefe præterea plurium gravium da
prudentem omnino fidem de periculi cum verita ,, mnorum , quæ inde facile confecuta fore præ
te , tum magnitudine facerent ; prætermittere non 39 videre debuerant , reos coram Deo æterno Ju
potuimus , quin continuo datis ad Venerabiles ,, dice conftituerent . Et vero jam fecuta fuiffe
Fratres eorumdem Regnorum ac Ditionum Ar ,, multa ejufmodi damna infelici experientia com.
chiepifcopos & Epifcopos Apoftolicis noftris Li ,, pertum eft : nec fieri potuit quin ea de caufa ,
teris , remedium nafcenti malo quam promptiffi ‫ & در‬oblocutiones , & fcandala , & non Miniftro
>> rum
 LXIV
,, rum tantum , fed facri etiam ipfius miniferii
,, odium , & animorum ingens conturbatio in po
pulo fideli exorta fint . Triftia nos hæc nuncia
cum accepimus , fimul audivimus , contra exi
,, tialem hujufmodi abufum protinus jufta indi
» gnatione pro munere fuo commotos fuiffe dile.
22 &tos Filios noftros S. R. E. Cardinales Nun
,, num a Cunha in iifdem Portugalliæ , & Algar
biorum Regnis Generalem Inquifitorem , &
"9 Thomam de Almeyda Patriarcham Lisbonen
,, fem , atque utrumque folicite glifcenti malo
» compefcendo , atque etiam eradicando adlabo
,, raffe . Nos autem , ne in tam gravi animarum
,, difcrimine nulla ex parte Apoftolico noftro Mi
,, nifterio deeffe videamur , neve mentem hac fu
per re noftram apud vos obfcuram , & ambi
5, guam effe finamus ; notum vobis effe volumus ,
memoratam fuperius praxim penitus reprobandam
effe , eamdemque a nobis per præfentes noftras in
forma Brevis Literis reprobari , atque damnari ,
tanquam fcandalofam , & perniciofam , ac tam fa
mæ proximorum , quam ipfi etiam Sacramento in
juriofam , tendentemque ad facrofan& ti figilli Sa
cramentalis violationem , atque ab ejufdem pœ
nitentiæ Sacramenti tantopere proficuo , & necef
fario ufu fideles abalienantem . "" Eapropter Ve.
93 nerabiles Fratres , quamquam de paftorali ve
29 ftra vigilantia nihil eft , quod dubitemus : fu
", premi tamen officii quoque noftri effe cenfemus
.‫ د‬alacritatem ipfam veftram hac mentis noftræ
aperta fignificatione , & Apoftolicis infuper hor
,, tationibus noftris intentius acuere , & excita
,, re , ut pro fe quifque veftrum opportunioribus ,
, quafcumque prudentia fuggefferit , initis ratio
,, nibus , & efficacioribus quibufque juris reme
,, diis , quoad opus fuerit , contra delinquentes
"" Miniftros adhibitis noxiam hujufmodi novita
‫ دو‬tem ftrenue infe& temini , ac pene nafcentem op
», primatis , neque patiamini traditis curæ veftræ
», ovibus ibi offendiculum parari , ubi falus a Chri
‫ دو‬fto pofita eft , ab eoque divinæ mifericordiæ
22 fonte illas averti , ac deterreri , ad quem ab
" eodem Redemptore noftro ad abluendas , deal
bandafque in fanguine fuo animas amantiffime
‫ رد‬invitantur . Interea , dum a zelo veftro , ac
,, prudentia luculentiora nobis certo pollicemur
,, veftræ pietatis & obfervantiæ argumenta , Apo
‫ در‬ftolicam Benedictionem cum uberrima cæleftium
,, charifmatum copia conjun&tam vobis , Venera
‫ رد‬biles Fratres , ex animo impertimur . Volumus
,, autem , ut præfentium tranfumtis , five exem
" plis , etiam impreffis , manu alicujus Notarii
, publici fubfcriptis , & figillo perfonæ in digni
,, tate ecclefiaftica conftitutæ munitis , eadem
" prorfus ubique fides adhibeatur , quæ præfenti
" bus adhiberetur , & adhiberi poffet , fi forent
,, exhibitæ , vel oftenfæ . Datum Romæ apud fan
25 &am Mariam Majorem fub annulo Pifcatoris
"" die v11 . menfis Julii MDCCLV. Pontificatus
,, noftri anno quinto . Cajetanus Amatus .
Has porro nos Literas in forma Brevis tunc
datas iterum præfentibus noftris confirmamus , &
roboramus , eafque ab omnibus , & fingulis fideli
ter , exacteque obfervari injungimus , atque præ
cipimus .
,, Statuentes infuper , ac decernentes , ut qui
cunque cujufvis ftatus , gradus , conditionis ,
,, dignitatis , & ordinis , etiam fpeciali & indivi
,, dua , ad effectum ut hifce noftris præfentibus
,, comprehendantur , mentione & expreffione di
,, gni , aufus in pofterum fuerit docere licitam
,, effe hujufmodi praxim , prout ea in relato no
.‫د‬ ftro Brevi exponitur ac reprobatur , vel fcribe
,, re , aut loqui præfumferit in ejufdem damnatæ
,, praxis defenfionem ; ve! ea , quæ in dio Bre
"" vi contra eandem praxim decreta funt , impu
gnare , aut in alienos fenfus remere detorque
,, re , feu interpretari , incidat ipio facto in ex
,, communicationem , a qua non poffit , præter
" quam in articulo mortis , ab alio quocumque
‫ در‬etiam dignitate fulgente , vel au&oritate fuf
23 fulto , nifi a nobis , vel a pro tempore exiften
"" te Romano Pontifice , abfolvi .
Et quia non modo cavendum eft , ut , quæ funt
a nobis in præinfertis Literis decreta , ab omni
impugnatione , contradi&tione , pravaque interpre
tatione falva fint , & immunia , verum etiam ne
quis in Sacramenti Pœnitentiæ adminiftratione
ab eorum omnimoda obfervantia unquam rece
dat ; idcirco omnibus & fingulis Confeffariis u
triufque Cleri tam fæcularis , quam regularis
quantumvis exempti , & quacunque fpeciali & ex
preffa mentione alias fortaffe nominandi , gravi
ter & diftri&te , divini interminatione judicii , at
que in virtute fan& te obedientiæ , prohibemus
,, ne , conformiter ad prædi& tam reprobatam pra
,, xim pœnitentes , qui peccatum , feu crimen a
,, liquod , cujus focium , aut focios habuerint ,
,, ipfis in Tribunali Pœnitentiæ confiteantur , in
,, terrogare præfumant de nomine focii , feu com
" plicis , loco habitationis , vel aliis hujufmodi
,, adjunétis , five circumftantiis , expreffionem ma
gifque individuam ejufdem complicis manife
"" ftationem concernentibus ; eidem pœnitenti , fi
,, manifeftare renuerit , Sacramentalem abfolutio
,, nem denegando : alioquin noverint fefe , ultra
,, peccati lethalis incurfum , fufpenfioni ab offi
"" cio audiendarum confeffionum , aliifque etiam
" gravioribus poenis fore fubjiciendos .
Præterea quoniam contra damnatum hujufmodi
exitialem abufum , ne cum animarum pernicie ra
dices agat , neceffe ducimus modum , ac formam
etiam in foro externo procedendi , & ultrices ad
verfus reos poenas imponendi , ftatuere , atque or
dinare ; omnefque fuper hoc exorituras , vel etiam ་
jam exortas diffenfiones componere , & penitus
amputare ; volumus , decernimus , ac declaramus
» quod docentes , ut fupra , licitam effe praxim
‫ در‬a nobis jam reprobatam , vel in ejufdem praxis
"" defenfionem fcribentes , aut loquentes , vel e
,, jufdem reprobationem in memorato noftro Bre
"" vi contentam impugnantes , aut perverfe inter
,, pretantes , in Officio fanctæ Inquifitionis præ
,, dictorum Regnorum atque ditionum fevere pu
"" niantur , & contra eos , & eorum quemlibet in
", eodem Officio procedatur , non minus ac contra
"" illos ibidem procedi folet , qui afferunt , tra
,, dunt , tuentur opiniones fcandalofas , pernicio
‫ در‬fas , & ut tales a Sede Apoftolica rejectas , &
‫ ور‬condemnatas .
‫ در‬Similiter in eodem Officio procedendum erit
"" & procedi volumus ac ftatuimus contra Con
,, feffarios quoque , ut fupra delinquentes , ac de
" nomine complicis poenitentem interrogantes ,
99 eidem

eidemque poenitenti , nifi illud fibi manifeftet ,
D32 abfolutionem denegantes . Dammodo tamen hu
jufmodi interrogandi , ac denegandi actus tali
99 bus circumftantiis conjun& tus fit , ac convefti
,, tus , quæ fic agentem Confeffarium de adhæſio
,, ne ad prædictam reprobatam praxim , tanquam
ad licitam , vel alio quovis modo de prava cre
"" dulitate fufpe&um reddant . 2
" Itaque contra prædiétos omnes & fingulos de
linquentes tam fæculares , quam quorumvis etiam
quomodolibet exemptorum , ac fedi Apoftolicæ
immediate fubjeétorum Ordinum , Inftitutorum ,
Societatum , & Congregationum regulares , cujus
cumque dignitatis , ac præeminentiæ , aut quovis
privilegio muniti exiftant , & quorum fpecialis &
nominatim mentio facienda fit , prædi& torum re
gnorum , ac ditionum Inquifitores , poteftate a no
bis tradita , & quatenus opus fit , præfentium te
nore de novo conceffa , prout in cafus fidei , jux
ta facrorum Canonum formam , nec non fan& ti Of
ficii Inquifitionis hujufmodi conftitutiones , privi
legia , confuetudines , & decreta , diligenter in
quirant , & procedant , & quos in aliquo ex hu
jufmodi exceffibus culpabiles repererint , in eos ,
pro criminum qualitate , & circumftantiis , fufpen
fionis ab officio confeffiones audiendi , vel etiam
ab executione Ordinum , privationis Beneficio
rum , Dignitatum , ac perpetuæ inhabilitatis ad
illa , nec non vocis activæ ac paffivæ , fi Regu
lares fuerint , aliafque pœnas decernant ; omnes
etiam , vel earum tantum aliquas , in perpetuum ,
vel ad tempus infligendo .
" Quicumque vero alium quemlibet aliquo ex
"" fupradi& tis modis deliquiffe cognoverint , cum ,
,, intra terminum di&um , in Editis fan& ti Off
"2 cii ejufmodi Inquifitioni præfigi folitum eidem
" fancto Officio denunciare teneantur : alioquin
» pœnas non denunciantibus per eadem Edita
99 infligi confuetas incurrant . Verumtamen ab hu
,, jufmodi onere denunciandi juftis de caufis exi
,, mi volumus & eximimus perfonam ipfam pœ
,, nitentem dumtaxat in caufa propria , ideft in
,, cafu , quod fuum peccatum confitens , a Con
"" feffario adigatur ad fibi manifeftandum nomen
" complicis in eodem peccato : tunc enim pœni
,, tentem hujufmodi ab obligatione eundem Con
" feffarium denunciandi liberamus . Sed quando
", aliunde , quam ex propria , ut dictum eft , con
,, feffione , noverit Confeffarium aliquo ex fupe
» rius enumeratis , & fan&o Officio denunciandis
, modis deliquiffe , tunc eum & ipfe denunciare
,, ex ifta aliunde habita notitia teneatur .
,, Quod fi Confeffarii de complicis nomine per
», peram interrogantis , abfolutionemque , ni fibi
,, detegatur , denegantis a& tum contingat ejufmo
"" di effe , ut , quamvis imprudens , & malus ,
», fimplex tamen quidam , & nudus a& tus fuerit ,
29 ideft iis circumftantiis deftitutus , quæ de pra
», va credulitate , vel de mala adhæfione ad pra
xim in fæpe dicto noftro brevi reprobatam ,
,, tanquam ad licitam , eundem confeffarium fu
,, fpe&tum reddant ; tunc iftiufmodi deli& tum ,
,, neque denuntiationis oneri , neque fancti offi
,, cii prædi&i cognitioni fubje& tum erit ; fed de
"" illo cognofcere , atque in delinquentem Con
" feffarium per fufpenfionem ab audiendis con
Lig. Theol. Tom. I.
LXV
99 faMonibus , vel alias canonicas , & legitimas
" poenas pro deliti modo animadvertere , ad lo
"" corum Ordinarios in fua cujufque Diœcefi o
‫دو‬ mnino fpectabit .
His igitur circa ordinem , formam , modumque
contra ejufmodi delinquentes procedendi , ut præ
fertur , conftitutis , ac fuis unicuique Judici ec
clefiaftico juribus affignatis , & diftributis ; hane
yos deinceps regulam ab comibus ་་་་ obfervari ac
cuftodiri volumus , & mandamus , fi quando talia
deli&ta deprehendi contigerit , quæ tamen haud
unquam pofthac eventura in Domino confidimus ,
accedente infuper præclara inclytæ Lufitana na
tionis univerfæ erga fedem Apoftolicam obfers
vantia & obedientia , nec non eximia tum iftius
fan&tæ Inquifitionis Officii , tum cujufque loci Or
dinariorum nunquam defutura vigilantía . Quapro
pter quæcumque aliter , quam præfentibus noftris
decrevimus & conftituimus , five in Edi& tis præ
fati Officii Inquifitionis , five in quibuslibet quo
rumvis Ordinariorum mandatis , aut paftoralibus
Literis , vel decretis antehac ftatuta prodierunt ,
ea nos , quoniam poft Apoftolicam hanc a nobis
propofitam agendi , feu judicandi normam , minus
neceffaria fore cenfemus , definere jam , & ceffa
re , ac , veluti nunquam emanaffent , omnem ob
ligandi vim amittere , motu proprio & ex certa
fcientia , deque Apoftolicæ poteftatis plenitudine
declaramus , ftatuimus , atque fancimus .
Decernentes eafdem præinfertas , nec non præ
fentes noftras Literas , & in eis contenta quæcum
que , etiam ex eo quod quicumque cujufvis fta
tus , gradus , ordinis , præeminentiæ , & dignita
tis exiftant , feu alias fpeciali & individua men
tione & expreffione digni , in præmiffis intereffe
habentes , feu habere quomodolibet prætenden
tes , illis non confenferint , nec ad ea vocati , ci
tati , & auditi , neque caufæ propter quas tum
præinfertæ , tum præfentes emanaverint , fufficien
ter adducæ , verificatæ , & juftificatæ fuerint ,
aut ex alia qualibet etiam privilegiata caufa , co
lore , prætextu , & capite , de fubreptionis , vel
obreptionis , aut nullitatis vitio , feu intentionis
noftræ , vel intereffe habentium confenfus , alio
ve quolibet defectu notari , impugnari , aut in
controverfiam vocari poffe ; fed ipfas præfentes ,
eafdemque præfatas in forma Brevis Literas , fir
mas , validas , & efficaces exiftere & fore ; fuos
que plenarios & integros effe& tus fortiri & obti
nere , & ab omnibus & fingulis præmiffis , ad quos
fpectat , feu pro tempore fpe&tabit , exacte , & in
violabiliter obfervari .
Sicque & non aliter in præmiffis cenferi , atque
ita per quofcunque Judices ordinarios & delega
tos , etiam S. R. E. Cardinales , & contra hære
ticam pravitatem Generales Inquifitores , Legatos
quoque de latere , & Apoftolicæ Sedis nuntios ;
aliofve quoslibet quacunque autoritate , potefta
te, & præeminentia fungentes & fun& tures , fubla
ta eis , & eorum cuilibet aliter judicandi & in
terpretandi facultate , judicari & definiri debere ,
ac irritum & inane , fi fecus fuper has a quoquam
fcienter , vel ignoranter contigerit attentari .
Non obftantibus quibufvis Apoftolicis , & in u
niverfalibus , five provincialibus , aut Synodalibus
Conciliis editis generalibus , five fpecialibus Con.
е Aity
 LXVI
ftitutionibus , & Ordinationibus , Edi&is quoque
prædi&i Inquifitionis Officii , & quorumcumque
Ordinariorum , etiam Epifcoporum & Metropoli
tanorum Mandatis , Literis Paftoralibus , five de
cretis , nec non ejufdem Officii , & quarumcum
que Ecclefiarum etiam Epifcopalium & Metropo
litanarum , & quorumcumque Ordinum , Congre
gationum , Religionum , & Inftitutorum , etiam
Societatis IESU . aliifve onibufvis , etiam jura
mento , confirmatione Apoftolica , vel quavis fir
mitate alia roboratis ftatutis , ftilis , ufibus , &
confuetudinibus , privilegiis quoque , indultis , &
Literis Apoftolicis eidem Inquifitionis Officio ,
illiufque Inquifitoribus , Commiffariis , aliifque
Officialibus , tum etiam Ecclefiis , eorumque Præ
Jatis , Ordinibus , Congregationibus , Inftitutis ,
Societatibus , illarumque fuperioribus , & perfonis
quibuslibet , fub quibufvis verborum tenoribus &
formis , & cum quibufcumque etiam efficaciffimis
& infolitis derogationibus , claufulis , atque de
eretis , etiam motu , & Apoftolicæ poteftatis ple
nitudine fimilibus , feu ad quarumcumque perfo
2 narum, etiam Regia , aliave qualibet mundana ,
vel ecclefiaftica poteftate fulgentium inftantiam ,
vel alias quomodolibet in contrarium præmiffo
rum conceffis , confirmatis , & innovatis .
Quibus omnibus , & fingulis , etiamfi pro illo
rum fufficienti derogatione , de illis , eorumque
totis tenoribus fpecialis & individua , ac de ver
bo ad verbum , non autem per claufulas genera
les idem importantes , mentio , feu quævis alia
expreffio habenda , aut alia exquifita forma ad
hoc fervanda foret , tenores prædictos pro fuffi
cienter , & de verbo ad verbum expreffis & in
fertis , formafque hujufmodi pro plene & exacte
obfervatis habentes , ad præmifforum effe&tum "
hac vice dumtaxat fpecialiter & expreffe deroga
mus . Volumus autem , ut earundem præfentium
tranfumtis &c. Datum in Arce Gandulphi Alba
nenfis Dioecefis anno Incarnationis Dominicæ mit
lefimo feptingentefimo quadragefimo fexto , quar
to nomas Junii , Pontificatus noftri anno fexto .
DECRETUM V.
Super Oratoriis privatis .
UM duo Nobiles Conjuges Diœcefis Marficen.
CUM obtinuiffent a Sede Apoftolica Indultum pro
celebratione Miffa in privato fuæ domus Orato probavit , verum etiam præfenti Decreto publice
rio fic conceptum . 97 Dile& te fili , & dile & ta in evulgando voluit omnibus notum fieri , non poffe
filia falute m , & Apofto licam Bened i
33 Chrifto
" Aionem . Spirituali confolationi veftræ , quan
,, tum cum Domino poffumus , benigne confule
" re, vofque fpiritualibus favoribus , & gratiis
,, profeq ui es
volent , & veftru m fingula res perfo
27 nas a quibufvis excommunicat ionis , fufpenfio
,, nis , & interdi& ti , aliifque ecclefiafticis fenten
» tiis , cenfuris , & pœnis a jure , vel ab homi
ne quavis occafio ne , vel caufa latis , fi qui
93
olibet innoda tæ exiftun t , ad effe
27 bus , quomod
"" &um præfentium duntaxat confequens harum
" ferie abfolventes , & abfolutas fore cenfentes ,
,,
" fupplic ationib us veftro nomine nobis fuper hoc
ter ti , vobis , qui ( ut
» humili porre&is inclina
, afferitis ) locorum Gallichii , & Meffanelli Mar
» lam
" ficen. , feu alterius Dioecefis Jurifdi& tionem
temporalem in illis , feu eorum altero exercen.
" Baro , & Baroniffa refpe& tive exiftitis , ut in
" privatis domorum veftræ habitationis in Civi
17 tate , & Diœcefi Marficen, exiften, Oratoriis
" ad hoc decenter muro extru& tis , & ornatis ,
feu extruendis , & ornandis , ab omnibus do
"" mefticis ufibus liberis , per Ordinarium foci
Drius vifitandis , & approbandis , ac de ipfius
"" Ordinarii licentia ejus arbitrio duratura , unam
22 Miffam pro unoquoque die , dummodo in eif
"" dem domibus celebrandi licentia , quæ adhuc
,, duret , alteri conceffa non fuerit , per quem
>> cumque Sacerdotem ab eodem Ordinario ap
"" probatum fæcularem , feu de fuperiorum fuo.
22 rum licentia regularem , fine tamen quorum
,, cumque Jurium Parochialium præjudicio , ac
,, Pafchatis Refurre& tionis , Pentecoftes , & Na
,, tivitatis Domini Noftri Jefu Chrifti , aliifque
"" folemnioribus anni feftis diebus exceptis , in
,, veftra , ac natorum , confanguineorum , & affi
" nium in eadem domo vobifcum infimul habi
,, tan. , familiæque , & quoad Oratoria ruri exi
22 ftentia , etiam in hofpitum nobilium , veftro
,, rumque præfentia celebrari facere , libere , &
23 licite pofitis , & valeatis , ac veftrum quilibet
,, poffit , & valeat, auctoritate Apoftolica tenore
præfentium concedimus & indulgemus : non ob
"" ftantibus Conftitutionibus , & Ordinationibus A
" poftolicis , cæterifque contrariis quibufcumque .
"" Volumus autem , quod familiares fervitiis ve
22 ftris tempore di & tæ Miffe actu non neceffarii ibi
"" dem Miffa hujufmodi intereffentes ab obligatio
,,
,, ne audiendi Miffam in Ecclefia diebus feftis de
,, præcepto minime liberi cenfeantur . Datum Ro
‫ در‬mæ apud Sanctam Mariam Majorem fub annu
" lo Pifcatoris die 12. Februarii 1739. Cumque
exorta effet dubitatio , an ex vi hujufmodi indulti
liceret Miffam celebrari in privato Oratorio , et
iam fine præfentia alterutrius ex dictis Conjugi
bus , in quos Indulti conceffio directa erat , cui
quidem dubitationi locum dedit opinio nonnullo
rum Doctorum pro affirmativa , & negativa refpe
Etive fententia inter fe certantium , facra Congr.
Concilii , ad quam hujus quæftionis refolutio de
lata fuit , die tertia Dec. 1740. cenfuit : NON LI
CERE , deinde vero San& tiffimus Dominus nofter
reprobata contraria Doctorum fententia , prædi
8am facræ Congregationis refolutionem nedum ap
vigore fimilis Indulti celebrari Miffam in privatis
Oratoriis , quando eidem Miffæ a&tu non interſit
aliquis ex iis , quibus principaliter Indultum con
ceffum eft ; Indultum vero principaliter concef
fum intelligi iis tantum , quibus Brevis dirigitur ,
nimirum perfonis illis quæ a tergo ejufdem Bre
vis proprio nomine nuncupantur , adeout fine præ
fentia alicujus ex di &is perfonis minime liceat
Miffa Sacrificium peragi , etiamfi præfens fit ali
quis five ex filiis , five ex confanguineis , five ex
affinibus , five ex familiaribus , five demum ex
hofpitibus nobilibus in eodem Brevi memoratis ,
quippe quibus nil aliud per ejufmodi Brevia con
ceditur , quam quod unufquifque eorum ( dum
modo , quod attinet ad familiares , juxta claufu
"
lam in iifdem Brevibus infertam , non fit ex illis
actu neceffariis ) affiftens Miffa , quæ celebra
tur in Oratorio privato in præfentia alicujus ex
perfonis a tergo Brevis proprio nomine nuncupa
tis , fatisfaciat obligationi audiendi Miffam die
bus feftis de præcepto . Sublata igitur , & profcri
pta quacumque minus germana interpretatione e
jufmodi Brevium , & Indultorum in contrarium
hactenus facta , SANCTITAS SUA ita declara
vit , & fervari omnino mandavit , diftri&e præci
piens , ut omnes Epifcopi , aliique locorum Ordi
narii , etiam tanquam a Sede Apoftolica Delega
ti executioni , & obfervantiæ hujus Decreti dili.
genter incumbant per Canonicas pœnas contra
inobedientes eorum arbitrio conftituendas .
DECRETUM VI.
Super Claufura Monialium.
Alutare in Catholica Ecclefia inftitutum ab
licitudine & paftorali zelo cuftoditum , ut flos il
le ecclefiaftici germinis , decus atque ornamen
tum gratiæ fpiritalis , læta indoles , laudis & ho
noris opus integrum atque incorruptum , Dei ima
go refpondens ad fan& timoniam Domini , illuftrior
portio gregis Chrifti , facræ Virgines , quarum ,
quo fublimior gloria eft , major & cura eft , intra
Monafteriorum fepta , & clauftra vigili follicita
que cuftodia fervarentur , tam ante , quam poft
Tridentinæ Synodi Decreta Romani Pontifices
Prædeceffores noftri tot fanétiffimis Legibus , &
initis Apoftolicæ providentia caritatifque confiliis
communire & confirmare ftuduerunt ; ut , quæ fe
Chrifto dicaverint , & a carnali concupifcentia re
cedentes , tam carne , quam mente fe Deo vove
rint , confumment opus fuum magno præmio de
ftinatum . Quoniam autem , etfi providas huju
fmodi San& tiones Conftitutionefque , fi ea, qua de
cet , regularis difciplinæ obfervantia cuftodiren
tur , fatis effe fcimus , ut Virgines ea , quæ cæle
is earumdem Sponfi Jefu Chrifti funt , cogitan
tes , fint fanctæ & corpore , & fpiritu ; longa ta
men experientia edo& ti , & affiduis Venerabilium
Fratrum aliarum Ecclefiarum Antiftitum quere
lis admoniti , tupremas Apoftolicæ auctoritatis
providentiæque partes requiri ,, ut abufibus quam
,, plurimis ex nimia quorumcumque , aut fibi quo
, cumque pacto arrogantium , aut prætenden
" tium , aut obtendentium facultatem alias fibi
» quomodolibet five a jure , five ab homine con
,, ceffam , vel demandatorum munerum ratione
,, debitam effſe , ut five ipfi , five alii ingredi clau
,, furam Monialium , aut ipfæ Moniales e clau
‫ دو‬fura ob quafcumque etiam non legitimas cau
"" fas egredi , & extra claufuram hujufmodi com
,, morari poffint , licentiam concedendi indulgen
"" tia fenfim inve&is opportune occurratur : Hinc
„ eft , quod nos pro fuprema omnium Chriftifide
,, lium procuratione imbecillitati noftræ in uni
verfalis Orthodoxæ Ecclefiæ regimine divini
.‫ د‬tus impofita opportunum abufibus hujufmodi re
,, medium , quantum cum Domino poffumus , ad
22 hibere fatagentes , au& toritate Apoftolica , te
nore præfentium omnes & fingulas Conftitutio
LXVII
" nes a Romanis Pontificibus Prædecefforibus no
" ftris tam ante , quam poft Concilii Tridentini
,, Decreta fuper claufura Monialium editas reno
,, vamus , & confirmamus , nec non impofterum
"" ab omnibus & fingulis , ad quos fpe& tat , & in
"" futurum fpe&abit fub iifdem pœnis in Conftitu
,, tionibus corumdem Prædecefforum noftrorum
,, Romanorum Pontificum , & Decretis Concilii
,, Tridentini præfati contentis inviolabiliter ob
,, fervandas effe ftatuimus , decernimus , præcipi
», mus atque mandamus .
Præterea motu proprio , & ex certa fcientia ,
ac matura deliberatione noftris , deque Apoſtoli
cæ poteftatis plenitudine earumdem præfentium
tenore omnia , & fingula indulta , privilegia , præ
rogativas , facultates , licentias , & quocumque a
lio pacto nuncupatas conceffiones omnibus & fin
gulis quibufcumque ecclefiafticis perfonis , quacun
que auctoritate , dignitate , honore , præeminen
tia , ac jurifdi &tione fungentibus , etiam Venera
bilibus Fratribus noftris fan&tæ Romanæ Ecclefiæ
Cardinalibus , five fingulis , five eorundem Cardi
nalium Congregationibus , etiam de Latere Lega
tis , five qui Provinciis , & Legationibus Status
noftri ecclefiaftici pro tempore præfunt , five quos
ad Clariffimos in Chrifto filios noftros Romano
rum Regem in Imperatorem pro tempore eligen
dum , vel ele& tum , Reges & Reginas illuftres ,
aliafque fummas poteftates , prout rerum conditio
poftulaverit , mitti & ablegari contigerit ; five
qui , licet aliarum infignium Ecclefiarum Antifti
tes , tamen tanquam Apoftolicæ hujus S. Sedis
Legati de Latere alias nuncupati & hab ti funt ,
& fortaffe habentur , aut haberi , & effe præten
dunt , & in pofterum habendi funt ; five Oraina
rii , five Extraordinarii noftri , & ejufdem Apo
ftolicæ Sedis ubicumque , etiam apud ipfos Impe
ratorem & Reges ac fummas Poteftates Nontii ,
five Inter - Nuntii refident ,, ( exceptis duntaxat
"" locorum Ordinariis , iifque omnibus fpriori
,, bus , quibus tanquam Ordinarii , & ordinaria
jurifdiétione utentibus Monialium Monafteria
,, fubje&ta & addicta funt in cafibus tamen ne
"" ceffarus , & fervatis aliis de jure fervandis , &
„, non aliter omnino ) ac demum quibufcum
que aliis quocunque nomine , & expreſſione nun
cupatis perfonis quocumque tempore a quibuf
vis , etiam ab ipfis Romanis Pontificibus Præ
decefforibus noftris quacumque de caufa , occa
fione , titulo , colore & prætextu per quafcunque
Apoftolicas five in fimili forma Brevis , fiv fub
Plumbo expeditas Literas fub quibufcunque ver
borum formis facta , data , conceffa , & imperti
ta , five factas , datas , conceffas , & impertitas
fuper hujufmodi ingreffu revocamus , abolemus ,
annullamus atque irritamus ; nec non a datarum
earundem præfentium die revocata , abolita , an
nullata, & irrita , ac nullius prorfus momenti ,
ac vigoris effe & fore , neminique cuilibet quo
cumque tempore fuffragari ; ac quemlibet omnium
antedi& torum , etiam fpeciali mentione dignorum ,
quacumque facultate hujufmodi five pro fe , ive
pro aliis temere uti audentem , ipfo facto abfque
ulla alia declaratione pœnas & ecclefiafticas cen
furas contra violantes Claufuram Monialium in
flitas , a quibus , præterquam a nobis & pro tem
e 2 Fore
 LXVIII
pore exiftente Romano Pontifice , nifi in mortis
articulo , abfolvi poffit , incurrere & incurfum ef
fe; licentiamque hujufmodi conceffam nullo mo
do fuffragari , atque nullius momenti , perinde ac
fi minime conceffa fuiffet , ipfo facto fore , & ha
beri , ac poenas & cenfuras ecclefiafticas ipfo etiam
facto , ut præmittitur , per contrafacientem incurri
& incurfas effe ftatuimus , decernimus ac declara,
mus . Decernentes eafdem præfentes Literas , &
in eis contenta quæcumque etiam ex eo , quod
quæcumque in præmiffis intereffe habentes , feu
habere quomodolibet prætendentes cujufvis ftatus ,
gradus , ordinis , præeminentiæ & dignitatis exi
ftant , feu alia fpecifica & individua mentione &
expreffione digni illis non confenferint , nec ad eas
vocati , citati & auditi , caufæque , propter quas
præfentes emanarint , fufficienter adducæ , verifi
catæ , & juftificatæ non fuerint , aut ex alia qua
libet etiam quantumvis juridica & privilegiata
caufa , colore , prætextu & capite , etiam in cor
pore juris claufo , etiam enormis enormiffimæ &
totalis læfionis nullo unquam tempore de fubre
ptionis , vel obreptionis , aut nullitatis vitio , aut
intentionis noftræ , vel intereffe habentium con
fenfu , aliove quomodolibet , etiam quantumvis
magno , & fubftantiali , ac incogitato , & inexco.
gitabili individuamque expreffionem requirente de
fe&u notari , impugnari , infringi , retractari , in
controverfiam vocari , aut ad terminos juris re
duci, feu
tionis adverfus , illas
in integrum aperitionis
aliudve oris, reftitu.
quodcumque juris ,
facti , vel gratiæ remedium intentari , vel impe
trari , aut impetrato , feu etiam motu , fcientia &
poteftatis plenitudine paribus conceffo vel emanato
quempiam in judicio , vel extra illud uti , feu fe
juvare alio modo poffe , fed ipfas præfentes Lite
ras femper firmas , validas & efficaces exiftere &
fore , fuofque plenarios & integros effectus fortiri
& obtinere , ac ab illis , ad quos fpectat , & pro
tempore quandocumque fpe& tabit , inviolabiliter &
inconcuffe obfervari : ficque , & non aliter in præ
miffis per quofcumque Judices ordinarios & dele
gatos , etiam Caufarum Palatii Apoftolici Audi
tores , ac San& tæ Romanæ Ecclefiæ Cardinales et
iam de Latere Legatos , & Sedis prædi& tæ Nun
tios , aliofve quoslibet quacunque præminentia &
poteftate fungentes & fun& turos fublata eis & eo
rum cuilibet quavis aliter judicandi & interpre
tandi facultate & auctoritate , judicari & definiri
debere , ac irritum & inane , fi fecus fuper his a
quopiam quavis auctoritate fcienter , vel ignoran
ter contigerit attentari . Non obftantibus præmif
fis , ac , quatenus opus fit noftra & Cancellariæ
Apoftolicæ Regula de jure quæfito non tollendo ,
aliifque Conftitutionibus Apoftolicis ; necnon qui
bufvis etiam juramento , confirmatione Apoftoli
ca, vel quavis firmitate alia roboratis ftatutis &
་
confuetudinibus , ac ufibus & ftylis , etiam imme
morabilibus ; privilegiis quoque , indultis & Lite
ris Apoftolicis prædictis , aliifque quibuslibet per
fonis etiam quacunque ecclefiaftica vel mundana
dignitate fulgentibus , & alias quomodolibet qua
lificatis , ac fpecialem expreffionem requirentibus
fub quibufcunque verborum tenoribus & formis ,
ac cum quibufvis etiam derogatoriarum derogato
riis aliifque efficacioribus , efficaciffimis & infolitis
claufulis , ac irritantibus , & aliis decretis , etiam
motu , fcientia , & poteftatis plenitudine fimilibus ,
ac confiftorialiter , & alias quomodolibet in con
trarium præmifforum conceffis , editis , factis ac
pluries iteratis , & quantifcumque vicibus appro
batis , confirmatis & innovatis . Quibus omnibus
& fingulis , etiamfi pro illorum fufficienti deroga.
tione de illis , eorumque totis tenoribus fpecialis
fpecifica , expreffa & individua , ac de verbo ad
verbum , non autem per claufulas generales idem
importantes mentio , feu quævis alia exquifita for
ma ad hoc fervanda foret , tenores hujufmodi , ac
fi de verbo ad verbum , nihil penitus omiffo , &
in illis tradita , obfervata , exprimerentur , & in
fererentur , præfentibus pro plene & fufficienter ex
preffis & infertis habentes , illis alias in fuo ro
bore permanfuris , ad præmifforum effectum ac vice
dumtaxat fpecialiter & expreffe derogamus , ac de.
rogatum effe volumus , cæterifque contrariis qui.
bufcumque . Volumus autem ut earundem præfen
tium Literarum tranfumtis &c. Datum Romæ ap.
S. Mariam Majorem fub annulo Pifcatoris die
tertia Januarii millefimo feptingentefimo quadra
gefimo fecundo Pontificatus noftri anno fecundo .
DECRETUM VII.
Super Claufura Religioforum .
Regularis
quam & difciplinæ obfervantiam ante etiam
ac particularium alicu
jus nationis , aut Provincia Conciliorum decretis 1
confirmaretur , & Romanorum Pontificum Præde
cefforum noftrorum legibus fanétionibufque præ.
fcriberetur , quoad vetitum mulieribus quíbuſcum
que , etiam confanguineis intra quorumcumque re
ligioforum virorum claufuram ingreffum tám in
tegerrime cuftoditam fuiffe conftat , ut , nedum
feminis quibufcumque , fed mafculis quoque , non
tam ad Monafteriorum clauftra feu fepta , quam
ad ipfa eorumdem Monafteriorum Oratoria , &
Ecclefias nullus patuerit aditus , & acceffus ; quin
imo fub graviffimis pœnis fuerit interdi&tus ; ne
fcilicet, ut inquit S. Gregorius PP. I. Prædecef
for nofter , in fervorum Dei feceffibus occafio
præbeatur popularibus conventibus , & fimplicio
res ex hoc animas plerumque , quod abfit , in
fcandalum trahat . Hujufmodi autem regularis
difciplinæ obfervantia , etfi pro temporum varie
tate ac neceffitate tot tantafque fubiit vices , ut
iidem Prædeceffores noftri aditum & acceffum
ad publicas Monafteriorum Ecclefias dumtaxat
five mafculis , five feminis Sacrofan& tum Miffa
Sacrificium audiendi , prædicationibus verbi Dei
intereffendi , & Sacramentum fanétiffimæ Eucha
riftiæ fumendi , ac peccata fua confitendi cau *
fa , fine tamen Parochorum præjudicio , inter *
dum concefferint ; viciffim tamen ipfi Prædecef
fores noftri tam ante Concilii Tridentini decre
ta , quam poft eorumdem decretorum promulga
tionem denuntiationemque providis faluberrimif
que conftitutionibus ordinationibufque fub poena
etiam excommunicationis latæ fententiæ feminis
quibufcumque aditum ingreffumque hujufmodi
intra Monafteriorum claufuram interdixerunt .
., Quoniam autem , ficut dolentes accepimus ,
›› alii
 LXIX
& ablegari contigerit ; five , qui , licet aliarum
į alii quidem Apoftolicas leges ac præcepta hu infignium Ecclefiarum Antiftites , tamen tamquam
92 jufmodi vel aufu temerario parvipendent 2
" es Apoftolicæ hujus S. Sedis Legati de Latere alias
vel ad eorum arbitrium interpretantes , femi nuncupati & habiti funt , & fortaffe habentur ,
.‫ د‬nis quib
,, uf cu mq ue ad it um in gr ef fu mq ue ta m aut haberi & effe prætendunt , & in pofterum ha
,, manifefte ac tanta folemnitate vetitum permit bendi funt : five ordinarii , five extraordinarii no
a
,, tunt ; alii vero privilegia , indulta , præroga ftri , & ejufdem Apoftolic Sedis ubicumque et
", tivas , facultates , licentias , & alias quocun iam ad ipfos Imperatorem , & Reges , ac fummas
,, que pacto excogitatas conceffiones fibi five a ju Poteftates Nuntii , five Inter-Nuntii refident , ac
,, re, fiv ab ho e mi ne fac tas & imp ert ita s , fe u demum quibufcumque aliis quocumque nomine &
fa&ta & impertita , ac quorumcumque mune expreffione nuncupatis perfonis quocumque tem
.‫ د‬rum , dignitatum , ac præcminentia
,, rum ratione pore a quibufvis , etiam ab ipfis Romanis Ponti
debitas feu debita arrogantes , prætendentes , ficibus Prædecefforibus noftris quacumque de cau
"" obt end ent efq ue , fem ina s qua sli bet ra
int Mo fa , occafione , titulo , colore , & prætextu per
22 nafteriorum clauftra , fepta , coenacula , cubicu quafcumque Apoftolicas five in fimili forma Bre
.,,‫ د‬la , aliafque officinas aut admitti ac recipi fi vis , five fub Plumbo expeditas literas fub quibu
,, nunt , mandantque , aut una fecum ducunt ; a fcumque verborum formis facta , data , conceffa ,
,, lii den iqu e fub pie tat is ac rel igi oni s præ tex tu , & impertita , five factas , datas , conceffas & im
,, cum fupplicationes five cum fanctiffimo Eucha pertitas fuper hujufmodi acceffu & ingreffu revo
riftiæ Sacramento , five cum facris San&torum camus , abolemus , annullamus atque irritamus ,
"" que Reliquiis , Statuis , & Imaginibus per clau
,, nec non a datarum earumdem præfentium die re
,, ftra , fepta , & alia Monafteriorum loca de mo vocata , abolita , annullata & irrita , ac nullius
,, re, ut afferunt , habentur , fine ullo prorfus di prorfus momenti ac vigoris effe , & fore , nemi
fcrimine mafculos & feminas fupplicationes hu nique cuilibet quocumque tempore fuffragari fta
"" jufmodi per eadem loca fequi & comitari lici
» tuimus , decernimus , & declaramus ; quemadmo
,, tum , quin imo , ut Indulgentias lucrari va dum etiam ftatuimus , decernimus , & declaramus
,, leant , neceffarium effe obtendunt . Hinc eft , quemlibet , omnium anteditorum , etiam fpeciali
d
quo nos , qui , dum in minori bus s
effemu , quam mentione dignorum , quacumque facultate huju
plurimos hujufmodi abufus compertos habebamus ? fmodi temere uti audentem , ipfo facto abfque ul
in hac fublimi facrofan &ti Apoftolatus fpecula con la alia declaratione pœnas & ecclefiafticas cenfu
ftituti , non tam affiduis nonnullorum aliarum Ec ras , a quibus , præterquam a nobis & pro tem
cle fia rum Ant ift itu m doc ume nti s , qu am is
juft et pore exiftente Romano Pontifice , nifi in mortis
m
ia Sup eri oru m , ali oru mqu e vir oru m ex rel igi o articulo , abfolvi poffit , incurrere & incurfum ef
fis Ordinibus Dei honorem , & inftituti fui difci fe, licentiamque hujufmodi cuicumque conceffam
plinam zelantium expoftulationibus de antedictis nullo modo fuffragari , atque nullius momenti pe
fimilibufque abufibus in dies admonemur , ut op rinde , ac fi minime conceffa fuiffet , ipfo facto
portunum ac falutare iifdem abufibus tollendis , fore , & haberi , ac poenas & cenfuras ecclefiafti
qu an tu m m
cu Do mi no pof fum us , rem edi um aff e cas ipfo etiam facto , ut præmittitur , per contra
ramus ; auctoritate Apoftolica , tenore præfentium facientem incurri & incurfas effe . Decernentes
primum quidem omnes , & fingulas Conftitutiones eafdem præfentes literas , & in eis contenta quæ
Sa &n tio nef que a Ro ma ni s Pon tif ici bus Præ dec eff o cumque , etiam ex eo quod quicumque in præ
ribus noftris tam ante , quam poft Concilii Tri miffis intereffe habentes , feu habere quomodoli
dentini decreta fuper Claufura Monafteriorum bet prætendentes cujufvis ftatus , gradus , ordinis ,
quorumcumque religioforum virorum editas reno præeminentiæ & dignitatis exiftant , feu alia fpe
vamus , & confirmamus ; nec non in pofterum ab cifica & individua mentione & expreffione digni
omnibus & fingulis , ad quos fpectat , & in futu illis non confenferint , nec ad ea vocati , citati ,
rum fpectabit , fub iifdem poenis in Conftitutioni & auditi , caufæque propter quæ præfentes ema
bus Sanctionibufque eorumdem Prædecefforum no narint , fufficienter adducæ , verificatæ , & juſti
ftrorum Romanorum Pontificum , & decretis ejuf ficatæ non fuerint , aut ex alia qualibet etiam
dem Concilii Tridentini contentis inviolabiliter quantumvis juridica & privilegiata caufa , colo
obf erv and as effe fta tui mus , dec ern imu s , præ cip i re , prætextu & capite , etiam in corpore juris
mus , atque mandamus . Deinde motu proprio & claufo , etiam enormis enormiffimæ & totalis læ
ex certa fcientia ac matura deliberatione noftris , fionis , nulto unquam tempore de fubreptionis ,
deque Apoftolicæ poteftatis plenitudine carumdem vel obreptionis , aut nullitatis vitio , aut inten
præ fen tiu m ten ore ia
omn , & fin gul a ind ult a , pr i tionis noftræ , vel intereffe habentium confenfus ,
a
vilegi , prærog ati vas , facult ate s , licent ias , & aliove quomodolibet , etiam quantumvis magno
quocumque alio pafto nuncupatas conceffiones o & fubftantiali , ac incogitato & inexcogitabili ,
mnibus & fingulis quibufcumque ecclefiafticis per individuamque expreffionem requirente defectu no
fonis quacumque auétoritate , dignitate , honore , tari , impugnari , infringi , retra &tari , in contro
emi nen tia ict ion e tib us verfiam vocari , aut ad terminos juris reduci , feu
præ ac jurifd fungen , etiam
Ven era bil ibu s Fra tri bus nof tri s S. R. E. Card in a adverfus illas aperitionis oris , reftitutionis in in
libus ; five fingulis , five eorumdem Cardinali um teg rum , aliudve quodcumque juris , facti , vel
Congregationibus , etiam de Latere Legatis , five gratiæ ato remedium intentari , vel impetrari , aut
qui Provinciis , & Legationibus Status noftri Ec impetr , feu etiam motu fcientiæ & poteftatis
fti ci e dum ple nit udi ne paribus conceffo vel emanato quem
clefia pro tempor eligen , vel ele&um ,
Reges , & Reginas illuftres , aliafque fummas Po piam in judicio , vel extra illud uti , feu yar fe e
ju
reftates , prout rerum conditio poftulaverit , mitti e 3
Lg. Theol. Tom . I.
 LXX
vare ullo modo poffe , fed ipfas præfentes literas
femper firmas , validas , & efficaces exiftere & fo
re , fuofque plenarios & integros effectus fortiri
& obtinere , ac ab illis , ad quos fpectat , & pro
tempore quandocumque fpe& tabit inviolabiliter &
inconcuffe obfervari ; ficque & non aliter in præ
miffis per quofcumque Judices ordinarios & dele
gatos , etiam caufarum Palatii Apoftolici Audi
tores , ac S. R. E. Cardinales , etiam de Latere
Legatos , & Sedis prædi& tæ Nuntios , aliofve quos
libet quacumque præeminentia , & poteftate fun
gentes , & fun& turos , fublata eis & eorum cui
libet quavis aliter judicandi & interpretandi fa
cultate , & au& toritate , judicari & definiri debet ,
ac irritum & inane , fi fecus fuper his a quoquam
quavis au&oritate fcienter , vel ignoranter conti
gerit attentari . Non obftantibus præmiffis , ac
quatenus opus fit , noftra , & Cancellariæ Apofto
licæ regula de jure quæfito non tollendo , aliif
que Conftitutionibus & Ordinationibus Apoftoli
cis , nec non quibufvis , etiam juramento , confir
matione Apoftolica , vel quavis firmitate alia ro
boratis ftatutis & confuetudinibus , ac ufibus &
ftylis , etiam immemorabilibus , privilegiis quo
que , indultis , & literis Apoftolicis prædictis , a
liifque quibuslibet perfonis > etiam quacumque
Ecclefiaftica , vel mundana dignitate fulgentibus ,
& alias quomodolibet qualificatis , ac fpecialem
expreffionem requirentibus fub quibufcumque ver,
borum tenoribus & formis , ac cum quibufvis et
iam derogatoriarum derogatoriis , aliifque effica
cioribus , efficaciffimis , & infolitis claufulis , ir
ritantibufque , & aliis decretis , etiam motu ,
fcientia & poteftatis plenitudine fimilibus , ac con
fiftorialiter , & alias quomodolibet in contrarium
præmifforum conceffis , editis , factis , ac pluries
iteratis , & quantifcumque vicibus approbatis ,
confirmatis & innovatis . Quibus omnibus & fin
gulis , etiamfi pro illorum fufficienti derogatione
de illis , eorumque totis tenoribus fpecialis , fpe
cifica , expreffa & individua , ac de verbo ad ver
bum , non autem per claufulas generales idem
importantes mentio , feu quævis alia expreffio ha
benda aut aliqua alia exquifita forma ad hoc
fervanda foret , tenores hujufmodi , ac fi de ver
bo ad verbum , nihil penitus omiffo , & forma in
illis tradita obfervata exprimerentur , & infere
rentur præfentibus pro plene & fufficienter expref
fis & infertis habentes , illis alias in fuo robore
permanfuris , ad præmifforum effe& tum hac vice
dumtaxat fpecialiter & expreffe derogamus ac
derogatum effe volumus ; cæterifque contrariis
quibufcumque . 98 Cæterum per præfentes non in
tendimus derogatum effe iis conceffionibus , quæ
99 ad favorem quarumcumque Nobilium femina
,, rum ex eo , quod five earumdem majores , ac
", pro tempore exiftentes de familia fuerint & ha
,, beantur Fundatores , vel infignes Benefactores
39 illius Monafterii , intra cujus clauftra vel fepta
23 feminas etiam de familia ingredi vel concef
,, fum , vel cautum effe fibi voluerunt , & de con
ceffione hujufmodi confirmationem ab Apofto 1
"" lica hac Santa Sede obtinuerunt ; five feminæ
», hujufmodi fint confanguineæ & Affines eorum ,
,, qui funt Domini in temporalibus locorum , in
22 quibus Monafteria fita reperiuntur , & quacum
,, que legitima tituli vel confuetudinis caufa &
occafione ingreffu hujufmodi de præfenti gau
99 dent , factæ & impertitæ fuerunt ; dummodo
"" conceffiones hujufmodi per Apoftolicas in fimi
"" li forma Brevis , vel fub plumbo defuper ex
" peditas literas dumtaxat , & non aliter omnino
"" factas & impertitas fuiffe prius Ordinariis lo
,, corum , Antiftitibus , vel Præfulibus per legiti- ´
"" ma & authentica documenta conftare fecerint ,
"" & dummodo nec vagandi , nec otiandi , nec co
"" medendi coenandique , nec per ambulacra , cu
,, bicula , coenacula , aliaque loca & officinas difcur
"" rendi caufa , fed ad Ecclefias accedendi , Sa
"" crofan&um Miffe Sacrificium audiendi , alia
,, que erga Deum pietatis officia & opera exer
"" cendi ftudio ingrediantur ; & dummodo de ea
"" rum adventu & ingreffu interdiu & opportune
"" faciendo fuperiores pro tempore exiftentes cer
"" tiores fiant , ad hoc , ut abfque fratrum incom
"" modo & offenfione , recto tramite ad Ecclefiam
» pergatur , & alia de jure fervanda ferventur .
Volumus autem , ut earumdem præfentium lite
rarum tranfumtis , &c. Datum Romæ apud San
&am Mariam Majorem fub annulo Pifcatoris die
tertia Januarii millefimo feptingentefimo quadra
gefimo fecundo Pontificatus noftri anno fecundo .
DECRETUM VIII.
Super Matrimoniis Hæreticorum .
Matrimonia, quæ in in locis foederatorum ordi
Belgio fubje&tis iniri fo
lent , five inter Hæreticos ex utraque parte ; five
inter Hæreticum ex una parte Virum , & Catho
licam fœminam ex alia , aut viceversa , non ſer
vata forma a Sacro Tridentino Concilio præfcri
pta , utrum valida habenda fint , nec ne , diu mul
tumque difceptatum eft, animis hominum , ac
fententiis in diverfa diſtractis : id quod fatis ube
rem anxietatis , ac periculorum fementem per
multos annos fubminiftravit , quum præfertim E
pifcopi , Parochi , atque illarum Regionum Mif
fionarii nihil certi hac fuper re haberent , nihil
vero inconfulta Santa Sede auderent ftatuere , ac
declarare . Cum autem proxime evolutis annis in
tam ancipiti , gravique caufa Apoftolicæ Sedis ju
dicium vehementius expofceretur , urgeretque id
imprimis vigilantiffimus Iprenfis Epifcopus , dum
pro debiti Officii fui , & ſua erga Beati Petri Ca
thedram obfervantia de Ecclefiæ fibi concredita
ftatu ad Romanum Pontificem referebat , ponen
dumque omnino effe tam prolixæ dubitationi finem
graviffimis verbis , ac rationibus perfuaderet : Cle
mens XII, id temporis Romanus Pontifex , qui rei
gravitatem , quanti oportebat , æftimaret , Sacræ L
Congregationi Eminentifs. Cardinalium Concilii
Tridentini Interpretum in mandatis dedit , ut de
tota controverfia diligenter more fuo cognofce
ret . In re itaque tanti momenti volens eadem
Sacra Congregatio quam accuratiffime procedere
commiffæ fibi cognitionis initium ab exquifitis a
liorumque quoque Belgii Epifcoporum relationi
bus , atque Sententiis , quas defuper explorari fa
tegit , petendum duxit , eodemque tempore audi
re voluit præftantes aliquot hujus Almæ Urbis
Theo I

Theologos , quibus injunxit , ut rem totam ea,
qua decet , maturitate difcuterent , fuamque opi
nionem proferrent . At dum hæc maxime ageren
tur, fuperfedendum per aliquot menfes fuit ab
iftiufmodi caufæ expeditione propter viduitatem
quæ intercidit Romanæ Ecclefiæ , donec ad Sum
mum Pontificatum feliciter evectus San& tiffimus
D. N. BENEDICTUS XIV. inter primas Regi
minis fui curas , caufæ hujus cognitionem repeti
juffit a memorata Sacra Congregatione Concilii ,
quam voluit coram fe haberi , ut , auditis Emi
nentiffimorum Patrum Sententiis , ipfe demum
quid hac in re tenendum foret , fupremo fuo pro
nuntiaret oraculo . Cum igitur Congregatio præ
fata fub die 13. Maji currentis anni 1741. coram
San&itate fua fuerit habita, idem San& tiffimus
D. N. fpatio aliquo temporis ad rem fecum ex
pendendam accepto , hanc nuper declarationem ,
& inftructionem exarari præcepit , qua , veluti
ceria regula, ac norma, omnes Belgii Antifti
tes , Parochi , earumque Regionum Miffionarii ,
& Vicarii Apoftolici deinceps in hujufmodi nego
tiis uti debeant . I.
Primo fcilicet , quod attinet ad Matrimonia ab
Hæreticis inter fe in locis foederatorum Ordinum
dominio fubje& tis, celebrata , non fervata forma
per Tridentinum præfcripta , licet San&itas fua
non ignoret , alias in cafibus quibufdam particu
laribus , & attentis tunc expofitis circumſtantiis ,
Sacram Congregationem Concilii pro eorum inva
liditate refpondiffe , æque tamen compertum ha
bens nihil adhuc generatim , & univerfe fuper e
jufmodi Matrimoniis fuiffe ab Apoftolica Sede de
finitum , & alioquin oportere omnino ad confulen
dum univerfis fidelibus in iis locis degentibus ,
& plura avertenda graviffima incommoda , quod
generaliter de hifce Matrimoniis fentiendum fit ,
declarare , negotio mature perpenfo , omnibufque
rationum momentis hinc inde fedulo libratis , de
claravit , ftatuitque Matrimonia in diftis foedera
tis Belgii Provinciis inter Hæreticos ufque mo
do contracta , quæque impofterum contrahentur ,
etiam forma a Tridentino præfcripta non fuerit
in iis celebrandis fervata , dummodo aliud non
obftiterit canonicum impedimentum , pro validis
habenda effe , adeoque fi contingat , utrumque
Conjugem ad Catholicæ Ecclefiæ finum fe reci
pere , eodem , quo antea , conjugali vinculo ipfos
omnino teneri , etiamfi mutuus confenfus coram
Parocho Catholico ab eis non renovetur ; fin au
tem unus tantum ex Conjugibus five mafculus ,
five fœmina convertatur , neutrum poffe , quam
diu alter fuperftes erit , ad alias nuptias tranfire .
Quod vero fpectat ad ea Conjugia , quæ pariter
in iifdem foederatis Belgii Provinciis , abfque for
ma a Tridentino ftatuta contrahuntur a Catholi
cis cum Hæreticis , five Catholicus Vir hæreti
cam fœminam in Matrimonium ducat , five Ca
tholica fœmina Hæretico Viro nubat , dolens im
primis quam maxime San& titas fua , eos effe in
ter Catholicos , qui infano amore turpiter demen
tati ab hifce deteftabilibus Connubiis , quæ S. Ma
ter Ecclefia perpetuo damnavit , atque interdixit ,
ex animo non abhorrent , & prorfus fibi abſtinen
dum non ducunt , laudanfque magnopere zelum
illorum Antiftitum , qui feverieribus propofitis
LXXI
fpiritualibus poenis Catholicos coercere ftudent,
ne facrilego hoc vinculo fefe Hæreticis conjun
gant , Epifcopos omnes , Vicarios Apoftolicos 3
Parochos , Miffionarios , & alios quofcumque Dei ,
& Ecclefiæ fideles Miniftros in iis Partibus de
gentes ferio , graviterque hortatur , & monet , ut
Catholicos utriufque fexus ab hujufmodi nuptiis
in propriarum animarum perniciem ineundis , quan
tum poffint , abfterreant , eafdemque Nuptias o
mai meliori modo intervertere , atque efficaciter
impedire fatagant . At , fi forte aliquod hujus
generis Matrimonium , Tridentini forma non fer
vata , ibidem contra&um jam fit , aut impofte
rum quod Deus avertat ) contrahi contingat
declarat San& titas Sua , Matrimonium hujufmo
di , alio non concurrente canonico impedimento ,
validum habendum effe , & neutrum ex Conjugi
bus , donec alter eorum fupervixerit , nullatenus
poffe fub obtento dicta formæ non fervatæ novum
Matrimonium ire ; id vero debere fibi potiffime
in animum inducere Conjugem Catholicum five
Virum , five Foeminam , ut pro graviffimo fcele
re, quod admifit , pœnitentiam agat , ac veniam
a Deo precetur , coneturque pro viribus alterum .
Conjugem a vera fide deerrantem ad gremium
Catholicæ Ecclefiæ pertrahere , ejufque animam
lucrari , quod porro ad veniam de patrato crimi
ne impetrandam opportuniffimum foret , fciens de
cetero , ut mox dictum eft , ſe iftius Matrimonii .
vinculo perpetuo ligatum iri.
Ad hæc declarat Sanétitas Sua , ut quidquid ha
&enus fancitum , dictumque eft de Matrimoniis
five ab Hæreticis inter fe , five inter Catholicos
& Hæreticos initis in locis fœderatorum Ordinum>
dominio in Belgio fubje& tis , fancitum , dictum
que intelligatur etiam de fimilibus Matrimoniis
extra fines Dominii eorumdem foederatorum Or
dinum contra& tis ab iis , qui addicti funt Legio.
nibus , feu militaribus copiis , quæ ab iifdem foe
deratis Ordinibus tranfmitti folent ad cuftodien
das , muniendafque Arces conterminas , vulgo di
Atas di Barriera ; ita quidem , ut Matrimonia ibi
præter Tridentini formam , five inter Hæreticos
utrinque , five inter Catholicos , & Hæreticos ini
ta valorem fuum obtineant , dummodo uterque
Conjux ad eafdem copias , five Legiones perti
neat ; & hanc declarationem vult Sanctitas fua.
complecti etiam civitatem Mofa Trajectenfis &
Republica foederatorum Ordinum , quamvis non
jure dominii , fed tantum oppignorationis , ut a
junt , nomine poffeffam .
Tandem circa Conjugia , quæ contrahuntur , vel
in regionibus Principum Catholicorum ab iis , qui
in Provinciis foederatis domicilium habent , vel
in foederatis Provinciis ab habentibus domicilium
in Regionibus Catholicorum Principum , nihil
San&titas Sua de novo decernendam , aut decla
randum effe duxit , volens , ut de iis , juxta cano
nica Juris communis principia , probatafque in fi
milibus cafibus alias editas a Sacra Congregatio
ne Concilii reſolutiones , ubi difputatio contin
gat , decidatur ; & ita declaravit , ftatuitque , ac
ab omnibus impofterum fervari præcepit . Die 4.
Novembris 1741 .
DE
 LXXII
DECRETUM IX.
Super Difpenfationibus in Matrimoniis .
D Apoftolicæ fervitutis noftræ minifterium
АР pertinet fedula invigilare cura , ut difpenfa
tiones fuper gradibus affinitatis , feu confanguini
tatis , intra quos Matrimonia contrahi prohiben
tur , vel fuper aliis a Sacris Canonibus ftatutis
impedimentis , nifi ex debitis caufis non conce
dantur , & omnia inde amoveantur , unde nota
aliqua ab improbis afpergi poffit nomini , ac de
cori Romanæ Ecclefiæ , cui licet immerito Divi
na benignitate præfidemus ..
Sane quidem ad difpenfationes obtinendas ab
iis , qui eas poftulant , in fupplici libello caufæ
pro illis confequendis exprimi folent , quæ fi e
jufmodi fuerint , ut juxta canonicas Sanctiones ,
& prudens ecclefiafticæ provifionis arbitrium locus
ad difpenfandum effe videatur , difpenfatio con
cedi folet , ejufque executio Ordinario ut pluri
mum committi , cui onus incumbit diligenter in
quirere , an caufæ expofitæ veritate nitantur , ut ,
veris illis exiftentibus , gratia executioni deman
detur , fecus vero , fi caufæ nullatenus veritati
confentaneæ fint ; fi autem contingat ob caufas
minime veras exiftentes , ut difpenfatio executio
ni non tradatur , qui eam impetrarunt , apud ne
gotiorum Geftores , feu Literarum Apoftolicarum
expeditores conqueruntur , a quibus nonnunquam
refponderi folet executionem perperam , & injuria
denegatam fuiffe , quia expreffio caufarum , ea
rumque verificatio in difpenfationibus , non eft
aliquid fubftantiale , fed formalitas quædam , &
Forenfis ftili confuetudo : quod non minus verita
ti adverfatur , quam executionis ordinem ac mo
dum bene , ac prudenter conftitutum fubvertere :
, cum expreffio caufarum earumque verificatio
,, ad fubftantiam , & validitatem difpenfationis
,, pertineat , illifque deficientibus , gratia nulla
ac irrita fit , nullamque executionem mereatur .
Id autem ut plurimum evenit in difpenfationi
bus , in quibus apponi folet claufula : Et Orato .
ribus vite periculum immineret , quæ cum fæpe
in difpenfationibus in primo , & fecundo , vel in
fecundo gradu , & in nonnullis aliis canonicis im
pedimentis fine ulla ratione , caufa , & veritate
expreffa reperiatur , ordinarii locorum , qui cau
tius , & accuratius fe gerunt , nifi vitæ periculum
immineat , difpenfationem exequi recufant ; alii
vero , fortaffe falfo rumore inducti , quod huju
fmodi claufula fit mera formalitas , indulgentius
quam neceffe eft procedentes , periculo vitæ ne
que argumentis probabilibus verificato , eoque O
ratoribus faltem verifimiliter imminente comper
to, gratiam difpenfationis exequuntur .
S. M. Prædeceffor nofter Piùs PP. V. in fua
Conftitutione per viam motus proprii expedita ,
& publicata fub die v. Decemb . ann . MDLXVI . ,
cujus initium eft : Sicut accepimus : ,, decrevit ,
», omnes & fingulos Procuratores tam Officii Sa
cræ Pœnitentiariæ , feu contradi& torum , quam
» alios quofcumque Sollicitatores , & Scriptores ,
» qui veritatem faci a narratione , quam ab ipfius
» Partibus habuerunt , quoad fubftantialia , &
,, qualitates neceffario exprimendas diverfam fa
.ciunt , feu quoquo modo intervertunt , aut im
"" mutant , aut depravant , & per fubreptionem ,
"" & obreptionem gratias a Romanis Pontificibus
,, extorquent , poenam falfi incurrere , & ea pu
,, niri omnino debere .
Hujufmodi autem conftitutio quamquam videa
tur pertinere dumtaxat ad Procuratores , Sollici
tatores , & Scriptores Officii facræ Pœnitentiariæ ,
ubi per id temporis Matrimoniales difpenfationes
etiam in foro externo concedi folebant , nihilo
minus pro paftorali noftra , & paterna ex alto no.
bis commiffa cura hortamur , monemus , ac præ
cipimus omnibus , & fingulis negotiorum Geftori
,, bus , Procuratoribus , & expeditoribus Litera
,, rum Apoftolicarum , etiam Datariæ noftræ , ut
,, cum fupplices preces pro aliqua matrimoniali
difpenfatione porre&uri funt , id primum ante
"" omnia agant , ut plenam atque exactam facti
"" notitiam affequi curent , fcifcitantes ab ipfis
"" Oratoribus , an hæ & illæ caufæ adfint , ex
,, quibus fciunt difpenfationem concedi folere in
22 hoc vel illo gradu , deinde in fupplici libello
,, facti fpeciem nitide , ac fincere exponant , ca
,, veantque diligenter , ne illam aliquatenus in
"" rebus fubftantialibus alterent , immutent , in
,, vertant , corrumpant , fed ftri& te adhæreant iis ,
,, quæ ab oratoribus fibi expofita fuerunt , & mul
"" to magis abftineant , ne quid falfi aut ficti pro
,, prio ingenio inventum vel excogitatum ad gra
‫ در‬tiam difpenfationis facilius obtinendam in pre
"" cibus obtrudant ; demum præ oculis habentes ,
fe operam fuam in ecclefiafticis negotiis in hac
alma urbe exhibere , ubi Cathedra veritatis eft ,
ipfam folam ament , & fe& tentur veritatem , non
lucrum , aut gratiam , & favorem fupplicantium ,
diligenterque videant , ne mendacii aut erroris
merito argui cum animæ fuæ detrimento poffint
falfo , & perperam afferentes caufas , earumque
verificationes ex provida noftrorum Prædeceffo
rum difpofitione in hujufmodi gratiis ad ecclefia
fticæ difciplinæ vigorem , & Canonicarum legum ,
& Apoftolicarum Conftitutionum voluntatem fer
vandam apponi , & refpective demandari folitas ,
vanas , & fuperfluas effe , & tanquam inanes Cu
riæ formalitates parvi aut nihili effe faciendas .
Præterea hujufmodi graves abufus , quibus ho
nor, & decus hujus Alma Urbis dehoneftatur ,
& Sedis Apoftolicæ fplendori , ac dignitati offici
tur , penitus abolere cupientes : motu proprio ,
ex certa fcientia , ac de Apoftolicæ poteftatis ple
nitudine præfatam Conftitutionem s. m. Pii V.
"" Prædecefforis noftri extendimus , dilatamus , ac
,, producimus ad omnes prædictos negotiorum
"" Geftores , Procuratores , & Expeditores litera
"" rum Apoftolicarum cujufcumque ftatus , gra
"" dus , ordinis , & conditionis , & quocumque in
,, dulto , privilegio , & dignitate munitos , & qua
23 tenus opus fit , eam de novo ferimus , ftatui
,, mus , & innovamus , valentes , ac decernentes ,
"" ut in omnibus fuperius expreffis cafibus poena
23 falfi contra delinquentes locum habeat , fine
"" tamen præjudicio obligationis refundendi ex
" penfas oratoribus , qui ob illorum culpam e
,, jufmodi difpenfationes , quæ executioni deman
» dari nequeunt , obtinuerunt .
De
 LXXIII
Denique omnes , & fingulos Venerabiles Fra ab Apoftolis traditum Ecclefia Catholica perpe
tres noftros Archiepifcopos , Epifcopos , & loco tuo retinuit , ut per macerationem carnis , & a
rum ordinarios , cæterofque , Executores Lite nimæ humiliationem ad Dominicæ Paffionis , Pa
,, rarum Apoftolicarum , quibus hujufmodi difpen fchaliumque Sacramentorum Myfteria paratiores
,, fationum exequutio committi folet , enixe ro accedamus , & in ejus Refurrectione refurgamus ,
,, gamus , & obfecramus , ut fedulo ac diligen in cujus Paffione , depofito veteri homine , fimus
,, ter attendant , priufquam difpenfationis gra commortui . Cujus tam fan& tæ tamque falubris
,, tiam exequantur , an caufæ in Apoftolicis li inftitutionis retinendæ Audio fel. record. Præde
,, teris expreffa, & quarum verificatio eorum cu ceffor nofter Benedictus XIV. etfi binis ad vos
?? ræ , & vigilantiæ a Sede Apoftolica commiffa Litteris in forma Brevis eximium Fraternitatum
,, eft , veræ ne , an fecus exiftant , an potius Se Veftrarum zelum excitavit , quo pluribus labefa
.‫ د‬di Apoftolicæ falfum expofitum , & veritas re tata corruptelis Quadragefimalis jejunii difcipli
" ticita fuerit ; qua fuper re eorum confcientiam na ad priftinam obfervantiam veftra opera & ftu
22 Oneramus . Et quoniam in iifdem Apoftolicis dio revocaretur , ob eamque rem nonnullas ca
literis fuper difpenfationibus in gradibus prohibi villationes , quibus omnis facrorum vis jejunio
tis , aliifque præfatis impedimentis nonnulla ob rum infringebatur , de medio fuftulit ; tamen
fervata funt , quæ negotium executoribus quan cum ab infenfiffimo teterrimoque humani gene
doque exhibere , & fcrupulos eorum animis inge ris hofte tam multæ & affiduæ fint Gregi Domi
rere folent , Apoftolicæ noftræ follicitudinis erit , nico infidiæ ; verendumque propterea fit , ne fu
ea dilucidius , & apertius in iifdem difpenfatio binde infirmiorum animis novas veterator ille ra
num literis Apoftolicis exponere , ac declarare , tiones , pravafque fuggerat confuetudines , qui
ut omni dubitatione fublata , & caufis coram exe. bus enervate jejunii feveritas , unde revocata du
cutore hujufmodi probationum genere probatis , dum fuerat , illuc iterum relabatur ; neceffarium
quo die illarum veritate moraliter certus redda exiftimavimus vobis has Litteras dare , quanto
tur , Apoftolicæ literæ matrimonialium difpenfa que in timore fimus, ne quas vetus remanfe
tionum fine ulla hæfitatione ad debitam execu rit corruptela , vel nova labes cum fidelium ani
tionem deduci poffint . marum pernicie ecclefiafticæ in hac re difcipli
Mandamus quoque , & injungimus dilecto filio næ inferatur , Fraternitatibus veftris fignificare .
Pompejo tituli fan& ti Euſebii San&tæ Romanæ Ec De quo quidem timore noftro tantum intelligi
clefiæ Presbytero Cardinali Aldovrando nuncupa mus minui oportere , quantum ex eo follicitudi
to Prodatario noftro , ejufque fuccefforibus Data nis ad paftoralem veftram vigilantiam acceffe
riæ Apoftolicæ Prodatariis , feu datariis pro tem rit ; qua five quidpiam de veteri corruptela poft
pore exiftentibus , ut in præmiffis reos , & culpa memoratas fupradi& ti Prædecefforis noftri Lite
biles repertos poena falfi , ut præfertur , puniant , ras fortaffe reliquum fuerit , five pro infringen.
cum poteftate citandi , etiam per edictum , con dis jejunii legibus vel opinionum commenta , vel
ftito fummarie de non tuto acceffu , aliaque di a vera jejunii vi & natura abhorrentes confuetu
cendi , & faciendi in præmiffis neceffaria , feu dines humani pravitate ingenii noviffime fint in
quomodolibet opportuna . Non obftantibus Confti veta , ea omnia , quantum juvante Domino fie
tutionibus Apoftolicis , ftatutis , & confuetudini ri poteft , radicitus convellenda curetis . In qui
bus , & quibufvis privilegiis quibufcumque perfo bus profe&o abufum illum cenfemus omnino nu
nis etiam fpeciali mentione dignis , datis &c. Da merandum , quem rumor quidam ad nos pertu
tum Romæ apud S. Mariam Majorem quinto Cal . lit ; cum nonnulli , quibus ob juftas & legitimas
Martias anno Incarnationis Dominicæ millefimo caufas ab abftinentia carnium difpenfatum fuerit ,
feptingentefimo quadragefimo primo Pontificatus licere fibi putant potiones late permiftas fume
noftri anno fecundo . re , contra quam prædi&o Prædeceffori noftro vi
Hic juvat addere SS. D. N. Clementis XIII. fe fum fuerit , qui cenfuit , tam difpenfatos a car
liciter regnantis Conftitutionem nuper editam de nium abftinentia , quam quovis modo jejunantes ,
Jejunio , quæ eft ut fequitur . unica excepta comeftione , in omnibus æquiparan
dos iis effe , quibufcum nulla eft difpenfatio , ac
***
Venerabilibus Fratribus , Patriarchis , Prima. propterea tantummodo ad unicam comeftionem
tibus , Archiepifcopis , & Epifcopis poffe carnem , vel quæ ex carne trahunt origi
nem , adhibere ..
CLEMENS Verum neque commodius , nec majori profi
PAPA XIII.
ciendi fpe revocare homines aggrediemini ad fa
crofan&am jejunii legem obfervandam , quam fi
Venerabiles Fratres , falutem , & Apoftoli illud populos doceatis : Chriſtiani hominis Pœni
cam Benedictionem . tentiam , præter ceffationem a peccatis & male
anteatæ vitæ deteftationem , eorumdemque pecca
Ppetente Sacro Quadragefimali quod torum Sacramentalem illud etiam
Aplenum myfteriis non fine myfterio magnam poftulare , ut per jejunia , eleemofynas , oratio
illam Pafchæ celebritatem præcedit , qua una o nes , & alia fpiritualis vitæ opera divinæ juftitiæ
mnium folemnitatum dignitas eft confecrata , pro fatisfaciamus : omnem enim iniquitatem , parva ,
videndum , Venerabiles Fratres , ut facratiffimum magnave fit , aut ab ipfo poenitente , aut a Deo
Jejunium fan& te religiofeque a Fidelibus obfer vindicante puniri oportere ; nifi igitur a Deo pu
vetur , quod Legis & Prophetarum teftimonium niri velimus , id non aliter vitare non poffe , quam
commendatum , a Chrifto Domino confecratum , fi ipfi nos puniamus . Quæ quidem doctrina fi
con
 LXXIV
conftanter populorum animis inculcetur , & a fi
delibus denique alte imbibatur , minus profecto
verendum erit , ne qui profligatos mores abjece
rint , ac per Sacramentalem Confeffionem pecca
ta fua eluerint , non eadem peccata velint , atte
renda carnis concupifcentia , per jejunium expia
re . Præterea , quibus perfuafum fuerit fe pecca
torum minus dubie pœnitere , eam fe impunitos
effe non finant , ii profecto pœnitentiæ amore ca
pti , lætabuntur , Quadragefimali tempore cæterif
que certis diebus , cum S. Mater Ecclefia edicit
fidelibus jejunandum , oblatam fibi effe occafio
nem , qua dignos poenitentiæ fructus faciant :
Cumque nullo non tempore oporteat domitas ha
bere concupifcentias ; fcriptum eft enim : Poft
concupifcentias non eas , & a voluntate tua aver
tere facile animum inducant , Sacratiffimo to
tius anni potiffimum tempore , corporis intempe
rantiam mitigare jejunio ; ut anima cognitione
fui recepta intelligat , qua compunctione
compunétione parare
fe debeat ad San&tiffima Paffionis , Mortis , &
Refurre& tionis Jefu Chrifi recolenda myfteria .
Itaque pœnitentiæ ftimulis tai , minus fuavita
tes exquirant in dapibus , minus fectentur cupe
diarum delicias , quæ quamvis cum abftinentia a
vetitis cibis non difcrepare videantur , tamen eas
qui menfæ apponat fuæ, illum non immerito di
xeris , non tam ufitatas abjeciffe delicias , quam
cupiditatem fuam ad inufitatas illecebras tradn
xiffe minus denique , aut , quibus fe fubducant
à jejunio , quærant effugia , aut arguțiis ftudeant
Ecclefiafticam legem infringere .
Veftrum igitur eft , Venerabiles Fratres , exem
plo æque ac verbo populis præeuntes , tantum in
corum animos pœnitentiæ ftudium & amorem in
jicere , ut alacriter jejunium aggreffi , & illud
ad præfcriptas a Catholica Ecclefia leges obfer
vent , & eleemofynis etiam , 3 atque oratione fan
Aificent: & id , quo maxime fpectat Ecclefia , de
nique confequantur , ut corpore mortificati &
Chrifto confepulti , ad novam in Pafchalt fole
mnitate novi hominis vitam revocati , magna cum
fiducia revivifcenti Chrifto Domino poffint occur
rere . Gratia Domini Noftri Jefu Chrifti cum vo
bis omnibus , quibus Apoftolicam benedi& tionem
benevolentia in vos & charitatis noftræ pignus ,
amantiffime impertimur .
Dat. Romæ apud S. Mariam Majorem die xx.
Decembris anno MDCCLIX, Pontificatus noftri
anno II,
Cafus refervati in Synodo Neapolitana
fine Excommunicatione ,
1. Blafphemantes Deum , vel B. Virginem ex
perverfa confuetudine coram pluribus fupra qua
tuor . II . Exercentes peccatum Sodomiæ , vel
cum Brutis coeuntes ; ita tamen ut in his luxu
riæ cafibus tantum mafculi comprehendantur . III.
Confeffarii omnes , etiam curati , ad obfcœna quas
libet perfonas fibi frequenter confitentes , licet
non immediate poft vel ante Confeffionem , indu
centes , feu follicitantes , vel cum iis quomodoli
bet impudice tratantes . IV. Medici , qui vifi
tantes in lecto infirmos , poft tres dies à vikta
tione non curaverint , ut prædi& ti infirmi peccata
fua idoneo Confeffario confiteantur , aut alias non
deferuerint , fecundum terminos Conftitutionum
S. Pii V. & Innocentii XI. V. Debitores quo
rumlibet piorum locorum , five eorumdem debi
torum Adminiftratores , fi intra menfem , etiam
extrajudicialiter , requifiti a Rectoribus , Procu
ratoribus , feu Adminiftratoribus di& torum loco
rum , reditus , & cenfus non folverint . VI. Non
abfolvantur Concubinarii , & Concubinæ , etiamfi
excommunicatioms fententia in eos lata non fue
rit , nifi facta reali feparatione & tori , & domus ,
per duos fe menfes continuerint ; vel nifi certo ,
aut valde probabiliter conftet factos phyfice , vel
moraliter impotentes ad reincidendum , aut pau
to poft effe inter fe Matrimonium contra&turos .
VII. Omnes utriufque fexus , qui a dominica Pal
marum , ufque ad diem Afcenfionis Domini in
clufive , Pafchalis Communionis præcepto in Ca
thedrali , vel propria Parochia non fatisfecerint ,
Interditi pœnam ex cap. Omnis utriufque fexus ,
de Poenit. & remiff. ipfo facto incurrunt a nobis ,
five facultatem a refervatis , abfolvendi a nobis ,
vel Vicario noftro Generali habentibus , tantum
modo relaxandam , dummodo non fuerint nomi
natim denunciati .
Scriptos cafus ita noftro judicio refervamus , ut
Confeffariis omnibus , & etiam Parochis fit omni
no reftri& ta facultas abfolvendi ab iis , & non fint
quoad illos approbati , excepto tantummodo mor
tis articulo .
Monemus Parochos , & Confeffarios omnes ,
ut , quamvis eis facultatem abfolvendi ab aliis
refervatis in hoc capite contentis , & a tribus et
iam Cafibus in Pagella Confeffariorum expreffis ;
Parochis vero abfolvendi infuper Sponfos brevi
contrauros, & qui Pafchali præcepto Communio
nis non fatisfecerunt , concedamus : graviter ta
men ipfi admoneant pœnitentes hujufmodi de gra
vitate peccati , & graviora fatisfactionis opera im
ponant . Præterea declaramus , a locutione cum
Monialibus , five aliis , in Monafteriis degenti
bus de rebus obfcœnis , aliifque , ut di & tum eft ,
actibus impudicis , nunquam intelligi conceffam ,
nifi facta fuerit expreffa mentio de ea. Similiter
declaramus , fine fpeciali conceffione noftra non
cenferi conceffam facultatem abfolvendi a cafu
Invitationum ad Ecclefias Monialium , & Regu
larium quomodolibet exemtorum , occafione qua
rumcumque fun& tionum , cui Summus Pontifex
voluit adnexam effe excommunicationem Sibi ,
& nobis tantum refervatam . Nec a cafu expenfa
rum factarum a Monialibus , aliifque in Monafte
riis , Confervatoriis , Collegiis , Domibufque Ob
latarum degentibus , ratione Officii , in quibufcum
que functionibus : cujus Abfolutionem præcepit
etiam Summus Pontifex effe nobis tantummodo
refervatam . Nec denique a cæteris cafibus , qui.
bus eft adnexa excommunicatio Summo Pontifi
ci , & nobis refer ata . Ante decimum quartum
ætatis annum completum neminem cenfuris hi
ice , & cafibus comprehendi volumus . Confeffariis
omnibus non liceat in vim facultatis , quam obti
nent , quempiam a cenfuris abfolvere , nifi audi
ta integra Confeffione , eundem Sacramentaliter
etiam abfolyant ; fecus ex nunc abfolutionis præ
fita

Rita beneficium , five refervationis ablationem ir-
ritam , & illicitam declaramus ,
Cafus refervati cum Excommunicatione .
I. Omnes utriufque fexus , & cujufvis ftatus ,
aut dignitatis perfonæ , quæ Hæreticorum cuju
fcumque fe& tæ coetus adeunt , in quibus concio
nes , & catechifmi , aut quicunque eorum ritus ,
præfertim a S. Catholica Romana Ecclefia da
mnati exercentur , quoties hujufmodi exercitiis ,
quovis prætextu , & occafione , etiam fimplicis cu
riofitatis affiftunt . II. Omnes perfonæ utriufque
fexus , quæ vel per fe , vel per alium , San& tiffi
mo Altaris Sacramento , Charifmate , Oleo fan
&to , five quacunque alia re confecrata vel vene
ficia , Divinationes , Sortilegia , aut ad alium ufum
quam fuerint ordinata , vel inftituta , quomodoli
bet abutantur : Omnefque utriufque fexus , qui de
prædictis ad prædi&os fines aliquid fumferint , vel
alicui dederint , aut datum acceperint , etiam ab
ufu minime fubfecuto . III . Omnes utriufque fe
xus perfonæ , quæ Dæmoni fpondent obfequium ,
thus , & Sacrificia offerunt , quamvis abfque er
rore intellectus . Infuper quæcunque , five fuo ,
five alterius nomine , condunt , aut condere fa
ciunt imagines , annulos , aut quodvis aliud ar
tefactum , in quo Dæmonem conftringant . IV . Ve
nefici , & Veneficæ omnes , Necromantes , Divi
natores , Sortilegi , Lamiæ , Striges , five quovis
alio nomine nuncupentur , ex utroque fexu , qui
cum expreffa Dæmonis invocatione , ad captan
dam dilectionem , vel odium concitandum , five
ad inveniendos thefauros , aut ad alium finem
quemcumque , utuntur incantationibus , aliifque
maleficiis five etiam ligaturis , ut a naturali , &
legitimo Matrimonii ufu Conjuges avertant : aut
fcienter in præfatis cooperantes , aut quovis mo
do confentientes . Declaramus autem ex prædi& tis
criminibus , in fupradi&is II . III. & IV. Cafibus
contentis , excommunicationem nobis reſervatam
ipfo facto incurrere non folum eos , qui fæpe , &
ex arte hujufmodi criminibus operam dant , fed
etiam eos , qui quomodocumque , etiam femel ,
ea perpetraverint . V. Loquentes fine noftra , vel
Vicarii noftri Monialium licentia cum Moniali
bus , in Monafteriis etiam exemtis , vel cum ali
qua , aut aliquibus earum , etiamfi fit Converfa ,
aut Novitia , five educationis , five alterius rei
caufa ibidem commoretur ; conjunctis in primo ,
vel fecundo Confanguinitatis gradu dumtaxat ex
ceptis . Declarantes , quod qui facultatem obti
nnerit loquendi cum aliqua prædi& tarum , non
poffit data opera , & ex profeffo cum aliis loqui .
Infuper ii præfertim , qui cum aliqua ex præ
di&tis , aut coram ipfis , tam in Monafteriis , quam
Confervatoriis , feu Collegiis commorantibus , de
rebus obfcœnis , per verba , aut a&us impudicos ,
præfentes egerint , abfentes vero per literas , aut
internuncios . Nec non viri , aut mulieres , five
intra , five extra Monafterii , vel Confervatorii ,
aut Collegii clauftra , ac fepta , qui prædi& tas li
teras , vel mandata detulerint . VI . Omnes in
caufa Criminali , aut civili cum gravi damno al
terius falfum deponentes , aut deponendum curan
tes , nec non inducentes ad falfum deponendum ,
* tes ;
LXXV
falfifque teftibus , depofitionibus , inftrumentis ,
fcripturis , tam publicis quam privatis , quomo
documque utentes , dire& te , vel indirecte , in qua
vis curia civitatis , & Dioecefis Neapolitanæ . I
tem quicunque falfum aliquod impedimentum Ma
trimonii dolofe objecerint ; nec non confilium vel
auxilium ad illud dolofe objiciendum dantes . Fal
fificantes etiam cum gravi damno alterius , vel
corrumpentes ; falfo , aut quæ falfum continent
conficientes Apochas , Syngrapha , vulgo Fedi di
credito , o Polizze notate in Fede , five Inftrumen
ta , proceffus , aut Scripturas publicas , & authen
ticas , aut fcienter his utentes , nec non mandan
tes aut cooperantes .
Similiter præfentantes falfum , fi&um aut fi
duciarium Patrimonium , aut quomodolibet frau
dulentum pro Ordinibus fufcipiendis , etiam pro
prima Clericali Tonfura : nec non conftituentes ,
confulentes , aut quomodolibet concurrentes , five
cooperantes . Declaramus autem , quod Clerici
præfentantes , quando ab excommunicatione ab
folvuntur > remaneant ab exercitio fufceptorum
Ordinum fufpenfi ; quam fufpenfionem nullus , nifi
nos perfonaliter , conftituto reali Patrimonio , &
caufa difcuffa , relaxare valeat .
Præter hos , A& tuarii , Suba& tuarii , Notarii ,
Scribæ , qui cum alterius Partis offenfione , aut
cum Reipublicæ , aut legalis juftitiæ detrimento ,
dolofe au& tam , vel diminutam informationem ca
piunt , & fic dicta Teftium fcribunt ; ac Nuncii ,
Curfores , aut alias nuncupati , qui in grave Ter
tii præjudicium falfum in acta referunt . VII.
Confeffarii omnes , etiam Parochi , ad inhonefta
perfonam quamcunque , five in actu Confeffionis
five ante , vel poft immediate , aut prætextu , vel
occafione Confeffionis , etiam Confeffione non fe
cuta , vel extra Confeffionem in Confeffionalibus ,
follicitantes , aut quomodolibet cum iifdem im
pudice tra& tantes . Refpe&u Regularium vero Cen
furam fufpenfionis ab audiendis Confeffionibus ,
quam ipfo facto incurrunt , nobis tantummodo re
fervamus . VIII. Pariter Confeffarii omnes , et
iam Parochi , attentantes prædi& tas perfonas , &
quafcunque alias , cum quibus extra antedictos ca
fus quomodolibet impudice verfati fuerint , a pec
catis , quorum ipfi complices fint , nulliter abfol
vere : Qui omnes , etiam Regulares , etiam in
Cenfuram fufpenfionis ab audiendis Confeffionibus
ipfo fa& to incidunt , nobis tantummodo referva
tis in primo , vel
tam . IX. Inceftus cum conjun&
fecundo gradu Confanguinitatis , vel Affinitatis .
Mulieres autem , fi vere fint pœnitentes , a quo
cunque Confeffario a nobis approbato abfolvi pof
funt , gravi tamen impofita poenitentia falutari ;
& dummodo occafio proxima facta fit falutaribus
mediis moraliter remota . X. Qui contra difpofi
tionem Sac. Canonum , Clericos , quos noverint ,
ad Forum feculare traxerint , etiam confentiente
reo extra cafus hac in re tum in Bull. Con.
Dom. tum in Martini V. Conftit . Ad reprimen
das , S. Pontifici refervatos . XI . Homicidia , vel
mutilationes membrorum in ipfis Ecclefiis , Coe
meteriis , aut Sacriftiis , aut publicis Oratoriis pa
trantes . XII. Conficientes cujufcumque generis
venena in hominum perniciem ; eadem fcienter
dantes , apponentes , vel quomodolibet propinan
 LXXVI
qualitercumq cooperan
tes ; five ad hoc ue tes , vel
confulentes , etiani non fecuto effe&u XIII . Cu
.
jufvis conditionis perfonæ , quæ libros in Civita liis dolofe accipiunt fchedulas , feu chartulas ,
tem , vel Dioecefim introducunt , vel fcienter in quæ eo tempore diftribui folent in Metropolita
troductos tradunt , aut traditos recipiunt , five et na , vel in Parochiis , ut fidem Parocho exhibeant
iam de eadem civitate , & Dioecefi extrahunt , de peco
ra&a Communione Item illi , qui eafdem
priufquam a Deputatis noftris fuerint recogniti : mmunicanti qu.omod ocunque accommo
non bus
Similiter Bibliopola , qui Bibliothecas emunt dant in fraudem , aut utcunque cooperantes . XV.
non exhibito prius prædictis Deputatis emtorum Falfarii monetarum , videlicet ii , qui monetas .
librorum catalogo : Tranfgreffores autem , etiam> quomodocumque vitiant , nimiru , vel eas dimi
m
de noftra licentia nunquam abfolvantur , quoad nuendo , vel fundendo , aut imprimendo cum de
ufque libros fine prædictis requifitis in trodutos , teriori liga , aut fine legitimo Principis figillo .
aut emtos , recogniti fubjecerint . Typographi fi XVI. Sponfi , & Sponfæ poft contracta fponfalia
milite & eorum Operarii , qui fine noftra , vel etiam privata inter fe , & ante Matrimonium le
Vicarir, i no ft ri li ce nt ia li br os au t cu ju fc un qu g
e e gi time celebratum , carnalem inter fe copulam
neris folia imprimunt ; præterea Au& tores eorum , habentes ; nec non parentes , confanguinei , & af
fi typis mandent , vel quicunque mandari faciunt . fines omnes , aut quicumque domus curam haben
XIV. Qui in Pafchate non communicantes ab a co tes ; eandem carnalem copulam , vel Sponforum
habitationem ve pern tationem
, l o& , etiam pro
una vice permittentes .

THEO .
 THEOLOGIA

MORALIS

TRACTATUS PRIMUS

DE CONSCIENTIA .

MONITUM AUCTORIS .

DVERTE Lector benevole , quod primum hunc Tractatum de Confcien

tia , quo aditus ad univerfam Moralem Theologiam aperitur , fpeciali ftu
dio a me elucubratum pro faciliori Alumnorum meorum inftructione ap
A ponere volui ; hoc dico , quia deinde omnes aliosOperis Tractatus ab a
lieno Auctore virgulis fignatos invenies , meis tamen Adnotationibus ad
junctis . Elegi autem illos alterius Auctoris Tractatus inferere , ut ordinem
rerum ab eo fervatum fequerer , eo quod talis ordo propter rerum diftinctionem & con
nexionem optimus univerfe a pluribus reputatus eft ,
CAPUT I. forum . 12. Remedia & præfertim obedien
tia . 13. De periculo Scrupulofi qui non obe
Quid Confcientia , & quotuplex ? & dit . 14. De Regulis generalibus affignandis .
-
quænam fequenda ? 15 Quomodo Confeffarius gererefe debet cum Scru
pulofis , qui timent affentiri cuilibet pra
ļ 1 De Regula Remota , & Proxima A& tuum bu ve cogitationi .
manorum . 16 Quomodo cum iis , qui femper dubitant de
2 De Confcientia & Synderefi . Confeffionibus præteritis .
3 De Confcientia Reda & Erronea . 17 Quomodo cum iis , qui in omni actione pecca
4 De eo qui fequitur Confcientiam vincibiliter re formidant .
erroneam . 18 Quid de iis qui operantur cum actuali timore.
5 De eo qui fequitur Confcientiam invincibiliter 19 Scrupulofi non peccant fcrupulos vincendo
erroneam . quin illos prius deponant .
6 An fic operans meritum acquirat in operando?
7 Refpondetur objectioni Adverfariorum . Uplex eft Regula A&tuum humanorum , 1
8 An detur confcientia invincibiliter erronea una dicitur Remota , altera Proxima .
circa præcepta naturalia ? remiffive ad Remota , five Materialis eft Lex di
Tractat. II. de Legib. num . 169. vina , Proxima vero , five formalis eft
9 De eo qui putat erronee defiderium malum Confcientia ; quia licet Confcientia
non effe peccatum . in omnibus Divina Legi conformari debeat , bo
10 De Confcientia Perplexa . nitas tamen , aut malitia humanarum a&ionum
11 De Confcientia Scrupulofa . Signa Scrupulo- nobis innotefcit , prout ab ipfa Confcientia p
Lig. Theol, Tom. I. A prehen
&
 2 Lib. I. Tract. I. De Confcientia .
prehenditur , uti docet S. Thomas : Ratio bu
mana eft regula voluntatis humanæ , ex qua ejus
bonitas menfuratur . 1.2 . q. 19. art. 4. Et clarius
alio in loco : Actus bumanus judicatur virtuofus,
vel vitiofus fecundum bonum apprehenfum , in
quod voluntas fertur , & non fecundum materiale
objectum a&tus. Quodlib. 3 art. 27. Prius agemus
de regula Proxima , nempe de Confcientia , de
inde de Remota , nimirum de Legibus .
2 Confcientia definitur fic : Eft judicium , feu di
Etamen practicum rationis , quo judicamus quid
bic & nunc agendum ut bonum , aut vitandum
ut malum . Dicitur autem Confcientia Di&amen
practicum , ad differentiam Synderefis , quæ eft
cognitio fpeculativa principiorum univerfalium
ad bene vivendum , fcilicet : Deus eft colendus :
Quod tibi non vis , alteri ne feceris &c. ut habe
tur ex S. Thoma p. 1. quæft. 79. art. 12,
3 Dividitur autem Confcientia in Rectam , Er
roneam , Perplexam , Scrupulofam , Dubiam , &
Probabilem . Recta eft ea , quæ dictat verum ;
peccat ideo qui contra eam operatur , cum di
cat Apoftolus : Omne quod non eft ex fide ( nem
pe ex dictamine Confcientiæ , ut explicant E
fius , & alii ) peccatum eft . Rom. 4. Confirmat
Innocentius III. in cap. Litteras , de Reft. Spol.
Quicquid fit contra confcientiam edificat ad ge
bennam. Confcientia vero Erronea eft ea , quæ
dictat falfum , tanquam verum . Hæc autem alia
eft Vincibilis , alia Invincibilis . Vincibilis eft 9
quæ , cum debeat , & poffit vinci ab operante ,
vel quia errorem jam advertit, vel faltem dubi
tat de errore, advertitque fimul ad obligationem
illum vincendi , tamen negligit illum vincere, ut
docent S. Antonin. 2. p. tit. 5. c. 1. §.5 . Navarr.
Prelud. 9. n. 9. Salmant, tract. 20. cap. 14. n. 9.
Suarez in 3. p. d. 4. Sect. 8. n. 18. cum Sylvio , Ca
jetano , aliifque communiffime ex S. Thoma de
Verit. q. 15. a. 4. ad 10. Notant autem Salmant.
1. cit. & Caftr. tra& .2. de Pecc. D. 1. p.15 . n.6. cum
Azor. Suar. Vafq. Bonac. &c. & Wigandt de Confc.
Ex. 1. q. 3. n. 7. non effe opus , ut diligentia ad
hibenda ad vincendum errorem fit maxima , fed
fufficere ut fit communis , & ordinaria . Invinci
bilis vero eft , quæ moraliter vinci nequit , cum
nulla cogitatio , nec dubium erroris veniat in
mentem operantis , nec etiam in confufo , dum
operatur , vel cum actionis caufam ponit , prout
latius explicabitur in Lib . V. Tra& t . de Peccatis ,
ubi agetur de Advertentia ad peccatum requifita .
Hinc dicimus 1. Qui Confcientiam vincibiliter
erroneam habet , femper peccat , five juxta eam ,
five contra eam operatur . Peccat enim agendo
contra eam , eligendo malum quod judicat effe
malum : Peccat vero agendo juxta eam , quia ?
cum errorem debeat & vincere poffit , illum nón
deponendo temere operatur .
Dicimus 2. Qui Confcientiam invincibiliter er
$ tentia , quam infra probabimus auctoritate præfer
roneam habet , non folum non peccat juxta eam
operando , fed etiam aliquando tenetur illam fe
qui . Ratio utriufque eft : Non peccat , quia li
cet in fe actio re&ta non fit , recta eft tamen jux
ta confcientiam operantis ; tenetur autem juxta
eam aliquando operari , fi Confcientia , quæ eft
regula proxima , fic ei fuggerit agendum .
Non folum autem , qui operatur cum Confcien
tia invincibiliter erronea , non peccat , fed et
iam_probabitius acquirit meritum , ut recte fen
tit P. Fulgentius Cuniliati de Confc. cap. 1. n. 6.
cum aliis communiffime . Ratio , quia ad dicen
dum aliquem actum bonum , faltem inadæqua
tum , fufficit ut ille dirigatur per rationis & pru
dentiæ di & tamen . Cum ergo operans prudenter
agit , procul dubio mereri debet propter bonum
finem quo operatur , nempe gloriæ Dei , aut chari
tatis erga Proximum &c. ficut contra demeretur ,
qui bonum opus facit , fed apprehenfum utmalum ,
propter malum finem quo opus illud exequitur .
Objicit Franzoja ( Theol. Mor. l . 1. c. 1. A. 1. ) 7
nunquam malam actionem poffe effe caufam me
riti , affertque pro fe S. Thomam , qui 1. 2. qu.
19. a. 6. fic ait : Bonum caufatur ex integra cau
Ja , malum autem fingulis defectibus . Et ideo ad
hoc ut dicatur malum id , in quod fertur volun
tas , fufficit five quod fecundum fuam naturam
fit malum , five quod apprehendatur ut malum .
Sed ad hoc ut fit bonum , requiritur ut utroque
modo fit bonum . At refpondetur , quod S. Do
&tor loquitur hic de bono abfolute & fimpliciter
fumto , non autem de bono refpe& tive & per ac
cidens , prout a Confcientia , quæ eft regula pro
xima agendi , invincibiliter apprehenfum eft "
juxta id quod idem Angelicus docet ( ut fupra
retulimus ) dicens : Altus humanus, judicatur vire
tuofus vel vitiofusfecundum bonum apprehenfum ,
in quod voluntas fertur , & non fecundum mate
riale objectum actus . Quodlib. 3. art. 23. Juxta
quod P. Concina ( Theol. Chrift. to. 2. lib. 2. de
Confc. Diff. 1. cap. s. ) quamvis in Argumento
dicat opera ex confcientia erronea etfi invinci
bili nulla prædita effe bonitate , aut merito , poſt
modum tamen ibidem num. 36. nobifcum fentit
dicens : Poteft enim quis , dum exercet opus ma
terialiter malum , babere plures actus bonos , in
tentionem nempe bonam Deo placendi . Hos bonos
& meritorios dicimus , quamvis altus qui per fe
tunc exercetur fit materialiter malus , non impu
tabilis ad culpam ... quia opus materialiter ma
lum , cum non fit voluntarium , refundere in iftos
altus malitiam non valet . Id fortius confirmatur
a S. Bernardo , qui docet ( de Præcept. & Diſc.
c. 12. 17. ) Subditum Prælato obedientem ex
recta intentionc , meritorie agere quamvis ma
terialiter erret contra legem . Et c. 14. n. 35. fic
fcribit : Et quidem laude dignam dixerim velſo
lam intentionem piam , nec plane condigna remu
neratione fraudabitur in opere quoque non bono i
pfa bona voluntas .
Quæritur 1. An dari poffit Confcientia invin- g
cibiliter erronea circa præcepta juris naturæ ?
Refpondetur hic breviter , quod poteft dari circa
Conclufiones mediatas & remotas a primis prin
cipiis , non vero circa Conclufiones immediatas ,
& proximas , ut effet auferre alienum , invito do
mino , occidere innocentem &c. Eft communis fen
tim S. Thoma in Tractatu II. de Legibus n. 169.
Quæritur 2. An dari poffit Confcientia invin
cibiliter erronea in eo , qui cupit aliquod patrare
malum , puta fornicationem , judicans per erro
rem folum defiderium fornicandi non effe mor
tale , fi fornicatio facto non fequitur ? Affirmant
id ut probabilius Sanchez , & Cardenas , dicen
tes hunc peccare tantum materialiter , quia li
cet
 Cap. I. Quid Confcientia & quotuplex ? 3.
cet ipfe velit malum illud objectum , tamen in Miffa , in Horarum recitatione , aut Sacramen
vincibiliter credit defiderium fuum injuriam Deo torum adminiftratione , vel perceptione . 3. Ha
non irrogare . Hanc tamen opinionem nunquam bere reflexiones impertinentes plurium circum
probabilem cenfere potui , nunquam enim intel ftantiarum , quæ in actione adfuerint , vel adef
ligere valui , quomodo qui vult deliberate actio fe potuerunt . 4. In omnibus formidare de pec
nem exercere , qua fcit Deum offendi , poffit in cato , & mente hærere contra Sapientum , ac et
culpabiliter credere Deum non offendere , dum iam proprium judicium , & ideo nunquam con
efficaciter cupit illam exequi , qua certe agno tentum effe una Confeffarii affertione , fed fæpius
feit averti a Deo . Sed dices : Quomodo ifte pec eodem a&u eumdem exquirere an in agendo
cabit formaliter illo fuo defiderio , fi malitiam juxta confilium datum confcientia effe poffit im
ejus ignorat? Refpondetur : Quamvis detur , quod munis a culpa .
ignoret malitiam illius actus interni , certo ta Remedia autem pro hujufmodi Scrupulofis ad- 12
men agnofcit malitiam a&tus externi : fi ergo hibenda funt hæc . Poftquam Confeffarius ex fi
vult illum exequi , jam cognitum ut malum , gnis fupra allatis jam perceperit Poenitentem el
quomodo a peccato excufabitur ? omnes quidem fe fcrupulofum , præfcribat ei 1. Ut valde humi
ex ipfo lumine naturæ dignofcunt teneri ad obe litatis virtutem colat , fæpe enim fcrupuli ex fu
diendum fuo Creatori ; quando igitur quis deli perbiæ vitio ortum habent . 2. Ut caveat a le
berate vult agere id quod fcit a Deo fibi veti tione librorum fcrupulos excitantium , & Scru⚫
tum , neceffario fimul agnofcit , quod male agit ; puloforum converfationem evitet . 3. Ne diu mo
& quamvis reflexe tunc non peccet , putando fo retur in examine Confcientiæ , præfertim circa
lum actum externum effe peccatum ; exercite ea in quibus magis vexatur . 4. Ut fugiat otium,
tamen & in facto effe jam peccat , volens nega ex quo fæpe mens inanibus apprehenfionibus im
re Deo tempore , quo cogitat peccatum confum pletur . 5. Ut inftanter Deo fe commendet , ad
mare , debitam obedientiam . Inftabis : plures ru opem obtinendam parendi præceptis fui Directo
ftici ideo non confitentur de his pravis defide ris ; hoc enim fuper omnia præcipuum , imo u
riis , quia credunt tum tantum peccare , cum nicum poteft dici remedium hujufmodi Infirmo
peccatum externe confummant . Refpondeo : ifti rum effe , omnino acquiefcere judicio fui Supe
potius falfo decipiuntur in credendo , quod non rioris five Confeffarii , ut omnes docent Patres ,
tenentur confiteri peccata quæ non confummant ; Theologi , & Spirituales Magiftri . Hinc valde
fed prudens Confeffarius judicare debet , quod proderit ad fedandas confcientias fcrupulis agita
cum confenferunt in peccatum confummandum , tas , ut Confeffarius eis ante oculos exponat has
vere & formaliter peccaverunt , voluntate prava egregias Sapientum au&oritates , quas hic fubdo .
fe a Deo avertentes . Ex his omnibus opinionem Natalis Alexander Theol. Dogm, mor . l. 3. c. 4. R.
contrariam cum aliis doctis Recentioribus pa 1. dicit: Quod autem fcrupuli fperni debeant >
rum probabilem cenfeo . accedente prudentis , pii , doctique Directoris ju
20 Pergamus ad alias Confcientiæ fpecies difcu dicio, & contra illos fit agendum , conftat ex C.
tiendas . Confcientia Perplexa eft ea , qua quis Inquifitionis , de fent. exc. ubi dicitur , quod fs
in medio duorum præceptorum conftitutus pec quis autem babet confcientiam ex credulitate levi
care credit , quamcunque partem eligat , ex. gr. .... ad fui Paftoris confilium licite poteft agere .
fi quis perjurio poffet in judicio fervare vitam Id confirmat S. Antoninus ex Joanne Gerfone
Rei , & ex una parte angeretur a præcepto Re qui ( Tract. de præpar, ad Miff. ) fic fcribit: Qui
ligionis non pejerandi , & ex alia ( errore ductus ) renuunt credere Superiorum & prudentum confilio
a præcepto Caritatis erga proximum , nec refol ad tales fcrupulos deponendos , & agendum con
vere fe valeret , quæritur quid agere deberet in tra eos , errant multipliciter . Decipiuntur in hoc
hoc cafu ? Refpondetur : fi poteft a& tionem fuf multi ex fimplicibus , diftinguere nefcientes inter
pendere , tenetur illam differre , donec confulat ea que portio Anime fuperior , & ea que infe
Sapientes fi vero fufpendere nequeat , tenetur rior patitur abfque Superioris affenfu . Hinc af
eligere minus malum , vitando potius tranfgref fert illud B. Bernardi , qui dixit difcipulo cui
fionem juris naturalis , quam humani , aut pofi dam fcrupulofo : Vade , & in fide mea celebres .
tivi Divini . Si autem non poffit difcernere , quid At dicet aliquis , utinam effet mihi S. Bernar
nam fit minus malum , quamlibet partem eligat, dus ! nunc vero , dum Superioris mei mediocrem
non peccat , quia in hujufmodi cafu deeft liber fapientiam infpicio , non audeo illi confcientiam
tas neceffaria ad peccatum formale . meam committere . Refpondet S. Antoninus ex
21 Agamus hic ultimo de Confcientia Scrupulo eodem Gerfone : Quifquis ita dicis , erras ; non
fa , de qua longiorem oportet habere fermonem . enim commififti te in manibus hominis , quia lite
Confcientia fcrupulofa eft ea , quæ ob levia mo ratus , quia pius &c. fed quia tibi eft præpofitus .
tiva abfque rationabili fundamento ( fcrupu Quamobrem obedias illi , non ut homini , fed ut
lus enim eft inanis apprehenfio ) fæpe formidat Deo .... Caveas ad extremum , ne dum queris
de peccato , ubi revera non adeft . Signa Con fecuritatem , in gravem ruas præcipitationis fo
fcientiæ fcrupulofæ hæc funt : 1. Pertinacia ju veam . Hinc S. Philippus Nerius fuis Poenitenti
dicii , qua Scrupulofus Sapientum confiliis pare bus ( ut in Vita I. 1. c. 10. ) fic ajebat : Qui pro
re renuit , varios confulit , fed nullius judicio ficere in via Dei cupiunt fubmittant fe Confeffa
acquiefcit ; imo quanto magis plures audit , eo rio doto , cui obediant ut Deo . Qui ita opera
plus perplexus evadit . 2. Frequens judicii mu tur , fit fecurus a reddenda ratione cunctarum a
tatio ex levibus motivis ; unde oritur inconftan &ionum fuarum . Dicebat item , fidem præftandam
tia in agendo , mentifque perturbatio , præfertim effe Confeffario , quia Dominus eum errare non
in operationibus externis , puta in celebratione permittet . Nihil effe fecurius , quam in operando
A 2 volun
 4 Lib. I. Tra&. I. De Confcientia .
voluntati Directoris obtemperare ; nihilquepericulo
Jius, quam fui ipfius judicio fe dirigert . Pariter S.
Franc. Salefius ( Introd. Cap. 4. ) loquens de di
rectione Patris fpiritualis , fcribit ex V. Joanne
Avila : Nullo meliori modo de Dei voluntate aper
te nos certos fieri , quam per humilem obedien
tiam ipfius præceptis . Hoc etiam confirmat Glof
fa in c. ad Aures , de Temp. Ord. lit. f. in fine,
ubi dicitur : Si vero dubium fit præceptum , pro
pter bonum obedientiæ excufatur a peccato , licet
in veritate fit malum . Idem dicitur in c. Quid
culpatur , 23. q. 1. S. Bernardus ( de Præcep.
Difc. c. 12. ) ait : Quidquid vice Dei præcipit
homo , quod non fit tamen certum difplicere Deo ,
baud fecus. omnino accipiendum eft , quam f pre
cipiat Deus . S. Ignatius Lojola ( in Conftit. Soc.
Jef.) Obediendum in omnibus , ubi peccatum non
cernitur , ideft ( ut in Declarat. ) : În quibus, nul
lum manifeftum eft peccatum . B. Humbertus ( in
1. de Erud. rel.c. 1. ) : Nifi aperte fit malum quod
præcipitur, accipiendum eft ac fi a Deo præcipe
retur. B. Dionyfius Cartuf. ( in 2. Dift. 39.q.3. ):
In dubiis an fit contra præceptum Dei , ftandum
eft præcepto Prælati , quia etfi fit contra Deum ,
attamen propter obedientiæ bonum non peccatſub
ditus . Idem docet S. Bonaventura in Spec.
Difc . c. 4.
13 Quapropter Confeffarius enixe curet Poeniten
tibus fcrupulis vexatis fuadere , quod omnino tu
tus incedit qui fui Directoris confiliis acquiefcit
& obtemperat in omnibus , in quibus evidens
peccatum non apparet ; tunc enim non homini
obedit , fed ipfi Deo dicenti : Qui vos audit , me
audit ; & qui vos fpernit , me pernit . Luce 10.
16. Contra vero inculcet magno fuæ falutis di
fcrimini fe committere , qui præceptis fui Con
feffarii renuit obedientiam præftare , tunc enim
periculo fe exponit amittendi non tantum cordis
pacem , devotionem , & in virtute progreffum ,
verum etiam mentem ( quot enim Scrupulofi obe
dientiæ non acquiefcentes in amentiam cecide
runt! ) item corporis valetudinem ; imo quod
deterius eft etiam Animæ jacturam faciendi , nam
eo poffent fcrupuli devenire , ut ad tantam eum
redigerent defperationem , qua vel fibimet mor
tem inferret , ut pluribus contigit , vel ut fic de
fua falute defperans habenas ad omnia vitia am
plectenda laxaret .
14 Præterea fatagat prudens Confeffarius hujufmo
di Pœnitentibus regulas potius generales , quam
particulares præfcribere ; regulis enim particula
ribus Scrupulofi fere nunquam fe refolvere valent
ad operandum ; quia femper dubitant , an regula
illa præfcripta poffit valere pro cafu occurrenti ,
qui fæpe videbitur ei differens a cafu præterito
cum Confeffario collato . Hinc recte ait Concina
(Compendio Theol. lib. 1. Diff. 1. cap. 6. num . 7. ) :
Acceptis femel regulis directionis , non debent
( Poenitentes ) importune Directorem adire , &
moleftiffimis interrogationibus vexare : fed regu
larum , quas acceperunt , beneficio abigere fcru
pulos debent .
Tripliciter autem Scrupulofi ut plurimum a
15
fcrupulis vexantur . Alii anguntur a pravis cogi
tationibus , quibus affentiri fæpe timent . Alii
propter Confeffiones præteritas , quibus fatis num
quam feciffe dubitant . Alii propter timorem
peccandi in qualibet operatione , quam acturi
funt . Hinc I. Poenitenti , qui pavet cuilibet ma
læ cogitationi ( puta contra Fidem , Caftitatem ,
aut Caritatem ) affenfum præbere , imponat Con
feffarius , ut hujufmodi fcrupulos omnino defpi
ciat , affirmans non pravas cogitationes , fed tan
tum pravos confenfus effe peccata . Et in hac
materia non omittat femper uti regula illa a Do
&oribus fapienter tradita , nempe eos qui funt
timoratæ confcientiæ , nifi moraliter certo fciant
fe in grave peccatum confenfiffe , immunes a
peccato effe judicandos ; nam , ut ait P. Alva
rez , impoffibile eft peccatum in Animam ab illo
abhorrentem ingredi , quin ab ea clare agnofca
tur . Qua de re fæpe expediet Scrupulofis expref
fe imponere , ut a Confeffione hujufmodi cogita
tionum fe abftineant , nifi tam certo fciant , fe in
illas confenfiffe , ut id jurare poffint .
II. Poenitenti , qui femper anxius eft de præ- 16
teritis Confeffionibus , quia formidat defeciffe
in integritate , vel in dolore , fi ipfe generalem
Confeffionem jam alias expleverit , aut per ali
quod notabile tempus Confeffiones fuas diligen
ter peregit , huie imponat , ne amplius cogitet.
de culpis præteritis , nec de iis verbum faciat in
Confeffione , nifi jurare poffit certo peccata illa
mortalia perpetraffe , & infuper nunquam de il
lis confeffum effe . Imo docent Azor. Bonac. Be
can. Coninch. Layman , & alii , quod aliquando
poteft quis taliter fcrupulis angi , quod licet ei
videatur certo aliqua non dixiffe , adhuc ad ea
confitenda non teneatur . Confirmat id Wigandt
appofite fcribens : Minime audiendum Scrupulo
fum , qui vellet repetere Confeffiones ; nam dato
quod aliqua peccata non fit confeffus , tamen ob
grave fuum damnum , & ob periculum perpetuo
hærendi in tanta anxietate excufatur ab integri
tate Confeffionis . In hoc autem vehementer inftet
Confeffarius , ut ei Poenitens obediat : quod fi
obedire recufet , eum objurget , Communione
privet , & quantum poteft duritiem ejus retun
dat . Cum Scrupulofis obedientibus blande agen
dum eft ; cum iis autem qui in obedientiam de
linquunt , maximus exercendus eft rigor , & au
fteritas : hac enim obedientiæ anchora deftituti
nunquam ipfi fanari poffunt .
III. Illis denique Scrupulofis , qui in omni a 17
tione peccare formidant , imponat , ut libere
&
agant , fcrupulofque defpiciant , & contra illos
operentur , ubi evidens peccatum non apparet ;
quia ordinarie ipfi ob rationem perturbatam ex
nimio timore timent adeffe peccatum , ubi non
eft . Ideo oportet eis præcepto injungere , ut
fcrupulos vincant , ne amentes , aut omnino inų
tiles ad operandum evadánt : & poftea de tali
bus actionibus abftineant in Confeffione fe accu
fare ; licet enim aliquando errent fic agendo ,
tamen non peccant ratione obedientiæ , quam
Confeffario præftare debent . Imo fapienter do
cent Sanchez Dec. lib. 1. cap. 10. num. 81. cum S.
Antonin. Gerfon. Valent. Corduba &c. Item Sal
mant. tract. 20. cap. 7. num. 10. cum Cajet. Navar.
Caftrop. Bonac. Filiuc. &c. dicunt Scrupulofum
teneri aliquando obligatione gravi adverfus fcru
pulos operari , cum ex fcrupulorum anxietate pof
fit grave damnum timere in profe& tu fpirituali ,
aut in valetudine corporis , vel mentis .
Nec
 Cap. I. Quid fit Confcientia & quotuplex ? 5
18 Nec refert , quod ipfe cum confcientia fcrupu præfertim Superioris confilio . Alioquin timor im
lofa , feu cum actuali timore peccandi operetur ; moderatus , aut inconfulta præfumtio præcipitat .
nam ex communi & vera fententia , quam docent Denique pro Scrupulofis Natalis Alexander ait
Concina Tom . 2. lib. 2. de Confc. Diff. 1. cap. 8. fervandam effe regulam illam a B. Alberto Ma
num. 15. Roncaglia eod. tit. cap. 4. qu. 2. Ana gno, & a S. Antonino traditam : Inter duram , G
cl. eod. tit. qu. 5. num. 72. S. Antonin . 1. p. tit. 3. benignam fententiam circa præcepta , benigna in
c. 10. §. 10. Šalmant, tra&t . 20. cap. 7. num . 8. cum terpretatio ceteris paribus facienda eft . Dicen
Nav. Cajet. Bonac. & aliis plurimis , Scrupulofus dum remanet de Confcientia Dubia , & Probabi
ita agens minime peccat . Ratio , quia Confcien li . De his in fequentibus duobus Capitibus feor
tia fcrupulofa , feu dictamen mentis ex fcrupu fim differemus .
lis ortum non poteft auferre affenfum de actio
nis honeftate prius efformatum ex Confeffarii ju CAPUT II.
dicio , vel alio modo ; nam , ut ait P. Concina :
Dubium fufpendit affenfum , fecus vero fcrupulus , De Confcientia Dubia .
utpote a dubio diftinétus . Scrupuli ergo funt que
dam animi nubeculæ , quæ obfcurare aliquantulum 20 Quænam fit Confcientia Dubia? Quodnam fit
poffunt judicium intellectus , nullo tamen modo Dubium Pofitivum , Negativum ?
illud prafocare valent . Idque præfertim valet , 21 Quodnam Dubium Speculativum , & Pra
fi urget obedientia Confeffarii agendi contra Eticum ?
fcrupulos , ubi evidenter culpa non cernitur , ut 22 Nunquam licet operari cum Confcientia pra
habetur ex cap. Inquifitionis 44. de Sent. Excom. atice dubia .
ubi fecurum declarat Pontifex , qui Paftoris fui 23 De eo qui fcit aliquid effe malum , fed dubi
confilium fequendo fcrupulos abjicit ; fic enim tat , an fit grave , aut leve .
ibi dicitur : Ad fui Paftoris confilium confcien 24 Quid debeat agere , qui eft practice dubius ?
tia levis , temeraria explofa licite poteft &c. 25 An liceat operari cum confcientia speculative
Nec officit textus ab aliquo allatus in cap. Per dubia?
tuas 2. de Simon, ubi Pontifex præfcripfit cuidam 26 De pluribus Principiis reflexis , ex quibus for
habenti confcientiam nimis fcrupulofam , ne af mari poteft confcientia practice certa .
cenderet ad Ordines fuperiores , nifi confcientia 27 De lege dubia , vel dubie promulgata ; & de
illa prius depofita . Nam refpondetur , ibi non Lege certa dubie abrogata .
agi de mero fcrupulo , verum etiam de errore , 28 De voto dubie emiffo ; & de voto certe emif
quo tenebatur Ordinandus , ut explicat Gloffa : fo , & dubie impleto . 29. Quid de eo , qui
Confcientiam habebat erroneam . Et fic etiam ex judicat probabiliter impleffe votum ? 30. Quid
primitur in Textu : Nifi deponat errorem . fi quis opus voti jam præftitit , fed voti im
19 Hinc pro praxi concludendum , Scrupulofo præ memor ?
oculis femper obedientiam habendam effe , ut 31 An fubditus teneatur obedire Superiori in re ,
fcrupulorum fuorum timorem fortiter abigens li que eft dubie mala ? 32. Dubia de diverfis rebus.
bere operetur . Nec opus eft ut in quolibet par 33 Quid in dubio de valore Matrimonii ? Remif
ticulari actu hoc judicium efformet , nempe quod Tive ad lib. VI. num . 903. & 904 .
fcrupulos contemnere debeat ex præcepto Con 34 Quid in dubio de folutione , fi debitum eft
feffarii , fatis enim eft quod ex judicio prius for certum ?
mato contra fcrupulum agat ; quia propter expe 35 Quid in dubio de debito , fi quis rem poffidet
rientiam præteritam in ejus confcientia judicium bona fide?
illud virtualiter five habitualiter exiftit licet te 36 Quid fi contra Poffefforem urgeat ratio proba
nebris obfcuratum . Tanto magis quod cum fcru bilis , & nulla pro ipfo?
pulofus in illa confufione operatur , non certe 37 Quid fi Poffeffor , fuperveniente dubio neglexe
operatur cum confcientia formata & deliberata , rit inquirere veritatem?
quæ requiritur quidem ad conftituendum pecca 38 An poffit Euchariftiam accipere , qui dubitat ,
tum , ut re& te fcribit Joannes Gerfon ( Tract. de an aliquid cibi vel potus deglutiverit ?
Confc. & fcrup. ) his verbis : Confcientia formata 39 Quid fi dubitat , an deglutiverit ante vel poft
eft , quando poft difcuffionem & deliberationem ex mediam noem ?
definitiva fententia rationis judicatur , aliquid
faciendum , aut vitandum ; & contra eam agere ONSCIENTIA dubia eft ea , quæ fufpendit
eft peccatum . Timor vero jeu fcrupulus Confcien CON affenfum pro utraque parte dubii , remanet 20
tie eft , quando mens inter dubia vacillat , ne que anceps , & hæfitans . Dividitur autem Con
fciens ad quid potius teneatur ; non tamen vellet fcientia dubia in practice dubiam , & fpeculative
omittere quod fciret efle placitum Divine volun dubiam . Dubium vero dividitur in Negativum ,
tati; & contra iftum timorem feu fcrupulum fa & Pofitivum . Negat.vum eft , quando ex neutra
cere non femper eft peccatum , licet periculofum parte occurrunt rationes probabiles , fed tantum
valde fit ( intellige nifi timor contemnatur ut leves . Pofitivum eft , quando pro utraque parte,
vanus , maxime fi accedat Directorum confilium ; vel faltem pro una adeft grave motivum , fuffi
ideo addit Gerfon ) : & quantum fieri poteft abji ciens ad formandam Confcientiam probabilem ,
ciendus , & extinguendus . Hinc idem Gerfon licet cum formidine de oppofito ; ideo dubium
( Conf. 6. ) fic fcribit : fcrupulofis contra fcrupu pofitivum fere femper coincidit cum opinione
los agendum eft , & fixo operis pede certandum . probabili , de qua in Capite fequenti loquemur .
Scrupulos compefcere melius quam per contemtum Deinde dividitur dubium in fpeculativum , & 21
nequimus, & regulariter non abfque alterius , & Practicum . Speculativum eft , quo quis dubitat
Lig. Theol. Tom. I. A 3 de rei
 6 Lib. I. Tract . I. De Confcientia .
de rei veritate ; v. g. an bellum aliquod fit ju
ftum , vel injuftum : an pingere die fefto fit opus
fervile , vel liberale : an Baptifmus cum aqua
diftillata fit validum , aut nullum , & fimilia .
Practicum autem dubium eft , quo dubitatur de
rei honeftate , v. gr. an liceat mihi in tali bel
lo dubie jufto militare : an hac die feftiva pin
gere an hunc Puerum aqua diſtallata baptiza
re. Semper itaque diftinguendum Verum a Li
cito ; dubium enim Speculativum , licet in obli
quo, & potius confequenter refpiciat Licitum ,
tamen in recto , & principaliter Speculativum
refpicit Verum , Praticum autem refpicit Li
citum .
22 His pofitis , dicimus I. numquam effe licitum
cum Confcientia practice dubia operari ; & cafu
quo aliquis operatur , peccat , & quidem pec
cato ejufdem fpeciei & gravitatis , de quo du
bitat ; quia qui fe exponit periculo peccandi ,
jam peccat , juxta illud : Qui amat periculum ,
in illo peribit. Ecc. 3. 21. Quare fi dubitat , an
illud fit mortale , mortaliter peccat .
23 Quid fi fciat quis aliquid effe malum , fed du
bitat , an fit mortale , aut veniale , & cum tali
dubio operatur ? Alii cenfent hunc peccare gra
viter , vel leviter prout in fpecie objectum pec
cati eft grave , aut leve . Ita Vafquez , Sanchez
c. Alii cum Azor. Bonac. Caftropal, &c. pu
tant femper peccare graviter . Alii tandem cum
Navarr. Valent. Granad. & aliis plurimis fatis
probabiliter tenent tantum venialiter peccare ,
fi homo ille minime advertit nec etiam in con
fufo ad periculum graviter peccandi , neque ad
obligationem rem examinandi , & modo obje
&um non fit certe per fe peccatum grave : ad
derem , modo etiam homo fit timoratæ con
fcientiæ .
24 Qui igitur eft practice dubius circa aliquam
actionem , debet utique prius dubium deponere
per principium certum , vel reflexum de hone
ftate actionis illius , juxta id quod exponemus
in Differtatione de Ufu opinionis probabilis ; mo
do homo ille fit fufficiens ad formandam fibi
confcientiam practice certam , & deinde poteft
operari . Si vero infufficiens fit ( puta quia ru
dis ) tenetur Parochum , aut Confeffarium , vel
alium pium ac doctum confulere , & juxta con
filium agere . Qui vero dubius effet , fed omni
bus ponderatis adverteret dubium effe inane ,
hic bene poteft ( ut re& te fcribit Continuat.
Tournely Tom. 1. tra& t . de A&
t . hum. cap. 3. art.
4. de Conf. dubia ) dubium fuum deponere fine
alia reflexione , & fic actionem exequi ; tunc e
nim fi malitia illius ignoratur , ignorantia illa
eft omnino involuntaria , utpote quæ ftudio fu
perari non poteft , prout docet Angelicus .
25 Dicimus II. Licitum effe operari cum con
fcientia fpeculative dubia , femper ac operans
per alias rationes , five principia reflexa judicat
practice actionem fuam effe certe moraliter ho
neftam . Aliæ enim ( ut fapienter ratiocinatur
Epifcopus Abelly ) funt rationes , quibus judi
camus de rei vetitate , nempe de probabilitate 9
five de dubietate alicujus opinionis , v. gr. quod
bellum hoc fit probabiliter , aut dubie juftum
aliæ quibus judicamus de honeftate actionis , fci
licet quod in hos bello , imperante Principe ,
liceat fubdito præliari , juxta doctrinam S. Au
guftini fupra allatam in cit. can. quid culpatur.
Quod autem ex principiis reflexis poffit bene for
mari confcientia moraliter certa de honeftate
actionis , clare patebit infra ex Differtatione O
pinionis probabilis , quam in fine hujus Tra&a
tus afferemus .
Horum principiorum principaliffimum eft il- 26
lud , quod Lex dubia non poteft certam inducere
obligationem . Veritas hujus principii ( quod non
negatur neque ab ipfis rigida fententiæ fautori
bus ) evidenter in Differtatione mox enunciata
probabitur . Vide ibi dicenda . Ex hoc autem
primo efformatur fecundum illud principium :
Melior eft conditio poffidentis . Quoties enim lex
dubia minime ligat hominem , homo utique re
manet folutus , & liber ab obligatione legis ,
eoque cafu licite poteft uti fua libertate , quam
vere poffidet , cum lex eft dubia ; ait enim S.
Thomas : Illud dicitur licitum , quod nulla le
ge prohibetur . In 4. fent. Dift. 15. qu. 2. a. 4.
ad 2. Hoc autem fecundum principium , licet
aliqui illud infirmare conentur , dicentes quod
valet tantum pro foro , vel tantum in materia
juftitiæ ; ego tamen nefcio , quomodo in omni
bus negari poffit . Quæftio tantum effe poteft ,
an in quolibet dubio morali poffideat lex , aut
libertas . Antiprobabiliftæ dicunt femper legem
poffidere ; nos vero dicimus , aliquando poffide
re legem , aliquando libertatem , nempe cum
lex non eft adhuc promulgata . Hæc ( dico )
quæftio eft , fed nemo negare poteft principium ,
meliorem femper effe poffidentis conditionem .
Cafu igitur quo poffidet lex , pro ea ftandum eft ;
fi vero poffidet libertas , ftandum pro libertate .
Ad dignofcendum autem pro qua parte in du
biis ftet poffeffio , videndum pro qua ftet præ
fumtio . Præfumtio vero ftat pro ea parte , quæ
non tenetur ipfa factum probare , fed onus pro
bandi illud transfert in aiteram : Fatum enim
non præfumitur , nifi probetur ; quod eft aliud
principium approbatum a 1. 2. de Probation . In
dubio igitur factum non præfumitur , fed eft pro
bandum . Si vero factum eft certum , puta fi
Matrimonium certe eft initum , & dubitatur ,
an rite initum fit , aliud principium fervari de
bet : In dubio omne faltum præfumitur recte fa
Etum . Sive : In dubio præfumitur fa&tum , quod
de jure faciendum erat . Sive : Standum pro va
lore a&tus .
Ex præfatis infertur I. quod fi lex eft dubie 27
condita , vel dubie promulgata , non obligat ,
quia poffeffio non ftat pro ipfa , fed pro liberta
te . Idem dicendum , fi dubitatur , an in lege
promulgata comprehendatur vel ne aliquod o
nus ; tunc enim non tenemur illud implere ,
quia pro illa parte , de qua lex eft dubia , lex
non poffidet . Contra vero fi lex eft certe con
dita , & certe promulgata , & inde oritur du
bium , an fit abrogata , vel revocata , aut df
fpenfata , eft obfervanda ; quia tunc ipfa poffi
det . Sic etiam in dubio , an lex per fe jufta fue
rit acceptata , etiam obfervari debet , quia præ
fumendum eft , eam fuiffe receptam ex illo alio
principio : In dubio præfumitur factum , quod de
jure faciendum erat
Infertur 2. id quod de lege di &tum eft , dicen- 28
dum
 Cap. II. De Confcientia Dubia .
dum effe etiam de voto ; votum enim eft inftar
legis particularis , quam homo fibi imponit .
Hinc fi quis dubitat , an emiferit votum , non
tenetur illud implere , ut communiter docent
Cabaffutius Theor. Jur. I. 1. c. 8. n. 19. Suar.
in 3. p. Difp. 40. Sect . 5. n. 15. Sanch. in Dec.
1, 1. c. 10. n. 36. Anacl. de Voto q . 2. Concl. 3 .
Salmant. eod. tit. c. 1. n. 143. cum aliis innu
meris . Sic pariter qui dubitat , an in voto emif
fo comprehendatur aliquid , vel non , non tene
tur ad votum , quoad partem de qua dubitat ;
pro illa enim parte votum non poffidet , ut ha
betur ex cap. Ex parte 18. de Cenfibus , ubi ,
cum aliqui quædam vota emififfent , & poftea
dubitarent , an tenerentur ad majus , vel ad mi
nus promiffionis fa& tæ , fancitum fuit teneri eos
tantum ad minus ; ideoque notat ibi Gloffa . In
dubiis liberum eft fequi , quod magis placuerit .
Contra vero fi quis eft certus de voto , & dubi
tat de fatisfa&tione , tenetur quidem ad votum ,
quia tunc votum poffidet .
29 Dicunt tamen plures Au& tores , quod fi quis
probabiliter judicat jam voto fatisfeciffe , an te
neatur hoc non obftante illud implere ? Negant
plures AA. nempe Roncaglia de Præc. Dec. c.
2. de Voto qu. 4. Salmant. eod. tit. c. 1. n. 145.
cum Laym. Lugo de Panit. Difp. 16. n. 60. &
alii ; quia ( ut ajunt ) cum obligatio legis eo
cafu fit dubia , fit dubia etiam legis poffeffio .
Olim probabilem hanc opinionem putavi , ductus
magis a probabilitate extrinfeca , quam intrin
feca ; fed re melius perpenfa , nunc minime il
lam probabilem cenfeo . Hinc oppofitam dico
tenendam cum Concina tom. 3. Diff. 2. de Voto
c. 4. n. 10. Antoine de Relig. c. 3. de Voto q.
5. Filliuc. Leandr. & aliis . Ratio , quia , cum
votum eft dubie emiffum , re& te dicitur non a
deffe obligationem illud implendi , tunc enim
poffidet libertas ; cum tamen votum eft certum ,
libertas hæc ligata remanet ab obligatione voti ,
donec votum certe non fit impletum . Tum tan
tum prima fententia admitti poffet , cum proba
bilitas effet talis , quod præfumere faceret qua
dam certitudine morali voto jam fuiffe fatisfa
&um . Quod autem diximus de voto , intelli
gendum eft etiam de fatisfa& tione poenitentiæ
facramentalis .
30 Si quis autem votum emififfet , & poftea opus
promiffum jam præftitiffet , immemor tamen o
bligationis ex voto contractæ , valde probabili
ter non tenetur opus illud iterum præftare , ut
docent Suarez de Rel. I. 4. c. 26. n. 8. Layman.
1. 1. t. 4. c. 4. n. 7. Sanch. Dec. I. 1. c. 13. n.
10. Bonac. de Leg. q. 1. p. 10. n. 13. cum Azor.
Leff. & aliis communiter . Hoc tamen procedit
femper ac vovens certe judicare poteft , quod
fi memor voti fuiffet , pro illius fatisfactione ap
plicaffet opus illud : quod utique communiter
præfumendum eft ; quifque enim generalem vo
luntatem habet prius oneri ex obligatione de
bito faciendi fatis , proinde opera fupererogatio
nis addendi .
31 Infertur 3. quod fubditus , quamvis non tc
neatur obedientiam præftare Superiori præcipien
ti in iis quæ funt certe illicita , tenetur vero in
iis de quibus dubium eft , an fint licita vel ne ;
quia in dubiis ftandum eft pro Superiore poffi
3
7
dente jubendi poteftatem , qua in dubio expo
liari nequit ; ita communiter Cajet, qu. 169. a.
2. ad 4. Contin. Tournely t. 3. pag. 89. qu. 5.
R. 2. & alii plures cum S. Antonin. S. Bonav. ,
Cabaffut. Soto , &c. Limitant vero Sotus , Tour
nely, Lefs. Sanch. Salmant. &c. communiffime ,
quoties res præcepta effet valde difficilis & mo
lefta , nempe fi fubditus obediendo deberet fe
vel alterum exponere periculo gravis damni fpi
ritualis , vel temporalis . Hæc fufius exponemus
tractando de Præceptis particularibus Lib. IV.
Cap. I. num. 47.
İnfertur 4. quod adolefcens dubitans , an vi- 32
gefimum primum annum expleverit , non tene
tur ad jejunium.. Dubitans vero , an pervenerit
ad annum fexagefimum , quo completo , proba
biliter homo deobligatur à jejunio , ut dicemus
Lib. III. num. 1036. tenetur ad jejunium , quia
tunc poffidet unii præceptum . Idem dicen
dum de eo , qui dubitat de ætate requifita ad
facrum Ordinem , vel Beneficium fufcipiendum ;
tunc enim ftat poffeffio pro præcepto . Idemque
dicendum de eo , qui eft in Sabbato , & dubi
tat , an tranfierit hora media notis ; tunc enim
nequit vefci carnibus , cum adhuc poffideat præ
ceptum abftinentiæ . Secus vero fi quis dubitat
de hoc in feria quinta , quia tunc poft adhibi
tam diligentiam licite poteft edere carnes , cum
adhuc poffideat libertas . Ita Laym. lib. 1. cap.
4. num. 35. Sanch. de Matr. Difp. 40. & 41 .
Bufemb. ut fupra Dub. 3. nun. 4. & 5. & alii
plures .
Infertur 5. quod fi poft Matrimonium bona 33
fide contractum fupervenit dubium de valore il
lius , ante inquifitionem veritatis dubitans non
poteft petere , fed tenetur reddere , ex cap. Do
minus , de Sec. nupt. quia conjux dubium igno
rans adhuc poffidet jus petendi . Poft vero in
quifitionem dubitans poteft etiam petere , ut pro
babilius tenent Soto , Hubert , Wigandt , Ron
caglia , Sanch. Salmant, &c. Vide dicenda lib. 6.
n. 903. & 904.
Infertur 6. quod certus de debito , & dubius 34
de folutione , tenetur folvere , ut communiter
docent Suar. Vafq . Lugo , & alii cum Sanch. Dec.
I. 1. c. 10. n. 12. Cafu vero , quo etiam creditor
de fuo jure dubitaret , cenfet Layman l. 1. tr. 1.
c. 2. Diana p. 4. tr. 3. R. 35. Sporer de Confc.
c. I. n. 85. cum Tamburin. Debitorem teneri
tantum ad partem pro rata dubii . Subdit tamen
Layman , quod non auderet condemnare credi
torem , fi totum exigeret .
Sed hic quæritur I. An poffeffor bonæ fidei , 35
fuperveniente dubio , teneatur aliquid pro rata
dubii reftituere ? Si dubium eft æquale pro & con
tra , communis eft fententia cum Sanch. in Dec.
I. 1. c. 10. n. 9. adverfus paucos , poffefforem ad
nihil teneri , ex Reg. 65. de Reg. Jur. in 6. ubi
legitur : In pari caju melior eft conditio poffiden
tis . Et Reg. 128. In pari caufa poffeffor potior
baberi debet . Sed quid , fi rationes contra pof
fefforem fint validiores ? Prima fententia dicit ,
quod licet ipfe habeat rationem probabilem pro
fe , tenetur tamen in eo cafu ad reftitutionem
pro rata illius majoris propenfionis , quia condi
tio poffidentis eft quidem melior in pari , non
autem in dubio inæquali . Ita Sanch. de Marr, I.
A 4 2. D.
 8 Lib. I. Tract . I. De Confcientia .
2. D. 41. numer. 19. cum Con. Val. & Led. apud ftet de jure alterius , ut dicunt communiffime
Salm. de Reft. c. 1. numer. 67. Secunda tamen Palaus , Luym . Sporer , & alii cit, ut fup. cum
communior & probabilior fententia docet ad ni Croix dito num. 563. Et ipfe Viva loc. cit. id
hil eum teneri , nifi moraliter conftet rem effe concedit , dicens quod poffeffio bone fidei parit
alienam . Ita Palaus tr. 1. D. 3. p. 2. num . 11 . jus certum , quod prævalere debet juri probabili ,
Lugo D. 17. num . 93. Roncaglia de Reft . c. 2. qu. & non moraliter certo alterius . Ratio eft , quia
3. R. 2. cum Laym . Carden. Dic. Tamb. Dian . poffeffio legitima fundat de fe præfumptionem
Burg. & aliis apud Croix lib. 3. part. 2. num. certam de juftitia poffefforis , ut dicunt Wigandt
563. Mazzot. de Confc. cap. 3. Sporer de Confc. Exam. 3. de Confc. & Lugo de juft. D. 17. num.
cap. 1. fect. 4. num. 66, cum Mol. & S. Auguft. 94. Ergo etiamfi adfit judicium probabile contra
lib. de Fid. & Op. cap. 7. relato in can. Si Vir poffefforem , & nulla probabilitas illi affiftat ,
80 34. qu. 1. qui ait : Poffeffor rectiffime dicitur , adeft tamen præfumptio orta ab ipfa poffeffione ,
quandiu fe poffidere ignorat alienum . Dum au quæ tribuit ei jus certum , quod nequit fupera
tem certo non conftat ( ait Sporer ) rem effe a ri , nifi a jure certo alterius per rationes cer
lienam , tandiu poffeffor ignorat fe poffidere a tas convincentes .
lienum . Ratio præcipua hujus fententiæ eft , quia Qua propter prima fententia dicens , quod pof
per poffeffionem bona fidei acquiritur verum jus; feffor teneatur reftituere , quando habet affenfum
poffeffio enim a Juriftis fic definitur : Jus infi opinativum contrarium , & nullum pro fe, fane
Atendi in re non probibita poffideri . Quapropter eft intelligenda , quando poffeffio effet ex aliqua
dominium rei donec dubium eft , poffeffor reti parte infirma , utpote dubia , vel incœpta cum
net jus infiftendi ; ita tamen ut ante diligentiam dubia fide , ita ut nulla legitima præfumtio ex
adhibendam ad veritatem affequendam , ipfe te ea oriri videatur pro poffeffore ; tunc enim vere
netur rem fervare ; at poft diligentiam , & vc nulla probabilitas ipfi affifteret , unicumque ju
ritate non affequuta , poteft illam confumere , & dicium opinativum tunc ipfa haberet rem effe
etiam alienare , admonito rerum emtore de du. alienam . Secus vero , fi haberet poffeffionem cer
bio vertente fuper re . Et propter hanc po¡iffi tam ac legitimam bonæ fidei ; quia tunc fola
mam rationem Sanchez , Dec. di&. num. 9. mu poffeffio , etiamfi nulla alia ratio ei fuffragare
tavit fententiam alibi defenfam , & fecundam eft tur , præberet illi jus certum , quod fuperari non
fecutus . Cardinalis etiam Sfondratus , in Reg. poteft nifi a rationibus certis oppofitis , non au
Sac. 1. §. 20. num . 11. dicit non effe proccden tem ab opinione probabili , quæ neceffario for
dum contra poffefforem , nifi ex certitudine • midinem includit . Et hoc clare innuit Lugo ci
tata D. 17. num. 94. ubi ait poffeffionem de fe
Hinc parum probabile videtur id quod hic ad
dit Roncaglia l . 1. c . 2. qu . 3. R. 2. nempe quod parere præfumptionem prævalentem pro poffeffo
fi rationes poffidenti faventes fint tantum tenui re , ne ipfe fit privandus , donec non conftet de
ter probabiles , tunc ipfe teneatur rem reftitue jure alterius per probationem fuperantem præ
re , faltem quoad majorem partem ; nam fi con fumptionem poffeffionis . Unde rete concludit
tra poffefforem rationes fint taliter probabiliffi Croix lib. 1. num. 501. quod licet pro poffeffore
mæ , ut fundent contra ipfum moralem certitu non fit probabile argumentum , fi tamen pro pe
dinem , tunc ipfe tenetur totam rem reftituere ; titore non fit argumentum nifi probabile , pof
fi autem fecus , ad nihil tenetur . feffor adhuc licite retinet , quia poffeffio eft jus
36 Quæritur II. Quid fi contra poffefforem adfit certum retinendi , contra quod non prævalet nifi
ratio probabilis , & nulla pro ipfo ? Prima fen certitudo . Hoc idem dicetur pariter de Matri
tentia tenet , quod fi ratio illa probabilis gene monio probabiliter nullo . Vide 1. 6. n. 904.
Quæritur III. Quid fi poffeffor bonæ fidei , du 37
rat affenfum opinativum unicum , quod res fit
al ena , ita ut poffeffor nullum habeat affenfum , bio fuperveniente , negligat culpabiliter diligen
quod res fit fua ; tunc tenetur reftituere . Secus tiam adhibere , fed poftea non poffit verus do
fi adhuc probabiliter putaret rem effe fuam . Ita minus amplius adinveniri ? La- Croix lib. 3. p. 2.
Sanch Dec. 1. 1. c. 10. n. 9. citans Vafquez , Pa n. 564. Ronc. I. cit. & Salm. n. 64. cum Sanch.
laus tom. 1. tr. 1. Difp. 3. p. 2. Renzi de 7. Præc. Leff. &c. dicunt tunc poffefforem teneri rem re
6. 3. Sect. 2. q. 15. Tamb. Dec. I. 1. c. 3. 5. 7. verb. ftituere pro rata dubii . Contra vero Palaus tom.¸
Reftitutio num. 7. Viva opufc. de Confc. dub. qu. 1. tr. 1. D. 3. p. 2. n. 9. Bonac. de Contr . D. 1. q.
de Confc. c. 3. v. Reftitutio , n.
2. art. 1. num. 8. in fin. ubi dicit , quod cum 2. p. 2. n. 8. Tamb.
poffeffor habet rationem probabilem contra , & 9. cum Dian. & Reb. probabile putant quod pof
nullam pro fe , tunc habet moralem certitudi feffor , quamvis peccarit mortaliter , diligentiam
omittendo , tunc tamen ad nihil tenetur , cum
nem , quod res fit aliena . Secunda fententia ,
ex una parte damnum illatum fit dubium , & ex
quam tenet Salas 1.2 . qu . 21. tr. 8. Difp. unic.
alia jus poffeffionis bona fide acquifitum ipfe ad
Sect. 23. num. 231. dicit quod adhuc quando ra huc retineat . Verius autem cenfeo dicendum ,
tiones pro contraria parte affenfum generant ,
quod talis poffeffor teneatur aliquid reftituere
modo non convincant , nec affenfus fit certus
(vel domino , vel pauperibus , fi dominus fit in
moraliter , fed mere opinativus , includens for
certus ) . Ratio eft , quia cum ipfe culpabiliter
midinem , quæ neceffario in opinione includitur ,
tunc poffeffor poteft rem retinere , quia poffef dominum privarit fpe , quam dominus ad rem
fio præponderat omnibus rationibus non convin habere poterat , & illa fpes erat quidem pretio
entibus . æftimabilis , jam damnum certum eft illatum do
Præfatæ opiniones videntur fic poffe concilia mino , qui fpem illam etiam certe poffidebat .
Puto tamen non effe faciendam reftitutionem
ri . Certum eft , quod legitima poffeffio cuique
pro quantitate dubii , ita ut fi rationes ex utra
tribuit jus certum rem retinendi , donec non con.
que
 Cap. II. De Confcientia Dubia . 9
que parte effent æquales , res five ejus pretium adverfatur , qui facto examine non fcit fe ali
pro medietate fit reftituendum , fed minus , & quid fumfiffe . Licite igitur in dubio de fra
forte valde minus ; quia illa fpes domini non Яione jejunii , ille communicat ; etenim cum
poterat æftimari pro medietate valoris rei , fed ipfi eo cafu tantum vetita effet Communio , quo
multo minoris , ftante æquali probabilitate ra jejunium fregiffet bene poffidet libertas commu
tionis ex una parte , & certo jure poffeffionis nicandi , ufquedum de fractione non conftat .
ex alia , que poffeffori favebat , & adhuc favet : Ratio hæc non videtur contemnenda ut futilis :
poffeffio enim rei multo quidem majoris æfti faltem eo cafu lex prohibens Communionem
matur , quam poffeffio fpei . non videtur certa , & tamquam dubia non obli
Notat autem I. Tamb. I. c. n. 7. cum Villal.. gat , juxta dieta Lib. I. n. 34. & feq. Ad fecun
aliis, quod fi poffeffor incipiat dubitare per dam autem rationem irreverentiæ oppofitam ref
rationes probabiles , tenetur quidem inquirere pondent non cenferi irreverentem , qui utitur
veritatem , fecus vero fi dubitaret per rationes jure fuæ libertatis , maxime fi ex devotione ad
tantum tenues . Notat II. Croix 1. 3. p. 2. n . 562 . Communionem accedit .
cum Vafq. Lay. Pul. Sanch. Mol. &c. & non im An autem idem dicendum , quod poffit com- 39
probabile putat Ronc. d. q.3 . n. 1. quod cum municare , qui dubitat , an poft mediam noctem
poffeffor etiam qui cum dubio incoeperit pof cibum , aut potum fumferit ? Negat Lugo , quia
fidere ) rem habuerit a poffeffore bonæ fidei , fi ( ut ait ) cum quis fcit fe comediffe , & dubi
poftea diligentia fit impoffibilis , nihil tenetur tat an comederit poft mediam no& tem , videtur
reftituere ; ipfe enim in omne jus illius legitime ipfi incumbere onus probandi , poft mediam no
tunc fuccedit . &em non comediffe . Sed pace tanti viri dici
38 Quid denique dicendum in dubio , fi aliquid mus , quod ratio fupra adducta , quod lex fit
cibi vel potus deglutiveris , an poffis tunc Eu prohibitiva , non pofitiva , fi valet pro primo
chariftiam accipere . Negant Sanchez lib. 2. de cafu , valet etiam pro fecundo ; prohibitio enim
Matr. Difp. 41. n. 40. Roncaglia de Euchar. c. 5 . eft non communicandi illis , qui aliquid fumfe
qu. 6. & Salmant. eod. tit. c.7. n. 69. cum aliis , rint poft mediam noctem ; fi ergo , ne ipfi com
tum quia ( ut ajunt ) legi certæ non commu municare poffint , probandum eft factum , quod
nicandi fine jejunio non fatisfacit per dubiam aliquid fumferint , probandum eft etiam factum ,
fatisfactionem ; tum quia id videtur gravi irre quod fumferint poft mediam noctem . Ceterum
verentia non carere . Alii tamen , ut de Lugo affirmativam fententiam tenent alii DD. fupra
de Euchariftia Difp. 15. n . 43. Caftrop. Difp. 3 . citati , quibus accedit dotus P. Eufebius Amort
punt. 8. n. 9. Layman lib. 1. tract. 1. cap.5. Theol. tom. 2. Difp.5 . qu. 4. ubi inquirens , an
num. 36. Diana tom. 2. tract. 4. de Sacram. Re comedens in dubio " utrum jam fonuerit hora
fol. 29. La-Croix lib. 6. part. 1. num . 576. Bu duodecima notis , poffit fequenti die communi
Semb. loc. cit. num. 6. & Sporer de Sac. Miſſ. care ? Sic refpondet : Poteft communicare , quia
cap. 6. num. 274. cum Sa , Ćarden. Med. Gobat. melior eft conditio poffidentis , quandiu in con
Boff. & aliis dicunt , in tali dubio bene te pof trarium non dantur præfumtiones tam fortes , ut
fe communicare . Ratio horum eft , quia lex operans probabilius credat jam fonuiffe duodeci
jejunii non eft pofitiva , ita ut præcipiatur jeju. mam .
nium tanquam requifitum abfolute neceffarium
ad communicandum ; fed eft prohibitiva , qua CAPUT III.
prohibetur quifque accedere ad Communionem ,
fi aliquid cibi aut potus fumferit , ne conjun-, De Confcientia Probabili .
gatur terrenus cibus cum divino . Id enim
ait Lugo lococit. conftare ex Conc. Bracharenſi 40 Que fit confcientia probabilis . Quotque cnu
II. Can. 10. ubi prohibetur , ne aliquis , quocun merentur diverſe probabilitatum ſpecies ?
que cibo præfumpto , oblationem confecret in al 41 Quænam fit probabilitas facti , & quænam
tari . Item in Conc. Toletano VII. Can . 2. ha
juris ?
betur : Nullus poft cibum , potumque quamlibet 42 Numquam licet uti probabilitate facti cum
minimum fumptum Miffam facere præfumat periculo damni alterius ?
Item in Concilio Ecumenico Conftantienfi Seff. 43 Quamnam opinionem fequi teneamur in ma
13. §. In nomine Sanctæ & c. dicitur : Sacrorum teria fidei?
Canonum autoritas › approbata confuetudo 44 Quamnam opinionem fequi debeat Medicus ?
Ecclefie fervavit , & fervat , quod hujufmodi 45. An poffit uti remedio minus tuto ? 46.
Sacramentum non debet confici poft cœnam > nec
Quid fi defperatur de falute infirmi ?
a fidelibus recipi non jejunis , nifi in cafu infir 47 Quamnam opinionem debeat fequi Judex ?
mitatis , aut alterius neceffitatis a jure , vel Ec 48 Quamnam minister in collatione Sacramento
clefia conceffo , vel admiffo . Ita apud Lugoloco rum ? 49. Quid fi adfit neceffitas ? 50. An
cit. num. 18. 19. Pofito igitur , quod lex jeju liceat uti opinione probabili quoad contra
nii eft prohibitiva , nempe ne quis communicet bendum Matrimonium , & quoad jurifdi&io
poft cibum fumptum , probandum eft faktum nem Confeffarii , cafu quo præfumitur fup
jejunii frati , ut quis communicare prohibea pleri ab Ecclefia ? De hoc vide dicenda lib.
tur . In dubio autem an factus fit cafus , quo VI. num . 573. & dicenda de Errore Com
vigeat prohibitio legis , non tenetur is fe abfti muni num . 572.
nere a Communione , dum, adhuc tunc poffidet 51 An quod dicitur de adminiftratione Sacramen
fua libertas ; præcepto enim Ecclefiæ , inquit torum circa ufum fententiæ tute > idem di
Lugo , ne quis communicet poft cibum , non cendum fit de fufceptione Sacramentorum ?
52 Quid
 10 Lib. I. Tract. I. De Confcientia .
52 Quid fi venator dubitat > an animal ferien fitate medii fpe& tantibus , fequi opinionem nec
dum fit fera , vel bomo ? minus probabilem ( ut inepte diccbat Propof. 4.
53 An liceat uti opinione , probabili probabili ab Innoc. XI . profcripta ) neque probabiliorem ,
tate juris . De opinione tenuiter probabili . fed tenemur fequi fententiam tutiorem , ac per
54. De opinione probabiliſſima . confequens amplecti debemus Religionem magis
tutam , qualis eft procul dubio noftra Catholi
55 DISSERTATIO de ufu moderate opinionis
probabilis : ca ; cum enim quævis alia Religio falfa fit ,
etiamfi aliqua videatur alicui probabilior , ta
40 ONSCIENTIA probabilis eft , qua quis in men amplectens eam , reli&a tutiori , nequa
C nixus aliqua opinione , probabili , format quam damnum fuæ æternæ falutis effugict .
fibi practicum dictamen rationis ex certis prin Infertur 2. quod Medicus tenetur adhibere 44
cipiis reflexis , five concomitantibus ad licite medicamenta tutiora Infirmis profutura , nec pot
operandum . Hinc tamen advertendum diverfas eft uti remediis minus probabilibus , relicto pro
dari probabilitatum fpecies : alia enim eft opi babiliori , five tutiori : in medicamentis enim pro
nio tenuiter probabilis , alia probabilis , alia babilius eft , quod eft tutius pro fanitate Infirmi
probabilior , alia probabiliſſima , alia certa mo Sed dubitatur 1. utrum quando non apparet 45
raliter , alia tuta , alia tutior . Opinio tenuiter medicamentum certum , poffit Medicus uti re
probabilis eft , quæ aliquo fundamento nititur , medio minus probabili , probabiliori reli&to ? Af
fed non tali ut valeat affenfum viri prudentis firmant Azor. Arag. Montef. Salas , &c. apud
ad fe trahere ; hac autem opinione nequimus Salmant. de Præc. V. cap. 1. num . 143. Sed pro
babilius negant ipfi Salm. Sanch. Dec. lib. 1. cap.
licite uti ex Propof. 3. profcripta ab Innoc. XI.
. num. 41. & ipfi Salm. num. 144. cum Soto ,
quæ dicebat : Generatim dum probabilitate five 9.
intrinfeca five extrinfeca , quamtumvis tenui , Suar. & Bonac. quia Medicus non folum ex ca
modo a probabilitatis finibus non exeatur , confifi ritate , fed etiam ex juftitia , ratione officii , &
taciti contractus , tenetur providere meliori mo
aliquid agimus , femper prudenter agimus . Pro do faluti Infirmi
babilis eft , quæ gravi fundamento nititur , vel , a quo ftipendium accipit .
intrinfeco rationis , vel extrinfeco auctoritatis , Dubitatur z. an quando defperatur de falute 46
quod valet ad fe trahere affenfum viri pruden Infirmi , poffit Medicus applicare illi remedia ,
quæ ipfe dubitat , an profint , vel obfint ? Cer
tis , etfi cum formidine oppofiti . Probabilior
eft , quæ nititur fundamento graviori , fed etiam tum eft & commune i . quod fi probabile fit ,
cum prudenti formidine oppofiti , ita ut contraria remedium fore profuturum , tunc poteft, imo te
etiam probabilis cenfeatur . Probabiliffima eft , netur illud applicare , quando certius non ha
bet : Vide Salmant. loco cit. num. 150. in fine .
quæ nititur fundamento graviffimo , quapropter
oppofita cenfetur vel tenuiter , vel dubie proba Certum eft 2. non licere applicare Infirmo etiam
bilis ; hac autem opinione femper licite utimur , defperato remedium , de quo ignoratur , an fit
ut conftat ex Propof. 3. damnata ab Alexandro falutare , vel noxium , ad experimentum facien
VIII. quæ dicebat : Non licet fequi opinionem dum fuper Infirmo . Ita communiter Salm. num.
vel inter probabiles probabiliffimam . Opinio five 148. cum Navarr. Azor. Caftrop. Salas , Perez ,
fententia moraliter certa eft , quæ omnem pru &c. Ratio , quia illicitum eft experimentum quæ
dentem formidinem falfitatis excludit , ita ut rere cum periculo mortis Infirmi , vel accelera
oppofita reputetur omnino improbabilis . Opi tionis illius . Certum eft 3. cum Sanch. 1. c. n.
42. Salmant. n. 153. in fine , quod fi remedium
nio demum tuta eft , quæ recedit ab omni pec
candi periculo . Tutior vero , quæ magis a tali eft dubie profuturum , & certo non nociturum ,
periculo recedit , tametfi rationibus firmioribus omnino Infirmo eft applicandum . Quoad quæ
non nitatur . tionem autem duplex eft fententia . Prima ne
41 Deinde advertendum , aliam effe probabilita gat , quia ( ut fupra dictum eft ) nunquam licet
tem Facti , aliam Juris . Probabilitas Fatti eft exponere Infirmum periculo mortis , nec illam
quæ verfatur circa rei veritatem , five rei fub accelerandi ; ita Salmant. cit. cap. 1. n. 150. cum.
ftantiam , nempe an Sacramentum cum tali ma Azor. Caftrop. Sylv. Villal. &c. Secunda tamen
teria collatum , fit validum , aut nullum : an Sententia , quæ fatis probabilis eft , & forte pro
babilior , eamque tenent Sanch. Dec. lib. 1. c.9.
contractus cum tali pacto initus , fit ufurarius ,
n. 39. cum Valent. item Buſemb. 1. 4. infra n.
vel ne . Probabilitas autem Juris verfatur cir
ca honeftatem actionis , ideft an liceat Sacra 291. ad IV. & Bonac . Filliuc. Reginald. Bardi
mentum cum tali materia conferre : an contra apud Salm. n. 149. affirmat effe licitum , quia
Aum cum tali pacto inire . cum de Infirmo defperatur , conformius eft pru
42 dentiæ , & voluntati Infirmi ( præfertim fi ipfe
His pofitis dicimus , nunquam effe licitum uti
expreffe in hoc confentiat ) applicare illi reme
opinione probabili probabilitate Fati cum peri
dium dubium , quam illud omittere cum certi
culo damni alterius , aut fui ipfius ; quia hujuf
modi probabilitas minime aufert periculum da tudine mortis . Idque ut certum habet Antoine
mni fi enim opinio illa eft falfa , non evita tract . de Oblig. c. 7. agens de Officio Medici .
bitur proximi , aut operantis damnum ; nam fi Notat præterea Sanchez n. 42. cum Navarro ,
exempli gratia Baptifmus cum faliva collatus nionem quod etfi Medicus non poteft contra fuam opi
auctor effe remedii › fi tamen illud ab
revera eft nullus ita ut Infans fine Baptifmo
remaneat , probabilitas in oppofitum non poteft aliis Doctoribus approbatur , & Infirmus confen
utique efficere , ut fit validus . tit , licite poteft eo uti .
Hinc infertur 1. non effe licitum in materia Infertur 3. quod Judex tenetur Judicare juxta 47
43
fidci , & in omnibus ad æternam falutem necef fententiam probabiliorem ; ipfe enim tenetur ex
præ
 Cap. III. De Confcientia Probabili .
præcepto diviuo , & humano jus fuum cuique
tribuere pro majori pondere rationum , quæ cui
que favent . Hinc damnata fuit ab Innoc. XI.
Propof. 2. quæ dicebat : Probabiliter exiftimo ,
Judices poffe judicare juxta opiniones etiam mi
nus probabiles . Rete vero advertit Cardenas
cum aliis , quod fi Reus eft in legitima poffef
fione rei controverfæ , & habet pro fe rationem
probabilem , nequit Judex eum expoliare , etiamfi
Actor probabiliores rationes pro fe adducat ;
poffeffio enim legitima ( ut diximus num. 35. )
dat poffeffori jus certum rei retinendæ , donec
conftet de jure alterius . Vide dicenda Lib. IV.
num. 212. Qu . II. ubi id fufe probabitur .
48 Infertur 4. quod in collatione Sacramentorum
nequit Minifter uti opinione nec probabili , nec
probabiliori circa eorum valorem , fed tenetur
fequi fententiam tutam , quæ eft illa , quæ vel
eft tutior , vel moraliter certa . Conftat id ex
Propof. I. ab Innoc. XI . profcripta , quæ dice
bat : Non eft illicitum in Sacramentis conferen
dis uti opinione probabili de valore Sacramenti ,
nifi id vetet lex , conventio , aut periculum gra
vis damni incurrendi . Hinc fententia probabili
tantum utendum non eft in collatione Baptiſmi ,
Ordinis facerdotalis , vel epifcopalis .
49 Dixi , nifi adfit neceffitas , etenim in extrema
neceffitate bene uti poffumus qualibet opinione
non folum probabili , fed etiam tenuiter proba
bili pro valore Sacramenti , ut re&e dicunt Holz
mann de Bapt. a. 2. n. 97. Antoine de Bapt. qu.
1. Cuniliat. de Sacr. in gen. c. 1. §. 3. n. 3. &
alii communiter , modo Sacramentum confera
tur fub conditione ; quia conditio fatis reparat
Sacramenti injuriam , fi forte invalide confera
tur , & contra neceffitas fufficiens & jufta eft cau
fa Sacramenti conditionate conferendi . Vide di
cenda Lib. 6. c. 1. de Bapt. n. 103. v. Materia
autem dubia , & de Pœn. n. 482. in fin.
50 Dicunt autem plures AA. quod licite uti pof
fumus opinione probabili ubi præfumitur Eccle
fia fupplere , ut evenire poteft in Sacramento
Matrimonii ad convalidandum contra&um pro
babiliter tantum validum , fi forte contractus il
le eft nullus ob impedimentum , quod Ecclefia
fupplendo aufert ; & in Sacramento Poenitentiæ
ad fupplendam jurifdi & tionem Confeffarii , fi for
te illa defit . Hanc fententiam vocant com
muniffimam Viva in Prop. 1. damn. ab Innoc. XI.
n. 20. & La-Croix lib. 6. n. 117. cum Suar. Leſſ.
Coninch. Regin. &c. Imo Sporer de Confc. c. I.
n. 56. cum Dicaft. vocat moraliter certam ;
hancque teftatur effe praxim totius Ecclefiæ de
Lugo difp. 19. n. 31. cum Arriaga , Suar. & Dia
na apud Carden, in Prop. 1. dann, ab Innoc. XI.
diff. 11. n. 166. & feq. Sed vide Lib. VI. n. 573.
ubi plura dicetur circa jurifdictionem Confeffa
rii , quomodo & quando præfumitur ipfa fupple
ri ab Ecclefia . An autem , ftante errore com
muni , femper Ecclefia fuppleat jurifdi& tionem in
Sacramento Pœnitentiæ , vide ibidem , num. 572.
SI Quæritur præterea , an quod dictum eft de ad
miniftratione Sacramentorum " dicendum etiam
fit de fufceptione , ita ut nullus poffit fufcipere
Sacramentum cum opinione probabili ? Prima
fententia affirmat , & hanc tenent Carden . in
Prop. 1. damn, ab Innoc. XI. Diff. 2. c. 3. n. 18.
II
Viva fup. ead. Prop. 1. & La-Croix lib. 6. n. 105 .
Ratio eorum , quia fpecialis reverentia debita
Sacramentis expofcit , ut ea non exponantur pe
riculo fruftrationis . Hinc dicunt ex præfata
Prop. 1. damn. quoad miniftrationem , virtuali
ter damnari etiam quoad fufceptionem , cum in
utraque idem fubfit periculum . Secunda vero
fententia negat , quam tenent Pontius de Matr.
1. 4. c. 25. n.9. Sanch. Dec. 1. 1. cap. 9. n. 33.
cum Vafq . Salon . Sayr. Perez, & aliis apud Card.
n. 17. Item Spor. de Confc. c. 1. n. 57. & Viva
in jua Th. Mor. de Panit. q. 3. art. 3. n. 9. ubi
videtur fe revocare , faltem quoad opiniones ,
quæ ex parte fufcipientium paffim a fidelibus in
praxim deducuntur . Ratio , quia nullam cen
fentur injuriam Sacramento irrogare , qui utitur
opinione probabili ; nec videntur Sacramenta
expofcere majorem reverentiam , quam probabi
lem , quam expofcunt alia præcepta divina . Et
hanc fententiam , ait Mag. Hozes in eadem Pro
pof. 1. apud Carden . n. 27. non amififfe fuam
probabilitatem ex damnatione Pontificis ; quia
non conftat , Propofitionem potius profcriptam
fuiffe refpectu reverentia erga Sacramenta , quam
refpe&u caritatis erga fufcipientes . His tamen
non obftantibus , cenfeo non recedendum a pri
ma fententia , faltem quia fecunda fere nun
quam poterit deduci in praxim a fufcipientibus
fine proprio animæ detrimento .
Infertur 5. & ultimo , quod fi quis dubitat , 52
an id quod videt in filva , fit fera , vel homo ,
non poteft illud ferire , etiamfi probabiliter , aut
probabilius exiftimet , illam effe feram ; nam fi
revera illud animal effet homo , probabilitas il
la , five major probabilitas , non liberaret ho
minem a morte . Itaque univerfe dicendum
nunquam effe licitum uti opinione probabili pro >
babilitate facti , ubi eft periculum damni , vel
injuriæ Proximi .
Secus tamen dicendum de opinione , quæ eft 53
probabilis probabilitate Juris ; tunc enim quif
que licite uti poteft opinione illa , formans fibi
confcientiam moraliter certam de honeftate fuæ
actionis . Explanata demum opinionum natura ,
noftrum Syftema exponimus .
MORALE SYSTEMA .
Pro delectu opinionum , quas licite feari
poffumus .
DICO I. quod fi opinio , quæ ftat pro lege ,
> omnino
fectari tenemur ; nec poffumus tunc oppofitam ,
quæ ftat pro libertate , ample &
ti . Ratio , quia
ad licite operandum debemus in rebus dubiis.
veritatem inquirere , & fequi : at ubi veritas
clare inveniri nequit , tenemur ample& ti faltem
opinionem illam , quæ propius ad veritatem ac
cedit , qualis eft opinio probabilior .
Dico II. quod fi opinio , quæ ftat pro liberta
te , eft tantum probabilis , vel æque probabilis ,
ac altera quæ ftat pro lege > nec etiam ipfam
quis fequi poteft , eo quod fit probabilis ; nam
ad licite operandum fola non fufficit probabili
tas
 12 Lib. I. Tract. I. De Confcientia .
tas , fed requiritur moralis certitudo de hone
ftate actionis , juxta illud D. Pauli ad Rom. 14.
23. Omne , quod non eft ex fide , peccatum eft
Dicitur ex fide , nempe ex certo dietamine con
fcientiæ , ita ut homo in fua confcientia perfua
fum fibi habeat , quod agendo recte agat , prout
explicant illud ex fide S. Chryfoft. S. Ambrof.
& alii cum S. Thoma q. 17. de Verit. art. 3.
Propterea in præfata Differtat. falfum reputavi
effatum illud commune inter Probabiliftas , ni
mirum: Qui probabiliter agit , prudenter agit .
Dico III. quod , duabus æque probabilibus
opinionibus concurrentibus , quamvis opinio mi
nus tuta teneri non poffit , quoniam ut dixi
mus , fola probabilitas ( nota , fola probabilitas )
haud firmum præbet fundamentum ad licite ope
randum ; tamen opinio illa , quæ ftat pro liber
tate , cum æquali potiatur probabilitate , ac op
pofita , quæ ftat pro lege , grave quidem im
mittit dubium , an exiftat lex , quæ a& tionem
prohibeat ; ac proinde fufficienter promulgata
minime dici poteft ; ideoque , dum eo cafu pro
mulgata non eft , nequit obligare ; tanto magis
quod lex incerta non poteft certam obligatio
nem inducere . Et hæc eft fententia D. Tho
mæ , quam ego fequor , & quæ certa mihi ap
paret tum ob au&oritatem Theologorum , ut
videbimus , atque Patrum ( quorum do &rinæ
obfervari poffunt in prædicta Differt. num. 11 .
12. Vide etiam Chriftian. Lupum to. x1 . Dif
fert. de Ufu fentent. probab. ubi congerit plures
Patrum au& toritates ) , tum ob rationes intrin
fecas , quæ non jam fucatæ funt , fed certæ ac
evidentes , ut demonftrabitur .
Theologorum Princeps D. Thomas 1. 2. qu .
9o. art. 1. fic docet : Lex quædam regula eft , &
menfura actuum , fecundum quam inducitur ali
quis ad agendum , vel ab agendo retrahitur ; di
citur enim Lex a ligando ; quia obligat ad agen
dum . Hinc profequitur S. Doctor ad docen
dum , quod hæc regula & menfura , ut homini
bus applicetur , & ipfi ad eam fervandam te
neantur , debet eis promulgatione manifeftari .
Lex , ait ibidem , imponitur aliis per modum re
gule & menjuræ ; regula autem & menfura im
ponitur per hoc , quod applicatur his , qui regu
lantur & menfurantur . Unde ad hoc quod lex
virtutem obligandi obtineat ( quod eft proprium
legis ) oportet , quod applicetur hominibus , qui
jecundum eam regulari debent . Talis autem
applicatio fit per boc , quod in notitiam eorum
deducitur ex ipfa promulgatione . Unde promul
gatio ipfa neceffaria eft ad hoc , quod lex babeat
Juam virtutem .
Quod autem lex nequeat fubditos obftringere ,
nifi eis fit promulgata , eft axioma apud omnes
compertum : Leges tunc inftituuntur , cum pro
mulgantur , fcribit Gratianus in Can. In iftis
dift . 4. Ratio patet quia lex tantum in mente
legislatoris manens non eft , nifi mera cogitatio ,
five intentio conftituendi legem , non vero con
ftitutio legis , quæ fubditos obliget . Hinc a D.
Thoma lex definitur : Quædam rationis ordina
tio ad bonum commune promulgata . 1.2 . 9.90.
art. 4. Nulli dubium , ut fcribit Francifcus en
no tract . de leg. quod promulgatio fit de effen
tia legis ; nam ut rete ait Ludovicus Habert
to. 3. de leg. cap. 6. qu. 4. Ad rationem legis per
tinent promulgatio " vis obligandi Addit
Card. Gotti Theol . to. 2. tract . 5. de leg. qu . 1.
dub. 3. §. 3. num . 18. quod promulgatio et in
difpenfabiliter requifita ad fubditos obligandos :
Ad hoc ut lex in actu fecundo obliget , requiritur
quidem indifpenfabiliter , ut fubditis promulga
tione proponatur . Idem tradit Dominicus Soto
de Juft. & Jure lib. 1. qu. 1. art. 4. dicens : Nul
la lex ullum babet vigorem legis ante promulga•`
tionem , fed tunc inftituuntur , cum promulgan
tur . Statimque fubjungit : Itaque nullam exce
prionem conclufio hæc permittit . Idem fcribit
Doctor Gallus Du-vallius in 1. 2. S. Thome de
leg. qu. 2. dicens , legem æternam non potuiffe
homines obligare ab æterno : Quia , ut ait , de
ratione legis eft , ut promulgetur fubditis ; nulli
autem fuerunt fubditi ab æterno • Idem fcribit
P. Gonet Clyp. de leg. D. 2. art. 2. Legem ater
nam defectu promulgationis non potuiffe obligare
creaturas ab æterno . Idem fcribit Lorichius
Thefaur. verb. Lex num. 6. Hominibus autem
( lex æterna ) promulgatur , quando eis innote
fcit . Idem inquit etiam acer Adverfarius meus
P. Patuzzius in fua Theolog . Morali de leg.
c. 5. n. 7. Confentiunt quidem omnes , promulga
tionem effe omnino neceffariam , ut lex virtutem
obligandi obtineat . Mirabitur quis , me ftuduif
fe tot autoritates hic congerere ad hanc do
&rinam probandam , quæ a nemine in dubium
revocatur ; fed me id feciffe fciat , quia ab ea
fententiæ meæ firmitas pendet , nempe quod lex
dubia non obligat , ut infra videbimus ,
Porro S. Thomas id ut certum habens hanc
oppofitionem fibi objicit 1.2. q.90. art. 4. ad 1 .
Lex naturalis maxime habet rationem legis ; fed
lex naturalis non indiget promulgatione ; ergo
non eft de ratione legis quod promulgetur . Et
fic refpondet : Dicendum quod promulgatio legis
nature eft ex hoc ipfo , quod Deus eam mentibus
bominum inferuit naturaliter cognofcendam . Id
que clarius explicando Sylvius ait 1. 2. qu . 90.
art. 4. in fin. Actualiter tunc unicuique ( lex )
promulgatur , quando cognitionem a Deo accipit
dillantem , quid juxta rectam rationem fit am
pletendum , quid fugiendum . Idem docet Joan
nes Gerfon, de Vita Spir. & c. Lett. 2. col. 176.
Lex ifta eft quædam declaratio creature rationa
li facta , per quam illa cognofcit , quid Deus de
certis rebus judicat , ad quas vel præftandas ,
vel omittendas ipfe creaturam obligare vult ·
Addit tandem Petrus de Lorca in 1. 2. Difp.6.
de leg. pag. 386. Quemadmodum promulgatio
eft intrinfeca & effentialis humanis legibus , fic
rationis judicium , & cognitio intrinfeca eft legi
nature . Quapropter fine rationis judicio , &
cognitione nullo modo exiftit promulgatio legis
fufficientis ad obligandum .
Lex vero ut obliget non tantum promulganda
eft , fed etiam promulganda ut certa . Et hoc
pun& tum firmiter eft hic ftatuendum , ideoque in
eo perpendendo diutius non fruftra immorabor ,
cum plura opus fit hic repetere , quæ jam alibi
fcripfi ; enim vero ex hujufcemodi fundamento
firmitatem haurit noftra fententia , nempe non
poffe legem incertam certam obligationem impo
nere . Dicimus igitur , neminem ad aliquam le
gem
 Morale Syſtema .
gem fervandam teneri , nifi illa ut certa alicui
manifeftetur . Pofito enim , ut vidimus , quod
lex neceffario eft promulganda ut obliget , fi
promulgatur lex dubia , promulgabitur duntaxat
dubium , opinio , five quæftio , an adfit lex pro
hibens actionem , fed non promulgabitur lex
Hinc omnes ad afferendum conveniunt , quod
lex , ut obliget , debet effe certa ac manifefta ,
debetque uti certa manifeftari five innotefcere
homini , cui promulgatur . Audiamus id quod
communiter inquiunt Doctores fuper hanc fen
tentiam , five fuper hoc Principium , quod inter
alios maxime tradit D. Thomas , atque probat .
S. Ifidorus inter conditiones legis ut obliget ,
ait legem debere effe manifeftam . Ita habetur
in Can. Erit autem Dift. 4. Erit autem lex ma
nifefta &c. Idque certum eft etiam in jure Ci
vili ut patet ex Authent. Quibus modis nat.
eff. §. Natura , ubi dicitur : In dubio nullus præ
fumitur obligatus.
D. Thomas loquens de lege æterna & natu
rali , docet quod ad hoc ut ipfa poffit effe no
bis menfura , debet effe certiffima , nobifque in
notefcere . Attendamus verba S. Doctoris . Ipfe
1. 2. qu. 19. art. 4. ad 3. fibi objicit : Menfura
debet effe certiffima ( nota ) ; fed lex æterna eft
nobis ignota ; ergo non poteft eſſe nostre volunta
tis menfura , ut ab ea bonitas voluntatis noftræ
dependeat . Et ita refpondet : Licet lex æterna
fit nobis ignota , fecundum quod eft in mente Di
vina ; innotefcit tamen nobis aliqualiter per ra
tionem naturalem , quæ ab ea derivatur ut pro
pria ejus imago , vel per aliqualem revelationem
Superadditam . S. Tho. 1.2 . qu . 19. art. 4. ad 3 .
Ratio patet , cur lex debet effe certa , quia
cum lex juxta S. Do& torem fit menfura & regu
la , qua homo menfurari & regulari debet cir
ca fuas actiones , nequaquam ille recte menfu
rari & regulari poteft , nifi menfura & regula
illa fit certa , ut obliget , quia & homini inno
tefcat . Lex enim , fcribit doctiffimus Petrus Co.
let , ut obliget debet dari ut regula , ac proin
de innotefcere ; atqui lex non innotefcit nifi per
promulgationem " cum per eam folam eo intime
tur modo , qui obediendi neceffitatem inducit . Co
let Theol. Mor, to. 1. de leg. c. 1. art. 2. concl. 2.
Idem tradit Joannes Gerfon dicens , quod lex
ut obliget neceffario debet homini manifeftari ,
alias Deus eum obligare non poteft ad illam
fervandam : Neceffe eft ( valde notabilia funt Ger
fonis verba ) dari manifeftationem ordinationis ,
ac voluntatis Dei ; nam per folam ordinationem ,
aut per folam fuam voluntatem non poteft Deus
abfolute creaturæ imponere obligationem ; fed ad
hoc opus eft , ut ei communicet notitiam unius
aque , ac alterius . Gerfon de vita Spir. &c.
Lect . 2.
Idem tradit Gonet dicens : Homo non tenetur
conformari voluntati Divine .... nifi quando vo
luntas Divina nobis præcepto , vel prohibitione
manifeftatur Gon. Clyp. to. 3. D. 6. art. 2. n.
37. in fin. Et ibid. de hoc rationem præbet ,
Scribens hominis peccatum pendere ab ipfius vo
luntate tranfgrediendi legem ; fi autem pecca
tum ( ait ) penderet ab exiftentia vel non exi
ftentia legis , peccatum effet fortunæ , five ca
fus , non jam voluntatis , quod magnum effet ab
13
furdum : Plerumque ( fcribit ) eſſet fortunæ , non
voluntatis , quod homines peccent , vel non pec
cent , prout videlicet id , quod agunt , eft confor
me vel diforme juri naturali ab eis ignorato ;
quod etiam abſurdiſſimum eft , cum vera & fola
caufa peccati fit voluntas creata , ut operans dif
formiter ad regulas morum . Gon. in Clyp. 49.
3. to. 3. Difp. 1. art. 4. §. 1. n. 48.
Idem tradit Sylvius dicens : Aualiter tunc
( lex ) unicuique promulgatur , quando cognitio
nem a Deo accipit diftantem , quod juxta re &tam
rationem fit ample&endum , vel fugiendum . Sylv.
in 1.2. qu. 90. art. 4. in fin. Non tenetur igitur
quis ad legem , nifi eam juxta rectam rationem
cognofcat effe neceffario ample&endam . Idem
tradit Fulgentius Cuniliatus , hoc abfolute pro
ferens Legis violatores non funt illi , quibus
nondum lex innotuit . Cunil, tract. 1. de Reg.
Mor. cap. 2. §. 1. num. 5. Idem tradit Jodochus
Lorichius : Hominibus autem lex promulgatur ,
quando eis innotefcit . Lorich. Thefaur. theol.
verb. Lex num. 6.
Ex omnibus his præfatis evidenter apparet
moralis certitudo fententiæ noftræ , vel potius
fententiæ D. Thomæ , qui pluribus in locis eam
docet . Signanter in Opufc. de Verit. qu. 17.
art. 3. hoc morale Principium abfolute profert :
Nullus ligatur per præceptum aliquod , nifi mo
diante fcientia illius præcepti . Ab omnibus
Philofophis cum D. Thoma docetur diftin& tio
inter Opinionem , & Scientiam : Opinio denotar
cognitionem dubiam , aut probabilem alicujus
veritatis : Scientia vero cognitionem certam ac
patentem fignificat . Sed audiamus ipfum S.
Doctorem ; & quod S. Thomas nomine Scien
tie intelligat præcife cognitionem certam , pa
tet quia proponit loco citato hoc quæfitum :
Utrum confcientia liget ? ac deinde ait : Ita fe
babet imperium alicujus Gubernantis ad ligan
dum in rebus voluntariis illo modo ligation's ,
qui voluntati accidere poteft , ficut je babet actio
corporalis ad ligandum res corporales . Actio au
tem corporalis agentis nunquam inducit neceffita
tem in rem aliam , nifi per contatum coationis
ipfius ad rem in quam agit . Unde nec ex im
perio alicujus Domini ligatur aliquis , nifi imp:
rium attingat ipfum , cui imperatur • Attingit
autem ipfum per fcientiam : Unde nullus liga
tur per præceptum aliquod , nifi mediante Scren
tia illius præcepti .. Sicut autem in corporali
bus agens corporale non agit , nifi per contactum ;
ita in fpiritualibus non ligat , nifi per fcien
tiam . Similitudo a D. Thoma hic allata ng
quit effe magis lucida , & convincens ad pro
bandam noftram fententiam , five Principium ,
nempe quod lex incerta non poteft certam obli
gationem inducere . Dicit S. Doctor , quod fcien
tia præcepti eft inftar vinculum quod vet volun
tatem ligat ; unde ficut ad rem aliquam ligan
dam opus eft , ut actualiter funis applicetur ; ita
ad ligandam hominis voluntatem , ut actionem
aliquam exerceat vel omittere teneatur neceffe
eft ut ipfe præcepti fcientiam habeat , alioquin
homo ille in fua libertate remanet . Quamob
rem , dum ille in dubio eft , an adfit vel non præ
ceptum prohibens , vel præcipiens ( Gicut accidit ,
cum dua opiniones ejufdem ponderis æque pro
ba

14 Lib. I. Tract . I. De Confcientia .
babiles concurrunt ) , tunc non habet quidem
fcientiam præcepti , ideoque præceptum fervare
non tenetur .
Ad hoc magis explicandum Doctor Angelicus
eodem loco fubdit : Ad videndum autem , quan
do ( confcientia ) liget , fciendum quod ligatio
metaphorice a corporalibus ad Spiritualia fumta
neceffitatem importat ; ille enim qui ligatus eft ,
neceffitatem babet confiftendi in loco ubi ligatus
eft, & aufertur ei poteftas alio divertendi . Sic
ut igitur contra qui ab aliquo vinculo a&uali
ter non eft ligatus , habet poteftatem divertendi
quo vult , ita qui non eft ligatus per fcientiam
præcepti , liber eft ab obligatione præcepti . Ideo
S. Doctor fcribit , legem dici a ligando : Dici
tur enim lex a ligando , quia obligat ad agen
dum . 1.2. qu. 90. art. 1.
Hanc fuam fententiam D. Thomas valde con
firmat in alio loco , nempe in 1. 2. q. 19. a. 10.
Ibi quærit : Utrum neceffarium fit voluntatem bu
manam conformari voluntati Divine in volito ,
ad boc ut fit bona ? & affirmat ; fed & poftmo
dum eodem art. 10. ad 1. S. Doctor hoc fibi ob
jicit : Videtur quod voluntas hominis non debeat
femper conformari Divine voluntati in volito ;
non enim poffumus velle , quod ignoramus .....
Sed quid velit Deus ignoramus in pluribus , er
go non poteft bumana voluntas Divine voluntati
conformari in volito . Et refpondet : Ad pri
mum dicendum , quod volitum Divinum fecun
dum rationem communem quale fit , fcire poffu
mus; fcimus enim > quod Deus quidquid vult ?
vult fub ratione boni . Et ideo quicunque vult
aliquid fub quacumque ratione boni , habet vo.
luntatem conformem voluntati Divine quantum
ad rationem voliti . Sed ( nota fequentia verba )
inparticulari nefcimus , quid Deus velit ; & quan
tum ad hoc non tenemur conformare voluntatem
Divine voluntati . Itaque docet S. Tho. quod
homo femper ac rem aliquam vult fub ratione bo
ni , voluntati Divinæ jam conformatur ; fed mi
nime tenetur fe conformare voluntati Divinæ
in rebus particularibus ignoratis , & fignanter in
præceptis , ubi hæc Divina voluntas non eft ei
manifeftata . Id autem diftin&tius declarat P.
Gonet , dicens : Homo non tenetur conformari vo
luntati Divine in volito materiali , nifi quando
voluntas Divina nobis præcepto_vel prohibitione
manifeftatur . Gon. Clyp. to. 3. D. 6. ar. 2. n. 37.
in fin. In dubio igitur , ubi nefcimus an Deus
aliquo præcepto nobis aliquid in particulari im
ponat aut vetet , non tenemur conformari circa
tale præceptum voluntati Divinæ , nifi præceptum
nobis manifeftetur ; etenim , ut tradit Joannes
Gerfon , ubi Deus non manifeftat nobis fuam vo
luntatem , non poteft ( ait ) nos obligare ad eam
fequendam . Repetamus hic ejus verba jam a
libi fupra relata : Neceffe eft dari manifeftatio
nem ordinationis , ac voluntatis Dei ; nam per
folam fuam voluntatem nondum poteft Deus ab
folute creaturæ imponere obligationem . Gerfon.
de Vit. Spir. & c. Lett . 2.
Eandem fententiam D. Thomas fortius confir
mat in alio loco 2. 2. qu. 104. art. 4. ubi fignan
ter loquitur de obedientia , quæ præceptis Di
vinis debetur . Ita quærit : Utrum in omnibus
Deo fit obediendum ? S. Doctor affirmat , fed ad
22
3. fibi objicit Quicumque obedit Deo , unifor
mat voluntatem fuam voluntati Divine , etiam
in volito ; fed non quantum ad omnia tenemur
conformare voluntatem noftram voluntati Divine
ut fupra habitum eft . ( 1. z. qu. 19. art. 10. ubi
habetur textus jam fupra relatus ) : Ergo non in
omnibus tenetur bomo Deo obedire • Et fic ref
pondet ( attendamus hic quomodo S. Doctor fue
rit femper firmus & uniformis in hac fua fen
tentia ) : Ad tertium dicendum " quod etfi non
Semper teneatur homo velle , quod Deus vult ,
Semper tamen tenetur velle , quod Deus vult eum
velle , & homini præcipue ( nota ) innotefcit per
pæcepta Divina . Homo igitur tenetur Deo obe
dire , & ipfius voluntati conformari circa præ
cepta , non jam in omnibus quæ Deus vult , fed
tantum in iis quæ vult Deus nos velle ( quod
Deus vult nos velle ) . At quomodo fciemus id
quod Deus non folum ipfe vult , fed etiam vult
nos velle ? fciemus , inquit S. Thomas , cum
nobis id manifeftatur per fua Divina præcepta .
Et bomini præcipue innotefcit per præcepta Di
vina . Ergo non obligat fola dubia notitia præ
cepti ad illud fervandum tanquam voluntatem
Divinam , fed requiritur certa & manifefta præ
cepti cognitio , quod quidem fignificat verbum
illud innotefcit . Itaque , ubi duæ funt opinio
nes æqualis ponderis , cum eo cafu defit fuffi
ciens promulgatio legis , ipfa non habet virtu
tem obligandi , ut firmatum eft fub initio hu
jus Moniti . Lex autem , quæ non obligat ,
non eft lex : Dicitur enim lex a ligando , ait S.
Thomas ; lex ergo quæ non ligat , lex dici non
poteft .
Hanc autem fententiam , quod ubi præceptum
eft vere & ftri & te dubium , non adeft obligatio
illud fervandi , fequuti funt communiter Au& to
res tam antiqui , quam recentes . S. Raymun
dus fcripfit lib. 3. de Panit . § . 21. ) : Non
fis pronus judicare mortalia peccata , ubi tibi
non conftat per certam Scripturam Lactantius
fcripfit ( lib. 3. Inftit. cap. 21. ) : Stultiffimi bomi
nis eft præceptis eorum velle parere , quæ utrum
vera , aut falfa fint , dubitatur . Textus ha
betur in cap. 13. Cum in jure , de offic. & pot.
Jud. deleg. ubi dicitur : Nif de mandato certus
extiteris , exequi non cogeris quod mandatur .
Idem fcripfit Joannes Nyder ( in Confol. An.
par. 3. cap. 20. ) citans Bernardum de Claro
monte : Ex quo enim opiniones funt inter ma
gnos , & Ecclefia non determinavit alteram par
tem , teneat quam voluerit . Idem fcripfit S. An
toninus : Secundum Cancellarium non plus nocet
bomini errare in articulo Fidei , qui non eft de
claratus adbuc ab Ecclefia , quod fit articulus
de neceffitate credendus ; quam nec effe poffet
actus moralis contra aliquid agibile perpetratus ,
qui actus non dicitur certus ex Scriptura , aut
determinatione Ecclefiæ , quod fit illicitus Sed
conftat , quod in materia Fidei licitum eft ante
determinationem Ecclefiæ tenere unam vel alte
ram partem fine periculo peccati ; ergo a fi
mili licet unam opinionem in moralibus tenere
juxta limitata fuperius , ubi faltem magis fa
pientes non fentiunt contrarium . S. Antonin.
Part. 1. tit. 3. cap. 10. § . 10. verb. Reverten
do . Juxta igitur S. Antoninum > & Cancel
la
 Cap. III. De Confcientia Probabili . IS
larium ( videl. Gerfonem ) non tenemur fequi Holzman Mor. to. 1. pag. 29. a num. 135. Ron
opinionem tutiorem , ubi tutior non apparet pro caglia Theol. Mor. lib. 2. cap. 3. Salmant. tract.
babilior . Gabriel Biel fcripfit ( in 4. jent. 6. de Pan. cap.8. num. 25. & tract. 11. de Leg.
D. 16. qu. 4. concl. 3. ) : Nihil debet damnari cap. 2. num. 100. & alii plures , quos omittimus
tanquam mortale peccatum , de quo non habetur brevitatis caufa .
evidens ratio , vel manifefta autoritas Scriptu Polito igitur Principio a D. Thoma tradito ,
ræ . Dominicus Soto fcribit , quod lex , cum ac fatis fuperque probato , nempe quod Nullus
ipfa fit regula actionum , opus eft ut homo ligatur per præceptum aliquod , nifi mediante
eam intueatur , nempe quod cognofcat eam ut fcientia illius præcepti , quod idem eft ac dice
certam Qui regula utitur , eam intueri neceffe re , non poffe legem incertam certam obligatio
eft. De Just. 1. 1. q. 1. art. 4. Unde fcripfit poft nem inducere ; neceffario eruitur effe moraliter
ea ( ibid. lib. 6. qu . 1. art . 6. circa fin. ) : Quan certum , quod ubi duæ opiniones æqualis ponde
do fint opiniones probabiles inter graves Doto ris concurrunt , non eft obligatio fequendi tu
res, utramque fequaris , in tuto babes confcien tiorem . Si quis autem de hujus fententiæ cer
tiam . Ita etiam Card. Lambertinus ( qui po titudine rationem expofcat , breviter ei ex o.
ftea ad Pontificatum eve& tus eft fub nomine Be mnibus in hoc Monito probatis refpondebitur ,
nedicti XIV. ) fcripfit in fuis Notificationibus quia lex dubia non obligat . Et fi quærere per
( Notif. 13. ) : Non debbono imporfi ligami , get , cur lex dubia non obliget ? refpondebimus
quando non vi è una manifefta legge che gl' im hoc fuccinato argumento : Lex non fufficienter
ponga . promulgata non obligat : lex dubia non cft fuffi
Doctiffimus Melchior Canus fcribens adverfus cienter promulgata ( quia , dum lex eft dubia ,
Scotum , qui obftringebat peccatores ad elicien promulgatur fufficienter dubium , five quæftio ,
dam contritionem in quocunque die fefto , di fed non promulgatur lex ) : ergo lex dubia non
cit : Jus humanum nullum eft , aut Evangeli obligat . Qui argumentum hoc inficiari vellet ,
cum , quo boc præceptum afferatur , proferant , probare deberet vel quod lex etiam non promul
& tacebimus . Canus Relect . 4. de Pan. p. 4. gata obligat ; vel quod lex dubia eft vere pro
qu . 2. prop. 3. Atque ibidem num. 5. fic fcribit : mulgata ; contra id quod expreffe docet S. Tho-.
Quoniam ignoro , unde ad hanc opinionem Do mas , & alii communiter , ut vidimus ; fed nun
Bores illi venerint , libere poffum , quod non fa quam harum propofitionum ullam probabit in
tis explorate præceptum eft , negare . Jofeph æternum . Hæc tandem fit conclufio hujus fen
Rocafull Præpofitus Valentiæ fcripfit : Cafu quo tentiæ : Spectato pondere æquali utriufque opi
fata diligentia non conftat , an lex fit impofita , nionis , homo dubius maneret , neque operari
fed res dubia manet , non obligat , five fit lex , poffet ; fpectata autem vi legis , cum ipfa eo ca
vel præceptum naturale . Lib. 1. de Leg. in lu non fit fufficienter promulgata , non obligat ,
comm. cap. 4. num. 65. P. Suarez ita fcribit : nec ligat . Et ideo homo , utpote ab hujufmo
Quamdiu eft judicium probabile , quod nulla lex di lege dubia non ligatus , redditur certus de fua
fit prohibens actionem , talis lex non eft fufficien libertate , & fic licite operari poteft .
ter propofita bomini ; unde cum obligatio legis Dixi fub initio , quod ubi opinio pro lege vi
fit ex fe onerofa , non urget , donec certius de detur certe probabilior , eam fequi tenemur ; fe
illa conftet . De Confc. Difp. 12. Sect. 6. & to. cus vero fi eft æque probabilis , ac opinio pro
5. in 3. par. D. 40. num. 45. Idem fcripfit P. libertate . Auctor vero Ephemeridum mihi ob
Joannes Idelphonfus Dominicanus : Si dubium jecit , quod hæc fecunda propofitio probat ni
eft de ipfa exiftentia legis , an exiftat talis lex? mis ; nam fi non tencremur fequi opinionem pro
an fit publicata ? an in tali lege comprebenda lege , quando opinio pro libertate eft æque pro
tur ifte cafus ? fa&ta fufficienti diligentia , & du babilis , quia tunc lex eft dubia ; nec etiam te
rante dubio , non teneris te conformare tali legi , neremur fequi opinionem pro lege , quando opi
vel obligationi . Idelf. in 1.2. Difp. 209. num . nio pro libertate effet minus probabilis ; quia et
1132. Idem tenet Auctor recens P. Eufebius A iam opinio minus probabilis efficit , quod lex fit
mort , vir Germanus valde eruditus , & undique dubia , & non fufficienter promulgata . Sed re
notus ob fuam doctrinam , & plura infignia O fpondeo , quod cum opinio tutior eft certe pro
pera vulgata . Hic in fua Theologia Morali & babilior , eo cafu ( ut in principio hujus Moni
Scholaftica , excufa Bononiæ anno 1753. ( quæ ti præmifi ) quamvis lex omnino certa non fit ,
priufquam ederetur , emendata fuit , aut faltem tamen propter illam majorem probabilitatem
revifa a Papa Bened, XIV. prout ipfe Auctor opinio pro lege videtur moraliter verior , & con
fuppliciter ab eo petierat ) fic fcribit : Quando fequenter etiam lex moraliter five fufficienter
cunque exiftentia legis non redditur credibilior , promulgata ; & ideo lex nequit dici tunc omni
moraliter certum eft non dari legem ; quia ex na no dubia dubio ftricto ; remanet tantum eo ca
tura Providentia Divine Deus tenetur reddere fu aliquod dubium latum , quod non permittit ab
Juam legem credibiliorem &c. Amort to. 1. D. 2. opinione tutiore difcedere .
§. 4. qu. 20. pag. 232. Et alibi D. 2. §. 4. qu. 5. Conftat autem ex ipfo naturali di &amine , li
pag. 283. ait quod cum adfunt duæ opiniones cere nobis agere omne id , quod a lege non pro
æque probabiles , non datur lex directe prohibens , hibetur , ficut fcribit Heinecius ( Lib. Elementa
quia boc cafu non datur fufficiens promulgatio Jur. Nat. & Gent. ) fic_ajens : "" Omnia liberta
legis , quæ eft character effentialis legis . Idem "" ti hominis permittit Deus , quæ non præcepit ,
tenent Vafquez 1. 2. Difp. 62, cap. 9. num. 45. ,, vel prohibuit . Sic v. g. cum fola arbore
Card. de Lugo de Panit. Difp. 16. fect. 3. Man ,, fcientiæ boni & mali hominibus interdixiffet
ftrius Theol. Mor. Difp. 1. qu. 2. ást. 3. num. 56. ,, Deus , recte omnino inferebant Protoplafti ,
>> li
 16 Lib. I. Tra&. I. De Confcientia .
,, licere fibi fructibus reliquis omnino vefci ,
"" Gen. 2. 3. Ceffante enim legis obligatione ,
,, viget libertas " . Id porro validius confirma
tur textibus Juris Civilis , & Canonici , nam In
ftit. de Jure Perfon. §. 1. dicitur : Cuique face
re libet , nifi id a Jure prohibetur . Item cap.
autem 13. Cum in jure , de Offic. & pot. Jud.
Deleg. fic habetur : Nifi de mandato certus ex
titeris , exequi non cogeris quod mandatur . Qua
propter S. Thomas docet id tenendum tanquam
commune & certum Axioma in lege naturali ,
fic fcribens : Illud dicitur licitum , quod nulla
lege probibetur . In 4. Sent . Dift. 15. 9. 2. art. 4.
ad 2.
Hinc inepte arguit quidam Autor dicens :
Ubi dubium cft , an adfit lex , confequenter du
bium etiam eft , an adfit libertas . Male ( dico )
arguit , nam ubi dubium eft an adfit lex , cer
tum eft legem non obligare , docet enim S.
Thomas ( ut notavimus pag. 6. ) quod : Nullus
ligatur per præceptum aliquod , nifi mediante
fcientia illius præcepti . Patet autem , fcien
tiam importare cognitionem certam de lege ;
& hujus ratio etiam patet , quia lex donec eft
dubia , non eft fufficienter promulgata , atqui
lex non fufficienter promulgata non habet vir
tutem obligandi , five ligandi , ut ait Doctor
Angelicus , juxta dicta fub initio hujus ; ubi
autem non exiftit lex ligans , five prohibens ,
homo licite operatur , ut ait idem S. Thomas
loco mox fupra citato .
Dixi fub initio , quod ubi opinio pro lege vi
detur certe probabilior , eam fequi tenemur ;
fecus vero fi eft ejufdem ponderis , quod habet
opinio pro libertate . Autor autem Ephemeri
dum Gallicarum mihi objecit , quod hæc pro
pofitio probat nimis ; fi enim fequi non tenere
mur opinionem , quæ ftat pro lege , cum opi
nio pro libertate eft æqualis momenti , quia
tunc lex eft dubia ; nec etiam teneremur fequi
opinionem pro lege , cum opinio pro libertate
effet minus probabilis ; quoniam etiam opinio
minus probabilis efficit , quod lex fit dubia , &
non fufficienter promulgata . Sed refpondeo ,
quod cum opinio tutior eft certe probabilior ,
eo cafu (ut in principio hujus Moniti præmifi )
quamvis lex omnino certa non fit , attamen
propter illam majorem probabilitatem opinio
pro lege videtur moraliter verior , & confequen
ter apparet moraliter , ac fufficienter promulga
ta ; & ideo nequit dici tunc omnino dubia du
bio ftricto ; remanet tantum eo cafu quoddam
dubium latum , quod ab opinione tutiore difce
dere non permittit . Cum autem opinio quæ ftat
pro libertate , eft æqualis momenti , tunc adeft
dubium ftri &um de exiftentia legis ; ac propte
rea , ficut probavimus , non adeft tunc obligatio
amplectendi opinionem ftri&tiorem , nec fervan
di legem , de qua omnino dubitatur , an ipfa
exiftat , vel non exiftat .
Sed priufquam finem ponam huic Differtatio
ni , præterire nolo duabus oppofitionibus refpon
dere , quas invenio obje& as a P. Flaviano Ric
ci in Theologia Morali P. Anacleti ab ipfo nu
perrime reformata , ubi fic fcribit : Omnes Di
vinæ & humanæ leges funt certæ , & fufficien
ter promulgatæ ; controverfia ergo non cadit
fuper exiftentiam legis , aut fuper ejus promul
gationem , fed fuper ejufdem extenfionem ; ideo
in cafu particulari debemus legem generalem
ad illum applicare , & inveftigare an cafus ille
comprehendatur vel ne a lege . Hinc falfo no
bis imponit , quod in concurfu duarum opinio
num , quæ funt æqualis ponderis , judicamus lc
gem certe ad eum cafum non extendi ; ipfe ve
ro Auctor duo fupponit eo cafu accidere , Pri
mum , quod tunc noftra libertas evenit dubia :
Secundum , tunc tribuendum effe locum Regu
læ Canonum quæ dicit : In dubiis tutior via
eligenda eft . Juxta , ut addit , Scripturam il
lam : Qui amat periculum , in illo peribit . Ec
cli 3. 27.
Refpondeo ad Primum . Quando dubitatur ,
an cafus comprehendatur a lege vel non , ne
quaquam dicimus legem tunc certe non exten
di , fed dicimus quod in cafu duarum opinio
num æqualis ponderis , quamvis lex generalis
( v. g. non furandi , non occidendi ) fit certa
quoad exiftentiam , & fit fufficienter promulga
ta ; refpe&u tamen ad illum cafum eft dubia
tam quoad exiftentiam , quam ad promulgatio
nem ; ac propterea tunc , quia dubitatur , an lex
ad cafum illum extendatur , certum eft non ex
tendi quoad obligationem ; nam ut late proba
vimus fupra , eo cafu cum lex dubia fit , nequit
ligare certam hominis libertatem , quæ donec a
lege fit ligata , manet foluta . Id quidem agno
vit D. Thomas , cum dixit legem eſſe inſtar li
gaminis , quod donec per conta&um applicatur
alicui , hic babet poteftatem divertendi quo vult ,
funt verba S. Doctoris ( de Verit. q. 17. art. 3. >
Hinc protulit fententiam illam Nullus liga
tur per præceptum aliquod , nifi mediante fcien
tia illius præcepti , ibid.
Hoc autem maxime alibi confirmatur a S.
Thoma , ubi fic fcripfit : Lex quædam regula
eft & menfura a&uum , fecundum quam induci
tur aliquis ad agendum , vel ab agendo retrahi
tur ; dicitur enim lex a ligando , quia obligat
ad agendum ; 1. 2. queft. 90. art. 1. Menfura
autem , ait Card. Gotti " non menfurat , nifi
menfurabili applicetur ; & ideo addit : Requiri
tur indifpenfabiliter , ut lex fubditis promulga
tione proponatur . Quomodo autem poterit quis
fuas actiones re&e menfurare , nifi menfura illa
fit certa , & non ambigua ? Nec valet dici ,
quod ubi lex eft dubia , eft etiam dubia liber
tas hominis ; quia libertas manet femper cer
ta , ufquedum a lege pariter certa & manifeſta
non ligatur . Quantumvis igitur lex generalis
fit certa , certe exiftat' , & certe fufficienter fit
promulgata ; donec tamen ipfa non eft cafui
particulari applicata , libertas utpote non ad
huc ligata , in fua poffeffione remanet .
Refpondeo ad Secundum , nempe ad Regulam
Canonum a P. Flaviano addu& tam , & quæro ab
eo: Certum ne eft quod præfata Regula com
prehendat omnia dubia fpeculativa , & non tan
tum practica , aut dubia de facto ? id equidem
certum non eft , nam communior fententia tra
dit Regulam illam dumtaxat locum habere in
dubiis practicis , & de facto . Ecce quod fcribit
S. Antoninus : Quod autem volentes probare con
tratum effe illicitum , inducunt illud ; In dubiis
tu .
 Cap. II. De Confcientia Dubia .
tutior via eft eligenda . Refpondetur, boc effe
verum de boneftate , & meriti majoritate , non
de falutis neceffitate quoad omnia dubia , alio
quin oporteret omnes Religionem intrare , part. 2.
tit. 1. cap. XI . §. 31. Idem fcribit Chriftianus
Lupus Diff. de Op. prob. tom. x1 . illud arguens
ex doctrina S. Auguftini : eandem fententiam fe
quuntur Navarra , Dom. Soto , Abbas , Nyder ,
Tabiena , Suarez , Angles , S. Bonav. Gerfon,
Ifambertus , Jo. Idelfonfus , Salas , Cornejo , Jo.
a S. Thoma & alii , quorum loca obfervari pof
funt apud aliam quamdam meam Differtatio
nem , quam olim diffufius de hac materia edi
di , ibi evidenter probavi , quod hujufmodi Ca
nonum Regula tantum cafus practicos , & de fa
to fpectabat . Saltem igitur prædi &ta Regula five
lex Canonum eft vere dubia extra cafus pra
ticos , & de facto ; ac ideo non fufficienter pro
mulgata , & propterea vim non habet obli
gandi .
Sed demus gratis hanc legem procedere pro
omnibus dubiis , rurfum peto : Quid dicit lex
hæc , five Regula . In dubiis tutior via eft eli
genda ? Ergo cum homo eft in dubio , nequit
agere ; fed quid fi formet fibi dictamen mora
liter certum de honeftate fuæ actionis ? tunc non
eft in dubio , fed eft extra dubium , & extra ea
fum Regulæ , ob Principium illud jam plufquam
plene probatum , quod lex dubia non obligat ,
quia tunc deficit ei promulgatio , quæ eft de ef
fentia legis . 1 rentius Berti in fua Theologia ( tom. 2. lib. 21 .
Textus autem quem addit , Qui amat pericu
lum in illo peribit , nefcio quomodo poffit fuæ
opinioni favere . Non ignoro , hujufmodi Scri
pturam afferri ab omnibus ejufdem rigidæ fen
tentiæ Propugnatoribus ; fed non valeo intelli
gere, quidnam ex ea eruere poffint ifti Magi .
ftri ( ut fe jactant ) fanæ & purioris doctrine .
Attendatur Scripturæ contextum , dicitur ibi :
Cor durum babebit male in noviffimo , & qui a
mat periculum in illo peribit . Eccli. 3. 27. En
quod cafus Scriptura , in quo homo graviter
peccat , eft cum ipfe in verum fe immittit pe
riculum fuæ falutis , protrahendo ufque ad mor
tem fuam converfionem ; ficut pariter verum
periculum incurrit , & graviter peccat , qui oc
cafionem proximam peccandi voluntarie renuit
removere ; omnino differt ergo cafus a noftro ,
in quo , pofito quod lex dubia non obligat , nul
lum eft periculum tranfgrediendi legem : quia ,
cum eo cafu non fit ea fufficienter promulga
ta , nullam habet virtutem obligandi .
Ex hac autem Doctrina S. Thomæ , nempe
quod lex non habet virtutem obligandi , nifi fit
promulgata , & innotefcat , duo Corollaria de
fcendunt , quibus præfata noftra Differtatio ma
gis folidatur , primum quod lex dubia non ob
ligat : fecundum huic annexum , quod lex in
certa nequit certam obligationem inducere
Hinc fubdimus
COROLLARIUM PRIMUM
Lex dubia non obligat ,
X Principio autem tam firmiter & multipli
EXciter
a D. Thoma probato , nempe quodlex
Lig. Theol. Tom. I.
17
non promulgata non habet virtutem obligandi,>
certa defcendit præfata prima Conclufio , quod
lex dubia non obligat . Hujufmodi Conclufio
probatur ex eo quod certum & exploratum com
muniter eft inter omnes Doctores , quod certitu
do moralis alicujus fententiæ fi non probatur ex
aliquo certo Principio Direto , probetur tamen
ex alio Principio Reflexo pariter certo , ut pro
batur primo ex can. 4. Quid culpatur . 23. q. 1 .
ubi S. Auguftinus fcribit : Vir juftus , fi forte Sub
Rege homine etiam facrilego militet , recte poteft
illo jubente bellare , fi vice ( alias civice ) pacis
ordinem fervans , quod fibi jubetur , vel non effe
contr. Dei præceptum certum eft , vel utrum fit ,
certum non eft ; ita ut fortaffe reum faciat Re
gem iniquitas imperandi , innocentem autem mi
litem oftendat ordo ferviendi . Quamvis igitur
Subditus fit dubius de belli juftitia , poteft ta
men licite militare ex juffu fui Principis , &
qua ratione innixus Principio reflexo , quod
Princeps habet jus certum , ut femper ac dein
juftitia non conftat , ei obtemperetur . Proba
tur pariter ex cap. Dominus , de Secund. nupt.
ubi dicitur , quod fi Vir dubitet de morte prio
ris Viri fuæ Uxoris , nequit debitum petere ,
fed tenetur reddere Uxori , quæ non dubitans
in bona fide petit ; & cur ? ob certum Princi
pium reflexum , quod cum uxor fit in bona fi
de , ipfa in dubio jus habet petendi debitum .
Hanc do& rinam ut certam habet P. Jo . Lau
cap. 13. prop. 3. vers. Patroni ) qui tenet illici
tum effe fequi opinionem minus tutam , licet fit
æque probabilis ; fed unde id probat ? probat en
falfitate duorum Principiorum , quibus Probabi
liftæ licitum effe fuftinent ; primum enim eft il
lud : Qui probabiliter agit , prudenter agit . Me
rito revera P, Berti ait , Principium hoc non ef
fe fufficiens ad operandum cum opinione tantum
probabili ; etenim cum opinio adverfa pro lege
æque fit probabilis , certitudo de aftionis hone
ftate ad recte operandum neceffaria nobis dein
de non fuppetit . Alterum Principium quorun
dam Probabiliftarum eft hoc , quod cum utra
que opinio eft probabilis , homo circa opinio
nem tutiorem judicium fufpendit , & probabili
tati opinionis benigna fe innitens , operatur .
Sed jufte idem P. Berti tale Principium etiam
reprobat , illud enim nequaquam de actionis ho
neftate nos certos reddere valet , cum hujufmo
di fufpenfio judicii fit mere voluntaria ; unde
excufare non poteft , quin ignorantia fit vere
vincibilis , ideoque eo modo nequit equidem du
bium deponi . Quapropter concludit Berti : po
fito quod aliud fundamentum non adeft depo
nendi dubium , quam illa fola opinionis beni
gnæ probabilitas , minime licebit nobis illa opi
nione uti . Secus vero eft , fcribit ipfemet Ber
ti , cafu quo præter illam probabilitatem opi
nionis , aliunde fe offerat alia reflexa ratio , five
Principium certum , quod de honeftate actionis
in praxi moraliter certos nos reddit : fiquidem
tunc noftri judicii certitudo non jam rationibus
illius opinionis probabilis , fed Principio reflexo
certo fupervenienti innititur . Exemplumque af
fert Religiofi , qui dubitans an poffit jejunium
folvere , ut ftudio operam præbeat , poteft uti
B que
 18 Lib. I. Tract . I. De Confcientia :
que folvere , fi urgeat Superioris præceptum ,
quo certus fiat poffe citra culpam cibum fume
re . Aliud affert exemplum de poffeffore , qui
prædium bona fide poffidens , fuperveniente du
bio , licite poteft poffeffionem profequi , fi a Vi
ro doto tutus reddatur , quod nemo in dubio
re legitime poffeffa fpoliari tenetur . Hinc fic
concludit : Proculdubio poteft hoc palo ex refle
xione mentis antea perplexe fieri judicium pra
Aicum moraliter . Idem fcribit P. Wigandt Or
dinis Prædicatorum dicens : Probabilius eft non
effe peccatum operari cum Confcientia fpeculati
ve dubia , babente annexum judicium practicum
de honeftate operationis . Ratio quia qui fic ope
ratur , prudenter judicat in his circumftantiis fe
licite , & honefte operari : Trait, u. Ex. 1. 9.5.
art. 2 .
Confentiunt Domini Ballerini in fuo Opere ,
cui titulus : Moralium actionum regula , five Que
fio de opin. probabili , qui licet ftrenue rigidam
fententiam tueantur ; huic tamen doctrinæ tan
quam certæ libenter fubfcribunt dicendo : Quod
in praxi ex directis Principiis minime certis in
certum eft , ex certo reflexo Principio , fit omnino
certum . Ipfique pariter de hoc plura adducunt
exempla , & fignanter illud mox fupra a nobis
relatum de dubio impedimento Matrimonii con
tracti , quo cafu ajunt , quod licet ob Principia
dire& ta incertum fit , an Conjux dubitans poffit
debitum reddere , nihilominus ob Principium
reflexum , quod ex canone , & ratione deduci
tur , fecure reddere valet . Unde concludunt :
In his omnibus exemplis obfervandum est , refie
a Principia particularem quæftionem non folve
re , fed incertam relinquere ; fola praxis certa
eft , eo quod Principia reflexa praxis in eo dubio
dirigende certam regulam figant. Idem fcriblt
P. Gonet Manual. tom. 3. traft. 3. Gap. 16. cir
ca fin. Tandem idem P. Lector Jo. Vincentius
Patutius , qui in hac controverfia duplici libel
lo ftrenue mihi fe oppofuit , id pro explorato
admittit , nempe quod cum Principium reflexum
eft certum , jam reddit actionem certe hone
ftam ; fic enim ait in fuo Libello , La Caufa
del Probabilifmo &c. §. IV. pag. 40. & expref
fius pag. 45. ubi fcribit : Se foffe vero , che nel
cafo d'incertezza della legge , la legge non vi
foffe , perchè non promulgata abbaſtanza , ob al
Lora si come accennai ) avreste un Principio cer
809 Se non diretto , almeno refeffo , onde formar
un dettams prudente certo di poterlo celebrare
lecitamente ( loquitur de quoddam contractu du
bie licito ) , attefochè non effendovi legge che lo
proibifca , qual timor faggio potrebbevi effere di
rafgredire la legge , che certamente non v'è?
Melius dixiffet , quæ certe non obligat ; quod
alias ad idem reducitur , quia lex quæ non ob
ligat , eft tanquam non effet .
Et fic intelligitur , quomodo judicium fpecu
lative dubium , five probabile de honeftate a
&ionis , poteft in praxi fieri moraliter certum .
Sed quis objiciet , quomodo rationes fpeculative
tantum probabiles , poffunt in praxi moraliter
certæ evadere ? Hoc evenit , optime tradunt E
pifcopus Abelly , & P. Eufebius Amort , non ex
eo quod ipfamet rationes fpeculative probabiles
alicujus opinionis fiunt in praxi moraliter cer
tæ , fed quia aliæ funt rationes ipfius opinionis ,
quæ tantum probabiles funt , alia vero funt ra
tiones Principii reflexi , quibus in praxi ulti
mum formatur judicium moraliter certum ex il
lo Principio certo , & fic actio quæ fpeculative
cft tantum probabiliter honefta ; in praxi certe
moraliter honefta evadit .
Ut ergo noftram firmemus Conclufionem , ni
mirum quod lex dubia non obligat , fic certo
tramite arguimus : Principium a D. Thoma fu
perius jam probatum eft , quod lex non habet
virtutem obligandi , nifi fufficienter promulgata
fit , & innotefcat . Cafu autem quo duæ opinio
nes concurrant æqualis ponderis , tunc quidem
lex nequit dici fufficienter promulgata , tunc e
nim fufficienter promulgatum eft dubium , an lex
exiftat , fed non eft promulgata lex ; ac propte
rea ipfa non poteft obligare .
Hanc fententiam noviffime Eufebius Amort
Germanus , vir doctrina undique perfpicuus ,
tanquam certam defendit in fua Morali & Scho
laftica Theologia , Bononiæ typis data an. 1753.
poftquam Romæ emendata fuit juffu Benedi& ti
XIV. cui ipfe Au& tor fupplices preces dedit , ut
curaret opus ante ejus publicationem a cordatis
Theologis Romæ revideri , & ubi oportere cen
feret , emendari . Pontifex votis annuit , & trans
mifit ei aliqua menda in Opere emendanda ,
falva tamen quæftione de opinione æque proba
bili , ut videre eft in ipfius Opere . Scribit Au
&
tor, quod ubi opinio pro lege evidenter , &
notabiliter probabilior non apparet , moraliter
certum eft , legem obligantem non exiftere , di
cens quod Deus juxta fuam Divinam Providen
tiam cum ipfe vult legem fuam obligare , effr
cere tenetur ut evidenter & notabiliter probabi
lior appareat : Quandocunque ( fic loquitur ) e
xiflentia legis non redditur credibilior , non ipfa,
moraliter certum eft non dari legem ; quia ex na
tura Providentiæ divine Deus , ficut teneturfuam
Religionem reddere evidenter credibiliorem , non
ipfa ; ita etiam tenetur fuam legem reddere cre
dibiliorem , feu probabiliorem , non ipfa . Amort
Theol. tom. 1. disp. 2. §.4. 9.10. pag. 232. Tó ,
non ipfa , intelligit , non ipfa lege , fed rationi
bus quæ nobis illam notabiliter probabiliorem
reddunt . Deinde alio loco rationem adducit ,
quia lex ftriéte dubia fufficienter caret promul
gatione , fine qua lex non eft lex , five non eft lex
obligans : In hoc cafu ( nempe cum utraque
pinic eft æque probabilis ) non datur lex dire&a
prohibens , quia in boc cafu non datur fufficiens
promulgatio legis , que eft character infeparabi
lis, & effentialis legis , fiquidem illa eftfola le
gis promulgatio , qua lex fit credibilior . Loc. cit.
difp. 2. quæft. 5. pag . 283. Additque , idem fen
fiffe Patres : Patres in dubio ftrite tali , ubi in
neutram partem inflectitur mentis fententia , re
liquunt bomini poteftatem fequendi benigniora ;
ergo agnofcunt aliquod generale Principium , qua
poffit formari prudens judicium concomitans de
non exiftentia legis . Et revera S. Gregorius Na
zianzenus ( Orat. 39. ) de quodam Novatiano lo
quens ait : An juvenibus viduis propter ætatis
lubricum ineundi matrimonii poteftatem facis?
At Paulus hoc facere minime dubitavit , cujus
Failieet te Magiftrum profiteris . At bos minims
poft
 Morale Syftema .
poft Baptifmum , inquis . Quo argumento id con
Armas? Aut rem ita fe habere proba , aut fi id
nequis , ne condemnes . Quod fi res dubia eft ,
vincat humanitas , & facilitas . Item S. Leo
( Epift. 90. ad Ruftic. Narbonenf. in Præfat. ) ut
habetur in can. Sicut quædam , fin. Dift. 14. ) :
Sicut quædam funt , que nulla poffunt ratione
convelli ( prout funt Decalogi præcepta , & Sa
cramentorum formæ , ficut explicat Gloffa ) ; ita
multa funt , que aut pro neceſſitate temporum ,
aut pro confideratione atatum oporteat tempera
ri : illa confideratione femper fervata , ut in iis
que vel dubia fuerint , aut obfcura , id noveri
mus fequendum , quod nec præceptis Evangelicis
contrarium , nec decretis fantorum Patrum inve
niatur adverfum . Dicit , fequendum , nam Præ
lati Subditis permittere debent , ut poffint opi
nionibus minus rigidis uti , ubi illa nec Evan
gelio , nec Patrum dotrinis adverfantur , jux
ta illud Chryfoftomi documentum : Circa vi
tam tuam efto aufterus , circa alienam beni
gnus , ita in Can. Alligant , 26. quef. 7. Item .
Lactantius lib. 3. Inſtit. cap. 27. ) fcribit :
Stultiffimi eft hominis præceptis eorum velle pa
rere, quæ utrum vera fint , an falfa , dubi
tatur .
Item S. Auguftinus brevibus totum quod di
cimus confirmat : Quod enim contra fidem , ne
que contra bonos mores effe convincitur , ( nota
convincitur ) indifferenter effe habendum . Serm.
294. cap. 11. col. 224, Edit. Parif. Quælibet igi
tur actio nobis permiffa eft , modo convicti ,
aut moraliter certi non fimus , illam contra fi
dem , aut bonos mores effe . Item S. Ambrofius
fcribens ad Januarium improperat animos ni
mium timidos habere , qui in dubiis nihil re
Atum exiftimant , nifi quod Scripturæ auctorita
te , aut Ecclefiæ traditione , aut quod pro vitæ
corrigenda utilitate certum effe dignofcitur .
En ejus verba : Senfi enim fæpe dolens multas
infirmorum perturbationes fieri per quorundam
Fratrum contentiofam obftinationem , vel Super
ftitiofam timiditatem , qui in rebus bujufmodi ,
que neque Scripturæ San&tæ auctoritate , neque
univerfalis Ecclefiæ traditione , neque vitæ cor
rigende utilitate ad certum poffunt terminum
pervenire ..... tam litigiofas excitant quæftio
nes , ut nifi quod ipfi faciunt , nihil retum exi
ftiment. S. Ambrof. Epift. ad inquif. Januar.
Cap. 11. num. 3. His accedit S. Bafilius , qui de
• quibufdam loquens , qui juramentum, quoddam
a fe præftitum invalidum fuiffe autumabant , ita
fcripfit : Confideranda autem funt & Species ju
risjurandi , & verba , & animus , quo jurave
runt , & figillatim que verba addita fuerunt ;
adeo ut fi nulla prorfus fit rei leniende ratio ,
tales omnino dimittendi funt . Epift. 188. Can. 1 .
Cap. 10. Dixit igitur , tum dumtaxat dimitten
dos (five non audiendos ) effe , cum nulla pe
nitus favens benigna ratio eis fubeffet . Item ac
cedit S. Bernardus , qui , generice loquendo de
rebus in utramque partem difputatis , ad Hugo
nem S. Victoris fic fcribit : Sane ibi unufquif
que in fuo fenfu fecurus abundat , ´´ubi aut cer
te rationi , aut non contemnende au&toritati , quod
fentitur , non obviat . Vol . 1. Oper, Cap. 5. n. 18.
19
Edit. Maur. Parif. col. 634. Ait itaque S. Dɔ
&or , quemque tuto procedere , eas opiniones fe
quendo , quæ certæ rationi , aut auctoritati , quæ
fit tanti momenti , ut nemo ab illa defcifcere
poffit , fe non opponunt . His addendus S. Bona
ventura , qui de votis agens , fuper quibus Pa
pa difpenfare poffit , tres in medium adducit o
piniones , & deinde concludit : Que iftarum
trium opinionum fit verior , fateor me nefcire;
& fatis poteft quælibet fuftineri . Si quis tamen
velit hanc ultimam acceptare , non occurrit ei in
conveniens manifeftum . In 4. dift. 38. art. 2.
queft . 3. Non ait præferendam effe tatiorem >
fed quamlibet earum fuftineri poffe , & acce
ptari .
Audiamus infuper Melchiorem Canum , qui
impugnando fententiam Scoti obligantis pecca
tores omnibus diebus feftivis ad contritionis a
&um producendum , fcripfit : Jus humanum nul
lum eft , aut Evangelicum , quo boc præceptum
afferatur ; proferant , & tacebimus . Relect . 4. de
Pan. p. 4. quæft. 2. Prop. 3. Et num. 5. fubdit :
Quoniam ignoro , unde ad hanc opinionem Do
Bores illi venerint , libere poſſum , quod non fa
tis explorate præceptum eft , negare . Idem fen
fiffe Scotum certum videtur , ubi de quadam o
pinione fcripfit : Cum multis fit probabilior pars
negativa , non fine peccato aliquis fe exponit du
bio , fequendo affirmativam minus probabilem ,•
In 4. Dift. 11. quæft . 6. Ergo juxta Scotum , qui
fequitur opinionem æque probabilem , non pec.
cat . Idem pariter fcripfit Cardinalis Lamberti
nus , deinde creatus Pontifex fub nomine Be
nedicti XIV . dicens : Non debbono imporfi lega
mi , quando non vi è manifefta legge che l'im
ponga . Notif. 13.
Sed deveniamus nunc ad rationes intrinfecas
noftræ fententiæ , pro quibus rem ex fuis prin
cipiis , Angelico Doctore femper duce , fuma
mus . S. Thomas fic legem definit : Lex quæ
dam regula eft , & menfura a&tuum , fecundum
quam inducitur aliquis ad agendum , vel ab a
gendo retrahitur : dicitur enim lex a ligando ,
quia obligat ad agendum . 1.2. quæft. 90. art. 1 .
Deinde idem S. Thomas docet , hanc regulam
five legis menfuram , ad hoc ut fubditi eam ob
fervare adftringantur , debere eis effe per pro
mulgationem manifeftatam ; quapropter art. 4.
quæfitum proponit : Utrum promulgatio fit de ra
tione legis? Et fic refpondet : Lex imponitur a
liis per modum regulæ , & menfuræ ; regula au
tem , & menfura imponitur per hoc , quod appli
catur bis , qui regulantur , & menfurantur . Un
de ad boc quod lex virtutem obligandi obtineat ,
quod eft proprium legis , oportet quod applicetur
bominibus , qui fecundum eam regulari debent .
Talis autem applicatio fit per hoc , quod in no
titiam eorum deducitur ex ipfa promulgatione
Unde promulgatio ipfa neceffaria eft ad hoc , quod
lex habeat fuam virtutem . Lex igitur ante pro
mulgationem vim obligandi non habet , leges
enim , ut fcribit Gratianus in can. In iftis in
dift.4. tunc vim legis acquirunt , & leges tunc
proprie nuncupantur , & funt , cum funt promul
gatæ: Leges tunc inftituuntur , cum promulgan
tur . Hinc a S. Thoma alibi ita lex definitur
B 2 Qua
 20 Lib. I. Tract . I. De Confcientia .
Quædam rationis ordinatio ad bonum commune
promulgata . 1.2. 9.90 . art. 4. Notentur verba ,
Ordinatio promulgata .
Hæc autem promulgatio eft neceffaria omni
no ad obligandum , nedum in humanis legibus ,
fed etiam in divinis , & naturalibus , prout i
dem San&us Doctor tradit ; nam in citato art.
4. ad primum hoc fibi objicit : Lex naturalis
maxime babet rationem legis ; fed lex natura
lis non indiget promulgatione : ergo non eft de
ratione legis , quod promulgetur . Et fic refpon
det : Dicendum , quod promulgatio legis natu
re eft ex boc ipfo , quod Deus eam mentibus ho
minum inferuit , naturaliter cognofcendam . Ita
que Sanctus Thomas non negat , legem natu
ralem promulgatione indigere , dicit tantum ,
legis naturalis promulgationem non fieri huma
no modo , fed naturali lumine , quod Deus in
hominum mentes ingerit . Hinc doctiffimus Car
dinalis Gotti ait : Ad hoc ut lex in a&tu fecun
do obliget, requiritur quidem indifpenfabiliter ,
ut Subditis promulgatione proponatur . Theol.
tom . 2. tract. 5. de Leg. quæft. 1. dub. 3. §. 3.
num. 21. Dicit , in actu fecundo , quia lex non
adhuc promulgata , habet in fe vim obligandi
in actu primo , fcilicet ut ipfa actualiter dein
de obliget , cum promulgata fuerit ; fed ut in
actu fecundo , nempe actualiter obliget , requi
ritur indifpenfabiliter ejus promulgatio fubdi
tis facta : Actualiter ( fcribit Sylvius ) tunc lex
unicuique promulgatur , quando cognitionem ( ho
mo ) a Deo accipit diftantem , quid juxta re
Etam rationemfit ample&tendum , quidfugiendum .
In 1. 2. quæft . 90. art. 4. in fin.
De hac promulgationis neceffitate , ut lex ob
liget , Dominicus Soto rationem affignat , di
cens : Nulla lex habet vigorem legis ante pro
mulgationem. Nullam exceptionem conclufio bec
permittit . Et probatur ex natura ipfius legis :
eft enim regula noflrarum a& tionum ; regula au
tem nif operantibus applicetur , vana eft . Ap
plicari autem nequit , nifi per ejus notitiam ;
nam qui regula utitur , eam intueri neceffe ba
bet : ( nota , intueri ) . Fit ergo confequens , ut
ante promulgationem , qua Subditis innotefcit ,
non eos obligando perftringat , fed tunc percipi ,
quando promulgatur . Sot. deJuft. & Jure lib. 1.
quæft. 1. art. 4. Quapropter ait Joannes Gerfon ,
nec etiam Deum obftringere poffe creaturam ad
legem obfervandam 2 nifi prius præceptum , ac
voluntatem fuam Deus creaturæ manifeftet :
Neceffe eft dari manifeftationem ordinationis , ac
voluntatis Dei , nam per folam ordinationem "
aut per folam fuam voluntatem non poteft Deus
abfolute creaturæ imponere obligationem , fed ad
hoc opus eft , ut ei communicet notitiam unius
aque ac alterius . Gerfon de Vita Spirit. &c.
Lect. z. col. 176. Ex hoc P. Gonet argumen
tum ducit bene poffe dari ignorantiam invinci
bilem etiam præceptorum naturalium , quæ a
primis principiis valde funt remota , ficque ar
guit: Lex enim vim obligandi non habet , nifi
applicetur hominibus per promulgationem ; fed
lex naturalis non promulgatur omnibus homini
bus quantum ad omnia præcepta , quæ funt re
motifma a primis principiis , ergo non obligat
omnes quantum ad illa præcepta . Subindeque
poteft dari de illis ignorantia invincibilis , &
excufans a peccato . Gon. in Clypeo theol. tom . 3.
Difp. 1. art. 3. num.47.
Sed nunc accedamus ad objectiones P. Patu
tii difcutiendas , quibus hujus noftri Principii
certitudo clarius innotefcet . P. Le&tor objicit I.
contra hoc Principium 2 ad reddendam legem
fat promulgatam fatis effe notitiam tantum pro
babilem , quæ ex opinione probabili ftante pro
lege , jam habetur . Huic objectioni dico pri
mo , verbum Notitia , juxta omnia Vocabula
ria idem effe ac Cognitio . Cognitio autem le
gis , & Opinio probabilis legis omnino differunt .
Præterea refpondeo , quod fi admitti vellet , fub
verbo Notitia intelligi Notitiam probabilem >
ad fummum id folummodo admitti poteft , ca
fu quo Notitia adeffet probabilis tantum pro le
ge , tunc enim legi quædam moralis certitudo
adfifteret ; fed cum adeft ex alia parte opinio
æque probabilis pro libertate , tunc ex neutra
parte aliqua poteft fupereffe probabilitas , feu
probabilis ratio apta ad prudentem hominis af
fenfum fibi trahendum ; nam ex his æqualibus
probabilitatibus aliud quam merum dubium now
refultat , an exiftat , vel non exiftat lex . ld
clare docet San&tus Thomas : Intelle&us nofter
refpectu partium contradictionis fe habet diverfi
mode ; quandoque enim non inclinatur magis ad
unum , quam ad aliud , vel propter defe&um
moventium , ficut in illis problematibus , de qui
bus rationes non habentur , vel propter apparen
tem æqualitatem eorum que movent ad utram
que partem , & ita eft dubitantis difpofitio , qui
fluctuat inter duas partes contradictionis . De Ve
rit. quæft. 14. art. 1. Idemque alibi brevius do
cet : Inter æqualitatem etiam rationum , & ar
gumentorum foli dubio eft locus t . S. Thom. Vi
de in Inftruct. de Reg. prox &c. p. 1. cap. 3.
pag. 48.
P. Berti præterea inquit , quod ficut ftatera
tam in æquilibrio eft , cum ei nullum pondus
imponitur , quam cum æqualia imponuntur one
ra ; eodem modo , cum duæ probabiles opinio
nes occurrunt , ipfæ adeo judicium fufpendunt ,
tanquam nulla ex utraque parte probabilitas e
xifteret : In æquilibrio manet lanx , five nullum
neutri parti , five utrique æquale onus impona
tur. Berti Theol. tom. 2. lib. 21. cap. 14. prop.
3. pag. 151. Idem dicunt P. Gonet , Vasquez,
La-Croix , & communiter omnes Probabiliftæ ,
& Probabilioriſtæ , idemque tandem fatetur idem
P. Patutius his verbis ( in cit. Inftru&t . de Reg.
prox. &c. ) Immota manet libra , in cujus utra
que lance æquale pondus collocatur , nec ad u
nam inflectitur partem , nec ad aliam . Et idem
confirmat in Libello ( La Caufa del Probabi
lijmo ec. pag. 48. ) ubi dicit : Effendo eviden
te , che due opinioni contraddittorie egualmen
te probabili non poffono , se non generare il dub
bio. Itaque refpectu ad noftram controverfiam ,
in qua de duabus opinionibus æque probabili
bus agitur , dici non valet probabilem legis no
titiam fufficere ad cam promulgatam efficien
dam ; eo enim cafu neutiquam notitia fufficiens
ad legem promulgandam habetur , fed tantum
ad
t Morale Syftema .
ad promulgandum dubium , five meram hæfita
tionem , an adfit lex , vel non ; quandoquidem
cum duæ æqualis ponderis opiniones concurrunt ,
evenit ( ut diximus ) nullam earum pondus ha
bere .
Objicit II. & ait , aliam effe promulgationem
legis , aliam legis divulgationem , five notitiam
privatam , quam Subditi de lege recipiunt ; lex
enim , cum jam promulgata fuit , fine hac no .
titia a Subditis accepta , eos obftringendi virtu
tem habet . Subdit autem , quod omnes leges
five humanæ , five divinæ , jam fatis promul
gatæ fuerunt . Et primo loco de humams legi
bus loquens , dicit , hæ , ut obligent , fufficere ,
quod Communitati per Banditores , aut per af
fixionem fcripturæ in publicis locis promulgatæ
fuerint .
Concedimus , quod ut lex humana vim habeat
obligandi , fat eft ut Communitati promulgetur ,
nec , ut notitia ad quemcumque perveniat Sub
ditum , requiritur ; fed advertendum , quod id
valet tantum quoad materiale legis objectum ,
quod a lege præceptum , aut vetitum fuerit ,
non tamen quoad confcientiæ obligationem le
gem fervandi . Me explico : fi v. gr. quædam
fuerit lex promulgata , qua invalidus contractus
aliquis fine aliquibus folemnitatibus initus de
claratur , tunc Subditus , licet legem ignoret ,
tenetur tamen , cum de illa notitiam accipit ,
ftare præfcripto legis jubentis contractum haben
dum effe uti irritum , aut aliquam pœnam fol
vendam fore : nam in foro externo , cum lex
jam promulgata fuerit , omnes cam fcire præ
fumuntur . Refpe&u vero confcientiæ , profecto
minime peccat , qui legem illam fibi ignotam
non fervat , modo ob fuam negligentiam non
fciviffe acciderit . Sicque intelligitur textus S.
Thomæ a P. Patutio addu & tus : Illi , coram qui
bus lex non promulgatur , obligantur ad legem
obfervandam , in quantum in eorum notitiam de
venit per alios , vel devenire poteft , promulga
tione falta . S.Th. 1. 2. q. 90. a. 4. ad 2. To ,
vel devenire poteft , intelligitur in quantum le
gis notitia Subditis pervenire poterat , & ob eo
rum negligentiam non pervenerit ; nam alio
quin , fi eorum ignorantia fuerit inculpabilis ,
legem non fervando , minime peccant . Ita re
latum textum recte explicat Cajetanus ( loc. cit.
S. Thomæ ) dicens eos tantum reos offenfæ le
gis effe , qui eam nefciunt , vel quia noluerunt ,
vel quia neglexerunt facere , quod in eis erat ad
fciendum . Alioquin abfentes nefcii promulgate
legis non ligantur . Propter quod .... accufari
1 nec apud Deum , nec apud homines ignorantiæ
poffunt . Idemque fcribunt P Petrus Colet de
Legib. tom. 3. cap. 1. ar. 2. concl... & P. Fran
cifcus Suarez in Opere de Leg. lib. 3. cap. 17.
num. 3. & feq. Adduntque idem P. Šuarez ali
bi tom. 5. in 3.p. Difp . 40. Set. 5. num. 4. Ara
vius in 1.2. 9. 97. Difp. 3. diff. 3. Tapia lib. 4.
9. 15. art. 2. Caftropal. tom. 1. tract. 1. Difp. 3.
punt. 7. num. 1. Gregorius Martin. q.96. art. 4.
Dub. 5. Concl. 3. 4. Sanchez Dec. lib. 1. cap. 10.
num. 32. 33. Villalob. tom . 1. traft. 1. Diff. 24.
Salmant . de Leg. cap. 2. num. 110. non tantum
eos reputandos effe nefcios qui legem omnino
ignorant , fed etiam illos , qui poft debitam di
Lig. Theol. Tom. I.
21
ligentiam de ca dubitant ; lex enim ( ut dixi
mus non ligat , nifi Subditis applicetur per cer
tam , non autem dubiam notitiam . Idque tra
ditur ab eodem S. Thoma , qui docet : Nal
lus ligatur per præceptum , nifi mediante fcien
tia illius præcepti . De Verit. queft. 17. art. 3.
Sed de hoc textu infra latius differendum
erit .
Sic de humanis legibus ; loquens autem P.
Patutius de legibus divinis , dicit ipfas jam ab
æterno promulgatas fuiffe , & ufque ab æterno
perfectam obligandi habuiffe virtutem , priuf
quam creaturæ legem audirent , ac cognofce
rent . Idque procedere ait ex eo , quod lex æ
terna habet ab æterno promulgationem Caufa
lem , Virtualem , & Eminentem , quæ deinde in
tempore formalem etiam promulgationem in
fert . Hoc deducit ex verbis S. Thomæ , qui ait :
Dicendum quod promulgatio fit & verbo & fcri
pto ; & utroque modo lex aterna habet promulga
tionem ex parte Dei promulgantis , quia & Ver
bum divinum eft æternum , & fcriptura libri vi
tæ eft æterna ; fed ex parte creature audientis ,
infpicientis non poteft effe promulgatio æter
na. 1.2. q. 91. a. i . ad 2. Veruntamen ego af
fero ( idque clare probabo ) quod lex æterna re
fpectu hominum non eft propria lex , propria e
nim lex quoad ipfos eft lex naturalis , quæ li
cet fit participatio legis æternæ , ipfa tamen eft
ea quæ proprie homines ligat , cum lex natura
lis tantum hominibus promulgetur , & rationis
lumine applicetur . Saltem dico ( prout alii
Theologi loquuntur ) quod lex æterna , quam
vis in fe vim habuerit obligandi in actu primo ,
attamen non fuit lex obligans actualiter , & in
actu fecundo , donec fuerit propofita , & per e
jus cognitionem creaturis applicata : ficque af
feveranter ajo a S. Th. , & ab omnibus Theo
logis doceri .
En quomodo loquitur Duvallius : Poftremo du
bitabis , an ipfa lex ( æterna ) femper habuerit ,
habeat veram & propriam rationem legis ?
Refpondeo , in tempore quando produke Junt
creature , babere de falto rationem legis , fiqui
dem vere & proprie omnibus creaturis tanquam
fubditis eft indita , & impofita ; fi tamen ab æ
terno spectetur , dicendum eft , eam non effe vere
proprie legem , fed tantum aliquid quod Se
babeat inflar legis . Deinde rationem affignat :
Tum quia de ratione veræ legis eft , ut impona
tur, & promulgetur fubditis ; nulli autem fue
runt fubditi ab æterno : tum quia lex effentiali
ter eft regula quedam practica , bæc autem regu
la non potuit imponi Verbo , & Spiritui-Santo ,
quia ipfimet funt regula , & rectitudo ipla . In
1.2. S.Thom. de Leg. q.2 . pag. 293. Idem fcri
bit Petrus de Lorca : Si quomodo autem lex e
terna refpicit creaturas , remote refpicit , quaië
nus a Deo moventur , gubernantur , non verò
quia fit imperium in creaturas latum , aut quia
proponatur ipfis ut regula , qua fuas actiones men
Surare , & componere poffint .... Lex æterna non
eft principium , & ratio agendi alicui , qui le
gi fubditus fit , neque eft illi regula proximafua
rum actionum , fed eft ratio agendi ipfi Deo , ‫ی‬
regula divinarum ationum , qua Mundum gu
bernat ; fi cui ergo effet lex , effet Deo . In 1. 2.
B 3 S. The
 22 Lib. I. Tract . I. De Confcientia .
S.Thome Difp. 5. membr . 2. Et loquens de ver to ; quia in quantum participat aliquid de regn
bis illis S. Thomæ , & verbo , & fcripto , di la , fic regulatur .... & talis participatio legis
cit: Expreffio illa in Verbo divino æterna fuit æternæ in rationali creatara lex naturalis dici
in Deo neceffitate nature fata , & non relata tur . 1.2 . 9.91 . a. 2. Igitur S. Doctor diftinguit
ad aliquas creaturas , quod promulgatio legis re hic legem æternam a naturali , & docet , quod
quirit ; femper enim promulgatio legis ad fubdi lex æterna refpicit Deum regulantem , lex au
tos refertur . Idem fcribit Ludovicus Montefi tem naturalis refpicit hominem regulatum ; &
no : Refp. bujufinodi legem æternam promulga quoniam lex naturalis eft legis æternæ participa
tam effe ab æterno ipfimet Deo ..... Deus fibi tio , ideo in quantum participat aliquid de re
met eft lex , & fibi eft regula ; & ita intelligi gula per legem naturalem , fic regulatur . Ideo in
mus Deum fibi promulgare legem . De Leg. Difp. tantum lex æterna homines ligat , in quantum
20. quæst. 4. num. 83. pag. 494. Idem fcribit Jo ipfa hominibus per legem naturalem participa
dochus Lorichio loquens de lege æterna : Hac tur , eifque promulgatione innotefcit , prout di
lege Deus omnia ordinat ad feipfum , & eft pro cit Duvallius : Queres , quomodo nobis innotefcit
mulgata apud ipfum ab æterno ; bominibus au lex illa æterna , quod idem ef , ac fi quæratur ,
tem promulgatur , quando eis innotefcit . The quomodo publicetur ? Dico eam, ut eft in crea
faur. novus utr. Theol. verb. Lex num. 6. Quo turis tanquam fubditis , per alias leges nobis in
modo autem his do&rinis conciliari poteft , quod notefcere , cum leges illæ fint illus participatio
afferit P. Patutius , nempe legem æternam ab nes · In 1.2. de Leg. quæft. 3. art . 3. pag. 296.
æterno perfectam obligandi habuiffe virtutem , Idem fcribit Francifcus de Aravio : Cum lex e
priufquam creaturæ legem audirent , ac cogno terna non obliget creaturas rationales , nifi me
fcerent ?
diante lege naturali , vel pofitiva divina , vel
Præfatis aliorum do& trinis congruit id , quod bumana ad iftarum promulgationem illa quoque
in alio loco docet ipfe S. Thomas , dicens , le Sufficienter promulgatur . In 1. 2. q. 90. difp. 1 .
gem æternam non effe propinquam regulam hu fect. 5. pag. 525. Lex igitur quæ hominem ligat ,
mapæ voluntatis , fed potius effe rationem Dei ; eft tantum lex naturalis , quia ipfa tantum po
en ejus verba : Regula autem voluntatis huma teft effe homini regula , & menfura , qua regu
ne eft duplex . Una propinqua , & homogenea , letur , & menfuretur .
Scilicet ipfa humana ratio . Alia vero eft prima Præterea , quamvis admittamus legem æter
regula , fcilicet lex æterna , que est quafi ratio nam effe propriam legem refpe&u etiam homi
Dei. 1.2. q.71 . a . 6. Nec obftant verba ejuf num , atque habere vim in au primo eos ob
dem S. Doctoris fupra relata : Lex æterna babet ligandi , quid inde ? Equidem æterna lex non li .
promulgationem ex parte Dei promulgantis . 1. 2. gat in aftu fecundo , quoufque creaturis non pro
9.91. a. 1. ad 2. Nam ibidem jam fubdit S. Do mulgetur ; & per ejus cognitionem applicetur .
Aor : Sed ex parte creaturæ audientis & infpi Sapienter id tradit Cardinalis Gotti : Sequitur
cientis non poteft effe promulgatio eterna . Nunc quod lex æterna ab æterno in a& tu fecundonemi
quæro , quænam divinæ legis promulgatio eft il nem obligaret , non ex defectu virtutis , fed ex
la , quæ homines ligat ? Promulgatio ex parte parte termini ..... Ita ab æterno fuit lex in
Dei , aut promulgatio ex parte creature ? Id de mente Dei concepta , quamvis pro æterno non pro
clarat idem S. Th. loco ubi dixit , quod ut lex mulganda, nec implenda , nec in a &tu fecundo
virtutem obligandi obtineat , cportet quod appli obligans. Fuit tamen ab æterno lex , quia ad
cetur bominibus .... Talis autem applicatio fit rationem legis fatis eft , ut vim babeat obligan
per hoc , quod in notitiam eorum deducitur ex di , quamvis nondum ligat , quia nondum appli
ipfa promulgatione . 1. 2. q.90. 4.4. Et deinde cata , & promulgata . Theol. tra&.5 . q. 2. dub.
objiciens fibi ad primum ) legem naturalem 1. n. 13. Notentur verba , quamvis nondum li
non indigere promulgatione , refpondet quod gat , quia nondum applicata , & promulgata .
promulgatio legis natura eft ex boc ipfo , quod Idem fcripfit Honoratus Tournely : Quia tamen
Deus eam mentibus hominum inferuit naturaliter lex ante creaturarum exiftentiam vere obligans
cognofcendam . Nunc arguo : Si verum effet , non fuit , cum nihil effet ad extra , quod ea ob
quod S. Th. fenfiffet legem æternam , co quod ligaretur , palam eftrationem completam legis
æternam promulgationem habet , ab æterno ho tunc tantum ei competere potuiffe , cum extiterunt
mines obligaffe , priufquam ipfi legem cogno creaturæ , quibus fuit lex promulgata , aut fal
fcerent , utique ob hanc rationem refpondiffet , tem que impreffione ipfius moveri cœperunt . Præ
legem naturalem , quæ legis eternæ participatio left . theol. tom . 2. Cap. 2. q. 3. Idemque dixit P.
eft , promulgatione non indigere ; fed ipfe re Petrus Colet : Quia tamen lex æterna vere ,
fpondit , promulgationem legis naturæ fieri , cum ftricte obligans non fuit , palam eft rationem ple
ipfa ab hominibus naturali lumine cognofcitur . nam legis tunc tantum ei competere potuiſſe , cum
ac
Nec aliter refpondere poterat , cum prius in eo extiterunt creature , quibus intimata fuit ,
dem articul o firmiter ftatuerit , quamcumque le promulgata . Tom. 2. de Leg. Cap. 7. pag. 17.
gem vim obligandi non habere , nifi in notitiam Idem dixit P. Cuniliati : Legis violatores non
hominum ex promulgatione deducatur . funt illi , quibus nondum lex innotuit . Trat, 1 .
Adde id quod tradit S. Th . alio loco , ubi de Moral. &c. Cap. 2.
quærens : Utrum fit in nobis aliqua lex natura Inftat P. Patutius dicens : Sed fi lex æterna
lis? Sic refpondet : Dicendum , quod lex , cum fuit vera lex , antequam homines eam cogno
fit regula, & menfura , dupliciter poteft effe in fcerent , vere priufquam lex ipfis innotefceret ,
aliquo , uno modo ficut in regulante , & menfu homines obligavit , cum fit effentialis proprie
rante : alio modo ficut in regulato , & menfura tas cujufcumque legis obligare . Et pro fe citat
Car

Morale Syftema .
Cardin. Gotti , qui dicit legem æternam veram
fuiffe legem , ac propterea ab æterno vim ha
buiffe obligandi . Refpondeo , & diftinguo : Alia. in Anima imprimit , tum illam promulgat . Er
eft proprietas legis promulgatæ , alia legis non
promulgatæ . Proprietas legis promulgatæ eft
perfecte obligandi actualiter , & in a& tu fecun
do . Proprietas autem legis non promulgatæ eft
obligandi imperfecte tantum in actu primo ; -lex
enim non promul gat a em
habet fiquid in fe vim
intrinfecam obligandi , fed dumtaxat in futuro ,
pro tempore quo ipfa intimata , & per notitiam
applicata fuerit ; donec vero non fuerit applica
ta , ipfa non obligat , nec virtutem habet actua
liter obligandi : Ad hoc quod lex ( docet An
gelicus Doctor ) virtutem obligandi obtineat ,
oportet , quod applicetur hominibus , qui fecun promulgatione . Lex igitur juxta S. Thomam
dum eam regulari debent . 1. 2. quæft . 90. art. 2.
Nihil autem obftat , quod fcribit Card . Gotti
dicens , legem æternam , etfi homini non adhuc
am
promulgat , vim obligandi habere ; nam S.
Thomas loquitur de vi actuali obligandi etiam
in actu fecundo , Gotti autem loquitur de vi
obligandi tantum in actu primo : hoc quidem
import at obliga re in a& tu primo , nempe quod
lex apta fit ad actualiter obligandum , cum pro
mulgabitur , fed non ante promulgationem : fic
ut ignis in fe vim habet comburendi , fed non
comburit actualiter , nifi poftquam rei urendæ
applicetur : En quomodo nos inftruit idem Car
din. Gotti , de lege æterna loquens : Ita ab e
terno fuit lex in mente Dei concepta , quamvis
pro eterno non promulganda , nec implenda , nec
Et boc mo do , cu m
....
in alt
ab æte
urno
fec undo obligans atu
non fuerit cre . ra , quam obligaret ,
cui applicaretur , ab æterno actu non obliga
vit ; fuit tamen ab æterno lex , quia ad ratio
nem legis fatis eft , ut vim habeat obligandi ,
qua mvi s non dum ligat , quia nondum applic ata ,
a Th
promulgat . Theol . tract . 5. quæft . 2. Dub. 1.
nuNe c poteft dici , quod lex æterna ab æterno
m . 13.
non obligavit ex defectu termini , nempe quia
creatura ab æterno non aderat ; nam non ideo
tantum lex æterna creaturam ab æterno non ob
ligavit , quia ipfa ab æterno non exiftebat , fed
etiam quia lex nequibat creaturam actualiter in
actu fecundo obligare , priufquam illi applica
ta , & promulgata effet . Dixerat jam alibi Car
dinal . Gotti , quod ut lex in actu fecundo obli
get , requiritur quidem indifpenfabiliter , ut Sub
ditis promulgatione proponatur . Queft. 1. Dub.
3. §. 3. num . 31. Idcirco poftmodum fcripfit ut ligabit ; alioquin , ufquedum lex non deducitur
fupra , quod lex æterna fuit ab æterno lex ,
quamvis nondum ligat , quia nondum applicata ,
promulgata . Idemque fcripfit , ut vidimus >
Tournely , loquens de lege æterna : Palam eft
rationem completam legis tunc tantum ei compe
t
tere potuiffe , cum extiterun creaturæ , qui bus
fuit lex promulgata . Tom . 2. Cap . 2. q. 3. Idem
fcripfit Sylvius : Actualiter ( lex æterna ) uni
cuique promulgatur , quando cognitionem a Deo
accipit distantem , quid juxta rectam rationem
fit ample&endum , quid fugiendum . In 1. 2. q.
90.Obj art.
ici4. infin.
t III. Pater Patutius , & ait : Lex na
turalis promulgatur in habitu , cum Deus Ani
mam creat , camque in corpus infundit , quia
23
tunc in ea lumen rationis imprimit . Ex quo
infertur Patutius , hominem ligari a lege ufque
ab ipfius conceptione ; Deus enim cum legem
hic citat pro fe textum S. Thoma : Promulga
tio legis naturæ eft ex hoc ipfo , quod Deus eam
mentibus hominum inferuit naturaliter cognofcen
dam . 1. 2. queft . 90. art. 4. ad 1. Refpondetur :
Ad mentem S. Thomæ indagandam obfervare
oportet id quod S. Doctor in articuli corpore
fcribit ; ibi docet legem imponi per modum re
gulæ & menfuræ , unde ait quod ut lex virtu
tem habeat obligandi , opus eft ut ipfa bomini
bus applicetur , qui fecundum eam regulari de
bent ; talis autem applicatio fubdit ) fit per
boc , quod in notitiam eorum deducitur ex ipfa
tunc homines ligat , cum eis applicatur per ejus
notitiam , five cognitionem . Cum autem dicit ,
promulgationem legis effe ex boc ipfo , quod
Deus eam inferuit naturaliter cognofcendam ; id
fine dubio , ne velimus S. Doctorem in eodem
articulo fe contradixiffe , intelligendum , quod
lex tunc revera promulgatur , & virtutem obti
net obligandi , cum actualiter applicatur , & co
gnofcitur . Idcirco idem Angelicus alibi ( 1.2.
qu. 91. art. 1. ad 2. ) dixit : Sed ex parte crea
ture audientis , & infpicientis nonpoteft effe pro
mulgatio æterna . Tunc igitur lex promulgatur ,
cum creatura legem audit per vocem Ecclefiæ
aut infpicit per lumen rationis . Hinc art. 2. ait
legem naturæ non aliud effe nifi lumen ( fuper
nos fignatum ) rationis naturalis , quo difcerni
mus quid fit bonum , & quid fit malum . Hóc
auteni lumen , quo difcernimus bonum & ma
lu m , & in quo lex naturalis confiftit , inquit S.
Antoninus , non prius oftendere homini bona &
mala , quam homo, ufum rationis habet : Nota
dil igenter ( verba S. Antonini ) fecundum B.
omam , quod iftud lumen legis naturalis non
oftendit bomini , quæ fint bona , quoufque perve
riatur ad ufum rationis . Part . 1. tit. 13. cap..
12. §. 3. Ergo lex naturalis non promulgatur ho
mini , nifi cum ipfe ad rationis ufum pervenit .
Unde concludendum , quod proprie & ftri& te lo
quendo , in infufione Animæ non jam inferitur
lex , fed inferitur lumen , quo lex cognofcenda
erit ab homine , cum pervenerit ad ufum ratio
nis , five inferitur potentia , capacitas , five ha
bilitas ad legem cognofcendam tempore ufus ra
tionis . Et tunc , cum homo legem cognofcet ,
lex ei perfecte & vere promulgabitur , eumque
in hominis notitiam ex promulgatione , docet S.
Thomas , legem virtutem obligandi non obtine
re . Accedit id quod fcribit Dominicus Soto ,
quod lex applicari nequit , nifi per ejus noti
tiam ; nam qui regula utitur , eam intueri necef
fe babet . DeJuft. lib. 1. quæft. 1. art. 4. & qu..
3. art. 2. Et quod dixit Jo. Gerfon notabilibus
verbis : Lex ifta fit quædam revelatio , ac pro
prie dieta declaratio creaturæ rationali facta "
per quam illa cognofcit quid Deus de certis re
bus judicet , ad quas vel præftandas , vel omit
tendas ipfe creaturam obligare vult , ut ea di
gne reddatur ad vitam æternam . Hinc tali de
finitione divinæ legis pofita , fubjungit : Necef
B 4 Se
 24 Lib. I. Tract. I. De Confcientia .
Se eft dari manifeftationem ordinationis , ac vo nos loqui repetamus verba Cardinalis ) de le
luntatis Dei, nam per folam fuam ordinatio ge naturali , ut in a&tu fecundo denunciante , in
nem , aut per folam fuam voluntatem nondum quo effentia legis confiftit , quæ
habetur per mo
poteft Deus abfolute creature imponere obligatio dum denunciationis . Et ex denunciatione dein
nem ; fed ad hoc opus eft , ut ei communicet no de formatur in homine rationis dictamen eum
titiam unius æque ac alterius . Ex quo liquet obligans ad legem .
immediate deducibilis conclufio , creaturam_ra Nec aliter fentit Sylvius , dum ait 1.2 . q.90.
tionalem non poffe effe indignam amicitiæ Dei , art. 4. juxta verba S. Thomæ legem naturalem
nec proprie peccato obnoxiam , nifi dum fciens , inferi in homine , cum Anima in eum infundi
volens , ac libera ponit actionem fibi prohibitam , tur ; nam ibidem difficultatem agnofcit , quo
aut omittit rem præceptam . Lib. de Vit. Spirit. modo per illam habitualem legis inferitionem
&c. Lett. 2. col. 176. edit . Parif. Ergo ex Ger poffit homo ligari , quin prius ei lex manifefta
fone nec etiam poteft Deus homini præc pere ta fuerit ; & propterea fubdit : Ideo addendum
obfervantiam legis , quam prius ipfi non mani eft , legem naturalem quafi promulgari in habitu ,
feftavit .
eo ipfo quod Deus illam mentibus hominum im
Nec obeft , quod dicit S. Thomas 1. 2. q. 94. primit ... Atualiter autem tunc unicuique pro
art. 1. ad 3. nempe quod lex naturalis ineft ho . mulgatur , quando cognitionem a Deo accipit di
mini ufque a fua pueritia , nam ipfemet S. Do & tantem , quid juxta rectam rationem naturalem
ator ibidem ait , legem effe proprie a& tum , non fit amplectendum , quid fugiendum . Itaque Syl
habitum . Ratio eft , quia lex confiftit in actu , vius hanc primam legis inferitionem in homine ,
quo lex enunciatur mediante rationis dictamine dum concipitur , appellat unam quafi promulga
præfcribente , quid agendum , & quid -fugien tionem in habitu ; vocat autem abfolute promul
dum ; ita appofite fcribit Sylvius Lex natura gationem illam , quæ actualiter fit , cum homi
lis eft a&tus rationis , actuale fcilicet judicium , ni innotefcit lex , qua regulari debet . Certe igi
dictamen rationis practice . Quia omnis lex tur id proferens intendit dicere , quod illa im S
babet fe per modum enunciationis ; enunciatio au preffio in homine fata , antequam homo actua
tem eft quidem actus . In 1. 2. 9.94 . a. 1. concl. 2. liter legem cognofcat , non eft fufficiens ad cum
Et art. 2. Prob. 2. ait : Vis obligationis non eft obligandum ; quapropter fubjungit , ideo adden
fimpliciter ex cognitione , quatenus eft talis , aut dum eft &c. Et poftea dicit , actualem promul
talis ....
Sed ex dictamine rationis præfcriben gationem tum fieri , cum homo legis cognitio
tis ea , quæ fecundum fe bona funt & agenda , nem accipit , quoniam hæc eft fufficiens , ac ne
aut prohibentis ea , quæ fecundum fe funt mala ceffaria promulgatio , per quam homo ligatur a
fugienda . Id explicat diffufius Cardin . Got lege , qua menfurandus eft . Et quod ita fentiat
ti , dicens : Ex his patet , nos loqui de lege na indubitanter Sylvius , conftat ex eo , quod ali
turali , ut in a&tu fecundo denunciante , in quo bi fcribit : Lex æterna fuit ab æterno lex mate
effentia legis confiftit , que babetur per modum rialiter , non fuit tamen ab æterno formaliter ,
denunciationis . Quod fi fumamus legem natura feu fub ratione legis actualiter obligantis ; quia
lem in actu primo , fic in virtute , & quodam tunc non fuit actualis , perfecta promulgatio .
modo babitu lex naturalis eft , etiam dum quis 1.2. quæft.91 . art. 1. ad 2. Itaque ait Sylvius ,
adu principia ejus non confiderat , cum femper legem æternam ( idemque procedit de lege na
maneat in intellectu lumen rationis , quod fimul turali , quæ eft participatio quædam legis æter
cum natura unicuique rationali creature Deus næ ) non effe legem formaliter , & actualiter ob
indidit : ex quo fi ufu rationis polleat , poteft ligantem , nifi cum aderit actualis promulgatio :
formare judicium , & dictamen de agendis , vel quæ tunc efficitur , cum homo difcernit , quid
omittendis : Theol. tra& t . 5. de Lege quæft. 2. dub. agere , & quid vitare debet ; juxta quod ipfe
2. §. 1. num. 9. Itaque Card. Gotti diftinguit le Sylvius antea jam exprefferat : Actualiter tunc
gem naturalem in actu primo , & in actu fecun unicuique (lex ) promalgatur , quando cognitio
do : & ait , quod lex naturalis confiderata in nem a Deo accipit diftantem , quidjuxta rectam
actu primo , atque in habitu , confiftit in illo rationem fit amplectendum , quid fugien
dum . 1.
habituali rationis lumine , quod nobis cum na 2. quæft .90. art. 4. infin .
tura inferitur : quo lumine deinde practicum Lex igitur naturalis non promulgatur homini ,
formatur dictamen , tempore quo homo ad ufum nec ipfum ligat , nifi cum homo pervenit ad u
rationis pervenit . Sed confiderata lex naturalis fum rationis , qua fibi lex innotefcit , & pro
in actu fecundo , effentialiter confiftit in actua mulgatur . Ita P. Ludovicus Montefino : Lex na
Hi legis denunciatione , quæ fit homini per illud turalis promulgatur in unoquoque , dum primo
practicum dictamen . Nunc quæro , ubinam pro venit ad ufum rationis ; & quamvis pro tuncfo
prie invenitur legis effentia ? Fortaffe in habitu lum promulgatur ifta lex quantum ad principia
legis inferto , cum Anima creatur , aut vero in communiffima juris naturæ , tamen poftea paula
actuali illa denunciatione legis ? Et quidem le tim per difcurfum promulgatur eadem lex quan
gem naturalem reddit proprie legem perfe& tam , tum ad alia . De Leg. Difp. 20. quæft, 4. n . 85.
& obligantem folum lumen illud in creatione Idem fcribit Duvallius : Queres , quo tempore lex
infertum , vel actualis denunciatio , five intima nature unumquemque obligare incipiat ? Refp. in
tio legis . Dicit Gotti ( idemque dicit Sylvius , cipere , quando promulgatur . Tunc autem fuffi
ut fupra vidimus , & dicunt omnes , S. Thomas , cienter promulgatur , quando quifque annos di
Gerfon , Soto , Gonet , & alii , ut infra videbi fcretionis incipit . In 1.2. de Leg. quæft. 3. art. 3.
mus ) quod non quidem in habitu , fed in actua Idem fcribit Petrus de Lorca: Quemadmodum
li denuntiatione legis effentia confiftit : Pater promulgatio eft intrinfeca & effentialis humanis
legi
 Morale Syftema . 25
Legibus, fic rationis judicium , & cognitio intrin juxta veftrum Principium , quod lex dubia non
Jeca eft legi naturæ . In 1. 2. Difp. 6. de Leg. obligat , concluditis , quod in dubio , utrum lex
pag. 386. Nota , judicium , & cognitio intrinfe ad illum cafum fe extendat , an non , certe ipfa
ca eft legi ; ergo fine judicio , & cognitione le non extenditur ? Sed refpondemus , retorquendo
gis , lex non ligat . Idem fcribit P. Cuniliati : argumentum : Ergo juxta veftram fententiam ,
Legis violatores non funt illi , quibus nondum in dubio an lex ad illum cafum fe extendat an
non , debemus dicere certe fe extendere ? hoc
lex innotuit ... A&ualis legis naturalis promul
gatio evenit , quando quis a Deo cognitionem ac autem eft , quod negamus . Nos autem , non
cipit diftantem , quid juxta rationem naturalem , utique afferimus , quod lex dubia certe ad il
fit vel fugiendum , vel ample&endum . Tract. 1. lum cafum non extenditur ; fed dicimus : Quo.
de Moral, &c. Cap. 2. Idem fcribit P. Goner ties ex utraque parte funt opiniones æque pro
Promulgatio legis naturæ fit per dictamen ratio babiles , cum certum non fit , legem tunc ad ca
nis intimantis homini ea , que lege naturæ præ fum illum fe extendere , refpe&tu illius Cafus le
Scripta , aut prohibita funt ; ergo cum deeft tale gem reddi dubiam , & uti dubiam , non obliga
dictamen , lex nature non obligat ad ejus obfer re , quia tunc fufficienter promulgata non eft ,
vationem . In Clypeo theol. tom. 3. Difp. 1. art. Exemplo res clarior fit . Legem univerfalem ha
4. §. 1. n.55 . Idem fcribit doctus P. Maftrius : bemus , quæ ufuram vetat ; at cum ex utraque
Hoc autem jus ( naturæ ) hominibus intimatur , parte æqualis eft probabilitas , quod aliquis con
& obligare incipit ab eo tempore , quo rationis tractus fit , & non fit ufurarius , tunc nulla lex
ufum accipiunt , & per talem legem fibi intima quæ vetet illum , certa apparet . Idcirco , uf
tam inter bonum & malum difcernere incipiunt ; quedum prudenter dubitatur , utrum ille contra
bic enim rationis ufus eft veluti ipfius legis na Aus fit , an non ufurarius , licet adfit opinio 2
turalis notificatio , & manifeftatio . Et hoc in quod ille contractus a lege interdictus fit , atta
tendit Paulus ( Rom . 7. ) illis verbis : Ego au men nulla affignatur lex certa , qua ille veta
tem vivebam fine lege aliquando , fed cum ve tur . Refpectu ufuræ , lex eam prohibens eft cer
niffet mandatum , peccatum revixit . Unde Hie ta : refpe&u autem illius contractus , lex eft in
ronymus ( Epift . ad Aglafiam ) fic explicat : Cum certa . Ad quid igitur objicere ( ut opponit Ad
mandatum venerit , hoc eft tempus intelligen verfarius quod hic non agitur , utrum lex exi
tiæ appetentis bona , & vitantis mala , tunc pec ftat , nec ne , dum lex vetans ufuram eft certa ,
catum revivifcere incipit , & homo reu elt pec fed folum inquiritur , an ad cafum illum fe ex
cati . Maftrius Theol. Moral. Difp. 2. de Leg. tendat , aut non? Nam patet refponfio : Pofito
quæst. 2. art. 2. num. 34. quod vere probabile fit , cafum illum a lege non
Objicit IV. P. Patutius , & fic ait ,, Ut ali comprehendi , idem eft dicere , dubium effe an
,, qua lex fit dubia , dubitari debet , utrum ta ad cafum illum lex fe extendat , ac dicere le
.‫ د‬lis lex exiftat , an non ; hoc autem effe non gem refpectu illius cafus effe dubiam , proinde
,, poteft , cum leges tam divinæ , quam huma que refpe&u illius cafus non obligare .
09 næ , quas obfervare tenemur , omnes fint cer
‫ در‬tæ , & fufficienter promulgatæ . Dubium igi § . II.
"" tur reftat non de legis exiftentia , fed de ca
"" fibus particularibus , fint ne fub lege univer Alterum Principium : Lex incerta non poteft cer
"" fali comprehenfi , vel non : quapropter , fi tam obligationem inducere , quia hominis li
,, Principio fuppofito uti voluerimus , nempe bertas anterius ad legis obligationem poffidet .
,, quod lex dubia non poteft obligare , dicere
,, non poffumus , quod lex dubia non fit lex , fed RIT autem lex manifefta , ait S. Ifidorus in
,, tantum dicere debemus , Cum ex utraque par ERIT can. Erit autem , Dift. 4. Hinc fcripfit Pa
,, te probabilis opinio habetur , quod lex ad eos normitanus (in Cap. fin. de Conftit . ): Ubi lex
,, cafus fe extendit vel non , lex certe non fe ex eft dubia , excufatur quis a juris ignorantia .
"2 tendit . At fi hoc dicitur , redit difficultas Eadem quidem naturalis ratio dictat , neminem
,, Principii , cum enim dubitatur fit vel ne li ad eorum præceptorum , de quibus dubitatur ,
‫ در‬cita talis actio , uti in lege comprehenfa , vel utrum exiftant an non , teneri obfervantiam , ut
‫ در‬non comprehenfa , non poteft hoc tale Prin habetur in Authentica Quibus modis nat. &c.
,, cipium pro certo ftatui " . Huc ufque præfa §. Natura , ubi legitur : In dubio nullus præfu
tus P. Ledor , in hoc inhærens illi quod prius mitur obligatus . Hoc idem docet D. Thomas ,
fcripferat P. Daniel Concina in fua Theologia . dicens , legem ( & loquitur de lege divina , &
Sed pro refponfione fit idem , quod fcripfit ipfe ææterna ) ut obliget > debere effe certam . 1. 2.
P. Concina in Compendio fuæ Theologiæ ( tom . quæft. 19. art. 4. ad 3. Ibi S. Doctor fibi obji
1. de Leg. Cap. 2. num. 10. ) ubi dicit , quod li cit: Menfura debet effe certiffima : fed lex æter
cet lex fit certa , nihilominus diverfæ quæ acci na eft nobis ignota ; ergo non poteft effe nofire
dunt circumftantiæ , efficiunt , ut lex nunc obli voluntatis menfura , ut ab ea bonitas volunta
get , & nunc non obliget : fiquidem præcepta , tis noftre dependeat . Et refpondet : Licet lex
quamvis fint immutabilia , tamen aliquando non eterna fit nobis ignota fecundum quod eft in
præcipiunt fub hac , vel illa circumftantia . Hinc mente divina , innotefcit tamen nobis aliqualiter
nos reaffumimus , & dicimus : Non valet igitur per rationem naturalem , que ab ea derivatur 2
dicere , quod leges funt certæ , nam mutatis ca ut propria ejus imago , vel per aliqualem reve
fuum circumftantiis , redduntur non obligantes , lationem fuperadditam . Non negat igitur S.
vel faltem dubiæ , & tunc tanquam dubiæ nec Thomas , legem divinam , prout eft noftrarum
etiam obligant . Ergo ( replicat P. Patutius ) actionum menfura , debere effe certam ; dumta
xat ,
 26 Lib. I. Tract . I. De Confcientia .
xat , ait , non opus effe , ut illa eodem modo a
nobis , ac a Deo dignofcatur , fed fufficere ut
nobis rationis naturalis lumine , aut ſpeciali ali
qua revelatione innotefcat .
Sed hoc clarius , & firmius in alio loco fta
tuit Magifter Angelicus , ubi quærit : Utrum
confcientia liget . Et fic fermonem habet : Ita
fe habet imperium alicujus Gubernantis ad li
gandum in rebus voluntariis illo modo ligatio
nis , qui voluntati accidere poteft , ficut fe ba
bet alio corporalis ad ligandum res corporales
neceffitate coactionis . A&io autem corporalis a
gentis nunquam inducit neceffitatem in rem aliam,
nifi per conta&um coa&tionis ipfius ad rem , in
qua agit . Unde nec ex imperio alicujus Domini
ligatur aliquis , nifi imperium attingat ipfum ,
cui imperatur . Attingit autem ipfum per ſcien
tiam . Unde nullus ligatur per præceptum ali
quod , nifs mediante fcientia illius præcepti . Et
ideo ille , qui non eft capax notitie præcepti ,
non ligatur ; nec aliquis , ignorans præceptum Dei
ligatur ad præceptum faciendum , nifi quatenus
tenetur fcire præceptum . Si autem non teneatur
fcire , nec fciat , nullo modo ex præcepto liga
tur . Sicut autem in corporalibus agens corpora
le non agit , nifi per contactum ; ita in fpiritua
libus non ligat , nifi per fcientiam . De Verit.
quæft. 17. art. 3. Nota illud , Unde nullus liga
tur per præceptum aliquod , nifi mediante fcien
tia illius præcepti . Sed nunc audiamus obje
tiones P. Patutii ad hoc fecundum Princi
& ipfo errore peccat . Quomodo in ipfo errore
pium , & fignanter refpectu ad hunc D. 1 homæ
textum .
Objicit I. fub voce fcientia non intelligi co
gnitionem certam , fed tantum fimplicem præ
↓ cepti notitiam , quæ ut ait ) in noftro cafu
probabiliter jam habetur ob utriufque opinionis
probabilitatem . Refpondeo , & dico primo :
Quod fub nomine Scientia intelligatur probabi
lis notitia , hæc eft novi Vocabularii nova fi
gnificatio , dum Philofophi omnes cum eodem
S. Thoma diftinguunt Opinionem a Scientia ,
quæ accipitur ut cognitio certa alicujus verita
tis . Sed inftat P. Lector , quod S. Thomas fub
voce Scientie intelligit comprehendi adhuc No
titiam probabilem , quæ jam habetur in cafu
noftro ; Angelicus enim ( ut ait ) ibidem fub
dit , & ideo ille qui non eft capax notitie pre
cepti, non ligatur . Sed pariter dico in omnibus
Vocabulariis Notitiam pro eodem fignificari , àc
Gognitionem , unde Notitia legis idem eft , ac
Cognitio legis . Ceterum , dato etiam quod no
mine Notitie intelligi poffet probabilitas exi
ftentiæ legis , ad fummum admitti poterit Pro
babilitas illa , quæ tantum ftat pro lege , abfque
probabilitate in contrarium ; alioquin , cum o
pinio pro libertate æque eft probabilis , tunc
certum eft ( ut diximus ) non aliud fupereffe nifi
meram legis hæfitationem , quæ nec Scientia ,
nec Notitia dici poteft ; tunc enim non legis
notitiam habemus , fed tantum notitiam dubii ,
five quæftionis , an lex exiftat , vel non . Sed
quod S. Thomas dicendo , mediante Scientia ,
intenderit loqui non de dubio , five de dubia
opinione , fed de vera Scientia , conftat a con
textu ejufdem articuli dum ait : Sicut autem in
corporalibus agens corporale non agit , nifi per
contactum ( coactionis ad rem , ut fupra dixerat ) ;
ita in fpiritualibus præceptum non ligat , nifi per
Scientiam . Et poftea fubdit : Ad videndum au
tem , quando ( cofcientia ) ligat , fciendum quod
ligatio metaphorice a corporalibus ad fpiritualia
fumta , neceffitatis impofitionem importat ; ille e
nim qui ligatus eft , neceffitatem babet confiften
di in loco , ubi ligatus eft , & aufertur ei pote
ftas alio divertendi . Ergo ficut qui actualiter
non eft ligatus , poteftatem habet divertendi quo
vult ; ita qui non adhuc eft ligatus a præcepto ,
mediante illius præcepti fcientia , poteftatem ha
bet agendi quod voluerit . Quomodo autem di
ci poteft , aliquem fcire præceptum , fi ipfe fciat
præceptum effe dubium ? tunc omnino dicendum ,
quod ille præceptum ignorat , cum dubitat , an
præceptum adfit , vel non .
Præterea objicit fuper eundem textum D. Th.
P. Patutius verba illa : Nec aliquis ignorans
præceptum Dei ligatur ad præceptum faciendum ,
nifi quatenus tenetur fcirepræceptum . Ergo ( ar
guit P. Patutius ) licet quis notitia præcepti ca
reat , fi tamen eam habere tenetur , jam ligatur
præcepto ; nec excufatur , fi illud tranfgreditur .
Sed hoc minime quidem S. Doctor intelligit ,
tantum ibi docet a peccato non excufari , qui
præceptum fcire tenetur , & culpabiliter illud
ignorat . Id patet ex eo quod in eodem arti
culo ( ad 4. ) fubjungit : Tunc confcientia er
ronea non fufficit ad abfolvendum , quando in
peccatur , nifi cum ipfe error eft peccatum ob
voluntariam negligentiam ? prout idem S. Tho
mas ex D. Auguftino in alio loco aperte decla
ravit . Ignorantia , quæ eft omnino involuntaria,
non eft peccatum , & boc eft quod Auguftinus di-.
cit : Non tibi imputatur ad culpam , fi invitus
ignoras , fed fi fcire neglexeris ( lib. 3. de Lib.
arb. Cap. 19. ) Per boc autem quod ait , fed f
fcire neglexeris , dat intelligere , quod ignoran
tia babet , quod fit peccatum ex negligentia præ
cedente , que nihil eft aliud , quam non applica
re animum ad fciendum ea , que quis fcire de
bet . De Verit. quæft. 3. art. 7. ad 7. Ergo ne
quaquam peccat , qui in duarum opinionum æ
que probabilium hæfitatione , inquiric legem ,
& debita diligentia adhibita , eam omnino du
biam invenit , & ideo non obligantem .
Objicit II. Legis æternæ poffeffionem , noftræ
libertatis poffeffionem antecedere ; ideoque ait ,
quod in dubiis opinio quæ ftat pro lege , præ
ferri debet . Refpondeo . Jam fupra vidimus
quot Theologi dicunt legem æternam refpectu
hominum non effe vere , & proprie legem . Sed
conceffo quod fit , nequaquam dici poteft legis
æternæ obligationem poffidere antecedenter ad
libertatem a Domino homini donatam . Quam
vis enim nulla fit in Deo cognitionis , & confi
lii fucceffio , quia omnia Deo ab æterno præfen
tia fuerunt , nihilominus prioritate rationis , five
nature homo in mente divina ante legem con.
templatus eft ; prius enim a Legislatore confi
derantur Subditi juxta propriam naturam , & eo
rum ftatum , & poftea confideratur lex conve
niens eis imponenda . Dico conveniens , fiqui
dem Deus aliam legem ftatuit pro Angelis , a
liam pro hominibus : & pro his aliam pro Sa
cer
 27
Morale Syſ tem a .
feffarius ) clare percipere , utrum fit mortale,
r nda fententia , ut di
cerdotibus , aliam pro Laicis : aliamque pro non videtu tunc precipita
Conjugatis , aliam pro Colibibus . Hæc doctri cit Guillelmus , ut deneget propter boc Abfolu
na utique non eft mea , eft D. Thomæ , qui ( 1 . tionem , vel illi faciat confcientiam de mortali .
2. q.91 . art. 1. ) ponit quæfitum : Utrum fit ali Et cum promptiora fint jura adfolvendum , quam
lig andum (c. Ponderet Dift . 1. ) & melius fit Dɔ
qua lex eterna ? Et ad primum fic fibi objicit : o reddere rationem de nimia mifericordia ?
r min
Videtu quod non fit aliqua lex æterna , omnis
enim lex aliquibus imponitur : Sed non fuit ab qu am de nimia feveritate , ut dicit Chryfoftomus
eterno , cui aliqua lex poffit imponi , folum enim C. Alligant , 26. quæft. 7. potius videtur abfol .
Deus fuit ab æterno ; ergo nulla eft æterna . Et vendus . S. Anton . part . 2. tit. 4. Cap . 5. §. In
quantum . Idem fcripfit Gabriel Biel , qui vixit
refpondet : Ad primum dicendum , quod ea que
in feip fis t
non fun ,, apud Deum exiftunt , in an. 1480. dicens : Nihil debet damnari tanquam
quantum funt ab ipfo cognita , & præordinata , mortale peccatum , de quo non habetur evidens
fecundum illud ( Rom.4 . ) : Qui vocat ea , quæ ratio , vel manifefta autoritas Scripture . In 4.
non funt , tanquam ea quæ funt . Sic igitur e D.6. quæft . 4. concl . 5. Idem docuit S. Thomas ,
ternus divine legis conceptus habet rationem le ubi dixit: Qui ergo affentit opinioni alicujas
gis æternæ , fecundum quod a Deo ordinatur ad Magiftri contra id quod publice tenetur fecun
gubernationem rerum ab ipfopræcognitarum . Ad dum Ecclefia autoritatem , non poteft ab erroris
verte , rerum ab ipfo præcognitarum . Itaque , vit io excufari . Quodlib. 3. art. 10. S. Thomas
prioritate rationis , prius a Deo confideratus fuit igitur tantum damnat , qui aliquam fequitur o
Homo tanquam liber , & deinde confiderata fuit pinionem contra manifeftum Scripturæ teftimo .
lex , qua homo ligandus erat . Exempli gratia , nium , aut contra communem fententiam juxta
t
Deus ab æterno prohibui homicidiu , ergo m auctoritatem Ecclefiæ ; non autem qui fequitur
prioritate rationis , prius confideravit Homines , opinionem , quæ legi certæ non adverfatur , ut
qui interfici poffent , & poftea præceptum dedit adnotat Joannes Nyder Hec verba S. Thome
eret non poffunt intelligi , nifi de illis , ubi manifefte
m
eis , ne alter alteru interfic .
Ergo , dicit P. Patutius , homo nafcitur li patet ex Scriptura , vel Ecclefiæ determinatione
ber , & ind epe nde ns ? Neut iq ua m , nafcitur po quod fit contra legem Dei ; & non de illis ubi
teftati divinæ fubje& tus , & confequenter obliga illud non apparet , alias fibi contradiceret in ec
tus omnibus parendis præceptis , quæ Deus illi dem libro . InConfolat . &c. Cap. 11. art. 3. Idem
impofuerit ; fed ut homo hujufmodi præceptis tradidit alibi S. Thomas fcribens : Omnis que
ligetur , requiritur , ut illa ipfi promulgentur , fio , in qua de mortali peccato quæritur , nif
& innotefcant per rationis lumen ; fed donec expreffe veritas babeatur , periculofe determina
præceptum non eft homini manifeftatum , poffidet tur ; quia error quo non creditur effe peccatum
tele , quod eft mortale , confcientiam non ex
ipfe libertatem illi a Deo donatam , quæ cum mor
at a toto , licet forte a tanto . Error vero ,
fit certa , nonnifi a præcepto certo ligatur ; & cuf
cum lex fit regula , & menfura , qua homo fuas quo creditur effe mortale , quod non eft mortale ,
actiones regulare , & menfurare debet , oportet ex confcientia ligat adpeccatum mortale . Quod
quidem , ut hæc regula , & menfura incerta non lib.9 . art. 15. Adverte verba nifi expreſſe veri
fit . Falfum autem eft id quod Adverfarii autu tas habeatur , periculofe determinatur . Ergo fal
m
mant , nempe quod nihil poffit homo agere , fum eft Principium Adverfarioru , quod in du
nifi certo fciat illud fibi fuiffe a Domino per bio poffidet lex , ac proinde in dubio pars tu .
miffum . Nam fi hoc effet , lex divina non in tior eft tenenda . Sed dicet P. Patutius : Si pof
diguiffet promulgatione , fed tantum opus fuif fidet libertas , cur S. Thomas fcripfit , quod in
fet , ut Deus omnia quæ nobis permittebat ope dubio partem mit iorem fequens non excufatura
rari , declaraffet . Sed Deus non ita fecit : Deus toto ? Refpondetur , S. Doctorem hic non loqui
ab initio conftituit bominem , & reliquit illum de ultimo judicio pratico , quod certum fieri
in manu confilii fui . Adjecit mandata , & præ poteft ex aliquo Principio certo reflexo , fed lo
ceptafua: Si volueris mandata fervare , confer quitur tantum de judicio dire & to , quod dubium
vabunt te & c. Eccli . 15. 14. Prius itaque Domi eft , cum utraque opinio dubia fit , & ideo ait
nus hominem liberum creavit , ei donando ex non excufari , qui tantum ex judicio directo mi
fuo beneplacito libertatem , juxta id quod fcri tiorem partem ample & titur . Secus tamen effet ,
bit Apoftolus : Poteftatem habens fuæ volunta ait S. Antoninus , fi quid ample& teretur ex opi
tis. 1. Cor. 7. Et poftea mandata , quæ teneba nione probabili , intellige , formato ultimo di &a
tur fervare , adjecit , ac impofuit ; & ideo ho mine certo ex certo reflexo Principio . Audiamus
um : Notandum eft , quod dicit S.
minis libertas , cum certa fit , poffideatque an S. Archiepifcop
te legis obligationem , ipfa nonnifi a lege certa Thomas in quadam quæftione de Quodlibetis ,
quod questio in qua agitur de aliquo ačtu , utrum
aturc. eft , quod Auctores antiqui communiter fit peccatum mortale , vel non , nifi ad hoc bar
ligHin
docuerunt , ubi lex eft obfcura , nec pro illa re beatur auctoritas expreffa Scripturæ facre , aut
peritur fcripturæ textus , aut Ecclefiæ determi Canonis Ecclefiæ , vel evidens ratio , nonnifi pe
natio , aut evidens ratio , nihil de gravi pecca riculofiffime determinatur . Nam fi determinet ,
to damnandum fore ; nam pro certo habuerunt , quod fit mortale , & non fit , mortaliter peccavis
legem dubiam non obligare . En quomodo fcripfit contrafaciens , quia omne quod eft contra confcien
S. Raymundus : Non fis pronus judicare morta tiam , ædificat ad gehennam ; fi autem determi
lia peccata , ubi tibi non conftat per certam fcri natur , quod non fit mortale , & eft , error fuus
pturam . Lib. 3. de Panit . §. 21. Idem fcripfit non excufabit eum a mortali , Sed hoc fecundum
S. Antoninus dicens : Si vero non poteft ( Con vide
 28 Lib. I. Tract. I. De Confcientia .
videtur fane intelligendum , quando erraret ex opiniones concurrunt æque probabiles , neutra
craffa ignorantia ; fecus fi ex probabili , puta probabilis , fed tantum dubia remanet . Quapro
quia confulu peritos in tali materia , a quibus pter eo cafu folummodo poteft dici , quod præ
dicitur illud tale non effe mortale ; videtur enim cepti dubium habemus , non autem cognitio
tunc in eo effe ignorantia quafi invincibilis , quæ nem . Et revera quomodo unquam dici poterat ,
excufat a toto . Et boc quantum ad ea , quæ non nos legis cognitionem habere , cum vere nefci
funt expreffe contra jus divinum , vel naturale , mus , an lex exiftat vel non ? tunc bene affere
vel contra articulos Fidei , & decem præcepta re valemus , quod legem nefcimus , & ideo non
in quibus ignorans ignorabitur ..... Et fi dice tenemur , juxta S. Thomam , in particulari con
retur bic efte ufuram , & ufura eft contra Deca formari voluntati divinæ in eo volito Materia
logum ; refpondetur , fed bunc contra& tum effe u li , quod nobis ignotum eft ; Deus enim nobis
furarium non eft clarum , cum Sapientes contra non præcipit obedire fuæ voluntati , quæ non
ria fibi invicem fentiant . S. Anton . p. 2. tit. 1. adhuc eft nobis patefacta .
Cap. 11. § . 28. Itaque fecundum D. The mam , Idque confirmat expreffius refpe&u ad noftrum
& D. Antoninum , ubi veritas non eft patens , cafum D. Thomas in alio loco ( 2. 2. quæft . 104.
lex tanquam dubia non obligat . art. 4. ad 3. ) ubi quærens : Utrum in omnibus
Objiciunt III. noftri Adverfarii , nihil fas ef Deo fit obediendum ? Refpondet affirmative , fed
fe nobis , nifi quod eft conforme divinæ volun poftmodum fibi objicit ad tertium : Quicunque
tati . Gaudeo hanc objectionem mihi fieri , quod obedit Deo , uniformat voluntatem fuam volunta
enim in hoc pun&to S. Thomas docet , id fo ti divinæ , etiam in volito . Sed non quantum ad
lum fufficit ad noftram fententiam omnino fir omnia tenemur conformare voluntatem noftram vo
mandam . Quærit Angelicus ( 1. 2. q. 19. art. luntati divinæ , ut fupra babitum eft ( 1. 2. q.
10. ): Utrum neceffarium fit voluntatem buma 19. art. 10. hic eft locus jam fupra relatus de
num conformari voluntati divine in volito , ad volito Materiali ) . Ergo non in omnibus tenetur
hoc ut fit bon ? & ait teneri hominem fe con bomo Deo obedire . Et ita refpondet : Ad tertium
formare voluntati Dei in volito Formali , fci dicendum , quod et non femper teneatur bomo
licet in volito boni communis ( quifque enim velle quod Deus vult , femper tamen tenetur vel
non poteft licite aliud velle , nifi bonum ) fed le , quod Deus vult eum velle , & homini præci
non in volito Materiali . Deinde S. Doctor ( ad pue innotefcit per præcepta divina . En igitur S.
primum ) fic fibi objicit : Videtur quod voluntas Doctor, bene explicat , nos non teneri fua præ
bominis non debeat femper conformari divinæ vo cepta fervare , nifi poftquam illa nobis funt ma
luntati in volito ; non enim poffumus velle , quod nifeftata . Itaque tenetur homo parere Deo , &
ignoramus .. …….. Sed quid velit Deus , ignoramus conformari ipfius voluntati , non jam in omni
in pluribus ; ergo non poteft humana voluntas di bus , que Deus vult , fed in eo tantum , quod
vine voluntati conformari in volito . Et refpon Deus vult nos velle . Sed quomodo fciemus id ,
det : Ad primum dicendum , quod volitum divi quod vult Deus nos velle ? Sciemus , inquit S.
num fecundum rationem communem , quale fit Thomas , cum præcipue innotefcit per præcepta
fcire poffumus ; fcimus enim quod Deus quicquid divina . Non fufficit igitur dubia notitia præce
vult, vuit fub ratione boni . Et ideo quicumque pti , ut teneamur fervare præceptum tanquam
vult aliquid fub quacumque ratione boni , babet Dei volitum , fed requiritur infuper notitia præ.
voluntatem conformem voluntati divine , quan cepti certa , & manifeftata : hoc quidem figni
tum ad rationem voliti , quod eft volitum For ficat verbum illud , innotefcit.
male , five Commune . Subdit deinde : Sed in Quæro nunc , ut hunc pun& tum concludamus :
particulari nefcimus , quid Deus velit ; & quan Cafu quo voluntas divina quoad particularium
tum ad hoc non tenemur conformare voluntatem præceptorum obfervantiam nobis adhuc non in
noftram divine voluntati . Ergo non tenetur ho notuerit , tenemur ne illi conformari Minime ,
mo fe conformare divinæ voluntati in particu ait Angelicus dicens : Sed in particulari nefci
lari etiam refpe&u ad divina præcepta , ubi hæc mus , quid Deus velit , & quantum ad hoc non
Dei voluntas homini non eft adhuc manifefta tenemur, conformare voluntatem noftram divine
ta , prout diftin&tius declarat P, Gonet dicens : voluntati . Idque confirmat , ut vidimus , expreffe
P. Gonet : Homo non tenetur fe conformari volun
Homo non tenetur conformari voluntati divine in
tati divine in volito Materiali , nifi quando vo
volito Materiali , nifi quando voluntas divina
luntas divina nobis præcepto , vel probibitione
nobis præcepto , vel prohibitione manifeftatur .
manifeftatur. Clyp. Difp.6. art. 2. num. 37. Imo
In Clypeo tom . 3. D. 6. art. 2. num. 37. in fin.
Sed inftat P. Patutius , & ait : Riguardo al fcripfit Joannes Gerfon , ut alibi retulimus ,
precetto; e proibizione ( libet hoc adnotare fuis quod nec Deus quidem poteft creaturam obliga
propriis verbis ) Sempre dobbiamo conformarci al re ad fuam voluntatem fervandam , nifi prius
la volontà divina , eziamdio quanto al volito eam ipfi manifeftet : Neceffe eft dari manifefta
Materiale , mentre Dio ci ha dati i fuoi precet tionem ordinationis , ac voluntatis Dei , namper
folam fuam voluntatem nondum poteft Deus ab
ti , affinchè gli offerviamo , e questi già sono no
tificati nelle fue leggi . Sed ego peto : Si ali folute creaturæ imponere obligationem . Lib. de
quod præceptum eft dubium , & obfcurum , prout Vita Spir. Lett . 2.
Hinc patet , quod S. Thomas femper confor
accidit quidem in confli&u duarum opinionum mis fuit , nos inftruens , leges certas effe debe
aque probabilium , quomodo dici poteft præce re , ut obligent ; in cunctis enim locis ubi de
ptum fufficienter notificatum ? Tunc non eft fa
hac materia fermonem habuit , femper ufus eft
tis notificatum præceptum , fed tantum dubium
verbis expreffis , quæ hanc effe mentem fuam
præcepti , prout fupra oftendimus , quod ubi duæ clare
 Morale Syftema . 29
clare oftendunt . Dixit ipfe , quod lex ut obli trare . Part. 2. tit. 1. cap.x1 . §. 31. Verba D.
get , oportet at per ipfius notitiam applicetur . Antonini funt nimis clara , Sed P. Patutius ait ,
1.2. queft.90, art. 4. Dixit ibidem ad primum , S. Archiepifcopum loqui tantum de eo , qui opi
promulgationem legis effe ex hoc ipfo , quod nionem mitiorem habet pro unice vera ; idque
Deus eam mentibus hominum inferuit natura infert ex verbis illis , alioquin oportet omnes Ře
liter cognofcendam . Inquit naturaliter cogno ligionem intrare ; ergo , dicit P. Patutius , S.
fcendam , ergo tunc homo tenetur legem fer Antoninus intelligit hic loqui de duabus opinio
vare , cum legem cognofcit , non vero cum nibus æque tutis , & moraliter certis ; & contra
dubitat de lege . Dixit legem effe menfu prætendit probare , S. Antoninum fentire quod
ram , qua homo menfurare fe debet , ac proin vi præfatæ Regulæ in omnibus opinionibus du
de dixit quod hæc Menfura debet effe certifſi biis tutiorem effe tenendam . Sed ut res clare
ma . 1. 2. quæst. 19. art. 4. ad 3. Dixit , quod fcat , hic præmittendum id , quod præmittit S.
ficut funis non ligat , nifi applicetur rei ligan Antoninus in §. 28. loc. cit. loquens de quodam
dæ per conta& tum , ita præceptum non ligat nifi contactu , circa quem tunc valde inter Sapien
per ejufdem fcientiam . Et ideo fubdit : Unde tes difcreptabatur , an effet , vel ne ufurarius .
nullus ligaturper præceptum , nifi mediantefcien Sic fcribit San&us : Et fi diceretur bic effe ufu
tia illius pracepti . De Verit. quest. 17. art. 3 . ram , & ufura eft contra Decalogum . Refponde
Dixit , hominem tum tantum teneri ad obedien tur , fed bunc contractum effe ufurarium , non eft
dum Deo , cum ejus divina voluntas homini præ clarum , cum Sapientes contraria fibi invicem in
cipue innotefcit per præcepta divina , 1. 2. q. 19. bujufmodi fentiant . Cum autem dicitur ignoran
art. 10. Itaque juxta has omnes D. Thomæ do tia juris naturalis non excufare , intelligitur de
Arinas concludendum , divinam legem non ob bis que expreffe per fe , vel reductive funt circa
ligare , nifi cum eft cognita , nifi cum eft cer jus naturale & divinum , ut contra fidem , vel
tiffima , nifi cum de illa habetur fcientia , nifi præcepta per evidentes rationes , vel determina
ipfamet innotefcit . tionem Ecclefie , vel fententiam communem Do
Quapropter his pofitis fruftra objicitur a no & torum ; & non de his que per multa media ,
ftris Adverfariis , quod cum opiniones funt a non clare probantur eſſe contra præcepta ¿ ar
que probabiles , opinio tutior , fi non inducit ticulos .
obligationem certam , inducit faltem obligatio Deinde §. 31. ait : Quod autem volentes proba
nem probabilem ; & ideo deerit dictamen mora re contractum effe illicitum , inducunt illud , In
liter certum de actionis honeftate , fine quo non dubiis tutior via eft eligenda . Refpondetur , boc
licet operari . Sed huic pluries fupra data eft re effe verum de boneftate , & meriti majoritate , non
fponfio , nempe quod cum duplex concurrit opi de falutis neceffitate , quoad omnia dubia , alio
nio æque probabilis , opinio quæ ftat pro lege quin oportet omnes Religionem intrare . S. An
aliam non inducit obligationem nifi deponendi toninus igitur neutiquam fentiebat univerfalem
dubium ; fed hujufmodi dubia , juxta omnium adeffe legem , quod tutiora fequamur in omni
Probabiliftarum , & Probabilioriftarum , ipfiufque bus dubiis ; nam in fpeculativis , quæ occurrunt
P. Patutii fententiam , ut vidimus , bene poteft cum duæ probabiles opiniones concurrunt , jux
deponi , non tantum ex directo , fed etiam ex ta cafum qui tunc difceptabatur , cenfebat præ
reflexo Principio certo , quo certitudo de ho fatam Canonum Regulam non effe de præcepto .
neftate actionis jam habetur . Nihil autem obftat , quod ibi exemplum addu
Objiciunt IV. Regulam facrorum Canonum xerit , five abfurdum , quod alioquin oporteret
illam: In dubiis tutior via eft eligenda , ut ha omnes Religionem intrare ; nam ibi non qui
betur in cap. Illud Dominus , de Sent. excomm. dem loquebatur San&tus adverfus eos , qui dice
idemque dicitur in cap. Ad audientiam , de Ho re præfumpferint , omnes de præcepto teneri pro
mic. & in cap. Petitio tua , eod. tit. item in pter Regulam illam Religionem ingredi ; fed
Clement. Exivit , §. Item quia , de Verb. fignif. refpondet ibi directe eis , qui dicebant contra
& in cap. Juvenis , de Sponfal. Dicunt Adver &um illum vetitum effe vigore prædi& tæ Regu
farii Canones hi generaliter loquuntur de o læ obligantis ad tutiorem partem fequendam :
mnibus dubiis , generaliter igitur accipiendi Quod autem volentes probare ( repetamus verba
funt . Refpondeo , & concedo , quod generaliter jam fupra relata ) contractum effe illicitum , in
accipiendi funt quoad omnia dubia practica , & ducunt illud , In dubiis tutior via eft eligenda .
facti , qualia utique erant illa , quæ occurrebant Hic igitur fermo fit præcife de contractu illo
refpectu ad cafus præfatorum Canonum ; fed non fpeculative dubio , & refpondet S. Antoninus
quoad omnia dubia fpeculativa , & juris , ut di Hoc effet verum de boneftate , & meriti majorita
Cunt S. Antoninus , Chriftianus Lupus , Joannes te , non de falutis neceffitate quoad omnia du
Nyder , Dominicus Soto , Suarez , Tabiena , Syl bia. Unde non valet dici : S. Antoninus-inten
vefter , Angelus , Henriquez , Angles , S. Bo dit loqui de eo , qui volens contractum inire ,
ventura , Gerfon , Pelbartus , & alii fere com reputat illum , non dubitanter , fed certe lici
muniter , ut mox videbimus ; ajunt enim , Re tum ; nam S. Archiepifcopus non intendit uti
gulam præfatam Canonum quoad dubia fpecula que loqui ibi de opinione habita pro unice ve
tiva effe de confilio , non de præcepto . ra , fed de opinione omnino dubia : alioquin ad
En quomodo loquitur S. Antoninus : Inducunt objectionem eorum qui probare volebant contra
illud , In dubiis tutior via eft eligenda . Refpon tum effe illicitum , quia Canones præcipiunt ,
detur hoc effe verum de boneftate , & meriti ma in dubiis tutiorem viam effe eligendam , inepte
joritate, & non de falutis neceffitate quoad omnia refpondiffet Regulam illam effe de boneftate , &
dubia ; alioquin oporteret omnes Religionem in meriti majoritate, non de neceffitate quoad omnia
du
 30 Lib. I. Tract . I.
dubia ; fed debuiffet refpondere , Regulam pro
cedere tantum in dubiis , non vero cum operans
habet pro vera fuam opinionem ; San& tus autem
ait , Regulam Canonum non effe de præcepto
univerfali quoad omnia dubia ; quoad omnia e
nim dicit effe tantum de boneftate , & meriti
majoritate .
Sicut fcribit S. Antoninus , fic etiam fentit
Joannes Nyder , dicens : Viam tutiorem eligere
eft confilii , non præcepti . In Confolat. part. 3.
cap. 16. Idem fentit Tabiena : Non valet , quod
in dubiis tutior via eft eligenda , quia hoc non
eft Præceptum , fed confilium . In Summa verb.
Scrupulus . Idem fcripferunt Navarrus Manual.
cap. 27. n. 181. Dom. Soto de Juft. & jure lib.7 .
part. 3. art. 2. Abbas in cap. Significafti , Sylve
fter verb. Jejunium quæft. 10. numer. 27. Suarez
tom. 3. in 3. p. Difp. 40. Sect . 6. num. 8. Angles
P. 1. deJejun. quæft. 9. art. 1. Dub. 2. Concl. 3 .
Henriquez lib. 14. de Irreg. cap. 3. num. 4. in
fin. Item S. Bonaventura , Gerfon &c. apud Te
rillum de Probab. quæft. 26. num. 21 .
Et revera juxta cafus relatorum Canonum o
mnino fervari opus erat regula illa , quia dubia
erant practica , & facti , nec haberi poterat Prin
cipium aliquod certum , dire& tum , aut refle
xum , quo excufanda foret obligatio partem fe
quendi tutiorem propter fcandala , aliaque ma
la , quæ in iis cafibus vitari debebant . Utque
dilucide hoc dignofcatur , brevibus hic difcute
re oportet , qui tunc acciderunt cafus , & deci
fiones textuum , qui nobis objiciuntur . Quoad
cap. Illud Dominus , de Sent. excomm . ibi ca
fus fuit , quod quidam Epifcopus , non obftante
fama publica de excommunicatione adverfus
eum lata , temere celebrare maluit , qua de re
jure dicimus , eum depofitione fuiffe ab Inno
centio III. punitum ; nam perfiftente dubio de
excommunicatione , ipfe diligentiam adhibere
tenebatur ut de veritate certior fieret , interim
que a celebratione defiftere debebat . Idcirco
merito dixit Pontifex : Quia in dubiis via tu
tior eft eligenda , etfi de lata in eum fententia
dubitaret , debuerat tamen potius abftinere , quam
Sacramenta Ecclefie celebrare .
Quod cap. Ad audientiam , de Homic. cafus
fuit , quod quidam Sacerdos intulit viro cuidam
vulnus , ex quo vita deceffit . Deinde dubitaba
tur , an ille propter hujufmodi vulnus mortuus
fuiffet . Clemens III. decrevit convenire , ut Sa
cerdos a facrificando abftineret , & ideo dixit :
Cum in dubiis femitam debeamus eligere tutio
rem , vos convenit injungere Presbytero , ut non
miniftret. Hic primo advertendum , quod non
adhuc facti veritas erat tunc explorata , nimi
rum an tali ex vulnere mors accidiffet , qua de
caufa fubjungit textus : Si ex alia infirmitate
obierit, poterit divina miniftrare . Ideoque fa
pienter fatuit Pontifex , quod interim Sacerdos
non celebraret ; decebat enim in tali dubio viam
tutiorem eligere . Advertendum fecundo cum
Navarro , & Suarez , quod eo cafu non ageba
tur de obfervando aliquo præcepto , fed tantum
de quadam convenientia , ut fi deinde conftaret
Sacerdotem fuiffe homicidam , Populo non eſſet
fcandalum eum celebrantem confpicere . Idem fta
tutum fuit in fimili cafu dubii homicidii in cap.
De Confcientia .
Petitio tua , 24. de Homic. ubi dictum fuit : Cam
fit confultius in bujufmodi dubio abftinere , quam
temere celebrare . Quis non videt in his cafibus
neceffario ad fcandalum effugiendum convenif
fe , ut via tutior eligeretur , a celebratione ab
ftinendo ?
Ad Clementinam Exivit refpondemus , quod
ibi Fratres Minores Sedem Apoftolicam efflagi
tarunt , an fub gravi tenerentur ad illas Reli
gionis Regulas , quæ verbis præceptivis conce
ptæ erant ? Papa refpondit : In bis que anime
falutem refpiciunt ad evitandos graves remorfus 1
confcientiæ pars fecurior eft tenenda . In primis ,
ut cenfet P. Eufebius Amort , cum Papa dixe
rit , pars fecurior eft tenenda , non de fecurita
te materiali intendit loqui in ample& endo tu
tiorem partem , fed de fecuritate formali con
fcientiæ in operando cum morali certitudine
fine dubio practico ; nam fi de materiali fecuri
tate loqui intendiffet , utique declaraffet omnes
voces imperativi modi præceptum denotare , quod
materialiter tutius proculdubio fuiffet ; at Pon
tifex dixit effe intelligenda verba imperativa tan
tum illa , quæ talia videbantur ex vi verbi , nem
pe ob verborum expreffionem , vel faltem ratio
ne materiæ . Ceterum inquit : Licet Fratres non
ad omnium que ponuntur in Regula fub verbis
imperativi modi ficut ad præceptum , feu præ
ceptis æquipollentium obfervantiam teneantur ,
expedit tamen ad obfervandam puritatem Regu
læ , & rigorem , quod ad ea ficut ad æquipol
lentia præceptis fe noverint obligatos , quæ bic
inferius adnotantur . Et poft hæc Papa quæ tan
quam præceptum habenda effent , adnotavit .
Ita refpondet ad hanc Clementinam P. Eufe
bius Amort .
Sed ego aliam refponfionem addo magis con
vincentem . Cafus erat , ut in eodem textu le
gitur : Antecedenter a Fratribus fuerat dubita
tum , an Regula tantum ad vota paupertatis ,
caftitatis , & obedientiæ obligaret ; fed Nicolaus
III. Papa jam declaraverat obligare etiam ad
illa Confilia Evangelica , quæ in Regula expri
mebantur verbis obligatoriis præcepti , vel præ
cepto æquipollentibus . Deinde Fratres Clemen
tem V. fupplicarunt , ut eis declararet 2. Quæ
cenferi debeant præceptis æquipollentia ? Idcirco
Clemens , priufquam explicaffet ea , quæ præ
ceptis æquipollentia videbantur ex vi verborum ,'
& ratione gravis materia de qua agebatur , præ
mifit illa verba , ad vitandos graves remorfus
confcientiæ , pars fecurior eft tenenda . Itaque
eo cafu non agebatur de duabus partibus æque
probabilibus , fed tantum an adeffet obligatio`il
lam fequendi partem , quæ juxta Regulæ rigo
rem , & juxta id quod Nicolaus III . jam decla
raverat , non tantum tutior , fed erat unice tu
ta ; cum jam conftabat , Regulam ex vi verbo
rum , & gravitatis materiæ obligare ad obfer
vanda tanquam præcepta , non folum principalia
tria vota Religionis , fed etiam Confilia Evan
gelica , quæ in Regula exponebantur ; & ideo
ipfa præteriri non poterant fine gravi confcien
tiæ remorfu . Hinc dixit Clemens , ad vitandos 1
hujufmodi remorfus tenendam effe fecuriorem
partem , quæ reipfa erat unice vera , & unice
fecura ; & ex alia parts pullæ rationes fuppete
bant ,
 31 .
Morale Syftem a. e
Deniqu ut præfenti pun& to finem imponamus ,
bant , quæ tranfgreffionem illorum Confilioram quæro & ad hanc rationem quam proferam 2
ignoro quid refponderi poffit ): Quid Canones
a gra vi a
culp exc ufa re vale ba nt . præcipiunt ? præcipiunt in dubiis tutiorem viam
Tandem quoad cap. Juvenis 3. de Sponfal.
s d
cafu fuit , quo Juveni qui s dam fepten nis Puel effe eligendam . Dicitur itaque , in dubiis ; fed
tam quandam duxit , qua mortua , poftea cum fi non fimus in dubiis ? Quid obftat Regula illa
Confobrina illius alias nuptias contraxit . Hinc fi Homo alicui Principio certo innititur ? tunc
fuborto dubio , an primum matrimonium fuiffet fibi jam format confcientiam moraliter certam de
ate actionis , & a finibus dubietatis egre
invalidum ob ætatis feptennis impotentiam , Eu honeft
gen ius III. præ cep it , ut vir a præ fat a Con fob ri dit ur , nec amplius dici poteft eum effe in du
na fepararetur , propter honeftatem Ecclefiæ , biis . Præterea ipfimet Adverfarii concedunt ,
am Regulam fequendi partem tutiorem lo
fubjungens : Quia igitur in his , que dubia funt , præfat
quod certius exiftimamus , tenere debemus &c. cum non habere in materia juftitiæ ; at fi regu
His pofitis , dicimus I. Pontificem jure fepara la Canonum fequendi quod eft tutius effet uni
tionem præcep iff e t
, non quia putavi in opinio verfalis pro omnibus dubiis , etiam qui legitime
nibus dubiis femper tutius tenendum effe , fed rem poffidet , in dubio an res fit aliena , de il
quia feparatio neceffaria erat ad fcandala vitan la expoliari teneretur ; fed D. Auguftinus in
da , adque Ecclefiæ honeftatem fartam tectam Can. Si virgo 34. q. 1. contrarium docet , in
fervandam . Dicimus II. quod Papa , proferen quiens : In jure prædiorum tandiu quiſque bone
do verba , Quod certius exiftimamus , tenere de fidei poffeffor retiffime dicitur , quamdiu fe poff
bemus , minime id dixit refpectu Juvenis , qui
utique bene confcius erat , fi tempore primi Con
e ign
derObj untt V.
iciora decmifi
alienu . onem cujufdam Conceffus
jugii potens vel impotens effet ; fed refpe &u Ju Epifco por um Gallorum , ubi fuit decretum , in
dicum qui in Foro , cum Partium rationes funt opinionibus æque probabilibus tutiorem partem
dubiæ , proculdubio quod certius eft fequi te effe tenendam . Horum tantorum Præfulum au
es do
nentur , proindeque dixit , certius , ( non tutius ) &oritatem magtem nopere veneror > fed omn
nempe quod ipfe Papa certius judicabat , fepa cent auctorita extrinfecam Sapientum magni
rationem imponendam effe , quia adhuc perfifte non poffe effe ponderis , ubi intrinfeca ratio cer
bat dubietas valoris primi matrimonii , pro quo ta videtur , & convincens ; tanto magis cum ipfa
ti aliorum auctoritate non deftituatur .
poffeffio potius ftabat . Quid autem inter hoc , fufficien
& quæftionem noftram , ubi de Foro interno a Ego autem animadverto , quod pro noftra fen
gitur , & non de dubio facti , fed de opinione tentia non minor quam pro oppofita extat au
que probabili ? Hinc patet , quod omnia dubia & toritas extrinfeca , imo valde major . Nec ne
ad tex tum caf us per tin ent ia erant dubia practi gar i poteft noftram fententiam faltem per octo
ca , & facti , quæ nullo ex reflexo Principio de ginta , aut etiam nonaginta annos circiter com
munem fuiffe apud moralis fcientia Autores ,
ponTai nt
potoera nt . quos inter plurimi fuerunt Cardinales , Epifco
magis quod ipfi Pontifices in dubiis
fpeculativis hac Regula tenendi partem tutio pi , Univerfitatum Doctores , & fignanter plures
rem non femper ufi fuerunt . Adrianus VI. ut Magiftri Dominicana Religionis , in qua femper
refert Domin . Soto in 4. Dift . 27. quæft . 1. art. 4. magna doctrina floruit . Hic brevitatis caufa o
non obftante quod ipfe oppofitum fentiret , di mitto cun& torum ipforum nomina , & fuarum
fpenfavit in quodam matrimonio rato , tantum propofitionum citationes adnotare , quas jam at
modo fententia Cajetani confifus . Præterea in tuli in meo Opufculo feorfim edito , cui titu
cap. Laudabilem , de Frigid. mal . habetur lus ; Dell' Ufo Moderato dell' opinione egualmen
Pontificem cuidam Conjugi , qui dubius erat de
ilet. dicere , horum auctoritatem , in bac
probabvale
potentia ad copulam , conceffiffe ut eam per te Nec
tri enn ium exp eri ret ur . Si lex dub ia fem per eft mat eri a parum æftimandam effe , etiam a me ,
fervanda , ut volunt Adverfarii , & tunc dubium dum ipfi habentur a me tanquam decepti , cum
m m m
vertebat , an Mulier illa effet aliena , quomodo ad noftra tuenda fententia innixi funt Prin
Pontifex Viro illi permittere poterat per trien cipio illi , quod egomet reprobavi : Qui proba
nium ad eam accedere , & copulam experiri ? biliter agit , prudenter agit . Jam dixi fub initio
Adde , quod fi lex ifta effet univerfalis fequen Differtationis hujus , quod tale Principium fo
di in cunctis dubiis etiam fpeculativis tutiorem lum , & per fe dire& te fumtum , non eft fufficiens
partem , fequeretur , ne probabiliffimam quidem ad cohoneftandum ufum opinionis æque proba
teneri poffe opinionem , quæ utique non eft tu bilis . Attamen adverto , jam plures Au&tores
tior , fed intra fines probabilitatis manet ; fed ( ut fupra vidimus ) pro noftra fententia tutan
hoc dici nequit , cum profcripta fit ab Alexan da innixos fuiffe eidem noftro Principio , nem
dro VIII. Propofitio , quæ dicebat : Non licet pe quod lex dubia non poteft obligare . Præte
Sequi opinionem vel inter probabiles probabiliffi rea dico , quod nec etiam illi Autores folo præ
mam . Adde , quod etiamfi effet res dubia , an fato Principio illo , Qui probabiliter agit , &c.
præfata Regula Canonum intelligenda fit de o utebantur . Et fic rem confero . Auctores illi ex
mnibus dubiis , & non tantum de dubiis practi una parte jam fatebantur , quod ad licite ope
ia
cis , rationes ipfæ , quibus fat clare probatum eft randum neceffar effet moralis certitudo de ho
legem dubiam , utpote non fatis promulgatam neftate actionis . Contra vero ipfimet Auctores
Non obligare , eædem probant hanc Canonum eadem noftra Principia in fuis Operibus in di
Regulam non effe legem univerfalem quoad o verfis locis jam ftatuerunt , nempe quod lex non
mnia dubia , fed tantum quoad dubia fa&i , & fufficienter promulgata non obligat : & quod ubi
liber
practica .
 32 Lib. I. Tract . I. De Confcientia .
libertas poffidet , lex incerta nequit certam in mnes ego veneror " & reputo me fapientiores ,
ducere obligationem , ex illo Principio tam ab fed dico quod tunc hi majorem auctoritatem
ipfis acclamato , quod In dubio melior eft condi mihi afferent , fi fcirem ipfos mature utriufque
tio poffidentis . Ergo fi de hujufmodi Principis , fententiæ momenta ponderaffe ; fed de hoc val
loquendo de opinionum probabilium ufu , ex de dubito , & jure merito , dum video eofdem
preffam non faciebant mentionem , faltem ea Scriptores rigidæ fententiæ ab eis probatæ , aut
indubitanter fupponebant . Quapropter jufte cen parum noftras rationes animadvertiffe , aut re
fendum , quod ipfi Dito illo , Qui probabili fpondiffe nobis æquivocis , & fallaciis , quibus ,
ter agit , prudenter agit , potius utebantur tan unufquifque intelligens facillime refpondere va
quam Corollario quodam , five confequentia , let . Addo . Hujufmodi Approbatores , ut plu
qua a Principiis reflexis inferebatur . Tanto ma rimum (ficut fupra dixi ) directa refpiciunt mo
gis quod hæc materia opinionum probabilium tiva , fed parum vel nihil ad reflexa animad
tunc erat valde confufá , unde confufe de ea lo vertenda animum intendunt , quæ de cetero mul
quebantur , poftquam antiquiores Auctores con tam reflexionem requirunt ; fed ego pro certo
fufius de illa locuti fuerant . Ceterum Di&tum habeo , quod hujufmodi reflexio ab iis , qui ho.
illud , Qui probabiliter agit &c. dupliciter ac die Antiprobabiliftæ fe produnt , & jatantur ,
cipi poteft , fi accipitur tanquam innixum aliis minime adhibetur . At progrediamur ultra , quia
Principiis reflexis , vere prudens , & certum eft : materia eft odiofa , & in ea parunt valeo me
fi vero accipitur tanquam Principium directum , explicare . In libello autem fuper hanc contro
feclufa judicii reflexione , falfum eft . Et fic de verfiam a me nuperrime edito , plures Epifco
eftato illo directe fumto jure merito Gallicani porum , Abbatum , & aliarum eruditarum Per
Præfules contenti non extiterunt , tuleruntque fonarum in ejus calce tranfcripfi , quæ noftrum
Decretum , quod circumfertur , nempe : In du Siftema verum ac certum non dubitant appel
biis de falutis xegotio , ubi æqualia utrinque a lare .
nimo fe offerunt rationum momenta , fequamur id Objiciunt VI. textum Ecclefiaftici ( 3. 27. ) :
quod tutius eft , five quod eft in eo cafu unice Qui amat periculum , in illo peribit ; ergo a
tutum ; nec id confilii , fed precepti loco habea junt , qui in periculum fe immittit tranfgredien
mus, dicente Scriptura; Qui amat periculum di legem , jam peccat . Sed hic advertere opor
in illo peribit. Attentis quibus poftremis ver tet æquivocum , five ambiguitatem , quæ inter
bis , apparet pro certo , quod ipfi Præfules lo cedit . Qui opinione æque probabili utitur , Prin
cuti funt de operante cum dubio pratico , nul cipio certo innixus , eft quidem in periculo tran
lum habente Principium , quo dubium depone fgrediendi legem , fed non peccandi . Sed cur ?
re poffet ; fi autem loqui maluiffent de Operan replicant Adverfarii , quomodo non peccat qui
ae , qui ultimum format judicium , non ex fo tranfgrediendi legem periculo fe exponit ? Re
la probabilitate opinionis , fed ex alio certo peto , non peccat ; oportet enim diftinguere le
Principio reflexo , aliter quidem puto , quod gem certam ab incerta . Quando lex eft certa ,
Præfules illi decreviffent . profecto non poffumus exponi periculo eam tran
Quod autem ad plura Epifcoporum Edi& ta in fgrediendi , ficut eft periculum propriam con
Gallia emanata , quæ a P. Patutio in fuo Ope verfionem procraftinandi ufque ad mortem , prout
re ; La Regola profima delle umane azioni , af in textu præfato dicitur . Cor durum male ba
feruntur , & tranfcribuntur , quibufque, ipfe ait bebit in noviffimo ; & qui amat periculum , in
profcriptum fuiffe Probabilifmum , illa perlegi illo peribit . Certa eft lex caritatis , quam quif
attente , & confideravi , quod omnia ipfa refpi que erga feipfum habere debet non manendi diu
ciunt præcife quendam librum cui titulus : Apo in peccato ob periculum in fuo peccato morien
logia Cafuiftarum , qui merito damnandus erat , di ; amans autem hoc periculum , in illo peri
utpote afferens propofitiones nimis laxas , nèm bit . Pariter hic objiciunt doctrinam illam D.
pe teneri poffe fecure quamcunque opinionem , Thomæ , quæ in idem coincidit : Quicunque
non tantum minus probabilem , fed etiam pro committit Je difcrimini peccati mortalis , mor
babiliter probabilem > fecundum quatuor vel taliter peccat . Quodlib. 9. art. 15. Hæc verba
trium atque etiam unius Auctoris auctoritatem . dupliciter explicari poffunt , vel de immittente
Quamobrem Edicta præfa& ta nihil , aut valde pa fe in periculum tranfgrediendi legem certam
rum noftram fententiam adverfantur . Ceterum juxta cafum in Scriptura expreffum , vel potius
quoad vim rationum intrinfecam ( quæ princi de operante cum dubio pratico juxta alium tex
paliter attendi debet , auctoritas enim extrinfe tum ejufdem S. Doctoris , ubi dixit : Qui ali
ca non aliud operatur , quam afferre vis intrin quid committit , vel omittit , in quo dubitat ef
fecæ præfumtionem judico , & plurimi alii fe peccatum mortale , difcrimini fe committit.
judicant mecum , habere jam convincentem , & S.Th. in 4. Dift. 21. quæft. 2. art. 3. ad 3. No
evidentem . Quod autem ad extrinfecam Docto tandum : Non dicit Angelicus , in quo dubitat
rum auctoritatem pertinet , cenfeo , ut fupra o offendi legem , fed in quo dubitat effe peccatum
fendi , tenere fufficientiffimam . Tanto magis mortale ; alibi enim ipfemet de incerto præce
cum animadvertimus , quod noftri Adverfarii ni pto loquens dixit , ut fupra retulimus : Nullus
hil adæquate ad noftras rationes refpondent ; & ligatur per præceptum , nifi mediantefcientia il
ex alia parte fi eorum argumenta valerent , pro lius præcepti . De Verit. queft. 17. art. 3.
barent utique Tutiorifmum damnatum neceffa Dicunt igitur Adverfarii , quod cum lex eft
rio effe tenendum . Loquendo vero de iis , qui dubia , qui fe immittit in periculum eam trans
non jam fcribunt de propofito pro rigido Site grediendi > certe peccat ex Scriptura allata :
mate , fed tantum illud öretenus approbant , o Qui amat periculum , in illo peribit . Ergo fuma ,
re
 Morale Syſtema .
fumo , ad hoc periculum vitandum femper opus
tum amplecti Tutiorifmum , non aliter
erit ftri&
operando , quam cum morali certitudine abfo
luta & immuni ab omni formidine , quod opi
nio illa quam quis fequi vult , fit vera ? Mini
me , ipfi refpondent , fatis eft quod illa opinio
fit probabiliffima , cum profcripta jam fuerit ab
Alexandro VIII. oppofita Propofitio , quæ dice
bat : Non licet fequi opinionem vel inter proba
biles probabiliffimam . Igitur , dico primum , ex
hoc deduci veram non effe fententiam , quod
cum lex eft dubia , peccat qui fe exponit peri
culo eam tranfgrediendi , nam adhuc cum pro
babiliffima opinione operans incurrit periculum
( quamvis fit remotius ) legem tranfgrediendi .
Sed præterea dico ( & hic aliquantulum immo
remur ) quod is qui credit nunquam effe lici
tum fe exponere periculo lædendi legem , & con
tra dicit poffe opinionem minus tutam teneri ,
folummodo quando eft probabiliffima , difficilli
me , & vix unquam induci poterit ad eam fe
quendam cum fecura confcientia , nifi eam in
venit ftricte certam , & ab omni formidine im
munem . Et fic ratiocinor . Opinio probabiliffi
ma eft illa , quæ etfi fupremum occupat proba
bilitatis gradum , tamen fines probabilitatis non
excedit , juxta terminos ejufdem Propofitionis
ut fupra damnatæ , que dicebat , inter probabi
les probabiliffimam ; & ideo , prout communiter
Doctores ajunt , opinio probabiliffima , quæ et
iam moraliter certa ( large tamen loquendo )
vocatur , omnem prudentem formidinem non ex
cludit , ne fit falfa : ad differentiam opinionis
five fententiæ ftri&te certæ , quæ omnem pruden
tem formidinem excludit . Si ergo opinio proba
biliffima omnem non excludit prudentem formi
dinem , opinio probabiliffimæ oppofita non equi
dem eft illa , quæ tenuiter tantum eft probabi
lis ; tenuis enim probabilitas non eft probabili
tas , fed dumtaxat quædam falfa apparentia , feu
vana probabilitatis apprehenfio , quæ nullum
prudentem timorem producere poteft , fed tan
tum aliquam imprudentem formidinem ; fed im
prudens formido , non eft formido , quæ valeat
ullum peccati periculum fecum afferre . Ipfimet
ti Tutiorifte communiter ajunt ,
rigidi , & ftri&
quod hujufmodi imprudentes formidines conte
mni debent , nec de eis ulla ratio eft habenda .
Infipientia revera effe dicere , quod Deus nobis
impofuerit etiam futiles & irrationabiles timores
vitare . Itaque proprie loquendo opinio probabi
liffimæ adverfa non eft ea , quæ tenuiter , fed ea
quæ dubitanter probabilis eft : & hæc , ficut pro
babiliffima ( ut diximus ) non caret omni pru
dente formidine , quod fit falfa , ita opinio pro
babiliffimæ oppofita non caret omni prudenti
motivo , quod fit vera . Nunc peto , pofito quod
opinio ftans pro lege , oppofita probabiliffimæ
ftanti pro libertate , eft dubie probabilis , quo
modo qui cenfet illicitum effe immitti in peri
culum tranfgrediendi legem , volens probabilit
fimam fequi , poterit unquam in praxi cum tran
quilla confcientia induci ad firmiter credendum ,
quod opinio ftans pro lege non fit vere proba
bilis , & fic probabiliffima uti , quin periculo
tranfgrediendi legem exponatur? Ubi ftateram
inveniet tam exa& tam , quæ ipfum reddat fecu
Lig. Theol. Tom . I.
33
rum , quod opinio ftans pro lege careat quidem
tanto probabilitatis pondere , quod illam efficiat
probabilem , & fic ipfe fecure , & apericulo im
munis operetur ? Idcirco repeto , quod ab initio
dixi , quod ille qui credit non poffe teneri in
praxi aliquam opinionem minus tutam , nifi pro
babiliffima fit , cum magna difficultate poterit
fibi formare dictamen certum ad operandum ,
nifi ftrictum amplexeter Tutiorifmum , quod fo
lummodo ab omni periculo legem tranfgredien
di immune , atque liberum eft .
Inftant Adverfarii , & dicunt : Qui tutiores o
piniones amplectitur , tutius incedit . Refpondeo .
Nefas quidem eft , divinarum legum obfervan
tiam relaxare plufquam licet ; fed non minus
eft malum , divinum jugum plus quam oportet
durum aliis reddere ; nimia enim feveritas ( fcri
bit Cabaffutius in Præfat. Theor. Juris &c. )
‫ در‬dum homines ad nimis ardua compellit , viam
,, falutis æternæ præcludit ; falvandos ( ut ait D.
>> Bonaventura ) damnat , & confcios propriæ in
,, firmitatis ad defperationem adigit . Accidit
,, enim , ut miferi homines , hac audita rigidio
"" re doctrina , credant , vel dúbitent ineffe mor
,, talem culpam , ubi nulla eft ; fed tamen rei
‫ در‬difficultate viti ex erronea confcientia mor
"" taliter peccent , & damnentur . Re& te ergo D.
,, Bonaventura ( Comp. theol. verit. lib. 2. cap.
" 32. n. 5. ) ; Cavenda eft confcientia nimis lar
24 ga , nimis ftria ; nam prima generat præ
" fumtionem, fecunda defperationem ; item pri
,, ma fepe dicit malum bonum , fecunda e con
tra bonum malum ; item prima fæpe Salvat
>> damnandum , fecunda e contra damnat falvan
"" dum ". Hinc fapienter fcripfit Jo. Gerfon :
"> Dotores theologi non debent effe faciles ad
"> afferendum aliqua effe peccata mortalia , ubi
", non funt certiffimi de re ; nam per ejufmodi
22 affertiones rigidas , & nimis ftrictas in rebus
,, univerfis nequaquam eriguntur homines a lu
2, to peccatorum , fed in illud profundius , quia
,, defperatius , demerguntur . Quid prodeft , imo
», quid non obeft coar&tare plus jufto mandatum
"" Dei , quod eft latum nimis " De Vit. Spirit.
Left. 4. Optime nos inftruit S. Chryfoftomus :
Circa vitam tuam efto auferus , circa alienam
benignus . Ita in can. Alligant , 26. q.7. Ad
dit P. Suarez & ait : Imo potius periculum ani
marum incurreretur , fi tot vincula in cafibus du
biis injicerentur . In 2. 2, quæft. 89. art. 7. Id
que fufius Cardin. Pallavicinus fcite explicat :
"" Per fe fpectatum Edatum illud , In dubio tu•
"" tior pars et eligenda , veriffimum eft , fi re
,, &e intelligatur : nam vel agitur de electione
practica , & hæc femper debet effe tutiffima ,
,, quia debet effe evidenter licita : vel de ele
"" & tione fententiæ fpeculative , & circa eam
,, quærenda quidem eft major fecuritas fenten
,, tiæ , non major fecuritas actionis . Si induce
,, retur opinio , quod femper teneremur facere
"" actionem , quæ fecurior eft , etiam a tranf
" greffione materiali , hæc opinio non effet tu
,, tior , fed maxime expofita periculo frequen
,, ter tranfgreffionis formalis ; quare tutior eft
,, oppofita . ( Pallav. in 1. 2. difp. 9. cap. 4.
art. 11. num . 12. ) Idem fcripfit P. Bancel Do
minicanus : Multa funt , que tutius eft facere ,
fed
 34 Lib. I. Tract. I. De Confcientia .
fed fimul etiam turius eft non fe credere obliga de ro quod fibi fecundum fuam rationem videtu
r.
tum ad ea facienda , nifi moraliter ipfe conftet 2. 2. q.9.a, 8. ad 2. Sed ifte cafus valde rarus erit
.
de tali obligatione . Brev. univ. theol. p. 2. tra&. Hoc pro theorica , fed quantum ad praxim
6. quæft. 5. art. 5. Hinc idem Autor concludit : fpe& tat deligendi opiniones , quæri folet an ex
Cum non debeamus formare confcientiam de ob pediat rigidas aut benign
, as præferre ? Refpon
ligatione ad aliquid fub pœna , nifi moraliter deo : Ubi agitur de removendo Poenitente
a pe
conftet de obligatione , non debemus onus illud riculo peccati formalis , Confeffarius debet , ge
imponere , dum moraliter nobis conftat fupereffe neraliter loquendo , & in quantum Chriftiana pru
nobis libertatem amplectendi quamcumque volue
dentia fuggerit, benignis opinionibus uti ; ubi
rimus ex hujufmodi opinionibus. vero opiniones benigne proximius reddunt peri
Ego ut fincere veritatem fatear , cum Theo culum formalis peccari , prout funt nonnul Au
logiæ Moralis fcientiæ vacare cœpi , quia rigi &orum opiniones læ
fententiæ Magiftrum audire conti , v . gr. quoad vitandas occa
dioris mihi fiones proximas , & aliæ id genus ; tunc femper
git , pro hac ftrenue cum aliis tunc temporis expedit , ut Confeffarius utatur , imo dico quod
contendebam , fed poftea melius rationes hujus ipfe ut Medicu Anima
controverfia difcutiens , oppofita fententia quæ s. rum tenetur uti opinio
nibus tutioribus , quæ Poenitentes ad fe fervan
pro opinione æque probabili ftat , moraliter cer dos in ftatu Gratiæ conducunt .
ta mihi vifa fuit : & quidem indutus ab illo Nefcio autem , quomodo poffit cum bona con
pluries hic repetito. Principio , quod lex dubia fcientia doceri ( generice loquendo ) quod Poe
non poteft, obligare . Hinc perfuafus remanfi , ne
nitenti , qui ab confeffionem fuarum culparum
fas effe confcientias , cum opiniones. funt æque peractam jus certum ad Abfolutionem jam fue
probabiles , ad tutiorem fequendam adftringere
rit adeptus , poffit ipfa ei negari , eo quod Poe
cum periculo in plurimas formales culpas incur nitens inter duas æqualis ponderis opiniones no
rendi . Præterea tamen , cum noftra hac tempe¬
lit tutiorem fequi . Hic eft rigor ille , quem im
ftate viderim ita acriter adverfus mitiorem fen moderatum & injuftum proculdubio reputo , &
tentiam reclamari , multoties hunc punctum ad reprobo , cum aufteritas hæc caufa effe poteft ,
trutinam diligenter revocavi , legens , ac rele ut plures Animæ damnentur ; dum alias plures
gens Auctores omnes quotquot ad manus habe Auctores invenio etiam Probabilioriftas , tam
re potui modernos , qui pro rigida fententia cer modernos , quam antiquos , relatos quidem ab
tabant, promptus a mea fententia defcifcere , Adverfariis uti rigidæ fententiæ fautores ,
ftatim ac non amplius certa mihi appareret ;
oppofitum docent . En quomodo loquitur Pro
prout enim plures opiniones , quas aliquando babiliorifta Pontaffus : Fatendum tamen , quod
tanquam probabiles habui , poftea non erubui fi Confeffario perfuafum foret , opinionem fui Pœ
eas reprobare ; ita , imo tanto magis non eru nitentis effe probabilem ( loquitur jam de opinio
buiffem hanc fententiam , quæ majoris eft mo ne , cui tutior oppofita etiam eft probabilis ) tunc
menti retractare . Sed quo diligentius. rationes. ei Abfolutionem poffet impertiri , quandoquidem
noftræ fententiæ perpendere fategi , eo magis tunc contra confcientiam fuam non ageret . Pon
certæ mihi vifæ funt . Ceterum , fi quis adeffet ,. tas verb. Confeſſarius , cup. 2. Si autem Confef
qui me clarioribus momentis illuminare poffet , farius poteft Poenitentem abfolvere , tenetur "
falfitatem oftendendo duorum Principiorum , quæ cum ille jus ad Abfolutionem habeat . Idem
hic exponere curavi , multas ei gratias habe pariter fcribit probabilioriſta Cabaffutius : Qui
rem , atque ftatim etiam per publicam fcriptu vis Confeffarius abfolvere debet eum Pænitentem ,
sam me revocari polliceor . Donec tamen aliter qui non vult ab opere abftinere , quod fecundum
mihi , quam in præfentiarum fentio perfuafum probabilem piorum, & doctorum aliquot bominum
non erit , dico, quod fine gravi confcientiæ re non reprobatam in Ecclefia auctoritatem eft licia
morfu non poffem alios adftringere ad fequen tum , 1 quamvis juxta probabilem aliorum audio
dam tutiorem , cum opiniones æque funt proba ritatem , quam ipfefequitur Confeffarius , babea
biles , nifi oppofitum declararet Ecclefia , cui li tur minus probabilis ( intelligendum , non no
benter , fi declarabit , judicium meum fubmitto . tabiliter minus ) ut oftendunt Navarrus , Syla
Ceterum proteſtor 2 quad ficut Gonfeffarios vius &c. Et de hoc rationem dat , quoniam ,
illos nom approbo, qui nimiæ aufteritati adhæ efto Confeffarius agat contra propriam opinionem ,,
rentes facile damnant ufum plurium opinionum , non tamen contra propriam confcientiam , cum.te-
quæ gravi fundamento nituntur ; ita contra ne neatur abfolvere Difpofitum . Theor. jur. lib. 3.
que approbare poffum eos , qui de facili opinio cap. 13. num. 13. Præterea Victoria , qui fcripfit.
nes fine certo fundamento. tanquam probabiles. ante annum 1545. fic ait : Sed quid facin ( Con
acclamant . Confeffarius , antequam aliquam or feffarius ) quando ambæ opiniones funt probabi
pinionem amplexetur , tenetur utique intrinfecas les, & habent fuos proprios affertores ? Refpon
rationes perpendere , & cum ei occurrit ratio deo , fiue fit ejus proprius Sacerdos , five non ,
aliqua convincens pro. tutiori opinione , cui ad tenetur eum abfolvere in tali cafu ; ita Paluda
æquatam refponfionem fuppetere non afpicit ;; nus ( 4. §. 17. quæft. 2. art. 1. ) Probatur aper
tunc oppofitam minus tutam amplecti non po te" talis enim eft in Gratia , & Confeſſor babet
teft , quamvis plurimorum Do& torum auctoritas probabilitatem , quod fit inGratia , quia fcit ef
ipfi faveat ; modo auctoritas non fit tanti pon Se probabilem ejus opinionem : ergo non debet ei
deris , ut videretur ei magis quam rationi ap negare Abfolutionem . De Confefs. num. 109. I
parenti deferendum , juxta id quod docet S. Tho tem Adrianus fimiliter fcribit : Si a pluribus
mas : Aliquis parue fcientia magis certificatur Doctoribus gravioris , feu etiam æqualis auctori
de eo, quod audit ab aliqua . Scientifico, quame tatis contrarium tenedtur , non debet adeo de fe
pra
 35
Morale Syſtema .inde nc lu di tu r od nif i op in io quæ
t
ga . De co , qu
em certe pro
præfumere Sacerdos , ut totum velit in fuam opie ftat pro lege fit aut certa , aut falt
nionem , que forfitan erronea eft , coar& tare . De babilior , prout ab initio diximus , eam fequi
Con fef f. q. 5 . du b , 7. Id em fcr ipf it Na va rrus : Si
n nemur .
fint contrarie Doctorum opiniones , & Confeffarius no te
credit evidenti fe textu , vel ration niti , Pani e
tentem autem dubia , non debet eum abfolvere ;
at fi Panitens utitur pari ratione , vel fere pari , MONI TU M
babet pro fe aliquem doctorem clarum , poterit
eum abfolvere . Proinde fubdit : Cum dubitatur, In quo exponitur Decretum S. C. Generalis In
an Pænitens boc facere , aut dare debeat , beni quifitionis Rome conditum an, 1761 , circa
gniorem opinionem Confeffarius eligere debet , &: ufum opinionum probabilium .
pro hac fententia citat Angelum , & Sylveftrum .
Manual. Cap. 26. n. 4. Idem confirmat S. Anto UIDAM Parochus Avifii Tridentina Dice
ninus pluribus in locis , in uno ſcribit : Idem vi cefis anno 1760 , Folium edidit una cum
detur fentire Goffredus deFontibus , in bis fcili undecim Thefibus plures continentibus
cet opinionibus contrariis , quæ tolerantur ab Ec Propofitiones , quæ deinde ab eodem Paro
clefia , ut dictum eft ; & quod debet proponere cho publice promulgatæ fuere . Folium erat
Confitenti , quod bene Audeat de bocfe ipfum per
prudentes informari , eo quod alii tenent contra hoc r:obabilifmus publicæ difputationi Ven. Clero
riam opinionem , maxime fi illius contraria opi Avifienfi exercitii gratia expofitus contra Proba
nionis Confeffor fit inordinarius ejus , & fic eum bitiorifmum ftri&te talem , utpote negotium pe
abfolvere . Idem fentit Ricardus claro modo , non rambulans in tenebris . Pro die 10, Junii 1760.
diftinguendo: utrum Confeffor ejus fit Ordinarius , Adibus Canonicalibus Avifii . Utinam obfervare
ata Domini certa ! Quid nobis tanta
vel non ordinarius . P.1. tit. 6. Cap. 10. §. 10. mus mand do de dubiis ? Celeber. P. Conft . Roncar
In alio loco idem S. Archiepifcopus , loquens de follicitu
illo contractu ( de quo fupra fermonem habui .3s. nofter verfatur circa hæc tria;
mus ) Florentiæ difceptato , ait confulendum ciglia I. lib. 12.ili
Probab capfmu
qui inire illum vellet , ut abftineatur ; at poftea Licet fequi æque probabilem pro libertate , re
i
fubdit : Quod fi tale confilium recipere recufaret lita æque probabil pro lege . Licet fequi minus
m e
quis .... relinquendus videtur judicio fuo , nec. probabile pro libertat , relicta probabiliori pro
condemnandus ex boc , aut deneganda Abfolutio .
Part. 2. tit. 1. Cap. 11. §. 29. Alibi tandem ait : legII. e . Ufus probabilifmi maxime tutus : Ufus Pro
Si vero non poteft (Confeffarius ) clare percipere , babiliorifmi maxime periculofus .
utrum fit mortale , non videtur tum præcipitanda III. Ufus genuini Probabilifmi minime in
fententia , ut dixit Guillelmus , ut deneger propter laxitatem degenerare poteft : Ufus Probabilio
boc Abfolutionem , vel illi faciat confcientiam de rifmi ftriate talis in Rigorifmum excurrere de
mortali ; quia faciendo poftea contra illum , ein
iamfi illud non effet mortale , ei erit mortale , bet . Probabilioriftas , qua tales , qui ex con
IV.
quia omne quad, eft contra confcientiam ædificat filio probabiliora fequuntur , laudabiliffime ope
ad gebennam ( 28. q. 1. §. ex his ) . Et cum prom rari affirmamusrifti .
ptiora fint jura ad abfolvendum , quam ligan. V. Probabilio s ftricte talibus , qui ex præ
r
potius videtu abfolv end um , & div ino cepto , quod nunquam clare probant , feipfos ,
dummin:
exa i dimittendum . Part . 2. tit . 4. Cap. 5. §. & alios ad probabiliora impellunt , meritò Ri
In quantum . Idem , ut fupra notavimus , ait Jo. goriftarum nomen impo nimus .
Gerfon : Doctores Theologi non debent effe faciles VI. Qui nullatenus ad Chriftianam perfectio .
ad afferendum aliqua effe peccata mortalia , ubi nem tendere poffunt , nifi fequendo probabilif
non funt certiffimi de re . De Vit, Spir. Lect . 4.
Nota , ubi non funt certiffimi . En quomodo hi fimVII. a . Abufus Probabiliorifmi ftri& te talis , non
magni nominis Auctores , quos de laxitate nemo folum licentia frænum , fed licentiæ calcar eft ,
audebit culpare , uno ore loquuntur . Idem tan quod Gallorum teftimonio comprobamus '.
dem fcribit Dominic . Soto : Poftquam opinio Pa VIII . Genuinus itaque nofter Probabilifmus
nitentis eft probabilis , excufat eum a culpa , & qui nec morum corruptelam inducit , nec a S,
s e o
ideo jus habet abfolutionem petendi , quam ideo Sede unquam male fuit notatu , origin fua Th
ban us etu r end ere mif tic us , pro gre ffu ætatis Jefuiticus : utpote a
Ple ten imp . In 4. D. 18. 4. 2.
art. 5. ad s. Ipfemet autem Soto alibi jam di quo arêtatus , emendatus , & a Jefuitis contra
xit: Et qua ndo t
fun opi nio nes probabiles inter gra Janfenianos furores propugnatus fuit .
ves Doctores , utramque fequaris , in tuto habes IX. Qui ergo habitat in adjutorio fundatiffi
confcientiam . Lib, 6. deJuftit . & jur. q. 1. art. 6. mi Probabilifmi , fub protectione plurimorum
circa fin. His pefpeétis , oportet quod fint animi ex omnibus Orbis Chriftiani Nationibus præ
valde audentis Confeffarii illi , qui Pœnitenti o ftantiffimorum Theologorum commorabitur fe
pinionem tutiorem , dum oppofita minus tuta eft
æqualis ponderis , amplecti nolenti poft fuorum curEx us .Hiftoria Critica . X. Hinc fine ulla laxif
reatuum confeffionem Abfolutionem denegare mi nota Benigniffimum etiam vocamus ; fed le
non dubitant : Tandem ab omnibus quæ hic ex gitimum , quem fuadent utraque lex Cæfarea , &
pofita funt , firmiter confirmatur principium a Pontificia ; fed Dominicanum , quem Illuftris
S. Thoma nobis traditum , quod lex nifi fir Dominicanorum Ordo jam a primis tempori
fufficienter , ac certe promulgata , non obli bus
C 2

36 Lib. I. Tra&. I. De Confci
bus eft amplexus ; fed Pium , qui Chriftianam
pietatem fovet , fed Thomifticum , quem S.
Thomas in amoribus habuit , qui ducentas , &
plures opiniones libertati faventes in fuis Sen
tentiarum libris docet ; fed Chriftianum , qui
Chrifto Domino fumme familiaris fuit .
置 pofitionum illarum in particulari damnata fuit ;
O. A. M. D. & V. G.
Pro Coronide . Probabilifmus nofter ftans pro
libertate , eft notabiliter probabilior ipfo Pro
babiliorifmo ftante pro lege .
Hoc autem Folium anno fequenti profcriptum
fuit a Tridenti Principe , & Epifcopo ; & dein
de a S. C. Inquifit. Romanæ die 26. Febr. 1761 .
fic , ut fertur, damnatum fuit : ,; Cum vero The
99 fes hujufmodi notaque Theologica expentæ
?? fuerint in C. Gen. coram Ss. D. N. Clemente
Papa XIII. San& itas fua , auditis &c. Folium
» prædictum , & Thefes in illo expofitas , da
, mnat , & prohibet , tanquam continentia pro
" pofitiones , quarum aliquæ funt refpective fal
"" fe , temerariæ, & piarum aurium offensivæ ; il
22 lam vero excerptam a num. X. nempe Proba
", bilifmum , qui Chrifto Domino fumme fami
"" liaris fuit , profcribendam cenfuit, uti erro
,, neam , & hærefi proximam . Præfatum itaque
22 Folium , five Thefes , ut fupra exfcriptas , fic
,, damnatas & prohibitas Ss. D. N. vetat , ne
quis cujufcumque ftatus &c. imprimere , ac im
,, primi facere , vel tranfcribere , aut jam im
-"" preffum , five impreffas apud fe retinere , &
,, legere , five privatim , five publice propugna
.‫ د‬re audeat & c.
Rev. P. Jo. Vincentius Patutius in fuo Opello
infcripto , La Caufa del Probabiliſmo ec. fub no
mine Adelphi Dosithet , contendit hoc Decreto ,
in prima Thefi integre Probabilifmum vetitum
fuiffe , ita ut illicitum fit fequi , non tantum o
pinionem æque probabilem , fed nec etiam pro
babiliorem pro libertate . Sed id injufte conten
dit ; Folium enim illud plura diftinéta continet :
continet diverfas Thefes , continetque etiam die
verfas Propofitiones , quæ Thefium membra funt ,
five partes . Cum autem Folium prædictum ema
navit , duo factæ fuerunt difficultates a Sapien
tibus fuper hujufmodi Folii profcriptionem , Pri
ma fuit , an fingulariter damnatæ fuiffent , non
folum omnes Folii Thefes , fed infuper omnes
Propofitiones in Thefibus contentæ . At commu
niter vifum fuit , quòd licet pro vero fe habe
ret , omnes Thefes profcriptas fuiffe , & unam
quamque ipfarum , minime tamen omnes in The
fibus contentæ Propofitiones damnatæ erant , fed
tantum illæ quæ cenfuram merebantur ; nam in
Decreto dicebatur : San& itas Sua Folium prædi.
Aum , & Thefes damnat & prohibet , tanquam
continentia propofitiones , quarum aliquæfunt rel
Spective falfe , temeraria &c. Itaque non fuit
damnatum Folium , & Thefes quoad omnes Pro
pofitiones in illis contentas , fed tanquam conti
nentia propofitiones , quarum aliquæ funt refpe
ative falfe &c.
Harum autem Propofitionum profcriptio valde
differt a profcriptione facta ab Alexandro VII.
Propofitionum , refpe&u quarum dictum fuit :
entia
.
San&tiffimus decrevit , prædi&as Propofitiones , &
unamquamque ipfarum damnandas ..... ita ut
quicumque illas aut conjunctim , aut divifim do
cuerit &c. incidet &c. Eodemque modo damna
tæ fucrunt alia Propofitiones ab Innocentio XI.
& ab Alexandro VII. Unaquæque igitur Pro
atque cas docere , five conjun&tim , five divi
fim fuit vetitum . At Propofitiones prædi& ti Fo
lii damnatæ fuerunt , non fingulæ in particula
ri , fed , ut dicitur , in globo , & respective ,
nempe illæ tantum , quæ merebantur ut damna
rentur ; nec prohibitum fuit docere eas conjun
Aim , aut divifim , fed acervatim fumtas , prout
quidem Tridentinus Epifcopus in fuo Decreto
expreffit : Prohibentes , ne lidem Articuli acer
vatim fumti , in difceptationem , ufunique dedu
cantur .
Quoad primam igitur Folii Thefim pertinet ,
neutiquam damnata fuit prima illius Propoſi
tio , quæ dicebat licere fequi opinionem proba
biliorem pro libertate , neque altera de opinio
ne æque probabili . Difficultas tantum fupererat
an tertia Propofitio de opinione minus probabi
li damnata effet ; & quoniam Propofitió gene
raliter loquebatur , ita ut adhuc opinionem no
tabiliter minus probabilem amplecteretur , idcir
co dubitabatur , an ipfa faltem profcripta effet .
Sicque etiam dubitari poterat , an damnata fuif
fet ultima Thefis , quæ dicebat : Probabilifmus
nofter fans pro libertate eft notabiliter probabi
lior &c. ita ut Propofitio hæc affirmaret ſen.
tentiam , quod fequi poffet opinio adhuc nota
biliter minus probabilis , effe etiam notabiliter
probabiliorem fententia , quæ ftat pro Lege .
Hoc pofito jam compertum erat , quod licet
omnes Thefes profcriptæ fuiffent , minime ta
men damnatæ erant omnes harum Thefium Pro
pofitiones . Dabium tantummodo remanebat , an
damnatis fic in globo , & in confufo Folio , ac
Thefibus , damnatæ effent fingule Thefes in par
ticulari , aut dumtaxat aliquæ illarum ; etenim
in Decreto non dicebatur , omnes Thefes ; & ver
ba , quarum alique & c. dubitabatur , an refer
ri deberent ad Thefes y vel ad Propofitiones in
Thefibus contentas . Verumtamen dubium hoc
ab eadem S. C. poftea declaratum fuit , cum e
nim profcriptio præditi Folii deinde juffu ejuf
dem S. C. inferta fuiffet in Indice librorum
prohibitorum , non dictum fuit , Foliumjo
Thefes in illo expofite , prout prius dictum fue
rat in Decreto ; fed fimpliciter dictum fuit :
Plagula undecim Thefium , cui titulus : Proba
bilijmus difputationi &c. Quapropter in præfen
ti declaravit S. C. effe tantum præfatam Pla
gulam profcriptam , ideft tantum Chartam , fi
ve Folium undecim Thefium , non autem om>
nes , & fingulas Thefes . Et revera , cum de hoc
dubio litteras dediffem , ut certior de hoc \o
mnino fierem , ad duos S. Inquifitionis Roma
næ Confultores , nempe ad Reverendifs. P. M.
Thomam Auguftinum Ricchini Sacri Palatii
Magiftrum , adque Reverendifs. P. M. Pium
Thomam Schiara S. C. Indicis Secretarium , am
bo mihi refponderunt , minime prorfus in De
creto S. C. vetitum fuiffe Probabilifmum , nec
quoad primam , nec fecundam , nec tertiam pro
pofi
 Morale Syftema
pofitionem de opinione minus probabili pro li
be tate .
Præterea , ut tuttus agerem , de hoc epifto.
iam mifi etiam ad Eminentifs. Dom. Cardina
lem Galli Poenitentiarium Majorem , eum de
precans ad faciendum de re hac verbum cum
Regnante Pontifice , & ipfe Eminentifs. Cardi
nalis idem mihi refpondit , hæc verba fignan
ter fcribens : Poffo affertare V. S. Illuftrifs. che
nella condanna dell' accennato Foglio , di cui mi
Scrive , non fi è intefo di condannare veruna del
le Propofizioni , che fi controvertono nelle Scuole
Cattoliche , e da molti cattolicamente fi difendo
no ma fi è avuto il motivo di proibirlo , perchè
Le Propofizioni obe ella medesima riconofce me
ritevoli di cenfura &c. Cenfeo quod hæc fola
hajus Eminentiffimi > & Sapientiffimi Cardi
ualis refponfio ad occludenda omnium ora ſuf
ficiat .
MONITUM II.
valde
hæc
miratus fum legendo apud novam Theolo
giam moralem noviffime æditam a P, Patutío
id , quod ibi P. Sidenius Veronenfis ejufdem
Patutii vitam defcribens , præcipue ubi illius
Opera enumerat , confidenter afferit , quod in
controverfia inter Patutium & me habita circa
ufum probabilium opinionum ; cum ipfe Patu
tius mihi refpondiffet fecundo Libello , cui ti
tulus : Offervazioni Teologiche Sopra l'Apologia
dell' Illuftrifs. e Reuerendifs. Monf. D. Alfonfo
de Liguori ec. Ego vi argumentorum convi
&us , nihil jam ultra habens quod Adverfario
meo opponerem , ab iterum refpondendo abfti
nui ; ne tamen omnino cederem , ut ipfi quod
fcripfit effet dedecori , omnia ejus adverfum me
Scripta ad S. C. Indicis ut damnarentur de
tuli .
Pape ! hoc probrum mihi deerat , nomen Ac
cufatoris ! Sed res ita fe habet . Brevem quan
dam Differtationem ego olim in lucem edidi
pro ufu. moderato opinionis æque probabilis , il
lo du&us principio , quod lex incerta nequit
certam parere obligationem , eo quod lex du
bia caret fufficienti promulgatione , quæ effen
tialiter requiritur ad boc quod lex virtutem ob
ligandi obtineat , quod eft proprium legis , hæc
verba funt S. Thome 1 , 2. q. 9. art. 1. Quapro
pter idem S. Doctor protulit deinde celebrem il
lam fententiam : Nullus ligatur per præceptum
aliquod , nif mediante fcientia illius præcepti .
De Verit. q. 17. a. 3. Hanc meam Differtatiun
culam P. Patutius ann, 1764. fuo primo Libel
lo , infcripto , La caufa del Probabilifmo richia
mata all' efame da Monf. D. Alfonfo de' Liguo
ri ec. acri & vehementi ftylo oppugnavit , duas
has præcipuas objectiones proferens , quarum
prima fuit , quod nomine fcientiæ præcepti , uti
fcripfit Doctor Angelicus , nequaquam intelligi
tur cognitio certa præcepti , fed tantum proba
bilis quamvis dubia præcepti notitia , quæ ( ut
ajebat ) jam habetur , ubi de duabus oppofitis
opinionibus æque probabilibus agitur . Secunda
Lig. Theol. Tom. I.
37
fuit , quod lex æterna ', ex qua omnes aliæ na
turales leges emanant , ab æterno jam promul
gata fuit , priufquam creatus fuiffet homo , pro
mulgatione Cafuali , Virtuali , aut Eminenti, &
ideo ipfa ufque ab æterno vim habuit obligandi .
Huic Libello copiofe ego refpondi in Apolo
gia mea Differtatiunculæ , in qua Patutii obje
tiones omnino mihi & aliis diluiffe vifum fuit .
At deinde adverfus hanc meam Apologiam fe
cundus Patutii Libellus prodiit , Ofervazioni
Theologiche ec. de quo fub initio Moniti men
tionem feci ; ibique meus adverfarius cognofcens
primas fuas objectiones parum firmas effe , fpe
Etatis refponfis quæ illis ipfe dedi , duas aliás
adjecit : unam nimirum , in qua reapfe nihil a
liud egit nifi antea&tam oppofitionem in priori
Libello fcriptam repetere , mutando folummodo
t epithetum promulgationis , nam ubi hanc Ca
Jualem , feu Virtualem prius dixerat , in hoc fe
cundo effentialem appellavit : alteram , quod
Lex naturalis homini promulgatur in ipfa Ani
mæ in corpus infufione , priufquam ipfe actua
lem legis cognitionem acquirat . Hinc coatus
fui refpondere ampliori Libro , cui titulus : Dell
'
Ufo moderato dell' opinione probabile . Ibi con
vincenter omnibus his & aliis Patutii obje&io
nibus feci fatis , & plura alia adjeci , quæ ma
gnopere meam fententiam confirmarunt ,
Ad primam autem obje& tionem , quod fufficit
probabilis etfi dubia notitia legis ad ejus pro
mulgationem , jam refponfum eft fupra in alla
ta Differtatione , & proprie . Ad fecundam vero ,
& tertiam , nempe quod Lex Divina jam ab æ
terno fuit hominibus promulgata promulgatione
Cafuali , aut Effentiali , refpondi , & oftendi ex
auctoritate D. Thomæ , ac omnium Theologo
rum , quos diligenti ftudio perquifivi , legem
Divinam nullo modo homines obftrinxiffe , nifi
poftquam actualiter cis promulgata & manife
ftata fuit . En verba S. Thomæ , quem Patutius
omnino fequi profitetur ( in hac tamen re aut
nolle fequi , aut intelligere nolle videtur , dum
S. Dotor nimis aperte , & pluribus in locis no
ftram fententiam docet ) : Lex æterna babet pro
mulgationem æternam ex parte Dei promulgan
tis .... fed ex parte creature audientis , & in
Spicientis non poteft effe promulgatio æterna . I.
2. q.91. art. 1. ad 2. Ergo nulla dici poteft fa
&ta homini Divinæ Legis promulgatio , donec
homo non audit legem , & infpicit , fcilicet do
nec lex ei intimatur , & ipfi innotefcit . Omnes
autem reliqui Theologi S. Thomam fequentes
uno ore docent , quod licet lex divina ab æter
no habuerit in fe virtutem obligandi in au pri
mo , tamen in actu fecundo nunquam ipfa a
Atualiter obligavit homines , nifi poftquam ipfis
applicata fuit per ejus actualem promulgatio
nem . Sylvius ita fcribit : Atualiter tunc ( lex )
unicuique promulgatur , quando cognitionem a
Deo accipit distantem , quid juxta rectam ratio
nem fit amplectendum , quid fugiendum . In 1. 2.
9.90. a. 4. in fin. Et alibi ait : Lex æterna fuit
ab æterno lex materialiter , non fuit tamen ab
æterno formaliter , feu fub ratione legis actuali
ter obligantis ; quia tunc non fuit a&ualis & per
feta promulgatio . In 1. 2. q. 91. art. 1. ad 2.
Cardinalis Gotti fic loquitur : Ad boc , ut lex
C 3 in
 1
38 Lib. I..Tract . I. De Confcientia .
in attu fecunda obliget , requiritur equidem in
difpenfabiliter, ut fubditis promulgatione pro Deo cognitionem accipit diftantem quid fugien
ponatur. Theol. tom. 2. tracts . de legib, quæft. dum , vel ample&endum . Tract . 1. de Reg. mor.
cap. 2. §. I. n. 5. & §. 3. num. 1. P- Ludovicus
1. dub. 3. §. 3. numer. 31. Et in alio loco di Montefinus fcribit : Lex naturalis promulgatur
cit : Ab æterno ( lex æterna :) fuit in mente
Dei , quamvis pro eterno nondum ligat , quia in unoquoque , dum primo venit ad ufum ratio
promulgatur ifta
nondum applicata & promulgata . Trad . s. q.2. nis ; & quamvis pro tunc folum
dub. 1. n. 13. P. Gonet fcribit : Legem æternam lex quantum ad principia communiſſima juris na
defectu promulgationis non potuiffe obligare crea ture , tamen poftea paulatim per difcurfum pro
turas ab æterno . Vide in Clypeo Theol. tom . 3. mulgatur eadem lex quantum ad alia, De Le
D. 1. 4. 3. Joan, Gerfon fcribit : Neceffe eft dari gib. Difp. 20, 9. 4. n . 85. Sed omiffis aliis Au
manifeftationem voluntatis Dei , nam per folam * & toribus relatis in meo Libro pag. 154. audia
fuam voluntatem nondum poteft Deus abfolute mus quid dicat S. Hieronymus ; ipfe ( Epift. 121 .
creature imponere obligationem . P. Gonet in a al. 151. ad Agafam q.8. ) fic fcribit : Hanc le
peccans
lio loco fcribit : Promulgatio legis naturalis fit gem ( naturalem ) nefcit pueritia , &
per dictamen rationis intimantis bomini quæ præ abfque mandato non tenetur lege peccati . Male
fcripta, aut probibita funt ; ergo cum deeft tale dicit patri & matri , parentes verberat , & quia
diffamen, lex non obligat . Diff. de Op. prob. necdum accepit legem fapientiæ, mortuum eft in
mandatum venerit , hoc
4.6. §. 1. n. 172. Idem fentiunt plurimi alii qui eo peccatum. Cum autem
obfervari poffunt in citato meo Opere : Dell eft tempus intelligentie ( quo Dei mandata co
Ufo ec. Sed deveniamus ad quartam objectio gnofcimus ) appetentis bona , vitantis mala ,
nem Patutii , cui refpondendo prædicta hic va tunc peccatum revivifcere incipit , & homo reus
lidius confirmantur . eft peccati . Notentur verba illa : Cum autem
Quarta & ultima fua præcipua oppofitio fuit mandatum venerit , hoc eft tempus intelligentiæ ;
ita ut tunc lex venit ad Hominem , fcilicet ei
hæc , quod lex naturalis homini promulgatur
habitualiter , cum Deus animam creat , eamque promulgatur , cum Homo illam intelligit . Idem
fcripfit prius S. Bafilius ( Homil . in Pfalm. i. n.
in corpus infundit , quia tunc rationem in ho
mine imprimit . Huic fufe in opere citato a me 5. ): Poftquam ratio noftra perfecta eft , atque
refponfum eft , hic fatis effe cenfeo ad Patutium cumulata , tunc fit quod fcriptum eft : Ego au
confutandum afferre eadem verba S. 1 homæ , tem vivebam fine lege aliquando ; fed cum ve
niffet mandatum , peccatum revixit .
quibus ipfe utitur : Promulgatio legis nature eft Hæc omnia in relato meo opere , Dell' Ufa
ex boc ipfo , quod Deus eam mentibus hominum moderato ec. reperiuntur , quod omnibus fere
inferuit naturaliter cognofcendam . 1. 2. J. 90.
Italiæ Epifcop & primariis Ordinum Prælatis
art. 4. ad 1. Patutius uti vult pro fe verbo tan mittere curaviis; , ac propterea cum accepiffem ,
tum inferuit , fed uti debet etiam verbis fubfe Patutium in lucem edere novam Theologiam
quentibus , naturaliter cognofcendam : ergo non Moralem , in hac aliquid his quæ fcripfi refpon
Cum Anima corpori infunditur , fed cum homo
furum putabam , fed meame fefellit opinio , nam
legem cognofcit , lex ei promulgatur . Id S. Dɔ
&or alibi confirmat docens : Etfi non femper te iis quæ majoris ponderis erant , nullum refpon
fum inveni . Quod autem ipfe detuliffem ad S.
neatur homo velle , quod Deus vult femper ta
C. Indicis fcripta contra me a Patutio , hoc
men tenetur velle , quod Deus vult eum velle, minime verum eft , nec unquam in mentem mi
& homini precipue innotefcit per præcepta Di hi venit ; immo quoad convicia a Patutio ad
vina . 1.2. q. 19. art. 10. ad 3. Tunc igitur tan verfum me prolata , potius eum excufavi , di
tum tenetur homo fequi volunt atem Divina m 2 cendo quod ipfe non jam animo me convician
cum illa ipfi manifeftatur , innotefcit per præce
di talia fcripferit , fed ut hac arte legentium
pta Divina. Audiamus quid dicant in hoc alii mentes imbueret de preftantia fuæ caufæ , & fic
Au& tores . Joannes Gerfon explicans quænam fit ipforum conniventiam fibi conciliaret , Ceterum
lex naturalis , dicit : Lex ifta eft proprie dicta pluries ego in meis Operibus Eruditos rogavi
declaratio creaturæ rationali falis , per quam il
ut fi quid contra mea fcripta haberent , mihi
La cognofcit , ad quas res Deus creaturam obli
patefacerent , ut cognito errore a mea difcede
gare vult . Vita Spir. &c. Le&. 2. cal. 176. Edit. rem fententia . Nemo tamen ufque adhuc fuit ,
Parif. Duvallius fcribit : Queres , quo tempore
qui id mihi præftiterit , præter Ephemeridum Gal
lex naturæ unumquemque obligare incipiat ? Refp.
licarum Scriptorem , qui mihi tantum objecit ,
incipere , quando promulgatur ; tunc autem fuf quod ego opinionem æque probabilem admitten
fcienter promulgari , quando quifque annos di do , eo quod in hujufmodi cafu lex eft dubia ,
fcretionis attingit . 1. 2. de Leg. q. 3. a. 3. Card. etiam minus probabilem admittere deberem ,
Gotti fcribit : Lex naturalis eft in Anima per quia tunc lex etiam eft dubia . Sed huic oppo
modum
tu , & quidem dum actu confidera fitioni jam in Libro meo præivi , ftatuens quod
r .... actusAmenti
In bus eft in babitu , in Pueris ubi adeft probabilior opinio pro lege , tunc lex
autem eft in potentia , qui nondum poffunt fibi eft moraliter promulgata , ideoque obligat , non
Divinum præceptum, in quo confiftit lex , inti obftant
e illo dubio lato pro opinione benignio
mare. De Leg. q. 2. dub. 2. n. 21. S. Antoninus : ri ; ubi enim veritatem certam non invenimus ,
Nota diligenter , quod iftud lumen legis natura illam fequi debemus opinionem , que magis ve
lis non often lit homini , que fint bona , quoufque ritati fe appropinquat ; contra vero , ubi opinio
perveniatur ad ufum rationis . Part. 1. tit. 13 . nes funt æque probabiles , lex eft vere dubia du
cap. 12. vide §. 3. P. Cuniliati fcribit : Atualis bio ftri& to , ita ut nullo modo tunc lex dici po
Aegis naturalis promulgatio evenit , quando quis tekt fufficienter promulgata .
Nolo
 Morale Syftema'.
Nolo hic præterire id quod nuper reperi in
poftrema editione Theologiæ Moralis P. Ful
gentii Cuniliati ( Tra& t . de Confcientia cap. 1.
in fin. ad §. 6. ) , allatum nempe in medium
Decretum S. R. Inquifitionis quo Thefes quæ
dam a Parocho Avifii Dioecefis Tridentina exa
ratæ anno 1761. profcriptæ fuerunt , & quo Ad
verfarii autumant Probabilifmum univerfe da
mnatum fuiffe . Sed ego in pluribus Opellis o
ftendi , in relato Decreto nec Probabiliſmum
univerfum , nec aliquam opinionum quæ in Ca
tholicorum Scholis propugnantur , fed aliquas
tantum quæ nimis laxe erant fuiffe profcriptas ,
ficut duo S. Officii Confultores , & ipfe Cardi
nalis Gallus in eo tempore Poenitentiarius Ma
jor , mihi refcripferunt , ut notavi in Differta
tione fupra defcripta .
Præterea res admiratione digna eft videre ali
quos , nullum reputare tutiorem modum falvas
faciendi Animas , quam eas per femitas afpe
riores ducere ; fed non minus ifti errant , quam
alii qui Confcientias per laxiorem perducunt
viam . Non folum enim rationem Deo reddere
tenemur de nimia indulgentia , verum etiam de
nimia rigiditate , qua confcientiæ Animarum il
laqueantur , quod proprie eft ( juxta S. Anto
ninum ) edificare ad gebennam . Valde appofite
id explicat do&tus Cabaffutius ex doctrina S. Bo
naventuræ , poftquam enim deteftatur immodi
cam benignitatem , reprobat immoderatum ri
gorem , qui , ut ait , dum homines ad nimis ar
dua compellit , viam falutis æternæ præcludit ;
Salvandos ( ut ait D. Bonaventura ) damnat, &
confcios proprie infirmitatis ad defperationem
adigit . Accidit enim , ut miferi bomines , hac
audita rigidiore doctrina , credant vel dubitent
ineffe mortalem culpam , ubi nulla eft ; fed ta
men rei difficultate vidi , ex erronea confcientia.
mortaliter peccant , & damnantur . Cabaſſut.
Theor.Jur. in Præfat. Deinde fubdit ibidem idem
Autor verba D. Bonaventuræ , qui docuit : Ca
venda eft confcientia nimis larga , nimisfiri
&a; nam prima generat præfumptionem , fecun
da defperationem . Item prima fæpe falvat da
mnandum , fecunda e contra damnat ſalvandum .
S. Bonav. Comp. theol. verit. 1. 2. c. 32. num. 5.
Idem validius firmat Joannes Gerfon dicens :
Doctores theologi non debent effe faciles ad affe
rendum aliqua effe peccata mortalia , ubi non
funt certiffimi de re ; nam per ejuſmodi aſſertion
nes rigidas & nimis fritas nequaquam erigun
tur homines a luto peccatorum , fed in illud pro-
fundius , quia defperatius , demerguntur . Lib.
de Vita Spir. Lett . 4. Hinc feriphit. S. Raymun-
dus: Non fis pronus judicare mortalia peccata ,
ubi tibi non conftat per certam Seripturam . Lib.
3. de Panit. S. 21. Idem dixit Gabriel Biel ,
qui an. 1480, fcripfit : Nihil debet damnari tan
quam mortale peccatum , de quo non babetur evi
dens ratio , vel manifefta auctoritas Scripture .
In 4. Dift. 16. 4. 4. concl. 5. Idem fcripfit S. An
toninus dicens : Quæftio in qua agitur , utrum
fit peccatum mortale , nifi ad boc babeatur au
&oritas expreffa Scripture , aut Canonis Eccle
fiæ , vel evidens ratio , periculofiffime determina
tur. Part. 2. tit. 1. c. 11. §. 28. Et alibi fcribit
loquens de Confeffario : Si vero non poteft clare
39
percipere , utrum fit mortale , non videtur tunc
præcipitanda fententia , ut dicit Guillelmus , ut
deneget propter hoc Abfolutionem , vel illi faciat
confcientiam de mortali . Et cum promptiora fint
jura ad folvendum , quam ligandum .... potius
videtur abfolvendus . Part. 2. tit. 4. 6. 5. §. In
quantum ..
TRACTATUS II.
De Legibus.
CAPUT I.
De natura , & obligatione Legis in genere ..
DUBIUM I.
Quid fit Lex , five Præceptum ?
90 Quid fit Lex?
91 Quis ad eam teneatur ?
92 An Lex iniqua obliget ?
93 An in dubio dejuftitia teneamur Lege ? ( Vi
de etiam num . 99 .
94 An Leges late a Tyrannis obligent ?
95 An obliger Lex non promulgata ?
96 Quid notandum circa Promulgationem Le
gis ?
97 Quid circa Legem遮 dubiam ? Et in dubio an
Lex exiftat ? an adfit caufa excufans ? an
Lex fit promulgata? an ufu recepta ?.
98 Quid in dubio , an Superior fit legitimus ?
Et an excedat fuam poteftatem?
99 Quid in dubio an Lex fit justa ? Vel an Lex.
præcipiat ? Vel an eam impleveris?
100 An Lex bumana poffit præcipere actus inter
nos? Et an prohibere externos occultos ? Vi-.
de ibid. quer. III. An in dubio fi res fit.
licita , fubditus teneatur obedire ?
"" :
90
"" te accipitur , eft recta agen
hic indiftin&
"" dorum , aut omittendorum ratio . Interim
"" cum a Superiore non Communitati , fed alicui
,, tantum , aut aliquibus in particulari , aliquid
,, præcipitur, non appellatur Lex , fed præce- .
,, ptum tantum . Suar. Laym. Bonac. d. i. q. 1..
›› P. 1. Unde refolves .
1. Ad Legen , feu Præceptum quis tene- 91
,, tur , non ad confilium : cum hoc tantum di
,, rigat , illud vero obliget , ibid. .
,, 2. Cum iniqua Lex eft , & contra ratio- 92
,, nem , non obligat : quia deficit a rectitudine ,
"" ibid.
5, 3. Cum dubium eft de juftitia , teneris le- 93
,, ge ; quia legislator poffidet jus præcipiendi :
,, idemque regitur altiore confilio , ac poteft ha
"" bere rationes fubditis occultas . Addit Sua
,, rez , etiam obligare , licet contra juftitiam le
gis fint rationes probabiles ; quia alias nimia
"" daretur licentia legibus non parendi , cum vix
", poffint effe tam juftæ , quin aliqua apparens
,, ratio dubitationem movere poffit . Suar. 1. 1.
⭑ ⭑
» c. 9. Bon. p. 8. n. 11 . (Vide n. 99. )
C 4 » 4. Le
 40 Lib. I. Tract. II. De Legibus .
94 4. Leges , & fententiæ latæ a Tyrannis ob li , prout infertur ex cap. 2. de Nov. Op. nunc
,, ligant , fi ii pacifice Regna poffideant , & a in quo dicitur : Sacrorum ftatuta Canonum Prin
"" Republica tolerentur . Nec obftat , quod fen cipum conftitutionibus adjuvantur , Præterea in
quiunt nimis effe durum Fideles totius Orbis
,, tentia judicis illegitimi dicatur effe nulla : id
,, enim verum eft de fententia , prout eft præ Chriftiani obftringere ad fervandas leges tantum
,, cife, a Tyranno ; non autem prout eft a vo Romæ publicatas . Sed adhuc juxta hanc pri
,, luntate , faltem interpretativa , & implicita mam fententiam excipi debent Bullæ inferte in
,, Reipublicæ , quæ dum Tyrannum , & judices Bullario , quoniam hæ funt jam corpus legum ;
,, ab eo conftitutos repellere nequit , tacite con & in hoc omnes conveniunt , ut teftatur Cardi
23 fert iis poteftatem gubernandi, eorumque le nalis Petra in Præmial. c. 4. n. 50. 54.
,, ges , & a& Serunda vero fententia valde communius , &
ta ratificat . Leff. 1. 2. c. 29. d. 9.
22 Salm. d. 10, fett . 3. num. 14. * ( Idem dicuntprobabilior id negat , tenetque Leges Pontificias
23 Salm. c. 2. n. 10. cum Pal. &c.") * obligare Fideles fola promulgatione Romæ pe
95 5. Non tenetur quis ad legem , nifi promul rata ; ita Suarez de Leg. 1. 3. c. 16. n. 8. Bonac.
eod. tit. D. 1. q. 1. p . 4. num. 16. verf. Concedo ,
, gata fit , five denunciata . S. Tb. 1. 2. q. 90.
Laym. lib. 1. t. 4. c. 3. Molina , Salas , SuaLaym. l. 1. tract. 4. c. 3. num. 4. Azor. p. 1. 7.5.
,, rez , & alii.communiter . c.3. verf. In bac q. Caftrop. de Leg. trait. 3. D.
96 Circa Promulgationem Legis , I. Notandum 1. p. 11. n. 4. Carden, in 1. Crifi D.9. c. 20. 4.
eft id quod docet S.Thom. 1. 2, q. 90. art. 4. 12. Ferrar. Bibl. tom. 4. verb. Lex art. z. n. 5.
Promulgatio neceffaria eft , ut lex babeat fuam Salm. tract, 11. de Leg. c.1, ex n. 86. cum Va
virtutem . Et in c. In iftis , Dist. 4. habetur : lent. Navarr. Vafq. Menoch. Pontio , Diana , &
Leges tune conftitui , cum promulgantur . Ra Salas , Ratio hæc eft . Nulli dubium quod lex ,
tio , quia lex nequit obligare , nifi perveniat perut vim habeat obligandi , debet effe promulga
promulgationem ad notitiam Communitatis ta , alias ad notitiam fubditorum pervenire non
Hinc lex non obligat , fi denuntietur tantum poffet ; fed quod ad promulgationis modum per
tinet , hic ab arbitrio & intentione Legislatoris
perfonis particularibus . Ita Scotus deJuft. lib. 1.
9.1. art.4. Suar. de Leg. lib. 3. cap. 17. a n. 5.pendet . Hinc obſervavi ( prout etiam Salman
Palaus tr. 3. D, 1, p. 11. n.6. & Salm. cap. 1 . tisenfes pro certo teftantur ) quod inter omnes
num. 75. cum Tapia , & Diana . Hinc infertur DD. adhuc inter Adverfarios , non eft qui ne
quod fi quis fciret aliquam legem effe condi get opus non efle de fua natura , ut lex obli
tam , non teneretur eam fervare , nifi poftquam get, quod in qualibet Provincia publicetur , fed
effet promulgata : ut Palaus I. c. par. 10, n. 2. fatis eft quod promulgetur in Curia Legislato
Salm. n. 76. Leff. 1. 2. c. 21. n. 44. Sufficit auris , ficut de facto etiam in Hifpaniis ( fcribunt
tem ad obligandum , quod lex communiter & iidem Salmanticenfes ) Leges Regiæ , eo quod
folemniter publicetur in locis , ita ut poffit per Rex ibi non tenetur Cæfareas fervare , tantum
venire ad notitiam majoris partis Communita Matrtriti promulgantur. Et fic pariter Bullæ
tis , licet a fingulis ignoretur . Vide Salm. ib. Pontificia ut plurimum , juxta ufum jam rece
2. 77.78.794 ptum , tantum Roma promulgantur locis ibi ad
if. Notandum circa modum promulgationis , id deftinatis, & vigore hujufmodi Conftitutio
quod leges Cæfareæ, five Principum fubjecto num deinde omnes caufæ Ecclefiafticæ judican
rum Imperatori , debent promulgari in fingulis tur . Contra autem Sedes Apoftolica , cum vult
Provinciis , feu Civitatibus Metropolitanis ; & aliquam legem non obligare nifi poft publicatio
non obligant , nifi poft duos menfes a promul nem factam in Provinciis , id exprimit , ficut
gatione . Auth. Ut falle noye Coll. 5. expreffit in Interdicto ab Ecclefia , impofito a
Sed quæritur I. An Leges Pontificia ( & alio Concilio Lateranenfi IV. adverfus Medicos , qui
rum Principum non fubje&torum ) ut obligent , pergunt ad affiftendum Infirmis , antequam illi
promulgari debeant , non folum Roma ( five in Confeffionem expleverint , ut præcipitur in cap;
Curia ) fed etiam in fingulis Provinciis ? Prima Cum infirmitas de Panit. & remiff. Et fic etiam
fententia affirmat , & hanc tenent plures graves expreffum fuit a Concilio Tridentino Seff. 24.
Autores , ut Becanus de Leg. 9. 5. num. 5. Nat. cap. 1. circa invaliditatem Matrimoniorum clau
Alex. Theol. lib. 4. Art. 3. Reg. 25. Continuat. 1 deftinorum . A
Tourn. tom. 2. de Legib. Sect . 4. Gabaffut. Theor. Hoc pofito , cum Pontifex ftatuit , fuas Bullas
Jur. lib. 1. c. 4. n. 4. cum Medina, Angel. &c. tantum Roma publicari , minime verifimile eft ,
& probabilem vocant Sylvius tom. 2. in 1.2. q. quod ipfe non alias Provincias , fed folam Ro.
96. art. 4. Concl . 3 34 Anacletus , Roncaglia , & manam obligare intendat . Cum Papa tantum
alii . Citatur pro hac fententia etiam Cajeta Romanos obftringere vult , folet peculiaria Edi
mus , fed Cajetanus aliud non dicit , quam quod &a emanare ( & hæc Italico idiomate efformat ) ;
Leges Canonicæ non obligant ignorantes . Cita fed Statuta per totam Ecclefiam condens , ea
tur etiam Leffius , fed Leſſins lib. 2. c. 22. n . 89.
que folemniter promulgans cum Claufelis obli
loquitur tantum de Legibus , quæ contractus ir gatoriis , procul dubio præfumitur omnes Fide
ritant . Citatur quoque Dom. Soto , fed Soto de les obligare velle , ftatim ac ipfis notitia perve
Juft. 1.1. 1. q. 1. 4.4. potius loquitur de Legibusmerit . Quæ notitia facile eft , ut e Roma ad
inhabilitantibus , aut revocatoriis Privilegiorum .
Provincias perveniat ; Romæ enim conveniunt
Fautores autem hujus primæ fententiæ principa omnes fere Nationes , & omnes Prælati habent
liter fundantur in Authentica mox fupra relata , ibi fuos Procuratores , qui ordinarie fatagunt
Utfalla nove , & ajunt quod ubi non adeft fpe fuos Principales de novis Bullis , quæ promul
cialis difpofitio Legis Canonica , ftandum Civi gantur , certiores facere . Præterea , quod Leges
Pon
 Cap. I. De natura , & obligatione Legis . Dub. I. 41
Pontificia obligent ftatim ac folemniter pro Quærit autem Sylvius loco fupra citato verf.
gantur , id clare decucitur ex cap. 1. Ad Petes , an Epifcopi teneantur promulgare , aut
bec de Poftulat . Prelat, uti dicitur : Non fit fatagere ut alii obfervent omnia Pontificia Sta
neceffarin cum Conftitutio folemniter editur , tuta jam Romæ promulgata ? Et fic refpondet
aut publice pomulgatur , ipfius notitiam fingu Teneri curare ut obferventur , quando Pontifex
Lorum auribus p speciale mandatum inculca fignificat fe velle quod fua lex ubique obliget ,
re ; fed folum fuffic ut ad ejus obfervantiam etiam abfque alia promulgatione alibi fatta .
teneatur qui noverit eam folemniter editam , Non tenentur tamen curare , ut promulgentur ,
aut publice promulgatam . Notetur , folemniter nifi vel mandatum Pontificium ad eos dirigatur ,
editam , aut publice promulgatam . Qui igitur vel rationabiliter judicent , promulgationem in
notitiam certam habet de aliqua Bulla jam fo fuisDiœcefibus effe neceffariam . Nihilominus qui
lemniter Romæ promulgata , bene tenetur ad legis notitiam habent , ad eam obligari videntur ነ
eam fervandam Idem fatis infertur ex cap. nifi illa recepta non fuerit , vel per non ufum e
Quia cunctis 1. §. Nec obftaret , de Conceff. pre jus obligatio defierit . Ceterum , f Pontifex non
bend. in 6. ubi habetur : Lex, feu Conftitutio , fignificet effe opus alia promulgatione , neque man
vel Mandatum nullos adftringunt , nifi poftquam datum dirigat ad Ordinarios , probabile eft quod
ad notitiam pervenerint eorumdem , aut nifi poft ipfi non tenentur legem promulgare , vel curare
tempus , infra quod ignorare minime debuiffent . ut obfervetur , nifi fructum notabilem ex talis le
Ergo quifque tenetur leges illas obfervare , qua gis promulgatione in fuis Diœcefibus expectent .
rum notitia jam ipfi pervenit , cum illæ jam Poffunt enim tunc interpretari mentem Pontificis
promulgatæ fuerint modo quo Legislator eas effe , quod lex in diverfis Provinciis tunc obfer.
promulgare poteft . Nec eft dubitandum , quin vari , vel promulgari curetur , quando Ordinarii
Papa adftringere poffit omnes Fideles ad obfer exiftimaverint ita effe pro fuis locis expediens &
vantiam Bullarum fuarum per folam promulga utile . Idem fcribit Diana in Summa v. Lex n.
tionem Romæ factam , ficut quilibet Princeps 18. cum Wigers , & Maldero , dicens : Quando
( prout omnes Autores admittunt , ut fupra vi Pontifex non fignificat opus effe alia publicatio
dimus ) obligare fuis legibus valet cuncta fua ne " & non præcipit Ordinariis , ut fervari eam
Regna per folam publicationem in fua Curia ( legem ) faciant , nec populis ut fervent , nox
A 236 Just $ 3.4 tenentur publicare , & obfervari curare , nifi pro
expletam
Sed quod 1 magis noftræ fententiæ vim præbet , loco fperent fructum ; nam mens Pontificis gene
funt due Claufulæ quæ apponi folent in his Bul ralem legem præfcribentis eft , ut ubi cum fru
lis quæ Rome promulgantur , locifque confuetis &u fieri poteft , curetur obfervari .
affiguntur . Altera claufula fic dicit : Ut autem Præterea probabiliter ajunt Suarez de Leg. 1.
præfentes litteræ ad omnium notitiam facilius 5. c. 33. n . 8. & Layman eodem tit. c. 2. num . 7.
deveniant , & nemo illarum ignorantiam allega cum Molina , & Soto , quod leges Pontificia "
re valeat , volumus illas ad valvas &c. affigi , quæ infirmant aliquem contractum fuapte natu- .
publicari , ficque publicatas omnes & fingu ra validum (prout fecit Bulla S. Pii V. quoad
los quos ille concernunt , perinde aritare & affi contractus cenfuales ) vel quæ jurifdictionem au
Į ferunt , v. gr. in Sacramento Poenitentiæ , circa
cere ac fi unicuique eorum perfonaliter intima
te fuiffent . Altera dicite Volumus autem , 'ut has benigne interpretari poffumus mentem effe
præfentium litterarum tranfumtis , etiam impref Pontificis , quod nolit eas effectum habere , nifi
fis , manu alicujus Notarii publici fubfcriptis , poftquam fuerint in Dioecefibus promulgate ; a
figillo perfone in dignitate Ecclefiaftica con lioquin ipfæ redundarent in detrimentum pluri
fitute munitis , eadem prorfus tam in judicio , morum , qui illas invincibiliter ignorarent . Se
quam extra illud ubique adhibeatur obfervan cus autem eft refpe& tu poenarum , quæ ftatuun
tia , ac fi unicuique forent exhibitæ , vel often tur adverfus Clericos male ordinatos , & Epifco
fe . Hæ autem Claufulæ nimis diferte often pos male ordinantes , prout Sixtus V. declara
dunt , mentem. Pontificis effe velle omnes Fi vit præfertim quoad fimoniace_promotos , &
deles obftringere ad hujufmodi Statuta indepen promoventes , nam quoad alios Bulla Sixti per
denter ab eorum publicatione in fingulis Pro aliam Bullam Clementis VIII. 40. Romanum "
vinciis . Et Sylvius , ac Roncaglia , quamvis fuit reducta ad terminos Concilii Trid . ) . Sicut
admittant ut probabilem primam fententiam , etiam fecus procedit in legibus irritantibus a
habent tamen ut certum , quod omnes Bullæ tum aliquem ob defectum folemnitatis ; quæ le
cum præfatis Claufulis Romæ promulgatæ obli ges , poftquam obligandi vim habuerunt , etiam
gent per fe abfque alia promulgatione . Cete refpectu Ignorantium valent , ut dicunt Sanchez
rum , rete ait Roncaglia , quod ex relatis ver de Matr. 1. 3. D. 17. & 1.9. D. 32. n . 2. ac Lay
bis talium Claufularum firmum adduci poteft man loc. cit. cum Navarr. & aliis .
argumentum pro primæ fententiæ probabilitate Quæritur II. an , ut lex obliget , requiratur
refpe & u ad eas Bullas , ubi prædicta Claufulæ fpatium duorum menfium a promulgatione ? Tres
defunt , nihil enim in legibus fruftra appofitum funt fententiæ . Prima dicit ftatim obligare . Ita
fupponendum , & Claufulæ illæ omnino effent Salas , Vafq. Villal, &c. apud Salm. cap. 1. n.
fuperflua , fi omnes Bulla Roma publicatæ et 89. Ratio , quia lex , cum promulgatur , jam in
iam fine talibus Claufulis obligarent ante quam fuo effe integro conftituitur . Secunda dicit ob
libet aliam publicationem in Provinciis modo ligare ftatim , vel quafi , faltem exiftentes in
( excipit ) in aliquo loco confuetudo non vige Curia , alios autem non obligare ,. nifi poft fuf- •
ret indifferenter ample&endi Bullas Romæ quo ficiens tempus , plus minus juxta diftantiam fo
cunque modo promulgatas . corum . Ita Palaus tract. 3. D. 1. part. 11. n. 7.
Suar.

42 Lib. I. Tract. II. De Confcientia .
Suar. lib. 3. cap. 17. a n. 7. item Montef. Gran.
c. ap. Salm, n.90 . Tertia fententia probabi
lior dicit , quando in lege non, determinatur
tempus ad obligationem , nullos obligare , ne
que in Curia exiftentes , nifi poft duos menfes
a promulgatione ; fed tranfa&tis duobus menfi
bus , jam arbitrio prudentum taxatis , omnes
obligare . Ita Soto de Juft. lib. 2. quæft. 1. art. 4.
Bonac. tom. 3. cap. 6. concl. 2. n. 3. Sa v. Lex
n. 8. Sylvest. eod. verb. quæft . 6. & Salm. n.91.
cum Valent. Reg. Men. Tab. & aliis . Ratio ,
quia lex non obligat , nifi ejus notitia morali
ter ad omnes fubditos pervenire poffit , ut erui
tur ex 1. Leges C. de Leg. ubi : Leges facratif
fime intelligi ab omnibus debent , ut univerfi ,
præfcripto earum manifeftius intelletto, probibi
ta declinent . Et ex cap. de Conceff. præb. in 6.
v. Nec obftat , ibi : Lex , feu conftitutio & man
datum nullos adftringunt , nifi poftquam ad noti
tiam pervenerint eorundem , aut nifi poft tempus
intra quod ignorari minime debuiffent . Hoc au
tem tempus quod lex humano modo pervenire
poffit ad aures fubditorum , taxandum eft arbi
trio prudentum , hocque arbitrium jam taxatum
habemus in Auth. Ut fa&ta &c. uti fupra di & tum
eft ; Ergo illi ftandum , ubi tempus non eft de
terminatum .
97 Adduntur hic variæ quæftiones circa Legem
dubiam .
Quæritur , an in dubio fi lex exiftat , lex ob
bliget ? Refpondetur minime obligare poft adhi
tam fufficientem diligentiam ad inquirendam ve
ritatem , præcifo tamen fcandalo , vel alio no
tabili inconvenienti , quia tunc poffidet libertas .
Ita communiter Suarez, tom. 5. in 3. p. D. 40..
Sect. 5. n. 15. Sanch. Dec. lib. 1. cap. 10. n. 32.
33. Pal. tr. 1. D. 3. p.7 . n. 1. Salm. de Leg.
cap. 2. n. 110. cum Tap. Vill. Arav, &c. Id ex
preffe confirmant D. Th. Quodlib. 14. de Verit.
art. 3. ubi : Nullus ligatur per præceptum ali
quod , nifi mediante fcientia illius præcepti .
Scotus in 4. D. 3. 9.4. Nullus tenetur ad ali
quod præceptum Divinum , nifi per aliquem ido
neum & authenticum fibi promulgetur . Item Glof
Ja in c. Cum funt , de Reg. in 6. In dubio nul
lum prafumi obligatum , ex Authent. Quibus mo
dis . Item Gloffa in cap. Ex parte de Cenf. in.
dubio liberum eft fequi quod magis placuerit .
Item N. SS . Bened. XIV. Notif. 13. ibi : Non f
debbono purre legami , quando non v'è una chia
ra legge che gl' imponga . Id clare probatur ex
cap. Erit. Dift. 4. ubi S. Ifidorus fic ait : Erit
autem lex manifefta . Item ex c. Cum jure 31..
de Off. & Pot. Jud. del. ibi : Nifi de mandato
certusextiteris , exequi non cogeris quod manda
tur . Item in cap. fin. de Tranfa&t. In his vero ,
ubi jus non invenitur expreffum , procedas æqui
tate fervata , femper in humaniorem partem de
clinando . Item S. Leo in cap. Sicut quædam .
Dift . 14. fic docuit : In his que vel dubia fue
rint " vel obfcura id noverimus fequendum ,
quod nec præceptis Evangelicis contrarium , nec
Decretis SS. Patrum inveniatur adverfum . Item:
La&antius in lib. 3. Inftit . cap. 21. dixit : Stul
• timi eft hominis , præceptis eorum velle parere ,
que utrum vera aut falfa fint dubitatur . Ratio
eft , quia Deus fane donavit homini Dominium
T
libertatis ex Apoftolo ( 1. Cor. 7. ) Poteftatem au
tem babens fuæ voluntatis . Et ex Ecclefiaftic
( 15.14. ): Deus ab initio conftituit homini ,
& reliquit illum in manu confilii fui , adjecit
mandata & præcepta fua . Si voluis mandata
fervare, conferuabunt te . Qua- obrem poffidet
homo libertatem ad agem quicquid vult ,
quod non conftet a leg bi vetitum , ut ait D.
Th. ( in 4. D. 15. 4.2. a. 4. ad 2. & 9 . ) : Illud
dicitur licitum , quod nulla lege probibetur , ex
1. Necnon , ff. Ex quib. cauf. maj. ubi : Omnia
Sunt permiffa per legem , quæ probibita non in
veniuntur . Hinc Melchior Canus ( in Relect. 4.
de Panit. part. 4. q. 2. prop. 3. n. 5. ) fic impu
gnat fententiam Scoti & aliorum , qui volunt
peccatores teneri ad a&tum contritionis in quo .
libet die feftivo : Quoniam ( ait Canus ) igno
ro , unde ad hanc opinionem DD. illi vene
rint , libere poffum quod non fatis explorate pre
ceptum eft , negare . Ac propterea D. Th. Quodl.
9. art. 15. dixit : Periculofum eft ( determinare
aliquid effe peccatum mortale ) ubi veritas am
bigua eft , nempe fi in jure Divino non inveni
tur determinata expreffe . Et D. Antoninus part.
2. tit. 1. c. 11. ait : Bene excufari ignorantiam ,
utpote invincibilem , quantum ad ea quæ non
funt expreffe contra jus Divinum , vel naturale .
Et idem dicendum cum Salm. di& to n. 110. &
aliis , fi dubitetur , an aliquid comprehendatur
fub lege feu an lex extendatur ad aliquid . I
dem in dubio , an incoeperit legis obligatio ; fe
cus autem in dubio , an finierit . Salm. ibid. n.
120. cum Laym . Sanch. Pal.
Quid in dubio , an caufa , quam habes , fit
fufficiens ad te excufandum a lege ? Quicquid
dicat Salas , verius eft te teneri ad legem ; quia´
tunc poffidet lex antecedenter ad tuam liberta
tem . Salm, ibid. n. 112. cum Sanchez , Pal. &c.
Quid in dubio , an ex fit promulgata ? Le
gem non obligare tenent Dicaft. apud Croix ib. T
n. 590. & Salm. d. cap. 2. a. 110. Excipit t 撑
men Croix , fi lex fuerit jam ufu recepta .
Quid in dubio , an lex ufu recepta fit ? Ad
funt tres fententiæ . Prima fententia tenet tunc
legem non obligare , faltem fi fit poenalis , ut
Azor. tom . 1. lib. 2. cap. 19. 9. 12. Salas D. ún.
num, 169. & Dian. Tap. &c. apud Salm, de leg.
cap. 2. num, 113. Et univerfaliter de omni lege
hoc tenent Nav. Rebell. Felin. Dec. &c. apud
Pal. de Conf . diſp. 3. part. 7. n. 4. & probabi
le putant ipfe Pal. Sporer de Confc, cap. 1. n.
81. ac Tamb. de Confc. cap. 3. §.7. verb. Legis .
Ratio , quia , tunc , cum dubitetur de receptio
ne Legis , dubitatur etiam , an Lex unquam ob .
ligaverit ; & ideo poffidet libertas , Hanc autem
opinionem dicunt effe probabilem , quia proba
bile putant effe neceffariam acceptationem Le
gis ut ipfa obliget , juxta fententiam referen
dam num. 138. Secunda fententia , quam tenet
Croix , lib. I. . 591. dicit Legem obligare , f
fit Ecclefiaftica ; fecus vero fi fit Civilis . Ter
tia tamen fententia fequenda affirmat Legem ob
ligare . Et hanc tenent Pal. loc. cit. n. 3. Sanch.
Dec. lib. 1. cap. 11. & Salm. loc . cit. n. 114. Ra
tio 1. quia cum conftet de Lege , pro ea flat.
poffeffio , regula enim generalis eft , ut factum
præfumatur , quod de jure faciendum erat , prout
hic
 Cap. I. De natura , & obligatione Legis . Dub. I. 43
hic præfumitur facta acceptatio . Ratio 2. quia Quid in dubio , an legem impleveris ? In du
Lex , cum jam lata & promulgata fuerit , non bio negativo teneris implere ; fecus , in pofiti
indiget acceptatione , uti præfati AA. cenfent : vo . Carden. & Illf. cum Croix lib. 1. n. 6oo.
Saltem , ut recte dicunt Croix lib. 1. n. 591. & Circa materiam Legis humanæ nota fequen
Mazzot. cap. 6. quæft. 6. , lex modo non fit cer tes quæftiones .
te abrogata , ante acceptationem jam habet vim Quæritur r. An lex humana poffit dire& te præ- 100
obligandi ; unde , licet quis non peccet contra cipere actus internos ? Probabilius negant Salm.
legem , quia ipfa nondum eft recepta ; peccat cap. 1. n. 66. cum S.Thom. Caj. Suar. Bon. &c.
tamen , quia eam non acceptat , prout dicemus contra alios , quia Legislator humanus nequit ju
dict . n. 138 . dicare de internis .
98 Quid in dubio an Legislator fit Superior le Quæritur 2. An poffit lex humana præcipere
gitimus ? Negant Vafq . Salas , Diana , & Arav. a& tus indirecte internos ob connexionem cum a
ap. Salm. c. 2, n. 118. in fin. quia cum dubium &
tibus externis? Diftinguitur : Poteft , fi actus in
fit jus præcipiendi , dubia etiam eft poffeffio . terior per fe cum exteriore conjungitur . Et du
Sed affirmandum cum Sanch. Dec. lib. 7. cap. 3. plici modo poteft conjungi , vel tanquam forma
n. 29. Croix lib. 1. n. 593. cum Oviedo , & Salm. conftituens actum externum in effe morali a tus
loc. cit. cum Tap. & Martin. femper ac Supe virtutis : Sic requiritur confenfus internus ad
rior eft in pacifica poffeffione fua poteftatis , Matrimonium contrahendum , ad contractum i
tunc enim melior eft ejus conditio jam poffiden neundum &c. Vel tamquam caufa cum effectu :
tis jus præcipiendi . Et fic qui prohibet homicidium , prohibet etiam
Quid in dubio , an Superior fuam poteftatem voluntatem occidendi . Ideo cap. Commifa . §.
excedat ? Tunc non teneri fubditum obedire cen Ceterum , de Electione in 6. obligatur Clericus
fent Adrian. Rodr. Vafq. Salm, ap. Pal, de Confc. ad refignationem Beneficii , fi receperit illud a
D. 3. part. 13 , n. 1. & alii ap. Croix lib. 1. n. nimo non fe ordinandi intra annum . Ita Salm.
594. Sed recte contradicunt Nav. de Reft. cap.3. d. c. n. 69. cum Tapia , Caj. Pal. &c.
d. 12. n. 252. Palaus n. 2. cum Tol. Mol. Az. Si vero actus interior per accidens conjunga
Sa , &c. communiter , cum Sanch. Dec. lib. 6. c. tur cum exteriore , tunc non poteft præcipi a
3. n. 4. quia poffeffio ftat pro poteftate Superio lege humana , puta , fi præcipiatur dari eleemo
ris . Limitat tamen Sanch, ib. & n. 23. & 24. fynam ex vera devotione &c. Ita Salm. ibid, n.
cum Sot. Lot. Lop. Tap. Salm. &c. fi res præ 70. cum Suar. Pal.
Sot. 2 Tapia, &c. contra Caj. &
cepta fit nociva fubdito , vel tertio , aut valde
difficilis vel molefta., Quæritur 3. An actus exteriores occulti pof
99 An autem fubditus tencatur obedire in dubio fint a lege humana prohiberi ? Affirma ; & fic
de juftitia Legis ? Negant Dicaft . & alii apud prohibetur fub excommunicatione hærefis exter
Croix lib. 1. n. 595. quia tunc non habetur pof nata , licet occulta ; fic fub irregularitate ho
feffio pro jure Superioris . Sed‫ ات‬D omnino affirman micidium occultum . A& tus enim occulti , licèt
dum cum Bon. de Leg. D. 1. q . 1. part. 7. §. 3 . non cadant fub judicio , cadunt tamen fub lege ,
n. 11. qui citat Vafq. Suar. & Salas ; Salm. de ut docet S. Th. Vide ib. n. 71. & 72.
Leg. cap. 1. n. 15. cum aliis communiter . Ra Utrum autem in dubio an res fit licita , te
tio , quia revera in dubio Superior poffidet jus neatur fubditus obedire? Negant Sylvest. Ang.
præcipiendi . Excipiunt tamen DD. fi lex fit ni Hoftienf. &c. apud Sanch. Dec. lib. 6. c. 3. n . 19.
mis ardua , vel fi grave damnum fubdito affe qui dicant tunc eum nec teneri , nec poffe obe
rat . Vide dicenda lib. 3. n. 617. Quær.V. dire , nifi prius inquirat a Peritis , quod res fal
Quid in dubio , an lex præcipiat , vel fua tem non fit certe illicita . Sed verius affirmat
deat ? Aut an obliget fub gravi , vel levi ? Refp. Sanch. loc. cit. cum Nav. Val, &c . ex D. Thom.
tunc Legem aut non obligare , aut non obliga de Verit. q. 17. a. 5. ad 4. qui docet non perti
re fub gravi , ex regula juris 59. ff. de Regulis nere ad fubditos , fed tantum ad Superiores in
jur. Semper in dubiis benigniora funt præferen quirere de honeftate rei præceptæ ; ideoque be
da Ita Civix n, 596. cum Nav. Sanch. & con ne poteft & tenetur fubditus obedire , femper ac
tra Laym. Contra , in dubio an lex fit abroga ei non conftet rem effe malam . Vide Croix lib.
ta , aut difpenfata ; vel adfit caufa excufans a
1. n. 439. Ceterum , præcifa quæftione , an fub
lege ? ad cam tenemur ex communi . Vide Spor. ditus de honeftate rei præcepta teneatur , vel
n. 82. Salm. n. 112. Tamb. n. 2. ll. cc. Croix n. non , prius inquirere ab aliis rei veritate m , com
597. 598. Quid in dubio , an advenerit , vel munis eft fententia omnium Theologorum tam
præterierit tempus obligationis legis ? Refp. in recentium , quam antiquorum , qui docent in
dubio inceptionis , v. gr. an expleveris annos obfcuris effe obediendam Superioribus , ubi nɔn
21. non teneris ad jejunium , quia tunc poffef eft certum peccatum ; ita S. Bonaventura in 2.
fio eft pro libertate . Secus in dubio præteritio D. 39. art. 1. q. 3. Cerfon de Poll. not . Conf. 3 .
nis , v.gr. an in Sabbato tranfacta fit hora me Nyder in Confut. part. 3. c. 17. ubi citat Ray
dia notis , nequís edere carnes , tunc enim pof mund. & Henr. Gandens. Halenfem part. 2. q.
fidet lex . Sic etiam fi dubitas , an habeas an 121. Membr. 3. a . 2. & fic docuerunt omnes qui
nos 16. ad Profeffionem , vel an. 25. ad Sacer de hac re egerunt . Ita etiam omnes Myfticæ
dotium , nequis profiteri , aut ordinari . Ita com Theologiæ Magiftri cum S. Ignatio Loyola in
muniter Laym . lib. 1. tr. 1. cap. 5. § . 4. Sanch. Epift. de Virt. Obed. ubi : Eft igitur hac ratio
de Matr. lib.2. D. 41. n. 4. & Dec. lib. I. c. 10. Subjiciendi propri judicii , non folum fanctis vi
n. 38. Pal, tra&. 1. D. 3. part. 8. a n.6. & Sal. ris ufitata , fed etiam perfete obedientiæ fludio
6. 2, N, 120, cum Tapra'; Diana , & Villalob. fis imitada , omnibut in rebus quæ cum pecca
to
 44 Lib. I. Tract . II. De Confcientia .
to manifefto conjunde non funt . Audiatur præ fimilibus cafibus diftinguenda eft præfumptio ju
cipue D. Bernardus ( de præcep. & Difpenf. c. ris , in qua lex quærit avertere pericula , quæ
12.); Quidquid vice Dei præcipit Homo , quod facile evenire folent , & tunc lex locum habet
non fit certum difplicere Deo, baud fecus omni etiam in cafibus qui fraude carent , a præfum
no accipiendum eft , quam fi præcipiat Deus . ptione facti , quod , fi deeft , lex meritò ceffat .
Deinde fibi objicit : Sed Homines facile falli "
poffunt . Et refpondet : Sed enim quid boc refert DUBIUM II.
tua, qui confcius non es? præfertim cum teneas
de Scripturis, quia labia Sacerdotis cuftodiunt Quotuplex eft Præceptum ?
fcientiam &c. Ipfum proinde quem pro Deo ba
bemus, tanquam Deum in his quæ nonfunt aper 101 Præceptum dividitur 1. In Affirmativum ,
te contra Deum , audire debemus . Item Leo X. Negativum .
( ut infert Cafarubius v. Declarare , n. 4. & 5. ) 102 Dividitur 2. In Naturale , & Pofitivum .
conceffit Fratribus Minoribus , ut poffint in o 103 Præceptum autem Pofitivum dividitur in
mnibus dubiis fecura confcientia ftare determi Præceptum Divinum , & Humanum .
Nationi fuorum Superiorum . Item S. Bernardi 104 Quinam poffint ferre Leges ? An Reges , &
nus Senenfis in Dialogo de Obed. ait : Ubi fub Refpubl. An Papa? An Concilia ? An
ditus rationabiliter dubitat , an quod præcipitur Epifcopi , Synodus , & Capitula? An Abe
fit peccatum , an non , tunc profecto obedire de batila ?
bet . Item B. Humbertus ( in 1. de Erud. Relig. 105 Quid comprehendat Lex Canonica , & Ci
cap. 1. ): Nifi aperte fit malum quod præcipitur , vilis ? I
accipiendum eft , ac fi a Deo præciperetur . Item 106 An Declarationes S. Congr. & Decreta Ro
Dionyfius Carthufianus ( in 2. D. 39. 9.3 . ) In te habeant vim Legis ? An Leges Civiles
dubiis an fit contra præceptum Dei , ftandum eft obligent in Confcientia ?
præcepto Prælati , quia , etfi fit contra Deum , 107 De CONSUETUDINE ; Et que conditiones
attamen propter obedientie bonum non peccatfub requirantur adftatuendam Confuetudinem ?
ditus . Item Gloffa in c. Ad aures . De Temp. 108 De effectu Confuetudinis . Et quid f a Lege
Ord. lit. f. in fine : Si vero dubium fit præce WHEN
... reprobetur?
ptum , propter bonum obedientiæ excufatur a pec 109 Quid fi Confuetudo a Lege revocetur?
cato , licet in veritate fit malum . Idem docuit 110 DISSERTATIO De Poteftate Pontificis , uf
prius D. Auguftinus loquens de obedientia de que ad n. 135.
bita Superioribus temporalibus in c. Quid cul
patur. 3. Cauf. 23. q. 1. ubi : Ergo vir juftus , 25 Præceptum 1. 0
fi forte Jub Rege bomine etiam facrilego militet , "" Runiverfaliter in Affirmativum , & Nega
recte poteft illa jubente bellare , fi quod fibijube ,, tivum . Illud eft quod bonum præcipit , hoc
zur vel non effe contra Dei præceptum , certum ,, quod malum prohibet . Differunt inter fe ,
eft : vel utrum fit , certum non eft ; ita ut for », quod Affirmativum obliget quidem femper ,
taffe reum faciat Regem iniquitas imperandi , in "" fed non ad femper , feu non pro omni tem
nocentem autem militem oftendat ordo Servandi . " pore ; v. gr. Honorandi funt parentes , non
Quæro etiam hic , an tenearis parere legi fun ,, femper , fed fuo tempore . Negativum obligat
12 data in falfa præfumptione ? Univerfe negat Re "" & femper, & ad femper . Vide Bec. in 1. 2.
bel. ap. Croix de Ref. n. 174. Sed Mol. & alii "" t. 3. c. I. q. 3. £
ibid. ac Mazzot. de Leg. c. 5, 9.7. melius affir ,, 2. In Naturale , & Pofitivum . Præceptum 102
mant teneri ad legem , puta reficiendi damnum "" Naturale , feu juris naturæ , eft dictamen ,
ex tuo animali caufatum etiam fine tua culpa ? "2 feu judicium noftræ rationis , quo per lumen
quia finis legis eft , non folum punire culpam , ‫ در‬nobis ab Au& tore naturæ impreffum ftatuimus
fed etiam reddere homines cautiores . Hoc ta ,, quid agendum , & quid vitandum fit ; quale,
men non ante fententiam Judicis . Si vero tuum "" eft illud : Bonum eft faciendum , malum fu
animal non intulit damnum , fed juridice pro ,, giendum . Ex quo præcepto generali particu
betur intuliffe , tunc non teneris folvere etiam ,, laria , v. gr. Deum effe colendum , nemini fa
poft fententiam , præcifo fcandalo ; & poteris " ciendam effe injuriam , imo omnia præcepta
compenfare , folvifti ; quia tunc lex effet cer ,, Decalogi ( excepta circumftantia Sabbati , )
te injufta , falfum præfumendo , & inforo inter ,, multaque alia derivantur . Præceptum Pofi
no præfumptio debet cedere veritati , ex cap. ,, tivum , feu juris poſitivi eft quod libera Dei ,
Veritatem , Dift. $. Ita communiter Suar. lib. 3. "" vel hominum voluntate pofitum eft , & ex ea,
cap. 23. & lib. 5. c. 24. Pal, tr, 3. D. 1. part. 4. 33 dem dependet ; v.gr. Præceptum de Baptif
n. 12. Sotus de Juf. lib. 1. q. 6. art. 4. Pontius mo, jejunio quadragefimali , &c.
de Matr. lib. 5. c. 5. 71.6. Bon . D. 2. q. 1. part. ,, Porro , quomodo Præcepta Pofitiva muta
7. §. 3. n. 2. & 6. & Salm. Cap. 2. num. 78. cum ,, ri , ac variari poffint , ac foleant , Naturalia
aliis . Nec obftat dicere , quod Tridentinum ir >> vero femper maneant , vide apud Scholafticos ,
ritans Matrimonia clandeftina nititur præfum "" & Leff. 1. 2. de Jure , Juft. c. z. d. 2.
ptioni de fraudibus in illis occurrentibus , &ta Reip.a. Præceptum Pofitivum dividitur in 103
men nemo dixit valere tale Matrimonium , ubi ,, Præceptum Juris Divini , quod fcilicet a Deo
nulla revera intervenit fraus Item irritantur ,, traditum eft , & in Juris humani , quod ab
teftamenta folemnitatibus carentia , ut fraudes "" homine . Pofitivum Divinum dividitur in Præ
vitentur , & nihilominus , licet fraus aliquando ,, cepta Veteris , & Nova Legis . Lex vetus
ceffet , nec teftamentum fubfiftit ; fed in his , & continebat præcepta moralia , cæremonialia
» & ju
 Cap. I. De natura , & obligatione Legis . Dub. I. 45
tur exemplo tót Conciliorum Generalium , quæ
poft conte & tas Definitiones neceffarium duxerunt
& judicialia , de quibus vide S. Thom . 1. 2. co nf irmationem Pontificis petere & obtinere ; ut
" q. 103. Lex nova contin præcmep et ta fupern a
30
,, turalia Fidei , & Sacramentoru . Pofitivum factum fuit in Conc . Nicano , & ultimo in Con
entino , ficut legitur Seff. 25. in fine .
humanum dividitur in præceptu Juris Ec cilio Trid m
fia fti ci ve no ni ci od ct or it at e Hinc merito ab Alex . VIII. profcripta fuit Pro
27 cle efiæ , fi etCa mmi , qu au
cl , fcilic Su Pontificis , aut Con of. 29. que dicebat : Futilis & toties convulfa
‫ در‬Ec um s eft affertio de Pontificis Romani fupra Concilium
ut eft ; & Juri Civi s li , feu Po
",," cilii , ftat in Fidei que
litici , quod fundatur in poteftate feculari . Ecumenicum Authoritate " atque CL
104 "" Certum eft dari in hominibus poteftatem fe ftionibus decernfim endis infallibilitate :
Ha nc fal fif am Propofitionem plene , & ex
rendi leges ; fed poteftas hæc quoad leges Ci
viles a Natura nemini competit nifi Communi principiis confutari valde prodeft ad firmanda
i
tat ho mi nu m , & ab ha tran c sf er tu r in un um , tam Fidei , quam morum Dogmata : Omnes e
it as r nim Propofitiones a Pontificibus damnatæ , li
vel in plures , a quibus Commun regatu .
cet non omnes fint hæreticæ , fed aliæ temera
Hinc Summus Pontifex nequit leges Civiles fer riæ , aliæ erroncæ , aliæ fcandalofæ , &c. tamen
re , nifi in populos qui ejus temporali ditioni
accedente Pontificis Definitione , tenendum eft
fubduntur . Poterit tamen abrogare , vel corri
gere Le ge s Ci vi le s al io ru m Pr in ci pu m , fi op de Fide , quod ille Propofitiones vere fint te
ponantur æquitati . Ideo in c. Cum haberet . De merariæ , vel alia inficiantur nota , quam ipfas
eo qui duxit matr. abrogatur lex prohibens al71 i pati Pontifex declaravit , & ideo effet quidem'
hæreticus , qui eafdem tamquam veras & lici
mentge a dari filiis illegitimis . tas fequeretur , aut propugnaret , ut bene ait Vi
Re s autem & Principes Supremi , qui fupe
riorem non agnofcunt , Leges Civiles ferre pof va in Que prod. ad Prop, damn. n. 1. Qua de
funt in fuis ditionibus , & ad eas in confcientia re operæ pretium cenfuimus peculiarem fuper
re
obliga . Vide dice nd a boc 1. n. 145. Circ au a prædi & tam Propofitionem Differtationem confice
tem Reginas Regni hæredes , dubitatu inter r re , quam reperies in fine hujus dubii n. 110.
DD. Nam fi conjugatæ non fint , certum eft Verum eft , quod ceteris Apoftolis etiam fuit
is
poffe ferre leges ; fi vero fint conjugatæ , etiam collata poteftas univerfal Ecclefiam gubernan
ta nt e tr im on io fa s pe rt in er e po te di div erf o tamen modo , ac fuit commiffa S.
conf Ma , ad ip
Petro , qui poterat eos obligare , & ipforum to
ftatem gubernandi , & inde ferendi leges , pro T
babili putaus nt Salm. c. 3. n. 1o. cum Suar . Pal. ges abrogare , ut Salm. d. c. 3. n. 15. A& 16. cum
1a32 6.3.72 ,73,
Bell. Sua r. Caj.
fcopi Sot,
c.Eacondntemra poalte ftsat, em habent Refpublicæ . Aliæ
iquo Hinc Epi , qui&c.
fucceffores funt Apoftolo
vero Civitates non exemptæ nequeunt ferre le rum , bene ferre poffunt leges pro fuis Dioecefi
ges , nifi ex confuetudine , aut conceffione Prin bus fine confenfu Capituli , ex c. de Majorit,
cipis . Poffunt tamen aliqua ftatuta condere , c.z. desConft . in 6. Exceptis rebus , quæ cede
quibus vi contractus obligentury Cives ; vel alia re poffunt in præjudicium Capituli , yel Cleri ,
æc ep ta tue re or al ia et ua DE ut in cap. Quanto , de his que fiunt a Prælato .
pr fta te mp ( non perp ), onam vero hanc poteftatem legislativam
rev oca bil ia ta me n a Pr in ci pe , qu ib us & fub dit i te A qu
Epifcopi recipiant ? Alii dicunt recipere imine
neanturd. Vide Salmm. ib. n. iaf 12. o "
Quoa leges aute Ecclef ticas , certum eft diate a Chrift Domino : quia ab ipfo eft Di
adeffe in Ecclef ia poteft at em eas ferend imme i gni tas , & Off ici um Epi fco pal e inf tit utu m , ut
diate a Chrifto Domino Ecclefiæ Inftitutore com Vasq. Victor. . apud Salm . d. c. 3. num . 20,
municatam . Et hanc poteftatem certo tenendum Alii dicunt ecipere a Pontifice , ut S. Thom.
eft rep eri ri ud
ap Su mm um Po nt if ic em , ta nq ua m S. Antonin. Sot. Pal. c. apud Salm . ibid . n.
Caput Univerfale , Chrifti Vicarium , & Succef. 21. Et fic definitum videtur a Gregorio in cap.
forem S. Petri , cum totum Eccléfiæ regimenta Decreto Dift . 6. ubi : Romana Ecclefia vices fuas.
t
Chrifto fuit commiffum independenter a Conci ita aliis impertivi Ecclefits , ut in partem fint
liis , ut Salm . de Leg. cap.3.mq. cum Bellar. vocatesfollicitudinis , non in plenitudinem pate
C ftatis . Ceterum hæc quæftio eft tantum de nɔ
CaCo j . nc
La ilym Pa
ia . Ge lra
ne . &c.
lia etiam poffunt ferre leges mine ; nam ex una parte certum eft quod Epi
ate recipiant hanc potefta
pro tota Ecclefia , modo fint congregata de li fcopi , licet: immedi
centia Summi Pontificis , & pro loco ac tempo tem a Chrifto , femper tamen fufcipiunt cura !
ré ab ipfo affignatis . An autem leges , feu De fubordinatione ad Papam : Et ex alia , licet E
finitiones ab Ecumenicis Conciliis editæ robur . pifcopi recipiant a Pontifice , poffunt tamen le
habeant ante Pontificis confirmationem ? · Affir ges ferre abfque ejus licentia , modo non oppo
s
mant aliqui , fi confenfus accefferit Pontificio nantur Legibus Pontifici , & modo poteftas cir
ca aliqua non fit Pontifici refervata . Vide Sal.
rum Legatorum . Sed omnino dicendum necef
fario requiri expreffam Papæ confirmationem , d. c. 3. n. 18. & 19. Archiepifcopi autem non
qu an do ip fe no n eft Co nc il io per fon ali ter pr æ poffunt ferre leges in Dioecefibus fuffraganeis ,
fens ; Legatis enim nulla tribuitur facultas con nifi ex confuetudine id habeant , Vid. Salm, ib.
firm an di Syno do ru m ta
Aätu , qu ce æ te ru m nu l
22.cilia Provincialia , five Nationalia alicu
77. Con
lam majorem authoritatem habent , quam ipfis
Pontifex impertitur , ut docer S. Th. de Puten jus Nationis : five Provincialia alicujus Metro
a
ti &c.q. 10. art. 4. ad 13. & cu m eo co mm u pol is nempe Epifcoporum cum fuo Archiepifco
niter noftri DD. ut Card . Turrecrem . Suarez po ; five Synodalia , in quo Epifcopus cum fuis
Parochis , &c. conveniant , ferre etiam poffunt
Laym. Pal . Tapia , &c.escum Salm . de Leg. c. ma 3.
. 24. contra recentior Gallos . Er confir leges
 46 Lib. I. Tract. II. De Legibus .
leges perpetuas pro fuo territorio ; Vide Salm. Interpretationem legis faltam autoritative now
d. c. 3. n.25. babere vim legis , nifs promulgetur , quia de ra
Capitula autem nequeunt condere leges fine tione legis eft promulgatio ; ita ut qui interfue
confenfu Epifcopi ( nifi tantum circa fuos Ca runt publico legis Concilio , non teneantur ad
pitulares , ut probabile putant Pal. Suar. &c. ) eam , nifi poft promulgationem . Et citat pro hac
Ita Salm. d. c. 3. n. 31. cum Sylveft . Tapia &c. fententia Salas , & alios . Subditque n. 12. fic
An vero mortuo , Epifcopo , poffit Capitulum inquiens : Ex quo licet inferre epiftolas Pontif
ferre legem pro tota Dioecefi , ufquedum revo cias non babere vim legis , nifi publicentur eo mo
cetur ab Epifcopo fucceffore ? Recte affirmant do, quo publicari folent leges . Idque fatis etiam
confirmatur ex eodem citato Can. Si Romano
Salm. ib. n 33. cum Laym. Bon. Pal. Suar. &c.
quia , Sede vacante , Capitulum fuccedit loco rum , ubi refertur & confirmatur Decretum S..
Leonis Papæ , quo fic ille declaravit & decre
Epifcopi .
Abbatiffa poffunt etiam ferre præcepta pro re vit . Ne quid vero fit , ut quid a nobis præter
&ta gubernatione Domus , & adhuc fub culpa miffum forte credatur , omnia Decretalia confti
gravi obligare , ut dicunt Sanch. Dec. 1. 6. c. 1. tuta tam beate recordationis Innocentii , quam
n. 17. & Mazzot. tr. 1. D. 1. Quæft. 1. 6. 2. q. 4. omnium Decefforum noftrorum , que de Ecclefia
vid. lib. 4. n. 52. fticis ordinibus, e canonum ( nota ) promulgate
Communiter autem lex humana dicitur alia funt difciplinis , ita a veftra dilectione cuftodiri
Canonica , five Ecclefiaftica , alia Civilis , Lex mandamus . Sed hic fapienter advertit Roncag.
Civilis dividitur in leges Imperiales , quæ di de Leg. Quæft. i . c. 2. q. 7. Refp. 11. quod non
cuntur Jus Commune , divifum in Digeftos , Co folum Conftitutiones Pontificia , quæ folemniter
dicem , & Inftituta : Et in leges Regias parti funt promulgatæ , obligationem legis inducunt ,
culares Regnorum , * quæ dicuntur Jus Munici fed etiam omnes aliæ quæ ex ufu & confenfu
Ecclefiæ univerfalis jam a pluribus feculis ha
palc .
Lex autem Canonica comprehenditur in quin bentur pro fufficienter promulgatis & authen
que voluminibus , quorum Ì. eft Decretum Gra ticis .
Quæritur 2. an declarationes Sacræ Congre
tiani (quod verius vim legis non habere , præ gationis Cardinalium vim legis habeant ? Nulli
ter illam quam ex fe habent decreta in ea con
tenta , dicunt Salm. cap. 1. n. 43. cum Caj. Sot. dubium quod pro cafibus particularibus , pro qui
Suar.&c. contra aliquos ) . II . Decretales . ( De bus fiunt , obligant ut leges , prout eft commu
cretum citatur per Caufas , Quæftiones , Diftin. ne apud Salm. de Legib. cap. 3. n. 30. & Croix,
1.1. n. 574. Dubium eft , an obligent pro cafi
tiones , & Canones ; Decretales per Capitula ,
&
& Titulos . III. Sextus Decretalium ; qui etiam bus fimilibus ? Duplex eft fententia , utraque pro
babilis , ut recte dicunt Salm. n. 28. infin. Pri
citatur per Capitula , fed addito in Sexto . IV.
ma Sententia afferit , quod tales Declarationes ,
Clementina , & Extravagantes . V. Bullarium .
, & fubfcriptione Eminen
Hi libri conftant Sancitis Pontificum , & Con fi fint munitæ figillo
tifs. Cardinalis Præfe& ti , robur habent obligan
ciliorum Statutis , & fine dubio vim legis ha di omnes , quia talem poteftatem declarandi
bent . Cardinales habent a Pontifice , ut eruitur ex
Quæritur hic 1. an Decretalia , five Epiftolæ ,
Refponfa , aut Declarationes Pontificia non in. Bulla 74. Sixti V. Nec obftat non effe promul
fertæ in corpore juris vim obligandi babeant ? gatas , quia promulgatione indigent leges nova ,
non jam declarationes de legibus jam promul
Refpondetur affirmative ex c. Si Romanorum .
gatis . Ita Garcia , Salas , Rodr. apud Salm. n.
1. Dist. 19. Ubi Papa Nicolaus V. id expreffe
declarat . Advertit tamen P. Suarez eas non 28. Fagnan, Barb. &c. apud Croix n. 574. Sed
dicunt effe neceffarium , quod in ipfa Declara,
obligare nifi poft promulgationem ; quamvis e
tione exprimatur eam fuiffe promulgatam , aut
nim citatus Auctor 1. 4. de Legib. cap. 14. n. 3. faltem latam mandato Summi Pontificis , aut
dicat : Ordinarie Epiftola five Refponfa Ponti faltem Pontifice confulto , nam in Bulla Sixti
ficia funt potius non conftitutiva , fed declara
V. fic dicitur: Interprètandi facultatem Nobis
tiva , & habent vim legis obligantis ad illam autem confultis ) impertimur . Ceterum , ficut di
interpretationem tenendam , vel ad fervandum
&tum eft cum Roncaglia num, 105. verf. Quærit
; antiquum jus fecundum illam interpretationem . bic 1. in fin. de Declarationibus Pontificiis , fic
Attamen 1.6. c. 1. n. 3. hæc addit : Ut authen etiam poteft dici de Declarationibus Sacr. Congr
tica fit interpretatio , oportet , ut habeat legis Concilii , quod illa Declarationes , quæ ex ufu
conditiones , ut fit jufta , fufficienter promulgata & confenfu Ecclefiæ a pluribus annis funt fuffi
c. Unde confequenter fit , ut hæc lex interpre cienter promulgate per Orbem Chriftianum "
tativa alterius expofita fit dubiis , ita ut alie ipfæ fatis obligent omnes ad earum obfervan
interpretationes neceffarie fint . Idem docet Ca
tiam .
Atropal. tract. 3. de Leg. Difp. 5. Pun &. 3. §.. L.
Secunda vero fententia dicit , quod , licet tar
n. 2. ubi ait : Debet autem bec Declaratio pu
les Declarationes magni fint ponderis , non ob
blicari ea folemnitate , qua lex ; alias non erit
ligant tamen univerfe , nifi fint , non folum Pa
authentica , que legis obligationem habebit , fed
folum erit Declaratio doctrinalis . Idem fcribit pa confulto & mandante editas , fed etiam fint
Escobar tom. 1. 1. §. de leg. cap. 3. n. 21. ubi fic ejus mandato fpeciali folemniter promulgatæ pro
tota Ecclefia , ita ut præcipiat Pontifex ab o
ait : Hinc colligo Epiftolas Pontificias non habe mnibus illas obfervari . Tunc enim tantum ipfe
re vim legis , nifi publicentur eo modo , quo epi loquitur ut Ecclefiæ Caput , & Do& tor ; alioquin
fiole affolent publicari . Idem fcribit Bonac. t.
videtur loqui folum ut Præfes illius Congrega
2. de legib. Difp. 1. q. 1. Pund. 4. n. 1. ubi ait : tio
 Cap. I. De Natura , & obligatione Legis . Dub. II. 47
tionis , cui non videtur tunc communicare to Matrimonia filorum fam, inita fine confenfu Pa
tam fuam authoritatem , & infallibilitatem . Ita rentum : Sed hæ Leges corre& tæ funt in c. Cum
Sanch. de Matr. 1. 8. D. 2. n . 10. Bonac. de Leg. locum , de Sponfal. & Matr. & c. Licet ac c.
D. 1. q. 1. p. 8. n. 4. Pontius de Matr. I. 5. c. 13. Tua . de Sponf. duor. & ultimo in Tridentino
§. 2. n. 7. Suar. de Leg. 1.6. cap. 1, num. 3. & 6. Seff. 24. c. i. de Reform. Sac. Matr. Ita etiam in
Mazzotta tr. 1. D. 2. q. 1. c. 2. q.3. Croix lib. c. Cum baberet , de eo qui duxit Matr. abroga
1. n. 215. 216. 217. cum Carden. & Terril. ac tur lex Civilis prohibens alimenta dari filiis fpu
. 574. cum Loth. & Delbene , Diana p. 1. tr. 10. riis . Sic pariter in 1. 6. §. 1. ff. de Adulteriis ,
R. 29. cum Vega , Valer. Serar. &c. Salmant, c. & .z. C. eod. tit. Conjugatus cognofcens folu
3. n. 30. cum Vasquez , Tapia , Lezan. &Villal. tam non tenetur adulterii judicio , licet damné
Ratio hujus fententiæ eft , quia , ut fex obli tur conjugata folutum admitténs . Sed in c. Ne
get, omnino requiritur folemnis promulgatio le mo. 32. q.4. uterque judicio fubjicitur , quia
gis , juxta dieta n. 9. Hinc hujufmodi Declara utrinque fides conjugalis adhibenda eft . item in
tiones , cum frequenter non promulgentur fole 1. Liberorum 81. ff. de His , qui not. infam. Vi
mniter , funt quidem magni ponderis , fed ne dua nubens intra annum luctus multis fubjicitur
queunt habere vim legis , & tantum obligant pænis : Sed hoc abrogarunt Urbanus III. in c. 4.
uti fententiæ particulares illorum cafuum , pro Innoc. III. in c. 5. de Secund. Nupt. Item in
quorum decifione petuntur , non vero pro fimi 1. Marito ff. ad Legem Jul. de Adulter. & 1.
libus . Nec obftat dicere , quod promulgatio re Gracchus . C. eod. tit, datur facultas viro occi
quiritur quidem pro legibus , fed non pro De dendi adulterum turpiter cum uxore agentem ,
clarationibus legum jam promulgatarum . Nam & in l. Quod ait . ff. eod. tit. conceditur Patri
refpondent AA. citati quod tales Declaratio facultas interficiendi filiam in adulterio depre
nes , quando fiunt de rebus dubiis , in quibus henfam . Sed hæc reprobantur in c. Interhæc 33.
extare poffunt opiniones contrariæ circa intelli q. 2. & ab Alexandro VII. in Prop. damn, 19.
gentiam legis , tunc fe habent ut novæ leges . Dubitatum autem fuit , an fuerit abrogata 1. Ú.
Saltem in dubio an ipfæ habeant vel ne vim ob xorem . de Ritu Nupt. quæ invalidabat Matri
ligandi ut leges , eas non obligare dicit , Laym. monium inter vitricum , & uxorem privigni ?
1. 1. tr. 4. c. 7. §. 7. in fin. ubi fic ait : Pendet Sed S. C. Concilii die 28, Martii ann. 1721.
quæftio bec ex mente Pontificis poteftatem ipfis apud N. SS. P. Benedi&um XIV. in Opere de
(Cardinalibus ) tribuentis . Iterum præfumendum Synodo pag. 418. n. 2. ) declaravit validum tale
non eft babere vim legis , præfertim cum authen Matrimonium .
rice non promulgentur . Citatque pro hoc San Dicendum III. Leges Civiles non reprobata
chez, & Rodriquez . videntur tacite approbatæ a Jure Canonico ; nam
Decifiones autem Rotæ minorem utique quam in c. 1. de Novi oper. nuntiat, fic dicitur: Si
Declarationes S. C. authoritatem habent . Croix cuti Leges non dedignantur facros Canones imi
I. 1. n. 576. cum Luca, & Fagund. apud Tamb. tari, ita & Sacrorum ftatuta Canonum Princi
Dec. 1. 8. Tr. de Præfc. §. 2. num. 16. pum Conftitutionibus adjuvantur . Item in cap.
An vero Regula Cancellariæ obligent ubique? Super Specula. de Privil, fic habetur : Sanda
Negat Leff. in Audar. v. Beneficium , qui ait Ecclefia Legum fecularium non refpuit famula
obligare tantum in Curia Romana , & huic ad sum , que æquitatis & juftitiæ veftigia imitan
hærent Diana , & alii . Sed affirmat Mazzott. tur . Hinc Fagnanus in c. Cum effes . de Teft.
1.c. q.3. cum Az. Gomez , &c. Quia fic fert pra n. 18. & nofter Papa Benedictus XIV. I. c. pag.
xis . Vide Croix l. 1. n. $75. 420. n. 1. cum Abbate , Menoch. & communi di
Quæritur 2. an Leges Civiles obligent in con cunt Judicem Ecclefiafticum in quæftionibus , in
fcientia? De hoc puncto , valde fcitu neceffa quibus de Jure Canonico nihil reperitur_deci
rio , oportet aliqua principaliora hic adnotare , fum , debere fe conformare Juri Civili . Et Ge
Aliæ Leges Civiles funt expreffe a jure Cano lafius Papa Epift. 4. ad Anaft. Imperat, fcripfit :
nico approbate , aliæ expreffe correcte , aliæ ve Quantum ad Ordines pertinet publica difcipli
ro neque approbata , neque reprobatæ . Hinc ne , Legibus tuis ipfis quoque parent Religionis
dicendum 1. Leges approbata fine dubio in con Antiftites.
fcientia obligant ; ita eft Lex Juftiniani in No
vel. §. per occafionem , in qua datur triennium DE CONSUETUDINE .
ad experiendam conjugum impotentiam : Hæc
que approbata fuit a Cæleftino III. in c. Lauda De Confuetudine hic tractandum , de qua ni
bilem de Frig. & Mal. Ita pariter Nicolaus I. hil habetur apud Bufemb.
in Refp. ad Bulgaros , in c. Ita 30. q.4. appro Di&tum eft de Lege fcripta , nunc aliqua funt
bavit Leges invalidantes Matrimonium inter A addenda de Confuetudine , quæ dicitur lex non
doptantem & Adoptatum , atque obhoc defcen fcripta .
dentes , ut ex I. Quin etiam 55. ff. de Ritu Ut Confuetudo vim legis habeat , tria requi
Nupt. item inter Adoptatum , & filios Adoptan runtur. I. quod introducatur non a perfona par
tis , ex . Per adoptionem . 17. ff. eodem tit. item ticulari , fed a Communitate ; faltem a majori
inter Adoptantem , & uxorem Adoptati , & con parte Commuuitatis , quæ capax fit ferendi le
tra , ex 1. Adoptivus . 14. ff. eod. tit. ges , licet au leges ferre nequeat , nam Con
Dicendum II. Leges Civiles a jure Canonico fuetudo tunc habet vim legis ex tacito Princi
corre& tæ non obligant quidem in confcientia ; pis confenfu . Salm. de Leg. c. 6. ex n. 6. cum
talis eft lex in prin. Infit. de Nupt. & in l. S.Th. Notandum hic , quod mulieres nequeunt
Nuptiæ . ff. de Rit. Nupt. ubi invalidantur introducere confuetudinem contra leges proprias
viro

ct
48 Lib . I. Tra . I. De Leg
virorum , nec vice verfa ; uti neque Ecclefiafti
ci contra Leges Laicorum , vel contra , nifi ma
teria fit communis . Salm. ib. n. 8. & 37. Hinc
etiam circa res fpirituales Clerici non obligan
tur ad confuetudinem factam a Laicis . Salm.
ibid. num . 38. cum Sanch. Pal. &c. Mercatores
tamen , quia diftin& tam faciunt Communitatem ,
poffunt introducere confuetudinem obligantem
omnes . Salm, ibid. num.8, cum Pal. Suar. Bon,
Tap.
II. Requiritur , ut Confuetudo fit rationabi
lis : quare nulla valet Confuetudo contra legem
naturalem , aut Divinam , fed tantum contra hu
manam . Addendum tamen , non requiri bonam
fidem ; nam etiam peccando poteft fieri Confue
tudo Salm . c.6. n. 11 , cum Suar. Pal. &c. Con
factudo enim triplicem ftatum habet . In ini
tio , introducentes Confuetudinem contra legem ,
omnes peccant . In progreffu non peccant illa
jam a majoribus introducta utentes , fed poffunt
a Principe puniri . In fine autem nec peccant ,
nec puniri poffunt illa jam præfcripta utentes ,
Ita Salmant. ibid. num. 13. cum Pal. Caj. Sot.
Laym . &c.
III. Requiritur tempus diuturnum continua
tum cum repetitis a&tibus . Quodnam autem tem
pus fufficiet? Prima fententia dicit relinqui ar
bitrio Prudentum , juxta repetitionem a& tuum ,
& negotiorum qualitatem , Vafq . Tap. Vill . &c.
apud Salm. de Leg. c. 5. n. 15. Secunda fenten
tia dicit fufficere , & requiri decennium ; hoc
enim eft longum tempus requifitum a jure ad
Confuetudinem introducendam ; nifi aliud fit ali
cubi fancitum , ex L. ult. , C. de Prefcriptio
ne. Ita Salm . num. 15. cum Laym. Suar. Pal.
c. licet doceant primam effe valde proba
bilem .
An vero hoc decennium fufficiat contra Le
ges Canonicas ? affirmant Leff. Sa , Azor. Pal.
Nav. &c. Negant tamen Salm. d. c. 6. n. 17.
cum Laym. Bonac. Suarez Regin. &c. ex c. de
Quarta , & ex c. Al aures . de Præfcriptione :
Sed vide infr. num. 139. Notant autem Salm.
cum Granad. Salas , &o , num. 18. fufficere di
&um eximii Do& toris , etjam moderni , afferen
tis legem abrogatam effe , ut a Lege deobli
gemur .
Dicitur autem requiri tempus continuatum ;
nam fi interrumpatur etiam per unicum a& tum
a majori parte Communitatis , vel fi interim
Princeps puniat Confuetudinem introducentes ,
Confuetudo non præfcribitur . Ita Salm. d. cap.
6. n. 18. cum Laym. Suar. Bon. Pal. &c.
Dicitur autem repetitis actibus , ad Confuetu
dinem enim requiritur : 1. Ut a& tus fint repe
titi per plures vices juxta Prudentum arbi
trium , ut Salm. ib. n. 21. cum Pal. Bon . Suar.
c. contra Leff. Reg. Sa , Dianam , &c, n. 21 .
qui dicunt duos , vel tres a& tus fufficere . 2. Ut
actus fint liberi , non autem per vim , aut me
tum , aut ignorantiam pofiti ; puta fi Populus
cenfeat exiftere Legem , quæ revera non eft .
Salm. d. c.6. n. 24. & 25. cum S. Thom. Dian.
Tap. &c. 3. Requiritur , ut actus fint noto
rii , faltem notorietate facti , ut Salm. num. 27.
cum Pal. Suarez Bonac. Dian. Bafil. &c. con
tra aliquos , qui requirunt notorietatem etiam
s
ibu
.
juris , ut fententia Judicis Confuetudo pro
betur .
IV. Requiritur ad Confuetudinem perficien
dam intentio fe obligandi , vel Confuetudinem
introducendi . Quare nulla fit Confuetudɔ , fi
Populus , aut major ejus pars agit ex devotio
ne , gratitudine , & fimili ; aut fi læferit legem
animo tantum non fatisfaciendi ex levitate .
Salm. d. c. 6. num . 28. cum Pal. Laym. Bonat.
c. Hic autem animus cognofcitur ex circum
ftantiis , nempe fi Confuetudo conftanter obfer
vetur , & cum non levi incommodo : fi trans
greffores puniantur : fi ita fentient communiter
homines pii . Croix l. 1. n. 571. & Salm. ib. n.
30. In dubio autem , an Confuetudo fit ex de
votione , vel obligatione ? fub gravi , vel levi?
an obliget ad culpam , vel poenam tantum ? Be
nignior pars tenenda eft ; nam nulla lex obli
gat , nifi de ea conftet . Ita Salm. d. n. 30. cum
Pal. Suar. Bon. Dian . &c. Et ita Croix lib. 1 .
n. 592. Qui notat tamen ibi cum Carden, quod
univerfalis Confuetudines Ecclefiæ de fe obli
gant . Hoc intelligendum vero de confuetudini
bus proprie ut talibus obligantibus fumptis , ut
de confuetudinibus jejunandi in Vigilia Pente
coftes , & de alia aliqua fimili , fi adeft . Nam
aliter dicunt plures AA. de confuetudine abfti
nendi a lacticiniis in Vigiliis extra Quadragefi
mam: de qua vide l. 3. n. 988. Et aliter dicunt
aliqui etiam de confuetudine Monialium reci
tandi Officium in privato . Sed de hoc vide .
4. num. 122. quid alii communius & probabilius
dicant .
V. Requiritur confenfus Principis ex 1. de
quibus , ff. de Leg. Requiritur enim , ut habea
tur confenfus faltem tacitus generalis Princi
pis , fcilicet approbandi quamcumque legitimam
Confuetudinem , quando illam fpecialem Con
fuetudinem Princeps ignorat . Ita Salm, c. 6, n.
33. cum S. Th. Pal. Suar. Sanch, Laynı. Bonac.
Tapia, &c. Quando vero Princeps refiftit , tunc
nulla fit Confuetudo . Salm. ib. num. 31. Hinc
dicunt n. 32. cum Laym. Bon. Suar, Barbof. &c.
contra alios , nullam dari Confuetudinem contra
Immunitatem Ecclefiafticam .
Quoad effectus autem Confuetudinis pertinet ,
notandum quod Confuetudo poteft non folum
tollere Legem , fed etiam poenam illius , rema
nente culpa vel contra . Vide Salm. d. c. 6. ex 1
n. 35. Poteft etiam Confuetudo validare contra 1
&um irritatum per Legem . Salm. de Matrim.
cap. 11. punt. 2. Poteft etiam introducere nova
impedimenta irritantia Matrimonium . Salm, ib.
punt. 1.
Sed quid fi a lege prohibeatur contraria Con
fuetudo? Diftingue : fi apponatur claufulam , non
obftante quacumque Confuetudine , intelligitur re
probari Confuetudo oppofita præterita , non ve
ro futura . Salm. de Leg. c. 6. n. 42. cum 'Suar.
Tapia, Vill. Si autem claufula reprobat quam
cumque Confuetudinem futuram , adhuc Salm.
ib. n.43 . & de Matr. d. c. 11. n. 33. cùm Suar.
Bafil. Bon. &c. dicunt probabilius effe poffe Con
fuetudinem talem legem abrogare .
Quid fi reprobetur omnis Confuetudo futura ,
ut irrationabilis ? Refpondetur , quod fi repro
betur tamquam contraria Legi naturali , feu Di
viga
 Cap. I.De Natura , & obligatione Legis . Dub . II. 49
anda occurrunt ; Primum , an Au&oritas Sum
mi Pontificis extra Concilium in rebus Fidei &
vinæ , nulla tunc Confuetudo valere poteft . Si Morum decernendis fit infallibilis ? Alterum "
vero reprobetur ut irrationabilis pro tempore an Authoritas Papæ fit fupra Œcumenicum Con
quo fit Lex , tunc ex nova caufa rationabilis
reddi poteft , & valere . Salm. de Leg. d. c. 6. cilium ?
44te
#. Po cum
. ft Suqu
deni are. Co
Tanfp.ueDi
tuan
do. Legem dubiam in §. I. De infallibilitate Pape .
o
terpretari ; & hæc interpretati vel poteft effe Circa hanc Pontificis infallibilitat
em plures
au th en ti ca , it a ut il la in te rp retatio fit nova adfunt opiniones . Prima eft Lutheri & Calvini ,
Lex ; Vel poteft effe probabilis , cum Confuetu qui hæretice docent Papam loquentem etiam ut
do præcedat , vel Legem fubfequatur ; Lex e Do&torem univerfalem , etiamque una cum Con
nim non intelligitur derogare Confuetudini an cilio , effe fallibilem . Secunda fententia omni
tecedenti , nec Confuetudo Legi , nifi expreffe no oppofita eft Alberti Pighii fentientis Papam
nem proba
opponantur . Et ad hanc Confuetudi non poffe errare etiam private loquendo . Ter
em minus tempus requiritur ,
biliter interpretant m gi tia eft nonnullorum dicentium Papam effe fal- `
quam ad Confuetudine er Le adverfantem præ libilem extra Concilium docentem . Circa quod
fcribendam . Communit autem afferunt DD. pro rei majori elucidatione præfciendum hanc
as effe juxta loci Confuetu
Leges interpretand fententiam amplexatum fuiffe Clerum Gallica
di ne m , et fi ve rb a Le gis minus proprie accipien num ann . 1682. cum illas quatuor celebres Pro
tiones emanavit ; Quarum , omiffis aliis ad
daPofi
tentft. Sa
autelmm. d. caue
Conf p . tu ex pe
6. do . ntrariam Le pofi
n.r45co fecun
præfentem materiam non pertinentibus ,
t
da afferi : Sic ine ffe Ap of to li cæ Se di re m fpi
ru
geSem da Su periore vocari . gem
quæritur 1. re An per Le generalem de ritualium Poteftatem , ut fimul valeant Synodi
rogetur Confuetudini fpeciali alicujus loci ? Re Conftantienfis Decreta de Auctoritate Concilio
fpondetur negative , nifi in Lege mentio fiat il rum : Nec probari ab Ecclefia Gallicana , qui eo
lius Confuetudinis , vel in ea revocetur quæcum rum Decretorum ad folum fchifmatis tempus Con
que Confuetudo . Et probatur ex c. 1. De Con ueant . Quarta autem . -In Fi
ciliaria dica detorqib
fuetudine in 6. ubi fic habetur : Non enim cen dei quoque quæftion us præcipuas Summi Ponti
Setur abrogata Confuetudo special Lege , quia fcis effe partes , ejus Decreta ad omnes Ecclefias
prefumitur Princeps ignarus talis Confuetudi pertinere , Nec tamen irreformabile effe Judicium ,
nis . Vide Salm . à. c.6. n. 52. Si vero Princeps nifi Ecclefie confenfus accefferit . Et in eodem
notificatus de confuetudine nolit Legem revo Gallicane Facultatis Decreto demandatum fuit
ur
care , tunc cenfet revocata Confue tu do . Salm . ut nullus Lauream Doctoratus reciperet , nifi
ib. n. 53. cum Pal . Suar . Bon . &c. Epifcopi ta has Propofitiones publice prius propugnaffet , &
men per eorum leges abrogant quamcumque exinde ad eas fubftinendas juramento fe adtrin
Confuetudinem particularem , quia præfumuntur geret . Poftmodum Alexander VIII . per Bullam
ipfi plenam notitiam habere Confuetudinum Dice quæ incipit : Inter multiplices , anno 1690 , præ
cefum fuarum . Salm . ibid . Nota autem , quod fatum Facultatis Parifienfis Decretum irritum
prædicta doctrina procedit de Confuetudine jam declaravit , nullamque de eo rationem haben
præfcripta , non autem de incœpta . Salm . n. 54. dam effe præcepit . Sed Ludovicus Maimburgus
m
cu ær fc s
Ma . Glof . &c. cont Suar. ra a ( cui poftea fe adjunxit alter , Ludovicus Du
Qu itur 2. An pofita claufula revocatori pinus ) , dimiffo habitu Societatis Jefu , imo ab
ni s at ur
cujufque Confuetudi , intellig s revocata illa merito expulfus , ad eas tuendas fe obtulit ,
etiam Confuetudo immemorabili ? Nega , nifi ficut audacter fecit , donec inopinata morte di
exprimatur ; quia , quando Superior vult etiam gnam fuæ audacia a Deo mercedem recepit
illam revocare , id exprimit . Salm. ibid . n . 55 . Verumtamen circa annum 1693. iidem Epifcopi
ia rt
cum Abb. Suar. Bon . Pal . & Garc , qui affe qui ad eas quatuor Propofitiones emanandas con
es cl ar at io ne s fp iravere in Confeffu habito anno 1682 .; poftea
plur De autem reliqu S.a C.
Confuetudo abrogari per
Poteft per Epiftolam ad Innocentium XII . mitam ab
aliam contrariam , quæ repetitis a& tibus modo , omnibus illis fe retrataront . Idemque Chriftia
Vide Salme d. c.6 . n. niffimus Rex Ludovic . XIV . Edictum publice
ut fupra , præfcribatur . prius ed tum pro obfervatione antecedentis Pa
36. Ở $ 7. TA T I O rifienfis Decreti , alio publico Edi &to revocans ,
DISSER aliam retractationis Epiftolam ad Pontificem tran
fmifit . Vide de hoc Gravefon. tom . 8. part. I.
Super Propofit . 29. damnatam ab Alexandro fol . 192. Roncaglia in Animadverf. ad Nat. Ale
VIII . quæ dicebat : Futilis , toties conval xand . §. xx. fup . Conc . Conftant. & Milante lo
Sa eft affertio de Pontificis Romani fupra Con co infra citando . Hactenus de tertia fententia .
cilium Ecumenicum authoritate , atque in Fi Quarta vero communis fententia , cui nos fub
dei queftionibus decernendis infallibilitate . fcribimus , eft , quod , licet Romanus Pontifex
quatenus particularis perfona , five privatus Do
ÆC celeberrima quæftio , & hoc tempore &or poffit errare ( ficut etiam eft fallibilis in
tam fortiter agitata , ficut ad eam pertra quæftionibus meri facti , quæ ex hominum tefti
210 H Aand E am integro libello ( qui tamen lucem non monits præcipue pendent ) ; cum tamen Papa
vidit ) aliquando me duxit ; ita nunc me urget , loquitur tamquam Door univerfalis definiens
ut in ea aliquantulum immorer . Hinc parcat ex Cathedra , nempe ex Poteftate fuprema , tra
mihi Lector , fi a meo inftituto nimis recedere dita
D
videar Duo hic valde magni ponderis enucle
Lig. Theol. Tom. I.
 So Differtatio de Romani
dita Petro docendi Ecclefiam , tunc dicimus .
Ipfum in controverfiis Fidei & Morum decer
nendis omnino infallibilem effe . Hanc fenten
tiam tuentur D. Thomas 2. 2. quæft. 1. art. 10.
Turrecrem. Sotus , Cajet. Alexandr. de Ales ,
S. Bonavent. B. Auguft. Triumph. Nic. de Ly
ra , S. Franc. Sal. Spondan, Thomaff. Ludovic.
Bail, Duvallius , aliique innumeri citati a Mi
lante Epifcopo Stabienfi in fuis doctis Exerc.
18. fup. Propofit, 19. Alexand. VIII. , & com
muniter reliqui Theologi omnes , ut teftantur
Cardin. Gotti de Ver. Ecclef. Jefu Chrift. tom .
1. cap. XI . §. 1. Milante loc. cit. & Troila in
fua Theolog. Dogm. tract. 6. de Pontif. d. 1 .
§. 2. num. 14. Adfunt aliqui inter hos , qui di
cunt Papam effe quidem infallibilem , fed tum
tantum cum in quæftionibus definiendis mature
procedit , Sapientum judicium audiendo : Sed
reatius alii dicunt hanc conditionem folum de
congruentia eſſe , non autem de neceffitate : in
fallibilitatis enim promiffionem neceffe eft , ut
omnes , qui Pontificiam infallibilitatem tuentur
non Confiliariis , nec examini , fed foli Pontifi
ci factam fuiffe fateantur : Alias Hæretici fem
per objicere poffent fufficiens examen non exti
tiffe , ficut de facto Sectarii in Tridentinum op
pofuere . Ad providentiam autem Spiritus San
Ai pertinebit ( ut recte ait Suar. 5. De Fide
fect. 8. ) , quod Pontifex non temere , nec im
prudenter unquam in tantis rebus agat , & de
cernat .
LF Noftra conclufio probatur I. ex Scripturis , &
præcipue ex illa Matt. 16. 8. Tu es Petrus , ‫می‬
Super hanc petram edificabe Ecclefiam meam ,
porte inferi non prævalebunt adverfus eam .
Natalis Alexander pro Petra explicat Ecclefiam ;
fed inepta interpretatio , quæ ineptum redderet
fenfum , nimirum ( ut ipfe intelligit ) Super
banc Ecclefiam edificabo Ecclefiam meam . Atta
men ex ipfo fenfu patet , quod totus fermo di
rigitur ad Petrum ; communiter SS. Patres , ut
Bafilius , Cyprianus , Chryfoftomus , Hilarius ,
Tertullianus , Epiphanius , & Origenes ( apud
Jof. Baron. contra Piccinin. Diff. 2. cap. 3. ) di
cunt nomine Petre intelligi Petrum ; & fignan
ter S. Bafilius. 1. 2. contra Eunom..ait de Petro :
Quoniam fide præftabat , Ecclefiæ ædificationem
in feipfum recepit . Et S. Leo ferm. 94. de
Transfig. Tantum in hac fidei fublimitate com
placuit ( Chrifto ) , ut Beatitudinis felicitate do
patus , facram inviolabilis petre acciperet frmi
tatem, fupra quam fundatà Ecclefia portis infe
ri & mortis legibus prævaleret . Item S. Cypria
mus lib. de Unit. Ecclefie dicit : Primatus Petro
datur , ut una Chrifti Ecclefia , & Cathedra una
monftretur . Et alibi adverfus Novatianos poft
verba : Tu es Petrus , & fuper hanc Petram &c.
Et pafce oves meas , fubdit : Super illum unum
edificat Ecclefiam , & illi pafcendas mandat o
ves fuas. Item S. Leo ferm. 3. in Anniverf. Af
Jumpr. ita Chriftum loquentem Petro repræfen
tat : Cum ego fim inviolabilis Petra ..... ta
men tu quoque petra es , qui mea uirtutefolida
ris, ut que mibi poteftate funt propria , fint ti
Bi mecum participatione communia . Et id ma
gis patet ex Concilio Chalcedonenfi Action. 3.
apud Bellarm. Contr. tom. I. pag. mihi 540. ubi
dicitur : Appellat Petrum Petram Ecclefie Ca
tholice. Hinc addit Bellarm. ,, ( Catholici do
,, cent hac metaphora fignificari Petro effe com
" miffum Regimen totius Ecclefiæ , & præcipue
22 circa Fidem ; Petræ enim fundamentalis hoc
"" eft proprium , totum ædificium regere , & fub
22 ftentare ") . Accedit S. Cyrillus Alexand, di
cens : Secundum hanc promiffionem Ecclefia Apo
ftolica Petri ab omni Seductione manet immacu
lata . Si itaque hujufmodi ædificium eft Eccle
fia , adverfus quam inferi prævalere non poffunt ;
ut illa non poffit ruere , neceffe eft baſem ejus
& fundamentum neque deftrui poffe , ne , de
fructo fundamento , tota domus corruat . Ideo
Origenes in hoc loco dicit : Si prævaleret infe
ri adverfus Petrum , in qua Ecclefia fundata eft ,
contra Ecclefiam etiam prævalerent . Probatur
quoque ex Luca 22. 32. Ega autem rogavi pro
te ut non deficiat fides tua . Ex quo pariten
textu affirmat Maldonatus Auctores collegiffe
Pontifices effe perpetuo infallibiles .
Probatur II. Ex Conciliis Ecumenicis , & ex 112
Concilio Chalcedonenfi , ubi ( ut refert D. Th
in Opufc. contra errores Græc. ) habetur : Omnia
ab eo , fcil. Papa , definita teneantur tamquam
a Vicario Apoftolici Tbroni . In ejufdem Syno
di A& t . cum legeretur Epiftola D. Leonis , di
&tum fuit anathema iis qui ita non crederent .
Deinde ibidem A& t . 3. Patres Concilii Pontificis
doctrinam ut Beati Petri amplexi funt , & uni
verfa Concilii Dogmata petierunt Sedis Apofto
licæ Authoritate firmari . II. Ex Concilio Lug
dunenfi Eucmenieo 2, habetur : Ipfa quoque San
&a Romana Ecclefia Summum Principatum fu
per univerfam Ecclefiam obtinet , quem fe abipfo
Domino in B. Petro , cujus Romanus Pontifex eft
Succeffor , cum Poteftatis plenitudine recepiffe re
cognofcit ; Sic, fi que de Fide fuborte fuerint
quationes, fuo debent judicio definiri , III. Ex
Concilio Florentino , ubi in feff. ult. fic legi
tur: Definimus Romanum Pontificem in univer
fum Orbem habere Primatum , & Succefforem effe
Petri, totiufque Ecclefie Caput , & Chriftiano
rum Patrem , ac Dottorem exiftere : & ipfi in B.
Petro regendi Ecclefiam a D. N.Jefu Chrifto ple
nam poteftatem traditam effe , quemadmodum et
iam in geftis Ecumenicorum Conciliorum , & in
Sacris Canonibus continetur . Si ergo certum eft
Papam effe totius Ecclefiæ Doctorem , certum
quoque tenendum ipfum debere effe infallibilem ,
ne Ecclefia a fuo Magiftro aliquando decipi pof
fit . Accedit Concilium Viennenfe XV . Genc- .
rale fub Clem. V. ubi fic fancitum fuit : Dubia
Fidei declarare , ad Sedem dumtaxat Apoftoli
cam pertinere .
Probatur III . ex SS. Patribus ; S. Irenæus 1 . 113
3. c. 3. fcribit : ( Omnes a Romana Ecclefia ne
ceffe eft , ut pendeant tanquam a Fonte , & Ca
pite . ) S. Athanafius in Epift. ad Fel . Pap. di
cit: ( Romanam Ecclefiam femper confervare
veram de Deo fententiam ) . Et in eadem Epi
ftola , ad Pontificem S. Do& tor fuum fermonem
dirigens , fic eum alloquitur : ( Tu profanarum
Hærefum , atque imperitorum omniumque infe
ftantium Depofitor , Princeps , & Do& tor , Ca
putque omnium Orthodoxæ Do & trinæ , & imma
culate Fidei exiftis ) . Theodoretus Epifc. Afia
nus
 Pontificis auctoritate .
nus in Epift. ad Leonem Papam inquit ( Ego ,
Apoftolica veftræ Sedis expecto fententiam , &
fupplico: & obfecro V. S. ut mihi opem ferat
juftum veftrum & re& tum appellanti judicium ) .
S. Cyprianus Epift. 8. 1. 1. fcribit : ( Deus unus
eft , Chriftus unus eft , & una Ecclefia , & Ca
thedra una fuper Petrum Domini voce fundata .
Aliud conftitui Sacerdotium novum , fieri præ
ter unum Sacerdotium non poteft . Quifquis ali
bi collegerit , fpargit ) , Et idem Cyprian. in
lib. de Unitat. Ecclef. Qui Cathedram Petri ,
fuper quam fundata eft Ecclefia , deferit , in Ec
clefia fe effe non confidat . ) S. Hieron. in Epiſt.
ad Damafum Papam fcribit : ( Cum fucceffore
Pifcatoris loquor .... fuper illam Petram ( ſci
licet Cathedram Petri ) ædificatam Ecclefiam
fcio, quicunque extra hanc domum agnum co
mederit , profanus eft ; Si quis in Arca Noe non
fuerit , peribit regnante diluvio .... Quicunque
tecum non colligit , fpargit , hoc eft , qui Chri
fti non eft , Antichrifti eft ) . S. Bafilius Epift.
52. ad Athan. fcribit , ( Romanum Pontificem
compellendum effe , ut quid credendum fit , fi
per Concilium definiri non donetur , ipfe deter
minaret ) . S. Auguft. 1. 1. contra Julianum c . 5.
( Per Papæ Refcriptum caufa Pelagianorum fi
nita eft . S. Thomas quodlib. 10. art. 6. Magis
ftandum eft fententiæ Papæ , ad quem pertinet
determinare de Fide , quam quorumlibet fapien
tum ) . Et 2. 2. q. 11. art. 2. ad 5 .. ( Poftquam
effent aliqua Ecclefiæ authoritate determinata ,
hæreticus effet , fi quis repugnaret ; quæ quidem
authoritas principaliter refidet in Summo Ponti
fice ) . S. Bon. in fumma Theol . q. 1. a. 3. D. 3 .
( Papa non poteft errare , fuppofitis duobus : Pri
mum quod determinet quatenus Papa ; Alterum ,
ut intendat facere Dogma de Fide ) .
114 Probatur IV. ex ipfa Schola Gallicana , fal
fo enim nobis objicit Hottingerus hæreticus , di
cens : Gallia univerfa a nobis diffentit . Quan
doquidem afferit Milante Exercit. 19. di& t. Prop.
29. Alexand. VIII . paucos effe Gallos , qui Ro
mani Pontificis infallibilitatem contendunt , re
fpectu ad Gallos Nobiliores , qui illam propu
gnant , præfertim Petrus Matthæi in Sum. Conft.
Spondanus ann. 1415. num. 16. differens in Decr.
Conft. Bofvinus tom. 4. de Concordia . Idem ali
quando docuit Gerfon de Prot. Eccl. cap. 1o. di
T cens : Tandem ex his dicere poffumus , quod
plenitudo poteftatis eft a Chrifto collata Petro ,
ficut Vicario fuo , & fuis Succefforibus ) . Ita
fcripfit hic Doctor in præfato loco . Ceterum
nulli dubitandum quod Gerſon , ut ait P. Vico
ria in fuo Tra& t . de Authoritate Papæ & Con
cilii tr. 5. per omnia fuit infeſtiſſimus Authorita
ti Summorum Pontificum , & multos alios infe
cit fua veneno ; parum enim differt a Schifmate
ejus fententia de Authoritate Pape . Idem fta
tuere conati funt Epifc. Gallicani antiqui ann.
1626. art. 137. & in Concil. Generali Lugd . 2.
( ubi præ cereris numerabantur Epifcopi Galli ,
qui Græcorum cunfeffionem acceperunt : fcilic.
quod San& ta Romana Ecclefia plenum Principa
tum obtineret fuper Univerfalem Ecclefiam , &c.
ut infra referetur ) . Et quamvis Univerfitas Sor
bonica ( ortum agnofcens a Roberto Sorbon ex
anno 1253. Confeffario S. Ludovici , ere&taque
51
a Carolo Rege ann. 1290. in Univerfitatem )
contrariæ fuerit fententiæ , hoc tamen accidit
tantum ex tempore Concilii Conftantienfis ope
ra Gerfonis , & Almaini , qui in eadem Univerfi
tate adfcripti ad comprimendum trium Pontifi.
cum Schifma , ad Concilium , tanquam ad Ju
dicem Superiorem , & in hujufmodi cafu necef
farium , caufam deferendam exiftimarunt . No
viffimi vero Sorbonici non attendentes , quod
ipforum Majores de Papa dubio fint loquuti ,
eorum innixi authoritati , dixerunt Judicium Ro
mani Pontificis non effe infallibile , nifi Eccle
fiæ , five Generalis Concilii confenfus accedat .
Ceterum ante Concilium Conftantienfe , & Ba
fileenfe advertit Raynaldus fcriptor Gallus in
Opufc. de Rom. Pont. omnes Theologos ante
riores unanimiter docuiffe definitiones Pontifi
cias , etiam extra Concilia , rem facere de Fi
de . Immo habetur apud Nauclerum part . 4, lib.
8. c.6. quod Facultas Parifienfis anno 1320. da
mnavit tanquam hæreticos articulos Marfilii Pa
duani dicentis : Romanum Pontificem efle falli
bilem . Et anno 1534. ( ut apud eundem Naucle
rum ) damnavit eumdem errorem contra Joan,
nem Morandum . Item Duvallius Doctor Gal
lus , qui fcripfit circa ann . 1712. de Sup. Pont.
P. 1. q.7. refert confuetudinem fuiffe Facultatis
Parifienfis , ut ab ea Laureati proteftationem
nunquam Ecclefiæ Romanæ contradicendi præ
mitterent . Idem Author refert ipfam Faculta
tem damnaffe ut hæreticum Marcum Antonium
de Dominis , quia docebat Pontificis authorita
tem effe fallibilem . Ideo præfatus Duvallius ,
quamvis ejufdem Sorbonæ Do& tor , loco citato
non dubitavit fic fcribere : Opinio que Rome te
netur , vacat omni temeritate , cum totus Orbis ,
exceptis pauculis Doctoribus , eam ample &tatur ,
præterea rationibus validiffimis tum ex Scri
ptura , Conciliis , & Patribus, tum ex principiis
Theologie petitis confirmetur . Et part. 4. q. 7.
fubdit : Nemo nunc eft in Ecclefia , qui ita pro
certo fentiat præter Vigorium & Richerium , quo.
rum fi vera effet fententia , totus fere Orbis Chri
ftianus , qui contrarium fentit , in Fide turpiter
erraret . Propterea addit quod Opinio de præla
tione Conciliorum Authoritati Romani Pontifi
cis , a temeritate inobedientie vix poteft excufa
ri; fovet enim ut plurimum inobedientiam & dif
fidia multa ; magnofque tumultus femper in Ec
clefia excitavit . Hinc videre eft apud Troila
tr. 6. de Sum. Pont, art. 6. ex n. 54. & ap. Mi
lante in Exercit . Dogm. 19. fuper Prop. 29. A.
lexand. VIII. quot Concilia Provincialia Galli
cana plauferint Pontificis infallibilitati . Synodus
ipfa Parifienfis anno 1626. in art 137. ubi Tit.
Monita Cleri Gallicani ad Dominos Archiepi
fcopos Regni , ecce quid fenfit ( Hortamur igi
tur Epifcopos omnes , ut San& tam Apoftolicam
Romanamque Ecclefiam , utpote ex Dei fponfio
ne infallibili Ecclefiarum Matrem ... ) Et infra
loquens de ipfo Romano Pontifice : ( Is enim
Succeffor eft Petri , fuper quem Chriftus Jefus
Ecclefiam fundavit , quando illi claves Regni
Cælorum , & donum infallibilitatis in caufis Fi
dei reliquit . ) Valde autem notandum id quod
Epifcopi Galliarum ( ut refert Milant. 1. c.) in
obfequium Bullæ , quam Innoc. X. emanavit in
D 2 con
 52 Differtatio
confixione Janfenianarum Thefium , ad ipfum
fcripferunt ; & inter cetera verba hæc ; ( Hujus
do&rinæ lucem priftino decori reftituit prolatum
a S. V. poftulantibus Galliarum Epifcopis Decre
tum ) quo in negotio illud obfervatione dignum
accedit , ut quemadmodum Innocent. I. Pelagia
nam Hærefim damnavit olim , fic Hærefim ex
adverfo Pelagiana oppofitam Innoc. X. autori
tate fua profcripferit . Enimvero vetuftæ illius
ætatis Ecclefia , Cathedræ Petri authoritate ful
ta , quæ in Decretali Epiftola Innocentii eluce
bat , Pelagianæ Hærefis damnationi abfque cun
tatione fubfcripfit . Perſpectum enim habebat
& num , Hierofolymitanum , fed Romanum Ponti
non folum ex Chrifti D. pollicitatione Petro fa
&a , fed etiam ex actis priorum Pontificum , &
ex anathematifmis adverfus Apollinarium , &
Macedonium nondum ab ulla Synodo Ecume
nica damnatos , a Damafo paulo ante ja& tis , ju
dicia pro fancienda regula a Pontificibus lata ,
Divina æque, acfumma per univerfam Ecclefiam
auctoritate niti , Chriftiani omnes ex officio ipfius
quoque mentis obfequia præftare teneantur . )
Deinde præfati Epifcopi Bullam venerantes eam
promulgare promiferunt , ficque ad Innocentium
refcripferunt : ( Beatiffime Pater . Optata perve
nit ad nos Conftitutio illa , qua V. San& titatis
auctoritate quid fentiendum fit de controverfis
quinque Propofitionibus excerptis e Cornelii Jan
denii Yprenfis Epifcopi Libris perfpicue decerni
tur Quo in negotio illud obfervatione di
gnum accedit , ut quemadmodum ad Epifcopo
rum Africæ relationem Innoc. I. Pelagianam Hæ
refim damnavit olim , fic ad Gallicanorum Epi
fcoporum confultationem Hærefim ex adverfo Pe
lagianæ oppofitam Innoc. X. au& toritate fua pro
fcripferit . Enim vero vetuftæ illius ætatis Ec
clefia Catholica , fola Cathedræ Petri autori
tate fulta , quæ in decretali Epiftola Innocentii
ad Africanos data elucebat ; quamque dein Zo
fimi altera ad univerfos Orbis Epifcopos Epiftola
fubfecuta eft , Pelagianæ hærefis damnationi ab
fque cunctatione fubfcripfit : perfpe&tum enim
habebat , non folum ex Chrifti D. pollicitatione
Petro facta , fed etiam ex actis priorum Pontifi
cum & anathematifmis adverfus Apollinarium ,
& Macedonium , nondum ab ulla Synodo œcume
nica damnatos , a Damafo paulo antea jais ,
judicia pro fancienda regula fidei afummis Pon
tificibus data , Super Epifcoporum confultatio
ne (five fuam in actis relationis fententiam po
nant , five omittant , prout illis collibuerit ) di
vina æque , ac fumma per univerfam Ecclefiam
auctoritate niti : cui Chriftiani cmnes ex officio
ipfius quoque mentis obfequium præftare tenean
tur &c.
Frobatur V. rationibus ; Prima ratio eft D.
Th. , qui 3. P. q . 25. art. 1. docet pollicitatio
nem infallibilitatis in rebus Fidei tantum Suc
cefforibus Petri effe fa& tam , & ideo dicit Eccle
fiam non poffe errare , quia Papa errare nequit :
Ecclefia univerfalis ( verba D. Th. ) non poteft
errare , quia ille qui in omnibus exauditus eft
pro fua reverentia , dixit Petro : Ego oravi pro
te , Petre , ut non deficiat fides tua . Secunda ra
tio eft ejufdem S. Doctoris , qui alibi 2. 2. q . 1 .
art. 10. ait , quod in Ecclefia non poffet una Fi
des fervari , nifi per ejus Caput Pontificem quæ
de Romani
ftiones Fidei definirentur . Et ratio eft , quia una
Fides debet effe totius Ecclefiæ ( fecundum illud
1. ad Cor. 1. ) , quod fervari non poſſet , nifi quæ
fio Fidei determinaretur per eum , qui toti Ec
clefiæ præeft . Ratio tertia eft inveterata Eccle
fiæ confuetudo . Hac ratione pro noftra fenten
tia tuenda utitur eruditiffimus Melchior Canus
in fuo perdocto Opufculo de Locis Theologicis
lib. 5. c. 7. ubi ait : ( Si nullus itaque ( fic Au
thor arguit ) legum Chrifti ferior eft interpres ,
quam perpetuus Ecclefiæ ufus , Ecclefia vero in
Fidei rebus , non ad Antiochenum , Alexandri
ficem omni tempore recurrerit , ejufque judicia
uti irrefragabilia femper tenuerit ; cur dubita
bimus illum Petro in hac prærogativa dare fuc
cefforem ? Hoc ipfo rerum teftimonio roboratur :
nam Chrifti de Petro , & Succefforibus vatici
nia in Romana Ecclefia videntur impleta . Cum
ceteræ Apoftolorum Ecclefiæ , vel ab Infidelibus
occupatæ , vel ab Hæreticis affectæ aliquando
fuerint : hæc una tot inter Hoftes nec Infideli
bus , nec Hæreticis valuit expugnari . Hinc quæ
ri folet , an Hæreticum fit afferere , poffe quan
doque Romanam Sedem , quemadmodum & ce
teras , a Chrifti Fide deficere ? Ei faciant fatis
Hieronymus perjurum dicens , qui Romanæ Se
dis Fidem non fuerit fecutus ; Cyprianus dicens :
Qui Cathedram Petri , fupra quam fundata eft
Ecclefia , deferit , in Ecclefia effe non confidat ;
Synodus Conftantienfis hæreticum judicans , qui
de Fidei Articulis aliter fentit , quam S. Ro
mana Ecclefia docet : Illud poftremo addam ,
cum ex Traditionibus Apoftolorum ad evincen
dam Hærefim argumentum certum trahatur ; con
ftat autem Romanos Epifcopos Petro in Fidei
Magifterio fucceffiffe , ab Apoftolis effe tradi
tum , cur non audebimus affertionem adverfam
tamquam hæreticam condemnare ? Sed nolumus
Ecclefiæ judicium antevertere : Illud affero , &
fidenter quidem affero , peftem eos Ecclefiæ &
perniciem afferre , qui negant Romanum Ponti
ficem Petro in Fidei Doctrinæque authoritate 1
fuccedere , aut certe aftruunt Summum Ecclefiæ
Paftorem , quicumque ille fit , crrare in Fidei
judicio poffe . Utrumque fcilicet Hæretici fa
ciunt: Qui vero illis in utroque repugnant , hi
in Ecclefia Catholici habentur . ) Hucufque Ca
nus ; Cui valde favet id quod D. Cyprianus fe
dulo advertit in Ep. 3. lib. 2. dicens : Neque e
nim aliunde Hærefes oborta funt , quam inde ,
quod Sacerdoti Dei non obtemperatur , nec unus
in Ecclefia Sacerdos , & ad tempus Judex vice
Chrifti cogitatur . Et ratio hujus gravis fenten
tia Cypriani eft , quia Romane Sedis Decretis
illi qui pertinaciter reftiterunt , primum ( ut be
ne advertit cit. Epifcopus Sabienfis ) Schifmati
ci facti funt , deinde Hæretici .
. Ex his omnibus tandem inferunt DD. prout
Suar. lib. 3. de Fidei defent. Bannez , & Bellarm.
lib. 4. de Pont. cap . 2. noftram fententiam effe
faltem Fidei proximam ; & contraria ( dicit Bel
larm. loc. cit. ) videtur omnino erronea , & hæ
refi proxima .
Poftquam hæc fcripfi , alia mihi occurrerunt
multum notatu digna pro Summi Pontificis infal
libilitate , quæ præfertim adverfus relatam Gal
lica
 1
Pontificis auctoritate .
lieani Cleri Declarationem urgent . Dicitur in
ea : Nec tamen irreformabile eſſe judicium ( nem
pe Pontificis ) nifi Ecclefiæ confenfus accefferit .
Nunc quærimus , quomodo hujufmodi confenfus
accedere debet ? Alii dicunt tum Pontificias
Definitiones evadere irreformabiles , cum omnium
Fidelium confenfus accedit . Alii , cum faltem
accedit confenfus omnium Epifcoporum . Alii
putant unius tantum Provinciæ confenfum fatis
effe . Alii demum requirunt confenfum majoris
partis Epifcoporum in Orbe Chriftiano degen
tium ; hæc enim opinio conformior eft confue
1 tudini , qua Ecumenicæ Synodi ufæ funt in du
biis Fidei decernendis . Hoc pofito quæritur ,
quid dicendum , fi Pontificio decreto pars æqua
lis Epifcoporum accedat ? quid tunc de Ponti
ficis judicio fentiendum ? & quid fi minor acce
dat pars , ut feculo iv. accidit , cum fententiæ
S. Melchiadis Papæ tantum 18. Epifcopi ortho
doxi adhæferunt , fed contra alii 400. eam re
jecerunt ; prout refert Haunoldus Introd: adJus
Canon. pag. 162. In fimili cafu quis litem diri
met , fi unus fupremus Judex non agnofcatur ,
qui Fidei caufas definiendi infallibilem potefta
tem habeat ? Si autem confenfus majoris partis
Epifcoporum fufficit , utique Papam effe infal
libilem credere omnes tenemur , ftatim ac ali
quid circa fidem , aut mores ipfe definitive de
cernit , non folum etenim major pars , fed to
ta fere Ecclefia , excepta Gallia , id docet , &
femper docuit . Aut igitur infallibilitatem Pon
tificis fateri oportet , aut dicere quod Ecclefia
Catholica tantum ad exiguum Gallorum nume
rum reda& ta fit . * Ecclefiam ita Petro conferri debuit , ut ad o
" Præterea certum eft , quod fi Gallicani Cleri
admitteretur fententia , ita ut Pontificis judi
cium effet infallibile , donec confenfus Ecclefiæ
accederet , modus Hæreticos de fuis erroribus
convincendi amplius non fuppeteret , etiamfi
Generalia Concilia adhiberentur ; Hæretici e
nim judicio Concilii , in quo ipfi non interfunt ,
nunquam acquiefcunt , eoquod deficiente inter
ventu ipforum qui faniorem Ecclefiæ partem
conftituere præfumunt , quodcunque Concilium
irritum effe exclamant . Hinc mos ortum ha
buit , quod Heterodoxi , cum errores fuos ad
Romanam Sedem viderint denuntiari', aut ab
I ea profcribi , ad damnutionem evitandam ftatim
appellare ad Ecumenicum Concilium confueve
runt . Quapropter fapienter fcripfit S. Cypria
nus , cujus verba hic juvat repetere : Non aliun
de bærefes oborte fuerunt , aut nata fchifmata ,
quam inde , quod Sacerdoti Dei non obtempera
tur , nec unus in Ecclefia ad tempus judex vice
Chrifti cogitatur, cui fi fecundum magifteria di
vina obtemperaret fraternitas univerfa , nemo Ec
clefiam fcinderet . Proinde fcribit P. Petitdierus
Abbas Senonenfis in præfat . ad Tractat. de au
Borit. & infallibilit. S. Pontif. quod fi hæc S.
Cypriani regula fervata fuiffet , facile Janfe
nianorum ora præclufa fuiffent in tam longa Bul
la Unigenitus difceptatione ; at quia ipfi relatæ
Gallicani Cleri declarationi funt innixi , qua in
fallibilitas Pontificis , antequam Ecclefiæ acce
dat confenfus , negatur , ideo ufque addhuc de
acceptatione Bullæ certant , & lis in Gallia ad
huc vivit , & viget .
Lig. Theol. Tom. I.
53
Fautores Declarationis opponunt , quod Es
clefia eft Corpus Chrifti myfticum , unde di
cunt , quod ficut Corpus nequit fubfiftere fine
Capite , ita Caput nequit fabfiftere fine Corpo
re . Sed huic facile refpondetur . Nulli dubium
eft , quod nec Corpus poteft effe fine Capite ,
nec Caput fine Corpore ; fed nihil obeft hoc in
cafu noftro , ubi non de Corporis conftitutione ,
five integritate , fed tantum de Corporis Eccle
fiæ regimine agitur : conftitutio quidem Corpo
ris importat , ut ipfum non fit fine Capite , &
Caput non fit fine Corpore : Corporis autem Ec
clefiæ regimen importat , ut ficut Corpus huma
num a mente hominis gubernatur , Gic Corpus
Ecclefiæ gubernetur a Papa tanquam ab ejus
Capite . Officium igitur Capitis , ideft Pontifi
cis , eft docere & regere Ecclefiam ; officium
Corporis , ideft Ecclefiæ , eft inftrui , & obedire
Pontifici .
Id quippe Concilium Florentinum diferte nos
docuit , appellando Pontificem Caput totius Ec
clefiæ , omnium Chriftianorum Patrem , & Docto
rem ac proinde fubjungens , Et ipfi regendi Ec
clefiam plena poteftas tradita eft . Idque fane e
ruitur ex verbis Chrifti Domini , cum dixit Pe
tro: Tu es Petrus & fuper hanc Petram ædifi
cabo Ecclefiam meam . Et alias : Et tu aliquan.
do converfus confirma Fratres tuos . Quod autem
Dominus Petro dixit , profecto omnibus etiam
ejus Succefforibus dixit , namque , ut obfervat
S. Auguftinus , poteftas Paftoris univerfalis non
fuit Petro propter ipfum collata , fed propter
Ecclefiam ab ipfo regendam ; & ideo poteftas in
mnes Pontifices fucceffores pertranfiret , & Ec
clefia ufque ad confummationem feculi perman
fura recte regeretur , unitafque ejus ufque ad fis
nem confervaretur . Si decreta Pontificum non
effent infallibilia , nifi confenfus Ecclefiæ acce
deret , utique dicendum foret , quod non Eccle .
fia fundata fit fuper Petrum , fed quod Petrus
fundatus fit fuper Ecclefiam . Et fic pariter di
cendum , quod non Fratres confirmandi fuiffent
a Petro , fed Petrus confirmandus a fratribus .
Ceterum Do&rinam noftram , quod decreta
dogmatica Pontificis fint infallibilia , teftatur
Bellarminus ( Controv. lib. 4. de Rom. Pontif. )
fuiffe antiquam fere omnium Catholicorum
Theologorum , & Patrum . Canus de Loc. theol.
lib. 6. c. 5. refert pro ea teftimonia Irenæi , Cy
priani , Ambrofii , Cyrilli , Hieronymi , & Ber
nardi . Habetur præfertim inter alias autoritas
S. Th . 2. 2. q.1 . art . 10. qui ut certam dori
nam hanc tradit , dicens : Ad illius ( ideft Pon
tificis ) ergo auctoritatem pertinet finaliter deter
minare ea que funt Fidei , ut ab omnibus in
concuffa Fide teneantur . Et bujus ratio eft , quia
una Fides debet effe totius Ecclefiæ ; quod fer
vari non poffet , nifi quæftio Fidei determinetur
per eum , qui toti Ecclefie præeft . Eandem ra
tionem olim protulit Joannes de Parifiis Lib.
de Poteft . Regis , & Pape cap. 3. pro infallibi
litate Pontificis , antequam in eam infeftus effe
inciperet ; en ejus verba : Divideretur Ecclefia ,
nifi per unius fententiam unitas fervaretur ; bic
autem principatum ejufmodi babens eft Petrus ,
Succefforque ejus .
D 3 Id
 54 Differtatio de Romani
Id etiam plurimi Pontifices expreffe declara accidit anno 150, cum. Valentinus damnatus fuit
verunt . Anacletus ( Epift . 1. de Oppreff. Epifc. ) ab. Higino : anno 215. Montanifta a Zephirino :
fic fcripfit : Majores caufe ad Sedem Apoftoli anno 300. Jovinianus a Siricio : anno 416. Pela
cam referantur ... Super quam Chriftus univer gius ab Innocentio I. Unde ipfimet Galliæ E
Sam conftruxit Ecclefiam , dicente ad B. Princi pifcopi in litteris ad Innoc. X. miffis , poftquam
pem Apoftolorum : Tu es Petrus , & Super hanc Pontifex ille Janfenianas. Propofitiones profcri
petram & c. It confirmat idem Pontifex in Epiphit , ita fcripfere : Non folum ex Chrifti palli
3. de Patriarch. ( ut habetur in Can.Sacrofan citatione Petro facta , fed ex atis priorum Pon
da , Dift. 22. ) ibique explicat , quid intelligatur tificum , judicia pro Sancienda regula Fidei a
nomine Sedis Apoftolica , dicens : Hac facrofan Summis Pontificibus lata fuper Epifcoporum con
Яa Romana , & Apoftolica Ecclefia ab ipfo Do fultatione , divina æque ac fumma per univer
mino obtinuit eminentiam poteftatis fuper uni Jam Ecclefiam auctoritate niti , cui Chriftiani o
verfas Ecclefias . Idem expreffius declaravit Ni mnes ex officio ipfius quoque mentis obfequium
colaus I. ut legitur in Can. Omnes , Dist. 22. præftare teneantur . Definitionibus ergo Pontifi
ubi habetur : Fidem quippe violat , qui adver cis , priufquam Fidelium accedat confenfus >
fus illam fcil. Ecclefiam Romanam ) agit , ipfi obfequium ex officio præftare, tenentur .
que mater eft fidei . Ibique hæreticum dicendum Ita igitur firme tenuerunt omnes Antiqui ; fed
effe præfcribit , qui Romanæ Ecclefiæ privile eadem , fcribit Bellarminus loco fupra cit. eft
gium negaret Petro conceffum , nempe ut ei ter hodie fententia cunctarum Nationum , fola Gal
reni fimul & cæleftis imperii jura a Chrifto Do lia excepta . Eamdemque ubique receptam effe
mino commiffa fuerint . Hancque Nicolai fenten fcribit Benedictus XIV. in Epiftola data ad In
tiam confirmavit Synodus VIII. A. 1. 7. ad quifitorem Generalem Hifpaniarum die 13. Jul.
verfus. Photium , & Michaelem , qui hujufmo 1748. ut refert Billuart 2.2. tom . v. Dif. 4. a. 5.
di privilegium Romana, Sedis, infirmare conati. Quamvis autem ( ait P. Petitd. Gap, 15. §. 5. )
fuerant . ad caliginem offufam ex dictis a Gerfone , &
Ident fcripfit Innocentius III. Epist. 209. ad Cardinali de Alliaco quædam Univerfitates Ger
Patriarch. Conftantin, apud Balbut. lib. 3. ubi maniæ , & Poloniæ aliud. fenferint , poftea ta
loquens de primatu Romanæ Ecclefiæ , & me- men omnes in infallibilitatem Pontificiarum de
morans de verbis illis , Ego rogavi pre te, ut finitionum confenferunt ; ita ut hodie nulla U
non deficiat fides tua ; fic deinde fubdit : Ex boc niverfitas , nullufque Theologus extra Galliam
innuens manifefte , quod Succeffores ejus a Fide reperiatur , qui infallibilitatem Papæ , ejufque
Catbolica nullo unquam tempore deviarent , fed fupra Concilia au& toritatem non tueatur . Imo
revocarent magis alios , per hoc fic ei alios. con Auguftinus Triumphus Academia Parifienfis Do
firmandi poteftatem indulgens , ut aliis neceffita & tor Lib. de Poteft . Ecclefie q. 10, art. 3. non ob.
tem imponeret obfequendi . Idem fcripfit Grego ftante Gerfonis auctoritate , afferere non dubita
rius VII. inquiens : Ecclefia Romana nunquam vit , hærefim effe , Pontifici aliquid de Fide de
erravit, nec pro catholico habendus eft , qui buic cernenti non adhærere .
Ecclefie non conjungitur . Idemque fenferunt: Qbjiciunt Adverfarii plures Pontifices in Fi 116
plures alii Pontifices , Evariftus , Alexander I. dei judiciis erraffe . Sed facili negotio nos ab
Sixtus I. Pius I. Vi& tor , Zephirinus , Marcel hac oppofitione poffemus expediri , generaliter
lus , Eufebius , & alii quos refert Canus Lib. 6.. refpondendo cum. Cano , & Bellarmino , quod
Cap. 4 ii Pontifices , qui erraffe adducuntur , - non ut
Eandem fententiam de infallibilitate Pontifi univerfales Ecclefia Doctores , fed tantum pri
ciarum definitionum , præter Concilia Chalce vate locuti fuerint , ut ex Hiftoriis patere de
donenfe , Lugdunenfe , & Florentinum num. 112. monftrant . Sed ne ex aliquibus geftis , quæ paf
fupra relata , confirmavit Synodus VIII. ubi lo fim , & jactanter , fed nimis difcerpta ab Ad
quendo de auctoritate. Sedis Romanæ fic Patres verfariis adducuntur , quis forte decipiatur , no
faffi funt : In qua eft vera, & integra Cbriftia bis ad fingula. libet refpondere .
ne Religionis foliditas ; quare non confentientes Objiciunt I. quod liberius Papa Arianam Hæ
Sedi Apoftolice 9. eorum nomina inter facra my refim non dubitaverit fubfcribere . In hoc au
fteria non funt recitanda , Idem habetur in Con tem fciendum , quod cum Liberius primum ad
cilio Ecumenico Viennenfi ( ut refertur in Mediolanenfe Conciliabulum fubfcribendum re
Clem, unic. de Summ. Trinit . ) ubi dictum fuit : luctaret , in exilium a Conftantio Imperatore
Dubia Fidei declarare ad Sedem Apoßolicam fuit expulfus , ac in ejus locum ab Arianis fuf
dumtaxat pertinet . Alia plura clariffima testi fe& tus fuit Felix II. Indeque Ariani in Conven
monia referuntur a Cano Lib. 6. Cap. 6. quibus tu Firmienfi novam Fidei formulam prodiderunt ,
Romanæ Ecclefiæ comprobatur auctoritas . in qua dolofe dixerunt Filium Patri fimilem in
Scribit P. Petitdierus loco fupra relato Cap. fubftantia . Hanc Liberius tædio exilii vićtus im
14. hiftoriis fatis. compertum haberi , quod nul prudenter fubfcripfit : Ob quam rem ab exilio
lus vel fere nullus Hæreticus Conciliorum judi-. revocatus Romam devenit , fed a Romanis ob
cio unquam acquievit ; contra vero plures co hujufmodi flagitium averfis reje& tus fuit , & in
rum judicio Pontificis acquieverunt , cum ipſe: ejus locum Felix advocatus ; qui poftmodum ob
illis præfto occurrerit . De cætero primis Eccle fui conftantiam in abjicienda Arianorum formu
fæ feculis plures errorum contra Fidem Sato la damnatus capite plexus eft . At Liberius ,
res , femper ac a Romanis Pontificibus damna Felice defun& to , cum refipuiffet , eandemque
ti fuerunt , ftatim ut hæretici , nullo expectato formulam damnaffet , denuo Pontifex eft accla
Ecclefiæ confenfu , ab omnibus habiti funt . Sie matus . Liberii itaque privatus lapfus , cum ipfe
non.
 Pontificis auctoritate .
non ex Cathedra docuerit , noftram non infir
mat fententiam .
117 Objiciunt II. Vigilium Papam in Epift. ad
Theodoram Imperatricem anathema dixiffe iis ,
qui duas in Chrifto naturas confiterentur , quo
videtur ipfe Pontifex Hærefi Eutychetis adhæ
fiffe . Sed hic notandum , ut refert Baron. ann.
347. num. 40. quod hunc errorem Vigilius pro
feffus eft tempore , quo , expulfo Imperatricis
ope Silverio legitimo Pontifice , ipfe Papa , po
tius Antipapa , fuit creatus . Sed poftmodum ,
: cum idem , mortuo Silverio , legitime Sedem
Pontificiam eft adeptus , nullimode errorem it
lum protulit unquam , aut fimulavit .
118 Objiciunt III. in eundem Vigilium , quod ap
probaffet tria Capitula , quæ poftea damnavit
Concilium Conftantinopolitanum Generale , jam
ab ipfo Vigilio inde confirmatum . Sciendum
hic quod Juftmianus Imperator , opera Theo
dori Cæfarienfis , Edi& tum prodidit , in quo tria
Capitula continebantur , fcil . damnatio remo
riæ & fcriptorum Theodori Mopfuefteni , Iba
Epifcopi Edeffe , & Theodoreti Epifcopi Cy
pri , in quibus errores Neftorii excufabantur .
At quia in Conc. Chalcedonenfi præfatorum Au
thorum laudabilis mentio facta fuit , plures E
pifcopi Edi& tum illud reprobarunt . Deinde Con
ftantinopoli confenfu Pontificis Concilio convo
cato , juxta Cæfaris Edictum , tria illa Capitu
la fuerunt confirmata ; Et Vigilius ad fuafio
nem Imperatoris Edictum clam fubfcripfit . Sed ,
ut hoc propalatum fuit , magna in Ecclefia fcif
fio orta eft . Qua de re Vigilius decrevit , ut
effectus Edicti fufpenderetur , & res ad Genera
le Concilium revocaretur . Deinde idem Vigi
lius in quodam fuo Refcripto , Conflituto Vigi
lii vocato , damnavit quidem fcripta Theodore
ti , & Ibæ , fed perfonas a cenfuris immunes re
liquit . Verum eft , non negamus , quod poftea
anno fequenti Imperator a Vigilio revocatio
nem ftituti , & Concilii Conftant, confirma
tionem obtinuit ; fed ex hac revocatione quid
aliud inferre poffunt Adverfarii , nifi ad fum
mum id quod dicit S. Gregorius lib. 3. Epift. 3.
Non enim mutatio fententiæ , fed inconftantiafen
fus in culpa eft . Si quis autem dixerit , quod
Vigilius in fuo Conftituto in Fide erravit , pa
riter dicere deberet , quod erravit & Synodus
Chalcedonenfis , quæ idem declaravit ac Vigi
lius in fro Conftituto . Cæterum conftat rem hanc
non ad Fidem pertinuiffe ; quod enim Theodo
retus , & Iba non folum male , fed etiam mala
fide defcripfiffent , & ideo non tantum fcripta ,
fed etiam perfonæ fuiffent damnandæ , meri fa
i res erat . Hinc ne dicantur Concilia inter
fe difcrepaffe , dicendum quod in Chalcedonenfi
fuit pertractatum de Perfonis , in Conftantinopo
litano autem de fcriptis . Hinc S. Gregorius mo
nuit : Seire vas volo , quod in ea , ( fcilicet in
Synodo Chalcedonenfi ) de perfonis tantum , non
autem de Fide aliquid geftum eft .
119 Objiciunt IV. Maimburgus , & Jueninus , in
VI. & VII. Synodo Honorium Papam ob Epi
ftolas ad Sergium Monothelitarum Principem
damnatum ut hæreticum fuiffe , in A& tione enim
13. VI. Synodi fic legitur : Simulque anathema
zare previdimus & Honorium , qui fuerat Pa
55
pa antique Rome , eo quod invenimas per fcri
pta , quæ ab eo falta funt ad Sergium , quod in
omnibus ejus mentem fecutus eft , & impia dog
mata_confirmavit . Ac proinde Concilium Roma
num II. fic de eo declaravit : Honorium judica
tum fuiffe poft mortem a VI. Synodo , quia de he
refi fuit accufatus . Hocque afferitur confirma
tum a S. Leone Papa in epiftola ad Conftanti
num Imperatorem , in qua legitur Leo inter He
reticos enumeraffe etiam Honorium .
Refp. I. Non defunt plures Scriptores , qui af
ferunt epiftolas enunciatas a Græcis fuiffe fup
pofitas , & Roncaglia in Animal, cit, ad Nat.
dicit peritiores Criticos afferere , quod acta præ
fatæ Synodi ad nos adulterata pervenerint . Nec
adulteratio hæc gratis afferitur , fed cam ut cer
tam teftatur S. Gregor. 1. 5. Ep. 14. Et videtur
clare etiam probari ex eadem Synodo , in qua
alibi tantum damnati leguntur ii qui in epiftola
Agathonis Papæ ad Imperatorem nominati fue
runt , & in ea epiftola nulla mentio de Hono
rio facta fuit , imo fuit pronunciatum , Roma
nam Cathedram numquam defeciffe , & nunquam
deficere poffe . Et hoc fane creditur Agatho pro
nuntiaffe ad omnem evellendam erroris fufpicio
nem adverfus Honorium , cujus innocentia antea
diu diſcuſſa , & enixe a S. Maximo propugnata
fuerat , & patefacta judicio Joannis Papæ ante
cefforis Agathonis . Pariter Ata VII. Synodi
corrupta fuiffe teftatur Anaftafius Bibliothecarius
in Præf. Hift. ad VI. Synodùm . Ad Concilium
autem Romanum refpondetur , id Patres Con
cilii aferuiffe ducti ex fatfis corruptifque A& tis
prædi&tæ VI. Synodi , ut fupra oftenfum eft . Pa
riter epiftolam S. Leonis fuppofitam fuiffe a Græ
cis late multifque validis argumentis probat Ba
ronius ad annum Chrifti 683. n. 19. & fequenti ,
Sed adhuc admiffis pro veris tum AЯis præ
fatarum Synodorum , tum epiftola Leonis : Refp.
II. quod epiftolæ Honorii bene poffunt explicari
in fenfu Catholico , ut tenent Fraffen , & Tour
nely , ac id affirmant viri digniffimi , ut S. Ma
ximus , qui in difputatione contra Pyrrhum eo
dem tempore Honorii eum defendit , & de Mo
nothelitarum erroribus indemnem fecit . Idem
fcripfit Anaftafius Honorii Secretarius . Idem
Joannes IV. in Apologia pro Honorio ad Con
ftantinum Imperatorem , ubi afferuit , quod Pyr
Thus feftinabat quidem ad fenfum fuum Hono
rium attrahere , fed Honorius a falfo dogmate
prorfus fuit alienus . Honorius enim duas in
Chrifto voluntates , & operationes faffus eft , fed
prudenti confilio nomina prohibuit unius vel dua
rum voluntatum , quæ tunc erant inaudita ; tunc
enim temporis , cum Monothelitarum error ex
urgeret , & Cyrus Alexandrinus unam in Chri
fto operationem , 'Sophronius autem Hierofoly
mitanus duas prædicaret , Honorius ad fedan
dum imminens fchifma in fua prima epiftola
fcripfit abftinendum tam a voce unius operatio
nis , ne videretur cum Eutychianis unam in Chri
fto naturam agnofci ; quam a voce duarum ope
rationum , ne cum Neftorio duas perfonas fup
poni appareret . Et hoc patet ex epiftola II.
ipfius Honorii , ubi fic habetur : Referentes er
go , ficut diximus , fcandalum novelle adinven
tionis , nos non oportet unam vel duas operatio
D 4 nes 2

atio
56 Differt de Roman
nts prædicare , fed pro una , quam quidam di
cunt, operatione nos unum operatorem Chriftum
Dominum in utriufque naturis veridice confiteri .
Ita apud Fraffen tom. 7. tr. 1. Differt. 2. art. I.
Sect. 2. q. 3. Nec obftat illud quod Honorius et
iam fcripfit : Unam tantum voluntatem fatemur
Domini noftri Jefu Chrifti . Nam ibi tantum de
Humana Natura Chrifti locutus eft , cum dixe
rit in Homine Chrifto non adfuiffe duas pugnan
tes voluntates , alteram carnis , alteram fpiritus ,
fed unam fpiritus tantum ; in Chrifto enim ca
ro non concupifcebat adverfus fpiritus : Quia
profecto ( enfua verba ) a Divinitate fumta eft
noftri Natura , non culpa .... Nam lex alia in
membris , aut voluntas diverfa non fuit vel con
traria , aut fuper legem natus eft humane con
ditionis. Hinc prædi& tus Joannes fcripfit : Se
cundum bunc igitur modum dictus Deceffor no.
fer fcripfiffe dignofcitur , quia in Salvatore no
fro due voluntates contrariæ in membris ipfius
penitus non confiftunt , quoniam nihil vitii tra
xit ex prævaricatione primi bominis . Ita apud
Nat. loc. cit. qui non dubitavit id confirmare
dicens , quod Honorius in fuis epiftolis locutus
eft mente Catholica , fiquidem abfolute duas vo
luntates Chrifti non negavit , fed voluntates pu
gnantes.
Refp. III. Dato etiam quod Honorius vere er
raffet, ait Natalis , dicendum a Fidei tramite
illum non deviaffe , fed non virtute qua debuit
Monothelitis repugnaffe . Et quamvis Natalis
credat VI. Synodum vere Honorium damnaffe ,
dicit tamen non damnaffe ut hæreticum fenten
tia & pertinacia , fed ut Fautorem Hæreticorum
ob patrocinium ipfis impenfum ; pro cujus pro
batione affert epiftolam Leonis II. ad Conftan
tinum Pogonatum pro confirmatione Synodi ,
ubi Leo fcripfit : Anathematizamus Theodorum ,
Cyrum , Sergium , Pyrrhum , necnon & Hono
rium , qui profana proditione immaculatam ( Ec
clefiam ) maculari permifit . Et quamvis in Ca
none VI. Synodi afferatur Honorius mentem Ser
gii in omnibus fecutus , & impia dogmata con
firmaffe; hoc intelligendum , ait Natalis , non
confentiendo , fed connivendo , feu filentium in
dicendo : Hæreticos enim dicit in eandem im
pietatem tendiffe , fed ipfos pravi degmatis af
fertione , Honorium Catholici dogmatis diffimu
latione . Hinc infert , quod licet Honorius hæ
reticus non fuerit , merito tamen damnatus fuit
ob negligentiam in damnanda Monothelitarum
hærefi : Sic etiam fentit Author anonymus in
lib. cui titulus : Gallia vindicata Diff. 3. 5. n.
9. refpondens Ludovico Maimburgo : Quis ne
fcit epiftolas Honorii privatas fuiffe , non dug.
maticas , in quibus nihil Honorius definivit , fed
tantum fuam privatamfententiam aperuit ? Con
cedit enim errare poffe Pontifices ut homines ,
fcriptis privatis refpondendo , non autem ut Ma
giftros Ecclefiæ , Fideles docendo : Cum boc pri
vilegium ( addit ) infallibilitatis in publicum
Ecclefie bonum vergat , nolit Deus illud perfo
me, fed ufficio adne&i ; Et tunc folum præfto ef
Se , cum Pontificali Officio fungeretur .
Objicitur V. Quod S. Cyprianus fortiter refti
tit Decreto Stephani Papæ , & ad futurum Con
cilium appellayit . Sed refpondetur I, quod S.
1
i
Martyr numquam hoc Dogma putavit fpectare
ad Fidem , fed tantum ad Difciplinam , dum
ipfemet fcripfit ad Jubajanum Epift. 73. in hac
controverfia quemlibet Epifcopum fe gerere pof
fe juxta fuum arbitrium . Stephanus enim nun
quam declaravit hoc effe de Fide , fed tantum
ad ipfum Cyprianum fcripfit : Si quis a quacum
que Hærefi venerit ad nos , nihil innovetur , nifi
quod traditum eft . Et quia Cyprianus putabat
vetuftam traditionem effe , ut Baptizati ab Hæ
reticis iterum rebaptizarentur : ideo Concilum
Generale expetivit , ut ex teftimonio tot Epi
fcoporum praxis Ecclefiarum , hujufque rei ve
ritas innotefceret . Præterea , efto Cyprianus
prius reftiterit , tandem Decreto fe fubjecit , ut
teftantur quamplurimi AA. Cabaff, Baron. Tho
maff. Lud. Bail , & alii apud Milante , & hoc
abfolute ex Majorum teftimoniis teftatus eft S.
Hieronymos in Dialogo adverfus Lucifer . Sed
nolo hic multus effe , cum altius hæc prima
Conclufio confirmabitur ex dicendis mox in fe
cunda , ad quam nunc veniamus .
§. II. De Autoritate Pontificis fupra
Concilium .
Rænotandum I. hoc quod Papa fit fupra Con- 121.
cilium , non intelligendum de Papa dubio
tempore Schifmatis , cum probabiliter dubitetur
de legitima ejus electione : Quia tunc quifque
debet Concilio fubeffe , ficut definivit Concilium
Conftantienfe in Seff. 4. Tunc enim Generale
Concilium Supremam Poteftatem immediate ha
bet a Chrifto , ficut in tempore Sedis vacantis ,
ut bene advertit S. Antonin. p . 3. tit. 23. cap. 2 .
§. 26. Prænotandum II . Idem valere refpe& ta
Pontificis hæretici manifefti & externi , non au
tem occulti aut mentalis . Quamvis alii rectius
dicant , tunc nequaquam Papam a Concilio tam
quam a fuo fuperiore authoritate privari poffe ,
fed immediate expoliari a Chrifto , fuppofita con
ditione depofitionis , prout ad id requifita . Præ
notandum III . Quod Concilium Generale refpe
Au Papæ poteft multipliciter intelligi : Primo ,
cum Concilium fine Papa confideratur , & tunc
nullam Concilium auctoritatem habet , nifi in
cafibus prædi& tis Schifmatis , & Hærefis : quia
Concilium eft Epifcoporum Congregatio fub Pa
pa uti Capite conftituta . Secundo , quando in
Concilio præfidet Papa , ut Caput a corpore 1
( nempe ab Epifcoporum cætu ) non divifùm ;
vel quando Concilium confirmatur a Papa ; tunc
nequit Concilium intelligi effe fupra Papam >
nam alias Concilium nulla indigeret Papæ au
toritate , vel alias Papa authorizaret contra fe
&
ipfum , quod nequit fubfiftere . Tertio , cum Con
cilium eft congregatum a Papa , & Papa confi
deratur ut Caput , & Epifcopi ut corpus a Ca.
pite divifum ; in hoc fenfu quæritur , an Papa
fit fupra Concilium , vel e converfo ?
Circa hoc quæfitum prima Hæreticorum fen- 122
tentia eft , quod Concilium fit fupra Papam , ut
Calvinus , & alii . Huic autem fententiæ adhæ
ferunt Epifcopi Conciliabuli Bafileenfis cum Joan
ne Antiocheno : Et tempore Schifmatis Joannes
Gerfon , de quo ait Victoria : ( Ille Doctor per
omnia fuit infeftus auctoritati Pontificum , &
mul
 Pontificis auctoritate , $7
multos infecit fub veneno ) . Et fic etiam te gium Petro , & Succefforibus ejus Chriftus im
nuere Almainus , Alliacenfis , & alii pauci illius petraverit , ne aliquid contra Fidem poffent do
temporis , quorum fententiam Fagnanus ait pro • Ita fcripfit Agato Papa in Epiftola ad
nihilo effe habendam , eo quod ex ambitione Conftantinum Imperat. quæ leta eft in VI. Sy
ortum habuit in Concilio Bafileenfi , dum de eis nodo , & ibi ab omnibus probata : Hec eft vera
fuit benemeritus Felix V. Antipapa , poftquam Fidei Regula ( verba Epiftole ) , quam tenuit A
Eugenium IV. depofuerunt . Clerus autem Gal poftolica Chrifti Ecclefia , que per Dei gratiam
licanus declaravit , ut fupra relatum eft , Decre a tramite Apoftolice traditionis nunquam erraſſe
tum Concilii Conftantienfis de au&oritate Syno probabitur , quia dictum eft Petro : Ego autem
di fupra Papam etiam extra Schifmatis tempus rogavi pro te , &c. Hinc Dominus Fidem Petri
extendendum . Differt tamen hæc fententia Hæ non defecturam promifit , & confirmare Eum Fra
reticorum , qui dicunt Papam nen effe totius Ec tres fuos admonuit , quod Apoftolicos Pontifices
clefiæ Caput , fed tantum Romanæ ; Catholici mee exiguitatis Prædeceffores confidenter feciffe
vero dicunt Papam effe Caput totius Ecclefiæ , femper cunctis eft agnitum . Ita elegantius S. Leo
non autem in Concilio congregate & collecti etiam monuit in ferm. 3. Affumpt. ad Pontif. In
ve , fed divifive fingularum Ecclefiarum , ut fe Petro ergo omnium fortitudo munitur , ut firmi
habet Generalis refpe&u ad Monafteria Religio tas , que Petro tribuitur , per Petrum Apoftolis
nis . Adeft fecunda fententia Gloffa in cap. Nifi conferatur . Probatur 2. ex A& t . Apoft. c. 15.7.
competerent , 2. q. 7. dicentis , quod Papa fit ubi , Concilio inter Apoftolos inito , fic Petrus
fupra Concilium ; tamen , ubi ipſe ſponte ſe ſub affatus eft : Viri fratres , vos fcitis , quoniam ab
jiclat Concilio , Concilii fententiæ teneatur pa antiquis diebus Deus in nobis elegit per os meum
rere . Hoc vero re& te reprobant S. Antonin. Ca audire Gentes verbum Evangelii , & credere . Qui
jet. Bellar. &c. quia , cum Auctoritas Pontifi bus verbis fat diferte Petrus fignificavit Deum
cia fit de jure Divino , non poteft Papa ei re tantum ipfi , & Succefforibus fuis Poteftatem do
nunciare , ut declaravit Bonif. VII. in Extrav. cendi Gentes , quid debeant credere , tradidif
Unam fan& tam , De Major. & obed. dicens : Po fe . Probatur 3. ex Joann. 21. v. 16. & 17.: Pa
teftas Suprema a Deo folo , non ab homine pote Sce agnos meos .... pafce oves meas . Hinc D.
rit judicari . Secus vero effet , fi ageretur tan Cyprianus Epift. 9. lib. 3. ait : Ecclefia eft Plebs
tum de judicio difcretivo ( non autem coati Sacerdoti adunata , & Grex Paftori fuo adhe
vo ) , ut aliqui Papæ fecerunt , dum accufati rens . Eufebius Emiff. in ferm. Nat. S. Jo. dicit :
caufas fuas in Concilio difceti voluerunt . Ter Prius agnos , deinde oues commifit , quia non ſo
tia tamen fententia , cui fubfcribimus , tenet lum Paftorem , fed Paftorem Paftorum eum confti
Papam non dubium femper effe fupra Concilium tuit . S. Bern.lib. 2. de Confid. ad Eug. III . addit :
Generale , five fupra omnes Ecclefias , etiam Habent illi affignatos Greges , Tibi univerfi crediti:
collective fumtas . Et hanc tuentur S. Thom . uni unus . Sic loquuntur Patres ; probent autem
S. Bonav. Alex. de Ales , S. Joann. a Capiftr. , Adverfarii , ubi in Scripturis habeatur , quod o
S. Bern, Sen. B. Auguft. Triumphus . Baron. ves in Concilio definant effe oves fubje& ta fuo Pa
Bellarm. Sfondratus , Pallavic, Emman. Schel 4 ftori , immo quod oves ibi in Pontificis Pafto
ftrate , Lupus , Cabaff. Cajet. Gotti , & alii no rem commutentur . E contrario in Scriptura le
ftri AA. communiter . Vide apud Milant. loc. gitur , quod Pontifex fuit pofitus ut Paftor , non
citat. tantum ovium , fed totius ovilis , quando Chri
123 Próbatur I. ex Scripturis , & ex Luca 1. 22. ftus pronunciavit Jo. 10. 16. Fiat unum ovile ,
31. Simon , Simon ; ecce Satanas expetivit vos , & unus Paftor . Nec obftat dicere , quod A& t . 8.
ut cribaret ficut triticum ; Ego autem rogavi pro Apoftoli miferint Petrum una cum Joanne in
te , ut non deficiat fides tua ; & tu aliquando Samariam ; nam non miferunt imperio , fed con
converfus confirma fratres tuos . Obferva , quod filio tantum , prout Rex a fuis Miniftris dicitur
Chriftus Dom. pro folo Petro rogavit , qui fo. etiam ad bellum miffus ,
lus Fratres confirmare debebat , Ergo , fi fides Probatur II. ex Conciliis , & I. Ex Concilio
124
Petri deficere potuiffet , Fratres non valuiffent Nicæno Can. 18. ubi fancitur : ( Omnes Epifco
confirmari a Petro . Falfum eft nonnullorum Pa pi in gravioribus caufis libere Apoftolicam ap
rifienfium commentum , qui hoc loco putant pellent Sedem , cujus difpofitioni omnes majores
Chriftum oraffe pro Ecclefia univerfali , five pro caufas antiqua Apoftolorum au& toritas referva
Petro ut totius Ecclefiæ figuram gerente ; Do vit ) . De quo Canone Julius I. memoratur ; &
minus enim defignavit unam tantum perfonam , Nicolaus I. dicit , quod Concilium fic non effet
Simon , Simon ; Et cum coepiffet loqui in plu allocutum , nifi infallibilem in Pontifice agno
rali : Satan expetivit vos , ut cribraret ; deinde viffet Poteftatem . Rurfufque habetur in Can.
mutavit loquendi formam : Ego autem rogavi 29. ejufdem Nicænæ Synodi ( ut apud Fagnan.
pro te . Certe , fi de tota Ecclefia locutus fuif cap. Nullus de ele& t . num. 49. ) : Ille , qui tenet
fet , multo re&tius dixiffet rogavi pro vobis , Sedem Romæ , Caput eft omnium Patriarcha
Verba porro illa , confirma fratres tuos , mani rum , ficut Petrus , ut qui fit Vicarius Chriſti
fefte revincunt Chriftum non fuiffe Ecclefiam fuper cunétam Ecclefiam Chriftianam . Si ergo
allocutum : Qui enim fingi poffunt Ecclefiæ U Papa eft fupra Ecclefiam , neceffario fupra Con
niverfalis Fratres ? Nec audiendi funt qui do cilium erit , quod Ecclefiam repræfentat , ut
cent Chriftum oraffe hoc loco pro perfeverantia Conftantienfis Synodus in relato Decreto quar
Petri , laborant namque ad interpretanda in co tæ feff. expreffit . II. Ex Concilio Chalcedonenfi
fenfu pofteriore illa verba , confirma fratres tuos . habetur ( ut legitur apud D. Thom. opufc. con
Eft itaque habenda textus expofitio , ut privile tra Græcos ) ; Omnia ab eo ( fcilicet a Papa )
def
 o
rtati ni
58 Diffe de Roma

definita teneantur tamquam a Vicario Apoftolici abrogari valent , quia ex temporis diuturnitate
Throni . Refert infuper Bellarm . tom. 2. lib. 2. præfumitur ipfe Pontifex in abrogationem con
pag. mihi 87. ex A&. 3. ejufdem Concilii , ibi fentire , hoc tamen nequit effe in Decretis cir
damnatum fuiffe Diofcorum , quia Romanum ca Fidem , quæ poftquam funt conftituta , necef
Pontificem aufit judicare & damnare , etiamfi fario immutabilia evadunt : Quod vero ( fubjun
hoc fecerit fuffultus auctoritate Synodi Ephefi git Bellarm. ) Concilium hoc rem iftam non de
næ generaliter congregatæ . Ergo bene arguit finivit proprie ut Decretum Catholica Fide te
Bellarm, fi Diofcorus cum generali Concilio Pa nendum , dubium eft ; Et ideo non funt proprie
pam non valuit judicare , profe& to infertur Con bæretici , qui contrarium tenent , fed a temerita
cilium non effe fupra Papam . III. Ex Concilio te magna excufari non poffunt . Idemque tenent
Conftantinopolitano IV. ubi in feff. V. fic habe Ludovicus Bail , & alii apud Milant. loc . cit.
tur : Neque nos fane novam de illo judicii fen Probatur III. ex definitionibus Pontificum 125
tentiam ferimus , fed jam olim a SS. Papa Ni ( quos ideo Novatores ambitionis , temeritatif
colao pronunciatam , quam nequaquam poffumus que arguunt ) : Quamvis enim non videtur pro
immutare . Et in Can. 2 .: Itaque BB. Papam bare definitio Judicis illius , qui an Judex fit ,
Nicolaum tamquam Organum Santi Spiritus ba in dubium revocatur : attamen negari non po
bentes , &c. Ergo hoc Concilium declaravit fen teft , faltem magnum pondus noftræ fententiæ ad
tentiam Pontificis effe immutabilem . IV. Ex dere tot definitiones Pontificum , qui jufte exi
Concilió Conftantienfi , ubi , ut refert Bellarm , ftimantur , quod non ita facile has San&tiones
approbata fuit Epiftola Martini V. in qua de emanaffent , nifi in Ecclefia fat univerfe hæc
hærefi fufpe& tos fic interrogare præcipiebatur : fententia effet recepta . Infallibilia autem effe
Utrum credant, quod Papa fit Succeffor Petri , Romani Pontificis Decreta definivit Anacletus
habens Supremam Au&toritatem in Ecclefia Dei? cap. Sacrofanita . Dift . 22, cap. Falta 9. Qu.z.
At certe Poteftas Suprema illa eft ( rete arguit Gelafius c. Cun&ta 9. Q.3 . & præcipue Pafchalis
Bellarm. ) qua nulla eft major , & cui nulla æ II. cap. Significafti . Extrav. de Elect. qui ita
qualis . Deinde habetur , quod idem Concilium decrevit: Omnia Concilia per Romanæ Ecclefie
Conftantienfe damnavit Propofitionem 37. Wi auctoritatem robur acceperunt , & in eorum fta
clephi , quæ dicebat : Papa non eft immediatus , tutis Rom. Pontificis patenter excipiatur autori
& proximus Vicarius Chrifti : Si ergo Papa eft tas . Bonifac. VII. in cap. Sacrofan& ta : de Ma
immediatus Chrifti Vicarius , neceffario dicen jor. & Obed, dicens : Porro fubeffe Romano Pon
dus etiam Superior Concilio , alias non imme tifici omnem humanam creaturam declaramus ?
diatus , fed vix mediatus Vicarius Chrifti dici definimus, & pronunciamus omnino effe de necef
deberet . Valde etiam noftram fententiam con fitate falutis . Leo IX. fcribens ad Leonem Acri
firmat Concilium Florentinum , prout relatum danum cap. 31. dixit : Petrus , & ejus Succeffo
eft fupra in probatione primæ Conclufionis , ubi res liberum de omni Ecclefia babent judicium .
Papa appellatur totius Ecclefiæ Caput , Doctor , Idem declaravit Innocent. I. in Epift. ad Char
& Paftor : Caput enim non pendet a membris , taginenfes . Idem Dionyfius Papa Ep. 2. ad Se
Doctor non inftruitur a difcipulis , Paftor non verum . Idem Greg. Magnus lib. 4. Ep. 52. Has
regitur ab ovibus . Maxime autem urget Con quidem Sanctiones , licet in caufa propria , ut
cilium Lateranenfe V. fub Leone X. feff. 11. in vocitant Galli , editas , Gerfoni tamen , & qui
quo Decretum Bafileenfis Conciliabuli fuit re bufcumque aliis Auctoribus præferendas effe con
probatum , & folemniter recepta fuit Conftitutio ftat . Et quod Poteftas Romani Pontificis fit fu
Leonis X. Paftor Eternus , in qua perfpicuis perior omni Concilio magis patet ex irritatione
verbis fuit declaratum : Solum Romanum Ponti Canonis 28. Concilii Chalcedonenfis , quam de
ficem , tamquam fuper omnia Concilia autorita crevit S. Leo Papa contra Privilegium primi lo
tem habentem, Conciliorum indicendorum , trans ci poft Romanum Pontificem delatum a Conci
lio Antiftiti Conftantinopolitano adverfus Epi
ferendorum , ac diffolvendorum plenumjus & po fcopum Alexandrinum ; Sic enim S. Pontifex
teftatem habere , nedum ex S. Scripture teftimo
nio , ditis SS. PP. ac aliorum Romanorum Pon ( Ep. 53. ) fcripfit ad Pulcheriam Auguftam :
Confenfiones vero Epifcoporum , San&orum Cano
tificum , fed propria eorundem Conciliorum con
feffione manifefte conftat . Huic autem expreffe num apud Niceam conditorum regulis repugnan
tes , unita nobifcum veftra Fidei pietate , irritum
definitioni Poteftatis Pontificiæ fupra Concilia ,
duo tantum ait Bellarminus objici poffe : pri mittimus , & per auctoritatem B. Petri Apoftoli
mum , quod hoc Concilium non fuerit Genera generali prorfus definitione caffamus . Si Concilia
Pontifici fuperiora effent , quomodo S. Leo hu
le , quia Epifcopi nec ad numerum centefimum
refpondet hoc vix jus Synodi Canonem irritare potuiffet ? Hinc Ni
pervenerunt . Sed Bellarm .
colaus I. ( Ep. 8. ) ad oftendendum , omnes Con
dici poffe , dum Concilium legitime convocatum
ciliorum Sanétiones nullo robore pollere , nifi a
fuit , omnibus patuit , & in eo verus Pontifex
prætedit ; & ideo hoc Concilium ut certe legi Romano Pontifice firmentur , fic fcripfit de S.
timum & Ecumenicum communiter habetur2 Leone , qui non folum præfatum Canonem Chal
prout videre eft apud Cabaff. Gravef. Baron. cedonenfem irritum fecit , fed etiam A&a Ephe
fini Cocilii refcidit , quamvis unanimi confenfu
Thomaffin. &c. Alterum , quod Concilium non
omnes Patres illa approbaffent : Non ergo dica
fuent ab omnibus receptum: Sed hoc parum re
fert ( addit Bellar. ) , nam conftat Conciliorum tis non eguiffe vos in caufa pietatis Romane Ec
clefiæ , quæ collecta Concilia fua auctoritate fir
Decreta approbatione Populi non indigere , cum
non ab eo Au toritatem
& accipiant . Et , fi De mat . Unde quædam eorum , quia confenfum Ro
creta circa mores aliquando per defuetudinem mani Pontificis non habuerunt ; valetudinem per.
dide
 Pontificis auctoritate .
diderunt. Quomodo non eget qualibet Synodus
Romane Sedis , quando in Ephefino Latrocinio ,
cunctis Præfulibus probantibus , nifs magnus Leo ,
divinitus excitatus , totum Orbem , & ipfos quo
que Auguftos concuteret , Religio Catholica peni
tuis corruiffet ?
126 Probatur demum ex ratione , quia Regimen
Monarchicum inter alia eft optimum , ut docet
D. Thom. in 4. contra Gentes cap. 76. his præ.
ftantibus verbis : Optimum Regimen multitudi
nis eft , ut regatur per unum ; pax enim , & u
nitas fubditorum finis eft Regiminis , unitatis au
tem congruentior cuufa eft unus , quam multi ,
unde Chriftus Jo. 10, 16, dixit : Et fiet unum o
vile, & unus paftor . Calvinus docuit Chriftum
non inftituiffe Gubernium Monarchicum in Ec
clefia , fed communiter oppofitum vere docent
Catholici cum D. Cypriano ; & idem Gerfon,
fcripfit : Hæreticum effe qui contrarium tenet ;
nullam aliam politicam conftituit in Ecclefia
Chriftus præter Monarchicam . Adde fi Regimen
in Ecclefia non effet Monarchicum , non fatis a
Deo Ecclefiæ bono provifum effet ; nam cum
raro Concilia conveniant , & raro convenire pof
fint , ob incommoda , difpendia , bella , raro et
iam hoc Regimen exifteret . Et ideo D. An
tonin. p. 3. tit. 22. cap. 2. §. 3. dixit Chriftum
Dominum Monarchiam in Ecclefia inftituiffe ,
Pontificem Vicarium fui conftituendo . Quapro
pter pluries accidit , ut notat Bellar. lib. 4. de
Rom. Pont. cap. 3. Pontifices abfolute Hærcies
fine Concilio damnaffe , ut Pelagii , Prifcillia
ni , Joviniani , Vigilantii , aliorumque multo
rum , quæ eo ipfo , quod a Papa damnatæ fuerunt ,
a tota Chrifti Ecclefia pro veris Hærefibus ha
bitæ funt . Hinc docet D. Thomas , quod aucto
ritatem , quam Concilia præfeferunt , totam a
Pontificia auctoritate exhauriunt : Et ideo a
¦ Concilio ad Papam bene appellari poteft , fed
non a Papa ad Concilium . S. Thom. Quæſt. X.
de Potentia a. 4. ad r3. fic loquitur: Sicut po
ferior Synodus poteftatem habet interpretandi
1 Symbolum a priori Synodo conditum .... ita &
jam Rom. Pontifex jua poteft : Cujus auctorita
te fola Synodus congregari poteft , & a quo fen
tentia Synodi confirmatur , & ad ipfum a Syno
do appellatur . Et in opufc. Contra Impugn, Re
lig. cap. 4. dicit : SS. Patres in Concilio congre
gati nibil ftatuere poffunt , nifi Auctoritate Ro
mani Pontificis interveniente . Accedit S. Jo. a
Capistrano de Papa , & Concilio dicens : Pater
igitur expreffiffime Papam fupra Concilium, &
non Concilium fupra Papam jurifdi& tionem ple
nariam in omnibus obtinere . Et Concilium quan
tumlibet Ecumenicum Papæ fubjici , & abedire
teneri , a quo Salus Fidelium poft Chriftum pen
der. S. autem Antoninus p. 1. tit. 23. de Appel.
Pap. c. 3. §. 3. non abftinuit a declarando opi
nionem contrariam effe hæreticam , his verbis :
Sed nec ad Concilium Generale a Papa appella
ri poteft , quia Papa omni Concilio fuperior eft
nec robur baber quicquid agitur , nifi autoritate
Rom. Pontificis roboretur , & confirmetur . Sentire
ergo quod a Papa ad Concilium appellari pof
ht , eft bæreticum .
Objiciunt Adverfarii I. & dicunt , fi ergo
127 Pontifex eft fupra Concilia , hæc inutilia funt ,
59
& fruftra ipfi Pontifices toties , ut Fidei qua
ftiones decernerentur , Concilia indixerunt . Sed
refponfio cuique patet ; non enim Pontifices
Concilia dicuntur convocaffe , quia de Fide con
troverfias definire non valerent , fed hoc fece
runt , ut , rebus magis ad trutinam mandatis ,
Hæretici validius convincerentur , & Dogmata
Fidei , totius Ecclefiæ judicio examinata , fta
tuerentur firmius , ac facilius a Fidelibus reci
perentur . Et ideo ( ut Adverfarii opponunt , fed
immerito ) plures Pontifices poft fuas Definitio
nes Concilia convocarunt : Sed omnia , quæ in
Conciliis funt unquam definita circa res Fidei ,
a Pontificia approbatione auctoritatem exhaufe
runt , prout declaravit Lateranenfe Ultimum
feff . xr. ubi fic habetur : Confueverunt antiquo
rum Conciliorum Patres pro eorum , quæ in fuis
Conciliis gefta fuerunt , corroboratione a Romanis
Pontificibus , fubfcriptionem , approbationemque
bumiliter petere , & obtinere , prout ex Nicena ,
Ephefina , Chalcedonenfi , Sexta Conftantinopoli
tana , Septima Nicana , Romana Sub Symmacho
Synodis babitis , eorumque geftis manifefte colli
gitur . Ita apud Porrect. in D. Thom, 2, 2. q.
4. art. 10.
Objiciunt II. textum Matth. 18. 15. Si pec- 128
caverit in te fratres tuus , vade , & corripe
eum ... . quod fi te non audierit , die Ecclefiæ
...
Ergo dicunt , fi correctio a Petro ad Ecclefiam
eft deferenda , Poteftas fuprema eft in Concilio
per Ecclefiam defignato . Et confirmant ex ver
bis Innocentii IV. in cap. Ad Apoftolicæ , de
Sent. & re judic. in 6. Qui Friderico II . fcripfit ,
fe paratum effe de confilio Concilii fuam revo
care fententiam . Sed refpondetur , quod Chri
ftus non direxit Petro verba illa ut fuo Vica
rio , fed omnibus Difcipulis & Fidelibus , præ
ceptum correptionis imponendo . Deinde per il
la verba , dic Ecclefie , non fuit defignatum Con
cilium ( quod raro habetur ) , ut poffit corrige
re delinquentes , fed nomine Ecclefiæ intelligun
tur Superiores jurifdictionem habentes , ut do
cet Chryfoftomus Hom. 61. in Matth. Dic Ec
clefie ( explicat ) , Præfulibus fcilicet ac Press
dentibus . Ad illud autem Innocentii refpondet
Bellarm. lib. z. de Conc. cap. 18. poffe intelligi
de judicio difcretivo , non decifivo . Præterquam
quod ibi non agebatur de quæftione Fidei deçer
nenda , fed tantum de fententia punitionis mo
deranda , fi id pro pace cum Imperatore per
Pontificem excommunicato concilianda conve
niens vifum fuiffet . Hinc S. Irenæus 1. 3. adv.
Her. cap. 3. loquens de Ecclefia Romana , ait :
Ad banc enim Ecclefiam propter principalitatem
neceffe eft omnem convenire Ecclefiam ( hoc eft J,
eos qui funt undique Fideles ) , in qua femper
ab bis , qui funt undique , confervata eft ea que,
ab Apoftolis eft traditio ,
Objiciunt III. D. Leonem , Eutychetis Hæ
refi damnata , judicium illud paffum effe denuo
in Synodo Chalcedonenfi difcuti : Ex quo infe
runt ipfum Pontificem fenfiffe fuam Definitio
nem fine Concilio fallibilem effe . Sed refpon
detur , quod S. Pontifex non ideo permifit Sy
nodum , quia fuam San&ionem non cenfuerit ir
reformabilem ,, fed ut error pleniori judicio Con
cilii potuiffet aboleri , & omnia exorta diffilia
jux
 (
60 Differtatio de Romani
juxta Imperatoris defiderium , hoc modo feda
ri . Hoc patet ex ejufdem S. Leonis Epiftola 17.
patetque ex ejufdem Synodi fubfequenti Decre
to , ubi fancitum fuit : Definitio omnibus placet :
per os Leonis locutus eft Petrus : hæc Fides Pa
trum : qui aliter fentit anathema eft .
129 Objiciunt 1V. Concilia Conftantienfe , & Ba
fileenfe . De Conftantienfi duo Decreta opponunt
edita , unum in feff. 4. quo di & tum fuit : Hec
Sacrofan&ta Synodus Ecclefiam repræfentans pote
ftatem a Chrifto immediate babet , cui quilibet
cujufque Dignitatis , etiamfi Papalis exiftat ,
obedire tenetur in iis , quæ pertinent ad Fidem ,
Gextirpationem di&i Schifmatis , & reformatio
nem generalem Ecclefie in capite , & in mem
bris. Hoc Decretum editum in feff. 4. fuit po
ftea confirmatum in feff. 5. Sed antequam ultra
procedamus , circa Decreta hæc fciendum , ut
referunt Milant. loc. cit. & Troila Tract . 7. §.
8. num. 58. ex Emmanuele Schelftrate de Senfu
Decret. Concil. Conftant. quod Sacrum Cardi
nalium Collegium cum tribus Nationibus ( ad
verfus Germanicam ) interfuerunt in Seffione ,
tantum ob timorem Sigifmundi Imperatoris , fine
animo articulum definiendi : Atque in fcriptis
Patres funt proteftati de nullitate Seffionis hu
jus . Verba autem Proteftationis Cardinalium ,
& trium Nationum , fatæ die 29. Septemb. an.
no 1417. hæc fuerunt ? Clerus & Populus non
nullorum Regnorum nondum clare & ſolide huic
Sacri Concilio adbeferunt propter rumores difcor
diarum , quas in eodem Concilio fieri audiunt ,
fides jam de eodem Concilio dicitur vacillare &e.
Ita ap. Ronc. in Animad. in Nat. tom. 20. p.
mihi 115. Infuper teftatur Card . Turrecr. lib. 2.
de Ecclefia cap. 99. & 100. quod , ficut apertif
fime patet ex geftis illius Congregationis , Decre
ta illa , fi ita funt appellanda , fa&
ta funtfolum
a Patribus aliquibus obedientia Joannis XXIII,
Qui Patres tantum ad tertiam partem pertinge
bant ; qua de re ( afferit Milante loc. cit. )
Concilium definitionem illam emanavit , cum
nondum fuerit Ecumenicum . Et ideo quifque
videt cujus roboris fit illud Decretum tam tu
multuarie editum , faltem fine unanimi fuffragio
Patrum : Nam ut fcripfit idem Joannes XXIII .
Duci Bituricæ apud Troila num. 59. non fuerunt
data fuffragia per fingulos , uti oportebat , fed
inconguenter ftatutum fuit quemlibet Nationem
unum fuffragium habere . Et hoc fa& tum con
firmat Cardinalis Alliacenfis in Tra&. de Eccl.
Auth. p. 1. c. 4. qui in Concilio adfuit , hocque
dubium in illo propofuit , ne ipfius A& ta deinde
in dubium de nullitate vocarentur . Hinc præfa
tus Cardinalis Turrecrem, loc. cit. qui etiam Sy
nodo interfuit , & Cajet, p. 1. de Auth . Pape
c. 8. abfolute afferunt Decreta illa nullius fuiffe
momenti , cum non intervenerit Ecclefia : prout
etiam affirmavit Eugenius IV. in Apologia con
tra Bafileenfes , affirmans , Quod ibi a&tum eft ,
univerfæ Ecclefiæ non debet adfcribi .
Præterea , adhuc præfatis Decretis admiffis ,
130 refpondent Bellarm. Turrecrem. Spondan. & a
lii , quod Decreta illa fuerunt pro Papa dubio ,
& tempore Schifmatis tunc graffantis , cum in
ter tres Pontifices tunc conftitutos quifque Pon
tificiam Dignitatem fibi vindicabat ; fed fi omnes
a Concilio fuerunt depofiti , & Martinus V. co
dem tempore a Cardinalibus Pontifex legitime
creatus . Et hoc bene conftat ex ipfius Concilii
verbis , ut fupra relatis : Cui quilibet .... obe
dire tenetur in iis , que pertinent ad Fidem , &
extirpationem di&ti Schifmatis . Nec officiunt ver
ba fubfequentia : Et reformationem generalem Ec
clefiæ Dei in capite , & membris . Nam primo
refpondet Troila Tra& t . 7. art. 7. §. 8. num . 94.
ex doctiffimo Emman . Schelftrate de Senfu Decr.
Conc. Conftant. quod prædi&a ultima verba fue
runt a Bafileenfibus adulterata in fecundo De
Creto , ubi eadem verba primi Decreti identice
refpondetur repetito , additis illis , & reforma .
tionem &c. Deinde refpondetur , quod Decreta
illa loquebantur in fubje& ta materia , fcilicet in
cafu Papæ dubii , in quo ( ut notandum eft in
præmiffis ) Suprema Poteftas eft in Concilio tam
quoad materias Fidei , quam quoad definien
dum quis fit verus Pontifex , tunc enim quifque
definitioni Concilii fubjici debet . Tunc autem
temporis in dubium revocabatur , quis effet ve
rus Pontifex : Et quamvis legitimus Potifex ef
fet Joannes XXIII . ut aliqui contendunt , atta
men hoc ubique non conftabat ; quapropter , ut
habetur ex Hiftoriis ( apud Suarez de Fid. 1. 3.
c. 18. ), ipfe Joannes ad Ecclefiæ pacem firman
dam fponte Pontificatum refignavit . Idem con
firmatur ex declaratione ejufdem Synodi Con.
ftant. feff. s . ubi di&
tum fuit : Item declarat , quod
quicumque qui mandatis bujus S. Synodi , & cu
jufque alterius Concilii Generalis fuper præmif
fis , feu ad ea ſpectantibus fatis , vel faciendis ,
obtemperare contempferit , &c. Ex quibus verbis
fat patet Synodum locutam effe tantum de Con
ciliis , quæ celebranda fuerint fuper præmiffis ,
&c. Quæ autem erant illa præmiffa , nifi Schif
ma fopiendum , Pontificefque dubii deponendi ?
ག་
༢
Hæc enim fuit vera caufa hujus Synodi cale
branda , nempe eventus Papæ dubii . Ceterum
in Congregatione habita die 11. Septemb. ann.
1417. communiter decifum fuit , quod Papa ri
te canonice electus a Concilio ligari non pof
fet . Si igitur eft certum , Papam non poffe li
gari legibus Concilii , certum eft etiam Conci
lium non effe fupra Papam , nec a Papa appel
lari poffe ad Concilium . →
Nec obftat quod objicit Jueninus Inft. Theol. 131
Diff. 4. 4. 3. art. 16. fcilicet Martinum V. ( ut
in ult. Seffione Concilii legitur ) per Advoca
tum Concilii hæc denuntiari juffiffe : Se omnia ,
& fingula determinata in materiis Fidei per Con
cilium Conftantienfe conciliariter tenere velle ,
ipfaque fic conciliariter facta approbare , & non
aliter , nec alio modo . Ergo ( dicunt ) etiam
Martinus confirmavit Decreta Quartæ , & Quin
tæ Seffionis . Nam refpondetur . Per illa verba ,
in materiis Fidei , Martinus tantum comprehen
dere voluit Decreta adverfus Wicleffum , & a
lios Hæreticos in Concilio damnatos , non vera
Decreta de fuperioritate Concilii ; hæc enim De
creta non ad Fidem , fed ad reformationem tan
tum fpectabant , ut ipfi PP. dicebant , ad ser
formationem generalem Ecclefiæ Dei in Capite ,
& in menfuris . Ergo Decreta illa minime con
firmare voluit Martinus . Refp. II. Decreta illa
Pontifex non folum approbavit , fed expreffe re
pro
 Pontificis auctoritate .
1
probavit Cum enim a Concilio damnatus fuif
fet ut hæreticus quidam libellus a Joanne Falc
kemberg editus contra Regem & Nationem Po
loniæ , Martinus obftitit , declaravitque hanc
non effe Fidei caufam . Et ex hoc , cum Polo
ni ad futurum Concilium a Martino appellaf
fent , Pontifex Conftitutionem edidit , in qua
dixit : Nulli fas eft a SupremoJudice , videlicet
Apoftolica Sede , feu Romano Pontifice Jefu Chri
fi Vicario in terris appellare , aut illius judi
cium in caufis Fidei que tanquam majores ad
ipfum , Sedem Apoftolicam deferende funt )
1 declinare . Hujus Conftitutionis meminit Joan
nes Gerfon in Dial. Apolog. pro Conc. Conft. &
hujus caufa edidit Tractatum : An liceat a Pon
rifice appellare?
132 Acceffit inde Synodus Bafileenfis , quæ non
folum Decretum Conftantienfes confirmavit , fed
etiam Concilium fupra Papam indubium effe de
finivit ; propofuitque tanquam credendas de Fi
fequentes tres impias Propofitiones ?
I. Veritas de Poteftate Concilii Generalis , u
niverfalem Ecclefiam repræfentantis , fupra Pa
Pam , & quemlibet alterum , declarata per Con
Aantienfe, & hoc Bafileenfe Generalia Ċoncilia,
eft veritas Fidei Catholice .
II. Veritas hæc , quod Papa Concilium Gene
ralem , univerfalem Ecclefiam repræfentans , actu
legitime congregatum fuper declaratis in præfa
ta veritate , aut aliquo eorum , fine ejus confen
ju nullatenus auctoritative poteft diffolvere , aut
ad aliud tempus prorogare , aut de loco ad lo
cum transferre , eft veritas Fidei Catholice .
III. Veritatibus duabus prædi&tis pertinaciter
repugnans , eft cenfendus Hereticus .
Tandem ufque adeo Bafileenfium Antiftitum
audacia_pertranfiit , ut poftquam Eugenius Con
cilium Ferrariam tranftulit , aufi fuerint ipfum
a Sede Papali deponere , & hæreticum declara
re , ac Amadæum Sabaudiæ Ducem in ejus lo
cum fufficere nomine Felicis ; reclamantibus ta
men, & a Concilio recedentibus fere cun&is E
pifcopis , ut teftatur D. Antoninus Hift. tit. 22.
C. 10. §. 4. & Spondanus ad ann. 1431. qui de
hac iniqua depofitione fic fcripfit : Crefcente dif
Senfione , adeo diminutus eft eorum numerus , ut
cum judicium in Eugenium intentarunt , vix tri
ginta adfuerint , & in ejus depofitione Septem
tantum Epifcopi . Adeo ut ipfe Felix poftea fuæ
electionis nullitatem agnofcens , ab omni jure
ad Papatum fe abdicaverit , & Nicolao V. Eu
genii Succeffori obedientiam humiliter præfti
terit .
133 Ludovicus Dupinus , quem fecuti funt aliqui
alii ex Gallis , hoc Bafileenfe Conventiculum
Ecumemicam Synodum non erubuit appellare ,
dicens ipfam legitime a Martino V. fuiffe in
di&tam , ab Eugenio autem IV . ut legitimam
confirmatam , & demum a Nicolao V. in omni
bus approbatam .. Ad horum falfiflimas fuppofi.
tiones refellendas longa utique ac integra dif
L fertatio requireretur , fed ne nimis a meo pro
I pofito recedam , breviter refpondeo , & dico ,
quod hujufmodi Bafileenfis Conventus nullo mo
do Generalis Concilii nomen meretur ; & hoc
ex ipfis geftis , quæ dubitari non poffunt , aper
te conftat . Primo , quia numerus Epifcoporum
61
fuit in eo tam exiguus , ut nulla ratione po
tuerit unquam univerfalem Ecclefiam repræfen
tare . In Seffione enim II. & III . in quibus præ
fatæ definitiones editæ fuerunt , feptem vel oto
tantum Epifcopi adfuerunt ; idque habetur ex
Refponfo ipfius Synodi dato 6. Id. Nov. 1640.
ubi legitur: Cum tempore prime diffolutionis pre
tenfæ pacis Prælati effent in Concilio , non nu
merum quatuordecim excedentes , neque medietas
numeri Suppofitorum in Concilio haberetur , que
præmiffis A&ibus interfuit , &c. Et licet , auto
deinde Antiftitum numero , in Seff. XVIII. fue
rint Decreta II . Seffionis renovata ; refert ta
men Cardinalis Turrecremata in Refp. ad Baſs
leenfes habito in Conc. Florentino , & in Summ.
de Eccl. 1. 2. c. 100. quod in illa Seff. XVIII.
non omnes confenferunt , fed plures poteftati
funt ; alii vero confenfum præftiterunt , vel ut
privatæ perfonæ , vel potius violenter ; alii tan
dem noluerunt intervenire , cum Decreta ede
rentur non per folos Epifcopos ; ut opus crat ,
fed per multitudinem populi parvi pretii , & nul
lius auctoritatis . Quod confirmatur ex Óratione
Cardinalis Arelatenfis ( quæ legitur apud E
neam Sylvium in A&. Bafil. ) , qui cum effet
præcipuus promotor præftantiæ Concilii fupra Pa
pam , ibi fortiter conqueftus fuit de hoc Præla
torum difenfu , & ideo præfata Decreta inferio
ris potius Cleri fuffragiis , quam ipforum , ad
fcripfit , dicens : Opus Dei bac vice fuiffe autu
mo , ut inferiores ad dicendum reciperentur . Et
prædictus Æneas Sylvius in Oratione habita an.
1452. adverfus Auftrales ( ut fert Ludovicus Mu
ratorius tom. 2. infuis Anecdotis ) de relatis De
cretis loquens , dixit : Inter Epifcopos vidimus
in Bafilea coquos & ftabularios Orbis negotia ju
dicantes .
Secundo nequit Concilium Bafileenfe nuncu
pari oecumenicum , quia ibi non adfuerunt Le
gati Pontificii , ut oportebat . Quomodo enim
Concilium dici poteft oecumenicum > ubi Caput
fuum deeft , quando exiftit Papa certus ? S. Th.
Opufc. contr. Impug. Relig. cap. 4. docet : San
&i Patres in Conciliis congregati nihil ftatuere
poffunt , nifs autoritate Romani Pontificis inter
veniente . Et Gloffa in Dift. 17. verb. Gener. Con .
ait : Univerfale ( Concilium ) eft quod a Papa ,
vel ejus Legato cum omnibus Epifcopis ftatuitur .
Hinc Nicolaus I. Epift. 7. ita fcripfit : In uni
verfalibus Synodis quid ratum , nifi quod Sedes
B. Petri probavit , ut fcitis , habetur? Sicut e
contrario quod ipfa fola reprobavit , boc folum
modo conftat bactenus reprobatum . Si igitur lo
quimur de Seffione II. ut fupra habita 14. Kal.
Mart. ann. 1432. habetur ex A& t . miſſ. lib. 2.
quod Cardinalis Julianus , tunc temporis S. Se
dis Legatus , jam antea die 8. Febr. fe præfiden
tia Concilii exoneravit . Adde quod Eugenius
poft primam Seffionem jam Concilium revocave
rat , ut refert Didacus Payva ex Alexandr. art.
3. n. 1. Ita pariter in Seff. XVIII . Legati Pon
tificii defuerunt ; nam alii abfuerunt , alii au
tem non ut Legati , fed ut privatæ perfonæ fub
fcripferunt , ut fupra diximus , & oftendit Ron
caglia in Animadverf. ad Nat. Alex. fup. Conc.
Baf. §. I.
Tertio præterea fcitur fuffragia data in præ
fata
 62 Differtatio de Romani
fata Synodo minime fuiffe libera , ut refert Car numquam Eugenius concedere voluit , ut ipfe
dinalis Turrecr. & ut afferuit Eugenius in fua Eugenius in Concilio Florentino declaravit , in
Bulla ad Archiep. Colon. edita 3. Idus Februar. quiens : Nos quidem progreſſum Concilii appro
an. 1431. dicens : Plerique accedere Junt coalti , bavimus , non tamen ejus Decreta . Et cum Rex
in quibus nec vis , nec poteftas Concilii Genera Romanus ac Imperii Ele& tores inftaffent pro De
lis confiftit , quorum deliberationes minime funt cretorum confirmatione , Eugenius fcribens ad •
liberæ , cum ab eorum qui compulerunt , volun legatos fuos in Germania , quamvis Concilia tum
tate dependeant . Quapropter S. Antoninus p. 3. Conftantienfe , tum Bafileenfe in fua Epiftola
tit. 22. cap. 10. §. 4. vocavit hanc Bafileenfem faffus fit venerari , verumtamen ibi expreffe pro
Synodum Conciliabulum viribus caffum , & Sy teftatus eft ea fufcipere , abfque tamen præjudi
nagogam Satane . S. Jo. de Capistrano de Pape cio juris, dignitatis , & preeminentia S. Sedis
& Conc. Auct. cap. 3. appellavit illam Synodum Apoftolica , ac poteftatis fibi & in eadem cano
profanam , excommunicatam , & Bafilifcorum fpe nonice fedentibus conceffe . Atque in Synodo Flo
luncam . Epifcopus Meldenfis Legatus Caroli rentina ad profcribendas Propofitiones Concilii
VII. ad Eugenium ( apud Raynald. ad ann. Bafileenfis , Concilium Pontifici præferentes , Con
1441. num. 1o. nuncupavit Dæmonum catervam . fitutionem edidit Moyfes ( quæ legitur in nova
Florentinum in Seffione habita ann. 1439. prid. Editione Veneta Conciliorum t. 18. n. 1202. ) ,
Non, Sept. damnavit Declarationes Bafileenfes in qua habetur : Quas Prepofitiones juxta pra
tamquam impias , & fcandalofas . Concilium de vum Bafileenfium intellectum , quem facta demon
mum Lateranenfe V. ut legitur in Bulla Leo Arant , velut S. Scripture , & SS. Patrum , &
nis V. edita , præfato Concilio approbante , Sy ipfius Conftantienfis Concilii fenfui contrarias ,
nodum Bafileenfem Conciliabulum fchifmaticum ,` tamquam impias , fcandalofas , necnon in mani
feditiofum , & nullius authoritatis agnovit . Quis feftam Ecclefiæ fciffuram .... cedentes , ipfo Sa
ergo modo Concilium illud legitimum dicet , cro approbante Concilio , damnamus & reproba
mus . Vide hic autem quam futilis fit verbo
quod temerarii , profani , & diabolici grande no
men promeruit ? Poftquam igitur Eugenius Ba rum iftorum ingeniofa interpretatio Natalis A
fileenfem Synodum revocavit , prorfus quidem lexandri , dicentis , quod ideo Eugenius Propo
illegitima ipfa evafit . Nec obftat , quod Euge fitiones illas damnavit , quia hærefis nota inu
nius deinde diffolutionem illius revocaffet , ut rebantur qui adverfus eas fentiebant : Nam ad
Adverfarii objicient ; nam refert Card. Turre iftius commenti infubfiftentiam probandam fuffi-.
crem. dift. lib. 2. cap. 10. hanc revocationem ab cit verba relatæ Bullæ relegere , quibus clare
Eugenio metu extortam fuiffe , & ipfius Confti patet noluiffe quidem Pontificem ab hærefi tu
tutionem revocationis quodammodo ipfo nefcien tari folum qui "contra Concilium ſentiebant , fed
te fuiffe publicatam . Scripfit enim S. Athana expreffe damnare voluiffe & reprobare tamquam
fius ( Ep. ad Solitar. ) ; Non eft cenfenda ejus impias , fcandalofas , necnon in manifeftam Ec
fententia , quam mine & terrores extorferunt , clefiæ fciffuram cedentes Propofitiones illas , jux
Sed ea quam protulit > cum liberos haberet affe ta ( nota ) pravum ipforum Bafileenfium intelle
aus . At dato quod Eugenius liberrime diffolu &um , qui afferebant Concilium præftare Ponti
tionem Concilii revocaffet , ipfe tamen ut patet fici etiam certo : & hujufmodi intellectum , quem
ex ejufdem Epiftolis lib. 15. p. 117. & 123. & 1. facta demonftrabant ( cum Patres Bafileenfes
17. p. 201. expreffe declaravit Decifiones tan Eugenium monuerint , citarint , &c. ) utique Pon
tum ad extirpandam Hærefim , & pacem inter tifex improbavit .
Principes ftatuendam editas , non autem adver Inftant Adverfarii , & ajunt præfatam Confti
fus Pontificiam Poteftatem pertinentes , confir tutionem Moyfes poftmodum abolitam fuiffe a
maffe. Atque in ipfa Conftitutione revocationis Nicolao V. Sed revera in Litteris Nicolai ( ut
Dudum , duas conditiones appofuit ; unam ut videre eft apud ipfum Natalem art. 4. n. 15.).
Lega ab co Deputati ad Concilii præfidentiam nihil aliud reperitur , quam confirmatio poffef
eum effectu admitterentur . Alteram , ut expref fionum & collationum Beneficiorum , quas fece
fit : Ut omnia & fingula contra Authoritatem no rant Bafileenfes , nulla penitus fa& ta mentione
fram facta prius omnino tollantur . Sed Patres poteftatis prætenfæ Concilii fupra Papam .
Bafileenfes neutrum implevere : Neque enim Inftat ultimo pro fuperioritate Concilii Ludo
134
Decreta abftulerunt , neque Legatos in Seffion. vicus Maimburgus , objiciens eofdem Pontifices
XVIII. admiferunt , nifi exutos omni juriſdi aliquando Conciliorum fuperioritatem fupra Pa
Aione coactiva , contra Eugenii intentionem ; pam fuiffe confeffos . Et opponunt I. fa&um Si
imo nec etiam Legatorum affenfum in Seffion . ricii , qui ab aliquibus Epifcopis requifitus fu
XVIII. ubi Decretum de præeminentia Concilii per errore Bonofi , nempe quod B. V. Maria
fuit renovatum , curaverunt obtinere : Nam te alios poft Jefum filios fufcepiffet ; refpondit fu
ftatur Cardin. Turrecrem . in præfata Refponf. per hanc controverfiam fe non poffe judicare ,
ad Poleenfes in Concilio Florentino , quod in cum ejus judicium Concilio Capuenfi commif
dicta Seff. XVIII . Præfidentes Pontificis non con fum fuerit . Sed refpondetur 1. quod hoc argu
fenferunt , imo contradixerunt , & proteftati funt . mentum probaret nimis , nam hoc modo Papa
Licet aliqui non ut præfidentes , fed ut private non folum Generali Concilio inferior effet , fed
persone , & quafi violenter , cum aliter non admit etiam Provinciali , utpote erat Gapuenfe . Refp.
terentur ad prefidentiam , in renovationem illam 2. quod hæc verba falfo Siricio apponuntur ; cum
confenferunt . Deinde , cum ipfi Bafileenfes Pa tanium in Epiftola 79. Ambrofii reperiantur
tres inftanter poftmodum ab Eugenio approba Refp. 3. quod , dato etiam quod fint Siricii , Si
tionem Decretorum fuorum petiiffent , illam ricius ibi non declaravit fe Synodo inferiorem ,
fed
 63
Pontificis auPa itit
orrm
ctno atane .o
(in Compendio geftorum ejus inter
vitas Pontificum defcriptas a Ciaconio ) legitur ,
fed fignificavit dedignari fua ctoritate ex de quod hic Doctor fuit a Rege Aragonenfi , con
claratione illius Concilii caufam judicare : Et tra Eugenium irritato , ad Synodum Bafileen
patet ex verbis ibi : Nos quafi ex Synodi aucto fem data opera miffus , ut Romani Pontificis
ritate judicare non convenit . Vide Troil . loc . cit. Au& toritatem impugnaret , prout jam egiffe re
Opponit II. Maimburgus teftimonium Sylveftri fert Panzaroli de Leg. Interpret . fubdens eun
II. quod f Romanus Epifcopus Ecclefiam non dem , ex pluribus refponfis editis magnam pecu
audierit , ut Etbnicus babendus fit . Refponde niam confaffe , pleraque indigna egiffe . Ceterum
tur illud teftimonium non fuiffe Sylveftri , fed legens quæ ipfe fcripfit in cap. Significafti . de
Gerberti Monachi , qui ( ut referunt Baronius Elect . circa Poteftatem Conciliorum , numquam
anno 992. & Spondanus anno 991. num . 2. ) dum afferere poterit ipfum infallibilitatem Conciliis
fuiffet illegitime affumtus ad Rhemenfem Ar tribuiffe adverfus Pontificis Poteftatem .
um
chiepifcopat ,t Arnulpho injuft e depofito , & De auctoritatibus Alliacenfis , Gerfonii , & Ab
tunc contendeba fui confirmationem , non ob maini fcribit Andreas Duvallius eas non multi
ftante diffenfu Pontificis , Seguino Metropolita faciendas , cum præfati Auctores tempore Schif
no verba illa fcripfit . Sed poftmodum idem Ger matis fcripferint . Addit Thomaffinus differt. 15.
bertus , cum favore Otthonis Imperatoris ad in Conc. num . 24. Gerfonium fcripfiffe exafpera
Pontificat um affumptus effet , ipfumet Arnul tum fchifmatis pertinacis importunitate ; atque
phum in fuam Rhemenfem Ecclefiam reftituit . ideo plurimum degeneraffe a reverentia Pontifi
Opponit III . Maimburgus confeffionem Pii II. , qui cum Leone adfuere Ro
qui in fua Bulla Retractationis faffus eft , ipfum cum Gallicanorum & nume
antea in Synodo Bafileenfi antiquam fententiam ma ne Sy ni . An quitas ergo eorum , i
no do ti
ru s an te po de be t novitati & paucitat per ab
de fuperioritate Concilii tutatum fuiffe : Ergo , rupta molienti fefe extricare a fchifmate intrica
arguit Maimburgus , hæc eft antiqua fententia . tiffimo . Jactant etiam habere Adrianum VI. Sed
Sed refpondetur opus effe legere Bullam præfa revera hic Pontifex , dum privatus Doctor fue
tam ( apud Troilam Tract . 7. art . 7. n. 9. ) , & rat in Lovanio , nil aliud fcripfit ( Sum. Theol .
ibi patenter quifque intelliget , quo fenfu Pius in 4. Sent. de Sacr. Confirm . ) quam poffe Pon
afferuerit fententiam illam antiquam ; antiquam , tificem in fua Decretali hærefim docere > fcili
quia ipfe prius , cum non effet Pontifex ( tunc cet intelligendum , quatenus doceat prout Do
temporis dictus Eneas Piccolominus ) , pro fu tor privatus , non vero ut Doctor Ecclefiæ . Quis
perioritate Concilii contenderat : Sed poftea , enim negabit Papam ut hominem erroribus pof
veritate, perfpe & ta , adhuc ante Pontificatus ade. fe effe obnoxium ? Jactant etiam Dionyfium Car
ptionem fe retractavit , ut patet ex Epiftola ab tufanum pro ipfis effe , fed qualis fuerit hujus
ipfo ad Eugenium IV. miffa . Hinc cernitur , Doctoris fententia , valde dubium eſt ; nam hic
quam fraudulenter mifer Maimburgus geftis , expendens in lib . de Auctoritate Pape , & Conc.
part. 2. art. 48. dicit Papam intolerabiliter vi
Adif rfear
vequ ii pro. eorum opinione ftare dicunt
verb utatur tiofum fubjici Concilio ; fed ibidem aliter loqui
Cardinales Cufanum & Alliacenfem , item Ger tur dicens : Papam , ut fummum Ecclefie Pa
335 Jonem , Almaynum , Adrianum VI. Panormita ftorem , non poffe a Generali Concilio judicari
num , Alphonfum Toftatum , Dionyfium Cartbu aut deponi , quia ut talis eft Superior , & Pre
fanum , & Driedonem . Sed operæ pretium eft latus , & Judex Ecclefiæ . De auctoritate Drie !
obfervare cum Roncaglia in Animadverf. §. xI . do nis ( ut obfervari poteft in 1.4. c. 4. in fin. ) ,
in Natalem Alex . de Concil . Conftant. quot ex ipfe nihil aliud fentit , nifi quod Pontifex Con
ceptiones præfatorum au&toritatibus opponan cilio fubjiciatur , fi Do& trinam Evangelio con
tur . Cardinalis enim Cufanus , licet prius in li tr ariam pertinaciter defendat , quod nemo ne
bro de Concordia Concilium Papæ prætuliffet gat . En quomodo ifte omnes auctoritates ab Ad
tamen poftea non obfcure oppofitum fe fenfiffe verfariis Romanæ Sedis addu & tæ , aut infirmæ
oftendit : Signanter in Epift . 2. de Ufu Calicis {
ad Bobem. docuit Romanam Ecclefiam effe , ac Ex, au
nt hits du niæbu
ombi s denique , in unum colligen
fu .
jugiter futuram Columnam veritatis , & proin um Scripturarum , Pontificum , Patrum
de numquam a Fide defeciffe , nec alterius Se do fenf
ipforumque Conciliorum , quifque animadverte
dis correctione indiguiffe ; ac veritatem certo re poteft noftram fententiam non effe tam no
apud eos inveniendam , qui a Romano Pontifi ftram , quam totius Ecclefiæ fententiam , regu
ce non feparantur . De Alphonfo Toftato refert lam , & fenfum . Et ideo non ipfam , fed potius
Spondanus ad annum 1447. quod ipfe ideo Papæ oppofitam , ut futilem , fæpiufque convulfam ,
is
prærogativ fuit infenfus , quia quædam fuæ the
fes Eugenio IV. non fuerunt acceptæ , & repul merito cenfendam ac rejiciendam .
fæ fuerunt a Cardinal Turrecre i ma ta ; proinde UM
DUBI III.
fcripfit Spondanus , quod ipfe in Pontificum au
&oritatem inve&us præ Audio tuendi fua appa An vis , & fubftantia Legis Pofitive depen
ruit ; fed cum non obtinuit quod petiit , non po deat ab acceptatione Communitatis ?
non acerbius rem
tuitcoad
in eodige
ntra oroesim
ctni agpe etre
erra rumtamen ipfe To
. ,Veut
a atus in cap. 16. Matth. fic fcripfit : Voluit Chris
ft 136 An obliget Lex non acceptata ?
137 Quid fiLex a majore parte Populi non ac
fus, quod Confeffio Fidei effet per Petrum jo cipiatur? Quanto tempore præfcribantur
lum , ut innuatur quod talis Fides tenenda eft ,
qualem prædicat Romana Sedes , que eft Mater Leges ?
An
Caput Ecclefiarum , cui Petrus præfuit . De
 64 Lib. I. Tract . II. De Legibus .
138 An peccent Legem non acceptantes ? Et an
Lex pendeat ab acceptatione Populi ? Quid
circa Leges Pontificias? Quid circa Civi
les ?
139 Quid fi Lex fet ardua , vel abrogata , vel
i major pars eam non receperit ?
136 , ESP. Etfi ita fentiant Canoniftæ , item
‫رد‬ R Navar. Azor. &c. citati a Laym . lib. 1.
"" tr. 4. c. 3. eo quod ponant leges hac tacita
‫در‬ conditione ferri , fi a Populo fuerint accepta
,, tæ , alioquin vim , feu obligationem non ha
,, bituras . Verior tamen fententia eft Theolo
,, gorum , leges abfoluti Magiftratus non pen
>" dere a Populi acceptatione , & confenfu , fed
" mox nt legitime promulgatæ funt , obligare
» Populum ad recipiendum . Unde a Laym. loc.
"" cit. refolvuntur hi Cafus .
1. Epifcopis ex officio incumbit novas Le
" ges Pontificias ( ut Principibus Imperatorias )
» promulgare per fuas Dioecefes , atque in u
" fum deducere .
137 ,, Si lex in Provincia promulgata fit , fed a
,, majore parte Populi non accipiatur , nec ob
,, fervetur; tunc , fi Legislator id fciat , & ur
,, geat obfervationem , quifque tenetur eam fer
vare , quia potius caput fuum , quam reliqua
,, membra , fequi debet .
3. Si deinceps nefciat non accipi , nec de
"
,, duci ad ufum , durat legis obligatio , donec
,, elabatur decennium : quo elapfo , præfcriptum
" eft contra eam , five Imperatoria fit , five Pon
"" tificia , & tunc non amplius obligat . Uti &
"" Lex Ecclefiæ , etfi femel recepta fit , abole
.‫ د‬tur per præfcriptionem , fed annorum plu
> rium > nempe quadraginta Navarr. Azor.
» Suarez * ( Sed vide dicenda numer. 139. v.
"" Lim. 2. ) *
4. Si tu legem promulgatam paratus fis fu
,, fcipere , & data occafione etiam obferves ;
.‫ د‬fed alii plerique e Communitate non reci
,, pant , nec recepturi videantur , tunc faltem
"" ab ea excufaberis per difcretionem .
5. Etfi primi Epifcopi forte peccaverint ,
,, non recipiendo legem , nec in ufum deducen
,, do , fucceffores tamen eorum , fi poft longum
,, tempus videant non obfervatam , credere pof.
"" funt effe fublatam per præfcriptionem .
,, 6. In dubio , num lex recepta fit , necne
præfumendum eft pro ipfa : quia factum in
:> dubio præfumitur , fi de jure faciendum erat .
"" Vide Azor. 1. 5. c. 4. Laym. bic cap. 3. Salm.
" de leg. difp. 13. S. 3..
138 Quæritur , an Lex obliget de fe independen
ter ab acceptatione Populi ? Certum eft pecca
re Legem juftam non acceptantes ex Prop. 28.
ab Alex. VII. quæ dicebat : Populus non pec
cat , etiam fi abfque ulla caufa non recipiat Le
gem a Principe promulgatam . Ratio , quia , li
cet Lex de fe non obligaret , nifi Populus eam
acceptaret : tamen Princeps jus habet , ut fub
diti juftas leges fuas recipiant . Dubium fit , an
effentia Legis pendeat ab acceptatione Populi ,
ita ut ipfa non liget , donec Populus acceptet
Et hic diftinguendum inter Leges Ecclefiafti
cas , & Civiles , Et quoad leges Ecclefiafticas
certum eft , quod Summus Pontifex poteft obli
gare ad Leges Populum Chriftianum indepen
denter ab illius acceptatione , quia certum eft
Papam non recipere poteftatem legislativam a
populo , fed à Chrifto Domino , qni dixit : Pa
Jce oves meas. Quodcumque ligaveris fuper ter
ram & c. Et idem dicitur de Epifcopis , qui vel
immediate , vel mediate ( ut fupra ) per Chrifti
Vicarium ab eodem Domino poteftatem habent
Vide Sal. c. 1. 2. 94. An autem idem fit quoad
Leges Civiles ? Vide infra .
Quæftio igitur eft , an lex , ubi non exprimi
tur velle Principem obligare independenter ab
acceptatione Populi , de fe obliget fine Populi
confenfu ?
Circa leges Pontificum , vel aliorum Prælato
rum , prima fententia negat ex cap. 3. dift. 4. §.
Legis ; ubi habetur ex S. Aug. Leges conftituun
tur , cum promuigantur ; confirmantur , cum mo
ribus utentium applicantur . Ratio , quia hoc
fpectat ad fuave regimen Ecclefiæ , ut perturba
tio Populi evitetur . Ideoque multa Decreta Pon
tificia de fato non obligant , quia non funt ac
ceptata . Ita Cabal. Theor. Jur. 1. 1. c. 4. n. 5,
Et Val. Fill. Reg. Bon. Cov, & alii apud Salm.
c. I. n.98.
Secundafententia contraria , cui fubfcribimus ,
affirmat , quia Prælati Ecclefiaftici non habent
poteftatem a Populo , uti prænotatum eft a prin
cipio . Ad textum S. Aug, refpondetur , Leges
per acceptationem confirmantur facto , non ju
re . Ita Salm. ib. n. 99. & feq. cum Laym. Suar.
Pal. &c. Notatur autem , quod lex tanc dicitur
recepta , cum major pars Communitatis eam re
cipit in totum , vel in partem . Salm. n.97. cum
Bon. & Val.
Idem , quod dicunt de Legibus Pontificiis ,
dicunt etiam de Legibus Civilibus Bumfemb. cum
Pal. Suar. Laym . &c. apud Salm. cit. c. 1. n.
101. ( Quamvis negent alii ib, cum Croix I. 1,
8. 591. ) Ratio , quia obligatio legis oritur non
ex acceptatione Populi , fed ex ipfa poteftate
Principis , quam habet condendi leges indepen
denter a Populo .
Limitant aliqui DD. (five lex fit Civilis , five
Ecclefiaftica ) i . fi lex fit difficilis obfervantiæ ,
vel contraria confuetudini : quod judicatur ex
arbitrio Prudentum : Vel fi plures ab ea appel
lent . Ita Pal. Suar. Salas apud Salmant. ibid.
num. 104. Contrarium tamen fentiunt Tap, &
Gorgon, ibid. num. 105. Salmanticenſes adhærent
primæ fententiæ , quando lex fit adeo dura , ut
per epikejam judicetur, quod fi Legislator il
las circumftantias advertiffet , legem minime e
manaffet .
Limitant 2. fi lex fuerit abrogata per defue- 139
tudinem a majori parte Populi . Sed dubitatur
inter DD. an præfcriptio per decennium fufficiat
ad abolendas leges Ecclefiæ ? Negant cum Bu
femb. ut fupra n. 3. Salm. de Leg. c.6. num. 17.
cum Bon. Laym . Diana , &c . quia ad præfcriben
dum adverfus Ecclefiam requiruntur 40. anni ,
ut habetur ex cap. De quarta , & cap. að Au
res , de Præfcript. Sed Leffius 1. 2. c.6. n. 47. Úgo
Pal. Sa , Gran. Nav. & Azer. apud Salm. loc.
cit. probabiliter dicunt fufficere decem annos ,
five leges fint receptæ , five non ; quia non ma
jor ratio habenda eft de confuetudine contra le
gem
 Cap. I. De Natura , & obligatione Legis .
gem Ecclefiafticam , quam Civilem , cum nul
lum jus inter has leges diftinguat . Refpondet
autem Leffius ad citatos textus , eos non loqui
de Legibus , fed de juribús , & bonis immobili
bus Ecclefiæ præfcribendis ; nomine autem ju
rium Ecclefiæ non veniunt quidem Ecclefiæ le
ges . Quando vero lex numquam fuerit recepta ,
certe fufficit decennium pro utraque lege five
Civili , five Ecclefiaftica , ut dicit Buf. bic n. 3 .
Et tunc , licet primi non obfervantes peccarint,
præfentes tamen non peccant . Salm. n. 106, cum
Suar. Bon. Pal. & communiter cum Bufemb. bic
num. 5.
Limitant 3. Si major , & fanior pars Populi
legem non receperit ; quamvis enim primi non
acceptantes peccent , fi defuetudo nondum fit
præfcripta : ceteri tamen non tenentnr ad le
gem ; nam præfumitur Princeps nolle hos obli
gare ad obfervandum quod non eft a majori par
te receptum . Ita Salm. n. 107. cum Suar. Pal.
Tap. &c. cum Bufemb. bic n. 2. & Leſſ. 1. 2. c.
22. n. 98.
Quæritur hic , an fi Populus fupplicet Prin
cipem , ut revocet legem , teneatur illam obfer
vare ? Negant Bon . Villal. Salas , &c . apud Salm.
c. 1. n. 111. Sed recte contradicunt Salm . cum
Suar. & Pal. At fi Princeps audiat fupplicatio
nem Populi , & taceat , nec inftet pro obfervan
tia , cenfetur legem abrogare ; nifi aliud conji
ciatur ex circumſtantiis . Salm. 'c . 1. n. 112. cum
Pal. Bon. Salas , & aliis .
DUBIUM IV.
An præcepta etiam bumana obligent Sub
peccato , & quali?
140 An Legislatores bumani poffint præcipere ? Et
quot conditiones requirantur , ut Lex ob
1 99 ter non obfervetur . )
liget?
141 An Superior poffit præcipere rem levem fub
culpa gravi?
142 An res levis fiat gravis per circumftantias ,
præfertim contemptus ?
143 An res gravis poffit præcipi fub levi?
144 Quando prefumatur Lex obligare fub gravi ?
145 An Lex pænalis obliget ad culpam ?
146 Quid de Lege fub pœna fufpenfionis &c.
147 Quid fi Lex affignet pœnam , & fimul pre
cipiat?
148 An incurratur pæna , ante fententiam ?
149 Quid de pœnis pofitivis , & inhabilitan
tibus?
150 An pœna conventionalis folvi debeat ante
Sententiam ?
151 An Lex irritans altum carentem folemnita
tibus obliget in confcientia?
152 An teneamur tollere impedimentum obftans
impletioni Legis ? ( Sed vide etiam lib. 3 .
n. 1045 .
ESP. Cum Deus fit Dominus nofter , at
140 "
22 R que etiam Superioribus parere nos juffe
,, rit , non folum ipfe , fed & illi nobis præci
,, pere poffunt , & præcipiunt , tum fub poena ,
.‫د‬ tum etiam fub culpa , five peccato ; eoque
", gravi , aut levi , prout & rei præceptæ ad ins
Lig. Theol. Tom. I.
Dub. IV. 65
29tentum finem neceffitas , & materiæ quanti
,,tas , & corum voluntas fefe habent , quæ ex
,, eorum verbis , circumftantiis , aut prudentum
,, æftimatione folet colligi . Ita Theologi com
,, muniter , S. Th. Suar. Salas , &c.
Ut lex obliget , quatuor conditiones requirun
tur . I. Ut lex fit pro tota Communitate . II. Ut
Legislator habeat publicam poteftatem . III. Ut
lex fit perpetua . IV. Ut fit ad bonum commu
ne: deinde fit honefta , jufta , & poffibilis . Vi
de Salm. de Leg. c. 1. ex n . 7. Hinc Lex differt
a Præcepto , feu Mandato , nam Præceptum fer
tur pro perfona particulari , & etiam à perfona
privata . Deinde Præceptum eft ad tempus , cum
fpiret morte mandantis ; nifi res non fit amplius
integra , vel nifi Præceptum fit ad caufas pias ,2
vel pariter favorabiles . Vide Croix lib, 1. num,
565.566. Salm. d. c . I. n. s .
Unde refolvuntur hi Cafus .
39 Graviter peccat , qui deliberate , & in ma
"" teria magna violat præceptum aliquod Deca
,, logi , vel Ecclefiæ ,
"" 2. Cum res levis eft , non peccat mortali 141
"" ter tranfgrediens , etfi Superior fub mortali
,, præceperit : quia id eum poffe negant Suar.
,, Laym. & alii communiter ; v. gr. ne quis
,, frangat filentium , ne edat uvam , ut claudat
99 oftium , &c. quia eft res parva , & incapax
"" tantæ obligationis . Nec ipfe Deus in mate
99 ria parva fub mortali obligat . Vide Leſſ. I.
"" 2. c.4. d. 9. Salas d. 10. §.7. * Eft commu
niffimum apud Salm. de Leg. c. z . n. 18. Te
30 nent tamen in Tract. 15. de Statu Relig. c.6.
22 ex n. 85. cum S. Th. Valent. &c. contra Sanch.
" Vafq. &c. poffe Prælatum Regularem præcipe
,, re fub gravi , quod a Regula præceptum eft
,, tantum fub levi , f timetur , quod regula ali
1
" ,, 3. Aliud effet , fi materia alias levis , fieret 142
,, gravis ratione circumftantiarum ; ut verb. gr.
,, contemtus , fcandali , magni boni communis ,
‫ ور‬vel finis a Legislatore intenti . Sic abftinen
,, tia a pomo in Paradifo , in fe quidem parva ,
,, graviffima tamen erat ex circumftantia finis .
"" Suar. 1. 3. c. 25.
Nota quod in quacumque materia contemptus
formalis legis , aut Legislatoris ( quod eft con
temnere legem , vel Legislatorem , feu Superio
rem qua Superior eft ) femper eft peccatum mor
tale . Salm. c. z. n. 38. cum S. Thom. Suar. &
communi . Secus fi contemnatur res præcepta ,
quia parvi æftimatur , vel ex indignatione par
ticulari contra Superiorem . Salm. cap. 2. n. 35 .
cum Sanch. Cajet. , &c. Contemptus enim non
qua Superioris , fed qua fingularis perfonæ , v.
gr. quia indocti , imprudentis , &c. de fe non
eft culpa mortalis ; nifi forfan judicium fit gra
viter temerarium . Ita Salm. ib. n. 40. cum Pal.
Sanch. Leff. Bon. Hinc dicunt raro contingere
peccatum mortale ratione contemptus".
,, 4. Quando materia eft gravis , poteft Supe . 143
"" rior præcipere fub culpa tantum levi : quia
‫ در‬ficut poteft nullo modo obligare non præci
,, piendo : ita etiam poteft obligare fub venia
„ li tantum . Ita Suar, Leff. loc, cit. contra Vasq.
E Quæ
 66 Lib. I. Tract. II. De Legibus .
Quæftio eft , an Legislator in materia gravi dicunt de aliis poenis fpiritualibus graviffimis
poffit obligare tantum fub levi ; Prima fenten dift. n. 45. utſup.
tia negat , quia gravitas obligationis non depen Quid fi tales poenæ fint ferendæ fententiæ , an
det ex voluntate Superioris , fed gravitate ma obligent fub gravi ? Alii affirmant : Alii proba
teriæ . Ita Bellarm. Reg. Sot. Vafq . Bec. Secun bilius negant , ut Salm. de Leg. c. 2. n. 46. cum
da tamen fententia probabilior affirmat , quia in Cajet. Pal. Suar. Sanch. Vafq. c. Nifi dica
legibus obligatio taxatur a Legislatore juxta fi tur , quod cenfura incurratur fine alia monitio
nem intentum , ad quem aliquando expedit non ne: Vel nifi de fe materia fit gravis .
imponere obligationem gravem in gravi mate Quæritur 2. An Leges affignantes poenam tem- 147
ria . Ita Leffius 1. 2. cap. 41. n. 46. Salm . de Leg. poralem & fimul præcipientes , obligent ad cul
c. 2. n. 20. cum Sanch. Pal. Bon. Val. &c. Srcut pam , an folum ad pœnam ? Prima fententia ne
bene quis poteft vovere in quacumque materia , gat , nifi ipfa Lex exprimat velle obligare etiam
etiam graviffima , tantum fub levi ; ut S. An ad culpam . Ita Nav. Man. c. 23. n . 55. & 60.
tonin. Pal. Sanch, &c. apud Salm. ib. ubi ait : Leges humane etiam præcipientes , que
144 » 5. Potiffima figna , ex quibus colligi poffit , pœnam temporalem conftituunt , in dubio ad æ
,, an lex obliget fub gravi culpa , funt hæc . I. Bernam non obligant , quatenus funt leges ejus
29 Si materia fit gravis , & non conftet in con qui pœnam ftatuit . Ita etiam Cajet, in Summ.
"" trarium de voluntate præcipientis . Unde Ca 2. Clericus , §. Verum . Item Mencada , Gomez ,
ɔ jet. in fumm. verb. Cler. docet Clericos tan Imola ap. Salm. de Leg. c. 2. 3. 47. & probabi
,, tum peccare venialiter , dum contra præcepta lem ibid. vocant Val. Bon. Dian. Tap. ac Vill.
1 ,, juris pofitivi aves , & canes fequuntur ad ve & loquendo de lege civili probabilem etiam pu
"9 nandum . II. Si verba magnam vim habent , tat Mazzot . de Leg. q. 2. c. 1. cum Fill. Ratio ,
,, ut jubemus , interdicimus , in virtute. fanétæ quia , licet Principes bene poffint obligare tam
,, obedientiæ ; vel vi voti , aut juramenti , vel ad pœnam , quam ad culpam , tamen cum non
,, graviter mandamus , &c. III. Si poena magna fint imponenda onera fine neceffitate , non præ
,, adjiciatur , ut excommunicationis , depofitio fumuntur ipfi velle ad culpam obftringere , quan
,, nis , maledi&ionis æternæ , exilii perpetui , do fufficit poena ad eos coercendos : Et ita hu
,, mortis , &c. IV. Si ita fert ufus , & confue jufmodi leges dicunt a confuetudine interpreta
,, tudo inter peritos , & timoratos : quia confuc ri . Verius tamen contradicit fecunda fententia ,
,, tudo eft optima legum interpres , ut patet in quam abfolute tenent Salm. I. c. n. 49. & pro
,, lege jejunii Ecclefiaftici , & abftinentiæ a car babiliorem ibi cenfent Val, Bon. Dian. Tap. &
,, nibus ; item Communionis annuæ , quas gra Vill. Ratio , quia hæc eft differentia inter legem
viter obligare probant hic Tol. Laym. c. 14. pure pænalem , quæ obligat ad folam poenam ,
2 n. 4. Bonac. p. 7. §. 4. & hæc eft quando in ea tantum poena affigna
345 Docet Au & tor legem obligare fub gravi , fi tur ; & legem mixtam , quæ obligat etiam ad
magna pœna in ea adjiciatur . Hic addendæ funt culpam ; & hæc eft quando ultra pœnam Præce
plures quæftiones fcitu neceffaria: Et ante o ptum adjungitur ; ipfo enim præcepto tunc cre
mnia eft notandum , quod alia eft Lex pure pœ ditur Superior velle ad culpam obligare , ne fru
nalis , quæ nullum dat præceptum , v. gr. Qui ftra videatur præcipere . Quid fi pœna fit magna ?
hoc fecerit , folvat pœnam . Et hæc non obli vide dicenda de Reft. 1. 3. n.616.
gat in confcientia , etiamfi pœna fit graviffima , Quæritur 3. An incurratur pœna ante Judicis 148
ut Salm. c. 2. n.53 . cum Nav. Pal. Tap. Regin. fententiam ? Pœnæ fpirituales , ut excommuni
c. Hinc leges Oppidorum prohibentes fub poe catio , irregularitas , &c. quando imponuntur ipfo
na cæfionem lignorum , five herbarum , pifcatio facto , non indigent fententia ; eft certum apud
nem , venationem , non obligant fub culpa ; fic omnes , vide Salm. de Leg. c. 2. n. 57. Et patet
enim habet confuetudo . Ita Salm. ib. num. 54. ex c. Non dubium de Sent . exc. c. Significati de
cum Nav. Val. Montes. &c. Alia eft Lex non Hom. & aliis , Idem dicitur de pœnis privati
pure pœnalis , feu mixta , quæ præcipit , & pœ vis , modo reus fubire eas poffit fine infamia ,
nam imponit , v. gr. Nemo hoc faciat fub pœ ficut effet privatio vocis activæ , & paffivæ , ut
na &c . Suar. 1. 5. c. 9. n. 5. Bon. D. 1. q. 1. p.7. n. 10.
Omnes leges fub poena excommunicationis la & Salm, n. 58. cum Tapia , Vafq. Montef. , &c.
tæ fententiæ obligant graviter : Eft commune . Et modo alicubi non habeat aliter confuetudo
V. Salm. c. 2. n. 44. particularis : Salm. n . 60. Adde , nifi pœna con
146 Quæritur 1. An obliget fub gravi lex , quæ fiftat in privatione alicujus juris acquifiti , putâ
præcipit fub poena Sufpenfionis , Interdi& ti , vel in Beneficio , ele&tione , &c. tunc enim femper i
Irregularitatis ? Negant obligare fub gravi , cum requiritur declaratio juridica vel pœnæ , vel fal
ifta poffint incurri fine peccato gravi , Cajet tem criminis , etiamfi pœna imponatur , iplofa
Val. Salon, ( Azor. quoad Sufpenfionem ) apud &o incurrenda , nulla expectata declaratione , ut
Salm. ib. n. 45. Contradicunt tamen Salm. tam docent Leff. 1. z. c. 29. dub. 8. & c. 34. dub. 34.
quoad irregularitatem cum Sanch, Pal. Tap. &c . Mol. de Juft. t. 2. tr. 2. D. 96. n . 8. Soto 1.1.9.
quam quoad Interdi& tum , & Sufpenfionem , fi 6. a.6. & l. 4. 4.6. a. 6. Sanch. de Matr. 1. 2.
fint majores , prout Suſpenſio ab Officio , vel Be D. 53. n. 5. & l . 7. D. 89, n. 11. Pal. tr. 3. D.
neficio ad longum tempus , & Interdi& tum ad o 2. p. 2. n. 8. & Salm. c. z. n. 59. & 60. cum Led.
mnem ufum , quæ dicunt non poffe incurri fine Cajet. Gran. Cum enim lex poenalis accipi
peccato gravi . Ita Salm. de Cenf. c. 1. n. 126. debeat in mitiori fenfu , verba illa , nulla decla
ex Suar. Bon. Con. Pal. &c. ibid. n. 124. ( Vide ratione &c. poffunt explicari , fcil. nulla expecta
etiam de hoc 1. 7. de Cenfur, n. 313. ) Et idem ta declaratione poenæ ; fed non excluditur decla
ratio
 67
Gap. I. De natura , & obligatione Legis . Dub . IV.
7. 104. Utraque eft probabilis , fed fecunda pro

ratio criminis , ut poena poffit reo applicari . Id Quli

babi ærorit. ur hic ultimo , quando teneamur tolle- 152
confirmatur ex c. Secundum , de Heret, in 6. ob
re im dimenta , vel ea non appodu
pe nere quæ
ubi Hæretici , licet priventur ipfo jure bonis ftant impletioni Legis ? Prænot an m eft ad quæ
fuis , tamen non tenentur bona tradere ante fen ftionis folutionem , aliud effe quod quis non ob
tentiam , ut in eodem textu habetur . ligetur a Lege , five ab illius obligatione extra
Quod dictum eft de poenis privativis , a for hatur : Aliud quod excufetur a tranfgreffione Le
tiori dicendum de pofitivis , quæ confiftunt in gis , manendo tamen fub ejus obligatione . Un
149 actione pofitiva , v. gr. aliquid reftituendi , aut
de fit , ut dupliciter poffis te impedire ab obfer
patiendi , ut communiter cum D. Tb. 2. 2. q. 62. vatione Legis ; vel apponendo caufam , qua ex
a. 3. Sanch. de Ma. 1. 6. D. 53. n. 1. Mol . I. c. traharis a Legis obfervatione , fcilicet fi ab hoc
Soto I. 1. q.6. n..... ad 8. & Salm . c. z. n.61 . loco , ubi eft præceptum audiendi Sacrum , de
64. cum Tap. Sa , Vafq. &c. Et fic igitur di fcendas ad alium , ubi tale præceptum non vi
cendum de legibus privantibus Beneficiis jam get : Vel efficiendo opus , quod licet impediat
obtentis , ratione fimoniæ , vel alienationis bo te ab obfervatione Legis , non te extrahit tamen
norum Benefici , &c. ubi femper requiritur de a Legis obligatione ; nempe fi die Dominico di
claratio Judicis , Salm . d. n. 64. cum AA . cit. fcedas a loco Sacri ad filvam , ubi etfi Sacrum
Ratio autem omnium horum eft , qua nimis ar audire nequeas , ab illius obligatione tamen non
dua , & inobfervabilis effet lex illa humana ; extraheris . Deinde notandum eft , quod contra
quod reus ipfemet in feipfum deberet pœnam Leges naturales nunquam licet apponere impe
es dimentum ut ab illius obligatione extraharis :
en.æ autem inhabilitant obligant ante Ju Secus aute
Poui
exeq " m dicendum de Legibus humanis
dicis fententiam , ut eft poena impofita a Tri quæ non obligant cum tanto rigore . Ita fapienter
dentino non rfidentibus non lucrandi fructus , &
fimilia . Vide Salm . ib. n . 62. Item quando pœ dift HiinncguitinSa lmnt
feru . c.no2.n n.
pecc 8.e15
15ar ex9.co& un
mm16 0.icatum ,
næ funt conditionales , v. gr. ut habens Benefi fi Sa crum non audiat , & abfolutionem non pro
fi non ordinetur Sacerdos infra curet nam per impedimentum excommunica
an nu m
cium cura , fittu m
ip fo
, fa cto privatus beneficio , ut ex tionis jam extrahitur ab obligatione audiendi
Cap. Licet . de Elect. in 6. Sic etiam Clericus Sacrum : fed vide dicenda 1. 3. n. 325. v. excom
beneficiatus non deferens habitum , ipfo facto pri municatus , & 1.7. n. 161. Inferunt z. Non pec
vatur privilegio fori . Salm. c. 2. num. 63. 6´´18 cat contra Præceptum jejunii , recitandi Offi
is cium , &c. qui fua culpa incidit in infirmita
Sanc h. it
Quær Paurl. 4.BoAn pœna conventional
n. &c. in con fem , etfi præviderit : Nec qui die jejunii pede
tractibus debeat folvi ante fententiam ? Prima
er iter agit , vel multum laborat , ex quo ex
150 Sententia affirmat , quia quifque tenetur ante ft fetu r inde a jejunio : etiamfi ex pravo fine iter
am cu
fent en ti pact um obferv ar e . Ita Bon . Suar. Mol . affumat , nempe ad furandum &c. Ita Salm. c. z.
Sa. ap. Salm. c. z. num . 66. Secunda fententia , n. 161. cum Sanch. Medin. Henr. &c. Sed nos
quam æque probabilem vocant Salm . n. 67. ¿ omnino oppofitum fentimus cum S. Th. vide di
tenent Nav. Leff. Sanch. Vafq. Laym. Pal , &c.
negat , quia fentiendum eft , contrahentes non cendAn Liro
a ve ccet
pen.
b. 3. 1046co.ntra Legem , qui eo animo
aliter velic fibi imponere poenam , quam juxta id imdedimentum apponit , ut a Legis obliga
difpofitionem juris circa Leges pœnarum , quæ tione extrahatur , fcilicet fi fatiget , ut non je
nonnifi poft fententiam contrahuntur . Profecto junet ? Affirmant peccare Pal. Salas , Med . &c.
tenetur reus poft fententiam ad pœnam : Sed no ap. Salm. c. 2. n. 163. quia nemini debet pro
tandum eft , non teneri eum ad folvendam pe deffe fua fraus . Negant tamen peccare contra
cuniam , nifi petatur a parte . Et fi poena fit jejunum Sanch. Fill . Azor. Vill . &c. quod fatis
mimis dura ultra fententiam requiritur præce . probabilem fententiam vocant Salm. ib. n. 164 .
m
ptum Judicis , & Miniftroru executio . Vide quia tunc ille utitur jure fuo , quo poteft ex
trahi ab obligatione Legis , in quo nulla eft
Dein
Salm de
. c. n.no tand
70. um , quod Leges , quæ fundan fraus : prout fi quis exeat a fua Patria , ubi eft
tur in falfa præfumptione , de fe non obligant obligatio jejunandi , ut eximat fe a jejunio . Sed
in foro confcientiæ , quando præfumptio certe nos tanto potius , juxta fententiam quam mox
fit falfa . Sic enim heres non tenetur , omiffo fupra fecuti fumus , omnino primam fententiam
inventario , ad omnia debita folvenda , fi here
ditas revera non eft folvendo . Vide Salm. c. 2. fequ ccur
Peim at ; ve
viro
de co 3. ra
1. nt æc.epta naturalia , vel
pr45
n. 10
78. Et vide dita n. 100. v. Queres . Divina qui prævidens fe hominem occifurum in
1 ex An n. quando Lex requirit aliquam conditio ebrietate , ab ebrietate non abftinet : vel qui non
s
fine qua irritet actum , uti Lex irritans procurat abfolutionem excommunicationi tem
m e folemnitatibus , vel Lex irri pore Pafchali ; tunc enim urget gravius præce
IST nemteftam , entu finem
tans alienation bonorum Ecclefiæ fine confen ptum radicaliter Divinum Communionis . Sic
fu Capituli , obliget in confcientia ? Prima fen etiam peccat , qui fe inebriat , vel fomno fe
tentia negat , ut Nav . Covarr . Tap, Sylv . Medin. tradit tempore audiendi Sacrum , vel recitandi
& alii ap. Salm. c. 2. n. 44. & 103. Ratio , quia Officium , quia illa præcepta tunc jam eum ob
tales Leges fundantur in præfumptione fraudis , ligant , neque per eas actiones a præcepto ex
quæ tunc non adeft . Secundafententia affirmat , trahitur . Ita Salm , ib. n. 162 , cum communi .
quia tales leges non folum fundantur in præ
fumtione fraudis , fed etiam in periculo illius "' CA
quod femper adeft . Ita Salm. cum Sanch . Pal. E 2
 1
68 Lib. I. Tract. II. De Confcientia :
CAPUT 11.
De Subjecto , cui datur Præceptum .
DUBIUM I.
Que perfonæ præceptis obligentur?
153 An ad Leges obligentur ebrii , infideles , igno
• rantes , &c.
154 An Legislator teneatur ad Legem ?
155 Quando pueri obligentur ad Leges Ecclefia
fticas?
153 " ESP. Soli fubditi ratione utentes obligan
"" R tur , ita ut eorum tranfgreffione peccent .
"" Quod addo propter ebrios , & ad tempus a
,, mentes , qui , etfi vere iis obligentur , eorum
,, tamen violatione non peccant , defectu adver
39 tentiæ rationis , & confenfus . Pars prior eft
,, communis , & certa Fil. t. 21. cap. 11. q. 10.
"" Bonac. p. 6. &c. Laym. l. 1. tr. 4. c. 10. Po
‫ رد‬fterior eft eorundem . Cujus ratio eft , tum
, quia præceptum , cum fit directivum , fuppo
"" nit ufum rationis : tum quia obedientia tan
‫ در‬tum eft eorum , qui ratione , & voluntate u
,, tuntur . Neque alias tranfgreffio ad culpam
,, imputari poffet .
Pro majori claritate notanda eft regula : aliud
eft ad Legem non teneri ; ficut non tenentur ad
Leges Ecclefiafticas Infideles , pueri , amentes .
Aliud a lege excufari , ficut excufantur ebrii
ignorantes , dormientes . Hinc eft peccatum præ
bere carnes in die vetito fecundis , non vero
primis . Sicut etiam peccatum eft incitare omnes
iftos ad aliquid malum jure naturæ .
Unde refolves bos cafus .
1541 1. Legislat non tenetur fuis legibus , ut
,, fic , quoad vior m coactivam , & pœnam , five
39 direct : indire
e cte tamen , & quoad vim dire
"" Aivam , & ex æq uitate quadam tenetur fe ,
,, tamquam caput , membris confor mare . Ita S.
"" Tb. q.96. a. 5. ad 3. Sylv, Suar. Bonac. Laym.
"" lib. 1. c. 4. c. 9. contra Azor. Tenetur etíam
"" in contractibus cam reliquis pari conditione
"3 uti . Vide Fill. t. 21. c.5.
Ita ex communi Salm. d. cap. 3. n. 37. Num
autem Legislator teneatur ad fuam Legem fub
gravi , vel levi ? Alii dicunt fub gravi , ficut Lex
alios obligat , ut Sot. Laym . Vafq . &c. ap. Salm.
ib. n. 38. Sed probabile eft , præcifo fcandalo ,
tantum teneri fub levi ; quia tantum, ex hone
Rate obligatur ad legem Ita Salm. ib. n. 42.`
cum Leff. Azor. Bon. Pal. &c. Limitatur tamen ;
fi Lex lata fit de taxatione preti , vel de irri
tatione contractus ; tali legi enim tenetur ftare
etiam Princeps ad fervandam æqualitatem . V.
Salm . ib. n. 43. & 44.
.29 2. Infideles non baptizati , etiam Cathecu
,, meni , non obligantur præceptis Ecclefiæ : ob
,, ligantur tamen hæretici , & alii , qui per Ba
,, ptifmum Ecclefiæ femel funt fubje& i .
155 » 3. Etfi pueri ratione utentes legibus iis Ec
" clefiæ , quarum materia eorum ætati eft con
,, veniens , v. gr. Confeffionis annuæ , fecundum
,, Navar. Henriq. & Azor. item abftinentiæ a
" carnibus , auditionis Sacri , fecundum Sanch.
99 &c. obligentur quoad culpam ; non tamen
,, quoad pœnas ordinarias , nifi fint puberes ,
,, quales funt mafculi anno 14, puellæ 12. ab
"" foluto . Ita Sotus , Vafq. de Poenit. q.90. a.
2. Sa. v. Cenfura .
Quæritur , an pueri ftatim ac pervenerint ad
ufum rationis teneantur ad Leges Ecclefiafticas
audiendi Sacrum , abftinendi a carnibus , vel la
Aiciniis , & confitendi ? Affirmant Sanch. Dec.
1. 1. c. 12. n. 6. Laym. cap. 10, n 4. & Salm. de
Leg. c. 3. n. 52. cum Pal . Bon. Salas , &c. At
que peccare dicunt Parentes , qui negligunt im
pletionem ipforum . Et regulariter ajunt hunc
ufum rationis judicandum advenire , expleto f2
ptennio . Admittunt tamen pueros ante puberta
tem non obligari ad pœnas ib. n. so . in fine ; nec
ad Communionem ante decennium : nifi in artis
culo mortis , fi fit ufus rationis ; ut Salm. de
Euch. c. 7. a n. 15. Negant vero S. Antonin. Sot.
Sa , Henr. March. ap. Salm. n. 51 , dicentes non
teneri ftatim , poft aliquod tempus . Hoc tem
pus , Sa ait , effe tempus pubertatis ; Sotus ve
ro & S. Anton. dicunt faltem effe decimum an
num , vel nonum cum dimidio in foeminis . Sed
hæc opinio merito rejicitur communiter , ut ait
Croix 1.3. p. 1. n. 615. An vero obligentur pue
ri , qui ante feptennium pervenerint ad ufum ra
tionis ? Negant Diana , San&t. Burgh, ap. Croix
l. 1. n. 676. qui probabile putat , quia læges pp
fitivæ attendunt tantum ad ea que communiter
contingunt . Sed probabilius Bofco ibid. affir
mat teneri . Vide dicenda lib. 3. num. 270. “
1012.
,, 4. Infantibus non baptizatis , & perpetuo a
99 mentibus licite dantur carnes diebus vetitis ,
& imponuntur opera fervilia feftis ; non ta
"" men ebriis , cum legi maneant fubje&i ; uti
""
"" nec licite irritantur amentes ad blafpheman
,, dum , lædendum , &c. eo quod talis actio tri
,, bueretur principali agenti , qui alterius ope
"" ra uteretur , quafi inftrumento , ut Laym. 1.
"" 1. t. 4. c. 10. Bonac. p.6. & Sanch. 1. Moral.
" Cap. 12.
DUBIUM II.
An Peregrini teneantur legibus fuis domi
cilii , dum ab eo abfunt ?
156 An Peregrinus teneatur ad Leges loci ubi eft ?
157 An teneatur ad Leges Patrie? Deinde po
nuntur refolutiones plurium cafuum .
158 An peregrini poffint difpenfari ab Epifcopo
loci in legibus , & in votis?
"" UPPONO I. Præceptum aliud effe loca- 156
"" SUPP le , quod fcilicet certo tantum in loco ,
:) urbe v. gr. vel parochia obligat ; aliud uni
"" verfale , feu juris communis , quod totam fe
.‫ د‬re Ecclefiam obligat .
" ,, Suppono II. Peregrinos proprie dici eos , qui
,, aliquo veniunt animo non manendi , fed tan
-"" tum fubfiftendi , per aliquot dies , vel ad fum
,, mum per minorem anni partem , ut mercatores ,
» Via
1
Cap. II. De natura , & obligatione Legis . Dub. II . 69
», viatores , non autem ftudiofi , neque ancillæ , res apud Sanch. de Matr. 1.3 . D. 18. n. 4. & in
» quæ veniunt ad ferviendum . Dec. 1. 1. cap. 12. n. 3. qui vocat valde proba
Refpondeo , non obligari . Ita Nav. Sanch. bilem , ficut etiam putant Salm. loc. cit. n . 58.
,, Leſſ. 1. 4. c. 2. dub. 8. Ratio , qua præcepta Probant 1. ex c. Illa , Dist. 20. ubi refertur il
55 localia , per fe , & directe refpiciunt territo lud celebre D. Ambrofii : Cum Romam venio ,
,, rium , eique funt affixa ; atque adeo non ob Sabbatum jejuno ; cum Mediolani fum , non je
ligant , nifi exiftentes intra illud . Lex enim juno ; fic & tu ad quamcumque Ecclefiam vene
"> ita fertur ; v. gr. Feftum illud tali loco ce ris , ejus morem ferva ; fi cuiquam non vis effe
27 lebretur ideoque hic valet illud : Si fueris fcandalo , nec quemquam tibi . Probant 2. ratio
,, Rome , &c. Addit Laym. c. præceptum loca ne , tum quia qui fentit commodum , debet fen
‫ دو‬le expirare etiam intra proprium territorium tire & incommodum , ficut enim talis advena
"" in loco exemto , quod is æquiparetur loco deobligatur legibus patriæ a qua abeft , ita æ
22 fito extra territorium . quum eft cum obligari legibus loci ubi mora
Hic refert ante omnia diftinguere domicilium tur; & hoc modo advena vere fit fubditus fu
a quafi domicilio . Verum domicilium acquirit , perioris loci , quamvis brevi ibi fit ; Tum quia
qui habitat alicubi , animo ibi perpetuo manen expedit ad pacem publicam fervandam , & ad
di , ut communiter docet Bonac. de Lug. D. 1 . fcandalum vitandum , ut omnes fervent leges lo
"
9. 1. p. 7. n. 39. Roncag. eod. tit. c. 1. p. 3. pag. ci ubi reperiuntur , uti colligitur ex relata do
44. Salm. tr. 8. c. 4. n. 48. cum Palao , Trull. Arina D. Ambrofii ; Et faltem ratione dicti fcan
Dicaft . & aliis paffim , ex 1.2 . C. Ubi Senato dali vitandi , ut ait Suarez , Epifcopus loci ju
res, 1. Heres abfens §. Proinde , ff. de Judic. rifdictionem habet in peregrinos ; eadem enim
1. autem cenfetur hujufmodi animum habere , jurifdiétio , quæ ipfi competit fuper oves fuas ,
qui habitat alicubi per decennium , non fignifi ut eas bene regere poffit , competit etiam fuper
cata voluntate recedendi , vel qui majorem par advenas , ne fcandalum ovibus præbeant , leges
tem bonorum ibi afportaverit , aut domum eme loci non fervando . Plures alias rationes pro hac
rit , aut ædificaverit , ut habetur in Bulla Spe fententia adducit Suarez Fatentur tamen AA.
culatores relata T. 2. 1.6. n . 770. ad n. V. vel citati , non fatis effe folum tranfitum ad hanc
qui faltem expreffis verbis ( at addunt Salmant. obligationem contrahendam ; etenim ( apud
num. 49. ) voluntatem ibi perpetuo manendi ex Sanch. Dec. 1. 1. cap. 12. n. 37. ) Emmanuel Sa
prefle fignificaverit . Ille autem acquirit quafi dicit teneri peregrinum , fi mancat illa die qua
domicilium qui manet in aliquo loco per majo pervenit : Leonardus , fi integra die : Sayrus , fi
rem anni partem , ut dicunt Sylveft. v. Domici illic accedat multo fpatio ante prandium , & to
lium , n. 2. & Sanch. de Matr. 1. 3. D. 18. n.9. ta die ibi quiefcat . Sed melius videtur diftin
vel qui ibi moratur per aliquod notabile tem guere Suarez dio cap. 13. ex n. 8. dicens quod
pus cum animo ibi manendi majori parte anni , fi quis venit ad locum deftinatum ut terminum
ut recte ajunt Roncaglia loc. cit. Laym . l. 1. tr. vie , tenetur ejus legibus , licet parum ibi ad
4. c. 12. n. I. v. Quæres , cum Navarro , & N. fit ; fecus fibi fit in via , five per tranfitum ad
SS. P. Benedi&tus XIV . Notif. 33. num.6. utque alium locum ; tunc enim fi præceptum eft affir
eruitur ex citata 1. Heres , &c. His pofitis , du mativum , puta audiendi Sacrum , non tenetur ,
bitatur 1. an , ut quis teneatur legibus loci ubi quia tale præceptum obligat exiftentes , quales
eft , requiratur ut ibi verum domicilium con non funt itinerantes ; tenentur vero , fi præce
traxerit . Affirmant Gloffa in c. Que contra , ptum fit negativum , nempe abftinendi a carni
Dift . 8. verb. Aut peregrini , & alii apud Sanch. bus , vel ab opere fervili , etiamfi ibi morentur
loc. cit. n. 8. Quia advena ( ut ajunt ) donec non ad horam , quia præceptum negativum , cum ob
acquirat verum domicilium , faltem per ani liget pro femper , habet tra&tum fucceffivum per
mum ibi perpetuo manendi , non fit fubditus totum diem .
illius loci . Sed communis fententia tenenda do Hæc fententia eft fatis probabilis , fed proba
cet fufficere quod is contraxerit ibi quafi domi bilior videtur fecunda , quæ dicit advenam non
cilium : Ita Suarez tom. 1. de Relig. c. 14. n. 5. teneri legibus loci , ubi non moratur , nec in
1.3. de Leg. c. 33. n. 3. ( qui oppofitam putat tendit morari per majorem anni partem ; hanc ?
non effe practice probabilem ) Sanch. loc. cit. n. tenent Sanchez locis cit. de Matr. n.6. & in Dec.
9. Salmant. de Legib. c. 3. n. 55. & Laym. dicto n. 38. cum pluribus aliis , Bonac. de Legib. D. 1.
c.12. n. I. cum S. Antonin. Palud. Sylveft. Ro 9.1. p.6. n. 7. 43. S. Antonin. p. 2. tit. 6. c. 2.
jella , &c. Ratio , quia tales peregrini jam fub §. 2. Azor. tom . 1. D. 5. c. 11. q . 2. Tolet. lib. 6.
jiciuntur jurifdi& tioni Superiorum illius loci , er c. 5. n. ult. Laym. l. 1. tr. 4. c . 12. n. 4. cum Syl
go etiam legibus tenentur ; & tenentur a prima veft . Ang. & Medina , item Sayr. Diana , Gra
die , qua illic perveniunt animo habitandi per nado & alii apud Salm. di&to c. 3. num . 58. qui
majorem anni partem , ut re&te notat Sanch. di hanc non minus probabilem vocant . Ratio ,
to n. 9. Cum Sylveft. Palud. Rofella , &c.
& tum quia leges non obligant nifi fubditos , qua
Dubitatur 2. an fi quis in aliquo loco ad bre les non funt peregrini , cum ipfi ob brevem il
ve tempus moretur , teneatur leges illius ferva lam moram minime fubjiciuntur jurifdictioni Su
re? Prima fententia affirmat ; & hanc tenent perioris loci , ut habetur ex pluries citata
Pontius de Matr. 1. 5. c. 7. § . 1. n. 6. Suarez de Hares abfens , tum quia non dicitur moraliter
Leg. 1. 3. c . 33. n . 33. & l.1 . de Rel. cap. 14. a . commorari in aliquo loco , qui ibi non manet ,
n.9. Salas de Leg. D. 16. Sect. 4. concl. 4. Tapia nec animum manendi habet per majorem par
1.4. 9.16. art. 3. n. 2. & Covarr. Gordon. Henr. tem anni . Ad textum autem D. Ambrofii re
c. apud Salm . de Leg. c. 3. n.56. & alii plu fpondetur 1. illum procedere tantum ubi dum vitan
Lig. Theol. Tom. I. E 3
 70 Lib. I. Tract . II. De Conſcientia .
dum eft fcandalam . Refpondetur 2. S. Do& torem "" cum id ibi liceat . Item in Belgio fabbatis
loqui ibi de lege communi fervandi jejunii , "> intra Nativitatem , & Purificationem vefci car
quod Mediolani non fervatur in primis quatuor 22 nibus : Item in loco , ubi Tridentinum nom
diebus Quadragefimæ fed lex communis uti "" eft receptum , valide ( etfi non licite ) inire
que fervanda eft a peregrinis , quando abfunt a ‫در‬ matrimonium clandeftinum . Suar. Sanch. t. I.
patria , ubi lex illa non fervatur , ut ex com 29 6. 12. Leff. &c.
muni fententia docent Suarez cit . c. 14. n. 27. 4. Poteft quis difcedens mane ex oppido
Laym. loc. cit. n. 3. cum Medina , & Henriq. ,, ubi non eft jejunium , vefci carnibus , eth
Quamvis tamen Laym. non improbet oppofitam "": meridie rediturus fit domum , ubi eft jeju
Sanchezii , qui de Matr. loc. cit. num. 7. ait ci ,, nium ; nec tunc , ubi domum venerit , tene
ves mox in patriam redituros , per fictionem ju 22 bitur ad fervandum jejunium ifta die , cum
ris pro præfentibus haberi . "2 illud jam violaverit , ideoque fervare non pof
Limitatur vero hæc fecunda fententia 1. in 29 fit ; tenebitur tamen domi ad abftinentiam a
Legibus de jure communi , vel circa folemnita "" carnibus , cum illa adhuc poffit ibi fervari
tes contractuum , aut circa commoda ipfius lo ,, eo quod fit dividua . Vide Sanch. loc. cit. Leſſ
ci , v. g. de non extrahendo triticum , arma & c. 22. C. 2. d. 8.
2. Limitatur fi eædem Leges vigeant in patria 5. Si quis abiturus eft loco , ubi eft jeju
peregrini , licet Sancbius cum Dian. huic contra "7 nium , fciatque certo perventurum vefperi ad
dicat. 3. Limitatur , fi peregrinus ibi delinquat ,, locum , ubi non fit jejunium , tunc etfi nom
contra jus commune ; tunc enim fit fubditus ra » poffit ibi vefci carnibus , unde abit ( cum ifta
tione delicti , cx c. Finali , de Foro compet. Vi " abſtinentia fit dividua ) poteft tamen ibi ma
de Salm. num. 591 & 60.. & Sanch . Dec. loc. cit. " ne jentare , & meridic prandere , ut contra
num.36. , quofdam docent Leff. & Sanch. fupra . ( * Et
Non tenentur autem abfentes. ad Leges Pa probabile putant
triæ , ut communiffimum eft ex c. Ut animarum " * Salm. de Leg. c. 3. num. 70.
29, cum Suar. )
de Conft. in 6. Etiamfi Lex fit de jure commu "" 6. Probabile etiam eft , & in confcientia fe
ni ; quando peregrinus eft in loco , ubi illa ab " curum , quod docet Sanch. 1.3. de Matrim.
36
rogata eft . Salm. c. 3. n. 62.. cum Pal. Leſſ. &c.. d. 18. & 1. mor. c. 12. contra Navarrum , pe
Et hoc etiamfi difcederet a Patria ad eximen ,, regrinos , antequam excedant proprio territo
dum fe a Lege . Salm. num. 63. cum Pal. Bon. 29 rio , non teneri implere præcepta , quæ ibi de
Sand c. ( Hinc docet ibi Palaus: cum Bafi ,, prehendunt , v. gr. non teneri eum mane au
lio , poffe peregrinum , qui nolit confiteri pec "" dire Sacrum die fefto , qui ante prandium ven
cata refervata proprio Parocho , alio difcedere ,, ,, turus fit alio , ubi non fit feftum , quia fi man
ut ab alio abfolvatur ; quia tunc utitur jure fuo . "" fiffet in loco , ubi præceptum obligabat , po
Sed de hoc vide dicenda De Panit. 1. 6. num. "" terat differre ad id tempus ; quando autem
589. ) Et hoc etiam valet , fi ille maneat in fua. ,, pervenit ad alium locum , definit obligari .
Patria , fed in loco exempto, ut tenent Salm . ,, Nec obftat , quod prævidens impedimentum
de Leg.. d. c. 3. n. 64. cum Laym. Bon. Pal . Sa teneatur prævenire ; quia id tunc tantum ve
las , Diana, Tap. An vero pro locis exemptis. "" rum eft , quando , manente vi præcepti , quis.
intelligantur etiam Conventus Regularium ? Ne ,, eft impediendus ; hic autem ab obligatione
gant Suar. Con. apud Salm. de Cenf. c. .. num . ,, præcepti abfolvitur , * . Ita etiam Salm. d.
14. Sed dicunt intelligi tantum Oppida , & Ec 9. G. 3. n. 67. cum Pal. Tapia , Salas , c. Sea
clefias intra Dioecefim , alienæ tamen jurifdi "" cus tamen effet , fi ibi unum illud Sacrum di
&ioni fubje& tas . Sed affirmant Salm. ibid. num. ,, ceretur, quia teneretur audire , antequam di
114. cum Avil. Hear. Sayr. Candid. & Dian. 27 fcederet ; Non tenetur autem expectare . Salm.
Et id confirmat de Leg. d. c. 3. n. 74. in fine . "" n. 66. ) . Contraria tamen fententia , tam .
f quam magis pia , fuaderi poteft , nifi quid ob
Quia tam loca , quam perfonas Tridentinum
exemptas appellat Seff. 14. cap. 5. de Ref. infin. "" ftet . Sanch. l. 1. moral. c. 1.2. & L. 3, de maz
Et valde probabile eft . Vide etiam 1. 7. de Cen "" trim . dub. 8. n. 21.
Lun. n. 2:41 Hic magna quæftio occurrit difceptanda , am 158
peregrini poffint difpenfari ab Epifcopo loci ubi
Ex quibus refolves bos. Cafus.. funt , tam in Legibus communibus ( puta jeju
nii , vel abftinentiæ ab opere fervili ) , quam in
157 991. St Epifcopus fub pœna excommunication votis , & juramentis ? Adfunt quatuor fententia ..
95% nis vetet lufum aleæ , nor obligantur Clerici Prima , quam tenent Pontius de Matr. 1.8. c. 4..
29. ludentes in loco exempto a jurifdictione Epi n. 7. Jofeph. deJanuar. vide in tract. de Leg. &
fcopi . Bon. part. 6. Laym . cap. 11. n. 5. cui addæret Tanner, apud. Croix 1.6. p . 3 , num:.
2. Si quis die jejunii, aut fefto fit in loco 754. probabilemque merito putat Palaus de Leg..
22 alio " non fui territorii , aut exempto , ubi tr. 3. D. 6. §. 2. n. 5. affirmat univerſe tam: pro
39 nunc non eft jejunium , aut feftum ; poteft ibi Legibus , quam pro votis . Ratio , quia peregri
‫ ور‬comedere , exercere fervilía.. Laym . loc. cit. nus per illum acceffum , quamvis unius diei , fit:
19 C. 11. Bonat. vere fubditus Superioris loci , ubi reperitur , ut:
3 Id etiam habet locum in præceptis ju dicunt Suar. Salas , ac Pontius , cum Palao de
ris communis , fi in loco ifto fint ufu abro . Leg. D. 1. p. 24. § . 3. n . 12. Vide di& ta n. 156..
» gata , vel non recepta , vel habeatur privi & dicenda 7. 3. num. 332. in fin. v. An autem...
legium . Quare potes v. gr.. Mediolani primis Quamobrem ficut peregrinus tenetur ad leges- lo
» quatuor diehus Quadragefimæ vefci carnibus , ci illius , ita æquum eft , ut gaudeat etiam pri
vile
 }

Cap. II. De natura , & obligatione Legis . Dub. II. 71

vilegiis . Secunda fententia prorfus oppofita ,
quam tenent Sylveft . Abb. Tab. Ang. apud Pal. DUBIUM ITI.
de Leg. D.6. §. 2. n. 5. item Palud. Med. Led.
Hoftienf. apud Suar. de Rel. 1. 2. cap. 14. dicit , An Peregrini , & vagi teneantur præceptis
quod peregrinus quoad ufque acquirat alicubi locorum , in quibus morantur .
verum domicilium ( ideft per animum perpetuo
ibi manendi ) , nunquam fubditus eft cenfendus ; "" 159
& ideo nec tenetur ad Leges loci , nec poteft "" ceptis fpecialibus illorum locorum . Ita
difpenfari in Legibus communibus , neque in ", Laym. Sanch. Azor. Koninch. Leff. Reginald.
votis aut juramentis ab illius Epifcopo . Ad "" Fill. contra Navar. Suar. Sa , &c. Et quoad
Confirmationem hujus fententiæ Farinac. & Garz. ,, vagos etiam * ( ut cum Bufemb. tenent. Leff.
apud Pal. n. 7. afferunt quamdam Declaratio ,, Laym. Sayr. &c. apud Salm. qui contradicunt
nem S. C. Concilii approbatam a Gregor. XIII. ", c. 3. n. 69. in fine ) * , contra Bonac, & Sanch.
ubi di& tum fuit poffe peregrinum recipere bene. "" Ratio eft , quia non poteft dari ulla ratio hu
ficium abfolutionis a peccatis in loco ubi eft , ,, jus obligationis , cum illi non fint fubditi vel
fed non poffe difpenfari ab Epifcopo illius . Sed ,, locis , vel Superioribus , quorum tales leges
Mazzot. de Leg. D. 4. q. 1. c. 3. q. 1. dicit hanc ,, fuerunt ; ideoque fint extra eorum jurifdi &io
Declarationem non conftare authentice ; faltem , ,, nem . Nec obftat 1. eos nullis partialium lo
ut infra videbimus in quarta fententia , commu ,, corum ftatutis , fed folo jure communi tene
niter illa non fuit recepta . Tanto magis , quia "" ri , quia id non eft abfurdum . Nec 2. quod
Henriq. 1. 14. de Irreg. cap. 18. § . 2. affert aliam ,, vagi , ob deli& a admiffa , puniri poffint : "hoc
diverfam Declarationem S. Pii V. ubi Pontifex ,, enim confuetudo recepit , ne fcelera maneant
declaravit Epifcopum loci bene poffe difpenfare " impunita .
in votis Scholafticorum Salmanticæ commoran "" Dixi 1. regulariter ; quia tenentur quibuf
tium . Hanc fecundam fententiam etiam putat ,, dam legibus , maxime quarum violatio cede
probabilem Pal. num. 5. Attamen Suar. loc. cit. ,, ret in damnum , & injuriam illius loci , in
improbabilem eam putat , quoad eximendum pe ,, quo morantur , ut etiam iis , quæ funt de con
regrinum a fervandis legibus loci , fi ibi maneat "" tractibus celebrandis .
majori parte anni . Tertia fententia , quam te
nent Pal. dict. D. 6. n. 5. & 6, cum Navar. & Unde refolves bos Cafus .
Menoch. qui plures alios refert , cenfet peregri
num adhuc tranfeuntem , bene poffe difpenfari ,, 1. Tales non tenentur audire Miffam , &
ab Ordinario loci in legibus etiam communibus , ,, poffunt opera fervilia exercere die iftic fefto :
quia ipfe quoad leges bene fubditur jurifdictio "" non tenentur jejunare , nec abftinere a carni
ni illius Superioris ; non autem quoad vota & ,, bus , quando iftic eft jejunium , & domi fuæ
juramenta , quia hæc jurifdi& tio pendet a con "" non eft . Intellige utrumque , feclufo fcanda
fuetudine , & a conniventia Epifcoporum , quæ ,, lo , propter quod Epifcopus loci punire pof
non habentur pro hujufmodi difpenfationibus > 22 fet . Laym . loc . cit. t. 4. c. 12. n. 4.
prout alias habentur pro abfolutione peccato "" 2. Peregrinis non licet frumenta evehere vel
rum , & cenfurarum eis annexarum . Quarta ,, vendere fupra pretium ibi ftatutum , noctu ar
fententia communiffima , ut ait Croix 1.6. p. 3. 39 ma ferre , &c. fi talia ibi prohibita funt . Pa
num. 721. & communiter recepta , ut afferunt " norm. Regin. Sanch. n. 36.
Salm. de Leg. c. 3. n . 55. cui fubfcribimus , te ,, Dixi 2. preceptis fpecialibus : quia fi domi
net poffe peregrinum difpenfari ab Epifcopo to ,, tuæ confuetudine derogatum fit alicui præce
ci , non folum in legibus , fed etiam in votis , ,, pto juris communis , & alio venias , ubi il
& juramentis , modo ibi fit animo permanendi "" lud viget , eodem obligaberis . Ratio eft , quia
per majorem anni partem . Ratio , quia ex illa "" lex juris communis eft univerfalis , & obligat
diuturna habitatione contrahitur quafi domici ‫ رد‬omnes fine ordine ad locum . Laym. cap. 12.
lium , ut probant Abbas , & Innoc. Quapropter "
» num . 3.
tunc peregrinus difpenfatur non jam ratione con
fuetudinis , & conniventiæ fui proprii Superio Unde refolvitur hic Cafus .
ris , fed ex propria auctoritate Ordinarii loci ,
cui peregrinus per illud quafi domicilium tunc ,, Belga aliquis veniens Coloniam , v. gr. tes
vere fubditur . Ita Sanch. de Matr. 1. 3. D. 23 . "" netur iftic fabbatis inter Nativitatem Chri
num. 12. & 13. cum Henr. Ang. Arag. &c. Leſſ. ,, fti , & Purificationem abftinere a carnibus ,
1. 2. c. 40. num. 122. Croix loc. cit. cum Laym. ,, quia privilegium ejus comedendi tunc carnes
Salm. loc. cit. Sporer de Leg. cap. 1. n. 254. cum
,, non eft perfonale , fed locale : ideoque expi
Suar. & Manuel. apud Pal. loc. cit. num. 3. Et` ""
idem fentit Sanch. loc . cit . cum Henr. & Man. rat extra locum . Laym. loc. cit.
quoad difpenfationem facultatum conceffarum DUBIUM I V.
Epifcopis a Tridentino in cap. Liceat . Atque
idem quoad conferenda omnia Sacramenta , præ An Peregrini teneantur præceptis juris com
ter Ordinem , ut dicunt etiam Croix . cum Laym. munis, fi non funt in ufu in loco ,
Salm. ll. cc. Circa vero Matrimonium , vide ubi morantur ?
L. 6. n. 1083.
"" ESP . Non teneri . Ratio eft , quia tunc 161
" privilegium locale , quo pof
E 4 "" funt
 72 Lib. I. Tract. II. De Legibus .
"" funt omncs , qui in loco morantur . Ita San
», chez 2. mor. c. 12. Suar. Laym. &c.
Unde refolvuntur fequentes Cafus .
,, 1. Si Germanus per Hifpaniam tranfeat ,
" poteft fabbatis vefci inteftinis animalium . I
"" dem fi per Belgium , aut Mediolanum iter
,, habeat , poteft inter Nativitatem Chrifti , &
,, Purificationem , in Belgio fabbatis , Mediola
,, ni vero quatuor primis diebus Quadragef. car
"" nibus vefci . Sanch. Suar. Bon. p. 6. n. 61 .
2. Si quis ex Dioecefi Catholica , v. gr.
"3 Hildefio , ubi vetus Calendarium adhuc eft in
,, ufu , veniat in aliam , ubi novum eft rece
,, ptum , v. g. Monafterium , poteft , fi ibi Qua
,, dragefima præteriit , carnibus vefci , ut docet
Sanch. loc. cit. Salas n. 69. Bon . n. 46. Leſſ.
‫ رو‬1. 4. c. z. d. 8. qui tamen contrariam fenten
" tiam fuadet in praxi , licet hæc tuta fit , ut
27 etiam docet Laym.
,, Addidi ex Dioecefi Catholica : quia fi Ca
83 tholicus veniat in terras hæreticorum , ubi a
22 lii Catholici non funt , tenetur ibi fervare no
"" vum Calendarium ad vitandum fcandalum , &
22 contemtum Ecclefiæ Catholicæ . Vide Laym.
99. l. 1. tom. 4. cap. 11. num. 8.
CAPUT III.
De modo , quo obfervanda funt præcepta .
DUBIUM I.
An debeant impleri ex charitate ?
162 22 > nifi
29 hanc in fubftantia includant , v. g. præ
,, ceptum dilectionis Dei . Ratio eft , quia tan
"" tum præcipitur fubftantia actus inclufi in præ
,, cepto , v. gr. , ut honorentur parentes ; non
,, autem finis , aut modus præcepti , ut docet
22 S. Tb. 1. 2. q. 100. art. 1o. Interim certum
29 eft , requiri charitatem in operante , ut im
,, pletio præcepti fit meritoria , juxta illud 1.
Cor. 13. Si linguis hominum loquar , &c. S.
‫ د""ر‬Tb. Suar. Sanch.
Unde refolvuntur fequentes Cafus .
» 1. Si quis jejunet , vel interfit Sacro ob va
,, nam gloriam , vel etiam ut furetur , poteft nihi
,, lominus implere præceptum , etiam per a& tum
" ex circumftantiis peccaminofum , quia implet
"" fubftantiam illius præcepti , licet peccet con
,, tra aliud , cui finis ille malus opponitur > ut
,, docet Sanch. 1. mor. cap. 14. Laym. I. 1. t. 4.
2 n. 6. Card. de Lugo difp. 22. Sect . 2. n. 23. *
( Cum Salmant. de Leg. cap. 2. num. 147. &
" 148. )
2. Simili ratione impletur votum , juramen
"" tum Deo factum , pœnitentia Sacramentalis ,
"" licet actus ipfe fit peccatum , ibid. ll. cc. *
,, ( Nota tamen hic prop. damn. ab Alex. VII.
" n. 14. Qui facit Confeffionem voluntarie nul
lam , fatisfacit præcepto Ecclefiæ . ) *
DUBIUM II.
An ad impletionem præceptorum requiratur
intentio iis fatisfaciendi ?
99 ESP. Quod non * ( Requiritur tamen in- 163
"" illud quod >
"" ui Salm. cap. 2. n. 139. cum Buf. infra Dub.
"" IV. ) * Ita fentit Sanch. Vafq. 1. 2. q. 100.
,, art. 9. & alii communiter . Ratio eft , quia
‫ دو‬lex tantum præcipit liberam operis externi e
,, xecutionem , v. g. auditionem Sacri , non au
,, tem , ut alio peculiari a& tu quis velit , vel
"" intendat præcepto fatisfacere : five , ut alii los
,, quuntur , præcepta non obligant ad obedien
"" tiam formalem , hoc eft , ut illud fiat , quia
,, præcipitur , fed tantum ad materialem , five ,
‫ر‬,,‫ د‬ut fiat , quod præcipitur . Vid. infr. l. 3. tr.
» 3. c. 1. d. 3.
Unde refolvuntur fequentes Cafus .
"" 1. Qui alicujus præcepti immemor , illud
,, implevit , v. gr. ignorans effe diem feftum ,
,, libere tamen interfuit Sacro , is fatisfacit .
"" Neque , ut quidam volunt , neceffe eft , ut po
"" ftea intelligens diem feftum , velit tunc fatis
"" facere per Miffam auditam , quia implevit
"" fubftantiam aЯus præcepti . S. Thom. Henr.
"" Fill. t. 3. c. 7. 9.7 .
,, 2. Is votum , juramentum , & pœnitentiam
22 Sacramentalem vere implet , qui opera pro
,, miffa , vel injuncta exequitur , et non ha
,, beat intentionem implendi : modo tamen non
,, applicet ea pro alia re . Ratio eft , quia vo
,, ta , &c. funt leges quafi peculiares , quas ho
"" mo fibi , vel alteri imponit , unde tantum ob
,, ligant ad fubftantiam actus . Suar. Azor. Leff.
,, Laym. n. 6,
DUBIUM III.
An fatisfaciat præcepto , qui faciens opus ,
expreffe intendit per ilud non
Satisfacere?
99 ESP. Satisfacit . Ita Suar. Val. Vafquez 164
R loc. cit. & Leſſ. 1. 2. c. 7. dub. 10. contra
"" Navar. Azor. &c. Ratio eft , quia præcepta
"" tantum obligant ad fubftantiam operis injun
"" &i ergo , illa pofita , non eft in poteftate o
,, perantis ut non fatisfaciat . Nec refert 1. quod
"" actus non operentur ultra intentionem agen
,, tis ; quia id intelligitur , quando eft in pote
"" ftate operantis , v. gr. fatisfacere , vel non .
‫ در‬Nec 2. quod fi debet alteri centum , non fa
"" tisfaciat obligationi , fi liberali donatione det
"" ducentos . Nec 3. quod voto obligatus ad re
"" citandum Rofarium , fi recitet animo non im
,, plendi , non fatisfaciat . Ratio eft , quia hæ ,
"" & fimiles obligationes proveniunt ex volunta-
22 te promittentis , qui ficut ab initio debitorem
"" fe libere conftituit , fic in debito libere per
,, manere poteft obligatio autem parendi legi .
,, provenit ex voluntate Legis , ideoque non ex
,, tenditur ultra ejus intentionem , & volunta
›, tem ,
 Cap. III. De modo obfervandi præcepta . Dub. IV . &c.
„, tem , nempe uitra fubftantiam operis præce
» pti . Kon. num. 309. v. Leff. loc. cit. & Laym .
"" bic. ( Et fic tenet fententia communiffima cum
,, Tournely , Pontas , Suar. Vafq. Valent. Saim,
22 c. Vide lib. 4. n. 176, )
Unde refolvuntur fequentes Cafus.
,, 1. Sacerdos , qui legit Horas non ea devo
23 tione , qua voluit , ideoque propoſuit ad fa
» tisfaciendum præcepto repetere : etfi deinde
29 non repetat , fatisfecit tamen præcepto . Suar.
Kon. Card. de Lugo , &c.
I * 99 2. Audiens Sacrum die fefto , quod fcit ef
» fe ultimum ( vel , fi non fit ultimum , inten
,, dens non audire aliud ) , licet intenderit non
‫ رد‬fatisfacere , vere tamen fatisfecit præcepto de
" audienda Miffa ; etfi peccarit contra aliud
præceptum , quo quis tenetur effe fubditus Le
gislatori . Card. de Lugo loc. cit.
DUBIUM IV.
! An ad impletionem præceptorum requiratur
intentio feu voluntas faciendi id quod
præceptum eft?
165 » " " cum
32 lex detur hominibus , non brutis , ideo
», que humano modo fit implenda , hinc imple
,, tio omnis præcepti , five humani , five divini
23 debet effe actus humanus conjun&us cum li
"" bertate , & voluntate operantis , id eft , ut
,, velit , five intendat facere hoc , quod eft præ
,, ceptum , v. gr. audire Sacrum , jejunare , & c.
,, Eft communifs. Vid. Vafq. 1. 2. q . 100. a.9.
" Suar. Sanch.
Unde refolvuntur bi Caſus .
,, 1. Qui audivit Sacrum die fefto ebrius ,
,, dormiens , aut impos fui quomodocumque ,
,, aut nefcius , quid aggrederetur , aut vellet fa
,, cere , tenetur poftea compos fui fa& tus audi
,, re aliud Sacrum . Suarez , Sanch. Salas d. 9.
,, num. 32.
,, 2. Ís , qui audivit Sacrum , jejunavit , &c.
,, prorfus violenter coa&tus , non fatisfecit ; non
,, enim fuit actus humanus defectu voluntarii .
» Vasq. Suar. Azor. Fill. n. 232.
"" Dixi prorfus violenter ; Quia , fi famulus
,, v. gr. metu domini , aut puer metu magiftri
,, Sacrum audiat ( efto non fit auditurus , fi ma
,, gifter abeffet ) is , etfi perverfa voluntate il
"" la peccet , præcepto tamen fatisfacit . Ratio
,, eft , quia metus non tollit libertatem , Sanch.
"" Salm. loc. cit. Laym. 1. 2. t. 4. c. 4. n. 12 .
‫ در‬Recitans Horas fola intentione legendi , vel
29 addifcendi non fatisfacit ; uti nec ille , qui
"" vadit ad Sacrum tantum , ut oculos pafcat ,
22 cum alio colloquatur , vel expe& tet amicum .
? Card. de Lugo loc. cit. n. 23.
,, 4. Nec fatisfacit is , qui tantum fice con
"" fitetur , v. gr. , orat , &c. quia non ejus fi
,, tio , fed opus præceptum ek.
73
DUBIUM V.
An duplici præcepto , uno altu , vel diverfis
actibus eodem tempore poffit fatisfieri ?'
29 ESP. 1. Uno actu diverfa præcepta fimul 165
" R
Kimpl eri poffunt , nifi aliud colligatur ex
,, mente præcipientis . Patet ex praxi quotidia
,, na : qui enim obligatur ad Horas ratione Or
,, dinis , & Beneficii , fatisfacit una recitatione .
" Sanch. l. 1. c. 14. Salm. Bonac. p. 10.
Unde refolvuntur bi Cafus.
,, 1. Cum Dominica , & feftum incidunt ia
,, eundem diem , non teneris audire duo Sacra .
"? 2. Votum , & Poenitentia in Confeffione in
,, jun&a plerumque non implentur per a& tum a
"" lias debitum : quia hæc plerumque non eft
"" mens voventis , & Confefforis . Vid. Suarez
‫ כל‬1.4. in 3. p. Sanch. 1. mer. c. 14.
"2 Dixi plerumque ; Quia fubinde. Confeffarit
20 injungunt opus alias præceptum .
,, 3. Qui alteri ex pluribus obligationibus de
bet centum , v. gr. non fatisfacit , fi femel
" dat centum : quia in debitis juftitiæ attendi
"9
39 tur æqualitas rei ad rem ; non poteft autem
22 unum centum æquale effe debitis plurium cen
"" tum . Unde in his alia eft intentio , & mens
"" fe obligantis . Sanch. Salas loc. cit.
,, Refp. 2. Poteft quis eodem tempore diver
"" fis actibus duplici Præcepto fatisfacere , dum
"" modo unum non impediat alterum . Eft com
"" munis . Et ratio eft , quia plerumque tempo
,, rum diverfitas non præcipitur . Suar. Az. p.
"" 1.1.7. c. 5. Sanch. lib. 1. cap. 14.
Unde refolves .
"" 1. Poteft quis eodem tempore audiffe Mif
,, fam in fefto præceptam , & fimul legere Ho
„ ras , vel alias orationes voto , aliave ratione
"" debitas . Bonac. p. 10. n. 8.
99 2. Poteft item qui tenetur audire duas mif
,, fas , eas audire fimul , imo etiam tres , ut
"2 docent aliqui , dum fimul in pluribus Altari
,, bus celebrantur . Sanch. 1.mor. c. 14. 12. Ma
» jor in 4. dift. 18.
*
DUBIUM VI.
An qui uno altu violat plura præcepta ,
committat plura peccata ?
"" ESP. Si violet præcepta materialiter tan- 167
"" R tum diverfa , ita ut licet fint plurium
,, Legislatorum , habent tamen motivum for
,, male idem , & verfentur circa materiam ean
"" dem numero cum iifdem circumftantiis , unum
,, tantum peccatum committit : Si vero præce
", pta fint formaliter diverfa , ob motiva proxi
"" ma fpecie diftin&ta , vel verfentur circà ma
"" teriam numero diverfam , committent plura
,, peccata : quia funt obligationes , & malitiæ
,, diverfæ . Ita Sanchez lib. 9. de matrim. dift.
» 15. Vafq. 1. 2. dift. 19. Salmant. C. de Lu
" 80
 74 Lib. I. Tract. II.
» 80 d. 16. num. 245. * ( Vide dicenda 1. 5. n.
» 3. ) *
Unde refolvitur .
,, 1. Qui non jejunavit die vigiliæ incidentis
,, in Quadragefimam , aut neglexit Sacrum fe
"9 fto incidente in Dominicam , unicum commi
.‫ د‬fit peccatum , fatifque eft confiteri de jeju
,, nio , & Sacro uno ; quia his præceptis unica
"2 eft ratio formalis , & motivum proximum ?
V. gr. in priore maceratio carnis , in pofterio
29 re cultus Dei . Laym. Sanch. Card, de Lugo
"> loc. cit.
"" 2. Qui violat votum , & juramentum , vel
,, votum , & præceptum Ecclefiæ de eadem re ,
,, duplicem malitiam committit , ac proinde id
22 in Confeffione explicandum eft : quia voti ob
2 fervatio præcipitur , ut fides Deo debita fer
» vetur ; juramenti autem , ne Deus vocetur in
" falfum teftem : & fic duæ funt hic rationes
?? formales ; uti & funt in omiffione Miffa , quæ
.‫ & د‬propter feftum , & ex injun& ta poenitentia
· audiri debet . Card. de Lugo loc. cit.
> 3. Si ligatus cum ligata adulteretur , du
plex peccatum injuftitiæ committit , unum
» contra propriam uxorem , alterum contra ma
,, ritum adulteræ uti etiam fi quis uno actu
"" occidat plures , funt plura homicidia , quia in
"2 iftis materia eft numero diverfa . Laym. l. 1.
0 t. 2. c. 10. n. 3. Sanch. Card. de Lugo loc. cit.
CAPUT IV.
Quæ excufent a tranfgreffione præcepti .
DUBIUM I.
An ignorantia excufet ?
168 An ignorantia invincibilis excufet?
169 An detur ignorantia invincibilis etiam cir
ca Præcepta juris naturæ ufque ad 173
174 An ignorantia excufet a pœna annexa Legi?
168 " ESP. fi fit invincibilis , excufat ; quia ne
"" R mo peccat , nifi actu voluntario ; hic au
"" tem cognitionem præfupponit . Si autem fit
29 vincibilis , & culpabilis , non excufat ; qualis
,, eft , cum poteras , & tenebaris fcire , aut di
.‫ د‬fcere , & in mentem veniebat dubitare , nec
"" ftuduifti intelligere . S. Auguft. S. Th. Sanch.
,, 10. mor. c. 6. & cæteri communiter , contra
"> Palaum .
Unde refolvitur.
" 1. Si quis die jejunii , nihil cogitans de
" præcepto , cœnet , aut carnes comedat non
» peccat : fimiliter in aliis , ut fi occidas homi
>> nem , putans effe feram . Bonac.
quæft. 8. p. 3.
99 2. Si in aliqua re tantum advertas malitiam
,, unius generis , illam folam contrahis ; ut v.
" Er. fi quis cognofcat fœminam , quam fcit
,, non effe fuam , ignorat autem effe confangui
,, neam , is fornicationem tantum , vel adulte
,, rium committit , non inceftum . Laym . l. 1.
" tom. 2. t. 4. Bonac. loc. cit.
De Legibus .
Quæritur inde , an ignorantia excufet a poena 169
Legi annexa? Refpondetur ex Laym. l. 1. Tract.
IV. cap. 20. quod qui ignorat inculpabiliter Le
gem , excufatur a culpa , & ab illius poena . E
converfo qui fcit legem , fed ignorat pœnam il
li annexam , minime excufatur a poena . Ita
Laym . cum communi ibid. num . 6. Excipitur .
Si poena fit graviffima excedens meritum crimi
nis . 2. Si fit cenfura Ecclefiaftica , quam igno
rantes non incurrunt , nifi ignorantia fit craffa ,
feu inculpabilis , ut docet Laym. cum communi
de Cenf. c. 5. n. 7. Et conftat ex c. 2. de Conft.
in 6, Idem autem efficit ignorantia quam obli
vio Legis . Laym . ibid. Ratio eft , quia ad in
currendam cenfuram requiritur contumacia , five
virtualis contemtus Legis . Vide 1.7. n. 47.
Immo fi cenfura fit indicta præfumentibus "
five temere , confulto , aut fcienter peccantibus ;
tunc excufat ignorantia etiam craffa , non autem
affectata ( quæ adeft , cum quis ftudiofe negli
git fcire legem , ut liberius agat ) ; quia hæc
fcientiæ æquiparatur . Ita Laym. d. c. 5. & alii ,
fed vide Tom. 111. 1.7. n. 48.
DISSERTATIO ,
In qua oftenditur dari ignorantiam invinci
bilem in nonnullis ad naturalem
legem spectantibus .
XPLORATÆ jam veritatis eft , invincibi- 170
quas homo fcire poteft , & tenetur . Cum itaque
quod fcire tenetur ignorat , & ignorantiam ver
fa vice Audio fuperarepoteft , ut verbis utar Divi
Thomæ 1. 2. q.76. a. 2. a culpa liberari neuti
quam poteft . Quænam vero nos fcire tenemur ,
tradit Angelicus ibidem ; cujus hæc funt ver
ba: Omnes tenentur fcire communiter , quæ funt
Fidei , & univerfalia jurispræcepta ; finguli au
tem quæ ad eorum ftatum , vel officium fpectant .
Eapropter , ubi de naturali jure fermo fit , pa
lam eft , invincibilem ignorantiam in primis
ipfius principiis dari non poffe , quo pacto funt :
Deus eft colendus : Quod tibi non vis , alteri ne
feceris . Ita etiam dicimus , neque immediatas
ab ipfis erutas Conclufiones , feu proxime præ
fatis principiis connexas , & cohærentes invinci
biliter poffe ignorari , quemadmodum certe funt
Decalogi præcepta . Porro infuper affirmamus ,
quod iftiufmodi ignorantia invincibilis nec in ob
ligationibus quidem datur , quæ ad proprium
ftatum , vel officium pertinent ; quandoquidem
qui cuipiam ftatui fe mancipat , ex. gr. Eccle
fiaftico , vel Religiofo , vel qui aliquod munus
fufcipit obeundum veluti Judicis , Medici , Con
feffarii , aut id genus munus aliud , tenetur it
lius ftatus , aut officii obligationes callere , vel
in iis inftrui , & qui eas ignorat , negligens in
ftrui , aut ob timorem ne deinceps teneretur eas
obfervare , aut ob voluntariam negligentiam ,
ejus ignorantia culpabilis femper erit , atque o
mnes errores , quos tali negligentia deinde pa
traverit , omnes culpabiles erunt , etiamfi in iis
patrandis actualem eorum malitiæ advertentiam
non habeat ; fiquidem ad hoc ut culpabiles fint ,
virtualis advertentia fatis eft , feu interpretati
va
 Cap. IV. Quæ excufent a tranfgreffione Præcepti . Dub. I. 75
V (ut alii loquuntur ) quam initio habuit , cum rantia omnino excufat a peccato . Affirmans ita
proprias obligationes fcire neglexit , ut fapien que Angelicus , Si vero ignorantia fit involunta
ter, & communiter docent Habert Theol. Dogm. ria , five quia eft invincibilis , five quia eft ejus ,
tom. 3. De A&. Hum. Cap. 1. §. 3. quæft. 5. Colet quod quis fcire non tenetur , talis ignorantia o
Contin. Tournely Comp. mor. t. 1. pag. 520. 525. mnino excufat a peccato , fane oftendit , igno
Antoine Theol. Mor. cap. 4. de Peccat. q.7. alii rantiam adhuc eorum quæ fcire tenemur , poli
que Divo Thoma Duce , juxta quod fuperius to quod fit invincibilis , a peccato excufare . I
prænotatum eft , & pro eo , quod expreffius idem dem pariter docet luculentioribus verbis Quod
S. Doctor Opufc. de Confc. q. 17. art. 5. ad 3. & lib. 8. art. 15. ubi hæ reperiuntur verba . Error
ad 5. ad hanc rem appofite dicit , ubi docet ex autem confcientiæ quandoque habet vim abfolven
cufari non poffe Judicem illam , qui in fenten di, five excufandi , quando fcilicet procedit ex
tia ferenda errat , propterea quod leges igno ignorantia ejus , quod quis fcire non poteft , vel
rat , quas didiciffe tenebatur . fcire non tenetur ; in tali cafu , quamvis fa
Dixi communiter , quia licet alii multi DD. Bum fit de fe mortale , tamen intendet peccare
ut Sylvius , Suarez , Ġammacheus , Isambertus , venialiter , peccaret venialiter ; & confequenter
videantur pro fingulis peccatis actualem adver fi nullum peccatum committere intenderet , nul
tentiam poftulare , faltem quando cujufque pec lum quidem committeret . Notetur attente : Sci
cati caufa ponitur , tamen omnes nemine difcre re non poteft , vel fcire non tenetur ; Igitur etiam
pante confentiunt , fatis effe , ut culpabiles fu in cafu , quo quis fcire tenetur præceptum , fi
turi errores fiant , advertentiam illam , quam illud fcire nequeat , ejus ignorantia eft invinci
initio habet homo , cum ftatum quempiam affu bilis , excufatque a culpa , prout in fua natura
mit, aut aliquod munus fufcipit , de obligatio effet ; fapienter advertendo Joannes a S. Thom.
ne fefe peritum reddendi , fi peritus non fit in 1.2. q.6. Diſp. 3. Diffic. 1. illa verba fcire po
iis quæ agere debet , & in quibus neceffe eft ver teft intelligi non remote , fed proxime , & expe
fari ratione muneris , & hoc non obftante negli dite , ita ut omiffio debitæ diligentiæ in verita
git ; quia tunc in confufio faltem errores prævi te requirenda fit proprie volita : Illud axioma :
det , quos non informatus , & iftructus admitte Qui poteft , & tenetur , & non facit , peccat, in
re poterit , & cavere non curat . Si vero quis in telligi de eo qui poret proxime , & expedite ,
fuo munere fufficienter antea curaverit inftrui , non remote tantum , & impedite , quia ( ut fupra
& nihilominus in re quapiam erraverit quæ mu diximus) Omiffio , ut fit voluntaria , debet pro
nus fuum refpiciat , aut ftatum , non ob negli cedere ab ipfa voluntate .
gentiam , fed ob invincibilem ignorantiam , vel Itidem D. Antoninus aperte monet in Conclu
invincibilem inadvertentiam , ab omni prorfus fionibus remotis quidem dari ignorantiam invin
culpa utique liber effet , ut mox docebimus . cibilem p. 2. tit. 1. cap. 11. §. 28. fic inquiens >
Certum igitur eft , quod in primis juris natu Et fi diceretur hic effe ufuram , & ufura eft con
1 ralis principiis , æque ac in proximis Conclu tra Decalogum . Refpondetur , fed bunc contra
fionibus , & certis obligationibus proprii ftatus &um effe ufurarium non eft clarum , cum Sapien
non datur invincibilis ignorantia , quia lumine tes contraria fibi invicem in hujufmodi fentiant .
ipfo naturæ talia in omnibus nota funt , præter Cum autem dicitur ignorantia juris naturalis
quam illis , qui oculos claudunt , ne ea videant . non excufare , intelligitur de his quæ expreffe per
Et de his nimirum loquitur D. Thomas 1. 2. q. fe vel reductive funt circa jus naturale , & Di
94. art. 6.: Ad legem naturalem pertinentprimo vinum , ut contra Fidem vel præcepta per evi
quidem quædam præcepta communiſſima , quæfunt dentes rationes , vel determinationem Ecclefie
amnibus nota ; fecundario autem quædam fecun vel fententiam communem Do&torum ; & non de
daria præcepta , magis propria , que funt quafi bis , que per multa media, & non clare proban
conclufiones propinque principiis ; & affirmat u tur effe contrapræcepta , & articulos . Idem tue
traque ignorari non poffe nifi ex paffione , vel tur Habert , dicens Theol. tom. 3. De A&. Hum.
I ex ignorantia culpabili ; quoniam ficuti docet cap. 1. §. 3. circa fin. Circa conclufiones remotiv
P. Suarez: Natura ipfa , ac confcientia pulfat res juris naturalis , quales funt proibitio ufuræ ,
in actibus eorum , ut non permittat ea inculpa uxorum pluralitas , Matrimonii indiffolubilitas ,
4 biliter ignorari . etiam interveniente aliqua gravi caufa , poteft
171 Contra vero unanimis Theologorum fententia effe ignorantia invincibilis , quia non deducuntur
eft , tum Probabiliftarum , tum Antiprobabilifta ex primis principiis , nifi longiori difcurfu . Et
rum , in Conclufionibus mediatis , & obfcuris , Gerfonii de vita Spirit, qui fcripfit : Concors eft
feu remotis a principiis utique dari & admit fententia , nullam in iis quæ legis naturalisfunt
ti debere ignorantiam invincibilem : ita docet cadere ignorantiam invincibilem , refpondet , id
idem S. Thom. 1. 2. quæst. 76. art. 3. qui fta dici , & affirmari quoad prima principia , &pri
tuit , dupliciter ignorantiam effe voluntariam , & marias conclufiones , fecus vero quoad remotio
culpabilem , vel dirette , ficut cum aliquis fiu res conclufiones ; immo addit quandoque adhuc
diofe vult nefcire , ut liberius peccet : " wel in ipfas primarias conclufiones quibufdam in cir
directe , ficut cum aliquis propter laborem , vel cumftantiis invincibiliter ignorari poffe , ex. gr.
propter alias occupationes negligit addifcere id fi quis fibi perfuadeat errore deceptus , quod
per quod a peccato retraheretur • Talis enim teneatur mentiri , ut Proximum a morte vin
negligentia facit ignorantiam ipfam effe volun dicet .
tariam, & peccatum . Si vero ignorantia fit in Joannes Baptifa Du-Hamel non abfimiliter
voluntaria , five quia eft invincibilis , five quia nos certiores facit ( lib. 2. de A&. Hum. cap. 5.
eft ejus , quod quis fcire non tenetur , talis igno in fin. verf. ad legem ) fic fcribens : Quod au
tem
 76 Lib. I. Tract. II. De Legibus .
sem ex eo jure neceffario quidem , fed non ita
manifefte deducitur , ut forte Polygamia , & a
Lia bujus generis invincibiliter ignorari poffepro
babile videtur , adeo ut nulla vel levi fufpicio
ne ea effe probibita bis in mentem venerit ; ac
licet ea vitia ex peccatis libere admiffis orian
sur , ac proinde voluntaria videantur , & ea ra
tione ignorantia fit pœna peccati ; hinc tamen
non fequitur ea effe voluntaria , cum ex iis pec
catis fequutura mala previfa non fuerint .
P. Laurentius Berti de Theolog. difcipl. t. 2.
lib. 21. cap. 10. eandem fententiam fic fcriben
do defendit : Veriffimam tamen puto fententiam
oppofitam , & circa confequentias juris nature
remotiffimas cenfeo ignorantiam invincibilem eſſe
admittendam .... Illam tenent omnes fere Ægi
diani , ac Thomifte , & Sylvius , Herminier ,
aliique communiter , cujus Affertionis bec vide
tur ratio apertiffima , quod conclufiones juris na
ture remotiores deducuntur ex principiis longio
ri , implexoque difcurfu , quem rudes plurimi ef
formare nequaquam valent . Idque comprobat
cum D. Th. in 1.2 . q. 100. a. 1. ubi dicit : Que
dam vero funt , quæ fubtiliori confideratione in
digeant difciplina . Quocirca concludit P. Ber
ti , rudem hominem , fi in hoc negligens non
fit , non effe condemnandum . Et ne peritum
quidem effe damnandum , fubjungo , fi ex igno
rantia invincibili operetur ; quoniam nullus re
peritur doctiffimus , licet fit , qui judicare fciat
de cun&tis obfcuris rebus ad jus naturale perti
nentibus juxta inconcuffam veritatem ; nam ea
dem veritas , ut ait D. Th. 1. 2. q. 49. a. 4. non
eft omnibus æque nota : Sed quantum ad pro
prias conclufiones rationis practice non eft eadem
veritas , feu restitudo apud omnes , nec et etiam
qualiter nota apud quos eft eadem veritas . I
dem habet P. Gonet in fuo Clypeo Theolog. t. 3.
difp. 1. art. 4. §. 1. n. 55. ubi loquens de præce
ptis remotis a primis principiis , dicit : Potet
dari de illis ignorantia invincibilis , & excufans
a peccato . Et in tra& . de Probabil, circa finem
de eadem fententia loquens , ait contrariam ef
ie fingularem , paucorum , & improbabilem . I.
dem habet P. Colet Continuat. Tournely Comp.
Mor. t. 1. c. 1. a. 1. fect. 2. Concl. 4. pag. 23. hi
fce verbis : Non datur ignorantia invincibilisju
ris naturalis quoad prima principia , & proxi
mas eorum Conclufiones , datur vero quoad magis
remotas . Idem quoque P. Antoine in Theolog.
Mor. De Peccat. c. 4. q.6. dicens : Datur in ali
quibus ignorantia invincibilis circa quædam præ
cepta juris naturalis valde abrufa , & remota¸
a principiis : Eft communis fententia , quia cum
aliqua præcepta fint valde abftrufa , & remota a
primis principiis , a quibus fine longo , & diffici
li difcurfu deduci nequeunt , facile ignoraripof
funt invincibiliter . Et infuper refert anno 1685 .
die 8. Augufti Romæ inter varios articulos ter
tium fequentem articulum fuiffe damnatum :
Nullam admittimus ignorantiam invincibilem ju
ris Nature in ullo homine , dum bic , & nunc
contra jus Nature agit . Arrifit mihi fufe , &
diftin&
te horum quos retuli Autorum referre
verba , quia funt Antiprobabiliftæ . Ceterum in
numeri pene funt alii , qui veluti certam eam
dem vindicant fententiam , uti Sylvius , Sotus ,
Gammachæus , Ifambertus , Cardinalis Aguirro
Wigandt , Cuniliati , Salmant. Scholaftici , Ú
Morales , quibus omnibus adhærent D. Anfel
mus , Azorius , Suarez , Tapia , Prado , Vafq. i
la-Croix , Duvallius , Medina , Maldonatus , &
alii . Neque in aliam fententiam ivit do& tiffimus
Præful Julius Torni in fuis notis in Eftium ,
ubi fcripfit ejufdem fuiffe fententiæ Cajetanum ,
( quem perperam pro fe ftare facit Contenfo
nius ) cum hifce conceptis terminis fcripferit
Cajetanus : Hominem quantum in fe eft in opi
nionum dele&u a Divina Bonitate excufari , fi
veritatem non affequens a recta defectat morum
regula , non exigit magis Deus ab bomine . Pror
fus idem nuperrime fcriptum reliquit Archiepi
fcopus Parifienfis Beaumont in fua Paftorali Ča
techefi , cujus verba Gallico fermone confcripta
fic latine reddita afferuntur : Licet invincibiliter
ignorari non poffint juris naturalis principia , eo
rumque proxime Conclufiones , nihilominus tamen
eorum obfcuriores , remotiorefque confequentiæ pof
funt effe , & fæpe funt invincibilis ignorantiæ
materia . Hoc punctum cunctis in verbis fimul
congregat celebriorum Theologorum fuffragia .
Comprobatur autem magifque firmatur noftra 172
fententia a fecunda Bajana propofitione ab Alex.
VII. profcripta : Tametfi detur ignorantia invin
cibilis juris Nature , hæc in ftatu Nature iapſe
operantem ex ipſa non excufat a peccato forma.
li . Ab cujus propofitionis profcriptione luculen
ter infertur , quod Pontifex idcirco eam damna
vit , quia pro certo habuit , dari utique poffe
ignorantiam invincibilem in aliquibus difficili
bus , reconditifque rebus , quæ ad legem natu
ralem fpectant . Nec diffimile colligitur ab alte
rius Bajanæ propofitionis damnatione : Infideli
tas negativa in iis , quibus Chriftus non eft præ
dicatus , peccatum eft . Ulterius apertiffime con
firmatur a Thefi ab eodem Pontifice damnata :
Non licet fequi opinionem inter probabiles proba
bilimam . Nifi ignorantia invincibilis daretur.
circa jus naturale , ut ajunt Adverfarii , a cul
pa neque excufaretur quidem qui fequitur opi
-
nionem probabiliffimam , quia adhuc probabilif
fima verfatur in difcrimine errandi , quandoqui
dem hæc non extra , fed intra probabilitatis ter
minos exiftit : Ratio noftræ fententiæ , ut finem
tandem aliquando faciam , quam S. Thomas ad
ducit 1.2 . quæft. 19. art. 6. ea cum primis evi
dens eft . Manifeftum eft , quod illa ignorantia ,
que cauffat voluntarium , tollit rationem boni ,
mali .
Sed ad eam Differtationis partem devenia- 173 -
mus , ubi audire vacat , quæ contra nos jaciunt
duo acerrimi Contradictores , alter nempe P. Jo.
Vincentius Patutius , qui fe fito nomine appel
lat Adelphum Dofitheum , alter Anonymus ,
qui librum fuum Regulam morum infcribit , qui
ambo quæ Italico fermone fcripferunt , latine 1
hic redduntur . Abfolute igitur negantes dari i
gnorantiam invincibilem circa quamlibet rem au
diamus primum Patutium italicæ ( ut dixi ) fcri
bentem in ea , quam latine traducimus , forma :
" Juxta ideam quam habemus a Divinis Scri
,, pturis , a SS. PP. a Divo Thoma , & a com
95 muni Antiquorum fenfu , ac etiam a moder
"" nis primi fubfellii Theologis , peccata igno
22 ran
 Cap. IV. Quæ excufent a tranfgreffione Præcepti . Dub. I. 77
rantiæ , quando tenemur fcire legem , ca funt gentis , docetque , quando ex invincibili igno
,, ( rigorofe, & proprie loquendo ) quæ commit rantia quis operatur , contingere poffe , ut non
» tuntur , & quorum coram Deo rei fumus tem folum non peccet , fed infuper mereatur , ope
" pore , quo ignoramus ea committere , quia a rando juxta rationem , quæ reda videtur , licet
,, propria noftra culpa oritur , quod ignoramus ; ipfa revera fupremæ rationi repugnet . Sed quia
39 & hac de caufa D. Thomas hac in re in c. 1 . (inquit Colet ) repugnantia bec aliquando invo
1. Epift. ad Rom. clariffimum axioma illud , & luntaria eft , • ut in iis , qui invincibili laborant
"" certum docuit : Ignorantia , que caufatur ex ignorantias ideo non femper imputatur ad cul
,, culpa , non poteft fubfequenteni culpam excu pam , fed aliquando ad meritum ob bonam fidem
fare ; atque hac ratione peccatur , quamquam agentis , qui ream rationem fibi fequi videtur ,
"" non habeatur , nedum fcientia a vobis expo dum etiam ab ea deficit . Idque totum confir
¡ ,, ftulata ; cognitio nimirum certa , & evidens mat D. Th. 1. 2. q. 19. a. 1. ad 3. docens , ob .
» ( loquitur hic mecum circa licitum ufum o je& tum a& tus ratione mediante repræfentari vo
,, pinionis æque probabilis , quem defendo ) fed luntati , atque in quantum cadit fub ordine ra
29 ne incerta quidem , & obfcura peccati , quæ tionis , objectum illud caufat in voluntate bo
,, haberi poterat , & habere tenebamur . Et de nitatem moralem . En ejus verba : Ad 3. dicen
,, inde concludit : Pauça hec fint fatis , ut in dum , quod bonum per rationem reprefentatur
» ftruamini in negotio , cujus adequatam non vid voluntati ut objectum , & in quantum cadit fub
199 demini ideam efformaffe " . Sed hic erravit P. ordine rationis , pertinet ad genus moris , & cau
Patutius , exiftimans , me , ut ipfe eft , pene fat bonitatem moralem in actu voluntatis ; ratio
trantis , & acris effe ingenii , fed dura , obtu enim principium est humanorum , & moralium
faque mente cum ipfe fim , fateor hanc brevem atuum , ut fupra dictum eft q. 18. a. 5. Ubi idem
inftructionem mihi fatis non effe , quoniam in S. Door docendo notat , voluntatis aus bo
telligere numquam potui , quomodo homo pec nos , & malos dici , prout a ratione manifeftan
cet , cum invincibili ignorantia de peccato la tur : In alibus autem bonum , & malum dicitur
boret , poftquam debitam adhibuerit diligen per comparationem ad rationem ; quia ut Dio
tiam , ut informetur , & ignorantiam caveat . nyfius dicit 4. cap. de Divinis Nominibus : Bo
Au& tor vero Regule morum in ejus univerfo num hominis eft fecundum rationem effe , ma
fere libro probare nititur , nos minime poffe fine lum autem quod eft præter rationem .... Di
formali peccato rem quampiam ignorare , quæ cuntur autem aliqui actus humani , vel morales ,
ad jus naturæ fpeftet ; fed videamus quæfo quo fecundum quod funt a ratione .
modo id probat , etenim a refponfionibus , que Quocirca idem Angelicus Dotor 1. 2. q.71.
fuis oppofitionibus reddentur , clarius patebit no a. 6 , humanam rationem ftatuit tamquam pro
ftra fententia: Non datur , ( inquit pag. 345.) ximam voluntatis naturæ regulam , dicens quod
ignorantia invincibilis juris Nature , & Divi lex æterna , licet fit prima Regula , nihilominus ·
ni, præterquam in pueris , furiofis , & amenti tamen eft remota , & potius eft ratio Dei , quam
bus . Deinde pag. 354. fic concludit : Ignorantia noftra : Regula autem voluntatis humanæ eft du
juris nuluralis numquam illos excufat , qui co plex , una propinqua & homogenea , fcilicet ipfa
gnitione , & libero rationis ufu operantur . Quæ bumana ratio : alia vero eft prima Regula , fci
fane conclufio reprobat , damnatque cujufcum licet lex æterna , que eft quafi ratio Dei .
que probabilis opinionis ufum , etiamfi probabi Sed nequaquam inquit præfatus Anonymus
liffima foret ; omnefque ad amplectendum Tu Autor Regulæ bonorum morum ; quando contra
tiorifmum profcriptum adigit . legem quis operatur , femper peccat , neque ra
Probat ipfe potiffimum intentum fuum , affir tio fufficit ad excufandum a peccato . Sic ipfe
mans , nos teneri fequi veritatem , propterea Cap. XI . p. 168. ubi quod italice fcribebat , fie
quod veritas eft unica morum norma , & idcir nos fideliter latine reddimus : Non negatur quod
co in Cap. 1. ob eam rem multos confacirnat "" ratio debet effe Regula proximior noftrarum
fimul Scripturæ textus : Ego fum via , veritas , "" actionum .... At hoc intelligitur , cum ipfa
& vita . Jo. 14 6. Viam Dei in veritate doces . ,, legi æternæ fubmittitur &c. Sed non femper
Matth. 22. 16. Omnes vie tue veritas . Pf. 118. ,, accidit , quod Ratio a lege Dei dirigatur ; un
151. Si Filii tui ... ambulaverint coram me in .‫ د‬de non folum dici non poteft , rationem effe
I veritate : 3. Reg. 3. 4. Ambulantes in veritate , ,, regulam noftrorum morum , & in errorem la
ficut mandatum accepimus a Patre . 2. Jo. 4. "" bi non poffe quemquam ipfam fequentem , fed
Gentium cuftodiam veritatem . Ifaiæ 26. 2. Qui "" etiam veritas eft univerfis in Scholis receptif
facit veritatem , venit ad lucem . Jo . 3. 21. In ,, fima , quod quando ratio fallitur , voluntas
veritate non ftetit . Jo. 8. 44. ,, peccat , fi cam fequitur : Ratio bumana po
Verum enim vero tanto poterat Auctor labo ,, teft errare , & ideo voluntas concordans ratio
ri parcere , nemo enim inficiatur , in operando 29 ni humane , non femper eft reta ; fed volun
teneri nos veritatem quærere , eamque fequi : "" tas concordans rationi erranti et mala . Hæc
At petere fas fit , quonam alio pacto poffumus 95 eft conclufio S. Thomæ , omniumque Theo
nos veritatem nofcere , nifi ratione dužti ?* Di ,, logorum . Sic Auctor finem facit .
cendum igitur , illam veritatem nobis effe fe Sed videamus quæfo , quod tradit S. Thomas
quendam , ac amplectendam , quæ a ratione ex in loco , ubi hunc articulum proponit : Utrum
hibetur , & præter oculos veluti ponitur : Hinc voluntas concordans rationi erranti fit bona ? 1.
P. Colet tom. 1. cup. 3. art. 1. felt. 1. Concl . 2. 2. q. 19. a.6. Ibi S. Doctor fic ait : Hec autem
pag. 59. recte diftinguit moralitatem objectivam queftio dependet ab eo , quod fupra di&tum eft
actus in fe confiderari a moralitate formali a ( q.6, 4.8. ) quod ignorantia quandoque caufat
invo
 us
78 Lib . I. Tract . 11 . De Legi
b .
involuntarium , quandoque autem non . Et quia ad 2. ) Si alicui dicat confcientia , utfaciat il
honum , & malum morale confiftit in afu , in lud, quod eft contra legem Dei , fi facit , pec•.
quantum eft voluntarius , ut ex præmiffis patet cat , quia ignorantia juris non excufat a pecca
( art. 2. bujus quæftionis ) manifeftum eft , quod tos nifi forte fit ignorantia invincibilis , ficut eft
illa ignorantia que caufat involuntarium tollit in furiofis , & amentibus , quæ omnino excufat .
rationem boni , & mati moralis , non autem il Infuper id confirmat textu Bonifacii VIII . de
la, que involuntarium non caufat . Di&um eft Reg.Juris 13. in 6. Ignorantia faðli , non juris ,
etiamfupra ( q.6. art. 8. ) quod ignorantia , quæ excufat .
eft aliquo modo volita , five directe, five indire Verum textibus hifce omnibus claræ funt re
de non caufat involuntarium ; & dico ignoran fponfiones . Cum S. Thom. ait : Ignorantia legis
liam dire& te voluptariam , in quam a& tus volun Dei , feu ignorantia juris non excufat , loquitur
tatis fertur indire& te autem propter negligen tantum de ignorantia illorum præceptorum Dei ,
diam, ex eo quod aliquis non vult illud fcire , quæ idem exprimit aliis in locis , prout fuperius
quod fcire tenetur . Si igitur ratio, vel confcien animadvertimus ( 1. z. q. 76. a. 2. & q. 94. a.6. )
tia errat errore voluntario , vel directe , vel pro quæ ignorari non poffunt fine culpa pofitivæ ne
pter negligentiam , quia eft error circa id , quod gligentiæ , quemadmodum funt prima principia
quis fcire tenetur, tunc talis error rationis , vel legis Naturalis , eorumque proximæ conclufio.
Confcientia non excufat , quin voluntas concor nes , ideft præcepta Decalogi , ut communiter
dans rationi, vel confcientia fic erranti , fit ma docent cum D. Th. alii fupra laudati AA. Nec
la . Notentur verba : fi igitur ratio , vel con abfimiliter intelligi debet auctoritas Gerfonis no
fcientia erret errore voluntario , vel directe , vel bis ab Adverfario objectata , uti explanat Ha
propter negligentiam , quia eft error , circa id bert . Eadem quoque ratione explicandæ funt au
quod quis fcire tenetur, tunc talis error excu & toritates Alberti Magni , & Adriani Papæ, nam
Fat. Quapropter quando error non eft volitus , in Paftorali epiftola Archiepifcopi Beaumont pro
neque dire&e neque indirecte per negligentiam , me hos Auctores ftantes , citatos reperio, nem
excufat a peccato pe Albertum Magnum in z. dift . 22. art. 10. &
Neque obftar dicere , quod cum res aliqua Adrianum in 4. Sent, tract. de Clav. Eccl. q. 5.
mala fit , etiamfi ratio eam repræfentet ut bo Ceterum certum eft , D. Th. , primis principiis
nam , femper eft mala , etenim refpondet D.. exceptis , ac proximis inde Conclufionibus , in
Th. in eod. art. ad r. , id effe verum propter reliquis aftrufis , & obfcuris admittere , pluribus
illud generale axioma : Bonum er integra caufa in locis , uti monuimus , ignorantiam invincibi
caufatur , malum autem da gularibus defecti lem , fiquidem 1. 2. 9.76. a. 3. affirmat , quod
bus , & ideo S. Doctor fubjungit " ex hoc quod cum ignorantia eft invincibilis , bicet fit de re
dicatur malum id , in quod fertur voluntas , bus , quas homo fcire tenetur , excufat a pecca
fufficit five quod fecundum fuamnaturamfit ma to illis verbis : Si vero fit talis ignorantia , quæ
Lum , five quod apprehendatur ut malum . Hoc amning fit involuntaria , five quia eft ejus , quod
vero. nequaquam efficit , actiones , quæ contra. quis fcire non tenetur , omnino excufat a pecca
legem fiunt , effe formalia peccata . Quando to. Accedit quod alio fuperius allato loco 1. 2.
peccatur contra legem invincibiliter ignoratam , 9. 19. a. 6, docet , tunc effe malam voluntatem
materialiter tantum " non formaliter peccatur ,. quæ fequitur erroneam rationem , quando ratio
quia lex non ut in fe eft, fed prout repræfen errat five dire&e , five indirecte propter volun
tatur a Ratione , ita fit regula , & menfura no tariam negligentiam circa ea, que homo fcire
ftræ voluntatis , ut fapienter animadvertit , & debet : Si igitur ratio , vel confcientia erret er
fcribit Joannes a S. Thoma 1. z. quæst. 18. difp. rore voluntario , vel directe , vel propter negli
XI . art. 2. circa finem dicens : Et cum infta gentiam , quia error eft circa id , quod quis fci
tur, quod poteft ratio proponere contra legem ex re tenetur , tunc talis error non excufat . Igitur
errore invincibili ". dicimus " quod non poteft . cum error non fit voluntarius faltem ratione ne
proponere , contra legem formaliter , fed materia gligentiæ , utique excufat a peccato .
liter , ideft contra legem ut eft in fe , non con Ad textum autem Bonifacii VIII. qui contra
tra legem ut exiftimatam , fub qua conditio nos ponitur : Ignorantia fatti , non juris , excu
no tantum poteft lex menfurare , non fecundum far , appofite refpondent Sylvius in 1. z. q. 76. u. 3..
fe præcife ut in re , & nondum ut manifrða 9.7. concl. 7. & Antoine De peccat. Cap. 4. q. 6. ,.
tam . Juxta id , quod idem Au& tor antea fcripfe id locum habere in Statutis Forenfibus , quorum
rat ( cit. quef . 18. difp. 9. art. 1. ) . Moralitas ignorantia plerumque præfumitur vincibilis poft:
in actibus liberis non eft aliud , quam eorum.com eorum promulgationem in foro factam , dum
menfuratio , & ordinatio fecundum Regulas Ra modo aliqua fpecialis ratio , qua contrarium præ
tionis . fumeretur , non adeffet , ut habetur ex cap. In:
Sed reponit Autor Regule morum , D. Th. tua , tit. Qui matr. accuf. &c.
eodem articulo hæc verba fubjungere : Si ratio Opponit deinde Anonymus varias Scripturæ
errans dicat, quod bomo teneatur ad uxorem al· autoritates , quibus probare nititur , non dari
terius accedere , voluntas concordans buic ratio ignorantiam invincibilem circa jus naturæ : Qui
ni erranti eft mala , eo quod error ifte provenit autem non cognovit , & facit digna plagis vapu
ex ignorantia legis Dei , quam fcire tenetur . I labit multis Luc. 12. 48. Delicta juventutis
gitur , infert , quotiefcumque quis operatur con mee , & ignorantias meus ne memineris . Pfal.
tra legem Dei , non excufatur a peccato , licet 24. 7. Mifericordiam Dei confequutus fum , quia:
ratio contrarium ei repræfentet . Idque confir ignoras feci in incredulitate . 1. Timoth. 1. 13 .
mat alio Angelici texta ( in Quodlib. 3, art. 27. Verum textus, hi omnes , prout docet Habert de
A3..
 Cap. IV. Quæ excufent a tranfgreffione Præcepti . Dub. I. 79
A. Hum. cap. 1. §. 3. circa fin. & ex concordi
ipfe Judex fciat illum effe innocentem , fed S.
fuffragio Interpretum univerforum de ignoran
Bonaventura id negat . E converfo S. Bonaven
tura tuetur , peccatorem nifi ftatim a commiffo
tia craffa intelliguntur , quæ ceteroqui peccatum
1 diminuit , fed fupplicium non effugit , quia , ut
peccato confiteatur , novum patrare peccatum ,
ait Habert , eft volita faltem indirecte , quate
idque negat D. Thomas . Atque id genus exem
pla eruditorum , fan&
mus qui ea laborat , voluntarie omittit diligen torumque Virorum , qui de
tiam , ut addifcat , vel fufcipit officium , ad
præceptis naturalibus difcutientes difcordes man
1 quod præftandum non poteft adipifci fcientiam
ferunt , ait S. Antoninus p. 1. tit.3. cap. 10. §.
requifitam . Et ideo , profequitur idem Autor ,
ro. fexcenta prope aterri poffe . Idem do& tifi
a Concilio Diofpolitano damnata fuit propofitio
mus Morinus part. 3. Exercit. s . cap. 9. de Sa
Pelagii , hifce terminis concepta : Ignorantia
cram. Ord. docet , cum dicit : Quicumque an
nales Ecclefiæ attenderit , facile animadverte
non fubjacet peccato , quoniam non fecundum vo
luntatem , evenit , fed fecundum neceffitatem .
ret , Auctores Ecclefiafticos multa aliquando o
Fuit igitur damnata , quia nempe ignorantia
pinionum varietate difcordes Au&uaje . Infu
craffa eft vincibilis , adeoque culpabilis .
per Natalis Alexand . tom. 3. difp. 16. Sect. 2. P.
Petri Theol. lib. 21. cap. 12. num. 5. affirmant ,
At infurgit Anonymus : Chriftum Judæi eru
quamplures etiam SS. Patrum in nonnullos effe
ci affixerunt , ipfum non cognofcentes , prout
idem Salvator nofter patefecit , cum dixit : Pa
lapfos errores ; Fatemur in fingulis pene Patri
-bus nævos reperiri , in plerifque etiam errores .
ter dimitte illis , non enim fciunt , quid faciunt .
Luc. 23. 34. Infideles credunt honorem fe præ.
Et quid de S. Jo. Chryfoftomo refert Xiftus Se
nenfis Bibl. Sacr. Adnot . 89. Reftat tertium ,
tare Deo , Apoftolos morti tradentes : Sed ve
quod in præmiffis Chryfoftomi verbis continetur
nit bora , ut omnis qui interficit vos , arbitretur ,
affertum , videlicet , Saram in eo potiffimum eſſe
Je obfequium præftare Deo . Jo, 16. 2. Ita pariter
laudandam , atque imitandam , quod fervandi
Hæretici veritatem tueri putant , Catholicos per
'mariti caufa barbarorum fefe adulterio expofue
fequendo . Verum quidquid objicitur , paucis
rit , confentiente tamen marito in ejus adulte
clare diluit prælaudatus Habert : Judæi per mi
rium , imo etiam fuadente . Concludendum pro
racula , & prophetias potuerunt cognofcere Chri
inde ex eo foret , Santos hofce , vel alios Ec
fum Dominum , juxta illud : Si enim crederetis
clefiafticos Au&
Moyfi , crederetis forfitan & mihi ; de me enim il tores ad Tartara effe detrufos ,
propterea quod erroneas fcripferunt opiniones ,
le fcripfit . Jo. 5. 46. Si opera non feciffem in
eis ..... peccatum non baberent . Jo. 15. Hære
earumque poftea non cufarunt emendationem ;
vel faltem concludendum , in iis fcribendis fem
țici , & alii Infideles , fi velint attendere ad no
tas vere Religionis , eam in Ecclefia Romana
per mortaliter peccaffe ; verum nefcio an quis
facile deprehendiffent . reperietur , qui id audebit afferere .
174 Sed iterum inftat Anonymus fic dicens : Igno Quapropter non valet dici , quod ille qui , ut
convenit , ftudet , ac orat , cognitionem quidera
rantia cognofcendi aliquod naturale præceptum
obtinet veritatis in univerfis naturæ legis du
oritur a nobis ipfis , vel quia omnem debitam
biis ; fiquidem opportune refpondet P. Colet 1. c.
diligentiam non adhibemus in veritate quæren
c. 1. pag. 24. præftantiora Ecclefiæ lumina mini
da , vel quia a Deo non poftulamus , uti par
eft , gratias , ut Divinam legem cognofcamus ;
me neglexiffe ftudium , & orationem , nec pro
pterea ad veritatis notitiam perveniffe , ut eam
quoniam (inquit ) , quemadmodum Fides noftra
Divino elevari debet lumine ad San&a Myfte affequerentur; Et vero , fi quælibet ignorantia
juris naturalis vinci poffit , maxime per oratio
ria credenda , ita noftra ratio ab eodem lumine
elevari debet , ad habendas perfpe& tas vias pro
nem ; atqui falfum confequens , cum majora Ec
grediendi ad Deum . Quocirca David Propheta clefie lumina dies , notefque oran to , & Au len
orabat : Domine oftende mibi legem tuam , & doce
do confumpferint , nec tamen eas quas optabant
me facere voluntatem tuam . Hinc pag. 253. fic
cognitiones obtinuerint . Quandoquiden , ut opti
denique concludit : Non poteft fine peccato effe ,
me idem P. Colet animadvertit , multarum le
gis naturæ conclufionum , fed remotarum a pri
quod bac ignorantia contra legem Dei efficitur .
Ergo , refpondeo , cum videmus tot viros do
mis principiis ne Patres quidem , & Ecclefiæ
os & pios ac etiam in Sanctorum numerum re
Doctores cum omnibus præfidiis a Natura , & a
Gratia acceptis veritatem in pluribus affequi po
latos multis in quæftionibus invicem adverfatos
fuiffe in pluribus ad legem naturalem fpectanti
tuerunt : Arqui multæ funt conclufiones a primis
bus , dicere forte ne debemus alterutros corum
principiis oriundæ , quarum cognitio ne cum ma
gnis quidem naturæ , & Gratiæ auxiliis baberi
peccaffe , & damnationem_fubiiffe ? Ita loquitur
P. Antoine in cit. loc. De Peccat . Cap. 4. in hanc
poteft , cum circa eas dividantur acutiffimi fi
rem ; Si S. Th. & S. Bonav. de multis ad lemul, & piiffimi Patres Ecclefie .
gem naturalem pertinentibus inter fe diffident ;
Sed replicatur : Deus eft Fidelis , promifit ex
audire orantem fe : Petite , & accipietis . Si nos
alteruter ergo erravit ; & tamen neuter opinio
lucem fuam a Deo debitis conditionibus poftu
nem ullam ante obitum retra&tavit ; ergo fi non
datur ignorantia invincibilis legis naturalis in
1 laremus , eam Ipfe non denegaret ; quamobrem
re quapiam , alteruter in gravi peccato diem
fi non obtinemus , per nos profecto ftat , nofque
claufit extremum , cum fit gravis culpa docere
fumus in culpa . Sed duo funt diftinguenda ge
nera lucis . Altera lux , feu cognitio eft natura
culpabiliter errorem circa præcepta divina , fic
que damnatus eft . Et revera nos non latet S.
lis , vel potius naturæ viribus comparata , qua
Thomam defendere , Judicem debere damnare morales veritates cognofcimus Divinæ legis cir
illum , quem in jure conftat effe reum , licet
ca imperata , & vetita . Altera eft lex fuperna
tura
 80 Lib. I. Tra&. II. De Legibus .
turalis gratiæ, qua illuftramur , ut cognofcamus traria , femper hominem peccare , licet reéta in
Divinæ gratia valorem , maximum æternæ fa tentione operetur . En quomodo Italice loqui
lutis negotium , media ad eam confequendam , tur, quod nos latine vertimus . Primum , inquit :
occafiones quæ ad ejus jacturam præcipites nos ,, Et igitur in Evangelio , & in Patrum do& tri
agere poffunt , & id genus alia . Cum autem "" na conftans axioma , intentionem , & finem
contra legem formaliter delinquitur ex hujus lu ,, communicare eorum bonitatem , aut malitiam
cis gratiæ defe& tu , quam a Deo pofcere mini ,, noftris a&tionibus , eafque bonas , aut malas
me curavimus , dubium non eft , quin ejufmodi facere ". Sed paulo poft fibimet ipfi adver
negligentia nobis imputetur ad culpam , quippe fans aliter loquitur , & inquit : ,, Quamquam
tunc noftra ofcitantia eft voluntaria ; nam fi lu ,, recta fit intentio , fi quod fit , fuapte Natura
cem hanc poftulaviffemus , non defuiffet utique ; » pravum eft , vel aliqua alia peculiari circum
Deus enim non definit impertiri gratiam oran ,, ftantia , vel fi Divina lege prohibeatur , hoc
ti , ut quod bonum effe cognofcit , ample& tatur , ,, non obftante , peccatur ab eo qui facit .
& quod malum fore nofcit , caveat ; atque hæc Ita fentit nofter Adverfarius , fed præter P.
illa lux eft , quam petebat David , cum ajebat : Concinam fuperius laudatum , & præter fenten
Da mihi intelle& tum , & diſcam mandata tua : tiam communem aliorum Do&torum D. Th. , D.
Doce me facere voluntatem tuam . Contra vero Ambrofius , D. Bernardus , & D. Jo. Chryfofto
Deus neque dat , neque fe daturum promifit o mus contrarium fentiunt , uti oftendemus . Pri
mnibus lucem veritates omnes cognofcendi , quæ mum itaque D. Th . 2. 2. q. 18. art. 6. proponit
naturali lumine cognofci poffunt ; ideoque cum quæfitum: Utrum actus habeat Speciem boni , g
quis materialiter operatur contra legem , fed mali ex fine? Et refpondet : Dicendum quod ali
invincibiliter , ab hujus naturalis cognitionis de qui a&us dicuntur humani in quantum funt vo
feftum , tunc ad formale peccatum non impu luntarii , ut fupra di&tum eft . In adu autem vo
tatur error , contentus cum fit Deus , ut nofmet luntario invenitur duplex a& tus , fcilicet alus
nos dirigamus juxta confcientiæ dictamen , quod interior voluntatis , & a&us exterior , & uterque
per rationem nobis exhibetur , & oftenditur tam eorum actuum babet fuum objectum . Finis autem
quam rectum . Apoftolus ait : Omne autem quod proprie eft objectum interioris a& tus voluntatis .
non eft ex Fide ( ideft juxta confcientiam uti Actus exterior accipit fpeciem ab objecto , circa
communiter explicant Ambrofius , Chryfofto quod eft ; ita actus interior voluntatis accipit
mus, Theodoretus , aliique ) peccatum eft . Igi fpeciem a fine ficut a proprio objeto . Id autem
tur qui operatur juxta propriæ confcientiæ di quod eft ex parte voluntatis , fed habet ut for
&
tamen , non peccat . S. Joannes quoque tradit : male ad id quod eft ex parte exterioris a&tus ....
Si cor noftrum non reprehenderit nos , fiduciam Neque a &tus exteriores babent rationem moralita
habemus ad Deum . 1. Jo . 3.2 . Ut uno verbo di tis , nifi in quantum funt voluntarii , & ideo a
cam , Deus non damnat , nifi illas actiones , in &us bumani Species formaliter confideratur fecun
quibus adeft malitia voluntaria , vel voluntaria dum finem, materialiter autem fecandum obje
negligentia ; unde qui exiftimat invincibiliter Aum exterioris a&us . Ifthæc San& ti Doctoris ver
re&te operari , Deus non folum non punit , fed ba clariora funt , quam explanationc egeant ,
quandoque re& tam ejus intentionem remunera nam in his luculentiffime docet , actum huma
tur , etiamfi opus fuum legi prout eft in fe re num , bonum , aut malum evadere prout finis
pugnet , fed quia repugnantia bac ( fcribit P. eft , quo fit ; etenim ipfe humanus actus , in
Colet , ut fuperius prænotatum eft ) aliquando tantum habet rationem moralitatis , ideft ut fit
involuntaria eft , ut in iis , qui invincibili la bonus , vel malus , in quantum eft voluntarius .
borant ignorantia , ideo non femper imputatur ad Objectum a& tus externi eft res , prout eft in fe
culpam , fed aliquando ad meritum ob bonum fi ipfa : objectum vero actus interni voluntatis eft
nem agentis , qui rectam rationem fibi fequi vi• intentio , qua quis operatur ; unde licet mate
detur , dum etiam ab ea deficit . rialiter actus fit in fe ipfo malus , tamen forma
Id pariter fcribit feveriffimus P. Daniel Con liter bonus eft , quando bonus eft finis ; hoc ta
cina Theolog, Chrift, t. 2. lib. 2. de Confcientia men femper intelligendum , cum nempe mali
differt. 1. ubi licet in argumento Capitis 5. di - tia actus materialis invincibiliter ab operante
cat, opus ex errore confcientiæ patratum adhuc ignoretur .
invincibili , neutiquam bonum effe poffe , meri . Adverfarius vero pro fe affert longam admo
toque dignum ; nihilominus infra num. 36. pag. dum D. Bernardi periodum de Præcept. & Disp.
mihi 46. expreffe fententiæ noftræ adhæret , di Cap. 12. 18. & deinde dicit : Ejufmodi Divi
cens : Poteft enim quis , dum exercet opus mate Bernardi refponfio clare oftendit , quod ut oculus
rialiter malum , babere plures actus bonos , in fimplex faciat Corpus luminofum , duo continere
tentionem nempe bonam Deo placendi , bos bonos , debet , bonam nempe intentionem , & veritatis co
meritorios dicimus , quamvis a& tus , qui per cognitionem . Hoc ipfe italice , nos latine dice
Se tunc exercetur , fit materialiter malus ...... bamus . Ego autem lego , D. Bernardum duas
Hæc bona intentio nulla prava circumftantia in doctrinas dare iis oppofitas , quæ adverfarius af
quinatur , quia opus materialiter malum cum firmat , in eodem tract. c. 12. & 17. Bernardus
non fit voluntarium , refundere in ipfos altus ma ait , quod ille qui obedit Prælato ex recta in
litiam non valet . tentione , meritorie agit , quamvis materialiter er
Verum Anonymus nofter contra id quafi tu rat contra legem , & c. 14. n. 35. hæc verba ha
ba exaltat vocem fuam & Caput integrum in bet: Et quidem dignam dixerim velfolam inten
hoc infumit ( quod eft XIII . ) ubi magna vi ni tionem piam , nec plane condigna remuneratione
titur probare , quando actio Divina legi eft con fraudabitur in opere quoque non bono ipja bona
v2
 Cap. IV. Quæ excufent a tranfgreffione Præcepti . Dub. I. 81
voluntas . D. Ambrofius lib. 1. Offic. cap.30. lum quod cognofcit effe vitandum . Optime ad
fcribit : Affectus tuus. nomen imponit operi tuo . monet D. Th. 1.2 . q. 76. a. 2. ad 2. non poffe
Jo. Chryfoftom. Hom . 19. in op. imperf. fimiliter hominem propriis actibus gratiam acquirere ,
fcribit : Ex propofito bono etiam quod videtur fed utique propria diligentia rerum Scientiam
malum bonum eft , quia propofitum bonum excufat comparare poffe . Homo poteft aliquam fcientiam
malum opus . acquirere per fuos actus , gratias vero non acqui
Sed qui contra legem operatur , inftat Au& tor , ritur ex noftris a& tibus . Si igitur ita fe res ha
femper peccat ignorantia vincibili , quia non o bet , non debet homo neceffario expectare gra
rat , nam fi oraret , fibi non deeffet gratia ad tiam , ut naturalium præceptorum ignorantiam
cognofcendam legem . Ad quod fic refpondeo : fuperet , quia ejufmodi ignorantia propria dili
Deus oranti , ut formale peccatum caveat , non gentia fuperanda eft ; & quotiefcumque hæc di
denegat fufficicntem gratiam , fed non femper ligentia tanti non effet roboris , ut ad cognitio
gratiam impertit , ut materiale peccatum vite nem perduceret remotorum , obfcuriorumque præ
tur. Non deeft gratia ( fcribit P. Colet ) quapec ceptorum , invincibilis cum fit ignorantia , a
catum formaliter devitet , concedo : peccatum et Deo non imputatur ad culpam .
iam materialiter , nego . Porro peccatum , quod Atqui Anonymus aliam infiftit viam , culpa
ex ignorantia invincibili committitur , non eft bilem ut reddat ignorantiam invincibilem cu
peccatum , nif materialiter , nec impedit , quo jufcumque rei ad jus naturæ fpe& tantis ; ait e
minus æterna falus obtineri poffit . Imo funt qui nim : Duo nobis inflicta vulnera effe , & adhuc
credunt , quarumdam rerum cognitionem homini refidentia ab originali peccato , concupifcentiam
Subtrahere , quia mavult ut propter cognitionis nimirum ob quam voluntas ad malum proclivis
defectum non peccet , nif materialiter , quam , remanfit , & ignorantiam ex qua obnubilata_re
ut occafione cognitionis fue formaliter delin manfit ratio ; proindeque fic argumentatur Ita
quat . lice loquendo , quod nos latine : Si concupifcen
Vix tamen , imo ne vix quidem intelligo , tia non excufat eum , qui fequitur concupifcentia
quid ad rem noftram pertineat propofitio , quam deordinationes, quare ignorantia excufare debet 2
opponunt ab Alexandro VII. damnata , circa qui fequitur deordinationes ignorantiæ ? Ex quo
peccatum philofophicum , quæ habebat : Pecca deinde concludit , quod ficutí peccat operans pro
tum philofophicum , feu morale quantumvis gra pter concupifcentiam , ita peccat operans pro
ve in eo qui Deum vel ignorat , vel de Deo actu pter ignorantiam .
non cogitat , eft grave peccatum , fed non eft of Sed refponfio eft aperta . Idcirco peccat con
fenfa Dei , neque peccatum mortale diffolvens a cupifcentiæ deordinationes fequens , quia cum
micitiam Dei , neque æterna pœna dignum . Quid voluntate fponte illius malitiæ adhæret , tunc et
ad rem noftram , inquam , pertinet propofitio jam concupifcentia ipfa eft voluntaria . Aliter
ifthæc? Qui cognofcit offendere Naturam > ne vero accidit in ignorantia invincibili , quæ non
ceffario offendit etiam Naturæ Au& torem , qui eft volita , neque placet . Manifeftum eft nul
eft Deus , etiamfi de Deo non cogitet : Sed qui lum effe peccatum , nifi voluntarium ; eo fit ,
operatur ex ignorantia invincibili legis natura ut quemadmodum fequentes nos voluntarias con
lis , neque Deum offendit , nifi tantum materia cupifcentiæ deordinationes peccamus , ita pari
liter , vel ( ut melius dicam ) in nihilo offen ter peccamus ignorantiæ vincibilis , & volitæ fe
dit ; Etenim materialis offenfio non habet ratio . quentes deordinationes , e contrario tamen , fic
nem offenfæ , fed ad fummum effet materia of uti operari juxta concupifcentiam , fed contra
fenfæ , fi homo tamquam offenfam Dei , aut Na voluntatem noftram , peccatum nullum eft , jux
turæ eam apprehenderet . ta quod ajebat Apoftolus ( Rom . 7. 19. ) : Quod
Nec quicquam fuffragatur dicere in fenfu Ad nolo malum boc ago ; ita quoque peccatum nul
verfarii , quod quemadmodum fides noftra ele lum eft operari ob ignorantiam invincibilem ,
vari debet lumine fupernaturali , ut revelata cum non fit volita .
Myfteria credamus , ita etiam noftra ratio eo Ulterius vero progreditur Autor , & culpabi
dem debet elevari lumine , ut juris Naturæ ne lem putat ignorantiam noftram , faltem propter
gotia cognofcamus : quia quantum attinet ad propria peccata a nobis prius commiffa , affir
Myfteria , ultro concedimus ; fed ad bene ope matque , quod quemadmodum nos propter pec
randum , licet homini in tenebris veluti confti cata noftra in morali conftituimur impotentia
tuto poenam primigeniæ labis non fufficiat ſo operandi bonum , ita in morali etiam impoten
la , nudaque ratio naturalis , fed requiritur in tia conftituimur cognofcendi bonum , quod fa
fuper Divina præceptorum revelatio , ut ca in ciendum fit , & malum quod fit fugiendum . Qua
telligat quæ facienda fint , quæque cavenda ; propter , ficuti non excufat impotentia , quando
poftquam vero homo hoc divinæ revelationis lu malum operamur , quod cognofcimus effe ma
men acceperit ad bene vivendum , & ad omnes lum ; ita non excufat impotentia , cum ignora
morales veritates cognofcendas , prout in fe mus malum quod facimus .
funt , aliud non opus eft fupernaturale lumen ; At cum Du- Hamel lib. 2. de A&t. Hum. c. 5.
etenim Deus gratias fupernaturales minime pol infin. refpondemus primum , poenam peccati non
licitus eft ad hunc finem , fed vult , ut homo effe malum , quod imputatur ad culpam ejus ,
naturali ratione utatur directa jam a revelatio qui talem patitur pœnam ; quare licet talis igno
ne præceptorum facta ; tantummodo , ut jam fu rantia effet pœn aliorum peccatorum quæ an
pra di &tum eft , ea eget gratia , qua ipfum illu tea admifimus , attamen hæc peccata non fa
minetur , & confortetur ad id amplectendum , ciunt culpabiles errores , quos deinde commit
quod cognofcit bonum , idque fugiendum ma timus ex invincibili ignorantia ; quoniam tales
Lig. Theol, Tom. I. F erro
 82 Lib. I. Tra&. II. De Legibus .
"
errores non funt a nobis voliti , neque prævifi . ,, addit tamen quod hoc non debet aperire afy
Ac licet ea (fcribit Duhamel ) vitia ex peccatis "" lum ad tenebras ignorantiæ , ut in ea fuam
libere admiffis oriantur , ac proinde voluntaria ,, inveniat excufationem , quia eadem non fic
videantur , & ea ratione ignorantia fit pœna pec ,, excufat , ut quis minime damnetur ad ignem
cati ; binc tamen non fequitur ea effe volunta "" æternum : Verum ego non intelligo , quid
ria, cum ex iis peccatis fequutura mala prævi Autor velit pro rei fumma inferre ab hac Au
Ja non fuerunt . Infuper refpondetur , a veritate guftini auétoritate . Si ab illis verbis , qui tam 1
prorfus alienum eſſe , quod ficuti noftra peccata quam fimpliciter nefciunt , inferre vellet igno
mos conftituunt in morali impotentia operandi rantiam non excufare ab æterna damnatione
bonum , ita pariter conftituunt in morali impo quamvis invincibilis fit , contra ipfum obftaret
tentia præcepta naturalia cognofcendi ; quia , propofitio fecunda ab Alexand. VIII. profcripta ,
juxta quod fuperius prænotavimus , ut bonum & fuperius jam allata , quæ habebat , ignoran
operemur , requiritur gratia , ad quam fane obi tiam invincibilem juris naturæ non excufare a
cem ponit qui peccat ; ut vero fimpliciter præ peccato formali . Ceterum Du-Hamel , & P. Ber
cepta cognofcantur , neceffe non eft gratia , fed ti re& te huic Auguftini textui refpondent . Et fic
fatis eft naturale lumen ; unde neutiquam dici Du-Hamel (de A& t . Hum. lib.2. difp. 3. cap.6.
poteft peccatum locare hominem in morali im num. 6. ): Het intelligenda , ut nefcientia fim
potentia cognofcendi præcepta . plex non excufer a peccato , cujus non eft cauf
At fortaffe dicet ; Peccata peccantes exce Ja, fed eximit ab eo cujus eft cauffa . Unde qui
cant , & cognitionem abripiunt . Libenter an tegem Dei nefciunt , nec fcire potuerunt , non pe
nuo , peccata a peccatoribus auferre cognitio ribunt , quod legem ignotam violaverint , Jed
nem illam, quæ ad bonum agendum allicit , propter peccata , quæ in lege Nature admife
removetque a malo patrando ; & ut cognitio ifta runt . Eademque ratione relato Auguftini tex
habeatur , requiritur gratia , & ad eam obtinen tui_refpondet P. Berti lib. 21. c. 10. dicens Au
dam orare oportet . De hac nimirum cognitione guftinum fcripfiffe , quod Infideles , qui non cre
loquebatur Auguftinus contra Pelagium : Dum diderunt Jefu Chrifto , merentur ignem æter
14 tamen potius difputet , quam , ut oret , & dicat : num , non quia non crediderunt , id enim non
da mihi intellectum , & difcam mandata tua : imputatur ad culpam , dummodo nefcire nolue
-Bellarminus hunc Davidis explicans textum in runt ; jed quia legem naturæ infcriptam cordi
bus fuis libere tranfgreffi funt . Itaque mens' Au
quit: Da mibi intellectum , non fignificat da mi
hi wim intelligendi , fed da mihi lumen divi guftini ea profecto eft , quod ignorantia nempe
$num , quo mens mea difcat mandata tua ( fcili illorum , qui penitus ignorarunt veram Religio
nem , licet eos ab incredulitatis peccato excu
cet ) ut fibi perfuadeat , optimum effe illa com
fet , non tamen ab iis peccatis excufat , quæ ipfi
plere . Poftulabat igitur Propheta gratiam , ut talia effe cognofcunt juxta Naturæ lumen . Quod
illuminaretur , & fibi perfuaderet , quantum il
lud foret bonum , quod in exequendis Divinis vero S. Doctor de ignorantia culpabili loquere
tur , ex verbis janr conftat , quæ immediate ci
præceptis requiritur . Id quoque expoftulabat ,
tato textui fubjungit , dicens : Non enim fine
quando orabat : Viam juftificationum tuarum in
caufa ditum eft: Effunde iram tuam in Gen
-true me: ideft ( idem Bellarminus explicat ) do
tes , que te non noverunt . Deum non cognofce
ce me que fit via præceptorum tuorum , quomodo re , non poteft , nifi malitia , aut voluntaria ob
videlicet debeam in lege rua ambulare ; nempe
cæcatione contingere . Idem fcribit S. Joannes
quomodo ambulare debeam juxta tua præcepta . Chryfoftomus Hom. 27. in Ep. ad Rom. num. 3 .
Id infuper , quando orabat : Da mibi intelle
Aum , & fcrutabor legem tuam . Petit ( Bellar Judæi ignorarunt , fed bec ignorantia non erat
digna venia . Græci quoque ignorarunt , fed de
minus ) ut fcrutari poffit ejus utilitates . Id pa fenfionem non habent . Sed poftea immediate ſub
riter , cum ajebat : Doce me facere voluntatem
jungit
tuam ; ideft doce me Domine , ut fecundum vo ignoraveris : Quando enim ea que fciri nequeunt ,
, culpæ obnoxius non eris . Cui con
luntatem tuam operer ; fed , ut fupra dictum formatur celebris illa S. Auguftini doctrma ( lib,
eft , voluntas Dei eft , ut nos operemur juxta
3. de lib. arb. c. 19. n. 53. ) ; Non tibi deputa
noftræ confcientiæ di&amen . Peccatum igitur tur ad culpam quod invitus ignoras , fed quod
peccantem privat hac cognitione gratiæ ; fed
negligis quærere quod ignoras .
non cognitione naturali præceptorum , quæ no Ceterum ne longum faciam , & ne ulterius
bis fe præftant cognofcenda ratione dumtaxat tædio Lectorem afficiam , omnibus aliis Augu
naturali , ut recte fcribit Habert de A&. Hum. ftini textibus , quos Anonymus objicit , una tan
c. I. §.3. pag. 17. ex D. Thoma : Peccatum na
tummodo ejufdem Sancti auctoritate refponde
zuram humanam prorfus non corrumpit ; alioquin mus . Is in primo lib. retract. videtur prima fa 1
per peccatum defineret effe bomo .
Multas autem Avtor Divi Auguftini opponit cie fentire , nefcientem fe peccare , adhuc pec
care , quando voluntarie id agit , quod in fe
auctoritates , & præfertim illam de Gratia , &
peccatum eft : Qui nefciens peccavit non incon
lib. arbitr. c. 3. Ignorantia que non eft eorum ,
qui fcire nolunt , fed qui tamquam fimpliciter gruenter nolens peccaffe dici poteft , quamvisita &
nefciunt , neminem fic excufat , ut fempiterno ipfe , quod nefciens fecit , volens tamenfecit ,
igne non ardeat . Super hanc auctoritatem Au nec ipfius effepotuit fine voluntate peccatum . Sed
or fic Italice fcribit quod nos latine : .. Mi ut egregie animadvertit Du-Hamell. c. n.5. infin.
idem S. Doctor aperit mentem fuam , explanat
99 nime contendit S. Auguftinus , femper effe que quod dicere intelligebat : Quia voluit , er
reum , qui ignorantia deliquit , quemadmodum
go fecit; etfi non quia voluit , peccavit nefciens
» qui peccat cum cognitione fuæ culpæ ...... pect
 Cap. IV. Quæ excufant a tranfgreffione Præcepti . Dub. IV. 83
peccatum effe quod fecit . Ita nec tale peccatum San& t orum Thomæ , Bonaventura , Antonini ,
fine voluntate effe potuit , fed voluntate fa&ti , Anfelmi , aliorumque Theologorum tam beni
& non voluntate peccati . Id denotat , quod li gnioris , quam feverioris fententiæ , verum et
cet factum fit materia peccati , cum tamen vo iam funditus everterunt firmiffima , receptiffi
luntas deeft peccandi , peceatum eft tantum ma maque Theologiæ axiomata ; Idque fane non
teriale , fed non formale , feu voluntarium , ut ad alium finem , quam ut illicitum facerent u
optime Du-Hamel , quod nimirum factum ipfum fum quaruncunque probabilium opinionym .
eft materia peccati , non formaliter , & reipfa
peccatum eft. DUBIUM II .
Id pariter eft quod fcripfit D. Thomas Opufc.
de Malo quæft. 3. art. 8. Si ignoretur deformi An metus excufet?
tas , puta cum aliquis nefcit , fornicationem ef
Je peccatum, voluntarie quidem facit fornica 22 ESP. Si ex metu facis , quod fimpliciter 175
tionem , fed non voluntarie facit peccatum . Non "" malum eft , peccas quidem ; minuiturta
ncgatur vero , ut fincere loquamur , Angeli "2 men per metum malitia , quia minuitur liber
cum " alibi negare fornicationem invincibili ,, tas , Interim fæpe fit , ut præcepta quædam
ter ignorari poffe ; & merito id negat , quia "" non obligent , cum corum obfervatio cederet
fornicatio prohibetur præcepto proximo , & im "? in grave alicujus incommodum : & tunc , fi
mediato primis principiis ; attamen S. Doctor ,, ex metu talis incommodi quis tale præceptum
loco nuperrime adducto , ut certam , explora 99 omittat , non peccat , cum præceptum non li
tamque rem ftatuit , quod quando quis invinci » get . Eft communis .
biliter ignorans operatur etiam contra aliquid
fpectans ad jus naturæ , iş materialiter tantum Unde refolvuntur bi Cafus .
errat , fed nequaquam peccat .
Eadem refponfio datur cum Du-Hamel tex ,, 1. Præceptum naturale negativum , prohi
tui Divi Hieronymi contra Pelag. cap. 10. 11 . 22 bens rem intrinfece malam , non licet viola
12. nobis ab Anonymo objectato , ubi S. Do ,, re , ne ob metum quidem mortis . ( Et fi
Яor ait adverfus Pelagianos , ignorantiam non. ,, aliquando videatur licere violari preceptum.
excufare a peccato ; quod intelligitur de pec " negativum , v. gr. non furandi , non occiden
cato facti materialiter , fecus vero de peccato. ,, di , puta ad defenfionem vite proprie &c.
formaliter accepto . Et quidem Sanctus loqui "" tunc dicitur , præceptum non exiftere . Vid. 1.
tur de homicidio cafu patrato , pro quo in ve "7 2. 3. 51. ) *
teri lege ctiam vitimæ erant offerendæ , non ,, 2. Metus gravis , v. gr. mortis , &c. fap
obftante quod fine culpa voluntatis contin "9 non tantum excufat a præcepto positivo , tam
geret . ,, Divino , quam humano ; fed quandoque et
Item opponit Autor quamdam Divi Bernar "" iam ab affirmativo naturali , & fie ( ut San..
di auctoritatem tract , ad Hugon . de quæft. c. ?. 29 cbez 1. mor, cap. 18. ) non tenetur quis cum
4. ubi ignorantiam eſſe ait unam ex caufis ,, periculo vitæ integre confiteri , fervare depo
peccatorum , que nos committimus , fed quæ 27 fitum , implere votum , fuccurrere proximo
Deus non excufat . Attamen advertendum eft , ,, extreme indigenti . Bec. tom. 2. lib. 3. cap.6.
de qua ibi ignorantia S. Bernardus fermonem „ Azor. 1. p. 1. 1. cap. 11. Laym. I. 1. 1. 4. cap.
facit; en de que ignorantia loquitur : Muita 14. Excipe tamen cafum de quo infra , 1.2.
nefciuntur , aut fciendi incuria , aut difcendi 22 ad n. 25.
defidia , aut verecundia inquirendi . Sed hanc ,, 3. Si obfervatio legis humanæ neceffaria fit
ignorantiam ortam a negligentia fe inftruendi 23 ad confervandum bonum , aut avertendum
de propriis obligationibus , aut inquirendi veri ,, malum commune , quod pluris fit , quam vi
tatem quis umquam a peccato excufare pote "" ta propria , tunc lex illa obligat cum peri
rit ? Neque obftat , quod ait S. Doctor de Pre "" culo vitæ, ut v. gr. , fi dux mandat militi non
cept, & difpenf. cap. 14. num. 40.: Sive itaque ,, difcedere ex ftatione ; item , fi perituræ fint
malum putes bonum quod forte agis , five bo 2, animæ , nifi Paftor adeat ægros tempore pe
num malum , quod operaris , utrumque peccatum "" ftis . Laym. Cum Salmant, cap.2. numer.
eft . Quoniam fcribit P. Berti ( lib. 21. cap. 14. » 127. ) *
prop. 2. verf. Præterea ) perperam Vendrochium 24. Alioqui nulla præcepta humana , etiam
ab hac auctoritate colligere , Divum Bernar. "" Ecclefiaftica , per fe obligant cum periculo
dum negare ignorantiam invincibilem excufare ,, vitæ , aut fimilis incommodi , Sanch. 1. mor.
a peccato , nam S. Doctor n. 37. jam fcripferat : » cap. 18. ut fi v. gr. cogaris metu mortis con
E qui bonum diligit , & malum nefcius agit ; " trahere cum confanguinea in gradu prohibita
bujus quidem bonus eft oculus , quia pius , non ,, lege Ecclefiaftica , poffes contrahere ( in fpe
tamen fimplex , quia cacus . Et Berti addit : I ,, ciem ) , non tamen poffes confummare ; quia ,
gitur eft oculus , qui non eft fimplex , & tamen "" cum matrimonium effet irritum , fornicare
non eft nequam , fcilicet nefcicntis ignoratione ,, ris , quod intrinfece malum eft . Sanchez de
excufabili . 23 Matr. 1.7. d. 5. n.4.
En igitur demum quomodo noftri Contradi ,, 5. Per accidens interim accidere poteft ,
1 Atores ad negandam ignorantiam invincibilem ,, ut lex humana obliget cum periculo vitæ,
omnium Conclufionum etiam remotarum , ' ob ,, ratione alterius præcepti juris naturalis , aut
fcurarumque de rebus ad legem naturæ fpectan "" Divini concurrentis , ut v. gr. fi quis cogere
tibus , nedum adverfati funt communi fenfui " vellet tranfgredi præceptum Ecclefiæ in odium
F z 27 Fi
 84 Lib. I. Tract . II . De Legibus .
35 Fidei , vel contemptum Religionis . Sanchez 185 Quid fi caufa expofita fuerit falfa?
25 loc. cit. Con. p. 3. 1. 2. d. 13. dub. 12. * ( Ita 186 Vide alios cafus?
», etiam Salm. ibid, n. 130. ) 187 An difpenfatio ftriate accipienda ? Et an de
tur difpenfatio tacita?
DUBIUM III. 188 De iis qui poffunt difpenfare de poteftate or
2 dinaria?
An excufer impotentia totius vel partis? 189 Num Papa in Præceptis Divinis?
1go Num Epifcopi & in quibus?
17629. 191 An inferior difpenfet in Legibus fuperioris ,
neatur , certum eft , quod impotentia ex ubi difpenfatio non eft obfervata?
"2 cufet , etiam illa , cui ante caufam cum pec
39 192 Quid in dubio , an cafus egeat difpenfa 4
tione? 1
,, cato dediЯi , dummodo de hoc doleas ? Quare
23 id præcipue hic dubitatur , an qui non poteft 193 Quid de poteftate delegata? Et an hæcfpi
ret morte concedentis ?
22 implere totum , teneatur ad partem .
" ,, Refp. 2. Si præceptum tale fit , ut commo 194 Quando Prælati Regulares poffint difpenfare?
,, de . poffit , aut foleat dividi ,' atque in éjus 195 Quot modis ceffet difpenfatio?
, parte falvetur ratio , feu finis præcepti , tunc 196 Quomodo ceffet I. per Ceffationem caufe ?
,, qui non poteft fervare totum , debet fervare 197 Quomodo II. perRevocationem difpenfantis?
» partem , quam poteft . Quod fi vero non fal 198 Quomodo III. per Renunciationem difpenfati?
,, vetur ratio præcepti in parte , neque id com 199 An ceffet Lex ceffante fine Legis?
,, mode poffit , aut foleat fieri , tunc qui non 200 II. De interpretatione Legis . An lex exten
" poteft totum , hoc eft tantum , quo moraliter di debeat de cafu ad cafum ?
,, impleri cenfeatur integrum præceptum , is non 201 III. de Epikeja Legis 12 7
,, tenetur ad partem . Quæ omnia æftimanda 202 APPENDIX Buſembai . (AP 9001
De Difpenf ationib us S Pænite ntiari æ , uf
2, funt , 1. Ex intentione Legislatoris . 2. Ex .7. 0426
que ad n. 208, use!
‫ رو‬ratione , fine , & materia legis . 3. Ex judicio 1) Jag 200 1.2A 32
», prudentum . 4. Ex communi ufu . Ita Sanch.
"" ESP. In jure humano difpenfatio Legis- 178
» I, mor. c. 9. Laym. l. 1. t. 4. c. 19.
"" Tatoris , vel parem poteftatem habentis ,
,, facta ex jufta caufa , excufat a tranfgreffione
Unde refolvuntur bi cafus .
præcepti . Eft communis . Sanch. Azor. 11. P.
**
177 1. Qui non poteft legere omnes Horas , de "" 7.5. c. 15. Salaš d, 20, ›
,, Ratio eft , quia , cum fit auctor fuæ legis ,
39 bet dicere eas , quas poteft ; quia divinæfunt . ,, poteft quemvis excipere . Dixi 1. Ex qua
» Laym. loc. cit. & Bonac.
,, z, Qui in Quadragefima non poteft jejuna caufa , quia , fi temere , & fine caufa difpen
re , debet abftinere a carnibus , & poteft: aut "" fet , tener quidem difpenfatio , peccat tamen
,, qui non poteft omnibus diebus , tenetur iis , ,, tam dans , quam petens difpenfationem , con
quibus poteft . Ita Laym. loc. cit. & Bonac. tra jus naturale , dietans partem debere con .
22 formari fuo toti , nifi jufta caufa excufet .
3. Qui poteft notabilem partem Sacri ( v. gr. " "
, ufque poft Confecration em ) audire , aut Ho ;; Sanch. t. 8. d. 18. Suar. Fill. n. 438. & qui
23 rarum dicere , aut commode poteft cum alio , "" dem ( ut vult Suar. ) mortaliter ; venialiter ,
, & folet , tenetur , alioquin non , ibid. v. in "" ut Pontius apud Dian, n. 8. t. 3. R.8.9 . & 10 .
14 "" * Idem tenent Salm. de Leg. c. 5. n. 66. cum
20 fra de Horis . &c. præcifo tamen fcanda
4. Si quis carens Breviario pauca ex Ho "" Sanch. Laym . Pal.
ris fciat memoriter , non tenetur ea dicere . 35 lo, &c. Utentem autem tali difpenfatione com
ir ibid. "" mune eft non peccare graviter , & probabile nec
etiam leviter, ut Salm. n. 76. cum Suar. Pal.
5. Qui obligatur vifitare Limina Apoftolo 22 Pon. &c. ) * , quem , fi dubitet ; an caufa fit
rum Romæ, & fcit fe eo pervenire non pof "" ,, jufta; poffe difpenfare , vult Sanch. Cum
22 fe , non tenetur ingredi iter ; quia nec finis , Salm . n. 75. Tapia , Gran. Dian. Quia poffidet
, nec ratio præcepti falvatur , ibid; & Suarez ‫ و"ر‬poteftas difpenfativa . Secus effet , fi dubitaret
>> Bonac. d. 1. q.8. p. 1. ", an adfit caufa . ) contra Bon. qui dicit pec
C
,, care . Etfi autem caufa fit jufta , non tamen
DUBIUM IV. tenetur difpenfare , nifi cum vel jus præcipit
""
,, ex ea caufa difpenfari , vel neceffarium eft ad
An excufet Difpenfatio? ,, communem bonum , vel fpirituale pœnitentis :
vel ad advertendum grave damnum , aut pu
178 An excufet difpenfatio falta ex justa cau """ blicum fcandalum , & fine difpendio
fieri po
fa? Quid fine jufta caufa? "9
,, teft . Dian . p . 8, t. 3. R. 27. & 28. contra Suar.
179 An exiftente caufa teneatur Superior difpen◄ *" ་ 7.1
Jare ? " Sanch. &c.
Quær itur , an exift ente a
cauf , tene atur Supe- 179
180 An valeat difpenfatio inferioris ? rior difpenfare ? Diftingue : fi caufa fit tantum
181 An exiftente jufta caufa valeat difpenfatio fufficiens , ut difpenfatio fit permiffa , non au
facta mala fide Superioris? tem debita , poteft licite Superior eam concede
182 An in dubio difpenfatio cenfeatur valida? re , & negare ; vel uni concedere , & alteri nega
183 An quis poffit difpenfare cum feipfo? re ; quia , licet expediat bono fubditi difpenfatio ,
184 An valeat difpenfatio extorta per vim , aut expedit vero bono communi Legis obfervantia .
metum ? Ita
 Cap. IV. Quæ excuſent a tranfgreffione Præcepti . Dub. I. 85
Ita Salm. d. cap.5 . numer. 8o. cum Conin. Pal. cum caufa . Ita Pal. Azor. Covar. apud Salm.
Bonac. Sanch. Suar. &c. Si vero caufa fit ta cap. 5. n. 78. Secunda fententia probabilior , &
lis, quæ efficiat difpenfationem effe debitam > communior dicit , quod , exiftente caufa , valet
nempe ad evitandum damnum commune , vel difpenfatio , & licite difpenfatus utitur illa , a
privatum magni momenti , vel ad utile commu quocumque Superiore illa fit impenfa . Ratio ,
ne , vel magnum particulare ( expedit enim ali quia valor difpenfationis non pendet a cognitio
quando difpenfare , etiam pro bono particula-. ne caufæ , fed ab exiftentia illius ; ficut valet
ri , quod indire& te redundat ad bonum commu electio capacis ad Beneficium , licet capacitas
ne . Et ideo docet S. Thom. 1. 2. quæft. 97. a. 4. ignoretur ab Ele& tore , ex c. Nibil de Electione .
quod convenit difpenfare , quando alias majus Ita Salm. d. c. 5. n. 79. cum Sanch. Suar. Ta
bonum privati impediretur . Ita Salm. de Matr. pia , Bafil. Diana , Vill. Secus tamen dicendum ,
cap. 14. num. 20. cum Con. Sanch. & Averſa ; fi inferior difpenfet bona fide , fed fine caufa ,
tunc tenetur Superior difpenfare , alioquin pec contra Bufemb. & alios ut fupra ; vide lib. 3.
caret graviter , vel leviter juxta materiam . De num . 251.
negata tamen ( etiam injufte ) difpenfatione • 4. In dubio de valore difpenfationis , va- 182
nequit fubditus agere contra Legem ; nifi ta "" lidam cenferi , eo quod præfumatur in favo
lis caufa urgeat , ut eum extrahat a Lege : qua "" rem actus , ne pereat , probabile putat Sanch.
re , fi Epifcopus injufte neget difpenfationem pu "" &c. cum Dian. p. 3. t. 6. R.9 . p. 4. t. 3. R.
blicationum ante Matrimonium , poteſt , urgen. » 45.64. p. 8. t. 3. R. 62. * ( Sum Salm. n. 88.
te gravi caufa , illud contrahi fine eis . Ita Salm. "" Vide 1. 3. n. 251. ) ⭑
de Matrim. c. 8. num. 92. cum Con. Sanch. Pal. ,, 5. Habens poteftatem generalem difpenfan- 183
Sot. & aliis. "? di poteft etiam fecum difpenfare directe , &
180 "" Dixi 2. Legislatoris : quia difpenfatio infe
,, ,, immediate . Sanch. Dian. p. 8. t . 3. R. 10.
"" rioris in lege Superioris fine jufta caufa inva » contra Suarez * ( Ita Salm. c. 5. n. 60. & 61 .
"" lida eft , ac proinde non excufat a tranfgref "" cum S. Thom. Cajet. Laym. Pal! Bonac. &c.
"" fione præcepti . Ratio eft , quia qui nomine " Quia eft jurifdi& tio pure voluntaria , que et
"" alterius fine caufa difpenfat , diffipat , Suar. iam erga feipfum exerceri poteft . Hinc bene
"" 1.6. cap. 19. Sanch. 1.8. de Matr. d. 17. Va " fibi difpenfare poteft in votis , juramentis , je
22 lide autem , & licite inferior poteftate ordi *
" junio &c )
29 naria difpenfat ex jufta caufa in lege Supe ,, 6. Valet difpenfatio obtenta per vim , aut 184
03 rioris 1. Circa levia , hoc eft , quæ fub mor ,, metum ; ( modo caufa fit jufta ) . Item data
"" tali non obligant , etfi facilis fit ad Superio ,, fine ullis verbis , fola mente . Turrian. Dian.
1 ,, rem recurfus . 2. Circa ea , quæ frequenter " p. 8. tr. 3. R. 17. 76. p. 4. t. 4. R. 118 .
" Occurrunt v. gr. in jejuniis , celebrandis fe Quæritur , an valeat difpenfatio extorta per
"" ftis , &c. * ( Vide n. 190. circafin. ) * 3. Circa, metum ? Refp. quod quando caufa difpenfatio
,, ea , quæ ita funt propria uni Communitati nis exiftit , difpenfatio femper eft valida : dum
22 ut non conveniat alii . 4. Quando recurfus ad modo non conftet Superiorem difpenfaffe fine a
Superiorem difficilis eft , five quando eft ne nimo difpenfandi : metus enim voluntarium non
""2" ceffitas , & periculum in mora , Dian. p. 8. tr. tollit , ficut tollit vis . Obtentio autem talis di
22 3. R. 2. ex Gran. Sal. Gord. & Pal. qui ad fpenfationis eft etiam licita , fi juke Prælato
"" dit 5. Si confuetudo præfcripferit , ut inferior metus incutitur ; nempe fi fubditus minatur ſe
,, difpenfet , ut Dian. loc. cit. R. 95. 6. Quan conquefturum apud fupremum Superiorem : vel
22 do eft dubium negativum , an cafus egeat di juftam accufationem laturum de aliquo fuo cri
,, fpenfatione . Quo cafu , fecundum Palaum , mine . Illicita autem effet , fi metus fit injuftus ;
"" non opus eft difpenfatione , cum præfumptio ideoque difpenfatio tunc pro libito a Superiore
"" fit pro libertate , Barb. Dian. p. 3. t. 6. R. poffet poftea revocari . Ita Salm. d. c. 5. n. 82.
,, 28. p. 4. 8. 3. R. 46. p. 8. t. 3. R. 72. & 95. 83. & 84. cum Sanch. Pal . Suar. Bon. Quando
"2 Unde refolvitur . * ( Vide n. 192. ) * vero Superior metu coactus verbis tantum con
,, 1. Pontifex fine jufta caufa non poteft di cedit difpenfationem , non autem animo , tunc
,, fpenfare in lege Dei , nec Epifcopus in lege certe ipfa eft nulla : Ceterum , nifi conftet de
"" Ecclefiæ . Sancb. d. 17. n. 3. Suar. Vafq. fuiffe animum , hoc non eft præfumendum . Salm.
2. Difpenfatio in voto , vel juramento , fine d. n. 82. ex c. 22. Quæft. 5.
,, jufta caufa , etiam a Papa facta , eft invali " 7. Qui impetravit difpenfationem , v. gr. in 185
,, da , ut Sanch. Suar. ll. cc. ,, impedimento dirimente matrimonium , & per
" 3. Valida eft , fi Superior per errorem ju 2, ignorantiam , vel fimplicitatem expreffit cau
"" ftam caufam arbitretur ( In bona fide , ut "" fam falfam , eum valide contrahere matri
"" Sotus , Laym. Sanch. Azor. cum Salm . cap. 5. ,, monium dicit Pont. de Matrim. l . 8. c. 16. ex
"" n. 71. Sed oppofitum eft tenendum . Vid . de c. Cum inter . Sed contrarium tenet Pal. t.
"" Voto 1. 3. n. 251. ) * : Aut ( etfi non arbitre ‫ در‬1. t. 3. d. 6. p. 16. §. 5. ex cap. Sup. lotteris ,
"" tur , & temere difpenfet ) reipfa tamen fit . "" v. Dian. p. 8. t . 3. R. 69. * ( Vid. de Matr.
"" Sanch. loc. cit. Azor. Sa , Salas , n. 81 . .‫ د‬1.6. n. 1131. Not. 2. 2. ) ⭑
181 Quæftio eft , fi Superior mala fide difpenfet , Quæritur , an petitio fubreptitia , vel obrepti
judicans non fubeffe caufam , aut caufa revera tia vitiet difpenfationem ? Subreptitia dicitur ,
exiftat , an valet difpenfatio , & difpenfatus il quando veritas reticetur : Obreptitia , quando
la uti poffit ? Prima fententia dicit valere , fi mendacium apponitur . Refp. regula fit , quod
fiat a Legislatore , non autem fi ab inferiore ; tunc difpenfatio erit nulla , quando tacetur ve
quia ifti data eft facultas difpenfandi tantum ritas , qua de ftylo Curiæ debeat neceffario
Lig. Theol. Tom . I. F 3 ex

1
 86 Lib. I. Tract . II.
exprimi : vel allegatur falfum , quod de jure tá
cere debebat . Ita Salm. de Matr. c. 14. n. 33.
cum Sanch. Pal, Con, Suar. &c. Alia regulá eft ,
fi tacetur , vel exponitur falfo caufa tantum im
pulfiva , valet difpenfatio : fecus vero , fi caufa
effet motiva , ita ut fine ipfa Superior minime
difpenfaffet . Salm. 16. n. 35 .
Quid fi plures caufæ allegentur , quarum aliæ
fint falfa , alia veræ ? Refp. quod femper ac ve
ra fit una ex illis , quæ fufficiens fit ad difpen
fandum , valida eft difpenfatio . Salm. de Matr.
d. c. 14. num. 36. cum Bafil. Sanch. Pal. Suar.
Quid autem in dubio , an caufa falfo allegata
fuerit motiva , an impulfiva ? Tunc valida cen
fenda eft difpenfatio fa& ta , cum in dubio jura
faveant valori actus ex l . Quoties , ff. de Rebus
dubiis . Ita Salm. ibid. n. 37. cum Dicaft. Bafil.
Sanch. Pal. &c.
186 "" 8. Subditus bona fide Difpenfationem pe
,, tens , rationibus Superiori allatis , poteft ,.di
"" fpenfatione impetrata , effe fecurus V. Laym.
"" 1. I. t. 4. c. zz . * (Idem dicunt Salm. n. 71 .
* "" valuit , non tenetur . Dian. p.6. t. 7. R. 45.
29 76. cum S.Th. , Sanch. , & Bon. )
9. Peccat , qui aliquem inducit ad difpen
"9 fandum fine caufa , vel allegata falfa caufa .
23 Nav. Sanch. 1.8. de Matr. d. 18. n. 8. Fill.
22 t. 10. n. 314. Salas difp. 20. S. 6. n. 58. qui
,, addit , id verum effe , etfi difpenfans excufe
"" tur ob bonam fidem .
10. Difpenfatio poteft impetrari non tantum
» pro ignorante , fed etiam invito , quando ne
22 ceffitas exigit Sanch. Beja contra Suar. vid.
"" Dian. p. 8. t. 3. R. 86. 87. Id tamen locum
"" non habet in ea , quæ impetratur ex Poeni
,, tentiaria Romana ; nifi impetretur a perfonis
" conjunctis , vel confanguineis intra quartum
,, gradum , vel faltem a Confeffario . Mar
"" cus Leo in praxi p. 1. 34. ⭑ (Ita Salmant.
"" de Matr. c. 14. n. 38. ex c. Si motu proprio .
29 De Præben. in 6. A principali tamen , opus
", eft , ut difpenfatio acceptetur , ut Sanchez
2 C. ) *
,, Quæres , An , ceffante caufa difpenfationis ,
,, ceffet ipfa?
,, Refp. pro hoc fervient fequentes Regulæ .
9, 1. Si tantum impulfiva , feu minus princi
» palis caufa ceffet , manet difpenfatio .
2. Etfi ceffet pars caufæ motive , feu prin
.‫ د‬cipalis , manet difpenfatio , v. Dian. p. 8. t. 3.
,, R. 62.
" 3. Si commiffa facultate difpenfandi , priuf
» quam difpenfetur , ceffet omnino caufa prin
», cipalis , nulla eft difpenfatio .
4. Si difpenfatione redacta ad actum irre,
"3 vocabilem , ceffet tota caufa , non ideo cef
,, fat , vel vim amittit ; v. gr. difpenfatum fuit naria poteft difpenfare in quibufcunque Legibus
,, in impedimento confanguinitatis , propter pau Canonicis , etiam fancitis ab Apoftolis , tam
» pertatem fœminæ , licet , contracto matrimo
.99 nio , divitias obtineat , non eft irritum . Idem , funt jejunium Quadragefimale , obfervatio Fe
‫ در‬eft , fi Beneficium per difpenfationem obti ftorum in Dominicis . Ita Salm. c . 5. n. 30. cum
"> nueris , & poftea ceffet caufa , ob quam di
,, fpenfatum fuit .
5. Si facta difpenfatione , ceffet omnino cau
,, fa finalis , & actus poffit facile revocari , v. gr. funt Leges circa formas , & materias Sacramen
,, difpenfatum eft in voto caftitatis propter ve
,, hementes tentationes , quæ poftea ceffant , an
"> revivifcat votum ? Velio præcepto recitandi
De Legibus .
n Horas , jejunandi , &c. propter infirmitatem ,
"" & poftea convalefcit , an teneatur recitare
, jejunare ? &c. Affirmant Sanch. Amicus , Por
"9 tel. Bonac.&c. quia alias non effet jufta . Ne
,, gativam tamen fententiam probabilem , & in
,, praxi tutam effe cenfet Dian. p . 8. t. 3. R. 24.
99 ex Salm. Gran. &c. fi quidem difpenfatio fue
"2 rit abfoluta : quia obligatio legis femel extin
"" & ta non revivifcit : & quod deftru&tum eft , non
,, reproducitur , nifi ab eo , qui producere pot
"" eft . Vide Suar. de leg. c. 22. Laym. Præpof.
" c. qui recte id concedunt , quando non eft
"" de re dividua , & fucceffiva ; alias negant .
,, Unde , fuppofita probabilitate fententiæ nega
"" tive Gran. Dian. &c. fequentes cafus ( in qui
"" bus tamen alii melius contrarium fentiunt )
"" refolvunt * ( Vide n. 196. )
,, 1. Cum quo difpenfatum eft propter mor
,, bum in efu carnium , poteft vefci , licet o
,, mnino convalefcat .
2 ,, 2. Cum quo propter infirmitatem difpenfa
"" tum eft in voto Religionis , poftquam con
» 3. Cum quo propter oculorum infirmitatem
‫ در‬difpenfatum fuit in onere recitandi Horas ,
29 etfi convaluerit , non tenetur legere .
Deinde notandum , quod difpenfatio , cum fit 187
odiofa , ftriéte eft accipienda c. 1. §. 1. De Filiis
Presb. in 6. Poteftas contra difpenfandi , cum fa
vorabilis fit , late accipitur , ut Sanch. Gran.
Martin. ap. Salm. de Leg. c. 5. n. 10.
Bene autem dari poteft difpenfatio tacita , quæ
colligatur ex conjecturis , ut fi fciens Prælatus
te effe excommunicatum , confert tibi benefi
cium , tunc tacite difpenfat . Requiritur tamen
ad hoc præfumptio voluntatis præfentis Superio
ris , vel antecedentis ad a&tum . Non enim fuf
ficit præfumptio de futuro , v. gr. fi fciret , di
fpenfaret . Tantum licentia præfumpta de futu
ro admittitur , non vero difpenfatio , quæ eft vul
neratio Legis . Vide Salm. de Leg. c. 1. ex ni
11. cum Suar. Laym. Pal: Sanch.
Quæritur , an Superior videns fubditum age
re contra Legem , & tacens , cum facile poffet
corrigere , cenfeatur difpenfare ? Affirmant Salm.
de Leg. c. 5. n. 15. cum Tap. Sanch. Pal. Suar.
Quia non eft tunc præfumendum delictum Supe
rioris , qui aliter ex officio , & ad evitandum
damnum , teneretur loqui . Secus tamen dicen
dum , fi Superior non poffet corrigere fine in
commodo . Salm, ib. n. 17.
De iis , qui poffunt difpenfare .
Poteftas difpenfandi alia eft ordinaria , alia 188 )
eft delegata. Summus Pontifex poteftate ordi
quam particularibus Prælatis Ecclefiarum , ut
S. Tb. & communi . Non vero in Legibus tra
ditis ab Apoftolis , quas ipfi acceperunt a Chri
1
fto Domino , tamquam Au& tore principali , ut
torum circa oblationem Sacrificii , &c.
Num autem Papa poffit difpenfare in aliqui- 189
bus
 Cap. IV. Quæ excufant a tranfgreffione Præcepti . Dub. IV. 87
bus Præceptis Divinis ? Prima fententia affirmat fare jure ordinario , cum talis facultas els com.
ex poteftate delegata a Deo , quando expedit petat vi proprii officii , cui eft perpetuo anne
difpenfatio . Ita Sanch. Canus , & Bonac, apud xa , Salm. d. cap. 5. num. 40. cum Suar. Pal.
Salm. de Leg. c.5. n. 25. qui vocant hanc fatis Bafil. &c. Et ideo bene poffunt eam aliis dele
probabilem . Secunda , quam probabiliorem me gare , ut certum eft , Vid. n. 193. cum Salm.
rito putant Salm. n. 26. cum S. Th. Pal. Suar. de Voto c. 3. n. 83.
Gc. negat , quia nullibi hæc conceffio reperitur Quæritur 1. An præter dictos cafus poffit Epi- 191
Papa fata a Deo . Objiciunt : cur difpenfare fcopus difpenfare in Legibus Superioris , in qui
poteft , ut Minifter Ordinis , & Confirmation is bus non fit reſervata difpenfatio ? Prima fenten
fit fimplex Sacerdos ? Refp. quod ex jure Divi tia affirmat ; quia hoc ipfo , quod Superior eam
no Epifcopus in his 萨 eft Minifter Ordinarius , non refervat , videtur eam concedere ; aliter ad
non autem neceffarius . Ita Salm. ib. n. 27. Vi quid deferviret refervatio ? Ita Sotus in 4. D.
de dicenda de Matr. 1.6. n. 1119. infra . 27. 9. 1. art. 4. §. At quo , Covarr. in c. Alma
Certum autem eft pofle Pontificem , & Præ mater. 1. §. 7. n. 8. Et probabilem dicunt Pal.
latos difpenfare in votis , cum in his gerant de Leg. tr. 3. D.6. p. 4. n. 7. ac Bonac. eod. tit.
vicem Dei . Ita S. Th. 2.2. q. 88. a. 12. Vide D. 1. q. 2. p. 1. num . 27. dum oppofitam tantum
Salm. de Voto Tract. 17. c. 1. ex n. 84. probabiliorem vocant ; fed expreffe docet , vo
Epifcopus pote@ate ordinaria poteft difpenfa catque communem D. Antonin. p. 1. tit. 17. C.
! re in omnibus Statutis five Epifcopalibus , five und. §. 20. dicens : Epifcopi autem difpenfare
latis a Synodo Dioecefana , independenter a Ca. poffunt , Secundum communem opinionem Docto
pitulo , & Clero , ut fupra diximus . Et idem rum , in iis que non funt eis a jure prohibita ,
poteft Capitulum , Sede vacante . Hoc tamen Eandemque tenet ctiam Gloffa in c. Nuper. de
non peteft Vicarius Generalis , nifi expreffe ab Sent.excomm. ex quo Canone præfati AA. hang
Epifcopo ei concedatur . Vid. Salm, c. 5. n. 31 . fententiam probant ; cum enim ibi quæfitum fue
32. Epifcopi poffunt etiam difpenfare in Le rit a quodam Epifcopo , an ipfe potuiffet abfol
gibus Concilii Provincialis in fuis Dioecebus ; vere ab excommunicatione lata a jure ? Affir
modo non fint Concilio fpecialiter refervatæ . mative refpondit Pontifex , fic inquiens. Quia
Hoc enim expedit ad bonum regimen . Salm. tamen conditor canonis ejus abfolutionem fibi pe
cap. 5. num. 33. cum Sanch, Suar. Bonac. Pa cialiter non retinuit , eo ipfo conceffiffe videturfa
laus &c... cultatem aliis relaxandi . Et ibi Gloffa verb. Re
Notandum , quod Legislator non poteft di tinuit , fic addit : Et eft hic argumentum , Epi
fpenfare in fua Lege , fi Lex tranfeat in con fcopos poffe difpenfare , ubi fpecialiter Difpenfa
tractum , ut fi dicat : Gaudeant immunitate ba tio non eft inhibita , & conceffum videtur, quod
bitantes in tali loco &c. Vide Salm. ibid. num. non eft probibitum ex 1. Necnon , ff. Ex quib. cauf.
35. Poteft autem inferior difpenfare in Lege Su maj. &c.
perioris , fi in Lege generaliter permittatur di Hanc primam fententiam olim probabilem cen
fpenfatio , v. gr. fi dicatur : Donec Difpenfetur . fui ; fed re melius perpenfa omnino tenendam
Salm. cap.5. numer. 37. cum Cajet. Bon. Suar. puto fecundam oppofitam , quam tenent Suar.
Pal. &c. $2 tom. 5. in 3.p. D. 7. Sect. 4. Bonac. de leg. D. 1.
Poffunt etiam Epifcopi difpenfare in rebus q. 1. p. x. n. 17. Caftrop. loc. cit. n. 8. Salm, de
quæ communiter eveniunt in jejuniis , efu cibo Cenfur. c. 5. n. 45. cum Pontio , & Salas ; item
rum , obfervatione Feftorum , recitatione Offi Benedi&t. XIV. de Synodo 1.7. c. 30. Favetque S.
cii , votis non refervatis . Salm. c. 5. n. 38. cum Th. 1.2. q.97. a.4. ad 3. ubi ait : In lege bu
Pal, Bafil. Bon. Sot. Suar. &c. cum Buf. bic. mana publica non poteft difpenfare , nifi ille
Item in Legibus latis a Papa pro illa parti quo lex authoritatem babet , vel is cui ipfe com
culari Dioecefi , in quibus videtur relicta facul miferit . Ratio eft , quia Inferior nihil poteft in
tas difpenfandi illius Prælato . Salı, cap.5. n. lege fuperioris , ut expreffum eft in Clement, 2.
39. cum Sot. Valent. Çajet. Azor. &c. cum Buf. de Elect. ubi dicitur : Lex Superioris per Infe
Item poteft Epifcopus difpenfare in Legibus riorem tolli non poteft . Nec prorfus concludit
communibns Pontificis , v. gr. in Impedimentis textus citatus in cap. Nuper pro prima fenten
Matrimonii , in Irregularitatibus , in Votis re tia ; valde enim differt facultas abfolvendi a cen
fervatis , & fimilibus , quando non eft facilis adi furis a facultate difpenfandi in legibus Canoni
tus ad Papam , & periculum eft in mora ; quia cis , prout fapienter fcribit P. Suarez . Verum
hoc expedit ad commune bonum . Salm.d.c.5. eft leges , in quibus imponuntur cenfuræ , etiam
n. 39. cum Sanch. Buf. Pal. Tap. Gran. Salas , leges effe , fed commune eft apud omnes , &
c. Et hoc etiamfi fit facilis recurfus ad haben conftat ex confuetudine recepta , quod cenfuræ
tem facultatem difpenfandi ex privilegio Pon non refervatæ , præfertim excommunicationes ,
tificis , Salm. ib. cum Tap. & Martin. de Cenf. bene poffunt abfolvi ab Epifcopis , & a Paro
c. 2. num. 65. Parochi poffunt etiam difpenfare chis , & adhuc ab approbatis Confeffariis ; ut
cum fuis ovibus in jejunio , & obfervatione Fe probat Suar, loc. cit. n. 9. cum Soto , Navarro ,
ftorum , ubi non eft facilis recurfus ad Epifco & aliis . Unde in hoc bene urget ratio apud tex
pum , Suar. & Tap. Immo ex confuetudine , tum allata , nempe quod cum Legislator non
etiamfi fit facilis recurfus ad Epifcopum , poffe fibi refervaverit abfolutionem a cenfura , vide
femper Parochos difpenfare in his duobus Præ tur præbuiffe facultatem aliis eam abfolvendi .
ceptis teftatur Sanch. Gran, Sylv. apud Salm. Sed quoad Difpenfationes in legibus Pontificiis
d. cap. 5. n. 40. Vide lib. 3. 22. 288. nequaquam adeft hæc communiter recepta con
Et in his omnibus dicuntur Epifcopi difpenfuetudo , ut ipfæ concedantur ab Epifcopis , fem
F 4 per
 88 Lib. I. Tract . II. De Legibus .
per ac non fint expreffe Pontifici refervatæ ; fed Iate interpretanda eft , intellige , fi data fit , nort
circa ipfas procedit generale & certum axioma , per modum commiffionis , fed gratiæ ( ut infra
quod ex ipfa natura rei oritur , quod Inferior dicetur num. 195. ) ; & tunc diſpenſans non ob
nequeat difpenfare in legibus Superioris , prout ligatur ad examen plena fufficientia caufæ . No
habetur exemplo expreffum in alio Canone tat autem quod Pal. tr. 3. D. 6. p. 7. num. 12.
nempe in cap. Dilectus , de Temp. Ord. ubi di Cov. Sanch. Suar. Baf. &c. quod poteftas , quam
citur , quod circa leges Ordinationum Epifco habent Prælati inferiores difpenfandi ratione Of
pus difpenfare non poteft , ideo nimirum , quia ficii in legibus Superioris , utpore in cafibus qui
id Epifcopis minime eft conceffum : Cum illi frequenter occurrunt , debet dici potius ordina
bujufmodi difpenfatio a Canone minime fit per ria , quam delegata .
miffa , funt verba textus . 量 Et nota , quod ibi Circa poteftatem autem delegatam difpenfan- 193
non dicitur , cum non fit probibita , fed cum mi di , notandum , quod quifque habens potefta
nime fit permiffa . Nec jam anterius aderat ali tem ordinariam poteft eam delegare : & tunc fi
qua prohibitio Epifcopis difpenfandi in tali ma delegatio eft per modum commiffionis pro cer
teria , fed tantum id aderat , quod talis difpen to cafu , expirat morte concedentis , fi res fit
fatio ipfis nunquam permiffa fuerat ; ex quo adhuc integra ; fi vero per modum gratiæ , tunc
Gloffa recte infert : Argumentum , quod Epifco non expirat , ex regul. 16, juris in 6. Pariter
pus difpenfare non poteft , nifi in cafibus fibi con quifque inferior , qui jure ordinario poteft di
ceffis a jure . Nec valet dicere , quod Epifcopi fpenfare in Legibus Superioris ( ut poffunt Epi
immediate a Deo jurifdictionem habent , juxta fcopi in jejuniis , votis , &c. uti fupra diximus
fententiam Natal. Alex. Cont. Tournely , Soto , num. 190. ) poteft etiam delegare poteftatem di
Vafq ., Victoriæ , & aliorum ; & ideo poffunt Di fpenfandi ; modo hoc ei non fit limitatum . Vi
fpenfationem impertiti , ubi illa non eft eis fpe de Salm. cap. 5. n. 51. Delegatus autem nequit
fubdelegare , nifi fit Delegatus a Principe , five
cialiter vetita . Nam refpondetur , quod licet
præfata fententia fit fatis probabilis , attamen a Papa , ut ex c . fin. §. 1. de Offic. & Pot. De
nemo negat talem jurifdiétionem femper effe leg. Vel nifi fit ab inferiore Ordinario delega
Pontifici fubordinatam . Præterea arguimus ad tus ad univerfitatem caufarum , ex Leg. 1. §. An
verfus primam opinionem , quod fi ratio illius ab eo ff . quis , & a quo . Aut nifi conceffà fit
Fautorum valeret , non folum Epifcopi , fed et facultas fubdelegandi . Sed de his fedulo obfer
iam Parochi difpenfare poffent eodem modo in va , quæ dicentur de Sacram. Pænit. lib. VI. n.
legibus Pontificis ; dum etiam Parochis permif 566. verf. Generaliter .
fum eft abfolvere a cenfuris non refervatis , ut Nota > quod Prælati Regulares non poffunt 194
loquitur textus in cap. Nuper allatus , dicens ; difpenfare in Regula , nifi iis concedatur a Pri
A fuo Epifcopo , vel a proprio Sacerdote poterit vilegio , vel a Jure . Ratione Privilegii , quod
abfolutionis beneficium obtinere . Sed hoc quis ex fe maneri Prælati adne& titur , poffunt Præ
audebit dicere ? Quoad autem Axioma a pluri lati etiam inferiores difpenfarer. In rebus le
bus DD. admiffum , ut referetur 1. 6. num . 980. vibus , quæ fcilicet fub levi præcipiuntur . 2. In
verf. Sed dubitatur , nempe quod , quicquid po rebus frequentibus . 3. In ftatutis propriis , fcili
teft Papa in tota Ecclefia , poteft Epifcopus in cet quæ funt propria illius Conventus . Peyrin.
fua Dioecefi , nifi fpecialiter id ei prohibeatur , Tom. 2. q. 1. P. 5. & Pal. d. p. 7. cum aliis .
ait P. Suarez loc. cit. num. 5 , aut non admitten Ratione autem facultatis iis conceffa a Jure ,
dum , aut admittendum dumtaxat in iis rebus , Prælatus difpenfare nequit in votis effentialibus
quæ fpe& tant ad communem dire& ex c. Cum ad Monaft. De ftat. Monac. In aliis
tionem Ani
marum , & quæ funt mortaliter neceffariæ ; fed vero regulis bene poteft in cafu particulari , nifi
ad hunc ordinem nequaquam pertinere Difpen expreffe fit ei interdi& ta difpenfatio . Ita Peyrin.
iationes legum Canonicarum . Hoc tamen non cum Rod. Angel. Sylu. Turrecr. Miranda . Ta
excludit , ut fcribit Bonacina loco fupra citato, lem enim facultatem Prælati habent a jure , ut
quod Epifcopi difpenfare poffint in iis cafibus , Gloff.c. Monacbum , 20. 9.4. Et ratio eft , quia
cum lex humana non poffit providere , omnibus
qui frequenter occurrunt , & fæpe Difpenfatione
cafibus , expedit , ut in particularibus Rectores
egent ; aut vero ( inquit ) cum aliqua gravis ur
get neceffitas , aut gravis utilitas , & tunc non provideant ; alioquin non fufficienter providere
tur bono communi . Et ideo ex S. Thom. 1.2.
poffit commode Apoftolica Sedes adiri , juxta
9.97. art. 4. in corp. quique Re&or habet pote
quæ dicentur in Append. de Privil. num. XL.
Aatem difpenfandi in lege humana ex jufta cau
192 Quæritur 2. quid in dubio , an cafus indigeat fa . Sed adverte dicta num. 191. An autem fub
difpenfatione ? Refp. quod five dubium fit pofi
tivum , five negativum , poteft fubditus uti fua ditus teneatur obedire Prælato præcipienti ali
libertate . Confultius tamen eft tunc adire Præ quid contra Regulam ? Refp. negative , fi cer
latum , qui declaret , vel difpenfet ; cum in ta tum fit rem præceptam effe contra Regulam ,
ti dubio bene poffit etiam Prælatus inferior di atque conftet Prælatum in illa non poffe difpen
fpenfare fine conceffione Legislatoris . Ita Pal. fare , vel non duci ex caufa jufta , ut Peyrin.
n. 3. D. 6. p . 5. n . 10. Laym . c. 2. n . 4. & Salm. d. i. Sanch. in Dec. 1. 6. c. 3. lib. 8. Salm . de
d. c. 5. n. 45. cum Sa , & Diana . Idem dicunt Stat. Rel. c. 6. n.72 . At ibid. n. 66. & 67. di
ib. Suar. & Sanch. de dubio circa vota referva cunt Prælatum jubentem aliquid probabiliter li
ta . Idem in dubio , an adfit caufa fufficiens ad citum , vel quod non fit certe injuftum , jufte
difpenfandum , Salm. ib. n. 46. cum Cajet . Gran. jubere ; alias magna confufio adeffet , fi jubere
nequirent Prælati , nifi evidenter jufta . Vide di
Sylv. Idque afferit Croix 1. 1. n. 804. tenere
Sanch. Gob, Tap. quia poteftas difpenfandi &a n. 24 An
 Cap. IV. Quæ excufent a tranfgreffione Præcepti . Dub. IV . 89
195 cita , fi caufa perduret . Utraque fententia fatis
An autem facultas delegata difpenfandi fit la
probabilis videtur .
te , vel ftricte interpretanda ? Refp. late , & con
" Sed difficultas magis urget , quandonam difpen
ceffa fit per modum gratiæ , ut fupra ; ftri& te ,
fi per modum commiffionis pro certo cafu .fatio cenfenda fit conceffa abfolute , & quando
Laym. tr. 4. c. 22. n . 6. Sanch. de Matr. 1.8. D.
fub tacita illa conditione , & caufa duret? Refp.
2. n. 1. & 6. ac Salm. de Leg. cap. 5. n. 53. cum
quod , fi caufa judicatur perpetua , tunc difpen
fario cenfetur data abfolute , etfi poftea per ac
Tapia , Bafil. c. Ipfa vero difpenfatio , cum
cidens caufa ceffet . Hinc dicunt Salm. c. 5. n.
fit odiofa , femper ſtricte fumenda eft ; nifi di
gr. quod fi quis obtineat difpenfationem ab Of
penfatio fit debita : vel fit ex motu proprio
Principis vel fit inferta in corpore juris , vel
ficio , vel abftinentia a carnibus pro infirmitate ,
tandem nifi concedatur Communitati , vel ad
quæ exiftimatur perpetua , tunc , etiamfi vale
-bónum commune . In his enim cafibus late ac
tudo fuperveniat , poteft uti difpenfatione . Sed
cipienda eft . Ita Salm. d. cap. 5. num. 54. cum
huic minime acquiefco , quia in iis cafibus , pu
Tapia. to difpenfationem omnino cenfendam effe fa
tam fub conditione . Confentio autem cum Salm.
Quæritur autem , quotupliciter difpenfatio cef
fare poffit? Ad hoc prænotandum eft , quod , fi
num.92 . quod irregularis , qui obtinuit difpen
fationem ob paupertatem parentum , ob inopiam
difpenfatio jam fortita fit fuum effectum , vel fi
difpenfationi fuerit adjun& Miniftrorum , vel ob honeftatem morum , bene
ta aliqua commutatio
oneris : tunc etiam , ceffante caufa , difpenfa
poffit illa uti , etfi cafu poftea ceffent illæ cau
fæ. Secus autem , fi caufa judicatur tantum pro
tio non ceffat . Vide" Salm. de Leg. c. 5. n. 86.
87. tempore duratura ; Hinc fi quis obtinet difpen
fationem a jejunio ob infirmitatem , quæ non ju
Notandum etiam eft circa caufas difpenfatio
dicatur perpetuo duratura , ceffante caufa , cef
num , quod aliæ caufæ per fe excufant a præce
fat difpenfatio .
pto , puta jejunii , Officii Divini &c . Et iftæ
non egent difpenfatione , fi fint certæ , vel fal
Quando vero difpenfatio fit abfolute conceffa ,
non ceffat per unum actum ; v. gr. obtinuifti di
tem probabiliter jufta . Aliæ vero fufficiunt ad
fpenfationem in voto caftitatis ad contrahen
difpenfationem , fed ea indigent : Sufficiens nem
dum Matrimonium , mortua Conjuge , perdurat
pe caufa eft Dignitas petentis , aut fuperioris ,
difpenfatio ; nifi fuerit conceffa pro fpeciali ca
ut benignum fe oftendat : Necnon utilitas com
fu , fcilicet ad ducendam virginem a te deflora
munis vel privata , & fimiles . Vide Salm. c. 5.
n.73.74. In difpenfationibus autem impedi tam ; & fic de fimilibus . Ita Salm. c. 5. ex n.
mentorum in Matrimoniis fufficit pro caufa fo
91. ufque 94. cum Bon . Laym. Sanch. Bafil. &
lutio pecuniæ in fubfidium Ecclefiæ , ut eft pra
aliis fupra citatis .
xis . Salm. c. 5. n . 72. cum communi . II. Ceffare poteft difpenfatio per Revocatio- 197
196 Tribus autem modis difpenfatio ceffare po
nem Difpenfantis . Et quidem , ceffante caufa ,
vel alia nova contraria fuperveniente , Superior
teft . I. per Ceffationem caufe . II. per Revoca
difpenfationem revocare poteft , immo tenetur ,
tionem difpenfantis . III . per Renunciationem di
Spenfati . ceffante totaliter caufa inotiva . Peccabit tamen
( fed tantum leviter ) revocans fine caufa , li
Et I. per Ceffationem caufæ , fi ceffet caufa
motiva , & totalis . Secus autem , fi ceffat cau
čet revocatio valeat . Bonac. D. 1. quef. 2. p.
7. §. 2. num. 2. & Salm, cap . 5. num. 97. cum
fa impulfiva ; aut ceffat motiva , fed non tota
liter ; nam fi aliquid iftius perduret , adhuc per
Tapia .
Etiam Prælatus inferior , qui poteft concede
durat difpenfatio , ut Buf. n. 2. cum Salm . At
fi dubium fit , an totaliter ceffaverit ? Standum
re difpenfationem five jure ordinario , five ex
eft pro difpenfatione , quæ poffidet . Salm. c.5 .
commiffione Legislatoris , pateft ex jufta caufa
n. 88. Vide lib . 6. n. 1133. difpenfationem revocare ; fine tamen caufa , nul
Quæftio vero eft , an , certo ceffante totaliter
la erit revocatio : Bonac. loc. cit. Sanch. lib. 8.
de Matrim . D. 33. n . 14. & Salm. d. c. 5. n.99.
caufa , pereat difpenfatio ? Prima fententia affir
mat , quia valor difpenfationis pendet a volun
cum Salas , Tapia &c.
Notandum hic , quod difpenfatio , quæ abfo
tate Superioris , qui præfumitur nolle difpenfa
lute fit conceffa , non ceffat morte difpenfantis
re , nifi pro tempore , quo caufa duret . Ita Sanch.
de Matr. 1. 8. D. 30. n. 15. Bon. de Leg. D.1 .
quicumque ille fit , five fupremus, five inferior ;
q. 2. p. 10. §. 1. num. 5. & Dicaft . Con. Hurt. &
cum difpenfatio fit gratia , & gratia non fpiret
morte concedentis . Excipe , fi Superior difpen
Trull. apud Sal. c 5. n. 89. Secunda fententia
faverit , donec ei placuerit , vel ad fuum arbi
negat ; Ratio , quia obligatio Legis jam abla
trium ; tunc enim morte ejus fpirat , fi res ad
ta per difpenfationem , non redit , nifi rurfus
imponatur a Legislatore : Ita Pal, de Matrim.
huc fit integra : puta fi Confeffarius nondum in
1. 8. c. 20. n. 3. Suar. de Leg. 1. 6. c. 20. n. 15 .
coeperit audire Confeffionem . Si vero difpenfa
tio conceffa fit , donec revocetur , tunc non fpi
1.8. cap. 30. Pal. de Priv. D. 4. p. 5. num. 7.
rat morte concedentis : Idem fi conceffa fit ad
Laym . trat . 4. c. 22. n. 15. & Salm. c. 5. n. 9o.
arbitrium Sedis Apoftolicæ , vel Epifcopi ; tunc
cum Perez , Salas , Sa , Ang. Sylv. Tapia , &c.
Et probabilius vocant Sanch. , Dicaft. & Trull.
neque fpirat morte Pontificis , aut Epifcopi .
Vid. Salm. dia . c. 5. n.93 . i 96.
Et probatur ex Reg. 73. de Reg. jur. in 6. 16.
Fatum legitime retractari non debet , licet cafus
III. Ceffat difpenfatio per Renuntiationem di 198
poftea eveniat.> a que non potuit inchoari . Secus
fpenfati ; quod ipfe bene facere poteft , quando
vero dicendum , li difpenfatio non fuerit conceffa
effectus difpenfationis nondum fit fecutus , nifi
abfolute , fed fub conditione expreffa , vel ta
renunciatio redundet in damnum alterius , vel
Com
 90 Lib. I. Tract . II. De Legibus .
Communitatis , in cujus favorem fit impenfa di ceffat finis periculi in communi ; ideo tunc non
fpenfatio ; Vel nifi Prælatus præcipiat fubdito ceffat finis adæquatus . Ita Salm. d. c. 4, n. 6,
uti difpenfatione conceffa , ex jufta caufa . Salm. 7. cum D. Tb. 2. 2. q. 154. 4. 2. ac Sot. Suar.
d. cap. 5. n. 100. cum Cajet. & Tapia . Pal. & communiori . Altera vero fententia ( quam
Poteft igitur difpenfatus renunciare difpenfa tenent Cajet. Sot. opufc. tom. 1. num. 12. q. 2.
tioni expreffe , & etiam tacite , & confummata Sylv. verb. Lex q.8. & 9. Ang ibid. n. 4. Caf.
renuntiatione , nequit illa amplius uti . Confum 7. item Valent. Tiraq. Hurt. & Cardan, apud
mata autem intelligitur renunciatio , quando a Croix lib. 1. n. 867. Gran. Henr. Caftr. ac Dia
Superiore renuntiatio acceptatur , alias difpen na apud Salm. loc. cit. qui num. 5. dicunt hanc
fatio durat . Salm. c. 5. n. 101. cum Suar. Tap. fententiam non poffe negari effe fatis probabi
Bonac. &c. lem , ficut probabilem etiam vocat Viva de Leg.
Quando autem intelligatur fa&a tacita renun q.6. Art. v. n. 5. cum Panorm. Led. Sa , ) te
ciatio difpenfationis ? Alii dicunt , quando di net , quod ceffante fine adæquato , etiam priva
fpenfatus per decennium illa non utitur , cum tive in cafu particulari , ceffet obligatio Legis .
uti poffit , ut ait Martin, Alii ( ut Sanch. & Quia , ut dicunt , in quocumque cafu ceffat fi
Bordon. ) quando difpenfatus a& tum contrarium nis Legis , Lex etiam ceffat ; & ficut ceffante
ponit , puta , fi obtenta difpenfatione ad contra fine Legis in communi pro uno tempore ceffat
hendum cum una , quærat inde contrahere cum Lex , licet non ceffet pro alio ; fic ceffante pro
alia , fed per ifta figna nullo modo cenferi fa uno cafu particulari , ceffat Lex pro illo , licet
8am renunciationem , tenendum effe dicunt Sal. non ceffet in communi . Sic ajunt evenire et
d. cap. 5. num. 102. cum Suar. Tap. Hinc in iam in Legibus naturalibus ; Correctio enim fra
quiunt, quod difpenfatus ad contrahendum cum terna non obligat , ubi non fperatur fructus . I
una, bene poteft illa difpenfatione uti etiam dem etiam tenet Tamb. in D. 1. 2. c. 1. §. 7.
poftquam cum alia contraxerit , quæ mortua fit ; num. 38. cum Abbat. Nav. Com. &c. Quia ( ait
Vel poftquam emiferit votum caftitatis , voti Tamb. ) ficut ceffante fine in univerfo , ceffat lex
difpenfatione poftea tantum obtenta . Denique , univerfaliter , fic ceffante fine in particuiari
qui habuit difpenfationem jejunii , Officii Divi ceffat lex in particulari , cum in utroque cafu
ni , poteft illa uti , etfi Officium , & jejunium æque Lex reddatur inutilis , ceffante fine legis ,
poftea fervaverit . Ita Salm. 16. num. 103. Hic Fornicatio autem femper eft mala jure naturæ ,
libet addere aliqua I. de Ceffatione legis . II. licet in aliquo cafu ceffaret periculum male e
de Interpretatione . III. de Epikeja . ducationis prolis . Ratio , quia in fornicatione
femper adeft periculum magnæ hallucinationis ,
De Ceffatione Legis . immo in illa , ultra periculum mala educatio
nis , funt alia damna , fcilicet hebetatio mentis ,
199 Nota , quod per Legem generalem nunquam fubje&tio rationis fenfui , &c. ideoque ibi nun
abrogatur Lex particularis alicujus loci , etfi ex quam ceffare poteft , nec in particulari quidem ,
preffe dicatur : Non obftante quacunque lege par finis adæquatus ; Vide Viva fuper Prop. 48. In
ticulari . Salm. c. 3. num. 14. cum Sanch. Pal. nocent. XI. Ac ideo non obat auctoritas D. Tb.
Bonac. &c. in contrarium adducta a Salm. nam S. Do&or
Sed hic notanda eft quæftio illa magna inter tantum loquitur ibi de fornicatione , quod cer
DD. an ceffet Lex , ceffante fine adæquato Le tum eft apud omnes . His tamen non obftanti
gis ? Finis adæquatus eft ille , qui eft totalis fi bus , magis mihi arridet prior fententia , eo quod
nis Legis : nam fi Lex plures fines habeat , fi communiter loquendo fere nunquam in particu
nis adæquatus ex omnibus illis conftituitur . Hoc lari ceffat omnino periculum hallucinationis . Si
pofito certum eft , quod ceffante fine adæqua vero aliquando cafus acciderit , quod aliquis o
to, feu totali Legis in communi , ceffat Lex ; mnino certus & fecurus effet abeffe omne hallu
ut fi vovifti non ingredi talem domum ob pe cinationis periculum , tunc non auderem fecun
riculum fornicationis , ceffante periculo , ceffat dam fententiam improbare ; at hujufmodi cafus
votum . Ratio , quia Lex cum fit inutilis , vim rariffime poterit evenire .
amittit obligandi . Ita D. Thom. 1.2. quæft. 103. Utrum autem probabile fit legi poffe libros
art. 4. ad 3. in fine & Salm. de Leg. cap. 4. n. 3 . prohibitos , ceffante periculo , & fcandalo ? Af
eum communi . An vero tunc fit expectanda de firmant ob eandem rationem Felin. Ab. Mafc.
claratio Legislatoris , vel contraria confuetu Decian. & inclinat Laym . 1. 2. cap. 14. n. 5. Sed
do ? Affirmant aliqui ; fed alii omnes negant negandum cum Pal. de Fide D. 2. qui citat Tol.
cum Salm. ibid. n. 4. Sufficit enim , ut mihi in Suar. Sanch. &c. ac Tamb. qui dicit , quod in
particulari conftet , vel faltem probabile fit ( ut hoc non ceffat omnino periculum , vel non cef
Salm. ib. cum Palao , & Gran. ) ceffaffe in com fat omnino finis prohibitionis , nec etiam in par
muni finem Legis adæquatum . ticulari , cum finis prohibitionis fit , non folum
Quaftio urget , an ceffet Lex , ceffante fine ut vitetur damnum confcientiarum ex lectione
adæquato in cafu particulari ? Prima probabilior pravorum librorum , fed etiam , ut fervetur obe
fententia negat, fi tantum ceffat privative fcil. dientia Ecclefiæ in materia tam periculofa ; &
fi Lex tunc redderetur inutilis : Nam fi ceffat ne detur anfa Hæreticis , vel malis fcriptoribus
contrarie , quando fcilicet materia Legis redde perniciofa typis demandare ; Ideo bene inquit
retur in illo cafu nociva , vel valde difficilis ; Tamb. nullo modo aperiendam effe januam im.
tunc omnes afferunt Legem non obligare . Ra pune legendi hujufmodi libros , etiam quis pu
tio dicta primæ fententiæ eft , quia , licet cef tet pro fe abeffe periculum .
fet finis damni in cafu particulari , non tamen
II. De
! Cap. IV. Quæ excufent a tranfgreffione Præcepti . Dub. I.
II. De Interpretatione Legis .
200 Interpretatio alia eſt Authentica , alia Ufualis ,
alia Doctrinalis . Authentica fieri poteft vel ab
ipfo legislatore , vel a fuo fucceffore , aut a Su
periore . Uſualis eft illa , quæ ita ab ufu eft re
cepta . Doctrinalis autem eft declaratio quædam
mentis Legislatoris , quæ à quocunque Doctore
fieri poteft .
Hic dubitatur an Declarationes , quæ fiunt a
Pontifice , vel a Principe alicujus legis , indi
geant promulgatione , ut obligent ? In hoc di
ftinguere oportet Declarationes pure tales ab a
liis , quæ funt non pure tales , fed potius funt
meræ Interpretationes . Declarationes pure tales
funt , cum ab illis explicatur aliquis fenfus , qui
ufque ab initio jam erat clare imbibitus in le
ge: ex. gr. fi dubium fit , an fub verbo Filii
intelligatur folus legitimus , aut etiam fpurius ,
& Legislator declarat intelligi etiam fpurium ,
tunc verum fit quod fenfus in lege erat clare
imbibitus . Interpretatio autem , five Declaratio
non pure talis eft illa , cujus fenfus non eft cla
re imbibitus in lege , fed circa ipfum variæ funt
opiniones , & tantum deducitur ex argumentis ,
v. gr. quod fub nomine Patris intelligatur etiam
Avus , aut quod fub nomine Mortis intelligatur
etiam mors civilis , prout eft carcer perpetuus ,
aut fimile , recurrendo ad quandam impropriam
fignificationem .
His pofitis , dicimus cum Suarez , Caftropal.
Vafquez, Salas , Salmant. Holzman , La-Croix ,
Supplet. Sporer &c. quod Declaratio fenfus cla
re imbibiti in lege non requirit promulgatio
nem , fed ftatim obligat eos omnes qui illum
noverint , cum talis Declaratio non fit nova lex .
Interpretatio vero alicujus fenfus non clare , fed
tantum obfcure , five improprie imbibiti in le
ge , quæ eft declaratio non pure talis ( ut dixi
mus ) hæc , quia habetur tanquam nova lex , ut
obliget , neceffario promulgationem requirit >
ficut omnes aliæ leges juxta dicta n.95 . 96.
Hinc infertur cum Suar. de leg . l . 6. c. 1. n. 3.
Caftrop. tr. 3. eod. tit. D. 5. P. 3. § . 1. num. 5.
( qui citat pro fe Bonac. Salas , & Lorca ) quod
Declaratio , quæ fit a Legislatore alicujus Ten
fus clare in lege imbibiti ( juxta exemplum ad
du& tum filii legitimi , & fpurii ) non requirit
promulgationem , ut obliget . Contra vero De
claratio fenfus obfcure imbibiti ( juxta exem
plum Avi fub nomine Patris , vel mortis civi
I lis fub nomine Mortis ) indiget quidem promul
gatione ; tunc enim ipfa novam conftituit obli
gationem , quæ per fe non erat prius clare in
lege imbibita . Et idem dicunt Suar. loc. cit.&
Caftrop. n. 2. de illis Declarationibus , quæ fiunt
non ab eodem Legislatore , fed ab ejus Succef
fore , aut Superiore ; quia Legislatoris mens ne
quit his effe ita cognita , ut erat ipfi Legisla
tori ; unde tunc , ut declaretur fenfus ( quamvis
imbibitus in lege ) alicujus obligationis , femper
opus eft recurrere ad argumenta , & interpreta
tiones , quæ novam legem jam conftituunt red
dendo certum quod erat dubium ; & ideo promul
gatio requiritur , alias Declaratio nunquam Au
thentica , fed tantum Doctrinalis reputabitur .
91
Interpretatio autem Doctrinalis , quæ eft de
claratio fimplex mentis Legislatoris , a quocun
que Doctore fieri poteft , modo fiat juxta regu
las , & fenfum a Sapientibus magis receptum ;
cum enim fæpe dubia occurrant , nec de facili
femper obtineri poffint refolutiones a Legislato
re , neceffe fuit , ut Viris peritis hæc facultas
interpretandi præbeatur , ut eruitur ex cap. 2.
de Privil. in 6. An vero poffit fieri interpreta
tio Legis , fi in ea omnis interpretatio prohi
betur? Negant Salm. cap. 4. n. 23. cum Regin.
Henriquez , &c. Sed affirmant Palaus tra . 3 .
D. s . p. 2. §. z . n.6. Salas D. 21. Seff. 2. in fin.
Sa ver. Interpretatio num. 5. Tunc enim dicunt
excludi tantum interpretationes frivolas , non
autem prudentes . Idque colligunt ex Tridentin.
Seff. 4. Decret. de Ufu facr. libror. ubi prohibe
tur fieri interpretatio S. Scripturæ contra fenfum
quem tenet Ecclefia ; Quare ajunt , quod fi quis
præter confenfum Patrum , non tamen illi con
trarium , Scripturam interpretetur , huic tali
prohibitioni non adverfatur , ut dicunt Azor. p.
1. 1. 8. c. 2. q. 3. Bannez p. 1. g. 11. Barbofa in
Rom. Concil. loc. cit. Trid. & Palaus di&o n. 6.
Qui tamen advertit num . 7. aliquando prohiberi
etiam interpretationem doctrinalem , non vero
quamcumque , fed quæ typis mandatur , & ex
profeffo fit ; Nam hæc tantum videtur vetita a
Pio IV. in bulla Confirmatoria Tridentini , ubi
prohibetur , ne quis commentarios in præfatum
Concilium edere audeat : quod verbum edere ex
confuetudine fumitur pro interpretatione typis
mandata , ut dicunt Barbofa in Remiff. Concil.
Seff. 25. c. 2. & idem Palaus cum Sa , Rodriq.,
Salas , Regin...... Imo ajunt Bonac. de Leg.
D. 1. p. 7. n. 3. in fin. & Palaus eod. n. 7. cum
Suar. & Salas, nec prohiberi quamlibet inter
pretationem typis excufam , fed eam tantum
quæ ex profeffo defumitur , non vero fi unum
vel alterum Tridentini Decretum incidenter in
terpreteris .
Regulæ in interpretandis Legibus , funt videl.
1. Ut fi attendatur mens , five finis intrinfe
cus Legislatoris : Hinc , fi conftat de mente Le
gislatoris , huic magis ftandum eft , quam ver
bis Legis . 2. Attendenda eft ratio Legis . 3. In
dubio mentis Legislatoris verba Legis accipien
da funt fecundum proprium fenfum , femper ac
non fequatur aliquod abfurdum . Senfus autem
proprius poteft effe naturalis , & hic accipiendus
eft in poenalibus ; poteft effe etiam civilis , &
hic etiam accipi poteft in favorabilibus . 4. Ut
in dubio fiat interpretatio pro valore actus . 5.
Quod Lex in favorabilibus amplietur , reftringa
tur in odiofis . Quando vero Leges fint favora
biles , quando odiofæ , primarium motivum Le
gis attendendum eft . Vide Salm. c. 4. §. 2.
Quæritur hic , an lex extendi debeat de cafu
ad cafum ob identitatem rationis ? Si non cur
rit eadem , fed tantum fimilis ratio , communi
ter docent Doctores non effe faciendam exten
fionem , nifi cafus exprimatur in lege tantum
caufa exempli , puta fi lex imponat poenam con
tra furantes centum aureos , certe comprehen
dit etiam furantes rem ejufdem valoris . Dubium
fit , an fieri debeat extenfio quando occurrit pro
alio cafu non tantum fimilis , fed eadem adæ
quata
 92 Lib. I. Tract. II.
quata ratio? Prima fententia affirmat ex illo
trito Dicto : Ubi eadem eft ratio , ibi eadem cur
rit legis difpofitio, ut habet fummarium in l.
Illud ff. Ad L. Aquil. & c. Inter de Translat.
Epifcop. Et hanc tenent Laym. l . 1. traft. 4. c.
18. n. 9. Roncag. de Legib. c. 2. q. 4. R. 2. pag.
50. & Salm. eod. tit. tract. 11. c. 3. n. 34. cum
Suar. Gran, Tapia , & communi ut afferunt .
Ratio quia mens Legislatoris colligitur ex le
gis ratione , quæ ideo dicitur anima legis ; un
de cenfetur Legislator bene comprehendere vo
luiffe omnes cafus , ubi eadem adæquata ratio
legis reperitar . Secunda vero fententia , quam
tenent Palaus de Legib. I. 1. tra& t . 3. D. 5. p. 3.
§. 4. n. 2. Bonac. eod. tit. D. 1. q. 1. p. 8. n. 28.
& Mazzotta tract. 1. D. 2. q. 1. cap. 3. 4. 5. ne
gant fieri extenfionem de cafu ad cafum ob ean
dem rationem etiam in cafibus favorabilibus ,
& tanto minus in odiofis , & correctoriis . Ra
tio , quia ratio legis non eft lex , & ideo quam
vis militet pro alio cafu , illum non comprehen
dit: Potuit enim Legislator unum cafum vel
le comprehendere , & non alium , vel quia non
expedit omnia præcipere aut vetare , vel quia
poteft adeffe aliqua fuperior ratio nobis ignota
movens Principem , ut in uno cafu , non in alio
difponat .
Hæc tamen fententiæ facile conciliantur ; nam
licet Fautores primæ fententiæ ( a qua non re
cedendum cum fit communis , ut idem Palaus
fatetur ) doceant extendi legem de cafu ad ca
fum , quando eadem currit adæquata ratio : ta
men addunt tunc currere eandem adæquatam
rationem , quando , nifi lex extenderetur , Le
gislator argui poffet de injuftitia vel impruden
tia ; tunc enim cafus non expreffus potius dici
debet comprehenfus in lege , quam lex extendi
ad illud : ita Suar. de Leg. 1.6. cap. 3. ex n. 4.
Roncag. d. R. 2. & Laym. d. n.9. v. Ceterum .
Et in hoc conveniuntˇetiam Auctores fecundæ
fententiæ , ut Bonac. di&. n. 25. v. Ad fecun
dam . Palaus loc. cit. num, 8. & Mazzotta . v.
Excipe .
Id autem evenire dicunt I. In Correlativis ,
prout in viro & uxore ; tunc enim quod eft fan
citum de uno , cenfetur ctiam de alio , fi pro
utroque eadem ratio procedat . Sicut enim Spon
ia poteft refilire a Sponfaliis , fi Sponfus fine ejus
licentia abfit , ex c. de illis de Sponfal. fic et
iam Sponfus . Item fi uxor poteft communicare
cum viro excommunicato , ex c. Quoniam 2. q.
3. ita etiam vir . II . In quiparatis , ut funt
Ele& tio , Præfentatio , Provifio ad Beneficium .
III. In Connexis , ut funt Diaconus , & Subdia
conus . IV. In Contentis , ut funt Vicarius E
pifcopi , & Vicarius Capitularis Sede vacante ,
Filia & Neptis . In his conveniunt omnes , et
iamfi lex fit poenalis , aut correctoria .
Regulam autem juris 49. in 6. Odia reftrin
gi, favores convenit ampliari , rete dicunt Suar.
1. 6. c. 4. & Bonac. loc. cit. n. 27. cum Menoch.
procedere , quando difpofitio legis extenditur ex
interpretatione congruitatis , ut ajunt , non au
tem quando extendi debet ex interpretatione ne
ceffitatis , quæ dicitur potius adæquata interpre
tatio legis , quam extenfio .
Advertunt tamen 1. Sanch. 1. 3. de Matrim .
De Legibus .
D. 20. n. 3. & Mazzotta loc. cit. pag. 98. quod
fi lex decernat aliquid caufa frequentioris ufus ,
-
ipfa etiam comprehendit cafum minus frequen
tem . Et ideo lex S. Pii V. permittens Monia
libus egreffum propter incendium , & lepram ,
aut epidemiam , extenditur etiam ad ruinam
domus , inundationem , & invafionem hoftium ,
ut communiter DD. docere ait Mazzotta loc.
cit. Advertunt 2. Laym. n. 11. Pal. n. 14. quod
Judices ex fimilitudine rationis tenentur legem
ad alios cafus extendere , quia ipfi quantum fie
ri poteft legibus debent conformari , juxta 7. 12.
ff. de Leg. Cum in aliqua caufa fententia earum
( nempe legum ut fupra exprimitur ) manifefta
eft , is qui jurifdi&
tioni præeft ad fimilia proce
dere debet .
III. De Epikeja Legis.
Epikeja , feu Epikia eft exceptio cafus ob cir- 201
cumftantias , ex quibus certo , vel faltem pro
babiliter judicatur Legislatorem noluiffe illum
cafum fub Lege comprehendi . Salm. cap. 4. n.
41. cum Pal. & Martin.
Hæc Epikeja non folum locum habet in Le
gibus humanis , fed etiam in naturalibus , ubi
actio poffit ex circumftantiis a malitia denuda
ri . Salm. ib. n. 42. & 43.
Ut tamen detur locus Epikejæ , non folum
debet Lex ceffare in caufa particulari negati
ve , quia nimirum deficiet tunc finis Legis ; fed
debet ceffare contrarie , nempe quod Lex red
datur damnofa , vel nimis onerofa : Quare po
teft negari cnfis depofitus domino , fi ille fit a
bufurus . Ita Salm. ibid, n. 44. cum S. Th. Suf
ficit autem , fi aliter Lex redderetur nimis du
ra . Salm. ib. n. 45. cum Arav. Gord. &c. Hinc
excufatur ab auditione Sacri , qui timet notabi
lem jacturam bonorum . Et etiam excufatur ab
obfervatione Fefti , qui aliter amittere cogitur
magnum lucrum ; ut Suar. & Pal, apud Salm.
ibid. infin. Et fuper ho vide dicenda 1. 3. nu
mer. 301.
APPENDIX I. Bufembai .
De Difpenfationibus S. Pænitentiariæ .
"" UIA ex officio S. Poenitentiariæ multæ 202
"" Q difpenfationes ( & gratis quidem ) impe
"" trari poffunt , faltem pro foro confcientiæ , o
» peræ pretium cenfui quædam circa hujus rei
,, praxim pœnitentibus , & confeffariis utilia hic
"" Lubnectere .
,, Et quidem tria potiffimum circa hanc rem
,, requiri poffunt . 1. Circa materiam , & cau
,, fas , in quibus nimirum cafibus difpenfationes
"" iftæ concedi foleant . 2. Circa formam litte
"" rarum Pœnitentiariæ , quibus difpenfatio Con
‫ در‬feffario committitur , quarum verba nonnul
""> la , quæ difficultatem pariunt , explicanda
"" funt . 3. Circa ipfam executionem difpenfa
,, tionis , quæ nimirum in ea obfervanda fint .
"" De quibus ex Bon . Dian. p. 4. t. 4. R. 71. &
" P. 8. t. 1. R. 103. & c. ufque ad R. 111.
» Marci Pauli Leonis volumine integro ea de re
22 edito ,
» Refp.

Cap. IV. Quæ excufent a tranfgreffione Præcepti . Dub. IV.
203 , Refp. 1. In triplici materia ( pro cujus di
,, verfitate diverfa quoque eft forma ) difpenfa
‫ در‬tiones , five gratiæ iftæ concedi folent .
,, Prima eft in votis , v. gr. ut votum Religio
nis , ob inopiam parentum , vel fratrum , fimi
‫ در‬live ex caufa liceat differre ut quis a voto
??
"? fimplici caftitatis , vel etiam Religionis (poft
quam matrimonium contraxit ) abfolvatur ad
,, maneudum in matrimonio , debitumque licite
,, petendum : ut a voto Religionis ( ob debilita
,, tem virium , per quas ejus onera ferre non
poffit , aut ob metum incontinentiæ , aut do
,, tis defectum ) abfolvatur in ordine ad contra
‫ رد‬hendum matrimonium .
» Secunda in impedimentis occultis matrimo
nii , five ea impedientia tantum , five etiam
2,3 dirimentia , five matrimonium cum iis publice
, ‫ י‬contractum fit , five contrahendum , dummo
27 do de eo privatim fuerit actum , & conclu
fum , præfertim bona fide , five etiam quando
,, contrato fuperveniunt . Circa quæ notandum .
1. Impedimenta occulta dici , quæ vel nulli
,, nota funt , vel licet uni , alterove innotuerint ,
"2 ad forum tamen contentiofum non funt dedu
&
ta (Vide lib. 6. n. 1115 . ) * . 2. Etfi aliqua
,, impedimenta, 15 v. gr. cognationis fpiritualis ,
,, natura fua fint publica , cum contrahantur in
,, facie Ecclefiæ ; fieri tamen poteft per accidens ,
" ut fint occulta , v. gr. 1. Ob diuturnitatem
,, temporis , ex quo funt contra& ta . z. Ob diftan
23. tiam loci a loco contracte cognationis . 3. Per
22 mortem eorum , qui fuerunt confcii . 4. Per
ignorantiam hujus contractionis ...
22 29 Tertia in variis cenfuris , ut excommunica
,, tionibus , fufpenfionibus ( item irregularitati
22 bus ), præfertim occultis , ad abfolvendum ab
"" iis , difpenfandum , rehabilitandum , &c. Item
,, ad condonandam obligationem reftitutionis ob
,, Horas neglectas , ad commutandum onus re
"" citationis Horarum eligendum Confeffarium "
,, etiam pro refervatis ; tranfeundum ad aliam
,, Religionem , five Ordinem ( pro utroque fo
22 ro ) etiam poft apoftafiam a fuo .
204 . Refp. 2. In formulis frequentioribus ipfius
.‫ د‬Brevis Apoftolici verba , quæ fubftantialia con
23 tinent , & difficultatem habent , funt hæc .
23 Si eft ita vel quatenus fi ita eft : Quorum
22 fenfus eft , ut fi preces veritate nitantur , præ
33. fertim tempore datarum litterarum Apoftoli
22 carum Requiritur autem veritas rerum nar
,, ratarum , principaliter quoad effentialia facti ,
"" v. gr. affinitatem effe contra&tam , inceftum
"" commiffum , & a&tum , five tractatum effe de
,, matrimonio ( intellige perfecte , ita ut in id
utrimque confenferint ) , & periculum revela
,, tionis , ac fcandalum imminere . Secundario
,, autem requiritur quoad accidentalia , v. gr.
‫ د‬bona fide actum effe , & fimilia , quæ tantum
‫ر‬,,
,, funt impulfiva , & fine quibus nihilominus con
"" ceduntur tales difpenfationes : unde , etfi in
,, iis , vel in aliis parvi momenti fit erratum in
"" petitione 2 gratia nihilominus eft valida . v.
23 M. Leon. p. 2. f. 226. & p. 3. f. 391. * (Vide
hic Bullam Bened. XIV. 1. 6. n. 1131.) *
2 "" 2. Si periculum immineat revelationis . Ad
‫ در‬hoc enim , ut fubfiftat difpenfatio , requiritur ,
" ut fit periculum , ne reveletur impedimentum
(
93
,, ( intellige , quando id in formula exprimitur )
"" fi non fubfequatur matrimonium , docet Marc.
"" Leo p. 2. f. 230. Periculum autem hoc non
,, importare neceffariam detectionem , fed tan
,, tum probabilem , & moralem credulitatem ,
"" futurum , ut fi refiliatur a matrimonio contra
,, hendo , & hujus caufæ affignari non poffint ,
"" ex vehementi fufpicione , & curiofa inquifitio
.‫ د‬ne detegatur . V. I. c. f. 233.
" 3. Et fcandalum . Quo nomine intelligitur
gravis infamia , ex qua deinde fequantur con
,, tentiones , minæ , pugnæ &c. Leof. 30. & 317.
" 4. Ut dieta muliere de nullitate prioris con
" fenfus certiorata , &c. Claufula hæc eft fub
,, ftantialis , ut nimirum , fi difpenfandum fit in
22 impedimento dirimente , cum quo matrimo
"" nium contra& tum fuit in facie Ecclefiæ , con
,, jux ignorans illud impedimentum fiat certa de
,, nullitate prioris fui confenfus , & novum , va
,, lidumque libere præftet ( itatamen , ut in co
,, gnitionem occulti impedimenti non veniat ) .
"" Leo P. 251. Diana p. 8. t. 3. R. 110. Sufficit
,, autem , ut iftum confenfum præftent inter fe
22 fecreto , nemine præfente , per verba vel fi
gna fufficientia , v. gr. copulam maritali affe
"" Au . Neque debet Executor difpenfationis eos
,, coram fe , & teftibus iterum copulare . Leop.
,, 552. Vide dicenda 1,6. de Matrim, num.
» 1119. ) 1
", 5. Poftquam di& to Sacerdoti , fi nondum fa
,, tisfecerit . Verba , hæc folent effe in facultate
"" abfolvendi ab excommunicatione , v. gr. ob
,, percutionem Clerici : & important conditio
,, nem prius fatisfaciendi parti læfæ , quam pof.
,, fit abfolvi , hoc eft , compenfandi injuriam
,, expenfas & omnia damna , quæ ab percuffio
nem illam incurrit , quorum æftimatio com
,, mittitur Executori difpenfationis : neque ab e
jus obligatione liberatur percuffor per hoc ,
» quod percuffus injuriam remiferit . Vide Leon.
" P. 382. 384. Si autem non poffit in præfenti
,, fatisfacere , fufficit , fi juratus promittat fe fa
,, tisfacturum , cum primum poterit .
29 27. Refp. 3. Circa pràxim , five executionem 205
" hujus difpenfationis , hæc facienda .
1. Literæ facræ Poenitentiariæ diriguntur
"" ad oratorem hoc eft ad ipfum , qui difpenfa
"" tionem per fe , vel alium petiit , qui non
"" debet eas refignare , fed eligere Confeffarium
,, talem , quali infcribuntur , qui eas fibi ab o
,, ratore tradita refignet , legat , & deinde cum
,, eo fecundum commiffionem difpenfet . Licet
"" vero quocumque cafu ab alio aperiantur , non
"" ideo carent effe& tu, Salas, Dian . p.8. 1.3 . R.103.
"" In Confeffario hoc requiritur . 1. Ut fit ap
,, probatus ab Ordinario territorii , in quo di
fpenfaturus eft . 2. Ut fit Magifter , five Do
"" tor in Theologia , vel Jure Canonico ; pro
"" motus in Academia , vel Religiofus habens
,, privilegium , Y quale conceffit Gregorius XIII.
"" Anno 1582. Confeffariis Societ . Jefu , quos
"" Generalis , vel alius Superior de ejus licentia
‫ در‬ad id defignarit . 3. Ut fpecialiter ad hoc fit
‫ در‬electus ab oratore , hoc eft , ab eo , cum quo
,, difpenfandum eft : qui tamen femel ele& tum ,
‫ دو‬nifi deprehendat ignorantem , mutare non po
,, teft , Leof.22. Dian. p.8 . .3 . R.104. Contrariam
,, tamen
 1
94 Appendix II. De Privilegiis .
» tamen docent Sanch. &Perez de Matr. d. 48. ,, repereris . V. Au&. cit. ⋆ ( Vide de Matrim.
co 3. Confeffarius ad id electus , 1. Debet di
29 fpenfare in ipfa Confeffione , vel faltem im
"" mediate poft. Dian. p. 4. 1.4. R.7. Leon. p.
,, 1. f. 54. & 28. 2. Debet caufæ cognitionem
,, quando ea in Brevi exigitur , effentialiter præ " contra Sanch. Sal. Perez , Palaum , quorum
"" mittere per diligens examen pœnitentis , nifi
"J habeat ante perfpe&t am : quia non eft merus
" Executor , fed Judex , cui delegatur poteftas
,, difpenfandi . 3. In ea debet credere illi , et
‫ در‬iam fine teftibus , & juramento , nifi aliunde
‫ ور‬feiat effe falfam ; tunc enim difpenfare non
>> debet . Lean. Diana p. 8. t. 3. R. 108. 4. Ope
ra in ipfo Brevi p:æfcripta , etfi poffit mode
"
"" rari , non tamen condonare poteft . 5. Etfi
" non præfcribantur certa verba ad difpenfan
», dum , debet tamen fervare formam a Ritua
li Romano probatam , & poft verba ifta ( Ab ,,
22 folvo te apeccatis tuis addere : Et eadem au
29 t
& oritate declaro te in dicto matrimonio mane
" re, & debitum conjugale reddere poffe , & de
"" bere: necnon difpenfo tecum , ut idem debi
"" tum etiam exigere licite valeas . In nomine
" Patris, &c. Si vero fit abfolvendus ab ex
92 communicatione , vide formulam infra 1.7.
" num . 116. Abfoluta difpenfatione , debet la
» cerare litteras , præcipue figillum , ita ut ad
» probandum fervire non poffint , alias incurrit
excommunicationem majorem , Leon, f. 239.
,, Laceratio tamen ifta non eft de fubftantia :
quia tantum intenditur , ut non fuffragentur
"2 in foro externo . 7. Nullo modo debet atte
ftationem difpenfationis factæ , neque ipfum
" Breve , feu diploma reddere , cum pro folo
199
"" foro confcientiæ debeat fervire . 8. Nihil de
?? bet accipere , ne via quidem compenfationis
pro difpenfatione etiam pro foro externo fa
* Яta : ideo enim infcribitur , gratis ubique .
22 Alias incurrit ipfo facto excommunicationem
» majorem . Gavant, Dian. loc. cit. ex declarat.
"3 Cardin.
Ex dictis refolvuntur fequentes Cafus .
307 21. Confeffarius pro hac difpenfatione elegi
-32 non poteft qui tantum eft Doctor Ordinis
vel Profeffor , vel Licentiatus Theologiæ ;
» ne Doctoris , tantum intelligitur de iis nomi
, que
"3 quod enim hic in favorabilibus
quæ
ratione exercitii , non quæ ratione dignitatis
" committuntur . Leo. p. 1. f. 21. Dian. p. 4. t.
» 4. R. 41 .
2. Ex privilegio Soc. Jefu conceſſo , alii et
" iam Mendicantes eligi poffunt , ob commu
23 nicationem . Debent tamen tam hi , quam ifti
fpecialem ad hoc habere facultatem a fuis
Superioribus : alias difpenfatio erit nulla ; ita
» Aud. cit. Et patet ex di& tis .
» 3. Confeffor debet ita examinare pœniten
,, tem , ut cognofcat , & quidem diftinête , me
" rita caufæ , poffitque inter ca difcernere : Ideo
9 enim infcribitur Viro difcreto . Præcipue au
,, tem debet inquirere , an preces nitantur ve
" ritate , quia gratia non conceditur fimplici
,, ter , fed fub conditione , ideoque folet addi
» claufula : Quatenus fi ita eft : vel , fi ita effe
"" 1.6. n. 1131. ) *
,, 4. Is , qui difpenfationem petit , debet E
,, xecutori ad id electo confiteri : nec fufficit
,, ante ci confeffum fuiffe . Patet ex dictis .
"" Leon. f. 28. Dian. p. 4. t. 4. R. 71. Reg. Pont.
"" fententiam non amplius effe probabilem docet
‫ر‬ ‫ د‬Fill. Efcob. Lezan. Dian. loc. cit. & p.8. t. 5.
"" R. 105 .
5. Commiffio hujus difpenfationis non expi- 208
"9 rat morte Poenitentiarii concedentis , re in
,, tegra : quia eft gratia non facienda , fed fa
"" &ta in favorem oratoris , cui jus quæfitum eft ;
"" & Executor eft difpenfator neceffarius , fi qui
"" dem preces nitantur veritate . Neque etiam
cis , tum ob rationem allatam "
"" morte Pontifi
"" tum quia officiu m majoris Poenitentiarii non
expirat morte Pontificis . Dian. p. 8. t. 3. R.
,, 89. ex Suar. Sanch. Garc. &c. contra Navar.
"" Bon. &c.
APPENDIX' II.
De Privilegiis.
CAPUT I.
De Privilegiis in communi .
Differentia inter Privilegium , Difpenfationem,>
Licentiam . 1. Quando Privilegium deroget
juri communi . 11. Quando Privilegiatus te
netur uti Privilegio . 111. Utrum extra Sacra
mentum cenfuræ , &c. IV. De Claufulis , Ad
inftar &c. Quatenus facris Canon, non adver
fetur &c. Supplentes defe&us &c. v. De inter
pretatione Privilegiorum . v1. VII. VIII.
De Communicatione . IX. x. & x1 . De Privi
legiis Regularium revocatis , cum Declaratio
nibus S. Pii x11 . De Refcripiis Gratie , Ú
Juftitie , utrum expirent morte Pontificis . x111.
Quot modis ceffet Privilegium . xiv. Quomo
do ceffet per Revocationem . xv. De revocatio
ne Expreffa . XVI . De Tacita , & utrum fit
intimanda 2 vel faltem publicanda Revoca❤
tio . 17.
PRIVILEGIUM definitur : Lex privata , ali- 1
quod fpeciale concedens
gium differt a Difpenfatione que eximit a le
ge , & ideo femper eft odiofa ; differt etiam a
licentia quæ conceditur tantum ad paucos a
&us . De Privilegiis in particulari inferius pro
prio loco dicemus ; hic tantummodo adnotabi
#
mus quafdam regulas advertendas circa Privile
gia in communi .
Et I. Ut Privilegium deroget juri communi , 11
non requiritur claufula derogatoria , præfumi
tur enim Princeps jam fcire leges communes .
Excipitur tamen 1. Quando Privilegium non
poffet fuum effe&tum förtiri fine ac expreffa de
rogatione . 2. Si in lege cui derogatur effet ap
pofita claufula : Non obftante quocunque privile
gio : hoc intelligitur , dummodo in Privilegio
non extet claufula : Ex certafcientia ; vel : Ex
plenitudine poteftatis . Salm, trad. 18. c. 1. n. 42.
43.
 Appendix II. De Privilegiis . 195
43. cum aliis . 3. Quando Privilegium eft Aliæ claufulæ videri poffunt apud Salm.c.x. EX
contra aliquam confuetudiaem , aut legem Mu n. 40.
nicipalem ? His enim non derogatur , nifi de il V. Loquendo de interpretatione Privilegio. Vi
tis fpecialis mentio fiat . Suar. de leg. 1.8. c. 14. rum , plura adnotanda funt . Notetur 1. omne
n. 4. Caftrop. t. 1. trad. 3. D. 4. p. 10. n. 9. & privilegium interpretandum effe eo modo , quo
Salm. loc. cit. cap. 1. num. 8. cum Pelliz. Tam Privilegiato non fit neque inutile , neque one
bur. &c. rofum . Salm. cap. 1. n. 70. & 71. 2. Privilegia
III II. Privilegiatus non tenetur , regulariter lo folum Princeps , vel alii , quibus a Principe fo
quendo , uti Privilegio . Reg. 61. Jur. in 6. Sed ret commiffum , authentice , vel juridice poffunt
excipiendum eft . 1. Si non utendo grave da interpretari . Doctrinaliter vero poteft ea inter
mnum Proximo inferret : hoc tamen intellige fi pretari quicunque vir doctus , cujus refolutioni
per fe , non vero confequenter ; E. C. Si Con licite poteft acquiefci , ut omnes affirmant , &
feffarius habeat privilegium abfolvendi a pecca quando in Privilegio prohibetur quæcunque in
tis refervatis , poft auditam confeffionem tenetur terpretatio , de fola authentica , & juridica eft
eo uti . Vide Salm. tr. 18. c. 1. n. 11. cum aliis . intelligendum ; VideSalm. c. 1. n. 72. 73. aut
a . Si privilegium cedat in bonum commune ad fummum intelligi debet de interpretatione
quemadmodum eft Privilegium Immunitatis , quo quæ fit ex profeffo , ut dictum eft de Legibus
unufquifque tenetur uti ex cap. Si diligenti , de (Tra& t. II. n. 75. ) 3. a Clemente 1V. , & ab a
Foro compet. 3. Si privilegium tollat impedi liis Pontificibus prohibentur Epifcopi interpreta
mentum ad obfervandum præceptum : E. C. Si ri juridice privilegia Regularium . Solum id ab
infirmus habet Domi Oratorium privatum , & Alexandro VI. & Paulo III. ( quando Apoftoli
facile poteft audire Sacrum , tenetur privilegio ca Sedes confuli nequit ) conceffum eft Jurifpe
uti . Suar. c. 35. n. 8. Pal. p. 7. n. 3. Sanch. de ritis , ceterifque judicibus in favorem Regula
Matr. 1.6. D. 6. n. 14. Salm. cap. 1. n, 12. cum rium . Idem conceffum eft Generalibus Vifitato
Sylveft. Avila &c. 4. Si Privilegium non eft ribus , & etiam Provincialibus , & Prælatis im
Perfonale , fed reale , addi & tum loco , vel Di mediatis , quoties ipfi Peritos confulunt . Idem
gnitati , vel Statui , quemadmodum funt Privi locum habet in interpretatione Regularum , Con
legia conceffa Epifcopis , & Regularibus . Vide ftitutionum , & Confuetudinum . Eodem moda
Salm. c. 1. n. 17. & 18. poffunt iidem Prælati auferre , vel limitare ſub
1V III. Qui habet Privilegium pro foro pœniten ditis ufum Privilegiorum . Vide Salm. c. x. n.
tiali , &c. abfolvendi a cenfuris , & poenis Ec 74. 75. 76.
clefiafticis > valde probabiliter poteft eo uti et Notandum 4. Quod generaliter loquendo de vir
iam extra Sacramentum , etiamfi facultas con Privilegiis , omne Privilegium large eft inter
cepta effet in terminis : Sacerdoti Confeffario . pretandum , ut habemus ex Cap. Olim 6. deVerb.
Suar. lib. 8. cap.6. num. 15. Caftrop. D. 4. p. 2. fign. ubi dicitur : Cum beneficia Principum in
§. 5. num.6. & Salm. cap. 1. num. 33. cum Syl terpretanda largiffime &c. Et ex 1. ult. ff. de
velt. Tamb. &c. contra alios qui probabiliter et Conftit. Princ. Contra vero Privilegia odiofa
iam negant . Ariete funt interpretanda , cujufmodi funt illa
V IV. Loquendo de claufulis : claufula Ad in quæ funt derogatori . Juris communis , aut Sta
far importat tunc valere Privilegium , quando tutorum , & confuetudinum particularium , dum
aliud ad cujus formam fecundum conceffum modo hæc ftatuta non fint contra Jus commu.
eft ) fuerit validum faltem a principio , quamvis ne ; aut dummodo Privilegium non fit infertum
1 poftea revocatum fuerit , vel non acceptatum , in corpore juris ; ideoque ajunt Sanch. , & Mar
ut advertit P. Mazzota . Alias enim , fi pri zotta , Sanch. de Matrim. 1. 8. D. 1. num. 8.
mum Privilegium fuerit nullum , nullum quo Mazzotta loc. cit. pag. 223.c. 2. v. Riſp. omnia
que erit fecundum , dummodo in fecundo non Privilegia realia late effe interpretanda ; ob fuam
exprimatur id quod ' conceditur . Suar. c. 15. n. enim perpetuitatem habentur tamquam inferta
2. Caftrop. D. 3. p. 2. § . 8. n. 1. Salm. c. 1. n. 39. in Jure communi . Infuper excipitur fi alias Pri
cum Bonac. &c. & P. Mazzota tom . 1. de Pri vilegium redderetur inutile , aut fi in eo exta
vil. pag. 221. v. Sexto . Hoc tamen currit ( ut ret claufula ; ex certa fcientia , vel ex motu pro
ajunt præfati Autores ) quando dicitur : Ad in prio . Vel fi Privilegium effet abfolvendi , di
far; non vero fi dicatur , ficut conceffum eft , fpenfandi , aut communicandi illud ad alios .
&c. ut limitant Bonac. , & Garcias apud Sal Salm. tr. 18. c. 1. n. 78. ad 80. Privilegia vero
manticenfes. Claufula : Quatenus facris Cano in præjudicium aliorum , cujufmodi effent ad Į
nibus non adverfetur , intelligitur de iis tantum obtinenda plura Beneficia , aut ad conferenda
modo Canonibus in quibus eft expreffum : Non Beneficia vacantia , aut contra obfervantiam re
obftante quocumque Privilegio . Salm . c. 1. n. 50. gularem , ftri& te funt intrépretanda , etiamfi con
cum Nav. Suar. Garc. &c. Claufula , Supplen ceffa fuerint ex motu proprio . Salm. num. 83.
tes fingulos defectus intelligitur tantum de defe 84.
Aibus earum rerum , quæ requiruntur folum de Hoc vero intelligendum eft de Privilegiis con- VIII
Jure pofitivo , & qui funt tantummodo acciden ceffis perfonis particularibus : fed ea quæ funt
tales ; non vero de defectibus naturalibus , aut conceffa alicui Ordini ,' Conventui , Communita
fubftantialibus , utpote effet , fi Supplicans fo ti , aut ad aliam piam Caufam , omnia funt in.
ret excommunicatus , aut fi Supplicatio foret terpretanda non modo late , fed etiam latiffime ,
fubreptitia , vel fraudulenta ; aut fi defe&us ef etiam adverfentur juri communi , vel alicui
fet circa caufam , aut perfonam Supplicantis . Tertio , quemadmodum communiffime affirmant
Salm. cap. 1. num. 51. cum Barbofa, & Tamb. DD, Suar. c. 27. n. 7. Caftrop. D.4. p. 10. n.6,
Maz
 96 Appendix II. De Privilegiis .
Mazzotta loc. cit. & Salm. c. 1. n. 27. ✪ 29. ✪ que Religioni , Congregationi , aut Monafterio
iterum n.85.86. cum Azor. Laym . Sylv. Bonac. Vide Salm. Tract. 18. de Priv. c. 1. n. 91. Sed
Henr. Coninch. Lezana , Bord, & aliis . Privile redeundo ad Moniales ; hujufmodi Privilegiis
gia enim Communitatibus conceffa præfumun gaudent etiam illa , quæ Pontifici , aut Epifco
tur omnia effe remuneratoria fervitiorum præ po fubjiciuntur ; atque ita , quando Religionis
ftitorum , & ideo omnia habentur tamquam fa conceditur Privilegium ut abfolvantur , vel di
vorabilia , ex l. Sicut perfona , ff. de Rélig. Vid. fpenfentur a fuo Prælato , Moniales fubjectæ E
Salm, c. 1. n. 23. ad 27. pifcopo poffunt quidem ab eodem abfolvi , & di
IX VI. Loquendo de Communicatione Privilegio fpenfari . Et hoc currit etiamfi in Privilegio
rum adnotetur 1. quod Religiones Mendicantes nominarentur tantum Moniales quæ Regularibus
communicant in totum inter fe de Privilegiis fubditæ funt . Suar. de Leg. 1. 8. c. 1o . n. 7. Bon.
præteritis , & futuris , tum circa perfonas , turn Dift. 1. 4. 3. p. 7. § . 2. n. 2. & Salm. Tr. 18. c.
circa loca , Feftivitates , & Indulgentias , prout 1. num . 92. cum Caftrop. Lez. Pelliz Bordonio,
2.
habetur ex Bullis Sixti 1V. Clementis VIII. & Boff. & aliis contra pauces .
Leonis X. Vide Falm , n . 88. & 89. Et hoc cur Notandum 3. Privilegia non communicari
rit , quamvis Religio , cui conceffum eft Privi quando funt odiofa , vel contraria propriis Sta
legium , vel non acceptaverit , vel eo ufu non tutis adeo ut præjudicent bono, five communi
fuerit Infuper quando ampliatur Privilegium obfervantia Religionis .要是 Caftrop. Dift . 4. §.9. n.
alicui Religioni conceffum , intelligitar amplia 2. Salm. c. 1. n . 100. cum Pelliz. Lez. Portell.
tum etiam quoad alias . Salm, c. 8. n. 98. & 99. Tamb. Bord. Notetur 4. Privilegia alicui con
Infuper hæ Religiones Mendicantes communi ceffa non tanquam perfonæ particulari , fed ratio
cant Privilegiis ceterarum Religionum , vel ne fui officii , feu dignitatis , vel tanquam mem
Congregationum , vel Collegiorum Monaftico bro illius Communitatis , intelliguntur conceffa
rum , vel non Monafticorum . Ita communiffime omnibus aliis ejufdem officii , aut ejufdem Com
Salm, tr. 18. cap. 1. num. 9ỏ, cum Rodr. Pelliz. munitatis . Et Privilegia conceffa Subditis , feu
Tamb. &c. Et hoc valet , etiamfi in Privilegio Prælatis inferioribus , etiam Prælatis Superiori
conceffo alteri Religioni , vel Congregationi , bus conceffa intelliguntur . Salm . c. 1. n. 110. &
adfit claufula quod non communicetur ; nam in 111: Similiter Privilegia conceffa alicui Con
aliis Bullis de Communicatione dicitur , quod ventui , aut Ecclefiæ , aut Particularibus alicu
tollitur quodcunque impedimentum communica- jus Conventus , fed tamquam membris illius ,
tionis . Salm. n. 107. cum. Rodr. Baffeo , Miran intelliguntur quoque conceffa ceteris Religiofis
da , Bon. Diana , Donato' , &c. Hujufmodi Pri tam illius Ordinis , quam aliorum , qui commu
vilegiis perfruuntur tam Converfi , ipfi enim ve nicationem habent , quando fcilicet eadem , vet
re Religiofi funt , Vid. Salm . Tract. 15. de Sta fimilis ratio militat Salm . ibid. cum Pelliz
tu Relig. c. 1. n.33.; quam Novitii , quemad Garcia, Quintàn. Tamb, & c. Sed hoc non eft
modum declaravit Clemens VIII. , & eft com intelligendum de Privilegiis quæ conceduntur
munis fententia ( quicquid dicant quidam pau alicui Congregationi ad tempus determinatum ,
ci ) cum Suarez , Sancb. , Caftrop. &c. Suarez , vel per Brevia particularia funt conceffa alicui
Tom. 4. De Relig. Tr. 10. Lib . 9. c. 1. num. 18, Monafterio ob fpecialem aliquam caufam , vel
quando agitur de rebus quæ difficile folent con
Salm. ibid. cap. 3. n.85. cum Sanch. Caftrop.
Lezana , & Pelliz. & aliis ; “fruuntur quoque cedi . Salm. c. 1. n. 118. cum Peyrin. Tambur.
20
Religiofi ad Epifcopatum promoti , dummodo Merula &c.
non agatur de rebus , quibus Epifcopi fi utan VII. Certum eft , ut habetur ex Propof. 36.
tur , aliquod Religioni præjudicium proveniret, damnata ab Alexandro VII. Religiofos non pof
ut effet habitatio in Monafterio , datio fuffra fe amplius uti Privilegiis jam revocatis per Con
gii , &c. Vid. Salm. di&t. Tr. 15. ' c. 5. n. 43. cum cilium Tridentinum . Verum hoc non obftante ,
Suar.Lez. & Caftrop. Tertiarii autem , & Ter funt Declarationes Concilii
tiariæ ( vel Beata ) fubdita Mendicantibus , & fatæ per S. Pium V. in fua Bulla : Etfi men
quæ Habitum Religionis deferunt , & votum ha dicantium . Hæ funt . Quod Seculares poffunt
beat Caftitatis ( quibufdam tantum rebus exce audire Sacrum , & Conciones in Ecclefiis Regu
ptis eorum quoque Privilegiis gaudent , fed larium . 2. Quod Epifcopus nequeat impertiri li
quatenus funt capaces . Confratres Scapularis , centiam ingrediendi Monafteria Monialium e
& Cinguli ( vocati Cerdonis ) fruuntur tantum , xemptarum . 3. Quod "Quärta Funerum non' in
& participant in omnibus Indulgentiis & Remif telligitur hifi de eo quod affertur . Vid. Salm.
fionibus peccatorum , fed non in alio . Salmant. Tr. 18. c. 1. n. 137. 4. Quod Confeffarii Monia
+ lium exemptarum , & Concionatores Regulares
ibid. n. 94. cum aliis .
Notandum 2. Moniales tam Ordinum Men in propriis Ecclefiis non examinentur ab Ordi
X
dicantium , quam non Mendicantium , gaudere nario ; verum quod attinet ad Confeffarios hoc
Privilegiis Monachorum fui Ordinis , & con Privilegium abrogatum eft per varias Apoftoli
fequenter cujufcumque alterius Ordinis in o cas Conftitutiones , & præfertim per Bullam A
mnibus quorum funt capaces ( intelligé de fa poftolici Minifterii , emanatam ab Innoc . XIII.
vorabilibus ). Hoc valet , etiamfi Privilegium ann. 1723. & confirmatam per Benedi&um XIII.
tantum de hominibus loqueretur , ut deduci die 23. Septembris anni 1724. Ibi in §. 18. de
tur ex Bulla Leonis X. Atque ita e contra claratur , quod Confeffarii Monialium exempta
rio Fratres gaudent Privilegiis Monialium Or rum debeant examinari , & approbari ab Epifco
dinum , ex eo quia ipfi communicant ( ut fu po Dioecefis , remota quacumque contraria con
perius dictum eft ) Privilegiis conceffis cuicum fuetudine etiam immemorabili, VIII. Di
 egiis . 57
Appendix II . De Privil
m legia Gratui ta a Remune rativi s , & ab Onero
XIII VIII. Diftinguendu eft Refcriptum Gra
fis ; fi Privilegium eft mere gratuitum , revo
tie , ut effet abfolvendi , difpenfandi &c. , a
Refcripto Juftitie , ut exercendi jurifdiétio cari poteft valide etiam fine jufta caufa : quam
vis hoc non excufatur faltem a culpa veniali ,
nem , appellandi &c. In Refcripto Gratiæ di
fi fcandalum abfit . Pont. 1. 8. c. 19. n . 15. Caftr.
citur , Gratia fa&a , quando Delegatus habe
tur tamquam merus neceffarius executor : Gra P. 21. §. 3. n. 3. & Salm. c. 2. n. 37. cum Suar.
Sanch. Bon. c. Si vero cum Privilegio trans
tia facienda, quando conceditur facultas di latum fuiffet dominium alicujus rei in Privile
fpenfandi , & relinquitur arbitrio Delegati . giatum , illud revocari nequit nec licite nec
Refcriptum Juftitiæ expirat morte Principis valide , nifi ob caufam urgentiffimam boni com
dummod o res adhuc fit integra ; & idem de
munis , vel gravis delicti , vel ob illas caufas ,
Refcripto Gratiæ faciendæ . Oppofitum vero ob quas revocari nequit quælibet donatio . Ca..
dicendum de Refcripto Gratiæ fa& tæ , ut ab
ftrop. p. 21. §. 2. n. 2. Bonac. p. 8. §. 2. num. 5 .
folvendi , recipiendi Ordines extra tempora ,
Suar. 1. 8. c. 37. n. 7. & Salm. c. 3. n. 29. cum
de Oratorio privato &c. Caftrop . D. 3. p. 16. §. Pont. Garc. Lez. &c. Sed fi Privilegium eft re
4. n. 11. Sanch . de Matr. 1. 8. D. 38. num. 43. munera torium , vel ob juftitiam , vel ob grati
Salm, c. 1. a n. 141. ad 146. cum Suar. Priv i
legi um conc effu m cum clauf ula c
, Done volu e tudine m , femper requiritur jufta caufa , ut va
lide revocetur . Et fi infuper eft onerofum , ut
ro, probabiliter non expirat poft mortem Con
exempli caufa , conceffum ob pretium acce
cedentis . Salm. c. 16. n . 149. Quod fi in Con ptum , vel ob aliquod onus Privilegiato im
ceffi one expr imit ur Offi cium Dele gati , mort uo
Delegato , tranfit etiam ad Succefforem , Salm. pofitum , tunc ut revocetur ( ultra juftam cau
fam ) requiritur compenfatio . Et hoc dicen
n.IX.150.Privilegium multis modis ceffare poteft , dum de Privilegiis Remuneratoriis ob jufti
XIV tiam , ut dicunt communiter DD. Suar. 1. c.
& 1. per decurfum termini conftituti . 2. Per
ceffa tione m æ
cauf final is : intel lige quan do n. 6. 7. Pont. n, 13. & Salm. tr. 18. cap. 2.
n. 30. & 85. & cum aliis .
Privilegium eft conceffum fub conditione di Revocatio vero Privilegiorum alia eft Ex- XVI
&æ caufa ; fed quando conceffum effet abfolu
te , adeft opinio valde probabilis , quod etiamfi preffa , alia vero Tacita ; quoad Expreffam re
ceffaret caufa finalis , non ceffet tamen Privi gulariter loquendo fufficit claufula generalis ,
non obftantibus Privilegiis &c. ut revocentur
legium ; neque ceffat , quamvis femel privile.
omnia Privilegia in contrarium . Excipiuntur
gio ufi fuerimus . Salm. c. 3. n. 3. & 4. juxta tamen 1. Privilegia conceffa per modum con
id quod diximus de Difpenfatione , Cap. II. n.
tractus , five onerofa fint , five remunerativa ob
66. in fin. 3. Ob renuntiationem Privilegiati ;
nota ndum eft , quod Parti cular es ne juftitiam ( ut fupra dictum eft ) in quibus men
in quo
queunt renuntiare Privilegiis Communitatis ; tio fpecialis fiat meritorum in particulari . 2.
& ut valida fit renuntiatio , fieri debet in ma Privilegia quæ claufulam habent , quod non in
nu illius qui Privilegium conceffit , & ab eo telligantur derogata , nifi mentio particularis
fiat . 3. Privilegia Regularium , quæ etiam fpe-.
dem acceptanda . Vid. Salm. Tr. 18. c. 2. n . 5.
ad 8. 4. Per ufum contrarium , vel per non cialem mentionem requirunt , quia funt remu
nerativa , & videntur claufulam habere dero
ufum in dubio tamen præfumptio femper eft
dum gatoriam futuræ revocationis , nifi eorum men
pro ufu . Sec in hoc adverten eft , quod
tio fpecialis fiat , ut affirmant Rodriq. Portel.
Privilegia gratiofa , quæ non funt aliis grava
- mini , ut abfolvendi , difpenfandi , vel jejunan & Miranda apud P. Mazz. 4. Privilegia in
ferta in corpore juris , quia tunc funt veræ le
di , & his fimilia , hæc numquam amittuntur ges , & ut revocentur , requiritur
ufum , & etia m per ufum cont rari um , claufula fpe
per non
cialis , non obftantibus legibus in contrarium ,
quamvis temporis longiffimi . Suar. de Leg. 1. 8.
&c. Suar. 1.8. c. 38. n . 2. Bonac. tr. 2. D. 3. p.
c. 34. n. 17. Bonac. D. 1. q. 3. p. 8. §. 5. n. 4.
Caftrop. Tr. 3. D. 4. p . 18. n . 3. & p. 19. n. i. 8. §. 4. n. 11. Caftrop. tr. 3. D. 4. p. 21 ..§.3.a
n. 2. Pont. 1.8. c. 19. n . 16. Mazz. t. 1. de Priv.
Salm. c. 2. n. 13. cum Laym . Pont, Lez. Gar
cia , &c. Privilegia contra quæ tertio funt one 9.2. c. 1. pag.231. & Salm. c. 2. n. 39. & 40.
rofa , ut non folvendi Decimas & fimilia , hæc Idem afferunt Bonac. Sanch. Caftrop. , & Salm,
præfcribuntur per ufum contrarium , & ctiam cum Mol. Pell. , aliifque quamplurimis , ( con
per non ufum privativum ( non vero dumtaxat tra Pontium ) de Privilegiis conceffis ab aliquo
negativum ) quod accidit , quando Privilegia Conc. Generali , quæ non cenfentur revocata ,
tus confcius jam fui Privilegii , occafionibus nifi per claufulam expreffam , non obftante qua
cumque Conftitutione , etiam a Conc. Generali
oblatis , fponte uti recufavit . Hoc autem cur
rit , dummodo in Privilegio non fit claufula edita ; ut colligitur ex Cap. Ex parte , & cap.
ult. de Cappell, Mon. Bonac. n. 13. Caftrop. §.
utendi ad fui arbitrium . Caftrop. p. 18. n. 4. 4. n. 6. Sanch. de Matr. L. 3. D. 26. n. 7. &
Bonac. n. 3. & Salm . n . 14. cum Laym. Garc. Salm . tr. 18. c 2. n. 41. cum Pellizz. Boff. &c.
ur
Lez. &c. Infuper hoc intelligit pro foro ex
terno , nam in confcientia non amittit Privi contra Pontium n. 19. Opponit Pontius Eccle
fiæ praxim , & quandam Declarationem S. Pii
legium qui animum non habet renuntiandi .
Vid. Salm. cap. 2 , n . 18. Poteft ceffare etiam V. Sed Caftrop. cum Garcia refpondet gratis
Privilegium per abufum five in totum , five in id afferi ; Tantum inquit Garcia referri quen
dam Motum Proprium S. Pii , in quo dicitur ,
partem . Salm. n. 17. quod Confeffiones propria Pontificis manu fi
Ceffat 5. Privilegium ob revocationem Prin gnatæ non egent aliqua Tridentini revocatio
XV
cipis . In hoc autem diftinguere oportet Privi G ne ,
Lig. Theol. Tom. I.
 dix legiis .
98 Appen II . De Privi
ne , neque generali , neque fpeciali . Omnes Leffius , Cajet . Becan. , & Salm. Tr. 8. de Ord.
vero præfatæ limitationes intelliguntur locum c. 7. x. 6. Multi alii affirmant , ut Suarez , &
habere fi non conftet de contraria mente De Azor, Laym. &c. , & probant ex pluribus texti
rogantis , quemadmodum omnes præfati DD. bus , & præfertim ex c. Quanquam de Gentibus
communiter affirmant ; unde fi in lege revoca in 6. , & ex Trid. Seff. 15. c. 20. de Ref. Ec
toria adfit claufula ex certa fcientia , aut ex clefiæ , & perfonarum Ecclefiafticarum immuni
motu proprio , aut de poteftatis plenitudine , tatem Dei ordinatione , Canonicis fan&tioni
tunc revocatur omne Privilegium quantum bus effe conftitutam . Certum tamen eft Eccle
cumque qualificatum , exceptis onerofis ; aut fiafticos tum jure Canonico , tum Civili non
quando revocatio præjudicaret juri a tertio effe fubje& tos Foro Laicali . Vide Jura ap. Leſſ.
acquifito . Vid. Salm . c. 1. n. 40. & 42. de Juft. L. 2. c. 33. dub. 3. Ceterum tenentur
XVII Quod attinet ad revocationem Tacitam , Pri in confcientia illis legibus civilibus quæ non
vilegia ante conceffa intelliguntur revocata per repugnant corum ftatui , non vi coercitiva , ut
quamcunque legem Univerfalem in contrarium , dicitur fed directiva , ut uniformentur Com
etiamfi in ea non adfit claufula revocatoria , munitati . Eft commune cum Salm. tr. 8. c.`7.
#
quando ipfa lex , vel novum Privilegium aliis num . 16.
conceffum non poffet effe&tum intentum forti Ecclefiaftici ergo gaudent I. exemptione cir- x18
ri , nifi revocatis Privilegiis antea conceffis ; ca fuas perfonas . Præter Privilegium Canonis ,
non præfumitur enim Legislator velle condere cujus vigore incurrunt excommunicationem qui
legem inutilem , aut concedere Privilegium e injufte illos percutiunt , gaudent Clerici immu
luforium , five generale , five particulare illud nitate , ne puniantur a Curia Laicali , ut patet
fit . Hoc tamen intelligendum eft , quando Pri ex Legibus a Becano relatis . De Sacr. c. 26. q. 9.
vilegia prius conceffa nota fint Principi , quem Et quamvis Jus Civile eos eximat tantum in
admodum præfumitur de omnibus Privilegiis Caufis Civilibus , & in Criminalibus eas reco
infertis in Corpore juris . Quod e contra non gnofcendi fibi jus refervaverit , nullatenus Cle
præfumitur de aliis quæ exiftunt Extrajus ; un ricos condemnando nifi poft degradationem ;
de horum fpecialis mentio eft facienda . Suar. Nihilominus Jus Canonicum totaliter eas exe
mit . Vide Salm. tr. 8. c.7 . ex n. 24. Verum
Lib. 8. c. 30. n. 2. Pont. L. 8. c. 19. n . 19. Caftr.
D. 4. p. 21. §. 4. n. 10. Bonac. D. 3. p. 8. § . 4. his non obftantibus , in aliquibus cafibus poteft
Poteftas Laicalis ad Clericorum carcerationem
n. 14. Salm. c. 2. n.43 . & 44. cum aliis com
muniter . Affirmant aliqui , ut Sot. Henriq. , & procedere , ut fi e. c. aliquem noctis tempore in
veniret deferentem arma prohibita , vel fine ve
Quintanad. quibus adhærent Salm . tr. 1o. de
fte Clericali , vel inveniret in fragranti patran
Cenf. c. 2. n. 8o. quod Privilegium remanet in
tem aliquod delictum , tunc enim poteft ad e
fuo vigore , quoufque revocatio non intimetur
jus carcerationem procedere , ut poftea remit
Civitati , vel Religioni . Verum ipfimet Salm. tat Curiæ Ecclefiafticæ ; quod fi interdiu illum
poftea tr. 18. de Privil. c. 2. n. 45. fe retra invenerit , poteft armis prohibitis fpoliare . Po
tant , & merito , afferentes cum Laym. Suar.
& teft etiam in quibufdam cafibus illum caftigare
Portell. & Lezana , quod fufficit ad invalidan (fed non poena mortis ) , fi ille rebellionem ad
dum Privilegium , ut publicetur revocatio , & verfus Principem moliretur , aut Populum ad
ut tranfeant duos menfes a publicatione , ita feditionem excitaret , & a proprio Epifcopo de
ut pervenire poffit notitia ad Privilegiatos , hoc non effet punitus . Infuper probabiliter po
quamvis de facto non perveniat .
Actum eft ufque adhuc de Privilegiis in eft fupplicio afficere Clericos notorie Sodomi
tas ; hi enim a Leone X. & S. Pio V. omni Cle
communi , in fequentibus Tra&tatibus agetur
de Privilegiis in particulari Ecclefiafticorum > num ricali Privilegio fpoliati funt . Vide Salm, a
. 27. ad 29. & a num . 18. ad 20. Ceterum
Epifcoporum , & Religioforum .
pro quocumque alio crimine Clerici nequeunt
CAPUT II. puniri a Guria Seculari , cap. fin. de Vita, &
bon. Cleric. & cap. In audientia 25. De Sent.
Excomm. 1
De Privilegiis Ecclefiafticorum
II. Gaudent Ecclefiaftici exemptione a Fo- xx
ro laicali quoad propria bona tam Ecclefiafti
Quibus in rebus Ecclefiaftici fint exempti a Po
ca , quam quocumque alio modo acquifita ; un
teftate laicali . xv111 . De Privilegiis Cano
de refpectu illorum non tenentur folvere ullum
nis, & Fori quoad perfonas . xix . Quoad bo
vectigal , ut habetur ex c. Quia , & c. Cleri
na . xx. Quis gaudeat hujufmodi Privilegiis , ci de Immunit. Eccl. in 6. & ex l . Sancimus 22.
xx1 . De Beneficiatis . xx11 . De Tonfuratis . C. de Sacrof. Eccl. Vid. Salm. Tr. 8. c. 7. n.
xx111. De illis qui depofuerunt Habitum . 35.55. Clerici vero negotiatores circa bona
XXIV. De Immunitate Piorum Locorum . xxv.
mere Ecclefiaftica negotiationi jam deftinata ,
ad XXVIII .
fpoliantur omni exemptione c. Quanquam. 4.
de Cenfib. in 6. Quoad vero reliqua bona pro
XVIII Cclefiaftici jure Divino exempti funt a po pria , privantur poft tertiam monitionem .Salm.
E teftate fæculari quoad materias fpirituales , n. 54. cum Leff. Mol. &c. Infuper notandum hic
vel mere Ecclefiafticas , ut funt Ordinationes ,
eft , quod in cafu urgentis neceffitatis , poteft
Ele& tiones Prælatorum , &c. ut conftat ex Can. Princeps extrahere e Domibus , & vendere fru
3. Concilii Romani . Quoad perfonas vero , & mentum Ecclefiafticorum . Salm. tr. 8. c. 7. n.
Loca Ecclefiafticorum , quæftio eft , utrum fint 嗯
17. cum Diana , & Molf.
vel ne exempti jure Divino ? Multi negant , ut Li
 Appendix II. De Privilegiis . 99
XXI li qui gaudent præfatis exemptionibus tam rint , ut notant Salm. cum Bonac. Suar, Barb.
quoad perfonas , quam quoad bona funt primo , & aliis . Quamvis vero præfati Clerici nequeant
omnes Regulares cum fuis Novitiis , & Ter alegare Forum , poteft nihilominus Epifcopus
tiariis , & etiam Francifcanæ Tertii Ordinis , eos a Foro Seculari refumere juxta Declara
Carmelitanæ &c. quæ deferunt habitum una tionem S. C. ab hodierno Summo Pontifice, ap
cum voto Caftitatis : quemadmodum declara probatam . Vid. Lamb. loc. cit. Illi vero Cle
vit S. C. Infuper Equites S. Joannis , S. Jaco rici qui Habitum refumunt , jure gaudent Pri
bi , Alcantara, & Calatrava , ut probant Bon. vilegio , dummodo id in fraudem non faciant :
Filliuc. , & Diana . Vid. Salm . c.7. n. 77. In quæ fraus tunc fupponitur , cum aliquis in ali
fuper omnes Clerici in Sacris conftituti . De qua Caufa Civili jam citatus fuiffet ad Forum
aliis vero in Minoribus , vel fimpliciter tonfu laicale : aut pro caufa criminali jam fuiffet in
ratis , ita loquitur Trid. Seff. 23. cap.6. Fori carcerem conje& tus ; aut vero a carcere fub
privilegio non gaudeat , nifi Beneficium Eccle cautione egreffus : ut ajunt Salm, cum Bonac,
fiafticum babeat , aut Clericalem Habitum , & ( adverfus Guttierez , & Ceballos ) , & Cardin,
Tonfuram deferens alicui Ecclefie de mandato Lambertini cum pluribus Decretis S. C. Salm,
Epifcopi inferviat ; vel in feminario Clerico loc. cit. num . 67. & C, Lamb, De Synod. c.67.
rum , aut aliqua Schola, vel Univerfitate de n. 1. Magna vero quæftio eft utrum Poteftas
licentia Epifcopi quafi in via ad fufcipiendos Laicalis poffit cognofcere caufas Innocentium
Majores Ordines verfetur . Atque hoc Privile adverfus Ecclefiafticos . Quidam Theologi ab
gio gaudent etiam Clerici Conjugati qui de folute affirmant fed quidam alii magis com
ferunt Habitum , & Tonfuram , & Ecclefiæ in muniter tantummodo admittunt quando aut nul
ferviunt : verum in Cap. ult. de Temp. Ordin, lo modo , aut difficulter poteft haberi recur
in 6. prohibetur Conjugatis Tonfura , nifi ve fus ad Superiores Ecclefiafticos majores . Vid.
lint Religionem ingredi , vel in Sacris ordi Salm. tr. 8. c. 7. ex n. 76.
nari prævia uxoris licentia . Vid, lib. 6. num. Immunitas autem Ecclefiaftica locorum quo- xxv
827. in fin. ad Afylum Delinquentium , competit jure Ec
XXII Igitur Privilegio Fori gaudent 1. Beneficia clefiaftico , & Civili omnibus Ecclefiis quam
ti , etiamfi nulli Ecclefiæ inferviant , neque de vis Interdicto fubjectis , five pollutis , & etiam
ferant Habitum , & Tonfuram , ut probabiliter dirutis ( nifi omnino Præfulis auctoritate fue
infertur ex Concilio , ut volunt Salmant. cum rint profanate ) , earumque Capellis , Sacri
Filliuc. Diana, & Rodriq . adverfus Suar. Et ftiis , Coemeteriis , etiam ab Ecclefia fepara
etiamfi non percipiant fructus Beneficii , neque tis , muris , campanilibus , tectis , atriis , atrio
poffideant ; fufficit enim quod folum titulum rum gradibus , cum quadraginta paffibus ultra
habeant , ut ajunt Garcias , & Filliucius , & pro Ecclefiis Cathedralibus , & triginta pro a
Diana contra Salm. Sufficit etiam Capellania , liis Ecclefiis (fed hoc intelligendum de illis ,
vel Præftimonium, quæ cenfentur tamquam ve quæ fint pofitæ extra moenia Urbis , vel Lo
ra Beneficia : fed non fufficit Penfio , Vide ci ) , dummodo non intercedat via publica ,
Salm. tr. 8. c.7. n. 6z. & 63. cum aliis . aut aliqua Secularium domus aliud vero eft
XX111 Gaudent 2. Clerici in minoribus , & Tonfu fi domus fit alicujus Clerici . Vid. Salm. Tr.
rati , dummodo Habitum fimul & Tonfuram 8. c. 7. ex n. 76, Gaudent eadem immunitate
deferant , juxta id quod affirmat Concilium , Hofpitalia , in quibus extat aliqua Capella pu
Clericalem Habitum , & Tonfuram deferens , blica , Oratoria ab Epifcopis erecta , Palatium
& ut probabilius exiftimant multi DD. cum Epifcopale , & Domus Regularium cum fuis
Caftrop. , & Barbofa , contra Salm. , qui in Dormitoriis , Clauftris , hortis , & porticibus
terpretantur particulam & pro particula vel , ante Ecclefias , vel Monafteria . Vide Salm.
ita ut fufficere dicant utrumque , Vid, Lib. 6. Tr. 8. c. 7. a n. 84.
n.927. dummodo Ecclefiæ fimiliter inferviant , Omnes vero Delinquentes , dummodo fint xxvx
fed quoad Ecclefiæ fervitium ( dummodo fpi Chriftiani , licet hæretici , aut interdi&i , aut
rituale fit , quia temporale non fufficit ) fatis in carcere inclufi , qui ruptis carceribus ad præ
eft , ut alicui Ecclefiarum ferviant , etiamfi hæc dicta facra loca confugerint , hac gaudent im
deftinata non fit ab Epifcopo , ut declaravit munitate . Et in hoc reprobatur quælibet con
S. C. apud Card. Lambertini . De Synodo 1.7. • fuetudo in contrarium , c. Noverint defentent.
c.69. .4. excomm. authent. de Sacrof, Ecclef, ibid. n.
XXIV Ut vero Clerici in minoribus conftituti fo 88. Excipiunt tamen in Bulla Gregorii XIV.
ro priventur ( nam aliud de Canonis Privile Latrones publici , depopulatores agrorum , qui
gio dicendum ) non requiritur trina monitio , committunt, homicidium per proditorium , vel
quia hæc requiritur tantum pro Beneficiatis , per affaffinium ( fed regnans Summus Ponti
& pro Ordinatis in Sacris , ut deducitur ex c. fex excepit omnia homicidia pro tota Eccle
contingit de fenteutia excommr. , vel pro mino fia ) , vel in ipfa Ecclefia , vel Cœmeterio
riftis qui negotiis fæcularibus fe addicunt , ut infuper hæretici , & rebelles contra eamdem
habetur ex c. Ex literis de vit, & bon. Cleric. perfonam Principis . Vid. Salm. Tr, 18. c. 5.
Vid. lib. 6. n. 827. fed fufficit quod habitum , numer. 91. cum Suar. Caftrop. Pelliz. Guttier,
& tonfuram dimiferint , quemadmodum pluries &c. Et in cafibus clare exceptis poteft Ju
declaravit S. C. & quemadmodum communiter dex Sæcularis ex fe extrahere ab Ecclefia De
affirmant DD. Apud Card. Lambertini de Sy linquentes juxta communem praxim . In du
nodo 1. 5. c. 12. n. I. & apud Salm. tr.8. c. 7. bio autem judicium exceptionis fpectat ad E
a. 65. Dummodo per longum tempus dimife pifcopum ; ita Salm. , & alii . Vid. Salm. ex
G 2 n.96 .
 100 Appendix II . De Privilegiis .
n. 96. Præter Delinquentes exceptos , omnes immunitatis . Tanto magis quod Clemens
ali gaudent immunitate , quemadmodum gau VIII. duobus Decretis ab ipfo emiffis fuper
dent debitores ad Ecclefiam confugientes . Sal cafus Papæ , & Epifcopis refervatos , in pri
mant. n. 95 . mo Decreto prohibuit omnibus Confeffariis
XVII Quæftio eft , utrum Clerici , & Religiofi abfolvere a quocunque cafu refervato Ponti
gaudeant eadem immunitate refpectu fuorum fici ; in altero autem inter cafus Papales ,
Præfulum : Affirmant multi , ut Barbofa , Bor quos ibi enumerat , docet adeffe violationem
donus , Guttierez , quibus fuffragatur quædam immunitatis juxta Bullam Gregorii XIV. ;
Declaratio Sacr. Congreg. atque hæc fenten ceterum fatis erat , quod hæfio immunitatis
tia eft probabiliffima , ut ajunt Salmanticen vocaretur cafus Papalis , ut ab Epifcopis ne.
fes . Nihilominus ipfi cum fententia commu quiret abfolvi . Hoc tandem Fagnanus numer.
niffima Suarez , Caftropalaus , Layman , Bona 36. refert fic decifum fuiffe a Sacr. Congreg.
cine , Sylveftri, aliorumque negant tam vigo Concilii . Deinceps advertendum hic eft quod
re Bullæ Gregorii XIV . quæ refpectu præfa Religiofi qui expellerent a fuis Ecclefiis aut
tæ immunitatis loquitur tantummodo de Lai Monafteriis aliquem Delinquentem ad evitan
cis , Ut Laicis ad Ecclefiam confugientibus , dum aliquod incommodum feu periculum , hi
&c. quam vigore communis , & jam receptæ non violant immunitatem , & rite id facere
confuetudinis ; alias enim Religiofi fem poffunt . Salm . n. 118.
per in Monafterio commorantes difficulter pof
fent puniri . Sicuti vero poffunt Superiores CAPUT III.
Ecclefiaftici ( Epifcopi & eorumdem Vica
rii ) extrahere proprios Subditos ab Eccle De Privilegiis Epifcoporum .
fia , ita quoque , fi opus fit , poffunt eandem
extrahendi licentiam Curia Sæculari conce I. De Facultate Cap. Liceat . Utrum valeat
dere . Salmanticenf. Tra&. 10. numer. 20. Epi Epifcopus difpenfare in irregularitate ex de
fcopus vero nequit extrahere fuos Clericos lito , & ex defectu dubia . XXIX. Quibus
ab Ecclefiis Regularium , non ratione immu in locis non eft receptum Tridentinum , &c.
nitatis , fed quia illa funt loca a fua jurifdi XXX. Qui veniat nomine Epifcopi , xxx1 . De
&tione exempta . Peregrinis . Et utrum Epifcopus abfolvere
XXVIII Extrahentes vero , aut illi qui tentaverint poffit a cafibus Papalibus extra Confeffionem .
extractionem , incurrunt excommunicationem XXXII. Quomodo deli&um__intelligatur oc
ipfo facto , a qua nequeunt abfolvi nifi a Pon cultum . XXX111. Utrum Epifcopus valeat
tifice . Quidam DD. opinati funt hujufmodi banc facultatem delegare . XXXIV. Utrum a
excommunicationem poffe abfolvi etiam ab cafibus ab aliis Epifcopis refervatis &c.
Epifcopo ; ita Salmanticenfes cap. 3. de Pri xxxv. Si a cafibus poft Concilium c. xxxv1 .
vileg. tract. 18. numer. 116. 117. cum Bo Utrum Epifcopus poffit abfolvere Confella
nacina , Caftropal. & aliis . Id tamen negan rium abfolventem Complicem in peccato tur
pi. xxxvII . Utrum Epifcopi a cafibus Bul
dum cum Fagnano in Cap. Cum pro caufa , le Cane &c . XXXVIII . Utrum valeant di
de Sentent. excommunic. Farinac. & aliis ;
nam Gregorius XIV. declaravit quod Viola Spenfare in irregularitate , que per Hærefim
tores immunitatis incurrunt cenfuras omnes , incurritur . XXXIX . Utrum valeant abfolvere
& pœnas prius impofitas a Canonibus , Con Impeditos . Ix. Et utrum per alios , xl1. Qui
ciliis , & aliis Pontificibus iis , qui violant li dicantur Impediti . xl11 . De perpetuo Impe
bertatem , his verbis : Declaramus eum ipfo ditis . xli . Utrum hi teneantur per Epifto
lam &c. xliv. Utrum teneantur faltem re
facto cenfuras , & pœnas Ecclefiafticas incur
rere , que contra libertatis , juris & immuni surfum babere ad Epifcopum ? Quid fi re
currere nequeant &c. Quid fi fint in mortis
tatis Ecclefiaftice Violatores per facros Cano
nes , Conciliorum generalium , noftrorum articulo xlv.
II. De Sex Cafibus Epifcopalibus , & prefer
que prædecefforum Conftitutiones funt promul
tim de abfolutione cenfuræ propier percuffio
gate . Contra vero habetur ex Extrav. 3. nem Clerici . xlvi . xlv11 . xlviii. III.
inter communes , de Pœnitent. & rem. Pau atione cum Illegitimis . xlix. Cum
De Difpenf
li II. quod olim adverfus Violatores Eccle Bigamis . I. IV. Circa Irregularitates ob de
hafticæ libertatis excommunicatio Papalis jam li&um occultum ; & quid fi homicidium fit
infli&ta fuerat . Nec obftat dicere , prius Pon omnino occultum . 11. De Homicidio cafua
tifici refervatam effe tantum violationem li li . l . V. Circa Inhabilitates . 111. VI.
bertatis , quæ perfonas refpicit , non autem De Facultatibus Epifcoporum circa Matri
violationem immunitatis , quæ refpicit loca ; monia. liv. De Difpenfatione circa Publi
& quod tametfi a Gregorio lata fuerit ex
communicatio contra Violatores immunita cationes , votum caftitatis , & impedimen
tum ad petendum , remiffive . Circa im
tis , minime tamen fuit illa Papæ referva pedimenta dirimentia dubia . Iv . Circa di
ta ; refervatio autem excommunicationis , nifi
rimentia certa , fi Matrimonium fit contra
exprimatur , fata non cenfetur . Refponde um, lvi . Si non fit contra&tum , lv11 . U
tur enim , quod Gregorius , cum violationi
" trum Epifcopus poffit banc facultatem de
immunitatis eandem impofuerit cenfuram legare , lv111 . VII . De Difpenfatione In
quæ prius impofita erat violationi libertatis , terftitiorum . lix. VIII . De Difpenfatio
fi refervata erat cenfura quoad læfionem li ne Capellani , ut celebrare valeat in alig
bertatis , eft etiam refervata quoad læfionem Ec
 ΤΟΙ
De Privilegiis .
Appendix II. cariatus ; nam Vicarius bene poteft quod po
Ecclefia . ix. IX . De celebra 11. pof me teft Epifco
t bus
Qui pus poteftate ordinaria propria ( ut
ridiem , Ix1. X. De Oratoriis . I dice tur . XXXV11 , ) non vero id quod poteft
in locis poffit celebrare Epifcopus . Ix111. U Epifcopus poteftate delegata , quamvis ordi
trum valeat difpenfare ad celebrandum do naria , utpote adnexa Officio , ut dicetur n.
mi. Ixiv. XI. De facultate Epifcoporum , XXXIV. & XlVII . Præterquamquod hac in fa
Prælatorum circa electionem proprii Con cultate requirit Concilium expreffe delegatio
feffarii . Ixv. XII. Circa Claufuram Monia nem fpecialem . Vid. Sanch. de Matrim. 1. 2.
lium . Ixv1. De Approbatione Confeffario D. 40. 8. 16. Utrum veniant Abbates , & ali
Trum Monialium , Ixv11 . XIII , Utrum va qui Jurifdictionem Epifcopalem habeant : ne
cant commutare ultimas voluntates ,Ixv111 . gant Conincbius , Barb. , & alii cum P. Suar.
XIV. De compofitione in reflitutionibus incer qui affert etiam quandam Declarationem S. C.
tis. IxIx. XV. De Reductione Miffarum . Affirmant vero My communius Fagnanus , San
Ixx. 1Quoad Juramenta , & Vota De unione chez , Caftrop . Sairus , Avila , Salm. La-Croix
Beneficiorum , novarum Parochiarum erectio &c, dicentes , quod quando conceffio facta eft
$ in jure , habet rationem Legis quæ extendi
ne &c. lxxi , tur ad omnes cafus in quibus currit eadem
39 :4
ratio alias , ajunt , talium Prælatorum fub
XXIX Liceat , fequentes habent facultates , Li diti ad quemd recurrerent non haberent : Vi
ceat Epifcopis in irregularitatibus , & fufpen de Lib.6. num , 593. verf. Eadem , & lib. 7.
fionibus ex deli&o occulto , excepta ea que ori
tur ex homicidio voluntario , & aliis deductis n. Nota 79. ndum 3. nomine Subditorum venire et- xxxII
ad forum contentiofum , difpenfare ; & in qui iam Peregrinos qui ab Epifcopo loci abfolvi
bufcunque cafibus occultis , etiam Sedi Apo poffunt ab omnibus cafibus Papalibus occul
Atolice refervatis , delinquentes fibi fubditos in tis , ut docent Suarez , Sanchez , Bonacina ,
Diœcefi fua per fe ipfos , aut Vicarium ad id Navarrus , Barbofa , Trullenchius , Boffius , a
Specialiter deputandum , in foro confcientiæ liique ; quia etfi Tridentinum concedat Epi
gratis abfolvere , impofita pœnitentia faluta fcopis abfolvere tantummodo delinquentes fibi
ri. Idem & in herefis crimine in eodem foro nihilominus ' ajunt præfati AA.
"
confcientiæ eis tantum , non eorum Vicariis fit fubdi quodtos Exteri fubjiciendo fe Foro Sacramenta
permiffum. Quare Epifcopi vigore dicti cap. fi jam fiunt illorum fubditi ; & P. Suarez af
Liceat , difpenfare poffunt in omnibus irregu fert etiam quandam Declarationem S. C. in
laritatibus , & fufpenfionibus Papalibus incur qua dicitur Peregrinus poffe quidem abfolvi
fis ob deli&um occultum , excepto homicidio a præfatis cafibus occultis ab Epifcopo loci ,
voluntario , aliifque deduétis ad Forum con non vero a fuo proprio , quia Abfolutio Sa
1 tentiofum . Diximus ob Deli &tum occultum ; cramentalis de qua loquitur Concilium requi
unde bene ajunt Bonac . Caftrop . Salm. &c. rit præfentiam , Vid. Lib. 6, n. 593. Et ideo
quod non poteft Epifcopus vigore præditæ fa in eadem Declaratione dictum fuit quod E
cultatis difpenfare in aliqua irregularitate oc pifcopi extra Sacramentum nequeant cafi
culta ex defectu ; Vid . Lib. 7. n . 469. nifi ef bus jam dictis abfolvere , contra id quod af
fet dubia , ut probabiliter tenent Fagnanus , ferunt Salmanticenfes cum Bonacina , aliif
& Fournely cum Gibert aliifque deducentes ex que , immo Fagnanus tradit , In Cap. Dile
c. Nuper de Sentent. exc. Fagnan . in c. Ve us de Temp . ord. n. 36. hoc idem declara
niens de Fil. Presbyt. n. 7. 8. Torunely cum tum etiam fuiffe a Gregorio XIII . Hoc cur
aliis Tom. 2. pag. 116. Sed infuper abfolvere rit quoad Abfolutionem cafuum : quoad vero
poffunt proprios fubditos vel per fe , vel per Difpenfationem ab irregularitatibus , & fufpen
alium Sacerdotem ad id fpecialiter deputa fionibus propter delictum occultum , idem Gre
tum , a cafibus Papalibus occultis ; quinim gorius XIII . declaravit , non poffe illam con
mo juxta Concilium poterant antea etiam ab cedi ab Epifcopis loci , nec etiam iis qui ibi
hærefi abfolvere ( per fe , non per alios ) ; fed dem officium Prætoris , vel Medici exercen
vide dicenda , num , xxxvIII . ~* do commorarentur , ut refert Fagnanus loc.
Quoad hanc Concilii facultatem plura no cit. Utrum vero proprius Epifcopus valeat di
XXX tatu digna confideranda funt . Notandum 1 . fpenfare in irregularitate cum Subdito abfen
quod in iis locis , in quibus Tridentinum non ti in aliena Dioecefi , negant Avila aliique ;
eft receptum , nequeunt Epifcopi uti præfata fed communius & probabilius affirmant Bona
facultate cap. Liceat , ut notant communiter cina , Tournely , Suarez , Barbofa , Sanchez ,
DD. Suar. de Cenfur. D. 41. n.6. Sanch . Dec. Salm. &c. quia Difpenfatio poteft etiam ab
1. 2. c. 11. m. 2. Salm. de Panit . t. 13. n. 3. fentibus dari , & jurifdi & tio voluntaria poteft
dum Alter . Caftr. 1. 1. tit. 4. D. 4. P. 3. §. 2. etiam extra proprium territorium exerceri .
n. 2. cum Barb. & Garc . & merito : Facult as Neque obftant verba illa , in Diœcefifua , præ
enim Concilii non recipitur ab Epifcopis , nifi fati c . Liceat , quoniam ajunt Salmantic. , &
per acceptationem illius : Et valde incongruum Tourn . , illa fufficienter verificari , quando E
effet ut Concilii gauderet Privilegiis , qui o pifcopus difpenfat a fua Dioecefi . Immo valde
nera fubire recufa rct .' probabiliter dicunt Suare , Sanch . , La- Croix ,
Notandum 2. fub nomine Epifcoporum com & Holzman cum Caftrop . & Pignatello , præ
i entia venire etiam Vicarios Capi
XXXI mun resfent fata verba non referri ad primam partem Di
tula Sede vacante ; non vero Vicarios Epi fpenfationis irregularitatis , fed tantummoda
fcoporum ex generali eorum commiffione Vi G 3 ad
Lig. Theol. Tom. I.
 102 Appendix II. De Privilegiis .
ad fecundam ( in qua funt pofita ) de Abfo gnitati Epifcopali . Vide Libr. 6, num. 594.
lutione cafuum : unde concludunt poffe Epi Dub. 9.
fcopum difpenfare , etiamfi ipfe & Subditus Dubitatur 2, Utrum Epifcopus abfolvere pof- xxxv
maneant extra propriam Dioecefim . Vid 1.7. fit , aut delegare , vigore cap. Liceat , faculta
n. 81. tem abfolvendi etiam a cafibus refervatis cum
XXXIII Notandum 4. Nomine deli&i occulti non in cenfuris ab aliis Epifcopis , quando funt occul
telligendum illud quod poteft in judicio pro ti? Bonacina , & alii affirmant ob particulam
bari per duos Teftes , ut quidam volunt , ra etiam quæ in eodem Capite legitur : In qui
tione cujufdam Declarationis S. C. apud Fa bufcunque cafibus occultis ETIAM Sedi Apo
gnanum , in qua dicitur quod tutus fit in con folice refervatis , Unde ajunt , ne particula
fcientia qui tali cafu abfolutus , vel difpenfa Etiam inutiliter videatur appofita , intelligen
tus fit ; Sed ut vult communior fententia dum effe conceffam Epifcopis facultatem ab
nomine deli& ti occulti intelligendum quodcum folvendi etiam cenfuras occultas ab aliis Epi
que delictum quod aliquo modo poffit celari ; fcopis fibi refervatas ; ita Bonac. de Cenfur.
etiamfi in judicio probari poffit . Unde dicunt Difp. quæft. III. pun& t . III. Quæres quinto &c.
Azorius , Sanchez , Tournely , Bonacina , Ca Ibique addit hoc videri receptum confuetudi
Atropal. Salmanticenfes , aliique , tunc deli ne , quæ conferre folet jurifdi & tionem . Item
Aum non cenferi occultum , quando innotuit , addit hoc intelligendum , modo illa cenfura la
majori parti oppidi , vel viciniæ , vel Colle ta fit per ftatutum , vel per fententiam gene
gii , dummodo ibi decem faltem commoren ralem ; nam fi lata fit per fententiam particu
tur perfonæ . Vid. Lib. 6. n. 593. v. Hic au larem , exiftimat abfolutionem impendendam
tem . Et Card. Lambertinus Notif. 87. n. 45. effe a Prælato , qui eam tulit , vel ejus fupe
infin. cum Tiburtio , Navarro , Siro , &c . ( lo riore , vel fucceffore . Ratio quia eo cafu ,
quendo de impedimentis occultis Matrimo cum cenfura lata fit per fententiam particula
nii , ubi currit eadem regula ) afferit haberi rem , crimen non eft amplius occultum , fed
pro occulto impedimentum illud quod inno publicum ; citatque Suar, tom. 5. Disp. 7. Sea.
tuit feptem vel oo in aliqua Civitate , & 2. n. 27. Avila , Coninch. & alios . Idem te
fex in aliquo oppido . Et idem Fagnanus in nent Barbofa Colle&t. DD. in Concil. Trident.
cap. Veftra de Cobab. Cler. &c. num. 118. te Seff. 24. de Reform . c. 6. n. 43. verb. Quofcum
ftatur S. Poenitentiariam habere pro impedi que fubditos , intra quos numerat etiam Ad
mento occulto illud quod quatuor , aut quin venas , & Peregrinos , & etiam Vagabundos ,
que tantum perfonis fit notum . Immo mihi quia ifti fubduntur Epifcopo loci ratione fori
conftat S. Pœnitentiariam difpenfaffe in quo Sacramenti Poenitentiæ ; citatque Suar. San
dam impedimento quod decem circa perfonis chez , Navar. Boffium , Trunchell. &c. Idem
innotuerit . Vid. Lib. 6. n. 1111. Præterquam tradit Barbofa cum aliis de Poteft. Epifcop.
quod idem Fagnanus affirmat tunc delictum Alleg. 39. n. 27. Idque ibi referunt decifum
vel impedimentum non cenferi occultum quam Nicol. Garc. de Benef. p. 11 , 2. c. 10. n . 139.
vis duobus teftibus notum , quando in concef in 3. Decl. Armentar, lib.7. de Irregul. n. 18.
fione abfolvendi , aut difpenfandi extat clau Steph. Dalvin. de Poteft. Epifc. c. 26. in fin.
fula , dummodo fit omnino occultum . Id tamen videtur intelligendum juxta limita
XXXIV Dubitatur hic 1. Utrum Epifcopus poffit ge tionem Clementis X. qui Bulla Superna , edi
neraliter delegare aliis Sacerdotibus hanc Tri ta 21. Jun. 1670. ait , poffe Regularem Confef
dentini facultatem? Quoad Difpenfationem Ir farium in diœcefi , in qua eft approbatus con
regularitatum , fufficit ( ut dicunt Suarez , fluentes ex alia diœcefi a peccatis in ipfa tan
Barbofa , Sanchez , aliique ) quod Epifcopus tum refervatis abfolvere ; nifi eofdem pœnitentes
fimpliciter aliis fuam facultatem committat , noverit in fraudem refervationis ad alienam
fine ulla fpeciali deputatione , quoniam præ diœcefim pro abfolutione obtinenda migraffe .
fata difpenfandi facultas vigore Concilii com Quomodo autem intelligi debet illud , in frau
petit hodie Epifcopis de poteftate ordinaria , dem , vide dicenda lib, VI. de Pœnit. tra& t. 4.
cum ea adnexa fit Officio Epifcopi , non ve cap. 2. Dub. 4. n. 589. vers. Quomodo &c. ubi
ro induftriæ Perfonæ . Quantum autem ad Ab probabilius cenfemus cum Roncaglia & aliis ,
folutionem cafuum , quidam affirmant requi illud in fraudem intelligendum effe , cum quis
ri fpecialem deputationem pro quocumque ca alienar petit dioecefim ob principalem finem
fu particulari attentis verbis Tridentini , per obtinendi abfolutionem , vitandique judicium
Je , aut Vicarium ad id Specialiter deputan proprii Paftoris . E contra Au& tor Theologiæ
dum . Verum hoc non obftante , communiffi Moralis in ufum Seminarii Petrocorenfis rela
ma fententia eft & probabilior cum Suarez , tus a Bened. XIV. in Opere de Synodo Dia
Sanchez, Barbofa , Navarro , Layman , La cef. lib. 5. c. 5. n. 8. fcribit : Receptiffima con
Croix , Salmanticenfibus , &c. poffe Epifcopum fuetudo eft , ut viatores , mercatores , aliique
etiam generaliter delegare alicui Sacerdoti qui propter negotiorum neceffitatem , vel obpium
hanc facultatem cap. Liceat , dummodo ex alium finem in alienas diœcefes tranfeunt , ibi
preffe illam fpecificet ; quoniam fpecificando poffint Sacramentaliter abfolvi .
jam habetur pro facta fpecialis deputatio , Dubitatur 3. Utrum facultas Tridentini in- xxxvI
quæ re& te quidem poterit inde generalis effe intelligatur conceffa Epifcopis etiam pro cafi
pro cunctis cafibus occurrentibus : nam , ut bus , & irregularitatibus poft Concilium refer
diximus , hæc facultas hodie competit Epi. vatis Garcia , & Floronus apud Dianam ne
fcopis de jure Ordinario , utpote adnexa Di gant , & inferunt ex quadam Declaratione Gre
gorii
 Appendix II. De Privilegiis . 103
gorii XIII. in qua cum dubitatum fuiffet u tentiam , nam cum Pontifex declaraverit nur
trum Epifcopus poffet abfolvere Monialem quam illam fuiffe toleratam , implicite quo
frangentem Claufuram ab excommunicatione que declaravit non effe tolerandam : unde
( quando eft occulta ) à S. Pio V. refervata , Lambertinus concludit , quod non fine teme
Pontifex declaravit non poffe . Attamen fen ritatis nota quis ea hodie uti poffit .
tentia communiffima cum Sanchez , Bonaci Advertendum tamen hic eft , quod licet E- xXXIX
na , Suarez,
Boffio, Diana , Vega , aliifque ju pifcopus in foro interno nequeat ab hærefi oc
re affirmat ; in cap. enim , liceat , conceditur culta abfolvere , poteft nihilominus tamquam
facultas indefinite : & fecundum Axioma ge Delegatus Apoftolicus difpenfare in irregula
nerale ; ubi lex non diftinguit , nec nos diftin ritate incurfa ob dictam hærefim occultam ,
guere debemus . Neque obftat laudata Decla ut dicunt Salmanticenfes , & Felix Poteftas .
ratio , quia in Bulla S. Pii extabat claufula , Vide Lib. 7. n. 76. Infuper bene poteft Epi
a qua , præterquam a Romano Pontifice , nifi fcopus ut Delegatus Apoftolicus abfolvere Ha
in mortis articulo abfolvi nequeat . Unde pror reticum etiam notorium quoad forum exter
fus non dubitamus cum Diana , quod per il num , facta prius abjuratione coram Notario
las Bullas in quibus extat aliqua claufula de & Teftibus : & poftquam abfolutus fuerit ab
rogatoria , út eft illa nifi in mortis articulo , Epifcopo Delinquens , tunc poterit ipfe abfol
intelligitur ablata Epifcopis facultas . Vide vi a peccato hærefis a quolibet Confeffario ;
Lib. 6. n. 594. ita affirmant communiter DD. Roncagl. tra&.
XXXVII Dubitatur 4. Utrum Epifcopus vigore cap. 4. 9. 1. cap.6. 9.4. pag. 81. cum Farinac. ex
liceat poffit abfolvere ab excommuoicatione Caftrop. de Fide tr. 4. D. 4. p. 3. §. 2. n. 1. ¿
Papali , quam per Bullam N. SS. P. Benedi 2. cum Sanch. Navarr. Bannez , Guttier. Co
&ti XIV. Sacramentum , incurrunt Confeffarii mit. Vivald, &c. ex Bulla , Cum ficut , Clem.
abfolventes fuos complices in peccato turpi ? VII. edita a 1530.
Ex parte una videtur quod non poffit , quia Dubitatur 6. Utrum Epifcopus abfolvere x1
cum cafus ifte per fe fit occu'tus , fi Epifco poffit ab hærefi , & ab aliis cafibus Bullæ Co
pi poffent ab illo abfolvere , evaderet inutilis næ , impeditos ire Romam Alii abfolute ne
Pontificis refervatio ; & jam diximus n. 16, gant . Alii negant tantum in hærefi . Sed nos
! quod intelligitur tacite revocatum omne Pri affirmamus communiter poffe cum communi fen
vilegium , quando aliter lex emanata poft pri tentia Theologorum , & Canoniftarum , quam
vilegii conceffionem non poffet fuum effe tenent Lugo , Layman , Conc. , Roncag. , Ca
&um fortiri . Ex alia poffet quis refpondere , ftrop. , Milante , Salmant., Coninchius , Avi
quod falva Epifcopis jam di & ta facultate , me la, Poteftas , Viva , Pellizzarius , &c. , quia
morata refervatio non remaneret prorfus inu ftante impedimento , reftituitur Epifcopis po.
tilis , tum quia evenire poteft quod cafus ali teftas ordinaria , quam prius habebat fuper di
quando publicus fiat ; tum quia refervatioifta & tis cafibus vigore cc. 13. , 29.658. de fen
faltem Romæ fuum femper fortietur effe& tum , tentia excomm. , ubi quamvis fermo habeatur
& in omnibus aliis locis , in quibus Tridenti tantum de cenfura ex percuffione Clerici , ta
num non eft receptum , & in quibus ( ut dixi men communiter DD. extendunt ad omnes a
mus n. 30. ) nequeunt Epifcopi hoc privilegio lias cenfuras ; & fpecialiter ex c. Eos qui zz.
gaudere . eodem tit. , ubi, generaliter fermo habetur de
XXXVIII Dubitatur 5. Utrum Epifcopis vigore Bul omni cenfura Canonis , vel Hominis , & dici
læ Cane ablata fuerit præfata Tridentini fa tur , cum ad illum , a quo fuerant abfolven
cultas refpectu hærefis occulta , & refpectu a di , nequeu
nt, propter impedimentum , habe
liorum cafuum per ipfam refervatorum ? Ne re recurfum , ab alio abfolvantur . Vide Lib,
gant Navarrus , Coninchius , aliique , a quibus 7. n. 48.
non diffentiunt Milante , Concina , & Salman Et notandum hic 1. quod in tali cafu im- xlz
ticenfes , dicentes quod in Bulla non fuerit ex pedimenti Epifcopus non folum abfolvere po
preffe revocata Conceffio Tridentini , quem teft hærefim per fe ipfum , fed etiam per alios
admodum oportebat ex c. Nonnulli de Refcrip. generaliter delegatos . Nec obftat Tridenti
Sed nos cum fententia communiori affirma num , in quo dicitur , eis tantum , non Vica
mus , & ob plures S. C. Declarationes , tam riis fit permiffum , quia tunc Epifcopus nom
vigore claufulæ derogatoria , Nifi in mortis ar abfolvit in virtute Concilii , fed juris com
ticulo, quæ in Bulla jam legitur , ut diximus munis , juxta quod ex poteftate ordinaria con
antedenti num. 36. quam vigore alterius clau ceditur Epifcopis abfolvere , & delegare , ut
fulæ , qua prohibetur ab illis abfolvere , pre in aliis canbus . Vid. Lib. 7. n. 90.
textu quorumvis indultorum per nos , ac cujuf Notetur z. quod refpectu eorum qui funt F1 #
vis Concilii Decreta concefforum . Hac de re impediti veniunt fenes
, mulieres , infirmi ,
plures a Fagnano , & Cardinali Lambertino , impuberes , pauperes , & illi qui aliquam ha
De Synodo 1.7. c. 32. afferuntur Declarationes bent inimicitiam , & omnes alii qui habent a
etiam S. Pii V. & Gregorii XIII. Infuper ab
Alexandro VII. damnata fuit Propofitio 3. tias juftas excufationes , quibus ab itinere ra
tionabiliter excufentur , ut habetur ex c. de
quæ dicebat quod prior fententia a S. C. fue certo , de fententia excomm. , & cx c. Ea no
rat vifa & tolerata . Quæ damnatio , ut re& te fcitur ; & quamvis eodem tit. In hoc autem
dicunt Viva, Holzman , Elbel , prælaudatus advertatur , quod fi impedimentum fit tempo
Cardinalis Lambertinus , De Synodo 1.7. c. 32.
rale , & eft notabile ( durante exempli caufa
certe reddidit improbabilem Contrariorum fen fex , vel feptem menfibus ) tunc impediti pof
G 4 funt
 104 Appendix II. De Privilegiis .
funt bene abfolvi , fed ipfi , exceptis mulieri do in illis eft recidivus , aut ratione illorum ex
bus , & pueris , debent juramentum præftare tet in occafione proxima , adeo ut neceffe fit
fe præfentandi , ceffante impedimento , Sedi illa manifeftare , ut confeffarius re&te judica
Apoftolicæ , faltem per Procuratorem , ut ab re valeat de fua difpofitione ; Vid. Lib.6. n.
illa directe abfolvantur ; & non fe præfentan 265. Quæft. II. Et quando Poenitens eft in mor
tantes reincident in eamdem cenfuram , ut tis articulo probabiliter etiam præfente Epi
habetur ex cap. eos qui de fent. excomm. in 6. fcopo abfolvi poteft a cafibus Papalibus a quo
Et hoc currit , etiamfi emendati fint , & par cumque confeffario ; in morte enim ( ut dixi
tibus offenfis fatisfecerint . Vid. Lib.7. num.
mus ) ceffat quæcumque refervatio . Dicimus
85. ad 87. a cafibus Papalibus , fed non a cafibus refer
$1111 Si vero impedimentum fit perpetuum ( id vatis cum cenfura ab eodem Epifcopo ; quo
eft duraturum fit per decem annos , vel fal niam Confeffarius etiam moribundo injungere
tem quinque , ut dicunt Roncaglia , Viva , 6 debet , quod fe præfentet fuo Superiori , cafu
Tamb, ) abfoluti remanent penitus liberi ab quo convalefcat , ut accipiat ab eodem tam
obligatione fe præfentandi . Sed generaliter lo Convenientem admonitionem , quam poeniten
quendo impediti in perpetuum dicuntur 1. Fi tiam ob cenfuras refervatas , quamvis abfolu
liifamilias . 2. Religiofi , etiam incurrerint tas , juxta communem fententiam : unde quo
cenfuram ante ingreffum . 3. Senes feptuagena modo poteft inde abfolvere Superiore præfen
rii . 4. Servi . 5. Pauperes . 6. Damnati in vi te? Vid. Lib. 7. n. 92. Sed tranfeamus ad re
ta ad triremes , vel carceres . 7. Infirmi mor liqua Privilegia , & facultates quibus gaudent
bo gravi , & diuturno , ut quartana , & fimi Epifcopi .
li , 8. Qui alere tenentur , vel miniftrare bona II. Extant in Jure quædam excommunica- xlvr
familiæ . 9. Omnes mulicres , etiamfi non Mo tiones , quarum abfolutio tantummodo Epifco
niales ( excepta excommunicatione quæ incur pis eft refervata ; Et funt 1. Contra percutien
" ritur a Monialibus ob fra& tionem Claufuræ , tes Clericum , vel Monachum , vel aliam per
quamvis occultam , quæ femper refervatur Pa fonam habentem privilegium Cauonis . 2. Con
pæ ex Declaratione Gregorii XIII . , ut dixi tra procurantes abortum foetus animati . 3 .
mus n. XXXVI. ) 10. Impuberes , etiamfi pete Contra eos qui abfolvuntur in mortis articu
rent abfolvi poft pubertatem . 11. Qui convi lo a cenfura Epifcopis refervata , & poftea re
vunt in loco aliquo unde egredi nequeant , ut cuperata fanitate non curant fe eidem præ
Milites , Seminariftæ . Et tandem ceteri omnes fentare . 4. Contra Fratres Minores admitten
qui nequeunt Romam ire fine gravi damno tes in fuis Ecclefiis ad Divina Officia Fratres
vel fpirituali , vel temporali . Vid. Lib. 7. n. Tertii Ordinis . 5. Contra communicantes in
87.88. eodem delicto cum Excommunicatis ab Epi
Xiiv Notandum 3. Quod taliter impediti fecun fcopo . 6. Refervantur tandem omnes excom
dum probabiliorem , communemque fententiam municationes quas Epifcopus fibi refervat .
Caftropal,, Avila , Coninchii , Milantis , Ron Vid. Lib.7. numer. 213. Adnotanda autem hic
caglie , Salmanticenfium , Vive , Sporer , Di funt quædam fpecialia circa abfolutionem ex
cafilii, aliorumque ( contra Bonac. & Pote communicationis ob percuffionem Clerici . An
ftatem. ) non tenentur recurrere Romam per te omnia diftinguenda eft percuffio Levis a
Procuratorem , aut per Epiftolam ; quia ftan Gravi ( feu Mediocri ) & ab Enormi . Ad in
te impedimento ( ut diximus numer. xl. ) , re currendam excommunicationem femper requi
ftituitur Epifcopis poteftas ordinaria abfol ritur peccatum mortale : Percuffio Levis ," ut
vendi , quæ ipfis per Pontificiam refervatio habemus ex Extravag. Perlectis , quam per ex
nem fuerat ablata . Eo magis quia lex ad tenfum refert Navarrus , Manual. cap. 27. nu.
aliud non obligat , nifi ad recurfum perfo mer. 91. eft quando intercedit fimplex percuf
nalem ; unde qui perfonaliter Romam ire fio quæ fit manu , pede , baculo & his fimili
impeditur , folvitur omni alia obligatione . bus . Gravis quando eruitur dens , quantitas
Numer. 80. notabilis capillorum : aut quando intervenit
xlv Notandum 4. Quod quando Poenitens ne aliqua percuffio relinquens maculam , aut con
quit fe Pontifici præfentare , tenetur neceffa tufionem in carne , aut quando adeft effufio
rio ad Epifcopum habere recurfum , ut abfol fanguinis pugnis , vel ungulis caufata . Enor
vatur a cenfura Papali , ut habetur ex c. de mis vero eft quando mutilatur aliquod mem
cetero 1. & cap. Ea nofcitur de fent, excomm. brum , aut fit aliquod magnum vulnus ; aut
Quando vero nec etiam fe poteft Epifcopo vulnus fiat inftrumento aliquo , aut adfit ma
præfentare ( etiam extra mortis periculum ) gna effufio fanguinis , aut quando irrogatur
eft valde probabile cum Soto , Navarro , Sua magna quædam injuria . Unde fæpe vulnus ex
rez , Caftropalao , Layman , Roncaglia , Sal levi poteft evadere grave , aut enorme , ra
manticenfib. La- Croix , &c. quod abfolvi pof tione aut dignitatis perfonæ offenfæ , aut fcan
fit a quocumque fimplici Confeffario ( cum dali , ut fi religiofus Clericum percuteret : aut
obligatione tamen fe præfentandi Epifcopo , ratione loci facri , aut publici : aut ratio
ceffante impedimento ) ut deducitur ex textu ne temporis , ut fi e. c. dum fiunt facræ ali
in cap. nuper eod. tit. Vid. Lib. 7. n. 92. Et quæ fun& tiones ; aut tandem fi injuria ipfa
tunc dicimus , quod Poenitens probabiliter , per fe fit enormis . Vid. Lib. 7. num. 277. &
per fe loquendo , ut dicunt Caftropal. Gerfon. 279.
Sotus , S. Antoninus , Lugo , Salas , &c. non His pofitis , habetur ex Extravag. Perle&is xlv11
tenetur confiteri peccata refervata , mifi quan fupra cit. quod fi excommunicatio incurritur
ob
 Appendix II. De Privilegiis .
ob percuffionem levem , poteft abfolvi ab E
pifcopo immo etiam a fuo vicario , hæc e
9 nim facultas competit Epifcopo de jure ordi
nario , ut dicunt Sanchez , Bonacina , Moli
na, aliique ; & juxta regulam generalem ( ut
diximus numer. xxx1 . ) quicquid poteft Epi
fcopus ex jurifdi& tione ordinaria , non vero
delegata , idem poteft Vicarius , qui cum E
pifcopo conftituit unum idemque Tribunal ,
ut probant Fagnanus , Sanchez , aliique . Vi
de lib. 7. num . 224. Eadem excommunicatio
probabiliter abfolvi poteft etiam ab iis qui ha
bent Jurifdi& tionem quafi Epifcopalem , qui
que veniunt fub nomine Epifcopi , ut diximus
numer. xxxi . Quod fi percuffio fuerit publi
car excommunicatio tantum a Pontifice , aut
a fuo Legato poteft abfolvi ( poteft etiam ha
beri recurfus ad S. Poenitentiariam , ) fed non
ab Epifcopo ; excipe fi fuerit occulta , aut fi
percutientes effent impuberes , aut mulieres ,
ut ex c. Pueri , & cap. Mulieres de Sentent..
excomm. aut fi impedirentur Romam ire , jnx
ta ea quæ diximus num. xl. Collegialiter con
viventes poffunt abfolvi ab Epifcopo , fi per
cuffio fuerit gravis , non vero fi fuerit enor
mis , ut ex Cap. Quoniam , de Vita , & Hon.
Cleric. Vide Lib. 7. n. 279.
lvi11 Notandum hic i . Quod in dubio utrum per
cuffio fuerit levis , an gravis : judicatur gra
vis , ut habemus ex memorata Extravagan
ti, Perlettis , in qua dicitur : Potius in dubio
effe percufforem gravem , & ab ea non puſſe ab
folvere. Notandum 2. quod juxta fententiam
communiorem , & probabiliorem , fi aliquis
det venenum Clerico , tunc incurrit cenfu
ram , quando venenum cœpit nocere , quia
tunc adeft jam violentia ; E contra , priuf
quam noceat " non adeft violentia effe& tiva ,
fed folum actio apta ad caufandam violen
tiam : ita Bonacina , Viva , Diana , &c . Nu
mer. 280.
xlix III. Quoad irregularitates non occultas , E-.
pifcopus ex cap. 1. & cap. 2. de Filiis Presby
teror. poteft difpenfare cum Illegitimis tan
tum ad recipiendos Ordines Minores , & Be
neficia Simplicia , & Canonicatus in Collegia
tis , ut etiam Portiones non integras in Ec
clefiis Cathedralibus ; aut alia Beneficia qui
bus Sacer Ordo non eft adnexus ; Sed non ad
Beneficia Curata ; ut ex cap. Is qui eod. tit.
In hoc conveniunt omnes . Dubitatur autem
1. Utrum Epifcopus poffit difpenfare ad Ca
nicatum in Ecclefiis Cathedralibus ? Et qui
dem cum probabiliori fententia , & commu
niori Boffii , Caftropal . Barbofe , Concine , Sal
manticenfium , &c. ( contra Pontas , & Tour
nely , cum Gibert ) dicimus non poffe ; quam
vis enim Canonicatus in fe fit fimplex Bene
ficium , tamen vigore Tridentini Seff. 24. c.
12. eft adnexus Ordini Sacro ; unde hodie de
fua natura Ordinem Sacrum requirit . Vid.
lib.7. num. 428. & 429. Dubitatur . 2. Utrum
Epifcopus poffit generaliter difpenfare in hu
jufmodi irregularitatibus cum Illegitimis oc
cultis ? Admittunt Diana , Avila , Barb. &c.
dicentes Tridentinum jam permittere Epifcopis
poffe difpenfare in irregularitatibus ex deli
105
&to occulto provenientibus . Sed nos negamus
cum Suarez , Layman , Bonacina , Caftropal.
Tournely , aliifque : Quin & ipfe Diana quoad
hoc fe retractavit , ex eo quia hujufmodi ir
regularitas non oritur ex delicto , fed ex de-.
fectu ; & etiamfi oriretur ex delicto Caput li
ceat intelligitur de delicto proprio , non alie
no . Vid. lib. 7. n. 430. Dubitatur 3. Utrum
Epifcopus valeat difpenfare cum Illegitimo oc
culto , faltem ad miniftrandum in Ordinibus
Majoribus jam fufceptis . Affirmant Layman ,
Caftropal. & Diana , non folum fi ille fufce
perit Ordines bona fide , fed etiam mala fide ;
& inferunt ex cap. Nifi , § . Perfonæ , de Re
nunc. ubi dicitur poffe Epifcopum difpenfare
cum Illegitimo occulto qui culpabiliter eft or
dinatus . Verum omnino negandum eft cum
Suarez , Fill. Salmant. &c. ex rationibus fu
pra allatis , quod Epifcopus nequeat difpenfa
re circa Ordines Majores . Neque obftat cita
tus textus , quia illud poffe difpenfare intelli
gitur omnino de Papa ; ibi enim fermo eft de
quodam Epifcopo hoc modo perperam ordina
to . Ibid. n. 431.
Afferunt Navarrus , Sanchez , Contina , alii- L
que cum D. Tboma poffe Epifcopum difpenfa
re etiam cum Bigamo ad fufcipiendos Ordi
nes Majores , & Beneficia Simplicia . Sed nos
negamus cum Suarez , Laym. Caftropal. Tour
nely , Barbofa , Bonacina &c. vigore cujufdam
Declarationis Sixti V. in qua Pontifex decla
ravit fufpenfum quemdam Epifcopum , ex eo
quia contulerat Beneficium cuidam Bigamo ,
addiditque Ordinatum incurriffe pœnas , ut
pote perperam promotum , Apud Fagnan, in
c. Quoniam de conft . numer. 32. Si vero Biga
mia fit fimilitudinaria , quamvis ea fit publi
ca , communiffima eft fententia cum Toleto ,
Suarez, Caftropal. Sanchez , Salmantic . Tour
nely , aliifque compluribus , poffe Epifcopum
difpenfare etiam quoad fufceptionem Majo
rum Ordinum ; & probatur ex Cap. 4. de Cler.
Conjugat. & cap. 1. Qui Cler, vel Mon. Ex
cipiendum vero communiter fi Clericus ha
buerit in uxorem viduam aliquam , aut aliam
non virginem , aut ſi habuerit àliam uxorem
ante Ordinationem . Vid. lib. 7. n. 552.
IV. Ut diximus ab initio , poteft Epifcopus 11
difpenfare in irregularitatibus incurfis ob de
li &um occultum , excepto homicidio volunta
rio . Circa hoc ajunt quidam Doctores , quod
his non obftantibus , fi homicidium effet tali
ter occultum , ut nullo modo in judicio pro
bari poffet , tunc poffe Epifcopum difpenfa
re . Verum hæc fententia jure fuit a Salmant.
reprobata , a Roncaglia &c. quia ex parte una
Epifcopi nihil poffunt fuper irregularitatibus ,
præter id quod ipfis a Tridentino conceffum
eft in eodem cap. Liceat , in quo expreffe ex
cipitur homicidium voluntarium occultum .
Quod vero nomine occulti intelligatur , ut vo
lunt Contrarii , id quod in judicio probari po
teft , licet non adhuc probatum fit , id gratis
omnino afferitur . Vid. Lib.7. num. 392. At
que ita declaravit S. C. Concilii die 21. Maji
1718. In ea enim cum propofitum effet , U
trum Epifcopus poffet difpenfare in quo lam
homi
 106 Appendix II. De Privilegiis .
homicidio perpetrato a quedam puero , qui Vide Lib. 1. n. 397. in fine , & lib. 6. n.705.
Judens cum alio puero , iftum parvo gladiolo in fin.
VI. Circa materiam Matrimonii Epifcopus it
vulneraverat , & qui poft quadraginta dies ex
eodem vulnere mortuus eft ; ea fcilicet ratio habet varias difpenfandi facultates . Difpenfa
ne quia delictum iftud per decem & o&o an re quoque poteft in Publicationibus . Infuper
difpenfare poteft in voto caftitatis emiffo a
norum fpatium fuerat occultum ; & quia erat
moraliter impoffibile ut ad Forum deducere Conjugibus . Videndum nunc fupereft utrum
tur, S. C. refpondit Negative . In Thefaur. Epifcopi habeant aliquam facultatem circa
Decirat. S. C. pag. 85. Ceterum communis impedi menta dirimentia .
In impedimentis dirimentibus folum Ponti- Iv
fententia eft poffe Epifcopum difpenfare , quan
do immineret periculum Animæ , aut alia cau fex poteft difpenfare . Quod fi impedimentum
um , communiffima eft fententia pof
fa graviffima , & difficile effet ad Pontificem effet dubi
fe etiam Epifcopum difpenfare ; ita dicunt Sa,
habere recurfum . Ibidem n. 391. Infuper com
Merbefus , Tournely , Diana , Pichler , &c. &
muniter afferunt Suar. , Caftropal. Bonacina ,
h. tatu de Matrimonio ,
Salm. X aliique , poffe Epifcopum difpenfare in quamvis Sanc in Trac
irregularitate per mutilatiouem occultam . Lib. 8. D. 6. n. 18. id neget , tamen in Deca
logo , Lib.4. c. 49. n. 26. videtur fe retractaf
Num. 381. Infuper eft fententia communiffima
cum Navarro, Layman , Sylveftre , Barbofa fe; ibi enim ait tanquam ex regula genera
li: Cum Difpenfationis refervatio fit odiofa ,
&c. poffe Epifcopum difpenfare in irregulari eft reftringenda ad cafus certos ; dubii enim
tate ob homicidium cafuale non modo occul
non comprehenduntur fub refervatione ; ut affe
tum , fed etiam notorium , ad fufcipiendos Or rit probaffe antea Lib. 1. c. 10. n. 7. Vid. Lib.
dines Minores , & Beneneficia fimplicia ; hoc
6. n. 902. v. Cæterum .
enim antiquitus jam poterant Epifcopi , ut plu E contrario quando impedimentum dirimens lv1
res DD. teftantur ; & Tridentinum excepit tan
effet certum , & matrimonium jam fuiffet con
tummodo homicidium voluntarium , non ca
tractum , eft communis fententia poffe Epifco
fuale , quamvis publicum , Vide lib. 7. numer. pum in eo difpenfare quoties non facile pof
393 fet haberi recurfus ad Pontificem , & quoties
I Homic idium vero cafuale e. c. eft , fi aliquis
immineret periculum fcandali , aut infamiæ fi
volens fimpliciter percutere , ob negligentiam Conjuges fepararentur , aut incontinentiæ , fi
occidat : aut fi Chirurgus ob negligentiam fit non fepararentur ; ita Sanchez , Caftrop. Con
caufa mortis , & his fimilia . Dubitatur inde
cina , Merbefus , Tournely , Cabaffutius , Na
utrum reputetur cafuale homicidium commif talis ab Alexandro , Bonac . Barbofa , Salman
fum in rixa ? Multi affirmant , ut Diana &
es s ticenfes &c. contra quofdam paucos . Vid. N.
Salmanticenf cum aliis : fed nos negamu
cum fententia communiori Suarez , Navarri , 1123. Et idem fentit Benedi & t . XIV. de Syno
do 1. 7. c. 31. Præfumendum eft Summum Pon
Concine , Tamburini , Sporer , aliorumque cum em difpen
eodem Diana qui fe retractat ; nam qui in ri tificem delegare Epifcopo facultat
i , quam certe requifitus non effet denega
xa perpetrat homicidium , jam voluntarie oc fand turus . Sed advertunt hic La-Croix , & Felis
cidit . Vid. Lib. 7. n. 394. Attamen eft valde Poteftas , quod fi Difpenfatio poteft commode
probabi lis , & commun iffima fentent ia cúm
obtineri a S. Poenitentiaria , & Conjuges ef
Suarez, Laym. Nav. Tournely , Bonac. & La fent in bona fide , tunc illa eft expectanda
Croix qui eam communem vocat ) poffe E & interim Sponfi funt relinquendi in fua bona
pifcopum difpenfare cum eo qui occidit ob fide . Infuper
propriam defenfionem , fed in defenfione ali advertendum eft cum Pontio ,
Caftrop. Barb. Efcob. Sanchez , Salm. aliifque
quantum excedit ; nam hujufmodi homicidium
communiter , non poffe Epifcopum , fi ambo
nequit dici abfolute voluntarium . Conjuges mala fide contraxerint ; tunc enim fi
BIL V. Quoad Inhabilitates injunctas a Pontifi daretur locus hujufmodi difpenfationibus , da
cibus in pœnam , dubitatur utrum Epifcopus retur anfa celebrandi quotidie Matrimonia nul
poffit difpenfare : talis v. gr. eft inhabilitas ad la fub fpe Difpenfationis . Præterquamquod
recipienda Beneficia , impofita a Sixto V. in Tridentinum Self. 24. c. 5. vult omnino priva
fua Bulla Efrenatum , procurantibus abortum ; ri quacumque fpe Difpenfationis quicumque
& inhabilitas ad celebrandum a Regnante S.
fcienter contrahit in gradu prohibito . Notan
P. Benedicto XIV. injuncta Confeffariis fol dum tamen cum Sanchez , Salm. Bann, Conc.
licitantibus , in fua Bulla: In Generali Cun Averfa , &c. quod ad conftituendam in hoc
gregatione . Alii affirmant , fed negandunt jux. cafu malam fidem , oportet , ut contrahens
ta dicta lib. 1. n. 191. ubi diximus omnino te non modo fcienter factum commiferit , quod
nendum non poffe Epifcopos difpenfare in le. fcilicet cum conjunéta contraxerit , fed infu
gibus Pontificiis , nifi fpecialiter eis facultas per quod fciverit extitiffe impedimentum , im
a Pontifice fuerit impertita . Negat Anacle mo quod de eo veram notitiam habuerit ; Con
tus, & dubitat Roncaglia loquendo de abor cilium enim inquit : Scienter præfumpferit .·
ta ; verum Elbel , Sporer admittunt abfolu Unde cum ignorantia craffa poteft quidem di
te ob regulam communiter receptam ( ut di fpenfari . Deneganda eft infuper Difpenfatio
cunt ) a Scoto , S. Bonaventura , aliifque ; quod ei qui contraxit , fed ex malitia Publicatio
Difpenfatio , ab omnibus poenis impofitis a ju mes prætermifit , ut habetur ex eodem Conci
re communi , & Pontifici fpecialiter non re lio loc. cit. Vid. lib.6. n. F124.
fervatis , intelligitur conceTa Epifcopis , ut Si vero Matrimonium non adhuc contra& tum Ivir
colligitur ex Cap. Nuper 29. de Sent.excomm . Lit
 Appendix II, De Privilegiis . 107
fit , probabiliffima quoque adeft fententia , & men , quod hanc facultatem difpenfandi non
eft communis , quod poffit tunc Epifcopus di 1 habent Vicarii Epifcoporum fine eorumdem
fpenfare in impedimento dirimenti , quando fpeciali commiffione ; diximus enim ». xxxI.
imminet periculum infamiæ , & facilis non eft quod in generali commiffione Vicariatus non
recurfus ad Pontificem ; ita Suarez , Pigna committitur facultas illa quam habent Epi
tellus , Pontius , Concina , Cabaſſutius , Ca fcopi difpenfandi in hujufmodi cafibus , ob præ
ftrop. Salmant. Bonac. Cardenas , Sylvius , La fumtam Pontificis voluntatem . Vid. Lib. 6.
Croix , Viva , &c. cum Benedi&o XIV. De Sy n.613. & fufius n. 1126.
nodo Lib. 9. c. 1. n. 2. contra rigidiffimum Fa VII. Epifcopus difpenfare poteft in Interfti- lix
gnanum , qui id negat etiam in mortis peri tiis a Tridentino præfcriptis quoad ordinatio
culo, & in neceffitate legitimandi prolem : nem Clericorum . Et I. quoad Ordines Mine
Sed alii communiter ajunt tunc præfumi aut res , Concilium remittit prudentiæ Epifcopi
quod Pontifex deleget Epifcopo fuam difpen hujufmodi difpenfationem , dicens : Minores
fandi facultatem , vel quod in cafu tantæ ne Ordines per temporum interftitia , nifi aliud
1 ceffitatis ceffet difpenfationis refervatio , & Epifcopo expedire videretur , conferantur . Seff.
quod tunc Epifcopus difpenfet ex poteftate fua 24. C. 11. Quare etiam inter Ordines Mino
ordinaria . Vide Lib. 6, n. 1122. & fufius co res ( per fe loquendo ) habet aliquid tempo
dem Lib. num. 613. Immo afferit Pignatellus ris intercedere , fcilicet vel ab una generali
probatque , Tom. 3. Confult. 33. n. 6. in tali Ordinatione ad aliam , ut quidam afferunt ,
cafu ceffare non modo refervationem , fed et vel ab uno die feftivo ad alium , ut quidam
iam legem impedimenti , utpote eam quæ jam alii affirmant . Ceterum , ut difpenfetur in hu
perniciofa evaferit ; cum certum omnino fit , jufmodi Interftitiis , quævis fufficit caufa , ut
legem nocivam non obligare , ut docet omnes plurimi DD. docent . Inter Primam vero Ton
cum D. Thoma . Et ex hoc inferunt Ronca furam , & Ordines Minores probabilius nullum
glia , & Inſtructor novor. Confeffarior. quod ad requiritur intervallum , quia probabilius Pri
veniente cafu quo Sponfi jam ad Ecclefiam ma Tonfura non eft Ordo . II . Quoad Subdia
pervenerint , & unus ex ipfis manifeftaret Con conatum , Concilium requirit annum interval
feffario impedimentum occultum jam contra li a fufceptis Minoribus Ordinibus , fed fub
Aum tanquam peccatum , & fine fcandalo , aut dit inde : nifi neceffitas , aut utilitas Ecclefie
infamia Matrimonium differri non poffet , po aliud requirat , cit. c. 11. To Ecclefie intel
teft tunc Confeffarius declarare eo cafu non ligendum de Ecclefia in qua Clericus eft ad
obligare legem impedimenti , & poffe licite fcriptus , ut conftat ex cap. 13. III . A Subdia
contrahi . Verum ad majorem cautelam con conatu ad Diaconatum etiam annus requiritur ;
fulunt , ut obtineatur inde difpenfatio a S. Po fed in hoc poteft Epifcopus ex quacumque ra
nitentiaria . Sed advertendum eft hoc currere tionabili caufa difpenfare ; inquit enim Con
quando Epifcopus effet abfens ; quando ete cilium : Nifi aliud Epifcopo videatur . Seff. 23.
nim fieri poteft , neceffario ad ipfum eft re c. 13. IV. Tandem a Diaconatu ad Sacerdo
currendum , ut difpenfet juxta ea quæ dixi tium annus item requiritur , fed magis rigo
mus numer. xlv. Dicunt autem Sambovius & rofe . Exigit enim Concilium non modo Ec
Gibert , quod fi contrahentes fint diverfarum clefiæ utilitatem , fed etiam neceffitatem , di
Dioecefum , quifque fponfus debet a proprio cens : Ad minus annum integrum , nifi ob Ec
Epifcopo difpenfari . Verum probabiliter id clefiæ utilitatem , ac neceffitatem aliud Epifco
negat Honoratus Tournely cum aliis , quia fu po videretur . Vid. Lib. 6. n. 794.
blato per Epifcopum impedimento fui fubdi VIII. Epifcopus poteft etiam difpenfare ad lx
ti , jam hoc ipfo reddit habilem ad contra celebrandum in alio Altari , aut Ecclefia non
hendum cum alio impedito ; quemadmodum deftinata a Fundatore , quando adeft aliqua
qui habet facultatem difpeniandi in aliquo jufta caufa : e. c. fi hoc ad ejufdem Ecclefia
gradu , eo ipfo quod difpenfat cum uno ex utilitatem redundaret : aut fi Capellanus mor
fponfis , difpenfat etiam cum alio . Num. 1142 . bo detineretur , aut ftudiis operam daret , vel
IvIII Quæritur utrum Epifcopus poffit aliis dele aliis negotiis ; aut fi non fine magna moleftia
gare hanc facultatem difpenfandi in impedi ad Ecclefiam deftinatam fe conferre nequi
mentis dirimentibus in fupranarratis cafibus ? ret , aut ex fimilibus aliis rationabilibus cau
Quidam pauci negant ; fed communiter affir fis ; ita communiter afferunt Caftropal. Conci
mant Caftrop. Bonac. Barbofa , Sylveft. Sanch. na, La Croix , Salmantic. Barbofa , Roncagl.
Pontius , Conincb. Salmantic. Efcobar , &c. Et Pafferinus , Henriq. Tambur. Mazzota , alii
poteft eam delegare non modo in particula que ; tunc enim Episcopus ( ut recte poteft ,
ri , fed etiam generaliter pro omnibus cafibus juxta ea quæ dicemus n. lxv111. ) Fundatoris
Occurrentibus , ut ajunt Sanchez , Caftrop. Sal voluntatem interpretatur . Merito tamen ex
mantic. Bonac. Elbel , Valentia , Vafquez , Sa cipit La-Croix cum Pafqualigo , fi Fundator
las , Henriq. Coninch. Guttier. & c. cum enim Ecclefiam defignaffet , & horam , ob commo
hujufmodi poteftas non induftriæ perfonali , dum fpeciale familiæ , vel Populi , vel ad cul
fed Epifcopali officio fit adnexa , ipfa jam re tum alicujus Sancti peculiarem . E contra de
putatur ordinaria , & ideo recte poteft delega Lugo & Tourn. ajunt , quod fi Fundator nul
i , ut notavimus num. xxxiv. Et tanto magis lum circa hoc finem habuerit ; aut fi finis jam
idem dicendum de omnibus aliis facultatibus ceffaverit ; Sacerdos alibi celebrans nonnifi ve
quas habent Epifcopi circa Publicationes , & nialiter peccat ; immo excufatur ab omni cul
impedimenta impedientia . Advertendum ta pa fi celebret in Altari Privilegiato ; quia
tunc
 108 Appendix II. De Privilegiis .
tunc redundat in majus bonum ejufdem Fuu alicujus neceffitatis tranfitoriæ , ut infirmita-.
datoris . Vid: Lib.6. n. 329. tis &c. Iftud tamen aliqui admittunt tantum
1x1 IX. Poteft infuper Epifcopus difpenfare juftis pro quibufdam vicibus intra annum ; fed Paf
de caufis tam fecum quam cum aliis ad ce qualigus, & Gallemart in Trident. Seff. 22.
lebrandum poft meridiem , ut dicunt Lugo , Decret, de Celebrat. Miffar. numer. 6. ( neque
Wigandt , Navarrus , Caftrop. Laym . Salm. diffentiunt Holzman , & Elbel ) dicunt indefi
&c. Vid. Lib. 6. n. 354. in fin. nite poffe concedi quoufque illa accidentalis
IxII X. Olim ex Can. Miffarum 11. de Confecr. caufa perduret ; & merito , nam prohibitio
Dift. 1. poterant etiam Epifcopi celebrare vel ( quæ femper frite eft intelligenda ) cum re
per fe , vel per alios Sacerdotes in quocum fpiciat tantum difpenfationes permanentes per
que loco etiam in privatis domibus . Sed po modum habitus , non debet extendi ad illas
ftea a Tridentino Seff. 22. in Decr. de celebr. quæ conceduntur ad tempus per modum actus
Miffar. &c. vetitum fuit Epifcopis celebrandi ratione alicujus caufæ tranfeuntis . Sed vide
licentiam impertiri in aliis locis , præterquam de hoc , quæ fufius dicentur lib, 6. Tom. II.
in oratoriis ab eifdem benedi& tis , & ad fa n. 359.
cros ufus deftinatis , quæ cenfentur tanquam In cap.fin. de Panit. & remifs. legitur con- Ixv
publica; unde ibidem poteft quotidie celebra ceffum Epifcopis extra propriam Dioecefim
ri . Hujufmodi Oratoria debent habere januam commorantibus , Prælatifque minoribus exem
ad viam publicam ; fed hoc non eft intelligen ptis ( quo nomine veniunt Abbates , & Supe
dum de illis , quæ in Regularium domibus riores locales , & etiam Prælati Romana Cu
funt erecta , aut alicujus Communitatis , ut riæ , ut Protonotarii , Auditores Rotæ &c. ut
effet in Seminariis , Confervatoriis , Hofpitali 'dicunt Suarez , Lugo, Diana &c. ) poffe fibi
bus , vel in Carceribus , quæ non requirunt eligere Confeffarium , fine aliqua ordinarii il
januam fecus viam , & rite poteft in diebus lius licentia . Sed S. C. declaravit ( quod con
folemnibus , quemadmodum S. C. declaravit . firmatum eft a Gregorio XIII . apud Fagna
Idem dicendum de Oratoriis quæ habent Epi gnum ) hoc intelligendum effe , quod valeant
fcopi in fuis Domibus etiam Campeftribus ex fibi eligere aliquem Sacerdotem fibi fubditum ,
tra proprias Diœcefes . Num. 357 . vel aliquem non fubditum , fed a proprio Or
1*111 Infuper Epifcopi olim ex cap. ult. de Priv. dinario approbatum , ideft ab Ordinario Do
in 6. cum a fuis Dioecefibus effent abfentes , micilii ejufdem Sacerdotis , ut explicat Lugo.
poterant celebrare per fe , vel per alios in Vid. Lib. 6. n. 565. v . Dubitatus bic 1. Eodem
quacumque Domo extra propriam habitatio privilegio gaudent Cardinales , fed non alibi
nem . Sed Clemens XI. abftulit ipfis hujufmo nifi Romæ , ut inquit Fagnanus : & valent e
di facultatem : Verum Innocentius XIII. ite ligere in Confeffarium quemlibet Sacerdotem
rum illam reftituit in fua Bulla : Apoftolici tam pro fe , quam pro fua familia , quem pof
Minifterii, fub die 4. Maji 1723. in qua di funt etiam extra Romam perducere quod et
xit quod prohibitio non erat intelligenda de iam Epifcopis eft conceffum . Ibidem verf.
Domibus , in quibus morarentur Epifcopi , Dub. 11.
Occafione Vifitationis , vel itineris , ut nec et Epifcopi funt Delegati Sedis Apoftolicæ ad lxva
iam quando Epifcopi in cafibus a jure permif tuendam Claufuram Monafteriorum Monia
fis abfentes moram faciunt in aliena domo . lium etiam exemptarum , earumque quæ Re
Atque hoc confirmatum fuit per aliam Bul gularibus funt fubje&c . Ex hoc inferunt De
lam Benedi&i XIII. Sed cum hoc privilegium Alexand. Bautrius, Clericatus , Pellizar. &c.
fit perfonale Epifcopi , ideo advertit Tambu ( contra Dianam & Pafqual. ) quod bene
rinus , alios Sacerdotes abfentibus Epifcopis quidem poffunt Epifcopi refervare fibi cafus
non pofle in dictis Domibus celebrare . Vid. circa Claufuram , atque ita declaravit S. C.
Lib. 6. n. 358. Concilii die 16. Novemb. 1720. Quod eft in
IXIV Dubitatur utrum Epifcopus poffit aliquando telligendum etiam refpectu Jefuitarum &c.
difpenfare , ut celebretur in Oratoriis exiften Omnes Confeffarii Monialium etiam exem- lxviz
tibus in Domibus privatis ? Negat P. Maz ptarum debent ab Epifcopo approbari , ut præ
Zotta; fed communiter affirmant Suarez , Lu fcripfit Gregorius XV. in Bulla Infcrutabili ,
go, Caftrop. Navarrus , Vafquez , Coninchius , quam confirmavit in omnibus Clem. X. cum
Salmantic. Holzman , Elbel , La- Croix , alii alia Bulla Infcrutabili 7. Benedictus XIII. &
que complures ; dummodo adfit aliqua ratio nuper Clem. XII. qui in omnibus Gregorii
nabilis caufa , & dummodo licentia non con 'Bullam innovavit ( de qua infra num . lxxx. )
cedatur permanenter per modum babitus , fed etiam quoad ea quæ Benedictus XIII. contra
folum per modum altus , ideft ob illam acci Gregorii Bullam concefferat . Numer. 577. Et
dentalem caufam . Dicuntque minime obftare ideo ait Tamburinus etiam Moniales exem
tam Decretum Tridentini , quia per illud ab ptas incurrere cafus ab Epifcopo refervatos
lata fuit Epifcopis poteftas ipfis data ( ut di quia ficut ille in approbatione limitare poteft
ximus num . 1x11. ) impertiendi licentiam ce tempus , & perfonas , ita etiam Cafus . Sed alii
lebrandi per modum privilegii , & ad fuum communius , & probabilius ( Pelliz. Quinta
arbitrium , fed non difpenfandi ex aliqua jufta nad, & de Alexand. ) id negant , quia Mo
caufa , quam Decretum Clem. XI. Illud enim niales exemptæ funt extra jurifdi&tionem Epi
eft intelligendum juxta Decreta Pauli V. & fcopi ; & approbatio Confeffarii refpicit tan
Urbani VIII. in quibus prohibetur Epifcopis tum ejufdem idoneitatem ; tanto magis quia
difpenfare per modum habitus , præter cafum in Bulla Clem. X.
Superná , dicitur Epifcopus
poffe
 Appendix II. De Privilegiis . 109
poffe limitare tempus , locum , & perfonas ; & commutationem onerum Miffarum impofito
nulla fit mentio Cafuum . Vid. Lib. 6. n. 603. rum in Limine fundationis , & poft Tridenti
Quæft. VI. Verum hoc non currit quoad Clau num ; volens quoad hoc omnino ad Sedem A
furam , circa quam bene poteft Epifcopus tam poftolicam recurfum haberi . Quare re& te ibi
1 cafum , quam cenfuram fibi refervare ; juxta dem declaratum fuit , quod facultas conceffa
quæ dicemus 2. lxxx. Infaper advertendum eft , Epifcopis , aliifque a Concilio Seſſ. 25. c. 4. in
quod per Bullam Paftoralis , Bened . XIV . po telligenda eft pro redu& tione Miffarum relicta
teft Epifcopus affignare Confeffarium extraor rum ante Concilium . Ceterum ait Fagn. cum
dinarium Monialibus exemptis , fi illarum Præ Felino , quod fi ab initio reditus erant fuffi
latus Regularis illum concedere recufaret ( qui cientes , & deinde taliter fuerint imminuti , ut
effe debet alterius Ordinis , vel Sæcularis ) , & nullo modo fufficiant , tunc non videri abla
hoc non folum in morte , fed etiam in vita tam facultatem quam habent Epifcopi de jure
fingulis annis . Vid. Lib. 6. n. 576. communi moderandi Miffas juxta c. Nos qui
IxvIII XIII. Plures DD. afferunt , ut Angel. Sylveft. dem de Teftam. Vid. Lib.6. n. 331. v. Dub. 1.
Armilla , Tabiena , aliique cum Croix ( qui Jam fuperius di & tum eft num . 111. poffe pro- lxxi
illi adhæret ) poffe Epifcopum ex jufta caufa babiliter Epifcopum difpenfare in omnibus , in
commutare pias Tekatorum difpofitiones , ex quibus difpenfatio non eft fpecialiter Pontifi
eo quia ipfi habent difpenfandi poteftatem in ci refervata . Notandum hic denique poffe ab
lege quæ jubet impleri ultimas voluntates , Epifcopo , juxta Trident. Seff. 21. cap. 7. uni
quoties adfit jufta caufa ; idque confirmant ex ri , aut transferri ad aliam Ecclefiam Benefi
Trident. Seff. 22. c. 6. Sed nos negamus cum cia fimplicia jam ad tenuitatem reda& ta , aut
fententia probabiliori Mol. Laym. Sanch. &c. fundata in aliqua Ecclefia , quæ lapfu tempo
quia in c. Tua de Teftam. & in cap. 8. ejuf ris jam corruit , adeo ut nequeat amplius re
dem Seff. 22. a Concilio jubentur Epifcopi ad parari ; vide Barb. de Pot. Ep. All.66. ex n.
amuffim exequi ultimas voluntates . Neque 15. Infuper Epifcopus poteft unire Seminariis
obftat quod opponunt , & quod legitur in eo Beneficia fimplicia etiam refervata , aut affe
dem Cap. 8. quia ibi tantummodo committi & a , aut vacantia in Curia Romana : Trident.
tur Epifcopis , ut examinent caufas utrum ve Seff. 23. cap. 18. Infuper tempore Vifitationis
ræ fint , nec ne , quando ultimæ voluntates a poteft Epifcopus cogere Parochianos ad necef
Sede Apoftolica commutantur . Tanto magis faria Parocho fubminiftranda . Trident. Seff.
quia in Clement. Quia contingit de Relig. dom. 21. cap. 4. Poteft etiam novas Parochias eri
dicitur bona in aliquem ufum applicanda , non gere , & de Matricis fructibus dotare , fi hæc
poffe in alios nifi a Sede Apoftolica applica abundet , fed fine præjudicio Poffefforis ; Trid.
ri . Ceterum eft valde probabile quod dicunt eodem loco . Poteft etiam duas Parochias u
Laym. Bonac. Salm. Coninch, & Trull. , quod mire , fi divifæ nequeant fingulæ fuum Paro
five fuperveniat aliqua caufa , five teftator igno chum fubftentare ; dummodo Populus non adeo
raverit aliquam caufam , quam fi cognoviffet , diftet , ut non fufficiat unius Parochi affiften
aliter difpofuiffet , tunc Epifcopus poteft opus tia ; ibid. cap. 5 .
commutare , fed una cum hærede ; quamvis fi
hæres contradicat , afferant plures DD. poffe CAPUT IV.
id facere Epifcopum illo contradicente . Vid.
plura de boc L. 3. n. 931. Quer. z. De Privilegiis Regularium .
ixx XIV . Dicunt infuper DD. ut Viva , Diana, 肇
Trull. Bufemb. aliique , poffe ab Epifcopo fie De Privilegiis fpectantibus ad omnes
ri compofitionem incertarum reftitutionum ( il Regulares in communi .
larum fcilicet quarum Dominus eft incertus )
quæ pauperibus funt eroganda ; quoniam ( ut I. De Exemptione a jurifdi&ione Epifcoporum .
ipfi dicunt ) hujufmodi Compofitio nulla Lege Ixx11. lxx111. lxxiv. Cafus excepti , præ
Pontifici refervatur ; & e contra ipfa eft jux cipue circa celebrationem Miffarum . Ixxv.
ta præfumtam Creditorum voluntatem . Sed Declaratio S. C. lxxv1 . Quibus cafibus po
magis rationabiliter contradicunt , Lugo , Mo test Epifcopus obligare Regulares &c. lxxv11.
lina , Turrianus , Corduba , aliique , quia ta Utrum Regulares teneantur præceptis Epi
lium bonorum adminiftratio pertinet tantum fcoporum . lxxv111 . Utrum Epifcopus poffit
modo ad Pontificem , vel ad Principem . Vid. eos vifitare . Ixx1x. Utrum vifitare Claufu
Lib. 3. n. 591. V. Notat. Et re quidem vera ram Monialium . lxxx. Utrum petere ratio
hodiernus Pontif. Bened. XIV . in Bulla Paftor nem Miffarum relictarum & c. lxxx1, Quibus
bonus ( 23. April, 1744. ) hujufmodi facultatem safibuspoffit criminaliter procedere &c. lxxx11 .
S. Pœnitent , conceffit . Vid. L. 7. n. 470. ad X. 1xxx111. II . De obligatione Decimarum ,
lxx XV. Affirmant quoque La Croix , Tamb. & 1 lxxxiv. ad lxxxv11 . III. Circa Fundatio
Pafq. , poffe ab Epifcopo minui numerum Mif nes . lxxxv111 . De Monafteriis Epifcopo fub
farum a Teftatore relictarum , quoties ob elee jeis. lxxxix. IV. De Judice Confervatore .
mofynæ parvitatem , qui Miffas celebraret , xc. De Sepultura . xc1 . & xc11. De Portio
non iuveniretur . Sed hic fe opponit P. Con " A ne Canonica &c. XC111 . & XCIV.
Gina , & quidem rationabiliter ; nam Decre
tum S. C. emanatum juffu Urbani VIII. & 1. EGULARES habent privilegium ex- 1xx1 ;
confirmatum ab Innoc . XII . prohibet diftri& te R emptionis a jurifdi&ione Epifcoporum ,
Epifcopis reductionem , moderationem , aut nam Prælati Regulares habent in fuis Eccle
Sis
 110 Appendix II.
fiis & Monafteriis jurifdi& tionem quafi Epifco
palem , tam quoad perfonas , quam loca , fic
ut probant Salm. , qui agunt fufius de omni
bus privilegiis prædictis in hoc punto , fed
nos folum denotabimus hic res magis princi
pales . Salm, tra&. 18. c. 3. n. 3. 1 n. 15. 6. Epifcopus , aut alius ab eo deputa
IXXIII Itaque quoad prædiétam exemptionem ad
notandum primo quod in dubio alicujus Pri
vilegii , decifio fpectat ad Summum Pontifi
cem , quemadmodum declaratum fuit a Cle
mente IV. , & ab aliis Pontificibus . Salm .
ibid. n. 6. Adnotandum fecundo , quod huic
Privilegio exemptionis Regulares cedere non
poffunt , ficuti habetur ex Cap. cum tempore
de arbitris , quia id redundaret in damnum
Religionis . Quare nulla confuetudo in con
trarium poteft in hoc prævalere . Salm. ibid.
num.7.
lxxiv Notandum tertio , hoc privilegio gaudere
non folum Profeffos , & Converfos , fed etiam
Novitios , qui in favorabilibus veniunt fub no
mine Religioforum , & etiam Tertiarios , &
Beatos , ficut dictum eft num. v111. Servi et
iam regularium , qui a& tu famulantur , & refi
dent intra clauftrà Monafteriorum , & vivunt
fub obedientia , juxta Tridentinum Seff. 24.
C. 11. eximuntur a jurifdi&tione Epifcoporum ,
tam quoad cenfuras ( juxta Bullam Alexandri
IV. apud Salm . ) quam etiam quoad Commu
nionem Pafchalem . Vid. Salm. c . 3. n. 8. &
vide Lib. 6. n. 249. in fin. Notandum quarto ,
quod Apoftatæ, & fugitivi poffunt capi ab E
pifcopis ; fed folummodo , ut confignentur fuis
fuperioribus . Epifcopus folum eos poffet puni
re in cafu , quo corum Monafteria effent in
Longinquo pofita , & ab ipfis moniti nollent re
gredi juxta Tridentinum Seff. 7. cap. 3. Salm.
c. 3. n. 8. Vide alia , quæ de hac re dicentur
num. lxxx11 . & xxx111. Notandum quinto ,
quod Sæculares in Monafteriis exiftentes fi ibi
patren : aliquod deli& tum , non ' incurrunt pœ
nas ab Epifcopo impofitas . Salm. ib. n.9 . Ở
Tract. 10. de Cenfur. cap. 5. n. 113. cum Laym.
Avila , Peirin. Garzia , & aliis pluribus . Ex
cipiatur , fi contravenirent Ordinibus Epifco
pi circa Miffarum Celebrationem , ficut dice
tur in fine fequentis numeri .
ixxv Sexto adnotantur e contrario multa hoc in
loco , in quibus Regulares non eximuntur ab
Epifcoporum jurifdiétione . Et primo fine E
pifcoporum licentia nequeunt Regulares ædi
ficare Monafteria juxta Bullam Urbani VIII .
die 28. Aug. 1624. Et animadvertatur , quod
in Bulla Gregorii XV. Alias prohibetur Epi
fcopis dare hanc licentiam , fi in Monafterio
nequeant ali reditibus , aut eleemofynis fal
tem duodecim Religiofi , fed hoc non intelli
gitur quoad Hofpitia , ut dicunt Barb. Peirin. ,
& ceteri . Secundo , Regulares non poffint in
1 in fuis Ecclefiis aliquem Sacerdotem advenam
lucem libros edere fine Epifcopi licentia , ut
ex Tridentino Seff. 4. Decret. de Edit. libro
tum . Salm. c. 3. n . 10, & 12. 3. Epifcopus po
teft cogere Religiofos ad reftituendum Novi
tiis , qui nolunt profeffionem emittere , totum
id , quod attulerunt ingreffu . Vid. Salmant.
Trat. 15. c. 3. p. 7. 4. Difpofitio facienda a
Novitio , non ante duos menies , quam profi
De Privilegiis .
teatur , fieri non poteft ( juxta Tridentinum
Sefs. 35. c. 16. ) abfque licentia Epifcopi , aut
Vicarii . 5. Épifcopus habet poteftatem co
gnofcendi fimul cum Superiore de Religiofi
caufa nullitatis Profeffionis . Salm. ibid. c. 5.
tus debet fcrutari voluntatem Virginum , quan
do ingrediuntur , aut profitentur in Monafte
riis ex Tridentino Seff. 23. c. 7. Sed id debet
efficere infra quindecim dierum ſpatium , ali
ter non poteft hac in re fe amplius ingerere .
7. Epifcopus poteft prohibere , ne in Mona
fteria Monialium , etiam exemptarum , fufci
piantur ultra numerum earum quæ poffint ini
bi ali juxta redituum facultatem , ficuti fta 1
tutum fuit in Bulla S. Pii V. Salm. Tra& t . 18.
c. 3. n. 14. 8. Epifcopus poteft cogere Mona
chos , qui permanenter degunt extra Mona
fteriorum clauftra , propter debita ab ipfis con
tracta cum pauperibus Perfonis , ut funt pu
pilli viduæ , &c. Salm. ibid. n. 15. 9. Epi
fcopus poteft adftringere Religiofos , ut Pro
ceffionibus interfint ; juxta Tridentinum Seff.
35. cap. 13. , dummodo eos vocet non per pu
blicum Ediétum , fed medio aliquo nuntio per
fonaliter . Salm. dict. cap. 3. num. 16, & 17.
10. Epifcopus habet jurifdi & tionem fupra Mo
nafteria , in quibus non poffunt ali 12. Reli
giofi , ut dicetur num . lxxxv111 . Deinde ex 4
cipiuntur Epifcoporum Ordines circa Miffa
rum celebrationes : Etenim quoad hoc ftatuit
Tridentinum Seff . 22. de Obferv. in Celebr . , ut
Epifcopi fe gerant velut Delegatos Apoftoli
cos , dicens : Ut non folum ea ipfa , fed quæ
cumque alia buc pertinere vifa fuerint , ipfi
ut Delegati Sedis Apoftolice probibeant , man
dent &c. atque ad ea inviolate fervanda cen
furis , aliifque pœnis Fidelem Populum com
pellant : non obftantibus privilegiis , exemptio
nibus , ac confuetudinibus quibufcumque . Item
hic notandum quod adeft Refponf. S. C. ad
Epifc. Nebienf. 7. Februar. 1632. ( lib. 14.
Decret. p. 571. a tergo ) ubi generaliter lo
quendo dictum fuit : In bis in quibus a jure
communi , a S. Concilio Tridentin . a Conftit.
Apoftolicis tributa eft Epifcopo jurifditio in
Regulares , poteft illos etiam per cenfuras Ec
clefiafticas compellere . Et idem decifum fuit
die 4. Junii 1672. ( lib. 27. Decret. pag. 406. ) ,
Quare , ficut bene advertit Benedictus XIV .
Synod. Lib. 9. c. 16. n. 5. Epifcopi quoad cele
brandas Miffas poffunt adigere omnes , quam
vis Regulares , ad obfervanda non folum
ea, quæ ftatuuntur a Concilio , fed etiam quæ
ftatuuntur a fe ipfis . Quare re& te Eminentif
fimus Cardinalis Spinelli cum effet Archiepi
fcopus Neapolis die quinta Januar. 1743. præ
cepit fub poena fufpenfionis a Divinis , etiam
Regularibus , ne admitterent ad celebrandum
;
fine licentia Ordinarii .
Adnotantur alia , quæ declarata fuere a S. lxxvi
C. in Decreto die fecunda Julii 1520. Et 1.
Regulares poffunt recipere , quæ a Devotis of
feruntur , fed non mendicando per Ecclefiam .
2. Non poffunt uti Pallio , aut Pluviali per
Parochiam extra carum Ecclefias , aut earum
recin
 III
De Privilegiis .
Appendix II. ex cap. 1. de Privil. in 6. ubi dicitur , Regu
recin&um ; nequ poffun facere Proceffiones ,
e t lares eximi a præceptis Epifcoporum , exce
dummodo non habeant pro fe confuetudinem ptis cafibus in jure expreffis . Rationem dein
in contrarium , ut dicunt Rodriq . Bordon . & de Adverfariorum dicunt valere , quando par
Villalobos . Vid . Salm. Traft . 18. cap . 8. num . tes funt homogeneæ , non cum funt heteroge
18. 19. 3. Vocati ad funeralia debent ire neæ , ut funt Religiofi , qui non perinde ac
ad Ecclefiam , ubi manet Cierus jam coa &tus ; fæculares multa alia onera particularia ha
fed in hoc dicunt Salmant , cum Lezana , effe bent . Ceterum in duobus ulla fine hæfitatio
confuetudinem in contrarium . Cit . numer . 19. ne ipfi obligantur ad obediendum , ut dicunt
4. Non poteft vetari Regularibus , ne cele in Tridentino Seff. 25. cap. 12. I. quoad ob
brent Miffam in fuis Ecclefiis ante Miffam fervantiam Interdicti pofiti ab Epifcopo fem
Parochialem , & non pulfent Campanas , uti per ac obfervatur ab Ecclefia Matrice . II.
declaravit S. Pius V. in Conftit. Etfi Mendi quoad obfervanda Fefta ab Epifcopo ftatuta ,
cantium §. 2. 5. Regulares nequeunt publica Vid . Salm. tract . 18. cap. 3. §. 4. per totum .
re Matrimonia . 6. Poffunt ipfi concionari in Præter ordinationes circa Miffarum celebra
fuis Ecclefiis , tempore Adventus , & Quadra tionem ut dictum eft fuperius num . 75. circa
gefimæ , quamvis in Parochia fermocinentur . finem . Præterea notetur Epifcopum poffe Re
gularibus interdicere auditum Confeffionum
ViInd. ap. Salm
tribus . ibu
Caf c. 3.
s n.
pot19.
eft Epifcopus cogere in propriis ædibus , five cellis , juxta Decre
1xxv Regulares ad obediendum , etiam adhibitis tum S. C. emanatum ann. 1617. 15. Septembr.
cenfuris primus eft , ad reftituendas res No & videri poteft apud P. Ferraris . Poteft et
vitiis , ut dictum eft , juxta Trident. Seff 25. iam vetare omnibus Confeffariis audientiam
c. 16. 2. ad obfervandam Claufuram , loquen Confeffionum Mulierum , aut Puellarum ex
do de Monialibus Trid. ib. cap. 5. 3. ad ob tra Confeffionarium fub pœna fufpenfionis ab
fervandum totum id , quod ab Epifcopo fta audiendis Confeffionibus ex Decreto Congr. 18.
tutum eft quoad Miffarum celebrationem , ut Decembr . 1694. apud eumdem Ferraris .
dictum eft num . 75. Et circa id refert Bened . Quæritur fecundo , utrum Epifcopi poffint lxxix
XIV. De Synodo lib . 9. cap. 15. num . 5. duo vifitare Perfonas , & Monafteria Regularium ?
Decreta S. C. Concilii , in quibus dictum fuit , Communiter loquendo , certum eft ex c. Nul
quod Epifcopi ut Delegati Apoftolici poffint li , 16. quæst. 1. , & ex Tridentino Seff. 25. c.
etiam cenfuris cogere Religiofos , & procede. 8. exempta effe a Vifitatione Epifcopi , tam
re adverfus eofdem , fi admittant ad celebran Perfonas , quam Monafteria , & Ecclefias Re
dum in fuis Ecclefiis Advenas fine Epifcopi gularium ( dummodo in illis degant duode
licentia , juxta Trident. Seff. 22. Decr. deOb cim Religiofi . Vide numer . lxxxvIII . ) . Et
ferv. in Cel. , ubi præceptum fuit , præfertim juxta plures Declarationes Sacræ Congregatio
Epifcopis : Interdicant , ne cui vago , vel igno nis etiam Ecclefias Parochiales Secularium ,
to Sacerdoti Miffas celebrari liceat . An dein quæ fubduntur Regularibus , & ubi Parochus
de in aliis cafibus fupracitatis poffit Epifco eft Religiofus ; qui , fi delinqueret etiam cir
pus cogere cenfura Regulares ; Affirmant Bar ca fuum officium , non poffet ab Epifcopo pu
bofa , Garzia , & alii , fed communius negant niri . Sed hoc non obftante nunc præter Bul
Sanchez , Lezana , & Salmanticenfes , cum lam Gregor . XV. Infcrutabili , à Benedi & t.
aliis , propter multa privilegia Papalia , quæ XIV . declaratum atque definitum eft in Bul
hac de re afferunt , & addunt cum Barbosa , la Cum nuper 51. ann. 1751. hujufmodi fubje
Diana , Lezana ( contra alios ) quod Epifco &os effe Epifcopo in his vel que ad ipfum
pus ne denuntiare quidem poteft Regulares Spectant exercitium cure animarum , vel etiam
excommunicatos , etiam ob publicum delictum . ad eorum vitam , & mores pertinent . Sed fu
fius idem Bened . XIV . de hac re agit in qua
Salm. cap. 3. §. 4. per totum .
XVIII Quæritur primo , utrum Regulares obligen dam Bulla peculiari Firmandis , edita die 6.
tur Decretis Synodorum Provincia liu m , aut Novemb. 1744. ubi plura ftatuit . 1. Quod Pa
Dioecefanarum , aut aliis Epifcopi præceptis ? rochi Regulares omnimodo fubfunt jurifdictio
Certum eft Regulares non teneri intereffe di ni , & correctioni , & vifitationi Epifcopi , in
ais Synodis , dummodo non effent Parochi , iis quæ concernunt curam animarum , & pro
ficut habetur ex Trid. Seff. 24. c. 2. ex pluri prios mores . 2. Quoad vifitationem localem
bus Decretis S. C. Deinde quoad quæfitum , poffunt vifitari Altare , in quo SS. Euchari
Vafquez , Sanchez , Becanus , aliique dicunt , ftiæ Sacramentum affervatur , Sacrum Taber
eos obligari ad eorum omnium obfervantiam , naculum , Fons Baptifmalis , Confeffionale in
quæ non præjudicant Obfervantiæ Regulari ; quo refidet Parochus , Pulpitum e quo Paro
fed non intelligitur quoad vim coactivam , chus concionatur , Sacrarium ad infpiciendam
ita ut contraveniendo non incurrant aliquam facram fupellectilem , Sepulchrum Parochia
poenam , fed folummodo quoad vim directi norum , eorumque Coemeterium , Turris Cam
ideft ut fe conforment Reipublicæ , cu panaria , fi adfint ibi Campane Parochiales ,
vam , t partes . Alii tamen , ut Suarezius , omnia facra Vafa . 3. Quoad perfonalem , de
jus fun
Lezana , Salmanticenfes &c. id negant ( dum bet fcrutari vitam ac mores Curati , quatenus
modo hoc neceffarium non fit ad evitandum ea quæ extra Clauftrum prodierint ; item exa
fcandalum , aut cafus non effet , in quo Re minare an titulo legitimo eam curam exer
ligiofus aliquis haberet aliquod munus depen ceat , an refideat , an ad Synodum vocatus
dens ab Epifcopo , ut munus Parochi , Con iverit , an Conferentias cafuum confcientia
fefforis , Concionatoris , &c. ) . Et id probant habeat
 1
112
Appendix II.
habeat frequenter , an onera curæ adimpleve
rit , an Miffam pro Populo applicaverit , an
feftis diebus concionatus fuerit &c. an vacet
confeffionibus audiendis , an ægrotantibus af
fiftentiam præftiterit , an Pueros ante Confir
mationem & Communionem inftruxerit , an de
Matrimonii impedimentis inquifiverit , & an
Sponfi in rebus Fidei fint edo&i , & an recte
ordinatos habeat libros Parochiales . 4. Quod
licet Superiores Regulares non poffint depu
tare aliquem ad curam fine Epifcopi approba.
tione , poffunt tamen eum removere , illo in
fcio, & ita pariter Epifcopus poteft cura il
lum privare fine confenfu fuperioris , fi id ju
fta caufa expoftulet , &c. Poteft etiam vifita
re Ecclefias etiam adnexas , & fubditas Mo
nafteriis , fi earum adminiftratio fit penes Pa
rochos feculares , prout pluries declaravit S.
C. apud Bellarminum , & Barbofam ; Excipe ,
fi incorporatæ effent Monafteriis , aut nullius
effent Dioecefis . Poffunt præterea Epifcopi
vifitare Confraternitates Sæcularium fundatas
in Monafteriis , fed dumtaxat quoad admini
ftrationem bonorum , non quoad Altaria , ut
ex Trid. Seff. 25. c. 20. & ex pluribus Decre
tis Sacræ Congregationis . Excipiuntur infu
per illæ quorum Præfectus eft Religiofus ex
privilegio Gregorii XIII. , cui nulla contraria
confuetudo poteft obftare . Salm. Tra&. 18. c.
3. n. 31. ad 36.
Ixxx Quæritur tertio , utrum Epifcopi poffint vi
fitare Clauftra Monialium exemptarum ? Ne
gant Salm. cum Nav. Sanch. Bonac. Pelliz.
c. ex Cap. Periculofo , de ftatu Monach. in
6. , ubi cura Chrifti Monialium exemptarum
manifefte conceditur Superioribus Regulari
bus . Neque obftat ( ut ajunt ) Tridentinum
Seff. 25. c. 5. , ex quo contendunt Patroni ad
verfæ fententiæ , Epifcopos effe Delegatos A
poftolicos quoad Clauftrum Monialium exem
ptarum , cum ibi ftatuatur , ut ipfi curent , ut
reftituatur aut confervetur Clauftrum in omni
bus Monafteriis fibi fubjectis ordinaria , in a
liis vero Sedis Apoftolicæ authoritate . Etenim
refpondet , quod fub in aliis &c. non intelli
gantur Monafteria Regularibus fubje&a , fed
fubje& ta immediate Pontifici , quod afferunt
declaratum fuiffe per Pium V. fua Bulla Cir
ca Paftoralis ; eo magis , quia Concilium in
loco prædi& to renovat , non revocat citatum
textum Periculofo . His non obftantibus con
traria fententia ample&enda eft cum Barbosa ,
Gavanto , Lezana &c.; quia licet non obfta
ret Tridentinum , nihilominus obftat equidem
Bulla Gregorii XV. Inſcrutabilis Anni 1622. ,
in qua dictum fuit . 1. Ut Regulares nequeant
deftinare alium ad audiendas Monialium Con
feffiones , præter eum , qui fuerit approbatus
ab Ordinario ( & in hoc_animadvertendum
eft , quod præterea ftatuit Benedictus XIV . in
Bulla Paftoralis die 5. Augufti 1748. , confir
mans Bullam , Apoftolici Minifterii , Benedi
ai XIII.; quod fcilicet , fi Regularis Supe
rior negligeret affignare faltem femel in an
no Confeffarium extraordinarium , aut fecula
rem aut alterius Ordinis , quemadmodum Pon
tifex præcipit ; poffit illum affignare Diœcefis
De Privilegiis .
Epifcopus ) . 2. Statuit Gregorius XV. , ut Ad
miniftratores Monafteriorum dictarum Monia
lium debeant rationem reddere Epifcopo ad
miniftrationis bonorum . 3. Ut Epifcopus va
leat removere Confeffarium , aut alium Ad
miniftratorem Monafterii , fi fuperior moni
tus illum non removet . 4. Ut Epifcopus præ
fidere poffit electioni Abbatiffe . Ac quinto
fpecialiter fuit ftatutum , ut Epifcopus poffit
corrigere , & punire , veluti Delegatus Apofto
licæ Sedis , eos omnes , qui aliquid admittunt
adverfum Clauftrum Monialium , etiam exem
ptarum . Placet hic adnotare verba Bullæ .
Tam Seculares , quam Regulares nullis privi
legiis tueri fe poffint , quominus fi deliquerint
circa perfonas intra fepta degentes , aut circa
Claufuram Monialium , etiam Regularibus fub
jectarum , ab Epifcopo , tamquam ad hoc Sedis
Apoftolice Delegato , puniri , & corrigi va
leant . Vid. Barbofam de pot. Epifc. All. 102 .
n.7. & Salm. c. 3. n. 37. ad 30. Et ibidem re
fert Barbofa Decretum quoddam Sacræ Con
gregationis , ubi ftatuitur , quod nullimode pof
fit impediri Epifcopis , quin vifitent Monafte
ria exempta , & Regularibus fubjeéta quoad ob
fervantiam Claufuræ , & qui præfumit impedi
re , poft tertiam monitionem incurrit excom
municationem ipfo fa& to ex Clem. Attenden
tes , de ftatu Mon. Vid. de Alexandr. de Mo
nial. c.6. §. 4. 4. 3. Præterea hoc in loco ad
notandum eft , quod Clemens X. , & Clemens
XII. præceperunt , ut obfervaretur Bulla Gre
gorii XV. non obftante quacunque contraria
confuetudine .
Quæritur 4. Utrum Epifcopi exigere queant 1xxx
a Regularibus rationem Hæreditatis reli& tæ
cum onere Miffarum , aut Legatorum fatisfa
ciendorum Sæcularibus ? Videntur poffe , ex eo
quod eruitur ex Tridentino Seſſ. 22. c. 8. ubi
præbetur Epifcopis poteftas vifitandi omnia Le
gata pia , non obftante quocunque privilegio ia
contrarium . Et dicunt Salmanticenfes , quod
ex hoc recte fententia ifta redderetur probabi
lis . Sed ipfi deinde id negant ob multa privi
legia Regularibus conceffa , præfertim per
Pium V. , in quibus declarantur exempta Re
ligioforum bona a quacunque Epifcopi jurifdi
&tione , non obftantibus quibufcunque Confti
tutionibus Apoftolicis , & Conciliis . Salmant.
Tract. 18. c. 3. n. 40. ad 42.
Quæritur 5. Utrum Epifcopus in aliqua cau- lxxxİX
fa poffit procedere criminaliter contra Regu
lares ? Di&tum eft Regulares exemptos effe ab
Epifcoporum jurifdi& tione , præterquam in ca
fibus in jure expreffis . Præter id , quod fpe
&
tat ad Miffarum celebrationem , & Claufuram
Monialium ; in duobus aliis cafibus poffunt ex
Tridentino Epifcopi contra eos procedere . 1.
Si Regularis aliquis patraret delictum , degen
do extra Monafterium , Trid. Seff. 6. c. 3. Sed
hoc intelligitur eorum refpectu , qui perma
nenter extra Monafterium habitant , non vero
quoad illum Religiofum , qui extra maneret
caufa Confeffionum excipiendarum , aut Con
cionandi , aut alterius negotii ad tempus ; aut
incoleret Pagum , aut locum alium dependen
tem a Monafterio ob negotia Religionis . Sed
hic
9
Appendix II. De Privilegiis .
hic oritur dubitatio , utrum poffit Epifcopus
punire illum delinquentem , qui habitaret a
lium locum ob longum tempus ex licentia fui
Superioris ? Alii affirmant , veluti Tamburin.
Barbofa , Lezana &c. pluribus innixi declara
tionibus Sacræ Congregationis . Alii , quem
admodum Salm. cum Sanch. Sylveft . Peirino ,
Bordono , &c. negant ex Cap. Ex Refcripto ,
de jurejur, ubi dicitur , quod qui manet ex.
tra Monafterium ex licentia fuperioris judice
tur in Monafterio manere . Quare ajunt , quod
tam Concilium , quam præditæ declarationes
vigere intelligantur in eos qui extra Mona
fterium morantur fine licentia , aut in loco
adeo remoto ab eorum Superiore , ut puniri
non poffint , nifi poft longiffimum tempus .
Salm. c. 3. n. 46. ad 48.
1xxxIII Secundus cafus eft , cum Religiofus , etiam
degens in Monafterio , extra illud delinqueret
cum publico Populi fcandalo , & Superior eum
non puniret . Trid. Seff. 25. cap. 14. Et quia
Superiores quidam tranfmittebant hujufmodi
Delinquentes extra Dioecefim , ut immunes
effent a poena , ftatuit Clem. VIII . Ann . 1596.
in Bulla Sufcepti oneris , ut in tali cafu , in
ftante Epifcopo , Superior infra tempus ab E
pifcopo præfcriptum revocare debeat delin
quentem , & punire ; alias poffit eum caftiga
re Epifcopus loci , quo ipfe tranfmiffus eft :
Salm. Tract . 18. c. 3. 46. ad 48. Adnotant
deinde Salm . cum aliis 1. ut hujufmodi Con
cilii Decretum vigere debet cum deli& tum eft
notorium etiam facti publicitate . 2. Non va
leat adverfus Superiores Delinquentes , qui in
odiofis non includuntur fub nomine Regula
rium , quemadmodum ait Concilium . 3. Ut
Epifcopus procedere non poffit , nifi poftquam
pluries monuerit Superiorem , ut delinquen
tem puniret , & ille neglexerit . Si tamen E
pifcopus Delinquentem in actuali deli&to inter
ciperet , poteft illum capere ( ficut dictum
fuit ) , fed ut ftatim eum tranfmittat ad Su
periorem ; & quando crimen fuiflet gravis
fcandali , poteft etiam eumdem retinere in
Carcere , ut tranfmittat infra 25. faltem ho
rarum fpatium . Superior deinde præbere Epi
fcopo debet fufficientia argumenta fequutæ
punitionis Epifcopus , licet capere poffit fum
mariam informationem , ut eam ad Superio
rem transferat , non poteft tamen juridicum
efformare , proceffum adverfas reum ; fed fi for
te efformaffet , probabile eft eo fuperiorem uti
poffe ad procedendum in fuum Religiofum ,
ut ajunt Salm. cum aliis . Num . 50. 51 .
Ixxxiv . Secundo , Regulares Privilegium habent e
xemptionis a contributione Decimarum . Ar
repta occafione , opportune hoc in loco adno
tantur quædam circa Decimas . Decimæ di
cuntur illa fructuum portio , aut induſtriarum
perfonalium , quæ a Fidelibus tribuenda eft
Ecclefiæ Miniftris pro eorum fubftentatione .
Revera Decime debentur ex jure Divino Na
turali ; fed quoad quantitatem , ideft deci
mam partem , funt ex jure Ecclefiaftico , cum
ceffaverit jus antiquum divinum , ut judicia
le . Hinc fit 1. Pontificem poffe quemlibet e
ximere ex onere Decimarum . Pontificem , in
Lg. Theol. Tom . I.
113
quam , non Epifcopos : ipfi dumtaxat poſſunt
ex Trid. Seff. 21. c. 5. 6. & 7. applicare Deci
mas unius loci ad alium , & unire , ac fepa
rare Beneficia . Vid. Salm. Tract. 18. c. 3. n,
52.54. Infertur z. quod confuetudo rite po
teft aliquos eximere a folvendis Decimis , dum
modo remaneat id quod fufficit ad congruam
Ecclefiafticorum fubftentationem ; fed hujuf
modi confuetudo præfcriptionem quadraginta
annorum non interruptorum habere debet , li
cet ab initio , nec titulus , nec bona fides in
terfuerit : ad præfcriptionem deinde ( accipien
do vocem prout fonat præfcriptio , non ut con
fuetudo ) neceffaria funt bona fides , & qua
draginta anni cum titulo ; fine autem titulo
requiritur tempus immemorabile . Pro futuris
Decimis fieri poteft compofitio ; fed etiam fo
lummodo a Pontifice , non ab Epifcopo , nifi
fieret inter unam , & aliam Ecclefiam . Di
&tum eft pro futuris , quia præteritas remittere
poteft etiam ille , cui debentur . Salm. Tra&t.
18. c. 4. n.55. <
Olim Decimæ debebantur , ut diftum eft , lxxxv
tam ex fructibus bonorum , quam ex Perfona
rum induftria . Sed juxta præfentem confuctu
dinem pene univerfalem folvuntur folum ex
fructibus bonorum tam ftabilium , quam mo
bilium , juxta Cap. non eft , de Decim. Et de
bentur ex fru&ibus integris non deductis ex
penfis , & oneribus contributionum , ut ait S.
Th. 2. 2. quæft. 87. art. 2. ad 4. & alii com
muniter, ex c. cum non fit , de Decim. Salm.
c. 3. n. 58. 8
Decimæ præterea folvi debent ab omnibus lxxxvi
Fidelibus , etiam a Principibus ; fed non a
pauperibus : Toti tamen , nifi fint in extrema
neceffitate , fed folum in gravi , fi pervenirent
ad meliorem fortunam , tenentur folvere præ
teritas Decimas , ut dicunt Suar. Laym. Catr.
& alii , cum Salmanticenfibus . Ibid. n. 59. De
jure autem communi tam Clerici , quam Re
ligiofi , & etiam Parochi tenentur folvere De
cimas fuorum bonorum patrimonialium , licet
affignata fuiffent ad titulum Ordinationis , non
autem bonorum beneficialium , ut docet D.
Th. loc. cit. art. 4. in corp. & ad 1. ex C. Si
quis Laicus 16. q. 1. Quoad eos vero , qui de
ficiunt a folvendis Decimis , hæc ftatuit Trid.
Seff. 25. c. 12. Qui Decimas fubtrabunt , vel
impediunt , excommunicentur , neque ab illa
crimine , nifi plena reftitutione requifita , ab
Solvantur . Vid. Salm. n. 60. ad 62..
1. Sed quicquid fit de jure antiquo , hodie ex lxxxvII
multis privilegiis Pontificiis omnes Regula
res , etiam Moniales , cujufcumque Ordinis
( & etiam Equites Hierofolymitani ) eximun
tur a Decimis non folum perfonalibus , fed et
iam ftabilium , tam propriorum ( etfi colantur
a Colonis ) quam Conductorum , ut Emphiteu
ticarum . Vid. Salm. n. 82. ad 89. Notandum
tamen quod fi tranfeant in dominium Regu
larium bona jam Decimis obnoxia , remanent
ipfa ad idem onus fubjecta , ex pluribus De
cretis S. C. & Rotæ apud Pignatell. t. 1. Conf.
355. tom. 8. Conj. 8. n. 9.
Tertio . Olim Regularibus vetitum erat , lxxxvi:1
ne nova ædificarent Monafteria , aut delin
H que
 114 Appendix II. De Privilegiis .
querent ædificata fine expreffa licentia Sum tea habebant tale privilegium a pluribus Pon
mi Pontificis . Cap. 1. de Exceff. Prælat . in 6. tificibus conceffum , & quod illud limitatum
ex cap. un. de Relig. Dom, in 6 Tratu dein eft tantum quoad novas Fundationes , quales
de temporis obtinuerunt diverfa privilegia , non vocantur translationes Monafteriorum ex
fed hæc omnia ann. 1624, limitata fuere ab uno fitu ad alium commodiorem ejufdem Ter
Urbano VIII. in Bulla Romanus Pontifex ; ræ Cut intelligitur ) , aut prope iltam , dere
abi ftatutum fuit , non poffe acceptari nova linquendo antiquum Monafterium . Et in ta
Monafteria , nifi obfervata forma Canonum li cafu Religiofi retinent omnia bona , & ju
Tridentini , & Bulle Clementis VIII. Quo ra Monafterii derelicti . Num . 133. ad 143.
niam ad inflitutam . Quare hodie ad fundan Poffunt præterea Religiofi ex conceffione Ur.
dum novum Monafterium tria requiruntur . F.. bani VIII. , & Innocentii VIII. , quando de
Licentia Epifcopi . Utrum vero requiratur et ficerent reditus , & eleemofynæ unius Mona
iam licentia Pontificis , alii affirmant , ut Barb. fterii , illud unire : & incorporare alteri . Sat
Tambur. Pelliz. እ ex declaratione S. C. , ne manticenfes cap. 3. num. 150. Infuper poffunt
gant veroSalm, cum Lez. Suar. Rodriq. & alii . ad libitum redire ad Monafteria dereli &a ,
2. Adfit confenfus eorum , quorum intereft , dummodo reditus non afferrent aliquod novum
& præfertim omnium Monafteriorum exiften præjudicium aliis Monafteriis . Num. 148. Pof
tium intra quatuor miliariorum fpatium , ali funt infuper Generales Religionum Superiores
ser Epifcopus. concedere non poteft dictam li ex conceffione Sixti IV. , & ejufdem Urbani
centiam , nifi quando illi injufte contradice VIII. fupprimere Monafteria miferabilia
rent. Salmi tract. 18. cap. 8. num. 24. ad 13r. transferendo eorum bona ad majora Monafte
Carmelitæ tamen Privilegium. habent , ut alii ria . Adnotetur hic , quod Monafteria concef
Ordines fundare non poffint , ubi ipfi habent fa ab Univerfitatibus , cum derelinquuntur ,
Monafterium infra fpatium 560. Ulnarum Flo in manus Ordinarii derelinqui debent ; at fi
rentinarum ; & Minores infra fpatium 1200.. propriis reditibus , & eleemofynis ædificata
Ulnarum &c. Contra Minimi , & Jefuitæ pri fuerint , remanent in dominio Religioforum ,
vilegium habent fundandi in locis etiam nom ut de iis poffint libere difponere . Salmanti
remotis intra fpatium 560. Ulnarum prædicta cenſes n. 147.
Fum . Et in omnibus. his Privilegiis concedi IV. Regulares habent privilegium eligendi xc
tur communicatio . At prædicta privilegia cir judicem confervatorem , qui judicet de omni
ca Ulnas juxta confuetudinem non intelligun bus illis caufis , in quibus Religiofi funt rei,
tur quoad Monafteria , que fundantur in ci & etiam in quibus funt Auctores ; fed quando
vitatibus . Vid. Salm. n. 137. ad 140. 3, Re funt Actores , folum propter injurias , & ma
quiritur , ut novum Monafterium poffit come nifeftas violentias ipfis irrogatas . Vid. Sal
mode reditibus , aut eleemofynis fubftentare manticenfes Track 18. cap. 3, a num. 152. adi
duodecim Religiofos ; fufficit tamen , ut adfit 178.
intra breve tempus probabilis. fpes prædicte V. Regulares habent privilegium admitten- xcE
fufficientis fubftentationis . Quod fi Monafte di eos omnes, qui volunt fepeliri in eorum
nium ( intelligitur de Monafteriis fundatis poft Ecclefiis . Adnotamus hic præcipua quædam
citatam. Bullam Urbani VIII. emanatam anm circa fepulturam , de qua fufius tractant Sal
1624 ), non valeret fubftentare duodecim Re manticenfes Tratt. 18. c. 3, punt. 6. Quicum
ligiofos , qui revera in illo non habitarent , que ad pubertatem pervenerit , fibi eligere:
ftatutum fuit per Sacram Congregat. pluribus. valet fepulturam ubicumque ; etiam Epifco
Decretis , confirmatis a Gregorio XV . & Ur pi ; nifi autem illam fibi eligant , fepeliri in
bano VIII. ut hujufmodi Monafterium omni Cathedrali debent . Ibid. num. 186. Religiofi
no fubjectum effet Epifcopo per hæc verba : tamen debent fepeliri in Monafterio , etfi mo
Ordinarii loci vifitationi , correctioni , atque rerentur extra illud , dummodo locus nom ef
amnimode jurifdi&ioni talia. Monafteria erea fet nimis remotus . Novitii valent fibi elige
abfque eo , quod 12. Fratres in, eis valeant ba re fepulturam extra Monafterium : quod fi
bitare, & de facto babitent , Subjecta effe in non faciant , fepeliri debeat in illo , licet ob..
telligentur. Salm. Tratt. 18. c. 3. n. 129. & irent dum alia in domo manerent ex licentia:
130. Eadem conditiones requiruntur in fun fui Superioris . Num. 187. Idem intelligitur
dandis Monialium Monafteriis . Et adverten quead Commenfales, & Familiares , qui actu
dum hic quod ex Tridentino , & Sacr. Com ferviunt , & refident in Monafterio. fub obe-
gregat . prohibetur , ne fundentur Monialium dientia fuperioris . Et hi valent recipere o
Monafteria extra habitatum . Ibid. n. 134. mnia Sacramenta a Religiofis , Baptifmo ex
xxx Prædicte conditiones non requiruntur in fon cepto, & Matrimonio , Num. 118. 214. , 215..
dandis Hofpitiis Religioforum , ut notant Pey• Graviffimas incurrunt poenas Clerici , & Re
rinus, Tamb. &c. faltem ( ut himitat Lezana ); ligiofi inducentes alios ad promittendum ju
fi ibi non recipiant Miffas , & nom habeant ramento , voto , aut fide data , fe ele& turos.
Ecclefiam . Ibid. n. 132. Neque requiritur in fepulturam in propria Ecclefia . Num. 191 ..
translationibus Monafteriorum , quæ poffunt Privandi funt fepultura , qui moriuntur im
fundari (ut probant Salmantic. cum Navarr. poenitentes , & publice conftat non fuiffe con
Barbof. Peyrino , Lezana &c. ) fine confenfu feffos in anno , nec communicaffe Pafchaft
Pontificis , nec Epifcopi , nec aliorum Mona tempore , & ita etiam Hæretici , Excommu
feriorum , dummodo translatio non afferat iis nicati , qui fibi ex ira mortem intulerunt , fi
præjudicium : Etenim dicunt , quod jam an deinde poenitentiæ indicia poa præbuerint ,
uti
 Appendix II. De Privilegiis .
uti habetur in Rituali Romano : Peccatores
publici cujufcumque peccati , & qui moriuntur
in fragranti crimine ( ut ex c. Fures de fur
to ) nullo dato figno poenitentiæ ; etenim tunc
præfumuntur & in peccato obiiffe , ut dicunt
communiter DD. cum Rituali , quicquid di
cant Lezana , & Sancius , Salm. cap. 3. n. 99.
Qui hujufmodi Defunctos fepelit , lethaliter
peccat : Et qui fepelit Hæreticum , aut Hæ
reticorum Fautorem , aut publice Excommu
nicatum , aut Ufurarium , etiam Excommuni
cationem incurrit ; Et hujufmodi Defun& ti ,
fi fieri poffit , ex fepultura extrahendi funt .
Ceterum nemo fepultura privandus in quo
cumque cafu fine fententia Epifcopi , aut Su
perioris , fi cadaver eft Religiofi . Salm . Tr.
18. c. 3. n. 302.304.
Xcit Sed ad rem noftram , ad Regulares videli
cet , redeamus . Plura funt notanda . 1. Qui
libet Clericus , aut Sæcularis fibi eligere po
teft Sepulturam in Ecclefia Regularium . Et
quando aliquis haberet Sepulturam fuorum
Majorum in illa , & non elegiffet aliam Ec
clefiam , poffunt Regulares illic cum fepeli
re . Salm. Tra&. 18. c . 3. n . 205. 2. Parochi
qui in Affociatione ad Ecclefiam Regularium
plus exigunt , quam exigerent in fepeliendo
Defunctos in Parochia , ut retraherent Fide
les ab cligenda alibi fibi fepultura , Papalem
excommunicationem incurrunt , ex Bulla Cle
mentis VIII. apud Salm.; & licet Bulla edi
ta fuit pro Indiarum Parochis ; tamen Leza
na , Peyrinus , & Salmanticenfes cum aliis in
telligunt eam editam fuiffe univerfaliter pro
omnibus , ibid. n. 205. 3. Cum fepeliendus eft
Defun& tus in Regularium Ecclefia , debent ipfi
vocare , & attendere Parochum ; fed fi ille
renuit venire , aut nimis moratur , poffunt ipfi
extollere cadaver , & illud in fuam Ecclefiam
afportare . Ita communiter Barbofa , Lezana ,
Peyrinus , & alii curn Salmanticenfibus , ex
pluribus Decretis S. C. Num. 208. & 209. Of
ficium fupra Cadaver tum celebrandum eft ,
non a Parocho aut Canonicis , fed ab iifdem
Regularibus . Nec Parochus exercere poteft
illum actum in eorum Ecclefia ; nec cogere
Hæredes ad celebrandas Miffas , aut eorum
partem in Parochia , ex pluribus Decretis et
iam S. C. Et idem obfervandum eft etiam
pro Monafteriis Monialium exemptarum . 16.
num. 212. , 213. Adnotandum tamen , in
Monialium Ecclefiis fepeliri non poffe Lai
cos fine licentia Sacr. Congr. dummodo ali
quis non haberet in eo jus Sepulturæ . Vid.´
Lib. 4. num. 62.
XCIII Quæritur , utrum Regulares teneantur ad
folvendam Canonicam Portionem Ordinario ,
aut Parocho? Alia eft Portio Canonica Epi
fcopalis , & eft illa , quæ debetur Epifcopis
pro omnibus donationibus caufa mortis , & pro
Legatis Ecclefiis relictis , aut locis piis eorum
Diœcefum , ut ex Clem. Dudum , de Sepult.
Hæc portio quandoque fuit tertia , quan loque
quarta pars ; ut Innocentius III . Cap. Requi
fitis de Teftam, ftatuit , ut quoad quantitatem
attenderetur confuetudo . Salm. Tr. 18. c. 3. n.
216. Alia eft Parochialis , quæ proprie vocatur
115
Quarta Funeralis , & eft illa portio ; quæ Pa
rocho debetur ex Funeralibus , Legatis piis ,
& omnibus , quæ perveniunt ad Ecclefiam , in
qua fepeliendus eft Defun& tus , ftatuerant . Et
ifta etiam fuit diverfa , fed quoad eamdem
etiam confuetudo attendenda eft . Ibid. nu
mer, 218.
Sed quoad Regulares , eximuntur a folven- xcIV
da Portione Epifcopali , eorum Monafteria
tam Hominum , quam Fœminarum , ex Ex
travaganti Inter cuntas , §. Quibufcumque ,
de Privilegiis , & ex aliis Privilegiis apud
Salmanticenfes. Nam . 217. Quo vero ad Quar
tam Funeralem , ex jure communi olim Re
gulares tenebantur ad illam folvendam , fed
hodie attentis eorum Privilegiis , & Trident.
Sf. 25. cap. 13. & Bulla Pii V. Et fi Men
dicantium anni 1567. tenentur ad illam fol
vendam ea Monafteria dumtaxat , quæ ultra
40. annos antequam Concilium confirmare
tur , folebant folvere : Ita probant Salm, cum
fententia comrauni , & pluribus Decretis S. C.
ex multis Privilegiis Pontificiis , & præfertim
Sixti IV. , qui impofuit poenam Excommuni
cationis , & privationis Beneficiorum Paro
chis , qui vellent exigere prædi& tam Quar
tam . Vid. Salm. Trači. 18. c. 5. a n. 218. ad
228. Excipiuntur tamen illa Monafteria , que
folverent præfatam Quartam ex Contra& tu ini
to , aut ex confuetudine immemorabili , Ibid.
n.229. ad 233.
CAPUT V.
De privilegiis Regularium in particulari .
I. De facultate abfolvendi Subditos a Cafibus
cenfuris . XCV. XCVI . Ở Xcv11 . De Refer
vatione Cafuum c. xcviii. De facultati
bus quoad Sæculares . xcxx. Utrum Regula
res poffint abfolvere a cafibus Epifcopis refer
vatis a jure , vel confuetudine . c. Utrum a
cafibus Papalibus . ci . Utrum in itinere ,
aut ex Bulla Cruciate &c. C11 . Utrum Con
feffarii Regulares poffint denuo examinari ab
Epifcopo . c111. II. Circa Difpenfationem in
* Irregularitatibus . civ. & cv. Ill. De D
fpenfatione in præceptis Ecclefiafticis &c.
CVI. IV. Circa Officium Divinum , cv11 .
Circa Difpenfationem votorum , & juramen
torum . cv111. Circa votum caftitatis Conju
gum , & Sponforum , çıx. VI. De Privilegio
Religioforum , Novitiorum , & Famulorum
confitendi cuicumque Sacerdoti & c. cx. D:
Religiofis peregrinantibus . cx1. Utrum in
Jubileo &c. cx11 . VII. Circa Ordinum Re
ceptionem . CX111 , ad cxvI . Circa Ordinum
collationem . CXVII . ad cxx. Circa celebra
tionem Miarum . cxx1 . & CXXII. Circa
Communionis miniftrationem , cxx111 , Circa
concionandum , cxxiv. ad CXXVIII .
I. UOAD Facultatem , quam habent Su- xcv
O periores Regulares circa Abfolutio
nem Cafuum refervatorum , & cenfurarum ,
oportet hic diftinguere poteftatem erga Sub
ditos ab illa , quam habent erga Sæculares .
H 2 Sub
 116 Appendix II.
Sub nomine Superiorum Regularium veniunt
non folum Generales , & Provinciales , & co
rum Vicarii fubrogati in eorum locum , fed
etiam omnes Locales Superiores , ut Priores ,
Guardiani , Rectores , & etiam eorum Vica
rii , quando ipfi abfunt , faltem per integrum
diem . Ita communiter Do& tores Vid. Salm.
Tract. 18. cap. 4. num. 1. ex Cap. Abbatis ,
de Privil. in 6. Omnes ifti abfolvere poffunt
fuos Subditos primo ab omnibus cafibus , &
cenfuris non refervatis Pontifici , licet fulmi
natæ effent ab homine per fpecialem fenten
tiam , ut dicunt Salmanticenfes cum Lezana s
Candido , Pellizz. &c. ex Privilegiis Pauli V.
Sixti IV. & Eugenii IV . Salmantic. ibid. n. 2.
Et id quod currit pro Profeffis , valet & prò
Novitiis , ita ut iidem abfolvi poffint a Supe
rioribus Regularibus a cafibus Epifcopis re
fervatis incurfis , non folum poft ingreffum ,
fed etiam ante , ut Salmanticenfes cum Bonac.
Pellizz. &c. & P. Mazzotta cum Sanchez ,
Tamb. &c. Salm. Tratt. 18. cap. 3. num. 87.
& Mazzot, tom. 3. de Ref. Gaf. c. 2. quæft. 5.
Et idem dicunt Salmanticenfes , & Mazzotta
cum Peyrino , & Tambur. Salm. ibid. n. 98.
Mazzotta loc. cit. quoad illos qui proximi
funt , qui recipiantur , verb. gr. fi manent in
probatione in Monafterio , ut affumant Habi
tum , & id ex Bulla Clementis VII . relata a
Gandido , Rodriq, & a Salm. Tra&t. de Cenf.
cap. 2. num. 80. in qua fuit conceffum Pro
vincialibus Regularibus , & eorum Vicariis ,
aut aliis Deputatis abfolvere Novitios Ordinis
ab omnibus cafibus refervatis ( exceptis illis
Bulle Cane ) incurfis ante ingreffum , & a
cenfuris quæ illis funt annexæ . His poffet ali.
quis objicere Decretum Urbani VIII . allatum
Lib. 7. n. 95. in quo fuit ftatutum , quod per
Confirmationem Privilegiorum obtentorum a
Regularibus poft Tridentinum non intellige
bantur rurfus conceffa ipfa Privilegia ipfis ab
lata tam a Concilio , quam a S. C. abfolven
di a cafibus refervatis Ordinario . Multiplici
ter refpondent Salmanticenfes huic oppofitio
ni loco citato ; fed eorum refponfiones non
fuadent , ut diximus . Ibid. num. 103. Refpon
fio congruentior videtur effe , ita fcilicet ,
quod Decretum Urbani loquitur de Sæculari
bus , ficut etiam loquebatur Propof. 12. da
mnata ab Alexandro VII .; fed non de Novi
tiis , qui in favorabilibus communiter a DD.
reputantur , ut Religiofi ; ita Sanchez , Suar.
Gaftrop. Lezana cum iifdem Salmantic. tra&.
15. cap. 3. num. 85. & aliis . Eo magis quia
Clemens VIII, ita declaravit . Diana Part. 3.
Tract. 2. Ref. 73. refert Privilegium concef
fum Jefuitis ( quod ex communicationé ex
tenditur ad omnes Religiones ) , quo poffint
communicare Novitiis omnia Privilegia So
cietatis . Excipiunt tamen Bonac. Pelliz. &·
Salmanticenf. loc. cit . num. 87. , cafum , quo
jam inceptum effet judicium Epifcopi contra
Novitium , antequam intraret ; quia tunc (ut
ajunt ) poffet Epifcopus eum extrahere , &
punire. Quod dictum eft de Novitiis , idem
dicit P. Mazzotta loco citato cum Peyrino de
Familiaribus Monafteriorum dummodo ini
De Privilegiis .
bi fint quafi de Familia , & continui com
7
menfales , ut dicunt in Bulla Superna Cle
mentis X.
Poffunt fecundo Regulares abfolvere fuos xcv1
Subditos Profeffos , & Novitios , etiam ficut
fuperius dictum eft lib.6. num. 593. v. eadem
in fine , ab oninibus cafibus Papalibus occul
tis eodem modo , quo Epifcopi valent abfol
vere fuos Subditos ex cap, Licet . Atque hoc
ex Privilegio Pii V. relato per extenfum a
Salmanticenfibus , & P. Concina , confirmato
a Benedi& to XIII. in Bulla Pretiofus Anno
1727. in qua fuit conceffa Regularibus pote
ftas abfolvendi etiam a cafibus Bulle Cane ,
excepto relapfu in Hærefim , Falfificatione Lit
terarum Apoftolicarum , & translatione rerum
prohibitarum ad Infideles . Ac obiter hic no
tandum , quod in dieta Bulla fuit etiam con
ceffa Generali Dominicanorum poteftas difpen
fandi ab irregularitate , ob homicidium com
miffum a Subditis , dummodo patratum non
fuerit data opera , & fecutum intra Clauftra
Monafterii . Sed id revocatum eft a Clemente
XII. Vide dicenda 1.7 . n. 101.
Poffunt tertio Regulares abfolvere fuos Sub- xCVII
ditos ab excommunicatione ob percuffionem ,
etiam gravem , & enormem , & publicam , in
fictam non folum Religiofis ejufdem Ordinis ,
fed etiam alterius , & etiam Clericis Sæcula
ribus . Caftr. Ronc. Salmant. , & Croix ex Pri
vilegiis Bonifacii IV. & Clementis VIII. At
que hic adnotandum , quod fi percuffio fit le
vis , aut occulta , Religiofus percuffor (fi ve
lit ) poteft petere abfolutionem etiam ab Epi
fcopo , fed obtenta fui Superioris licentia .
Lib. 7. num. 107. Di & tum eft Subditos , quia
nequeunt abfolvere Saculares , cum hic cafus
limitatus fit Regularibus intra Italiam , & ex
tra Romam a Clemente , ut mox dicetur nu
mer. 99.
Adnotandum hic præterea , Superiores Re- xcvIII
gulares ex conceffione Clementis VIII. pof
fe , fi ipfis expediens videtur , refervare unde
cim cafus , fed non plures fine confenfu Ca
pituli Generalis , aut faltem Provincialis pro
Provincia . Si autem Superior denegat licen
tiam , & utrum pro prima vice poffint Reli
giofi abfolvi a refervatis ? vide ibid. n. 134.
Quoad vero Sæculares , olim Mendicantes xCIX
gaudebant privilegio , quo poterant abfolve
re Sæculares ab omnibus cafibus , & cenfu
ris refervatis tam a Pontifice , quam ab Epi
fcopis . Sed deinde Decreto Clementis VIII.
anno 1602. confirmato a Paulo V. anno 1617. –
& Urbano VIII . anno 1627. limitata fuit præ
diéta poteftas , & ftatutum fuit , ne Regulares
exiftentes extra Romam , & intra Italiam pof
fent abfolvere Seculares nec a cafibus Bulle
Cane , nec ab aliis fex fequentibus : Scili
cet 1. A percuffione Clerici , 2. A Duello .
3. A violatione immunitatis . 4. A violatio
ne Claufuræ Monafteriorum Monialium ob
pravum finem . 5. A Simonia Confidențiali in
Beneficiis ; & lenique ab omnibus cafibus ,
quos fibi refervant Epifcopi . Itaque tam ex
diato decreto Clem. VIII, quam etiam ex Bul
la Gregorii XII . Cum a Sacra ; & præfertim
ex
 Appendix i . De Privilegiis . 117
1
ex Propofitione 12. damnata per Alexandrum quo dictum fuit , quod poffent abfolvere Sæ
VII. quæ fic fe habebat : Mendicantes poffunt culares ab omnibus peccatis etiam Sedi Apo
abfolvere a cafibus Epifcopis refervatis , non folice refervatis , exceptis contentis in bulla
obtenta ad id Epifcoporum facultate ; hodie Cane . Nec obftant prædi& ta Decreta Pauli
non eft in dubium revocandum ( quicquid aliqui V. , & Urbani VIII. , quia ( ut dictum eft n.
dicant ) quin Sæculares abfolvere point a ca anteced. ) intelliguntur de cafibus Clementis
fibus ab Epifcopis refervatis . Vid. Lib. 6. n. VIII. ( quos fupradi& ti Pontifices confirmare
599. verf. Certum eft , & Lib. 6. num. 95. Ita voluerunt ) in quo folum cafus Bulle Coenæ ,
neque poffunt abfolvere Sæculares a fex cafi & fex alii excepti fuere . Animadvertendum
bus Clementis : etfi occulti fint , contra P. Vi autem eft , hanc poteftatem valere tantum
vam: Poteftas enim , quam Regulares habent modo quoad forum internum Num. 96. & 97.
ex Bulla S. Pii V. relata num . 96. qua poffunt Obfervetur præterea , quod di &um eft n. 31.
abfolvere cafus occultos , quam habent Epi de Abbatibus , habentibus quafi Epifcopalem
fcopi ex cap. Liceat ; eft folum refpe& tu fuo jurifdi &tionem .
rum Religioforum , non autem Sæcularium . Adnotandum hic 9 quod alim Confeffarii CIL
Id tamen probabile judicamus cum Viva , Co Regulares ex conceffione Gregorii XIII . & Eu
mitolo , & aliis , quibus adhæret etiam P. Con genii IV. in itinere poterant excipere Con
cina , fcilicet quod Regulares poffint abfolve feffiones , non modo fubditorum Diœcefis , ubi
re a cafibus , quos fibi in Synodo Epifcopus approbati erant , fed ceterorum omnium . Ex.
refervarit , fed deinde non expreffit illos in Bulla Cruciatæ , cum approbarentur in uno
Tabella ; quia tunc præfumitur fe voluiffe con loco , erant approbati pro omnibus . Ita apud
cedere poteftatem ab iis abfolvendi omnibus Salm. Tract. 38. c. 4. n. 71. 72. Innocentius
Confeffariis , modo ab ipfo approbatis . Vid. autem X. deinde ftatuit , ne Regulares poffent
Lib. 7. n. 100. excipere Confeffiones alicubi fine loci Ordi
с Dubitatur 1. Utrum Religiofi poffint abfol narii licentia : etiam haberent privilegium
vere Sæculares a cafibus non refervatis fibi ab Cruciatæ , ut declaravit Innocentius XII. in
Epifcopis , fed in jure , aut ex confuetudine Bulla Cum Sicut , Anno 1700. Vid. Lib.6. n.
refervatis Epifcopis , ut funt abortus fœtus 548. V. 5. & n. 549.
animati , & alii adnotati num. 46. Negant Animadvertendum præterea eft , quod olim CIT
Viva , Bord. Cabuff. Milante , & alii , eo quod ex Clem . Dudum de fepult. Regulares appro
( ut ajunt ) in Decreto Pauli V. , & Urbani bati abfolute femel ab Ordinario non poterat
VIII. prohibetur Regularibus abfolvere Lai obligari , ut denuo examinarentur . Attamen
cos a cafibus Epifcopis refervatis . A cafibus S. Pius V. in Extrav. Romani Pontificis , di
eifdem Ordinariis refervatis funt verba Urba xit , quod Epifcopus Succeffor pro majori quie
ni . Nibilominus probabilius affirmant Conc. te fue confcientiæ poffet rurfus illos examina
La - Croix , Sporer , Salmanticenfes , Lezana , re . Sed poft Gregorium XIII. in fua Bulla In
Sanch. cum multis aliis , quibus adhæret et tanta negotiorum , &c. ( relata a Navarro in
iam (fe retractans ) P. Viva in fua Morali . fiae fui Manualis ) ad tollendas lites exortas
Ratio eft , quia citata verba Decreti Urbani circa Regulares , revocavit omnes Declaratio
( & idem de Decreto Pauli V. ) intelligenda nes S. Pii , & præfertim hanc concernentem
funt de cafibus , quos Epifcopi fibimet refer approbationem Confeffariorum Regularium :
vant : cum talia Decreta , ut diximus n. prec. revocavit , inquam , ad ftatum priftinum di
fint confirmativa Decreti Clementis VIII. in fpofitionis Tridentini quod Seff
, . 23. cap . 15.
quo fit mentio tantum cafuum , qui fibi ab nihil aliud exegit quoad Regulares , nifi ut
Epifcopis refervantur . Nec a cafibus ( hæc ait approbarentur ab Ordinario . Hinc inferunt
Clemens ) quos Ordinarii refervarunt , aut in multi DD. , ut Anavius , Dicaftillus , Villa
pofterum referuabunt . Eo magis , quia , ut ait lobos , Delbene , &c. apud Salmanticenfes , Tr.
P. Suarez , cafus refervati Epifcopis in jure 18. c. 4. n. 119. quod Regulares approbatos
debeant potius dici Delegati Epifcopis , quam examine ab aliquo Epifcopo non poffit denuo
refervati . Sed animadvertendum , id non va examinare fucceffor . Attamen contrarium
lere quoad percuffionem Clerici , nec quoad tuentur Diana p. 3. tra&. 2. Refp. 27. , & Le
omnes alios cafus , quos fibi Ordinarius re zana , Buff. Bordone , & mult alii
i ex Decre
fervaret ; Etenim quoad iftos fublata fuit o to S.C. ( relato a Lezana , & Diana ) , quo
mais facultas Regularibus , ut diftum eft num. fuit declaratum , quod non obftante Bulla Gre
preced. Vid. Lib. 7. n. 99. gorii XIII. poffet Epifcopus fucceffor exami
CI Dubitatur 11. utrum Regulares abfolvere nare approbatos ab Anteceffore , & hanc ho
valeant Sæculares a cafibus Papalibus ? Negant diernam effe Epifcoporum praxim teftantur
pauci quidam , ideft Viva cum Bordono , & Diana , ipfi Salmanticenfes . Sed probabiliter
Florino , ex iifdem Decretis Pauli V. , & Ur dicunt Salmanticenfes , ibid. numer. 120. cum
bani VIII. , quibus etiam vetitum fuit Regu Villalobos , quod tam ex Conftitutione S. Pii ,
laribus abfolvere a cafibus refervatis Sedis A quam ex Declarat
ione S. C. poffit Ordinarius
poftolicæ. At communiffime , & probabilius fucceffor iterum vocare ad examen aliquem
affirmant Bonacina , Averfa , Salmanticenfes , "
aut aliquos Regulares , quos notitiam habet
Pelliz. Rodriquez , Poteftas , Peyriaus , & ipfe non effe idoneos ; fed non poteft Edi& o ge
Viva in fua morali ( licet id affirmet folum nerali fufpendere omnes Confeffari
os Regula
modo quoad cafus Papales occultos ) ex Pri res , ufquedum denuo examinentur . Ceterum
vilegio Pauli III. conceffo ann. 1545. Jefuitis , animadvertendum eft , quod revocando gene
Lig. Theol. Tom. I. H 3 . rali
 118 Appendix II.
raliter Ordinarius omnes licentias , non com
prehendantur Regulares , qui in odiofis non
comprehenduntur , nifi exprimantur . Salmant.
Trad . 18. c. 4. n. 15. cum Communi . Animad
vertatur infuper quod Capitularis Vicarius Se
de Vacante non poffit ad examen vocare Re
gulares ex privilegio iis conceffo a Clemen
te IV. Vid. Salm. n. 116. & Dianam , p. 3.
Tract . 2. Ref. 27. Animadvertendum præterea,
fupradicta valere pro approbationibus concef
fis abfolute , non tamen pro conceffis ad tem
pus , c. g. ad fex menfes , ut plerumque fit ;
cum certum fit ex. Bulla Innocentii XIII . A
poftolici Minifterii , confirmata per Benedi
Aum XIII. quod Confeffarii tam Sæculares ,
quam Regulares non valeant excipere Con
feffiones extra locum , Perfonas , & tempus
præfcriptum , quocunque privilegio non ob
ftante .
CIV II. De facultate Regularium difpenfandi in
Irregularitatibus . Regulares valent ex privi
legio S. Pii V. relato num. 97. , confirmato a
Julio II. difpenfare cum fuis fubditis in omni
bus irregularitatibus occultis , in quibus pof
funt Ordinarii difpenfare cum fuis Dioecefa
nis ex Cap. Liceat , ut dictum eft num. xxix.
Et idem poffunt cum Sæcularibus , ut ajunt
Suarez , Sanchez , Pelliz. Sairus , Salmanti
cenfes , Sporer, Lezana , &c. ex conceffionibus
Sixti IV. , & prædi& ti Julii II . Vid. Lib. 7.
1. 355 .
CY Poffunt præterea Regulares difpenfare cum
fubditis in quacunque irregularitate , aut ob
delictum , aut ob defeftum ex Privilegio Mar
tini V. Vid. eodem num. 335. Itaque , ut ad
particularia defcendam , poffunt Superiores di
fpenfare cum fubditis 1. in Irregularitatibus
ob homicidium non folum occultum , ut con
ceffum fuit in Privilegio Martini V. , fed et
iam voluntarium notorium , ut dictum eft n.
xcvi. , ex Privilegio Benedicti XIII. , dum
modo data opera patratum non fuerit , & con
fummatum intra Clauftra . 2. Quoad defectum
Animæ poffunt difpenfare cum Religiofo ad
fufcipiendum Sacerdotium , licet ipfe paffus
effet permanentem dementiam , fi deinde me
dicorum judicio ceffavit ejus periculum . Vid.
Lib. 7. n. 400. in fin. 3. Quoad defectum cor
poris , ut fi alicui pes , aut oculus deficeret ,
etiam finifter poffunt difpenfare , ut probant
Salm. Tra& . 10. de Cenf. c. 9. n.75 . cum Bor
don. ex Privilegio Sixti IV. Et in dubia pof
funt etiam declarare , defectum non obftare ,
ut poffunt Ordinarii cum fuis Subditis . Vid.
Lib. 7, num. 4. v. in fine . 4, Quoad defectum
Natalium , hæc irregularitas per fe ceffat Re
ligionem profitendo quoad id , quod fpe&tat
ad ordinum fufceptionem , ut habetur ex c. 1.
de Fil. Presbyt. , nam quoad Dignitates ne
ceffaria eft Difpenfatio . Sed pluribus privile
giis poffunt difpenfare cum fuis omnes Supe
riores Regulares Generales , Provinciales , &
etiam Priores . Lib. 7. n. 354. & 426. Vid. et
iam Salm. Tract. 10. c. 9. n . 57. & Tract. 18.
c. 4. n, 28. cum Bord. Peyr. Lez. Pelliz. &c.
Quod vero inquit Sotus Profeffione ceffare
quamlibet Irregularitatem , id communius ne
De Privilegiis .
gatur. Vid. Salm , Tra&. 10. c.7. num. 58. 5.
Poffunt difpenfare in bigamia etiam vera ex
privilegio Martini V. , ita Caftropal. Pellizz.
Macado , Salm. &c. Vid. Lib. 7. n. 355.0 452.
6. In Irregularitate etiam publica ob defe
&um lenitatis . Lib.7. num. 469. 7. Et ultimo
poffunt Regulares difpenfare cum fuis fubdi
tis in omnibus inhabilitatibus , & pœnis con
|
tractis rationc delicti , ut privationis Officii ,
Beneficii , Vocis , Loci , &c. etfi illæ refer
vatæ fint Pontifici , ut ajunt Suar. Sanch. Pel
lizz. , & Salm. cum aliis privilegiis Sixti IV. ,
S. Pii V. , & Gregorii XIV. Salm. Tract. 18.
c. 4. n. 29 .
III. Prælati Regulares habent Poteftatem cvi
difpenfandi cum fuis Subditis in præceptis Ec
clefiafticis , ut poffunt Epifcopi cum fuis Dice
nis . Etenim ipfi habent quafi Epifcopalem
jurifdi& tionem , ut communiter docent DD . ex
Clem. Ne Romani , de Elect. Salm. Tra& t. 18.
c. 4. n. 31. cum Bonac. Paſqual. &c. Et ideo
poffunt probabiliter difpenfare in omni eo ,
quod non eft fpecialiter Pontifici refervatum .
Et præfertim in dubio , utrum res difpenfa
tione indigeat , ut diximus . Salm. num. 33.
Poffunt etiam difpenfare cum caufa ( ficuti
femper fupponitur ) in Legibus Pontificiis , cum
latæ funt pro aliqua Provincia , aut Monafte
rio particulari , quia tunc præfumitur data hu
jufmodi facultas ; aut cum talis eft confuetu
do , aut quando non poteft facile recurri ad
Superiorem aut quando agitur de rebus par T
vi momenti , quæ non obligant ad lethale pec
catum , aut quæ frequenter accidunt , ut je
junia , abftinentia a carnibus , Feftorum obfer
vantia , recitatio Officii , dummodo non di
fpenfetur per longum tempus , ut dicunt Sal
manticenfes cum Cajetano , Soto , &c. Et idem
valet quoad Regulares Religionis . Num. 34.
35. Ita dicunt etiam Azor. Caftrop. Salm.
Trullench. Macedo , &c. poffe Superiores di
fpenfare ad operandum diebus Feftis tam cum
Religiofis , quam fervis domefticis , fed non
cum extraneis ; qui alioqui poffunt operari
pro Monafterio , fi Monafterium fit pauper ,
ut ajunt Sylveft. Fagund. , & Salm. cum Paf
qual. , Leandro , & aliis . Salm. Tra&. 18. c.
4. 2.37.
Quoad Divinum Officium notentur hic pri- cv11
vilegia , quæ habent Regulares . 1. Leo X.
conceffit Religiofis , ut poffent recitare Ho
ras privatim omnino mentaliter . ( Sed P. Fer
raris Biblioth. v. Offic. num. 101. citans Spo
rer , ait hoc privilegium effe adulterinum ) .
Præterea ut poffint anticipare Officia longio "
ra , & refervare brevia pro diebus majoris oc
cupationis . 2. Clemens VII. conceffit omni
bus Regularibus infirmis ( intelligitur de illis
infirmis , qui per fe non excufantur ab Offi
cio ) & Infirmariis poffe fatisfacere Officio re
citando 6. , aut 7. Pfalmos ( affignandos a Su
periore 7. Pater , & duo Credo . Et Mar
tinus V. conceffit convalefcentibus , ut fatis
facere poffent dicendo illam Officii portio
nem, quam judicaverit eorum Confeffarius .
2. Innocent. IV. conceffit Monialibus S. Cla
ræ ( & ita intelligitur pro omnibus aliis com
muni
 Appendix II. De Privilegiis . 119
municantibus ) fatisfacere Officio converfarum ut improbabilem primam fententiam . Vid.
ob quamcumque rationabilem caúfam , v. g. fi Lib. 6. num. 1128. in fin.
Religiofa non fit bene inftru& ta juxta judicium VI. Cum Sæcularibus conceditur facultas de- cx
Abbatiffe , aut Confeffarii , in Officio Coriſta ligendi fibi Confeffarium , aut a Summo Pon
rum: aut fi fit fcrupulofa , aut ob labores laf tifice , aut ab eorum Ordinario , femper fup
fa , aut occupata in rebus utilibus , ut effet ponitur , quod fit Confeffarius approbatus ab
Religiofis effe applicatum ad excipiendas Con Epifcopo ; fed Regulares ex expreffa , aut ta
feffiones , prædicationi , aut ftudio Ecclefiafti cita fui Superioris licentia poffunt confiteri
co pro majori diei parte ; Etenim fupponi cuicumque fimplici Sacerdoti : quod commu
tur , quod privilegiis conceffis Monialibus niter exiftimatur cum Suarez', "Lugo , Salm.
gaudeant etiam Religiofi ad invicem , ut di Trad. 18. cap. 4. num. 49. Quare omnes Supe
J &um fuit num, x. Animadvertunt infuper Sal riores Regulares poffunt fibi eligere in Con
manticenfes hujufmodi privilegio eas poffe uti feffarium quemlibet Sacerdotem , ut etiam com
etiam fine licentia Superiorum ; fuit enim con muniter dicunt DD. ex cap. ult. de Panit. ,
ceffum fine ifta conditione . Animadvertunt Rem. Idem verò quod pro Religiofis , va
præterea , quod fi Moniales omitteret Laico let & pro Famulis Commenfalibus Monafte
rum Officium " utentes hujufmodi privilegio rii , uti habetur ex Trid. feff. 25. cap. 11. , ex
non peccarent lethaliter , quia tunc reputan que poffunt recipere a Religiofis Sacramenta
tur ut Laicæ , quæ fub mortali non tenentur Poenitentiæ , Euchariftiæ , & Extremæ-Un
ad fui Officii recitationem . Sed hoc non mi &tionis . Et idem valet quoad Novitios , qui
hi placet , etenim hujufmodi privilegio Mo in favorabilibus fub Religioforum nomine ve
nialis non tranfit in qualitatem Laicæ , fed niunt , ut omnes fatentur , & declaravit Sacr.
tantum Officium ejus Coriftæ tranfit , & com Congr. die 14. Augufti 1665. Quare ipfi pof
mutatur in illud Laica , sa funt abfolvi ab omnibus cafibus ab Epifcopo
VIII V. Confeffarii Mendicantium , & ceteri Re refervatis . Salm. num. 524. ; ut dictum eft n.
gulares communicantes poteftatem habent ir xcv. Sed id non valet pro Equitibus S. Jaco
ritandi , remittendi , & difpenfandi Juramen bi , & fimilibus , ut dicunt Salmanticenfes cum
ta, ac Vota . Poffunt infuper difpenfare cum Communi , nam hujufmodi viget confuetudo .
Conjugibus quoad impedimentum 8 ad peten Ibid. num. 58.
dum debitum , propter inceftum commiffum Adnotandum infuper , quod Religiof pere- cx
cum confanguinea Conjugis , ut communiter grinantes , fi habeant focium ( dummodo fit
ajunt Sanchez , Pontius , Salm. aliique con idoneus ) ejufdem Ordinis , illi confiteri de
tra P. Concinam ex multis privilegiis vario bent . Si vero defit Socius , aut alius ejufdem
rum Pontificum . Vid. Lib. 6. n. 1076. v. In Ordinis Sacerdos , tunc confiteri poffunt cuili
Super. Animadvertendum eft autem hic , quod bet Sacerdoti idoneo Regulari , aut Sæculari :
Confeffarius debet in hoc obtinere licentiam quod commune eft apud omnes . Sed quæritur
fpecialem , faltem a Superiore inferiore fui utrum talis Sacerdos approbatus in illo loco
Monafterii . Ibid. v. An autem . effe debeat ? Ita volunt pauci quidam ut Wi
CLX Poffunt præterea Confeffarii Mendicantes gandt , Concina ; &c. Sed communiffime , &
difpenfare cum conjugibus in voto caftitatis quidem recte negant Suarez , Roncaglia , Ca
elicito ante Matrimonium , ad petendum de Atropal. Salmantic. Elbel , aliique . Et quia
bitum , ficut etiam communiter dicunt Caftr. , talis eft confuetudo Religionum , quæ facit
Pont. Sanch. Tourn. Wigandt , Salmant. &c. præfumere confenfum Ordinariorum ; Et quia
ex privilegio S. Pii V. Et etiam in voto eli Innocentius VIII . abfolute conceffit Religio
cito poft Matrimonium , uti rite exiftimant fis peregrinantibus , ut cum non poffent habe
Sanch. Salm., &c. ( contra Pontium ) ex aliis re fui Ordinis Confeffarium , quemcumque a
privilegiis , ex quibus poffunt ipfi difpenfare lium Presbyterum idoneum Religiofum vel
in omnibus votis , in quibus valent de jure Sæcularem eligere . valeant . Vid. Lib. 6. nu
ordinario difpenfare Epifcopi cum fuis fubdi mer. 575
tis. Vid. Lib. 6. num . 987. v. An autem › & Dicunt infuper Lugo , D. 20. n . 86. & Sal- CXIF
num . 1128. Id vero , quod magis ambigitur eft , manticenfes . Tract. 18. cap. 4. num . 124. cum
utrum in cafu neceffitatis poffint difpenfare Navarro , Soto , Caftrop. Peyrino , Boffio , &c.
cum Sponfis , ut poffunt Epifcopi in voto Ca quod tempore Generalis Jubilæi poffint Regu
fitatis ad contrahendum Matrimonium ? Ple lares , & etiam Moniales fine fuorum Supe
rique affirmant , ut Anacletus , Vidal , Paf riorum licentia confiteri Religiofis alterius Or
feus , Henriquez , &c. quam fententiam pro dinis , licet haberent Confeffarium Ordinis fibi
babilem judicant Salmanticenfes , Elbel . affignatum , ex pluribus Privilegiis , quæ re
Sed communius negant , Layman , Barbofa & ferunt Lugo , Mendo &c. Vid. Lib. 6. n. 788.
Sanchez , & Pontius , dicentes , quod Regu not. 8.
Lares poffint difpenfare folum in votis , in qui VII. Regulares , quoad Ordines , non reci- cx11
bus valent difpenfare Epifcopt de jure ordina piunt Litteras Dimifforiales ab Epifcopis , fed
rio , fed non extraordinario , ut in cafu ifto · ab eorum Superioribus aliter graviter pec
Refpondent autem adverfarii in cafu neceffi cant , & incurrunt fufpenfionem . Attamen
tatis Epifcopos etiam de jure ordinario difpen quoad recipiendos Ordines , primo S. Pius V.
fare , cum fit hujufmodi poteftas annexa eo ipfis conceffit Privilegiam recipiendi Ordines
Fum officio , & dignitati , ut di&tum fuit num. a quocumque Epifcopo ; fed hoc revocatum
XXXLY. , & XII,, Unde non poffumus habere fuit per Gregorium XV. Que abrogatio con
H 4 firma
 120 Appendix II. De Privilegiis .
firmata eft a pluribus aliis Pontificibus , &nu quoad omnes cos , qui Difpenfatione ordinan
per a Benedicto XIV . Bulla Impofiti &c. An tur , in tribus diebus Festivis , pro quibus va
no 1747. qua præterea præcipitur , ut , fi lo let eadem regula . Vid. Lib.6. numer. 797.
ci Ordinarius Ordinationem tenet , ab ipfo de Dub. 4.
beat examinari , & ordinari Religiofus ; quod Quo vero ad poteftatem conferendi Ordi- cXV11
fi Epifcopus abfit , aut non habet Ordinatio nes , olim Abbates Regulares ex conceffione
nem , poteft ordinari ab alio Epifcopo ; fed ipfis fata in Synodo VII. ( ficuti habetur in
tunc requiritur atteftatio authentica vel Vi Can . Quoniam Dift. 169. ) poterant miniftra
carii Generalis , vel Secretarii , aut Cancellarii re l'onfuram , & ordines Minores , non folum
ipfius Epifcopi , qua conftet aut vel ipfum fuis fubditis Religiofis , fed omnibus aliis .
abeffe a Dioecefi , vel Ordinationem habitu Attamen per Trid. feff. 23. c. 10. hujufmodi po
rum non effe proximo legitimo tempore per teftas fuit ipfis limitata pro folis Regularibus
leges Ecclefiafticas ftatuto . Et præcipit idem fubditis . His tamen non obftantibus plerique
Pontifex hoc expreffe declarandum effe , ut DD. fubftinuerunt Abbates , faltem Mitratos

-OYUN
cognofcatur , quod non fufficit , ut dicatur E ( ut exiftimant Salm. , & adducunt plura S.
pifcopus Ordinationem non habiturus fi acce C. Decreta ) qui poffunt Pontificalia exerce

SET-
dant extra tempora ; aliter eafdem fubit poe . re , poffe ordinare etiam Sæculares fuos fubdi
nas , quas fubeunt , qui fine Dimifforialibus tos , & etiam alios , habentes Dimifforiales
Litteris ordinantur . Infuper vetatur Religio Litteras fuorum Ordinariorum ; nihilominus
to , ne alibi datà opera permaneat , ut exi omnes ifte opiniones locum amplius hodie non
mat fe ab examine Epifcopi Loci , ubi prius obtinent poft Decretum S. C. approbatum aɔ
morabatur . Religiofi vero morantes in Dice Urbano Vill. die 17. Jan. Anno 1612. , in quo
cefibus , quæ funt nullius , ordinari debent ab reje&ta quacumque contraria fententia , prohi
Epifcopo viciniori . Vid. Lib, 6. n. 768. & n. bitum fuit Abbatibus , ne ordines conferrent ,
788. not. 8. vel Litteras Dimifforiales concederent aliis ,
CXIV Quæritur hic 1. à quo debeant ordinari No quam folis fubditis Regularibus ; iifque con
vitii? Dicunt Suarez , & Henriquez , ab Or trarium facientibus fufpenfio impofita fuit .
dinario aut Originis , aut Domicilii : Sed San Excipiuntur tamen plerique defcripti in Can
chez, Caftrop. , Del-bene , & Fagnanus cum cellaria Rom . , qui Privilegium habent Dimif
aliis exiftimant , quod poffint ordinari ab Or foriales Epiftolas concedendi , ut Abbas Mon
dinario Loci , ubi eft Novitiatus . Re&e di tis Caffinenfis , Abbas Cavenfis , &c. Vid. Lib.
cunt La Croix , & P. Mazzotta , utramqne 6. n. 763.
Quæritur hic 1. , utrum Abbates habentes CXVUE
Sententiam effe probabilem , dummodo ( quo
ad hanc fecundam ) Novitius animum habeat , jurifdi& tionem pene Epifcopalem in aliquo ter
quantum in fe eft , perpetuo permanendi in ritorio feparato , poffint ordinare fuos fubdi
tos Sæculares? Molfefius apud La Croix Lib.6.
illo Monafterio , in quo eft , & hac de re ju p. 2. n. 2236. affert Declarationem affirmativam
ramentum præbeat , ut præcipitur in Bulla
S. C. Sed Benedi & t . XIV. De Synod. L. 2. c. 11.
Speculutores . Ibid. n. 765. n. 15. refert alteram contrariam , & idem af
CXV Quæritur fecundo utrum Religiofi poffint
ordinari extra tempora ? Negant Vafquez , Le fert decifum P. Zacharia apud La-Croix loco
zana , &c.; etenim ajunt , quod etfi Gregorius citato .
XIII. id concefferit Jefuitis , attamen prohi Quæritur 2. , utrum Abbates , qui poffunt or- cXIX
buit communicationem . Sed hodie non am dinare fubditos Profeffos , valeant & Novitios ?
plius eft in dubium revocandum , quin poffint Negant Caftrop. Barb. Sayrus & c. Communius
tam ex multis Privilegiis , conceffis aliis Re autem , & probabilius affirmant Suar. Laym .
ligionibus , quam ex Declaratione nuper fata Sanch. Efcobar , & Salm. cum aliis , quoniam
per Bened. XIII. in Conc. Romano (Tit. 5. c. in favorabilibus regulariter fub Regularium no
mine veniunt etiam Novitii ut diximus . Vid.
2. ) in quo ftatutum fuit , quod talia privile .
gia in fuo robore perfiftant , nec eis derogatum Lib. 5. cit. n. 764.
Quæritur 3. , utrum Ordines collati ab hu- cxx
fuiffe conftat . Ibid. num . 797. Dub. 3. jufmod i Abbatibus , Sæcularibus , aut Regula
CIVI Quæritur tertio , Utrum cum ordina ntur
Regulares extra tempora , valeant ordinari ribus non fubditis , fint validi ? Negant Suar.
La- Croix , &c . Sed affirmandum eft cum San
quocumque die , in quo fit Officium duplex ,
etiamfi non fit Feftum de præcep to ? Affirm ant chez , Salm. Tambur. Pelliz. , & c. quia hæc
facultas ( ut diximus ) olim fuit conceffa Ab
Fagundez , Villalob. Diana & c. & dicunt effe batibus ; Et a Concilio deinde , & Decreto Ur
probabile Suarez , aliique ; quia Alexander bani vetitum illis fuit tantum 1
facultatis exer.
VI. cum ageret de hujufmodi Privilegio di
xit pofe ordinari diebus Dominicis , five Fe citium : unde ipfi illicite , fed valide ordinant .
Aivis Duplicibus , at non dixit de precepto . Et quod ita fe res habeat , apparet ex eodem
Hanc opinionem rejicere non audeo , exifti. Decreto Urbani , in quo ordinatis imponitur
io
m tamen probabiliorem oppofitam cum Lug. fufpenf . Pro validis itaque habentur Ordi
nes iis collati . Et ita decifum pluries per S.
Morin., & Efcobar , quia Gregor. XIII . agens die C. affert Benedi&t. XIV. De Synodo Lib. 2. c.
de eodem privilegio declaravit , dicens ,
bus Domini cis , & Festivi s diebus , & nɔn di 11. num . 13.
xit duplicibus : Dies Feftivus proprie accipi VIII. Quoad celebrandam Miffam , & mi- cxxx
tur, ille , in quo vetantur opera ; unde intel niftrandam Euchariftiam , olim ex Privilegiis
ligitur de præcepto . Et revera ufus obtinet Sixti IV. Alexandri VI . , & Urbani VIII . po
terant
 Appendix II. De Privilegiis : 121
terant celebrare in Altari portatili , tam in Communio in mortís articulo , aut periculo ,
fuis Domibus , quam in fuis ruralibns domi dummodo non adfit extrema , aut gravis ne
bus vulgo Grancie , etiam contradicente Epi ceffitas , & Parochus nequeat , aut nolit mini
fcopo , Salm. Tract. 15. c. 7. n. 79. Sed Cle ftrare ; Lugo , Roncaglia , &c. Vid. lib.6. n.
mens XI. Anno 1703. fuo Decreto declaravit , 329. 240. Excipitur tertio Communio Pa
quod omnia corum privilegia celebrandi in fchalis ; ideft illa , qua Præcepto fatisfit , ut
Altari portatili revocata fint per Tridentinum . communiter ajunt Fillucius , Sa , Bufembau ,
Idemque declaravit Benedict. XIV. in Bulla &c.
Magno §. 29. Nec poffum affentiri P, Mazzot IX. Quoad facultatem concionandi olim Re- cxxIV
te dicenti , hujufmodi prohibitiones intelligi gulares ex Clementina Dudum de fepult . po
factas quoad Domos privatas , fed non quoad terant libere prædicare in fuis Ecclefiis , & in
proprias Religioforum ; nam in Decreto Cle Plateis ; fed Tridentinum Seff. 5. cap. 2. fta
mentis agitur de Privilegio celebrandi in_le tuit , ne in alienis Ecclefiis prædicare poffent
cis , in quibus degunt ; Loca autem , in qui fine licentia Ordinarii , & in Ecclefiis propriis
bus degitur , funt Domus propriæ , non alie fui Ordinis antequam benedictionem petant ab
næ . Innocentius infuper x111. Anno 1723, in Epifcopo . Quare Religiofi , ut in fuis concio
Bulla Apoftolici Minifterii , quæ cum ab ipfo nentur Ecclefiis , fufficit , ut petant Benedi
pro cleri Hifpanici reformatione tantum edita & tionem , etfi illa denegetur , ut dicunt Leza
effet , confirmata fuit ann, 1724. a Benedicto na , Pelliz. Bordonus , & Salmanticenfes Tr.
XIII. in Bulla , in fupremo pro toto orbe , 18. cap.4. num. 178. cum alit , adduto De
prohibuit , ne in privatis Regularium Cellis , creto S. C. Sed hujufmodi Benedictio , ut di
Jeu Cubiculis erigatur Altare , remota quacum cunt Salmanticenfes , non requiritur , ut præ
que in contrarium confuetudine . Vid. lib. 6, dicent per Plateas : nam Concilium loquitur
n. 360. v. Hanc . Sciatur tamen , quod Greg. folum de Ecclefiis . Semper tamen debent Re
XIII. conceffit Provincialibus Jefuitarum fa gulares habere approbationem fuorum fupe
cultatem deputandi publica Oratoria in fuis riorum , qui peccarent , fi nullo eorum præ
Ecclefiis , in quibus omnes poffunt celebra habito examine , iis prædicare permitterent .
re , &c. Apud Merat. p. 1. tit. 20. ad lit. F. Salm. ibid. n.176. & 177. Poffunt autem Su
CXXII
Ex privilegio Gregorii XII . poffunt Regu periores committere etiam fimplicibus Clericis
lares celebrare una hora ante Auroram ; qua Tonfuratis ut prædicent ex privilegio Grego
re valent celebrare Miam tribus horis ante rii XIII. Licet S. C. generaliter declaraverit ,
folis ortum ; ita Lugo , Suarez , Rodriquez , prædicationem poffe committi cuicumque Ton
& Salmantic. , tractat. 15, cap. 7. num. 94. Im furato . Ibid. n. 174.
mo cum adeft aliqua. jufta caufa , poffunt ce Quo vero ad Ecclefias alienas , ut di &um cxxv
lebrare immediate poft duas horas poft me eft . Regulares ibi prædicare non poffunt fine
diam noctem ex Privilegiis Alexandri VI . , venia ordinarii , nifi id effet pro duabus , aut
& Clementis VIII. Et hujufmodi privilegia tribus vicibus , ut dicunt Navarrus , Barbofa ,
dicunt Lugo , Rodriquez , Diana , Narbona , Diana , Salmanticenfes , aliique ; aut dummo
Salm. cum aliis non effe revocata per Tri do Ordinarius non maneret inibi , & Religio
dentinum Sef . 22. de evitand, &c. Monent_ta fus aliquis tranfeunter ibi effet ; quia tunc po
men prædi&i DD , id valere tantum pro Ec teft illi Parochus licentiam concedere prædi
clefiis propriis ; in quibus tamen ( fubdunt ) candi , uti conceffit Gregorius XIII . Salmant.
poffunt hujufmodi privilegio uti etiam Sacer cit. cap. 4. n. 184. Quando tanten Ordinarius
dotes Sæculares . De Lugo de Euch. D. 20. veniam concederet , Religiofus valet concio
num. 27. & Salmanticenfes ibid. num. 95. In nari in Parochiis , etiam contradicente Paro
fuper Eugenius IV. conceffit Regularibus li cho , & quia Ordinarius eft Parochi Superior ;
centiam celebrandi tribus horis poft meri & quia id fuit expreffe conceffum per Ale
diem , jufta tamen ex caufa : attamen Azo xandrum IV. Ibid. n. 179.
rius , Fagundez , aliique dicunt , hujufmodi Quæritur 1. , utrum liceat Regularibus con- cxxVL
Privilegium fuiffe revocatum per S. Pium in cionari contradicente Epifcopo ? Quando funt
Bulla , Amantiſſimus , Anno 1566. , ' cujus rei alienæ Ecclefiæ , & Epifcopus ab initio ve
Lezana affert declarationem S. C. Sed his non , niam denegat , proculdubio non licet . Sed fi
obftantibus , dicunt Lugo , & Salmanticenfes Epifcopus jam conceffiffet licentiam , & inde
cum Averfa , Dicastillo , Narbona , Diana , vellet eam revocare , atque Ecclefie effent
c. authentice non conftare de revocatione S. propriæ , dicunt Peyrinus , Vega , Pellizzarius ,
Pii , qui loquutus fuit de Miffis tantum , quæ & Salmanticenfes cum Diana , &c. Ibid. num.
celebrantur de fern , etiam forfan circa folis 171. poffe prædicare . Sed huic obftat quod'
occafum ; Unde dicunt , vigere Privilegium in Tridentino ftatuitur ( feff. 24. cap. 4. nul
Eugenii IV. , & ut quis illo utatur , fufficere lus Sæcularis , five Regularis contradicen
quamcumque mediocrem caufam , ut convale te Epifcopo predicare prefumat . Obftat in
fcentiæ , ftudii , & fimilium . fuper Bulla Gregorii XV. Infcrutabili , in
CXXIII Quo vero ad miniftrandam Euchariftiam qua ftatuitur , Epifcopum , ut Delegatuni A
: Paulus III. , aliique Pontifices concefferunt poftolice Sedis , poffe punire Religiofos , qui
Regularibus facultatem miniftrandi in ſuis Ec in alienis Ecclefiis fuorum Ordinum non pe
clefiis omnibus Fidelibus . Excipitur , tamen , tita Benedictione aut ipfo contradicente ,
1. St Epifcopus rationabiliter prohiberet ali prædicare præfumpferint . Sed refpondent Sal
cui , `` ne Euchariftiam fumeret . Excipitur 2. manticenfes , quod tam prædiéta Bulla >
quam
 120 Appendix II. De Privilegiis .
firmata eft a pluribus aliis Pontificibus , & nu quoad omnes cos , qui Difpenfatione ordinan
per a Benedicto XIV. Bulla Impofiti &c. An tur , in tribus diebus Feftivis , pro quibus va
no 1747. qua præterea præcipitur , ut , fi lo let eadem regula . Vid. Lib. 6. numer, 797 .
ci Ordinarius Ordinationem tenet , ab ipfo de Dub.4 .
beat examinari , & ordinari Religiofus ; quod Quo vero ad poteftatem conferendi Ordi- cXV11
fi Epifcopus abfit , aut non habet Ordinatio nes , olim Abbates Regulares ex conceffione
nem , poteft ordinari ab alio Epifcopo ; fed ipfis fata in Synodo VII . ( ficuti habetur in
tunc requiritur atteftatio authentica vel Vi Can. Quoniam Dift . 169. ) poterant miniftra
carii Generalis , vel Secretarii , aut Cancellarii re l'onfuram , & ordines Minores ; non folum
ipfius Epifcopi , qua conftet aut vel ipfum fuis fubditis Religiofis , fed omnibus aliis .
abeffe a Dioecefi , vel Ordinationem habitu Attamen per Trid. feff. 23. c. 10. hujufmodi po
rum non effe proximo legitimo tempore per teftas fuit ipfis limitata pro folis Regularibus
leges Ecclefiafticas ftatuto . Et præcipit idem fubditis . His tamen non obftantibus plerique
Pontifex hoc expreffe declarandum effe , ut DD. fubftinuerunt Abbates , faltem Mitratos
cognofcatur , quod non fufficit , ut dicatur E ( ut exiftimant Salm. , & adducunt plura S.
pifcopus Ordinationem non habiturus fi acce C. Decreta ) qui poffunt Pontificalia exerce
dant extra tempora ; aliter eafdem fubit poe re , poffe ordinare etiam Sæculares fuos fubdi
nas , quas fubeunt , qui fine Dimifforialibus tos , & etiam alios , habentes Dimifforiales
Litteris ordinantur . Infuper vetatur Religio Litteras fuorum Ordinariorum ; nihilominus
to , ne alibi datà opera permaneat , ut exi omnes ifte opiniones locum amplius hodie non
mat fe ab examine Epifcopi Loci , ubi prius obtinent poft Decretum S. C. approbatum ab
morabatur . Religiofi vero morantes in Diœ Urbano Vill. die 17. Jan. Anno 1642. , in quo
cefibus , quæ funt nullius , ordinari debent ab reje& ta quacumque contraria fententia , prohi
Epifcopo viciniori . Vid. Lib, 6. n. 768. & n. bitum fuit Abbatibus , ne ordines conferrent ,
788. not. 8.1 vel Litteras Dimifforiales concederent aliis
CXIV Quæritur hic 1. à quo debeant ordinari No quam folis fubditis Regularibus ; iifque con
vitii ? Dicunt Suarez , & Henriquez , ab Or trarium facientibus fufpenfio impofita fuit .
dinario aut Originis , aut Domicilii : Sed San Excipiuntur tamen plerique defcripti in Can
chez, Caftrop. , Del-bene , & Fagnanus cum cellaria Rom. , qui Privilegium habent Dimif
aliis exiftimant , quod poffint ordinari ab Or foriales Epiftolas concedendi , ut Abbas Mon
dinario Loci , ubi eft Novitiatus . Re& te di tis Caffinenfis , Abbas Cavenfis , &c. Vid. Lib. **
cunt La Croix , & P. Mazzotta , utramqne 6. n. 763.`
Quæritur hic 1. , utrum Abbates habentes CXVUE
Sententiam effe probabilem , dummodo ( quo
ad hanc fecundam ) Novitius animum habeat , jurifdi& tionem pene Epifcopalem in aliquo ter
quantum in fe eft , perpetuo permanendi in ritorio feparato , poffint ordinare fuos fubdi
tos Sæculares ? Molfeßius apud La Croix Lib.6.
illo Monafterio , in quo eft , & hac de re ju
ramentum præbeat , ut præcipitur in Bulla p. 2. n. 2236. affert Declarationem affirmativam
Speculutores . Ibid. n. 765. S. C. Sed Benedi& t . XIV. De Synod. L. 2. c. 11.
CXV n. 15. refert alteram contrariam , & idem af
Quæritur fecundo utrum Religiofi poffint
ordinari extra tempora ? Negant Vafquez , Le fert decifum P. Zacharia apud La-Croix loco
zana , &c.; etenim ajunt , quod etfi Gregorius citato .
XIII, id concefferit Jefuitis , attamen prohi Quæritur 2. , utrum Abbates , qui poffunt or- cXIX
buit communicationem . Sed hodie non am dinare fubditos Profeffos , valeant & Novitios ?
plius eft in dubium revocandum , quin poffint Negant Caftrop. Barb. Sayrus &c. Communius
tam ex multis Privilegiis , conceffis aliis Re autem , & probabilius affirmant Suar. Laym,
ligionibus , quam ex Declaratione nuper fata Sanch. Efcobar , & Salm. cum aliis , quoniam
per Bened. XIII. in Conc. Romano (Tit. 5. c. in favorabilibus regulariter fub Regularium no
2. ) in quo ftatutum fuit , quod talia privile mine veniunt etiam Novitii ut diximus . Vid.
gia in fuo robore perfiftant , nec eis derogatum Lib. 5. cit. n. 764.
Quæritur 3. , utrum Ordines collati ab hu- cxx
fuiffe conftat . Ibid. num. 797. Dub. 3.
CAVI Quæritur tertio , Utrum cum ordinantur jufmodi Abbatibus , Sæcularibus , aut Regula
Regulares extra tempora , valeant ordinari ribus non fubditis , fint validi ? Negant Suar.
quocumque die , in quo fit Officium duplex , La- Croix , &c. Sed affirmandum eft cum San
etiamfi non fit Feftum de præcepto ? Affirmant chez, Salm. Tambur . Pelliz. , &c. quia hæc
Fagundez , Villalob. Diana &c. & dicunt effe facultas ( ut diximus ) olim fuit conceffa Ab
probabile Suarez, aliique ; quia Alexander batibus ; Et a Concilio deinde , & Decreto Ur
bani vetitum illis fuit tantum facultatis exer.
VI. cum ageret de hujufmodi Privilegio di
sit pofe ordinari diebus Dominicis , five Fe citium : unde ipfi illicite , fed valide ordinant .
Aivis Duplicibus , at non dixit de præcepto . Et quod ita fe res habeat , apparet ex eodem
Hanc opinionem rejicere non audeo , exifti Decreto Urbani , in quo ordinatis imponitur
m tamen probabiliorem oppofitam cum Lug. fufpenfio . Pro validis itaque habentur Ordi
Morin., & Efcobar , quia Gregor. XIII . agens nes iis collati . Et ita decifum pluries per S.
de eodem privilegio declaravit , dicens , die C. affert Benedi & t . XIV. De Synodo Lib. 2. c.
bus Dominicis , & Feftivis diebus , & non di 11. num . 13.
xit duplicibus : Dies Feftivus proprie accipi VIII. Quoad celebrandam Miffam , & mi- cxxx
tur, ille , in quo vetantur opera ; unde intel niftrandam Euchariftiam , olim ex Privilegiis
• ligitur de præcepto . Et revera ufus obtinet Sixti IV. Alexandri VI . , & Urbani VIII. po
teranc
 Appendix II. De Privilegiis : 121

terant celebrare in Altari portatili , tam in Communio in mortis articulo , aut periculo ,
fuis Domibus , quam in fuis ruralibns domi dummodo non adfit extrema , aut gravis ne
bus vulgo Grancie , etiam contradicente Epi ceffitas , & Parochus nequeat , aut nolit mini
fcopo . Salm. Tract. 15. c. 7. n. 79. Sed Cle ftrare ; Lugo , Roncaglia , &c. Vid. lib. 6. n.
mens XI. Anno 1703. fuo Decreto declaravit , 329. 240. Excipitur tertio Communio Pa
quod omnia corum privilegia celebrandi in fchalis ; ideft illa , qua Præcepto fatisfit , ut
Altari portatili revocata fint per Tridentinum . communiter ajunt Fillucius , Sa , Bufembau ,
Idemque declaravit Benedi& t . XIV. in Bulla &c.
Magno §. 29. Nec poffum affentiri P. Mazzot IX. Quoad facultatem concionandi olim Re- cXXIV
te dicenti , hujufmodi prohibitiones intelligi gulares ex Clementina Dudum de fepult. po
factas quoad Domos privatas , fed non quoad terant libere prædicare in fuis Ecclefiis , & in
proprias Religioforum ; nam in Decreto Cle Plateis ; fed Tridentinum Seff. 5. cap. 2. fta
mentis agitur de Privilegio celebrandi in le tuit , ne in alienis Ecclefiis prædicare poffent
cis , in quibus degunt ; Loca autem , in qui fine licentia Ordinarii , & in Ecclefiis propriis :
bus degitur , funt Domus propriæ , non alie fui Ordinis antequam benedictionem petant ab
næ . Innocentius infuper x111. Anno 1723, in Epifcopo . Quare Religiofi , ut in fuis concio
Bulla Apoftolici Minifterii , quæ cum ab ipfo nentur Ecclefiis , fufficit , ut petant Benedi
pro cleri Hifpanici reformatione tantum edita & tionem , etfi illa denegetur , ut dicunt Leza
effet , confirmata fuit ann, 1724. a Benedi& to na , Pelliz. Bordonus , & Salmanticenfes Tr.
XIII. in Bulla , in fupremo pro toto orbe , 18. cap.4. num . 178. cum alis , adduto De
prohibuit , ne in privatis Regularium Cellis , creto S. C. Sed hujufmodi Benedictio , ut di
feu Cubiculis erigatur Altare , remota quacum cunt Salmanticenfes , non requiritur , ut præ
que in contrarium confuetudine . Vid. lib. 6, dicent per Plateas : nam Concilium loquitur
n. 360. v. Hanc Sciatur tamen , quod Greg. folum de Ecclefiis . Semper tamen debent Re
XIII. conceffit Provincialibus Jefuitarum fa gulares habere approbationem fuorum fupe
cultatem deputandi publica Oratoria in fuis riorum , qui peccarent , fi nullo eorum præ
Ecclefiis , in quibus omnes poffunt celebra habito examine , iis prædicare permitterent .
re , &c. Apud Merat. p. 1. tit. 20. ad lit. F. Salm. ibid. n. 176. & 177. Poffunt autem Su
CXXII Ex privilegio Gregorii XII . poffunt Regu periores committere etiam fimplicibus Clericis
lares celebrar una hora ante Auroram ; qua Tonfuratis ut prædicent ex privilegio Grego
re valent celebrare Miffam tribus horis ante rii XIII. Litet S. C. generaliter declaraverit ,
folis ortum ; ita Lugo , Suarez , Rodriquez , prædicationem poffe committi cuicumque Ton
Salmantic. , tractat. 15. cap. 7. num. 94. Im furato . Ibid. n. 174.
mo cum adeft aliqua. jufta caufa , poffunt ce Quo vero ad Ecclefias alienas , ut di & tum cxxv
lebrare immediate poft duas horas poft me. eft . Regulares ibi prædicare non poffunt fine
diam noctem ex Privilegiis Alexandri VI., venia ordinarii , nifi id effet pro duabus , aut
& Clementis VIII. Et hujufmodi privilegia tribus vicibus , ut dicunt Navarrus , Barbofa ,
dicunt Lugo , Rodriquez , Diana , Narbona , & Diana , Salmanticenfes , aliique ; aut dummo
Salm. cum aliis non effe revocata per Tri do Ordinarius non maneret inibi , & Religio
dentinum Seff. 22. de evitand . &c. Monent ta fus aliquis tranfeunter ibi effet ; quia tunc po
men prædi&i DD , id valere tantum pro Ec teft illi Parochus licentiam concedere prædi
clefiis propriis ; in quibus tamen ( fubdunt ) candi , uti conceffit Gregorius XIII . Salmant.
poffunt hujufmodi privilegio uti etiam Sacer cit. cap. 4. n. 184. Quando tanten Ordinarius
dotes Sæculares . De Lugo de Euch. D. 20. veniam concederet , Religiofus valet concio
num. 27. & Salmanticenfes ibid. num. 95. In nari in Parochiis , etiam contradicente Paro
fuper Eugenius IV. conceffit Regularibus li cho , & quia Ordinarius eft Parochi Superior ;
centiam celebrandi tribus horis poft meri & quia id fuit expreffe conceffum per Ale
diem , jufta tamen ex caufa : attamen Azo xandrum IV. Ibid. n. 179.
rius , Fagundez , aliique dicunt , hujufmodi Quæritur 1. , utrum liceat Regularibus con- cxxVI
Privilegium fuiffe revocatum per S. Pium in cionari contradicente Epifcopo ? Quando funt
Bulla , Amantiffimus , Annɔ 1566,, cujus rei alienæ Ecclefiæ , & Epifcopus ab initio ve
Lezana affert declarationem S. C. Sed his non , niam denegat , proculdubio non licet . Sed fi
obftantibus , dicunt Lugo , Salmanticenfes Epifcopus jam conceffiffet licentiam , & inde
cum Averfa , Dicastillo , Narbona , Diana , vellet cam revocare , atque Ecclefie effent
&c. authentice non conftare de revocatione S. propriæ , dicunt Peyrinus , Vega , Pellizzarius ,
Pii , qui loquutus fuit de Miffis tantum , quæ & Salmanticenfes cum Diana , &c. Ibid. num.
celebrantur de fern , etiam forfan circa jolis 171. poffe prædicare . Sed huic obftat quod
occafum ; Unde dicunt , vigere Privilegium in Tridentino ftatuitur ( feff. 24. cap. 4. nul
Eugenii IV. , & ut quis illo utatur , fufficere lus Secularis , five Regularis contradicen
quamcumque mediocrem caufam , ut convale te Epifcopo predicare prefumat . Obftat in
fcentiæ , ftudii , & fimilium . fuper Bulla Gregorii XV. Infcrutabili , in
CXXIII Quò vero ad miniftrandam Euchariftiam qua ftatuitur , Epifcopum , ut Delegatunf A
Paulus III. , aliique Pontifices concefferunt poftolice Sedis , poffe punire Religiofos , qui
Regularibus facultatem miniftrandi in fuis Ec in alienis Ecclefiis fuorum Ordinum non pe
clefiis omnibus Fidelibus . Excipitur , tamen , tita Benedittione , aut ipfo contradicente
1. Si Epifcopus rationabiliter prohiberet ali prædicare præfumpferint . Sed refpondent Sal
cui , ne Euchariftiam fumeret . Excipitur 2. manticenfes , quod tam prædita Bulla >
quam
 122 Appendix III. De Privilegiis .
quam Concilium accipienda fint juxta id *
APPENDIX III.
quod ftatuitur in Clementina Dudum fupra ci
tata , qua prohibetur prædicare , quando præ
DISSERTATIO
dicat Epifcopus , aut quando folemniter co
ram ipfo prædicatur . Et ita decifum referunt
per S. C. Epifcoporum , & Regularium die De jufta Prohibitione & Abolitione
librorum nocua lectionis .
30. Januar. 1629. apud Barbofam , in Trident.
Seff. 5. cap. 2: numer. 19. Cum ego tamen ob
fervaffem Barbofam loco citato ; inveni , quod Brevi calamo plura continens , que diffufe
Sacr. Congregat. declaratio fuerit folummodo ab Autoribus tradita funt .
quoad Conciones in Ecclefiis propriis Regu
hi non videtur probabilisEcclefias
fupradi&taalienas fo
refponmi NUPER in duas offendi Epiftolas calamo
• exaratas , in quibus faluberrima ac per
neceffa ria Ecclefiæ difciplina circa librorum .
XVI Quæritur 2. , utrum Epifcopus valeat exa
prohibitionem perperam impetitur , & teme
minare Religiofos petentes veniam concionan re afferitur licitum effe , Ecclefiæ lege non ob
di in Ecclefiis non propriis ? Sacr. Congregat. s appareat periculum
apud Barbofam loc. cit. num. 20, die 12. Jan. ftante , modo eviden non mque perlegere . E
fubverfionis , libros quofcu
Anno 1628. ftatuit affirmative ; fed negant piftolarum Auctores his duabus falfis fulciun
Salmanticenfes , cit. cap. 4. num . 186. cum Pel
tur rationibus : prima , quia lex prohibitionis
lizzario, Bordono , Diana , Peyrino , &c. ex librorum non procul ab hifce temporibus in
Bulla Leonis X. Superna , in qua ftatutum veta eft in Ecclefiam , fed prifca difciplina
fuit, ut nemo ad concionandum admittere
non comprobatur . Secunda , quia Ecclefia in
tur, nifi prius per Superiores fuos respective hac re nec canonice procedit , nec recto juris
examinatus , & deinde declaratum fuit ibidem , ordine fervato, & ideo hujufmodi lex obliga
quod Religiofus approbationem fui Superioris re nequit . Miratus fum quidem novas hafce
oftendere deberet . Refpondent deinde Sal opiniones tam perfricta fronte ab Au& toribus
manticenfes cum Pellizzario , & Granado fu
Epiftolarum obtrudi , cum fatis compertum fit.
pradictam contrariam S. C. declarationem nom
difciplinam , qua pravorum librorum lectio
amplius quam probabilem præfeferre fenten
nem Ecclefia prohibet , a primis ufque Secu
tiam ; unde non effe praferendany Bullæ Leo lis femper & conftantiffime viguiffe : tum et
nis. At , inquam , faltem probabile eft ex di iam Ecclefiam Catholicam in hujufmodi li
&a Declaratione , quod Epifcopus valeat exa brorum profcriptione accurato femper exami
minare , & aliter negare poffit licentiam . E ne , retoque ordine proceffiffe , & nunc quo
contrario Bulla Leonis prohibet Epifcopis , ne que procedere . Hinc aggreffus fum rem hanc
admittant Religiofum non afferentem approba funditus ad trutinam revocare : præfertim cum
tionem fui Superioris , fed non vetat illum e experimento conftet ex præfatis pravis opi
xaminare , fi velit , & negare veniam , fi ipfe mionibus auctoritatem Ecclefiæ non minimum
renuat examinari .. labefactari , & Fidelium mentes ab obfequio
XXVIII Animadverten dum tandem eft , Ordinari um
Ecclefiæ Definitionibus debito valde retrahi ,
ex Concilio Lateranenfi V. poffe fufpendere , ex quo deinde in alios errores contra Fidem
& punire Concionatores Regulares in tribus & mores mifere & de facili incidunt , cum
Cafibus , in quibus immo ipfi ipfo facto fu immenfa Animarum ftrage . Ac proinde ope
fpenduntur a conciona ndo : 1. Si prædicen t
ræ pretium duxi in publicam lucem hanc Dif
miranda falfa , aut incerta . 2. Si prædicent fertationem edere , in qua primum oftendam
Prophetias non fundatas in Sacra Scriptura , neceffitatem prohibendi libros omnes , qui er
aut non approbatas a Sede Apoftolica . 3. Si
do t opis e rores in legentes ingerere poffunt : deinde
præd ican detr ahun Epifc , & fuis Sup hanc Ecclefiæ legem vetandi libros ab ejus.
rioribus . Infuper ex Trident. Seff. 5. cap. 2'.. incunabulis ufque nunc continuato femper ufu
Epifcopus poteft fufpendere , & punire Regu firmatam fuiffe : tertio demonftrabimus , quam
lares illos , qui prædicant propofitiones hære prudenter & ordinate in hujufmodi prohibitio
ticas , erroneas , aut fcandalofas . Salmantien ne femper Ecclefia proceffit , & procedit , Tan
Les Tract. 18. cap . 4. num. 188. Demum adno dem quorundam confutabimus inanes objectio
tandum quoad Urbanus VIII . in Conftitut ., nes Hæreticorum , a quibus poftmodum Ca-
Alias felicis rec. &c; adnotata 11. Apr. 1635 . tholici aliqui minus caute effata quædam funt
( in extenfum relata apud P. Ferrar. Biblio mutuati , quæ deinde impudenter in vulgus ma-
thec. tom . 5. verb. Oracula pag. 341. numer . xima cum Fidelium pernicie. prodiderunt ..
t
9. revocavi omnia privilegia ab Anteceff o
ribus Regularibus conceffa vive vocis oracu CAPUT . I..
lo , exceptis iis , quæ teftificata fuerint per
Miniftros , quibus vi fui: Officii fides adhiberi Demonftratur utilitas ac neceffitas probi
1
folet - bendi litros noxiæ lectionis ..

RETICOS homines omni modo &

man
datum eft , tam in Veteri ( Deuteron . c. 16. )
quam im novo Teftamento ( Rom , 19 . & að
Tim .
 Appendix III . De Privilegiis . 123
Tim. cap. ult. Præfertim S. Joannes fcripfit : III. Adde quod impii Scriptores magno qui
Si quis venit ad vos , & hanc doctrinam non af dem ftudio errores fuos ita ornant & colorant ,
fert , nolite recipere eum in domum , nec Ave ei ut non folum fimplices , fed etiam docti deci
dixeritis . 2. Joann . 1. 10. Sapienter enim dixit piantur . Illos enim nunquam ( faltem fub ini
S. Paulus : Verba eorum multum proficiunt ad tio ) aperte produnt , fed eos variis fpeciofis ra
impietatem, & fermo eorum ut cancer ferpit . 2. tionibus , eruditionibus , ac leporibus veftiunt &
Tim. 10. Hinc Joannes maxime fategit fe cave liniunt , ficque lethale venenum ingerunt . Quan
re ab Ebione ; horruitque adhuc balneum , quo doque fan&itatem ac zelum præfeferunt , follici
Cerinthus ufus fuerat . Vid. Baron . ad ann . 44. tudinem de publico bono affectant , canonefque
num. 8. 9. Eodem modo fe geffit Polycarpus perfectionis tradunt , fed latet anguis in herba .
cum Marcione . Euf. Hift. lib. 4. cap. 13. Eufe Spectabis eos innumeras Scripturæ & Patrum
bius Vercellenfis potius fame deftitui patieba fententias , & exempla afferre , fed cun& ta , vel
tur , quam ex Arianorum manibus panem acci adulterata , vel perperam interpretata . Ita Hæ
perc . Apud Baron. ad ann. 356. num. 96. Cy retici decipere plures confueverunt , fcientes fœ
prianus loquens de quibufdam excommunicatis , tores fuos nulli cito fore placituros , fi nudi ex
fic oves fuas commonuit : Ne fallacibus verbis halentur ; & ideo illos cæleftibus eloquiis velut
confenfum facile commodetis , ne pro luce tene quibufdam aromatibus condiunt , ut alii impie
bras, venenum pro remedio , mortem pro falute tates horrentes , Divina non facile oracula con
Sumatis .... Procul ab hujufmodi bominum con temnant . Hinc Salvator clamabat : Attendite a
tagione difcedite , fermones eorum velut can falfis Prophetis , qui veniunt ad vos in veftimen
r, & peftem fugiendo , vitate . De S. Cyprian. tis ovium , intrinfecus autem funt lupi rapaces .
Edit. Pamel. Ep. 40. alias 8. lib. 1. Porro quod Matth. 7. 15. Quid eft Veftitus avium , nifi fimu
ab omni cum Hæreticis & Excommunicatis com latio pietatis , qua captiofi Scriptores callide fe
mercio Fideles abtinerent , femper in Ecclefia induunt? Quid Lupi rapaces , nifi fenfus Hære
cuftoditum fuit , ut teftantur S. Ephrem de Vir ticorum , qui gregem Chrifti dilaniant ? Vide ,
tute cap. 8. Alexander Alexandrinus , Ep. ad inquit Origenes , ne te decipiat fulgor operis,
Alexandr. Epifc. S. Athanafius , in Vita S. Ant. ne te rapiat fermonis pulchritudo . Pariter ait S.
Abb. S. Leo , Ser. 5. deJejun. & fic pariter Con Gregorius : Hæretici permifcentes recta perverfis ,
cilia Pontifices , & Patres omnes ." ut oftendendo bona , Auditores ad fe trabant ; &
II. Si igitur pravum Collocutorem devitare exhibendo mala , latentis eos peſte corrumpant ,
tam inftanter ab Ecclefia femper præceptum · Tom . 1. lib. 1. Mor. c. 11.
fuit , quanto magis fe cavere oportebit a libro IV. Sed valde refert hic afferre verba cujuf
perniciofo , qui valde plus quam fermo poteft dam docti Hæretici , Abraham Le Moine in Tra
Lectores corrumpere ? Si verbum , quod ftatim duftione trium Epift. Paftor. Epifcopi, Londinen
avolat , ferpit ut cancer , & ad mortem vulne fis ann. 1730. qui loquens de pluribus libris in
rat ; quid mali non afferet liber improbus , qui Anglia editis Atheifmum fapientibus , fic ait :
poteft evadere perpetuus fons fubverfionis ? Ne "" Libri hujufmodi , cum incidiffent in manus
farius liber quafcumque poteft penetrare domos , ,, gentis innumera , malum peperere infinitum .
ad quas Auctor nunquam forte aditum poffet ‫ دو‬Et eo magis , quo prima facie exornati appa
#
habere . Si Religio , & publica quies confiftere "" rent ex fine & ratione laudabili . Contra in
non poffent , ubi perverfi Homines permitteren "" credulitatem , quæ fe palam prodit , quifque
tur prava dogmata evulgare , aut perniciofas in :) fe vertit . Sed Autores ifti Angli fub fpecie
gerere opiniones contra receptas morum regu "" deferendi Evangelicam veritatem , difficulta
las , ut dicitur in l. Congruit. ff. de Offic. Pre ,, tibus fuis ejufdem fundamenta fubmovent 9
fid. quanto minus falva confiftere valebunt , ubi ,, ac principia diruunt , nihilque omittunt , quo
hujufmodi Nebulones permitterentnr eadem la ,, ejufdem argumenta reddant valde fufpe& ta .
tius diffeminare fcriptis , ipfaque comprobare "" Virus evomunt , eo magis lethale , quo fub
captiofis argumentis , quæ longe magis perlecta , "" tilius , & magis abditum , Diu inde dementa
quam audita nocent ? Quicquid enim legimus , "" ti homines bibunt ; nihil autem ibi vident ,
mentem validius occupat , ac facilius ad cor ,, quia nihil fufpicantur . Vellicationes etiam
pertranfit . Sicut fanta lectio virtutes fovet , fic ,, ac eruditiones mifcent , ut melius vifco obli
contra lectio prava ad vitia impellit , & fortius ,, niant . Et quoniam delectat novitas , & exi
impellit , cum ad vitia procliviores fint Homi ,, gua eft Religionis inftructio , inclinatio vero
nes , quam ad virtutes . Bene S. Bafilius libros "" ad pravitatem nimia , non eft mirum , fi li
appellavit Cibum animarum ; quia ficut cibus ‫ دو‬bri hujufmodi fpiritum ac corda pervertant
delectabiliter ingreditur in hominem , & deinde ‫ در‬illorum , qui incaute perlegunt . Sermo incre
fit proprius hominis fanguis ; fic liber , cum le "" dulorum ferit : Lectores implicantur , egre
gitur , detectabiliter legitur ( quis enim leget in "" diuntur fcrupuli , & tandem fiunt increduli
victus ? ) , & fic de facili fieri folet res propria ,, inopinato . Effræna inde mentis libertas im
Lectoris . Præterea , qui ad Autorem legendum "" moderatam neceffario , ac irrefiftibilem creat
accedit , illi pene Difcipulum fe tradit , ipfique ,, cordis licentiam ; hæc paffionibus indulget ,
cor docile , & benevolum offert , & ideo facile "" ac vitiorum dilatat imperium . Hinc vere di
ab illo decipi poteft.; valde enim difficile eft , "" ci poteft magnam hanc Civitatem ( nempe
quod Lector aliquo amore erga Au& torem illum ,, Londini ) nunquam eo magis fuiffe deprava
non afficiatur : ex quo deinde facile eveniet , ut ,, tam , ficut eft hodie . Et quidem pene Status
impietas , & error latens hauriatur infenfibili ,, omnes Europei , & Regna nimis infeliciter
ter , & tenaciter poftea retineatur . ,, confpiciuntur infecta ; fed effent abfque du
>> bio
 124 Appendix II. De Prohibitione librorum .
.‫ د‬bio amplius , & effet in illis libertas , quæ in cit fui erroris fetarios ; at ubi nefarios fuos
" nobis eft cogitandi , fcribendi , ac legendi .. libros diffudit , totam quam nunquam vidit Bo
Hactenus ille . Quippe hujus Hæretici querela hemiam perdidit , potumque venenatum & aliis
præfata , & exclamatio vel fola fufficit ad often tradidit ; cum enim Joannes ab Hus Wicleffi
dendum , quam fit neceffarium ad Religionem , libros a quodam Bohemo , qui Oxoniæ ftudue
& publicam pacem fovendam libros perniciofas rat , acceperit , eorumdem impiam do& rinam
interdicere . Atque utinam falfum effet illud , undique diffeminavit : Cocleus in Hift. Heffita
quod præfatus Autor ultimo loco afferit , nem. rum . Vid. etiam Bon. Blacciot. in Notis ad
pe etiam apud Catholicos peftem Atheifmi plu Thom . Waldenf, ad. Doftri. 6. Wicleffi . Omit
res infeciffe . Et hoc qui tribuendum , nifi da timus , ne longiores fimus , alia fimilia exempla ,
mnatorum librorum improba lectioni ? Alii quo quæ in hiftoriis paffim inveniuntur . Ceterum E
que Angli cum Hæretico relato de fuæ gentis ruditis cunctis patet , novas Hærefes fere fem
communi contagione fortiter conqueruntur ; fed per exhauftas & exfcriptas fuiffe ex libris alio
interim minime curant exitiofam fcribendi & rum veterum Hæreticorum .
legendi libertatem comprimere . Tempore quo VI. Hinc Concilia , Pontifices , ac pii Prin
Anglia Romanæ Ecclefiæ obtemperabat , nulli cipes , & calamo , & voce , & cenfuris , & aliis
quidem ibi lugebantur Increduli , nulli Athei pœnis toti fuerunt ad extirpandos libros , qui
Deifta , vel Latitudinarii nulli , eo quod nulli Fidem , aut mores quoquomodo inficere potuif
ibi edebantur , & nulli legebantur qui talia do fent . Hinc Patres in fuis fcriptis magnopere
cerent libri . funt conati avertere Fideles ab hujufmodi Li
V. Nunc præftat id exemplis confirmare . Te brorum lectione . Origenes eos , qui libros im
ftatur B. Dionyfius Alexandrinus , apud Baron. pudicos aut impios injufte revolvant , ejufdem
libros noxios Nepotis Epifcopi in partes Kilia culpæ afferuit rcos , quam qui carnes falfis Nu
Barum pene medium adduxiffe Orientem . Bar minibus oblatas manducarent . Orig. Hom, 20.
dafanes Syrus in Mefopotamia , ad Fidem jam in Num. S. Ifidorus fcripfit , impia fcripta le
converfus , ita olim fuit pietate confpicuus , ac gere , idem eft ac thus immolare Diabolo ; ad
follicitus in exagitandis Hæreticis voce & fcri diditque non licere Chriftianis legere figmenta
ptis , ut Catholicis admirationi haberetur ; fed Poetarum , quia per illa mens ad libidinem in
ubi Valentinianorum quædam volumina legit , cenfa excitatur . S. Ifid. in c. Ideo 15. dift. 37.
non tantum eorum fubfcripfit erroribus , fed alia S. Hieronymus ait : Nemo in perforatam intrat
atrociora paradoxa finxit , & fic innumeros Ho cymbam , ut difcat vitare naufragium ; & ad
mines feduxit . Vide Ephraim Chamber in Cyclop. hærefibus plenum volumen animam diriges immu
verb. Bardafanite . Idem teftatur Sanctus Hie nem doli , ut ibi difcas catholicam veritatem ?
ronymus, in Ifaiam lib. 18. cap. 64. quod Hi S. Hier. Ep. ad Letam . Fortius Tertullianus :
fpania , & Lufitania non contaminatæ fuerunt , Nemo inde frui poteft , unde deftruitur : Nemo
nifi cum ibi libri Prifcillianorum fuerunt vul ab eo illuminatur , a quo cootenebratur . Tertull.
gati . Pariter S. Turibius in fuis ad Idacium , de Præfcript. c. 2. Etiam impius Lutherus Li
Ceponium , & B. Leonem epiftolis corruptio brum edidit de abolendis fcriptis prava dotri
nem Iberia , & Galliæ Narbonenfis deplorat , næ . Vid. Sleidanum lib. 2. Calvinus pariter eju
ob quofdam nefarios libros , quos unicam dice labat adverfus malos libros , Brafchius de lib.
bat caufam fuiffe tantæ ftragis . Eutyches invi Eccl. tom. 3. c. 26, num. 5. Notum eft etiam li
&
tus antea Fidei defenfor , ad unam lectionem bros Michaelis Serveti ann. 1552. una cum im
libri cujufdam Manichæi mutatus eft in infan pio Autore Genevæ fuiffe , Calvino inftante ,
dum Caput innumerabilium Hæreticorum . Vide concrematos . Ipfi Gentiles , fola duce ratione ,
Anaftaf. Sinait. lib. contra Acephalos c. 6. & 14. aut experientia , idem de malis fcriptis extir
Poftea ille in Monafterio detentus mutire coa pandis judicium protulerunt . Plato hinc necef
&us eft, fed fua fcripta , ipfius filentio non ob farium duxit , ut Libri , priufquam ad alios per
ftante , ad Orientem corrumpendum progredi tranfeant , Sapientum examini fubjiciantur .
non ceffarunt . Julianus Halicarnaffæus in Caria VII. Quippe apud omnes Nationes cultas mos
ex lectione librorum Valentini a Fide fimiliter abolendi libros nokia lectionis femper invaluit .
mifere defecit . Anaftaf. ibid. Sic & Avitus Pres Apud Hebræos Joakim , cum per Baruch librum
1
byter Hifpanus , legendo fcripta Origenis , quam accepiffet a Jeremia tranfmiffum , timens ne Ju
vis fimul legeret ipforum confutationem , & per dæis fcandalo effet , ignibus dari juffit . Vid.
Hieronymum admonitus fuiffet ab erroribus fe Bodinum lib. 2. Demonomaniæ cap. 2. Rex etiam
cavere , virus tamen rejecta monitione lethali Herodes omnes hebraicarum originum Codices
ter abforbuit . Baron. ad an. 144. n. 4. Lu & uo concremari voluit , utpote paci publicæ adver
fius Henricus Bulincerus Doctor catholicus , 0 fos , Eufeb. Hift. lib. 1. cap. 8. Apud Syros An
lim piiffimus , imo perfectionis cupidus , mox ad tiochus Epiphanes publico Edi&o præcepit li
Carthufianos ingreffurus , in librum incidit Me bros Hebræorum comburendos , I. Macbab. 1. §.
lanetonis , a cujus le&
tione , licet Divina voce Jofeph. Hebr. lib. 12. cap. 7. Apud Athenienfes
interius exterritus , tamen ad legendum a Dæ Protagoras ex Senatus Confulto undique exter
mone impulfus , legit , & cecidit : ficque ex pro minatus eft , ejufque fcripta publice igni tradi
bo Dei Miniftro infelix minifter Satanæ evafit . ta , quia in illis de exiftentia Deorum dubita
Vide Di& tion. Portat, verb. Zuinglius . Hierony batur , Cicero lib. 1. de Nat. Deor. & La& ant, de
mus Wicleffi poft multos improbos fuos labores Ira Dei cap. 9. Apud Græcos pariter concrema
in Anglia editos , donec ore docuerit , nihil pe ti fuerunt libri Epicuri , Erafm. in Prov. Fi
ne nifi improperia reportavit , & pauciffimos fe cuin. Apud Romanos , cum quidam Bubulcus
ara
 Appendix III. De Prohibitione librorum .
aratrum trajiciens in arcula fepulchrali Nu
mæ volumina repererit , ubi Numa de cultu
Deorum non bene ( licet vere ) fentiebat , Se
natus juffit illa igni tradi , Valer. Max. lib. 1 .
cap. 1. Plin. lib. 13. cap. 13. Marcus Emi
lius certior fa& tus de multitudine librorum , qui
Romam intromittebantur , juffit ore Præconis
omnia concremanda fcripta , ubi novi ritus &"
preces continebantur . Teftatur Arnobius lib. 3 .
apud Baron: ad ann. 302. numer. 19. Romanos
petiiffe extirpari libros Ciceronis de Natura
Deorum , ubi Cicero de ipforum Religione pa
tenter male fentire jam videbatur . Plúra item
Romana jura habentur, ubi jubetur extermi
nandos libros improba lectionis . Libr. 10. §.
Tantumdem , ff. Fam. ercifc. cap. 4. Cetera
Paul. Sent. lib. 5. tit. 23. ad L. Cor. 1. Qui
cumque , 1. Damnato , infra laudandis . Præte
rea teftatur Livius lib. 10. Dec. 10. apud Ro
manos Pontifici Maximo demandatum effe de
fcriptis agnofcere , eofque damnare , & com
burere . Item Imperator Auguftus fupra duo
millia combuffit libros , ubi nullus Auctor , vel
parum idoneus legebatur , Sueton. in Auguft.
Niceph. libr. 13. Idemque Cæfar cavit , ne'
legeretur liber de Arte amandi , ejufdem Au
&orem Ovidium in exilium mifit .
VIII. Et hic maxime advertendum quod
multo ftudio Epifcopi & Parochi curare de
bent , ut removeantur a futs ovibus libri ob
fcœni . * aut de vitiofo amore tratantes , quos
fapienter vocat Origenes , Calices Babylonis ve
nena propinantes ; & S. Auguftinus , Ranas af
cendentes de ore beftie . Etiam Gentiles hu
jufmodi putida fcripta execrabantur . Plato a
jebat , impudicos libros omnino a Civitatibus
arcendos . Apud Lacedæmones , & per totum
Spartianorum dominium , vetitum fuit lege
re ac retinere libros Archilochi , eo quod ob
fcoenum quid continebant , Valer. Maxim. lib.
6. cap. 13. Fama eft , ut tradit quidam Au
&tor , Bejerlingh, Cyclop. verb. Liber , pag. 78.
litt. D. Virgilium opus fuum propter confi
&tam Didonis impudicitiam , præcepiffe jam
morti proximum in ignem injici . Plures hu
jus farinæ libelli , dicti Romanenfes vulgo
Romanzi , ) undique hodic per domos circum
feruntur , & per manus fimplicium Adolefcen
tium circumeunt . Horum Romanenfium pri
mus inventor fuit Heliodorus Phoenix Epifco
pus Tricentis in Theftalia , ut enarrat Nice
phorus , lib. 12. cap. 34. hic cum talem Roma
nenfem tempore fuæ juventutis infcripferit , cu
jus lectio facile poterat Juvenes impellere ad
exitiofos amores , Synodus Provincialis , co
gnito hoc periculo , eam Heliodoro impofuit
conditionem ut vel opus fuum traderet flam
mis , vel Epifcopatui renuntiaret ; at ille ma
luit fuæ dignitati cedere , quam opus fuum di
ftruere .
IX. Hujufmodi Romanenfes non funt quidem
univerfe damnati de jure Ecclefiaftico , nam
in Indice ( Regula 7. ) tantum damnantur li
bri, qui res lafcivas ex profeffo tractant , aut.
docent ; tamen de jure naturali , ut optime ad
vertit quidam doctus Autor , Continuator Tour
125
nely tom. 3. Decal . cap. 1. art. 1. fæpe funt per
fe vetiti propter grave damnum , quod legen
tibus inferunt ; in ipfis enim virus quanto mi
nus patet , tanto magis nocet . Scribit de hu
jufmodi libellis Alexander Taffoni , lib. 7. Pen
fieri diverfi cap. 11. , col leggere accidenti , e
fratagemmi amorofi , particolarmente nelle fo
litudini , e negli ozj , fi apprefentano fantaf .
mi ofceni fotto apparenza di diletto , e l'ings
gno vi fi abbandona . Porro ipfi non aper
tæ impudicitiæ fcatent , fed animum ad pro..
fanos amores mirabiliter incendendo , illum ob
tenebrant a Deo alienant , & vehementer ad.
malum inclinant , ita ut occafione oblata ho
mo facile in infandas libidines ruat , & perti
nacius in ipfis deinde perfeveret Et infu
per hic notandum , quod fæpius Patresfami
lias rei funt de hoc damno , quia ipfi tenen
tur eripere hos improbos libellos e manibus
filiorum ; & fi non faciunt , intelligant , non
poffe a culpa excufari ; & minime deinder
quærantur > fi filii utilia ftudia negligant
defpiciant , quia ipfi delectabili illi Romanen
fium lectioni affuefcendo , alios proficuos libros
legere poftea faftidiunt & horrent ; & fic re-.
manent rudes , & vitiofi evadunt , Joannes Gr
fon fcribens contra quendam Romanenfem , in
fcriptum de Rofa , damnationem affert Cæfaris.
Augufti libri Ovidii , deinde , exclamat : 0;
Deus , ob præfentis temporis mores ! Inter Pu
ganos paganus Judex & incredulus Paganum
condemnat , qui doctrinam fcribit que ad fu
tuum allicebat amorem , & inter Chriftianos ta
le opus fuftinetur , laudatur, defenditur
X. Similis farina eft liber infcriptus , Pa
for fitus ( hodíe jam merito expreffe damna
tus ) ; cujus non defuit quidam infipiens , ut
refert Petrus Bayle , Diction, verb, Guarin, Re
marq. litt. C. pag. 1414. qui tutelam hujus per
niciofi libelli affumfit , ' inepte dicens , nihil da-.
mni eum allaturum , fi Puellæ a fe repellant
Amafios . Sed bene idem Bayle , licet vir im
pius , & fine fide , fic defenforem illum in
fultum exprobrat ejus verba e gallico idio
mate ad latinum transferimus ) : Refponfio bec
fophiftica eft , nam ipfa conditionem exigit 3.
quam liber idem difficillimam``reddit' ,• Duas
tu res requiris , ut tuum legamus opus > & ut
Amafios repellamus . Si bec duo fimul requi
ris , injuftus es , quia idem noftrum poema vim
repellendi nobis aufert . Illud porro amoribus
nos implet , concupifcentiam accendit , men
tem deturbat : illud ad Amaforum præfentiam
expetendam nos violenter impellit . Sed da..
to quod eos repelleremus , nonne propter bujus
modi narrationes multis impuris paffionibus ex
pofite ac excitate mifere inveniremur ? Et dein
de profequitur Bayle ad exhortandum , quod
hæc librorum genera undique & omnino abo
leantur .
XI. Scripfit Cicero , lib. 2. Tufculan. Quæft.
Videfne Pocta quod mali adferant ? molliunt a
nimos noftros ...... nervos omnes virtutis eli
dunt . Hinc Quintillianus , lib. 1. cap. 13. pro
hibuit , ne unquam libri Horatii , & alio
rum fimilium Poetarum pueris explicentur ; &
S. Hie
 126 Appendix III. De Prohibitione librorum .
S. Hieronymus dixit : Demonis citus eft Poeta mi quique cibi unius tantum gutte veneni , qua
rum carmina . S. Hieron. Ep. 136. Ipfe Luthe bumanum corpus læderetur , infufione fufpeci
rus, quamvis moribus fœdiffimus , fcripfit : Ne funt omnino abjiciendi ; quanto magis ea fcri
ceffarium eft , ut libriJuvenalis , Martialis , Ca pta , que tantis , & tam noxiis animabus vene
tulli, Priapea Virgilii ex omnibus locis & nis paffim infe& ta funt , non folum nobis cavenda
Scholis exterminentur , quia tam turpia & obfcœ funt , fed etiam , ne aliis noceant , ab omnium
ma Scribunt , ut fine magno detrimento juventu bominum memoria funt obliteranda?
tis non poffint legi , Lutherus tit. de Doctis . Si
milis , imo perniciofior eft liber peftiferus Boc CAPUT II.
cacii ( adhuc ille , qui expurgatus dicitur , &
circumfertur ) , qui meo fenfu plus Juvenibus Demonftratur quod fanta Dei Ecclefia ufque ab
nocere poteft , quam opera Lutheri & Calvini . initio , ex Apoftolorum præcepto , pro aboli
At ibi , proferunt aliqui , felectum idioma di tione pravorum librorum jolicita fuit .
fcitur , & plura adfunt , quæ ad bonos mores in
ftruunt . Sed bene refpondet huic Joannes Ger I. OMMUNITER Theologi tradunt dog
fon , fcribens adverfus Romantium de Rofa : COM ma effe , veritatemque Fidei , quod Ec
Sunt ne quefo propterea mala in co deleta? Ignis clefia , & pro ipfa ejus Caput Romanus Ponti
fex , utpote Chrifti Vicarius , jurifdi& tionem ab
eft periculofior . Hamus nocet pifci , fi coopertus
fit efcas Gladius unus melle ferit ne minus? ipfo Domino acceperit prohibendi Fidelibus le
Subdit fapienter Gretferus : At bæc bona pura &tionem librorum , five de Religione impie tra
& fincera in Catholicorum libris reperies ; quid tantium , five contra bonos mores , aut Eccle
ergo opus divertere ad lutulentos illos´rivos ? fiæ Difciplinam aliquid continentium . Suarez
Quis non libentius aquam limpidam bibat , quam de Triplici Virt. Difp. zo. Se& t . 2. num. 4. Car
veneno tindam , licet veneni fegregandi non fit dinal. Albit. de Inconft . in Fide cap. 30. n. 186.
ignarus? Saltem enim periculo exitii caret , quif. Charlas lib. 7. cap. 18. num. 3. Brafcbius de lib.
quis aquas omnis contagionis expertes bibit . Gret Eccl. tom. 3. cap. 26. num. 6. Anonym. refp. ad
jerus de Jure & More prohit, libros lib. 1. &c . Hift. de Inquif. F. Pauli pag. 226. Equidem fi
cap. 29. Scripfit etiam S. Auguftinus adverfus le hæc facultas penes Ecclefiam non effet , & Fi
gentes Terentium , ut verba addifcant : Non o deles in hoc parere illi non tenerentur , nec Fi
mnino per banc turpitudinem verba ifta commo. des illæfa fervari poffet , nec Chriftus fatis Ec
dius difcuntur , fed per hæc verba turpitudo ifta clefiæ fuæ providiffet . Frufra Ecclefia , bene
confidentius perpetratur . Non accufo verba , fed ait Baronius ad ann. 447. num.7. laboraret in
vinum erroris quod in eis nobis propinabatur . bærefibus extirpandis , bonifque moribus foven
dis , nifi unde fcatet errorum , ac vitiorum col
S. Auguft. lib. 1. Confeff. cap. 16.
XII. Sed ad noftrum propofitum redeamus , luvies , fons penitus obrueretur . Patet equidem ,
& concludamus ex omnibus dictis conftare , quod quod cura & jus removendi e manibus Fidelium
ipfius naturæ judicium fit libros illos , qui Re noxios libros , fpecialiter Ecclefiæ competit : il
ligioni aut bonis moribus officiunt , omni modo li nam foli datum eft de Fidei , & morum cau
extirpandos, ut Theologi omnes docent ; imo fis decernere , ovibufque fuis bona pafcua ad pa
addunt , ne cum licentia quidem Pontificis le fcendum defignare . Re&te hinc docent Do&tores,
tionem permitti poffe illius libri , qui fubver (Vid. Honorat. Tournely de Eccl. t. 5. quæft. 5.
&
fionis occafio alicui effe poffet . Juvenin. Theol. art. 3. ) quod Ecclefiæ circa libros cenfura , feu
tom.6. p.7. Diff. 4. quæft. 1. cap. 6. §. 2. Conti judicium fit omnino infallibile : Ecclefie enim ,
ut ait Natalis Alexander Hift . Tom. II. ad Sec..
44 nuat. Tournely tom . 3. Decal. cap. 1. art. 1. Gra
vefon Hift. part. 2. Colloqu. 5. Buſemb, lib. 2. c. 6. Diff. 5. pag. 448. Edit. Neap. cum fanam do
4. dub. 3. num. 6. Habert tom. 3. tract. de Virt. &rinam ab bæretica difcernere pro fuo judicio
datum fit a Chrifto , & cum quælibet do&rina li
theol. art. 1. cap. 4. quæft. 9. Subdit autem do
bris aliquibus contineatur , opere pretium erat ,
tiffimus Sylvius apud Continuat. Tournely loc. ut Ecclefia in judicio
& quod tulerit de libris , in
cit. neminem poffe Hæreticorum Opera legere quibus de Fidei
& moralis Chriftianæ quæftioni
fine proximo periculo gravis damni , nifi tribus
bus agitur , non poffet deficere . Nemo quippe
faltem quatuorve annis Theologiæ operam de Paftorem illum cenfebit idoneum ad oves pa
derit . Si igitur Gentes , ut fupra vidimus , ad fcendas , qui noxia pafcua a falutaribus
certo
ipforum falfam Religionem confervandam , li diftinguere non poffet . Inepte
igitur Ecclefiæ
bros adverfantes aboleri neceffe putarunt ; quan Fidelium cura effet demandata , fi certa fcien
to magis Ecclefia incumbere debet , ut veram tia ad libros re& tæ vel improbæ do&rinæ diju
Religionem illæfam cuftodiat ? Neceffe eft ( dixit
dicandos ipfi tributa non fuiffet .
Theodofius in 1. Jubemus . C. de Summa Tri
nit.) ut que fcripta vel Deum accendunt ad ira II. Quod autem mos Ecclefiæ prohibendi &
abolendi pravos libros fit ex traditione , & præ
cundiam , vel animos Hominum in perniciem & cepto Apoftolorum , plura demonftrant . Primo
fraudem impellunt , ad nullius aures perveniant . enim conftat hanc difciplinam femper & ubique
Et Marcianus apud Concil. Chalcedon. att. 3. & in Ecclefia viguiffe , quin aliquis Pontifex ,
vide 1. Quicunque . C. de Hæret. & Manich. aut
1 Concilium poffit indicari a quo ipfa initium fum
dicit : Materia Jubtrabetur erroris , fi peccate ferit . Dicit Origenes : De his , qui diverfa ab
rum & doctor defuerit , & auditor , & pravita Ecclefiis docentes divinam pertulerunt ultionem ,
tis facinorofe veftigia in flammis combufta depe fi judicaretur, nonne judicarent , ut fi quid fer
reant . Item Carolus V. in fuo Edicto dato Bu
ptum reliquerunt , univerfa pariter cum ipforum
xellis anno 1550. fapienter fic protulit : Si opti eine
 127
Appendix III. De Prohibitione librorum .
quinquaginta millium ; & crefcebat fortiter ver
cineribus deperirent ? Origen. Hom . 9. fup. Num. bum Dei , & confirmabatur . Actor. 19. 19. Valde
Ergo jam ex tempore Origenis mos vigebat er infipienter ait Pecininus Apolog . Cap. 18. n. 495.
ronea fcripta extirpandi . Senfus Ephremi , Ter textum hunc non jam intelligi de libris hære
tulliani , & Cypriani jam fupra expofuimus . A ticis , fed de curiofis , & fortilegiis . At fi , re
tur , Apoftoli opus effe judicabant libros
lexander Alexandrinus ( qui vixit tempore Con fponde
cilii Nicæni ) enarratis damnis , quæ Fidei infe fortilegos concremari , quanto magis hæreticos ?
Bebant Hæreticorum libri , dicit fcripta illa fu Sed quidquid deliret Pecininus , S. Auguft. te
fcipere non potuiffe . Alexand. Alexandrin. Epift. ftatur ut certum poft. tra&. de Pfal.65. n. ult.
. d es tarii , cum in
ad Alex. C. P. apud Theodoret . lib. 1. Hift . cap. Col 442. Tom . IV. quo omn Sec
4. & apud Baron . ad ann. 318. num . 85. Idem Ecclefia recipiebantur , ad pedes Apoftolorum
teftantur Arnobius , apud Baron . ad ann. 56. n. fuos codices afferebant ut cremarent : Naftis , in
302. S. Athanafius de Incarn . Verb . apud Bra quit , in Ais Apoftolorum effe fcriptum , quia
Schium , Socrates Hift . lib. 2. cap. 24. & Hifto variarum doctrinarum Selta
rici omnes , recenter converfos ab hærefi nuf tiomn
mules
tor peres i 9ices fuos ad Apoftolos attulerunt ,
ditcod
quam fuiffe in Ecclefia receptos , nifi poftquam & incenfi funt libri multi . Ipfe impius Luthe
cunctos codices , quos haberent , ultro concre rus non renuit fcribere : Eft veteris exempli , ú
mandos detuliffent . Item Nazianzenus Orat . 18. antiqui moris , infectos & improbos codices com
notat , S. Cyprianum non aliter receptum fuif burendi , quemadmodum legimus in Actibus Apo
fe , nifi cum attulerit plures libros comburen ftolorum . Vid. tom. 2. Epift. ad Spalat . Idem
dos . S. Auguftinus idem confirmans , de quodam faciendum fcribit S. Cyprianus de libris morda
Hæretico loquens , fic fcripfit : Perierat ifte , cibus : Si quando talia quorunndam calumniofa
nunc quæfitus inventus , addu& tus eft . Portat temeritate confcripta funt , legi apud nos non
fecum codices "incendendos , per quos fuerat ipfe patimur . S. Cyprian. Epift . 42. ad Corn . Idem
incendendus ; ut illis in ignem miffis , in refri fcripfit Juftinianus Imperator de libris hæreti
oli
gerio tranfeat . S. Auguft . in Pfalm. 61. infin. cis in fuo Edito ad Populum Conftantinop
Id em tra dit Dam afc enu s de qu od am Th eu da ,
umSed
S. Joann. Damafc. apud Bejerling. verb. Liber. tan V. . præftat nunc exemplis rem hanc ma
is
Præterea in Apoftolic Conftitut ion ibu s ( lib. 1. gis elucidare . Quamvis videbatur de fe permit
Cap.6. ) fic habetur : Abfline ab omnibus libris tendum Ecclefiæ Paftoribus pro neceffitate & tem
Gentilium Quid autem tibi cum alienis fere pore libros Hæreticorum legere , ut eos confuta
...
monibus , aut legibus , aut falfis Prophetis , quas re valerent , juxta Concilium Carthaginenfe IV.
quidem Homines a Fide recta detorquent ? Can. 16. Attamen primis Ecclefiæ fæculis iidem
III. Conftat igitur juxta receptam Auguftini Patriarchæ ab hujufmodi operum le& tione fe ca
regulam , de Baptifmo lib. 4. cap. 24. morem vebant ; vel cum effet neceffitas , non fine ma
cavendi ab impiis libris , ipfofque concreman gno legebant . timore ; Ego vero (fcribit Diony
di , ab Apoftolis demanaffe ; S. Paulus enim di fius Alexandrinæ Ecclefiæ Patriarcha ) in libris ,
xit: Rogo autem vos Fratres , ut obfervetis eos , & traditionibus Hæreticorum cognofcendis operam
qui diffenfiones , & offendicula , præter doctrinam pofui : execrandis quidem illorum fententiis ani
quam vos didiciftis , faciunt , & declinate ab il mum meum tantifper coinquinans ; hanc tamen
lis . Ram. 6. 17. Idem Apoftolus fic monuit Ti ex eis utilitatem percipiens , ut illos tacitus a
motheum : O Timothee , depofitum cuftodi , de pud me refutarem , multoque magis , quam an
vitans profanas vocum novitates , & oppofitiones tea , deteftarer . Et cum Frater quidam ex Pres
falfi nominis fcientiæ . 1. Tim. 6. 20. Significa byterorum ordine prohiberet me , veritus ne forte
vit hic Apoftolus principia Gnofticorum , & fal nequitiæ illorum & ceno commifcerem ; quippe
fas doctrinas Simonis , Nicolaitarum , aliorum animum meum contaminatum iri ajebat , & qui
que Hæreticorum ævi illius , admonens Timo dem veriffime & ipfemet ſentiebam ... ..... E vi
theum , ut fe & Fideles ab eis removeret . Item fione celitus miffa confirmatus fum . Ita apud
eidem fcripfit : Profana autem , & vaniloquia Eufeb. Hift. lib. 7. cap. 7. Attende : quamvis
devita ; multum enim proficiunt ad impietatem , Dionyfius Patriarcha extaret tam magnæ Ec
fermo eorum ut cancer ferpit ; ex quibus eft clefiæ , & libros Hæreticorum tantum ad eos
Hymenaus , & Philetus , qui a veritate excide confutandos infpiceret , tamen ex lectione ani
runt , & fubvertunt quorundam fidem . 2. Tim. mum fuum nonnihil inquinationis , aut faltem
2. 16. Illud devita importat quidem cavere non perturbationis attraxiffe fatetur . Et quod ma
tantum a fermone , fed etiam a fcriptis Hære gis mirum eft , licet Dionyfius effet vir tanta
ticorum . Atque fi Apoftoli Fidelibus præcepe fan& titate & doctrina præditus , ipfe enim expu
runt ne quidem Ave dicere Hæreticis ( 2.Joan. lit Kiliaftarum errores , & Nepotis Epifcopi li
1. 10. ) , quanto magis putandum juffiffe cavere bros explofit , ipfe primus Sabellii hærefim de
ab eorum codicibus , dum nulla pejor cum Hæ bellavit , & de ea Sixtum Papam reddidit cer
reticis poteft effe communicatio , quam in le tiorem : ipfe contra Novitianos feliciffime difpu
tavit , ac Fabium Antiochenum mox in eun
gendo eorum fcripta ?
IV. Tandem quod mos ille avertendi Fide dem errorem prolapfurum fuftinuit : ipfe fcriptis
les a fcriptis impiorum hominum , ab ipfis A confutavit etiam Paulum Samofatenum , Nepo
poftolis fuerit indatus , conftat ex Actis Apo tianos , aliofque Hæreticos : & tamen , his non
Rolorum , ubi legimus : Multi autem ex eis , qui obftantibus ( ut refert Eufebius ) , Fideles cum
fuerant curiofa fectati , contulerunt libros , ‫ من‬noverint Dionyfium libros Hæreticorum evolve
combufferunt coram omnibus , & computatis pre re , magnum fcandalum paffi funt ; imo de hoc
Riis illorum , invenerunt pecuniam denariorum apud
 128 Appendix III. De Prohibitione librorum
apud Pontificem eum accufarunt , & Pontifex ræ Summi Pontificis , prout feciffe teftantur in
reprehendit , ac prohibuit ne Hæreticorum le Occidente Cæfarium Arelatenfem , S. Honora
Aionem profequeretur , ubi fuis offendiculum tum , Gennadium , & alios . Fecit & Epifcopus
præberet . Præterea narrat Socrates Hift. lib. 6. Poffeffor , qui cum de codicibus fuis , quos ad
6ap. 15. quod Theophilus ejufdem Alexandrinæ Hormifdam pro examine & corre& tione direxe
Ecclefiæ Patriarcha , vir doctiffimus , cum per rat , refponfione non dignaretur , fic illum in
legiffet Origenis libros de Principiis ( quos ipfe . terpellavit : Codicem tractatuum ante hac dire•
omnium primus damnavit ) , non modo a fuis xiffe memini continentem B. Pauli Epiftolarum
objurgatus eft , fed in Concilio damnatus , ubi explanationes , pro quibus refcripto gratulari non
excufationes ab eo allata nequaquam admiffæ merui . Unde fimili prece depofco , ut praeroga
fuerunt . tivam benedictionis veftre competenti refponfione
VI. Ufque ab Ecclefiæ primordiis , hoc ipfo merear adipifci . Epift . Poffeffor. ad Horm fd, in
quod aliquod opus ab Hæretico nofceretur con ter Epift. Hormifde . Fecit & Anfelmus , prout
fcriptum , etiam nulla emanata fpeciali prohi- . conftat ex ejus Præfatione ad Urbanum II. li
bri de Fide Trinitatis &c. Idem fecit S. Au
bitione , illud legere ( faltem generaliter lo
quendo ) vetitum erat . Sic refpondit S. Grego guftinus quoad libros fuos contra Pelagianos ,
rius Anaftafio Patriarchæ Antiocheno interro quos ad S. Bonifacium tranfmifit. S. Auguftin.
ganti , an damnato quodam Hæretico , omnia lib. 1. contra duas Epift. Pel. cap. 1. num. 3.
jus opera ftatim damnata habenda effent ? Vid. Idem fecerunt Orientales prout Dionyfius Ale
Card. Petra t. 1. pag. 8. in Conft . Gelafi , Val xandrinus , . Joannes Orthodoxus , Photius , &
de &c. Præterea , cum in domo cujufdam Atha alii , præfertim Eulogius Patriarcha Alexandriæ ,
nafii Presbyteri Monachi in Ifauria inventus fcripta fua cenfuræ S. Gregorii fubmittens , ut
fuiffet codex , in quo errores aliqui contra Fi apparet ex ejufdem Gregorii Epiftola . S. Greg.
dem continebantur , Joannes Epifcopus , damna lib. 8. Indi&t. 3. Ep. 35. , & 42.
to codice , ipfum a Monafterio expulit , tranf IX. Item inter fcripta Abbatis Joachim char
mifitque acta ad S. Gregorium , qui rem proba tula inventa fuit aun . 1200. ipfius manu fubfcri
vit ; fed cum Athanafius afferuiffet ignoranter pta , dicens : Univerfis quibus , in qua ifta le
legiffe , Gregorius ei reditum ad Monafterium guntur . Pro anguftia temporum non potui bucu
conceffit , expreffe tamen prohibens illius ope que opufcula præditu , præter librum Concor
ris lectionem . S. Gregor. ep. ad Athanaf.64. lib. die, Apoftolico culmini præfentare , ut ab eo cor
5. cap. 164. Hinc notant Editores e Congrega rigerentur , quia ea conditione fufcepi di&tanda ,
tione S. Mauri Tom. 2. Oper. S. Greg. Epift. lib. ut cui datum eft , onmimode magifterium præfen
tarem . Si me contigerit prius egredi ab hac lu
6. ad Epift. 66. Nota C. antiquam jam fuiffe a ce quam poffim , rogo ex parte Dei omnes Coab
pud Romanos Pontifices libros profcribendi po bates meos , & Priores , & ea qua poffe videor
teftatem , & difciplinam , cui parere etiam O
rientalis Ecclefiæ Patriarchæ , & alii tene auctoritate præcipio , quatenus præfens fcriptum ·
bantur . aut exemplar habentes fecum , ac fi pro tefta
VII. Hinc etiam illud eruitur , cos , qui He mento opufcula ( quamcitius poterunt ) collecta o
reticorum libros legiffent , vel habuiffent , fem mnia , relittis in faiva cuftodia exemplaribus ,
per reputatos fuiffe de hærefi fufpe& tos , ac ut Apoftolico examini repræfentent , recipientes ab.
tales puniri potuiffe . Vid. Archid .Jo. Andr. &c. cadem Sede , vice mea , correptionem , abjiciens
in cap. Filii • de Here. lib.6. Ananiam in cap.quod ipfa abjicit , fufcipiens quod ipfafufcipit ,
&c. Apud Natal. Alexand.

**
Epifcopus. de Heref. Rojas Sing. in Fav. Fi
nus Epifcopus cir
dei Sign. 124. Et quod tandem in primis Ec -. X. Item S. Julianus Toleta
clefiæ feculis omnia Hæreticorum fcripta fuerint ca annum 685. fubjecit examini Benedici II.
igni damnata , ex co Eruditi demonftrant , quod Apologiam fuam adverfus obtrectatores Conci
lii VI. univerfalis ; Pontifex in ea nonnulla re
cun&a fic perierint , ut omnium pene Hæreti
probavit , quæ cum iterum re&te explicaffet Ju
corum ne nomina quidem hodie haberentur tione ad Ser
nifi illorum Ecclefiæ Patres meminiffent . Ubi lianus , ac iterum opus cum explica
fint enim Arianorum innumeri libri Orientem gium Papam transmififfet ; Sergius opus appro
bavit , & aliis legendum indixit . Natal, Alex.
replentes Ubi plura Volumina Apollinaris , Hift. ad fec. 7. cap. 3. art . 22. Refert Baronius
Celli, Manetis , & Gnofticorum ? De illis omni
ad ann. 1186. num. 26. de quodam Gothofrido ,
bus factum eft id quod dixerunt Patres Concil .
ci I.
Conftantinopolitani II . cap. 1. Hæreticorum qui qui fuit Notarius Conradi III. & Frideri
ac Henrici VI. quod ifte , quamvis effet in Cu
dem effrænatas linguas , & impiiffima confcripta
putri mendacii Diabolo connumerantes , illis di ria præfatorum Principum tam adverfantium Ec
comus : Omnes vos convalefcere facitis flammam cléfiæ juribus , tamen pro certo habuit Rona
norum Pontificum proprium effe libros recogno
ignis : ambulatis in lumine ignis veftri , & per
fcere & approbare . Sed præftat hic ipfum audi
Hammam quam incendiftis .
VIII. Hic etiam fedulo notandum id quod re Gothofridum , qui in Præfatione ad Opus
tradunt Baronius ., ad ann . 490. a n. 21. ad 47 fuum chronicum , quod anno 1189. tranfmifie ad
Cardinalis Albitius , de Inconft . in Fide cap. 30. Urbanum III. fic fcripfit : Si quod Flyfloriarum
num. 155. Braſchius , de libert. Eccl. tom. 3 . opus conficitur , ratio fuggerit , ut antequam in
6. 26. num. 13. Ludovicus Bail , tom. i. Summ. publicum deveniat , Apostolico examini præfente
Concil. in Conc. Lat. II. in fin. & alii , nimirum tur. ง Quapropter hoc opufculum ante verum e,
quod ex primis Ecclefiæ fæculis mos fuit , vt xamen protuli , ut fi per Vos fuerit approbatum ,
ad alias Ecclefias derivetur . Item Patres Sy
quilibet libros fuos fubjiceret examini & cenfu nodi
--
 Appendix III. De Prohibitione librorum .
nodi Suefionenfis ann . 1121. fanxerunt libros Pe
Abaelardi hoc ipfo damnatos reputandos , nociturá infipientibus , quam fapientibus129 profú
quod Romani Pontificis aut Ecclefiæ auctorita tura .
te com mendati non app arerent . Petr. Aba elard. II. S. Epiphanius pariter , coato Concilio
Epift. 1. ad Amicum , inter opera Petri Abba cum Epifcopis fuæ Infulæ , eofdem Origenis li
5. Sic etiam Nicolaus Papa , cum Scotus E bros profcripfit , fuofque a le& ione compefcuit .
Figenas circa medium Seculum IX. volumina Denique Analafius Papa illos pariter damna
traduxiffet S. Dionyfii , S. Maximi , & aliorum , vit . Vide S. Hieron . Epift. 78. ad Pammach.
ne Ecclefiæ app robatione , eum acriter incre Cenfuit Baronius ad ann . 402. num . 12. tantum
Pavit dicens : Quia juxta morem Nobis mitti Periarchon Origenis fuiffe damnatum ; fed in hoc
& otro debuit judicío approbari . Et ideo præ" aperte ei contradicunt Severus , Palladius , So
cepit ftam fcripta illa tranfmitti . Tandem ad zomenus , Hieronymus , & alii , dicentes omnes.
hoc probandum unum fuffecit Decretum Nico codices Origenis vetitos fuiffe . Eofdem deinde
la . 1. Can. 5. Romanorum . Dist. 19. Ubi di medio feculo VI. Juftinianus comburendos man
au1t . Romanorum Pontificum decreto cete davit
, de hoc ab Ecclefia requifitus ; & nóɑ
Yorum opufcula tra&tatorum approbantur , vel re obftante plurimorum reclamatione , Edictum con
probantur . cremationis omnino executioni demandari vo
XI. Romani igitur Pontificis olim femper fuit luit . Eodem feculo VI , Concilium Carthaginen
præfidere arbitrium librorum omnium , fed ubi fe IV. fed verius V. ) anno 398. fic ftatuit ;
in in mentum excrevit moles librorum , ftatuit Epifcopum Gentilium libros non legat ; Heretico
Leo V. anno 1515. Conftitutione probata in Con rum autem pro neceffitate , & tempore . Ita re
cilio V. Lateranenfi , & deinde confirmata in fertur in c. Epifcopus . Dift . 37. Circa eadem
Regulis Indicis , ut non vulgentur libri cujuf tempora S. Joannes Chryfoftomus Montani ope
que generis abfque licentia , & approbatione Or ra interdixit , ac igni tradidit . Vide Nicephor.
dinariorum , vel Inquifitorum , fub poena amif Hift. lib. 8. cap . 18.
fionis librorum & fufpenfionis , ac excommu III. Seculo V. Innocentius I. in fua Epiftola
2
nicationis pro Editoribus ; qui fi in excommu anno 418. Pelagii , & Cæleftiii opera damnavit .
nicatione ultra annum permanferint , erunt acri Præterea anno 431. Patres Concilii Ephefini ,
ter puniendi . Et notandum quod præfata Con poftquam libros omnes profcripferunt Neftorii ;
ftitutio Leonis jam reperitur adnotata in Ar Liberatus in Brey . cap. 1o , prævidentes autem
chivio Regiæ jur ifdictionis in Regno Neapoli non defuturos homines pertinaces , qui cenfu
tano , ut refert Bartholomæus Chioccarellus . ras defpicerent , in Epiftola Synodali Theodo .
Archiv. Reg. Jurijd. Tom . 17. Tit. 7. fium Imperatorem rogaverunt , ut obtrectantes
fua poteftate puniret Epift . Synod. Conc . Ephef.
CAPUT ad Theod. A&. 2. & ideo Theodofius , ac dein
III.
de Valentinianus non folum bonorum publica-.
Fufus olenditur Ecclefie præcipuum & pro tione , fed etiam capitis fupplicio contumaces
prium femper fuiffe libros malos profcribere ; coercendos effe mandarunt , ut habetur in l. Da
mnato . C. de Heret. & Manich . & 1. Jubemus .
exercuiffe . C. de Summa Trinit. Deinceps , cum Neftoria
ni curaverint circumferri libros Diodori Tarfen
I. ECULO IV . Concilium Nicænum anno fis , & Theodori Mopfuefteni , in quibus Nefto
SECU 325. Arii fcript damnavit ; Nicephor. Hi rii errores magna ex parte latebant , Cyrillus
flor. lib. 8. cap. 18. & adeinde Conftantinus , pre Alexandrinus , & Acacius Metropolita Armé
cepit morte multari , qui librum aliquem ab A. piæ , coactis Synodis , illos profcripferunt , ca
rio co nf ec tum fta tim non att uli ffet . Ap ud Soc rat . verunt
que ne Fideles eos haberent . Liberatus
Hift. lib. 1. cap. 6. Patres etiam pfeudo -Concilii in Breviar. cap. 10. Item anno 451. Concilium
in Tyro circa annum 336. Ma rcellum Ancyra Chalcedo
nenfe libros Eutychetis damnavit ;
num ideo depofuerunt , quia fententiæ damna Conc Ch alcedon . A&
tionis fuorum librorum noluit acquiefcere , nec fu il . t . 2. & eodem tempore in
per mandavit , ut omnes Manichæorum libri
illos igni tradere . Socrates ibidem Theophilus flammis traderentur ; Platina apud Brafcbium
Alexandriæ Epifcopus anno 385. fuit primus ,
loc o fupra cit. ac proinde Marcianus Imperator
qui libros Origenis damnavit , prohibuitque ; horum Canonum contemtores damnavit pœna
ne fui illos legerent ; de quo eum poftea Hic deportationis : atque fi impia dogmat poftea
a
ronymus , Epiphanius , & Damafus Papa val docuiffent , poena mortis ; Exftat apud Concil.
de commendarunt . At cum Origenis opera uf Chalced. A. 3. & vide etiam Baron, ad ann,
que tunc ubique cum plaufu perle&ta fuiffent , 418. 419.
quidam Monachi in Palæftina dicebant , IV . Eodem Seculo V. iterum S. Leo libros
ta , fi quæ in libris invenirentur , illa ex erra alie Manichæorum profcripfi
t , ut refert S. Profper
na manu in fcripta Origenis irrepfiffe ; hinc con in Chron. ad ann. 443. fic fcribens : Diligen
tendebant , non propter illa etiam reliqua effe
tia Pape Leonis innotuit , qui Manichæos de fer
damnanda ; Theophilus vero , hoc non obftan cretis fuis erutos , oculis totius Ecclefiæ pu
te , ut refert Sulpitius Severus : Dial. z . Coge blicatos omnis dogmatis fui turpitudinem & da.
bat renitentes pro poteftate recta etiam univerfa maure fecit , & prodere , incenfis eorum codici
eum pravis damnare , quia fatis fuperque fuf bus ; multique Orientalium Sacerdotes induftriam
cerent libri , quos Ecclefia recepiffet ; Subdens re Rectoris funt imitati . Idem S. Leo fcripfit : Cu
Spuendam effe penitus lectionem , que plus effet randum effe , & Sacerdotali diligentia maxime
Lig, Theol. Tom. I. providendum , ut falfari codices in nullo usu

-lectio
 130 Appendix III. De Prohibitione librorum .
legionis babeantur . Apocrypbe autem Scriptu dicit in laudato Decreto a& tum effe tantum de
re ? non folum interdicenda , fed ignibus concre publica , non autem de privata le& tione . Sed hic
mande .... Unde fi quis Epifcoporum apocrypha etiam perperam , nam in Decreto dicitur , Cum
haberi per domos non probibuerit , bereticum fe bec ad Catholicorum manus devenerint ; quis non
noveris judisandum ; quoniam fi alios ab errore videt hic etiam de privata lectione fieri fer
non revocat , feipfum errare demonftrat , S. Leo monem ?
Epift. 15. alias 93. cap. 15, Edit. Ven, Idem S. VI. In feculo VI. anno 536. Patres Concilii
Leo, ut legitur in fuo Refponfo ad S. Turri fub Menna Conftantinopolitano profcripferunt tie
bium , fcripta damnavit Apollinariftarum , & Di bros Severi , Petri Antiocheni , & Zoara , dia
Ainii Epifcopi Afturicenfis ( qui tamen
" ab erro centes : Abjicimus , & anathemateferimus omnia
re jam refipuerat ) fic inquiens : Sed nemo bac ab ipfis confcripta . Et deinde ab Imperatore
Catbolicus præfumat , nec inter Catbolicos cen petierunt, ut fua fan& tione canones pro re illa
featur, quifquis utitur fcriptis , non folum ab ftatutos roboraret . Synod. fub Menna action. 1.
Ecclefia Catholica , fed etiam a Juo Autore da Eodem tempore Papa Vigilius damnavit fcripta
mnatis l Theodoreti adverfus S. Cyrillum ; item libros
V. Eodem Seculo V. 喝 putatur prodiiffe cele Theodori Monfuefteni , & Epiftolam Ibæ ; ac
bre Decretum de Cenfura librorum , Gelafio at deinde anno 555. libri illi in Concilio II. Con
tributum . Baronius ad ann. 69. num . 4. cum ali ftantinopolitano igni traditi funt , & omnia eo
quibus aliis Damafum credit Decreti illius au rum exemplaria , fi quæ poftmodum inveniren
&torem , Gelafium vero promulgatorem ; fed tur , fub excommuticatione vetita . De libris pa
Peartonius in Vindic. Ignatian. Lib. 1. cap.4. ex riter Prifcillianorum in Concilio I. Bracharenfi
antiquiffimo codice , in Angliam perlato a Lan anni 563. fic legitur ( ibi in Can . 17. ) Si quis
franco ex Coenobio Beccenfi , legit titulum Scripturas , quas Prifcillianus Secundum fuum
Decretum Gelafi Papa de recipiendis, & non depravavit errorem , vel tractatus Dißinii ( quos
secipiendis libris ; que funt fcripta ab eo cum ipfe fcripfit , priufquam converteretur ) legit ,
70. eruditimis Epifcopis . Et idem confirmat aut defendit , anathema fit . Pariter in Conci
Gratianus , Lupus Ferrarienfis , aliique cum Ni lio Toletano III, anni 589, habetur: Sancitum
colao Papa. Epift .42. ad Epifc. Gallie . Lupus eft , ut libri omnes Hereticorum igne comburent
Ferr. Epift. ad Carol. Calv. in fin. Gratian. c. di darentur Baron, ad ann. 589. num. 44. Ia
Santa Rom. Dift. 15. Non obftat quidam codex fequentibus fecutis anno 649. in Concit. Roma
apud Baluzium , ubi Decretum illud adfcrib no fub Martino I. Can , 18. di& tum fuit : Si quis
Hormifde Papæ , nam , ut referunt idem Baro non refpuit, & anathematizat animo & ore ne
nius , Pagius , Card. Noris , & alii , Baron. ad fandiffimos Hæreticos ( nempe Theodorum Pha
ann. 420. num. 21. ibi in ann . 494 Fanitam , & Paulum Pyr
num . 4. Noris in Cenotaphii Pifanis Diff. 4. §. 1 . rhum ) cum omnibus impiis eorum confcriptis ...
P. Orf Hift. Ecclef. ad ann. 494. idem Hormis condemnatus fit . Et in A. 4. damnata fuerunt ,
da fcribens ad Poffefforem Epifcopum , afferit & fub anathemate prohibita fcripta commenti
jam pridem extitiffe Decretum , dicens : Que tia Mennæ , & Vigilii Papa de unica Chriſti
effent catbolica dogmata ( in illo Decreto ) de voluntate . Et in Trullano anno 692. Can. 63.
finiuntur, ac certa librorum , etiam veterum in profcriptæ fuerunt quædam apocrypha Marty
auctoritatem recipienda . In Decreto autem Hor rum Hiftoriæ , & flammis traditæ . Item anno
mifdæ legitur: Non folum repudiata ( nempe 745. S. Bonifacius Epifcopus Moguntinus , Se
Hæreticorum fcripta ) , verum ab omni Roma difque Apoftolicæ Legatus Concilium advoca
na, & Apoftolica Ecclefia eliminata , atque in vit , cujus imperio fcripta impii Adalberti com
fuis Auctoribus anathematis indiſſolubili vinculo bufta fuerunt. Deindeque Zacharias Papa in Con
in æternum confitemur effe damnata , Abbas de eilio Romano idem confirmans dixit : Optime
Fleury fcribit Tom. 19. Orat. 7, Jup. Hift . Eccl. provifum a veftra fan& titate , ut confcriptæ illius
num. 13. & Tom. 7. pag. 64. in co Decreto fim omnia igné concrementur : Apud Baron. ad ann.
plicem dire& tionem ad cautelam dari , non ve 745. num. 36. Item in Concilio Nicæno 11. ann.
ro præceptum prohibitionis , quia nulla in ipfo 787. profcripti fuerunt aliqui Iconoclaftarum ti
adfunt cenfuræ , feu poenæ injunta . Sed perpe bri , his verbis : Anathema illis libris , & eis
1
ram, nam verbum eliminata fatis demonftrat , qui legunt . Ibi Alt: 200 vanmo
quod fcripta illa jam ab Ecclefia fuerint damna VII Nono feculo Nicolaus Papay cum requi
ta . Quomodo autem afferere poteft Fleury in fitus fuiffet a Bulgaris , quid faciendum de li
illo Decreto nullam adeffe cenfuram impofitam , bris allatis a ✓ Saracenis ; Refpondit : Utpote no
dum in eo legitur , Sub anathematis indiffolubi & blafphemi , igni tradendi , Nic. Papa E
li vinculo? Accedit quod Clemens VIII . in Con pift . ad Bulgars Præterea Adrianus Papa anno
ftitutione Sacrofan&tum , data die 17. Octobris 869. fic Bafilio Imperatori fcripfit : Cunta de
anno 1595. teftatur Gelafium fub cenfura libro cernimus exemplaria ( Phoții ) prorfus a poſſeſ 1
rum illorum detentores jam damnare . Accedit foribus ablata igne cremari ; nec fupereffe apud
infuper , quod Patres Concilii Tridentini , ut quemliber ex bis unum apicem , nifi forte quif
refert Cardinalis Pallavicinus , Hift . Conc. Trid, quis rotius nominis Chriftiani dignitate , ana
par. 2. cap. 18. 19. ex digeftis a Gelafio ar Themate perculfusy carere voluerit . Accendatar
guerunt non effe opus in prohibitione librorum , etiam tue zelus pietatis &c. Sicque profequitur
ut citentur Au&tores , quorum funt libri inter Pontifex , rogans Imperatorem , ut ipfe fuis et
dicendi . Alius autem Autor , nempe Van-Espen iam Editis poena coerceret inobedientes . Apud
Part. 1. 115. 22. de Congr. Card, cap. 4. num. 2. Bajer, ling. verb. Dedecks lit.f. Concilium Tul
lenfe
 Appendix III. De Prohibitione librorum .
lenfe XIV. anno 860. Can. 4. confirmavit Ca
nonem IV. Concilii Valentini III. qui de libris
Scoti Erigene ita ftatuerat: 4 pio Fidelium au
ditu penitus explodimus , & ut talia & fimilia
fcripta caveantur , autoritate Spiritus Sancti in
serdicimus Leo IX, anno 1050, in Concilio Ver
cellenfi fub anathemate pariter damnavit librum
Scoti de Corpore Chrifti . Honorius III. anno
2225. confirmans Acta Concilii Senonenfis pro
fcripfit alium præfati Scoti librum de Naturis,
Lanfranc. de Curp, Dom. cap. 4. Præterea in
Concilio Romano , fub Nicolao II. anno 1959.
Berengarius , ejuratis erroribus , adducere omnes
fuos fuorumque libros coactus eft , qui omnes
concremati fuerunt . Lanfranc. loco cit. In Con
cilio Sueffionenfi anno 1121, coactus eft Petrus
Abelardus fua fcripta propriis manibus igni com
mittere Gaufrid. in Vita S. Bernardi lib. 3.
caps Innocentius II. fab excommunicatione
mandavit, ut qui haberet libros præfati Abela
di , & Arnaldi a Brixia , illos ftatim combure
rat . Exfat in Concilio Later, in fine . Idemque
prac prum datum fuit anno 1140. in Concilio
Senenfi Apud S. Bernard, ep. 115. ad Tuonem
Cand. Idem de libris Gilberti Porretani ftatuit
Eugenius III, anno 1148, in Concilio Rhemenfi ,
ut refert Gaufridus dicens : Dominus Papa A
poftolica autoritate capitula ipja damnavit , di
Aride præcipiens, no eundem librum legere , vel
tranfcribere quis auderet . Gaufrid. ep Graves
tom . 1. Hift. part. 4. Coll. 4. & ap. Nat. Alex.
tom . 13. pag.771 97019 ? € $$$XX »
VIII. Pariter Concilium Parifienfe ann. 1204
damnavit libros Davidis a Dinando : Qui
brigait Rigordus , de Gaftis Philip, apud Pe-
tau in Prolog, cap. 3. num. 8. & apud Natal,
Alexand. tom. 16, pag. 156, juff funt omnes com
buri & fub pœna excommunicationis cautum
eft in eodem Concilio , ne quis eas de cetero fcri
bere legere præfumeret , vel quacunque modobar
bere . In Concilio Toletanno 1229, vetitum fuit ,
ne Laici cujufcunque generis , & ftatus penes fe
haberent , durante hærefi , quencumque librum
facræ Scripturæ , $ exceptis Pfalterio , & Brevia
rion Concil.Toletan. Statut, 13. apud Harduin,
tom. 7. Colle&. col. 178, Et" quoniam Hæretico
rum eft facras Scripturas S in S vernaculam lin
guam vertere , ut , illas modo fuo interpretan
tes erronee poftmodum , tradant fuis addifcen
das ideo Synodus Biterrenis anno 1745. ( cap.
36. ) interdixit omnes Scripturæ libros vulga
remain linguam traductos . Idem ftatuerunt Con
cilia Hierofolymitanum , Mechlinenfes Came
racenfe , & alia plura , quæ obfervari poffunt in
libro edito Parifiis anno 1661. ex præcepto Cle
ri. Gallicani fub titulos Collectio Autorum , qui
འ ex profeffo facræ Scripture in vulgarem linguam
translationes damnarunt . De hac re adeft et
iam quarta Regula Indicis, Infuper Papa Cle
mens XI. profcripfit Propofitionem 79. Quefnel
lii, quæ dicebat ས༢། Utile de noceffarium eft o
mni tempore , amni loco, & omni perfonarum ge
meri ftudere cognofcere fpiritum, & pieta
tem, & mysteria facra Scripture . Præterea Can
cellarius Parifienfis ,1: & Doctores regentes juf
fu Gregorii IX, libros Thalmudos priblice cour
eremarunt . Natal. Alexand. Tom. 16. pag. 41.
131
Idem ftatuerunt Clemens IV. Honorius IV. Joan
nes XII. & alii , Vide Sixtum Senenf. lib. z.
tom. 1. pag. 202. , & ex fola Bibliotheca Judæo
rum , quæ erat Cræmonæ , combufta funt duo
decim millia exemplaria . Infuper Julius III.
Conftitutione 23. Cum ficut jus , præcepit quof
cunque Codices Judæorum ex eorum domibus
eruendos , & concremandos : & Clemens VIII.
Conftitut. 20. Cum Hebræorum , omnibus facul
tatem ademit , adhuc Inquifitoribus , & Lega
tis a Latere , impertiendi licentiam ad eos le
gendos . 2
IX. Alexander IV. Conft. Romanus Pontifex ;
anno 1256. fub excommunicatione vetuit , ne
quifque haberet fcripta Gulielmi a Santo A
more , mandavitque , ut intra octo dies illa com→
burerentur ; & omnes paruerunt . Vide Guillelm
Nancium in Vita S. Ludov. ann. 1225. Pariter
Petrus Tarraconenfis Archiepifcopus auctorita
te Alexandri V. anno 1260. fub anathemate li
bros Laurentii Lulli profcripfit ; & cum deine
de anno 1376. Gregorius XI . prohibitionem con
firmaffet , Petrus Aragoniæ Rex de illa mœ
rens Pontificem rogavit , ut opus Lulli iterum
examinaretur ab Epifcopo Barcinonenfi : fed hoc
non obftante , profcriptio ftetit , & Rex humili
ter illi acquievit . Item Thomas Arundelius Ar
chiepifcopus Cantuarienfis , coacto Concilio Pro
vinciali anno 1408. Oxoniæ prohibuit fub ex
communicatione , ne quis legeret aut haberet
quemcunque librum ab Academia Oxomenfi ,
aut Cantabrigenfi prius non probatum . Pariter
Joannes XXII. in Concilio Romano anno 1513.
plures libros damnavit , EpifcopisAlexand
curam injun
gens , ut omn par 2. & Natal. ur
illi . concremarent rom.
. Vide. Lab**
be tom . 1.
16. pag. 231. Idemque mandatum renovavit Con
cilium Generale Conftantienfe anno 1415. His
perfpectis nequeo intelligere , quaM fronte poffint
quidam afferere Ecclefiæ tantum effe cenfuram
dare de pravis libris , non vero illos prohibere ,
& comburere .
( SAP) Aus
CAPUT Cho
IV.
Refpondetur inanibus Adverfariorum objectionis
bus 3** quibus impugnatur librorum N
prohibitio ab Ecclefia indica , MAN
blog
t
I. IVERSI diverfa objiciunt . Alii abfolu
DTte afferunt librorum prohibitionem per
fe nocuam , & injuftam effe Alii concedunt
quidem ad Ecclefiam pertinere cenfuram ferre
de libris , ad Principes vero lectionem eorum
prohibere , illofque comburere . Alii demum u
trumque Ecclefie concedunt , quod poffit nimi
rum libros damnare , & eorum lectionem inter
dicere , fed autumant prohibitrones , quæ hifce
temporibus ab Ecclefia prodeunt , omnino effe
irregulares , & a recto ordine aberrantes , ac pro
inde non poffe confcientias obftringere . Singu
la difcutiamus .
II. Objiciunt igitur I. Injuftam effe librorum
prohibitionem , ex illo Apoftoli : Omnia proba
te , quod bonum eft , tengte . 1. Theff. 5. 21. Er
rat igitur Ecclefia Romana , temere dicunt li
brorum fectionem prohibendo , cum imicuique
I 2 ex
 132 Appendix III. De Prohibitione librorum .
ex præcepto Apoftoli datum fit libros lectione veræ fuerint aut falfæ ; jam pridem enim ab
probare , bona in eis inventa retinendo , mala ipfo Domino ( Deuter. 13.3 . ) mandatum feit
autem reprobando . ne Pfeudo- Prophetæ a Fidelibus audirentur
III. Id confirmant au&oritate S. Hieronymi , Tertullianus autem mifere in hærefim impegit
qui cum argueretur. ab aliis , quod Hæretico quia Montani , & infanarum Mulierem fomnia
rum opera evolverét , fic reſpondit : Si quis im at prophetias habuit . Non igitur , inquit E
murmurat , quare corum explanationes legam , ftius , do omnibus do&rinis verba illa dixit A
quorum dogmatibus non acquiefco , fciat me il poftolus , fed tantum de iis quæ de novo profe
lud Apoftoli libenter audire : Omnia probate , rebantur a Fratribus , & nondum probata erant ;
quod bonum eft retinete ..... Cur me lacerant hæc enim dijudicari oportebat , fecundum id
Amici mei , & adverfus filentem craffæ fues grun quod idem Paulus præcepit Corinthiis fcribens :
nitant? Meum propofitum eft Antiquos legere Prophetæ duo aut tres dicant , & ceteri dijudi
probare fingula , retinere quæ bona funt , & a Fi cent . 1. Cor. 14. Ea vero quæ ab ipfo , aut ab
de Catholice Ecclefiæ non recedere . S. Hieron. aliis tradita erant Apoftolis non dijudicari
ep. ad Miner. & Alexandr. Confirmant deinde vult , fed teneri ; ut in 2. ad Teffal. cap. 2. in
exemplis , & dictis Theophili , & Dionyfii Ale quit : Tenete traditiones , quas didiciftis . Et 1.
xandriæ Epifcoporum : Teophilus enim , cum Cor. 11. Laudo vos , quod ficut tradidi vobis ,
reprehenderetur quod fcripta Origenis legeret , præcepta mea tenetis . Præterea dicit Natal.s A }
repofuit : Si quid boni in illis reperio , illud ex lexander , probare dotrinas librorum , non uni
cipio; fi vero fpinofam quid vifum fuerit , hoc cuique commiffum eft , fed tantum Epifcopis ,
sanquam aculentum prætereo . Item Dionyfius , quos Spiritus-Santus Ecclefiæ Dei præfecit, &
pariter reprehenfus de lectione Hæreticorum , maxime fummo Pontifici Chrifti Vicario , ac to
rem cum Deo in oratione conferens , cæleftem tius Gregis Chrifti fupremo Patori . Pravi´au
vocem audivit ei dicentem : Lege omnia , que tem libri non damnantur ab Ecclefia niſi poſt
in manus tuas veniunt ; valebis enim omnia ex diligens examen ; nullum igitur judicium aliud
pendere, & probare Hinc Dionyfius legit , & de illis operibus exfpectandum , quæ jam Eccle
aliis ( forte ipfum reprehendentibus ) fcripfit : fia improbanda judicavit .
Acceptavi vifionem banc , tanquam apoftolicæ vo # VI. Quod vero ad S. Hieronymum attinet ,
⚫i conformem . Apud Eufeb. Hift. lib. 7. cap. 7. certum eft , quod ipfemet Santas Do &or lectio..
IV. Addunt , quod etiam Hormifda Papa le nem pravorum librorum conftanter reprobavit ;
Aionem librorum pravorum non reprobavit , imo in quadam enim Epiſtola ipfe fcripfit : Do&orum
laudavit , " eo quod alias non bene poffent erro bominum tractatus lege , eorum dumtaxat quorum
res confutari , nec vitari , fic enim dixit : Nec fides nota eft ; non neceffe babes aurum in luto 1
tamen improbatus diligentia per multa difcur quærere . S. Hieron. Epit . 10. ad Furiam . Hanc
rens , fed animus a veritate declinans . Sepe de que Epiftolam animadvertens Marianus Victor , 4
bis neceffaria providetur, de quo ipfi emuli con fic adnotavit : Ubique fan fimus Vir inculcat ,
vincantur , inftructio . Nec vitia dari poteft nos ut ab Hereticorum , apocriphysque " voluminibus
Je, quod fugias : atque ideo non legentes incon abftineamus ; & improbat rationem , qua præten
grua in culpam veniunt , fed fequentes . Quodfi ditur durum ex lato queri . In Oper. S. Hieron.
ita non effet , nunquam Door ille Gentium ac tom . 1. pag. 10. in Schol : Præterea , S. Hierony
quieviffet nunciare Fidelibus : 0 ia probate mus fummis celebravit laudibus Decreta Eufe
quod bonum eft tenete . Hormifda epift. 70. að bii , & Dionyfii Alexandrini , quibus a lectione
Poffeffor. Quin & ipfe Gelafius in Decreto fu librorum Origenis Fideles arcebantur . Præte-`
pra laudato , eodem tempore quo damnata ope rea ipfe Hieronymus auctor fuit , ut iidem Ori
ra recenfebat , fic ibidem adnotavit : Sed cum genis libri profcriberentur a Venerio Epifcopo:
bec ad Catholicorum manus advenerint , B. Pau Mediolanenfi , & a Pontifice Anaftafio , cujus
li Apoftoli præcedat fententia : Omnia probate , deinde Decretum undique ipfemet propagavit .
quod bonum eft tenete . Hinc Fleury , & Van S. Hieronym. Epiſt. 78. ad Pammach. Ipfemet
Efpen inferunt Pontifices , ac ipfummet Gelafium præterea laudat Pammachium , quod cum legif-t
libros notatos damnaffe , non ut corum lectio fer Origenis Principia , Exborruit , & reclufit
prohiberetur , fed ut illi cum præventione , & ferinio , ne prolati in vulgus multorum animos
cautela legerentur ; dum alias rigorofa prohibi vulnerarent . Idem Epift. 59. ad Avitum . Tan
tio ( ut ajunt ) nonnifi perniciofa effe poteft , dem teftatur exemplar Origenis olim a le trans
eo quod libertinos ipfa prohibitio magis ad le latum nulli unquam præbuiffe , ex quo adnotat
&
tionem impellit ; & contra aufert cordatis vi Commentator : Audiant hæc qui Hereticorum:
ris , ut poffint errores qui ferpunt adnotare , & libros paffim fibi legendos fore contendunt , &Ja
confutare . " lubrem Parentis Ecclefie prohibitionem defpi •
V. Refpondetur . Et primo quoad textum il ciunt ; venenum enim aureo etiam hauftum po-:
lum Apoftoli , Omnia autem probate , &c. com- culo femper nocet , Marian, Vit, in præf. Epift.
muniter dictum illud explicatur a Commentato Scribit alibi idem Hieronymus hæc magni pon
toribus , Eftio , Cornelio a Lapide , Ugone , Nat. deris verba : Melius eft aliquid nefcire , quam
Alexand. Tirino , & aliis ; nimirum quod o cam pericule difcere : San&us Hieronym . Reg.
muia que dubia & incerta funt , examine & Monach. tom. 9. Edit. Cul. pag. 198. Alibi de
mum , ut alia prætereamus , fic graviffime mo
probatione indigent , prout erant quædam pro
phetiæ, de quibus fermonem fecerat Apoftolus net: Nemo at Lupaner mittit Virgines fuas ,
in verfu præcedenti , ubi dixerat : Prophetias no quamvis quædam ibi reperiri poffent de turpi core
Lite fpernere; has voluit Paulus judicare , an xuptione lugentes : nemo Hæredem fuum laironum (tur
 Appendix IIL De Prohibitione librorum .
turbe committit , ut difcat audaciam : nemo in
perforatam intrat cymbam , ut difcat vitare nau
fragium ; & ad planum proftibulum , bærefs
bus plenum volumen animam diriges immu
nem doli , ut ibi difcas catholicam verita
tem? Idem S. Hieron. apud Sixtum Senenf. 1.2.
tom . r .
VII. Quod fi mo illo in loco, ab Adverfariis,
objecto diverfimode S. Dotor , fentire videtur ,
hoc nimio ejus ardori parcendum , quo a Rufi
no & aliis impetebatur . Hinc non defunt , qui
de hujufmodi lectione Hieronymum reprehen
dunt . Vid. Chriftian. Lupum .... Et ipfemet
adhuc fatetur de tali re a Domine fuiffe corre
&us " ac etiam flagellis coercitus . S. Hieron, in
Reg. Monach, Scribunt alii , Hieronymum libros,
quofcunque legiffe propter Ecclefiæ neceffita
tem , & de licentia faltem tacita Damafi , alio
rumque Pontificum . Ceterum fciendum eft , quod
tunc temporis magna vertebat controverfia in
ter Epifcopos , an permittenda , aut vetanda fo
ret Operum Origenis lectio ? Negabat Theophi
lus Epifcopus Alexandriæ , & Epiphanius Sala
mina in Cypro , quorum tamen decreta erant
tantum particularia pro fuis Ecclefiis , Affirma
bant autem Eufebius ( qui tunc Apologiam de .
libris Origenis tradiderat ) , item Chryfokomus ,
Theotimus , Cafiodorus , & alii , ac ipfe Hiero
nymus , dummodo caute atque a paucis peritis
præfati libri legerentur . Adde quod ledio ipfo
rum non erat ufque tunc damnata , 11 quis dubi
tat , quin fi ipfa ab Ecclefia fuiffet , vetita , Hie
ronymus Ecclefiæ non paruiffet ? Lift 2
VIII. Quod autem ad Theophilum Alexan
driæ Patriarcham pertinet , refpondetur, quod lis
cet ipfe immunem fe diceret ab omni reprehen
fione , quia in lectione librorum Origenis cau
te fe gerebat , omnino reprobando que prava
videbantur ; attamen refert Socrates , Hift. lib.
6. Cap, 17, Theophilum nihilominus damnatum
fuiffe a Concilio , nec excnfationes ab eo alla
tas fuiffe admiffas . Si igitur hic Patriarcha da
mnatus fuit , eo quod libros nondum vetitos le
gerit , quifque videre poteft, qualis fuerit O
rientalium fenfus circa lectionem librorum jam
profcriptorum . Quod vero adducunt Adverfarii
de Dionyfio , id valde longius eorum cauffam
infirmat , quam adjuvat , Relege benigne Le
&
tor , quæ de hoc diximus Cap. II. num. 5. ubi
retulimus quod Dionyfius non aufus eft legere,
Hæreticorum libros , nifi Divina vifione , & voce
confirmatus ; & nihilominus adhuc a fuis apud
Pontificem accufatus fuit , qui non omifit eum
de hoc reprehendere , prohibuitque ne deinde
hujufmodi lectionem profequeretur . Mira res !
primis illis Ecclefiæ feculis , quando pauciffimi
habebantur Sacræ Scripture Explanatores , fi vel
Patriarcha opera legiffet alicujus magni nomi
nis Interpretis , qui in aliquem errorem incidif
fet , fcandalo erat Fidelibus , & repræhendeba
tur , & deferebatur , & damnabatur ; & hodie
cum Ss. Patribus , & multis affluamus Explana
toribus , in quorum operibus doctius quam in li
bris Hæreticorum veritates elucidantur , inve
niuntur homines Ecclefiam criminantes , quod
librorum erroribus infectorum ovibus fuis lectio
nem probibeat !
Lig. Theol. Tom. I.
133
7. IX. Scripta demum ab Hormifda nobis op
pofita minime obfunt : non enim Pontifex igno
rare potuit traditionem Ecclefiæ , Conciliorum
Canones , Decefforumque Decreta , nempe Leo
nis , aliorumque Pontificum , & multo minus
Decretum Gelalii , quod ipfemet Hormifda ia
eadem fua commendat Epiftola . Ipfe infuper,
ibidem adnotat Gennadii libros ab Ecclefia non
recipi . Infuper ipfemet Fideles a le& tione libro
rum Manichæorum , aliorumque Hæreticorum
compefcuit . Vid. Platinam in Hormisdam apud
Bejerling, Verb, Dedecus . - Quod autem Hormif
da fcripfit Poffeffori , " nempe , Non legentes in
congrua in culpam veniunt , fed fequentes , illud
quidem fcribit fine præjudicio prohibitionis da
mnatorum librorum , Fervente Conftantinopoli
magna controverfia circa Gennadio librúm , "be
ne poterat Poffeffor Epifcopus eum legere , etfi
noviffet damnatum , quandoquidem Concilium
Carthaginenfe ( ut fupra diximus ) non diu ante
celebratum , decreverat poffe Epifcopes legere
damnatos libros Hæreticorum pro neceffitate , s.
tempore : quanto magis igitur legere poterat Pof
feffor , tempore, quo liber Gennadii nondum fuc
rat damnatus Nolebat autem ipfe illum lege-:
re, nimis in ea re fcrupulis indulgens ; at de
hoc ab Hormiſda fuit exprobratus , propter illud,
Apoftoli monitum , Omnia probate ; opus eft e
nim ut Paftores aliqua probent , ac deinde oves
inftruant de iis que tenere , & quæ abjicere de
beant . Dicere, autem cum Adverfariis , quod
ftri& ta librorum prohibitio non poteft effe nifi
perniciofa , eo quod Libertinos magis ad legen-.
dum impellit : hoc argumentum infringit omnia
Ecclefiæ , imo ipfius Dei mandata. Hæc quidem:
eft mifera hominum conditio , ut vetita avidius
patrare cupiant , juxta vulgare illud proverbium ;
Probibitio generat appetitum . Sed hoc non eve
nit , ut ait Chryfoftomus , Hom. 10. in Epift . ad
Rom. ob legis naturam , fed propter eorum , qui
legi tenentur parere , defectum . Auguftinus di
xit : Auxit probibitio defiderium , Serm. 4. de
Verbis Apoftol. Et alibi : Hoc ipfum quod con
cupifcitur , fit jucundius cum vetatur . Ibidem
cap. 10. Sed quid inde ? Nunquid jufta præce
pta ex hoc erunt perniciofa , ac proinde per
mittendum erit , ut homines agant quicquid
velint?
X. Præfatum hoc ridiculum argumentum pri
mus propofuit petulans Petrus Soave ; fed illud'
egregie diluit Cardinalis Pallavicinus , dicens ,
quod licet lectio , noxia librorum per fe a natu
ra fit vetita , ramen valde prodeft ad vitandos
lapfus injun& ta Ecclefiæ prohibitio ; ,, Impercioc
chè ( funt verba Pallavicini ) maggiori pec
, cati fi fchifano , mentre innumerabili persone
, per ubbidienza rattenendofi da sì fatti libri ,
29 rimargon liberi dal male , in cui le trarebbe
,, improvedutamente una tal lezione . Nè fifcor
" ge baftante in pratica il rimetter ciò alla co
" Scienza di ciafcuno, il quale confideri , fe un
" tal libro il ponga in lubrico di caduta , onde
" fia in obbligazione di non ufarlo . Questo pe
ricolo malfi conofce , fe non tardi , ed a rea
„ prova . Di molte opere a molti non è nota la
» contenenza prima della lezione . Oltre a ciò
? » troppa è la fidanza che ha l'Uomo sì del fuo
I 3 Sape
 134 Appendix III. De Prohibitione librorum .
» Sapere , che del fuo potere : ciafcheduno fi per rum , inftantibus Zofimo & Bonifacio Egifcopis .
,, fuade , che da niun feduttore farà ingannato, Vid. Cap. III. Theodofius & Valentinianus li
da nium vifcbio farà impaniato . Le Iftorieche bros Neftorii , & Porphyrii , rotulante Conci
"" raccontano ciò che una volta fu , e de favole lio Ephefino . Ibidem . Juftinianus libros Severi ,
" che rappresentano ciò che molte volte fuol ef petentibus Patribus Concilii Conftantinopolita
" Jere, fon piene di esempj , i quali infegnano, ni . Ibidem . Bafilius fcripta Photii ad inftan
", quanta in cid fia la prefunzione degli Uomini tiam Adriani Papæ , qui illa prius damnaverat "
» avanti al fatto , quanta la debolezza nel fat & ex Oriente tranfmiffa Romæ ignibus tradi
" to ; fenza che la proibizione de' libri cattivi dit . Ibid. Ludovicus Pius librum Claudii a So
» porta infieme due altri falutevoli , e confidera rino ex Epifcoporum judicio commifit igni . I
" bili effetti : l'uno è che il simore di questa au demque fecit S. Ludovicus Rex de libris Thal
" tentica nota ritiene molti dallo fcriverli , o mudicis judicio Innocentii IV.
99 dal divulgarli : l'altro che ella col difficoltar XIII, Saltem omnes tibri , qui a Principibus
" ne lo spaccio, ritrae gli Stampatori dall' im damnati fuerunt , prius ab Ecclefia fuerunt in
" preffione, ed i Libraj dalla compera ; onde la terdicti . Sic libri Eutychianorum profcripti a
,, trifta erba per difetto di coltivatori a poco a Marciano , antea jam a Concilio Chalcedonenfi
" poco fi dirada, e muore ; e le penne , i torchi , cui Imperator interfuit ) fuerunt vetiti .. Libri
e le botteghe fon invitate dall' efca dell' ati Wicleffi damnati a Riccardo II. Anglia Rege,
66
lità ad impiegarfi folo in opere profittevoli jam prius a Gregorio XI. fuerant damnati.. Et
Quamvis igitur aliquando alicui viro pio pro idem accidit de Novatorum a Carolo V.
deffe poterit legere pravum librum erroribus profcriptis . Porro ipfimet Principes fatentur fe
notatum , nihilominus ( generaliter loquendo ) gladium habere ad Canones Ecclefiæ cuftodien
magis expedit ab hujufmodi lectione homines re dos ; fic enim declaravit Chidelbertus, Rex :
movere , ut illufionum periculum vitetur , aut Quia neceffe eft , ut plebs quæ Sacerdotis præce
faltem ne ipforum exemplo Libertini ad legen pta non ita ut oportet cuftodit , noftro etiam cor
da inducantur ea, quæ facile fubverfionis cau rigatur imperio , Conftitutio Chidelberti in Ca
fa eis effe poterunt . pitular. in Labbè tom. 6. Concil. col. 487, Et Lu
. XI. Objiciunt II. per librorum prohibitionem , dovicus VII. Galliarum Rex ; Quare digna vox
ac multo magis per eorum concremationem eft majeftate Regnantis , Dei fervum , & Eccle
ipfam Rempublicam lædi , & ideo plures maxi. he defenforem fe Principem profiteri . Epift. Lu
mam fubire bonorum ac famæ ja& turam ; hinc dov. VII. ap. Baluz, in Addit. ad lib. 2. de Con
illas nonnifi a fæculari Principe poffe imperari , cord. Petr. de Marca Concedimus , alii oppo
ad quem unice fpe& tat fuper bona temporalia nunt , poffe Ecclefiam prohibere libros Religio
jurifdi& tionem exercere . Addunt quod Ecclefia nem impugnantes , fed quo jure Ecclefia pote
nonnifi pofterioribus hifce feculis hajufmodi ne rit fibi poteftatem arrogare profcribendi libros
gotiis fe immifcuit ; quamvis enim , ait Petrus de Philofophia , vel de aliis materiebus tractan
Soave , apud Pallavic. Hift. Trid. p. 2. lib. 15. tes ? At iftis fapienter refpondit Cardinalis de
cap. 18. Ecclefia femper libros malos damnave Luca inquiens : Quamvis impium Vulgus banc
rit , eorundem tamen prohibitio & concrematio probibitionem ad folos libros , qui Fidei dogma
nonnifi per Principes legitur imperata , ut ap ta continent , reftringere fatagat , quafi quod ea
paret ex prohibitione librorum Arii vetitorum a que mores, vel pietatem , five Ecclefiafticam po
Conftantino , Neftorii a Theodofio , Porphyrii reftatem feu libertatem concernunt , ad Fidem non
a Juftiniano , Eutychetis a Valentiniano & Mar pertineant : prorfus tamen erronea eft bec opi
ciano , Pelagii ab Honorio , ac tandem Luthe nio, que ignorantie & malitiæ filia eft , quo
ranorum a Carolo V. Nec nifi fuculo XIII . Ec niam ifta funt femina bærefum , vel fchifma
clefiam hanc jurifdictionem ufurpaffe afferunt ; tum , vel radices , vel præparationes . Card, de
tempore quo in Concilio Tolofano prima vice Luca Theatr. Verit, & Juft. tom. 15. p. 2. d. 19.
ipfa Fidelibus interdixit Sacræ Scripturæ le a num. 10. Confirmatur quod dicimus , ex De
&
tionem . cretali die 4. Mart. anni 1755. emanata a Be
XII. Refpondetur . Jam fupra Cap. II. & III. nedi&o XIV. & directa ad Epifcopos Regni Po
fatis evidenter oftenfum eft ad Ecclefiam præ loniæ ( vide in Bullar, ejufd. Benedicti tom. 4. ) :
cipue pertinere libros , qui Fidem vel mores of ibi loquens Pontifex de quodam libro edito a
fendunt , prohibere , cum ipfi Ecclefiæ præcipue P. de Borde Congregationis Oratorii in Gal
incumbat oves fuas a venenatis pofcuis remove lia , in quo Auctor labefutat ( verba funt De
re , & hanc jurifdictionem jam a primis feculis cretalis ) poteftatem Ecclefie a Chrifto Domino
innumeris exemplis demonftravimus femper e collatam , non folum dirigendi , fed etiam juben
xercuiffe interdicendi & concremandi libros no di per leges, & contumaces exteriori judicio & 7
cua lectionis, ipfis videntibus & comprobanti pœnis coercendi Ecclefiafticum minifterium , ita
bus piis-Principibus . Quod fi aliquando Prin feculari Dominationi fubjiciens ut ad banc Spe
cipes libros Fidei aut moribus adverfos profcri & tare pronuncier de externa omni ac fenfibili gu
pferunt , aut concremarunt , hoc fecerunt ad pe bernatione cognofcere, ac judicare . Hoc pravum
titionem Ecclefiæ , ut fua poteftate coercerent ac perniciofum fyftema jam pridem a Joanne
renuentes Ecclefiæ canonibus fe fubjicere , prout XXII. in Conflitutione , Licet juxta doctrinam
Conftantinus ex præcepto Concilii Nicæni fcri reprobatum , ac pro bæretico expreffe damnatum ,
pta Arii aboleri mandavit . Raynaud. de bon. & ut teftatur , Benedictus iterum damnat , præfa
mal. lib. P. 3. Erot. 2. num. 466. Barbofa de Off. tique Autoris propofitiones impias , & hæreti
Ep. p. 3. All. 50. Honorius libros Pelagiano cas declarat ,
XIV. Ob
 Appendix III. De Prohibitione librorum . 135
XIV. Objiciunt III. non raro cenfuras libro ftate in eos procedendi , eorumque libros pro
rum committi viris imperitis , aut maledicis , hibendi , ac concremandi . Idem confirmarunt
& invidis , qui de rebus fcriptis vel nefciunt poftea alii Pontifices pro aliis Provinciis . Et
judicare, vel quibus Auctores funt exofi , & ideo idem obtinuit ab Alexandro IV . S. Ludovicus
ipfi , falebras in plano quærentes , five bene five pro Gallia, & a Pio IV. Carolus V. pro Hifpa
male Autor fcripferit , damnandum eſſe volunt , nia , aliifque fuis ditionibus . Philippus II. idem
ut loquuntur Raynaudus , de bonis & mal. lib. Tribunal Inquifitionis voluit & in noftro Regno
P.3. Erot. 3. n. 512. & Ludovicus Muratorius , Neapolitano conftitui , fed Neapolitani , qui
Buon-Gufo p. 2. cap. 1. Et fic opcra Ven. Bel femper erga Romanam Ecclefiam fumma fue
larmini fuerunt vetita . Fuligat in Vita Bel runt fidelitate affecti , & in Fide Catholica fta
Larm. cap. 11. Sic etiam + fcripta S. Thomæ fue biles, ab eo tamquam non neceffario ac fideli
runt fub anathematis fulmine interdi& ta a quo tati fuæ quodammodo injuriofo , inftantibus pre
dam Epifcopo Parifienfi , Raynaud. loc. cit. n. cibus , magnoque conatu exemtionem impetra
$79. Quapropter referunt Pium II, Francorum runt .
Regem fic monuiffe Carolum VII. Filiun , ut XVI. Paulus autem III. anno 1542. in Bulla
refert Launojus ( Vide apud Launojum ) Obfe 34. quæ incipit , Licet ab initio, ftatuit Rome
cro, cariffime Fili' , ut Doctoribus Sedis Apoftoli Congregationem Generalis Inquifitionis , cui pra
ce femper non credas ; multa illorum paffioni vos libros prohibendi curam impofuit ; licet e
bus tribuas. Hinc dicunt , quod ad errores frau nim damnatio librorum nunc fit Congregatio
defque vitandas omnino opus eft , ut in prohi nis Indicis , quæ poftea ere& ta fuit , attamen et
bitione fibrorum Auctores , vel alii pro ipfis au iam nunc prævalet illi Congregatio Inquifitio
diantur , qui operum tueantur partes ; agitur e nis , adeo ut plures libri , quorum lectio a Con
nim de re gravi , nimirum de fama Scriptoris , gregatione Indicis permittebatur vel damnaba
& de ejus non levi damno propter editionem li batur , poftmodum a Congregatione Inquifitio
bri jam perfectam ideo pertinet ad fubftantiam nis damnati funt vel permiffi . Benedictus autem
judicii , ut reus citetur & audiatur , juxta ipfo XIV. in Bulla , Sollicita ac provida , edita an
rum Canonum præfcriptum , nam in Clementina no 1753. die 9. Julii ( vide in Bullar. tom. 4. n.
Paftoralis fic dicitur : Dici ne ergo fententia me 19. ) ftatuit Canones , vel potius antiquos ( jam
ruit, que a Judice ... in abfentem , nec cita olim ftatutos , faltem æquivalenter ) renovavit ,
tum legitime , ac inauditum per confequens & in circa optimum regimen in libris examinandis ,
defenfum , non maturo fuit judicio , fed precipi & prohibendis , Primum enim in Congregatio
tio promulgata? Idem pluries & fortius per Leges ne juxta præfcripta ) liber tradendus eft uni
civiles præfcribitur . Non potuit igitur Ecclefia ex Confultoribus , five Qualificatoribus , qui il
Romana retra& tare , quod lex Gentium , & Im lum expendere debet , cenfuramque fignare , er
peratorum , Canones , item natura , & ipfe Deus rores adnotando . Deinde idem liber alteri tra
præceperunt. Nec aliter , dicunt , fe geffiffe Ec ditur Revifori , fuppreffo primi Cenforis nomi
clefiam in Concilio enim Lateranenfi IV. ubi ne ut alter liberius judicium fuum exponat .
de libro Joakim agebatur , qui e vivis difceffe Si Cenfor fecundus primo affentitur , tunc liber
rat , ejus Monachi pro ipfo auditi fuerunt . In ad fingulos Confultores mittitur , ut fuum quif
Concilio Bafileenfi , cum damnandus effet cujuf que fuffragium præbeat : fin autem , adhibetur
dam Auguftini liber , Auctor citatus fuit , quam tertius Revifor. Poftea liber cum Cenfura , &
vis ille poftea non accefferit . Pariter in Conci Confultorum fuffragiis ad Cardinales tranfmitti
lio Tridentino , quoniam fingulos Auctores ci tur , ut hi in Congregatione de re definitive pro
tare impoffibile erat , facta eft generalis citatio nuntient . Demum acta omnia ad Pontificem
per edictum eorum , de quorum libris ageba referuntur , cujus judicio res abfolvitur . Quan
tur: & fic in fimilibus cafibus pariter actum eft . doque etiam Pontifex ob rei gravitatem judi
XV. Refpondemus : Fatemur quidem in da cium coram feipfo habendum mandat .
mnatione librorum errores & fraudes interveni XVII. Quod autem ad Congregationem In
re poffe , ficut in aliis omnibus humanis judi dicis pertinet , fciendum quod cum Novatores
cis: fed quid inde? numquid ideo legitimæ au tranfacto feculo XVI. Occidentem impiis libris
&oritati minime parendum ? Hoc unum inde de repleverint , & eorum damnationes ad Fidelium
as peritos feligendos notitiam , maxime propter bella , difficile pof
duci poteft , fcilicet probos gl&
effe Cenfores & hoc jam ab Ecclefia præfta fent pervenire , opus fuit ut vetitorum librorum
tur . Ad id firmandum oportet hic rectum ex Index efformaretur . Hinc Paulus IV. ann. 1557.
ponere ordinem , quo Ecclefia in prohibitione Inquifitoribus mandavit , ut hunc Indicem con
librorum cautiffime fe gerit . Primis Ecclefiæ ficerent , qui jam perfectus fuit , & anno 1559.
feculis tantum a Pontificibus , vel Conciliis , juffu ejufdem Pauli evulgatus . At quia in In
vel Epifcopis fcripta perniciofa profcribendi mos dice illo melior methodus , aliæque declaratio
erat ; fed ubi Hæretici excreverunt , eorumque nes , ac plurium aliorum librorum & Auctorum
libri latius diffunderentur , neceffe judicatum nomina defiderabantur ; hinc Pius IV. Patribus
fuit novis malis novis remediis occurrere . Ideo Synodi Tridentina , quæ tunc celebrabatur , com
Ecclefia Congregationes prius Inquifitorum , & mifit novum Indicem efformandum . Concilium
deinde Indicis ftatuit , quibus Librorum exa 18. Patres ad hoc felegit , qui opus perfece
men , & facultatem eos prohibendi commifit . runt , detuleruntque ; at quia Patres nimium fa
Primus ommium Innocent. III . anno 1204. ' con tigați de reditu erant folliciti , & jam aliqui di.
tra Albigenfes Hæreticos , Tolofanam Provin fcefferant , rem ad judicium Pontificis una cum
ciam infeftantes , mifit inquifitores , cum pote Regulis jam elaboratis abfolvendam remiferunt .
I 4 XVIII.
 136 Appendix III. De Prohibitione librorum .
XVIII . Proinde Pius IV. adhibitis pluribus rum fervandum eft ftatutum in Concilio Late
doctiffimis Prælatis , Indicem perfecit , ac_man ranenfi Seſſ. 10, nempe ut non imprimantur , nifi
davit ut ab omnibns Fidelibus cum fuis Regu ex Superiorum permiffione . Tum regulæ tra
His ubique obfervaretur ; decrevitque , ut fi quis duntur pro vifitatione Bibliotecarum , & Typo
deinde librum aliquem propter falfi dogmatis graphiarum : item inftru& tiones pro Epifcopis ,
fufpicionem damnatum legeret , vel haberet , Bibliopolis , &c. Demum declaratur , quod te
ipfo jure in excommunicationem incideret , & gentes vel habentes librum propter falfi dogma
in eum tanquam de hærefi fufpe& tum proceden tis fufpicionem damnatum , ipfo fafto incur
dum effet; qui autern libros alia de caufa ve runt excommunicationem : qui autem alia de
titos 悟 legeret , præter peccati mortalis reatum , caufa damnatum legerit vel habuerit , præter
Epifcoporum arbitrio fevere fe nofceret punien peccati mortalis reatum , erit fevere ab Epifco
dum ; ita in Bulla præfati Pii IV. Dominici Grea po puniendus .
gis , data 24. Martii 1564. Deinde Philippus II. XXI. Congregationis igitur Indicis eft , ut fu
Rex Hifpaniarum , Neapolis &c. die 15. Febr fe declarat Benedictus XIV. in cit. Bulla , Sol
1569. Edi& 7
tum emanavit ; Edictum Phil. 11. ex licita , §. 1. in examen vocare libros ,
Aat apud Van- Espen part. 1. tit. zz. de Congr. prohibitio vel permiffio deliberari debet . quorum
In hac
Cardin, c. 4. num. 34. apud Haræum in An Congregatione plures adfunt Confultores , & Re
nal. Belg. ad ann. 1560. quo præcepit Indicem' latores fele&ti ex utroque Clero Seculari & Re
Romanum • præfatum , prout a Pontifice fuerat gulari , atque plures Cardinales a Pontifice Con
publicatus , ab omnibus fuis Regnis recipi & ob
gregationi adfcripti . Antequam cenfura ad Con
fervari ipfumque ad omnia Concilia Regia gregationem Cardinalium feratur , alia Congre
tranfmitti , ut per Provincias more folito publi gatio privata five præparatoria habenda eft , cui
caretur ; quod in Regno Neapolitano fine con fex affiftunt confultores , cum Magiftro Sacri Pa
tradictione factum eft 1 4.3< latii , & Secretario , cui incumbit vota Confule
XIX. Poftm odum, cum libri perniciofæ lectio torum in fcriptis adnotare , ut deinde in Con
nis magno in numero undique ederentur , nec gregatione Cardinalium una cum Relatorum cen
Congregatio Generalis Inquifitionis fufficeret ad fura omnia referat . Præter id noviffime præfa
eos examinandos , S. Pius V. ( ut afferit Bene tus Benedictus XIV. § . 9. ftatuit , ut cum de li
dictus XIV. in laudata Bulla , Sollicita ) ope
bro agitur Au& toris Catholici , qui fit integra
ræ pretium duxit novam Roma Congregationem famæ , & clari nominis , vel ob alios editos lie
inftituere , appellans Indicis , quæ in id unice
bros , vel forte ob ipfum , qui in examen addu
incumberet , ut Ecclefiam a pravis libris expur
citur , & hunc quidem profcribi oporteat , præ
garet ; eamque confirmarunt Gregor. XIII . Six oculis habeatur jamdiu recepta confuetudo pro
tus V. & Clemens VIII. qui Clemens infuper hibendi librum , adjecta claufula , Donec corri
anno 1594. præfatum Indicem , multis libris , gatur , fi locum habere poffit ; ac fufpenfa De
aliquibufque declarationibus adau& tum , iterum creti publicatione , res antea cum Autore , vel
per totum Orbem publicari mandavit ; addens altero pro eo communicetur . Si noluerit emen
aliam excommunicationem contra legentes libros dari , vel nullus compareat , Decretum edatur ;
Hæreticorum , licet ipfi libri errorem non con fi vero emendatur , priora tantum exemplaria
tinerent , nifi prius approbati fuerint , & con ->> vetentur . De cetero fequenti §. 10. declarat non
tra legentes libros Catholicorum de hærefi fu t effe opus Autores in judicium vocare , ac ideo
fpectos .
minime improbandas librorum prohibitiones inau
XX, Refert hic breviter adnotare Regulas In ditis Auctoribus indictas : optans nihilominus
dicis , ut nofcantur quam reétæ fint , & necefs illud in pofterum fervari , nempe quod fæpe a
fariæ ad commune bonum . 1. Libri omnes an lias eadem Congregatio facere confuevit , ut
te annum 1515. damnati , etiamfi in Indice de quando res fit de Autore Catholico aliqua fa
fcripti non reperiantur , declarantur vetiti . 2. ma illuftri , ejufque opus ( demtis demendis )
Libri omnes eorum , qui Capita vel Duces fue prodeffe poffit , vel Auctor audiatur , vel unus
runt Hæreticorum , omnino vetantur ; & etiam ex Confultoribus defignetur , qui ex officio opus
omnes alii Hæreticorum libri de Religione tra patrocinetur . Subdit tamen §. 11. hanc Regu
&antes ; ceteri autem Hæreticorum permitti pof lam non effe adhibendam , cum agitur de hære
funt , modo fuerint examinati , & probati . 3 tico libro , in quo errores Auctor confulto tra
Scripturæ , & libri controverfiarum in lingua ver dit , vel de aliquo alio opere , in quo rectæ mo.
nacula non permittantur , fine autem permiffio rum regulæ labefactantur , ac vitiis fomenta præ
ne legi non poffunt . 4. Lexica, Concordantie, bentur . Deinde dicit , ut ambigua dieta Gatho
Indices, & alia hujufmodi , in quibus pene. nis lici probatique Au&oris in æquam partem ac
hil Auctoris hæretici habetur , probata permit cipiantur . Loquendo autem de libris , in quibus
ti poffunt . 5. Libri obfcoena tractantes abfolute dogmata Religioni vel moribus exitiofa referun
prohibentur, quamvis non inveniantur in India tur , abfque eo quod Audor ea refutandi curam
ce defcripti . 6. Pariter vetantur omnes libri in fe recipiat ( quod novum vocat feducendi ge
& fcripta Necromantiæ , Geomantia , Hydro nus ) , mandat ut Revifores in id diligenter in
mantiæ , Pyromantiæ , Honomantia , Chiro tendant , ut vel hujufmodi libri emendentur , vel
mantiæ , Aftrologia judiciariæ , & omnia alia in Indicem refcrantur . 0.2 .
in quibus continentur fortilegia , veneficia , ac XXII. Tandem §. 22. valde exprobrat libros ,
aufpicia & contra hæc legentes vel habentes in quibus Auctores alios fibi diffidentes ( verba
procedi poteft tamquam fufpectos de hærefi . 7. funt Pontificis ) conviciis profcindunt , aliorum
In impreffione Scripturarum , & aliorum libro opiniones nondum ab Ecclefia damnatas cenfura
per
 Appendix III. De Prohibitione librorum .
Perftringunt , Adverfarios , eorumque Cœtus fug
gillant, & pro ridiculis ducunt: magno equidem
bonorum fcandalo , Hæreticorum vero contemtu ;
qui, Catholicis fe mutuo lacerantibus , plane
triumphant . Etfi vero fieri non poffe intelliga
mus , ut difputationes omnes e Mundo tollan
tur compertum præterea Nobis fit magnam
aliquando utilitatem ex iis capi poffe ; modum
tamen in defendendis opinionibus fervari merito
voluimus. Subditque §, 23. id jam præfcriptum
fuiffe ab Innocentio XI. in Decreto , ubi dictum
fuit: In virtute fante obedientiæ præcipit , ut
tam in libris , quam in thefibus &c. caveant ab
omni cenfura & nota , necnon a quibufcumque
conviciis contra eas propofitiones, que adbuc in
ter Catholicos controvertuntur , donec a S. Sede
recognite fint , & fuper eis judicium proferatur.
Deinde profequitur Benedictus : Cohibeatur ita
que ea Scriptorum licentia , qui (ut dixit S. Au
guftinus lib, 12. * Conf. c.25 . num. 34. Sententiam
fuam amantes , non quia vera eft , fed quia fua
et ) aliorum opiniones non modo imprabant , fed
etiam notant , atque traducunt . Non feratur ita
que omnino privatas jententias , veluti certa Ec
clefie dogmata , a quopiam in libris obtrudi ,
oppofitas vero erroris infimulari . In quam Scri
ptorum licentiam , præcipit Pontifex , ut Revi
fores librorum pro munere fuo cenfuram inten
dant, eamque Congregationis Cardinalibus co
gnofcendam fubjiciant , ut eam pro zelo fuo , &
poteftate cocrceant . ✓ 13
XXIII. Infpice igitur , benevole Leator , quam
caute ac mature in hujufmodi examine , & pro.
hibitione librorum Mater Ecclefia procedat . Ad
ea vero quæ fcripferunt Raynaudus , & Mura
torius , refpondetur hos Au& tores non de legiti
ma prohibitione locutos , fed tantum de aliqua
prohibitione facta a quodam maledico Inquifi
tore , five Cenfore . Ceterum ipfi Raynaudus ,
& Muratorius . Raynaut, de malis , ac bon. lib.
&c. Erotem . 2. jurifdi&tionem Ecclefiæ ad obli
gationem profcribendi libros infe &os multis con
firmant: Exploratum , eft ( inquit Murato
» rius ) nihil magis futurum effe cordi pafcen
,, tibus gregem Chrifti , quam avertere ab ovi
‫ در‬li fuo quæcunque venena , quofcunque lupos
Quei ergo ferant perniciofos libros graffari ,
,, paffim? Perniciofi autem , minimeque ferendi
"" funt ii omnes libri , in quibus aut corrumpitur
291 doctrina , aut juftitia defideratur , aur caritas ,
,, aut prudentia . In his autem omnibus locum
‫رد‬, habere debet Ecclefiafticorum judicium , &
,, Apoftolicæ præfertim Sedis , atque Concilio
,, rum auctoritas . Audiendi porro non funt He
,, retici , qui Ecclefiafticis Paftoribus irafcun
,, tur, & male quotidie dicunt propter ufus i
ftiufmodi juris : parum fane æqui , dum Ec
22 clefiæ ac Deo negant , quod ipfi in fuis Ur
"" bibus propter temporaria commoda faciendum
22 putant S Contra vero moerens de aliquibus
Cenforibus , qui objurgandi aliorum fcripta de
fiderio abrepti facile & fæpe injufte libros erro
ribus notant , eos valde exprobat . Proteftatur
tamen non loqui de librorum prohibitionibus ,
qua Romæ per facras Congregationes emanant ;
de his namque fic ait : ,, Nobis enim jam con
21 ftat , neque Pontificibus Maximis , neque fu
137
,, premis aliis Ecclefiæ Magiftratibus ifthæc effe
,, tribuenda . Nonnifi fanétiffime inftituta funt
92 Tribunalia , ad qua deferantur pravi libri ,
,, eorumque Auctores . Optimis item legibus ar
" mata fuere . :
XXIV. Refpondetur autem ad alia fupra ob
je&ta , quod jure merito opufculum quoddam
Bellarmini traditur fuiffe vetitum . Opera autem
S. Thomæ , fi injufte ab uno Epifcopo Gallica
no damnata fuerunt , jam ab Ecclefia Romana
undique commendantur . Quod fi quandoque alis
quis liber inconfiderate profcriptus fuerit , id
Ecclefiæ auctoritati non officit , nec Fideles ab
onere obediendi excufat ; hoc enim raro aceis
dit , & valde magis expedit equidem ad com
mune bonum , alicujus libri lectionem aliquan
do non damnandam damnari , quam perniciofi
libri damnandam lectionem permitti . Quod aus.
tem Pius II. Rex fcripfffet , non femper Docto
ribus Sedis Apoftolicæ effe credendum , id ini
que afferitur ; ipfe enim Launojus ( qui fuit mul
tum Romanæ Ecclefiæ infeftus ) confitetur , Lau
nojus Ep. 14. part. 8. Animadv. 18. num . 537.
538. verba illa legi in una fola editione Bafi
leenfi anno 1571. per Hæreticos elaborata ; fed
in aliis omnibus tam vetuftioribus , quam recen
tioribus editionibus fic legi : Unum a te peti
mus , ut detratoribus Sedis Apestolice semper
non credas ; multa illorum paffionibus tribuas
Valde quidem differunt verba hæc ab aliis fu
pra relatis . Ejufmodi vero Detractores funt Van
Efpen , Fleury , Dupinus , præfatus Launojus ,
& alii fimilis furfuris Auctores * 24
XXV. Quod autem fubdunt Adverfarii , - nem
pe opus effe ad juftum patrandum judicium , 'Au
&
tores audire , priufquam ipforum opera damnen
tur ; dicimus id nec oportere , nec expedire , ut
jam olim judicarunt Patres Synodi Tridentinæ
contra quofdam paucos Epifcopos , qui omnino
requirebant , ut Auctores audirentur in hujuf
modi enim judicio non de perfonis Scriptorum
damnandis tra& tatur , fed de removendo damno ,
five damni periculo , cui Fideles propter libro
rum illorum lectionem fubeffe poffunt . Ad quid
autem requiritur citatio Autoris , ubi ipfa fua'
fcripta ejus confeffionem exhibent ? Cum vitium ,
ait Ludovicus Muratorius de Ingen. Moder. lib.
2. cap. 5. fatis apertum fe diffimulari non pati
tur , & excufationi locum aufert , intrepide fen
tentia feratur, & inauditis quoque Auboribus ,
profcribantur libri . Reipublicæ debetur ifthæc me
dicina . Minime igitur opus , nec expediens eft ,
ut audiantur Au& tores , ubi ex iifdem libris po-'
teft judicium efformari , quod eorum lectio no
xia vel faltem periculofa aliis effe poffit . Quam
vis enim Auctor innoxie fcripferit , & deinde in
bono fenfu valeat fcripta fua explicare , nihilo
minus bene poteft & debet Ecclefia librum pro
fcribere , fi judicat lectionem illius perniciem
populis allaturam . 13. T
XXVI. Quæro , quid tunc ageret Auctor , fi
coram audiretur ? Vel diceret fe catholico fen
fu fuiffe locutum , vel opus non effe fuum ? Si
primum , nihil id ei proderit ad damnationem
operis vitandam , ubi aliqua propofitio cenfetur
poffe aliis offendiculo effe, quamvis ipfe inno
鼻
cens judicetur . Si fecundum , neque id pro
hibi
 138 Appendix III. De Prohibitione librorum .
hibitionem impedire valebit , cum non Autor
dam hæreticorum librorum profcriptionem , fed
damnationi fubjiciendus fit , fed tantum Fideles
tantum ad ipfos Hæreticos & Audores redu
ab operis lectione removeri debent , prohibitio cendos . Quod aliqui tandem fuerint quandoque
enim non tam libros refpicit , quam Fideles
vocati , priufquam ipforum libri damnarentur
quos intereft ab eorum le& tione avertere . Nihil hoc non neceffitatem inducit , fed tantum æquis
inquit Benedictus XIV. in Bulla cit. tatem oftendit in quibufdam cafibus adhiben
Sollicita, §. 10. Auctores in judicium vocare 6
dam , prout fapienter infinuat Benedi& tus XIV.
ubi non quidem de eorum perfonis agitur , fed de in cit. Bulla Sollicita , §. 1o, ubi dicit Nibile
confulendoFidelium indemnitati , atque averten :
tamen minus, quod fæpe alias ab eadem Con
do ab ipfis periculo, quod nocua librorum lectio gregatione factum fuiffe conftat , boc etiam inpro
ne facile incurritur . Si qua vero ignominiæ la
be Autoris nomen ex eo afpergi contingat , non Rerum fervari optamus , ut quando res fit de Au“
Etore catholico aliqua fama illuftri , ejufque opus
id directe, fed oblique ex libri damnati damna!
Cdemtis demendis ) prodeffe poffe dignofcatur,
tione confequi . Qua ratione minime improbandas
vel Autorem ipfum fuam caufam tueri valentem
cenfemus librorum probibitiones inauditis Auto
( Congregatio ) audiat , vel unum ex Confulto
ribus faltas, cum præfertim credendum fit, quid ribus defignet , qui ex Officia Operis patrocinium
quid pro fe potuiffet Autor afferre id minime fufcipiat.
Judicibus ignoratum fuiſſe ↓
XXIX. Objiciunt IV. Ad valorem legis Ec
XXVII. Sed quid amplius de hoc dubitan clefiafticæ non fufficere , ut illa Romæ tantum
dum , cum id femper ita fieri in Ecclefia con
promulgetur , eam affigendo ad Valvas Bafilice
fuevit? Ubi judicium ( regula eft ) de perfona S. Petri , vel in Campo Floris ; fed requiri ut
faciendum, oportet perfonas audire : ubi autem
per fingulas Provincias publicetur . Hinc ad
de libro agitur, liber audiatur . Imo quid ob ftruunt aliqui noftrates Nebulones , quod Index
eft, quin ipfe Auctor ex fuis fcriptis , quando Romanus in hoc Regno Neapolitano non obli
manifefte funt impia, damnetur ? Berengarius
get , utpote non publicatus , nec acceptatus . Et
calumniabatur S. Bernardum , & Synodum Se idem afferunt de Bulla Coenæ , ubi excommuni
nonenfem , quod Petrum Abaelardum inaudi cantur fub anathemate Papæ refervato omnes
tum damnaffent ; fed adverfus Berengarium fæ
legentes , vendentes , aut retinentes libros Ha.
pienter fcripfit Natalis Alexander Hift. rom. 1T.
reticorum , hærefim continentes , vel de Reli
ad Sec. 6. Difc. 5. Anne, ideo inconvi&us , cujus gione tractantes
errores in libris ab ipfo editis ita erant manife .
XXX. Refpondetur hanc objeétionem in no
Ri? Ex fcriptis itaque judicium de perfonis fer ftre cafu prorfus inanem effe ; nam primo ha
ripoffe , & fic inftitutum Ecclefie judicium in bemus , ut diximus fupra num. xv111 . tam Pium
deficiens effe, Martinus I. & 105. Lateranenfis IV. quam Clementem VIII. mandaffe & curaffe
Concilii Patres fic ftatuerunt : Si caufæ cognitio ut Index per totum Orbem publicaretur. Dein
inftruatur ex bominum teftimoniis , & inftrumen 13
de habemus , quod Philippus II. per Edictum
tis , criminis vel innocentie probationem conti datum die 15. Februar. anno 1569. ( Extat bot
nentibus, poteft Ecclefia errare . Si de facto do Edium Phil. II, apud Van-Efpen part. 1. tit.
Arinali quæftio fit , & cognitio caufæ inftruatur zz. de Congr. Card. cap. 4. num. 34. ) præcepit
ex libris Auctoris , qui erroris accufatur , now Indicem Romanum , ficut per Pium IV. publi
poteft errare . Præterea , feculo feptimo Maxi catus fuerat , recipi & obfervari in omnibus Re
mus Aquilejenfis in eodem Lateranenfi Conci gnis fuæ Ditionis , & ideo ipfum ad omnia Cont
lio fic Martinum alloquutus fuit : Si placet ve fifia Regia tranfmitti mandavit , ut eorum au
Are Beatitudini , convenienter de bis , que pro & toritate per Provincias more folito promulga
ponuntur, cognofcere per profcripta eorum advers retur . Quod proinde præfertim in noftro Regno
Jus Fidem expofita, & que fine accufantis per Neapolitano fine ulla contradictione executioni
Jona redarguere apertiffime demonftrantur , pro demandatum fuit . Et cum Innocentius XII. con
Pterea enim accufatio extranea fuperflua effe di queretur apud Carolum II. quod in Flandriis
gnofcitur , quando a fuis temerariis confcriptis quidam libri ab Ecclefia profcripti impune le
apertius accufantur . Ita namque Dominus ait : gerentur , Carolus de hac re fcripfit Guberna
ex verbis enim rais juftificaberis , ex verbis tori ( tunc Bavaria Ele& tori ) , & hic Regis E
tuis condemnaberis . Matth. 12. 37. Item Contra piftolam Bruxellarum Senatui tranfmifit , qui die
Theodorum , & Origenem in Synodo V. accu 13. April. 1696. fic Electori refpondit : In bor
fator quippe nullus adfuit , fed tamen folaipfo ufque tempus non audivimus quemquam tueri vo
rum fcripta ad eos dammandos fuffecerunt . Ce luiffe fcripta, & libros legitime probibitos . Pre
terum , ubi fcripta funt ambigua , juftum eft terquamquod & cum gaudio auxilium daturi fu«
Auctores audire , priufquam iph Auctores da mus Ecclefiafticis , quibus ad hoc eo opus fuerit .
mentur . Adde quod in Pragmatica de Impreffione libro
XXVIII. Textibus autem allatis refpondetur , rum ; Vid. apud Rovitum , pag. 276. præceptum
nempe quod ibi non de libris , fed de perfonis fuit , nullo modo poffe vendi , & retineri libros
agebatur . Sic pariter Abbatis Joakimi , & Au prohibitos . Quod vero pertinet ad Bullam Co
guftini non fola opera , fed etiam parfonæ accu næ , conftat ex pluribus Scriptoribus ( Vid. Barth.
fabantur . Et fic alii qui adducuntur , ipfi cita Chioccarell. Archiv. ad tom. 4. tit. 2. & Troyla
ti fuerunt , quoniam non in fcripta inquireba Hift. Neap. tom. 4, p. 2. cap.4. §. 2. num. 17. &
tur , fed in perfonas que de hærefi argueban 18. ) oppofitiones a Regris Miniftris propofitas
tur . Citatio autem illa per edi& tum a Tridenti adverfus laudatam Bullam reftrictas fuiffe tan
no data eft , non quidem ad legitimam redden tum refpectu ad aliqua peculiaria capita , quæ
Re
 Appendix III. De Prohibitione librorum. 139
Regalem jurifdi & tionem lædere cenfebantur : fed Suar. Tolet. Sanch. & Tambur. in Dec. 1. 2. c.
non fe extendiffe ad alias res , que juribus Re 1. §. 7. num. 41. ) omnino negandum ; primo ,
giis nullum afferebant gravamen . Ceterum quia licet probabilis effet opinio , quod ceffet
quamvis legentes libros ob hærefim , vel ob falfi lex , ceffante ipfius fine adæquato , etiam in ca
dogmatis fufpicionem damnatos excommunica fu particulari : cui opinioni alias opponitur com
tionem Bullæ Cœnæ non incurrerent , faltem ef munior & probabilior fententia , eo quod ceffan
fugere non poffunt excommunicationem inflictam te fine damni in particulari , non ceffat nihilo
in Indice . minus finis legis in communi , qui eft ut vite
XXXI. Adde quod lectio librorum erroribus tur periculum hallucinationis : licet ( inquam )
infectorum ipfo jure naturali vetita eft illis, opinio illa a pluribus habeatur ut probabilis ,
quibus offendiculo effe poteft , ut recte inquit nempe Soto , Cajet. Sylv. Valent. Carden. &c.
P. Petrus Collet Continuator operum Honorati attamen quoad fectionem librorum damnatorum
Tournely tom. 3. de Decal. c, 1. artic. 1. ,, Le minime poteft effe probabilis , quia in hac re
"" & tio librorum Hæreticorum multis prohibita nunquam periculum omnino ceffare poteft , vel
,, eft jure naturali , iis fcilicet quibus eft peri faltem nunquam finis prohibitionis ceffat adæ
culofa ; atqui periculofa eft multis , cum pau quate , neque in communi , neque in particula
" ci vafritiem hæreticorum detegere valeant ri ; prohibitionis enim finis non folum eft , ut
‫ יג‬pauciores ab eorum laqueis fe expedire . Er damnum vitetur confcientiarum ex lectione pra
go merito dixit Sylvius , rudes , & in Theo vorum librorum , fed etiam ut fervetur obedien
,, logia leviter inftru&tos , quales funt ii fere o tia Ecclefiæ debita , maxime in re tam pericu
"" mnes qui duobus aut tribus tantum annis lofa; & infuper finis eft , ne detur anfa Hare
Theologiæ ftuduerunt , non fine gravi pecca ticis , aut aliis improbis Scriptoribus perniciofa
39 to legere poffe iftiufmodi libros , etfi nulla ef typis demandandi .
"2 fet lex Ecclefiæ . Idem fcripfit Natalis Ale II. Hinc nullo modo permittendum alicui le
"" xander , lib. 4. de Decal. art. 8. Reg. 25. Qui gere damnatos libros , etiamfi ipfe putet refpe
» libros legunt abfque licentia , Auctoritate Se tu ejus omne abeffe periculum . Tantummodo ,
22 dis Apoftolicæ conceffa , in lethale peccatum , ut fupra notavimus , Concilium Carthaginenfe
"" & excommunicationem incurrunt . Hæc enim IV. permifit Epifcopis legere libros Hæretico
"" leftio Pontificiis Conftitutionibus plerifque rum pro neceffitate & tempore . Ceterum non vi
,, fub excommunicatione latæ fententiæ vetita detur improbabile id quod plures DD. docent ,
,, eft . Merito quidem , ne ab imperitis , vel fe Holzmann Tbeol. Mor. pag. 177. num. 77. "verf.
"" midoctis , aut etiam eruditis viris abfque ne Sed numquid , Elbel t.z. pag. 439. num. 99. cum
,, ceffitate , & cum fubverfionis periculo legan Mayr, item Laym. & Dicaft. apud La-Croix lib.
"9 tur : quod doctis etiam , fed nimium curio 7. n. 343. nempe ex jufta epikeja excufari vi
"? fis , & quorum fides interdum infirmior eft , rum pium & do& tum legentem librum hærcti
,," quam fimplicium & ineruditorum , ex hujufcum , fi neceffario tali indigeat lectione ad con
"? modi lectione plerumque imminere , infelix vincendum aliquem Hæreticum ex fuo proprio ,
,, experientia comprobavit . ,, Additque ,, : Ec puta inveniendo contradictiones , conceffiones ,
nec cum licentia poffe legi , fi vel periculum fallacias , & fimilia ; dummodo ( dixi ) urgeat
‫ יג‬fubfit , vel nulla adfit caufa gravis legendi . neceffitas , & infuper non pateat recurfus ad Ro
""
"" Tandem quicquid alii audacter autument , mam , vel ad proprium Epifcopum , licet enim
" priorum Fidelium cordi femper fuit fatage ordinarie a Pontifice , vel a Congregationibus.
,, re , ut Ecclefiæ in omnibus humilem & de Romanis facræ Inquifitionis , vel Indicis , licen
" votam obedientiam fervarent " . Carolus Ma tia legendi libros prohibitos impetranda fit , ta
gnus folitus erat dicere : In memoriam B. Petri men in cafu magnæ neceffitatis poterit Epifco
bonoremus Romanam & Apoftolicam Sedem , ut
pus illam impertire . Viva Mor. Theol. de Cenf.
que nobis Sacerdotalis Mater eft dignitatis , ef quest. 5. art. 1. num. 10.
Je debeat Magifra Ecclefiaflice rationis . Quare III. Quæritur II . Quænam requirantur , ut in
Servanda eft cum manfuetudine bumilitas , ut li currant excommunicationem , qui fcienter reti
cet vix ferendum ab illa S. Sede imponatur ju nent , legunt, imprimunt , vel defendunt libros
gum , tamen feramus , & pia devotione tolere . Hæreticorum ? Requiritur I. ut Auctor fit hæ
mus. Vid. in Concil . Tribur. Can. 30, reticus , vel faltem , prout dicit Holzm. tom. I.
pag. 198. n. 78. v. Qui legunt , ut liber , quam
CAPUT V. vis lateat Auctor , ex profeffo tractet de hærefi .
Non autem incurrunt legentes libros Infidelium ,
Refolvuntur quædam dubia ad praxim licet hærefim contineant . Ita Suar. D. 20, fell.
Speltantia . 2. num. 12. Ó¸íz. & Salm, de Cenf. c.4. num.
71. cum Sanch. Pal. &c. Libri vero Thalmud ,
UÆRITUR qui moraliter certi & fimiles Hæbræorum prohibentur per Bullas
Qfint , nullum perverfionis periculum in Pii IV. & Clementis VIII. Vid. apud La Croix
currendi , poffint abfque licentia prohi lib. 7. num. 333.
bitos libros legere ? Probabile eſſe eo caſu quod IV. Requiritur II. ut hujufmodi libri Hæreti
poffint , putarunt aliqui cum Caramuele ( laxo corum fcienter legantur , aut retineantur , ut di
rum facile Principe ): dicentes quod , ceffante citur in Bulla . Unde excufat legentes a cenfu
fine legis adæquato , ceffat lex prohibitionis . ra , non folum ignorantia invincibilis , fed etiam
Sed cum fententia communiffima ( Quam tenent craffa ; imo juxta plures , Sanch. Sylveft. Bonac.
Caftrop. de Fide D. 2. p . 10. §. 2. numer.9. cum Ronc. Salm. &c. Vid, lib. 7. n.47. 48. etiam
affe
 140 Appendix III. De Prohibitione librorum
affectata ; quia ( ut dicunt ) in ea , rigorofe lo hujufmodi Concio , vel Epiftola non poteft dich
quendo , deeft dolus formalis , qui verum cen liber ; & in hac re dicunt ftri& te faciendam efle
furæ contemtum inducit . .1
interpretationem , cum agatur de re odiofa , ut
V. Requiritur III. ut liber vel de Religione pote de poena incurrenda .
tractet , vel hærefim contineat . Sufficit autem VIII. Dubitatur 2. an incurrant cenfuram le
ut liber tractet de Religione , tametfi errorem gentes Manufcripta Hæreticorum ? Negant Azor
non contineat , nempe de Sacra Scriptura , aut Viva , Sporer, & alii cum Sylvio ; qui Sylvius
de Theologia , aut Canonibus , Ritibus Eccle infuper pro hac opinione quandam Declaratio
fiæ , aut aliis rebus fpiritualibus . Ita Sanch. Dec. nem S. C. profert . Azor. Barbof. &c. ap. Croix
lib. 2. cap. 10. num. 21. Laym. 1. 2. tract. 1. c. 5. lib. 7. n. 339. Viva ad prop. 46. AI, VII, n. 10.
numer. 3. Suar. ut fupra num. 16. Salm. cap.4. Spor. pag. 123. num . 39. Affirmant tamen con
num. 72. & alii . Sufficit etiam , ut liber unum ftanter Holzm . tom . 1. p. 77. Croix loc. cit. cum
folum errorem contineat contra Fidem , etiam Suar. Sanch. c. dicens Manufcripta adhuc ve
de alia re agat . Sanch. Bonac. Caftrop. & Salm. nire fub nomine librorum , ficut olim ipfa , an
noft. Mor. Vid. lib. 7. num. 287. Quid fi error fit , tequam typus inventus effet , pariter libri ap
abrafus a libro ? Adhuc remanere prohibitum pellabantur : atque etiam nunc Manufcripta , ubi
tenent multi DD. Suar. Sanch . num. 3. Bon. adnotantur Baptifmata , & Matrimonia , a Ri
alii , quia particularis illa expunctio non aufert tuali & ab omnibus adhuc libri vocantur ; de
communem libri profcriptionem . Sed alii , ut præfata autem Declaratione S. C. refpondent fa 7
Pignatel. La Croix lib.7 . num. 33. dicunt ex tis non conftare . Cenfeo quidem hanc fenten
cufari a cenfura illum qui reliqua libri legit , tiam omnino effe confulendam , quia in hac re
quia tunc liber non amplius continet hærefim , expedit ordinarie rigidiores opiniones fequi ; cæ :
nec offendiculo effe poteft, Idque probabile vi terum rationes fupra allatæ non videntur fatis
detur cum Sporerio , de Fide tom. 1. pag. 123. convincere ; nam hodie nomine librorum pro
num, 40. femper ac liber non de Religione tra prie libri intelliguntur , non Manufcripta . Ma
tet , fed de alia materia , v. gr. de Philofo xime tamen advertendum , quod ex præfcriptis
phia , aut de Hiftoria : exceptis tamen libris in Indice Romano ( Regula 10. circa finem ) in
Centuriatorum Magdeburgenfium , & fimilibus , currit excommunicationem ipfo facto , quilibros
in quibus revera de Religione agitur, Hæreticorum , vel cujufvis Auctoris fcripta , obs
VI. Requiritur IV. ut lectio fit in materia bærefim , vel ob falfi dogmatis fufpicionem da
notabili , nam communiter DD. in hac re bene mnata atque prohibita , legerit, five babuerit .
admittunt dari parvitatem materiæ ; difcrepant IX. Dubitatur 2. an excommunicatione irrc
vero in affignando quænam fit materia parva . tiatur , qui audit alterum librum hæreticum le
Alii , ideft, Sanch. cap, 10. num. 31. cum Sa , gentem ? Alii affirmant
"A , " Laym . Azor. c. fed
Manuel, & Vivald, dicunt effe paginam , & quid communius , & probabilius negant alii , modo
amplius , fi volumeu fit ex grandioribus : fed non induxerit alterum ad legendum . Spor. t. 1.
hoc merito ( fic faltem generaliter dictum ) ab pag. 124. num . 43. Et Croix lib.7. n. 342. Cum
aliis rejicitur . Alii contra , nempe Graffius &* Sylvest. Pignatel. Sayr. &c. Imo alii , Sanch.
Reginald. apud Bonac. D. 1. quæft . 2. punt. 4. Dec. lib. 2. cap. 1o. num. 48. Caftrop. Difp . 2. p.
7. 14. dicunt effe tantum tres vel quatuor ver 10. §. 2. num. 4. cum Coninch. & Bonac. Difp.T.
fus . Alii ( Suar. num. 20. Palaus Tract. 4. D. 2. quæft. 2. p. 4. num. 11, cum Nav, Reg. c. ad
pund. 10. §. 2. num. 6. cum Azor. Con. & Sayr. ) huc probabiliter excufant , etiam fi induxerit ,
dicunt effe decem lineas . Alii tandem ( Holzm. & alii , Sporer , Sufa , & Steph. apud La-Croix
pag. 176. num . 77. v. Dixi quarto , Sporer tom. loc. cit. excufant adhuc a peccato , fi audiens
1. pag. 124. num. 44. Elbel tom . 1. pag. 297. n. nullum ex auditione timeat Jmorale Ex periculum
itioner
113. & Croix lib. 6. num. 330. cum Marchant. ) perverfionis ,
melius diftinguunt , & dicunt in hoc attenden X. Notandum infuper , quod non funt prohi
dum finem prohibitionis ; fi enim aperiendo li biti libri Catholicorum , qui verba Hæreticorum
brum offendis in doctrinam , quæ dire & te Fidei referunt ad eos confutandos , ut omnes commu
adverfatur , & legis , etiam fi paucas lineas let niter docent
gas , excommunicationem non effugies , quia ac
. Laym . loc.
Pignatel. cit. cum Nav,
tholicoru m , & Sanch.
ac Azor.
Azor. Pignatel. Bonac, apud Croix lib. 7.
tunc periculo perverfionis jam te exponis ; fecus num. 335. Neque libri ubi ad
fi liber Hæretici ageret de re indifferenti ; tunc funt alicujus Hæretici Noramenta , five Scho
enim legendo forte, ufque ad paginam , poteris lia : dummodo ( fapienter limitant Suarez , Pi
a mortali excufari , fi nullam ibi advertas pro gnatellus &c. ) hujufmodi Notamenta non fint
pofitionem erroris fufpe& tam . Ceterum bene in tam copiofa , ut potius liber illis , quam fcriptis
curri poteft cenfura , legendo folum prooemium ; Auctoris , conftet . Suar. Pignat, &c. apud Croix
aut indicem libri , fi in notabili quantitate per lib.7. num. 334. Neque libri Hæreticorum , qui
curratur. Laym. Bon. ll. cc. &c. de alia materia tractant , quam fpirituali , ut
VII. Dubitatur 1. an incurrat excommunica diximus , fed abfque ullo errore ; nam ( ut di
tionem , qui legit Hæretici Concionem , aut E ximus fupra num. V. ) quamvis vel folus error
piftolam feorfim editam ? Affirmant alii ; Suar. adhuc incidenter ineffet in libro , quicquid ali
Farinac. apud Salm. cap. 4. num. 72. fed negant qui dicant , liber revera damnatus exiftit .
alii , Sanch, Dec. lib. 3. c. 10. num. 30. Holzm, XI. Incurrunt autem excommunicationem non
pag. 773, 77. v. Dic. 6. cum Laym. Marchant, folum legentes libros Hæreticorum prohibitos ut
c. Salm. loco cit. ac Bonac. Caftrop. & Lugo fupra , fed etiam qui illos retinet . Quapropter
apud Croix lib.7. num. 337. ratio , quia revera qui eos habet , tenetur quamprimum juxta præ
ceptum
 Appendix III. De Prohibitione librorum . 141
Ceptum Pii IV. tradere vel Inquifitoribus , vel
Epifcopis . Et loquendo pro Regnis ubi viget, LIBER II.
Inquifitio , dict P. Suarez cum aliis ( Barbo
Ja, Dicaft. apud Croix lib.7. num. 355. ) incur De Præceptis virtutum Theologicarum ,
rere cenfuram etiam qui librum non tradit "
quamvis comburat . Sed communiter excufant
TRACTATUS I.
alii ( Salmant, cap. 1, num. 74. & Croix ibidem
cum Sanchez , Pignatell. & Filliuc. ) quia ( ut
ajunt ) qui librum deftruit , nequit amplius di De Præcepto Fidei .
ci quod retineat . De cetero non excufatur qui
librum retinet etiam nomine alterius , verb. gr. CAPUT I.
in depofito , mutuo , aut pignore : nec qui li
brum fuum tradit alteri ad tenendum , quia re Que Myfteria Fidei neceffario credenda fint?
tento fibi dominio , ipfe etiam dicitur retine
re, cum poffit illum fuo arbitrio, repetere ; ita 1 Que Mysteria credenda neceffitate medii?
DD. communiter . Suarez D, 20, Sect. 2. num. 2.An Myfteria Trinitatis , & Incarnationis fint
21. Sanchez num. 52. Caftropal, p. 10. §. 2. num. credenda explicite?
7. Roncaglia pag. 99. queft . 2. Refp. 4. Salman 3 Que ex præcepto fcienda? & an memoriter?
vicenfes num. 74. Croix num. 347. Bonacina p.4. 4 Quale fit objectum fidei materiale , & quale
num. 15. &c. Præterea hic advertenda eft pro formale?
pofitio $4. profcripta ab Alexand. VII. quæ di
cebat: Libri prohibiti , donec expurgentur , pos 23 X iis , que fideles explicite credere tenen
Junt retineri &c. Dicit tamen La-Croix lib, 6, "" ?
Rum. 352. cum Veriuys excufari qui tradit li "" ceffilate medii , feu finis ; fine quibus , etiam
brum , ut retineatur in locis fequeftratis , qui inculpabiliter ignoratis , finis ultimus obtineri
folent affignari in fingulis Monafteriis . Cete ,, nequit : illa neceffitate præcepti , fine quibus ,
rum , fi quis deponeret librum apud habentem ,, inculpabiliter omiffis , finis poteft obtineri .
' licentiam , cum expreffo pacto non repetendi 29 ·Sanch. 2. mor. c. 2. Azor, Val.
( ita ut alter non teneatur reddere ) , nifi poft ,, Refp. 1. Neceffitate medii neceffaria funt
expurgationem , vel poft licentiam impetratam , 99 hæc duo : 1. Explicite credere , Deum effe ,
hunc non auderem damnare , quia in hoc vide 92 & Remuneratorem bonorum effe , juxta illud
tur omnino ceffare periculum legendi abfque di " Apoftoli ad Hebr, 11. Credere oportet . Trid.
fpenfatione ; & tanto minus damnarem , fi do ‫ در‬Jeff. 6. c. 8. 2. Poft fufficientem Evangelii pro
naret abfolute librum habenti licentiam , fub ,, mulgationem , credere explicite , ut vult Mol.
conditione ut reddat ipfi donanti , fi deinde li ,, aut faltem implicite ut probabiliter quidam
centiam obtinebit . Excufatur etiam a cenfura , "" docent cum Con. & Laym. Chriftum , & San
qui librum retinet per breve tempus , verb. gr. ‫ در‬Aiffimam Trinitatem . Vid Efcob. ex 2. c. 9.
uno vel altero die , ut docent communiter DD. , n. 20. ubi ex Vafq. 1. 2. d. 116. c. 3. docet cul
Layman num. 7. Bonac. num . 15. Caftrop. num. " pabilem ignorantiam horum Myfteriorum , five
10. Holzm. num. 77. cum Sanch. Sayr, &c. Id. ,, negligentiam ea difcendi effe grave peccatum •
que admittunt alii , Caßropal. loc. cit. & Viva, ,, diftinétum ab eo , cujus eft caufa . Vid. Dian.
quæft. 5. art. 1. num . 9. ( quoad examinandum " P. 3. t. 5. R. 47. & 48.
retinentem a cenfura ) , etiamfi ipfe in illo bre Fides definitur : Eft virtus theologica , a De
vi tempore, intenderet perpetuo librum retine infufa , inclinans nos ad firmiter affentiendum ,
re ; quia ut ajunt ) deficit tunc materia gra ob Divinam Veracitatem , omnibus que Deus re
vis circa actionem externam . Præterea , alii velavit, & per Ecclefiam nobis credenda propo
plures Sanchez, Dec. lib. 2. cap, 10. num. 55. fuit. Dicitur 1. Virtus Theologica , ideft , quæ.
Laym. cap. 15. num. 7. cum Sayr. ac Graff. & Deum refpicit ; fides enim , prout etiam Spes ,
Pignatell, ac Sylv, apud Croix lib. 7. num . 351. & Charitas , Deum directe spectant , ad differen
eum excufant , etiamfi diu retineret , expectans tiam virtutum moralium , quæ indirecte eum
tamen tempus opportunum , ut librum Superio refpiciunt . 2. A Deo infufa , quia Fides eft dó
ri , vel habenti licentiam tradat . num fupernaturale Divinum , 3. Inclinans nos ad
firmiter credendum , nam affenfus Fidei nequic
cum formidine confiftere , prout perperam dice
batur Propofitione 4. ab Innoceotio XI. profcri
pta , fed omnino firmus effe debet . 4. Ob Di
vinam Veracitatem , Veritas enim infallibilis
( quæ eft ipfe Deus ) eft formale obje&um Fi
dei . 5. Omnibus que Deus revelavit : omnia e
nim a Deo revelata funt obje & tum fidei mate
riate . 6. Et per Ecclefiam nobis credenda pro
pofuit, nam Divina Revelatio nobis non pate
fit , nifi per Ecclefiam quæ Revelationes pro
ponit ; cum fit aliunde evidens propter figna cre
dibilitatis ( qualia funt Prophetiæ , Miracula ,
Conftantia Martyrum , & fimilia ) quod Ecclefia
nec falli, nec fallere poteft . Præterquamquod
S. Au
 142 Lib. H. Tract. I. De Præcepto Fidei ...
S. Auguftinus illud celebre dictum protulit : E
vangelio non crederem , nifi me Eccleße Catholi
ca commoveret, au&oritas .
Quæritur , an Myfteria SS. Trinitatis , & In
carnationis poft promulgationem Evangelii cre
denda fint fide explicita de neceffitate medii >
vel præcepti ? Prima fententia , quæ eft commu
nior , & videtur probabilior , docet credenda ef
fe de neceffitate medii ; ita tenent Sanch. Dec.
lib. 2. cap.2. num. 8. Valent. 2. 2. D. 1. quest. 2,
P.4. Molina 1. part, quæft, 1. art, 1. D. 2. Cont,
Tournely tom . 3. tr. de Decal. cap . 1. art. 1. §. 2.
concl. 1. Juven. tom . 6. diff. 4. art. 3. Antoine de
Virt. Theol, cap. 1. quest. 2. Wigands tr.7 Ex.
2. de Fide num. 22. Concina tom . 1. D. 1. de
Fide cap. 8. num . 7. cum Ledesma , Serra , Pra
do, &c. item Salmant, trait. 20. cap. 2. p. 2, n.
15. Cuniliat tract. 4. de 1. Dec. Præc, cap. 1. §.
2. & Roncaglia traît. 6. cap. 2. quæst. 2. Sed po
ftremi hi tres dicunt , quod per accid.ns , & ca
fu raro poffet quis juftificari fide tantum impli
cita . Id probant ex Scripturis , quibus ( ajunt )
clare probari neceffitatem medii . Probant etiam
rationes , quia licet ante promulgationem Evan
gelii fufficiebat fides implicita Chrifti , poſt ta
men promulgationem , eo quod ftatus gratiæ eft
perfectior , perfectior requiritur notitia , nempe.
explicita fides Chrifti , & Trinitatis . Secunda
vero fententia fatis etiam probabilis dicit necef
fitate præcepti omnes teneri hæc Myfteria ex
plicite credere , neceffitate autem medii fuffice
re , fi credantur implicite . Ita Dominicus Soto
(in 4. fentent, tom . 1. Dift. 5. quæft, un, art. 2.
concl. 2. ) ubi ait : Quamvis præceptum fidei ex
plicite ( fe. Trinitatis , & Incarnationis ) abfa
Jute obliget univerfum mundum , nibilominus pof
funt multi ignorantia invincibili ab eadem obli
gatione excufari . Francifcus Sylvius ( rom. 3. in
2.2. quæft. 2. art. 7. 8. concl . 6. ) fcribit : Poft
promulgatum fufficienter Evangelium fides Incar
nationis explicita eft omnibus ad falutem necef
Faria neceffitate præcepti , ac etiam ( ut probabi
le eft neceffitate medii . Et in fequenti conclu
fione idem profert de Myfterio Trinitatis . Card.
Gotti ( Theol. tom . 2. tract. 9. queft. 2. D. 4. §.
1. num. z. ) ait : Dico 1. fententia negans fidem
explicitam Chrifti , & Trinitatis effe ita neccf
fariam, ut fine ea nemo juftificari , aut falvari
queat , valde probabilis eft , Et afferit num. 1.
Scotum hanc tenere fententiam . Eufeb. Amort
recens Scriptor & valde doctus ( tom . 1. D. 3. de
Fide quæft. 17. ) abfolute eandem fententiam
tuetur. Elbel ( tom. 1. Conferent. 1. num. 17. )
fcribit hodie hanc fententiam teneri ab infigni
bus DD. Caftropal. part. 1. tract. 4. D. 1. p. 9.
Viva in Prop. 64. damn, ab Innocent. XI. num.
10., Sporer tract. 11. cap. 11. fe& t. 11. § . 4. num.
9. Laym. lib, 2. traft. i . cap. 8. num . 5. qui di
cit hanc non effe minus probabilem , quam pri
mam cum Richard. Medin. Vega , Sa , & Tur
riano . Card. de Lugo de Fide D. 12.01num . 91 .
vocat primam fpeculative probabilem , fed hanc
fecundam abfolute & fufe ut probabiliorem tue
tur cum Javell. Zumet , & Suarez D. 12. fect. 4.
num. 10. fcribitque de Lugo eandem fententiam
videri effe S. Thomæ 3. part. quæft. 69. art. 4.
ad 2, ubi S, Doctor ait : Ante Baptifmum Cor
nelius & alii fimiles confequuntur gratiam
virtutes per fidem Chrifti & defiderium Baptif
mi implicite vel explicite. Unde arguit Lugo ,
ficut Cornelius gratiam eft confequutus per fidem
implicitam , quia nondum in illa Regione Ex
vangelium perfecte promulgatum fuerat , ita pay
riter confequi poterit ille qui Myfteria hæc in
vincibiliter ignorat ; ipfi enim pariter non fatis
Evangelium eft promulgatum . Dicunt autem res
pugnare bonitati , & providentia Divine ut das
minet Adultos invincibiliter ignorantes , qui jux
ta lumen naturæ honeſte vivunt , dum contra
( Actor, 10.34 ) habetur : In omni gente qui si
met eum , & operatur juftitiam , acceptus eft ile
4. Refpondent vero quod omnes Scripturæ , &
SS. Patrum teftimonia" que opponuntur de faci
li explicari poffunt de neceffitate præcepti , vel
quia ordinarie nullus fere falvatur fine fide ex
plicita horum Myfteriorum , quia poft Evange
lii promulgationem fere nullus de his laborat
invincibili ignorantia vel quia ait Lugo , exe
plicari poffunt de fide implicita , f five explicita
in voto Præterea , ait Laymann , vir adultus
fi effet mutus & furdus a nativitate , quamvis
baptizatus , non poffet alia Sacramenta accipe
re , fi optaret ; imo nec falvari , quia hujufmo
di homo incredibile eft quod vero conceptu ap
prehendat
prehendat ,, & explicite credat Myfteria Incar
nationis , & præfertim Trinitatis .
Norant autem Tanneres in 2.2. D.Thom. d.
1. queſt. 7. dub. 2, num. 49. Sylvius ibid, quæft.
2. artic. 8. concl. 8. Azor, tomato lib.8.cap.a.
quest. 6. & Valent, cum Guillelmo Parif. apud
Sanch. Dec. lib. 2. cap, 3. num. 18. quod fi quis
adeo fit rudis , ut ea myfteria percipere nequeat ,
tunc excufatur ratione impotentiæ, & compara
tur infantibus , ac fatuis. Attamen Sunch, Joco
cit, dicit quod aliud eft credere , aliud fcire my◄
fteria , nempe rationem de eis reddere; unde
cenfet omnes adultos teneri neceffitate medii ,
aliquando hujufmodi myfteria credere , neceffi
tate vero præcepti ea fcire a quo præcepto
fcientiæ excufari mene obtufos ; & fic intelli
gendos ait AA, citatos Concluditque cum Ga
briele , qui dicit : Sufficeret eis ( fcilicet rudibus )
quod fingulos articulos explicite credant dum eis
proponantur , Quamvis autem fint damnatæ Pro
pof. 64. 65. ab Innoc. XI. quæ dicebant : Ab..
folutionis capax eft bomo , quantumvis laboret
ignorantia Mysteriorum Fidei , & etiamfi per ne
gligentiam culpabilem nefciat Myfterium SS, Tri-e
nitatis , & Incarnationis D. N. Jefu Chrifti .
Sufficit illa femel credidiffe . Dicit tamen Viva
cum March. probabiliter non effe neceffario re
petendas Confeffiones factas cum ignorantia præ
dictorum Myfteriorum ; cum ex præfata opinio
ne jam probabile fit fuiffe validas , fi ignoran
Certum enim eft talem
ria fuit inculpabilis
ignorantiam , fi fit vincibilis , peccatum effe le
thale . Predia autem Propofitio merito damna
ta eft , quia dicebat capacem effe abfolutionis
etiam illum|pos qui tempore Confeffionis laborat
ignorantia prædi& torum Myfteriorum . Ceterum
opinio Patris Viva mihi non eft fatis probabilis ,
quamvis enim Poenitens probabiliter validam
Confeffionem expleverit , ita ut videatur dein
de poffidere exemptionem ab iteranda Confeffio
ne ,
 Lib. II. Tra&. I. De Præcepto Fidei . 143
ne, cum prius bona fide fe confeffus fuerit ; at ,, aut nunquam venit in mentem obligatio fi
tamen refpe &u ad eum , qui certo graviter pecs ,, milia difcendi , aut qui nimis fint rudes , ita
cavit , femper urget , ac poffidet antecedenter ,, ut non poffint ea comprehendere , aut retine
obligatio explendi Confeffionem , non tantum " re; quod fæpe contingere docent Azor. & Bec.
probabiliter , fed certo validam . • Quapropter , ,, 'contra alios .
cum ipfe adverterit Confeffionem fuam ob igno 6. Si Confeffarius probabiliter judicet poe
rantiam Myfteriorum SS. Trinitatis , aut Incar ,, mitentem ignorare ex Do& trina Chriftiana ea ,
nationis Jefu-Chrifti fuiffe probabiliter validam , * quæ fcire tenetur ( quod de fitteratis , vel fre
fed etiam probabiliter nullam , tenetur , poſt ,, quenter confitentibus præfumendum non effe ,
quam de illis Myfteriis inftructus fuerit , Con » monet Sanch. z. mor. cap.3. ) , debet eum in
feffionem iterare . ,, terrogare de negligentia in iis addifcendis :
" Porro implicite credere dicitur , qui credit , cum per cam plurimi graviter peccent . Led,
,, aliquid explicite , in quo alterum implicite » Azor. tom. 1. lib. 8. cap. 8. Trull. lib. 1. c. 1.
,, eft , v. gr. fi credas , quod I credit Ecclefia . d. 4.
99 Vid. Schol. & Laym. lib. 2, tra& t. 1. cap. 8. 7. Poffunt abfolvi ( contra quofdam ) qui
3 ,, Refp. 2. Neceffitate præcepti quivis fidelis ,, ignorart ea , quæ fub mortali fcienda effe di
99 fub mortali explicite credere , & fcire , craf ,, xi . Ratio eft , quia licet peccarint omitten
» fo faltem modo , & quoad fubftantiam , tene ‫ رو‬do difcere , poffunt D tamen de hoc dolere , cum
» tur hæc . 2 3 WL! STAVIL Bur propofito difcendi . Sanch. ⋆ ( cum Salm. de
» 1. Symbolum 2. Orationem Dominicam 39 Præc, Fid. cap. z. num. 58, Nißi prius bis ad
" 3. Præcepta Decalogi , & Ecclefiæ . 4. Sacra » moniti neglexerint addiſcere ) * . Quod fi ta
menta maxime neceffaria ; ut Baptifmum ,, men ignorarent ea , quæ neceffitate medii
,, Euchariftiam , & Poenitentiam , reliqua au ,, fcienda funt , deberent inftrui ante abfolutio
,, tem tunc , quando vult ſuſcipere . Suar. San , nam . Bonaco di3 que, 2.P.2.Sanch, lọc, site
» chez Fill. num. 39. Quæ omnia intellige , » , cap. 3. num. zi .
,, nifi impotentia , aut invincibilis ignorantia ,, 8. Parochus fuas oves ficur parens libe
» excufet . ,, ros ) tenetur fub mortali per fe , vel alium
,, docere ea faltem , quæ fab mortali fcire te
Unde refolvitur.9 ,, nentur . Sanch. 2. mor, c. 3. Filliuc. Palaus ,
T.. "" Trull. 1. 2, c. 1. Kon. &c.
,, 1. Non omnes tenentur füb mortali hæc Notandum quod objectum Materiale fidei ( ni .
" prædi&a fcire memoriter , aut eo ordine , aut mirum id quod credere tenemur ) principaliter
,, iis verbis , quibus proponuntur ; fed quoad O eft ipfe Deus , & deinde omnia a Deo revela
» rationem Dominicam , ** foire omnia bona pe ta : ita S. Thomas quæft . 14. de Verit, art. 8. dis
,, tenda effe a Deo , quæ eft ejus fumma : quoad cens ; Fides que bominem divine cognitioni con
" Symbolum vero, Præcepta , & Sacramenta , jungit per affenfum , ipfum Deum babet ficut
" fufficit , fi quis rogatus de fingulis recte re principale objectum, alia vero ficut confequenter
fpondeat . Bonac. Laym . loc. cit. 6 cap.9. San adjunta . Obje& tum autem Formale ( ideft moti
» obez lib.2. cap. 3. * ( Hoc eft conforme ad id, vum propter quod revelata credere tenemur ) eft
», quod tradidit S. Carolus Borromeus in fua Ind Dei Veracitas . Difceptatur autem inter Schola
ftrutt. ad Confeffarios , ubi docuit fatis effe fticos , an Revelatio Divina fit etiam objectum
» quod Fideles rudes feiant Credo faltem' infub Formale fider ; Pro fententia affirmativa funt
» ftantia ) *.0 6 2 10 63 Jueninus & alii , qui dicunt Veracitatem Dei
952. Quamvis fit præceptum Ecclefiæ difcen effe obje&tum formale , Quod , nempe rationem
99 di memoriter Symbolum , & Orationem Do præcipuam , ob quam credimus : revelationem
,, minicam , & Salutationem Angelicam , velit vero effe objectum formale Quo , hoc eft me
‫ در‬que Barb. p. 3. c.27, non effe abfolvendum dium quo credimus . Sed communior fententia
» qui ob negligentiam vel verecundiam ea ad Haberii , Card. Gotti , & Holzmanni cum Scoto
5 difcere non curap ; confuetudo tamen , ut no c. docet torale objectum formale fidei effe Ve
» tat Navarr, & Lopez y expofuit obligationem racitatem Dei , & Revelatiunem effe tantum
„ non effe ultra veniale: Ita tenet etiam Vis conditionem , fine qua non crederemus , five me
" va Super Prop. 1. Alex. VII. cam Azor. Trull. dium per quod nobis applicatur notitia eorum
» & Villal. apud Salm. de Præc. Fidei cap, 2, quæ credimus . 1
99 nùmi 47.5ex Concilio Rhemenfi & Toletano 4.
93 Vide Prax Confeff. infin. tom. II. num. 22. ) CAPU T II.
» Ut nec eft ultra veniale nefcire facere Cru
„ com , ut docet Sanch. contra Sylu, qui docer Quomodo obliget præceptum Fidei . --
" effe mortale.babe ** A greatly not
» 3. Moraliter , nihilominus neceffarium eft , 5 Quos , & quando obliget præceptum Fidei ?
99 litrudiores memoria teneant Symbolum foa Norande Propof, damnate in bac materia.
" linguae quia alioquin non poffunt habere fuf 7 Quoties teneamur in vita elicere actus Fidei
,, ficientem cognitionem articulorum P Spei!
55 4. Falfa eft copinio quorundam Canonifta 8 Quoties circa Charitatem ?
srum , rufticis effe fatis , articulos Fidei , alia
9 Quando
"Cera Hereticus teneatur fuam Selam eji
,, que dicta credere implicite , credendo quic
>> quid credit Ecclefia , istas 5
10 An
# circaFidem liceat fequi opinionem minus
→→ 5. Excufantur ii , quibus aut defuit doctor , probabilem ?
"
In Quan
 344 Cap. II. Quomodo obliget Præceptum Fidei .
11 Quando teneamur Fidem exterius_confiteri?
Et qui teneantur jure Ecclefiaftico ad ex
ternam Profeffionem Fidei?
5:39
‫در‬ gat I.
1. Pueros inter fideles educatos ,
s, quando rationis ufum perfecte confecuti My
‫ در‬fteria Fidei audiunt apprehenduntque , quod
,, illa credere fit res neceffaria ad falutem ; pec
,, cantque mortaliter omittendo , Sanch. Bon.
tam. 2. d. 3. p. 3. addens plurimos eorum ex
cufari inadvertentia , aut invincibili ignoran
,, tia. 2. Adultos infideles , quando ratio inci
,, pit dictare , res Fidei fufficienter propofitas
effe , & contrariam fectam effe falfam . San
chez lib. z. mor. cap. 1. Con . d. 14. de Fide .
"" Fill. num. 25. 3. Quando urget tentatio con
,, tra Fidem , quæ aliter vinci nequit . Quod
» tamen non convenire fcrupulofis , recte monet
Sanch. quia hi , avertendo mentem ad alia
,, objecta , facilius fuperant . Et in his duobus
cafibus præceptum obligat per fe , in fequen
", tibus per accidens . 4. Quando tentatio urgens
» contra alias virtutes aliter fuperari nequit .
» 5. Quando facienda eft profeffio Fidei exte
" rior , vel ex præcepto eliciendus eft actus al
terius virtutis , v. gr. Spei , Charitatis , Pœ
99 nitentiæ , quæ Fidem fupponat . Bonac. q. 2.
, P. 2. His addit Hurt. contra Sanch. 6. In ho.
», ra mortis , & 7. Semel quotannis . Vide Dian.
» P.5. 2. 13. R. 19.
6 Certum eft hominem teneri ex lege naturali
ad Deum per Fidem , Spem , & Charitatem fe
convertere ; & ideo elicere earum virtutum a
&us , cum quæque virtus fuis actibus: vivat .
Hinc ante omnia notandæ funt omnes Propofi
tiones profcriptæ fuper hac materia ; Videl.
Prop. 1, ab Alex. VII. Homo nullo unquam
vite fue tempore tenetur elicere actum Fidei ,
Spei , & Charitatis ex vi Præceptorum Divino
rum ad eas virtutes pertinentium).
427 Prop. 16. ab Innoc . XI. Fides non cenfetur ca
dere fub præceptum fpeciale fecundum fes
Prop. 17. ab eod. Satis eft auum Fidei femel
in vita elicere . *
Prop. 6. ab eod. Probabile eft ne fingulis qui
dem rigorofe quinquenniis pro fe obligare Prece
ptum Charitatis erga Deums.
7 物 Quæritur autem , quoties in vita teneamur
elicere a&us Theologales .
Quoad Præceptum Fidei fpe& tat , plures funt
opiniones , " Scotus cenfet teneri nos ad elicien
dos actus Fidei omnibus diebus Feftis. Nider
quoties Myfteria in Ecclefia celebrantur . Sed
Salmant. de Præc, Eid.cap. 2. num. 31. & Croix
lib. 2. num. 51. horum opiniones minime appro
bant ; Imo Oviedo apud Croix ibid. afferit il
las paffim rejici ab aliis . Lugo apud Croix d.
num. 51..recte dicit , toties Fideles teneri ad re
petendos actus Fidei , quoties fufficiat ad profi
tenda Myfteria noftræ Religionis . At quia hæc
regula eft obfcura , fat probabiliter putant Salm.
d. cap. 2. cum Sanch. Trull, Bann, Led. & aliis
reneri faltem femel in anno Fideles ad exercen
dum a& tum Fidei ; & idem fentiunt Concina &
Franzoja cum communi . Advertunt tamen cum
Suar. Prado, & idem dicit Croix loc. cit, quod
1:
hoic præcepto fit fatis etiam per exercitium a
liarum virtutum , five per fufceptionem Sacra
mentorum , five ex quacunque alía occafione a
tus Fidei ponantúr .
Num autem teneamur ad eliciendos hos actus
Fidei formaliter , fcilicet ex motivo Dei reve
lantis ? Affirmant Viva d. prop . I. Alex. VII: 7:
VI. Quicquid fit , ut addit , an femper Fides fit
fupernaturalis , fi nitatur buic motivo faltem lan
guide attato . Notat vero num. 7. în Finè , quot
viri timorati nullo modo circa hoc anxii fint ,
cum vix accidat , eos abunde huic præcepto non
fatisfacere . Croix d. num. 51. dicit non effe raz
tionem , cur quis ob id forupulofe fe divexers
cum huic præcepto fiat fatis ( ut afferit n. 27.)
audiendo Miffam , adorando Crucifixum , for
mando Crucem , orando , &c . quamvis hæc nom
fiant reflexe ex motivo Fidei . Qui enim , aity
fæpius pofuit Fidem tamquam regulam fuarum
actionum , quibus ad Deum vult tendere , qute
quid poftea boni agit , ex eadem regula jam ad
Deum dirigit exercite , licet non advertat . Ait
que Hurtad, apud Carden. in prop. 17. Innocents
XI. hos a&us effe vere actus Fidei , quia radi
caliter ex motivo Fidei oriuntur . Infuper de
Lugo de Fid, dif. 13. num.45 . fic -docet : Cum
materia honefte , & inbonefte operandi fréquen
ter occurrat , non effe dubitandum , quin bomo ,
qui Fidem Chriftianam femel amplexus eft , plus
quam fufficienter fatisfaciat præcepto Fidei.
Quod autem pertinet ad actus erga præceptum
Charitatis , jam adnotavimus fupra damnatam
fuiffe propof, Ne fingulis quidem rigorofe quin
quenniis hoc præceptum obligare perfe , Palaur
apud Croix d. lib. 2. num . 141. dicit effe pecca
tum grave differre actum Charitatis per trien
nium . Alii , ut Hurtad. Illf. Mendo &c. apud
Croix loc. cit, dicunt requiri elici actum Chari
tatis erga Deum faltem femel in anno : Et hane
fequuntur Salm, tra& t . 21. cap. 6. num. 12. cum
Trull. Tapia , Laftra. C Alii vero , ut Gubr. Ala
main. Tab. ap. Croix num. 133. ajunt hoc præ
ceptum obligare quolibet die feftivo . Cardenas
tandem in 2. Crifi d. 6. numer. 8. ( cui adhæret
Croix num. 141, ) cenfet non excufari a morta
liqui per menfem actum charitatis differt ;
Hancque fententiam omnino ego fuadendam pu
to , cum difficulter poffit Homo diu mandata
divina fervare , nifi dilectionem erga Deum fre
quenter foveat , quæ nonnifi per actus charitas
tis fovetur , & nutritur . Notat autem idem Cars
denas, a num. 14. quod fufficit elicere actus A
moris , etiamfi eliciantur in ordine ad implens
da alia Præcepta , vel ad aliam virtutem exer
cendam , puta ad fe confitendum , ad vincendam
tentationem . Infuper dicit Croix num . feq. 1436
effe veros actus Amoris quibus bene fatisfit huic
præcepto , omnia opera meritoria exercitata ad
finem placendi Deo , ut eleemofynam , jeju
nium , & fimilia : Talis autem rectus finis dicie
quod præfumitur in eis , qui jam fciunt fic pla
cere Deo , modo non operentur ex fine pravo.
Addit etiam Croix fatisfieri adhuc orando , fi•
gnanter cum oratione Dominicali , ubi diciture
Sandifcetur &c. , Adveniat &c. Fiat voluntas
tua , &c. Advertatur hic Prop. 10. damuata ab
Innocentio XI. quæ dicebat : Non tenemur pro
ximum
 Cap. II. Quomodo obliget Præceptum Fidei . 345
#imum diligere au interno , & formali . Rete neceffaria ad falutem , Gratia Sacramentor um ,
igitur dicunt P. Viva in cit. Prop. 10. num . 8 . &c. Adde quod Infidelis nunquam habere po
9. quod ficut tenemus elicere actus formales teft veram probabilitatem fuæ fectæ fine culpa :
caritatis erga Deum , fic etiam tenemur erga Si enim oraret , Deus abfque dubio infunde
Proximum ex motivo fupernaturali ; nimirum ret lumen fuum in illum de vera Religione .
propter amorem Dei , vel ut præcepto Chrifti Ita Viva .
pareamus , qui dixit : Mandatum novum do vo ,, Refp.2. Præceptum exterius Fidem . confi
bis , ut diligatis invicem . Jo. 13. Unde S, Tho ,, tendi jure naturali obligat , duplici cafu , fci
mas docets In dilectione proximi includitur di ,, licet , cum vel honor. Deo debitus , vel uti
Lectio Dei , ficut caufa in effe&u . In Epift. ad ,, litas proximo impendenda , privatives vel
Rom. 13. felt. 2. Sicut ergo tenemur faltem fe ,, contrarie fubtraheretur . Dixi privative , ut
mel in menfe elicere actum amoris erga Deum 2 ,, fi ideo ceffaret magnus honor in Deum , vel
fic etiam faltem in menfe exercere actus cari 9, utilitas in proximum redundans . Dixi 2. con
tatis erga proximum . Ceterum fapienter fcri trarie, ut fi alioqui Deus afficeretur injuria ,
bit P. Suarez Difp.5. de Carit . Sect. 4. cum a- , vel proximus gravi malo , verb. gr. fi inde
liis ex S. Thoma 2. 2. quæft. 25. art. 8. quod , penderet aliorum converfio , aut perverfio ,
aliquando hi actus caritatis bene exercentur oc contemptus Religionis , fcandalum , &c. Ra
cafione vitandi odium , aut largiendi eleemofy- ,, tio refponfionis eft , quia actus virtutis tung
nam . Et cum hujufmodi occafiones frequenter ,, videtur præceptus , quando eft neceffarius ad
Occurrant , hinc ait P. Viva effe moraliter im ,, finem præcepti , quod hic contingit , quia fi
poffibile , quod Fideles chriftiane viventes huic nis præcepti eft Caritas . S, Th. 2. 2. quæft.
præcepto abunde fatisfaciant . » 3. art. 2. Suar. Reg. Fill, tract, 22. cap. 2.
» quai ,
Ex iis refolvuntur bi Cafus .
Unde refolvuntur bi Cafus
1. Hæreticus , quandiu fuam fe& tam judicat
" effe credibiliorem , vel æque credibilem , non 99 Si hæretici conculcent Imagines , aliifque,.
, tenetur credere ; quia Fides nondum eft fuf ‫ دو‬injuriis Fidem afficiant , tenetur eam fua con
"" ficienter propofita , ageretque imprudenter . feffione tueri Catholicus , fi quidem inde prus,
2:39 Sanch. 2. mor. cap. 1. Laym. lib. 2. t. 2. c. 10. " denter fperet profectum .
39 & 12. ,, Refp. 3. Ad profeffionem Fidei externam
1992. Quando ii , qui in hærefi nutriti funt ? ,, jure Ecclefiaftico tenentur fub mortali , fe
s perfuafum eft a pueritia , nos abjicere , & per cundum Tridentinum , cum juramento obe
, fequi Verbum Dei , effe idololatras , peftilen "" diendi Ecclefiæ Romanæ , ut docet Fill. t. 2
tes deceptores , ideoque , tanquam peftem fu ,, tr. 22. cap. 3. fequentes perfonæ ,
giendos ; non poffunt , ftante hac perfuafio- . 991. Provifi de Beneficio curato , idque intra
ne , falva confcientia , nos audire , & labo ,, duos menfes a die poffeffionis coran Epifco
rant ignorantia invincibili , cum non dubi », po , aut ejus Vicario Generali 2. -vel Officia
, tent effe in bona via . Laym . cap. 10. Sanch. ,, li , Seff. 24. cap. 22. deref. ››
∙lib. 2. cap. 1. ,, 2. Provifi de Canonicatu , vel Dignita
Dignitate in
,, 3. Si talibus oriatur dubium de fua fecta , ,, Cathedrali Ecclefia : idque non tantum co
tenentur ulterius inquirere , & a Deo pete ram Epifcopo , vel ejus Vicario , fed etiam
, re lumen : quod fi negant , peccant contra .‫ د‬in Capitulo . ibid, addita poena , ( ad quam
Fidem , cum non adhibeant media ad im ,, non videntur teneri ante fententiam ) , ut a
plendum præceptum Fidei . Quod fi deindè ,, lioqui fru&us non faciant fuos . Vid. Sanch.
" noftra Fides eis fufficienter proponatur , të " lib. 2. cap. 5. Barb. de poteftate Epifc. 3.P.
"" nentur amplecti , ibid. V. Ferdin. de Caftr. ,, art. 61. num. 29.
27 Pal. t. 4. d.1. p . 12. & 4. 2. p. z. ,, Primates , Archiepifcopi , Epifcopi , in pri
20 Notanda eft hic propof. IV. damnata ab Inno ,, ma Synodo provinciali , cui intererunt , Trid.
cent. XI. Ab infidelitate excufabitur non, cre » Seff. 25.
dens ductus opinione minus probabili . Ex hac 4. Extendit Pius IV. hanc legem ad omnes
aliqui non recte inferunt prohiberi in omni ma 93 Prælatos Religionum , etiam militarium , Pius
teria fequi probabilem , reli&a probabiliori " V. autem apud Rodr. t. 2 : q. reg. quest. 72.
Nam refpondet Viva in dieta propof. num. 5. & », ad omnes promovendos in Doctores , Magi
alii communiter quod , etfi liceat fequi opinio ,, ftros , Regentes , Profeffores , addita excom
nem minus probabilem , nunquam tamen liceat ,, municatione latæ fententiæ , & privatione o
cum periculo gravis damni , quando illud vita ,, mnium beneficiorum in eum , qui alios pro
re non pendeat ab opinionis probabilitate ; ut ‫ در‬movent ad talem gradum , fine prævia profef
eft in collatione Sacramentorum , in medendo tione . Vid. Fill. t. 22. cap. 3. quæft . 11. Barb.
&c. & hoc effet pariter in fequendo fectam mi remiff. S. 24. num . 12. Verum , ubi hoc decre
qus probabiliter veram . A probabilitate enim » tum non eft receptum ufu , & non obligare
opinionis fit quidem , ut peccatum formale vi "" monet Sanch. cap. 3. num. 4.
tetur in aliis humanis actionibus , fed non po *
teft fieri , ut fit vera feta non vera . Et fem Unde refolvitur .
per ac fecta fit falfa , nunquam cum quacun
que probabilitate vitatur periculum damnatio ,, 1. Non tenentur ad di&am profeffionem
is , cum non vitetur periculum carendi Fide provifi de Canonicatibus in Ecclefiis tantum
Lig. Theol. Tom, I, K » Col
 146 Cap. II. Quomodo obliget Præceptum Fidei .
" Collegiatis , vel de Beneficiis tantum fimpli 4. Si quo cafu tacere effet negare , tune id
22 cibus . ,, non liceret ; verbi gratia fi , aliis rogatis
2. Etfi probabile fit hanc profeffionem pof an Fidem negare vellent , iifque refponden
17 fe fieri per procuratorem , ut docet Azor. Na. "" tibus , quod non , tu taceres . ibid. Vide Bo
" varr. Sanch. probabilius tamen eft tene ** nacina loc. cit. Laynı. loc. cit. tom. 1. c. 11.**
,, ri perfonaliter , ut docet Fill. Ratio eft , tum " Tol. lib. 4.
» quia alias non videtur fieri fatis juramento ' 24. Si Princeps generali lege jubeat , ut f
" quod perfonaliter faciendum effe docet Glof "2 deles fe prodant , geftato figno , vel fiftendo
! fa apud Fill. tum quia ita decidit Rota a 22 fe , vel aliter , non tenentur , cum nemo tes
pud Garc. lib. 3. de benef. cap. 3. ,, neatur verum dicere , nifi fpecialiter rogatus ,
,, Excipe , nifi eæ fint circumftantiæ , ut hos
* St
CAPUT
n
III. 27 ipfo , quod fe non prodant , videantur Fident
1 I ,, negaffe , ut verb. gr. fi quidam antea noti ef
An aliquando liceat exterius Fidem veram 22. fent , & tunc ex hoc putarentur defeciffe
?
negare , aut falſam profiteri . re ...Sanch. n. 19. Bec. Reg. Fill, num. 88. Oc.
21 " 6. Cum non rogaris de Fide , non folum li
nega "" fed melius eft ad Dei honorem &
zz An liceat unquam pofitive Fidem ne gare
re ?
*3 An uti verbis ambiguis ? An tacereBB BA 22 utilitatem proximi tegere Fidem , quam fa
34 An fugere ? Vide alia ibid. 22 teri : ut fi latens inter hæreticos plus boni fa
15 An uti veftibus , vel fignis Infidelium , ve ,, cis; vel fi ex confeffione plus mali fequeres
16 An audire conciones Heretico "2 tur , verbi gratia turbatio , neces , exacerba
rum ? Vide alia ,, tio Tyranni , periculum defectionis , fi tor
ibidem .
$ 12 , quereris . Unde temerarium plerumque eft of
22 , ESP. Nullo cafu licet , five voce , five "" ferre fe ultro, S. Th. Sanch. Laym, cap. 11.
" R alio figno fiat , dicente Chrifto . Qui ne num, 2.
» gauerit me coram hominibus , &c. Interim ve ,, 7. Redimere pecunia , ne de tua Fide fat
, ro, etfi licitum non eft mentiri , feu fimula ,, inquifitio , licitum eft , & fæpe magna virtus
„
„ re , quod non eft , licet tamen diffimulare , "3 difcretionis eft vitam ad Dei gloriam ferva
,, quod eft, five tegere veritatem verbis , aliif , re , ac Fidem tegere modis licitis .
" ve fignis ambiguis , & indiferentibus , ob ju • 93 8. Talis modus non eft uti veftibus , aut fi 15
ftam caufam , & cum non eft neceffitas fa ,, gnis infidelium , quæ alium ufum non habe
tendi . Eft comm. S.Thom. Kon, dif. 15. dub, ,, rent , quam quod effent figna profeffiva falfe
»» 2. num. 9. Laym. lib. z. t. t. C. II, ,, Religionis , feu cultus : uti effent veftes , qua
as iis : item incenfio thu
"7 rum ufus eft in facrific
ris , cora m idolo ; item fumtio
Unde refolvitur . 23 ca , &c. Sanch. 1. 2. cap. 4. Fill.
97 œn æ hær eti
#3 , 1. Rogatus de fide in odium religionis , c. comm.
five publica auctoritate , five privata , nullo 9. Licitus autem modus eft , quando fubeft
‫יות‬
caufa ( ut verb. gr. ad evitandum grave peri
37 modo poteft utendo reftri& tione mentali , aut 25 culum , ad obtinendam vi& toriam , eludendo *
verbis ambiguis ita refpondere , ut præfenti 霎
„ bus videatur Fidem negaffe , multo minus , 32 hoftes ) , uti veftibos , & fignis infidelium ,
dicere effe hærcticum , vel Calviniftam , vet » quæ aliquera alium ufum habent , quam pro
fitende Religionis , quales funt veftes talis
" non Catholicum . Azor. Eill. D cap. 3, nu "" A Nationis ( non Religionis ) , quibus uterentur,
So th ‫در‬
19 mer. 97. ur Spine veftes , & figna
$ 2. Qui rogatus feu privata , feu publica au 22 etfi converterent , ut funt veftes, & figna
22 Nation is Turcic æ , quod verum eft , etfi fint
Atoritate, vel racet , vel refpondet obfcure ,
99 veftes ipforum Religioforum ,‫ רי‬dummodo non
vel ait fe nolle refpondere , fe jure non ro
27 habeant peculiare fignum profitendi erroris ,
gari , non teneri fe , nec velle aliis dicere fed fint tantum indicium nitidioris cultus , ut
, quid ipfe credat , ac fimili modo tergiverfa 13 Faga
Prædicantium in Germania , vel emi
tur, non videtur negare Fidem , fed nolle
nentioris vitæ inter fuos ; ut toge Bonziorum
prodere. Unde , fi fic poteft molefta inquifi 33. in Japonia . Idem dicendum eft de fignis ,
,, tione liberati , licet ; ut habet Roncaglia
17 foc. cit. Generatim enim verum non eft , quod quibus Judæi utuntur , verb. gr. flavo annulo
in pallio Francofurti , &c . quia hæc funt fi
,, interrogatus auctoritate publica teneatur po 23
gna mere politica , & diftinctiva unius gene
,, fitive Fidem profiteri , nifi quando id necef
farium eft , ne præfent ibus videat ur Fidem 35 ris hominum ab alio , & non proprie profeffi
"3 va Fidei , Quæ‫ܐ ܕ‬fententia probabilis eft . Vid.
negafft . Kon . d. 15, dub. z. Navarr. Azor. d
* ( Hac de re 223 Sancb. 2. mor. c. 4. Bec. 2. 2. cap. 9. queſt. 5.
** Sanch. Bec. cap. 9. quæft. 4. d. 6. Laym. 1. 2. t. I. cap. 11. Covarr. contra
vide Propof. 8. inter damnatas ab Innocent. 99
Caj, Nav. Fol.
, ? XI. ) * " 10. Licitus item modus eft , cum Catholi
14 993. Non negat Fidem , fed prodit , qui fu ,, cus tranfit per loca hæretica ,臭 & periculum
git : quod etfi liceat , non tamen Paftori ,
grave e imminet vitæ , v. gr. vel bonorum
,, tunc cum ejus opera oves indigent , uti con
(non tamen , fi derisio tantum , vel vexatio ,
,, tra , fr eis confultius eft , ut ad tempus fe ",, ut Habet Bec. cap. 9. ad diffimulandam Fi
"; fubducat , & in bonum earum refervat , tene
,,
.‫د‬ dem , vefci carmibus die prohibito ; quia præ
tur fugere , Reg. 1. 17, n. 26. Bec, c. 9. Fill. ceptum Ecclefia non obligat fub tali pericu
và n.75. c . 39 lo ·
 Cap. IV. De Infidelitate & vitiis Fidei oppofitis . 247
99 lo . Nec hoc eft Fidem negare 2 cum efus
" carnium non fit inftitutus ad profeffionem Re CAPUT IV.
ligionis ; & Catholici mali , & gulofi id fa
" ciant . Si tamen ex circumftantiis fieret fi De Infidelitate & vitiis Fidei oppofisis .
gnum profeffivum , ut fi v. gr. in odium Fi
"" dei convivæ ftatuerent , ut qui eft hoftis Fi DUBIUM 1. •
27 dei Pontificia , comedat carnes , peccaret con
tra Fidem , qui ederet fine proteftatione ; fe Quid, & quotuplex fit infidelitas ?
cus , fi proteftaretur . Sanch. Azor. Bec, &C.
" comm, loc. cit. 99 ESP. 1. Infidelitas generatim eft triplex ; 17
16 ,, 11. In Germania audire conciones hæreti 99 sorum ,
corum , deducere funus , affiftere Baptifmo », qui nihil unquam de Fide audiverunt . Quæ
pro patrino , non habentur figna profeffiva ,, non tam eft peccatum , quam pœna peccati :
,, Fidei , vel communionis cum hæreticorum fa ,, quia, fi feciffent , quod in ipfis erat , Deus
" cris . Fill, Azor. Sanch. II. cc. Unde , feclu " Fidem eis non abfcondiffet . Secunda dicitur
fis aliis , v. gr. fcandalo , periculo , prohibi " Contraria , eorum fcilicet , qui Fidem fibi fuf
» tione, & fi ex jufta caufa fiant , licent. ( At " ficienter propofitam vel contemnunt , vel ei
93 in Synodo Neapolitana expreffe probibetur affi ,, contradicunt pertinaciter, ut Hæretici . Ter
" flere concionibus , catechismis , & quibufcum " tia dicitur Privativa , quod privative oppo
que**litibus hæreticorum , ex quocumque prætex " natur Fidei , & eft culpabilis ignorantia , vel
tu . Eftque Cafus refervatus cum excommuni ?? error circa res Fidei . Thom. Sanch. Vafquez
" catione ipfo fa& to . Ceterum Salm. Tra&t. 21. " Laym. cap. 1o.
DC. 2. num, 522, tenent licere , modo abfit Scan 29 Refp. 2. Infidelitas Contraria extriplici mo
22 dalum , periculum perverfionis, & communica 99, do repugnandi Fidei eft triplex, fcilicet Pa
» tio impietatis ) . Imo patrinum fieri talis " ganifmus , qui Fidei nondum fufcepta, Judaif
.‫ د‬infantis , videtur potius optandum , feclufis ›› mus , qui Fidei fufcepta in typo , & Hærefis,
, aliis , quia non eft aliud , quam obligare ſe quæ Fidei fufcepta veritati repugnat . NO Apo
, ad eum olim erudiendum in Fide Catholica . "" ftafia a Fide revocatur ad hærefim a qua tan
,, 12. Infidelium , & hæreticorum facris non ,, tum differt , quod Hærefis fit error Fider ex
,, licet ita intereffe , ut ei communicare cenfea ,, parte tantum contrarius , Apoftafia vero ex
"2 ris ; alioquin licet , verb. gr. ut quis fpetet ,, toto . Ș. Thom. Laym, loc. cit.
22. tamquam comoediam , aut famulatum præftet
" politicum domino fuo , exemplo Naaman Sy DUBIUM 14
1 ri de quo vide Bec. Fill, Sanch. loc. cit.
» Laym . 1. 2. t. 1. c. II. De Judaismo.
13. Si Princeps hæreticus mandet Tub gra
" viffima pœna omnibus fubditis , adire concio Quæritur bic tantum , que communicatio cum
" nes hæreticorum , etiamfi verbis dicat , fe hac Judais fit interdita Chriftianis?
re aliud nihil exigere , quam obedientiam ci
,, vilem, nec velle cogere , ut a Fide difce " ESP. 1. His cafibus , qui colliguntur ex c. 18
dant , cum tamen reipfa contrarium velle vi 19
29 deatur ( nam obedientiam fuorum aliter exer 1, cohabitare . 2. Nec conviviis intereffe . 3.
" cere poteft , & hæc !ex fe apta eft Catho .‫ د‬Nec uti communi balneo . 4. Nec medicos
licos paulatim pervertere , & infuper conci ,, adhibere . 5. Nec medicinas ab iis data reci
92 liare au&oritatem hærefi , ac vilipenfionem 2 pere, emere tamen licebit præfcriptas . 6. Nec
22
754
93 veræ Fidei , non licet obedire . Atque ita Judæorum filios enutrire in ipforum domibus .
23 bis refcripfit Anglis Pius V. apud Sanch. 1. 2. ,, 7. Iis non famulari . 8. Nec fervitute fubji
22 c. 4. n.A 27. Fill. & Azor. Th.cc. " ci . 9. Prohibentur publicis officiis inter Chri
‫ رو‬99 14. Catholici viventes inter hæreticos , fi 29 ftianos fungi , 10. Vetitum eft eorum azymis
ex præcepto Magiftratus contrahant matrimo ‫»د‬ ,‫ ر‬vefci . Quibus addit Azor, prohibitum effe ,
nium coram Minifiro hæretico, peccant con ,, accedere ad eorum nuptias , fefta , Synagogas
•
" tra Fidem , etiamfi contraxerint ante , vel " ( Adire Synagogas curiofitatis caufa -non
23 contracturi fin poftea coram Sacerdote Ca ,, effe peccatum grave dicunt Salm, Tract, 21. c.
.‫ د‬tholico . Kon. d . 15. art. Pal. tract. 4. d. 1 . "" 2. n. 123, in fine cum Bon, Con. Pal, &c ) * ;
29 P. 13, quæft. 12. 13. 14. teftaturque contrahens ,, cum eis ludere , falutare , &c. Ratio horum
» ceremonia illa fe illum agnofcere vere Fidei ,, eft , tum ut confervetur dignitas Chriftianæ
" Miniftrum :: quæ funt intrinfece mala . Mald. » Religionis : tum ut caveatur Familiaritas cum
29 2.2. quæst. 2. art. 3. quia auctoritas Miniftri , 22 Judæis , & periculum perverfionis , vid. Laym.
"2 & fequenter doctrina ejus augetur , concurri 29 7. 2. t. 1. cap. 12. & 17. Sanch. lib. 2. cap. 3.
,, turque ad ritus hæreticos , quos Minifter ifto """ Fill. tr. 22. c. 5. num. 128.
22 actu exercet . Licite tamen contrahunt coram » Refp. 2. in decem dictis cafibus communi
‫ رد‬Magiftratu civili , vel potius teftantur fe con ,, care cum Judæis ex genere fuo videtur eſſe
-??. traxiffe , modo prius , vel pofterius ritu Ca ,, mortale . Ratio ; quia , fi Clericus id faciat ,
23 tholico contrahant : quia hæc actio eft infti ,, incurrit periculum depofitionis : Laicus vero
" tuta ad finem politicum , ut conjuges habean " excommunicationis ( c. Conftitutis , 17.q. 2. ),
» tur , & proles non cenfeantur illegitimæ . », quæ nonnifi ob peccatum mortale imponi fo
let . Dixi ex genere fuo : quia probabile eft,a
K 2 >> ve!
 148 Lib. II. Tract. I. De Præcepto Fidei .
‫ در‬vel ob materiæ parvitatem , vel ob neceffita
,, tem , aliamve caufam rationabilem ( fitamen
,, non fit periculum perfidiæ , nec familiaritatis
,, cum Judæis ) fæpe excufari a mortali , ali
,, quando etiam ab omni peccato . Ita commu
,, niter . Vid. Auth. fupra cit. & Bon . loc. cit.
,, item Laym . lib.2. t. 1. cap. 17. ⭑ ( Principes
" Chriftiani poffunt permittere Judæis, & Pa
ganis , aut Hæreticis libertatem confcientie
" tantum ob bonum Religionis , & ob spem com
, verfionis ; non autem ob temporale emolumen
tum Salm. Tra&.21 . cap. 3. num. 5. Bene aur
23 tem poteft Ecclefia , & quicunque Princeps Sur
" premus compellere Judeos , & Paganos fubdi
39 tos ad audiendam Fidem noftram , Salm. ibid.
"" num. 8. cum Suar. Az. Bec, Bon. c. ( contra
,, Con. & Val. ) ; + & conftat ex praxi , quæ vi
» get Romæ ) * . viamo tudosh " ". 1986 :30
TICK ཝཱནས ཝཱ།, ས། !, མ
DUBIUM III.
Quid fit Hærefis ? "1
17 " ESP. Hærefis eft error intelle &us , & per
33 R tinax contra Fidem , in eo , qui Fidem
22 fufcepit . Ita commun, Suar. Becan. cap. 14.
" quæft . 2. Unde patet , ad Hærefim , ut & A
" poftafiam , duo requiri , 1. Judicium erro
,, neum , quod eft ejus quafi materiale . 2. Per
,, tinaciam ; quæ eft quafi formale . Porro per
,, tinaciter errare non eft hic acriter , & mor
,, dicus fuum errorem tueri ; fed eft eum reti
,, nere , poftquam contrarium eft fufficienter
" propofitum : five quando fcit contrarium te
22 neri a reliqua univerfali Chrifti in terris Ec
,, clefia , cui fuum judicium præferat : five id
"> fiat ex vana gloria , five libidine contradi
,, cendi , aliave caufa . Sanch. Vafq. Laym. I, 2.
22 t. 1. cap. 13. & alii commun. Ratio eft , quia
,,
‫ در‬tunc putat judicium Ecclefiæ non effe fuffi
,, ciens fundamentum credendi , quæ eft vera
" pertinacia ; quam cum Koninck facilius fic
», explicant alii , eam tunc effe , cum , etfi ob
,, jectum Fidei credibiliter proponatur , ita ut
,, prudenter de eo non poffit dubitare , contra
‫ در‬rium tamen judicet , a quo nolit avelli ullo
,, cafu , vel faltem nifi evidenter convictus, V.
» Con. d. 18, ཙཎྞཱ©
*C
Unde refolves.
**
,, I. Non eft hæreticus , qui exterius tantum
"2 Fidem negat , aut adorat idolum . Ratio eft.
,, quia non errat . Neque talis incurrit in foro
» Confcientiæ cenfuras latas contra hæreticos ,
" etfi in foro externo fecundum externa proce
,, datur . Fill. t. 22. cap. 6. quæst. 4.
,, 2. Eft hæreticus , qui affirmative de aliquo
articulo Fidei dubitat , hoc eft , judicat effe
,, dubium . Dixi Affirmative : quia negative tan
", tum dubius , hoc eft fufpendeus judicium , per
,, fe , & fimpliciter non eft hæreticus , quia non
.‫ د‬habet judicium ; ergo nec erroneum : modo
, tamen non ideo fufpendat , quod virtualiter
" judicet , non liquere de certitudine objecti .
" Sa , Azor. 1.8. c. 9. q. 5.. Tol. contra Sanch,
25 & Mald. * ( Vide dicenda 1.7. n. 302. ) * .
3. Nemo eft hæreticus , quamdiu paratus
.‫د‬ eft judicium fuum Ecclefiæ fubmittere , aut
" nefcit contrarium tenere veram Chrifti Ec
„, clefiam , eſto ex ignorantia etiam culpabili &
,, craffa fententiam fuam mordicus tueatur
,, Laym. loc. cit. num. 2.
23 Nec eft hæreticus , qui ita difpofitus eft ,
" faltem habitualiter , ut a fuo errore effet di
,, fceffurus , fi fciret effe contrarium Fidei , dum
modo pertinaciam actualem nunquam habue
rit , ibid. & Kon . loc . cit...
5. Ruftici , aliique homines fimpliciores in
,, Germania , qui hæretici habentur , & tamen
» pertinaces non funt , poffunt abfolvi a fuis Pa
rochis . Ratio eft , quia non funt hæretrci
‫ در‬formales : habent Fidem Catholicam in Ba
" ptifmo acceptam , quæ non perditur , nifier
rando pertinaciter . Laym. loc.cit.
,, 6. Cum hærefis , & quævis infidelitas mot
talis fit , peccant quoque mortaliter , qui ejus
» periculo fe exponunt , five converfando , five
,, conciones audiendo , five libros legendo ; quæ
,, proinde , fi cui periculofa fint , illicita funt
,, jure naturæ : fi vero periculum abfit , lectio
22 librorum. hæreticorum nihilominus illicita eft
» jure pofitivo Ecclefiæ , uti etiam formalis, di
,, fputatio Laici de Fide . Quod pofterius tamen
" in Germania , locifque fimilibus , ubi Catho
?? lici hæreticis funt permixti , abrogavit con
,, fuetudo , Azor. Fill. Bec. Sanch, Bonac. diſp.
>> 3. 9.2. p. S. Y
7. Matrimonium contrahere cum hæretica ,
etfi per fe fit illicitum habeaturque in Hi
fpania , & Italia mortale , probabile tamen eft
33 ob gravium Doctorum Authoritatem , 感 (Sanch.
22 de Matrim, t.2. 17. d. 92, n. 5. Azor, 1, 1. l.
22 8 d. 3. c. 3. Reg, tract. 21 1. 32. n. 196. 2 Bafilii
"" Pontii de Matr. c. 6. V, Card, de Lugo de Sa
cramentis in genere , difp. 8. Sect. 14. n. 120. ) ,
‫ دو‬in Germania licere ex gravi caufa , falvo ta
» men jure naturali , & femoto periculo tum
‫ در‬contrahentis tum prolis : unde de iis ini
,, tio conftitui debet , ut Catholice educentur ,
22 Vide Bec. lib. 5. cap. 19. Dian, p. 3, 1.4. R.
» 269. 219 J #1 975 "," F 2 *
,, 8. Eum , qui lapfus eft in hærefim , non te
,, neri in Confeffione explicare , qualis illa fit >
"" eo quod omnes ejufdem fpeciei fint , docent
» Reg, Dian. t. 1. tr. de circumft. R. 46, citans
" alios , & Efcob. 4 Ex. 2. c . Alii tamen con
" trarium 7 tenent , quos • fequitur Card. de Lugo.
"2 depanit. d. 16. nov288, 6 num . 295 * ( Vid.
" dicenda lib. 5. num. 50. ) * Pfalz
MUROS . Y 1u “. 300 2007 Ủ 9 AVČE
J
TRACTATUS II
{
CAPUT UNICUM , +
De Precepto Spei,
59. ER Spem , quæ eft fecunda virtus Theo 20
‫در‬
» erga Deum , quo Deum , & Divina , præ om
nibus aliis concupifcibilibus , nobis concupi
?? fcimus , ita ut omnia potius parati fimus
›› per
 Cap. Unicum . De Præcepto Spei . 149
5 perdere , * quam Deum , & Divina . De hac quantum ipfa bonis communicat auxilia adfalu
, quæritur , quando ejus præceptum obliget ? tem affequendam , & juxta hanc intelligentiam
,, Refp. 1. Probabile eft præceptum Spei obli Bonitas idem eft quam divina Mifericordia ; fi
gare per fe, cum primum homini ufum ra quis enim vellet obje& tum formale Spei effe Dei
,, tionis affecuto Deus , & Beatitudo , tamquam Bonitatem , in quantum ipfe eft res fperata , fa
» finis , ad quem tendere debet , fufficienter eft pienter ait Contin. Tourn . tom. III. de Spe pag.
2 propofitus ; ita ut notabili tempore non dif 226. Concl. 2. quod non bene loqueretur .
*
ferat . Ita Becan. cap. 17. quæft. 7. num. 2. - His autem pofitis , concludendum puto quod
" Turr. & ceteri commun. Et eft ratio , quia prima tria præfata motiva conftituunt objectum
fine actu Spei nec juftificari , nec in Jufti Formale Spei , nempe Mifericordia , & Omnipo
tia Divina perfiftere , nec meritorie operari tentia Divina , qua Deus nobis auxilia imperti
» poffumus Schul, s € A tur ad falutis hoftes fuperandos , & hæc duo mo
Refp. 2. Præceptum Spei per accidens ob tiva expreffe docentur a S. Th. in Queſtionis.
,, ligat , 1. Quando actus Orationis , Poeniten difp. q.un. de Spe , ubi ait: Ita obje&um Formale
tia , Charitatis , &c. in præcepto fant qui Spei eft auxilium Divinæ pietatis , & Poteftatis ,
fine prævio actu Speic exerceri non poffunt . propter quod tendit motas Spei in bona fepara
,, Ita Auth. cit. & Fill,stract, 22. cap. 8. n. 255. ta, que funt Materiale objectum Spei . Cenfeo
", 2. Quando quis ita tentatur , ut periculum fit infuper his duobus omnino tertium addendum
„; confenfus, nifi animum ſpei erigat . Vid. Fill. motivum , nempe Divinam Promiffionem , prout
wy boc. cit. 2. Laym. libya. 1.2. cap. 2. Bonac. d. recte fentit Jueninus , five Divinam Fidelitatem
" circa promiffionem quam exhibuit falvandi nos
» 5. quæft. z.
( 1 propter merita Chrifti ; alias fine hac promif
Unde fequentes cafus refolvuntur. fione non valeremus falutem cum certa fiducia
fperare , *:
* 1. Mortale peccatum eft fperare ; five ama❤ Vitia autem oppofita Spei , ut fupra di& tum
,, re magis Camore concupifcentiæ ) terrena eft , funt Defperatio , & Præfumtio , Circa Præ
,, hæc , quam cæleftia v. gr. fi quis ita com fumtionem notandum , quod ille de Præfumtio
,, paratus fit , ut defideret perpetuo degere in ne peccat , qui falutem fperat vel tantum pro
,, hac vita , & Deo relinquere Cælum , fi fibi re pter merita propria , vel tantum propter merita
linquat Terram , Chrifti abfque ulla cooperatione fuorum bono
2. Mortale item eft defperare de confequen rum operum .
„ do Deo , aut falute , & venia peccatorum , Dicit Bufenib. bic n. 3. peccare graviter eum
„ laut mediis ad illam confequendam neceffa qui vult in peccato perfeverare ufque ad mor
„, riis , verbi gratia auxiliis Gratiæ , & emen tem , fperans quod fe poenitebit ante mortem ;
10 Et citat S. Th. & Laym,, fed hoc non dicunt
"? datione vita od poccatum ratione par
vitatis materiæ non poteft effe veniale cum neque S. Th. neque Laym. S. Th. enim 2, 2. q.
fit injuriofum Mifericordia Dei . S. Thom. 21.art. 1. in corpore circa finem docet tantum ,
999. 20. art. 3. Laym. lib. 2. t. z. cap. 2. n. 3. quod præfumptio fit (funt ejus verba ) sperare
993 Mortale etiam eft præfumere de Mife veniam fine pænitentia , vel Gloriam fine meri
, ricordia Dei , verb. gr. dum quis fperat id , tis . Addit autem d. I. a. 2. art. 2. ad 3. quod pec..
, quod eft impoffibile fecundum legem Dei or care cum propofito perfeverandi inpeccatofubfpe
,, dinariam ; ut fi fperes remiffionem peccato venia , fit præfumtio , & auget peccatum . Pec
„ rum , & falutem fine pœnitentia , vel per pro care autem fub fpe venie quandoque percipien
pria merita , & vires naturæ vel etiam fi de , cum propofito abftinendi a peccato, & pœ
93 quis ftatuat perfeverare in peccatis , quandiu nitendi de peccato , non fit præfumptio, & mi
,, bene valet , & tamen fperet fe acturum po nuit peccatum ; Quia per hoc videtur habere vo
"> nitentiam ante mortem . S. Th. q, 21. ar. I. luntatem minus firmatam ad peccandum . Quare.
24710
„ Laym. loc. cit. fecundum S. Th. non eft peccatum contra Spem ,
Denique mortale eft odiffe Deum odio velle perfeverare in peccato fub fpe aliquando
"" fcilicet abominationis , feu averfionis ) v. gr. poenitendi . Verum eft tamen , quod difficulter
29 fi Deus difpliceat tamquam nobis infeftus pro hic poffet excufari a peccato gravi contra cha
" pter vindictam peccatorum . Vid. Laym. 1. c. ritatem erga feipfum ; cum ex communi confen
„, Bon. diſp.3. 9.3. k fu DD. , qui fic proponeret , magno periculo fuæ
21 Spes brevius & congruentius fic definitur : Eft damnationis fe exponeret .
virtus per quam cum certa fiducia futuram Bea Hinc recte ajunt Bonac. Spor. de Prec. Spei
titudinem, & ejus media affequenda exfpectamus c. 4. n.17. Croix 1.2. n . 126. quod qui differt
per Dei auxilium . Prima poenitentiam fub fpe vemæ , non peccat contra
rium Spei ( nempe id quod fperare debemus ) Spem , dum fpes illa remiffionis tantum conco
eft æterna Beatitudo , quæ eft ipfe Deus fruen mitanter fe habet ad peccatum , fed non efficitur
dus : Secundarium autem funt Divinæ gratiæ , illi motivum five ratio peccandi . Idem dicen
atque noftra bona opera Divino auxilio exfe dum de ' eo , qui peccat fub fpe veniæ . Tunc au
quenda . Objectum vero Formale ( five motivum tem judicandus eft aliquis contra Spem peccare ,
propter quod fperare tenemur ) alii dicunt effe quando fpei facilitas de venia obtinenda fieret illi
Dei Mifericordiam alii Divinam Omnipoten ratio , feu motivum ad peccandum influens . Se
tiam , prout communiter tenent Thomifta : alii cus vero dicendum , fi ille peccaret ex Paffione ?
divinam Promiffionem , ficut fentit Jueninus fperando concomitanter peccatum illud poftea fi
alii tandem dicunt effe Divinam Bonitatem , in mulfibiremitti , Qui autem augeret peccata , præ
Lig. Theol. Tom,L K 3 textu
 ." ?
150 Lib. I. Tract. III. De Præcepto Charitatis .
textu quiaDeus tam facile ignofcit decem quam
quinque peccatis , peccat ex præfumptione , ut
Turn. 8. 3. pag. 250. v. Ratio .
TRACTATUS
III.
De Præcepto Charitatis .
CAPUT I.
An quando, & quomodo obliget Præceptum
Charitatis Dei ?
22 Quando Deus amandus ?
a3 Quando obligat præceptum Charitatis?
24 Refolvuntur Cafus.
22 99 HARITAS Dei eft amor amicitiæ , quo
CH Deo bene volumus , & omnia bona ipfi
„ cupimus , ob fummam , & infinitam ejus Di
vinæ Naturæ perfe&ionem .
Refp. 1. Præceptum Charitatis Dei præci
36 pit Deum fuper omnia amandum . Patet ex
Scriptura. Ratio eft , quia finis ultimus plus
99 eft diligendus , quam omnia media , quæ ad
,, eum referuntur : non quidem intenſive ( etfi
,, enim hoc etiam deceat , non tamen eft in
„ præcepto ) , fed appretiative , ita ut nullam
» creaturam pluris facias , quam Deum ; velif
" que potius omnia perdere , quam Deum of
,, fendere ; & fic illi mate velle . S.Thom. 2.2,
» quæft. 27. art. 3. Azor. Sanch. Bec. 2. 2. c. 19.
99 * ( Vide dicenda Tom. II. lib.6. num. 442. V,
# " Id clare) .
23 5 Refp. z. Probabile eft præceptum Charitatis
,, Dei obligare I. quando homo adeptus eft fuf
999 ficientem cognitionem Dei infinite boni , a
„ quo omnia fua bona habet , & cui omnia de
bet . Ratio eft , quia cum teneatur Deo ex
,, filiali amore tota vita fervire , id non vide
,, tur poffe fieri , nifi eliciat actum amoris .
23 * Hac de re vide Propof, oppofitam damna
a tam ab Alexand. VII. Propof. 1. * Ita S. Th.
„ queſt.89. art.6. Navarr. Valent, c. commu
, niter ( notat autem Con. difp. 24. d. 3. n. 50.
"2 non ftatim poft talem notitiam peccare mor
,, taliter , fed tantum , fi differat notabiliter ,
"" contra qui
33. dicit probabile effe , quod non obliget . Si
fcrupulus te angat , an præcepto huic fatisfe
ceris , docet Efcob, ex Petro , Hurt. 2. 2. d.
59 172. f. 1. §. 24. quod , fi pofitive non memi
>> nifti te.omififfe , tenere poffis te fatisfeciffe .
Trull. tamen lib. 1. cap. 5. dift. 13. num . 9.
monet expedire , ut quis fe in Confeffione
95 aliquando accufet fub dubio , fi forte præce
» ptum iftud violarit , vel alia præcepta affir
ɔ, mativa , de quibus non certo conftet , quan
97 do obligent vel violentur . II. Quando eft pe
riculum labendi in odium Dei , nifi actum
99.Charitatis elicias . III. Quando quis tenetur
9, conteri , verb. gr. moriturus , aut celebratu
99, rus , cui Confeffarius deeft . Ratio eft , quia
, contritio includir a&um Charitatis . IV. Si
» quis gravem tentationem , præfertim in arti
,, culo mortis , putet fe aliter vincere non pof
"9 fe . Quibus aliqui addunt articulum mortis
,, abfolute , eo quod tunc fecuriffima via eli
" genda fit . Vid. Laym. lib. 2. tom. 3. cap. 2.
"" Bonac. lib. 3. q.4. p. z. Hurt. 2. 2. dift. 174.
,, Sect. 6. §. 17. ( Et probabiliffimum eft , ut
" Sporer numer. 45. & March. & Tourn. tom. 5.
» pag. 261. num. 2. cum Antoine & commu
ni ) ⭑
"9
1. Mortale eft , fi quis omittat dilectionem 24
"2 Dei tunc , quando præceptum obligat .
,, 2. Mortaliter peccat etiam , fi quis amet
99 Deum amore appretiative feu æftimative mi
nore , quam creaturas .
13. Peccat item contra Charitatem Dei , fi
» quis Deum non diligat principaliter propter
,, fe , tamquam finem ultimum omnium rerum z
23 fed tantum propter aliud , v. gr. vitam æter
,, nam , vel ad evitandum infernum : Quod ef
"" fe mortale docet Sylveft. & Navar. quia fci
,, licet Deus non diligeretur appretiative fuper
,, omnia , fi aliud ab illo amaretur , ut finis
" principalis . Addo , principalis , quia ( ut be
,, ne ait Tolet. lib. 4. cap.9 . ) Deus propter re
,, tributionem vitæ æternæ amari poteft , fed
, minus principaliter , ut fcilicet vita æterna +
,, vel alia Dei bona fint tantum caufa movens ,
,, ut facilius , expeditius , & ferventius diliga A
» tur .
» 4. Mortale , & graviffimum omnium eft , fi
,, quis Deum formaliter oderit odio inimici.
"" tiæ , feu malevolentia ( amori amicitiæ op
,, pofito ) , v. gr. fi optes Deum non effe , non
22 habere fcientiam , potentiam , &c. De his vid.
» * Laym. Bon. II. cc. Sanchez19if lib. 2. Y cap. 5. Reg.
lib. 27.
Objectum materiale Charitatis erga Deum pri
marium eft Deus , fecundarium nos , & Proxi
mus ; indirectc autem funt omnia , quæ augent
Divinam Gloriam . Obje&um vero formale eft
Deus , quatenus eft infinita Bonitas prout eft
aggregatio omnium perfe& tionum , five infinita
perfectio , ut ait Tour.... Sed Gonet cenfet ob
ef cuna
t radix effe N
jectum formale Charitatis
Bonitatem , prout ne atura
perfectio
num, fed virtualiter diftinéta a perfectionibus
Boyvin autem dicit effe quamliber perfectionem
Divinam , propter quam Deus diligitur . Cete
rum ex communi fenfu Sapientum verus actus
amoris eft dicere : Deus quia es Bonitas
infinita , five quia es infinite B.nus ; amo te fu
per omnia .
Hic Dubitatur . an defiderium poffidendi
Deum fit objeЛom Charitatis ! Et dicimus af
firmandum , quia Chariras ( ut fupra dictum eft )
tendit in Deum tamquam ultimum finem , &
ideo defiderium poffidendi Dei , qui eft ultimūs™
quidem nofter finis , eft proprius actus Charita
tis , imo perfectior aliis , nam poffeffio Dei eft
Charitas confummata . Hinc perfe& tum Chari
tatis Actum Apoftolus emifit , cum dixit : De
fiderium babens diffolvi , & effe cum Chrifto .
Pbil. 1. 23. Idque expreffe docet S. Auguftinus ,
fcribens : Charitatem voco motum animi ad fruen
dum Deopropter ipfum . Nec obftat dicere , quod
hoc modo objectum Charitatis idem evaderet ac
objectum Spei , quod pariter eft poffeffio Dei fpe
rati
 Cap. IL De Præcepto Charitatis erga Proximum . Dub. I. 151
rati . Recte enim refpondet Habert tom. 3. de Spe 99 cundum bona fpiritualia . z. Proximum , quo
Cap. 2. quef. 2. dicens quod Spes tendit in pof "? ad eadem bona . 3. Seipfum , quoad bona cor
fefionem Dei uti bonum noftrum , fed Charitas » poralia . 4. Proximum , quoad eadem . 5. De
Deum poffidere cupit propter ipfius Dei glo ,, nique feipfum , & deinde proximum quoad
riam ; dum ( ut ait S. Bernardus ) cum Homo ,, bona externa . Ita Laym. 1. 2. t. 3. cap. 3. ex
Deum poffidet , fui oblivifcitur , & Eum totis S. Th. communiter .
viribus diligit.
Dubitatur 2. an fit Charitas a&us , Divinam Unde refolvuntur bi Cafus .
diligere Bonitatem , tamquam nobis convenien
tem , cum hic actus videatur potius effe amo 1. Peccat contra Charitatem fui , qui fa
ris concupifcentiæ , quam amicitia ? Bene re ,, lutem fuam fpiritualem , vel corporalem ne
fpondent Jueninus , Habert , & Gotti, quod fi in gligit : quod grave eft , fi fiat fine caufa , &
hujufmodi actu refpicimus noftrum proprium bo cum gravi damno , v. gr. mortis , vel gravis
num tamquam terminum , talis a&us revera eſt » morbi : Trull. I. z. c. 6. d. 1.
amoris concupifcentiæ , qui ad ſpem tantum per Nota , quod per fe loquendo poteft quis pri- 26
tinet . Si verò refpicimus bonum noftrum ut ter vare feipfum bonis fpiritualibus non neceffariis
minum gloriæ Dei , diligendo Divinam Bonita ad falutem ob bonum Proximi fpirituale , vel
tem , tamquam nobis convenientem , eo quod corporate , ut effet omittere ingredi in Religio
Ipfa nos adjuvat ad Dei voluntatem adimplen nem , ad alendos Parentes fuos , vel Filios .
dam , & confequendum ultimum noftrum finem Salm. de Præcepto Charitatis c.6. num. 26. Sed :
qui eft diligendi Deum , & propter quem Deus vide dicenda lib. 4. num. 73.
nos creavit , hic eft verus actus Charitatis : Un Pariter licitum eft ob falutem fpiritualem Pro
de S. Auguftinus ajebat : Sic amare debes , ut ximi fe exponere probabiliter periculo peccan
ipfum ( Deum ) pro mercede defiderare non defi di ; quia periculum illud quando adeft gravis
mas , qui folus te fatiet . In Pfalm. 134. caufa illud fubeundi , non judicatur voluntarié
Diligere autem Deum propter beneficia , non fufcipi . Ita Salm. d. lib. n. 27. cum Sanch. ex S.
eft verus actus Charitatis , fed gratitudinis , ut Bafilio Imo num. 18. • cum Val. Azor. & com
dicunt Habert , & Croix lib. 2. num. 147. Nifi , muni dicunt ad hoc teneri , qui dubitat de fuo
ait Habert , fpe& tentur beneficia uti communica periculo , dum periculum Proximi e contrário
tiones Bonitatis Diving ; tunc enim in iis ama eft certum ; nempe fi infans certo fit moritu
mus non utilitatem noftram qui accipimus , fed rus fine Baptifmo , fi tu non accedas , licet ac
Bonitatem Dei qui communicat . cedere non poffis fine fubverfionis periculo. Vi
C Nota hic propof, damn, 10. ab Alex. VIII. In de lib. 5. num.63. & lib, 6, num. 453.
tentio, qua quis deteftatur malum , & profequi ,, 2. Nullius boni confequendi caufa licet pec
Lur bonum , mere ut obtineat cæleftem Gloriam , ɔ care , etiam venialiter : quia talis vellet fibi
non eft recta , nec Deoplacens . Tunc tamen ( di malum fpirituale . Laym. ibid.
cit Laym. de Charitate cap. 2. ) quis in hoc pec 3. Tenetur quifque proximo in extrema ne- 27
caret , quando actuali intentione nollet amare 99 », ceffitate fpirituali conftituto fuccurrere , etiam
Deum , nifi propter fpem , aut timorem, ,, cum certo vitæ priculo : dummodo fit æqué
SAF ,, certa fpes illum juvandi , neque gravius in
CAPUT II. ,, de malum immineat ; v. gr. teneris cum vi
" tæ periculo baptizare , vel abfolvere moritu
De præceptis Charitatis erga Proximum ,, rum , fi alius non adfit , qui faciat . S. Aus
I' » guftinus 1. de mend. S. Thom, quæft. 20. art. 5.
>> HARITAS proximi præcipit 1. Ordinem ‫ اهلي‬4
", Regin. cap. 4.
. " CHA in eo diligendo . 2. Dilectionem inimi "" Dixi , in extrema ; v.gr. qua certo putetur
", corum. 3. Eleemofynam . 4. Correptionem , moriturus in mortali , 26 quia in gravi tantum
fraternam . Deinde prohibet . 1. Odium pro ,, obligatur is , qui ex officio alienam falutem
22 ximi . 2. Scandalum . 3. Ne injuria , bellum ,, curat , ut Parochus , cui ideo non licet fuge
, aliudve grave damnum , vel malum infera ,, re tempore peſtis , niſi ſubſtituto æque idoneo .
,, tur. De quo poftremo agetur in Decalogo : Valent. & Laym . loc.cit.
», de reliquis hic . Tenetur quidem quifque fuccurrere Proximo
LY in extrema neceffitate fpirituali , adhuc cum ja
DUBIUM I. Aura fuæ vitæ . Dummodo tria content , 1. Ut
fit æque fpes juvandi , ut ait Buf. cum Laym.
Quis ardo Servandus inter perfonas , que 2. Ut Proximus nullum alium habeat a quo fu
diliguntur? blevetur . 3. Ut Proximus certo damnandus fit ,
nifi a te adjuvetur ; ita ut ( addit Malderus )
25 Qualis eft ordo Charitatis erga feipfum , tibi conftet Proximum aliter non effe conver
Proximum ? tendum contritione , vel alia operatione Divine
26 An liceat aliquando fe privare boni's Spiri Gratie .
tualibus ? Vel Je exponere periculo peccan Hinc ft Proximus fit in neceffitate tantum gra
di ob Charitatem ? vi , non teneris et fuccurrere cum periculo vis
27 Quando teneamur fuccurrere proximo ? tæ , famæ , vel bonorum , nifi fis Paftor , ut ait
cum Bufemb. Tourn. tom . 3. pag. 283. vel niff
25 99 RESP. 1. Ordine Charitatis quifqué tene tuum damnum temporale effet leve , ut Salm.
39 tur poft Deum diligere 1. Seipfum , fe Tra , 21. cap. 6, núm. 34. Hinc dicunt Salm.
K 4 ibid.
 1521 Lib. II. Tract . II. De Præcepto Charitatis
ibid. num. 32. cum Suar. Pal. Con, ex S. Thom, 99 dus eft hic ordo , 1. Qui melior eft , magis
2.2. q. 26. art. 5. ad 3. quod non teneris retra ,, diligendus eft , ea dilectione , quam comitatur
here peccatores cum tali periculo : nec ad In gaudium circa bona है poffeffa , item honor ,
dos convertendos navigare ; cum fint alii , qui ,, cultus , & reverentia . Sic v. gr. plus diligen
hoc facere poffunt : & alias fructus fit incertus ; 99 dus eft vir fan&us , 4 quam parens improbus .
ut etiam notat Tamb. Bon. de Char. p. 4. n. 2. """ Ratio , quia eft magis conjun&us cum præci
Pal. p. 9. n. 9. & Tourn. I. c. v. Dico 2. » puo objecto Charitatis , quod eft Deus . Item
Secus vero te teneri dicunt I. Salm. d. n. 32. ,, parentes magis quam " filii , vel uxor , mágif
fi Communitas aliqua effet in gravi neceffitate » que benefactores , quam ii , quibus benefaci
fpirituali ; quia tunc grave damnum commune mus . Laym. l. c. comm. 2. Appretiative , &
præcavendum eft magis , quam tuum particula 39 dilectione ea , qua alteri optamus bonum non
re . Hinc inferunt teneri cum periculo vitæ mi "" dum poffeffum , cum beneficentia , magis di
niftrare Sacramenta Populo , qui alías effet in ,, ligendi funt , qui nobis funt, conjunctiores
periculo amittendi Fidem , Vel fi tempore pe ,, quoad ea bona , quæ funt debita tali conjum
ftis Populus fit omni Sacerdote deftitutus , ut "" & tioni , & in quibus hæc fundatur .
Laym. de Char. c. 3. n. 3. 12.
Dicunt. 11. teneri in gravi neceffitate , qui ex Unde refolves.
officio debet fubvenire , modo fperet fructum . en
Hinc tenentur ex juftitia Paftores , fcilicet E 1991. In bonis pertinentibus ad naturam , & vi
pifcopi , & Parochi cum periculo vitæ, mini ,, tam corporalem confervandam , fuccurrendum
ftrare ovibus Sacramenta neceffaria ut Baptif "? eft ( extra neceffitatem extremam ) ; Primo
mum , & Poenitentiam , non vero alia , Nec Pa ,, omnium uxori , quia eft una caro cum viro .
for poteft tunc officium renunciare ( licet poffit ⭑
2. Filiis ( In æquali neceffitate primo eft
alios fubftituere cum " jufta licentia Ordinarii , " fuccurrendum filiis , quam Parenribus . Salm.
ut Laym, ex communi cam Valent. de Char. c. 3. 99 de IV. Præc. c. un. n. 21 , cum S. Th. & com
n. 3. Pal. p. 9. n. 13. ) Ita cum Buf, Salm. d. c. ,, muni ) . 3. Parentibus , & quidem patri præ
6. n. 33. 34. cum S. Tb. Pal. &c. Et hoc cer ,, matre . 4. Fratribus , fororibus , deinde pro
tum effe dicit Croix 1,2, n. 174. Ubi addit Suar. ,, pinquis , domefticis , & familiaribus . Dixi ex
quod Paftor tenetur etiam cum magno fuo da 19 træ extremam neceßitatem , quia in hac paren
mno temporali procurare magnam utilitatem ,, tes , eo quod vitam dederint , præferendi funt
fpiritualem fubditi . ,, etiam uxori , & liberis . Laym, ibid, n. 5. &
Quænam autem fit neceffitas fpiritualis extre 29. 6. * ( ita etiam Tourn. t. 3. pag.287 . & pro
ma , & quænam gravis ? Croix d.4. n. 175. cum ,, babilius , contra Salm. d. num. 21. Nota bic ,
Carden. Valent. c. dicit extremam effe , quan " quod in extrema neceffitate proferendifuntPa
do Proximus eft in proximo periculo damnatio -rentes creditoribus . Salme num.25. cum Caj.
nis , vel peccandi ex vehementia paffionis ( Sed " Soto, contra Nav. &c. ) #6
melius dicunt Salm. num. 32. & Pal. 4. num.9. * ,, 2. In rebus pertinentibus ad civilem com
cum Bonac. neminem teneri 3 cum periculo vi 99 ~ municationem præferendi funt concives , in
tæ , aut bonorum extrahere alios a peccatis , a 22 bellicis commilitones , in fpiritualibus fpiri
quibus poffunt ipfi fe liberare per feipfos , aut "" tuales filii , patres , fratres . Bannez tamen
per pœnitentiam ) . Grave autem effe > quan ,, probabiliter docet , parentes carnales , etiam
do ex circumftantiis falus æterna ei difficilis red ,, fpiritualibus , aliis omnibus præferendos : quia
deretur . », conjunctio carnalis eft fundamentum aliarum
An autem fit obligatio abfolvendi moribun », conjunctionum . Vid. Laym. bic loc. cit..
dum cum periculo vita ? Affirmandum , fi is ha 1 4.61 2
bituatus fit in peccatis , & fit adeo rudis , ut DUBI JBİ UM IL
nefciat actum contritionis elicere . Ita Palaus 199
p.9. num.6. Con . D. 13. dub. 7. num. 99, Nav. De odios & dilectione inimicorum
cap. 24. num. 9. Salm. n. 31. Mazzot. c. 2. §. 3.. Jul'un for 751 ey not b 20 371.
c. Tempore autem peftis cenfeo cum Laym. 28 An quifque teneatur inimico exhibere commu
ut fupra , contra Pal. d. n. 6. in fin. teneri Sa nonia figna dilectioniscrum snoi 20 2 hit
cerdotes , deficientibus aliis , abfolvere mori 29 An injuriam remittere? 7.2
bundos cum periculo vitæ , quia in tanta multi 30 An abominatio fit dicita ? An in Confeffions ex
tudine morientium numquam deficient hujufme plicanda fit Species mali proxime veliti ?
di ignorantes . D Et an aliquando liceat proximo velle malum ?
Quæritur , an quis teneatur occidere nocen 3 ne 21 143 430
tem pro tuenda vita innocentis ? Affirmat Laymes 199 ERTUM eft , inimicos aliquo modo di- 28 :
de Char. d. c. 3. n. 5. ut probabilius cum Navn 299 cum fint cum Tb.
Mal. &c.; nifi non poffit accidere fine gravi in 39 2.2. queß. 25.art.1, communiter omnes . Sed
commodo . Sed verius negatur , ut infra de V. », quæritur de modo , & an poffint odio ha C
Præc. 1. 3. n. 399. ,, berido the dat N. thy.
2.4. Ordinarie non licet vitam fuam poſtpo "" Refp. 1. Quilibet homo , faltem privatus ,
,, nere aliena . Addo , ordinarie : quia licet , fi " tenetur proximo , etiam inimico , communia
,, fit perfona publica , a qua multum. pendet ; "" dilc&tionis figna , & beneficia exhibere ex præ
"" uti etiam pro amico propter Deum dilecto . ,, cepto ; fpecialia vero ex confilio tantum , nifi
?> Leff. 1. 2. c. 9. d. 6. Laym. l. c. 1 ,, aliunde ratio obligationis accedat . Ita comm.
22 Refp. 2. Quoad proximos inter fe fervan » cum Laym. c. 4. ex S. Tb. 1. c. q. 25. a. 8. &
.9 .
Dixi
 Cap. II. De Præcepto Charitatis erga Proximum . Dub. I.
), Dixi 1. communia , qualia fecundum Caj. v.
", odium , funt quæ Chriftiano debentur a quo
,, vis Chriftiano in communi , concivi a conci
,, ve , cognato a cognato . Ratio autem eft
» quia ifta negare eft vindicare injuriam , quod
,, non licet privato . Dixi 2. nifi aliunde acce
,, dat ratio obligationis , qualis effet v. gr.
Timor fcandali ex omiffione . 2. Spes falutis
,, inimici , vid. Azor. to. 2. 1. 11. cap. 3. 3. Ne
», ceffitas temporalis , vel fpiritualis . 4. Culpa
,, deprecatio , & exhibitio fpecialium fignorum
», amoris . Ratio eft , quia his cafibus , negie
,, &us fpecialium fignorum effet exterior odii
"" declaratio . Lay. I. c.
Unde refolves Cafus fequentes .
H " 1. Per fe loquendo , nemo tenetur ad ini
», micum diligendum pofitivo , & peculiari a&u ,
,, neque ad eum falutandum , alloquendum , æ
», grotum invifendum , moeftum confolandum ,
,, hofpitio excipiendum , vel familiariter cum eo
agendum , &c. quia hæc funt figna fpecialia
» amoris . Fil. tr. 28. c. 1. Dico , per fe , quia ,
,, fi omiffio fcandalofa effet , aut per aliquid ho
» rum poffes fine tuo incommodo inimicum ti
„ bi , & Deo reconciliare , id omittere eſſet gra
» ve : uti etiam , fi inæqualis perfona foleret
» aliam falutando prævenire v. # gr. fubditus
» Prælatum . Lay. I. c. * ( Sic etiam , fi prius
» confueveras inimico peculiaria figna exhibere ,
,, ut Tour. 10. 3. p. 261. n. 5. cum Suar. Bon.
» Úc. ad hoc tamen non teneris cum gravi tuo
" incommodo , modo fcandalum amovcas . ) ⭑
,, 2. Non licet inimicum excludere a com
99 munibus orationibus , v . g. oratione Domini
,, ca , quæ pro communitare inftituitur , nec a
,, communibus eleemofynis , reſalutatione , re
,, fponfione , expofitarum mercium venditione ;
,, quia hæc funt communia dilectionis figna ,
„, ideoque contra hæc facere , v. g. cognatos o
„ mnes invitare , obvios omnes ex vicinia , vel "
,, vel collegio ex confuetudine fulutare , folo ‹
22 inimico exclufo , eft ex genere fuo , & regula
,, riter mortale , S. Th. Nav. Lay. ll.cc. Addo
99 1. ex genere fuo , quia fi levitas materiæ , aut
"9 caufa rationabilis excufet , v. gr. fi pater , vel
,, Superior filio , vel fubdito ob correctionem ea
"" ſubtrahat ad tempus , leve , vel nullum erit :
,, quia habet jus puniendi . Addo 2. regulariter:
,, quia , fi perfona multo major inferiorem non
,, refalutet , v. g. nobilis rufticum , pater filium ,
"" non videtur mortale , ut notat Sa , ver. Cha
„ ritas . Bonac, d. 3. queſt. 4. p. 3. V. Azor. 3.
„, p.st. 10. 26. 26 01312* ( Notat autem Tournely t
" 3. p. 266. Tertio , quod fi nolis cum inimico
,, converfari , quia non aliud quam malum ab
"" eo expectare poffis ; vel quia ( ut<ait S. Bern,
29 Sen. ) probabiliter times ex hoc pejus eveni
,, re , tunc abftinendum ab illis amicitie fignis ,
"" modo interius diligas , apud alios fcanda
" lum repares . )* 1 12 1
Quæritur , an tenearis falutare inimicum ?
Refp. negative , regulariter loquendo , quia per
fe omiffio falutationis non eft fignum odii , nifi
antea folebas eum falutare : vel nifi ex circum
fatüs colligatur ex odio non falutare : vel ille
153
ft tuus Superior : ` vel nifi occurrentibus pluri
bus , inter quos eft illé , reliquos , eo excepto ,
falutes . Ita Palaus_de Char. p.6. n. 5. cum Val.
& Con. Sal. tr. 21. c. 6, n . 21. Mazzot, de Char.
c. 21. §. 2. q. 3. Bon . de Char. D. 2. q. 2. Tamb.
de Char. c. I. n. 11. Spor. de T. Præc. n. 29.
Vel etiam i addendum ) fi fine magno incorn
modo falutando inimicum poffes eum ab odio
& culpa gravi liberare : ad hoc enim bene vi
detur charitas te obftringere , ut rete ait Tour-"
nely tom . 3. pag. 267. n . 4. Omnino autem te
neris eum refalutare , quia alias cenferis inimi
cum contemnere , & in hoftilitate velle perfe
verare , ut communiter cum AA. cit. docetur
Excipe nifi effes Prælatus , Parens , vel Judex ;
vel nifi hoc facias non ex odio , fed jufto dolo
re acceptæ injuriæ , ut Spor. Mazz. & Hurt. ap.
Tamb. ll. cc. Modo ( ut bene advertunt Rone.
& Maz. cum Tamb. ) ex brevi tempore inju
riam acceperis . Religiofus autem , qui renue
ret per notabile tempus , puta poft hebdoma
dam , colloqui cum inimico , merito dicit Spor.
n. 34. non effe abfolvendum .'
3. Etfi quivis tencatur inimico veniam le
gitime petenti non tantum interius remitte
,, re , fed etiam externa remiffionis figna often
"" dere : negat tamen Trul. 1. 15. cap. 5. d. 5. :
" ex Azor. & Fill, teneri ftatim poftquam of
"" fenfio eft illata , eo quod fit res violenta , & :
,, fupra fragilitatem humanam . * ( Ita etiam
" probabiliter Spor. de 1. Præcep. cap. 6. num.
" 44. cum Tamb. ex comm. quia videtur fu
" pra humanam fragilitatem læfum cogere fta
"" tim ad reconciliationem faciendam , nondum
" fedata perturbatione . Unde expectandum tem
" pus opportunum ; & interea ſufficiet , quod of
" fenfus deponat odium . ) * Non tenetur autem
,, remittere fatisfactionem pro damno fi ab eo
"" fit læfus: imo nec eam acceptare , fi offerat ;
,, fed etiam juridice poteft compenfationem pe
,, tere , dummodo in utroque cafu ponatur o .
dium , ut docent Valent. Nav. Laym. 1. 2. to,
„ 3. cap. 4. Quod fi tamen poena fit valde gra
, vis , v. gr. capitis mutilationis , neque læſo 3
99 ex ea commodum proveniat , non videtur ea,
,, deprecante altero , fine peccato vindictæ poffe .
,, expeti . Similiter fi fatisfaciat quantum pot
,, eft , ad id quod non poteft , eum urgere vide
,, tur contra charitatem , ut docet Syl. & Fill.
» tom. 28. cap. 11. quæft. 9.
Licet quis teneatur inimico injuriam remitte
re , dicunt tamen Salm. Tract. 21. c. 6. n. 18,
quod nemo tenetur vindi& tam publicam condo
nare , cum pœna cedat in bonum Reipublicæ
Sed ibi fatetur Bannez cum Bufemb, ut fupra
difficile effe tunc non uti livore vindictæ , fi
poena fit capitis , vel mutilationis : Et hoc dicen
dum eft de quacumque poena gravi , quia diffi
cile eft , ut offenfus diligat vindictam publicam
propter amorem communis boni disjunéte ab amo
re propriæ vindiétæ , ut bene advertunt Laym. de
Charitate c. 4. Affert. 3. Spor. de I. Præc. c. 6.
n. 20. Viva de Char. art. 5. n. 3. & Ronc. tr. 6.
c. 2. 4. 2. Hinc adhæreo Antoin. de Virt. Th.
cap. 2. quæft. 3. quod practice loquendo num
quam liceat expetere punitionem inimici , et
fi juftam , & legitima autoritate faciendam .
Ce
 154 Lib. II. Tract. II. De Præcepto Charitatis :
Ceterum ait Tourn, tom. 3. pag. 269, cum Ha- » num. 46. Roncag, trait. 2. cap. 3. ) * Etfi ve
bert, bene poffe aliquem profequi coram judi , ro fibi ipfi optare mortem Nau. & ceteri di
ce fatisfactionem injuriarum , alias tota fua ,, cant effe mortale , ad evitanda tamen gravia
familia infamiam fit paffura . Item D. Thom. „ mala , v.gr. affli&ionem internam , id licere
2. 2. quest. 108. art. 1. dicit vindicationem pof ,, volunt Sanch. Sot. Gran. Dian. p. 5. t. 140
fe aliquando effe licitam , nempe fi fumatur ad 99 R. 92. * ( ita etiam recte admittit Viva fup.
emendationem peccantis , vel ad cohibitionem e » prop. 14. Innoc. XI. num. 3. fi quis vitam ex
jus, & quietem aliorum . Addit : Et ad juftitie " periatur morte amariorem , ex Eccl. 30. ubi :
confervationem ; fed hoc ultimum ( ut di&um , Melior eft mors , quam vita amara . Sic enim
eft ) magis fpeculative , quam practice verum » Elias 3. Reg. 9. petivit animæ fuæ , ut more
eft , vel faltem rariffime . "" retur , ad evitandas Jezabelis infidias ) * Ita
30 " Refp. 2. Etfi odium inimicitia , five perfo 99 & Trull. lib. 1. dift. 2. num. 11. excufat femi
, næ fecundum fe , & bonorum , quæ in fe ha ,, nam , quæ fibi , vel alteri mortem optat ad
?? bet , volendo fcilicet illi malum , ut fic , five "" vitandam gravem infirmitatem , mendicita
» quatenus illi malum eft , ex genere fuo fit ,, tem , vitam acerbam , &c. vel alia fimilia
» mortale ; odium tamen abominationis , five 99 mala a marito , verb. gr. infligenda . Mulier
22 qualitatis , quo non hominem , fed ejus ma ,, culæ tamen ob minimas moleftias mortem
22 litiam , vel faltem perfonam tantum quatenus optantes Dian. loc. cit, mortalis damnat , nifi
» malam , vel nobis noxiamoaverfamur , fæpe » ( ut plerumque fit ) excufet defe& tus adverten
"> licitum eft , ut docet Kon. art. 29. dift. 31 & » tiæ , & deliberationis · Es non eft impro
», communiter . „ babile cum Poteftate de 1. Præc, n. 298. ) *
ཎྞཱ་མཟླ 993. Privatus , qui averfus ab alio fugit il
Unde refolves fequentes Cafus „ lum , fi id faciat ut eum fuo colloquio , & fo
„ latio privet , atque ita contriftet , & male il
1. In Confeffione fatis effe , fiodicas , te gli fit , eft odium inimicitia, & peccatum ; fi
,, grave malum voluiffe proximo : neque opus jy vero nihil mali optando tantum fugias , quia
こま 23 effe explicare fpeciem mali , v. gr. mortem , ,, tuæ naturæ eft difformis , veb tibi folet effe
"" infamiam , &c. quod omnia comprehendantur ", moleftus , et odium averfionis , & peccatum ,
» fub una ratione mali , Caj. Bon. Turr. Trull, ,, fi fit fine ratione : quale non erit , fi fit per
" lib. 1. cap. s. docent probabiliter fed con fona valde afpera , modo abfit contemtus ,
7 29. trarium probabilius docent Suar. & Palaus , fcandalum , & vindicta cupiditas . Vid. Bon.
» tom. 6. dift. 4. P. 1 * ( Prima autem fenten loc. cit. • J 1.
"" tia neque probabilis eft , fi quis efficaciterpro 99 Nota hic tres propof. damnat, "abɔInnocen.
2 ponat aliquod fpeciale malum alicui inferre ; 19 tio XI.est $5 ( cr
tunc enim omnino explicanda eft fpecies mali , ሎ Propof. 13. Si cum debita moderatione facias ,
» quia tunc illud pravum propofitum fumit fpe potes abfque percuto mortali de vitaalicujus tri
ciem ab opere externo, five dumno intento . fari de illius morte naturaligaudere, illam
Vide dicenda lib. 5. num. 5. quæft. 5. ) * inefficaci affe&u appetere , & defiderare , non qui
,, 2. Licet proximo velle malum aliqued , v. dem ex difplicentia perfonæ , fed ob aliquod tem
gr. temporale ( dummodo non fit jufto gra porale emolumentum)
, vius ), quatenus id illi bonum eft , verb. gr. Propof. 14. Licisum eft abfoluto defiderio cupe
morbum , vel adverfitatem , ut a peccatis e re mortem Patris , non quidem ut malum Patris g
» mendetur . Bon, d. 3.q.4. part, ult.§. x. exmul fed bonum cupientis , quia nimirum ei obventura
tis. Cavendum tamen eft , ne fiat ex vindi eft pinguis bereditas
,, t &a , ex qua fi Pfalmum 108. fuper inimicum Prop. 15. Licitum eft Filio gaudere de parricin
tuum legas , peccas mortaliter . Generatim dio Parentis 4 a ſein ebrietate perpetrato , pro
,, vero , ob bonum fpirituale , proprium , vel pter ingentes divitias inde ex bæreditate con
alienum , licet mala poenæ inefficaci affe&u fecutas ¿ 2.& 320 "
[1 *** *B tatot
27 aliis velle : quia , cum in hoc affen - bonum :
37 fpirituale præferatur temporali , non eft indr DUBI U MILA
x4x 910 ( 5 ) CA DS 1. 1
dinatus . v. Leff. lib. 2. cap.47. ( Vide dicen
"" da lib. 5. num. 21. ) * . De precepto Eleemofyne, feu mifericordia
29 Sic licet verb. gr. mortem optare hærefiar maksut to a corporalist 1
31 cha , vel publicæ pacis turbatori , ob bonum 2 * Fir I
" commune , & multorum , juxta illud Galat. 5. 31 An teneamur dare eleemofynam ex bonis vi
"" Utinam abfcindantur . Item triftari de eo quod tæ , aut ftatui neceffariis ?
,, dignitates conferantur indignis , vel de fani 32 An fuccurrere pauperibus inneceffitatibus com
tale ejus , qui ex illa fumit occafionem pec munibus?
32 candi . Item mortem , egeftatem , aut mor 33 An poffumus facere elecmofynam de bonis a
" bum alicujus defiderare , ut ceffet a peccatis , lienis ? shay I
Pet སྐུ་ "ན་ 2:2 1203)
99. & vitam in melius mutet . Eadem ex caufa
95 Bonac. Azor. & Palaus trait. 6. p. 1. num. 11. " UPPONO 1. Hujus præcepti obligationem 31
», excufant a peccato matrem , quæ mortem f nafci ex duplici capite . Ex neceffitate
27 liarum exoptat , eo quod ob deformitatem vel ,, proximi egentis . 2. Ex perfona poffidentis bo
,, inopiam commode , & honefte nuptui tradere ,, na vel neceffaria , vel fuperflua .
» non poffit . * ( Sed hoc minime admittendum , ,, Suppono 2. Duplicem dari neceffitatem pro
: ut recte dicuni Salm. de Pecc. trað, 20. c. 13. " ximi. I. Dicitur extrema, ex qua egenti im
ɔɔ mi
 t. III.
Lib. I. Tra& De Præcepto Charitatis . 155

" minet periculum vitæ , vel etiam gravis , & ,, Refp. 4. Probabile eft , quod proximo in
" diuturni morbi , fecundnm Dian. p. 6. tra& t. 8. ,, gravi neceffitate conftituto quifque teneatur
,, R. 1. II. Gravis , ex qua imminet periculum "9 fubvenire cum modico detrimento proprii fta
" gravis mali , ut captivitatis , infamiæ , gravis. ,, tus : quia parvo fuo incommodo tenetur ma
,, ja& turæ bonorum vel ftatus , unde fiat , ut " gnum incommodum proximi impedire . Laym.
29 difficulter fe poffit fuftentare ; verb. gr. fi non 99 loc. cit. S. Thom. Bonacina dift. 3. quæft. 4.
poffit vivere fecundum fuum ftatum " vel f » p. 6.
9, nobilis cogitur alteri famulari , vel artifex ,
,, aut vir honeftus mendicare . 3. Dicitur com Ex dialis collige.
„ munis , qua laborant mendici triviales , Lay
" man lib. 2. tract. 3. cap.6. 99 1. Homines privati non tenentur inquire
" Suppono 3. Bona neceffaria , & fuperflua di ,, re pauperes . Vafq. &c. fi tamen dubitent de
,, ci , vel refpe&u vitæ , five naturæ , vel re 99 extrema alicujus indigentia , tenentur inqui
,, fpe&u ftatus , vel decentis conditionis perfo. ,, rere veritatem . Sanch.# * །Dian. pag. 5. tom. 6.
,, næ; quo modo feculares raro putant fe habe, $9. R. 39.
,, re fuperflua , ut docet Laym. & Nav. c. 24. ,, 2. Nemo tenetur magnam vim pecuniæ da
93 Nam quæ funt neceffaria ad alendos liberos , „ re pauperi , ad pretiofiffimam medicinam e
,, famulos , honeftas donationes , convivia , ho ,, mendam vitæ fervandæ neceffariam , vel ad
,, fpitum tractationem , ( ( qualia tamen non ,, redimendum a periculo mortis , Sa , & Kon.
" funt quæ ad quemcumque faftum , & pompam „ difp. 27. dub.8. num. 135. Et ratio patet ex
, quifque fibi requirit ), fpeétatis etiam com " dictis .
" munibus eventibus , heredibus , neceffitate fu 99 Si proximus tantum egeat ufu rei , fatis eft
, tura &c. non funt fuperflua . * ( Nota hic "9 illam commodare ,` v. gr. fi ab hoftibus fpolia
" propof. damn. 12. ab Innoc. XI . quæ dicebat : "" to veftem commodes , vel vulnerato equum ,
Vix in fecularibus invenies , etiam in Regi ,, donec domum revertatur . Laym. Bonac. II. co.
" bus , fuperfluum ftatui . Et ita , vix aliquis 99 * ( cum Tournely p. 197. )
" tenetur ad eleemofynam , quando tenetur F
tan
*** ,, Refp. 5. In communibus pauperum neceffi- 32
» tum ex fuperfluo ſtatui ) * . ,, tatibus tenetur aliquando dare elcemofynam ,
,, Refp. 1. Nemo tenetur dare eleemofynam ,, qui habet bona naturæ , & ftatui fuperflua .
s, ex bonis fibi ad vitam neceffariis , nifi pau 99 fta communiter S. Thom. Suar. Bellar, contra
,, per effet perfona talis , ex qua penderet falus 99 Nav. & Vafq. qui negant teneri , Ratio eft ,
,, Reipub. Eft communis . Et ratio patet ex or "" tum quia quifque tenetur diligere proximum,
, dine charitatis . ,, ficut feipfum : tum quia alioquin pauperes ifti
,, Refp. 2. Probabile eft , ex fuperfluis natu ,, inciderent in neceffitatem gravem . Videtur
,, ræ , & ftatui teneri aliquem , etiam in gravi ,, tamen hæc obligatio tantum effe fub venia
,, neceffitate , fuccurrere proximo , fi probabilis li , ut re&te Medina idque , fi nulla fit juta
ster putet alium non fubventurum ; idque , ut 99 caufa negandi : alias fub nullo . Vide Laym.
» Azor. 1.2. lib. 12. cap. 7. Sylv. & Fumus vo 99 Bonac. loc. cit.
», lunt , fub mortali , contra Medin. qui vult Quæritur , an in communibus pauperum ne
,, effe tantum confilii . Ratio eft , quia , cum in ceflitatibus fit obligatio gravis dandi eleemofy,
" Scriptura frequenter damnentur homines ob nam ex fuperfluis ftatui ? Prima fententia ne
" negle& ta opera mifericordiæ , hæc non funt gat , & hanc tenent S. Antonin. p.z. tit. 1. cap.
», reftringenda ad extremam , & raram neceffi 24. §. ult. ubi loquendo de divite obftricto ad
,, tatem . Vid. Laym. loc. cit. * (· Et boc tenen eleemofynam , de eo tantum loquitur qui defu
3, dum cum Viva in d. prop. 12. num. 8. & Bo perfluo utriufque neceſſitatis , naturæ fcil. & per
„ nacina tract, 6. cap. 3. quæft. 2. cum Suar. Pal, fonæ , non fubvenit magnas nec fitates patienti
" ac Azor. & Salm, tract.21 . cap.7. numer. 12. bus , etfi non extremas ; item Laym . tr. 2. cap.
9, cum comm. ex D.Thom. 2.2. quæft. 32. art. 5. 6. num. §. cum Alenfi , Major , & Gabr. Dian.
", ad 3. Et videtur clare inferri ex præfata prop. P. 2. tr. 15. R. 32. cum Turrian. Abbat. Fernand.
99. 12. Notariramen Viva , ( & idem dicit Tour Vi& torell. Vafq. & Medina , item Sotus & Sylv.
" nely 1. 3. p. 296. in fin. cum Sylvio ) quod ne apud Crois 1. 2. n. 202 , item Covarr. P, Nav. &
19, que in gravi , neque in extrema neceffitate pau Malder. apud Bonac. t. 2. D. 3. 9.4. p. 6. num.
peris teneatur divės magnam pecuniam eroga 7. qui hum. 8. probabilem putat cum Cardenas
" re , cum bæc fint media valde difficilia , &fe apud Croix num . 203. Ratio quia communiter
„, re moraliter impoſſibilia . Tenetur vero Benefi obligatio eleemofyne non oritur ex fuperfluitate
" ciarius , nifi reliquum velit aliis operibus ap bonorum , fed ex urgenti proximi_neceffitate
3plicare ) * alias non liceret divitibus de fuperfluis donatio
,, Refp. 3. Proximo in extrema neceffitate te -nes aliis elargiri ; faltem ( ut ait Laym . ) cum
,, neris fuccurrere ordinarie ex bonis etiam ali pauperum communis miferia foleat effe levis ,
», quo modo ad ftatum neceffariis . Suar. Laym. & tolerabilis , non videtur culpa gravis auxilium
"" ex communi . Satisfacis tamen probabiliter , fi eis denegare . Secunda vero fententia commu
99: des cum onere reftituendi , quando erit di nior, cui adhæreo , affirmat ; & hanc tenent Pa
,, tior . Vujq. &c, contra Suar. Kon. &c. Vide laus tr. 6. D. 2. p. 2. num. 15. Holzm, tr. 1. §.
" Dian1.. P. 5. 1.8. R.5. ´´4. num. 177. Viva in Prop. 42. Innoc. XI. num.
"" Addo ordinarie : quia , fi majus damnum 3. Contin. Tour. 10. 3. pag. 195. v. Prob. 3. Sanch,
99. æftimaretur , te excidere tuo ftatu , quam mors Conf. I. 1. cap. 5. dub. 5. num. 37. cum Aragon.
" pauperis , non teneris . Azor, loc.cit. Led. Bann. Abul, &c. Salm. tr. 21. cap. 7. num n ,
17. cum
 156 Lib. II. Tract. 111. De Præcepto Charitatis .
17. cum Cajer. Tap. & Prado ex D. Th, 2., 2.
9. 32. art. 5. ubi : Sic ergo dare eleemofynam de
Juperfuo eft in præcepto, & dare eleemofynam ei
qui eft in extrema neceffitate . Prob. 1. ex Luca
C. 11. Quod fupereft date in eleemofynam , &
ecce omnia munda funt vobis , Prob. 2, ratione,
tum quia divifio rerum , communi gentium con
fenfu facta , nequit effe in præjudicium paupe
rum ; tum quia , fi divites abfolutam non habe
rent obligationem fubveniendi communiter men
dicis , poffent ifti ab omnibus in fua neceffitate
derelinqui . Et hic notandum id quod dicit Na
tinere ad dece
varr. cap. 24. m. 6. cum Cajet. fcilicet per
ftatum confervandum omnia
quæ requiruntur , non folum ad filios , & famu
los , & hofpites fubftentandos , fed etiam ad ho
中腰
neftas donationes , convivia , & moderatas ma
gnificentias exhibendas ; Et fic , refpondetur ra
tioni primæ fententiæ : Additque Navarr. ibid.
cum cod. Cajer. & Sylveft. ex D. Tb. , quod ne
ceffarium ad decentiam ftatus non confiftit in
individuo , fed habet latitudinem , & eo majo
rem quo ftatus eft major . 電 a
Dicunt autem probabiliter Piva loc, cit, num.
11. Mazzot. Tom . 1. pag. 441. quest . 1. Roncag
de Charit, cap. 3. Reg. in praxi num. 2. Salm.
num. 18. cum Lorca , & Tambur. Dec. lib. 5. c.
1. § . 1. num. 17. cum aliis , non efle obligatio.
nem omne fuperfluum hujufmodi pauperibus e
largiri , hoc enim præceptum non obligat fin
gulos in folidum , fed communiter omnes, di
vites , ex quibus , fi finguli aliquid largian
tur , fatis fubvenitur his communibus necefh
tatibus . Unde fic fcribit Sylvius : Tenetur Di
ves dare " non omnibus Pauperibus occurrentibus ,
nec totum fuperfuum , fed non ita modicum pro
quantitate fue fubluntie , ut fi alis Divites fic
facerent , Pauperibus deeffet Jubfidium . Huic
confentit Sanch. loc. cit. num. 38. cum Ledesma ,
dicens quod habens fuperflua ftatui non tenetur
omnia pauperibus erogare , fed aliquando & mo
do morali , ita ut fatisfaciat fuæ obligationi di
ves qui habet curam pauperum , aliquando il
lis fubveniendo ; unde concludit , illum pecca
re mortaliter qui ftatuit nullam dare eleemofy
nam in communibus neceffitatibus , vel qui in
hoc eft notabiliter negligens . Idem etiam fen
tie Laym. loc. cit. ubi licet hanc obligationem
dicat non effe fub gravi , addit tamen in ma
lo ftatu verfari divitem , qui omnes mendicosia
te inhumaniter repelleret , Verum fubdit quod
Confeffarius non facile tali diviti abfolutionem
negare debet , cum de hac obligatione , qualis
fit , Doctores non confentiant . Ceterum Viva ,
Tambur. Mazzot. & Roncag. cum communiori
loc.cit. centent fatisfacere probabiliter divites ,
erogando in pauperes communes quinquagefi
mam partem fuorum redituum , five duos aureos
ex centum , fed non in eadem proportione , fi
divitiæ multum excedant . Ecclefiaftici vero te
nentur erogare de reditibus Beneficiorum quid
quid fupereft eorum fubftentationi , fufficit ta
men Epifcopis dare pauperibus quartam partem ,
alis vero Beneficiatis fimplicibus quintam vel
fextam , ut dicunt Viva num . 11. & Ronc, loc.
eit. Modo alia appl cent in alios pios ufus . Sed
melius , vide dicenda lib. 3. n. 491. Qu . 1.
•
Unde refolvuntur Cafus fequentes .
4 **A
991. Pauperibus trivialibus , etfi ex nuditate
,, morbo , & c. videantur oftendere figna extre
,, mæ neceffitatis , raro quis tenetur excpræce
" pto fubvenire , etiam de fuperfluis : tum quia
22 fere } admovendos fpe& tatores ifta neceffitas
exaggeratur , tum quia ab aliis juvandi præ
,, fumuntur. Mald, Wigers, Dian. pasu 8.
» R. 17. 9 1* TOMT ) SET 201 $
-am2 . Si quis dives , & abundans diu neget.o
,, maes eleemofynas, cum propofito dandi me,
93, liore , & commodiore loco , ac tempore , vel
,, egentioribus , vel in alium pium ufum con
,, vertendi , is non peccat , cum non habeat jus
‫ در‬ftam caufam negandi ; fi vero talis fine ratio
"" nabili caufa , omnes a fe pauperes inhumani
‫ در‬ter repellat , eum dicit Laym. loc. cit. verfa
" ri in malo ftatu diluting) mitwo
· 3. Nulli omnino , quantumvis diviti , omnes
,, pauperes fine eleemofyna repellenti , facile
-99 neganda eft abfolutio , tum ob dubium & dif
"" fenfum DD. de hac obligatione ; tum quia vix
», reperitur , qui caufam faltem apparentemnon
», prætendat , fi fuperflua fe habere fateatur ,
39. Laym. ibidas en g *11 oncarios braiZ
4. Etti dita de eleemofyna danda intelli❤
,, gantur refpe & tu omnium egentium , etiam pece
» Catorum , infidelium , & inimicorum , damnan
"" di tamen non funt Magiftratus excludentes a
"2 fuis civitatibus , juftande caufa , pauperes pe
„ regrinosis Laym. ib. Trullench, 1. 1. c. 5.W, 10, 3
5. Religiofis æque , ac aliis pauperibus de
29 bentur eleemofynæ , quia eorum paupertas ,
29. & neceffitas eftvera, & jufta , tametfi vo-<
22 luntarie contratan cumvoluntas & caufa«
"" fuerit rationabilis , & grata Deo Lore. Dian.
"2. P. 5. t . 8. R. 18. Aliud eft de iis qui fponte
.‫ د‬fua culpabiliter funt pauperes , ut vagabundi .
" Ibid, R.19, we . 1 .011 4 OV 120
‫ ܕܕ܂‬Refp.6. Eleemofyna tantum facienda eft ex 33
‫ رد‬bonis propriis , & quorum quis liberam habet
» adminiftrationem . Poteft tamens fieri ex alie-><
,, nis , quando proximus eft in extremáj vele
‫ در‬quafi extrema neceffitater, s& aliunde fuccur
" ..ri non poteft , tunc cum omnia funt commu
"" nia * Si vero potuiffes rem largiri tuam,
» ? & dedifti alienam , videtur quod tenearis ad
,, reftitutionem , quia non poteras determinare a
,, Lienam , cum tibi prapria ſuppetebat ♪ ItaCroix
23 lib. 3. p. 2. num.344. cam Sporer, quia eo ca
nu preceptum , eleemofynæ tewobftringebatud e
Jubveniendum de tuis ) * . In communi vero
"2 neceffitate, licet tantum cum confenfu domi
,, ni tacito , vel expreffo , 3 Vid. S. Th. 2. 2. 4.
19 32. art. 7. Regin. 286. Fill. Laym. Bonac, loc.
ɔɔ cit. nuni. 11. Leff. libs2. cap. 12.
i CODY 11 1,000 A
Unde refolves . $i ]<. *
Khả JAEK 5.
1. Non licet dare eleemofynam ex bonis
,, obnoxiis reftitutioni , v . gr. furto ablatis : li
" cet tamen ex acquifitis per opus illicitum (fed
» non cum injuftitia ) , v. gr. ex lucro meretri
,, cum . Ratio eft , quia hæc funt propria ; prie
» ra non . Bon. ibid.
›› 2. Pue
 Cap. II. De Præcepto Caritatis erga Proximum . Dub. IV. 157
,, 2. Pueris , filiis- familias , fervis , ancillis ,funt intrinfece mala , ut commune eft apud Croix
,, uxoribus non licet dare eleemofynam , nifi te 1. 2. num. 214. Et idem dicit Oviedo cum com
,, nuem , in qua parentum , dominorum , & muni de ignorantia juris Divini . Nifi tamen
,, maritorum voluntas præfumitur . Particulares defperetur fructus , aut timeatur , quod mala ex
" vero Cafus , in quibus uxor dare poteft , vid. materialibus fiant formalia , ut communiter di
22 fuo loco præcept. 4. & 6. cap. 1. d. 4. v. Bon. cunt Salm, tract, 21 , cap. 7. num . 53. Roncag
» disp. 4. quæft. 4. p. 6. Dian . p . 5. t . 8. R. 25. de car. cap. 3. quæft. 4. cum aliis . Si vero fint
,, ubi ex Hurt. notat , fi pater nullas det elee contra Jus Pofitivum tantum , probabile eft pri
,, mofynas , poffe pro eo dare filium . * Cir vatis non effe obligationem , faltem non fub gra
», ca uxores vide lib. 3. num. 540. ) * . vi , corrigendi ; fecus autem Prælatis , Parenti
,, 3. Tutores , & Curatores , qui habent cu bus , Confeffariis , Magiftris ; quia ipfis fpecia
ram bonorum alienorum , poffunt facere mo liter incumbit docere fubditos . Ita Salm. d. n.
22 dicas eleemofynas ex bonis , quæ admini 53. cum Bann. Ledefm. Item Bon. de Car. q . 4.
,, ftrant , quales nimirum ipfi facere deberent , p.7. num . 11. Nav. num. 24. num. 12. Viva de
» quorum funt . Valq. Azor. Con . Dian. p. 5. t . 4. Præc. q. 11. art.6. n . 11. Pal. de Gar. D. 3.
», -8. R. 35. ** 214 P. 4. num. z. Ratio , tum quia proximus nou eft
51 in peccato , quo deficiente , non urget præce
DUBIUM IV. ptum correctionis ; tum quia ille nil agit intrin
Puli }..
fece malum. Sed probabilius & communius Pal.
De mifericordia fpirituali , feu præcepto num . 3. Con. D. 28 , q.4. n . 38. Sanch. de Matr.
correptionis fraterna . lib. 2. D. 38, n. 5. Mazzot. de Car. cap. 2. §. 6.
Tourn. tom. 3. P. 318. & Croix lib. 2. num. 214.
34 Ob qualem peccatum 4 Proximi teneamur+3 adf cum Burgh. & aliis docent omnes teneri ad cor
correptionem ? reptionem , quia illa tranfgreffio , licet materia
35 An ob peccatum leve ?" མཉྫཱ JI lis , & non intrinfece mala , attamen pofita le
36 An ob peccatum factum ex ignorantia? ge , adhuc eft mala , & ideo per correptionem
37 Quid fi correptio omittatur ob timorem? tenemur eam impedire .
38 An in dubio teneamur corripere ? ,, Dixi 2. per fe , quia fi quis ob timorem ,
39. An quando abfit periculum relapfus ? Vel fi ,, verecundiam , pufillanimitatem putet fe non
· adfit alius idoneus ? Vel non fit fpes fru ,, non ita ftricte obligatum , vel minus effe ide
C Aus? Vel fi expectetur occafio? " neum ad corripiendum , videtur tantum pec
40 Qui tencantur corrigere? 1 ,, care venialiter . Vid. S. Th, 2.2. q. 32. art. 2.
41 Quinam ordo fervandus in correptione ? "" & ceteros fupra cit.
42 Refolutio plurium cafuum . Adaptor Nota hic doctrinam S. Thom. 2.2, q. 33. art.
$ 1! 3DXTÓRS 2. ad 3. ubi ita docet : Hujufmodi omiffio eft pec
34 "> ORREPTIO fraterna eft admonitio , qua catum veniale , quando timor , vel cupiditas tar
E COR quis proximum conatur revocare a pec diorem facit bominem ad corrigendum : Non ta
,, cato . De qua certum eft , præceptam effe ju men ita , quod fi ei conftaret , quod fratrem pof
,, re tum naturali , quo membra unius corpo Set a peccato retrahere , propter timorem , vel cu
,, ris fe mutuo juvare tenentur , tum Divino piditatem emitteret , quibus in animo fuo pre
" pofitivo , Matth. 18. Si peccaverit in te frater ponit caritatem fraternam . Et hoc modo quan
,, tuus , corripe_ipfum . Bec. 2.2 . c . 21. Laym . doque viri fanéti negligunt corrigere delin
», cap. 7. Fill . Ban. p. 7. Quæritur autem , quæ quentes .
"" fit ejus materia ? Et quos , & quomodo ob ,, Refp. z. Præceptum hoc obligat occurren- 38
,, liget ? 1709 "" ribus his circumftantiis , I. Si certo tibi con
,, Refp. 1. Omne mortale peccatum proximi "" ftet de peccato proximi , ( vel de proximo
,, per fe eft fufficiens materia , ut hoc præce ,, periculo peccandi , ut Tourn. pag. 318. concl.
,, ptum obliget fub mortali . Ita communiter . ,, 2. ) indagare enim tenetur folus Superior .
‫ در‬Et ratio eft , quia , cum vitam fpiritualem .‫ ( * د‬ut etiam Tourn . p. 314. ) *
tollat , fufficientem neceffitatem correptio Ita ut , fi non conftaret de peccato proximi ,
,, nis inducit . Dixi. 1. omine mortale, quia , nempe fi notitia de peccato illius nobis perve
" etfi etiam veniale fit J materia correptionis niret tantum per auditum , aut per alia figna
"" non tamen graviter obligans , nec nifi facil dubia , non tenemur corripere . Salmant, tract.
"" lime poffis . 21. cap. 7. num. 52. cum Sanch. Dian. &c. Nifi
35 Hinc dicit Laym. peccatis venialis correptio fufcipio fit de homicidio , vel de damno com
nem rarius effe præceptum ; excipitur nifi ef muni , vel nifi quis effet Prælatus , qui in du
fet Prælatus Religionis , qui aliquando tenetur bio debet corripere , cum is ex officio teneatur
fub gravi corrigere leves fubditorum culpas , peccata fubditorum inquirere : licet potius tunc
ex quibus incipiat minui vigor difciplinæ cum expediat , ut correptionem faciat in commu
magno Religionis detrimento . Ita Tourn. tom . ni , ut Salmanticenf. cum aliis d. num. 52. cum
་་
3. pag. 315. verf. Hæc . Laym. de Caritat. c. 7. Bufemb.
num. 3. Cum Buf. infra num. 40. Et vide lib.4. 5 II. Si probabile fit non emendaffe , nec e 39
num . 13. ATL ,, mendaturum , vel relapfurum : quia eleemo
36 Quæritur hic , an fit obligatio corrigendi pec ,, fyna egenti tantum danda eft .
cata facta ex ignorantia invincibili ? Refponde Quæritur , utrum , quando abeft periculum re
tur diftinguendo , fi peccata fint contra jus Na lapfus , fit obligatio corripiendi fratrem non e
turæ > correptio fieri debet quia tunc illa mendatum ? Prima fententia negat , eamque tenent
apud
 158 Lib. II. Tract. III. De Præcepto Charitatis .
apud Salm, Tra&. 21, c. 7. num. 49. Sa , Abul. rii , Domini , Mariti , Magiftri , Tutores , &
Pal. Regin. Con. Dian. Villal. c. & valde pro Curatores . Sed dubitatur , an hi teneantur að
babilem vocant Laym. de Charitat, cap.7. n. 2. corripiendum etiam cum gravi damno proprio ?
verf. Corripe , cum Sylveft, Turian. & Gloffa in Quoad Epifcopos , & Parochos pertinet , non eft
cap. Si quis . 24. queft. 1. Ratio iftorum , quia dubitandum , quin ipfi tum ex officio , tum ex
neque ipfe quidem peccator tenetur ftatim pec ftipendio quod exigunt , teneantur ad fubvenien.
catum delere per poenitentiam ; tanto minus igi dum fubditis , ac propterea ad eos corrigendos ,
tur illum a peccato fublevare tenetur alter , cui adhuc cum periculo vitæ , in eorum neceffitate ,
incertus eft emendationis fru&us . Ideo ait Laym. non folum extrema , fed etiam gravi , ut com
præcipi in Ecclefiaft. e. 19. Corripe proximum muniter docent D. Th. 2. 2. quæft. 185. art. Si
ne forte iteret . ubi: Er ideo ubi fubditorum falus exigit Pafto
Secundam tamen fententiam contrariam meri ris præfentiam non debet Paftor perfonalitergre
to probabiliorem putant Tournel. t. 3. p. 315€ gem deferere , neque etiam propter aliquod perfor
concl. 2. & Salm. ibid. num. 50. cum Suar. Bon. male periculum imminens , ex illo Jo. 10. Bonus
Leff. &c. Ratio , quia frater in peccato conſti Paftor animam fuam dat pro ovibus fuis, Suar.
tutus jam gravem patitur neceffitatem , a qua D.9. Self. 2. num. 4. Pal, tract. 6, D. 1. p. 9. n.
teneris illum , fi potes , eripere ; ideoque Chri 12. Bonac. D.3. queſt, 4. p. 4. num. 5. Viva de
ftus Dominus præcepit : Si peccaverit in te fra 4. Præc. quæft. 11. art. 6, num. 13. Mazzotta t. 1.
ter tuus , vade , & corripe eum , Nec officit op pag. 458. Salm, tract. 21. cap.6. num. 33. cum
pofita ratio, nam bene per accidens aliquando Con. Trull . Tap. Vill. Utrum autem cum pe
poteft effe obligatio major aliena , quam pro riculo damni proprii teneantur ad correptionem
pria v. gr. poteft quis ob amorem paupertatis Parentes , Mariti , & alii ut fupra , qui nullum
non fe eripere a gravi egeftate , fed alter dives ad hoc ftipendium recipiunt ? Videntur affirma
243 << re Salmanticenfes tract . 21. cap. 7. num. 58. dum
tuetur ei fubvenire , fi poteſt .
1 ,, III. Si alius æque idoneus non adfit , qui dicunt quod ipfi tenentur ad correptionem ex
,, correpturus putetur, IV. Si fit fpes fructus ; officio , ac proinde ( addunt ) ex juftitia . Sed
,, quia defperato fine , ceffant media , * In es huic additioni feu doctrinæ minime acquiefco ;
3. quali dubio , an correio fit profutura vel ob nam licet verius teneantur Superiores ex officio
" futura, omittendam effe dicunt Concina deE magis quam ex mera charitate , ut docent San
.. leem, cap. 3. n. 9. & Tournely 1. 3. pag. 320. chez Pal. Cajet. Val. Dian. contra Suar.
" cum Habert & Antoine . Re& te autem limi Tap. & Lorca ) apud ipfos Salm, di♬o n. 58.:
tat Tournely 1. Si corrigendus fit in periculo attamen tale officium , cum cu ortum habeat ex
, mortis , 2. Si timeatur ex omiffione inficiatio obligatione fola pietatis , aut charitatis , non vi
aliorum in fide, aut moribus Et fic etiam , deturobligare ex juftitia ad tantum onus ; aliud
f correctio certius fit profutura , Dicit autem ut
+
27 idem Tournely 1. Tertio , non effe obligation tenentur Paftores , aliud ratione officii . Addunt
nem corrigendi , fi probabile fit quod reus per Salm. ibid. num, 67: fine . Concionatores te
fe refpifcat : ex D. Tb. dit, quæft. 33. art. 25 neri peccata publica reprehenderetamen , etiamfi ideo
fub præcepto ( corre&io ) fecundum danina privata timeantur . Hoc intelli
97 ubi: Cadit
# 黑
"" eft neceffaria ad iftum finem . Irem notar gendum , fi ex reprehenfione aliquis fructus fpe
" Tourn. p. 321. hum. 2. & 4. cum Soto , Bann. retur , & majus damnum communé non ti
meatur, XAL
32 " Malder, neminem teneri al corrigendum in
neceffitate gravi fpirituali cum periculo mota ,, Refp. 4. Ordo in correptione fervandus eft ; 41
4 bilis damnishhonoris , vel bonorum nifi fit Pas » quem Chriftus præfcripfit Matt, 18. fcilicet
324flor , aut alius , cui ex officio incumbat alter ,, prinio , ut corripias privatim deinde coram
" rius cura ) * V. Si fit bona occafio , locus ,, teftibus tum ad Prælatum Ecclefie , five Su
, & tempus opportunum , poffifque fine tuo gra periorem deferas . Excipe ramen 1. Nifi præ
35 vi damno facere . Quod fi horum aliquid des " fter Superiori viro probo , & prudenti , quam
" fit , præceptum non obligat . Unde patet ejus , aliis teftibus innotefcere , prout cautum eft in
,, omiffionem in privatis vel nullam effe vet 9 Regula S. Aug. * ( Vide lib. 4. num. 243, &
levem culpam Vid. Bon. loc. cit. Sed ita feq.) II. Nifi peccatum fit publicum , tune
generice dictum, non placet ) ONA 23 ek • enim poteft publice corripi . III. Nifi vergat
40 Refp. 3. Etfi hoc præceptum obliget omnes » in grave damnum tertii , aut Communitatis
" etiam fubditos , magis tamen Prælatos . Ra fi Superiori non ftatim innotefcat : verb. gr. fi
59 tio prioris eft , quia omnes funt commem quis proditionem moliatur , hærefim occulte
" bra , tenenturque fibi extrema officia Chari ,, fpargaty tunc enim immediate Superiori indi
" tatis præftare , Ratio pofterioris eft , quia fub candum , quia commune bonum præferendum
,, diti ex Charitate , Prælati vero etiam ex of eft privato , Fill. 1.28, cap.7. n . 149. 155.
"" ficio, & juftitia tenentur . Unde peccare pof ,, IV. Quando corripiendus eft contentus , ut Su
funt etiam graviter, veniales culpas non im periori fatim fignificetur , ut eft apud quof
" pediendo, fi vigor difciplinæ per hoc minua 22 dam religiofos , qui quoad hoc juri fuo re
,, tun ( Vide lib. 4. num . 13. ) Eademque , nunciaverunt . Vid. Suar. Becan. Laym. bit,
29 fere eft ratio de patrefamilias , præfertim er "" Sanch. Fill. loc. cit.
" ga liberos . Laym. los. cit. n. 5. Pall. Trulk,
37 lib. 1. cap. §. d. 13. & 15 , & ceteri . Ex dictis refolvitur .
Strictius ergo tenentur ad correptionem Epi
fcopi , Parochi , Prælati , Parentes , Confeffa " Qui facile poteft impedire peccatum mor
tale
 Cap. II. De Præcepto Charitatis erga Proximum . Dub. V. Art. I.
tale proximi , & ob, mali temporalis timorem
», neglexit , peccat mortaliter . Ita Laym. Suar.
" Sanch. lib. 6. mor. c. 18. Vid. Pal. bic .
" 2. Si certo conftet , fratrem perfecte emen
» daffe peccatum occultum , nec ex eo effe ul
22 lum periculum relapfus , vel damni ipfi , aut
» alteri , non licet etiam in Soc. Jefu ) de
» nuntiare Patri , vel Prælato , nifi frater ex
" preffe in iftam denunciationem confentiat
92 Sanch. 2. mor. lib. 6. cap. 18. num, 4º, & 69.
• Pal. de Char. 1.6. difp.3 . p. 12. Fill. * Trull
".ܶ lib. 1. cap. 5. d. 14. Suar. Hurt. difp. 163. &
a denique Card, de Lugo Refp. mor. lib. 4. d.
» 46. ubi tamen notat , in Soc. Jefu cafum ef
" fe rariffimum . ( Vide lib. 4. num. 245. ) *
Ratio autem eft , quia ceffat motivum cha
» ritatis , atque adeo ratio denunciandi : ideo
» que eft peccatum , & quidem ( ut Card. Lur
" ge loc. cit. dotat ex Suar. ) mortale ex ge
27 nere fuo . Vid. Dian. p. 4. t. 4. R.7%.
} os
3. Si Superior immediatus fe fola poffit de
,, linquentem emendare , ita ut nullum pericu
lum damni , vel relapfus ipfi , vel alteri , vel
Communitati immineat , videtur peccare ma
" nifeftando Superiori mediato delictum . Pal
• Loc. cit. Trull, d. 16. n.....
4 Prælati , & Magiftratus tenentur ali
, quando inquirere fubditorum peccata , ut cor
,, ripiantur ; non tamen multum , & curiofe de
,, aliquo in particulari rogare debent , nifi is
fpeciale ejus fignum dederit : neque facile
admittere accufatores fpontaneos ; quia illi
, fpecie boni communis fæpe fe quærunt . Hurt
c. Dian. p. 7. tract. 13. R. 19. 12.
"" 5. Epifcopi , Prælati Religioforum , Pafto
res animarum tenentur etiam cum fuo incom
,, modo , imo aliquando cum vitæ periculo ,
29 adhibere diligentiam , quam poffunt , ut pec
15
cata publica , & occulta impediant ; quia cunt
" Chrifto pacti funt curam , & folicitudinem
" gregis pro qua ** multa L ab eo bona acci
", piunt . Hurt. 1. 2. d. 162. fec. 7. §. 6. ( apud
" Dian. p. 7. t. 3. R. 28. ) atque hanc effe 0
,, mnium Patrum , & Theologorum doctrinam ,
2 quam Chriftus verbo , & exemplo docut:
additque idem effe de magiftratious , & con
,, cionatoribus . Licet vero hi non teneantur
, ad id ex juftitia ( ficut Prælati , & Magi
,, ftratus ) tenentur tamen peccata publica
"2 corripere ( fed non facile Prælatorum , & Re
,, ligioforum , quorum auctoritas ad bonum com
mune eft neceffaria ), etiamfi non fit fpes e
"" mendationis . Con. Hurt, Dian. loc. cit. R. 13.
6. Correptio adhibenda eft non femper fta
,, tim , fed cum major fructus fperatur . Hinc
97 interdum permitti poteft reiteratio peccati ,
,, ut ferventius refipifcat . Dian, p. 7. t . 3. R.
99 29.30. ex Reg. Fill. Trull. Neque fuffi
cit femel effe factam correptionem , fed de
"3 bet iterum iterumque fieri , quamdiu fpera
" tur fructus , ibid. R. 32, 2016 Ermal $
#2 1.
159
DUBIUM Y.
De Scandalo .
ARTICULUS I
Quid, quotuplex fit, & quale peccatum ?
43 Quale eft fcandalum activum , & quale Paſ
fivum ?
44 Refolutio plurimorum cafuum apud Buf
45 Quando fcandalum fit fpeciale peccatum?
46 An circumftantia inductionis fit necesario in
Confeffione explicanda ?
47 An liceat petere aliquando a patrata ad pec
candum id quod ille non præſkabitfinepec
Gato?
19 ESP. , Scandalum dicitur peccatum oc- 43
" &
22" Paffivum . 48 &ivum eft dictum , vel factum
23 ( quo nomine etiam omiffio intelligitur ) mi
"" nus rectum , præbens alteri occafionem rui
næ fpiritualis . Ex S. Thom. 2. 2. quæft. 43.
„ art, 1. Sanch. Azor. Laym. c. 13. Bon. d. 2.
2. quæft. 4. p. 2. Dixi minus rectum , hoc eft ,
quod vel in fe malum fit , ut fi loquaris tur
pia coram adolefcente ; vel mali fpeciem ha
17 beat , ut fi jufta de caufa , coram aliis eam
» ignorantibus 3 comedas carnes die vetito
92. Scandalum A& tivum aliud eft per fe tale , a
29, liud per accidens . Per fe dicitur , quando di
35 recte intenditur alterius ruina , id eft , fi ideo
, aliquid fiat, ut aliquis ad peccatum induca
,, tur. v. gr. fi adulter alienam folicitet ad ad
93 ulterium . Per accidens dicitur , quando indi
99... recte , & interpretative tantum caufatur alte
, rius peccatum ; ut fi quid facias , quod tibi
93 in mentem venit , aptum natum ad inducen
22 dum alterum hic & nunc ad peccatum , & ni
23 hilominus facis , ut fi coram pufillis pecces,
,, vel die vetito carnes comedas , non dicen
23 do , quod habeas veniam : Item , fi Clericus
33 domi fuæ alat mulierem populo fufpe& tam ,
,, efto abfit omne peccatum , & peccandi peri
,, culum . Vid. Sa v. Clericus , Laym . Bon. I. c.
" Scandalum Paffivum eft ipfa ruina , five pec
"3 catum , in quod labitur proximus , ex occa
12 fione alterius dicti , vel facti . Quod dividi
tur in Datum , feu Pufillorum , quod oritur
,, ex activo: & in Acceptum , quod non oritur
sex activo , ed ex ipfius fumentis malitia' :
quale erat odium , & invidia Pharifæorum in
"5 Chriftum , occafione ejus dictorum , vel fa
&
torum : unde hoc dicitur Pharifaicum . Ex
his pater
,, 1 . Ad fcandalum activum non requiri , ut
de facto paffivum confequatur ; fed fatis ef
95 fe , quod data fit occafio , ex qua natura fua
5.fequi poffit : ut fi quem inducere velis ad pec
ss 2catum , qui tamen non confentiat ; ficut et
19 iam contra , paffivum poteft dari fine activo ,
39 Laym. ibid.
,, 2. Scandalum paffivum non effe fpeciale
,, peccatum , neque addere circumftantiam ag
» `gravantem ; verb. gr. qui vifo alterius fur
to,
 160 Lib. II. Tract. III. De Præcepto Caritatis .
,, to , etiam furatur , non ideo peccat gravius .
a Laym. ibid. ,, cum Cajo , v. g. , potares ea intentione , ut
" ipfe , confumtis pecuniis , furetur . Vid. Leff.
1 ,, 3. Non femper effe fcandalum , fi peccas
», coram aliis , fed tantum quando , attentis » cap. 9. d. 16. num. 110.
circumftantiis tam perfonæ agentis , quam # " 5. Non cenfetur dare fcandalum qui licet
99 ,
coram quibus fit a& tus , poteft probabiliter " publice peccet , facit id tamen coram iis , qui
,,
timeri , ne per hunc actum trahantur ad pec », vel funt ita viles , vel infames , aut improbi
,, -99 ut nemo moveatur ad peccatum ; vel qui funt
", catum , qui alias peccaturi non effent . Sanch.
"2 ita promti , v. g. fi quis fornicetur coram a
,, Laym. lib. 2. tr. 3. cap. 13.
,, liis , qui funt parati idem facere , nec ejus
,, 4. Omne fcandalum activum , dire&e in
,, tendens ruinam proximi , eft fpeciale pecca ,, exemplo moventur ; vel fi coram manfuetis
» tum contra Caritatem , ut habet communis » quis contendat , rixetur , vel alium cædat .
fententia . An vero idem fit , quando inten n Sanch. 1. mor. c. 6, n. 6.
,,
ditur indirecte , controvertunt Scholaftici 26. Non ideo factum aliquod eft fcandalum ,
,
23 " , quia alius incipit de tali homine male fufpi
& parum refert ad praxim . Sanch . lib. 7. c.
.‫د‬ Bonac ,, cari , aut fentire , quia hic non peccat , fi ob
6. & 9. Azor. 1. part. lib. 4. cap. 7. . 29 fufficientia indicia fufpicetur . Secus tamen
23 loc. cit.
25 eft , incipiat male fentire de Fide Catholi
,, ca , Clero , Ordine Religiofo , vel minus ad
Unde refolves bos Cafus .
» pietatem affici . Unde patet facilius dari fcan
"" dalum ab iis , qui funt magna autoritate
44 1. Mort aliter peccat , qui alteri dat occafio "" vel pietatis exiftimatione , quam ab aliis .
,, nem ruinæ mortalis , nifi indeliberatio excu
,, Conc. d. 32. num. 33 .
‫ در‬fet : & fic opus indifferens , vel veniale fæpe
""W tranfit in mortale , ratione fcandali , v. g. fi Hic opera pretium eft ad trutinam revocare
tres quæftiones valde fcitu , & ad praxim necef
,, jocofum verbum proferat Religiofus coram farias . Quæftio I. Quandonam fcandalum fit
,, feminis , vel iis , qui inde occafionem pecca fpeciale peccatum ? Adfunt tres fententiæ .
,, ti mortalis fumere poffunt . Laym . I. c. Prima afferit tunc tantum fcandalum effe fpecia
‫ در‬2. Venialirer peccat ratione fcandali , qui
peccatum contra caritatem , quando directe
‫ دو‬alteri dat occafionem ruinæ venialis tantum . le
intenditur fpiritualis ruina proximi . Ita Sanch.
" Quod verum eft , etfi directe illam intend at , dec. lib. 1. cap. 6. num . 3. Bonac. tom . 2. d. 2.
"" & quidem per a& tum mortalem . Sanch. I. 1. de Peccatis quæft. 3. punit. 2. §. unic. num. 13.
,, сар. 6. пит. 11. ex communi contra Suar. cum Pal. Azor. Bunn . Trull. &c. apud Salm. tr.
39 Ratio autem eft , quia ruina eft parva . Et
21. cap. 7. num. 51. Ratio horum DD. quia ,
" patet a fimili " ut fi quis per fornicationem
ut peccatum aliquod fit fpecialiter diftin& tum ,
,, intend at furari rem minimi am , furtum tan requiritur , ut habeat fpecialem finem contra
,, tum erit veniale , virtutem oppofitam . At cum proximi ruina non
,, 3. Scandalizans committit , præter pecca intenditur , non fpecialiter læditur caritas ,
,, tum fcandal i, etiam peccat um ejus fpeciei led potius illa virtus , ad quam lædendam pro
" ad quod alterum inducit : ideoque confiteri ximus inducitur : Ideo tale fcandalum ad illam
22 debet fpeciem peccati mortalis , per quod , fpeciem reducitur peccati , ad quod proximus
29 & ad quod induxit , cum numero inducto inducitur , five directe , juffu , confilio ; five in
,, rum , vel qui probabiliter induci potuerunt directe , verbis , aut exemplo ,
‫ در‬Sanch. Azor. Laym . Bonac. I. c. Card, de Lu Secunda fententia , quam tenent Lugo D. 16.
21 80 de pœnit. d. 16. f. 4. Dian, de Sacr. tom. feat. 4. ex nu. 157. cuni Navar. & Tamb. Meth.
2. tr. 4. r. 114. Excipit tamen Card, de Lu, exped. Conf. lib. 2. c. 1. n. 105. cum aliis recon
" go . c. fi præter intentionem fcandalum de tioribus , diftinguit , & dicit poffe aliquem tri
‫در‬ derit . Tamb. de Exped. Conf. 1. 2. c. 1. nu. pliciter inducere alterum ad peccatum , I. Di
» 9. cum Lugo ait , quoad inductos , fufficere , fi recte & formaliter , intendendo illius fpiritualem
22 dicas : Fui multis occafio peccandi meo exem ruinam . II. Directe , fed non formaliter , quan
*
plo. Vid . lib. 5. num. 46. ). * do fcilicet vult , ut alter caftitatem violet ;
24. Etfi is , qui fcandalizavit alios , teneatur non jam ut animam perdat , fed ut ipfi indu
,, illis rurfus dare bonum exemplum , ut in centi fatisfaciat . III . Indirecte , nempe quando
,, quit Sa , fi quis tamen nudo exemplo fuo ex fuo exemplo alter accipiet occafionem pec
.‫ د‬alios ad furtum induxit , neque alio peculia candi . Hinc ajunt , quod fi fcandalum accidat
ri modo , verb. gr. exhortatione , confilio , primo & fecundo modo , peccat fcandalizans ,
‫ در‬mandato eft cooperatus , non tenetur ad re non folum contra caritatem , fed etiam contra
23 ftitutionem , quia talis inductio eft tantum virtutem , ad quam lædendam proximum indu
33 contra Caritatem , non contra Juftitiam . ( * cit . Quando vero tertio modo peccat , fcilicet
‫ در‬Ita etiam Sanch. Dec. lib. 1. cap. 6. num. 5 . prævidendo , fed non intendendo peccatum pro
22 Salm. de Reft. cap. 1. num. 114. cum Mol. ximi , tunc peccat tantum contra charitatem >
"" Bon. Dic. & aliis communiter cum Roncaglia non autem contra virtutem quæ læditur , unde
‫ در‬de Car. cap. 6. q. z. qui recte ait , quod licet non tenetur illius fpeciem explicare . Ratio ,
22 is peccet etiam contra juftitiam , juxta proba quia reliquæ virtutes non obligant , faltem gra
29 biliorem fententiam , quam fequemur nu . feq. viter ( prout ait Lugo , ut impediamus in aliis
45. non tenetur tamen ad reflitutionem , quia vitia oppofita , fed tantum ne pofitive intenda
» non eft caufa , fed tantum occafio damni . Vi mus proximum inducere ad eas offendendas .
22 de num. feq. in fine . ) * Idem docet Leff. fi Tertia fententia , cui fubfcribo , tenet , quod
qui
 Cap. II. De Præcepto Caritatis erga Proximum , Dub. V. Art. I. 161
aggravati magis hæc malitia intra eandem fpe
qui directe vel indirecte inducit proximam: ad
peccatum , dupliciter peccat , fcilicet tam con
ciem , quando quis pofitive follicitat . Et idem
tra caritatem , quam contra virtutem , ad quam
ait Lugo dicendum de collocutione turpi , & fi
Jædendam proximum inducit . Quod peccet con mili . Contradicunt tamen San. Dec. 1. 1. c. 63
⚫tra caritatem , mihi videtur non poffe negari ,
num, 14. Pal. tom . 1. tr. 6. D.6.p. 3. num. 4. 6
Sal. cum Diana , Con. Fill. &c. dicentes omnino
& nefcio acquiefcere primæ fententiæ expofitæ ;
explicandam effe circumftantiam follicitationis,
Si enim caritas obligat ad proximum corrigen
cum hæc fit peccatum diftin&
dum , & impediendum , cum poffumus , ne ruat tum a peccato , ad
quod proximus inducitur . Hac tamen ratione
in peccatum ; quanto magis obligat ad eum non
impellendum ad peccatum confilio , vel exem non obftante , videtur fatis probabilis prima ſen
tentia Lugonis , cum etiam in cooperatione ad
plo ? Nec obftat ratio allata , quod ad carita
tem lædendam requiratur finis eam lædendi fpe
fornicationem adfit peccatum contra carita
cialis ; nam generaliter fufficit ponere deſtructi
tem , bene diftin &tum a peccato cooperationis
vum cujufvis virtutis , ut illa offendatur , ethi
ad fornicationem , cooperando ad ruinam alte
rius partis , juxta mox dicta in quæftione ante
hoc non intendatur ; prout fi quis occidit ini
-micum in Ecclefia , etiamfi non intendat Reli
cedenti , & dicenda in quæft. fequenti ; Unde
infert Lugo , inductionem non effe nifi circum
gionem offendere , tamen non folum peccat con
ftantiam aggravantem intra eandem fpeciem
tra juftitiam , fed etiam contra Religionem ,
non neceffario explicandam , juxta fententiam
cum ipfo facto illam lædat . Et fic tenent Lugo
quam referemus 1.6. ex num. 467.
loc. cit. num. 159. Tournely tom. 3. p. 327. v. To
Ex hac autem fententia Lugonis , & aliorum
ta , Roncagl. de Scand. c. 6. quæft. 2. Tamb. loc.
ut fupra , fcil. quod circumftantia follicitatio
c. Salm. loc. cit. nu. 53. cum Soto , Val. Suar. Tap.
nis fit ejufdem ſpeciei , quam cooperatio ad for
Prad. Et hanc expreffe docet S. Thomas , quam
nicationem , infertur quod cooperatio ad forni
vis enim Sanch. citet ipfum pro fua fententia
cationem ( licet in ipfa fornicatione neceffario
in 2.2.q.43. a. 3. veruntamen a. 1. ad 4. S. Do
* &or ita loquitur : Quando aliquis fuo malo fa
contenta ) fit peccatum diftin&tum tam contra
Ao, vel verbo intendit alium ad peccatum indus
caftitatem , quam contra caritatem ; Unde qui
fornicatur , fecundum hanc fententiam , non`u
-cere ; vel etiamfi ipfe non intendat , ipfum fa
num peccatum committit , fed plura contra ca
&um eft inductivum ad peccatum ; tunc ille dat
ftitatem ; & tot ( ut arguo ) quot peccatán tu
occafionem ruine , unde vocatur fcandalum ati
vum . Quod autem is peccet etiam contra vircommitteres , fi ad invicem cum altero pollu
tutem , ad quam lædendam proximum ( etfi intionem faceres ; Tunc enim unum peccatum
directe ) inducit , Ratio eft , quia quælibet vir
ageres , quia te polluis ; fecundum , quia polluis
tus non folum contrarios prohibet actus , fed
alterum idque jam tenet Tour. tom. 3. p. 337.
v. Ex his, ubi ait quod fornicans dupliciter.
etiam prohibet , ne detur occafio aliis inducti
va ad peccandum ; tunc enim occafio illa , efto
peccat , propter fornicationem propriam , & pro
pter alienam ) ; tertium , quia cooperaris • ut
non fit caufa de fe influxiva , eft tamen caufa
alter te polluat , præter duo alia peccata , que
moralis , ut proximus peccet ; dicitur caufa mo
committis contra caritatem , cooperando ad
ralis , quæ in fubftantia æquivalet caufæ directe
inductivæ ad peccatum . cum fine ea proximus
pollutionem illius ; & ad actionem ipfius , ut tu
non peccaret . Ita Cajet, 2. 2. q. 43. art. 1. San
polluaris . Omnia hæc peccata enumerantur et
ch. loc. cit. Roncaglia loc. ut fup. Tournely loc.
iam in fornicatione ; & pariter in fodomia ,
cit. & Sal, nu. 55.cum Laym. Vide dicenda in
adulterio , & inceftu . Hæc autem diverfa peccata
quæft. III. nu. 47. circafin. Qui tamen fuo exem
non certe funt explicanda in Confeffione ab eo
plo induceret alium ad furandum , licet peccet
qui fornicatur , nam fufficienter illa exprimit
contra juftitiam duplici peccato , non tenetur
fatendo fornicationem ; & ut ipfe fornicando
tamen ad reftitutionem , ut comm . docent DD.
jam confufe illa apprehendit , ita etiam in con
Molina D. 34. num. 2. Bon. D. 1. quæft. 2 , p. 11.
fufo Confeffarius ipfa intelliget .. *
num. 14. Sanch. Dec. 1. c. 7. n. 15. RoncagliaDici poffet cum Suar. apud Salm. tr. 21. c. 12.
(vide loc. cit. ) & Salm. de Reft. th. 13. cap. 1.
de Peccat. num. 6o. quod cum plura objecta
num, 114. ( contra Tournely tom. 3. p. 329. in
mala refpiciunt unum acum , tunc unum pec
fin. cum Antoine) . Ratio , quia exemplum ilcatum conftituunt , etiamfi per fe feorfim divi
lud non eft caufa dire& te influxiva , fed tantum
fum unumquodque obje&um eorum fiam pro
occafio , quæ non præftat ad * furandum pofiti
priam malitiam complete haberet , prout dicit
vum influxum , qui requiritur ad obligationem
Spor. de Penit. c.3 . nu. 435. de Sacerdote cele
reftitutionis . brante in mortali , qui licet plures a& tiones per
46 Quæftio II. An circum& tantia inductionis ad
fe malas perpetret , nempe indigne confecran
fornicationem fit in Confeffione explicanda ? Ne
do , fumendo &c. tamen , ut tenet Sporer , quia
gant Lugo de Pœn. D. 16. & Tamb. in Meth. omnes illæ actiones unum minifterium Sacrificii
Conf. cap. 3. §. 4. num. 24. cumJo. Sanch. & Vasq.
refpiciunt , unum facrilegium ipfe committit . Et
Leandr. cum aliis apud Sal, de Pœn. c. 8. num.
fic pariter dici poffet in fornicatione , ubi , quam
107. qui dicunt fufficere fateri fornicationem
vis plures actiones prava concurrant , omnes per fe
quia malitia inductionis five fcandali ( ut ajunt )
fingularem malitiam habentes , quia tamen unum
jam habetur , licet non gravis , quando aliquis
peccatum fornicationis refpiciunt , ideo præ
non follicitat , fed confentit ; adhuc enim par
cifo peccato inductionis ) unum peccatum con
ftituunt . Sed regulam , quam ponit Saar. ut fupra,
ticipat cum altero in fuo peccato , & eft caufa .
negant Sal. n. 69. I. c. &dicunt
Cooperans ad ejus ruinam : quare folum videtur L , quod ficut plura
 162 Lib. II. Tract. III. De Præcepto Caritatis .
obje&a prava , fpecifice diftin&a in uno a&u ritatem , quam contra virtutem , ad quam læ
( puta in accifione Sacerdotis ) , plura peccata dendam occafio proximo præbetur , petendo ab
efformant fpecie diverfa ; ita plura obje& ta ex illo mutuum , Sacramentum , aut juramentum
fe propriam malitiam completam habentia , et fine gravi caufa ; nam , cum adfit gravis caufa ,
iam in uno a&u plura peccata numero diverſa petens omnino excufatur , ut docet D. Tb. 2, 2.
conftituunt . Quod autem Miffa cclebrata in mor quæft. 78. art. 4. cum S. Aug. Elbel de Scand. n.
tali fit unum Sacrilegium , hoc negamus cum 365. & aliiscomm. ap. Salm . de Contract, cap. 3.
Croix. Vide dicenda lib. 4. num. 48. His tamen num. 120. quia licite poteft homo , caufa alicu
non obftantibus , non improbo opinionem eorum , jus fui notabilis boni , permittere peccatum al
qui dicunt fornicationem effe unum peccatum ; terius , quod provenit tantum ex illius malitia.
fed magis mihi arridet fententia Lugonis , ut fu Petens autem fine jufta caufa peccat primo con
pra , qui in quacumque fornicatione plura pecca tra caritatem , quia eft caufa moralis , ut pro
ta agnofcit . Unufquifque abundet in fenfu fuo . ximus patiatur grave damnum fpirituale ; nam
Quæftio III. An fit peccatum fcandali petere præfcindendo a quæftione , an actus externus au
ab alio aliquid , quod ipfe non præftabit fine pec geat malitiam actus interni , ut tenent Scotus,
cato , fi jam paratus fit ad peccandum ? Hinc & fui Difcipuli cum Dupafq. Theol. tom. 4. Difp.
diftinguendum : fi res quæ petitur fit de fe in 2. quæft. 5. quia ( ut dicunt ) integritas , feu dif
trinfece mala , ita ut nullo modo præftari poffit formitas actus externi diverfa eft ab integritate
fine peccato , prout eft petere fornicationem a actus interni , cum a& tus externi & interni fint
meretrice parata , non defunt piures DD. qui diverfæ rationis : Vel an , manente voluntate
dicunt non effe peccatum fcandali ; quia , cum plena erga peccatum , a& tus externus nihil addąť
talis mulier fit femper in actuali aut virtuali vo malitiæ a&ui interno , ut tenent probabilius D.
luntate peccandi , non cenfetur graviter , fed le Th. Gonet in Clypeo tom. 3. diff. 7. art. un. Eftius
viter cooperari , qui occafionem ei præbet pec 1.2. dist. 42. §. & alii , quia tota malitia actus 1
catum illud exequendi . Ita Sotus lib. 6. deJuft. externi confiftit in voluntate . Sed quicquid fit
quæft. 1. art. 5. item Henriq. Azor, Valent. Me de hoc , etiam Thomifta , prout declarat Eftius ,
din. Salon. Manuel , Lop. &c. apud Sanch. Dec. dicunt , quod , cum contingit perpetratione ope
Lib. 1. cap.6. num. 13. cum Conink. & Salas ap. ris mali voluntatem magis affici ad rem concu
Bon. dePanit. quæft. 5. Sect. 2. p. 2. §. 3. diff. 3. pitam , tunc fine dubio per opus externum ad
num. 19. & 20. Veneror tantorum DD. auctori ditur aliquid malitiæ , quia tunc ipfius volunta
tatem , fed non auderem recedere a fententia tis malitia augetur . Quapropter , quamvis , fpe
contraria , quam fequendam cenfeo , & tenent culative loquendo , fit probabilior Thomiftarum
Sanch. loc. cit. num. 14. cum Cajet, Nav. & Fill. fententia , practice tamen dicimus , quod ex com
item Bonac. de Peccat. D. z. quæft. 4. p. 2. §. un. muniter contingentibus per actum externum ſem
num. 21. Ronc. tract. 6. de Char. cap. 6. quæft . 6. per augetur malitia voluntatis , ob ejus majorem
Tamb. Dec. lib. 5. cap. 1. §. 4. num. 65. & Spor. complacentiam , conatum , diuturnitatem , &c.
in V. Præc. c. 1. ex n. 45. qui vocat communem ut advertit bene Habert de A&. Hum. c. 8. q. 2.
& certam . Ratio mihi valde potens , quia , li Hinc Etius loc. cit. in fin. fic concludit : Cete
cet meretrix fit in a&uali voluntate peccandi , rum , quoniam externum opus revera peccatum eſt ,
certe tamen fibi infert ruinam graviter majorem , binc fit , ut femper dicendum fit plus mali eum
opere complendo illud particulare fornicationis feciffe qui peccatum opere perpetravit , quam qui
peccatum . Is igitur , qui illi cooperatur ad pec in fola voluntate continuit. Cum igitur peccator
catum confummandum , dupliciter graviter pec acu externo notabilem majorem ruinam fibi in
cat , tum contra caritatem , tum contra cafti fert ; non poteft excufari peccato gravi contra
tatem , ut mox melius patebit ex infra di caritatem , qui fine gravi caufa cooperatur illi
cendis . ad opus exequenduni , ut ait etiam Tourn. t. 3.
Si autem res quæ petitur fit indifferens , & be P. 427. v. ex bis : Caritas enim nos obligat ad
De poffit præftari fine peccato alterius , ut effet vitandum damnum grave proximi , quotiefcum
petere mutuum ab ufurario , juramentum a fal que fine notabili incommodo id poffumus . Cum
fum juraturo , Sacramentum a Sacerdote pecca autem habemus gravem caufam petendi , non pof
tore, & fimilia ; prima fententia tenet , non ef fumus fine gravi incommodo a petendo abftine
fe peccatum grave , petere prædi& ta fine jufta re ; & ideo tunc equidem excufamur ; fecus ve
caufa. Ratio , quia ( ut ajunt ) , cum ufurarius ro , fi caufa fit levis , & tanto magis fi fit illici
ille, aut Sacerdos , &c. jam habeat voluntatem ta , aut vana . Ita Buf. n. 49. Sanch. Dec. lib. z.
deliberatam peccandi , non inferes ipfi grave da cap. 8. n. 22. 23. cum Valent. Arag. & Conrad.
mnum , fi proponas illi occafionem , qua exe Sylveft. v. Ufura , 7. q. 1. Molin . tom. 2. de Juft.
quatur peccatum præter tuam intentionem ; ea D. 335. Concl. 4. Ronc, tra&. 6. q.6. de Car.c.6.
enim anticipatio operis externi_peccatum illius 1.1.6. Tamb. Dec. lib. 5. cap. 1. §. 4. n. 76. Saim.
tantum accidentaliter variat . Ita Lugo deJuft. de Contract. C. 3. .123. Ở truất . 21. C. 8. 7.123.
D. 25. ex num. 234. Cajet. 2.2. quæft. 78. art. 4. cum Pal. Bann. & Trull. Bonac. de Pecc. D. z.
4.4. p. 2. n. 21. cum Suar. & Fill. & cenfet Bon. }
& in Summa v. Úfura , Sot. loc. cit. dub. 1. Nav.
fumma c. 17. n. 262. Sa v. Ufura , num. 5. item rationem primæ fententiæ non videri fatis fir
Arag. Led. & alii ap. Sanch. Dec. lib. 3. cap. 8. mam . Item Sporer in V. Præc. c. 1. n. 46. cum
num 23. & probabilem putant ipfe Sanch. Pal. S. Antonin. Vafq. Pont. Palud. Aug. & aliis ap.
is Tamb. AA.cit. Et eandem noftram fententiam fequitur
Secunda vero fententia , quam ample& timur , etiam P. Elbel , de Scand. n. 365. afferens hanc
renet id effe peccatum mortale tam contra ca effe communem .
Pro
 1
Cap. II. De Præcepto Caritatis erga Proximum . Dub. IV. 163
Probabiliter tamen Sporer num. 47. cum Leff. dos? Et an peccent graviter mulieres pe
Hurt. & aliis excufat ab hoc peccato contra ca Aus oftendentes?
ritatem petentem fine jufta caufa mutuum ab $6 Quomodo peccent obfcæna componentes , aut
ufurario parato , fi ufurarius ob multitudinem repræfentantes , aut pingentes ?
petentium æquæ certe ac facile præftabit alteri 57 An liceat fuadere minus malum • ad majus
pecuniam illam ad ufuras ; quia tunc non adeft evitandum ?
obligatio impediendi peccatum , quod ille æque 58 An aliquando liceat permittere ruinam Pro
certe alias patraret . Verum dicimus , quod pe ximi?
tens fine gravi caufa , etiam in cafu mox pofi
to , non excufatur ab alio peccato gravi contra 99 ESP. 1. Permitti non poteft abfque necef- 48
virtutem , ad quam lædendam mortaliter indu "" > >
cit proximum . Et hoc , etiamfi daretur cafus , "" Ratio eft , quia tenemur ex Caritate impe
quem practice jam diximus moraliter impoffibi "" dire peccata proximi , fi facile poffimus ,
le eft evenire , quod opere externo non augere » Laym. cap. 23. ex commun.
tur malitia proximi parati ad peccandum . Ra
tio , quia fine jufta caufa nunquam licet coope Unde refolvuntur bi Cafus .
rari ad actionem objective malam ; concurrere
enim moraliter , etfi permiffive , ad a& tum obje ,, Abfque caufa non licet petere mutuum ab
Яive malum fine jufta caufa , per fe femper eft "" ufurario , vel ab infideli juramentum per fal
malum ; prout certum eft , quod inducere amen "" fos Deos , concubinario adminiftrationem Sa
¦ tem ad pejerandum , fornicandum , &c. etiamfi ,, cramenti , vel ut celebret : cum enim abfque
ille non peccat , eft grave peccatum contra vir ,, peccato id non fit facturus , cooperareris ejus
tutes oppofitas , ut communiter dicunt Salm, de » peccato . Suar. Sanch. Trull. lib. 1. c. 6. dift,
Leg. c.3. n. 49. & Buf. n, 155. cum Laym. Bonac. " 5. num. 15.
Pal. Sanch. Gran. &c. Hinc codem modo petens ,, Refp. 2. Ex caufa neceffitatis , vel utilitatis 49
fine gravi caufa mutuum ab ufurario , Sacramen ,, poteft permitti . Patet in difto cafu , qui fim
tum a Sacerdote peccatore , quamvis parato , ,, pliciter fine peccato fieri poteft : ideoque licet
peccat non folum contra caritatem , fed etiam "" talia petere ex rationabili caufa , etfi alter ex
contra juftitiam , aut Religionem , ut dicunt "" malitia fit peccaturus . Requiritur autem ma
Salm. loc. cit. de Contra&t. c. 3. num. 123. & de ,, jor neceffitas , ut permittatur fcandalum Pu
Sacr. cap. 8. num. 36. Sanch. Bec. loc. cit. cum "" fillorum , quam Pharifaicum . Item major , fi
Sylveft. Mol. Valent. Pal. Trull. Villal, Ban, Tap. ,, plures fint fcandalizandi ; fi timeatur pecca
apud Salm. in fine . ,, tum grave ; & denique , fi certo prævideatur,
Notant autem Sporer loc. cit. n. 75. & Pontius ,, quam alias . Laym . loc. cit. Bonac. d. 2. q.4.
de Matr. lib. 5. cap. 18. num. 51. cum Soto , & 29 P. 2. * ( Sufficit inde ab ufurario , ut Viva ex
Cajet. quod ad mutuuni licet 11244 petendum ab ufu ", communi , & Salm. Tra&t. 21. c. 8. n. 76, cun
rario non requiritur præcifa neceffitas , fed fuf ,, Caj. Nav. Con. &c. Et ad perenda Sacramenta
ficit quævis notabilis utilitas , five ad conferva ", a Miniftro peccatore , aut excommunicate role
tionem , five ad decentiam ftatus , aut familiæ : ", rato , ut Laym. de Car. c. 13. n. 8. cum Sanch.
puta ut ait Pon. cum iifdem DD. cit. ) fi vir "" & Nav. ex S. Th. vide dita n. 47. Et vide
nobilis petat mutuum ad exercenda torneamen " etiam infra n. 77. v. 4. Licitum ) * .
ta cum fuis amicis , & aliàs abftinendo aliquam ,, Refp. 3. Debet permitti , fi alioqui propria so
notam incurreret . .‫ د‬falus periclitaretur , vel aliis , præfertim Com
"" munitati , grave damnum immineret . Unde
ARTICULUS II. 29 bona fpiritualia neceffaria ad falutem nec dé
" bet , nec poteft quifquam dimittere ob cujuf
An, & quando Scandalum paffivum permitti », quam fcandalum . Fill. 28. cap. 8.
poffit an ob illud vitandum aliquid Refp. 4. Bona fpiritualia (& fecundum Lor
omitti debeat? " cam ap. Dian. p. 5. t. 7. B. 24. etiam tempo
" ralia ) non neceffaria ad falutem non tenetur
48 Quando Scandalum paffivum permitti poffit? ,, quis omittere , vel differre , ob fcandalum
49 An Sufficiat fola utilitas ad petendum niu "" Pharifaicum , juxta illud Matth. 15. Sinite il
tuum ab ufurario , & Sacramenta a Mini ", los , &c. nifi tamen ex dilatione fru& tus fpe
firo excommunicato , vel peccatore ? " raretur facilius vero , ac fæpius talia bona
30 An aliquando teneamur omittere , vel differ "> differenda , vel etiam omittenda funt , ob fcan
re bona Spiritualia , ad vitandum Scanda " dalum Pufillorum : v. gr. ingreffus Religionis
lum alterius ? "" debet differri ob fcandalum parentis , fi con
$ 1 An aliquando teneamur omittere quedam Præ " .‫ د‬fenfus illius brevi fperetur . Laym. loc. cit.
cepta ? Docet S.Th. 2.2. 9. 43. art. 7. quod aliquan
$2 An dimittere bona temporalia ? An peccet gra do tenemur differre bona fpiritualia non necef
viter mulier utens vefte virili ? Vide ibid. faria ad falutem , ob fcandalum Pufillorum , non
alios cafus . vero ob Pharifaicum . Attamen notandum hic
$3 An puella decenter ornata teneatur fe averte eft ex Laym. de Car. c. 13. n . 8. cum S. Th. quod
re a confpectu alicujus particularis eam con fcandalum Pufillorum poft monitionem fit Phá
cupituri? rifaicum . Hinc , quamvis quis debeat differre
54 Quid fi je ornet ornatu Superfluo? ingredi Religionem ob fcandalum propinquorum ,
55 Quid fi putet in genere aliquos fcandalizan fi illorum confenfus brevi fperetur , ut ait Buf.
L 2 poteft

164 Lib. II. Tract. III.
poteft tamen re&e ingredi , fi ipfi pergant refi
ftere , ut Laym . cum S. Antonin. Palud. &c. I.c.
num. 8. in fine . Sed quoad hoc pun& tum vide
omnino dicenda 1. 4. n. 68.
Et hic præterea notandum , certum effe , ut
dicunt Salmanticenfes de IV. Præcepto cap. un.
num, 7. poffe filios , infcio patre Religionem in
gredi , aut Clericatum fumere : maxime fi fciant ,
patrem ex affectu carnali impediturum ; quod
regulariter accidit , ut bene advertit Pinamon..
De Vocation. cap. 3. circa initium . Hinc docet.
3. Thom, z. z. quæft. 189. art. 6. in corp. quod.
rele poffunt filii , prætermiffo parentum obfequio ,
Religionem intrare etiam contra præceptum pa-.
rentum . Et art. 10. in corp. dicit quod filii non
debent confilium fumere , nifi ab bis , de quibus
Speratur, quod pro non impediant , exEc
&
cl. 37. Cum viro irreligiofo tracta de fan&itate ,
& cum injufto de juftitia .36 Atque dicto art, 10.
ad 2. affert S. Cyrillum , qui fuper illa Evan
gelii verba : Permitte me renunciare his , qui do
mi funt , &c. fic loquitur : Communicare proxi
mis , indicat adhuc languentem , retroceden
tem: propter quod audit a Domino : Nemo mit
tens manum ad aratrum , & refpiciens retro ,
aptus eft Regno Dei . Refpicit retro , qui dila
tionem quærit cum propinquis conferendi . Vi
de alia valde utilia , quæ dicentur fuper hoc
punto cit. lib. 4. num. 78. Tunc tantum filiis
non liceret ingredi Religionem , quando relin
querent parentes in neceffitate gravi , vel fra
fres in extrema , ut Salmanticenfes de Statu
Relig. cap. 3. numer. 53. c. cum S. Thom. &
Communi . In dubio tamen , an neceffitas fit ta
fis , permittitur ingreffus , cum in dubio poffi
deat libertas , ut docet Sanch. Decal. lib. 4.
cap. 20. numer. 6. Vide dicenda dift. lib. 4. ex
num. 66.
51 ,, Refp. 5. Ad vitandum grave fcandalum Pu
23 fillorum quædam præcepta impleri non de
$
"" bent , nifi tamen omiffio effet magis damno
fa omittenti . Vid. Laym. lib. 2. t. 3. cap. 13.
"2 Ratio hujus eft , quia tunc , concurrente du
22
, plici præcepto , fcilicet naturali de cavendo
"" fcandalo , & pofitivo , majus , & fortius eft
> naturale .
Quæftio eft , an ad vitandum fcandalum pro
ximi fint omittenda Præcepta ? Certum eft. I.
Quod præcepta , quæ omitti non poffunt fine
A peccato , hæc nunquam prætermittenda funt ob
alterius fcandalum , five fit Pharifaicum ex il
lius malitia , five pufillorum ex ejus infirmita
te , aut ignorantia . Hujufmodi funt præcepta
Fidei , & Sacramentorum , quæ funt neceffaria
ad falutem , ut docet S. Thom. 2.2. quæft. 43.
art.7. Item omnia præcepta naturalia ; & quam
vis DD. aliqui dicant aliquando poffe omitti
præcepta naturalia affirmativa , nempe corrigen
di peccatores , vel puniendi délinquentes , quan
do magis timetur damnum , quam fperatur fru
Яus ; tamen melius dicit Palaus de Carit, t. 6.
-D.6. p . 16. num...., in fin, tunc verius in iis
cafibus ipfa præcepta ceffare , & non obligare .
Certum eft II. Quod alia præcepta pofitiva neç
Ietiam omitti poffunt , fi fcandalum proximi ef
fet pharifaicum , quia tunc potius laretur illi
occafie bona aliorum malitiofe impediendi , ut
T "
De Præcepto Caritatis .
ait Sporer de 5. Præc. cap. 1. num. 29. ex D. Th.
d. q. 43. art. 8.
Dubium autem eft , an fint omittenda præce .
pta pofitiva , ad fcandalum pufillorum vitandum ?
Prima fententia probabilis , quam tenent Nav.
Summ. cap. 24. num.44. Vafq. quæſt. 43. art. 7.
d. 1. Palaus d. p. 16. num. 3. cum Baf. de Leon..
& probabilem putat Croix li 2. numer. 244. ac
Tamb. Dec. lib. 3. cap. 2. num. 8. negat , quia
præcepta etiam pofitiva , & humana non ceffant
obligare , quando fcandalum non eft datum ; fed.
acceptum ; magis enim tunc obftringit obligatio
implendi præcepta tibi injunta , quam vitandi ,
omiffionem præcepti alteri impofiti . Affirmat
vero fecunda fententia probabilior , quam tenent
cum Bufemb. Laym. de Carit. cap. 3. num. 10.
qui vocat communem , Canus in Rel. de Pan.
p.5 . Suar. D. 10. de Scand. Sect. 4. num. 9. 'Tour
nely tom. 3. pag. 332. Roncaglia de Car. cap. 6.
quæft. 7. Sporer de 5. Præc. cap. 1, n. 29. & Sal
mantic, tract. 21. cap. 8. num. 87. cum Valent.
Sylv. Bann. Led. Hurt. Med. Cord. & Lorca .
Citant etiam Salmantic. S. Thom, in dict. art. 7.
fed revera S. Doctor ibi non loquitur de præce
ptis , fed de bonis fpiritualibus , pro quibus ve
rius intelligenda funt confilia . Ratio hujus fen
tentiæ eft , quia præceptum generale de vitan
do fcandalo Proximi , cum fit naturale , præfe
rendum eft præceptis pofitivis . At quia magnum
effet incommodum mulieris , fi ipfa ob fcanda
lum alterius ad longum tempus abftinere a Mif
fa teneretur , ideo valde probabiliter dicunt Lay
mann de Carit. cap. 13. num. 10. Tournely loc.
cit. Sporer dift. cap. 1. num. 29. & 37. quod
illa ad hoc non tenetur , nifi pro una vel alte
ra vice ... Ima tenet Elbel de Scand, cum Ills.
aliifque pluribus , bene poffe illam femel vel i
terum omittere Sacrum , fed ad hoc non tene
ri , cum accidat fcandalum omninò ex alterius
malitia .
Ex ditis refolvuntur bi Cafus.
1. Prælati Ecclefiaftici non tenentur ( imo sz
,, nec poffunt ) ea , quæ ad bona Ecclefiæ confer
"" vanda funt neceffaria , v. g. lites , &c. omitte
,, re ad vitanda fcandala Pharifaica , imo etiam
,, pufillorum etfi his prius reddi debeat ratio
"2 rectitudinis . Dian. part. 5. t. 7. R. 24 Ex S.
" Thom. c. 1905
Quæritur , an ad vitandum fcandalum fint di
mittenda bona temporalia ? Diftinguit D. Th. ,
& docet 2.2, quæft. 43. art. 8. quod fi bona fint
propria , tunc vel totaliter dimittenda , wal vel ali
ter Scandalum eft fedandum , feilicet per aliquam
monitionem ; Nam , facta monitione de veritate
juftitiæ , fcandalum evadit pharifaicum , de quo
nihil amplius curandum , ut docet idém D. Th.
eod. loc. Imo dicunt Palaus de Carit. tom. 6.
D. 6. p. 17. Sanchez Dec. lib. 1. cap.7. num. 11 .
Sporer de V. Præcept. cap. 1. numer. 32. cum
Suarez , Dian. &c. nunquam effe obligationem
gravem, pati magnam jacturam in bonis pro
priis , ne Proximus patiatur fcandalum . et
iam ex infirmitate . Ratio , quia caritas cr
ga Proximum non obligat cum tanto incom
modo . Hoc tanto magis procedit , fi bona fint
com-
 Cap. II. De Præcepto Caritatis erga Proximum . Dub. IV.
commiffa ad confervandum , ut bona Ecclefia
committuntur Prælatis , & fimilia : Ipfa enim
nec etiam poffunt dimitti propter fcandalum al
terius , uti poffunt dimitti bona privata . Quam
vis , ut monent re& te Laym. de Charit. cap. 13.
num.9. cum S. Antonin. & Palud, ac Sporer loc.
cit. d. num. 32. etiam pro iis differri debet exa
Яio , donec inftruantur debitores de fua obliga
tione . Imo dicunt S. Antonin. Cajetan. & Val:
apud Laym. ibid. quod fi adhuc poft monitio
nem populi fcandalum nec etiam ceffet , & ma
gna immineat fructus fpiritualis ja&ura , tunc
melius fe geret Prælatus , fi procuret Ecclefiæ
affenfum , ut debitum remittatur . Attamen be
ne ait Laym. in hoc penfandas effe circumftan
tias tam bonorum dimittendorum , quam fcan
dali eventuri , & ne forte ex remiffione malitia
debitorum magis augeatur ; Nam S.Thom. de
eo cafu d. art. 8. fic loquitur : Propter Scanda
lum pharifaicum non funt bona temporalia di
mittenda , quia boc noceret bono communi ; da
retur enim malis occafio rapiendi ; & noceret ra
pientibus , quia retinendo`non ſua • in peccato
remanerent .
2. Si femina utatur veſte virili , vel contra ,
,, tantum ex levitate , fine prava intentione ,
», aut periculo fcandali , & libidinis , veniale
», tantum erit ; alias mortale ; nullum vero , fi
99 ex neceffitate . Dian. part. 5. tra& t. 7. R. 32,
,, ex S. Th. Sylv. &c.
Si mulier utatur vefte virili , ex fe non eft
peccatum grave ; fed poffet grave effe ex cir
cumftantiis periculi libidinis , vel fcandali , ut
Laym. de Charit. d. cap. 13. in fin. Sylvius ap.
Tourn. tom. 3. p. 515. quæſt. 3. & Salm. Tract.
21. d. cap. 8. num. 62. Et hoc indicat S. Thom.
2.2. quæft. 169. art. 2. ad 3. ubi Na De fe vitio
Jum eft , quod mulier utatur veſte virili , aut e
converfo: & præcipue , quia hoc poteft effe caufa
lafciviæ : & fpecialiter prohibetur in lege ( Deut.
22. ) , quia Gentiles tali mutatione habitus ute
bantur ad idololatriæ fuperftitionem . Poteft ta
men quandoque boc fieri fine peccato propter ali
quam neceffitatem , vel caufa se occultandi ab
boftibus , vel propter defectum veftimenti , vel
propter aliud bujufmodi . Secus autem eft tan
tum veniale ; & aliquando nullum , fi adfit ju
fta caufa , v. gr. ad fe occultandum , ut docet
D. Thom. loc. cit. & Laym. ibid. cum Navarr. O
Cajet. qui dicit præceptum Deut. cap. 22. prout
ceremoniale jam ceffaffe .
" 3. Peccatum , ex quo Confeffarium in Con
"" feffione ( ex infirmitate tamen ) graviter ſcan
" dalizandum noftri , debes reticere . Laym.
loc. cit. ex Nav. &c.
4 4. Uxor femel , vel iterum debet omittere
» jejunium , ex quo maritus graviter offende
,, tur , & oriretur difcordia . ibid..
,, 5. Si , ituro te ad Sacrum die feſto , exci
,, tanda fit gravis rixa , vel cædes , non tens
99 ris ire . ibid.
,, 6. Superior peccata fubditi fæpe poteft dif
,, fimulare ad vitandas turbas , & majora ma
,, la , quæ alioqui teneretur punire .
53 27. Mulier , quæ fcit in fe 2 vel in fui afpe
" Au aliquem in particulari fcandalizandum ,
,, mortaliter peccat , fi data opera ei fe confpi
Lig. Theol, Tom. I,
165
,, ciendam offerat : adeoque poteft , & debet non
,, tantum publico , fed etiam Sacro abftinere die
"" fefto femel , aut iterum , ad peccatum illud
,, evitandum . Dixi 1. aliquem in particulari :
,, quia ob timorem fcandali alicujus ex Com
,, munitate in genere vel etiam plurium , ab
22 ftinere , nimis effet difficile , & plenum fcru
», pulis . Dixi 2. femel , aut iterum : quia fæpe
,, nimis effet grave , & durum . Bonac. Sanch.
,, Laym. loc. cit. num. 10. & alii . Vid. Dian.
» part. 5. trað. 7. R. 21 , & 22. ubi in contra
99 rium citat aliquos Autores negantes obliga
,, tionem prætermittendi rem præceptam ad e
,, vitandum aliorum fcandalum .
Si ergo agitur de omittendis rebus præceptis ,
nempe Miffa a puella , ne fe offerat confpectui
juvenis , a quo fcit turpiter concupifci , juxta fe
cundam fententiam relatam num. 51. debet ipfa
femel , & iterum omittere Sacrum : fed proba
biliter etiam juxta aliam primam fententiam ib.
allatam , ut ait Tamb. Dec. lib. 4. cap. 2. n. 8.
bene poffet , imo teneretur , non obftante fcan
dalo illius , Ecclefiam adire ad Sacrum au
diendum .
Si vero agatur de re non præcepta , quæritur ,
an peccet mortaliter puella , ad confpiciendum
fe præbens confpe&ui viri fcandalum paffuri ?
Affirmant cum Bufemb. S. Antonin. Sylveft . Nav.
Azor. &c. apud Sanch. Dec. lib. 1. cap. 6. n. 16.
qui afferit hoc effe commune , quando illa fe
offert , nullam aliam caufam habens rationabi
lem , puta invifendi amicas , eundi ad Eccle
fiam , &c. Sed valde probabiliter negant pecca
re graviter Cajet. 2. 2. quæft. 154. art. 4. in fin.
& quest. 169. art. 2. ad 5. Sanch. loc. cit . n. 17. i
cum Nav. Med. & Azor. item Sporer de 5. Prec
cap. 1. num. 34. 35. cum Armill. & Pal. Leff.
lib. 4. num. 113. Salm. tra&t. 21. cap. 8. num. 59.
& probabile putat Croix lib. 2. num. 247. cum
Bonac. Diana . Sufficit enim , ut dicunt , ad
eam excufandam faltem a mortali caufa , ne
ipfa fua libertate privetur ; cum ex una parte
hoc fcandalum non eft datum , fed acceptum ex
malitia viri ; & ex alia vice effet res valde in
commoda mulieri , & fcrupulis obnoxia , fi ex
pendere deberet femper , an habeat juftam cau
fam egrediendi , vel non . Nequirem autem ( ut
bene ajunt Palaus tom, 6. D.6. part. 7. num. 4.
Sanch. d. num. 17. & Sporer num . 35. ) illam ex
cufare a mortali , fi ipfa ex vanitate ducta , et
fcandalum illius viri non intendat , data opera
ejus afpectui fe offerret . Hinc recte dicunt Spor.
num. 36. & Dian. p. 3. tra&. 7. R. 3. cum Hurt.
teneri mulierem fub gravi fcandalum viri deter
minati vitare , fi poffet commode aliam Eccle
Gam adire , per aliam viam progredi , a fene
ftra abftinere , & fimilia : Hoc tamen non intel
ligendum ad longum tempus , fed tantum pro
una vel altera vice , donec alter advertere pof
fit fe fugi ab illa , ut diximus dift. num. 51. in
fin. & afferit Sporer num. 37. dicens in hoc o
mnes confentire . Nequirem etiam mulierem
a mortali excufare , fi illa peteret aliquem lo
cum , quem non adiret , nifi fciret ibi ama
fium adeffe , ut re& te advertit Sporer nu
mer..35.
" 8. Mulier , quæ ex ornatu , etiam conve• 54
L 3 nien
 166 Lib. II. Tract. III. De Præcepto Charitatis .
»
20 niente fuo ftatui, probabiliter prævidet ali "" fe , ac directe ad libidinem provocans . Rà,
» quem in particulari lapfurum mortaliter , te 39 tio eft , tum quia eft fcandalum potius acce
netur ad breve tempus eum dimittere , aut » ptum , quam datum , & ornatus ille , ac pul
» talis confpe& tum fugere . Dixi ad breve tem"" chritudo remote tantum ad peccatum prove
22 pus: quia ad longum , nimis illi grave foret . cat , ut docent Laym. & Bonac. Tum quia
** Vid. Dian. loc. cit. "" nimis grave effet ifti fexui , præfertim fi ma❤

BA
Salmans. Tract. 21. cap.8. num. 59. cum Ca ,, ritum quærant , perpetuo fic abftinere , cum
jet. Trull. Pal. Nauar. &c. afferunt nullo mo ,, illa occafio fit univerfalis , & perpetua ; nec
do peccare, mulierem fe ornantem juxta fuam "" formofiores unquam licite irent foras , cum
conditionem , fi hoc faciat ad placendum viro " pulchritudo naturalis plus noceat , quam ar *
fuo , vel ut fponfum inveniat , ut docet etiam 22. tificialis . Plura de hac re vide apud Dian.
S.Thom. 2.2. quæfi. 169. art. 2. vel tantum , ne 2 tom. 1. R. 37. Bardel. lib. 3. d. 5. n. 13. Inte
fua libertate privetur , Salm. d. 1. num. 60. Sed99 rim feminam nudum pectus gerentem non ma
hoc femper intelligendum ad diuturnum tem "" la intentione , etfi quidam excufent a morta
pus ; alias tenetur faltem bis vel femel abftine "2 li , ego tamen , inquit Sa , difficile abfolve
re a confpe&u juvenis concupituri , juxta di&a回复 ,, rem . Et certum eft , quod Confeffario incum
mox num. 53 22 bat hujufmodi ornatum diffuadere , & deter
a 9 Si vero idem timeretur in particulari ,, rere ab eo . Vid. Sa , verb, Ornatus, Úc.
» ex ornatu fuperfluo , vano , & inconvenienti » ll. cc..
» ( quem affumere vanitatis , & placendi cau Quæritur, an peccent graviter mulieres ad fui
23 fa , ut videantur pulchræ , & procum faciliusornatum ubera oftendentes ? Acriter invehunt
contra hunc morem Natalis Alex. Dec, lib. 4.
inveniant , feclufis aliis , non nifi veniale eft) ,
» teneretur eum omnino dimittere , etiam fub art. 5. reg. 8. de Scandalo , & Roncagl, de Char
2 mortali ; quia nullum habet jus ad illum or rit. cap. 6. queft. 5. Refp. 3. dicentes hoc per fe
» natum , & ex, altera parte tenetur vitare pec effe peccatum mortale , quia per fe aliis grave
fcandalum affert ; Et hoc probari inquiunt f ex
catum alterius , quando commode poteft . Vid.
SS. Patribus , qui hujufmodi confuetudinem ma
» Syly. v. ornatus . * ( Idem recte fentiunt Salm .
gnopere increpant . Cum ego munus Concionar
" tract, 21. cap. 8. num. 60. ac Laym . tract. 3. c.
toris geffi , pluries etiam hunc pernitiofum ufum
13. in fine , Leffius autem lib. 4. cap.4. num.
" 112, cenfet tantum per breve tempus feminam fortiter conatus fum exprobrare ; fed cum hic
officium agam feriptoris de fcientia morali , 0
teneri abftinere ab illo fuperfluo ornatu . Nota
» autem hic quod docet S. Thomas 2. 2. quæft. portet , ut dicam quod juxta veritatem fentio ,
& qued a DD, didici . Non nego I, quod illæ
29 269, art. 2. ubi dicit mulieres , appetentespla
» cere viris ex vanitate , quandoquepeccare tan feminæ quæ hunc morem alicubi introducerent ,
» tum venialiter . Alibi vero S. Dodor in Epift. fane graviter peccarent . Non nego II. quod.de
nudatio pectoris poffet effe ita immoderata , ut
1. ad Tim. cap. z. infin. fic ait : Ornatus fim
» plex, fervata recta intentione , confuetudine , per fe non poffet excufari a fcandalo gravi,
"" & conditione ftatus , non eft peccatum . De tanquam valde ad lafciviam provocans , uti be
29. fucato autem femper eft peccatum ; mulieri me ait Sporer de V. Prae. cap. 1, num . 39. Dico
vero III. quod fi denudatio non effet taliter im
>> bus enim non permittitur ornari , nifi propter
moderata , & alicubi adeffet confuetudo , ut mu
vicos , & viri nolunt decipi , ut fucatæ eis ap
lieres fic incederent, effet quidem exprobran
" pareant ) * . Alii tamen , ut Caj. Nav. c. 23.
" videntur docere , eam tantum teneri fub ve da , fed non omnino damnanda de peccato mor◄
23 niali fed minus probabiliter ) , quando in tali . Id tenent communiffime Navarrus , Cajet.
Lefus , Laym. Bon. Salm. & alit plurimi . Na
particulari lapfus prævidetur , & brevi tempo
99 re abftinendum eft ; qui etiam cum Azor. Leff.varr. Summ, cap. a3. num. 19. fic ait : Neque et
22 & Bonac. excufant a mortali eas , quæ ex iam femine mortaliter peccant oftentantes pecto
ra nuda, que pulchriores videantur , abfque alia
" confuetudine loci media ubera detegunt , fu
29 Co, pigmentis , alienis crinibus utuntur ; dummala intentione mortali , quia nullo jure natu
sali Divino , aut bumano , faltem ad mortale ob
" modo non aliorum lafciviam , fed tantum ma
» jorem pulchritudinis ornatum intendant , abs ligante , vetatur . Idem dicit. Cajetanus in 2. 2.
» que alio fine mortali, aut lege particulari id quæft. 169. art.z. qui verf. Secundo fic ait : Pe
Bus a mulieribus nudum alicubi defertur , quod
23 fub mortali prohibente . Addunt tamen fore
juxta morem Patrie non eft de ſe mortale . Idem
”, grave , & mortale peccatum hujufcemodi mo
,, rem detegendi pectus , vel temuiter tantum docet Leffius lib. 4. cap. 4. ex num. 112. dicens :
Poteft effe peccatum mortiferum , fi pudenda non
99 tegendi ; ubi non eft , introducere . Nav. N..
" 18. Leff 112. Laym., loc. cit. &c. vid. Bonac.fatis tegerentur ; Secus in nudando pectore , uz
瀚 Cajet. Fum Nav. nam partem illam nec natu¬
» de matr. quæft. 4. p. 9. num. 17.
Ta 2. aut pudor poftular abfolute tegi . Grave ta
35

10. Si mulier non in particulari , fed in ge

men effet bujufmodi . morem introducere . Senten
ɔ nere tantum aliquos in fe fcandalizandos pu
" tet, modo eorum lafciviam non intendat , nec tiam hanc dicit effe communem Laym. lib. 3..
tract. 3. cap. 13. infin. n. 6. Idem cenfent Azor.
" ei płaceat ( licet ei placeat , quod laudetur
» ut formofa ), non videtur teneri abftinere ab die 4. Pr. cap. 18. Sanch. Dec. lib. 1. cap. 6. n. To 1
23 illo ornatu , etiam fuperfluo , fub mortali " Bonac . de Matrim. quæft. 5. punit. 9. num . 17.
9, v. gr. fncamilo faciem , imo etiam denudando Salm. de vr. Præc. cap. 3. num. 16. cum Sylv
Fill. &c.. ( contra S. Antonin. Rof. & Eliz. ), =
" ex communi confuetudine pe& tus : nift tamem
quia ( dicunt ) pectus non eft pars, vehementer
23 denudatio , vek ornatus effet valde turpis per NG
 Cap. II. De Præcepto Charitatis erga Proximum . Dub. IV. 167
provocans ád lafciviam . Videtur etiam huic ad non videtur sunc præcipitanda fententia ( ut di
hærere S.Thom. 2. z. q. 160, art. z. ubi loquens eit Guillelm. Specie in quodam fimili ) fcilicet
de ornatu fuperfluo mulierum ( ut patet ex 3. ob ut deneget propter hoc abfolutionem , vel illifa
jectione ) , fic ait : Et fi quidem bac intentione fe eiat confcientiam de mortali, quia , faciendopo
ornent , ut alios provocent ad concupifceatiam , fea contra illud , etiamfi illud non effet morta
mortaliter peccant . Si autem ex quadam levitate , le, ei erit mortale , quia omne quod eft contra
vel etiam ex quadam vanitatepropter jallantiam confcientiam , edificat ad Gebennam , 28. q. 1.
quamdam , non femper eft peccatum mortale , fed §. Et bis . Et cum promptiora fint jura ad fol
quandoque veniale . Deinde addit : In que tamen vendum quam ligandum , cap. Ponderet. Dift. 1.
cafu poffent aliquæ excufari , quando non fieret ex melius fit Domino reddere rationem de nimia
aliquavanitate , fed propter contrariam confuetu mifericordia , quam de nimia feveritate , ut di
dinem : quamvis talis confuetudo non fit lauda cit Chryfoft. cap. Alligant. 26. quæft. 7. potius
bilis . Deridet autem Roncaglia hanc rationem videtur abfolvendum , & divino examini dimit
confuctudinis excufantis , dicens : Poteftne que tendum , Fateor tamen , quod & Prædicatores in
cumque confuetudo dare jus ad id quod aliis de prædicando , & Confeffores in audientia Confef
Sua natura præbet gravem occafionem peccandi fionum debent talia deteftari , & perfuadere ad
Sed immerito deridet , nam patet , quod con dimittendum , cum fint nimia & exceſſiva ; non
fuetudo fic incedendi , non quidem dat jus ad tamen ita indiftin&te afferere eſſe mortalia .
id quod eft contra jus naturale , fed bene dimi 11. Peccant etiam graviter , qui compo- 36
nuit vim concupifcentiæ ; ubi enim non ,, nunt , defcribunt , repræfentant , vel pingunt
majus fcandalum dabunt illæ mulieres , quæ bra . ,, turpia , & ad libidinem provocantia . Bonac.
chia aut crura oftendent , quam eæ quæ pectus ,, Sanch. Fill,
( modo denudatio fit moderata ) , ubi talis vi Procul dubio componentes , five repræfentantes
get confuetudo , quia affuefactio efficit , ut viri comoedias valde turpes excufari non poffunt á
ex tali vifu minus moveantur ad concupifcen peccato gravi . Sanch. de Matr. lib. 9. D. 46. n.42.
tiam , prout experientia conftat . SS. autem Pa cum S. Antonin . Ang. Sylv, &c. Et ob quodcun
tres aut modo concionatorio funt locuti , vel de que lucrum , ut Tamburin . Decr. cap. 8. §. 5.
ufu immoderato , ut diximus . Tandem idem num. 1.
Roncaglia loc. cit. infine , concedit modicam di Pariter graviter peccant pingentes , five ex
fcooperitionem pectoris excufare a peccato gra ponentes publice imagines obfcoenas , fcilicet de
vi . Et idem docet doctiffimus Sylvius 2. 2. q. teatis pudendis , five tenuì velo coopertis , ut
109, art. 2. Cæterum non dubito , quod fenten Salm. Trad. 21. c. 8. num. 64. cum Sanchez
tia , ut fupra relata , cum magna difcretione_o Trull. Secus , fi deteftis aliis partibus , puden
portet ut pruden's Confeffarius utatur , ne indul da tegantur. Salm, ibid. tum Turr. Dian.
geat nimiæ mulierum licentiæ , quæ libidinem pluribus aliis .
involvet , cum pie viventes non fic incedant . Utrum liceat fuadere, aut permittere minus 57
Bene enim Croix lib. 2. num . 248. cum Eliz. ad málum ad majus evitandum ? Prima fententia
vertit , quod ejufmodi feminæ denudatione pe negat , prout tenet Laym. de Char, c. 12. n. 7.
toris non raro quærunt inhonefte appeti a vi cum Azor. & aliis, Rátio, quia comparativum
ris , ut illos fibi irretiant & captivent ; & hanc non tollit pofitivum ; unde qui fuadet minus
ob caufam recte putat Eliz. plures feminas da malum , vere malum fuadet . Limitat vero Laym.
mnationem pati . Hinc non dubito , quod hu cum Azor, nifi malum illud fit virtualiter in
jufmodi indecens mos enixe a Predicatoribus , clufum in illo alio majori . Sic parato aliquem
& Confeffariis , quantum fieri poteft , coercen occidere potes fuadere , ut manum tantum am
dus eft , & extirpandus . Audiatur id quod do putet ; eidem tamen , non alteri defignato ; Sic
cet D. Antonin. p.a. tit. 4. cap. s . ubi , quam etiam volenti adulterari potes fuadere tornica
vis dereftetur enixe ufum mulierum oftendendi tionem cum foluta in generali , non autem in
ubera , quando talis ufus effet valde immode particulari . Admittunt hoc Salm. loc. cit. dum
ratus, prout refert adeffe in partibus Rheni , modo ille decreverit utrunque malum patrare
his verbis : Si enim de ufu Patriæ eft , ut mu cum Nav. &c. At Laym, indiftinéte loquitur , &
lieres deferant veftes verfus collum fciffas ufque Sanch. cum fecunda fententia , ut mox dicetur ,
ad oftentationem mamillarum , ut in partibus hanc limitationem expreffe rejicit : quia ( di
Rbeni , valde turpis & impudicus eft ralis ufus , cit ) tunc minus malum proponitur , non ut al
& ideo non fervandus . Attamen in fequenti §. ter illud perpetret , fed ut a majort retrahatur
In quantum , addit : Si enim mulier ornet ſe fe Secunda igitur fententia probabilior tenet , li
cundum decentiam fui fatus , & morem Patrie , citum effe minus malum fuadere , fi alter jam
& non fit ibi multus exceffus , is ex boc alpi determinatus fuerit ad majus exequendum . Ra
cientes rapiantur ad concupifcentiam ejus , erit tio , quia tunc fuadens non quærit malum , fed
ibi occafio potius accepta quam data ; unde non bonum , fcilicet ele& tionem minoris mali . Ita
mulieri, fed ei foli qui ruit , imputabitur ad Sanch. de Matrim. lib.7. D. XI. num, 15. cum
mortale . Poterit autem effe tantus exceffus , quod Sot. Mol. Nav. Medin. Sylveßt. & aliis pluri
erit occafio etiam data . Sic denique concludit : bus, ac Salm. tract. 21, cap. 8. n. 58. cum Cajet..
Ex præditis igitur videtur dicendum , quod ubi Sot. Pal. Bon. &c. probabilem putat Croix lib. 2.
in bujufmodi ornatibus Confeffor invent clare , num. 223. Hinc docet idem Sảnch, num. 19. cum
indubitanter mortale , talem non abfolvat , Caj. Sot. Covarr. Valent. parato aliquem occi
nifs proponat abſtinere a tali crimine . Si vero dere , licite poffe fuaderi , ut ab eo furetur , vel
non poteft clare percipere , utrum fit mortale , ut fornicetur . Et probat ex S. Auguft. in c. Si
L quod
 168 Lib. II. Tra&. 111. De Præcepto Caritatis .
quod verius , 33. q. v. ubi : Si enim facturus eft,
quod non licet , jam faciat adulterium , & non
faciat bomicidium : & vivente uxore fua , alte
ram ducat , & non humanum fanguinem fundat .
Ex quibus verbis , jam faciat adulterium , pro
bat Sanch. diet. num. 15. cum Soto , Mol. Nav.
Abb. &c. S. Do&orem , non tantum permitten
do , fed etiam fuadendo locutum fuiffe . Et hoc
addit Sanch. num. 23. cum Salon, licere non fo
lum privatis , fed etiam Confeffariis , parenti
bus, & aliis , quibus ex officio incumbit , impe
dire peccata fubditorum .
58 ,, Refp. 6. Poteft aliquando permitti proximi
,, ruina , quando is paratus eft ad malum , &
,, alter non intendit , ut peccet , fed tantum ,
,, non auferendo occafionem , permittit unum
,, peccatum , ne fiant plura , ita ut permiſſio fit
,, impeditiva majoris mali .
Unde refolves .
J mael (Jer. 41. ) Noli occidere nos , quia thefau
1. Hero licèt non auferre occafionem fu
,, randi filiis , aut famulis , cum eos nihilomi
99 nus ad furandum propenfos , & paratos novit ,
,, ut fic deprehenfi puniantur , & refipifcant :
,, tunc enim rationabiliter permittit furtum u
,, num , ut evitentur plura , Sanch. Laym. Bonac.
" * ( Et hæc fententia videtur fatis communis
„, cum Sanch. de Matr. lib. 10, d. 12, num. 52.
» qui citat pro ea Sot. Led. Nav. Sa , &c. Et
, confentit D. Tb. in 4. p. 2, d. 35. q. un. art. 3.
», ad 4. ubi : Quandoque vir uxorem ſuſpe t &am ba
» bens ei infidiatur , & deprehendere eam poteft
22 cum teftibus in crimine fornicationis ; & fic po
39 teft ad accufationem procedere . Idem admittit
22 Tourn. tom. 3. P. 337. cum Antoine ) * .
29 2. Probabile eft non * licere talia ultro po
,, nere , aut iis objicere , quia pofitive concur
,, reret ad peccatum ; & non tam auferret oc
" cafionem , quam poneret : Sa v. peccatum , &
Sanch. qui ex eadem caufa docet non licere
,, marito dare uxori anfam adulterandi , vel ad
,, ultero , ut tentet uxorem . Interim probabili
,, ter contrarium docet Laym. lib. 2. t. 3. c. 13.
" Quod confirmari poteft exemplo Judith , quæ
,, vix aliter videtur feciffe c.9. Cum enim fci
,, ret permiffionem libidinis in Holoferne fore
,, impeditivam malorum , pofuit ei occafionem ,
,, nempe ornatum fuum , alioqui licitum , & ta-*
,, men communiter cenfetur in hoc non peccaf
"" fe . Vid. Bon. d. 2. q. 4. P. 2. Palaum bic ,
Et hoc probabile putant etiam Viva de IV,
Præc, quæft. XI, Art. 5. n . 12. verf. Infertur IV,
Laym. de Carit , cap. 13 , n . 5. cum P. Nav. Item
Elbel de Scand. num. 377. Sporer de V. Præc.
cap. 1. num. 65. cum Dian. & Tamb. & probat
ext. Si quis jervus , & de Furtis ; ubi permit
titur domino tradere fervo fæpe follicitato a fu
re res , ut ad furem deferat , ut fic fur depre
benfus cum re furtiva , & punitus , non amplius
folliciter . Quem textum dicit Spor. cum P. Nay.
Pal. apud Tamb, locum habere etiam in foro
Confcientiæ . Contradicunt tamen Sanch. de Ma
trim. lib. 10, d. 12. num. 53. cum Sa , item Bon.
de Scand. d. z. quæft. 4. p. 2. num. 34. & Spor.
loc. cit. num. 63. vocans hanc probabiliorem >
quia ( ut dicunt ) hæc videtur pofitiva inductio ,
five ad peccatum cooperatio , quæ eft intrinfece
mala . Sed hoc non obftante , fatis probabilis vi
detur prima fententia , quia , cum maritus , vel
dominus præbet anfam mochandi , vel furandi ,
non vere inducit ad peccandum , fed præbet oc
cafionem , & permittit peccatum alterius , ex ju
fta caufa , fcil. ut fe indemnem fervet a pericu
lo damni obventuri . Aliud enim eft inducere
aliud præbere occafionem . Illud eft intrinfece
malum , non autem hoc ; alioquin nunquam li
ceret , etiam ex caufa jufta , petere mutuum ab
ufurario , juramentum ab infideli , &c. Quod eft
contra communem DD. fententiam quicquid
aliquis dicat ) , & contra D. Th. cum S. Auguft.
2. 2. quæft. 78. art. 4. Unde S. Th. ibi hanc re
gulam dat : Inducere hominem ad peccandum nul
lo modo licet : Uti tamen peccato alterius ad bo
num , licitum eft . Imo S. Doctar videtur ibid.
etiam opinioni mox, allatæ expreffe adhærere
exemplo decem virorum , qui dixerunt ad If
ros babemus in agro . Et hos S. Doctor afferit
minime peccaffe . (
ARTICULUS III.
An liceat alterius peccato materialiter cooperari
59 Quando liceat materialiter cooperari peccato
proximi ?
60 An liceat nubere cum ſponſo exiftente in mor
tali , vel obftricto voto caftitatis ?. 61. An
reddere debitum eidem ? 62. An dare Com
munionem peccatori occulto? 63. Quid li
ceat famulis ? Et que fit cooperatio Mate
rialis , que Formalis ? 64. An comitari
Herum ad lupanar &c. Et an comitari con
cubinam ad berum ? 65. An deferre mune
ra meretrici ? 66. An aperire oftium mere- *
trici? An deferre fcalam , ut Dominus af
cendat ad mulicrem ? 67. An fcribere litte
ras amatorias ? 68. An miniftrare carnes ?
69 An liceat cauponibus dare vinum ebriofis , vel
carnes in die vetito? Vide alia ap. Buſemb.
70 An locare domum meretrici , & ufurariis ?
71 An vendere aleas , gladios , venena &c.?
72 An agnum Judea ?
73 An liceat Chriftianis captivis remigare &c.
74. An adjuvare Tyrannum ? 75. An vehere
annonam ad Hæreticos ? An aurigis vebere
meretricem?
76 An accipere munera ab Amafio? · au reddere
gladium occifuro?
77 An liceat petere juramentum a pejeraturo?
Et mutuum ab ufurario fine gravi caufa ?
78 An adjuvare ufurarium ? An dare mutuum
abujuro?
79 An petere Sacramenta ab excommunicata , vel.
a peccatore ; & an a parato ?
*
80 An dare cibos vetitos?
"" ESP. Cooperari tantum materialiter , fub- 59.
99 materiam ,
,, tatem peccandi , vel exhibendo obje&um , li-.
‫ دو‬cet , fi fequentes conditiones adfint', I. Si tum
opus , vel cooperatio fit fecundum fe bona , vel
» faltem indifferens . II . Si bona intentione ,
", & ra
 Cap. II. De Præcepto Caritatis erga Proximum . Dub. V. Art. III. 169
„, & rationabili ex caufa fiat , & non uti juves ,, ferant munera , eidem venienti aperiant o
,, alterum peccare.. III. Si alterius peccatum im. "" ftium :: quia hæc tantum remote fe ad pecca
», pedire nequeas , aut faltem non tenearis pro "" tum habent , & fine iis peccatum fieret . Un
,, pter caufam rationabilem , Circa quam notant, "" de tamen non fequitur , alteri cuivis licere
"" Sanch. Laym. etfi ejus gravitas certa re "" ea præftare . Bon. p. 11. cap. 26. Azor. 1. 2.
,, gula definiri nequeat , fed prudentis judicio 22 1.12, c.ult. q. 8. Laym. 1.2. .3. c.13 . Sanch.
"" metienda fit ; tanto tamen graviorem requiri,,,, 1.1 . mor. c.7. n.21 . * ( Sed vide n.feq. 64.) !!
1. Quanto gravius eft, peccatum , cujus occa Ad diftinguendum autem, quando cooperatio
"" fio datur , 2. Quanto probabilius eft , te non fit materialis , & quando formalis , alii dicunt
,, cooperante , alterum non peccaturum : aut ut Cardenas , & M. Milante in prop. 51. Innoc.
,, quanto certior eft affe &us peccati . 3, Quanto XI. quod cooperatio tunc eft materialis , quan
" propinquius tua cooperatio peccatum attingit , do ipfa per accidens & remote conducit ad pec
4. Quanto minus juris habeas ad tale opus . catum alterius ; 12 tunc autem formalis , quandɔ
» 5. Denique quanto magis peccatum cum ju per fe , vel ob aliquam circumftantiam adjun- -
,, ftitia pugnat , idque propter damnum tertii : 8am , proxime conducit ad executionem pecca
,, Laym . 1. 2. tr. 3. cap. 13.. ti , licet per fe effet indifferens . Sed melius cum
S. Antonin. Gabr . Sylvef. &c. apud Sanch, in aliis dicendum illam effe formalem , quæ con...
Decal. I. 1. c. 7. n. 4 videntur fentire ,, nullo currit ad malam voluntatem alteriùs , & 61ne
cafu licituni effe cooperari ad peccatum alte quit effe fine peccato : Materialem vero illam , 1
rius : At hoc communiter DD. permittunt, fi quæ concurrit tantum ad malam actionem alte
debitæ conditiones adfint . Vide Tamb. Dec. 1. rius , præter intentionem cooperantis . Hæc au
5. c. 1. § . 4. Et Sanch. loc. cit. cenfet Autho tem eft licita , quando per fe actio eft bona vel
res citatos locutos fuiffe cafu , quo abfit juxta indifferens , & quando adeft jufta caufa & pro
caufa excufans ; vel quando cooperatio fit in portionata ad gravitatem peccati alterius , & ad
trinfece mala . Semper autem eft intrinfece ma proximitatem concurfus , qui præftatur ad pec
la illa actio , quæ ex fe determinata eft ad pec cati executionem , Ratio , quia , cum tu præftas
catum : uti effet , quærere domino concubinam , actionem indifferentem fine prava intentione , fi
idola fabricare , & quid fimile . Secus , fi actio alter illa abuti voluerit ad fuum peccatum e
poteft fieri fine peccato , puta miniftrare men xequendum , non teneris nifi ex caritate illud
fæ , aperire januam , &c. Hinc ad licite coope impedire ; & quia caritas non obligat cum gra
randum peccato alterius , vide conditiones re vi incommodo , ideo ponens tuam cooperatio
quifitas apud Bufemb. ut mox fupra .. nem cum jufta caufa , non peccas : tunc enim
( peccatum illius non provenit ex cooperatione
Unde refolves hos Cafus. tua , fed ex malitia ipfius , qui tua actione abu
titur . Nec valet dicere, quod tua a& tio , etfi
22 1. Hoc modo licite materialiter cooperatur indifferens , conjunéta tamen cum circumftantia
,, fponfa contrahens cum fponfo quem fcit Sa pravæ intentionis alterius , evadit mala ; nam
" cramentum accipere in peccato mortali . Sciens revera actio tua non eft per fe conjuncta cum
"" vero eum habere votum caftitatis.» peccat mala voluntate illius , fed ille conjungit fuam
22 contrahendo cum ipfo , quia ad contractum malam voluntatem cum a& tione tua ; Unde tua
" illicitum concurrit . Laynı. I. c. ex Sanch. I, actio non erit tunc caufa per fe influens in pec
„ 7. de matr. d. 11. n. 11. catum , fed tantum occafio qua ille abutitur ad
61 .‫ د‬2. Licite quoque poft matrimonium contra peccandum . Vide dicenda .308 85715 -
"" & tum materialiter cooperatur conjux , fi con Quær. I. An famulus ratione famulatus poffit 64
jugi obftricto voto caftitatis reddat debitum : comitari herum ad lupanar , vel fternere equum ?
" imo ad id tenetur ex juftitia , fi eum exigen Affirmant Bufemb. biç cum Nav. Man. &c. ap.
"2 tem non poffit a propofito avocare ..Ibidem * Sanch. Dec. I. 1 , cap. 7. n. 22. At probabilius .
" ( Et bec eft communiſſima & 1 probabilior Sen non fufficit ad id fola ratio famulatus , etiamfi
" tentia cum Suarez , Lugo , Laym . Bonac. Pal. fine famuli ope herus adiret ; faltem requiritur
8 " Sanch. Concina , Holzmann , Boff. &c. Licet in
metus gravis damni,, Ita Sanch. I. c.Viva inprop.
" oppofita cum Pontio , Croix , Comit. Sylv. &c. 51. Inn. XI. n. 5. Salm. trači. 21. c. 8. n. 72..
"" etiam ft probabilis ; vide dicenda l. 6. n. Qui rete advertunt id nunquam licere , fi hæ
» 944. ) rus ex comitatu animoſior reddatur . An autem
62 3. Similiter Parochus Euchariftiam licite " liceat famulo deducere concubinam in domum
,, poteft , & debet miniftrare peccatori , & ex heri? Dicit Sanch. I. c. n. 25. cum Nav. & Man..
,, communicato , & hæretico occulto , fi petat quod fi inter dominum & concubinam jam con
,, publice ; imo Confeffarius præbere debet pe ventum erat , tunc famulus fola ratione famu
"" tenti etiam privatim , fi ex fola Confeffione latus excufatur , quando dominus etiam fine
", ejus peccatum novit . ibid, * ( Et ita tenen famulo æque peccatum committeret ( Alias non
"", dum ex communiffima fententia cum Spor. de
" excufatur nifi ex metu gravis damni , ut San
"" Sacr. Pan. n. 869. &c. contra Petrocor. Vide chez n. 22. ) . Et idem ait num, 25. de famulo
⭑ deferente concubinam curru vel felja . Sed me
23 dicenda 1, 6. n. 658. ).
63 4. Excufantur a peccato famuli , fi ratione fui rito id non admittunt Carden. & Milant, in
,, famulatus præftent quædam obfequia , quæ f dit. propofit. 51. & P. Concina tom. 2. pag.
19 ne gravi fuo incommodo negare non poffint ; 284. 285. Idque tanto magis non admitten
"" ut verb. gr. veftiant dominum , fternant e dum de famulo vocante concubinam ad domum
» quum , comitentur ad lupanar , meretrici de heri contra Azor. Et idem dico de Aurigis & Nau
tis
 170 Lib. III. Tra&. III. De Præcepto Charitatis .
tis vehementibus meretricem ad amafium , qui qualis metus non excufet , puta ne a dominom
tantum excufari poffunt ob metum gravis da le traitetur, ne trovis oculis afpiciatur , ne do
mni ; vide num, 76, mo expellatur : quæ mala certe non comprehen
65 Quær. II. An liceat famulo deferre munera dunt damnum mortis . Quia tamen prædi & tæ coo
meretrici ratione famulatus ? Affirmant , loquen perationes vere concurrunt ad damnum ftupri
,
do tantum de efculentis & aliis munufculis , quamvis folum materialiter concurrant ad pec
Buf. Sancb. lib. 1. cap. 7. num. 29. Spor, de catum ftupratoris , puto nullum alium timorem
5. Præc. cap. 1. num. 99. & Pal, de Char. p. 11. excufare cooperantem nifi mortis ; Nam alias
num. 4. cum Nav. & Azor. Sed verius P. Conc. ob folum metum ja&uræ facultatum , vel infa
tom. 2. pag. 284. putat hoc effe intrinfece ma miæ , non licet concurrere ad dehonorationem
lum , quia revera munera per fe turpem amo puellæ deflorandæ . Vide dicenda lib. 3. n. 57%.
rem fovent . ubi dicemus non licere pariter tibi fcalam , vel
66 Quær. III. Utrum liceat famulo oftium mere claves tradere furi , nifi ob timorem mortis , vel
trici aperire ? Negat Croix lib. 2. num. 253. At infamiæ cum Tournely loc. cit. Tradere autem
communius affirmant cum Buf. Salm. d. cap. 8. gladium occifuro nunquam licet , quia non licet
num, 74. Layin, de Charit, c. 13. Ref. 5. Tamb. occidi innocentem , ut tu mortem vites , ut be
cum Sanch. Dian. Azor, Sa , Rodr. &c. Nec of ne docent Conc. tom. 7. p. 168. & Tourn. 304. V.
ficit propof. 51. Innocent. XI. dicens : Famulus , lib, 3. num. 6, 7.
qui fubmiffis bumeris fcienter adyuvat herumfuum Quær, V. An liceat famulo ob metum gravem 67
afcendere per feneftras ad fuprandam virginem , fcribere vel deferre literas amatorias concubi
& multoties eidem fubfervit , deferendo [calam , næ domini ? Quidquid alii dicant , puto cum
aperiendo januam , aut quid fimile cooperando , Salm. num. 68. Sanch. num. 26. Viva num. 5.
non peccat mortaliter , fi id faciat metu notabi Laym . Bonac. Tambur. &c. cum Croix lib. 2, n..
lis detrimenti , puta ne a domino male tractetur , 273. hæc nunquam licere , quia formaliter con
ne torvis oculis afpiciatur , ne domo expellatur . currunt ad peccatum heri , fovendo turpem e
Nam ly aperienda januam ex ipfomet contextu jus amorem . Et hoc cenfeo dicendum cum San
intelligitur de aperitione per vim confe& ta , ut chez Salm. num. 67. ( contra Pal. & Peb. ap.
recte dicunt Roncagl. de Char. Tra& t. 6. in Reg. Tamb. num. 18. ) etiam in dubio , an literæ con
pro praxi num. 4. poft cap.6. Salm. ibid. n.74. tineant amatoria ; Quia , cum conftet de turpi t
Modo ( ajunt ) ipfo non apericnte , adfit alius amore , moraliter creditur turpia continere . Si
qui aperiat , vero contineant fola figna urbanitatis , etiam
Quær. IV, An ex metu mortis vel magni da requiritur ad excufandumi famulum caufa jufta ,
mni liceat famulo fubjicere Humeros , vel defer ultra obfequium famulatus , ut dicunt Salmant.
re fcalam domino afcendenti ad fornicandum 2 Sanch, & Tamb. II . cc.
vi aperire januam , & fimilia ? Negant Viva , Quær. VI. An liceat famulo miniftrare carnes 68
& Milante in di&. prop. 51 , P. Concina tom, 2. in die vetito ! Negant Salm, cap. 8. num . 81.
pag. 280, Salm, num. 73. Croix lib. 2. num. 244. cum Pal. Vafq . Dian. &c. Advertunt tamen in
& alii , Quia , ut dicunt , tales actiones nun dubio præfumendum herum jufta caufa excufa
quam licent , utpote intrinfece male . Sed con ri . Sed vide feq. num. 69, Qu. VII.
tradicunt Bufemb, infra n. 68. Sanch. di&. c. 7. 1
5. Ad ea opera , quæ propinquius fe ad pec
num. 22. & Leff. 1, 2. cap. 16. num. 59. quorum ,, catum habent , aut juvant , v. gr. fubjicere
fententia fpectata ratione mihi probabilior vi ,, humeros , admovere fçalas hero per feneftram
detur , Ratio , quia , ut mox fupra diximus , ,, afcendendi ad concubinam , deferre literas ama 1
cum ut præftas actionem per fe indifferentem , "" torias ad meretricem , comitari ad duellum , &c.
feil, quæ poteft effe bona & mala , non teneris , communis ratio famulatus non fufficit , fed exi
nifi ex charitate ab illa abftinere , ne alter ea » gunt majorem neceffitatem , & caufam , ut li
abutatur ad peccandum ; Quando autem alias ?? cite fiant ; v. gr. periculum gravis , aut fal
grave damnum metuis , licite permittere potes ,, tem notabilis damni , fi detre& tent ; ib. * ( Sed
peccatum alterius ; nam ex una parte charitas "9" vide dita mox ſupra ex num, 66. ) *
te non obligat cum gravi damno peccatum ejus 22 6. Sic enim excufantur caupones vendentes 69
avertere ; & ex altera malitia alterius nequit ,, carnes in die jejunii comefturis , & vinum
mutare naturam tuæ actionis , ita ut de indiffe ,, ebriofis , fi alii æque venderent • Sanch, Bo
renti evadat intrinfece mala . Et idem mecum ?? nac. &c.
fentit doctus Auctor continuation. Tournely t. 1. Quær. VII. An liceat cauponibus vendere vi
pag. 303, dicens : Non teneor grave fubire detri num iis quos ebriandos prævident ? Excufat eos
mentum , ut alterius peccatum avertam ; ipfefa P. Conc. n. 29. ex metu mortis , aut mutilatio
ne malitiam fuam fibi imputet . Nec valet di nis , quia ut ait ) tam venditio quam potus
cere , quod præfatæ a & tiones funt per fe male , sunt actiones indifferentes , & fola malitia biben
quia cooperantur ad peccatum ftupri ; Idque pro tis intemperanter ebrietas accidit ; unde infert
bari ex ipfa prop. damn, ubi dicitur , aut quid cauponem nonnifi ex charitate teneri impedire .
fimile cooperando . Nam refpondetur , quod To ebrietatem illorum . Probabilius tamen mihi vi
Cooperando non intelligitur de cooperatione for detur dicendum cum Buf. bic num. 6. Bonac. &
mali , fed de materiali , cum de ea folum lo Sanch. Elb. nu . 383. Spor. de 5. Præc. c. 1. nu.
cuti fint AA, propofitionis , & in tali fenfu cer 82. Tournely to. 3. nu. 335. v . Secunda , Tamb.
te fuit propofitio profcripta . Non autem ver nu. 36. & aliis fatis communiter apud Croix n.
bis , fi id faciat metu notabilis detrimenti , com 261. quod caupones fatis excufantur ob metum
prehenditur metus mortis ; ibi enim declaratur cujufcunque gravis damni , puta fi alias notabi liter
 Cap. II. De Præcepto Charitatis erga Proximum . Dub. IV. 171
liter læderentur ex diminutione emptorum . Ra Tamb. fi jacturam pateretur , res fuas non ver
tio quia , cum nullum eo cafu grave damnum dendo .
temporale obveniat ebriaturo ? charitas non Eodem modo licitum effet vendere ornatus
obligat cum gravi incommodo peccatum il puellæ abufuræ , fi illa ab aliis æque emeret ,
lius vitare . Et idem dico cum Bufemb. ut fu ait Croix lib. 2. num. 263. cum Navar. Azor.
pra num. 6. & Sanch. ibid. ac Mazzot. tom . I. Sanch. Bon. Dian. Cum , negando tunc vendi
pag. 480. de præbente carnes comefturis in die tionem , neque impediretur peccatum . Sed hoc
vetito . Illud autem quod dicunt Tambur. num. non admittendum , juxta dita num. 47. verf.
37. cum Sanch. & Pal, fcl. licitum effe vende Secunda , nifi venditor alioquin notabile patia
re , vinum eis qui revendent mixtum aqua fi æque tur incommodum .
commode nequeant aliis vendere ? id non ad 95 10. Excufantur etiam , qui ob juftam cau- 72
mittimus , nifi ob metum mortis " vel infa "" fam vendunt agnum Judæo vel Infideli ufuro
mie . " ad facrificium . Item qui Judæorum Synago
7. Ea quæ ad peccatum proxime concur , gas , hæreticorum templa , legitimo Magi
» runt , vel inducunt , vel cum juftitia pugnant , 5. Aratu permittente , ædificant , vel reftaurant :
"? etfi ex genere fuo fint indifferentia ; v. g. he » præfertim fi fieret æque fine ipfis . Navar. 1.
ro alterum occifuro gladium dare , oftendere " S. conf. 1. de Judæis . Laym . 1. 2. t. 3. cap.
22 illum , qui ad necem quæritur , compulfare , 13. num. 4. Venena autem vendere , nifi iis >,
» campanam ( fine fcandalo tanien ) ad concio ,, qui bene ufuri putantur v. g. ad confectionem
› nem hæreticam , meretricem , etfi condu& tam , , colorum , vel medicinam , non licet . v. Sanch.
,, ac paratam e domo evocare , & ad herum de " 1. mor. cap. 7. Unde venditio veneni , quod
" ducere , furi fcalam applicare , gerenti inju ,, non fervit , nifi ad hominis occifionem , fim
"? ftum bellum dare mutuas pecunias , pagum », pliciter eft mala .
» hæretico domino vendere , graviffimam cau ,, 11. Chriftiani captivi , ex gravi metu , in 73
, fam requirunt , hoc eft , metum tanti mali ? ,, triremibus Turcarum , vel Hæreticorum , li
»
» quod fecundum leges charitatis nemo tenea ,, cite remigant contra Catholicos , farcinas 9
» tur fubire ad evitandum malum, alterius , v. "9 machinas , arma ad bellum neceffaria conve
" g. fi alias occidendus effet , Laym. cap. 13. ,, hunt , propugnacula ædificant , &c. Ita pro
» num. 4. " babiliter Leff. Sanch. Suar. Laym. lib. 2. 7.
70 ,, 8. In civitatibus , in quibus vitandi majo 99 3. c. 13. contra Tol. & alios , qui docent pec
29 ris mali caufa permiffum eft , licet domum ,, care mortaliter . Quod fi tamen eo loco res
» locare ufurario ( excipit tamen jus Alienige ,, effet , ut hæc negantes a magno periculo claf
" nam ) , & meretricibus , maxime fi alit con 33 fem Chriftianam eriperent , vel victoriam
» ductores defint , nifi tamen meretrices graviter "" conferrent , tenerentur tantum bonum vitæ
• nocerent vicinis honeftis , vel ob fitum anfam ,, fuæ anteferre . Suarez , Leffius , Sanch. loc. cit.
›› majorem darent peccatis . Sanch. lib. 1. mcr. "" 12. Incolæ urbis , vel provinciæ , quam 74
9. cap. 7. Bon. loc. cit. * ( Ita etiam Salmant, ,, Tyrannus occupavit , licite manent inter ini
» Tract. 21. cap. 8. num. 65. cum Trull. Vaf » quos poffeffores , eofque cogente imperio ju
" quez , Prado , Led. & Viva cum Suar. Leff. ,, vant excubiis , foffione , contributione : idque
2, Azor, & aliis communiter ) ; “ ,, ex legitimi Principis præfumto confenfu : ex
71 " 9. Excufantur a mortali , imo etiam venia ,, quo etiam talia obfequia lieite promittunt
,, li , fi caufa adfit , artifices , qui faciunt , aut ,, cum juramento , ad majora mala fua , & le
2 vendunt res indifferentes , quibus quis bene ,, gitimi Principis declinanda . Laym . loc, cit,
,, poteft uti , licet plurimi abutantur , v. g. a 9. num. 5.
,, leas , fucos , gladios . Ratio eft , quia remo 9, 13. Nauta, & auriga Catholici in Hollan- 75
> te tantum ordinantur ad peccatum , & fimpli 39 dia , etiam fine gravi metu , fi abfit prava
,, citer impediri non poffunt . Quod fi tamen 93 intentio , licite vehunt annonam ad caftra
,, abufus effet contra juftitiam , non liceret ; 97 hæreticorum , fi adfint alii , qui illis ceffanti
, v. g. fi occifuro dares gladium ob magnum ,, bus , facerent : quia , nifi id faciant , exclu
,, pretium , quod offert . Ítem , fi quis fciat 99 dentur omni fucro tanquam ofores boni pu
,, hunc innocentem non pervertendum , nifi per ,, blici . V. Leff, lib. 2. c. 19. Sanch. lib. 1. c.
4
" has fuas merces : quia modicum lucrum cer " 7. Fill. t. 22, cap. § .
tæ faluti alterius eft poftponendum . Sanch. An autem liceat aurigis , aut nautis vehere
"" 1. c. Malum non eft præfumendum : unde li meretricem ad amafium pro fola mercede lu
"9 cite poffunt vendi aleæ , fuci , gladii , venc cranda ? Affirmant Spor. de V. Præc. c. 1. num.
2, na ( fcil. ea tantum , quæ poffunt deferviré 94. Salm. di& t. cap. 8. num. 72. cum Morell. &
27 etiam ad medicinam ) cuicumque , quem Diana apud Tamb. d. cap. 1. §. 4. num. 30. ex
"" abufurum fore non conftet . * ( İta Salmant. Croix 1.2. num. 274. cum Nav. Quia ( ut ajunt )
23 de Contract. cap. z. num. 22. cum S. Th. & hi funt caufa tantum remote cooperans . Sed re
" communi . ) * &
te negant Sanch. Dec. lib. 1. cap. 7. num. 25.
Dubium autem verfatur , quando verofimiliter Bon. de Matr. p. 14. num. 6. Ronc. de Char.
creditur emtor abufurus ? Bufemb. hic cum Sanch.
cap. 6. Reg. in praxi num. 1. & Viva in prop.
dicit non licere illa vendere ob lucrum . At 51. Inn. XI. num. 5. qui contrariam opinionem
Tamb. lib. 5. cap. 1. §. 4. num. 33. & Salmant. ait non effe folide probabilem ; hi omnes dicunt
ibid. num. 33. cum Bon. Rebell. Tap. Sylveft. eos tantum excufari ob grave damnum vitan
dicunt licere , fi venditor non poffet fine da dum : Imo Angles apud Sanch. putat nunquam
mano a venditione recedere ; five ut loquitur licere , atpote intrinfece malum .
Ad
 172 Lib. III. Tract. III. De Præcepto Caritatis .
76. Adduntur alii cafus . 1. Peccat puella acce ibid. cum S. Th. Bon. &c. oppofitum verius
een
ptans munera ab amafio , qui turpiter eam con feant , re&e tamen probabilem vocant prima
m
cupifcit , quia fovet amorem . Croix lib. 2. num. fententiam ; quia illa oblatio revera femper eft
264. cum Spor. conditionata , fcilicet fi nolis dare gratis , offe
77 2. Peccat reddens gladium occifuro , nifi me ro ufuras . Sed hoc nequaquam admitterem , fi
tus gravis incommodi excufet . Croix num. 265. alter non effet paratus ad mutuum dandum fub
cum Sanch. Bonac. &c. Sed vide num. 571. Secus
circa fine. ufuris ; quia aliter , qui fic eum alliceret ad mu
tuandum , directe induceret ad peccandum . No
3. An liceat petere juramentum a pejeratu tant autem Salm. d. cap. 3. de Contr. num, 122,
ro? Negant Vafq. & Sotus ap. Croix lib. 2. num . quod requiritur major caufa ad petendum mu
268. item Pontius de Matrim. lib. 5. cap. 18. n.
tuum ab eo , qui fcitur non daturus , nifi fub ufu.
62. ex D. Aug. & D. Tb. 2.2. quæft . 98. art. 4. ris: requiritur faltem magna utilitas , ut fupra .
ad4. Ratio , quia ( ut ait S. Tb. ) in jurame nte
5. Qui adjuvat ufurarium tantum in numeran- 78
ejus , qui falfum jurat , non videtur effe aliud dis pecuniis , fcribendis rationibus , aut in defe
bonum , quo uti liceat . Sed probabilius affirmant
rendo pignore , poteft excufari a peccato fola
Salm, trait. 21. cap. 8. num. 78. Tournely tom. 3. ratione famulatus ; Secus vero fi exigat ufuras,
P. 335. Bonac. de 2. Præc. D. 4. p. 11. num. 1. quia exatio eft cooperatio proximior ad pecca
cum Cajet. Salon . Suar. Reg. Fill. & Tamb. & tum ufurarii , etiamfi amicabiliter exigat . Quod
Dian. ap. Croix loc. cit. Modo adfit jufta cau
fi exigeret per vim aut minas , non olum pec
fa , nempe fi Judex petat juramentum ratione caret , fed infuper teneretur ad reftitutionem ;
Officii ( quod idem S. Thom. loc. cit. in corp. Vide dicenda lib. 3. num. 789.
etiam admittit ) ; vel fi magni tua intereft uti 6. Licet dare mutuum abufuro , fi adfit cau
perjurio ad fraudes alterius manifeftandas , ut fa , fcilicet fi aliter ille multum poffint nocere .
jus tuum confequaris : & fic non deeft bonum Ita apud Croix num. 269. Azor. & Leff. qui ta
utile petentis , quod fufficit pro jufta caufa . Et ✓ men dicit , non excufare caufam lucri” etiam
ita intelligendus D. Thom. ex contextu verbo jufti
rum in loc. cit. Commune autem eft licere pe .
7. Probabilius licet petere Sacramenta a Sa- 79
tere ob aliquod bonum jurame ntum a juraturo cerdote excommunicato tolerato
; quia ipfe tunc
per falfos Deos . Ita S. Thom . ibid. & Sanch. minime peccat
ea miniftrando . Tamb lib. 5.
Dec. lib. 3. cap. 8. n. 21. cum Gabr. Suar. Sayr. cap. 1. §. 4. num . 40 , cùm Sanch. & Hurt. con
c. contra Abulenf. Si vero res fit vera , & al tra Suar. Vide dicenda lib. 7. num. 39.
ter ignoret , vel fit falfa , & alter credat veram , Conveniunt etiam DD. licitum effe petere Sa
non licet eum inducere ad juramentum , ut re cramenta a Sacerdote , qui eft in mortali , fi
&e dicunt Salm . cap. 8. num. 79. & 80. adfit neceffitas , aut notabilis utilitas . Sed du
4. Licitum eft petere mutuum ab ufurario pro bium eft , fi utilitas non fit magna , an tunc li
pter aliquod bonum ; eft communis fententia ceat ? Affirmant Azor. Hurt, & Dian. ap. Croix
cum S.Thom. qui 2. 2. quæft.68. art. 4. fic do lib. 2. n. 272. Sed negandum cum Croix , juxta
cet : Licet ab eo , qui ufuras exercet " mutuum dicta num. 47. etiamfi Sacerdos fit paratus ad fa
accipere fub ufuris propter aliquod bonum , quod crilege miniftrandum .
eft fubventio fue neceffitatis , vel alterius . Et Volenti autem frangere jejunium , ubicunque
alibi , de Malo quæft . 13. art. 4. ad 17. inquit : inveniet cibos , licet eos præbere , dicendo con
Si aliquis propter aliquod bonum utatur malitia ditionate : Si vis jam comedere , cœna apud me ,
Ufurarii , accipiens ab eo mutuum ad ufuram , ut dicunt Sporer de V. Præc. n. 48. & Leff. 1.4.
non peccat . Si vero perfuaderet , quod mutuaret
ad ufuram ei , qui mutuare ad ufuram paratus cap.Præc. 2. num. 24. cum Navarr. Cajetan. ap. Viva
de D. Qu . 10. Art. 4. n. 6. Ratio , quia
non effet , abfque dubio in omni cafu peccaret .
peccatum tunc jam eft interne patratum , nec
Idque licet , fi adfit caufa vel neceffitatis , vel
notabilis utilitatis ; ut dictum eft num. 49. & ut impediri poteft , ut fupponitur . Sed huic opi
nioni nec acquiefco , & fequor Salm. Tract. 21.
dicunt Salm. d. cap. 8. num. 76, 77. cum Caj. cap. &. num. 81. & Ronc. de Carit. cap. 6. qui
Nav. Sanch. Bon. Pal. Afferit autem Lugo D.
cum Pal. Vafq . Dian. &c. oppofitum fentiunt ,
25. num. 235. commune effe inter DD. fufficere quia id in iis circumftantii eft objective ma
ad excufandum petentem mutuum ab ufurario s
lum , ad quod non licet cooperari nifi tantum ·
peccato gravi quamcumque utilitatem etiam permiffive , modo adfit caufa gravis , juxta no
modicam . Sed huic non acquiefco juxta dicta
ftrum principium pofitum num. 47. verf. Secun
num. 47. v. Secunda . Ratio , quia ad excufan da , & toties repetitum , nempe quod ad permit
dum grave peccatum , gravis requiritur caufa . tendum grave peccatum proximi , quod ille com
Secus igitur dicendum , fi adfit notabilis utili mittet ex occafione a nobis
præftita , non fuffi
tas , ut ajunt Croix lib. 2. num. 272. & Sporer. cit , quod alter fit paratus ad peccandum , fed
de V. Præc. cap. 1. num. 75. Et tunc licet etiam infuper requiritur gravis caufa neceffitatis , vel
offerre ei ufuras , conditionate dicendo : Si vis faltem utilitatis , quæ nos deobliget a præcepto
ufuras , dabo , ut Mol. Sanch. Hurt. Tamb. ap. caritatis : Alioquin graviter peccamus tam con
Croix lib.2. num . 267. Immo licitum eft etiam tra caritatem , quam contra virtutem , quæ a
abfolute eas offerre , dicendo : Da mibi mutuum ,
proximo læditur ,
& ego tibi folvam ufuras , ut dicunt Lugo difp.
25. num. 227. Sanch. Dec. cap. 8. num. 26. cum
Trull, Bann. Dian. Spor. num. 77. & alii apud
Salm, de Contr. cap. 3. num. 111. Et licet Salm.
LI
 Cap. I. De Superftitione . Dub. HI. 173
* * "2 bes , vel eo modo quo non debes , vel illi cui
LIBER III. " non debes }
Refp. 2. Superftitio eft duplex ; Alia cul- z
De Præceptis Decalogi , & Ecclefiæ . D) tus indebiti , five incongrui , quo verus Deus ,
"" fed modo indebito , colitur , tribuendo ei cul
22 tum falfum , & perniciofum , vel fuperfluum ,
TRACTATUS I. 1 22 qui nimirum fit contra , vel præter Eccle
‫ در‬fiæ confuetudinem , ac præfcriptum . Alia eft
De Primo Præcepto Decalogi . 22. ratione rei culte , cum fcilicet cultus Deo de
22 bitus falfo Deo , vel creaturæ defertur . Et
"" UJUS præcepti , prout eft affirmativam , 22 hæc fubdividitur in Idololatriam , Divinatio.
"" ,, nem , & Vanam obfervantiam ; ad quam Ma
ligionis . Eft autem hæc Virtus : moralis , gia vel revocatur , vel potius quartam fpe
», qua interior , & exterior cultus Deo debitus " ciem conftituit . Laym. lib. 4. t. 10. cap. 1. es
», exhibetur . A& tus ejus internus eft animi fub 22 S. Tb. quæft. 92. art. 2.
,, miffio , qua infinitam Dei excellentiam vene T
,, ramur . Externus eft , quo internum tefta Ex quibus refolves .
,, mur, ut oratio , facrificium , &c. 1 de quibus
,, vid. Schol. 1. 2. 3. parte: Prout vero eft 1. Superftitionem cultus falfs committit , I. 3
,, negativum , prohibet vitia Religioni oppofi Qui Deo tunc offert cultum per cæremonias
,, ta : quæ quia opponuntur virtuti inter mora 23 veteris legis , verbi gratia circumcifionem •
, les præcipuæ , funt peccata , poft ea , quæ "" immolationem agni , &c. quia hæc fignificant
,, contra virtutes Theologicas committuntur , "3 Chriftum adhuc venturum , & nondum ve
graviffima & ex genere fuo mortalia . Sunt "2 niffe . II. Laicus , qui Deum colit tanquam
,, autem duplicia : alia quæ opponuntur per ex- . " publicus Minifter Ecclefiæ , verb. gr. facrifi
,, ceffum , ut Superftitio cum fuis fpeciebus : a ,, cando , abfolvendo . Quod femper effe mor
lia per defe& tum , ut Irreligiofitas cum fuis . " tale , docet Suar. de rel. lib. 2. de fuperftit.
Ex hac igitur Religionis virtute tenemur , ad ", cap. 2. III. Is qui fua auctoritate proponit
orationem , quæ ex S.Th. 2. 2. quæfte835 ertuk. ,, aliqua facienda , tanquam ordinata ab Eccle
definitur , Petitio decentium a Deo . Et proba " fia ad Dei cultum . IV. Qui falfas Reliquias
bilius eft , orationem nobis effe neceffariam ne ,, proponit ; vel miraculum factum effe per ali
ceffitate medii cum Suar. Leſſ. Laym. Bonacin. », quam imaginem ; vel fe habuiffe has , vel il
Azor. c. apud Salmantic. Tract. 21. cap. 9. n. ,, las revelationes fingit , five ad faciendum lu
11. S. Thom. ibid. contra Sylv. Led. Villal, &c., "" crum , five ad devotionem augendam . V.
qui putant , neceffitate præcepti . Quando autem "3 Qui , ut populum moveat, fingit miraculum
obliget præceptum orationis ? Salmant, ibid, n. aliquad , vel hiftoriam reperiri in Scriptura
29. cum Trull. & Villal. contra alios , cenfent 22 Sacra , &c. Et hæc fuperftitio , etfi fit de ge
obligare per fe triplici tempore , fcilicet in in, nere fuo mortalis , quia primæ veritati inju
ftanti ufu rationis , in articulo mortis , femel 221 riam irrogat , & religionem fundat in menda
faltem in anno . Dicitur, per fet nam per acci "" ciis : fæpe tamen excufatur ab ignorantia , vel
dens , certum eft obligare , quando urget ma ,, fimplicitate . Leff. lib. 1. c. 43. Sanch. 2. mor.
gna tentatio , quæ alias vinci nequeat vel cap.37. Nav. cap, 12, Laym. loc. cit. Bon. d.
quando urget magna calamitas Populi , aut pro " 3.9. 5. p. 1. D
ximi . Salm. loc. cit. num. 15. 22. Superftitio cultus fuperfui eft , verb, gr. 4
T • 22 1. Ceremonia audiendi Miffam ante ortum
• CAPUT "" folis cum certo numero , fitu , ordine cereo
ใ ,, rum , vel Sacerdotis qui dicatur, Joannes ,
De Superftitione , & fpeciebus ejus . 23 vel qui habeat ftaturam Chrifti , &c. quia hic
" cultus eft ex fe ipfo inanis , & ad fpiritum ex
DUBIU M .I. 35: citandum inutilis . II. Jejunare die Domini
,, co , cum non jejunas aliis diebus . * ( Quam
Quid fit, & quotuplex. 35 vis ex cap. Sacerdos 26. Qu. vetetur jeju
v Õ 、, " nare in die Dominico, ad extirpandam ba
1 Quid eft Superftitio? " refim Manichæorum negantium Refurrectio
2 Quotuplex eft Superftitio 主要 " nem Chrifti Domini ; qui tamen mortificatio
3 Quis committat Superftitionem falfi cultus ? ,, nis caufa jejunaret , non peccaret , ne levi
4 Qui cultus fuperflui? 29 ter quidem , ut ait Viva lib. 2. Qu , 2, Art. 1,
L $ " numer. 3. imo mereretur , cum talem bærefim
"" ESP. 1. Superftitio eft falfa religio , feu " jam Ecclefia aboleverit . Etfi Salmant, Tract.
29 vel ‫ در‬21. cap. XI. num. 8. dicant melius effe abfti
Leff. Et convenit cum definitione communi 29 nere a tali jejunio , & ideo communiter doce
29 ex S. Thom. qua dicit effe vitium , quod re A re DD. quod jejunium promiffum in die Do
,, ligioni opponitur fecundum exceffum . Dicit " minico poffit in Sabbato adimpleri : Et fi quis
, per exceffum ; non quod Deus nimium coli voverit jejunare per menfem non teneri in die
,, poffit , aut majore honore , quam dignus fit : " ‫ دو‬Dominico, nifi expreffe intenderit ) *. Itera
39 fed id intelligitur fecundum circumftantias , 2 3. in Miffa contra rubricam plures formare cru
, eo quod exhibeas cultum , vel quem non de
» ,, ces , pluries dicere Alleluja, dicere Gloria ,
>> Vel
 "

174 Lib. III. Tract. I. De Primo Præcepto Decalogi .

99 vel Credo contra rubricas , aliafque ceremo 39 & ta fit_divinatio ex fpeculis , aere , mortuo ,
" nias demere , vel addere ( etfi fiant ex devo " &c. Exprimendum tamen neceffario eft , u
tione ; hæc enim corrigenda eft ) , quia funt "" trum invocatio , five patio expreffe , an taci
, præter Ecclefiæ confuetudinem . Hæc tamen , ta intervenerit ; quia , five hæc moraliter in
" & fimilia , bona intentione facta , venialia 99 ter fe fpecie differant , five non , notabiliter
,, tantum funt ordinarie , ut docet Tol. Leff. ,, tamen mutant judicium Confeffarii . * ( Me
" loc. cit. d. 1. Nav. & Laym, qui eft materia " lius , quia invocatio expreffa fæpe adjun& ta
" levis , & actio ex fe non mala , & multa ex "" babet alia peccata , fcilicet bærefim , adoratio
"? cufat fimplicitas . Quod fi tamen ex fe mala " nem Dæmonis , &c. Cæterum probabile eft de
" effet , ut fi rem furtivam offeras , turpia in " Se non effe obligationem explicandi , ut Salm.
"" Templo canas , ore vel organo notabiliter la " Tra&. 21. cap. 11. n. 29. & 30. cum Victor. ) *
99 fcivam vel ad impuritatem provocantem vo "" V. Laym. loc. cit. Sanch. loc. cit. Leff. loc. cit.
"2 cem edas , eft fuperftitio fere mortalis , ut , difp.5. Del. lib. 4. dif. 4. cap. 2, Bonac. q. 5.
» Laym. loc. cit. ex comm. " P. 4.
Divinatio per expreffam Dæmonis invocatio
DUBIUM II. nem dicitur Oraculum , fi fiat per idola . Necro
mantia fpecialiter , fi per apparentem mortuo.
De Divinatione . rum refufcitationem ; nam generaliter Necroman
tia comprehendit alias etiam ſpecies Divinatio
Quid, & quotuplex fit ? nis . Oniromantia , fi per fomnia . Preftigium ,
99 fi per fictas figuras . Arufpicina , fi per figna
Quid eft Divinatio? "" in extis animalium . Geomantia , fi per figu
Alia eft cum expreffa invocatione Dæmonis , "" ram in terra . Hydromantia , per figuram in
alia cum tacita . ,, aqua . Aeromantia , in aere . Pyromantia , in
7 An divinare fit femper peccatum mortale? » igne .
8 RRefolutio cafuum . Quid fentiendum de Vir Per tacitam vero invocationem dicitur Afro
ga Divinatoria? logia , fi fit per fitus , & motus aftrorum . Au
9 An liceat divinare per fomnia? Spicium , per figna volucrum . Augurium , per
10 An fit licita Aftrologia , & qualis? figna animalium : Omen , fi fiat per cafum verb.
11 An liceat adhibere Sortem divinatoriam? gr. per occurfum funeris &c. Sortilegium , fi fiat
ex forte , v. gr. ex aperitione libri , jactu taxil
5 ", , lorum .
"" damonis tacite vel expteffe invocat , ut ,, Refp. 3. Divinatio , quæ fit per actum ex- 7
"" nofcat res contingentes & libere futuras , ali ,, preffum , & Dæmon expreffe invocatur , ex
,, terve occultas , & naturaliter incognofcibiles . ,, cufari non poteft a mortali ; eam vero , quæ
,, Quæ fi fint tales , quas folus Deus fcire po "" fit per actum tantum implicitum , aliquando
,, teft , involvitur tacita, Idololatria , quod Dæ-' "" excufari a mortali quidam afferunt ; videlicet
"" moni tribuatur cultus divinus ; fi vero fint ta ,, tunc , cum vel intercedit fimplicitas , & igno
,, les , quas Dæmon naturaliter fcire poteft ( nam ,, rantia non craffa , neque afectata : vel fides
99 ex fignis , aliifque modis occultiffima quæque » certa non adhibetur , fed tantum timor qui
,, cognofcere poteft , etiam plurimas hominum ,, dem , aut fufpicio concipitur eventus futuri .
,, cogitationes , & res futuras , v. Del. lib. 4. c. ,, Laym. lib. 4. tract. 10. c. 3. Sanch. Leff. Suar.
" 2. q. 2. Sanch. 2. mor. cap. 28.; nihilominus » Cajet. Baldo trước . 3. lib do 3 num. 2. C.
"> illicita eft , eo quod commercium habeatur ,, eo quod tunc fuperftrtiofa vere non fit , cum
,, cum Dei jurato hofte , quod importat quan ,, intentio non fit talis . Vid. Suar. Leff. Sanch.
" dam proditionem , & apoftafiam a Deo , ac » Laym. Cajet. Navarr. Sayr. Valent. & Tanner.
99 forte etiam ( ut vult Suar. contra Valent. ) fu " d. s. de rel. quæft. 7. difp. 1. num. 21. & dub, 2.
perftitionem . Vid. Laym. cap. 3. Bon. p. 3. S. » num. 25,
,, Tb. 2.2. quæft. 5. art. 2.
,, Refp. 2. Divinatio eft duplex : una , in qua Ex dictis refolvuntur fequentes Cafus .
,, eft invocatio , vel pactum expreffum cum dæ
,, mone , & generali nomine dicitur Necroman "" 1. Expreffe cenfetur invocare , feu conveni- 8
"" tia : ut , cum Dæmon occulta docet per Py ,, re , & pactum facere cum Dæmone , qui vel
,, thones , arreptitios , præftigias , per perfonas "" verbis Dæmonem invocat : vel faltem facto
,, mortuorum , vel virorum apparentium , alia ,, aliquid ufurpat , per quod fcit , aut putat Dæ
"" ve figna in aere , aqua , igne , fpeculis ; Alia ,, monem cooperari .
,, eft , in qua tantum eft invocatio , vel pactum "" 2. Is vero tacite pacifcitur , qui vanis , &
,, tacitum , feu interpretativum , ut cum ex li ,, naturaliter improportionatis utitur ad aliquid
,, neamentis corporis , vocibus , garritu avium , » cognofcendum , vel efficiendum . Neque requi
,, & fimilibus , quibus fe Dæmon immifcere fo » ritur , ut Dæmon aliquando pactus fit , fe ad
,, let , quæritur cognitio , ad quam ea funt im ,, talis vani medii adhibitionem concurfurum ;
" proportionata , S. Thom, quæft . 95. Cum vero ,, eo enim ipfo , quo quis vanitatibus iis utitur ,
,, utriufque fpeciei variæ rurfus fint fpecies , eas "" Dæmon fe immifcet , licet præter intentio
,, hic omitto , quod fecundum fententiam com. "" nem utentis fit eum invocare > ut docent
,, muniorem , in genere moris non differant , nec ‫ در‬Suar. Leff. & Sanch. ll. cc.
,, fpecialem habeant malitiam ; ideoque in Con 3. Non excufatur a peccato , qui utendo ta
,, feffione non fit opus explicare , an v. gr. fa 77 libus rebus , quas conftat eſſe naturaliter im.
": pro
 Cap. I. De Superftitione . Dub. III . 175
" proportionatas, proteftatur , fe nullum cum plicitatis , vel quia folum tenuiter credit eifdem ,
99 Dæmone commercium intendere , quia reipfa ut bene advertunt Anacl, tract. 5. D. 2. num. 22.
facit contra fuam proteftationem . Cum enim Bufemb. mox infra . Quid in dubio , an fo
,, nec Deus , nec Angeli boni talibus fe mi mnia fint a Deo , vel Dæmone ? Refp. fi non
" fceant , Dæmon implicite iis invocatur , ut conftet certo , vel probabiliter fomnia effe a
2 præter citatos docent Laym. , & Bonac. ll.cc. Deo , non licet eis credere ; Ita Salm. num.61.
3. Neque is excufatur , qui talia media uti cum Suar. Leff. Sanch. Pal . &c. ac Spor. de 1.
" lia credit propter experientias , quia has Dæ Præc. n. 19. ex comm. Ratio , quia Deus , cum
" mon procurat , ut Homines paulatim illaqueet , immittit fomnia , fimul etiam reddit hominem
"" & ad fimilia ufurpanda inducat . Vid. Sanch. certum , vel fere certum , quod ab ipfo immit
"" 2. mor. cap. 38. * ( Cum Viva loc. cit. num. tantur . Pro regula autem difcernendi , an fo
" 3. ) * . mnia fint a Deo , vel a Dæmone , obfervandum ,
Quæres, quid fentiendum de Virga Bifurcata an fomnium impellat ad opus bonum , vel ma
vocata Divinatoria , cujus converſione aliqui u lum , aut præfumtuofum . Item an poft fomnium
tuntur ad inveniendos thefauros in terra abdi homo fe fentiat perturbatum , & minus prom
tos , aquarum , aut metallorum venas , tranſpo tum ad opera pietatis ; vel alacrem , & prom
fitos agrorum limites , & præfertim fures , ac tum ; tunc enim poteft prudenter cenfere fo
homicidas? Ufum hujus virgæ aliqui Do&ores mnium effe a Deo . Ita Elbel de 1. Precept.
Medici , & etiam Theologi conati funt natura num. 491. & Anad. loc. cit. num.23. ex commu
lem probare & innocentem ; fed merito eum re niter DD.
probat Contin. Tourn. tom. 2. pag. 268. cum P. " 7. Communiter , & ut plurimum in fimili
Malebr. P. Lebrum , & aliis . Ratio 1. quia , fi ,, bus , in quibus tacitum tantum eft pactum 2
talis Virga naturaliter in manu hominis move ,, venialiter tantum peccari , docent confequen
tur ac volvitur , intentio nihil conferre poteſt ,, ter Doctores fupra citati , & mox citandi :
ad motum ; Virga tamen remanfit immota in », quia communiter fere aliquid iftorum inter
manibus eorum , qui proteftati funt nolle ali » venit , quæ a mortali excufare dicunt , ut v.
quid fuperftitiofum , de quo P. Lebrum plura e " gr. quod fi fides integra non adhibeatur .
xempla refert : moveri contra cœpit in mani "" Sanch. loc. cit . numer. 13. Caj. in fumm. Ar
bus aliorum , qui nullam præmiferunt protefta ,, mil. &c. Re& te tamen notat Delrio , effe fem
tionem . Ratio 2. Lapis conftitutus pro limite » per rem valde periculofam , juxta illa fuas
agri nihil differt in materia ab alio lapide ; er "" actiones dirigere , etiam non credendo . Vid.
go impoffibile eft , ut naturaliter Virga movea " Sanch. loc. cit.
tur erga primum lapidem , & non erga fecun ‫ در‬8. Licita eft 1. Phyfiognomia , quæ ex vultu,
dum . Ratio 3. Quod agit phyfice , nequit di ,, difpofitione , & habitudine corporis , & mem
rigi ab intentione hominis ad agendum vel non , ,, brorum . 2. Chyromantia , fi ex lineis , & par
fed pofitum in iifdem circumftantiis , eodem 33 tibus manuum confideres temperiem corpo
modo agit ; At Virga Divinatoria movetur jux ,, ris , imo etiam animi propenfiones , & ate
ta mentem ferentis , ita ut fi ille quærit me ,, aus probabiliter conje&tet . ( Idem Salmant.
talla , non aquam , Virga non movetur cum in ", num. 73. & 74. cum Azor. Bonac. Sanch. ) * .
venit aquam , fed tantum fi invenit metalla , & 3. Item divinatio , quæ ex fomniis conjectat
fic contra : patet igitur talem motum non poffe ,, hominis complexionem , & hinc affectiones a
effe naturalem . "" nimi diurnas . 4. Item alia , qua ex avium ,
" S. Si quis ab aftris , fomniis , fimilibufve " ,, pifcium , aliorumve animalium voce , motu ,
,, ita dependeat , ut omnes pene actiones fuas & ,, aliifve actionibus naturales aliqui effectus præ
23 vitam juxta ea regulare velit , eum mortali "" nuntiantur futuri ut plurimum , v. gr. fereni
"" ter peccare docent Leff. Suar. Sanch. loc. cit. ,, tas , pluvia , &c . 5. Aftrologia naturalis , quæ
29 * ( idem Salm. c. 11. n . 64. cum Nav. Trull. ,, effectus corporeos , & naturales , ut ventos ,
29 Pal. ) . "" eclipfim , fertilitatem , falubritatem , morbos ,
"" 6. Ex talium obfervatione femel , atque ,, & fimilia prædicit , quæ ad medicinam , vel
,, iterum aliquid omittere , ad quod alioqui fub ,, agriculturam conducunt ; imo etiam , cum ex
,, mertali non teneris , veniale tantum effe cen ,, punto nativitatis , five horofcopo probabiliter
29 fent Cajet. & Arm. Vid. Somnium ; Uti & fub ,, prædicit complexionem corporis , & affe& tiones
"" inde timere leviter , ne ita fit , aut eveniat "" animi . Quia hæ divinationes omnes naturales
,, quod portendunt , ut notat Suar. Sup. loc. cit. "" funt, & mediis proportionatis utuntur . Leff.
92 ( Idem dicunt Salmant. dict. c. 11. numer. "" lib. 2. cap. 43. d. 7.
"" 64. ) *. Alia eft Aftrologia Naturalis , quæ conjicit 10
Quæritur , an divinare futura per fomnia , fem pluvias tempeftates , fterilitates Terræ , & fimi
per fit illicitum ? Refpondetur , fi fomnia fint lia ; & hæc non eft illicita , ut ait hic Bufemb.
certo , vel probabilius a Deo , poffumus , imo cum Salm. Tract. 21 , cap. 11. num. 35. quamvis
tenemur eis credere , cum Deus promiferit ali ut plurimum fit inutilis , & incerta . Alia eft
quando per fomnia loqui , ut N. 11. Per fomnia Judiciaria, quæ ex fignis in aftris prædicit fu
loquar ad illum . Ita Salm. c . 11. num. 60. cum tura contingentia , quæ pendent ex hominum
S.Thom. S. Greg. Niſſ. Suar. Leff. &c. E conver voluntate ; & hæc , fi fiat de perfona particula
fo grave peccatum effet credere fomniis diabo ri , illicita eft , ut dicunt Salm. d. 1. num. 46.
licis , ut in cap . Epifcopo . 26. quæft. 5. Salmant. cum Trull. Sanch. Sal. &c. contra Pal. & alios
num. 66. cum Laym. Leff. &c. Quandoque tamen apud ipfum ; Etiamfi , non ut certo , fed ut
poteft homo rudis excufari a mortali ratione fim conjecturaliter feu probabiliter fiat , ex Conftit.
Six
 176 Liber III. Tract. · I. De Primo Præcepto Decalogi .
14 que licite fieri poffunt , five ad hone
Sixti V. Moderator Celi , anni 1586. ubi da ,, plerum
mnantur etiam illi , qui id non certo affirmare ‫ در‬Rum ludum , five ad hæreditatis divifionem ,
audent , aut proteftantur . Licitam autem effe "" five ad litis compofitionem , dummodo liti
cenfent fi fiat in generali , puta fi prænuncien . ,, gantes , qui æquale jus habent , confentiant ,
tur bella , feditiones &c. Ita Salm. ibid. n. 48. ,, quia nihil aliud continent , quam contractum
ex S. Thom. Qui p. 1. quæft. 115. art. 5. ad 3. ,, inter eos , qui ad aliquam rem jus habent ,
"" ut illius fit , cui ſors obtigerit . Sic etiam fi
fic loquitur : Plures homines fequuntur paffiones ,
mortem meriti fint , nec expediat , o
ad quas cooperari poffunt corpora celeftia . Pau ,, plures
ci autem funt , qui paffionibus refiftant . Et ita "" mnes puniri , forte definiri poteft , quis ex iis
Aftrologi , ut in pluribus , vera poffunt prædice ‫ دو‬fit electio occidendus . Dixi , plerumque : tum quia
" " in nibus Ecclefiafticis funt illicitæ , ut
re, & maxime in communi , non autem in Spe
,, Laym. l. 3. t. 4. & Bon , tum quia officia fe
ciáli .
Quæritur inde , an liceat Akrologia , quæ præ "" culariadinem non forte , fed fecundum perfonarum
dicit ex horofcopo , & pun& to nativitatis incli ,, aptitu funt dividenda , etfi inter plures
mationes , temperamenta alicujus ? Diftingue , fi ,, æque aptos , & dignos forte agi poffit . V.
prædicit ut certa , certo illicita eft , cum omnia ,, Leff. c. 43.
Sortes in electionibus ad Officia fecularia li
fint incerta . Ita Salm. di& t . cap. 11. numer. 10,
cum Sanchez , Trullencb. Suarez & alii com citæ funt , modo fint inter dignos . Sporer de 1.
muniter ; Putant tamen effe tantum peccatum Præc. cap.9. n. 21. cum S. Th. q. 97. a. 8. San
leve , ut num. 52. cum Laymann , Suarez , San ch. & comm. Quoad vero Officia , vel Benefi
chez, &c. contra Fill. & Trull. Si vero prædi cia Ecclefiaftica vetantur c. Ecclefia de Sorti
cit , ut tantum probabiliter , feu conjecturaliter , legiis . An autem talis electio fit nulla? Affir
licita , ut eft Salm, num. 53. cum S. Tb. Suar. mant Panorm. & Villal, ap. Salm. c. 11. num .
91. Negant tamen Salm. num . 92. cum Suar.
Pal. Bon.
9. Illicitæ vero funt omnes prædi& tæ divi Sanch. Laym. &c. Et quidem probabilius , quia
nationes , fi ex iis aliquid nofci , aut prænun * nullibi talis electio fancitur invalida . Excipitur
,, tiari intendatur circa ea , ad quæ proportio tamen fola electio Prælati habentis jurifdictio
,, nata non funt : ut circa effe & tus contingentes , nem ex c. Quia propter de Ele&.
An liceat ufus Sortium in decidendis litibus 11
"" & liberos , aut quæ a Deo penden t ; ut circa Officia , aut Beneficia Ecclefiaftica ? Affir
circa
´, ftatum animæ , dona Gratiæ , divitias , hono
" res , fortunam , nuptias , ftatum vitæ , & fi mant_Laym. Leſſ. Hoft. Abb. &c. ap. Salm. num.
85. Negant vero Felin. Farin. & Salm. nu. 88.
,, milia , quorum electio voluntaria eft , & a li
cum Suar. Sanch. &c. Et quidem verius , nam ex
,, bera hominum voluntate pendet : itemque de a . Extra de Sortil. univerfe prohibe
s ro di c. Ecclefi
"" rebus occulti , ut furto , thefau abfcon
tur eleétio Ecclefiaftica per fortes . In cafu no
to . Vide Leff. loc. cit. & Bonacin. d. 3.
´s, quæft. 3. num, 11. Suar. Sanch. loc. cit. Bon. ftro talis electio alterutrius ex litigantibus jam
fieret per fortem faltem completive . Hoc tamen
» num . 11. licere dicunt Salmantic . ibid. fi hæc ele& io fie-`
Prædicere futura contingentia libera conje
ret auctoritate Judicis , quia tum vitatur peri
Auraliter tantum ex fignis avium &c. dicunt
culum vitiofi ingreffus , cum Judex habendo ju
Salm. num. 98. in fine cum Leff. Pal . Sanchez , rifdi&ionem ad collationem legitimum titulum
Fill. &c. non effe illicitum : quia conftellatio ,
· quæ poteft homines commovere ad bellum , po conferat .
Ultimo notandum eft ex Salmanticenf. ibidem
teft etiam illa figna caufare in avibus . num.95. cum S. Thom . Suar. Pal. &c. quod fors
‫ در‬10. Peccant , qui Ægyptios de fortuna con divinatoria , etiamfi a Deo expectêtur , tunc tan
‫ دو‬fulunt , & quidem , fi fiat cum firma fide , tum licita eft , quando I. Adfit urgens neceffi
"" vel fcanda lo , &c. mortali ter : fi vero caufa tas falutis . II . Divina non convertantur ad ter
23 curiofitatis , vel ritus , ut fit communiter , rena negotia . III . Non mittatur fors in quibu
, venialiter tantum . Fill. & Sanch. fcunque ele& tionibus Ecclefiafticis , quæ fieri de
"" 11. Superftitiofa eft divinatio , quæ fit per for bent inftin&u Spiritus San& ti ; Hinc raro licitam
divinatorias , ad futurum , vel occult um
" tes effe dicunt Salm. d. n . 95.
aliquid cognofcendum , quafi fortibus vis ali ,, 13. Poteft excufari a fuperftitione , qui mo
,, qua divina infit : ut fi quis v. g. ex taxillo do illicito futura fe velle divinare oftendit
ione , & difpofitione divinet , quis 29
‫ رد‬rum project ,, joci caufa . Ratio eft , quia non eft a&us fu
urus victoriam , beneficium , & c.
27 fit obtent » perftitiofus , nec affectatio cognitionis Dei
"" Idem fere eft de fortibus confultoriis , qui » propriæ , fed tantum vanitas aliqua . Suar.
tur , quid in hac , vel illa re fit ⭑ ( Cum
"> bus inquiri "" Sanchez , Reg. lib. 17. num . 170.
,, agendum . Dixi fere , quia aliquando hæ li Salm. di&. cap. 11. num. 33. Modo credat il
"" citæ funt , quando caufæ neceffitas , & hone ""
ftas exigi t ; aptiorque modus dubium vincen " la effe falfa ) * .
""
.‫د‬ di non apparet dummo do fiant præmif fa DUBIUM III.
"" oratione cum débita reverentia ; & indicium
-22 non expectetur , nifi a folo Deo : v. g. fi quis Quid , & quotuplex fit Idololatria .
,, hærens in bivio aliter quoad viam fe deter
minare non poffit ; vel fi divino inftin&u ,
"2 ESP. 1. Ea cft , quando tribuitur honor 12
22 aut juffu fiant , ut 1. Reg. 10. in electione R creaturæ , ficut Deo , S. Thom. quæft. 94.
», Saulis contigit . Fill . Sanch. Bon. loc. cit. ""
" art. I. Id vero fit , ut docet Leff. 2. cap. 43.
» 12. Sortes diviforia fine fuperftitione 2 & ,, non
 Cap. I. De Superftitione .
» non tantum facrificio , fed etiam quovis figno
,, honoris , quo quis creaturæ , tanquam Deo ,
"" fe fubmittere intendit , v. gr. genuflexione ,
"" fuffitu , detectione capitis ad ftatuam Jovis .
13 ,, Refp. 2. Idololatria eft duplex : alia Mate
rialis , five fimulata , ut cum quis fine inter
"" no affe& tu , ex metu mortis , cultum idolo ex
"" hibet . Alia Formalis , ae propria , vel per
.‫ د‬festa , ut cum quis adorat idolum , quod ex
BAINN
Dub. III. 177
"" fine labore acquirendam , ut faciunt Anaba
"" tiftæ . Secunda dicitur Magia ( quod nomen
,, alioqui generale eft ) , quæ verfatur circa cor
,, pora varie immutanda , aliofque effe & tus mi
,, ros . Tertia eft Obfervatio eventuum , qua ex
" confideratione alicujus eventus conjicitur ,
» quid fit futurum : ut v. gr . fi ex eo , quod ca
"" fu occurrat vulpes , canis , aut cadaver , cor
"" ta imminere credat , & inde a& tiones fuas

.‫ د‬infidelitate putat effe Deum ; vel imperfecta , 27 moderetur . Quarta dicitur Obfervatio fani
,, cum quis vel ex odio Dei , vel ex affe& tu ali » tatum , cum adhibentur quædam figna , ora
»
, quid a Dæmone , aliave creatura obtinendi ,, tiones , certus numerus crucium , facra ver
iph , quafi Deo , cultum defert . Laym. loc. ,, ba , &c. velut neceffaria , & efficacia ad pel
» cit. ex S. Aug. & S.Th. "2 lendos morbos . Idem eft de geftione Reli
» quiarum cum vana circumſtantia , v. gr. in
Unde refolves . "" tali capfa , tot diebus , cum tali herba , &c.
" Sanch. cap. 40. numer. 11. Fill. t. 14. cap. 6.
1. Idololatria aliquando conjungitur cum » 2.157.
,, infidelitate , vel hærefi , cum fcilicet creatu ,, Refp. 3. Vana obſervantia , ficut divinatio , 15
,, ra adorata in intelle& tu habetur pro Deo , "" eft peccatum mortale ex genere fuo . Ratio
" aliquando non . .‫ د‬eft , tum quia tribuit honorem divinum crea
2. Idololatria etiam materialis , & fi&ta eft "" turæ , expectando ab ea , quod a folo Deo
" grave & mortale peccatum : quia eft faltem ,, expectari debet : tum quia nititur pafto cum
,, mendacium perniciofum , & contra religio 22 Dæmone . Leff. Bon. quæft . 5. part. 4. & alii .
,, nem ; fæpe etiam contra confeffionem Fidei "2 Nec poteft excufari a mortali ex parvitate
,, externam . Sanch. lib. 1. cap. 37. n.21 . Azor. ,, materiæ : quia fimpliciter , & omni materia
2, 1.p. lib.g. cap. 11 . "9 ufurpatur cognitio , aut virtus Dei propria .
3. Idololatria imperfecta ob malitiam vo "" Aliunde tamen fieri poffe , ut non fit morta
,, luntatis eft peccatum gravius , quam perfe " le , docent Au &. fupra cit. dub. 2. resp. 3. 1.
‫ در‬ta. Vid. Laym. lib. 4. t . 10. cap. 2. Sanch. "" Ratione ignorantiæ , fi pa& tum fit implicitum
‫ כל‬lib. 1. .99 tantum . 2. Si non adhibeatur fides , licet ti
‫ دو‬meatur ita effe , vel futurum , Vide dieta de
DUBIUM IV. "2 divinatione n. 8. cafu 7. & Leff. dub. 8. n. 53.
" 66.
Quid, & quotuplex fit vana Obfervantia , ,, Refp. 4. Vana obfervantia cognofci poteft , số
unde colligatur. " 1. Ex infufficientia caufæ adhibitæ ad effe
29 &um ; ſi nin:irum nec habeat naturalem vir
14 Que eft vana Obfervantia ? Et quotuplex ? ,, tutem , nec de fupernaturali legitime conftet .
15 An fit culpa gravis ? "" 2. Ex adjunétione fallæ , vel vanæ circum
16 Quomodo cognofci poteft ? "9 ftantiæ , ut v. gr. , fi flagellatio fieri debeat
17 Refolutio cafuum . "" certa hora , numero , manu , flagro ferico ; fi
18 An detur & licita fit virtus in iis que vo "" nomina adhibeantur ignota , vel characteres
catur Salvatores ? ,, peregrini , verba falfa , vel apocrypha , v. g.,
19 An arcendi qui faciunt mirafupernaturalia? "2 Chriftum habuiffe febres , vel fpafmum , &c.
ao Quid in dubio præfumendum ? " Item , fi ponatur vis in modo fcribendi , v. g.
21 An liceant Enfalmi ? ,, Evangelii S. Joannis a Virgine , oriente fo
22 An detur Fafcinatio naturalis . ,, le , &c. 3. Si effe& tus ftatim evanefcat , &c.
" Delrio lib.2. quæft. 5. Sanch. cap. 40. num. 43.
14 " ESP. 1. Ea eft fuperftitio , qua medio a
23 R liquo inproportionato , & a Deo non in Ex diis refolves .
‫ در‬ftituto procuratur aliquis effectus v. gr. fani
,, tas , fcientia , &c. S. Thom. 2. 2. quæft. 69. 1. Superftitiofum eft: 1. Sumere aliquam 17
art. I. Bon. & 7. Differt autem à divina " potionem , vel bolum , vel quidvis aliud u
,, tione , quod hæc tantum ordinetur ad occnl . furpare ad fcientiam aliquam fubito acquiren
" torum cognitionem ; illa vero ad effectum ex " dam . 2. Geftare amuleta , ligaturas , involu
,, ternum . Convenit cum eadem , quod utra "9 cra falfis characteribus confignata contra vul
29 que nitatur pacto Dæmonis , eique tribuat », nera , vel fubitam mortem , ne poffint lædi ,
‫ ور‬perfectionem propriam Dei . Unde quæ de di "" vel ne fanguis effluat , vel ad conciliandam
39 vinatione dicta funt , proportionaliter huic ac ,, invifibilitatem , impenetrabilitatem , amorem ,
"3 commodari debent . ,, fortunam , nocumenta , & maleficia . 3. Ex
"" Refp. 2. Dividitur 1. ficut divinatio in "" cafu fortuito conjicere de eventu , v. gr. fibi
,, eam , quæ ex pacto expreffe cum Dæmone , ,, aliquid boni , vel mali eventurum , ut fi mane
"" & in eam , quæ ex implicito pacto procedit . ,, egrediens pedem offendat , ideoque domum
,, 2. Dividitur communiter in quatuor fpecies . ,, regrediatur , timens aliquid infaufti . 4. Dies
99 Prima dicitur Ars notoria , quæ infpectione » aliquos habere , tanquam fauftos , aliquos ve
,, certarum figurarum , vel certo alio jejunio , », ro infauftos , ideoque negotium omittere , v.
,, oratione &c. utitur ad fcientiam repente , ac » gr. die Veneris nolle ungues præfcindere .
Lig. Tbeol, Tom. I. M s. Fe
 178 Liber III. Tract, I. De Primo Præcepto Decalogi .
» Ş . Feminarum carminatricum benedictiones , uti notum eft Reges Gallos fanare Strumas ( ut
& preces ad morbum depellendum adhibere . agnofcit S. Th. cum Bonif. VIII. in Canoniz. 5.
22 6. Projicere ftatuam alicujus San&i in Alu Lud. ) & Reges Hifpanos fanare fcrophias . Hanc
» men , ut pluat . 7. Si putentur Miffæ non virtutem tamen ajunt non effe naturalem ( etfi
prodeffe Defunctis , nifi legantur feptem , cum hoc aliquibus gravibus DD. fatis probabile vi
1 feptem certi coloris candelis , & feptem elee detur ) nam alias omnes homines ejufdem tem
mofynis . 8. Si unguento armario , quo gla peramenti eandem virtutem haberent ! fed effe
23 dius inungitur , ablens curetur . 9. Si certo gratis datam a Deo ad bonum publicum , jux
22 fefto, v. gr. S. Joannis , certæ adhibeantur ta Apoft. Cor. 12.9. Alii gratia fanitatum &c.
Orationes , vel fefto S. Mathiæ hederæ folia Huic autem notandum illud quod invenitur
2, aquis imponantur , ut cognofcatur , cui de in Martyrologio Romano adnotatum fub die 5.
Martii de miraculofa fanatione a morfibus fer
2 beant nubere . 10. Si quibufdam precibus ,
2 imaginibus , aut characteribus , aut crucibus pentium eorum , qui credentes januam Tempti
,, tribuatur certa , & infallibilis vis , v. gr. eva S. Phoca Martyris , invocata ipfius interceffio
dendi ab hofte , expellendi morbos , non mo ne , attigerit Antiochia (verba Martyrologii )
22 riendi fine prævia Confeffione , non incidendi Natalis S. Pboce Martyris , qui poft multas quas
22 in infortunium , &c. Aliud tamen eft ea per pro nomine Redemptoris paffus eft injurias , qua
t , bo
2 orationes petere , ac fperare . Delr. lib. 3. P. 2. liter de antiquo illo ferpente triumpbaveri
2 refol. 4. Sect. 7. Suar. c. 15. Leſſ. cap. 4. d. 3. die quoque Populis eo miraculo declaratur , quoë
23 Sanch. n. 34. 37. Fill. n . 150. fi quifpiam a ferpente morfus fuerit , ut januam
,, 2. Superftitiofum non eft : 1. Obfervare lu Bafilice Martyris credens attigerit , confeftim e
22 nam , aut tempora aptiora colligendis herbis vacuata virtute veneni fanatur .
22 v. gr. die S. Joannis Baptifta ) , purgandis Bene vero advertunt iidem Salm. arcendos ef- 19
2 corporibus , cædendis arboribus , &c. 2. Ver fe , qui carbones contrectant . Qui halitu forna
,, ba facræ Scripturæ , vel Reliquias geftare ad cem tepefaciunt , vel hominem occidunt . Qui
22 Dei tantum honorem , & fine di& tis vanitati madidi vino fanant : Qui adftante alio Salvato
22 bus . 3. Circa Templum alicujus certi San& ti re , virtutem amittunt : Qui talem virtutem áb
2 ter jumentum circumducere ; die alicujus cer alio difcunt . Qui dicit talem habere virtutem ,
22 ti Sanéti equis venam fecare , & fi fcilicet qui natus eft die fefta Parafceves , vel quia eft
22 hæc fiant , ut major devotio excitetur , & ef feptimus filius ( fed in ifto Viva dicit poffe dari
22 fectus San&orum meritis adfcribatur . Aliud aliquam virtutem naturalem ) . Qui certis ver
» tamen effet , fi putarentur tales circumftan bis utitur , quibus credit ineffe virtutem , cum
atiæ infallibiles , aut plane neceffariæ , aut gratia confertur perfonæ , non autem verbis , &
fignis . Ita Salm. n. 118. cum Suar. Sanch. del
22 per fe efficaces . Vid. Nav. in man. cap. 11. 54
Addit Laym. ex Cajet. fi homines rudes bona Rio , Pal. Hurt. &c.
23 fide , & ex devotione aliquem ritum ab Ec Advertunt etiam , quod in dubio præfumendus 20
22 clefia non receptum obfervent , "aliquando in eft aliquis effectus potius provenire a caufa na
27 fua fimplicitate relinquendos , dum difficulter turali , quam a fuperftitione . Ita Spar. de_1 .
,, abducantur ab eo , quod bona fide a fuis ma Præc. c.9. n. 31. cum S. Aug. Sanch. Laym. El
joribus acceperunt . 4. Nec damanda quædam bel num. 591. Croix 1. 3. p. 1. num. 28. & Salm.
» devotiones , quas vocant novendiales , v. gr. Tract. 21. c. 11. n. 112. cum S. Th. qui docet 2 .
novem , vel ad exemplum S. Gregorii trigin 2. q. 60. art. 4. in corp. Ubi non apparent mani
ta , vel alium certum numerum Sacrorum ce fefla indicia de malitia alicujus , debemur id ut
» lebrare , cum certo numero & magnitudine bonum habere , in meliorem partem interpretant
candelarum , & fimilia , fi fiant in memoriam do , quod dubium eft . Reate tamen confulunt
alicujus myfterii , v. gr. novem menfium , AA. cit. tunc præmitti proteftationem , nolendi
» quibus Chriftus fuit in utero , vel quinque effectum , fi aliqua fuperftitio fubfit . Si vero cer
to probabiliter conftet rem nullam habere vim
vulnerum , &c. Effet tamen fuperftitiofum , tum , in dubio cenfe
naturalem ad aliquem effe &
» credere eas preces non prodeffe in majore ,
, quam a Deo ,
» vel minore numero . 5. Multi excufant et tur potius provenire a Dæmone
cum Divina promiffio de illo non habeatur , ut
» iam eos , qui fanant morfos a rabido cane ,
lib.z. cap. 40. numer, 2. cum
quod putent illos ad hoc habere gratiam gra docet Sanch. Déc.
num. 33. cum S.Thom . I. 2.
22 tis datam : & fic tenent Nav, in man. c. 11. Gerfone, & Spor.
27 Vid. Sanch. Laym . Bon. Il.cc.
服厩 quæft. 96. art. 2. An autem liceat ufus pulveris
Jympathici? Refpondet Elbel n . 516. doctores fa
18 Quæftio eft , an detur , & fit licita virtus ( vo
cata magia naturalis ) in aliquibus vocatis Sat tis communiter negare , quia incredibile videtur
qualitates hujus pulveris in diftans habere vim
vatores , qui medentur quibufdam morbis figno
Crucis , aut verbis Sacris , aut inhiationes . Af operandi ; unde Elbel cenfet hujufmodi ufum
non facile approbandum . At tamen in cafu ur
firmant Azor. & alii ap. Salm. Tratt. 21. c. IT. genti permitti poffe , modo vulneratus_non_ni
n. 113. & dicunt dari tunc virtutem naturalem .
Alii n. 114. dicunt non dari talem virtutem mium diftet v. gr. ultra 300. paffus ; & modo
7
neque naturalem , neque gratis datam . Salm. proteftatio præmittatur . Ratio , quia probabile
tamen ex num. 116. cum Delrio , Navarr. Vill. et dari altionem in diftans . Certum valde pro
Trull. Pal. Hurt, & aliis : item Sanch. Dec. 1.2. babiliter mihi videtur hoc effe licitum , fi talis
c. 40. a n. 47. Suar. de Relig. traft. 3. lib. 2. °C. pulvis non in magna diftantia applicetur ; ducor
∙15. n. 25. & Leſſf. lib. 2. c. 43. n. 63. probabili ex iis quæ dicit celebris Philofophus Purchotius
ter dicunt dari in aliquibus hanc virtutem , fic. in fuis Inftit. Phil. 1. 2. part. 1. Phyſic, fect. 5.
G. 11 .
 Cap. I. De Superftitione .
11. ubi fic ait : Pulvis vitrioli calcinati , qui
Sympathicus appellatur , in fanguinem e vulnere
recens emiffum injectus , ipfi vulneri aliquot paf.
fibus remoto mederi , ac fanguinem fiftere obfer
vatur . Id vero aliter fieri non concipitur, quam
per profiuvium fubftantiale , fiue per Spiritus vi
trioli , qui calentibus, adbuc fanguinis particu
lis admixti , ad vulnus , unde expreſſus eft San
guis , feruntur , & tanquam cunei quidam aper
tos meatus, quibus effuit fanguis , penitus ob
ftruunt . Ungere autem in diftans gladium ad
Kuc calentem fanguine vulnerati , fuperftitio
fum effe ait Croix num. 29. cum Burg. & afferit
commune . Sed ex eadem ratione , ut fupra ,
probabiliter id etiam permittit Spor. loc. cit.
Adhuc enim in dubio , an effectus proveniat a
caufa naturali , jam diximus ex communiſſima
DD. fuperftitiofum non effe illum procurare ,
faltem proteftatione præmiffa .
Quando autem adhibentur aliqua figna Cru
cis , vel tot Pater &c. in dubio , an adfit ibi
aliqua fuperftitio , Leff. lib. 2. cap. 45. num . 36.
ea permittit , præmiffa expreffa proteftatione .
Confentiunt Spor. n. 34. & Tambur. lib. 2. c.6.
§. 1. n. 12. fic urgeat notabilis neceffitas . Da
mnat vero Sporer c. 9. num. 32. cum communi,
tanquam fuperftitiofum regulariter , certis , fe
ftis , horis , &c. herbas , aut fructus colligere ,
nifi circumftantia temporis conferat ad herba
rum virtutem , ut in vere , æquino & tio , &c, Da
mnat etiam Sporer n. 28. circumducere equos
per Templa Sanétorum , nifi expectetur effectus
per merita illorum ; unde ait , quod ubi adfit
hujufmodi confuetudo , ipfa eft abroganda ; at
fi non poffit fine offenfa Populi auferri , faltem
ipfe docendus eft , quo animo id faciendum ,
,, 3. Non eft illicitum uti virtute reinatura
"9 lis , quæ per fuperftitionem cognita eft , mo»
"" do ejus obfervatio , aut operatio non pendeat
2) ab ope Dæmonis . Ratio eft , quia licet illa
,, cognitio male parta fit , peccatum tamen
,, tranfit , neque virtus naturalis ex eo quicquam
» mali contraxit . Vid. Sanch. 2. mor. cap. 38.
" Bon. quæft . 5. p. 4. Laym . loc. cit. t. 10. c. 4.
21 Quid de Enfalmis ? Enfalmus dicitur , quia
communiter ex verbis Pfalmorum componitur ,
& ordinatur ad morbos fanandos . Si Enfalmus
eft Invocativus , fcilicet petens falutem a Deo ,
quin credatur infallibiliter effectus , licitus eft .
Secus fi fit Conftitutivus , fcilicet fi ei tribua
tur virtus infallibilis . Ita Salm. Tra& t . 21. cap.
11. n. 124. 125. cum Navar. Azor. Bon. S.
Anton. Suar. Sane autem illicitus eft Enfalmus
( docet S. Thom . 2.2. quæft. y6, art. 4. ) , fi in
eo invocetur indirecte Dæmon , aut nomen inu
fitatum Angelorum ; vel fi eo falfa , aut vana
mifceantur , vel adhibeatur certus modus fcri
bendi , proferendi , &c.
22 An detur naturalis Fafcinatio ? Affirmant Sal.
n. 104. cum S. Tb. 1. p. q . 117. art; 3. ad 2. qui
dicit : Oculi autem inficiunt aerem continuum uſ
que ad determinatum fpatium . Hinc dicunt Sal.
7. 138. quod talis , qui in fe experitur hanc pe
ftiferam qualitatem , tenetur abftinere a nimio
confortio hominum non neceffario , vel oculos
declinare . Dicunt vero num . 133. contra Azor.
1.9. c. 25. fuperftitiofam effe fafcinationem vul
Dub. V. 179
garem , quæ a vulgo creditur , fcilicet quod afpi
cientes invido animo noceant ; & ideo tanquam
fuperftitiofa vetanda effe ofcilla , feu turpicula ,
quæ contra fafcinationes imponuntur . Sed fi ad
hibeantur adverfus faſcinationem naturalem , ut
fupra , nefcio cur illa fint tam rigorofe damuan
da ; unde enim certo apparet , quod dicta ofcil
la nullam naturaliter virtutem habeant ad il
lum malignum effluvium medendum ? Confentit
mihi Spor. de 1. præc. c.9. n. 31. qui , ut fupra
retulimus , ait in dubio prudenti , an res appli
canda habeat vim naturalem , quod licite po.
teft adhiberi , cum communiffima DD. ex S. Aue
guft. Tanto magis , quia communiter eis certa
fides non præftatur ,
DUBIUM V.
3.
Quid fit Maleficium , & quomoda
poffit tolli?
23 Quid, & quotuplex Maleficium ?
24 Due remedia liceat adbibere contra Mals.
ficium ?
25 An liceat petere a Malefico parate , ut tollat
maleficium cum alio? Et an in dubio ,
num fciat modum licitum foluendi ?
26 Quid de Strigibus ?
27 Quam excommunicationem incurrant Male
fici?
28 Quomodo Confeffarius fe gerere debeat cum
Magis, & Maleficis ?
1
39 23
ex pacto , & cooperatione Dæmonis . Dif
"" fert a Magia , quod hæc intendat facere mi
», ra ; illud autem dirigatur ad nocendum . Tok
"" lib. 4. cap. 10. Fill. t. 24. cap. 8. quæft. 1.
39 Refp. 2. Maleficium aliud dicitur Amato
"" rium , feu Philtrum , cujus ufus eft ad car
,, nalem amorem , vel odium excitandum', Dæ
" mone hominis phantafiam commovente , ni
33 hil tamen agente in voluntatem . Unde pa
,, tet , fi maleficio fic infecti labantur , eos ve
"2 re peccare ; quia libertas non aufertur . Aliud
"3 diciturVeneficium , quo alicui perfonæ vel e
" jus bonis damnum infertur . Fill. loc. cit. n.
"
» 183. Azor. t. 1. 1.9. c. 26.
,, Refp. 2. Contra maleficia uti licet, r. Re- 24
mediis petitis ex medicina . * ( Plures énim ber
>> be , ut ruta , falvia &c. contra maleficia na
" turaliter profunt ; quia virtute naturali cor
rigunt pravos humores , ope Demonis commo
,, tos ; non vero licet uti virga lupi , pulvere
" afperfo corpori &c. & fimilibus , quæ natura
2 liter conferre nequeant ad fedandos humores
9: Vid. Salmant. cap. 11. num. 143. & 135. )
", 2. Exofcifmis & Sacramentis Ecclefiæ , pere
" grinationibus , invocationibus San&torum , & c.
" 3. Deftru& tione fignorum , per quæ Dæmon
,, nocet , abfque tam alio maleficio : Navarr.
" & communiter alii . * Eft commune etiam
" ap. Salm. cap. 11. num. 158. ) *
• 4. Si maleficus licito modo poteft malefi
,, cium tollere , licet eum ad id accerfere , ro
gare , imo etiam pecunia inducere , vel ver
beribus , aut tormentis cogere ( non tamen
M 2 .‫ د‬in
 180 Lib. II. Tract. I. De Primo Præcepto Decalogi .
interficere ), fi nolit . Lugo , Diana par. 8.
.7. R. 53. Idque , etiamfi conftet , eum id
", facturum per novum maleficium , ficuti ex
a caufa licet ab ufurario petere mutuum ad u
furam , Ratio eft , quia cum habeam jus pe
tendi , quod ab illo rete præftari poteft , &
"9 eft indifferens , imputabitur illius malitiæ fi
,, id male faciat . * ( Ita Salm. ibid. n. 154.
cum Pal. Suar, &c. contra Cajet. ) * Vid.
Sanch. lib.7. de Matrim. difp. 94. numer. 11.
"" Fill. num. 192. Leff. lib. 2. cap. 44. d. 6. con
29 tra Delrium . 5. Licet etiam contrarium fi
", gnum pofitivum apponere , ex fe tamen ho
,, neftum verb. gr. fi Dæmon effet pa&tus cum
,, malefico , fe tandiu nociturum , quandiu ma
,, leficiatus fe cruce non fignaret , aut lavaret
", corpus ( nam plerunque fit cum tali aliqua
,, conditione , v. gr. ut tandiu duret , quandiu
manet aliqua ligatura , aut res aliqua certo
,, loco defoffa ) , licebit illi fe fignare , lavare ,
", &c. Suar. Leff. lib. 2. c. 44. num. 45. * ( Ita
, etiam Elbel num. 534. Salm. num. 161. Šan
» chez , Palaus , Trullench. &c. ) * Ratio eft ,
», quia non eft intentio pofitiva recuperandi fa
"9 nitatem eo medio , fed tantum tollendi fi
", gnum , & diffolvendi pactum cum Damone .
" Unde ulterius patet , licere repercutere fagam ,
,, quæ te tetigit ; ea enim repercuffa folet no
,, xa ceffare : ut habet Leffius loc. cit. & Sanch.
lib.7. de matrim. diſput.95.96. 6. Si ma
" leficus non poteft tollere maleficium , nifi per
,, novum , non licet eum ad id inducere , quia
99 id effet inducere ad peccatum , & a& tui in
,, trinfece malo cooperari , Suar. Sanch. Leff.
29 c.ll. cc. 7. Si dubitetur , an poffit fine ma
" leficio novo tollere , non licet ab eo petere ,
20 ut habet Laym. lib. 4. tract. 10. cap. 4. n. 9.
,, Sanchez , & Suarez , quia eft periculum pec
,, candi . Facilius autem præfumi poteft , eum
,, qui figna pofuit , poffe ea fine novo malefi
,, cio deftruere , quam eum , qui non pofuit .
, Unde , fi hic fuam operam offerat , prius e
99 rit examinandus de modo folvendi . Vide
,, Laym, bic , Bonac. difp. 3. quæft. 5. p. 5.
25 Quær. 1. An liceat petere a Malefico para
to , ut maleficium cum alio maleficio tollat ?
Affirmant Angel, & Aureol. apud Salm. c. 11 .
num . 146. ficut dicunt etiam licere ad propriam
utilitatem petere Sacramenta a Sacerdote facri
lego . Sed tenenda eſt negativa ſententia cum
Leff. lib. 2. cap. 44. num. 35. & Salm. num. 134.
cum S.Thom. & pluribus . Ratio , quia Sacer
dos facrilegus poteft miniftrare Sacramenta non
facrilege , Sed Maleficus nequit conficere ma
leficium fine. Dæmonis cooperatione , quod eft
intrinfece malum . Nec officit illum effe ad id
paratum , juxta dicta lib. 2. num. 47.
Quæritur 2. Utrum liceat petere a Mago fo
lutionem maleficii in dubio , an fciat vel ne
modum licitum folvendi? Certum eft licere , fi
conftet , quod Magus modum licitum non igno
rat , etiamfi ille modo illicito fit ufurus , quia
id fuæ malitiæ imputatur . Ita communiter cum
Bufemb. ut fupra num. 4. Salmantic. di&t . cap.
11. numer. 151. & Sporer de 1. Præcept. cap. 9.
num. 43. cum Laym. Sanch. & Leff. Idem dicunt
Tamb. cap. 6. §. 2. numer. 9. Sporer numer. 42.
Viva Q. 5. Art. 5. numer. 4. cum Sanch. Trull
Fill. & Elbel num. 532. cum Suar. & Sayr. li
cere fi fit certo probabile , quod Maleficus fciat
modum licitum . Sed quid in dubio negativo ?
Cenfet Tambur. num. 10. & non reprobat Vi
va numer. 3. quod aliquando etiam liceat pete
re , quia non raro præfumitur ex communiter
contingentibus maleficos modum licitum non
ignorare . Sed contradicit fententia communis
quam tenent Sanch. de Matrim. lib. 7. D. 95.
num . 13. Leff. lib. 2. cap. 44. num. 46. Viva loc.
cit. num. 3. Salm. numer . 152. cum Pal. Laym.
c. Ratio , quia præfumendum , quod Magi
non fciant nifi modos illicitos . Ceterum , fi in
aliquo cafu habeatur jufta præfumptio , quod
maleficus fciat modum licitum folvendi male
ficium , puta per ablationem figni , fatis pre
babilis videtur opinio Tamburini ; cui tunc non
obftaret fententia communis oppofita , nam
ut ait Tamburin. ) DD. contrarii loquun
tur , quando dubium aliter non poffit depo
ni . Advertunt autem cum Bufemb. Spor. nu
mer. 42. Viva loc. cit. & Elbel num. 533. cum
Laym. Leff. & Del Rio , facilius præfumendum
quod fciat folvere maleficium modo licito is qui
figna pofuit , illa auferendo , quam alius qui
non pofuit .
Hinc notandum eft , 我 communem effe fenten- 26
tiam cum Salmantic. cap. 11. num. 172. Suar.
Leff. Del Rio , Palaus , Sanch. &c. adeffe Stri
ges , quæ ope Dæmonis afportantur de loco in
locum corporaliter . Nec obftat cap. Epifcopi ,
26. quæft. 5. ubi prohibetur fub poena excom
municationis fidem præbere talibus anicularum
meniis ; nam ibi prohibetur afferere fimul ,
quod ambulent cum Herodiade , vel Dea Dia
na . Vide Elbel num. 527. qui afferit cum Del
Rio , & aliis , contrariam opinionem , quam
tenuerunt Lutherus , Melanthon , & quidam
alii Catholici , nempe hoc evenire per meram
illufionem , & vim phantafiæ , effe valde per
niciofam Ecclefiæ , quia conducit ad eximen
das hujufmodi Lamias a penis ipfis indicis ;
quod gravis damni eft Chriftianæ Reipu
blica .
Malefici autem incurrunt excommunicatio- 27
nem ex cap. Si quis Ariolos . Hanc autem Sal
manticenf. cap. 11. numer. 101 , cum Tabien. &
Del Rio tenent effe latæ fententiæ , cum in di&.
cap. dicatur ; Anathema fit . At Suarez , San
chez , Azor. Leſſ. &c. numer. 200. tenent effe fe
rendæ fententiæ ; & dicunt , quod verba ana
thema fit in materia Fidei fignificant hæreti
cum jam ab Ecclefia præcifum : Sed in aliis
materiis fignificant ſeparationem tantum facien
dam .
Incurrunt etiam excommunicationem Bulle
Cone , fi in iis conjungatur Hærefis ; vel ( ut
dicunt Salm. ) vehemens fufpicio illius , nem
pe quando ineunt pactum expreffum cum Da.
mone , vel quando mifcent res Sacras , vel Dia
bolum adorant , vel confulunt de iis , quæ ipfe
cognofcere nequit . Ita Salm. n. 203. cum Suar.
Az. &c. Sed hæc intelligenda , quando adfit er
ror Fidei in intelle & tu , ut ait Spor. de 1. Prec.
6.9. n. 45. Nam alias non datur Hærefis forma
lis , etiamfi quis expreffe exterius Fidem neget ,
ut
 Cap. I. De Superftitione . Dub. V. 181
ut certum ef cum Bufemb. ut fupra de Pr. Fid.
lib, 2. num. 19. Er fine hærefi formali excommu DUBIUM J.
nicatio Bullæ minime incurritur , ut certum eft
apud Laym. Quid for Tentatio Dei .
Quares : Quomodo Confeffario agendum cum
" Divinatoribus , Magis , & c. 29 Quid eft, Tentatio Dei?
,, Refp. 1. Examinandi funt , præterquam de 30 An in Tentatione Dei detur parvitas mate
», variis fuperftitionibus . 1. Quo fine tali fuper rie? Et que fit Tentatio interpretativa ?
" ftitioni fe addixerint , v. gr. an ratione vehe 31 An peccet qui petit a Deo miraculum?
,, mentis paffionis , triftitia , vindi& tæ , avari 32 An qui offert fe ad martyrium ? Et an qui ro
„ tiæ, aut ſanctitatis nomen conciliandi , quæ 45 Spuit medicinas?
», effet facrilega hypocrifis . 2. De apoftafia > -*₤
idololatria , & hærefi : abnegant enim Chri -" ESP. Tentatio Dei eft di &um , vel fa- 29
, ftum , & Deum ; renunciant Sacramentisha
bent Dæmonem pro Deo , vel fando : nec da » potens , fapiens , mifericors , aut aliquam per
94 mnatum putant , aut miferum , & confequen. fectionem habeat . S. Th. z. z. quæft. 92. art.
ter illius afteclas non effe damnandos . 3. De 29. Sanch. c. Ea eft duplex fcilicet vet for
blafphemiis in Deum , & Santos , de facrile malis, quando quis expreffe dubitans de ali
giis ; abutuntur enim rebus facris , ut aqua , qua Dei perfectione , eam experiri cupit ; ut
benedicta , Euchariftia , &c. 4. De luxuria , " fi quis petat miraculum , quo patefiat Fidem
„; & commixtione cum Dæmone , 5. De da n Catholicam effe veram : vel det fe præcipi
,, mnis proximo illatis . Suar. Sanch, Fill. Bon. " tem ex turri , ut experiatur , an Deus fit mi
» loc. cit. "" fericors , eum eripiendo a læfione : Vet eft im
Refp. 2. Monendi funt , eos teneri 1. Pa - plicita , & interpretativa , " quando quis , etfi
,, Aum expreſſum , fi quod habent cum Dæmo ,, expreffe non intendat Deum tentare , id ta
,, ne , aut commercium abjurare , & diffolvere . ,, men petit , vel agit , " quod fuapte natura eo
952. Libros fubs , fchedas
inftrumenta , ligaturas , aliaque " referri videtur , ut fi quis fe committat pe
comburere
"2 artis veroComburere
folus Da
". riculo , a quo vel nullo modo , vel vix poffit
chirographum , fi habent : fi $2. eripi , nifi miraculofe ; vel fi media natura
» mon id habeat , non neceffario cogendus eft , → lia omittat , fperans a folo Deo effectum , v.
», ut reddat quia pa& tum fufficienter diffolvi ,, gr. in morbo periculofo refpuens medicinam ,
tur per poenitentiam . 4. Damna illata refar " petenfque , ac fperans a Deo temere fanita
,, cire , ad quod proinde etiam tenetur Fifcus ,, tem . Nav. cap. 11. Leff. num. 4. Item fi fine
» ( ubi veneficorum bona confiſcantur ) ; uti & ,, neceffitate , & caufa rudis abfque præparatio
,, hæredes , fi ad eos bona deveniant , Laym. ?? ne velit it concionaris $ fperans a Deo fibi fug
„, loc. cit. Suar. t. 1. de rel. lib. 2. c. 17. Sanch. gerendo conceptus . Suar. Sanch. Leſſ. Laym.
Toc.cit. cap. 49. Fill. &c. IN lib. 4. t. 10, capuš•» An
,, Refp.3. A Parochis moneri , & a Confef +49
5 fariis examinari circa hoc præceptum potif Unde refolves
,, fimum debent . f. Opiliones , qui variis de
diti effe folent obfervationibus , ut gregem 1. Tentatio Dei formalis eft peccatum ex
,, fuum a lupis vel aliis incommodis tueantur . genere fuo mortale , in quacumque etiam ma
55 2. Fabri ferrarii , qui circa equos fanandos teria . Ratio eft , quia includit dubitationem
,, utuntur verbis vel ex Pfalmis , vel ex Ora "" de perfe&ionibus Dei , quæ in gravem Dei
,, tione Dominica defumtis . 3. Ruftici , qui ad contemptum redundat , vel magnam irreve
,, fananda pecora inanibus , & fuperftitions ob 59 rentiam , curiofius agendo cum Deo , quafi
,, fervationibus utuntur , vel recurrunt ad peri " cum ludione . Leff. 1. 2. cap. 45. d. 1. Sanch.
,, tos talium artium . 4. Vetulæ , quæ circa mu "9 lib. 2. cap. 3..Suar. & ceter, comm.
" lieres laborantes in partu vel ex matrice va 2. Interpretativa tentatio , cui dubitatio il.
,, nas , & fuperftitiofas adhibent orationes . $ . ,, la deeft , plerumque eo tantum peccatum ve
,, Milites , qui deferunt fecum facra nomina , "3 niale ob imperfectionem actus , ignorantiam ,
,, vel orationes ad certitudinem , quod in bello , ‫ در‬inconfiderationem , vel parvitatem periculi .
", vel duello non fint vulnerandi , nunquam a Imo fæpe nullum eft peccatum , quando fei
fubita morte perituri , Ta ‫ دو‬licet jufta caufa fubeft , v. gr. Dei inftin&us ,
» qua 61 igne ,: vel
menus .
22 neceffitas , vel pia utilitas . Sayr. Tolet. Cajet.
CAPUT II."" 32 S. Th. 2. 2. quæft. 92.
Sed quæftio hæc eft , an in tentatione Dei in- 30
De Irreligiofitate terpretativa , ut fupra , detur, parvitas materiæ ?
3: 4 } , ejufque fpeciebus .
Affirmant Bufenb, cum Cajet, &Valent, in 1. 2.
W. RRELIGIO , que Religioni opponitur per D. 6. queft. 14. num, 2. Leſſ, lib, 2. cap. 45. n. 4.
ห IR defectum , vel tendit directe ad irreveren Sayr. Clav, reg. lib. 6. cap. 7. num . 14. & Tolet.
,, tiam Dei , & eft Tentatio Dei , aut Perju lib. 4. cap. 19. num.7. Hi dicunt , quod fi quis
,, rium : Vel tantum tendit ad irreverentiam in re levi , & fine gravis damni periculo tenta
,, rerum facrarum-, " & ' eft Sacrilegium , aut Si ret Deum , ex fola curiofitate spectandi aliquod
,, monia . De Perjurio in fecundo præcepto , de opus fupernaturale , hic tantum venialiter pec
" retiquis hic . TA caret . Sed probabilius Sanch, Dec. lib. 2. c. 34.
num . 5. Suar. tom. 1. de Rel, trail, 3. lib. 1. c. 3.
Lig. Thebl; Tom. I. M 3 MALDI
 182 Lib. II. Tract. I. De Primo Præcepto Decalogi .
num. 16. Salm, traît. 21. cap. 12. n. 3. eum da Quæritur , an Tentatio Dei expreffa differat
mnant de mortali , nifi excufaretur ratione igno fpecie ab interpretativa ? Affirmant Suar, & Bon.
rantiæ , vel indeliberationis . Ratio , quia gra At probabilius negant Salm, num. 11,
vis eft irreverentia velle ut Deus oftendat omni
potentiam fuam ad fatisfaciendum curiofitati DUBIUM II.
ipfius . Hinc Salm. loc. cit. dicunt , quod pro
babilius peccaret graviter qui in levi morbo ? Quid , quotuplex fit Sacrilegium ?
rejectis medicinis , fperaret a Deo fanitatem ,
quamvis non peteret miraculum : quia ( ut a 33 Quid , & quotuplex Sacrilegium ?
junt videtur hic , refpuendo remedia , reipfa 34 Quales Species Sacrilegii fint explicandæ?
miraculum exoptare , cum velit mutari caufas 35 Que fins Sacrilegia Perfonalia ?
naturales . Sed merito huic doctrinæ contradi
36 Que Localia? 37. An vetentur in Ecclefia
cunt Sanch. loc. cit. cum Leonardo , Bonac. de 1. Mercatus , Convivia , Judicia , &c. 38.
Præc. D.3. quæft. 9. part. un. num. 3. cum Saar. Anfit Sacrilegium extrabere bominem ab Ec •
Anacl, ibid. queßt. 1. num. 8. Elbel d . num. 560. clefia , atrio , &c. ? 39. An omne furtum in
Sporer eod. tit. cap. 10. cum Laym. qui in hoc Ecclefia fit Sacrilegium ? An in Sacrifia?
non recognofcunt plufquam venialem culpam . 40 Que Sacrilegia Realia ?
Ratio , quia in hoc non adeft gravis deordina 41 An liceat vafa & veftes facras convertere in
tio : cum enim quis nequaquam miraculum pe ufum profanum ?
tat curiofitatis caufa , jufte excufatur a gravi , 42 An fit Sacrilegium lædere bona Ecolefiaftico
& aliquando ego puto etiam ab omni culpa , fi rum ? Detinere Legata pia ? Decimas non
fperet fine remediis naturaliter , Deo adjuvan folvere?
te , a tali levi morbo liberari , dum fæpe in hu 43 An fit Sacrilegium mentaliter peccare in Ec
jufmodi morbis natura ipfa falutem operatur . clefia? An omittere Sacramenta tempore de
3. Si quis in puteum fe conjiciat ad decla bito?
, randam Dei erga fe providentiam , aut fu 44 An cenfuræ contra facrilegos incurrantur ipfo
»
a pra prunas ambulet , ad innocentiam often facto ?
,, dendam , eft interpretativa tentatio Dei : uti 45 An fit Sacrilegium furari Reliquias ? 46. An
‫ دو‬etiam funt ex probationes , quæ fiunt per fer peccare in die festo ? 47. An violare vot. ?
" rum candens , aquam ferventem , vel frigi 48. Vide alia ibid.
dam ( Tales probationes funt vetite cap. 1.
22. de Purgat. Vulgar, ut communiter Salm. "" ESP. Sacrilegiam eft violatio rei facræ , 33
» cap. 12. n. 5. & 6. ) * &c. de quibus v. Beins "" hoc eft dicatæ cultui Divino , & pecca
feld. & Delrium lib. 4. difp. Licet enim Deus "" tum mortale ex genere fuo , fi opus fpeciali
,, aliquando tales purgationes miraculofe proba ,, ter repugnet cum rei fanctitate ; non vero , fi
rit , id contigit , vel quia Deo infpirante fa ,, generaliter tantum repugnet , quomodo omnia
"" & tæ funt , vel quia innocenter ad eas compulfi ,, peccata mortalia generaliter repugnant fan
" funt liberati . Bon. d. 9. p. 1. "" Aitati , v. gr. Templi , ita ut ibi cum venia
31 Peccat , qui abfolute petit a Deo , vel offert "" li peccato committantur . Eft autem Sacrile
miraculum ad converfionem Hæreticorum , cum ,, gium triplex : Perfonale , quo perfona ; Loca
fufficiant noftræ Fidei teftimonia , Salm. cap. 12. "2 le , quo locus ; & Reale , quo res aliæ vio
num. 7. cum Suar. Pal. Sanch. Si vero aliquan ,, lantur . S. Thom. 2. 2. quæft. 99. art. 3. & ce
do fit firmiffima fpes converfionis , tunc poterit ,, teri Theologi .
peti a Deo miraculum fub conditione , fi ei pla Explicanda eft in Confeffione fpecies Sacrile- 34
cucrit, Salm.ibid. Ceterum Sporer loc. cit. cum gii , an fuerit Perfonale , Locale , aut Reale .
communi ait fatis effe licitum petere a Deo mi Viva de Præcept. Dec. quæft . 6, d. 1. num. 1. &
raculum , quoties adfit utilitas gravis ad no Salm. cap. 12. cum S. Thom. & communi . Quæ
fram aut aliorum falutem , vel Divinam Vo ftio eft , an præditæ fpecies fint fubalternæ ,
Juntatem implendam . Et idem clare docet D. vel fint infimæ ? Prima fententia tenet effe fub
Thom. 2. 2. quæft. 97. art. z. ubi ait non tenta alternas continentes fub fe alias fpecies infimas ,
re Deum qui fignum ab eo petit , ut aliis de Ita Suar. Pal. Leſſ. &c. apud Salm. cap. 12. n.
monftret ; vel ad boc quod inftruatur , quod 17. cum Buf. ( vid. num. 47. infra ibid. n. 5. )
sirca aliquod factum fit placitum Deo . Ibidem Elbel de Sacril. num. 565. cum Fil. Et ideo
ad 3. dicunt percuffionem Clerici fpecie differre a con
32 Item peccat qui periculo mortis , vel mutila cubitu cum eo . Secunda tamen fententia tenet
tionis fe objicit ad præferendum martyrium fine effe infimas , ut Viva quæft. 6. art. 1. num. 2. ¿
jufta caufa ; nam in cafu neceffitatis , fi alias Fi Salm. cum Cajet. Trull. Ita ut , fi quis violat
des , aut falus multorum periclitetur : vel ad vi San& timonialem verberando , aut cum ca concu
tandas blafphemias , in quibus cafibus martyrium bendo , unum Sacrilegium formaliter commit
$
eft in præcepto : vel in cafu utilitatis , ad exal tit . Et fic fentit D. Thom. 2. 2. quæft.99. art. 3.
tandam Fidem , aut Dei gloriam ; tunc licet ad 2. ubi ait : Poffibile eft aliqua duopeccata dif
martyrio fe offerre , ut docet S. Th. 2. 2. quæft. ferre fpecie fecundum materiales actus , conveni
144. num. 3. ad 1. Vid. Salm. num.9. re autem in fpecie fecundum unam rationem for
Item peccat qui refpuit medicinas ; nifi fa malem facrilegii ; puta fi quis San&timonialem
ciat ad fe mortificandum , modo abfit pericu violaverit verberando , vel concumbendo . Et hæc
lum mortis , ut Viva quæft.6. art. 3. cap.6. & eft probabilior . Docet vero ibid. S. Doctor præ
Salm, num.9. cum Cajet. Nav. & Sanch. fatas fpecies habere diverfos gradus , fignificans
eos
 Cap. II. De Irreligiofitate . Dub. II. Art. I. 183
eos conftituere quidem circumftantias aggravan fros ipfo facto excommunicationem incurrere
tes , non autem fpeciem mutantes . eamque Ecclefiam effe pro interdi& ta . ( Ita adno
tatum reperitur in Bullario Clementis XI. part.
Unde refolves . 3. decr. 1. Cor. ) Deinde fubjungitur : Er falta
relatione Sanctitas fua ( i . e. præfatus Clemens )
35 ,, 1. Perfonale facrilegium eft percuffie Cle Decretum approbavit , nec non promulgari , at
rici , pertractio ejufdem ad judicium fecula que executioni tradi , & in omnibus Urbis Sacra
,, re , item luxuriofa violatio perfonæ Deo per riis affigi mandavit die 3. O&ob. 1701. Hoc omne
22
, votum caftitatis facratæ , de qua v. infra c. 4. refertur a Ferraris in fua Bibliotheca ( Ferrar.
" cap. 2. dub. 2, num.6. Biblioth. tom. 3. Verbo Ecclefia art. V. num. 28.
36. 22 II. Locale facrilegium eft omnis aétus , quo 29. ) , qui etiam refert ( ibid. vetari pluri.
29 Ecclefia polluitur , ut eft v. gr. occifio homi bus ex Decretis S. R. C. dare intra Miffam
,, nis , effufio humani fanguinis , vel feminis il Laicis etfi Præfidibus ) Evangelium ofculan
22 licita , & notoria , * ( Ut probabiliter tenent dum , uti etiam dare illis ufum Baldachini , &
" etiam Viva Qu . 6. Art. 1. num. 11. & Tamb. illos admittere ut affiftant in Presbyterio . Ad
cum Vafq. Pont. Dian. Con. Tol. apud Salm. noftra autem redeuntes dicimus .
" Trak. 6. cap. 8. num . 101. contra Salm. ibid. Sacrilegium eft extrahere violenter hominem 38
cum. Suar. Bon. Lug. Pal. &c. & Elbel n. 556. ab Ecclefia , etiam interdi &a , vel polluta , &
» qui probabilius dicunt etiam occultam effufio ab ejus cœmeterio , atrio , clauftro , dormito
" nem effe Sacrilegium . Vide dicenda de VI. rio , ambitu contiguo cum Ecclefia Item a
"" Prec. n. 458. verfic. II. Circa locum , &c. ) * . Domibus Religioforum claufura feptis . Vide .
22 Item fepultura excommunicati , vel non ba Salm. Tract. 18. cap. 3. a num . 81. Ceterum
ptizati ; item fi a& tus quidam profani fiant præter hunc ufum violate Immunitatis , ad in
" in Ecclefia , & repugnantes ejus immunitati , currendam fpeciem facrilegii nomine loci facri
ut negotiationes , illiciti concubitus , & fpur intelligitur tantum Ecclefia , non alia luca ,
, cities , feditiones , concilia fecularia , ftipu cum in odiofis ftricte facienda eft interpretatio ,
"" lationes equorum , incendia , effractiones > ut notat Elbel de Sacril, num. 566. cum Laym .
29 fpoliationes . Item fi materia rei facræ , vel Bon. &c.
"" Ecclefiæ directe ad profanos ufus converta. Quæritur, an omne furtum in Ecclefia fit Sa- 39
tur ; fi reus ex Ecclefia , velut afylo , extra crilegium ? Prima fententia cum Lugo D. 16. n.
"" hatur ; nifi tamen fit latro publicus , vel no 470, Tambur. in Meth. Conf. lib. 2. cap. 8. Pal.
"" Aurnus populator agrorum , vel enorme ma Azor. Dian. Leff. Con. Henriq. &c. apud Salm.
29 leficium fiducia afyli iftic commiferit . Deni Tract. 6. cap. 8. num . 103. teñent non effe Sacri
,, que fi furto auferantur res Ecclefiæ , aut ibi legium , nifi furtum fit de re Ecclefiæ commo
2, depofitæ. Laym . cap. 7. Bon. quæft . 6. Si ve data , vel commiffa ibi cuftodiæ caufa : nam a
"" ro res ablata fuerit per accidens tantum in liæ res profana accipiuntur quidem materialiter
2) Ecclefia v. gr. crumena viri divitis , probabi in loco facro , fed non de loco facro , dum ad
20 liter non committi facrilegium docet Dian. locum facrum nullo modo pertinent . Excipit
» P. 1. t. 3. R. 27. ex Fagn. & fex aliis , con tamen merito Lugo loc. cit. furtum de rebus quæ
"" tra Suar . Laym . li. Sacrifta feciffet fibi commodari pro Ecclefiæ or
37 Similiter violatur locus Sacer , fi in eo fiant natu . Secunda tamen fententia probabilior affir
conclamationes , deambulationes , mercatus , mat ex c. Quifquis . 17. quæft. 4. ubi abfolute
ftrepitus judiciorum fecularium , non vero Ec damnatur ut facrilegus , qui non facrum de fa
clefiafticorum pietatem fpectantium . Aliquando cro furatur ; nec id limitatur ad depofitum tan
tamen judicia fecularia , aut parlamenta licita tum . Ita Elbel n. 587. cum Fill. Val. , & Salm.
funt in neceffitate , v. gr. ob pluviam , folis æ Trad. 6. cap. 8. num. 103. cum Pal. Dic. Vasq.
ftium : modo fiant fine ftrepitu , & defit alius Bon. Laym. &c, Re& te tamen Salm. probabilem
locus opportunus . Pariter non videtur culpa vocant primam fententiam . An autem fit Sacri
gravis aliqua moderata deambulatio in Eccle legium Locale furari e Sacriftia ? Negat Sanch.
fia , aut privata comeftio , etiam fine neceffita de Matr. D. 15. num. 13. contra aliquos . Cer
te , fi abfit fcandalum , & clamor . Ita Viva ib. tum autem eft non effe Sacrilegium furtum in
num . 11. ex S. Thom. cum Salm. dict. cap. 12. Clauftris , nec in Oratorio domus privatæ . In
num. 25. Hic obiter advertatur nemini quacum . Oratoriis vero Xenodochiorum , vel Eremito
que prædito dignitate , modo non Regali , li riorum , licet non benedi& tis ab Epifcopo , jufte
I cere indicere , ut fibi ad Ecclefiam deferatur putat Sanch. furta effe facrilegia . Vid. Vivam
Stratus ; fecus ftatim ceffandum a Divinis , & a. loc. num. 13.
Miniftri Ecclefiæ ipfo facto excommunicationem ,, 3. Reale facrilegium eft indigna tractatio , 40
incurrunt , & Ecclefia tanquam interdicta ha "9 & adminiftratio Sacramentorum , ut fi mini
benda eft . Hoc decretum fuit a S. C. Cærem. "" ftrentur , vel fufcipiantur cum peccato mor
quæ ait . 22 Propofito in S. C. Cærem. quodam ‫ دو‬tali . Item profanatio vaforum , & inftrumen
abufu inter alios , qui de recenti in Urbe ir ,, torum facrorum : v. gr. fi quis calice utatur
,, repferunt , eadem S. C. ad eum omnino tol "" in convivio , ornamenta altarium , vel Sacer
.‫ د‬lendum die 30. Augufti 1071. decrevit " : " dotum ad ufus profanos applicet : intellige de
Non licere cuicumque &c. ( Perfonis Regalibus ,, iis , quæ confecrari , vel faltem benedici fo
tantum exceptis ) ad Ecclefias ftratas fibi defer "" lent : nam ad nuptias , vel communem ufum
ri facere ; fecus ceffandum immediate a divinis : ,, adhibere tapetes , candelabra , pelvim , imo
Quod nifi fervetur , Re&ores , ceterofque Mini 99 & manutergium , & cetera , quæ mediate fer
M 4 » viunt
 184 Lib. III. Tract. I. De Primo Præcepto Decalogi .
» viunt minifterio facro , non effe peccatum do
cet Tambur, expedit. Sacrif. lib. 1. cap. 2. nifi
, fiat ex aliquo contemtu faltem implicito , ut
,, fi femper , & indifferenter fic utaris fupradi
" &is . Atque idem affirmat de candelis , ra
,, mis aqua , incenfo , & fimilibus benedi& tis ,
,, quod in modicis iftis benediétionibus non a
" gatur cum tanto rigore ab Ecclefia , ut pa
,, tet in pane , ligno , carbonibus , &c. benedi
"" & tis . Vid. loc. cit. §. 3. Item violatio , vel
,, indigna tra& tatio facrarum Imaginum , & Re
liquiarum . Item abufus Scripturæ facræ , v. g.
,, ad ftabiliendas hærefes , vel res turpes . Item
» raptura bonorum Ecclefiæ , fuppreffio piorum
,, legatorum , vel jurium Ecclefiæ defraudatio ,
99 &c. Vid. Fill. tra& t . 24. cap. 9. Regin. lib. 19.
99 num. 57. Suar. 1 fias , & fimul expoliantibus rebus facris , ex c.
Concilium Tridentinum Seff. 4. in fine vocat
temeritatem , torquere verba S. Scripturæ ad
fcurrilia , fabulofa , vana , adulatoria , detracto
ria, &c. Vid. Salm. cap. 12. num. 82.
41 Quæritur 1. an vafa , & veftes facræ poffint
converti in ufum profanum ? Affirmant Salmant.
traft. 21. cap. 12. num. 32. fi illæ jam amiferint
formam , & benedi&ionem . Sed alibi cap. 10.
num. 145. omnino negant_cum S. Thom. qui p.
३. quæft . 83. art. 3. ad 3. Et cap. 39. dift. 1. di
eit : Palle , velum , candelabrum , cathedra , &
alia, que in Sacrario fuerint , non debent ad
mitti in ufum laicorum , fed effe comburenda .
Melius autem Suarez p. 3. D. 81. fe& t . 8. Pal.
zom. 2. tract. 3. D. 1. p. 6. Bon. D. 3. quæft. 1. p.
4. Roncag. de 1. Præc. cap. 1. quæft. 7. cum
Barbofa diftinguunt , & dicunt , quod fi res ita
totaliter immutetur , ut ad communem mate
riam redeat , ficut fi calix igne vel ferro ad
communem maffam argenti reducatur , tunc li
cet in ufum profanum convertere . Ita ipfe cum
Bon. Pal. Suar. & Baur, fecus fi totaliter non
difformetur . Hinc non licet ex veteri Caſula
veftes profanas refarcire : & hoc adhæret ei quod
dicit S. Thom. fupra . Ideo alii dicunt non lice
re hujufmodi veftes ad ufus profanos vendere ,
aut oppignorare . Vide Salmant, di&. cap. 10.
num. 45.
Quæritur 2. an læfio quorumcumque bonorum
Ecclefiafticorum fit facrilegium ? Refp. negati
ve , fed tantum bonorum , quæ pertinent ad or
namentum Ecclefiæ , aut funt deputata ad fu
Bentationem Miniftrorum , ut loquitur S. Thom.
2.2. quæft.99. art. 3. Ly ad fuftentationem Mi
niftrorum , intellige , qua tales funt , ut re&e
dicit Tambur. Dec. lib. 2. cap. 6. §. 3. num.9.
Quæritur 3. an fit Sacrilegium injufte detine
re legata relicta Ecclefiæ pro ejus fervitio ? Af
firmat Leff. lib. 1. cap. 16. num. 30. Sed negant
Tamb. di&. I. num. 10. cum Pal. & Salm. c. 10.
num. 35. &c. Quia , donec di&a bona ab Eccle
fia non poffideantur . non funt facra .
Quæritur 4. an fit Sacrilegium non folvere
Decimas? Affirmat Leff. lib. 2, cap. 16. num. 18.
Elbel num.569. cum Val. Spor, &c. Sed negat
Croix lib. 3. P. 1. num. 52. & Tamb. d. lib. n,
11. cum Pal. Dicunt tamen effe peccatum gra
vius irreligiofitatis ; quia folutio Decimarum
१ ordinata in recognitionem Divini Dominii ,
4eft
43. Notandum , quod per meros actus internos
non violatur fan&itas loci ; ideoque non com
mittit facrilegium , qui in Ecclefia habet volun
tatem occidendi hominem extra illam . Secus ,
fi quis extra Ecclefiam proponit occidere in Ec
clefia . Ita Salm. cap. 12. n. 28. cum aliis com
muniter .
Palaus Tra&. 17. D. 2. p. 2. tenet omittere
Sacramenta tempore debito effe Sacrilegium .
Probabilius vero negatur , fed effe dicitur pec
catum contra obedientiam Ecclefiæ debitam .
Salm. cap. 12. num. 38.
Item notandum eft , quod cenfuræ contra fa- 44
crilegos latæ non incurruntur ipfo fa& to , nifi a
percutientibus Clericum : Itemque a violantibus
Immunitatem Ecclefiafticam , imponendo tribu
ta , ufurpando bona : & ab effringentibus Eccle.
Conqueft . 22. de Sent.excomm. Vid . Salm. n. 24.
Incendiarios autem Ecclefiarum probabilius eft
non effe excommunicatos ipfo facto , ut Salm.
num. 40. cum Cajet. Sylv. Nav.
Grave facrilegium committit , qui furatur Re- 45 .
liquiam , etiam in parva quantitate , fi fcit do
minum ob hoc effe valde contriftandum . Ita
Leand. Prad. Nav. Mol. apud Salm, Tra&. 21.
cap 1o. num . 108.
Quæritur 5. An tempus fit obje & tum Sacrile- 46
gii , fcilicet fi quis peccet die fefto &c. Negant
Lugo de Ben. D. 16. num. 523. & Salm. cap. 12.
num. 36. cum Leff. & Pal. & Tamb. Met. Conf.
lib. 2. cap. 7. § . 5. num. 40. Nifi notabilis irre
verentia irrogetur cultui Divino , ut fi quis in
die Veneris San& ti exhiberet comoedias , ludos
publicos , & c.
Quæritur 6. an violatio voti fit Sacrilegium ? 47
Negant Tamb. cum Suar. Dec. loc. cit. num. 12.
13. & Pal. Tract. 17. D. 2. p. 3. §. 2. Dicunt
enim effe peccatum perfidiæ , feu contra fideli
tatem Deo debitam , ut Croix lib. 3. p . 1. n. 55.
cum Tamb. in Dec. loc. cit. num. 13. Affirmat
vero S.Thom. 2.2. quæft.99. art. 3. ad 3. & fe
quuntur Salm. cap. 12. num. 22. Qui autem vio
lat votum caftitatis probabilius committit facri
legium . Vide Elbel num. 584.
4. Peccatur etiam Sacrilegio peccato omif- 48
,, fionis , v. gr. fi quæ ad Sacrificium fpe&ant ,
,, ut corporalia , & fimilia , fint valde immun
" da . Bon. de Euch. * ( Qui p. 9. n. 23. cum
"" Fill. Suar. Reg. &c. dicit effe mortale . Vid.
"" lib. 6. num. 384 . ) * .
,, 5. In Confeffione exprimenda eft fpecies , &
,, materia facrilegii . Ratio prioris eft , quia fæ
,, pe divifam malitiam habet , v. gr. percuffio
,, Sacerdotis , & fornicatio cum eodem . Ratio
,, pofterioris eft , quia etiam materia aliquando
,, auget , & addit malitiam , v. gr. fi fit contra
99 Euchariftiam , addit , fecundum Gordonum
,, communi violationi rei facræ aliud peccatum f
,, contra latriam . Attingere autem nuda manu
,, calices , patenas , aras , agnos cereos , &c.
"" Chrifmate delibuta non licet feminis , & lai
99 cis . Licet vero Clericis etiam prime ton
" fure , ut Tamb. ibid. num. 11. cum Suar. ) *
"" Citra contemtum tamen non mortale , fi va
‫ در‬cua fint ; & fi caufa fubfit , nec veniale , Suar.
"> Tamb. loc. cit. §. 1. fine caufa autem veniale
effe docet Suar. Coninch. & alii communiter ;
" li
 Cap. II. De Irreligiofitate . Dub. III. Art. 1 . 185
,, licet Tamb. loc. cit. ex Sa , &c. contrarium 70 An vendere Beneficia fit Simonia de jure Di
vino?
32 cenfeat probabile . * ( Cum Scoto , & Bartol.
39 ab hug. Sed Sa apud Tamb. & Sot. Henr. 71 An fit Simonia vendere Jufpatronatus? Et an
33 San Fag. & Tamb. apud Pafq. ut refert de jure Divino ? An vendere jus Sepak
39 Croix lib 6. p. 2. num. 385. cenfet nullum ef ture ?
" Je poccatum . Pro monialibus vero adeft privi 72 An Beneficia poffint permutari ?
,, legium , ut Salm. cap. 10. num. 132. ) * ut & 73 Quomodo poffit permutari Beneficium cum pen
39 fi corporalia , vel purificatoria laventur ab iif fione" ? Et cujus autoritate ? Et an Epifcopt
91 den . Vid. ib. 6. num. 385. Cetera autem , poffint penfiones conftituere? ufque ad n. 76.
„ gea Euosaniftam immediate non contingunt , 77 Quomodo in Beneficiis liceat tranfigere ? uf
>" bec chiamate unguntur , ut mappas , veftes que ad num. 80 .
07 Sacerdotales immediate contingere omnibus B1 Quomodo fieri poffint Renunciationes Benefs
29 lic . Suar. Laym. Tamb. loc. cit. ubi ex Pa ciorum ? ufque ad n. 84.
„, lao , &c. idem concedit de Reliquiis : ficut 85 Quotuplex fit Simonia Confidentialis ? Et quæ
22 etiam , eafdem thecis inclufas penes fe ha ejus pane ? ufque ad num.go.
„ beaat , vel larci in publicis proceffionibus ge91 Quomodo fiat Simonia pro ingreffu ad Reli
1 "2 ftent . Idem docet cum Laym. de pyxide , five gionem? 92. An liceat aliquid accipere pre
"" ciborio , & lunula benedi & tis , quando facram fuftentatione ingreffuri ?
29 Eucharif.am nondum continuerunt . Idem de 93 An liceat pro cathechizando , &c.
94 An pro inftruendo aliquo in facra Dottrina ?
corporalibus , pallis , & purificatoriis , quan
27 do poft facrum ufum lota funt : ex Laym. & 95 An pro abſolvendo , &c. ?
.‫ د‬Bonac. imo etiam ante lotionem Laym. Tamb. 96 An pro danda difpenfatione in Matrimonio?
» loc, cit. 97 An liceat dare aliquid , ut alter omittat rem
Spiritualem ?
DUBIUM III. 98 An ad redimendam vexationem ? 99. Anpoffit
pecunia redimi vexatio circa poffeffionem Be
De Simonia . neficii? 100. Quid fi nondum fit acquifitum
jus in re? Quid fi quis corrumperet Electo
ARTICULUS I. res, ne te eligant ? 101. Quid fi alterfolis
precibus impediret ? 102. An poffis dare pe
Quid fit , & quotuplex ? cuniam , ne alter ſe opponat ad tuam ele
&tionem? 103. An ne eligat indignum, vel
49 Quid eft Simonia ? & quotuplex ? ut eligat dignum ? An , ut non concurrat
so An poffit dari parvitas materiæ in Simonia ? ad beneficium , quod tu cupis ? 104. Vide
51. Quando fit Simonia dare temporale pro Spi alia apud Bufemb.
rituali?
52 An fit Simonia dare Beneficium alicui , ut ſe 99 ESP. Simonia eft ftudiofa voluntas emen
fuftentet ; vel fola ratione amicitiæ , aut " aut pretio temporali ali
precum? ,, quid fpirituale , vel fpirituali annexum . S.
53 An fit Simonia deducere in patum obliga "" Thom. 2. 2. quæft. 100, art. 1. Laym. lib. 4.
tionem antidoralem ? " tract . 10. cap. 8. &c. Dicitur 1. voluntas emen
verbis intelligitur quivis con
54 An dare Spirituale principaliter ob tempo "" di , &c. quibus
rale? "" tra&us onerofus , ſive venditionis , five loca
55 An fit Simonia accipere aliquid pro admini 99 tionis , five permutationis , aut renunciatio
ftratione Sacramentorum ? Et an principa 99 nis ; quia fimonia non confiftit fine pactione
liter ob lucrum temporale ab eis captan ,, aliqua tacita , vel expreffa , & obligatione ex
dum ? " pacto . Quod addo , quia obligatio naturalis
56 Quid intelligitur per Munus a manu ? ,, quæcunque , ut gratitudinis , five antidoralis
57 An fit Simonia dare mutuum ob Spirituale? 99 non fufficit , v. gr. quando quis fperat , vel
58 An folvere penfionem ob Beneficium ? " intendit tantum , non tamen obligat . Sa , v.
59 An dare aliquid , ut alter præftet quid fpi " Simonia . Ratio eft, quia non facit contra
rituale pro feipfo accipiente? "" &um . Vid. Bon. de Simon. d. 1. quæft. 6. p. 1.
60 An dare Beneficium cum aliquo onere Spiri "7 Leff. lib. 2. cap. 35. d. 20. * ( Sed Vide di
tuali? An refignare , vel præfentare cum ,, cenda n. 54. ) Dicitur 2. pretio temporali :
onere? "" five illud fit muneris , five linguæ , ut eft laus ,
61 Quid per Munus ab obfequio ? ,, vituperium , patrocinium ; five obfequii , &fa
62 An fit Simonia infervire ob Beneficium ? ,, mulatus . Dicitur 3. Spirituale ; quo nomine
63 Quid per Munus a lingua ? ,, intelligitur res fupernaturalis ad falutem or
64 An fit Simonia dare aliquid Mediatori , "" dinata , five fit formaliter talis , ut Gratia ,
ut obtineat tibi Beneficium ? "" & dona Spiritus San&i , five cauſaliter , ut
65 Quid fit Interceffor mediatus? "" funt Sacramenta , concio , preces , & Sacra
66 Quid fi promittas dare eleemofynam alicui ,, mentalia : five fit effectus , & ufus poteftatis
"Monafterio ? ,, fupernaturalis , ut confecratio , abfolutio , di
67 Quæ fit Simonia Mentalis ? Que Conventio ,, fpenfatio , benedi& tio , excommunicatio , ele
nalis ? Que Realis ? ,, tio , præfentatio , confirmatio , collatio be
68 Que juris Divini , quæ humani ? ,, neficii , aliique actus jurifdi&tionis Ecclefiafti
,, ca. Dicitur 4. Spirituali annexum , ad com.
69 An detur Simonia tantum de jure humano ?
›› pre
 186 Liber III. Tract, I. De Primo Præcepto Decalogi .
prehendendum ea , quæ non funt per fe fpi
ritualia , fed ad ea ordinantur , iifque funt
annexa , five antecedenter, ut jus patrona
22% tus refpectu beneficii ; vafa , & veftes facræ
,, refpectu Sacramentorum : five concominan
,, ter , ut labor in adminiftratione Sacramen
22 torum juxta fenfum infra dicendum : five
2 confequenter , ut reditus beneficiofum , qui
dantur propter officium fpirituale . Unde pa
tet , malitiam fimonia confiftere in irreve
,, rentia , quæ committitur , dum res fpiritua
les inftar temporalium pretio æftimantur , &
03 contractibus fubjiciuntur ; atque effe pecca
22 tum mortale ex genere fuo , nec veniale fieri
» poffe ex materiæ levitate : quia nullum do
num Gratia , licet parvum , poteft vendi fine
23 gravi irreverentia tum ipfiufmet doni , tum
" etiam Dei . Poteft tamen effe veniale , ob a
,, & tus imperfe&tionem , & ignorantiam : Suar.
2. t. 3. de rel. lib. 4. cap. 36. Azor. Filk, Laym.
loc. cit. Leff. lib. 2. cap. 35, d. 1.
Simonia autem quadruplex eft , Mentalis >
Conventionalis , Realis , & Confidentialis ; Men
talis eft , cum quis dat temporale cum animo
obligandi ad reddendum fpirituale ( aute conver◄
fo ) , fed abfque alio pacto . Conventionalis eft ,
cum adeft pactum , fed a neutra Parte executum
eft . Realis autem eft , cum pa& tum jam eft im
pletum . Confidentialis tandem tripliciter poteft
fieri , nempe per acceffum , per regreffum , &
per ingreffum . Dicitur per acceffum , cum re
nuntias Beneficium alteri cum pacto ut ille de
inde illud refignet , & alteri conferatur . Per in
greffum, cum refervas tibi jus reaffumendi ite
rum Beneficium in aliquo cafu . Per ingreffum ,
fi refignes Beneficium tibi collatum , fed non
dum poffeffum , cum pacto capiendi poffeffio:
nem illius in aliquo cafu aut tempore ; vide in
fra num. 85. & 86. ubi fufius fermo de hac con
fidentiali fimonia redibit , & de ejus poenis .
So Quæritur I. An poffit dari parvitas materia
in fimonia ? In fimonia de jure naturali eſt com
munis fententia negativa ap. Salmant, tract. 19.
de Simon. cap. 1. num. 8. & Croix lib. 3, p. 1.
n. 195. cum Suar. Sanch. &c. contra Mol, Reg.
Oc. ibid. Sed in fimonia tantum de jure Ec
clefiaftico Navarr. Zeroll. ( quibus videtur ad
hærere Croix lib. 4. num. 682. ) probabiliter do
cent poffe dari parvitatem materiæ . Et difpa
ritatem affignat Croix , quia , quando non acci
pitur temporale pro pretio rei fpiritualis , fed
acceptio prohibetur ad cavendum tantum fpe
ciem fimonia , re ipfa non fit injuria rei fpiri
tuali , fed peccatur tantum contra præceptum
Ecclefiæ, in quo poteft utique dari parvitas mą
teriæ .
51 Quæftio II. eft , an femper ac datur tempo,
rale pro fpirituali , vel contra , fit fimonia ? Pri
ma fententia affirmat cum Azor. Durand, Adrian.
&c. ap. Salm . tract, 19. Se Simonia cap. 1. n. 26.
Secunda fententia , quam tenent Salm. ibid,
num, 32, & vocant communem cum Caj. Sanch.
Suar. Lef. Laym . Tol, &c. negat , quando da,
tur gratis , quamvis cum animo alliciendi , feu
obligandi ( non rigorofe ex juftitia , fed tantum
ex gratitudine , five ex benevolentia ) alterum
ad retribuendam rem fpiritualem pro tempora
li , vel contra; Ita ut obligatio alterius anti
doralis , feu gratitudinis principaliter intenda
tur , & retributio minus principaliter ; Et pro
bant es c. Quam pioz. quæft. 2. Et hoc , etiamfi
in eodem actu retributio offeratur , ex c. Pla
cuit 1. &c. Dile&tus 2. quæft. 1. Hinc licere di
cunt tibi dare aliquid Epifcopo , vel ei infervi
re ( cui alias non effes ferviturus ) , ut tibi ex
gratitudine conferat Beneficium ; dummodo ab
fit aliquod pa& tum , ut dicunt Salm. di& t . cap. 1.
num. 55. 56. cum Sot. Suar. Valent. & com
muni . Et dummodo non infervias , ut Epifco
pus conferat tibi Beneficium , quafi pretium tui
obfequii , ut bene notat doctus P. Elbel de Si
mon. num, 617. E converfo fi infervis primario
ad captivandam Epifcopi benevolentiam , & fe.
cundario ad obtinendum Beneficium , non com
mittis fimoniam , etiamfi , amota fpe Beneficii ,
non infervires , ut dicunt Salm. loc. cit. cum a
Liis . Et etiamfi talem fpem exprimas Superio
ri , ut addunt: Val. Pal. Sot. Rodr. &c. ap. Salm.
num, 56. infin. quia licitum eft , ut ajunt , pe
tere ab alio , quod ille ex naturali obligatione
præftare tenetur : Sed fapienter monet Mazzot.
de Simon. tom. 2. §. 2. p.219. & Croix cum Suar.
lib. 3. p. 1. n. 74. id cavendum ob periculum pa
&ionis , aut faltem fcandali , maxime fi detur
aliquid tempore quo agitur de conferendo Bene
ficio .
" Ceterum , re&e advertunt Roncaglia de Sim.
c. 1. quæft. 5. & ipfi Salm. num. 57. cum Sanch.
Bonac. , &c. quod ubi alius deeft titulus , nem
pe ftipendii , tollendæ injuftæ vexationis , &c .
quando datur aliquid folo intuitu obtinendæ rei
fpiritualis , vel contra , præfumenda tunc fit in
tentio faltem virtualiter fimoniaca , fcilicet com
mutandi temporale cum fpirituali ; nifi conftet
de oppofito , vel aliter colligatur ex circum
kantiis , nempe ex parvitate muneris , ex pie
tate , vel nobilitate dantis &c. Et hoc conftat
ex c. Tua nos de Sim. ubi Pontifex loquens de
illo , qui bona fua Ecclefiæ donabat , rogans ut
ad Canonicatum admitteretur , & de Canonicis
eum admittentibus , ait : Si tamen is , qui tas
Lem donationem facit , ea intentione ducatur , ut
per temporalia bona fpiritualia valeat adipifci ;
Clerici qui eum in fratrem admittunt , non
effent eum , nifi commoda temporalia perciperent ,
admiffuri ; fine dubio tam ifti , quam ille apud
districtum Judicem culpabiles judicantur . Vide
quæ dicentur num. 54. Et maxime nequit excu
fari a fimonia mentali ( ut bene fentiunt Ron
caglia loc. cit. Reg. VI. in praxi , & Elbel de
Sim. num. 617. ) is qui Epifcopo gratis infervi
ret animo eum obligandi ex gratitudine , etfi
non ex juftitia , ad retribuendum Beneficium ,
juxta mox dicenda num. 53 .
Non autem damnandus de fimonia Epifcopus , 52
qui beneficium confert Clerico in recognitionem
gratitudinis ob obfequium præftitum , ut dicunt
Elbel n. 619. & Croix num. 75. cum Suar. Item ,
fi Epifcopus conferat Beneficium gratis alicui ,
ut fe honefte fuftentet , non eft fimonia ; Croix
lib. 3. p. 1. num. 83. cum Leff. Laym. &c. Immo
collatio facta indigno , fola ratione confangui
nitatis , amicitiæ , fed gratis , eft quidem illici
ta , fed non fimoniaca . Ita Salm. cap. 1. n. 38.
com
 Cap. II. De Irreligiofitate . Dub. III. Att. I. 187
cum Cajet. Suar. Pal. &c. Idque docet D. Th. novam invehit faltem fidelitatis obligationem
2. 2. quæst. 100, art. 5. ad 2. dicens : Dave ali que , cum fit aliquo pretio eftimabilis , certe pa
quid fpirituale propter quamcumque carnalem af tum fimoniacum reddit . Ideo enim in c. Qua
fe&ionem. Unde hoc non pertinet ad contractum in pio , c. 1. q. 2. dicitur : Omnis abfit patio,
venditionis , in quo fundatur fimonia . omnis conventio ceffet . Quoniam in hac matèria
Utrum autem committat fimoniam Epifcopus , quodcumque pa& tum , quomodocumque onero
qui dat Beneficium indigno propter preces alte fum , eft fimoniacum , etiamfi non obliget rigo
rius? Videtur univerfe affirmare D. Tb. loc. cit. rofe ex juftitia . Et idem dicendum de hujufmo
ad 3. quia videtur Epifcopus hoc facere ad fa di pato in contractu mutui , ut probat Viva in
vorem humanum acquirendum , fic enim S. Do Prop. 42. Innoc. XI. Præterea hic advertendum
or ait : Videtur ad hoc fcilicet ad favorem cum Viva in prædi&. Prop. 45. n. 3. & S. Thom.
humanum ) principaliter intendere , qui preces 9.13 . de Malo art. 4. quod licet poffit mutuator
pro indigno porrectas exaudit . Et fic quidem di expofcere a mutuatario , ut fatisfaciat fue obli
cendum , fi revera det Beneficium ad talem fa gationi antidorali ( intellige femper fine pacto ,
vorem adipifcendum : Imo ut bene addit Ange itemque fi expofcatur fatisfactio illa non vero
licus , hoc erit fimonia , etiamfi Clericus fit di promiffio , quia petita promiffione , etiam pete
gnus Beneficio . Ceterum abfolute loquendo , retur nova obligatio fidelitatis , ut mox dixi
probabiliter dicunt Elbel de Simon. n. 612. La mus , quod adhuc in mutuo illicitum eft ) : Ra
Croix 1.3. p. 1. n. 84. & Laym. l.4. tr. 10. c. 8. tio , quia mutuator dat quod fuum eft ; hoc ta
n. 26. cum Leff. Suar. Nav . Cajet. &c. non effe men nequit expofcere dans aliquid fpirituale,
fimoniacum Epifcopum qui ad preces alterius et præcife ob ejus collationem , quia fuum non
iam indigno Beneficium confert , fed nullo ha præftat , fed quod Chrifti eft : Unde , licet pof
bito refpectu ad favorem humanum acquirens fit aliqua gratitudo exerceri erga collatorem rei
dum , quia revera tunc nulla intervenit vendi. fpiritualis ob ejus benevolum animum , non po
tio fpiritualis cum temporali . Illud autem quod teft tamen exerceri in gratuitam compenfatio
dicit La-Cepix 1.c. nempe nec effe fimoniam , fi nem ipfius rei fpiritualis .
conferat ad fe liberandum ab aliquo injufto da Quæritur IV. an fit fimonia mentalis , dare 54
mno , minime admittendum puto , nam licet da fpirituale principaliter ob temporale , vel con
mnum fit injuftum , femper tamen videtur in tra? Negant Sotus , Val. Caj. Sanch. Leff. Laym.
tercedere aliqua commutatio rei fpiritualis cum c. ap. Salm. tr. 19. c. 2. dé Simonia n. 59. Sed
utilitate fpirituali . omnino eft affirmandum , &' contrariam opinio
$3 Quær, autem hic III. An fit fimonia , deducere nem re& te afferunt Salm. ibid. n. 60. fuiffe da
in pactum obligationem antidoralem ? Negant mnatam ab Innoc. XI. in Propof. 45. quæ dice
Hurt. Cæleft. Ronc. &c. ap. Dian. part. 6. tr. 7: bat : Dare temporale pro fpirituali, non eft fi
R. 42. item ipfe cum Diana Vidal. &Jo. de Soria , monia , quando temporale non datur tanquam pre
quamvis part. 3. tra& t . 2. R. 64. in praxi hoc non tium , fed dumtaxat tanquam motivum conferen
approbet . Ratio iftorum , quia non cenfetur hi di , vel efficiendi fpirituale ; vel etiam quando
monia , committi , quando pactum fit de obli temporale fit folum gratuita compenfatio proSpi
gatione gratitudinis , quæ jam ineft . Quapro rituali , aut contra . Et Propof. 46. Et id quoque
pter , dicunt , fi licet aliquid fpirituale inten locum habet , etiamfs temporale fit principale mo
dere ex gratitudine obtinere , cum quis præftat tivum dandi fpirituale , immo , etiamfi fit finis
aliquid temporale ; licebit etiam id in pactum ipfius rei Spiritualis , fic ut illud pluris æftime
deducere . Sed omnino affirmandum cum fenten tur, quam res Spiritualis .
tia communi , quam tenent Laym. tr. 10. c. ult. Merito hoc damnatum eft , nam , quamvis ibi
§. 2. art. 9. Viva in Propof. 45. Inn. XI. n. 2. El dicatur ob motivum , non pretium , & certum
bel de Simon. n. 596. & Suar. Bon. Fill, Cov. ac fit , fimoniam non committi , nifi interveniat
alii ap. Salm. tr. 19. c. 1. n. 64. Ratio , quia ex venditio rei fpiritualis ; attamen ibi revera mo
pacto illo novum inducitur onus . Diftingunt au tivum idem eft quam pretium . Quando enim ,
tem Salm. cap. 1. n . 66.67. & 68. cum Val. Caj. ut re&te notant Viva in dift. prop. n. 6, & Salm,
Pal. Leff. &c. & dicunt , quod fi pa& tum novam c. 2. n. 58. datur res mere fpiritualis , uti funt
obligationem non addat præter antidoralém , pu Sacramenta , Beneficia , & c. principaliter pro
ta , fi des , aut promittas alteri pecuniam , ut pter temporalem rem alicujus magni momenti
ipfe fit obligatus ad tibi in genere remuneran ( fecus fi parvi , ) quæ apta fit moraliter perver
dum , non eft Simonia , quia nullum novum o tere voluntatem alterius ; tunc fpirituale diffici
nus imponitur . Sic etiam , fi petas aliquid fpi le datur omnino gratis , fed practice datur cum
rituale gratis fine obligatione rigorofa : quem aliquo pacto implicito imponendi alteri novam
admodum frequenter , dantes eleemofynam , fo obligationem : & fic motivum virtualiter con
fent a paupere preces petere ; & in hoc revera vertitur in pretium . Et hoc patet ex ipfa dia.
confentiunt omnes , etiam Autores fecundæ fen. Prop. 46. ubi additur in fine : Imo etiamfi tem
tentiæ . Secus autem cenfent , fi pa& tum novam porale fit finis ipfius rei Spiritualis , ficut illud
obligationem adderet ; & hoc effet , quando pe plaris æftimetur , quam res fpiritualis .
teretur in fpecie quid fpirituale pro re tempo Quær. V. An liceat accipere aliquid pro ad- ss
rali tradita ; nifi ibi alius titulus interveniret , miniftratione Sacramentorum ? Refp. I. Quod in
nempe ftipendii , damni emergentis &c. ut infra . adminiftratione Sacramentorum , aliarumque fun
Sed neque diftin&tio hæc mihi ullo modo arri & tionum fpiritualium eft fimonia accipere pecu
det , nam ( ut bene arguunt Viva I. c. & Ronc. niam , tamquam pretium rei facræ , vel laboris
deSim. c. 1. q. 5. in fin. ) paftum femper aliquam intrinfeci in iis actionibus requifiti . Secus , f
la
 188 Lib. III. Tract . I. De Primo Præcepto Decalogi .
labor fit extrinfecus , puta fi Sacerdos deberet
celebrare cum cantu , vel tali hora , aut loco ,
& fimili . Ita Rone. de Sim. c. 2. q.2. pag. 208.
& Salm, c. 2. n. 19. cum Caj. Sot . Leff, Sanch. Pal.
Tol. & aliis comm. Refp. II. E converfo non
eft fimonia accipere pecuniam , non ut pretium ,
fed ut ftipendium fuftentationis , etiam pro la
bore intrinfeco in talibus minifteriis impenden
do : Unufquifque enim , qui in commodum alte
rius fe occupat debet ex juftitia ab eo fuftentari
ex illo Luce 10. Dignus eft operarius mercede
fua . Ita comm. etiam DD. ut Anacl. de Simon.
9.3. n. 28. Cabaff. Th.J. l. s. c. 5. n. 14. & Suar.
Leff. Tol, Sanch. & alii ap. Salm, n, 21. cum S
Tb. 2.2. q. 100, art. 3. qui fic docet : Vendere
quod fpirituale eft in hujufmodi actibus , aut e
mere , fimoniacum eft . At accipere , aut dare ali
quid profuftentatione miniftrantium , fecundum
ordinem Ecclefie, & confuetudinem approbatam ,
licitum eft. Hæc autem confuetudo invenitur
approbata ex c. 12. de Præbend. & c. Ex his 22,
caufa 12. q. 1 , Idque currit , etiamfi Minifter
aliunde fit locuples ex bonis propriis , vel Ec
clefiafticis , ut adhuc comm. dicunt Roncagl. &
Salm.ll. cc, cum Suar. Leff. Sanch. &c. ac S. Tb.
præcipue in Quod). 7. a. 10. Quia , ut ait Apoft,
1. Cor. 9. Nemo militat fuis fipendiis . Hinc li
citum eft etiam de tali ftipendio pacifci , dum
modo non excedaturtaxa , vel confuetudo , prout
dicunt Ronc ibid. cum Laym. Pal. Gutt . & Salm,
22. cum Suar, Tol. Sanch. ac aliispaffim . Nec
obftant c.fin. de Patis , & c. Si nos de Sim. ubi
prohibetur quodvis pactum in fpiritualibus ; nam
præfati textus vel explicandi funt de pactis in
P honeftis , ut fentit Ronc, cum Gloff. in c. ult. de
Pais . Vel , ut afferitLeff. 4. 2. c. 35. n.99. cum
Sor. illis per contrariam confuetudinem deroga
tum eft , prout probat ex c. ult. de Palis,
Quærit. VI. An pariter fit fimonia celebrare
: Miffas , adminiftrare Sacramenta , affiftere in
Choro , concionari , & fimilia principaliter ob
temporale emolumentum ? Prima fententia pari
ter affirmat cum Viva in di& t , prop. 45. n. 76
Carden, cum aliis ap. La-Croix l. 3. p, 1. n. 6o.
ex S. Thom. qui Quodlib. 8. art. 11, dicit , quod
qui ad Ecclefiam vadit principaliter ob diftribus
tiones , peccat mortaliter ob fimoniam ; nifi prin
cipaliter intendat Deum , & fecundario diftribu
tiones . Hinc inferunt , ordinarie committere fi
moniam celebrantes in mortali
Secunda tamen probabilior quidem fententia ,
quam tenent Salm, de Sim, c. 1. n. 60. Suar, de
Relig. 17.3.1.4. c. 44. n. 11. Pal, tr. 17. D. 4.
1.3. Coreglia in d. prop. 45. cum Sot. Dian, &c.
item Sanch. Sylv. Con. Mald, & alii apud Croix
1. c. n. 62. dicit fimoniam tunc tantum interve
nire, quando temporale, accipitur pro pratio fpi
rituali , unum cum alio æquiparando ; non ve
ro, quando accipitur tanquam ftipendium ad fu
ftentationem Miniftri , qui prædi& ta munera exer
cet: quod ftipendium debetur ex juftitia, ut El
bel n. 623. cum Laym. & Pal. Confirmat Croix
d. n. 62. recte fic arguens : Qui dat ftipendium
principaliter propter iffam , qua certe res fpi
ritualis eft , nunquid dicitur fimoniacus ? Sic vi
ce verfa neque fimoniam committit , qui dicit
Miffam principaliter ob ftipendium . illicitum e
nim non eft , ut notat cum Nav, & Suar, ordi
nare rem ſpiritualem , etiam principaliter , ad fi
nem temporalem honeftum .
Nec obftat præfataprop. 46. Ly : Etiamfi tem
porale fit principale motivum dandi spirituale .
Ibi , enim , ut diximus in qu, præced. motivum
accipitur per idem ac pretium rei fpiritualis.
At in cafu noftro temporale accipitur , ut ftipen
dium non rei , fed perfonæ occupate in gratiam
alterius , cui debita eft fuftentatio , ut fupra de
claratum eft . Nec etiam obftat quod ait S.Th.
in cit. Quodlib. 8. Nam animadvertere oportet,
quod in noftro cafu dupliciter poteft lucrum in
tendi , vel ut finis operis , vel ut finis operan
tis . Cum lucrum intenditur , ut finis operis , ita
ut ipfum opus fpirituale intendatur vendi , tunc
certe committitur fimonia ; & fic intelligendus
S. Doctor ( ut dicunt Salm, n. 61 , ) dum ibi di
cit : Et ideo Simoniam committit , qui bujufmo
di altum vendere intendit ... Si diftributiones
recepit quafi finem fui operis principaliter inten
tum . Secus vero dicendum , quando lucrum in.
tenditur , ut finis operantis , fcilicet ratione ope
rationis perfonæ occupatæ in gratiam alterius
quia tunc lucrum accipitur pro ftipendio fuften
tationis , & non eft fimonia . Hine dicunt Salm.
c.2. n. 32. cum Sanob., licite Economam acci
pere ftipendium a Parocho ad vices fuas præftan
das . Dicunt etiam num . 15. cum Suar. & Laym.
quod , tametfi fit fimonia dare pecuniam paupe
ri , ut pro te applicet orationis fuæ impetratio
nem , aut fatisfactionem , licitum tamen eft da
re, ut pro teoret , ad modum ftipendii . Hoc
yero alia ratione , admittit D. Th. 4. p. D. 256
9.3. art. 2. q. 2. dicens : Qui dat pecuniam paus
peribus , ut pra ea orent , non emit orationem , fed
dat ad alliciendum 01.1Ceterum myqui facra Mini
fteria peragunt principaliter ob emolumentum
temporale , non facile excufari poffunt culpa ve
niali , cum fit quædam mordinatio dirigere fpis
ritualia ad temporalia , ut ajent Salm, n, 60.
Communiter autem DD. cum S. Tb, ea, quæ
habent rationem pretii in fimonia , tripliciter
denominantur , nimirum Munus a manu , Mu
nus ab obfequio , Munus a lingua , ex o. Sunt
nonnulli , 114, 1.4, 1. De fingulis hic videndum .
I. Per Munus a manu intelligitur pecunia , & 56 "
.
quodcumque temporale , quod pretio æftimabile
eft . Hinc fimonia eſt dare rem ſpiritualem cum
pacto , ut alter remittat debitum ; & etiam , ut L
folvat pecuniam alias debitam , quia fpiritualia
omnino gratis , & fine refpe&us ad temporalia
danda funt . Salm. c. 1. n. 24. cum S. Th. Suar.
. Simoniacum etiam effe pactum de præftan
do mutuo in futurum , ut certum eft . Vide Salm
6. I. n. 34. 100067 115
Sed quæritur 1aan fit fimonia dare mutuum , 57
ut eodem tempore beneficium , aut alia res fpi
ritualis retribuatur , vel contra ? (Videtur , quod
non , pariter ac fi mutues cum pato , ut alter
fe obliget ad J remutuandom in futurum , effet
quidem ufura; non vero fi cum pacto , ut eo
dem tempore alter aliud tibi remutuet ; ficuti
quoad .. mutuum 13 approbante Salm, de Contra&.c.
3. n. 62. cum Leſſ.ViH : Dian, &c. docet S. Th: a.
2. quæft. 78. art.2.4.4. Ratio , quia nihil tunc
pretio æftimabile percipitur ultra fortem. Sed 荆
in
 ·
Cap. II. De Irreligiofitate . Dub. III. Art. I. 189
in cafu noftro omnino tale pa&um tenendum Utrum autem fit fimoniacus famulus , qui 62
- eft , ut fimoniacum : Quia hic fimonia eft tra gratis infervit Epifcopo , cum fpe tamen bene
dere quicquid temporale pro fpirituali . Ita Viva ficii , fed fine ullo tacito quidem pa& to ? Ne
in d. pr. 45. n. 3. & Salm, c. i . . 36. communi gant Laym. Suar. Leff. Sanch. &c. ap. Croix n.9.
ter cum Laym . Leff. Bon. Pal, Nav. Fill. &c. Imo Sanch. ibid. contra Carden. & Pith. dicit
58 Quær. 2. an inter manera a manu computetur non effe fimoniam , licet principaliter ob bene
penfio , nempe fi Epifcopus dans alicui benefi ficium famuletur , fed hoc nullo modo admit
cium , peccet cum eo conveniendo , ut penſio tendum juxta dicta n. 51. & 52.
nem alteri folvat . Refpondetur affirmative , cum III. Sequitur Munus a lingua , per quod in 63
tale onus fit pretio æftimabile . Salm. c. 1. n. telliguntur laudes , favores , interceffiones , pre
39. cum Suar. Val. Tol. & communi . Hinc cer ces , & fimilia , quæ pretio funt æftimabilia .
te fimonia eft pacifci cum aliquo , ut, fi te ad Vid. Salm, cap. 1. num. 25. Hinc eft fimonia ,
juvet ad obtinendum beneficium , illi penfio fi Epifcopus det alicui beneficium , ut illum lau
nem folvas . Vid. Salm. ibid. det , faveat &c. Vel fi dicas : Non conferam tibi
59 Quar. 3. an fit fimonia dare aliquid tempora beneficium , nifi talis perfona me roget , Salm. }
le fub conditione , ut alter præftet rem fpiritua cap. 1. num. 31. cum Leff. Laym. Bon. Suar, &
lem in commodum tamen füipfius , nempe , fi communi
promittas dotem puellæ , fi ingrediatur in Mo Quæritur hic 1. an fit fimonia , fi des pecu- 64
nafterium : munera adolefcenti , fi frequentet niam Mediatori , ut tibi obtineat beneficium
Sacramenta ? Refpondetur negative , quia hæc vel Ordinationem ? Dicendum eft , quod fi des
eft fimplex donatio , licet fub conditione , quæ non pro mediatione , fed pro labore fufcipien
tamen non addit onus . Salm. c. 1. n. 49. cum do , vel pro damno fubeundo , aut lucro amit
Suar. Leff. Pal. &c. Secus fi imponeretur obli tendo ab eo , & pecunia fit utique cum illis pro
gatio fimpliciter , v. gr. ingrediendi Religionem portionata , non eft fimonia . Ita Leff. lib. z.
&c. ut docet S. Th. 2. 2. q. 10. art. 2. ad 4. Vel cap. 35. num. 46. Croix num. 91. Salm. cap. 1 .
fi conditio effet de præftando aliquid in utilita num. 50. cum Sanch. Suar. Pal. &c. Idem ibi
tem dantis , puta , fi ingreffus illius in Religio dicunt Sanch. Pal. cum Suar. Mendo &c. apud
nem cederet in dantis commodum ; tunc enim Croix num. 93. fi des pecuniam famulo Epifco
effet quædam commutatio temporalis cum fpi pi , ut facilem tribuat aditum ; vel fi des ei
rituali . Ita Salm. ibid. n. 41. cum Laym. Pal, gratis , ut factus benevolus obftacula removeat :
Suar. Vide dicendum n.91 . fed hoc ultimum eft valde periculofum . Pari
60 Quær. 4. an fit fimonia dare beneficium cum ter probabiliter dicit Croix num . 94. contra Pal.
pacto , ut alter fubeat aliquod onus etiam fpi non effe fimoniam , dare pecuniam alicui , ut
rituale? Refpondetur , quod fi beneficio de ju tibi notitiam tribuat de beneficiis vacantibus ;
re , vel ex illius inftitutione ineft onus , v. gr. quia hæc valde remote fe habent ad confecu
docendi , canendi &c. Vel fi ab Epifcopo cum tionem rei fpiritualis .
Capitulo imponatur beneficio vacanti onus ali Nec etiam effe fimoniam ( licet fit periculo
quod honeftum v. gr. infirmis affiftendi &c . cer fum ) dicunt Salm. num. 5i , cum Bon. Pal. Az.
re non eft fimonia , ut Salm . d. cap. 1. n. 42. & Sanch. Fill. &c. fi des alicui pecuniam , ut tua
43. ex communi cum S. Th. ex c. Significatum merita fimpliciter Epifcopo proponat , quia ad
de Preb. Dubium eft , an a refignante , vel præ fimoniam requiritur , ut obtentio rei fpiritualis
fentante ad beneficium poffit beneficiario impo fit immediatus finis præftationis pecuniæ : non
ni aliquod onus fpirituale ? Affirmant aliqui ap. autem fufficit , quod fit quid confequens ex alio
Sanch. Conf. tom. 1. cap . 3. Dub. 25. n. 6. Sed immediato , nullam habens connexionem cum
dicendum eft , quod , licet in aliis rebus fpiri illo , ut dicunt Salm. ibid. cum Suar. Navarr.
tualibus poffit dari commutatio , v. gr. applico Garcia . Sed valde timendum eft , ne alter re
pro te Miffam , ut mane applices pro me in linquat officium informantis , & officium fumat
beneficiis tamen quodcunque pactum eft fimo. intercedentis .
niacum , ex c. Quam pio 1. q. 2. Ita Sanch. E contrario dicendum eft veram effe fimo
loc. cit. Salm. c. 1. n. 44. cum Suar. Bon. &c. niam etiam de jure Divino , ut tenet Salm.
61 II. Sequitur Munus ab obfequio , per quod in dia. cap. 1. num. 53. cum Suar. Bon. Fill. Sot.
telligitur omne quod ad fervitutem pertinet , contra Sanch. & Nav. ) , fi des pecuniam me
ut eft famulari , docere , &c . ad finem obtinen diatori , non gratis ad conciliandam illius ami
di aliquid fpirituale . Hinc certe eft fimonia , citiam , ex qua motus te adjuvet ; fed cum pa
conferre beneficium famulo , ut gratis inferviat , &o , ut intercedat ad rem fpiritualem obtinen
vel ut compenfetur ei famulatus præftitus . Et dam , extrav. 2. de Sim, ubi : Simoniam commit
fic contra , fi famulus inferviat , ut loco falarii ti , eum pecunia datur pro collatione .... fave
beneficium confequatur . Salm. c. 1. n. 25. & 30. re , feu mediatione . Vid. Salm. d. cap. 1. n. 52.
cum Laym. Leff . Suar. & communi . Hinc recte 53. Et oppofitum puto improbabile , quicquid
inferunt Salm. in d. n. 20. cum Torre , fine du dicat Elbel n.607. cum aliis . Nam , licet detur
bio fimoniacos effe Epifcopos , qui volunt fa temporale immediate pro alia re mere tempo
mulos fibi infervire fola , vel fere fola fpe be rali , prout eft illa interceffio ; verumtamen fic
neficii . Advertunt tamen , in omnibus præditis per pecuniam parares tibi viam ad rem fpiritus
cafibus non incurri poenas , nec obligationem re len obtinendam , ut in fimili cafu ait S. Th. z.
ftitutionis , nifi pactum expreffum intercedat , 2. quæft. 100. art. 2. ad 5. & in noftro particu
ex cap. Mandatum , de Simon. uti infra de poe lari Croix lib. 3. q. 1. num. 90. ac Fill. Anacl.
nis n. 106. &c. apud Elbel num. 608.
Qua
 190 Lib. III. Tract. 1. De Primo Præcepto Decalogi .
3
65 Quæritur 2. an fit fimonia dare pecuniam In literis dimifforiis , ex Trid. feff. 21. c. 10,
terceffori mediato , fcilicet ut ipfe intercedat ,, Excipitur tamen decima pars aurei pro No
apud alterum , qui tibi obtineat beneficium a ,, tario , fi falarium non habeat , & confuetudo
collatore Sanch. Conf. Tom. 1. l. 2. c. 3. D. ,, permittat . 7. Exactio pecuniæ pro admiffio
26. n. 7. Vasq. & alii putant probabile , non ef "" ne ad Religionem , non pro ftatu tantum
fe fimonia licet oppofitum cenfeant probabi ,, ( is enim fpiritualis eft , ideoque jure Divi- ·
lius ) . Ratio , quia datur tunc pecunia pro re ,, no invendibilis ) fed etiam pro onere fuften
temporali , qua non proxime , feu immediate , ,, tationis : nifi Monafterii tenuitas , vel con
fed remote paratur via ad beneficium : Diana "" fuetudo contraria excufent . Vide Laym. c.
tamen p. 10. Tr. 4. Ref. 151. & Croix 1. 3.P. ,, ult. Bonac. d. I. q. 1. & z. Leff. Azor. 3. P.
1. n. 9o. melius dicunt contrariam effe fequen 2. 12. c. 14.
dam ; & an prima fit probabilis , Diana dubitat , Quæritur , an poffit dari fimonia de jure hu- 69
cum fe remittat judicio Sapientum . Et merito mano , quin fit fimonia de jure Divino? Negat
dubitat , fecundum mox fupra dicta . Gonet in Diff . de Prob. n. 147. quia homines®
66 Quæritur 3. an fit fimonia , fi promittas pe ait , minime poffunt rerum naturam immutare ,
cuniam alteri ad erogandam illam in eleemofy ut fit fimonia , quod fimonia non eft . Com
nam alicui Monafterio , vel pauperibus , fi ille munis tamen eft fententia oppofita ap. Salm.
obtinebit tibi beneficium ? Negant Salm . d. c. Croix 1. 3. p . 1. n. 57. cum Suar. & Car
1. n. 54. cum Dian. Soria , & Rocafull. Intel den. qui probant recte poffe Ecclefiam efficere ,
lige , fi pecunia datur omnino gratis , & in e ut materia alicujus fui Præcepti fit materia a
leemofynam , quæ jam conftituit titulum hone licujus virtutis , ficut hic Religionis . Vide
ſtum excufantem a fimonia , ficut excufat titu Croix. I. c.
lús fuftentationis &c. ut fupra . Sed pro majori intelligentia fingula difcutere
67 ,, Refp. 2. Simonia eft triplex . Prima dici fatagimus in fequentibus quæftionibus .
,, tur , Mentalis , cum exterius vel nihil datur Quæftio I. quonam jure fimonia fit vendere
,, temporale ( & dicitur Pure Mentalis ) , vel beneficia . Effe fimoniam tantum de jure Ec
"" cum aliquid datur ( & dicitur Mixte menta clefiaftico tenent Nav. Man, c. 23. n. 108. Leff.
,, lis ) cum intentione obligandi ad reddendum c. 55. n. 19. cum Adrian. item Garcia , Leſſ. Pa
,, fpirituale , fine ullo pacto externo . Secundo norm . &c. cum Decio , qui dicit effe commu
dicitur Conventionalis , quæ ad ipfum pactum nem fententiam Canoniftarum ap. Salm. cap.
,, exterius procedit fine reali executione ; dici 2. n. 57. Bon. putat probabilem , Ratio , quia
,, turque Pura , fi fiftat in mutua conventione ; in beneficiis duo dicunt effe jura , unum ad
"" Mixta autem , fi de reali , & conventionali, exercendas fpirituales fun& tiones Ordinis , vel
,, aliquid participet , ut v. g . fi ex altera tan jurifdi&tionis ; & hoc eft certe invendibile jure
,, tum parte realiter compleatur , atque huc re Divino . Alterum ad reditus temporales , quod
,, ducitur Simonia Confidentie , cum quis alte mentaliter feparari poteft , ficut in calice fepa
" ri dat beneficium , ut illud fibi , vel alteri ratur valor argenti , & confecrationis ; & ideo
. ‫ رد‬refignet , vel cum onere dandi certam partem tale jus eft invendibile tantum jure Pófitivo .
"" fructuum . Tertia dicitur Realis , quæ fcilicet Probabilius tamen Cajet. to. z. Opufc. tr. 9. 70
,, utrinque realiter completur. Vid . Leff. 1, c. d. 6. 4. 1. Sotus de Juft . 1. 9. q. 7. art. 1. Sanch.
98 22 2. Simonia dividitur in eam , quæ eft juris Confil. 2. c. 3. dub. 24. n. 1. Palaus D. 7. P.
39 Divini , eftque prohibita propter malitiam 13. n. 3. Azor. p. 3. l. 12. c. 11. q. 3. Laym. I,
"" fuam ; v. gr. Hoftiam confecratam vendere : 4. tr. 10. c. 8. n. 44. & Salm. I. c. cum Val.
99 & eam , quæ eft juris humani , eftque mala Via. Led. Bon. Cov. &c. dicunt effe fimoniam
,, tantum propter prohibitionem , & fic ab Ec de jure Divino ex D. Th. 2. z . q. 100. art. 3,
"" clefia prohibetur 1. Venditio beneficiorum , qui docet , aliud effe temporale in calice , quod
,, fecundum id , quod in ipfis temporale cft , eft antecedenter annexum ad fpirituale : aliud ,
?? fcilicet quoad jus præcifum percipiendi fru quod fubfequenter , ut in beneficiis , in quibus
,, &us . 2. Venditio officiorum extrinfece tan jus ad reditus fubfequenter , & ita annexum eft
22 tum ordinatorum ad res facras , v. g. Sacri cum jure ad Officia Ecclefiaftica , ut nullo mo
,, ftiæ , Economi , Advocati Ecclefia , * ( Sci do feparari poffit , cum jus temporale effentia
"• licet qui fpecialiter conftituitur Advocatus ab liter detur propter Officium fpirituale : ita ut
?? Ecclefia . Adde Vicedomini , & Caftaldi , feu fi confideretur jus ad reditus feparatum a jure
+
,, Majordomi , ex cap. fi quis 1. & c. Salvator ad Officia facra , jam amplius dici non poffet
" q. 1. Vide Salm , c. 1. n. 13. ) * Thefaurarii . jus beneficiale , nec beneficium , ut colligitur
3. Obligatio pecuniæ alicui facta , ut fuadeat ex c. Si quis 1. q. 3. & ex c. Et diligenti de
22 alteri , ut det beneficium . 4. Patio de refi Simon. Hinc inferunt Salm. d. n. 59. nullam effe
" gnando beneficio , vel folvenda penfione , fi difpenfationem in venditione beneficii , licet a
"" alter beneficium tibi impetret . 5. Permuta Pontifice obtineatur . Notant tamen n. 63. quod
"" tio , & refignatio beneficiorum ; item refer Papa bene feparare poteft jus reditus a jure ad
,, vatio penfionis ex beneficio refignato , & in Sacra ; & ita concedere poteft , ut vendantur
"> cafu permutationis beneficiorum æquatio fru reditus tamquam mere temporales , vel ut aliqua
22 &uum , &c. fi abfque Superioris auctoritate fuper beneficium penfio imponatur feparando tunc
"" fiant ; quæ fi accedat , licita erunt . 6. Ac partem fru& tuum illius , & alicui tradendo , &
,, ceptio muneris , etiam fponte oblati , pro e confirmant c. 3. n. 30. Et idem docent Leff. 1. 2.
.‫ د‬xamine ad Parochiam , ex Trid. feff. 24. cap. cap. 35. n. 19. & Croix lib. 3. p. 1. n. 123.
18. pro collatione Ordinum , pro tonfura , Nota hic obiter , beneficiariis conceffum effe
loca
 Cap. II. De Irreligiofitate .
locare fructus beneficii ufque ad triennium , fed
non ultra . Locare autem Decimas effet fimo
nia , Vide Croix num. 124. 225. Sicut etiam
effet fimonia elocare rem fpiritualem , puta ca
licem , licet compenfandum fit detrimentum
temporale Croix num . 156.
71 Quæftio II. an fit fimenia vendere Jufpatro
tus? Loquimur non de Jurepatronatus Civili ,
fed Ecclefiaftico , quod ab Fcclefia conceditur
iis , qui ad Templa conftruenda , vel dotanda
concurrunt . Hoc jus quad honores , & fubven.
tiones , quæ Patronis debentur , bene vendi po
teft , quia quoad illa non dicitur fpirituale , ut
Salm. c. 2. n. 75.
Dubium eft , an vendi poffit jus præfentandi
ad beneficium ? Refpondetur , quod , fi tale jus
eft affixum rei , vendita re jus transfertur fimul
cum re in emtorem , ut S. Tb. 2. 2. quæft. 100.
art. 4. ad 3. Sicut etiam transferri poteft dona
tione , aut titulo hæreditario . Vid. Salm. ibid.
num. 76. Extra hos cafus vendi nequit tale jus
fine fimonia de jure Pofitivo , ex c. De jure &
c. Præterea extra . De Jurepatr. Hinc eft fimo
nia , fi Patronus vendat pluris rem ratione ta
lis juris , vel imponat præfentato , v. gr. ut fuis
expenfis litiget , & probet jus ad illum Patro
num fpectare . Secus vero dicunt Salmant, ibid.
n. 77. in fine , quando , vertente litigio circa
Jufpatronatus , apponitur conditio , ut , fi intra
tot menfes præfentatus præfentationem fuam
non fuerit profecutus , Patronus poffit alium
præfentare ; quia tunc ille remanet in fua liber
tate , nec obligatur ad probandum jus Patroni
pro illo, fed pro fe voluerit confequi benefi
cium . Ita Salm. ibid. num. 77. At in hoc ma
gnum cenfeo effe periculum , quod virtualiter
vendatur talis præfentatio pro expenfis , quæ de
jure a Patrono fieri debebant .
An autem venditio talis Jufpatronatus fit ve
tita etiam jure Divino ? Affirmant Leff. Pal.
Laym. &c. apud Salm. d. cap. 3. num. 78. Quia
jus tale eft quid fpirituale , cum procedat a po
tionis Ecclefiafticæ . Negant ve
teftate jurifdi&
ro Sanch. Sat. Sil. Nav. Torre, Dec. & alii ,
quorum fententiam dicunt Salm. ibid. n. 79. &
80. non effe minus probabilem . Ratio , quia
potius tale jus eft quidtemporale , cum fit tem
poralis favor conceffus ab Ecclefia , quatenus
ipfa exercet poteftatem non jam jurifdi&ionis ,
fed politicam eminenter in illa contentam ,
ad quam fpectat favores temporales diftribucre .
Notandum hic , quod vendere jus Sepulturæ
in loco facro ob digniorem locum , probabili
ter non eft fimonia , ut ait Croix lib. 3. p. 1.
num. 185. cum Barb. Burg, & Caram, contra
Suar. &c.
72 Quæftio III. an poffint permutari beneficia ?
Certum eft , quod in aliis rebus fpiritualibus
præter beneficia , licita eft permutatio , quando
res funt mere fpirituales , v.gr. Ego dico Mif
fam pro te, ut pro me dicas tot Rofaria &c.
Quando vero coalefcunt ex fpirituali , & tem
porali , tunc diftinguendum ; nam fi res tempo
rales fint antecedenter annexæ rebus fpirituali
bus : ut argentum Calicibus , arculæ Reliquiis ,
ipfæ bene permutari , aut vendi poffunt ; modo
ratio habeatur folius valoris rei temporalis . Ita
Dub. III. Art. I. 191
S. Tb. 2. 2. quæft. 100. art. 4. Salm. c. 3. n, 18..
Elbel de Sim . n.600 , cum Suar. & communi . Se
cus vero dicendum , fi res temporales confe
quenter anne& tantur , ut fru&us beneficiis in qui
bus quæcumque permutatio eft fimoniaca fine
auctoritate Superioris , non jam ex jure Divi
no , fed ex jure Pofitivo , ex cap. Quæfitum de
Rer. permut. Hinc Epifcopi poffunt concedere
permutationes beneficiorum fiftentium in Diœ
defibus , ut S. Th. 2.2. q . 100. art. 1. ad 1 , ex c..
Univerforum . De Rer. permut. Modo beneficia
non pertineant ad Pontificem , ut in Extravag.
Dudum. Ben. H. Et idem poffunt Abbates fa
cultatem Epifcoporum habentes . Salm . ex n. 21.
cum Suar. Bonac. &c. Hoc tamen non currit ,
fi quis ad beneficium fit tantum ele&tus ; vel fi
lis vertat fuper beneficio . Vid. Salmant, ibid.
n. 26.
Licitum eft autem volentibus permutare be
neficia antecedenter pacta convenire , & etiam.
fe obligare ad pœnam folvendam a retroceden
te , ut Leff. lib. 2. cap. 35. n . 104. in fine . De
pendenter tamen a confenfu Prælati , quia tunc
obligatio non eft nifi conditionata . Salm. di&.
cap. 3. num. 27. cum Sanch. Pal. Val. Suar. Leff.
Laym . c. ex c. Inter cæt, de Preb.
Sed quæritur , an , permutatione poftea effe
Aum non habente , poffint propria auctoritate
redire ad fua beneficia ? Negant Salm. c. 3. n.".
28. cum Panormit. & Gomez , qui pro hac fen
tentia affert plures Decifiones Rote ; quia re
nuncians amittit titulum , ac poffeffionem bene
ficii , unde ad redeundum eget nova collatio
ne; merito dicunt tamen contrariam etiam effe
probabilem , quam tenent S. Anton . Sylv . Ra
tio , quia renunciatio illa eft conditionata , fi
Prælatus confentiet : unde , non accedente po
ftea Prælati confenfu , omnino invalida eft .
Quæftio IV. an poffit beneficium cum penfio- 73
ne permutari ?
Prænotandum , quod eo cafu ad acquirendam
penfionem quatuor requiruntur ex Leff. lib. 2.
c. 34. Dub. 38. nempe 1. Ut obtinens fit capax ,
fcilicet legitimus , non excommunicatus , & fal
tem tonfuratus . 2. Ut adfit jufta caufa , v. gr.
ad alendum pauperem , ob bonum Ecclefiæ , ad
æqualitatem compenfandam ; alias obtinens non
erit tutus in confcientia , etiamfi Papa difpen :
faverit , ut Leff. ibid. num . 204. cum Tolet.
comm. Utrum autem requiratur etiam confenfus
Patroni ? Negat Leff. cum aliis , nifi beneficium
refignetur , quo cafu debet fieri mentio Patro
natus . 3. Requiritur , ut penfio fit moderata ,
ita ut juxta ufum non excedat tertiam partem
redituum beneficii . 4. Ut interveniat legitima
auctoritas , quæ certo eft in Pontifice .
His pofitis , dubitatur . i . utrum Epifcopi pof- 74
fint conftituere penfiones in beneficiis ? Affir
mant ap. Leff. d. c. 34. n, 205. Gigas cum Felin..
Imola , Decio , &c. fi adfit jufta caufa a nempe
ad alendum Parochum fenem , & ineptum ; ad
finiendam litem fuper beneficio , &c. ut habe
tur ex cap. Nifi effet 21. de Præb. & c. Audi
vimus . 3. de Collufione . Item ad compenfan
dam æqualitatem in permutatione beneficio
rum , ex cap. Ad quæftiones , de Rer. permuta
tione . Alii tamen cum Lef. ibid. & Salm. c. 3.
8.31.

192 Lib. III. Tract. I. De Primo Præcepto Decalogi .
num. 31. dicunt folum Pontificem poffe confti
tuere penfiones , quia talis eft Curiæ ftylus ,
qui facit jus . Vide n. 81. verf. II. Abfolute .
Sed notandum hic 1. quod penfionarii ex Bul
la Pii V. tenentur recitare Officium B. Mariæ
Virginis , alias non faciunt fructus fuos , V. Leff.
d. c. 34. n. 208. Hoc tamen intelligitur , fi pen
fio fit Clericalis , ita ut requirat primam ton
furam ; non vero fi fit mere laicalis , ita ut ejus
fructus Penfionarius non exigat ut Clericus , fed
ut Laicus , prout tenent Salm. de Benefi. n. 64.
cum Azor. Nav. & Pal. Item intelligitur , fi
Penfionarius non fit Clericus in Majoribus , vel
Religiofus ; nam fi recitet Officium majus , vel
alias preces a fua Religione præceptas , ad par
vum non tenetur . Ita communiter Salm. ibid.
cum Azor. Led. Pal. Bon. &c.
Notandum 2. quod , cum quis refignat bene
ficium cum penfione in favorem tertii , non pot
eft exigere hypothecam , vel fidei juffionem , aut
anticipatam folutionem a penfionario , nifi hæc
fimul a Papa admittantur ; quia jura prohibent
circa beneficia omnia pacta , quæ de jure in eis
non infunt . Unde cenfet Leff. ib. n. 95. in tali
cafu non effe obligationem folvendi penfionem ,
& beneficium vacare .
75 Dubitatur 2. quomodo poffit beneficium per
mutari cum penfione , & cujufnam auctoritate ?
Diftinguendum, fi penfio eft fpiritualis, poteft fieri
permutatio, fed au& toritate Pontificis , non Epi
fcopi : nifi pentio illa fpiritualis fit infuper ere
&ta in titulum beneficii , uti funt præſtimonia
quia tunc funt vera beneficia , & Epifcopus re
Ae poteft concedere permutationes beneficio
rum , ut Salm. cap. 3. num. 29. & uti diximus
fupra quæft. præced. Si autem penfio eft me
re temporalis 9 neque auctoritate Pontificia
poteft fieri talis permutatio , cum fit fimonia
contra jus Divinum , ut Salm. cap. 3. n . 29. cum
Suar. Bon. Tor, Vill. &c. Pontifex tamen , ut
fupremus Difpenfator , præfcindendo a permu
tatione , ficut poteft beneficio plures fructus ad
dere , fic poteft ab illo partem frnctuum detra
here , & alteri dare , ut docet Leff. d. cap. 35.
nu. 89. & 91. ubi hoc dicit effe certum , cum
communi DD. Et confentiunt Salm, cum cit.
AA. num. 30. ut dictum eft in Q. I. n. 70.
76 Sed magna quæftio eft , quando beneficia per
mutanda inæqualia funt , an liceat inæqualita
tem compenfare per aliquam penfionem , feu
pecuniam auctoritate Pontificis ? Affirmat pro
babiliter prima fententia , quam tenet Leff. d.
cap. 35. art. 101. cum Cajet. Sot. Sylv. Angel.
6. Ratio , quia tunc nudi tituli beneficiorum
fimpliciter commutantur , fed feparantur a pro
ventuum juribus , quæ temporalia funt , & per
alium contra& tum compenfatur exceffus , ut lo
quitur Leff. cap. 35. num. 102. verf. 3. & pro
bat ex cap. ad quæft. 6. de Rer. permut. ubi
Clemens VIII. approbat permutationem duarum
Ecclefiarum Parochialium , compenſato per pe
cuniam exceffu ditioris . Negat vero fecunda
fententia probabilius , quam tenent Anacl. de
Benefic tract, 11. D. 2. quæft. 5. num. 50. cum
Laym . Covarr. Vajq. & Salm. cap. 3. num. 34.
cum Nav. Sanch. Fill. Suar. Bon. Quia effet
Emonia contra jus Divinum , dum emeretur
复
fpirituale pro temporali ; ille enim exceffus con
fequenter eft annexus titulo fpirituali beneficii .
Ceterum dicunt Salmant. nu. 35. poffe Pontifi
cem approbare contractum , non per modum per
mutationis , fed feparando a beneficio pinguiori
partem ftuctuum , & alteri dando , ut mox fupra
diximus .
Certum eft autem effe fimoniam , compenfare
pecunia exceffum , qui fit in re fpirituali , puta
ob majorem dignitatem , jurifdi & tionem . Con
tra vero non eft fimonia commutare beneficium
pinguius cum alio digniore , modo nullus habea
tur refpe t&us ad compenfandum exceffum redi
tuum cum exceffu dignitatis . V. Salmant. ib.
num. 32.
Quæft. V. eft , quomodo in beneficiis liceat 77
fieri tranfactio ?
In aliis materiis fpiritualibus certum eft , quođ
licet tranfa&tionem facere etiam auctoritate pro
pria , Salm. cap. 3. num. 42. Sicuti licet rem
fpiritualem cum alia permutare , uti diximus
fupra quæft. 3. Sed in beneficiis requiritur fal
tem auctoritas Epifcopi , etfi tranfigatur fpiri
tuale pro mere alio fpirituali , ex cap. Super
eo &c. Statuimus de Tranf. ut Salm. d. nu.43.
cum Suar. Pal. &c. Advertendum tamen , hoc
non tollere , quod partes poffint acquirere , fua
jura cedendo , vel fe remittendo Arbitris , qui
faltem fint Clerici ; Modo nulla fiat divifio ju
rium , aut redituum , & nullum cedenti onus
imponatur , ex d. cap. Super eo Salmant, ibid.
nu. 40. & 48. cum Laym. Bon. Fill. Pal. Suar.
Simonia autem eft , litem componere interven
tu fortium fine confenfu Superioris , cum omnis
patio fit illicita in beneficiis , Croix lib. 5. nu.
5058. cum Suar. &c.
Sed dubitatur 1. an licite Epifcopus poffit li- 78
tem componere cum aliquo onere , ita ut obti
nens beneficium folvat aliquid cedenti ? De fe
non videtur licere , cum commutetur fpirituale
pro temporali ; fed ob aliquas caufas cohoneftari
poteft : 1. ob bonum pacis , quæ conducit etiam
ad bonum fpirituale , ex cap. Nif de Præb. 2.
ob æquitatem , ne cedens remaneat fine alimen
tis , quibus eget . 3. ob laborem , & expenfas ,
quas cedens fit paffus , & alter paffurus foret >
fi ille non crederet . Salm. c. 3. nu. 44. Pal.
Bon. 6. Quinimmo Laym. 1. 4. Tr. 10. c. 8.
P. 5. n. 58. cum Suar. & Abb. & Salm. c. 3. n.
n. 48. cum Pal. Fill. Bonac. docent datum effe
etiam Arbitris ( qui tamen fint Clerici ) com
ponere lites cum tali onere , ^ modo non fit an
nua penfio , &modo non removeatur beneficium
a poffeffore ; & conftat poffe fieri ex cap. de
cetero , de Tranfa& t. »
Dubitatur 2. an Epifcopus ob bonum pacis 79
in tali commutatione poffit imponere fuper be
neficio penfionem folvendam cedenti , ejns vi
ta durante? Negant Salm. cap. 3. n. 46. cum
Azor. Bon, &c. Et fic pluries decifum in Rota
teftatur Bon. Quia de Curiæ ftylo dicunt hu
jufmodi tranfactiones non admitti . Contrarium
tamen tenent Laym. I. e. d. n. 58. cum Abb. &
Pal. Suar. Torr. Pard. Menno ap. Salm. d. n.
46. quam ipfi fatis probabilem vocant . Ratio ,
quia , etfi ( ut ajunt Salm. n. 45. ) folus Papa
poffit imponere perpetuas penfiones beneficia
riis ,
 Cap. II. De Irreligiofitate .
riis , ut fupra diximus ; In tranfa& tionibus ta
men ex communi DD . dicunt , jura , & ufum
jam introduxiffe , quod Epifcopi ob bonum pa
cis poffint penfiones imponere , non utique be
neficiariis , fed fuper eifdem beneficiis pro vita
penfionariorum . Et hoc conftare ait Laym . ib.
ex cap. Nifi effent de Præb. Et idem poffe ait
Laym. ibid. Judices Ecclefiafticos .
80 Dubitatur 3. an poffit admitti ab Epifcopo
talis tranfaétio cum penfione fuper beneficio , fi
partes prius de illa convenerint , fed dependen
ter ab Epifcopi confenfu ? Negant Laym. &
Reg. Sed probabilius affirmant Salm. num. 47.
cum Bon. & Torre .
81
Queftio VI. quomodo Renuntiationes benefi.
ciorum fieri poffint ?
Renuntiatio beneficii facienda eft in manu
·Prælati illius , qui illud conferre poteft ; Item
que debet ab eo acceptari , ex cap. Admonet ,
de Renuntiat. Alias nulla eft , & beneficium
non vacat , ut Salm. cap. 3. num. 49. cum Gar
cia , Covarr. Hoc tamen non currit in bene
ficiis litigiofis , vel in electionibus ad ea , quæ
valide renunciantur própria auctoritate ; ex c. 2.
de In Integrum reftit. & c. Sane de Renunciat.
Pluribus autem modis renunciatio beneficii
fieri poteft . I. Pure , & abfolute , & in illa nul
la intervenit fufpicio fimoniæ .
II. Abfolute fed non pure , fi fiat fine defigna
tione perfonæ , fed cum onere pensionis : circa
quam , fi penfio eft temporalis , diximus fupra
num 75. effe jam nullam renunciationem huju
fmodi factam in manu Epifcopi . Sed dubium
eft . An valeat renunciatio cum onere penfio
nis fpiritualis ? Eft duplex fententia , utraque
probabilis , ut ait Palaus D. 3. p. 17. num . 13 .
Prima affirmat cum Malder. Gigas , Felin. Imo
la , Nav. Rebuff. &c. apud Salm. cap.3. n. 59.
Quia valde probabile eft , poffe ex jufta caufa
-imponi talem penfionem ab Epifcopis in bene
ficiis. Negant tamen Salm . di& t. num. 59. cum
Azor. Bon. &c. excepto cafu graviffimæ neceffi
tatis , quia dicunt , quod ex Conft. 5. Pii V. In
tollerabilis , fuit ademta talis facultas Epifco
pis . Idem tenet Leff. v. n. 74,
II. Renunciatio fieri poteft pure , fed non
abfolute , nempe fi fit in favorem certæ perfo
næ fine onere ; Et hæc non jam prohibetur ju
re Divino , fi finis adfit honeftus ; fed jure Éc
clefiaftico , nifi fiat in manu Pontificis . Eft
commune . Vid. Sanch. v. 3. n.52.
82 Sed quæritur , an fit fimoniaca talis renuncia
tio in favorem tertii facta in manu Epiſcopi ?
Bene diftinguunt Salmant. num. 53. cum Sanch.
Bon. Sot. Torre , &c. fi pa&um præcedat cum
Epifcopo , ut , facta refignatione , beneficium
tertio conferatur , certe effet fimonia ; Secus
vero, fi non adfit pa& tum , quia tunc remanens
Epifcopus in fua libertate , fi poftea illi con
ferret , libere ageret . Peccaret tamen renun
cians tali modo contra Religionem , & ob id
poffet ab Epifcopo privari beneficio , ut dicunt
-Salm. d. c. 3. n. 54. cum Leff. Suar. &c.
83 Notandum autem , quod valde probabile eft
non effe illicitum , fi refignans etiam in eadem
renunciatione declaret Epifcopo fuum defide
rium , quod beneficium conferatur certæ perfo
Lig. Theol. Tom . I. { N
Dub. III. Art. I. 193
næ modo abfit pactum , ut conditio rigorofa
fufpendens ( ficut intelligendus eft Motus pro
prius S. Pii V. ann. 1568. ut dicunt Salmantic.
cap. 3. num. 56. ) Ratio , quia revera tunc re
nunciatio fit fimpliciter , & Epifcopas liber eft
ad conferendum beneficium cui vult . Ita Salm.
ibid. n. 55. cum Nav, Azor. Pal, Sanch. Torre ,
Garcia .
. Sed dubium eft , an , fa&a refignatione cum 84
conditione in favorem tertii in manu Epifcopi ,
poffit hic admittere refignationem , conditione
rejecta ? Affirmant Sanch. cum Soto , S. Anton. 3
Sylv. ap. Leff. lib. 2. cap. 35. num.95. & Co.
varr. Arag. & Villal, apud Salm. cap. 3. n. 57.
Quia talis conditio , tamquam turpis , habetur
ut non adjecta . Negat vero Leff. dia. lib. &
Salm. di& t. num. 37. cum Suar. Pal. &c. quia
dicunt non poffe refignationem pro una par
te admitti , & pro alia rejici . Utraque eft fa
tis probabilis , ut dicit Torre apud Salmantic.
ibid.
Quæftio VII. quandonam refignatio beneficio
rum confidentialis fit fimoniaca?
* Sciendum , quod ex Conftitutionibus Pii IV.
S. Pii V. in 7. Decretal. cap. 9. & cap. 10 .
de Benef. collat. juxta Trident. Seff. 24. cap.9.
19. prohibentur omnes refignatienes confiden
tiales factæ cum acceſſu , regreffu , vel ingreffu
ad beneficium , vel cum confidentia recipiendi
fructus ex beneficio refignato ; nam fi confiden
tia effet de alia re temporali , præter fru&us
beneficii , effet quidem fimonia , fed non confi
dentialis , ut bene notat Croix lib. 3. part. I.
num. 68. cum Suar. Laym. &c. Per acceffum di
citur , fi refignes beneficium alicui cum confi
dentia , ut ipfe poftea renunciet , & illud alteri
conferatur . Per regreffum , fi refignes benefi
cium , fervato jure regrediendi ad illud in ali
quo cafu . Per ingreffum , fi refignes beneficium
tibi collatum , antequam illud poffideas , ferva
to jure poffeffionem ingrediendi , v. gr. fi ali
quis moriatur &c .
Si quis autem refignat beneficium alteri fine
pacto , fed cum fpe , ut ille ex fola gratitudine
iterum refignet in tui favorem , vel folvat ali
quid ex beneficii fructibus , certum eft non effe
fimoniam de jure divino , nec Canonico anti
quo ; licet fit valde periculofum , & ut pluri
mum fimonia , ut Salm. c. 3. n. 65. ·
Sed quæritur hic 1. an ex jure novo ex dd. 86
Conftit. Pii IV. & S. Pii V. reprobetur talis re
fignatio cum fpe fine pacto ? Duplex eft fenten
tia fatis probabilis , ut dicunt Salm. ibid, n. 66.
Prima affirmat cum Pal. Suar. Bonac. &c. & pro
bant ex verbis Bulle S. Pii V. ubi dicitur : Si
quid .... etiam fimplicis donationis titulo per
ceperit . Secunda tamen fententia probabilius ne
gat . Ratio , quia in iis Conftit. renovatur tan
tum decretum Tridentini non folum damnans
confidentias , quibus inducitur nova obligatio
( cum pacto expreffo , vel tacito , ut explicant
Navarr. Rodr. ap. Salm. n. 69. infine ) . Per
verba autem allata Pontifex nil aliud præcipit ,
quam quod confidentia fimoniaca præfumatur
probetur donatio poftea facta . Ita tenent , &
fufius probant Salm. d. c. 3. n. 67. 6 63. cum
"Suar. Sa , Vill. Nav, Leff. Sanch, Azor. &c. .
Quær.
 194 Lib. III. Tract. 1. De Primo Præcepto Decalogi .
87. Quær. 2. fi refignans declaret fuam intentio
nem effe , ut alter remaneat obligatus ad refi
gnandum in futuro , fed fine alterius promif
fione , utrum fit vera fimonia confidentialis ?
Affirmant Pal. & Diana ap. Croix lib. 3. p. I.
num, 65. Sed probabilius negant Nav. Azor.
Leff. Suar. & alii ibid. quia deeft tunc pactum
ex utraque parte obligatorium . Secus tamen
dicendum , advertit Croix num. 66. cum commu
ni, fi ille refignet , declarans velle , ut folva
tur alicui penfio ex fructibus , quia hoc eft fi
gnanter expreffum in Bulla .
88 Quær. 3. an dietis Conftitutionibus compre..
hendatur confidentia , etiam in permutationibus
?
beneficiorum ? Negant Suar. & Pal, cum Nav.
apud Salm. di&t. cap. 3 , num, 7. Cum de per
mutationibus in iis non fiat mentio . Sed oppo
Stum dicendum effe dicunt Salmant, ibid. cum
Arav.
ubi, & Torre . Et probant ex Bulla S. Pii V.
ut referunt , expreffe dicitur : At etiam
omnes permutationes , præfentationes , collatio
nes ....
... . alias difpofitiones nullius momenti
fore . Sed videndum diligentius effet , quomo
do præfati Auctores prædita verba explicent .
89 Ultimo duo funt notanda , 1. quod per hanc
fimoniam ; etiamfi fuerit tantum conventiona
lis , incurruntur poenæ videl . 1. Interdi& tum ab
ingreffu Ecclefie , 2. Excommunicatio Papalis
ipfo fa &to . 3. Nullitas, collationis , & obligatio
nis folvendi fructus . 4. Privatio aliorum bene.
ficiorum antea obtentorum . Vid. Salm. di& t.
cap. 3. num . 79. Hæc tamen ultima non incur
ritur , nifi poft fententiam Judicis , faltem de
claratoriam , ut Salm. ibid. num, 73. cum Suar.
Laym . Sanch. Henr. Torre . Vide num. 112.
ga Notandum II. quod , fi quis reſignet benefi
cium cum confidentia , adhuc cum expreſſo pa
&o, fed auctoritate propria , minime impetran
do affenfum Superioris , peccaret utique , fed
non incurreret prædi&as pœnas : quia talis re
fignatio de fe eft nulla , etiam quando illa G
moniaca patio non interveniffet . Salm, di&t.
num. 73. cum Navar. Secus vero dicendum ,, fi fi
patum valeret , nifi obftaret fimonia , quia tụnc
poenæ incurruntur , etfi refignatio fit nulla
Salm. ibid. cum Nav. Hinc bene inferunt Elbel
num. 649. Croix lib. 4. num. 958. cum Fill.
c. quod fi quis refignet Beneficium in manu
Superioris , poftquam convenit occulte , ut re
fignatarius retribuat fibi aliquid , non folum re
fignatio eft nulla , fed refignans amittit titu
lum , cum inter alias poenas fimoniæ fit inha
bilitas ad idem Beneficium .. { tenent Cabal. I. c. n. 3. cum S. Bon. Suar. 1.4.
91 Quæftio VIII, qualiter committatur fimonia
pro ingreffu ad Religionem ? 1 2.2. q. 100, art. 3. Ronc. de Sim, c. 2. quæft. 6.
Certum eft , ut docet S. Thom. 2. 2. q. 100.
art. 3. ad 4. effe fimoniam aliquid dare , & ac
cipere pro ingreffu Monafterii ex c. quam pio
quafi. z. Hinc I. non licet admittere aliquem
in Monafterium propter bona , quæ offert ; effet
enim vendere ftatum Religiofum , nifi ille fim
pliciter exprimat fine pacto velle ingredi cum
bonis fuis . Pariter non licet præftare fervitu
tem Monafterio tanquam pretium admiffionis :
nifi quis inferviat ad fibi conciliandam benevo
lentiam Religioforum , ut in illud admittant , ita
Salm. c.z. n. 47. cum S. Anton. Sylv. & Sanch.
II. E converfo dicit S. Th. loc. cit. non effe
fimoniam , fi quis eleemofynas Monafterio ero
get , ut facilius ex gratitudine admittatur : Uti
nec etiam , fi Religiofi donis inflectant aliquem
ad ingreffum in Monafterium . Imo , ut dicit
Bon, nec fi Monafterium folvat illius debita ,
ad removenda impedimenta ingreffus , relia
tamen ingrediendi libertate . Vel fi Monafte.
rium promittat eum admittere , poftquam ar
tem didicerit ; quia tunc non imponitur onus >
fed conditio declaratur requifita , fi cupit ad
mitti . Salm. num . 48. cum Regin. Az. Sylv.
III. Licitum eft etiam , prout communiter
docent S. Thom. 2.2. quæft. 100, art. 3. ad 4. &
Cabal Theor. Jur. lib. 5. cap. 5. num. 12. cum
Bon. Daj. Nav. Tol. Suar. &c. fi Monafterium
eft egens , pro fuftentatione ingreffuri accipere
aliquid , uti dotes Monialium , & diftributio
nes , quæ folent aliis Monialibus diftribui . No
tat tamen Sanch, apud Salm, vix excufari poffe
Monafteria , quæ petunt uberiorem dotem pro
pter ignobilitatem perfonæ , vel alium defectum ;
nifi ex hoc eveniret Monafterio detrimentum in
honore , in bonis , & fimili ; quia hoc jam effet
temporale damnum . Et fic permittitur recipere
plus pro admittenda tertia forore , aut vidua ,
fene , infirma , &c . Vid . Salm. d. c. 2. n. 50.
Sed quæftio magna eft , an liceat aliquid ac- 92
cipere pro fuftentatione ingreffuri , fi Monafte
rium fit opulentum ? Prima fententia , quam te
net Sot. lib. 9. quæft. 6. art. 2. Pal . D. 3. p. 9. L
num. 4. Bon. D. 1. quæst. 4. § . numer. 2. Sanch.
Conf. cap. 3. D. 23. num. 1. Elbel de Sim. num.
604. & Salm . dict . cap. 2. num . 53. cum Lezan.
Sylveft. Arag. &c. affirmat . Ratio , quia ut di
cunt , hæc non eft fimonia neque de jure natu
rali , neque pofitivo . Non de jure naturali ,
quia ex una parte non recipitur temporale , nifi
pro temporali fuftentatione præftanda ; ex alia
parte nequit dici , quod ii, qui ingredi pofty
lant , aliquod jus habeant ad bona Monafterii ,
cum ipfa vel propria induftria a Monafterio fint
adepta , vel ei ab aliis libere fint donata . Ne
que de jure pofitivo , nam fi aliqua jura yi
deantur id prohibere , nullus vero textus pro
hibet expreffe aliquid recipi fuftentationis titu
lo . Quod fi , ajunt , unquam talis extitit pro
hibitio , ipfa per contrariam confuetudinem ab
lata eft . Non negant tamen Elbel , & Salmant.
num . 4, cum Sylv. Torre , Vill. &c. quo hoc
faltem excufare non poterit ab avaritiæ labe .
Secuada vero fententia , quam fequuntur , & .
de Sim. Laym, tract. 10. c. ult. §. 4. n. 39. Çaj.
& alii, quibus clare confentit D. Thom. d. q.
100. art. 3. ad 4 qui docet tunc tantum licere
aliquid exigere , fi Monafterium fit tenue ; ( Et
ibid. ) ad hoc non fufficiant Monafterii opes :
Ratio potiffima , & mihi valde urgens eft , quia
poftulans , etfi ante receptionem nullum jus ha
beat ad bona Monafterii , poftquam tamen re
ceptus eft , habet quidem jus ad illa pro fua fa
ftentatione . Quapropter , fi Monafterium eft o
pulentum , & aliquid pro fuftentatione illius
temporis exigit , vendit ei jus , quod ille poft
receptionem jam eft adepturus ; Et quamvis il
la
 Cap. II. De Irreligiofitate . Dub. III. Art. I. 195
la fuftentatio fit aliquid temporale , eft vero funt obnoxia diverfis infortuniis , ut experientia
quid confequenter annexum ad fpirituale ; un patet , quam Monafteria virorum . An autem
de , ficut non poteft vendi jus ad reditus Be excommunicatio infli&a in Extrav. 1. de Simon.
neficii , vel ad Decimas percipiendas , quia hi omnibus exigentibus & folventibus pro ingreffu
funt proventus rei fpirituali confequenter anne Monafteriorum , hodie fit ufu abolita ? Viden
x ; ita nec jus ad alimenta in Monafteriis . tur affirmare Nav. & Leff. ſed Cabaſſ. num. 17.
Hinc ex c. Quoniam , de Sim. vetitum fuit ali ait illam adhuc poffe vigere pro Monafteriis vi
quibus Monialibus recipere temporalia prætex rorum .
tu paupertatis ab ingreffuris ad ipfarum fuften Ex dictis refolves.
tationem . Et in Extr. 1. de Simon. prohibetur
fub excommunicatione aliquid accipi ad quem 9, Simonia eft concionari , catechizare , Mif- 93
cunque finem pro ingreffu ad Religionem , nifi fas facere pro pretio , nifi excufetur ratione
quis liberaliter dare voluerit . Et cum hæc fit laboris , non intrinfeci ( is enim facer eft , &
fimonia de jure Divino , ut probavimus , fru ,, inæftimabilis ; fcilicet vel ipfa actio facra ,
ftra affertur ab Adverfariis in contrarium con ,, vel in ea intrinfece inclufus ) fed extrinfeci ,
fuetudo , de qua tamen valde dubito , exceptis "" non annexi rei fpirituali , ut pro labore iti
Monafteriis Monialium , ut infra videbimus . ,, neris , vel cantus in Miffa , vel ratione alte
Secus autem dicimus , cum Monafterium eft ,, rius incommodi pretio æftimabilis . Ratio est ,
inops : quando enim ipfum non habet bona fuf » quia illæ a& iones ex natura fua ordinantur
ficientia ad aliorum fuftentationem , tunc nihil ,, ad aliquid fupernaturale , & ad falutem , non
vendit , cum recipiendus mullum habiturus fit ,, autem ad aliquid temporale , ficut do& tio
jus ad bona quæ Monafterium non habet . Et ,, quæcunque etiam Theologiæ , quæ pretio æ
in hoc communiter DD. conveniunt . Atque "" ftimabilis eft . Bonac. loc. cit. Suar. Fill. &c.
Cabaff. loc. cit. num . 13. advertit , ad exigen " v. infra lib.6. t. 3. cap. 4. d. 1. Laym. lib. 1.
dum aliquid a recipiendis non requiri ar& tam » §. 4. * ( Vide dicta num. 55. ) *
neceffitatem , fed fufficere illam , qua Monafte Quær. an fit fimonia accipere aliquid ad in
rium non poffet alias commode eis alimenta ftruendum alios in facra Doctrina ? Diftingui
fubminiftrare : Tridentinum enim Seff. 25. 0. 3. tur , fi inftru&io tendit ad bonun tantum fpiri
de Reg. fic providit : In temporalibus Monafte tuale aliorum , eft fimonia ; quia tunc eft res
riorum facultatibus eam ineundam effe ratio mere fpiritualis , pro qua nullum poteft accipt
nem , ut monialium numerus commode ſuſtenta pretium . Hine eft fimonia accipere aliquid pro
ri poffet : concione , ut pretium pro labore illius intrin
Contra noftram autem fententiam non valet feco , uti pro ftudio , defatigatione , prout do
dicere cum Salm . quod , ficut Sacerdos , etfi cent Leff. lib. 2. cap. 34. num. 76. & Salm. c. 2
opulentus , poteft licite recipere pecuniam ab num . 42. cum S. Thom . & communi ; Nui acci
altero ad celebrandum pro ftipendio fuæ fuften piatur ut ftipendium fuftentationis , uti dicunt
tationis , fic Monafterium a poftulante pro eo Leff. cap. 35. num.7. & Salm. di&. cap. n.20
dem fuftentationis titulo . " Nam refpondetur , cum S. Thom. Torre , Sanch. Vill. &c. Vide di
quod Sacerdos recipiendo eleemofynam pro Mif & ta num. 55. Secus vero , fi inftru&io tendat et
fa , licite eam recipit tamquam ftipendium fuæ iam ad aliquod bonum temporale alterius , ad
fuftentationis , quæ ex juftitia illi debetur , ut utilitatem , honorem , oblectationem , prout eft
ftatuimus fupra num. 55. Monafterium vero ni inftructio ad interpretandas Sacras Scripturas ,
hil poteft exigere pro onere quod affumit fu ad edocendas Theologicas conclufiones , ad ex
ftentandi ingreffurum , quia ( ut diximus ) in pugnandas hærefes . Croix num. 179. Leſſ. ibid.
greffurus poft receptionem habet jus ad fuften num . 80. cum Sot. Cajet. Vi& . Salm,
tationem ex bonis Monafterii , utpote receptio Elbel num. 620. ex D. Thom . 2. 2. ibid. n. 43.
quæft. 190.
ni annexam , art. 3. ad 3. ubi dicit : Qui docet fcientiam , po
Excipitur tamen I. Si aliquid recipiatur a teft ftipendium accipere , quafi operas fuas lo
poftulantibus pro alimentis tempore Novitia cans. Hinc licitum eft etiam accipere aliquid
tus , id enim expreffe permittitur a Tridentino pro docenda Theologia Morali , ut eft proba
Seff. 25. cap. 17. de Reform. Excipitur 11. Si re bilius apud Croix lib. 3. p. 1. num. 163. & 184.
cipiendus fit infirmus , fenex , hebes ingenio , Item pro impertienda licentia docendi Theo
vel fimilis , quia tunc Monafterium licite acci logiam cum titulo Magifterii , ut patet ex ufu
pit aliquid temporale ab illo , tum pro caren Univerfitatum ; five pro dando confilio morali ,
tia fervitutis , quam alius fanus vel juvenis quia eft inftruétio temporahs , quamvis condu
præftaret ; tum pro incommodo temporali ex cat ad pacem confcientiæ . Secus autem , fi con
traordinario , quod pro ipfo Monafterium eft Gilum tenderet ad bonum tantum fpirituale al
fubiturum : ita D. Thom. 2. 2. quæst . 100. ad 4. terius : puta , ut moveatur ad poenitentiam ,
&c.
Croix lib. 3. p. 1. num . 287. cum aliis ; Et hoc Salm. ibid. num . 45.
eft certum apud omnes ut afferunt Salmantic. ,, 2. Item Simonia eft dare , vel accipere pre- 95
numer. 51. Excipiuntur III. Monafteria Monia "" tium pro abfolutione a peccatis , & cenfuris ,
lium , quibus Clemens VIII . ( ut referunt Nav. ,, pro difpenfatione in voto , juramento , impe
Baffeus , Leff. & Bonac. apud Cabaff. num. 17. ) ‫ در‬dimento matrimonii , irregularitate , &c. Po
indulfit poffe pacifci de dote recipiendarum pro 29 teft tamen in his aliquid exigi per modum
earum fuftentatione . Ratio hujus indulgentiæ "" multæ ad caufam piam applicandæ . Laym.
videtur , quia Monafteria Monialium facilius " loc. cit. num. 10.
N 2 » Ac

1
 196 Liber II. Tract . I. De Primo Præcepto Decalogi .
06 Accipiuntur folutiones in difpenfationibus in
Matrimoniis , &c. etiam per modum fuftenta
tionis operum Pontificatus ; Item per modum
commutationis , ficut vota commutantur in clee
mofynas . Et conceditur etiam Epifcopis in ta
libus difpenfationibus accipere aliquid eleemo
tynis diftribuendum ( modo ipfis , vel fuis nihil
perveniat ) per modum pœnæ , vel commutatio
nis , non autem per modum fuftentationis : hoc
enim vetitum eft illis ex c. Jacobus , de Simon.
& a Trid. feff. 24. c. 6. Salm, cum S. Th. dict.
c. 2. n. 36. & 37.
97 Quar. hic , an fit fimonia dare aliquid , ut
alter omittat rem fpiritualem ? Diftingue , &
affirma , fi omiffio dirigatur a poteftate fpiritua
lf , ut effet omiffio abfolvendi , difpenfandi , e
ligendi &c. ex c. Presbyter de Simonia , ubi pro
hibetur , ne ob pretium negetur poenitentia ,
nifi talis abfolutio effet facrilega , aut injufta .
Vid. Croix an. 174. Secus autem non eft fimo
nia , fi actus fpiritualis dependeat a libertate ,
ut effet omiffio orandi , dandi eleemofynam ,
celebrandi , nifi alter ad ea teneatur ex jufti
tia . Salm. c. 2. ex n. 27. cum Led . Vill. & c.
96 , 3. Non eft fimonia dare aliquid ad redi
99 mendam vexationem a negante Sacramenta
"" in neceffitate . Suar. Leff. Laym . Vel ab ini
,, que impediente electionem , vel poffeffionem
"2" beneficii , ad quod jus in re habes . Quod
,, addo , quia fi nondum habes jus in re , etfi
52 poffis redimere vexationem ab eo , qui tan
,, tum poteft obeffe , non tamen ab eo qui &
,, prodeffe , & obeffe poteft . Ratio eft , quia
,, non datur tanquam pretium æquivalens rei
,, fpirituali , fed ut alter ad officium rite præ
,, ftandum inducatur .
In hoc fedulo attende duas regulas traditas
a S. Th. 2. 2. q. 100. art. 2. ad 3. Prima eft ,
quod , quando jus eft certum , & in re jam
quæfitum , licet tollere injuftam vexationem ,
dando aliquid temporale , ex comm. cum Nav.
Man. cap. 23. n. 102. Salm. c. 3. n. 3. Elbel de
Sim . n. 616. & aliis . Dicitur jus certum , nam
fi dubium fit , non licet ; quia tunc per tempo
rale acquireretur ut certum jus fpirituale quod
erat dubium . Dicitur per injuftam vexationem ,
nam fi fit jufta , neque licet . Dicitur item dan
do aliquid temporale , non enim poffet dari fpi
rituale pro redimenda vexatione , quia daretur
fpirituale pro re temporali , qualis eft vexatio ,
Salm. d. n. 6. cum communi .
99 Quæftio tamen eft , an poffit redimi pecunia
vexatio circa poffeffionem beneficii ? Primafen
tentia negat , quia talis poffeffio eft res fpiri
tualis , vel fpirituali annexa , cum per poffeffio
nem acquiratur jus ad exercenda fpiritualia ,
Ita Viva de Benef. quæft. 9. art, 6. Bon. Garcia ,
Abb.&c. ap. Salm. c. 3. num. 7. Secunda tamen
fententia probabilior , quam tenet Buf. hic , &
Suar. lib. 4. c. 50, n, 31. Sanch. Conf. 1. 2. c. 3.
dub. 30. n. 11. Pal. tom. 3. D. 3. de Sim. p . 20.
n. 3. Croix lib. 3. p. 1. n. 140. Bonac. c. 3. 9. 4.
Leff. lib. 2. cap. 35. n. 109. qui vocat commu
nem , & alii plures ap. Salm. n. 8. affirmat li
cere , quia jus quidem ad beneficium fpirituale
et , non autem poffeffio . Hanc recte fequuntur
Salm. n.9. Croix d. n. 140. femper ac fit cer
te acquifitum jus ad poffeffionem ; tum enim
vexatio non effet circa jus fpirituale , fed circa
factum poffeffionis , quod eft temporale , & fic
videtur fentire D. Tb. 1. c. art. 2. ad 5. docens :
Sed poftquam jus alicui jam acquifitum eft , li
cet per pecuniam injufta impedimenta removere .
Secus tamen dicendum cum Salm. n. 8. in fine ,
fi jus revocetur in dubium probabile , ut mox
fupra diximus . Notandum autem hic in Trid.
Seff. 24. c. 14. præcipi Epifcopis , ne permittant
pro admiflione ad poffeffionem beneficii folutio
nem ullam , aut promiffionem , utpote fimonia
cæ labis , aut avaritiafufpicionem babentes , re
probata quacunque confuetudine in contrarium :
Tantum permittit Concilium , fi fit confuetu
do , dare aliquid in ufus pios convertendum .
Sed hæc intelliguntur 1. non de omnibus Bene
ficiis , fed tantum de Canonicatibus , & præben.
dis in Ecclefiis Cathedralibus , aut Collegiatis ,
ut probabiliter ait Bon. de Simon. queft. 7. §. 3.
num. 4. Barb. in dift. 1. Conc. Intelliguntur z.
de recipientibus aliquid pro admiffione ad pof
feffionem , non vero de dantibus ad tollendam
injuftam vexationem ut fupra ; Nam Bulla S.
Pii V. Durum nimis ; edita ann. 1570, pro ob
fervantia præfatæ San& tionis Concilii id expli
cat , & confirmat tantum pro recipientibus , his
verbis : Præcipimus Epifcopis , Capitulis , &c.
ne retineant fructus , neque alia petant , vel e
xigant , &c.
Secunda regula eft , quod , fi jus non fit in 100
re jam acquifitum 2 fed ad rem , non licet pe
cunia vexationem tollere , ex cap. Matthæus de
Sim. ubi damnatur , qui , obtenta electione ,
pecuniam obtulit , ne alii electores impedirent
confirmationem ; cum ad confirmationem non
dum haberet jus acquifitum . Hinc fimonia eft
offerre pecuniam Epifcopo , qui injufte nollet
me præfentatum inſtituere , vel me dignum eli
gere ; quia tunc per pecuniam non folum amo
verem impedimentum , fed etiam rem fpiritua
lem adipifcerer . Ita Buf. hic & Sanch. Conf.
lib. 2. cap. 3. D. 30. num. 3, Salm. d. c . 3. n. 9.
cum Laym. Caj. Sylv. &c. Et dicunt , quod hæc
effet fimonia de jure Divino cum Soro , Suar.
c. contra tamen Pal. Laym. Bonac, &c. ibid.
num . 12. Notant tamen Buf. hic , Croix n. 144.
Salm. n. 11 , & 13. cum Leff. Soto , Fill. Suar.
&c. quod hæc regula non currit , fi aliquis Ele
&orum vi vel fraude alios Electores corrumpe
ret , ne me eligant, quia tunc non agit tanquam
elector . Immo non currit , fi vexatio effet ab
his , qui tantum obeffe poffunt ; Suar. de Sim.
c. 50. num. 23. Pal, de Sim. p. 20. ». 4. Anacl.
eod. tit. §. 13. n. 310. Elbel de Sim, n. 614. Se
cus vero , fi poffint obeffe , & fimul prodeffe in
ftituendo, præfentando , vel confirmando ; quia
tunc , quod datur eis ne obfint , neceffario da
tur etiam , ut profint , confenfum non negando ;
& fic pecunia tunc dire& te fternetur via ad be
neficium obtinendum , Ita tenendum omnino
cenfeo cum Anacl. num. 314. Suar. num. 18. El
bel I. c. & Salm, ib. cum aliiscit. quando datur
pecunia , ut Elector fuum votum non neget , et
iamfi injufte negaret ; quicquid dicat Pal, ls.n.4.
affe
 Cap. II. De Irreligiofitate . Dub. II. Art. I.. 197
afferens ut probabile non effe fimoniam , fi de fet tamen peti confirmatio illius a Pontifice .
tur pecunia tantum ad removendum pravum Tra "
Leff. cap. 35. D. 19.
illius affectum . Dicunt autem Sanch. Conf. 1. 2. Quær. 4. An fit fimonia dare pecuniam com
c. 3. d. 30. n. 5. & Leff. lib. 2. cap. 35. num. 17. petitori , ut defiftat concurrere ad Beneficium ,
fimoniam non committi , quando datur pecunia quod tu prætendis ? Negant Elbel de Sim. num.
Electori , non jam ut profit præftando votum , 609. & Pafq. apud Croix lib. 3. p. 1. num. 142.
fed tantum ad redimendam iniquam vexatio. Quia , ut ajunt , hæc abftinentia a concurfu ex
nem , qua ille obeffet per vim , aut fraudem , una parte nequit dici aliquid fpirituale , quod
vel fubornationem aliorum , ut fupra.Et fatis ematur ; & ex alia parte competitor nihit pofi
probabile hoc videtur faltem cafu , quo dans tive confert ad Beneficii collationem , fed tan
pecuniam manifeftaret non aliud ' velle , quam tum negative fe gerit Verum huic opinioni
non affentior , & recte Croix loc cit. cum Dia
quod alter non obfitLAUR injufte , ut Mazzot,
2004 50 3 cm 13 cap. 3.
na , & aliis dicit , eam veluti contra commu
9. 1. p.236. "
101 Sed hic quær. i . Si aliquis non vi vel frau nem non effe admittendam Ratio, quia ut do
de , fed precibus aut muneribus Electores mi cent communiter Leff. Suar. Pal. Barb, &c. ap.
hi propentos impediret , ne conferant mihi di Croix ibid. cum S. Tb. 2.2. q. 100, art. 2. ad's.
gno Beneficium , propter odium quo in me re tum duntaxat licet per pecuniam vexationem
netur , an poffim pecuniam illi dare , ut ceffet? removere , cum vexatio eft injufta ; non vero
Negat Sot . ap. L.ſſ. dia. cap. 35. num . 109. Sed cum eft jufta y alias per pecuniam directe para
Leff. loc, cit. Croix lib. 3. p. 1. n . 147. cum Suar. retur via ad Beneficium quod omnino eft illi
Laym . item Salm , diet . cap . n. 13. cum Sanch. citum . non KUTER 200SE LEI KN 700
Val. & Bon. recte affirmant licere ; quia , ut ait Quær. 5. An liceat , urgente neceffitate , da
Leff. fi licitum eft dare pecuniam , ut alter cef re pecuniam Sacerdoti nolenti fine illa admini
fet a me vexando contra juftitiam , licet etiam ftrare Sacramenta ? Negant D. Th. Alenfis , &c.
dare , ut ceffét a vexatione contra charitatem ; ap. Leff. lib. 2. c. 35. num. 37. quia , ut dicunt ,
cum revera talis vexatio fitres temporalis , emere Sacramenta nunquam eft licitum , utpotet 1
quam alia re temporali redimo ; & ex alia par intrinfece malum . Sed recte affirmants ipfe Loſſ.
te pecunia mea nonnifi valde remote fernit num. 38. & 39. cum \Adrian,?items Suar. de Sim.
viam ad beneficium , 1801 0. * .0 #
lib. 4. cap. 12. num. 13. Gerſon, de Sim. Rat. 6.
102 Quær. 2. an poffim dare pecuniam , ut alter Cajet. q. 100, artu2. Dián, p. 5bstract.7. R. 16.
fe non opponat ad meam clectionem , quamvis & Sporer de s. Præd. cap.num. 109. cum S.
nefciam Electores effe mihi propenfos Negant ·Bonav. Vafq. Pont. & aliis communiter . Ratio ,
Salm. ibid. num. 14. & citant Sanch. & Leff. quia hoc non eft emere Sacramentum , fed- ve
At notandum eft , quod Leffius d. cap. 35. num. xationem redimere ; vel potius ( ut ait Leff. n.
126. loquitur ibi tantum de præftatione facta il 41.) permittere cum jufta caufa peccatum al
li , qui poffit prodeffe?, & obeffe fed quoad terius Hinc Dianu , & Hurt, dicunt hoc lici
alium , qui pofſet ſolum obeſſe , & ifte vellet tum effe non tantum in Sacramento Baptifma
inique fe opponere peccando faltem contratis , & Poenitentiæ , ut plures ex DD. cit. vo
charitatem , probabile videtur juxta eandem do- • funt ; fed etiam in aliis Sacramentis ," prout
&rinam Leffi ut fupra , quod liceret dare pecu confentit etiam Leff. dia, num. 38. Et non tan ;
niam ge ut ceffet ab illa illicita impeditione . tum in cafu graviffime neceffitatis , ut ajunt
Et hoc tenet Croix loc. cit. di& t. hum: 147. qui Sunr, & Leff. fed etiam neceffitatis gravis , pu
cum aliis DD. cit. afferit , quod femper ac al- ta fi quis impleturus effet Præceptum Pafchale
Ater fine rationabili caufa moveat Electores pre Confeffionis , & Communionis , vel peteret Via
cibus vel muneribus , ut mihi non foveant , fed ticum aut Extremam Unctionem , vel effet in
"atteri ; @non eft fimonia , fi dem ei pecuniam , peccato mortali , vel etiam carere deberet fre
ut ceffet ab illa vexatione iniqua contra chari- quenti ufu Sacramentorum , denique quotiefcun
tatem of red & ¶ 790767 (1975 que aliquis non poffet fine gravi incommodo a
1034+ AQuær, 3. an liceat dare pecuniam Ele&ori- liquo Sacramento carere . Quod videtur fane co
bus , ne eligant indignum, vel at eligant di- hærere iis quæ diximus de fcandalo num, 47.
-gnum ? Refpondetur licitum effe darey ne eli- v. Secunda vero , ubi vidimus cum D. Thom.
"gatur indignus , fi conftet Electores paratos , D. Aug. & communi , cuique effe licitum cau
aut faltem inclinatos effe ad indignum eligen- fa cujufdam fui notabilis boni permittere alte
dum ; quia Ecclefia habet jus acquifitum , ne rius peccatum , quod dumtaxat ex ejus malitia
detur ei minifter ineptus , ut Leff. di&t. cap. 35. proveniti oudog picky
n.1124cum©communiori , Croix a n.146. Pari 4. Nec fimiliter Simonia eft , dare ftipen- 104
*ter
7 Salm. d. cap. 3. n.15, cum Caj. Laym. Sot. ,, dium ad fuftentationem Clerici etiam divitis
Suar.. dicunt hoc liceres, ne eligatur minus , pro Miffis concionibus , aut de eo etiam pa
ཟླ་
dignus , & etiam , ut eligatur dignus vel dignior cifci. Ratio eft , quia non datur tanquam
in communi , ut n. 161 cum Caf. & Laym. &c. ,, pretium fpiritualis officii , fed perfonæ in al
Sac Croix n. 145! cùm Suar: Leff, Barb, &c. com 1991 terius gratiam occupata ; nec pro operatio
muniter . Non licet vero dare pecuniam , ut e ne spirituali , aut fpiritualis eft , fed ut in
ligatur aliquis dignus in particulari , etiam di- palterius, gratiam fufcepta, proindeque non eft
gniffimus in particularis, «nifi in cafu neceffita- , eleemofyna , fed debitum juftitiæ . Suar. Laym.
tis , nempe fi inter omnes unus tantum dignus , lib.4. tract. 10, 6, ult, &c. contra Rich. Sylv.
2• inveniatur , quem illi nollent eligere . Et quam- 19 ( Vid. di&t . n. 55. ) * .
vis talis electio fecundum jura effet nulla , pof- 9. Non eft fimonia reddere vel redimere
Lig. Theol. Tom. I. N.3 pen

198 Lib. III . Tract . I. De Primo Præcep
11F
,, penfio nem mere tempor alem : quia non fun
22. datur in titulo fpirituali , nec refertur ad fun
" & tionem fpiritualem . Dixi temporalem ; quia
fpiritualis , quæ datur v. gr. Concionatori , vel
22 Coadjutori Epifcopi propter officium ecclefia
"" fticum , in eoque fundatur , nec differt a be
22 neficio , nifi quod non fit perpetua , vendi
,, nequit mixta vero , ut v. g. quæ datur Pa
,, rocho feni , vel Clerico pauperi ad fuftenta
,, tionem , non quidem vendi poteft : redimi ta
22 men poteft , modo obligatio recitandi Offi ""
22 cium B. V. impofita non extinguatur . Quod
intellige , fi in loco , ubi fit venditio , Bulla
22 fit recepta : Ratio eft , quia qui penfionem re
22 dimit , non emit jus fpirituale , fed extinguit
onus temporale folvendi certam fummam pe
22 cuniæ . Leff. cap. 35. dub. 21. Suar. c. 26.
» num. 5. Laym , loc. c. num . 46.
,, 6. Non eft Simonia juris divini ( etfi quan ", §. 7.
,, doque juris humani effe poffit ) fpirituaie cum
22 fpirituali permutare , v. g. beneficium pro be Sacramentorum , jurifdi &
22 neficio , Reliquias cum Reliquiis , &c. vel
29 dare temporale pro temporali , ut fi cali
2, cem , vel agno Dei præcife ratione mate 23.
22 riæ vendas : vel dare temporale pro fpiritua num. 112.
,, li , per mod um doni gratu iti , etiam cum ſpe ,
2, vel intentione excitandi ad remunerationem
22. doni fpiritualis , vel contra . Ratio , quia gra
2 titudo non refpicit pretium , fed beneficium
,, nec folvit debitum juftitiæ , fed antidorale :
2 qua non excluditur , quin gratis detur . *
Sed vide num. 51. & 54. ) Rete tamen
" monet Suarez , hujufcemodi dona ob præfum
931 tionem valde cavenda . Item donare , promit
„ tere , vel negare temporale quippiam , fub
» conditione operis fpiritualis præftandi , modo
,, non fiat per modum retributionis , feu com
,, mutationis : v. g. fi parens filio promittat
» munu s , fi Sacr amen ta frequ entet : Rati o eft , 1. quæft. 2. Elbel num. 628. item Laym. Sanch.
"" quia hic non intervenit contra&us onerofus ,
29 fed fiftitur vel in liberali donatione , vel do
>> natione fub tali conditione , & modo . Suar.
" lib. 4. cap. 45. Laym. d. cap. num . 8. ( Vide
› num . 59. )
..
ARTICULUS
II.
Que fit pœna Simoniæ?
jos Quanam Simonia inducat panas ? An incur
rantur pœnæ in venditione Sacramentorum,
aut Capellania non collative , &c.
106 An , ad incurrendas pœnas , Simonia debeat
effe completa ex utraque parte ? ·
107 An incurrat penas qui obtinet Beneficium
per flam promiffionem pecunie?
108 An incurrantur pæne per Simoniam tantum
de jure Ecclefiaftico ; An ob ingreffum in
Religionem ?
109 Que fint pæne ob fimoniacam Ordinatio
A nem ?
110 An etiam ob collationem prime Tonfure?
111 Que fint pœnæ ob Simoniam in Beneficiis ?
112 An incurrantur poene inamovibi venditione Vicaria
tus " vel alius Officii lis : Nec non moniam conventionalem mixtam , fcil. ex una
penfionis , Capellanie > aut Sacramento
rum, jurifdi& tionis ?
-
to Decalogi
.
Deinde quatuor quæruntur . Quæftio 1. An fint
nulle electiones fimoniace ad Prælaturas Re
gularium ? Qu . II. An pane ob Beneficia
fimoniace accepta incurrantur ab ignoran
tibus ? Quæft. III. An Beneficiarius fimonia
cus ipfo fatto privetur Beneficiis obtentis , &
fat inbabilis ad futura oblinenda . Qu.
IV. An Electio Pontificis fimoniaca fit nul
la ?
>
"; lis in Ordine , Beneficio ecclefiaftico , &
" Religionis ingreffu poenas juris ipfo fa& to in
,, ducit , licet ob ingreffum Religionis raro in
,, curratur , ut dictum eft , vel ob tenuitatem
,, monafterii , vel contrariam confuetudinem re
,, ceptam . * Sed vide num. 92. ) * Suar. c.
", 56. & 57. Lefs. decif. 32. Laym . loc. citat.
In venditione igitur aliarum rerum , nempe
tionis , penfionis , aut
Capellaniæ non collativæ , etfi peccatur , nulla
tamen incurritur poena . Leff. 1. 2. cap. 35. num.
Salm. c. 4. num. 1. cum communi . Vide
Quæritur I. an ad incurrendas poenas requi- 16
ratur , ut fimonia fit ex utraque parte comple
ta ? Duæ funt fententiæ ambæ probabiles . Pri
ma fententia negat , ut tenent ipfi Salm. cap.
4. num.9. cum Sot. Caj. Pal. &c. Dicunt enim
fufficere , quod tradatur res fpiritualis , nam ,
re tradita , venditio perficitur , etiamfi pretium
non fit folutum , modo de eo fides præftetur
ut ex lib. 3. ff. de Contrab. emp. Attamen fe
cunda communior & probabilior fententia , quam
tenent Leff. lib. 2. cap. 35. dub. 27. Nav, Man.
c. 23. num. 104. Suar. de Sim. cap. 56. nu. 33.
Anacl. a num . 240. Croix num. 112. Ronc. cap.
Covarr. Moya, &c. apud Salm. num. 17. qui
probabilem vocant cum Palao , & aliis , dicit
requiri impletionem ex utraque parte . Ratio
1. quia non omnino perficitur venditio fimul &
emptio , nifi tradita re , & pretio . Ratio 2 .
quæ mihi magis urget , quia in jure nullibi in
Aiguntur poenæ contra fimoniam non utrimque
completam , & in penis benignior eft interpre
tatio facienda , ut habetur in cap. 49. de R. J.
in 6. Et hunc effe Curiæ Stylum ( qui pro le
ge habetur cum Elbel , & communi ) teftan
tur Navar. & alii , nimirum non judicandi pœ
nas fuiffe incurfas 2 nifi fimonia fuerit ex utra
que parte confummata . Hinc inferunt. DD.
quod accipiens beneficium cum pacto præftan
di pecuniam , non tenetur ante folutionem be
neficium refignare , nec fructus reftituere . No
tandum tamen 1. cum Leff. ibid. num. 15. &
Salm. num. 6. quod , fi pars tantum promiſſi
folvatur , jam ex utraque parte intelligitur per
fe&ta fimonia Notandum z. quod ex fimonia
utrinque completa , quantumvis occulta , incur
runtur pœnæ , ut in Extr. 2. de Sim. Vide El
bel num, 620. Notandum 3. quod fi fimonia fit
confidentialis , poenæ incurruntur etiam per fi
parte completam , ex Bulla S. Pii V. In
tolerabilis . §. 3. Vide Anacl, I. 5. Decret. tit.
3. 7.
 Cap. II. De Irreligiofitate . Dub. III. Art. I.
3. n. 284. Elb. n. 629. & vide infra n. 111. cir
La fin. Refp. 4.
107 Quæritur II. An committat fimoniam , & poe
nas incurrat , qui obtinet Beneficium per fam
pecuniæ promiffionem non impletam ? Dicunt
Pichler lib. 5. tit. 3. n. 13. & Pontas v. Simo
nia , caf. 5. hunc fatis fimoniam committere ,
quia ad ipfam incurrendam non requiritur , ut
facto res temporalis tradatur , fed fufficit , quod
per motivum rei temporalis obtineatur fpiritua
lis . Ego tamen dicendum cenfeo , quoad cul
pam hunc non poffe excufari a peccato fimo
niæ , quia faltem cooperatur ad fimoniam Col
latoris ; nam quoad feipfum puto probabilius
cum Elbel n. 625. & aliis gravibus DD. pec
care non peccato fimoniæ , cum , non interve
niente voluntate fe obligandi ad promiffionem ,
non adfit vera emtio , quæ ad fimoniam requi
ritur . Quoad poenas vero fimoniæ puto cum
Croix 1. 6. p. 2. n. 200. & 204. eum illas non
incurrere , cum defit fimonia utrimque comple
ta , ut mox fupra dictum eft in præcedenti quæ
ftione .
108 Quæritur III. an incurrantur pœnæ per fi
moniam tantum de jure Ecclefiaftico ftatutam ,
puta , fi quis emat Officium Sacriftæ , & c. vel
fi refignet beneficium cum penfione ex propria
auctoritate , ut fupra notavimus ? Affirmant El
bel n. 627. ac Nav. Sot. Vill. &c. ap. Salm. d.
c. 4. nu. 10. qui dicunt effe valde probabile ;
Sed non minus probabilem re& te vocant nega
tivam fententiam Salm. nu. 11. ib. cum Sanch.
Rodr. Dian. Aragon . &c. ac Ronc. c. 4. q. I.
Refp. 4. Ratio , quia jura , quæ pœnas impo.
nunt , intelligenda funt communiter de fimonia
rigorofa , quæ fit etiam contra jus Divinum ;
& probatur ex Extravaganti 2. de Sim, quæ in
cipit : Cum fcelus fimoniace pravitatis tam Di
vinorum , quam facrorum Canonum auctoritas
abhorreat , &c.
Certum eft autem , quod ex c. 1. Extrav. de
Sim. dantes , & accipientes quid pro ingreffu
in Religionem , incurrunt ipfo facto excommu
nicationem Papalem . Sed notandum cft 1. cum
Nav. Sanch. Bon. ap. Salm. nu. 12. illam non
incurrere nifi præfumentes , ut colligitur ex tex
tu ; Hinc ignorantes , etiam culpabiliter , ex
cufantur . Notandum 2. valde probabile effe "
non incurri in fimplici ingreffu , fed in profef
fione , ut Salm. ib. cum Bon . Pal. &c. Notan
dum 3. cum Lefs. d. c. 3. n. 131. & Nav. Sylv.
Pal. ap. Salm. ib. hanc Extravagantem , ut fu
pra , faltem quoad hanc excommunicationem >
non effe ufu receptam . Notandum ultimo , quod
profeffio , etiam fimoniace facta , valida certo
eft , ut docet S. Tb. q. 109. a. 6. ad 5. Si ve
ro accipiens fit integra Communitas , aut Ca
pitulum , ultra excommunicationem ( quam ve
ro dixim s non effe ufu receptam ) incurrit fu
fpenfionem etiam Papæ refervatam ab Officio ,
executione juris capitularis , & adminiftratione
jurifdi&tionis , Item incurritur ex utraque par
te infamia juris , & confequenter irregularitas .
Simoniace autem admiffus debet transferri in
ar&tius Monafterium ; fed hoc non ante fenten
tiam , Elbel n. 626. ex ead. Extr. 2.
109 ,, Refp. 2. ob fimoniacam collationem , & fu
199
,, fceptionem Ordinum , etiam primæ tonfuræ
,, incurritur excommunicatio , & fufpenfio Pa
palis , Lefs. difp. 24. Laym. loc. c.
Ultra excommunicationem , & fufpenfionem
Papalem , Epifcopi fimoniace ordinantes , & ad
id mediatores , incurrunt ipfo facto , ex c. Cum
deteftabile , Extr. 4. incurrunt etiam interdi
L Aum ab ingreffu Ecclefiæ . Et , fi violaverint fu
fpenfionem , aut interdi&tum , fufpenduntur a
regimine Ecclefiæ , & privantur perceptione
fructuum , ex Motu Sixti V. Vide Salm. d. c.
4. n. 14.
Ordinati autem , ultra prædi& tam excommu
nicationem , & fufpenfionem ipfo facto ex d. c.
Cum deteftabile , & maxime ex Bulla Sixti V.
fufpenduntur ab exercitio fuorum Ordinum , fed
illius tantum , quem fimoniace Ordinatus fufce
pit , ut docet Lef's. c. 35. n. 133. & probabile
putant Salm. c. 4. nu. 15. contra Palaum , &
Rodriq. Et fufpénduntur etiam a fpe afcendendi
ad Ordines fuperiores . Notant vero Leff. d. I.
n. 136. cum communi , & Salm. d. n. 15. cum
Sot. Laym. Sanch. non incurri fufpenfionem
hanc , fi , Ordinato ignorante , alius fimoniam
commiferit . Deinde notant Salm. d. n. 15. in
fine , cum Pal. & Lefs. ib. n. 134. quod , licet
ex Bulla Sixti V. hujus fufpenfionis abfolutio
a Pontifice ipfimet refervetur , & revocentür
quoad hoc facultates conceffæ Religiofis , & et
iam Epifcopis in Trid. Seff. 24. c. 6. In hac
tamen parte dicunt præfati Lefs. & Pal. Bul
lam non effe receptam ; Idemque confirmant
Salm. c. 4. n. 34. in fin. Cùm Sa , & Suar."
Quæritur , an incurrantur prædi & tæ pœnæ in In
collatione fimoniaca prima tonfuræ ? Affirmant
hic Buf. & Covar. ap. Lefs. c. 35. n. 133. Quia
ex Trid. Sefs. 21. c. 1. prohibetur accipi afi
quid , etiam fponte oblatum ab Epifcopo , & e
jus Miniftris , adhuc pro collatione primæ ton
furæ , vel pro Literis Dimifforiis , feu Teftimo
nialibus , & pro figillo , & aliis ; & contra fa
cientes declarantur in fine incurrere pœnas de
jure inflictas Negant vero probabiliter Salm.
c. 4. n. 14. cum Pal. quia tonfura non eft ve
rus ordo juxta dicenda 1.7. num. 734. Et idem
docet Lefs. n. 133. ( licet pro fe citetur a Buf.)
dicens , in nullo jure adeffe, pro his excommuni
cationem ftatutam , nec Concilium voluiffe no
vas poenas injungere . Pariter dicit , durum vi
deri incurrere cenfuram Epifcopos , & Miniftros
accipientes aliquid fponte oblatum , licet ipfi pec
cent . Imo id permittit D. Tb. 2. 2. qu. 100.
art. 2. ad 4. dicens : Si vero ( aliqua ) exi
gantur quafi quædam ftipendia per confuetudi
nem approbata , non eft fimonia , fi defit inten
tio emendi , vel vendendi & præcipue
quando aliquis voluntarie folvit . Attamen S.
Doctor loquutus eft de fimonia Juris Divini ;
Jure autem Ecclefiaftico hoc vetitum eft in Tri
dentino 1. c. ubi reprobantur quæcunque con
fuetudines etiam immemorabiles , utpote quæ
potius abufus dici debuiffent . Ceterum Croix 1.
3. part. 1. num. 167. videtur non improbabili
ter cenfere ibi reprobari confuetudines tantum ,
quæ ante Concilium fuerunt , tanquam forte
immoderatas , non autem quæ nunc funt dandi
aliquid moderatum > & quæ præfumi poffunt
Ν ex
 200 Liber III. Tract. I. De Primo Præcepto Decalogi .
ex jufta caufa introdu& ta , iftæ enim bene va
lere poffunt juxta dita de Leg. lib. 1. n. 108.
v. Sed quid . Hinc ait Mazzot. de Sacr. Ord.
cap. 1. §. 6. pag. 239. cum Nav. & Lop. Epifco
pum non committere fimoniam , fi recipiat ali
quid fponte oblatum poſt ( non autem ante ) col
latum Ordinem , hoc enim expreffe permittitur
in can. Sicut . 1. quæft. 2. modo Epifcopus id
non petat ; ubi dicitur : Si ille autem , qui or
dinatus fuerit , fi non ex placito , neque exa
&tus , neque petitus , poft acceptas cartas & pal
lium aliquid cuilibet ex Clero gratiæ tantum
modo caufa dare voluerit , hoc accipi nullo mo
do probibemus , quia ejus oblatio nullam culpe
maculam ingerit , quia non ex ambientis peti
tione proceffit. Ita Gregorius in Epift.44. Sic
pariter videtur permitti etiam Notariis , juxta
confuetudines locorum approbatas , aliquid pro
fua fuftentatione exigere , fi pro opera fua præ
ftanda quoad Ada Ordinationum conficienda
nullum falarium fit eis affignatum , ut ex eo
dem Concilio deducitur .
111 ,, Refp. 3. Ob fimoniam Realem in Beneficio
"2 Ecclefiaftico incurritur I. Excommunicatio
" Papalis . II. Irrita eft electio , præfentatio ,
"" confirmatio , & inftitutio : Unde talis non fa
"" cit fructus fuos . Idque etiam , licet a tertia.
,, perfona taliter provifus id ignoraverit , ut
"" habetur ex cap. Nobis fuit , de Simon. Nifi
,, tamen contradixerit ( Prout fancitum eft
.‫ د‬in c. 33. de Sim. Hic tamen notandum cum
,, Leff. cap. 35. num. 145. & Elbel n. 652. quod
" non obftante tua contradi&tione , nec etiam pof
» fes Beneficium acceptare , fi fcias pecuniam
29 revera datam fuiffe a tertio pro collatione ;
" nam textus te excufat folo cafu , quo contra
» prohibitionem tuam verba textus ) aliquis te
», penitus ignorante , promifit & exfolvit . No
ta illud , te penitus ignorante , erga fi Bene
ficium acceperis fciens tibi per fimoniam alte
" rius conferri , nequis illud acceptare , & f
"" illud acceptaveris , neque retinere . * ( Vel
99 nifi a tertio data fuerit pecunia per fraudem
n ut redderetur inhabilis ; Vel nifi bona fide
,, poffederit Beneficium per triennum ) ⭑ • Ut
communiter docent Leff. di& t . cap. 35. n. 149.
" Laym. lib. 4. tra&. 10. cap. ult. Bon. p. 2. n.
20. Elbel num. 640. cum Suar. Pal. &c. Nec
2 obftat Regula Cancellaria , ubi requiritur ab
folute , ut Beneficium obtineatur fine ingreffu
,, fimoniaco ; nam intelligitur de eo , qui cul
» Pabiliter ingreditur , Elbel ibid. cum Anacl,
" Hinc non tenetur Beneficiatus reftituere ( neo
.‫ د‬ante triennium ) fructus bona fide confumtos "
" fi ditior non evaferit , ut S. Thom. 2. 2. quæft.
,, 100. art . 6. ad 3. Salm. cap. 4. num. 18. ac
"" Elbel num.646. Qui valde probabiliter addit
» neque effe reftituendos fructus perceptos intui
"" tu ftolæ , & aliarumfunétionum Parochialium ,
" nempe exequiarum , concionum , adminiftratio
22 nis Sacramentorum , & c. Ratio , quia fructus
" ifti non dantur ut reditus Beneficii , fed ut fti
" pendia Officii ; ita ut juxta communem fen
‫ در‬tentiam DD. de illis poteft Parochus libere
" difpenfare , etiam ad ufus profanos , ut di
‫ در‬cunt Lugo de Juft . D. 4. num . 23. Bon. D. 4.
P. 2. num. 19. Bufemb. ( vide lib. 4. n . 185.
"" ( Sanch. Conf. lib. 2. cap. 2. d. 45. p. 4.
» qui eam vocat longe probabiliorem cum Nav.
"" Panorm. Hoft. Soto , Sylveft. Covarr. & aliis
" pluribus , contra folum Innocent . ) * . III.
,, Efficitur inhabilis ad idem Beneficium , et
"" iam per difpenfationem Epifcopi obtinendum .
"" Aliis tamen Beneficiis jure ipfo non priva
,, tur , nec ad alia obtinenda fit inhabilis an
"" te fententiam Judicis . Suar. cap. 54. num. 7.
22 * ( Si vero quis bona fide Beneficium adiit ,
"" licet obtinuerit per fimoniam tertii , probabi
"" liter poteft Epifcopus cum eo difpenfare ad
"" idem Beneficium , dummodo prius illud Bene
ficiatus renunciet . Ita S. Th. 2. 2. q. 100. art.
"" 6. ad 7. & Elbel n. 642. ex c. 59. de Electio
‫ در‬nibus ) *
,, Refp. 4. Simonia confidentiæ completa , da
,, to , & accepto Beneficio , licet accipiens pro
.‫ د‬miffionem viciffim non impleverit , inducit I.
"" Excommunicationem Papalem utrique parti
"" contrahenti . II . Annullat refignationem , &
"" collationem Beneficii , in quo eft commiffa ;
23 & inhabilitat ad idem poftea obtinendum .
22 III. Privat omnibus Beneficiis , & penſioni
"" bus ante obtentis ; non tamen ante fenten
"" tiam latam . IV. Beneficia fic collata foli
,, Pontifici refervantur . Leff. cap. 35. num. 26.
"" Suar. cap. 43. Laym. num. 76.
Hic ante omnia notandum , quod nomine Be- 112
neficiorum , & officiorum , ad quæ omnis ele
&tio fimoniaca eft ipfo jure nulla , ut decerni
tur in Extrav. 2. de Sim. non veniunt Vicaria
amovibiles ad nutum , nec penfiones , nec Ca
pellaniæ non collativæ , nec Officia Inquifito
ris , Legati , aut cujufque habehtis jurifditio
nem fpiritualem ad tempus ; quia hæc non funt
proprie Officia ecclefiaftica : Et licet illa ven
dere fit fimonia de jure pofitivo , non tamen
incurruntur pœnæ , ut communiffime dicunt
Salm. cap. 4. num. 18. cum Suar. Pal. Sanch.
&c. item Viva Opufc. de Benef. q. ult. art. 3.
num. 9. cum Fill. & Reg. contra Garziam . Ne
que incurritur ulla poena in venditione Com
mendarum Equitum , aut Coadjutoriæ beneficii ,
ut ait Croix lib. 3. p. 1. n. 114. Neque in ven
ditione Sacramentorum > aut jurifdi& ionis fpiri
tualis , ut Leſſ. c. 35. n. 23. & Salm. c. 4. n. I.
cum communi .
Quæritur I. An autem fint invalidæ electiones
fimoniacæ Generalatus , Abbatiæ , Provinciala
tus , Prioratus , Rectoratus , aliorumque Offi
ciorum fpiritualium in Religionibus Negant
Bonar. quæft. 7. p. 2. & Viva loc. cit. Sed ve ,
rius affirmandum , ut docent Cabaff. Theor. Jur.
lib. 5. cap. 8. num. 5. Sanch. Conf. lib. 2. cap. 3.
d. 104. num. 5. & 11. cum Sylveft. Cajet. Arm.
Lop. item Leff. lib. 2. cap. 35. num. 137. G
Elbel num. 622. qui rete addit num . 638. non
videre qua confcientia excufari poffint a labe
fimonia Ele&ores illi , qui eligunt aliquem in
Generalem , cum pa& to , ut ipfi poftea eligan
tur in Diffinitores , Guardianos , &c. Ratio hu 1
jus fententiæ eft , quia , licet prædicta Officia
revera Beneficia non fint , expreffe tamen com
prehenduntur nomine Officiorum in præfata Ex
travag. 2. ubi fic dicitur : Per electiones vero >
proviſiones &c, quas fimoniaca contigerit labe fie
ri,
 Cap. II. De Irreligiofitate .
ri, & que viribus omnino careant in Ecclefiis ,
Monafteriis , Dignitatibus , Prioratibus , Officiis
ecclefiafticis , & quibufve Beneficiis , cuique jus
nullatenus acquiratur .
Quæritur II. An præditæ pœnæ ob benefi
cia fimoniace accepta incurrantur ab ignoran
tibus ?
Reip. Si ignorantia fuit omnino inculpabilis ,
certe negandum , ex cap. 23. de R.J. in 6. ubi
dicitur: Sine culpa , nifi caufa fubfit , non eft
aliquis puniendus . Hic tamen notandum cum
Elbel num.656. quod , non obftante hac incul
pabili ignorantia , provifio Beneficii femper erit
nulla , cum inhabilitas ad idem Beneficium non
fit pœna , fed ftatuitur in jure ad præcludenda
mala . Poterit tamen eo cafu Epifcopus difpen
fare , poft tamen renunciationem Beneficii , ut
fupra di&um eft num. 111. Quid vero , fi fimo
niacus fciverit committere fimoniam , fed igno
rarit invincibiliter poenas ? Quoad cenfuras ,
certe non eas incurreret , ex fententia commu
ni . Vide lib. 7. de Cenf. num. 43. Quoad reli
quas tamen poenas , & probabilius & commu
nius eft , eas incurrere , ut ait Elbel num . 657.
¡ cum Az. Laym. &c. fed num. 658. probabilem
putat fententiam negativam , quam tenet Pi
chler; eo quod poenæ a jure ftatutæ non incur
rantur ab ignorantibus , ut dicunt Sanch. Kri
mer &c. apud Pichler , qui ea ratione dicit ex
cufari ab impedimento criminis mulierem igno
rantem effe conjugatum virum , cum quo pec
cat .
Quæritur III. An Beneficiarius fimoniacus in
currat ipfo facto privationem Beneficiorum an
te obtentorum , & inhabilitatem ad alia Bene
ficia obtinenda ? Quoad poenam privationis ,
communiffime docent DD. cum Bufemb. ut fu
pra, non privari Beneficiarium Beneficiis an
tea obtentis , nec fructibus eorum ante fenten .
tiam Judicis condemnatoriam , quia nulla lex
habetur hanc poenam expreffe ipfo facto defi
gnans . Ita Sanch. loc. cit. d. 14. num. 16. Laym.
cap. 8. num. 75. Bon. p. 2. diff.2 . Suar. cap. 58.
num.6. & Salm. cap.4. num. 19. cum Fill. Pal.
Rodriq. &c. Excipitur 1. fimonia commiffa ab
Examinatoribus Beneficiorum Parochialium in
Synodo ele& tis , qui fi aliquid occafione exami
nis recipiant , privantur ipfo facto Beneficiis an
te rite obtentis ante omnem fententiam , ut ex
preffum habetur in Trid. Seff. 14. cap. 18. de
Reform. Excipitur 2. fimonia confidentialis ex
Motu S. Pii V. Cum primum , edito anno 1566.
ubi acceptantes beneficium in confidentiam pri
vantur omnibus Beneficiis , etiam jufte prius
obtentis , & tenentur ante fententiam ea dimit
tere . Sed ad hanc poenam incurrendam in his
cafibus requiritur fententia faltem criminis de
claratoria , ut tenent Suar. cap. 44. num. 13.
Sanch. d. 34. num. 13. Laym. c. ult. §. 8. Salm.
cap. 3. num. 73. cum Henr. &c. Ratio , quia o
mnes poenæ privantes juribus jam quæfitis non
incurruntur ante fententiam faltem declarato
riam criminis , ut diximus lib. 1. num . 148. &
juxta probabiliffimam fententiam , quam fe
quuntur Sanch. de Matr. lib. 2. D. 43. num. 5.
Leff. lib. 2. cap. 29, d. 8. & cap. 34. d. 34. Ca
jet, in Sum. v. Pœna , Sot . lib. 1. q.6. art.6.
Dub. III. Art. III. 201
Salm. cum Mol. Salas , Pal. Led. Granad.
de Leg. cap.2. num. 60. ( contra Vafq. Bon. &c.
qui volunt non requiri ullam fententiam , fi
reus poteft poenam fubire fine infamia ) . Quia
nimis rigidum eft , ut reus poenas ex feipfo exe
quatur , & bonis poffeffis fe privet . At fi Exa
minatores illi vellent abfolvi a labe fimoniæ
nefcio quomodo abfolvi poffent , nifi Beneficia
dimittant , dum dicitur a Trident. loc. cit. A
qua ( ideft a fimonia ) nequeunt abſolvi , nifi di
miffis Beneficiis .
Quod autem inhabilitatem incurrendam ad a.
lia Beneficia obtinenda , prima fententia tenet
incurri ante fententiam Judicis condemnato
riam . Ita Bonac. D. 1. q.7. p. 2. dif. 2. Laym.
lib. 4. tract. 10. cap. 8. num. 74. Fill. tra&t. 45.
cap. 13. queft. 9. num. 26. item Ugol. Henr. Met.
Lop. & Rodr. apud Salm. cap. 4. num . 20. Ra
tio , quia ita expreffe habetur in Motu S. Pii V.
Cum primum ut fupra , ubi fic fancitum fuit :
Qui Beneficium aut Officium ecclefiafticum fimo
niace adeptus fuerit , perpetuo fit inhabilis ad
ea, & quæcumque alia Beneficia obtinenda . Ad
incurrendas autem poenas inhabilitantes nulla
requiritur fententia , ut dictum eft lib. 1. de leg.
num . 149.
Secunda vero fententia communior & proba
bilior , quam tenent Sanch. Conf. lib. 2. cap. 3.
d. 104. num. 14. Nav. de Sim. Conf. 92. Cabal.
Theor. Jur. lib. 5. cap. 8. num. 9. Suar. de Rel.
t. 1. lib. 4. cap. 58. num. 11. Viva Opufc. de Be
nef. q. ult. art. 3. num . 2. Elbel de Simon. num .
627. cum Anacl. Pichler. Salm. cap. 4. num . 21.
P. Nav. I. de Reft. cap. 2. num. 43. & probabi
lem vocant Leff. & Pal. apud Salm. negat in
curri prædi& tam inhabilitatem ante fententiam
Judicis condemnatoriam . Ratio 1. quia Bulla
relata S. Pii revera intelligenda eft tantum pro
foro externo , cum loquatur de convictis ; ibi
enim fic dicitur : Quicumque deteftabile crimen
fimoniace pravitatis commififfe convictus fuerit
c. Ratio 2. quia , efto Bulla intelligatur de
foro interno , tamen ipfa non fuit recepta , ut
afferunt Suar. P. Nav. Sanch. Salm. ll. cc. Sal
tem , ut ait Viva , Bulla ufu recepta eft tan
tummodo in primo fenfu fori externi . Nec huic
obftat fententia , quam fecuti fumus l. 1. n.97. J
fcil. quod in dubio , an lex recepta fit , lex be
ne obligat : Nam hic non verfamur in dubio ,
fed in opinione probabili , cum valde probabile
fit ex auctoritate DD. ut fupra , hanc legem
non fuiffe receptam . In dubio enim præfumtio
ftat pro lege , cum deli & tum , in non recipien
do legem juftam , non præfumatur . Quando au
tem probabile eft , quod obligatio legis nun
quam inceperit ( vel quod lex abolita fit ) tunc
ceffat præfumptio pro lege , & poffidet libertas ,
ut docent Sanch. Laym. & Pal. cum Salm. de
Leg. cap. 2. n. 120. Nemo tamen dubitat , quod
inhabilitas ad idem Beneficium fimoniace acce
ptum incurratur ipfo fa& to ante omnem fenten
tiam , cum hoc ftatutum fit de jure antiquo in
Extrav, 2. de Simon. de cujus receptione non
dubitatur . Notat autem Sanch. I. c . n. 15. cum \
Nav. & aliis , quod , fecuta fententia Judicis con
demnatoria , fimoniacus erit quidem in confcien
tia inhabilis ad quæcumque alia beneficia, cum per
1 . fen
 202 Lib. III. Tract . I. De Primo Præcepto Decalogi .
fententiam evadat infamis , & confequenter ir
regularis . ARTICULUS III.
Cum autem mentionem fecerim de præfata
Extravaganti 2. hic adnotare cenfui id , quod An , & cui reftituendum quod fimoniace :
in fine illius fancitum inveni : Ibi enim præci acceptum ?
pitur omnibus & fingulis Ecclefiafticis , & Secu
laribus in virtute fan&tæ Obedientiæ , ut eos 0 113 Nihil Spirituale fimoniace acceptum refti
mnes , quos Simoniam hujufmodi commififfe , vel tuendum , nifi Beneficium , & eorum fru
procuraffe , aut mediatores effe fciverint , Ponti Яtus .
*fici per fe vel per alios revelare quanto citius non 114 Reftituendum eft pretium acceptum pro Be
omittant , etiamfi complices fuerint ..... Quod neficio , Ordinatione , &c.
fi non fecerint , abfolvi non valeant , donec præ 115 Cui reftituendum ?
dicta revelent , & complices detecti arctius pu 116 Cui reftituendi fructus Beneficii fimoniace
nientur . Sed prædi& ta Extravagans in hac par accepti ?
te non fuit ufu recepta , nec ad id obligatur 117 Qui poffint difpenfare in prædiétis pœnis ?
ullus , nifi fit Curialis Sedis Apoftolicæ , ut_af Ufque ad n. 120.
ferunt plures AA. graves apud Cabafs. Th.Jur.
lib. 5. cap. 8. num. 5. qui pro hoc citat Nav, "" ESP. 1. Nihil fpirituale fimoniace acce- 113
Cajet. Suar. &c. "" R ptum , præter Beneficium ( fub quo con
Quæritur IV. An electio Summi Pontificis fi 22 tinetur penfio , fecundum Bon. negante Leff. )
moniaca fit invalida ? Negant Suar, de Simon. 39 eft reftituendum . Ratio eft , quia cetera vel
cap. 57. ac Fill. c. apud Viva Op. de Benef. "" reftitui non poffunt , ut Sacramenta , vel non
cum Cano
quæst. 10. art. 1. num. 8. & probant ex cap, Li "" funt reftituenda ante fententiam :
cet 6. de Ele&. ubi Alex. III . ftatuit , ut ille "" nes aliud non ftatuerint , ex Leſſ. num. 68.
abfque ulla exceptione ab univerfali Ecclefia Ro "" Suar. Fill.& c. * ( Idem tenent Salm. cap.4.
manus Pontifex habeatur , qui a duabus parti ,, num. 23. 27. & 28. cum Sanch. Soto , Pal. )
bus Cardinalium concordantibus electus fuerit & "" contra Azor. Laym. Bon. d. 1. quæft. 7. P. 5.
receptus . Ratio , quia fi talis electio effet irri ,, diſſ. 2. Dixi præter beneficium ; quia hoc reti
ta , poffet facile Ecclefia effe fine Capite ; fal ,, neri non poteft , etiam ante judicis fenten
tem effet aliquando incerta . Affirmant tamen "" tiam ut patet tum ex 2. Extrav. Cum de
-verius Cabaff. Th. Jur. lib. 5. cap. 5. numer. 17. "" teftabile , de Simonia ( Idem dicendum pro
Bonac, quæft . 7. p. 2. & Viva loc, cit. ex com " pretio accepto pro collatione Ordinum , & 'in
muniori fententia . Probatur clare ex cap. Si " greffu Religionis ex c. De boc , & c. Veniens
・quis Dift. 79. Ubi Nicolaus II, fic fancivit . Si "" de Sim. Vid. Salm. cap.4. num. 29. ) * Vid.
quis pecunia vel gratia bumana , fine concordia "" Bonac, loc. cit. ubi addit etiam fructus perce
canonica electione Cardinalium & fequentium ,, ptos effe reftituendos , tum quia nullo jufto
religioforum Clericorum fuerit Apoftolice Sedi 29 titulo poffunt retineri , cum adeptio beneficii
inthronizatus ; non apoftolicus , fed apoftaticus 99 fimoniaca fit ipfo fato irrita : tum quia fic
babeatur . Clarius confirmatur ex Concil. Later, ,, expreffe habetur in Extr. Cum deteftabile , de
fub Julio II, Seff. 5, ubi dictum fuit : Sacro ap "" Simonia , Vid, S. Th. 2. 2. quæft. 100, art. 6.
*probante Concilio ftatuitur , ut electio Romani 22 Nav. lib. 5. Conf. 62. Leff. lib. 2. c. 35. dub. 31.
Pontificis per fimoniam falta , eo ipfo nulla exi ,, Refp. 2. Pretium acceptum pro beneficio, 114
fat ; & fic electo nulla in spiritualibus vel tem "" collatione Ordinum , Sacramentorum , & fa
poralibus tribuatur facultas . Ex quibus verbis ,, cramentalium , fi notabiliter excedat id quod
patet nec Pontificem fic fimoniace electum pof , pro fuftentatione exigi poterat , item pro ad
Te fuam validare electionem . Nec obftat textus "" miffione ad Religionem , jure pofitivo refti
in cap. Licet , fupra allatus , nec ratio adducta ,, tuendum eft . Hoc tamen pofterius nonnifi
-quod Ecclefia remaneret fine Capite ; nam 彩 ut ,, poft latam fententiam , fi admiffus in Mona
recte dicunt Leff. lib. 2. cap. 35. numer. 46. & " fterium maneat ; quia plerumque ratione ali
Viva ibid. cum fententia communi , ex vi 1, "" mentorum retineri poteft , modo in commu
nem ufum convertatur . Vide Bonac. loc. cit.
Barbarius , pofito communi errore cam titulo 39
colorato , fi occulta effet fimonia , eo cafu Ec "" Leff. lib. 2. c. 36. d. 30. * ( Cum Pal. Laym.
-clefia fuppleret jurifdi& tionem ; unde omnes a "" Sanch, apud Salm. ibid. num. 31. in fine , &
&us hujufmodi Pontificis bene erunt validi , & "" Elbel num. 635. ut habetur in Extr. Sanch. de
ejus J definitiones C adhuc infallibilem habebunt "" Sim, ubi dicitur quod bona fimoniace accepta
auctoritatem , ut declaratur in citato cap. Li " pro ingreffu ad Religionem , ad communem
cet . Secus fi fimonia effet publica . Quod au " , ufum Monafteriorum poffint retineri , & ap
""
tem Bulla Julii II. ut fupra non fit recepta ,,, plicari ) * .
ut ait Suarrz , dicit Viva frivolum . effe effu, ,, Refp. 3. Acceptum pro beneficio , aliave
gium , ‫ دو‬re fpirituali , non fecuta collatione , jure nà
,, turæ reftituendum eft ei , a quo eft acceptum :
"" quia deeft titulus retinendi , cum non præ
"" ftetur id , pro quo eft datum . Si vero res
,, tradita fit , fimonia utrimque completa , pro
"2 babilius eft reftituendum effe Ecclefiæ , & non
99 danti ; quia Ecclefia utrumque punire inten
97 dit , ut Leff. Laym . hic loc. cit. §.9.
Quæ
 Cap. II. De Irreligiofitate .
115 Quæritur hic 1. qui rem fpiritualem cum fi
monia jam tradidit , & pretium accepit , cui
nam illud reftituere debeat ? Tres funt fenten
riæ omnes probabiles . Prima tenet , ante fen
tentiam pretium reftituendum effe ei qui de
dit ; quia , cum recipiens incapax fuerit ex ju
re pofitivo illud acquirendi , dominium reman
fit apud dominum , qui non alia ratione inten
dit illud a fe abdicare , nifi quatenus transfer
ret in venditorem . Ita Sanch. Conf. lib. 2. c. 3 .
Dub. 114. num. 11. Leff. lib. 2. cap. 35. n . 171 .
tum Val. Sot. Bann. Arag. Rodr. &c. ap. Salm.
cap. 4. num. 30.
Secunda tenet effe reftituendum Ecclefiæ , in
qua eft Beneficium , ex c. De hoc , &c. Audi
vimus , de Sim. Et hoc in pœnam irreveren
tiæ irrogatæ Ecclefiæ in venditione rerum fua
rum . Ita S. Th. 2. 2. quæft. 100. art. 6. ad 3. Ó
5. Salm. di& . num. n. 31. S. Antonin, Laym. Suar.
Caj. &c. cum Bufemb. ut fupra .
Tertia dicit , ex confuetudine poffe reftitui
etiam pauperibus , ut etiam admittit S. Th. 2.
2. quæft. 32. art. 7. & quæſt, 62. art. 5. ad 2. cum
Pal. Vid. Covar. &c. & probabilem vocat Laym.
apud Salm. dit . n. 31. Quare recipiens pretium
juxta has fententias , fatis omnes probabiles ( ut
recte dicunt Salm. num. 31. ) poterit , prout vo
luerit , illud reftituere vel danti , vel Ecclefiæ ,
Ai vel pauperibus , & etiam fibi ipfi , fi egens fit ,
ut Salm. ibid. cum Sanch. Pretium vero pro in
greffu in Religionem reftituendum eft ipfi dan
ti , ut afferat ad Monafterium , ad quod trans
fertur , & quod alere cum debet , ut ex c. Ve
I niens de Sim. Si tamen remaneat , poteft Mo
nafterium datum retinere , ut Sanch. Pal. Suar.
Laym. apud Salm . loc. cit.
116 Quær. 2. cui autem fint reftituendi fru &tus Be
neficii per fimoniam acquifiti ? Reftituendos effe
Ecclefiæ docet S. Th. quæft. 100. art. 6. ad. 4.
Modo commodum non tecipiant ex hoc qui fi
moniam commiferunt . Sed probabile eft poffe
reftitui etiam pauperibus , vel fucceffori in Be
neficio; vel etiam fe componere cum Pontifice
pro di& tis fructibus , ut Salm. ib. num. 32. cum
Nav. Sylv. & Sanch.
117 Videndum hic ultimo , quinam poffit in præ
diis pœnis abfolvere , aut difpenfare ? Certum
eft ex cap.pen. de Sym, quod excommunicatio
nem , & fufpenfionem in Ordine fimoniace fu
fcepto folus Pontifex poteft abfolvere ; nifi di
&æ cenfuræ fint occultæ , quas poteft tunc ab.
folvere etiam Epifcopus , ex cap. Liceat 6.feff.
24. Conc. Trid. Et etiam Confeffarii Mendican
tes , ut ex comm . ait Elbel n.645 . cum Suar.
Pal. Dicunt autem Leff. lib. 2. c. 35. n. 34. ∞
Salm. c. 4. n. 34. in fine , quod Bulla in contra
rium S. Pii V. in hoc non eft recepta .
Quoad vero fufpenfionem Ordinum rite fufcc
ptorum probabile eft poffe illam abfolvere Epi
fcopum , ut Suar. 4. de Sim. c . 6s . num. 4. &
Salm. n. 34. Licet putent probabilius oppofitum
cum Pal. Sylv. cafu , quo Clericus fcienter
cum fimonia ordinatus fit , & idem dicunt ibid.
de fufpenfione Ordinantis .
Quoad inhabilitatem denique obtinendi alia
Beneficia , præter illud fimoniace obtentum , po
teft Epifcopus difpenfare , ut Sanch. lib. 2. c. 3.
Dub. III . Art. I. 203
d. 120. art. 31. & Sylv. Imola , Felin. Excipitur
fi fuerit fimonia confidentialis , aut fi fimonia
cus expectet fententiam , quia tunc eft irregula
ris ex infamia juris . Salm. d. n . 38. in fine ,
Elb. n. 631. & 645. cum Leff. Pal. Henr. &c.
Dubium magnum eft , an Epifcopus difpenfa 118
re poffit ad habendum ipfum Beneficium fimo.
niace acceptum ? Prænotanda funt in hoc verba
Pontificis in c. pen. de Ele& t . Si alicujus ele& tio.
nem propter fimoniam , eo ignorante , ac ratum
non habente , commiſſam , contigerit reprobari;
cum eo fuper prælatione , ad quam electus fue
rat , illa vice non poterit Epifcopus difpenfare ;
quamvis circa eum , qui ignoranter fufcepit fim
plex beneficium per fimoniam poft liberam refi
gnationem , Epifcopi difpenfatione tollatur . Hinc
ad dubium refpondetur I. quod , fi Beneficium
fuerit fimplex ( etiam Canonicatus , vel Digni
tatis , cui non infit cura Animarum , ut Sanch.
Nav. ap. Salm. c. 4. n. 35. ) & fuerit acce
ptum per fimoniam ignoranter (fcilicet , quan
do fimonia fuerit commiffa ab alio , Beneficia
rio ignorante , ut communiter intelligunt DD.
dict. n. 35. infine ) ; tunc poteft Epifcopus di
fpenfare etiam in illa vacatione , dummodo be
neficiarius fponte renunciet : ita Sanch. lib. 2.
c. 3. dub. 120. n . 22. Pal. D. 3. p. ult. num. 3. &
Salm. d. n. 35. cum Sylv. Nav. & Gloff. in cap.
A nobis de Sim. Vide di& ta num. 111. Refpon
detur II. quod fi autem Beneficium fit curá
tum , non poteft Epifcopus difpenfare in illa vi
ce ; fed poteft in alia vacatione cum ignorante .
Salm. n. 37. cum Panorm. Pal. Sanch. &c. Re
fpondetur III. quod fi fcienter fimoniace quis
acceperit Beneficium five fimplex , five cura
tum , etiamfi fponte renuntiet , nequit Epifco
pus cum illo difpenfare ad idem Beneficium ha
bendum , neque pro illa , neque pro alia vice ,
ut docet S. Th. d. q. 100. art. 6. ad 7. & Salm.
ibid. num. 38. cum Sot . Pal. & Sanch. Quamvis
poffit Epifcopus difpenfare ad alia Beneficia ob
tinenda , nifi fuerit fimonia confidentialis , ut
mox fupra diximus n. 117. in fin.
Quær. 3. An prædi&tas difpenfationes poffit im- 119
pertiri etiam Epifcopus , cum quo commiffa eft
fimonia ? Negant probabiliter Panorm . &c. Sed
probabilius affirmant Salm. ibid. num. 39. cum
Nav. & Sanch. ex c. Si quis Presbyter , de reb.
Eccl. non alien. & ex c. penul. de Sim, ubi facul
tas Epifcopis conceditur indiftin&te .
Quæritur 4. an Pontifex conferens Beneficium 120
alicui , quem fcit inhabilem ad illud accipien
dum ob fimoniam , cenfeatur difpenfare ? Affir
mant probabiliter Pal. D. 3. p. ult. n. 9. Suar.
lib. 4. cap. ult. n. 14. Soto lib. 9. q. 5. art. 2.
Salm. cap. 4. n. 40. cum Torre . Et idem dicunt
ibid. cum Sot. & Torre , fi Pontifex Beneficium
vendat alicui . Vide Croix n. 232. Notandum
tamen , quod , fi Papa confirmat electionem ,
nefciens vitium fimoniæ , etiamfi in Bulla dicat
fe fupplere omnes defe& tus , non valet confirma
tio , quia illud intelligitur de aliis defectibus in
electione , non de fimonia , ut Croix n.234.
TRA
 204 Lib. III. Tract . II. De Secundo Præcepto Decalogi .
Edicto Inquifitionis , ut dicunt fed videtur hoc
TRACTATUS II. fpatium fex dierum effe juxta Inquifitionem Hi«
fpaniarum , nam in Edicto Inquifitionis Genera
lis affignatur menfis . Vide dicenda lib. 4. num.
De fecundo Præcepto Decalogi .
252. v. Rogabis . Secus autem fi blafphemia non
fit hæreticalis , nam licet ex Decr. Juli II.
22 ROHIBET hoc præceptum omnem inor Pii & Cone. Later, obligatio fit denunciandi
"" PROHT dinatam ufurpationem nominis Dei , qua ( vide apud Salm. tract, 21. cap. 3. num. 129. )
lis potiffimum fit blafphemando , temere ju Attamen Sanch. Dec. lib. 2. cap. 32. num. 47.
,1. rando , vovendo , & non fervando , de qui cum Medina, Manuel, & Lopez , ac Salm. loc.
"2 bus hic agendum . 470 cit. cum Bonac. Villal. Trull . & aliis , dicunt
} VI << in his blafphemiis præmittendam effe correptio
GA P U TI 5. + te
d CC nem , quæ ti proficiat , omittendam effe denun
at (6 ciationem : Imó Mazzotta vide Tom: 1. pag.
Quid, & quotuplex Blafphemia? 2761 ) Tamb. Dec. lib. 2. cap.6. §. 4. num.6. &
2.1 1 Viva dia, loc dicunt , quod propter defuetudi
121 Quid eft Blafphemia? Le nem hæc Decretal non videntur hactenus obli
122 Quotupliciter blafphematur contra Deum ? gareways.quoisen jaut
123 Quando eft denuncianda blafphemia bæreti Infuper notandum , quod blafphemia eft dice
caliséionUTUSI Jakar re: Velit nolit Deus Pereat Deus . A diſpetto
124 Que DiЯeria fint vel non blafphemia ? di Dio Nega Sacramenta . Item dicere Demo
125. 60' C “རྞྞཉྭ་ ;! 、 *. ** nem fan&um 5 omnipotentem ; non vero , fi no
126 An explicandum , fi quis directe intendat minetur potens , fapiens , fecundum fuam
-Deum inbonorare ? X naturam Nmodo his verbisnon intendatur ei
127 Ad quid teneatur confuetudinarius ? aliquis honor tribui. Nec eft blafphemia , quan
-128 Quid , fi quis proferat : o Mors Dei ! o do verbum mutatum , aut dimidiatum pronun
Vulnera Chrifti ! irafcens contra bominem? ciatur , verb. gr. Nego Di ... Santo Di
19 An fit blafphemia maledicere creaturis , &
出 diebus Santo Diana; probabiliter cum Viva loc. cit.
2.4l num. 8. Tamb, num.18. & Croix \num, 252. cum
* 130 An maledicere Mortuis ? An maledicere Fi. Gob. & Tann. € 9.90 it 1398074
1 dei? C いって Neque dicere contra homines : Sangue di Dio,
131 An imprecari aliis , vel fibi Dæmonem ? Corpo di Dio Viva num 9. ex communi, cum
132 An differant ſpecie blafpemiæ contra Deum , Laym. & Tamb. num . 25. ‫ ל‬nifi indignatio fit di
W San&tos!? V D 20 P recta contra Deum. Er fie tenendum cum Вu
『 ཋཱ DOWNLOA BA
femb. & aliis infra nume 128. Quicquid dicat
121 »97 ESP. Blafphemia: directe oppofita laudi Croix lib. 3. part. 1. num. 248. nempe quod hæc
C con verba per fe femper præfeferunt vilipenfionem
,, vicii , feu contumelia in Deum , fivè id fiat Dei. tasu
, attribuendo creaturis , quæ ipfi debentur , five y Neque eft blafphemia dicere : Per vitam Dei ,
"" etiam dicendo vera , 3 fed quæ ad ejus deho vel Sanctorum 6 Communiter Viva ib. &Tamb.
(norationem feu vilipenfionem tendant ; ut fit num . 23. cum Sanch. contra Decian,
9, per modum ei indignantis , & contemnentis , Neque dicere : Renego Deum , fi te non per
~,, ' &c. ita commun. DD. S. Th. 2. 2. 4. 13. Bon. Co cuffero . Ita Tamb. num. 22, cum Salas , & vi
difp. 3. quæß. 8. Sanch. 2. mor, c. 82, Laym. detur probabile contra Sanch. & Pal. quia tunc
vì lưới có ta, cap. 6, ở .2.1. "M + hæc verba proferens non habet animum negan
119 WOU ( FILED HI 930 1 096 $ di Deum ,1 cafu quo non percufferit ; fed quia
13.8.5 DI TÂM Unde refolves, à dée, NI certe vult percutere , ideo dicit Deum non cre
12 if dere , fi non percufferit , volens tandem fic di
122% 3 „ 1. Blafphemat , qui contra Deum infren- cere ficut certum eft quod Deum non negabo ,
9, dens , ei maledicitatem , qui ait fe aliquid ita certum habeo quod te percutiam or
" acturum eo invito : item qui eum negat : ‫ نک‬Neque dicere.Hoc eft verum ficut Deus .
qui jurat ferio per Deos falfos : qui eum vo Tamb. 1 num. 16. cum Azor. Bon . Med. contra
S, cat tyrannum , injuftum , nolle , aut non pof Suar. & Sot.}) ; Et hanc fententiam communem
fe nos juvare , non curare noftra : dæmonem afferit effe Mazzot. cum Bon. & aliis , quia tunc
, effe fideliorem , plus poffe non omnia bene communiter non æquiparatur veritas creata cum
effe ordinata , melius in creatione quædam increata , fed folum indicatur fimilitudo quædam
fieri potuiffe , aut debuiffe , &c. Quæ quidem mixta cum aliqua hyperbole .List
,, fi quis credat ita effe , & non tantum in ira , " Neque dicere Sic erat a fato deftinatum .
, aut defperatione effutiat , tunc eft blafphemia Tamb. ibid. cum Sanch. Neque afferre verba
hæreticalis , ideft cum hærefi conjun& ta : quod Scripturæ ad dicendam facetiam ; modo quis non
29 in Confeffione eft addendum , quia fpeciedif utatur ad turpia , & non fiat tam fæpe , ut con
, fert ab imprecativa . Hurt. 2. 2. d. 91. Sea. " temtum fapiat . Tamb. cum Vill, ibid. Gob.
"" 12. §. 54. • on apud Croix num . 251. Neque jurare per mem
123 Qui audit aliquem proferentem blafphemiam bra honefta Chrifti . Tamb. num. 23. cum Sanch.
hæreticalem , tenetur eum denunciare infra fex Secus fi juretur irriforie , vel per membra in
dies , ut ajunt Viva de 1. Præc. quæßt, 6, art. 2 . honefta . Ideo vera blafphemia eft dicere : Pot
num. 11, & Salm, tra& t , 21. cap. 3. num. 129. ex ta di Crifto ; Potta di S. Paolo ; fi intelligatur
per
 Cap. I. De Blafphemia . 205
per ly potta , natura mulieris , quam tale ver ,, facra contumeliofus eft , intellige , ut Sancti
bam fignificat ; fed talis fignificatus communi ,, funt , five cum habitudine faltem virtuali ad
tcr neque intenditur , neque fcitur ; ideo com . ,, Deum , ita ut mortaliter hujus etiam honor
muniter loquendo prædicta blafphemia a morta "" cenfeatur tangi , quia alioqui tantum erit
li excufatur: Tanto magis , quia verbum potta 29 contra duliam , fi nimirum contra illos , ut
eft æquivocum , dum Italica lingua denotat ( et "" homines quidam in terris fuerunt , dicatur .
iam de fe ) non aliud , quam interje&tionem fu "" Quod veniale eft , fi joco fiat v. gr. fi fan& tos
roris , ut obfervavi apud Vocabularium Etru ,, Crifpinum , & Crifpinianum voces futores ,
fcæ Linguæ recenter editum , & hoc probabi ,, Joannem , & Paulum eunuchos grave vero
le recte cenfet Mazzott. de Blasphem. §. 2. ,, erit , fi contemtim , vel ex odio , aut indi
dub. 2. " gnatione contra Santos hæc dicas . Licet ve
Sic quoque excufari poffunt a mortali rufti "" ro blafphemiæ in Deum non admittant ma
ci , qui blafphemant Deum , vel San&os , ad "" teriæ parvitatem , multi tamen admittunt ia
dendo : Fuori di Dio , aut fe l'ho fatto io . Li ,, iis , quæ fiunt contra San& tos . Efc. t. I.
cet enim de fe videatur effe vera blafphemia , "" Extr.
quia talis conditio non tollit injuriam , quæ » 4. Blafphemat item qui iratus , etfi non
primis verbis Deo , vel Sanctis irrogatur , cum ,, contra Deum , fed contra alios , aut alia ,
bene doceat Sanch. Dec. lib. 2. cap. 23. num. 3. "" eadem tamen ferio profert , quæ ex fua fi
Sporer de 1. Præc. c. 10. num. 22. Pal, tra& " gnificatione , aut modo loquendi , ac circum
t . 17.
"" ftantiis important imminutionem divini ho
difp. 2.p. 2. §. 1. n . 3. cum Suar. & Valent. item
Elbel n. 180. & Croix lib. 3. p . 1. n. 250. cum "" noris , aut improperii : licet enim eam non
Tamb. & Dic. ad peccatum blafphemiæ non re 99 intendat formaliter , intendit tamen indire
quiri affe& tum inhonorandi Deum , fed fufficere "" Ate , & virtualiter : quamvis id ex fubreptio
folam prolationem vergentem ad Divini hono ,, ne fæpe fit veniale tantum , fi tantum mate
ris diminutionem , quidquid dicat Gob. apud "} rialiter fiat .
Croix , putans non effe blafphemiam , fi quis 5. In Confeffione exprimendum eft , fi quis 126,
ex gravi caufa proferat tantum ficte verba bla ,, ( quod tamen raro contingit ) directe , & for
fphema . Hinc dicunt Sanch. num. 41. & Sporer ,, maliter Deum inhonorare intenderit , aut ei
loc. cit. cum Tamb. quod omnis blafphemia et "" formaliter iratus fuerit . Laym. 1. c. * ( cum
iam joco prolata eft mortale , nifi jocus tolle "" communi apud Salm. Tr. 21. c. 3. n. 123. cum
ret omnimodam rationem irreverentiæ in Deum "" Leſſ. 1. 2. c. 45. n. 33. Secus , fi tantum ex ira
( quod dicunt raro evenire ) , prout ait Sanch. " blafphemet ) .
i quis caufa joci vel irrifionis juraret per fal ,, 6. Blafphemat item , qui injuriofe ufurpat
fos Deos . Attamen Au& ,, membrum Chrifti : v.gr. perdat te Dei fan
tor neotericus libelli ,
cui titulus ( Iftruz. per li Confefs. di Terre , e», guis , vulnera , mors Dei , caput , paffio , Sa
Villaggi cap. 4. pag. 141. ) & P. Sarnell. Au "3 cramenta , chrifma , & fimilia facra : cum ea
ator libri ( Opera contro la Beftemmia p. 2. pag.,, non ad perdendum , fed ad falvandos nos da
52. ) item P. Mazzott. de Blafph. loc. cit. cum "" ta fint ; & communiter in his apprehendant
Dian. & aliis probabiliter inquiunt faltem ob "" homines magnam Dei , earumque rerum vili
ignorantiam facile poffe excufari a mortali ru " penfionem contineri . Laym. ibid. n. 12.
fticum , qui non aliter intendit San&um bla » 7. Qui talium verborum confuetudinem ha- 127
fphemare quando addito , Je l'ho fatto io; in "" bet tenetur fub peccato mortali ferio conari
tendens fic non blafphemare . Præterquamquod , ,, eam tollere . Quod fi facit , & tamen labitur ,
etiam de fe loquendo , probabile eft tale diete " poteft excufari aliquando , eo quod juramenta
rium non effe veram blafphemiam , verus enim "" ita impetu naturali effufa non funt volunta
fenfus cujufvis propofitionis formatur ex ulti "" ria nec in fe , nec in caufa , utpote retra& ta
mis ejus verbis , & ideo re& ,, ta propofito efficaci . Laym. lib. 1. t. 2. c. 3.
te dici poteft , quod
" præfata
propofitio , Managgia Santo N. je bo ,, num. 6. Vid. Efcob. t. 1. cap. 3. num. 36. Si
fatto io , fimul & complete fumta , non irroget "" non conetur , idque Confeffarius notet , ne
San&to veram injuriam , cum adfit illa condi ,, get ei cum difcretione abfolutionem . Laym.
tio , fe l'ho fatto io . Aliud autem eft verba " loc. cit.
blafphema exterius proferre , & interius nolle Hic advertendum , quod aliqui hujufmodi
blafphemare , ut fupra di& blafphemantes dicunt fe non animadvertiffe ad
tum eft ; aliud prædi
tam propofitionem proferre , in qua per illam
& malitiam blafphemiæ . Ajuntque quidam DD.
conditionem expreffam , expreffe oftendit pro quod ifti aliquando ob impetum iræ , vel habi
ferens nolle fan&o ullam injuriam afferre . Se tus contracti poffunt fine advertentia blafphc
cus vero dicendum , fi is talia verba addat non mare . Sed puto cum Auctore citato ( Inftruz.
ad tollendam malitiam blafphemiæ , fed poeni &c. pag. 145. ) femper adeffe in blafphemando
tentia ductus , vel ad reparandam blafphemiam aliquam advertentiam faltem confufam de ma
jam prolatam . litia illius prolationis ; ira enim , aut habitus
125 99 2. Revocantur etiam ad blafphemiam alia ordinarie non ita intellectum obtenebrat , ut pe
,, figna contra Deum , licet verba non adfint ; nitus ad malitiam blafphemiæ non advertatur ,
"" ut fpuere in cælum , infrendere dentibus , licet ipfa reflexe non cognofcatur .
,, &c. imo etiam fola mente blafphemia inte ,, 8. Interim plurimi excufantur ob inadver
,, rior committi poteft , ficut etiam laus men "" tentiam in fubita commotione , tametfi non
,, talis Dei . " fatis excufare videatur , quod quidam ajunt ,
3. Blafphemat item , qui in San&os , vel " iis verbis aliud fe non intendere , quam ufurpare
"" tan
 206 Lib. III. Tract . II. De Secundo Præcepto Decalogi .
,, tanquam interje& tiones fignificativas iræ fuæ lum , per Terram , & etiam per Animam ( u
,, tum quia æque fe poffunt affuefacere ad ver probabilius recte cenfent Salm, de Jur. cap. 2.
,, ba alia iræ , & feriæ voluntatis fignificativa : num . 28. cum Suar. Sanch. & Far. & fimilia
,, tum quia , tametfi id non poffent , nihilomi fit verum juramentum . Ita in tractatu de Ju
,, nus non videtur licere ufurpare ea , quæ ex ramento Bufemb. num. 138. Laym. c. 1. num. 5.
,, communi apprehenfione aliorum funt inhono Sporer cap. 1. num. 7. Pal. D. 1. par. x. num. 5.
"" rativa Dei . Salm. c. num. 12. Bonac. quæft. 1. p. 1. num. 4.
28 ,, 9. Quod fi vero quis in ira contra homi Fel. Poteft. c. 2. num. 1554. Et hoc clare pro
,, nem , non indignando Deo , fed homini tan batur ex Deut. cap. 3. & 4. ubi Moyfes juravit
,, tum , nude nominet mortem Dei , feptem Sa dicens : Teftes invoco cælum , & Terram . Et ex
,, cramenta , v. gr. o Dei mors , vulnera , &c. Matt, c. 5. Nolite jurare omnino per Cælum ...
,, fine fcandalo , & fine iis circumftantiis , qui & per Terram . Ubi S. Auguft. lib. 1. de Serm.
,, bus contemptus importatur , non funt blafphe Dom. cap. 17. ait : Cum juras per Cælum , aut
,, miæ , fed vana ufurpatio Nominis Divini , Terram , non te arbitreris non debere Domino jus
,, hoc præcepto prohibita , & peccatum inter F jurandum tuum . Sicut igitur , dico , jurare per
» veniale grave , ut Cajet. & Armilla , Vid. prædi&tas creaturas , eft verum juramentum ,
" Blafpheme ; & Sanch. * ( Vide d. n . 124. ) *, quia , cum in ipfis fpecialiter refplendeat Dei
,, Quamquam propter periculum incidendi in Potentia , indire & te per eas Deus in teftem in
99 blafphemias , & quia raro abeft fcandalum , vocatur , ita ob eandem rationem maledicere
-ac nihilominus apud audientes Deus ejufque eifdem creaturis eft vera blafphemia , quia in
" facra cenfentur inhonorari , raro excufantur , ipfis indirecte Deus contemnitur . Et hoc fen
,, & merito abfterrentur homines a fimilibus di tit quidem Felix a Panormo de z Præc. cap. 1.
,, &tis , ut notat Laym . loc. cit. n. 1540. ubi dicit convicium in creaturas non
129 Quæritur hic, utrum fit blafphemia maledi effe blafphemiam , nifi fpecialiter in eis Divina
cere creaturis ? Diftinguitur , fi maledicitur crea Bonitas reluceat , ut in Cælo , Terra , & Ani
turis cum relatione ad Deum , ficut effe male ma . Bene tamen excufaretur a peccato blafphe
dicere pluviæ , ventis , ut à Deo imperatis , vel miæ , qui malediceret Mundo , intelligens Mun
addito verbo Dei verb. gr . Managgia il fuoco dum illum qui . Deo & Sanctis adverfatur , jux
di Dio (Vid. Tamb. & Mazzott. ) , certe bla ta illud Jo. 15.18, Si Mundus vos odit , fcitote
fphemia eft . Idem dicendum , fi maledicatur quia me priorem vobis odio habuit . Sed ordina
creaturæ , quæ de fe fpecialem relationem ad rie loquendo , cenfeo rufticos , qui Mundo ma
Deum habet , uti eft Animæ noftræ , Fidei Ca ledicunt , ut plurimum graviter peccare , dum
tholicæ , Cælo , & fimilibus , vide mox infra . ipfi de tali maledi& tione cum magno horrore ſe
Secus autem , fi indignatio fertur in creaturas accufant .
fine relatione ad Deum . Ita commi . Tournely Maledicere autem Diabolo recte putat Tamb.
tom. 3. p. 339. Viva d. quæft. 6, art. 2. num. 7. ( Dec. lib. 2. cap. 6. §.4. num. 11. raro effe pec
cum Bonnc. & Leff. ex D.Thom. 2.2. queft. 76, catum mortale , quia femper folet ille maledi
art. 2. qui docet : Maledicere rebus irrationabi ci ut auctor malorum , vel ut Dei inimicus ; quo ,
libus in quantum funt creature Dei , eft pecca pacto , abftrahendo ab impatientiæ a& tu , ne ve
tum blafphemiæ ; maledicere autem eis fecun niale quidem effe dicit Tamb, ibid. & probabi
dum fe confideratis , eft otiofum , & vanum , liter confentit Mazzott. de 2. Præc. q. 3. cap. 2.
Hinc ex Viva & aliis non eft grave maledice ·´§ . 1. & Elbel n. 211

P
re fimpliciter hora , diei , anno , nifi addatur Notant autem Viva n. 1o . & Tamb. num. 18.
verbom Santto ; vel nifi de fe dies præfeferat cum Bon, Lazar, & Pal. quod in dubio , an ali
quid speciale Sanétitatis , ut dies Pafchatis , E qua fit , vel ne blafphemia , minime ut blafphe
piphanie , Natalis , Pentecoftes " ut dicunt mia eft fumenda ..
Salm. tract, 21. cap. 3. n. 121. Elbel de 2. Prec. Quæritur etiam hic , utrum maledictio mor- 130
cum Sanch. Laym. Spor. & expreffius Auctor tuorum , quæ vulgo dicitur, Bestemmia de' Mor
loc. cit. ( Inftruz. per li Conf. di Terre &c. pag, ti , fit vera blafphemia? Cafus apud Doctores
142. ) Ratio , quia prolatio , ubi aliquid fpecia morales non invenitur ; tantum de eo fit men
le relucet , aut explicatur fanctitatis , femper tio apud Au&torem Libelli enunciati ( Iftruz.
faltem indirecte ad Deum refertur , qui omnis per li Conf. di Terre , &c. ) Qui libellus dignus
Sanctitatis ek Autor , habitus eft magna laude , & approbatione Illu
Sed hic quæritur , an fit vera biafphemia ma ftriffimi , & doctiffimi Epifcopi D. Julii Torni
ledicere toti Mundo , vulgo : Managgia tutto nimia eruditione , & fama præclari . Et infuper
il Mondo? Hunc cafum , quantumcumque Mo apud librum etiam citatum : Opera contra l' a
rales AA. revolverim , difceptatum non inve bufo della beftemmia ; revifum ab illuftriffimo ,
ni ; tantum illum vix indicatum reperi apud & perdoto, D. Caftrenfi Scaja Oriæ Epifcopo ,
duos Auctores . Autor citatus ( Inftruz. &c. ) tunc temporis in Academia Neapolitana publi
De 2. prec. Dec. pag . mibi 143. nimiş obiter co & egregio Theologiæ Profeffore . In utro
afferit hanc maledi & tionem non effe per fe gra que libello dicitur prædictam nequaquam effe
vem blafphemiam . Sed oppofitum verius omni blafphemiam , fed. levem dumtaxat maledictio
no cenfeo , & ducor argumento illius communis nem . Idemque poftea invenit tenere Mazzott. 1
fententiæ , quam univerfe Doctores tradunt , & tom. I. pag. 338.
dicunt , quod jurare per creaturas excellentio Et ita omnino tenendum cenfeo , quicquid
res, in quibus fpecialiter relucet Bonitas , Sa A aliqui dicant , ut oftendi in quadam Differta
pientia , aut Potentia Divina , nempe per Cæ. tiuncula ad formam Epiftola , quam olim hac
fuper
 Cap. I. De Blafphemia . 207
fuper re typis demandavi , hicque fubjicio . de ejus gravi malitia conftare debet . Imo fi
Tota ratio in fumma eft , quia hujufmodi ma gnanter quoad blafphemias docent Pal. Bonac.
ledi&io nequaquam continet neque in fe ex ob Lazar. cum Tambur. lib. 2. cap. 6. §. 4. n. 19.
jeto , neque per relationem ad mentem profe Viva queft. 6. art. 2. num. 10. quod in du
rentium , injuriam aliquam contra Animas Pur bio , an aliqua fit , vel ne blafphemia , minime
-gatorii , ut contrarii contendunt . Non ex obje ut blafphemia fumenda eft . Quomodo igitur
&o , quia vox hæc Mortui aliud in fe non fi damnari poteft maledi& tio mortuorum , ut pec
gnifica proprie , quam Cadavera ( prædicatum catum mortale , quando in fe , ut diximus ,
enim To Mortui ad corpora proprie , non ad nullam continet injuriam in Deum , vel San
Animas pertinet ) ; ad fummum fignificat He • & tos ; neque ad ipfos mortuos refertur a profe
mines vita functos , qui poffunt effe falvi , & fa rentibus , qui eam proferendo , nec , quid di
cilius damnati , juxta communiorem opinionem , cant , intelligunt ?
quæ vult majorem partem adhuc Fidelium dá Super hoc pun&o pro mea fecuritate confului
mnari , non autem Animas Purgantes , nifi for Venerabiles , & celeberrimas Congregationes
te in aliqua circumftantia fermonis , ubi expref Sacerdotium Miffionariorum Neapolis tum- Re
fa & fic refpondetur Adverfariis ) de facris gularium , tum Secularium , & uno ore mihi re
rebus mentio fiat ; puta , quando dicitur : Mif fponderunt, talem maledi&tionem nequaquam ac
Sa , Dies , aut Congregatio Mortuorum . Cete cipiendam effe , ut blafphemiam , nec ut pecca
rum in aliis locutionibus ordinarie talis vox nec tum grave . Et refponfiones illorum in præfata
in fe , nec per communem acceptionem fignifi mea epiftola extenfas inferui ,
cat Animas Purgatorii , uti quando dicitur : Ex quibus omnibus operæ pretium puto , ut
Ille timet a mortuis : Mortuis minime prodeft Confeffarii , & Prædicatores fedulo curent in
ornatum fepulchrum , & fimilia . Et hoc in du ftruere Populos rudes fuper hoc punto , putan
bium non videtur poffe revocari . tes id effe mortale , ne tot Animæ ex ignoran
Inftant , quod maledicentes mortuis faltem tia ob erroneam confcientiam peccati mortalis
maledicunt reipfa eorum Animabus , quæ fepa mifere pereant . Nec officit dicere , quod ex
ratæ a corporibus reperiuntur . Sed refpondeo , hac notitia frequentior erit abufus hujus male
quod tunc maledicere Animæ alicujus erit mor dictionis : nam refpondetur melius effe permitti
tale , quando in prolatione maledi& tionis expri innumera venialia , quam unum mortale . Et
mitur verbum Anima , connotando excellentiam utinam , dico , tales ignorantes propter horro
Divinæ Potentiæ , quæ in Anima relucet , prout rem peccati gravis abftinuiffent a dieta maledi
dixi n. antec, 129. v. Sed bic . Non vero quan tione? Malum eft , quod adhuc cum tali con
&
do maledicitur homini , non fa&a mentione A fcientia peccati gravis non defiftunt a vitio , &
nimæ : ficut jurare per Animam alicujus effet e converfo ob eam ignorantiam damnantur . Sed
verum juramentum , non autem jurare per ali vide in fine hujus Capitis Refponfum , quod nu
quem hominem nempe per Francifcum , per per edidimus circa hanc Mortuorum maledi
Petrum . Unde ficut maledicere Homini vivo Aionem , adverfos quandam Epiftolam ab Ano
non judicatur grave peccatum , ita nec defun nymo nobis oppofitam .
&
to . Tanto magis quod ( ut mox dixi ) male Pariter hic adnotamus non effe in fe blafphe
dictio mortuorum proprius refertur ad corpora miam , fi quis maledicit Fidei alicujus ; modo
quæ fola moriuntur , quam ad Animas quæ funt non exprimat , nec intendat em fan&am
immortales . Et certum eft , quod tales mortuis five Chrifti . Ratio , quia nomine Fidei non figni
maledicentes communiter nullo modo intendunt ficatur de fe Fides Chrifti : intelligi enim pot
eorum Animabus maledicere ; præfcindunt re eft etiam fides humana . Et revera fidei maledi
vera a confideratione Animarum , & corporum . centes , nunquam intelligunt blafphemare Fidem
Imo , ordinarie loquendo , nequaquam inten fan& tam . Et ita Mazz. I. c.
- dunt maledicere mortuis ; fed exprobare vivis , Utrum autem fit mortale hominibus maledice
ad quos maledi&tionem illam inftar injuriæ di re , five malum imprecari ? V. dicendal. V. n. 83 .
rigunt . Ideo re& te Autor citatus libelli ( In "" 10. In ira imprecari aliis dæmonem , gran
fruz. per li Conf. ut fup. ) prædi&am maledi ,, dinem , fulgura , &c. etfi multi confundant
&tionem vocat magis proprie imprecationem . Et ,, cum blafphemiis , non tamen eft blafphemia ,
hoc ex praxi, patet Confeffariorum , qui , fi in ,, fed dira imprecatio , quæ plerunque ( faltem ,
terrogent pænitentes , an intenderint maledice ,, quando dicitur in illos , qui amantur ab ira
Te Animabus San&tis , vel faltem animabus mor ,, to ) ob fubitam commotionem , & inadverten
tuorum? cum horrore refpondent ; Abfit , `aver "" tiam , ac defe& tum feriæ voluntatis , non eft
-tat Deus ‫ رد‬nifi venialis : quia , cum fe homines refle
Confirmat noftram affertionem regula genera ‫ در‬Aunt , ajunt longe aliter fe fentire , ac fen- >
lis , quam affignat Laym. lib. 4. Tract. 20. c. 6. ,, fiffe , ita ut videantur fi interje&iones tantum
num. 12. ubi docet . Si pœnitens neget affe "" quædam effe ad fignificandam iram , tametfi
&um indignationis fue erga Deum directe fe ex "" Chriftianos parum deceat tam abfurdis inter
tendiffe, fed folum adverfus hominem , cui ira ,, jectionibus uti . Bon. I. c. ex Nav. Tol. Reg.
tus fuerit ; tunc Confeffarius attendat ad ver "9 c. Bald. dift. 25. num. 10. ubi etiam cenfet
ba: Si enim fecundum fe Divini bonoris dimi ,, veniale tantum effe fibimetipfi ex ira dæmo
nutionem nullam exprimunt , non cenfenda eft ,, nem imprecari , eo quod non lædat graviter
blafphemia , atque mortale peccatum . ,, charitatem . (Sic etiam veniale tantum eft
Ad hoc accedit alia regula generalis , quod ,, imprecari alicui fine animo , quod arripiatur
ad certo damnandum aliquid de gravi peccato , " a Dæmone . Ita Efcob. ap. Tamb. lib. 2. c.6.
§. 4.

}
 -208 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
» §. 4. numer. 12. ) Verum Molin. &c. non re fa&turum , tum ne in infinitum daretur pre
"" audent id excufare a mortali , propter fœdi greffus , tum ne eadem , quæ jam a me fcripta
» tatem , horrorem , & perverfitatem . Grave erant , repeterem : fed dixi quod dumtaxat re
,, autem eft , fi fubditi Superioribus , filii pa Spondere volebam (prout feci ) ad duas S. Thom .
,, rentibus ( licet materialiter tantum ) fic ma Doctrinas , quas mibi de novo objiciebat . Et una
"" ledicant , præfertim in faciem : quia eft gra fimul fignificavi in animo mibi ftatutum effe de
ve contra debitam reverentiam . Bald. loc.c. inceps nibil amplius fuper hac controverfia fcri
vide infra lib. 5. c. 3. d. 16. pturum ( quia mihi fatis in propatulo res collo
,, 11. In ira ufurpare dæmonem fine impre cata effe videbatur ) nifi cum ab Adverfario meo
,, catione , non eft per fe peccatum : affidua ta de veritate prorfus fuiffem perfuafus ; tunc enim
,, men ejus nominatio non decet chriftianum : nihil mibi difficultatis effet a fententia defcifce
,, & ratione fcandali poffet effe gravis . Laym. re, id omnibus per publicam fcripturam fi
2 loc. cit. gnificare non erubefcerem , prout animus meus
23 12. In Confeffione exprimenda eft qualitas ab boc faciendo non abhorruit in aliquibus aliis
» blafphemiæ , videlicet utrum contra Deum , meis opinionibus , quas ubi eas rationi non con
,, an Sanctos fuerit : illas enim fpecie differre fentaneas cognovi , libenter revocavi .
,, eft probabile fecundum Suar. Sanch. Reg. Azor. Nibilominus poft refponfionem a me datam vul
» Laym. Dian, R. 50. Lug. d. 15. n . 2. contra gata eft altera Epiflola Apologetica in propu
,, rium tamen tenent Trull. lib. 1. n . 11. d. 2. gnationem præfate Differtationis , in qua conten
» n. 5. cum Dian. p. 1. de Circumft. R. 30. debat Audior probare mortuis maledicere per fe
An blafphemia contra Deum differat fpecie a effe mortale : cui Epiftola , non obftante confilio ,
blafphemia contra Santos ? Affirmat probabili quod de non amplius refpondendo ceperam , alia
ter Buf. cum aliis ; Sed etiam probabiliter ne Epiftola nunc refpondere fum coaltus . Et banc
1 dumtaxat hic fubjungo , in qua fummatim con
gant Bon. tom . 2. D. 3. Qu . 8. p. 4. n. 1. Sanch.
Dec. lib. z. cap. 32. num. 38. Laym. lib. 4. tra&t. tinentur tum refponfio , quam ad Differtationem
10. cap.6. num , 10. Viva d. quæft. 6. art. 2. n, dederam , tum refponfio ad Differtationis propa.
6. Salm, di&t. cap. 3. num. 124. cum Cajet. gnationem ..
Bann. Fill. &c. Et probabile putat Viva di& t.
quæft, 6. urt, 2. num , 6. quia communiter inju Reverendifs. Abbati D. Bartholomæo
ria contra Sanctos mediate ad ipfum Deum re de Marco Bafiliano .
fertur . Tenent tamen Salm, n. 125. cum Bon.
quod ob aliam rationem debet exprimi in Con " Reverendifs, Pater , & Domine Colendiffime .'
feffione , an blafphemia fuerit contra Deum vel
contra Sanctos , quia dicunt prædi&as blafphe UM Differtatio, quædam fuper Mortuorum
mias , ultra propriam malitiam continere aliam >
fpeciem diftin&tam contra Latriam , vel Du vis refponfio mea prodiiffent , noviffime typis
liam . At Viva diâ, num. 6. infin. Tambur. in edita eft altera Epiftola Apologetica pluribus
Meth. Conf. lib. 2. cap. 3. §. 1. Holzm . tom. 1. fcripta in præfatæ Differtationis propugnatio
Pag, 284. num. 405. & Elbel de 2. Præc. num. 9. nem . Ubi ad manus meas illa Epiftola perve
cum Azor. &c. etiam probabiliter hoc negant , nit , & accurate illa a me le& ta , diu animi pe
dicendo quod tantum peccatur contra Duliam , peadi , refcriberem nec ne . Ex una enim par
quando blafphemia profertur in Santos ob pro te confilium de non amplius refpondendo fufce
priam eorum excellentiam , abfque relatione ad ptum fartum tectum habere voluiſſem , ne in in
Deum , ita ut in ipfos terminetur , & fiftat : finitum progrederer , Ex alia parte expediens
Sed , cum ii , qui blafphemant San&os verius videretur nunc denuo refpondere , ficut Amici
( communiter loquendo ) eos injuria afficere in mei ad id faciendum me adigunt ; tum quia in
tendunt , non ob præcifam propriamque ipforum priori refponfione error quidam , a quo me re
excellentiam , fed quatenus ad Deum mediate tractare intendo , fortuito excidit , licet ille ad
referuntur ideo juxta primam probabilem Sal rem noftram nihil referat , ficut ex hac altera
manticenfium fententiam non contra Duliam , Refponfione animadvertes . Tum quia in lau
fed tantum contra Latriam peccant , & propte data Epiftola Apologetica adverfarius alias no
rea non tenentur explicare , an Deum vel San vas exponit animadverfiones , quibus ut ambi
aos blafphemarint . guitates aliquæ de medio tollantur , altera Re
fponfione fatisfacere opus effe duxi . Quapropter
EPISTOLA RESPONSIVA ad te hanc alteram refponfionem afferendam cu
ravi , & abs te duo hæc peto : Primum , ut o
Adverfus Epiftolam Apologeticam fcriptam mni qua potes animi attentione eam perlegas ,
in propugnationem Differtationis , quæ detrahendo , addendo , corrigendo quicquid ti
fuper abufu Mortuis maledi bi vifum fuerit : Secundum , ut mihi confilium
cendi prodiit . tuum candide aperias , utrum expedire tibi vi
debitur , ut hanc typis excudendam curem , dùm
ex una parte mihi contendere difplicet cum vi
RE candum effe duxi , quod
cum adverfusindi
ea , quæ fuper hoc punctofcri ro & aliis ejus fociis Ordinis , quem ego maxi
pferam , quædam Differtatio , cui brevibus re mi facio , atque mirum in modum veneror ( ta
spondi, prius prodiiffet , pollicitus fui , cum fe metfi mihi compertum eft non deeffe aliquos
mel atque iterum iis quæ mihi opponebantur fa inter illius Ordinis , forte cis minime indoctio
tisfecerim , non amplius circa hoc verbum me fo res , qui meæ adhærent fententiæ ) . Ex altera
par
 Cap. I. De Blafphemia .
Parte a Fidelium cordibus hanc deducere opi
nionem , nimirum quod præfata maledictio fit
mortale , cum tale non fit , ad Gloriam Dei ,
聊 qui fibi Animarum falutem Gloria habet , non
parum conferre cenfeo .
Parcas mihi quefo , fi non pauca quæ in prio
ri Refponfione jam notata erant , hic repetita
obfervas . Hoc non aliter faciendum effè cen
fui , nifi ut Lectoris ante oculos omnia fimul
exponantur , dum legit illas animadverfiones
quas mihi Adverfarius de novo objicit . In Dif
fertatione probare aggreffus eft maledi& tionem
in Mortuos effe peccatum lethale , & veram
Blafphemiam duabus rationibus : 1. quia corpo
ra fidelium Defun& torum funt facra . z. quia
præfata maledictio præfcindere non poteft , quin
ad Animas referatur . In Refponfione ad Dif
fertationem data , dixi , quod jam illis objectio
nibus bis refponderam ; propterea ne eadem ſem
per canerem , volui ad omnia quæ apponeban.
tur refpondere . Nihilominus duabus S. Thome
autoritatibus , que de novo afferebantur , dixi
me facere non poffe quin refponderem . Primus
Textus defumptus eft ex 3.p. q.8. art. 2. ubi
S. Doctor dicit Chriftum in fidelium corpora in
fluere jus refurgendi propter Spiritus Saneti in
habitationem . Et hoc idem jus Au& tor Differ
tationis probare intendit aliunde , nempe ex ra
tione Sacramentalis Communionis , qua Fide
les , dum vivunt , reficiuntur ; hincque ex hifce
duabus rationibus infert mortuorum corpora in
ter facra annumeranda effe , adeo ut facro cul
tu ex Religionis virtute emanato , veneranda
fint . At fi hæ rationes ( refpondeo ) ego , pro
barent , quod corpora quorumlibet Defun& torum
pro facris habenda funt , probarent etiam quod
neceffario corpora fidelium damnatorum inter
facra annumeranda effent ; in iis enim etiam
aliquando habitavit Spiritus Sanctus , & com
Jefu Chrifto per Enchariftiam concorporata fue
runt , Dicit , quod illæ qualitates per peccatum
poftea amittuntur . Igitur , fubfumo , quoties
Ecclefiæ authentico teftimonio mihi non con
ftat , Animam illius Gloria æterna frui , ac et
iam quoties Ecclefia honorem qui ei debetu
ad cultus facri rationem non elevat , ut infra
-explicabimus , mihi fas non eft illud corpus pro
facro habere . Præterquamquod , fi corpora De
fun&oruin Sacra funt propter Euchariftiam quam
receperunt , & propter Spiritus- San& ti inhabita
tionem , neceffario dicendum erit etiam corpo
ra viventium Fidelium tamquam Sacra colen
da effe , ita ut quælibet injuria , aut maledictio
in Fidelis viventis corpus irrogata , peccatum
grave Religioni adverfans dicendum fit . Sed
hoc eft contra expreffam S. Fhome Doctrinam ,
ut mox videbimus . Dicere autem Sacra effe
corpora Defun& orum propter Ritus quibus erga
illa utitur Ecclefia ; quia nempe Sacræ Sepultu
ræ beneficio donat , proceffionibus , & benedi
&ionibus ea decorat , thure fufficit , & etiam
ob antiquum Ritum ( ut Adverfarius dicit ) du
dum adhiberi confuetum Sacram Euchariftiam
fuper Defunctorum pectore collocandi . Nefcio
cur hi ritus actus facri cultus dici debeant ;
cum compertum fit , feculis fuperioribus etiam
tempore quo ab Infidelium perfecutionibus pace
Lig. Theol. Tom. L
209
Ecclefia fruebatur , Defun&torum Fidelium cor
pora fepeliri in Campis , & viis , prout teftan
tur Thomaffinus , & Calmet : Imo plura Con
cilia prohibuerunt quominus in Ecclefia Cada
vera fepulturæ darentur. Quod fi pofterioribus
temporibus ufus invectus eft , ut in loco facro
fepelirentur , hoc affirmante S. Gregorio , inde
proceffit , ut proximi ex fepulcrorum confpectu
recordarentur Defun& torum Animas fæpius fuis
precibus coadjuvare : Hoc prodeffe Mortuis (funt
verba Santi ), fi in Ecclefia fepeliantur , quod .
eorum Proximi , ipfo tumulorum confpectu admo
niti , pro illis frequentius exorent ; lib. 4. Dial.
6.50.52. 53. Et idem dicit S. Auguft. lib. de
Cura pro mortuis . Benedi& tiones autem cum
aqua luftrali , dicunt Gavantus , & Durandus ,
erga Cadavera ideo adhiberi , ut a dæmonum
infeftatione illa liberentur . Et hac eadem de
caufa illa thurificantur , ut fcribit Innocent. III.
lib. 2. de Myfter. Miffe , cap. 17. & ob id idem
SS. Euchariftia in Defuncti pectore apponeba
tur , ut idem San&us Gregorius afferit Libr. 2.
Dial. 24. Quamvis hoc deinde reprobatum fue
rit a Conciliis in IV. VI. & VII. Seculo , ut
refert P. Veftrini in fuis literis Theologicis
T. 3. Epift. 53. ficur etiam vetitum fuit Sacram
Euchariftiam in Ecclefiarum fundamentalibus
lapidibus collocare , aut ad Energumenos , aut
ad Infirmorum vulnera admovere , ficut pari
ter fanguine confecrato frontem , oculos &c.
mire , qui apud antiquos Fideles mos rece
ptus habebatur , referentibus S. Cyrillo , & S.
Joanne Chrifoft. Hæc perfpicuum dilucidumque
faciunt hos pios actus ( qui á fimplicitate po
tius quam a Religione derivarunt ) non indi
care facra effe ea , circa quæ illi adhibebantur ,
fed quod folum ad bonos affequendos effectus ,
quos ex eorum ufu fperabant Fideles , adhibe
bantur .
Sed loquendo de Ritibus , quibus hodie uti
tur Ecclefia communiter in tumulandis Cada
veribus , hæc funt quæ fcribit Spondanus ( Lib.
1. p. 2. cap. 15. felt. 3. De Sacr. Cometer. ) :
Quanta namque fit vis Crucis , qua fignantur
Gornantur , & Aque benedi &e , qua afpergun
tur , & thuris , quo fuffiuntur , tum ad aliaplu
rima arcenda mala : tum maxime ad fugan
dos Demones, eorumdemque ac Magorum pre
ftigia diffolvenda , pronum mihi effet quamplu
rimis Patrum teftimoniis & exemplis, teftatifi
mum reddere . Et in Cap. II. Se&. I. Fit fuf
firus ad Corpora Fidelium defunctorum , quo
niam , qui pie moriuntur , funt Chrifti bonus o
dor; & ut infuper fignificetur , Defunctos_reli
quifle odoren bonorum operum & c. Per Incen
fum , ut judicetur eofdem credidiffe fe per mor
tem ire ad immortalitatem . Infuper Stephanus
Durandus ( lib. 1. cap.9. num.9. ) : Porro thu
rificatio fit ad reverentiam loci , & Divini Offi•
cii, &c. Item Joannes Beleto ( in Explicat.
Divin. Offic. c. 161.) : Cadaver ponitur in fe
pulcrum , & aqua apponitur benedicta , ac pru
na cum thure . Aqua benedi&a , ne ad Corpus
Dæmones accedunt . Thus propter corporis færo
rem removendum . Prune ad defignandum , quod
terra illa in ufus communes redigi nequeat .
Præterea Guillelmus Durandus ( in Rationali
O Lib.7.
 210 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
lib. 7. cap. 35. ) Aqua benedi&a ponitur , ne eft peccatum mortale , cum maledictio eft for
Damones ad corpus accedant . Thus propter fœ malis , quæ tunc dicitur effe talis , cum quis
torem removendum , fem ut Defunctus Creatori animo pravo optat , ut illis eveniat malum ,
fua acceptabilem bonorum operum odorem indi quod imprecatur , aut cum alios inducit ad il
cetur obtuliffe , feu ad oftendendum quod De lis malum inferendum , ficut fe explicat Ange
functis profit auxilium orationis . Ex quo pa licus in art. 1. exemplo Judicis , qui Miniftres
tet omnes præfatos Ritus , quos erga Defun juftitia ad poenam injuftam exequendam in
tos adhibet Ecclefia , non effe cultum facrum , Reum injufte movet . Et hoc dicit Sanctus ex
quo honorare intendit Cadavera , fed myfticas fe effe peccatum mortale , quia hoc Secundum
cæremonias . • Nota præterea quod eos denegate ( ut ipfe loquitur ) repugnat caritati , qua
Ecclefia iis qui excommunicationis aut inter diligimus proximum , volentes bonum ipfius
dicti vinculo ligati ex hac vita decefferunt Nam ficut caritas nobis imponit , ut Proximi
quamvis antequam Animam efflarent certa poe bonum velimus , ita vetat ne illi malum opte
pitentiæ ac fua falutis figna dediffent . Igi. mus , & ne alios ad illi malum inferendum in
tur non ideo cum Defunctis eos Ritus adhibet ducamus . Loquendo vero S. Thomas de male
Ecclefia quia fupponit eos effe templa Spiritus dictione verbali ( de qua dumtaxat nos in pra
Sani , fed quia communionem inter viventes fenti cafu loquimur ) dicit illam non excedere
& Defunctos cupit confervari . veniale , aut cum malum quod quis imprecatur
Alter locus S. Thomæ qui mihi objicitur eft leve , aut deeft pravus affectus , quæ mate
excerptus eft ex eadem 3. p. qu . 25. art. 6. ubi rialis maledi&io nuncupatur ( proferendo neni
dicit Angelicus quod Sanctorum Reliquiæ ve pe maledictionem aut joco , aut fine plena de
nerandæ funt , quia fuerunt templum & organa liberatione ) . Et hoc denique hac ratione con
Spiritus San&ti , qui in ipfis inhabitavit & ope firmat . Quia peccata verborum maxime ex affe
ratus eft : Et etiam quia aliquando illa per au penfantur . Hoc idem docet Cajetanus fu
gloriofam Refurre&tionem Jefu Chrifti configu per cit, quest. 76. art. 1. dicens : Nota ex 1.
randa funt Corpori . Ex hoc infert Adverfa art. quid fit proprie maledidio , fcil. dicere ma
rius maledi& tionem in Defunctorum corpora ve lum , in quantum malum , alicui ex intentione,
ram effe blafphemiam , ex eo, quia illa jamdu Et ex boc oritur quod maledictio diftinguitur in
dum etiam templa & organa fuerunt Spiritus maledi& tionem formaliter , & materialiter ; ở
San& ti , Sed fi hæc ratio valeret pro defunctis quod quandoque eft peccatum mortale , quando
iterum pariter dico ) tanto magis valere de que veniale ; nam maledictio formaliter eft ex
beret pro vivis , imo quam longe fortius ; vi Juo genere mortale ut patet ; materialiter autem
ventes enim funt actu fi in caritate vivunt , fi fit optative , non eft mortale vero fieret
prout pie præfumendum eft ) templa viva , & imperative poffet effe mortale . Eeratio diverf
organa Spiritus Sancti . Sed S. Thomas 2. 3. 4. tatis eft , quia prater intentionem optative ma
76. art. 3. cum communi Theologorum qui ledicens neminem lædit ; quia nec intentione ,
eum fequuntur , Cajet, Sot. Azor. Prad. Serra , nec ex opere Miniftri obfequentis, quamvis non
Mol. Luga , Laym. Trullen. & omnes dicunt ex propria F intentione Dixi autem ex Suo ge
quod maledi& tio five imprecatio in homines pro nere, quia propter imperfectionem actus › five
lara veniale non excedit , quoties maledictio ex parte objecti , ut fi parvum malum opter ,
non eft formalis , fed tantum materialis , nem vel imperet ; five ex parte operantis , ut fi ex
pe fine pravo affectu . Referamus integrum tex isa ( vel ex ludo , addit S. Thom . maledi
tum Angelici , ne mihi imponatur quod trun cat , quamvis effectus tendat in malum , quia
cum retulerim . Maledictio eft , per quam pro non ex confenfu rationis in malum tendit , dep
nunciatur malum contra aliquem ( nota ) vel cit a perfecta ratione peccati , & per boc non eft
imperando , vel optando . Velle autem , vel im mortale In fequela igitur do& trina S. Thoma
perio movere ad malum alterius , fecundam fe Cajetanus ex una parte ait , quod maledictio
sepugnat caritati , qua diligimus proximum vc formalis , nempe ex intentione , eft de genere
lentes bonum ipfius . Et ita fecundum fuum ge fuo mortalis , & fic venialis vel propter imper
nus eft peccatum mortale , & tanto gravius , fectionem actus fcilicet confenfus rationis
quanto perfonam , cui maledicimus , magis amare vel propter parvitatem mali quod optatur , ex
revereri tenemur . Unde dicitur ( Lev. 20. ) alia dicit , eile nonnifi venialem maledictionem
Qui maledixit Patri fuo, & Matri , morte mo materialem , nimirum præter intentionem , pro
riature Contingit tamen verbum maledi& tionis nuntiatam optative , ideft modo optativo , five
prolatum eſſe veniale , vel propter parvitatem per verba defiderium exprimentia , fumendo il
mali , quod quiz aleeri imprecatur , vel etiam lud oprative adverbialiter , ad differentiam To
propter affectum proferentis , dum ex levi motu , imperative , fcilicet imperativo modo . Et idem
vel ex ludo , aut ex fubreptione alia verba pro quippe , etfi diverfo modo , docet D. Thomas
ferantur, quia peccata verborum maxime ex af loco citato, ibi enim diftinguit maledictionem
fetu penfantur Hine in me adverfarius inve formalem a materiali ;sy nam primo loco loqui
hendo , & verba Angelici • cum emphas mihi tur de formali , nempe cum intentione volen
repetendo , fecundum genus fuum eft peccatum di malum , quod pronunciatur , dum ait : Vel
mortale ; fic me alloquens excandefcit . Intey le auteni , vel imperia movere ad malum alte
des, a non intende ? Ego tamen mihi videor hoc 3 rius fecundum fe repugnat caritati , qua diligi
intellexiffe , & quidem ita, ut nemo aliter quam mus proximum volentes bonum ipfius. Et ita fe
Il
ego intelligo Textum S. Thomæ intelligere de cundum fuum genus eft peccatum mortale ·
beat , nimirum quod hominibus maledicere tunc lud igitur quod S. Doctor repugn are intelli git
cari

1
 Cap. I. De Blafphemia . 211
caritati , & effe mortale fecundum fuum genus , maledi& tionem , quia in vivo regnat fomes , ac
non eft fimpliciter pronuntiare maledi&ionem , proinde ipfe in peccandi periculo verfatur , a
fed illud velle , vel imperio movere ad malum quo qui deceffit in gratia immunis eft ; unde
alterius . Ergo S. Th. tantum in volendo ma fit ( ait ) quod maledictio in vivos poteft effe
lum quod pronuntiatur , vel in movendo alios veniale ; cum enim fit peccatum contra carita
ad malum inferendum , gravitatem culpæ reco tem , remoto pravo affecu , poteft effe non gra
gnofcit . Deinde ad explicandam procedit ma ve ; fed maledictio in defunctos , cum fit pec
ledi& tionem materialem dicendo lam effe ve catum contra religionem , etiam remoto pravo
nialem fi ex levi motu , vel ex ludo profertur , affe&u femper eft grave peccatum , ratione in
rationem tradens : Quia peccata verborum ma juriæ , quæ Religioni irrogatur , cum corpori
xime ex affectu penſantur , ut fupra di&um eft facro maledicitur . Sed ut refpondeam , iterum
principium ejus perquiramus , unde ille fide
queft . 72. art. 21. & in citato art.2. fic prius
dixerat : Verba in quantum funt foni quidam , lium defun&orum corpora facra effe autumat .
non funt in nocumentum aliorum , fed in quan Ipfe dicit juxta S. Thome doctrinam mortuis
tum fignificant aliquid ; que quidem fignifica maledicere effe grave , quia eorum corpora fue
tio ex interiori prodiit : & ideo in peccatis verrunt organa Spiritus Sancti , & quia commu
borum maxime confiderandum eft ex quo affectu nionem facramentalem receperunt . Refpondeo
aliquis verba proferat. Aliud itaque eft male igitur . Quoad illud quod defun&ti corpus pro.
dicere optative , ut loquitur Cajetanus : aliud pter communionem & quia templum fuit Spiri
для
maledicere optando , ut loquitur S. Th.; opta tus-Sancti , pro facro habendum fit , jam fupe
tive enim denotat maledicere per verba optati rius dixi quod hæc ratio probat tam defunéti
va præter intentionem ; optando autem intelli quam vivi corpora pro facris habenda effe
git S. Doctor maledicere ex vera intentione , quia etiam vivus eft templum Spiritus-Sanéti
ficut perfpicue deinde fe explicat , dicendo : Membra veftra templum funt Spiritus-Saneti .
Velle autem fecundum fe repugnat caritati &c. 2. Cor. 6. 19. Sed in vivo ( replicabit ) quod
Et hoc quidem eft maledictio formalis , ac ideo fomes adeft , qui hominem redigit fub potefta
graviter culpabilis ; & tantum evadit venialis , tem peccandi . Refpondeo . Ergo corpus Ade
ut fubdit Angelicus , vel ob parvitatem mali ante peccatum erat facrum ? Præterea , poten
quod optatur , vel ob fubreptionem , five levi tia ad peccandum non efficit , ut mutetur fpe
motu , quo maledi& tio profertur . cies fanétitatis corporis . Item nec fomes , nec
Cæterum quæftio hæc me inter & meum Con periculum peccandi efficiunt , ut hic & nuns
tradi&torem de mero nomine eft ; nam dato vivens non fit templum Spiritus San&i . Tan
quod S. Thom. generaliter diceret quamcumque to magis quod fomes ifte nullum reatum aut
maledictionem de genere fuo effe mortalem , maculam in animam inducit ; nam gratia Re
attamen S. Dator pro certo equidem habet , demptoris in baptizatis omnes peccati maculas
quod maledicere homini fine pravo affectu non extergit , & cumulatiffime omnia ejus damna
eft nifi veniale . Et non aliud quam hoc ipfe reparat . Copiofa apud eum redemptio . Pfalm.
probare quæro . Itaque tam D.Thomas ; quam 129.7. Ubi autem abundavit delictum , fupera
Cajetanus , & omnes alii Do& tores , cum S. Au bundavit gratia . Rom. 5. 20. Ego veni , ut
guftino apud eumdem Angelicum 2.2. queft. 76. vitam habeant , & abundantius habeant . Jo. 10.
art. 4. Object. 1. non reputant effe blafphemiam 10. Unde definivit Tridentin. ( feff. 5. in decr,
maledicere homini , ex eo quod homo fit tem de Pecc. Original, can.5 . ) per baptiſmum ani
plum Spiritus San&i ; nam fi hoc tenerent , ne más immaculatas reddi , & fomitem nihil no
quirent dicere maledi& tionem fine pravo animo cere , imo prodeffe ad majorem mercedem re
effe venialem ; maledicere enim Sanctis aut ré cipiendam non confentienti : In renatis enim ni
bus facris , licet abfit malus animus , femper bil odit Deus innocentes , immaculati ,
eft mortale . Ex hoc evidenter infertur , quod puri , ac Deo dile&i effect: funt &c. Manere au
juxta Angelicum , & communem DD. fenten tem in baptizatis concupifcentiam , vel fomitem
tiam recte confiderari poteft fidelis perfona præ bec Sanita Synodus fatetur & fentit : que cum
cife ab eo quod fit templum Spiritus Sancti . ad agonem reli&a fit , nocere non confentienti
Et deducitur præterea ( adverfus id quod et bus non valet , quinimo , qui legitime certave
iam innuit meus Adverfarius ) quod ficuti non rit , coronabitur . Ita ratio , quod funt Spiritus
eft culpa gravis contra caritatem , & pietatem , San& ti organa , non efficit , ut corpus fidelis vi
vi vel defun&i facrum habeatur ; alias vivis et
maledicere corpori fidelis viventis , fi abeſt pra
vus affectus , ita non eft gravis contra carita iam fine pravo animo, maledicere , femper ef
tem , & pietatem fine pravo animo corpori fi fet peccatum grave ; & oppofitum certum eft,
delis defuncti maledicere ; quandoquidem jux ut ipfe Adverfarius admittit . Unde ad aliam
ta ipfum San&tum Thomam , caritas , qua mor rationem fi forte Adverfarius eam reperiat )
tui qui in gratia decefferunt profequendi funt ,confugere opus eft , ut probet defun& torum cor
non eft aliud quam extenfio caritatis , quam pora facra effe . Nec valet dicere quod maledi
vivis præftare debemus Caritas ( ait San& tus )
cendo vivum poteft præfcindi , eum non confi
quæ eft vinculum Ecclefiæ membra uniens , non derando , ut Templum Spiritus San&i , fed men
Jolum ad vivos fe extendit , fed etiam ad mor tem ad alia motiva peculiaria applicando , v.
tuos qui in caritate decedunt . gr. ad injurias quibus ab eo affectus eft . Et
Sed Adverfarius meus dicit , quod maximum ego fubfumo : & cur hæc præcifio effici non po
eft difcrimen inter vivorum , & defun&orum teft etiam refpe&u defun&orum , iis maledicen
0 2 do
 212 Lib. II. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
do ratione habitu alicujus moleftiæ qua ab eo
affe&us fit , fed fine pravo animo? Præterquam
quod ut fcripfimus in prima Epiftola ple
rumque hæ malediétiones potius in vivorum con
tumeliam > quam in defunctorum effutiuntur
Sed dicit hoc neutiquam effici poteft , quia
defunctorum corpora funt facra ; fed hic redit
quæftio, quia hoc eft quod controvertitur ; nos
enim dicimus nullum defunctorum corpus pro
facro habendum effe , nifi cum Ecclefia San
Aum illud effe declarat , atque præcipit illud
uti facrum venerandum effe , elevando venera
tionem ab ordine humano ad fupernaturalem &
divinum , ut mox cum S. Tb. auctoritate vide
bimus . 1 mus quod ratio S. Thoma non poteft valere ,
Sed replicabit Auctor , quod juxta eundem
S. Thomam art . cit. ad 2. Reliquiæ San& torum
veneratione digna funt , quia hujufmodi corpo
rum animæ Deo a& tu fruuntur ; & quod pro
pterea defun& torum corpora ( ait ) licet cultu
Dulia venerari nequeant , non poffunt tamen
fperni , cum fint facra ; pie enim credendum
eft eorum animas falvas effe . Igitur, refpon
deo , defun& torum corpora , cum fint facra , eis
facer cultus exhibendus eft ? Sed vellem fcire
quinam facrorum cultuum eis exhibendus fit ?
Adverfarius fatetur non deberi cultum Duliæ ;
fed ego nullum alium reperio qui ab Ecclefia
aut a DD. affignetur , nec capere poffum quod
alia cultus facri fpecies affignari poffit , præter
Latria , Hyperduliæ , & Duliæ . Sed ( infur
git ) ad quem cultum reducitur altarium , ve:
ftium , & vaforum veneratio ? Refpondeo , quod
reducitur ad cultum Latriæ , nam hæ res per
fe nullum cultum merentur ; dum cum exe
crantur , non amplius facro cultu venerantur ,
fed relative five redu& tive ; unde eorum cultus
reducitur ad cultum Latriæ ratione facrificii
ad quod ordinantur . Ideoque dico quod cum
Defunctorum corpora cultu Latriæ , vel alio
facro venerari non poffint , inter facra numera
ri non debent . P. Suar. ( opufc. defenfor. fid.
Cath. adv, Ang. Se& t . errores lib. 2. cap. 5. nu .
14. circa fin. ) loquendo de veneratione debita
San& torum , & cæterorum defun&orum Reli
quiis , dicit : Imo infuper addo , banc ipfam
confuetudinem ( nempe venerandi uti facras Re
liquias San&torum ) oftendere , longe altiori mo
do Ecclefiam de Sanctorum Reliquiis fentire ,
quam vulgarium hominum mortua corpora jo
leant reputari . Occurrit mihi quod etiam S.
Gregorius Nyffenus , loquendo de corporibus
San& torum , & cæterorum Fidelium vulgari mor
te defunctorum , dicit nullam paritatem effe
inter honorem qui illis exhibendus eft , & il
lum , qui aliis ; nam fubjungit quod corpora
aliorum defun&torum omnes horrent , & ab
illis fugiunt ; fed ad corpora San&orum quia
facra funt quilibet fe appropinquare optat ,
& tatu fe credit fan& tificari • Afferamus ejus
verba , quæ de corpore San& ti Theodori affert
( in Orat. S. Theod. ) : Corpus S, Theodori
ad alia corpora que communi , & vulgari mor
te diffoluta funt , nec comparandum quidem
nam cæteræ quidem Reliquiæ abo
eft .
minabiles plerifque funt ; ac neno lubenter ſe
pulcrum præterit , aut fi ex inopinato opertum
offendit , prætercurrit . At fi venerit in aliquem
locum fimilem buic , ubi bodie nofter Conven
tus babetur , ubi memoria Juſti , Sanctæque Re
liquiæ funt , primum quidem earum rerum quas
videt magnificentia oblectatur . caput
deinceps ipfi Conditorio appropinquare , San&i
ficationem acbenedictionem contrectationem ejus ef
Je credens . Hinc notandum quam alia fit ve
neratio quam Ecclefia , * & Fideles Sanctorum
corporibus exhiberent , & alia qua aliorum de
fun& torum corpora honorantur
Quoad venerationem autem debitam corporî
bus , quorum animæ Deo fruuntur , refponde
nifi pro folis Sanctis ab Ecclefia declaratis , de
quibus tantum Angelicus loquitur ; Sanétus e
nim Thomas ex ratione quod animæ San&o
rum Deo fruuntur , procedit ad demonftrandum
quod eorum corpora veneranda funt . Ad per
cipiendum igitur quid Sanctus Doctor fentiar ,
& quæ fit rei veritas , diftinguendæ funt dua
fpecies cognitionis , qua nos fcimus , & credi
mus animam alicujus Deo frui , humana una ,
fuperhumana , & Divina altera ex Ecclefia
declaratione . Nunc certum eft venerationem
illam corporibus San& torum , de quibus loqui
tur San& tus Thomas debitam non poffe ap
plicari , nifi ad illa corpora , quorum animas
beatas effe fcimus cognitione revelata nobis
per Ecclefiam 3 quæ elevat honorem qui
eis 1 debetur ex ordine humano ad fuperhuma
num .
Hinc fit non fufficere nobis pro facro habere
aliquem Defun& tum , etiam morali certitudi
ne , ut debeat aut poffit ejus corpus facro
cultu venerari , fed requiritur , ut Ecclefia au
thentice nos certos faciat certitudine ipfi di
vino lumine communicata , animam illius de
functi jam cum Deo in cælis regnare . Au
diamus verba Santi Thomæ Quodlib. 9. ar
ticuk. 16. Ibi ad objectionem quam præmittit ,
quod non poffint venerari Sancti , quia de i
pforum beatitudine moralis certitudo haberi
non poteft , Santus ad primum ) ita refpon
dit : Dicendum quod Pontifex , cujus eft San
&tos canonizare , poteft certificari de ftatu ali
cujus per inquifitionem vite , & atteftationem
miraculorum ; & præcipue ( nota ) per inftin
Gum Spiritus San&i , qui omnia fcrutatur pro
funda Dei . Itaque propter quamcumque mo
ralem certitudinem > fed humanam , & natu
ralem , nos non debemus , nec poffumus pro
facris habere fidelium defun& torum corpora ,
nec eis exhibere cultum facrum , nifi poft eo
'rum canonizationem ; tunc enim Ecclefia ex
illa notitia fupernaturali , quam ex Spiritus
San&ti inftin&tu habet , ficut dicit Angelicus ,
transfert venerationem erga illud corpus ab or
dine humane ad ordinem fuperhumanum & Di
vinum . Idem apparet expreffum in Decretis Ur
bani VIII. fpe& tantibus ad cultum fervorum
Dei , non adhuc canonizatorum , aut beatifica
torum ( vide apud Benedictum XIV. De Cano
nizat. SS. libro 2. cap. XI. ) ; in quibus præ
cipue ftatutum fuit , ut in fcribendis vitis , aut
geftis I
 Cap. I. De Blafphemia . 213:
geftis talium Dei fervorum fequens proteftatio dici poteft cultus facer cum obje& tum facrum
Autoris præmitteretur : Profiteor } mé baud alio effe non conftat . Præterea funt utique aus
fenfu , quidquid in hoc libro refero, accipere , Religionis : & hic fateor quod in mea prima
aut accipi ab ullo velle , quam quo ea folent < refponfione ( nefcio quomodo ) error excidit ;
que humana dumtaxat auctoritate , non autem nam cum dicere deberem thurificationes , &
Divina Catholicæ Romanæ Ecclefie , aut Sanite benedictiones , & alias cæremonias , quæ erga
Sedis Apoftolicæ nituntur ; notentur hæc ver defunctos adhibere folemus , non effe cultum fa
ba, Que humana auctoritate , non Divina Ec crum , dixi non effe actus Religionis . Affirmo
clefie & c. Itaque fervorum Dei gefta aliam non quidem , nec dubito quin aus Religionis fint ;
暈
habent fidem , & venerationem , quam huma fed non prende funt cultus facri , & per con
nam ; fed cum eos Ecclefia Santos declarat, fequens non eft quod propter præfatos actus ,
tunc veneratio ex humana ad Divinam extolli qui adhibentur erga defun&tos , corpora eorum
tur , propter Ecclefie Divinam auctoritatem tanquam facra adhibenda fint , atque ideo pof
Hinc eft quod , ut alicui defuncto cultus aliquis fint ea cultu facro venerari . Propterea Alexan
præftetur Sacer , qui fuperhumanus eft , necef der III. cap. 1. de Reliq. & SS. venerat, abſo
fe eft , ut principium aliquod , & cognitio fu lute prohibuit venerari pro Santo aliquem nifi
perhumana habeatur de fanctitate objecti , me Ecclefiæ auctoritas accedat : Cum etiamfi per
dia illuftratione Divina nobis per Ecclefiam éum miracula fierent , non liceret vobis ipfum
comunicata . Et propterea cum Sancti jam pro Santo_abfque auctoritate Ecclefie Romanæ
ab Ecclefia declarati funt , facra evadunt non venerari : Et quamvis olim pro Sanctis fine Ec
tantum eorum offa , fed etiam veftes , lite clefiæ declaratione , fed fola populorum confue
ræ , & cætera quibus ii ufi funt , & irreveren tudine aliqui venerabantur ; nihilominus refpon
tia gravis , & facrilegium effet iis præcifa ne det, Bellarm . loc . cit. ( cap. 8. in fin. ) quod hoc
ceffitate ad profana uti . Quod quidem con ex tacita Pape approbatione licebat : Sicut
tra de rebus mortuorum non adhuc canoniza confuetudines alie vim habent legis ex taci
•
torum , licet qualemcumque de eorum cælefti to confenfu Principis , ita Santi alicujus cul
beatitudine haberemus notitiam , id efficere ve tus , ex confuetudine introductus " vim babet
titum eft ex approbatione tacita , vel expreffa Ponti
Quamquam concedimus quod cum veneratio ficis .
ne poffumus Reliquias alicujus defuncti cum Repono igitur : Ego non dubito quin Ritus ,
fanctitatis opinione apud nos habere , eum in quos adhibet Ecclefia erga defuntos fint cæ
vocare , effigiem depingendam curare , & alia remoniæ facræ , & Religionis actus , non au
id genus efficere , quia hæc cultus facri ratio tem cultus facer ; prout revera Rituale Roma
nem non habent , fed funt dumtaxat Religio num , loquendo de Exequiis , Ritus qui adhi
nis a& tus ( non autem civiles ) , qui ut dicit bentur in fepelitione Mortuorum , non jam vo
P. Joann. a S. Thoma , au&toritatem cujus mi cat cultum facrum , fed tantum Mysteria Re
hi Adverfarius objicit , & ut etiam docet Bel ligionis, & Signa Chriftianæ pietatis , fic di
larminus ( Contr. 4. lib. 1. C. 10. num . 4. & 7. cens: Sacras Ceremonias ac Ritus , quibus Ma
& Benedi& t. XIV . de Canon , SS. lib. 2. C. 7. ✪ ter Ecclefia in filiorum fuorum Exequiis uti fo
num. 4. 7. ) adhiberi poffunt æque erga defun let , tanquam vera Religionis Myfteria , Chri
tos ac erga vivos . Imo ex hoc infert Bellar ftianæque pietatis Signa , & Fidelium mortuo
minus licitos effe eos actus erga defun&os ad rum faluberrima fuffragia , Parochi Jummo ftu
hibere , qui vivis licite præftari poffunt : Si li dio fervare debent . Addo duas alias animad
cet ( fic ille concludit ) bonorare viventes , quas verfiones , ex quibus hoc fit clarius , Primo , fi
credimus Santos , cur non mortuos ? Et cum talis cultus eflèt facer , etiam effet cultus pu
nonnulli hanc Bellarmini doctrinam carpfiffent , blicus , fiquidem ille a publico miniftro Ec
nempe quod venerari concedebat Santos non clefiæ exhibetur ; & hoc certum eft quod fie
canonizatos , fic eam vindicavit dicendo , quod ri non poteft, dum ipfa Ecclefia prohibet , ne
ipfe alium non concedebat non canonizatis cul cultus publicas cuivis ab ea pro Sancto aut
tum , nifi illum qui vivis exhiberi folebat . A Beato non declarato exhibeatur . Præterea , di
pud Benedict. loc. cit. cap.9. num. 1. Dixi a cit S. Francifcus Salefius , quod cultus facer
Bus Religionis , quia alius eft actus Religio defun& tis non præftatur nifi in proteftationem
nis , alius eft cultus facer: deofculari manus eorum virtutis excellentis ; & cognitio hujus
fervo Dei , fe ejus precibus commendare , pe excellentiæ certa effe debet, Quomodo autem
des ei lavare , & cætera , hi funt quidem Re dici poterit quod Ritus qui erga defunctos e
ligionis actus , quia e Religione manant ; non xercentur fint cultus facer , cum de defunctis
funt autem cultus facri , cum erga res facras ( communiter loquendo ) non habetur hæc co
non exerceantur . Et ita pariter mortuos in lo rum excellentis virtutis cognitio ? Imo pro com
co facro fepelire , thure fuffire , pedes deofcu perto habetur , quod inter fideles defunétos
lari , Reliquias eorum venerari , funt quidem non pauci funt , qui æterno igne creman
cæremoniæ facræ ac Religionis actus , non funt tur , & interim , hi ritus indifferenter érga o
autem cultus facer . A mnes practicantur . Igitur dicendum eft Ec
Profecto cæremoniæ facræ dicuntur & vere clefiam tales ritus pro facro cultu non ha
funt , quia illæ feipfas refpiciunt , quæ facræ bere .
funt prout ab Ecclefia præceptæ , fed cultus fa Argumentum quoddam prævenio , quod mihi
cer dici nequeunt , quia cultus objectum ? erga objici poffet : fi ergo conceditur quod mortuos
quod adhibentur refpicit ; ideoque , numquam venerari fit actus Religionis , eis maledicere
Lig. Theol. Tom. I. 03 pro
1
 214 Lib. II. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi . 1
proculdubio erit Religioni a&us oppofitus . Re te fcientia illius præcepti . Et idem probatur
Ipondetur prius per iftantiam : fi hoc argumen ex cap. Cum jure 31. de Offic. & Pot. Judicis
tum valeret pro defunctis , valeret etiam pro deleg. Nifi de mandato certus extiteris , exequi
vivis ; nam venerari fervos Dei viventes acti non cogeris quod mnndatur . Idem in can. Sicut
bus fuperius defcriptis , ut oftendimus , etiam quædam , dift. 14. ubi S. Leo hæc fcribit : In
eft actus Religionis five cultus Religiofus ; un bis que vel dubía fuerint , vel obfcura , id no
de maledicere huic tali fervo Dei , etiam præ verimus fequendum , quod nec præceptis Evan
cifo animo pravo , effet pariter grave facri gelicis contrarium , nec Decretis SS. Patrum in
legium ; fed nemo hoc dicit . Sed refponfio di veniatur adverfum . Hoc locum habet in quan
reda affertur . Diftinguendum atque videndum tum afferi poteft , quod aliqua actio non fit
graviter illicita . Sed ut affirmetur abfolute ,
eft ex quo motivo talis actus Religionis prove
niat , fi provenit ex motivo ipfius objecti , quia aliquam actionem effe peccatum mortale , non
objectum facrum eft , contumelia in illud tunc fufficit opinio probabilis nec etiam probabilior ;
eft peccatum Religioni adverfans , & eft facri nam probabilior non excludit rationabilem ti
legium ; fed fi actus honoris procedit a pietate morem errandi ; unde non efficit quod lex non
Religiofa fidelis , tunc utique erit actus religio remaneat dubia , & quod opinio oppofita non
fus, quia a motivo religionis procedit ; fed ma poffit effe vera , fi vere probabilis eft ; quapro
ledi& tio in obje&tum non erit actus contra reli pter cum agatur de Sacramentis , non eft lici
gionem , quia non eft actus , qui ad objectum tum fequi probabiliorem , cum oppofita ef pro
facrum refertur . babilis , licet minus probabilis . Ad hoc igitur

----
Adverfarius in Differtatione admiratur , & ut actio aliqua fit graviter illicita , requiritur
imprudentes ( ne dicam temerarios ) fincera certitudo , prout docent omnes cum S. Ray
fronte appellat eos , qui in Confeffionario , aut mundo, qui ( lib. 3. de Panit. §. 21. ) fcripfit :
in Suggeftu dicunt non effe ex fe grave mor Non fis nimis pronus judicare mortalia pecca
tuis maledicere . Sed ego , & alii mecum admi. ta , ubi non contat per certam fcripturam . Ita
ramur eos qui fibi fcrupulum non faciunt abfo que Sanctus monet ne judicetur aliqua actio ef
fe peccatum mortale ubi non conftat tale effe ;
lute prædicare hanc malediétionem effe pecca
tum mortale . atque blafphemiam . Ad hoc ut & cum dicat San& tus ubi non confat , femper
dicatur quod actio aliqua non fit peccatum gra reprobare intelligit tamquam exceffum afferere
ve fufficit , ut vera probabilitas habeatur , aliquod effe peccatum grave , quoties de illius
quod tale non fit , quemadmodum omnes faten gravitate non conâat . Antoninus pariter di
tur : intelligo illam que fundamento non tenui xit ( P. 2. tit. 1. cap. 11. §. 28. ) Qiod fine pe
innititur, talem effe , ut tuto (juxta fententiam riculo peccandi determinari non poffit , aliquam
communem , fepofita quæftione de probabiliori , a& tionem effe peccatum grave , nifi aperta fcri
aut ratio e
& minus probabili ) poffit teneri , & doceri . Et ptura , aut Ecclefie determinatio ,
parvi aut nihili faciunt ad noftram rem duæ il videns non habeatur : Quæftio in qua agitur
le doctrine , quas mihi Adverfarius opponit , ( funt verba Santi ) de aliquo actu , utrum fit
peccatum mortale vel non , nifi ad hoc babeatur
S. Auguftini unam : Graviter peccaret in re
bus ad falutem anime pertinentibus , vel eo au&oritas expreffa fcripturæ aut Canonis Eccle
fe , vel evidens ratio , periculofiffime determina
folo quod certis incerta preponeret , lib. 1. de
tur. Quia ( ut fubjungit ) qui determinat fine
Bapt. cap. 3. Et cap. 5. Si incertum eft pecca aliquo ex prædictis momentis , edificat ad ge
tum , quis dubitat certum effe peccatum ? Nam
bennam , conjicit animas in periculum damna
ibi S. Dotor loquitur de eo qui operatur in du tionis . Hinc fapientiffime Benedi&. XIV. in fuo
bio circa res ad falutis æternæ neceffitatem fpe
opere de Synodo , in plerifque capitibus nihil
&antes , in qua re quilibet tenetur certum fe
qui . Præterquamquod ibi San& tus fermonem ha aliud Epifcopos monet , quam ne umquam pec
cati gravis eas damnent opiniones , quæ uti pro
bet de quodam Donatifta , qui cum certus effet **
babiles DD. utriufque partis defendunt .
in Catholica Ecclefia rite , & re&e Baptifmum
conferri , contra dubius erat an rete in fua fe Adverfarius meus cæteroquin ufque eo pro
greffus eft , ut conclufionem Theologicam fuam
&a eum reciperet ; integrum textum exhibebo :
opinionem appellet . Ego nolo me ingerere ad
Si dubium baberet non illic reste accipi quod in
dicendum , utrum ejus opinio pandere
Ecclefia Catbolica recte accipi certum haberet , pondere probabilitatis fulciatur , fed , & quo
graviter peccaret in rebus ad falutem anime nefcio an
Conclufio Theologica dici poffit , cum nullus
pertinentibus , vel eo folo quod certis incerta fcripturæ textus pro illa habeatur , nec Eccle
præponeret . Et deinde : Accipere itaque in par fiæ definitio extet , nec ratio evidens , nec DD.
te Donati , f incertum eft effe peccatum , quis communis auctoritas , imo nec unius , qui jux
dubitat certum effe peccatum , nen ibi potius ac ta ejus opinionem fcripferit , reperiatur. Ad
cipere , ubi certum eft non effe peccatum ? Quis ducit
ille textum S. Ifidori Pelutiot. ( lib. 5.
dubitat quin ifte Donatifta certe peccaret ? Sed
Epiftolarum , Epift. 491. ) Vivi inceffunt etiam
non dicebat San& tus Auguftinus , quod qui ex
mortuos ; & hoftes fœdus ineunt ! Cur igitur , &
vera & folida probabilitate operatur , cum du
bium non verfatur circa ea quæ ad falutis ne nos naturæ leges 2 & inimicitiarum fuperas termi
, vita functo maledicens ? Videris enim in ci
ceffitatem pertinent , prout eft baptifmus , cum nerem ac favillam
actio eft certe illicita ; lex enim dubia non im linguam acuere ; fed prime
violas Sanctimoniam , cui omnes mortales fu
ponit certam obligationem , juxta id quod do deant , oportet . Deinde immortalem babet ani
cet Angelicus Quodlib. 14. de verit, art. 3. Nul
mam , cujus vindex eft oculus Dei pervigil. Sed
lus ligatur per præceptum aliquod nifi median in li
 Cap. I. De Blafphemia .
in libro , qui apud me eft , typis edito Romæ an.
1026. reperio non ita , fed aliis verbis textum
præfatum effe conceptum (p. 370. ) fic enim ibi
legitur : Vivi folent calumniis inceffi , cum jam
defunctis etiam hoftes conciliantur , fedus
ineunt . Cur igitur ipfe , & nature , & inimici
tiarum terminos tranfgrederis , dum vita jam
fun&tum calumniaris , & laceffis ? num putas qui
dem te folum adverfus cinerem , & pulverem
linguamfringere ; fed beus primum ipfumfacrofan
Bum fepulture jus violas 9 quod tamen non am
bit , & habere ftudet : deinde habet is animam
immortalem , cujus oculus ille pervigil , & fem
per excubans vindex eft . Judicent nunc alii , fi
hæc auctoritas quid momenti opinioni conferat
Adverfarii mei , qui defun&torum fidelium cor
pora omnia tamquam facra veneranda eſſe con
tendit . S. Ifidorus facrum appellat Jus fepulcri ,
non autem corpus defuncti . Sed præterea , Ad
verfariis fibi affentatur omnia fibi facere , Scri
pturas , Ecclefiæ definitiones , DD. communem
auctoritatem , & evidentes rationes . Scripturæ
funt : Neque maledici regnum Dei poffidebunt ,
1. Cor. 6. 10. ( Maledici explicat Calmet , qui
convicium in faciem proferunt , vel de abfente
obtrectant ) . Ecclefiæ definitionem dicit effe
difciplinam qua ipfa utitur in fepeliendis fideli
bus . Pro fe etiam habet communem DD. au
toritatem , dicendo quod Moraliftæ ideo de hac
& farius veluerit me appellare obftinatum , & fal
fententia non differuerunt , quia juxta eorum
regulas apud ipfos pro certa habita eft . Tan
dem pro fe rationes evidentes , quæ illæ utique
funt , quas ipfe in fua Differtatione expofuit .
An hæc fuadeant , nolo meo judicio quæftionem
decidere , fed Sapientes omnem controverfiam
exhauriant .
Cæterum loquendo de mea fententia , ut fu
perioribus paginis retuli , præter tres Auctores
ibi citatos , qui de hac re fcripferunt , curavi
rem hanc a multis examinandam , & præfertim
ab omnibus Congregationibus Miffionariorum
Civitatis Neapolis , in quibus , quia Miffiona
riorum , Theologiam Moralem præcipue , omnes
profitentur , & ibi ( ut omnibus compertum eft )
fele& tiores Cleri Neapolitani coadunantur viri .
Hic Adverfarius meus Socratis quemdam Tex
tum in medio afferens , innuit quod non omnes
ea funt folertia præditi , ut fint magiftri idonei
ad fimiles enucleandas quæftiones . Concedo
quod non omnes funt magiftri ; fed cum mihi
præfatæ Congregationes totius corporis nomine
refponfum dediffent , fupponendum eft refolutio
nes non a minus fapientibus , fed a fapientiori
bus datas fuiffe . Præfata quæftio , ut jam prius
fcripfi , fuit etiam Romæ ex mandato Benedi
Qi XIV. difcuffa , & juxta mentem ipfius Pon
tificis
tend i ,hancquam
fuiffe definitionem ex Cathanimo
edrain
) DA molto tempo fa ebbi la confolazione di
quæftio refoluta fuit , quod peccati mortalis
reatu careret Sed ille fcribit quod non tene
tur fidem præftare , nec huic examini adhibito ,
nec refolutioni Romæ datæ . Nec eo umquam
meus appulit animus , ut cogerem eum ad id
credendum : fed id ego fcripfi , quia vehemen
tia mihi adfunt momenta , ne in dubium id re
vocem ; dum mihi teftatus eft tamquam teftis
ex propria fcienția , & de viſu ( ille enim pro
215
priis oculis afpexit Pontificis fchedulam ) qui
dam Sacerdos , Religiofus , Doctus , & in hac
controverfia minime affe& tus ; proptereaque exi
ftimavi alios qui ad utramque fententiæ par
tem indifferentes funt , prudenter & non abs ra
tione id credere etiam poffe . Cæteroquin quan.
tum ad me , tanto certius hoc mihi vifum eft ,
ut non dubitaverim hoc idem in eodem Opere
Morali a me congefto , quod eidem Pontifici
dedicavi , & præfentandum curavi , fcribere , &
rem uti mihi ille teftatus fuit exponere . Quod
reliquum eft , fi meus Adverfarius bono fine
ductus id fcripfit , ego etiam pro certo habeo
non indu& tum fuiffe ad id fcribendum aliqua
animi adhæfione , aut contendendi lubentia ( effet
quidem optimum , ut poftquam ex fæculi laqueis
me expediffem , ut in æternæ falutis tuto ani
mam meam collocarem , id aggredi contende
rem , quod ad damnationem eam conduceret ,
& cur ? ut inanem gloriam , melius dicam , ut
perpetuum dedecus in defendenda opinione falfa
aucuparer ! ) fed fine recto , & bono , ut ex tot
peccatis liberarem tam multos , qui habitum
contraxerunt ad mortuis maledicendum , & qui
non obftante quod credant ( erronee , meo ju
dicio ) effe peccatum grave prout eis affertum
erat , profequebantur nihilominus ad eas male
di&tiones effutiendas . Quod autem meus Adver
fo zelo impulfum , hoc omiffum facio , fciens
quoniam qui judicat me , Dominus eft . 1. Co
rinth. 4. 4.
Ad hæc fubjungo Epiftolam refponfivam ad
me refcriptam a Reverendifs. Abbate D. Barto
lomeo de Marco Bafiliano , ( cui hanc Epifto
lam meam perpendendam mifi ) viro quidems
maximi pro ejus do&rina babito , sum apud i
plus Religionem , que præftantiſſimis muneribus
eum decoravit , tum etiam quoquoversum Nea
poli , & Rome , &c. Magiftro in Sacra Theolo
gia , quam ipfe per plures annos cum omnium
plaufu docuit , & 30. aut 40. annos in excipien
dis confeffionibus exercitato . Ego animi pende
bam , uirum buc referre deberem nec ne fequen
tem illius Epiftolam ; fed mibi confilium datum
eft , ut duobus ex motivis id efficerem , 1. ut o
mnibus notum fiat me , ut cautius agerem ,
ne proprii fenfus adhæfione deciperer, prout jam
me deceptum autumat meus Adverfarius , Semper
folitum fuiffe aliorum Doctorum confilium expo
Scere : 2, ut patefaciam quam tum de mea , tum
de oppofita fententia , ceteri præftantes viri exi
ftimationem babeant . Epiftola eft fequens .
Reverendifs. Padre , Sig. e Padr. Col.
leggere erudita Differtazione ſopra
l'Imprecazione de' Morti , foftenendo che non
fia culpa grave il maledirli , ficcome tal'è il
fentimento mio , e delle perfone più fagge , col
le quali fu di ciò ne ho tenuto fpeffo difcor
fo . Ora per fua bontà mi manda la Riſpoſta
fatta ad un fuo Contradittore , nella quale ho
ammirata la fua dottrina , e aggiungendo ragio
ni l'ha refa quafi demonftrativa , né faprei con
qual fondamento il fuo Contradittore difenda ,
0 4 che
 216 Lib. II. Tract . II. De Secundo Præcepto Decalogi .
che fia colpa grave , ſembrandomi i motivi ad
dotti da lui di niun momento , conforme li letfi
in un libretto mandato dal medefimo alle ftam
pe , e che V. S. Reverendifs. gli ha fodamen
te confutati , e prefentemente li confuta . Cer
tamente io non comprendo come poffa effer
peccato mortale il maledire i morti . Lodo poi
la fua moderatezza in chiamar probabile que
fta fentenza , che dice non effer colpa grave la
beſtemmia de' Morti : dovea più toto chiamar
la moralmente certa , e per confequenza l'op
pofta , che fi difende dal fuo Contradittore ,
moralmente falfa , e di debole , e tenue proba
bilità . PL ; 暑 Au
To dunque non ho avuto nè che togliere , nè
che aggiungere , nè che mutare della fua dot
ta fcrittura ; e prego il Signore , che illumini
la mente del fuo Contradittore , e di alcuni po
chi Compagni , che fan pompa di trovar la
colpa in ogni piccola azione . V. S. Reveren
diffima intanto non fi arretri di mandar alla lu
ce l'accennata Apologetica Rifpofta , che ne
farà applaudita , come ne fu in tutte l'altre
fue opere . Mi raccomando alle fue orazioni , e
facendole riverenza con ogni riſpetto le baccio
le mani .
Di V. S. Reverendiffima .
Mater Domini 14. Giugno 1758.
Umilifs. Servitore obligat, e divotifs.
Bartolommço di Marco Abate .
Subjungo hæc pauca . Præfatus Abbas Reve
rendiffimus , ut fcribit , videtur fupponere a me
opinionem meam dumtaxat uti probabilem ha
beri . Hoc a me di & tum non eft ; dixi tantum
quod ad hoc ut affirmari poffit culpa gravi a-.
tionem aliquam carere , fufficiens effe quod
& " gravius affirmare . Laym. lib.2. 1. c. cap. 2.
probabile fit non effe gravem . Cæterum nolui
judicium ferre , utrum mea fententia fit nec ne
moraliter certa , cum hoc fapientium judicio
committam ; fed cæteroquin ego illam plufquam
probabilem effe duxi , & duco .
Nuper alia prodiit epiftola Adverfarii , cui
refpondere opus effe minime cenfemus ; fuffi
ciunt quæ jam refpondimus . Si autem forte
putat Adverfarius in controverfis , eos rema
nere victores , qui ultimo loco fcribunt , hujuf
modi victoriam valde libenter ei concedimus .
CAPUT II.
3
DUBIUM I .‫ د‬menta ) , nifi aliud conftet , aut circumftan
>
Quid fit Juramentum ?
133 Quid eft Juramentum?
134 Que fint vera juramenta?
135 An dicere per confcientiam meam , vel A
nime mee? 136. An dicere : Juro ita ef
Se? 137. An dicere : Tam verum eft ,
quam jol lucet : vel verum eft ficut Evan
gelium ? 138. An jurare per creaturas ?
133 " ESP. Juramentum eft invocatio tacita ,
"" R vel expreffa Numinis Divini , tanquam
,, primæ , & infallibilis veritatis , in teftem a
,, licujus rei . Hæc autem invocatio in eo con
,, fiftit , quod jurans , quantum in fe eft , cu
piat ac velit , Deum id , quod jurat , tefta
ki & manifeftare ( fi & quando nimirum il
li placuerit , five in hac vita , five in alte
" ra ) , tanquam quod ab ipfo Deo fit cogni
,, tum , & verum . Ita communiter DD. S.
,, Thom. 2, 2. quæft. 89. art. 1. Bon, d. 1. q. 1.
5 part. 1. Sanch. 3. mor. cap. 1. Laym. lib. 4.
is tract.:
•3. cap. 1.
Unde refolves .
,, 1. Quoad forum internum jurat , quifquis 134
,, interius intentionem habet five formalem ,
" five virtualem , & invocat Deum in teftem ,
,, five his five illis verbis , ac fignis , five et
,, iam nullis ufus fit : ita ut , fi quis utatur ver
;; bis nullo modo importantibus juramentum ,
"" & is tamen ea putet effe juramenta , vere ju
,, ret : & econtra ; Suar. lib. 1. cap. 1. Sanch.
"" lib. 3. cap. 1. Laym. lib. 4. 1. 3. cap. 1. Quo
"" ad forum autem externum , quænam formu
22 le jurandi rationem habeant , ac proinde quæ
29 verba licite ufurpari in converfatione poffint ,
is patet ex fequentibus .
,, 2. Quando dubium eft de jurantis intentio
,, ne , judicari folet fecundum communem ac
» ceptionem verborum , quibus eft ufus .
3. Verum rationem juramenti habent hæ
formulæ , teftor Deum , vel invoco Deum te
"" ftem . Item , auffmeinem eidt : hermeinem eidt ,
""
"9 nifi aliud de ufurpantis intentione conftet ,
, quia multi ita loquuntur , v. gr. ich ſchuver
22 edir ein eidt , vel ber meimem eidt , hoc >
.‫ د‬vel illud faciam : quorum tamen mens non
"" eft ferio id jurare , fed tantum iracunde , &
4. Fides a Sacerdotibus loco juramenti e
,, *igi folita per eorum confecrationem , uti &
,, formula illa Principum , ber Unſer Furſtli
„, chen Ehren , oder Crevven , etſi non fint ju•
,, ramentom , tamen in foro fori accipiuntur
.‫ د‬loco juratæ promiffionis : uti & fi a perfonis
99 illuftribus , vel nobilibus dicatur , her meiner
" Allichen Ehren , Crevven , und Slauben . V.
"" Laym. loc. cit. cap. 2.
,, 5. Formulæ hæ , Deus novit , Deus tefta
"" bitur fuo tempore , coram Deo loquor , Deus
,, novit omnia , Deus videt meam confcien
,, tiam , cenfentur tantum narrative proferri ,
,, non invocative ( atque adeo non funt jura
22 tiis probetur . Laym . loc. cit. num . 4. Bona
?? cina quæft. 1. p. 2. ex Suarez , Leffius , San
29 chez &c.
P Pariter dicere Vivit Deus , Deus eft veri
tas , non eft Juramentum , fi renuntiative pro
fertur , ut Cajet. Led. &c. apud Salmanticenf.
Trust. 17. cap. 3. num. 25. At Salm, cum Azor.
Fagund, Sot. Trull. dicunt talia verba ex uſu
commun. accipi ut prolata invocatio , & ut ve
ra juramenta .
"" 6. Non funt juramenta , quæ dicuntur per
,, modum fponfionis : verb. gr. expono caput
» meum , amputentur mihi aures , ni ita fit ,
"" &c.
 Cap. II. De Juramento . Dub. I. 217
99 &c. communiter videantur continere jura
"" &c. Vid. Sanch. loc. cit. num, 42. ⋆ ( Vid. ,, mentum cum blafphemia , id tamen non fa
ɔɔ num. 43. ) * . "" tis apparet , quia nullus in teftem invocatur ,
>> 7. Non vere jurat , qui , ut juramentum
coactus vitet , dicit fe jurare per omne id , ,, Neque videtur effe blafphemia , fi fit verum ,
""
», per quod poteft : quia , cum res nulla fit , "" & animus proferentis fit fignificare tantum fi
» per quam abfque neceffitate jurare licite pof "" militudinem , ut fenfus fit , hoc verum effe.
» fit , cenfetur per nihil jurare intendiſſe . ,, folummodo , ficut alterum eft verum fuo mo
,, do . Tunc vero effet blafphemia , fi ufurpans
"" 8. Non funt juramenta ( quod Confeffa ,, intenderet fignificare , tantam effe ( fecun
"" rii , & Catechiftæ moneant , ne ex erronea
,, confcientia peccetur ) vere , certe , in veri "" dum æqualitatem ) in fuo dicto certitudinem ,
» quanta eft in 1 ea veritate Fidei , Sanch. 2.
" ate , fide boni viri , per fidem meam , fide
"3 boni Chriftiani , vel Sacerdotis , vel Regis . » mor. c. 31.
ntum , cum quis jurat 138
" * ( Ita Salmanticenf. Tract. 17. cap. 6. nu « 11. Non eft jurame
mer. 23. cum Soto , Suarez , Sanchez , Leff. », per creaturas , in quibus nihil divinæ boni
» Villal. ) . 13 B "3 tatis fpecialiter elucet ; quia tunc non cen
fentur adduci cum relatione ad Deum : ut G
135 ‫ دو‬Nec per confcientiam meam, Super con 331
» fcientiam meam , &c, ut habet Leff. cap. 42 . dicas : Juro per hanc herbam , veftem , &c.
" d. 1. Bonac, loc. cit, quia tantum fignificant ,, Cenfetur autem juramentum , cum fit per
"" illum loqui ex dietamine confcientiæ , & no 29 creaturas nobiliores . cum per eas tunc acci
99 titia veritatis , nec in teftem adducitur Deus . », piatur earum Creator , ut qui in iis fingula
22 Effet tamen juramentum dicere , per Fidem 29 riter refidet , ac relucet : fic v. gr. dum ju
" Catholicam , per Santum Evangelium , quia „ ratur per cælum , intelligitur iftius habitator :
, tunc cenfetur in teftem adduci illius Fidei , " . dum per terram , is cujus hæc eft fcabellum :
22 & Evangelii Autor , Vid. Laym . loc.cit. ,, dum per templum , is qui ibi colitur : dum
Dicere igitur : Per confcientiam meam, Super " per aliquod Sacramentum , is qui inftituit ;
meam confcientiam , in confcientia , non eft ju 93 dum per, Crucem : is qui in ea fixus eft ; dura
ramentum , ut docent Leff. Lib. 2. cap. 42. n. 4. " per Evangelia , ea tangendo , aut nominan
Elbel de 2. Præcept. num. 47. ac Salmant, diet. 23 do , is cujus ea verba funt , Bon. q. 1. p. 1 .
cap. num. 28. cum Led. & Villal . quia nullus », n.4. Suar. Sanch. II. cc.
in teftem adducitur , & fenfus eft : Quod dico ,
DUB I U M II.
eft quod mihi dictat confcientia mea . Idem vi
detur tenendum , cum Autore ut fup. ( Iftruz.
&c. pag. 152. ) fi dicas Per confcientiam Ani Quotuplex fit Juramentum ?
me mee ; Nam confcientia principaliter ibi ,
non Anima , nominatur & intenditur . Secus , 139 Quotupliciter dividaturjuramentum ? ufque
fi dicas : Per Animam meam ; probabilius hoc ad n. 141.
effe verum juramentum dicunt Salmantic, ibid. 142 An omnia juramenta fint ejufdem fpeciei?
cum Suar. Fag. & Sanch. Elbel di& t , num. 47. 143 An fit juramentum : Puniat me Deus , fi
Renzi de Jur. q. 17. pag. 125. & Buf. n 150. mentior ?
Quia in Anima fingulariter refplendet Deus ,
Į qui in teftem tunc cenfetur adduci . Vide dieta 29 ESP. Divifiones aliquot communiter af- 139
n. 129. V. Sed hic . "9 " tantum quæ
» fpeciem non mutant , ut in Confeffione diftin.
136 Item dicere : Juro ita effe , non eft vere ju
ramentum , quia tunc nec explicite , nec im ,, guere non fit opus . Suar. Leff. Bon . p. 2. Ita
plicite Divinum teftimonium imploratur . Ita » que dividitur .
Salm. cap. 2. n. 24. cum Suar. Sanch. Ban. &c. ,, Primo in Verbale , Reale , & Mixtum , cum
Nifi præcefferit interrogatio de jurejurando , 29 videlicet vel verbis fit , vel actione aliqua "
quia tunc per interrogationem præcedentem il , ut erectione digitorum , contactu Crucis , Sce
lud juro fatis determinatur ad verum juramen " ptri , Evangeliorum vel & verbis fimul , &
tum. ,, actione corporali , unde & vocatur juramen
137 4 9. Non jurat , qui dicit , tam verum eft , "" tum corporale . Vid. Bon. p. 2.
», quam fol lucet , quam hic fedeo , ambulo , "2 Secundo in Invocatorium , feu Conteftato- 140
22 &c. Unde et comparatio falfa fit , tantum "" rium , & in Exeeratorium , feu Imprecato
"" eft mendacium , cum nullus in teftem invo 99 rium . Illud eft , quo Deus fimpliciter , ut
‫ در‬cetur . Idem eft , G dicas , quod dico , eft E ,, teftis , invocatur ; hoc autem , quo non ſo
vangelium , eft inftar fidei , eft de fide &c. "" lum vocatur ut teftis , fed etiam ut vindex ,
92 (Dicere , eft verum boc ficut Evangelium , ,, cum jurans , fe vel alium dile & tum , vel ali
22 non regulariter eft juramentum , ut Salm. ib. ,, quid fui , aut fuorum fubjicit Deo punien
" n. 27. cum Sanch. & Pal. Et idem tenet Au "" dum , fi falfum dicat : ut , ita me Deus amet ,
99% or libelli cit. ( Iftruz. &c. pag. 153. ) quia adjuvet : puniat me Deus , faciat Deus , ut
"" bec verba denotant potius affimilationem , quam "" binc nunquam fanus furgam : nec conjugem ,
invocationem , ut mox infra fubdit Buf. ) * . "" nec liberos vivos hodie intuear , tollat me Deus
,, 10. Quamvis hæ , & fimiles comparatio " fubitanea morte : in æternum damner : fuper
,, nes , tam verum eft , quam Deus eft , quam " animam meam , & c. in quibus , quando fallo
" Chriftus eft in venerabili Sacramento , quam » juratur , an fit conjun&a altera fpecies malitia
‫ در‬verum eft Evangelium : item , tam fum in ,, contra charitatem fui , aut proximi , Scholaftici
,, nocens , quam B. Virgo , vel S. Francifcus , ,, controvertunt . Negant Suar. Val .&c. quia non
"" folet
 218 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
.. folet quis etiam amico fuo tale malum ex ,, ne , ac reverentia , non fine neceffitate , ave
"9 animo imprecari : fed potius cogitat Deum " gravi caufa fiat . 2. Eft Juftitia , quæ exigit ,
39 non facturum effe . Vid. Bon . d. 4. quæft. 1 . "" ut quod juratur , fit res jufta , licita , & ho
" P. 2. "" nefta. 3. Eft Veritas , ut nimirum fit res ve
141 ,, Tertio in Affertorium , & Promifforium . Il ,, ra , aut faltem ex gravi ratione putetur effe
29 lud eft , quo præterita , vel præfentia affir ,, vera ; ita ut , prout ex defectu alicujus ho
,, mantur , aut negantur : hoc autem eft , quod "" rum minor , aut major in Deum injuria , aut
" aliquid futurum promittitur . Addunt aliqui "" irreverentia redundare cenfeatur , ita quoque
Comminatorium , ut. v. gr. per Deum ego te ,, majus aut minus committatur peccatum .
99 cædam , Sed hoc referri poteft ad promiffo
" rium . In confeffione non opus eft explicare , Unde refolves .
,, vtrum per Deum , an San& tos juraveris : quia
,, eft ejufdem fpeciei malitia , cum jurans fem 1. QuoadJudicium , fi hoc folum defit , ut 145
,, per intendat Deum adducere in teftem Suar. ,, plurimum eft veniale tantum : ut fi quis ab
,, Leff. cap. 42. Lugo dift. 16. num. 286. ,, fque neceffitate juret , five ex levitate qua
142 Quæritur , an omnia ifta juramenta fint ejuf 29 dam animi , five ex confuetudine . V. Sanch.
dem fpeciei ? Negat Pal. Sed melius affirmat "" lib. 3. cap.6. num. 22. Leſſ.
fententia communis cum Salm. tra& . 17. c. I. ,, 2. Mortaliter tamen etiam hic , aut venia
n. 18. 19. cum Sot. Leff. Sanch. &c. ,, liter peccari poteft , juxta quantitatem negli
143 Notandum autem , quod prædi& ta verba : Oc ,, gentiæ , quam jurans admittit in inveftiga
cidar , fi hoc non eft, & fimilia , quamvis fint "9 tione veritatis , vel tollenda confuetudine , 1
vera juramenta , fi per modum execrationis di .‫ د‬Sanch. num. 10.
cantur , quia fignificant : Deus , quem in teftem , " 3. Et fic mortalis eft ftatus illorum , qui
1
invoco , me occidat , fi hoc non eft verum . Cete "" non tollunt confuetudinem jurandi fine atten ¦
rum communiter non continent , nifi quandam ,, tione , fitne verum hoc , an falfum , quod
fponfionem , feu poenæ obligationem , & fignifi ,, jurare folent . I
cant : Si non eft ita , fpondeo meam vitam , vek " 4. Quod ad Juftitiam fpe&tat , peccat mor- 146 •
,, taliter , qui jurat fe fa& turum rem mortali I
pæne mortis me fubmitto . Itam Salm. tra&. 17.
cap. 2. num. 26. cum Pal. Fag. Trull. Villal. 99 ter malam , ut fe aliquem interfecturum ร
Buf. D. 1. num. 6. Sanch. Dec. lib. 3. cap. 2. n. ,, quia eft gravis irreverentià , divina autori
256. Elbel num. 52. Secus vero , fi Deus ibi ex ,, tate fe ad peccatum mortale quafi obligare ,
rant : una ,
preffe nominetur , dicendo : Deus me perdat , fi "" ita ut hic duæ malitiæ concur
mentior ; quia tunc jam invocatur Deus ut vin ,, quod velit malum , altera , quod ad hoc ab
s´
dex mendacii , fi forte profertur . Sanch. Salm. " utatur auctoritate Dei odio habenti omne
Elbel ll.cc. cum Bufemb. mox fupra num. 140/ "9 malum . Bon. loc. cit. p. 3. Leſſ. lib. 2. cap. 42.
Dicere autem : Habear ut hæreticus , fi boc eft " d. 3.
falfum , non eft verum juramentum : Sicut nc Hoc certum eft in juramento promifforio ;
que etiam , regulariter loquendo , dicere : Tor fed quæftio eft , an fit peccatum grave defectus
Angeli Tollant Animam meam , quot vicibus boc juftitiæ in juramento affertorio , fi quis cum ju
feci . Vel: Ita faveat mihi Deus , ficut &c. Ita ramento fe ja& tet de aliquo peccato ? Primafen
Salm. num. 27. cum Pal. & Sanch. Neque eft tenția affirmat cum Tolet. lib. 4. cap. 21. n. 10.
11. ae Sot. Leff, &c . ap. Salm. c. 2, num, 46. J
juramentum dicere: Juro per iftam Crucem , T
Cruce tamen non demonftrata , vel fignata . Sed probabilius dicendum non effe nifi veniale
Salm. n. 24. cum Sanch. Fag. & Vill, contra Religionem , ut Suar. tom. 2. de Relig.
-lib. 1. cap. 3. num. 6. Sanch. Dec. lib. 3. cap. 4.
DUBIUM III. num. 33. Salm. num. 47. cum Pal. Tamb. &
Leand. Ratio , quia ideo in juramento promif I
An, & quando fit licitum jurare ? forio id eft mortale , quia juramentum tum af
fumitur ad firmandam voluntatem exequendi
malum ; In tali vero affertorio non affumitur
144 An liceat jurare ? Et quæ requirantur ad
ad confirmandam complacentiam , fed tantum
licite jurandum ? ** pronuntiatur ad alios certiores reddendos de fuo
145 Quid de Judicio requifito?
146 Quid de Juftitia ? An fit mortale defectus peccato , quod non eft nifi quædam animi le
juftitia in juramento affertorio ? Quid de vitas venialis . Secus tamen dicendum , ut bene
dicentibus , per Deum te occidam ? advertunt Salm. ibid. cum AA, tit. fi quis ju
ramentum affumeret ad firmandam detractio
147 Quid de Veritate requifita?
148 Que certitudo requiratur ad jurandum ? nem " quia juramentum tunc fumitur , ut me
149 An liceat petere jurame ntum a pejerat uro ? dium adinfamiam alterius certiorem reddendam .
Notandum autem hic , quod ex ira proferen
150 An excufentur a mortali ruftici pejerantes?
Et quomodo admonendi ? tes verba , videlicet : Per Deum , per Chriftum
te occidam , communiter non peccant graviter , 1
ESP. Juramentum , fi debito modo fiat , quia ex ignorantia , aut indeliberatione ut plu
rimum excufantur , Ita mecum fentit Auctor 1
144 " Rlicitum effe , eft de Fide . Et quidem
"2 eft actus Religionis , ut omnes docent . Tunc cit. lib. ( Iftruz. &c. ) pag. 154.
5. Venialiter autem peccat , qui jurat fa
,, autem debito modo fit , cum in eo obfervan
tur hæc tria , 1. Eft Judicium , quod exigit ,,, cere rem venialiter malam , aut vanam , aut
9 ut cum difcretione , prudentia , confideratio , inutilem , at frivolam ; cum ibi levis tan m '
"" tu
 Cap. II. De Juramento . Dub. I. 219
,, tum irreverentia cenfeatur . Bon. ibid. Leff. ,, mortali perjurio videntur poffe , ratione in
loc. cit. (ita etiam tenent Tann. Spor. Sanch. ,, confiderationis , cum ufurpant quafdam for
" c. Sed magis mihi arridet fententia oppoſt- 99 mulas juratorias , ut , per animam meam ;
" ta , quam tenet Elbel num.97. cum March. ,, puniat me Deus . Etfi enim fciant id vocari
"" Turr. &c. quia non levis , fed gravis irreve.. , juramentum , non tamen apprehendunt , quod
» rentia videtur invocare Deum in teftem ac fi- ,, jurare fit aliquid grave , & invocare Deum
" dejufforem peccati quamvis levis ) *. "" in teftem , fed tantum apprehendunt confu
99 6. Item peccat venialiter , qui jurat ali ‫ دو‬fam aliquam rationem mali non tanti mo
quid contra confilia Evangelica : ut fe non ,, menti . Vid. Bon. loc. cit. Laym. c. 14.
,, ingreffurum Religionem , non daturum elee Immo notandum , quod communiter ruftici
» mofynam ; aut mutuum . Suar. Leff. Sanch. non apprehendunt gravitatem perjurii , dum fe
» Bon. loc. cit. confitentes de juramentis parum , vel minime
247 7. Quod ad Veritatem fpe& tat : cum hæc diftinguunt juramenta vera a falfis ; Et hoc ex
"" deeft , peccatur mortaliter , quia committi praxi in Miffionibus jamdudum intellexi . Qua
» tur gravis in Deum irreverentia ; quippe cum re pro iis , qui confuetudinem taliter ad peje
,, adducatur in teftem falfitatis , quafi vel ipfe randum habent , Confeffarios potius cenfeo ab
» veritatem nefciat , vel velit , aut poffit deci ftinendos effe ab inftruendis his talibus de pec
» pere teftando falfum . Nec hic excufat levi cato gravi , quod revera eft in perjurio , ne pec
tas materiæ : quia , five hæc fit gravis five cata materialia in iis ob malum habitum , quem
,, levis , feria , five jocofa , æqualiter tamen re habent , formalia evadant ; Ex regula generali ,
" pugnat Deo teftificari falfum : & tale jura ut docet Buf. de Sacr. Pan. cum Lug. Sanch.
,, mentum dicitur Perjurium . S. Tb. 2. 2. q. 89. & Laym. &c. Vid. lib. 6, n. 610. Bene tamen
" art. 7. Leff. Sanch. Bon. loc. cit. * ( Hac de tales confuetudinarii funt fortiter monendi , ut
"" re lege Prop. 24. inter damnatas ab Innoc . deinceps definant falfum jurare . Ceterum non
,, XI. ) . An autem , & quando perjurium pof femper expedit monere hujufmodi rudem Pœni
.‫ د‬fit effe veniale per accidens ? ( Scilicet ob tentem de gravitate perjurii , fi monitio prævi
» defectum deliberationis , vel advertentia . Sal. deatur non de facili profutura .
"" Tract. 17. c. 2. num. 28. & 29. ) * Vid. Eſcob.
» tom. 1. cap. 3. num. 6. DUBIUM IV.
"2 8. Nec excufatur , vel qui jurat verum > Gi
is putabat effe falfum , vel qui jurat pro cer An in juramento liceat uti equivocatione ?
,, to , de quo ipfe dubitet , etfi a parte rei ve
"" rum fit Sot, Nav. Bonac. loc. cit. 151 An liceat jurare cum Amphibologia ?
148 Ad recte tamen jurandum non requiritur cer 152 An vero cum Reftri&ione mentali?
titudo abfoluta , & omnino infallibilis , fed fuf 153 Refolvuntur cafus , de Confeffario affirman
ficit aliqua certitudo moralis , five quædam pro te nefcire peccatum confeffum . 154. De
babilitas , quæ ad quandam certitudinem mo Reo , vel Tefte non legitime interrogato .
ralem pertingat . Ita Tamb. c. 2. § . 1. n. 6. Im 155. Quid fi legitime rogetur , & æquivo
mo Sanch. lib. 3. cap. 4. num. 10. cum Val. ce juret? 156. Et an Reus capitalis tenea
Suar. ac Salm. cap.2. num. 42. cum Pal. Leff.. tur crimen confiteri ? 157. De Pænitente
Bon. Azor. &c. cum communi • & eod. c. n. 49. interrogato de peccato confeffo . 158. De
expreffius ajunt fufficere in juramento five af paupere indigente re aliena . 159. De de
fertorio , five promifforio probabilitatem veri bitore , qui alias non tenetur . 160. De ro
tatis affertæ , vel impletionis exequendæ rei pro gato a Judice , an fit locutus cum Reo ,
miffa ; modo , intelligendum , non habeatur ra & fimilibus? 161. De creditore afferente
tio probabilis in oppofitum . Hinc dicunt poffe nibil fibi folutum . 162. De adultera ne
quidem affirmari cum juramento , quod auditum gante crimen . 163. De requifito ad mu
eft a perfona ita fide digna , ut moraliter cer tuandum . 164. De mercatore , &c. 165.
tos nos faciat . Hoc tamen non currit in judi De famulo aferente Dominum non eſſe do
cio . Salm. d. c. n. 44. cum Sanch, Pal, Bon, &c. mi. 166. De affumendis ad Do&oratum •
Vid. Buf. n. 144. ***L 167. De afferente acceptionem pecuniæ ,
149 9. Peccat æque graviter , qui ab altero e quam non recipit . 168. De afferente fal
,, xigit juramentum , fciens eum effe pejeratu Jum , addendo fubmiffe aliquid verum .
,, rum . Excipe , nifi jufta caufa , & neceffitas 169 An liceat alicui non rogato æquivoce jurare ?
,, exigat ( Dicunt vero Pal. tract. 14. D. 1. 170 Vide alios cafus apud Bufemb.
„, p. 10. n, 9. & Elbel deJur. num. 110. fufficere 171 An liceat jurare fine animo jurandi? Sed
,, caufam utilem boneftam . Vide dicta lib.2. n. de boc vide fufius n. 172. Dub. 5. Quer.
,, 77.) quia tunc perjurium ex fola pejerantis an fimulatio fit aliquando licita?
,, malitia fequitur , nec alter moraliter cenfe
,, tur illius caufa , cum utatur fuo jure . Quod » ESP. Jurare cum æquivocatione , quando 157
,, tamen extra judicium raro habet locum in jufta caufa eft , & ipfa æquivocatio licet ,
", privatis perfonis . S.Thom. q . 29. Suar. lib. 3. ,, non eft malum : quia ubi eft jus occultandi
", c. 13. 14. Sanch. lib. 3. c. 8. ,, veritatem , & occultatur fine mendacio , nul
,, 10. Non pejeravit , qui juravit aliquid re .‫ د‬la irreverentia fit juramento . Quod fi fine
,, ipfa falfum , qnod ipfe bona fide , & cum ra ,, jufta caufa fiat , non erit quidem perjurium
,, tione putavit effe verum . "" cum faltem fecundum aliquem fenfum ver
350 11. Excufari fubinde quidam fimplices a " borum , vel reftri&tionem mentalem verum
›› ju
 220 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
,, juret erit tamen ex genere fuo mortale con
"" tra religionem , cum fit gravis irreverentia
232 ad alterum in re gravi decipiendum ufur
pare juramentum Ita communiter DD.
"" Sanchez lib. 3. cap.6, Bonacina p. 12. Laym.
cap. 13.
Ad majorem claritatem pro hic dictis , & di
cendis in hac materia tam difficili plura funt
diftinguenda . Primo loco diftinguendum , aliam
effe Anphibologiam , five æquivocationem ; aliam
Reftri&ionem mentalem .
Amphibologia triplici modo effe poteft , I.
quando verbum habet duplicem fenfum , prout
Valo fignificat velle , & volare . II. Quando fer
mo duplicem fenfum principalem habet , v . gr.
Hic liber eft Petri , fignificare poteft , quod Pe
trus fit libri dominus , aut fit libri auctor . III,
Quando verba habent duplicem fenfum , unum
magis communem , alium minus : vel unum li
teralem , alium fpiritualem , ut verba illa , quæ
dixit Chriftus de Baptifta : Ipfe eft Elias . Et
Baptifta dixit : Ego non fum Elias . Quo fenfu
viri fpirituales cibos delicatos , dicunt ei noce
re, ideft mortificationi ; Doloribus afflicti di
cunt bene valere , ideft quoad robur fpiritus .
Cardenas Diff. 19. 2. 47. Sic etiam quis interro
gatus de aliquo , quod expedit celare , poteft
refpondere , dico non , ideft dico verbum non .
Card. n. 52. de hoc dubitat , fed falvo meliori
confilio , videtur immerito , cum verbum dico
vere duplicem fenfum habeat , fignificat enim
proferre , & afferere , in noftro autem fenfu dico
idem eft ac profero,
His pofitis , certum eft & commune apud o
mnes , quod ex jufta caufa licitum eft uti æqui
vocatione modis expofitis ,14 & eam juramento
firmare . Ita Leff. lib. 2. cap. 41. n. 47, Carden,
Diff. 19. n. 35. Salm, Tr, 17, de Juram. c. 2. n.
115. ex S. Hieron . c. 22. q. 2, qui dicit : Utilem
fimulationem , & in tempore affumendam ; quod
explicans S. Th. 2. 2. q. 111. art. 1. ad 2. ait:
S. Hieronymus utitur large nomine fimulationis
pro quacumque fictione . Ratio , quia tunc non
decipimus proximum , fed ex jufta caufa permit
timus , ut ipfe fe decipiat , & ex alia parte non
tenemur ad mentem aliorum loqui , fi jufta cau
fa fubfit. Jufta autem caufa effe poteft quicun
que finis honeftus ad fervanda bona fpiritui ,
vel corpori utilia . Salm, ib. n. 109, cum Val,
Sanch. Pont. & Leund. 1
Utrum autem jurare cum amphibologia , five
reſtrictione non pure mentali, ut infra , fine juftas
caufa , fit peccatum mortale? Affirmant Viva in
prop. 27. damn .ab Innoc. XI. item Tol. Ang. Arm,
Nav. c. ap. Sanch. Dec. lib. 3. c. 6. n. 2. Idem,
que tenet Buf. cum Laym. Sanch. & commhuni , ut
afferit . Sed immerito citat Sanch. & vocat fuam
fententiam communem : dum oppofitam fequitur
Sanch. loc. cit. & eandem tenent Lugo de Fide D.
4. num. 64. Caj. 2.2. 9.89. art. 6. ad 4. dub, 2.
Salm . c. 2. n. 108. cum Sot. Val , Prado , Hurt.
Candido , Leand. & c. item Leff. lib. 2. cap. 42.
n. 48. Pal. tra& t . 14. D. 1. p. 7. n. 3. & probabi
lem putat Buf. n. 170, 3. Ratio hujus probabi
lioris fententiæ eft , quia in hujufmodi juramen
to jam adfunt veritas & juftitia ; deficit tantum
judicium five difcretio , cujus deficientia non eft
nifi venialis . Nec obftat quod ait Viua , fcili
cet quod taliter jurans exercite invocat Deum
ad teftificandum falfum ; nam reipfa invocat ad
teftificandum verum , juxta fuum fenfum , quam
vis permittat ex jufta caufa , ut alter ex fua in
curia , vel inadvertentia decipiatur . Excipien
dum tamen cum Salm. loc. cit. & aliis commu⚫
niter , nifi hoc fiat in judicio , vel in contra
Aibus . Ex præfata autem fententia infertur
quod ad fic jurandum ( præterquam in judiciis ,
& contractibus ) non requiritur caufa abfolute
gravis , fed fufficit quævis rationabilis caufa ,
puta ad fe liberandum ab importuna , & injufta
interrogatione alterius , ut dicunt Salm. n. 109.
cum Val. Sanch. Bon. Pal. &c. Roncag, de Jur.
c. 4. 9.2. R. 3. Elbel n. 129. Hic tamen notan
dum 1. cúm Ronc. loc. cit. majorem caufam re
quiri ad æquivocandum cum juramento , quam
fine illo . Notandum 2. cum Salm. di& t . n. 109,
quod quo verba majorem occafionem præbent
errandi , major caufa exigitur : Unde dicunt ,
quod quando verba fere nullam caufam præ
bent errandi , ut funt verba per fe æquivoca ,
duplicem fenfum æque habentia, tunc leviffima
caufa excufat .
Restrictio autem mentalis alia eit pure menta- 152
lis , quæ nullo modo ab aliis percipi poteft : a
lia non eft pure mentalis , quæ ex adjunctis cir
cumftantiis innotefcere poteft .
Reftrictio pure mentalis nunquam eft licita ,
nec juramentum fuper eadem , ut patet tribus.
propofitionibus damnatis ab Innocent. XI. in
quibus . Prima num. 26. dicebat : Si quis vel
folus , vel coram aliis , five interrogatus , five
propria fponte five recreationis caufa , five
quocunque alio fine juret , fe non feciffe aliquid ,
quod revera fecit ; intelligendo intra fe aliquid
aliud , quod non fecit : vel aliam viam ab ea ,
in qua fuit , vel quoduis aliud additum verum
revera non mentitur nec eft perjurus .
Secunda n. 27. dicebat : Caufa jufta utendi bis
amphibologiis , eft, quoties id neceffarium , aut
utile eft ad falutem corporis , bonurem , res fa
miliares tuendas; vel ad quemlibet virtutis a
&um ; ita ut veritatis occultatio cenfeatur tune
3. A. i
expediens, & ftudiof .
Tertia n. 28. Qui mediante commendatione ,
vel munere , ad Magiftratum , vel officium pu
blicum promotus eft , poterit cum reftrictione men
tali præftare juramentum , quod de mandato Re
gis exigi folet , non babito refpectu ad intentio
nem exigentis , quia non tenetur
1M fateri crimen
occultum .
E contrario licitum eft jufta caufa uti reftri
&tione non pure mental , etiam cum juramen
to , fi illa ex circumftantiis percipi poteft . Id
probatur ex Joan . 7. ubi Chriftus dixit : Non af
cendo ad diem feftum bunc . Et tamen narrat
Scriptura quod poftea afcendit : Non afcendo ,
fubintellexit , manifefte , ut rogabant Difcipuli ,
fed afcendo occulte . Pariter ex Matth. 24. ubi
Dominus dixit : De die illa nemo feit .... nte
que Filius , fubintelligendo , ad manifeftandum ,
ut Difcipuli petebant , prout explicat D. Aug.
P.6. in Prol. Sic etiam fentit S. Thom. 3. p. q.
10. art. 2. ad 2. inquiens : Dicitur nefcire diem ,
quia non facitfcire . Ideft , ac fi dixiffet , nefcio
ad
 Cap. II. De Juramento . Dub. VI.
ad manifeftandum aliis . Et idem fentiunt S.
Ja. Chrifoft. S. Hieronym. S. Ambrofius , S.
Athanafius , S. Bafilius , S. Hilarius &c. ut te
ftatur Suarez Tom. 3. in 3. p. q. 10, a. 2. Hanc
fententiam communiter tenent Gonet, Man. t. 5.
tr. 8. c. 2. §. 3. Laym. tr. 3. l. 4. c. 13. 2. 7. v. $
Interim , Palud. in 4. D. 9. 4. 3. a. 3. Concl. 1.
Adrian. in 4. de Sacr. Confeff. D. 6. §. Ad ar
gum. Major in4. D. 15. q. 18. q. 1. Soto de fecre
to, membr. 3 Wigandt tr. 10. Exam. 4. n, 61 .
Refp. 3. Cardenas in z . Crif Diff. 19. nu. 81.
( qui in Propof. Innoc. XI . Diff. 19, n. 48. cum
Suar. Luge ait idem dicendum fi refpondea
tur ad mentem interrogantis ) La-Croix l. 3. P.
1. n. 287, Holz. to. 1. de Juram. pag. 273. nu.
490. Elbel eod. tit. to. 2. pag. 52. n. 144. Sporer
tr. 3. Caton. 115. Viva in prop. 27. Innoc. XI.n.
4. & Sal, tre 17.6.2. n. 117. ubi dicunt hanc
fententiam effe communem fere omnium DD.
Idem fentit Continuator Tournely to, 1. p. 689.
cum Varroi & Bourdad, dicens , etiam ftrictio.
res Theologos, has reftrictiones late mentales
( quod idem eft ac non pure mentales ) negare
effe illicitas • ex D. Auguft. qui in lib. contra
mendac. c. 10. ait : Quamvis omnis qui menti
tur, velit celare quod verum eft , non tamen o
mnis qui vult quod verum eſt celare . mentitur.
Confentit etiam rigidiffimus Contenfonius tom.
4. Diff. 2. c. 1. in Refp. ad Inflabis ; nam ex
licando illud Joannis 7. de afcenfu Chrifi ad
diem feftum
7. dicit, Chriftum verba fubofcura
adhibuiffe , in quibus poterat vir prudens ver
borum fenfum facile interpretamento aperire
Favet D. Thomas ( ut recte ait Wigandt ) 2.
2. quæft. 69. art. 2. ubi . Aliud eft veritatem
tacere , aliud falfitatem proponere . Item q. 110.
art. 5. ad 4. dicit : Non eft licitum mendacium
dicere ad hoc , quod aliquis alium a quocunque
periculo liberet , licet tamen veritatem occulta
prudenter fub aliqua diffimulatione , ut Au
guftinus dicit in lib, contra mendac. Ratio au
tem hujus fententiæ eft , quia , fi non liceret
uti reftrictione non pure mentali , non exifteret
modus fecretum licite celandi , fi quis nequiret
aperire fine damno , vel incommodo ; Quod uti
que effet æque perniciofum commercio huma
no, quam mendacium . Damnatio autem pera
&ta a Pontifice reftrictionis mentalis recte in
telligenda eft de reftri& tione pure , & ftricte
fumta , illa enim tantum vera mentalis reftri
tio dici debet , quæ tantum " in mente fit , &
ita occulta remanet , & nullo modo ex circum
ftantiis externis agnofci valet .
153 Hinc infertur I. Confeffarius affirmare poteft
etiam juramento , fe nefcire peccatum auditum
in Confeffione , fubintelligendo , ut hominem ,
non autem ut Miniftrum Chrifti , ut docent. S.
Th. 2. 2. qu. 70. art. 1. ad 1. Lug. Difp. zz.
( qui tamen num. 75. explicat alio modo illud
verbum nefcire per fcientiam , quæ utilis fit ad
refpondendum ) item Sporer de Præc. n. 119. &
Elbel de Jur. n. 149. cum aliis communiffime .
Ratio , quia interrogans non habet jus , nifi ad
fciendam notitiam communicabilem , qualis non
eft illa Confeffarii , Et hoc etiam fi alter inter
roget , an andierit ut Minifter Chrifti . Lug. n.
66. Viva inprop, 17. Inn. n. 3. & 13. Ronc. de 2,
221
Præc. c. 4. Reg. prax. n. 2. & Elbel de Jur. n.
130. cum aliis . Quia Confeffarius femper cen
fendus eft refpondere ut homo , nam ut Mini
fter Chrifti non poteft loqui . Hinc dicunt Card.
·
Diſſ. 19. n. 39. in fine , & 67. ac Fel. Pot. de
Jur. n. 1734. quod quoties tenetur quis occulta
re infamiam alterius , licite dicit , nefcire , fci
licet non habeo fcientiam utilem ad refponden
dum: five non fcio tanquam manifeftabile , ut
Card. cum Lugo d . loc. n. 43. & 44. Et fi quis
temere petat a Confeffario , an audierit tale pec
catum in Confeffione , bene poteft refpondere :
Non audivi , fcilicet , ut bomo , vel ad manife
ftandum , Card, cum Lug, n. 66.
II. Reus , aut teftis aJudice non legitime in- 154
terrogatus poteft jurare , fe nefcire crimen , quod
revera fcit ; fubintelligendo , nefcire crimen , de
quo legitime poffit inquiri , vel nefcire ad de
ponendum Ita Caj. Opufc. to. 1. tr. 31. R.'s . Sporer
de 2. Præc. c. 1. n. 120. & 121 , Azor. to. I. /. 11,
c. 4. Ronc. de 2. Præc. c. 4. q. 2. R. 3. Sanch.
Dec. 1.3.c.6.n.23.6 16. cum Nav. Tolet. Val.
c. ex eodem D. Th. 2. 2. q. 69. d. 1. Idem , fi
teftis ex alio capite non teneatur deponere , nem
pe fi ipfi conftet crimen caruiffe culpa , ut Salm
d. c. z. n. 259. & Elbel n. 145. Vel fi fciat cri
men , fed fub fecreto , cum nulla præcefferit in
famia , ut Card. ib. n. 51. Reus tamen , vel ter
ftis , qui legitime a judice interrogatur , nequit,
ulla æquivocatione uti , quia tenetur jufto præ
cepto Superioris parere . Eft communis , Salm.
c. 2. n. 146. cum Sot. Leff. Sanch. &c. cum Buf.
n. 2. Et idem dicendum de juramento in con
tra&ibus onerofis , quia alias injuria alteri ir
rogaretur . Salm. ib. Excipe in judicio , fi cri
men fuerit omnino occultum , tunc enim pot
eft , imo tenetur teftis dicere , reum non com
mififfe . Tamb. c. 4. §. 2. nu. 4. cum Card. &
Pot, ut fup. Et Idem poteft reus , fi non adef
femiplena probatio &c. Tamb. §. 3. n. 2. cum
communi , quia tunc Judex * Nahnon legitime inter
rogat .
Sed quæritur hic 1. an fi talis reus , vel con- 155
trahens æquivoce jurando decepit , poffit abfol
vi , nifi veritatem manifeftet ? Negant aliqui
non improbabiliter , fed probabilius affirmant
Sanch. Dec. 1. 2. c. 7. n. 8. & Salm. c. 2. nu.
147. cum Philiarch. Quia tali jurumento ( quod
perjurium nequit dici ) non peccavit contra ju
ftitiam commutativam , fed contra legalem , &
obedientiam Judici debitam , cujus præceptum
detegendæ veritatis tranfiens eft , duratque fo
lum dum Judex interrogat . Idemque dicit San
ch. ib. de tefte mentiente . Et ideo uterque´ab
folvi poffunt , quin veritatem revelent . Tenen
tur vero alteri fatisfacere , fi poffunt alia via..
At fi non poffunt , dicunt Salm. teneri denuo
in judicio detegere debitum . Sed etiam excu
farem , fi omnino effent impotentes ad fatisfa
ciendum in præfenti , & in futuro . }
Quæritur z , an reus legitime interrogatus pof- 556
fit negare crimen , etiam cum juramento , fi
grave damnum ex confeffione ipfi immineat ?
Negant Elbel n. 44. cum D. Tb. d. ar. 1. ad 2, &
quidem probabilius , quia reus tenetur tunc pro
communi bono damnum illud fubire . Sed fatis
probabiliter , Lugo de Juft. D. 40. n. 15. Tamb.
lib. 3.
 222 Lib. II. Tract. I. De Secundo Præcepto Decalogi .
lib.3. c. 4. §. 3. num. 5. cum Sanch. Viva q.7. circumftantiis poffe admittere talem amphibo
art. 4. n. 2. Sporer de 2. Præc. c. 1. n. 15. item logiam . Pariter Uxor , cui conftet Matrimo
Elbel dit n. 144. Carden, in Prop. Innoc. XI. nium effe nullum , poteft Judici , vel Confeffa
Diff. 19, n. 78. cum Nav. Leff. Sa, & Fill. & rio , qui alias non vellet eam abfolvere , pro
aliis plurib. dicunt poffe reum " fi fibi immi mittere acum juramento cohabitare cum viro,
neat poena mortis , vel carceris , aut exilii per etfi non intendat , intelligens de cohabitatione
petui , amiffionis omnium bonorum , triremium, licita . Salm. di&. n.141 .
& fimilis, negare crimen , etiam cum juramen VI. Rogatus a Judice , an fit locutus cum reo , 160 2
to ( taltem fine peccato gravi ) , fubintelligen poteft negare , intelligens , non locutum fuiffe
¿ do non commififfe , quatenus teneaturfateri , mo ad cooperandum crimini . Çanonicus obligatus
do fit fpes vitandi poenam . Ratio , quia lex ad fecretum , poteft jurare nihil manifeftafſe ,
humana non poteft fub gravi obligare homines fi vere nihil eorum , quæ fub gravi tenebatur
cum tanto onere . Additque Elbel hanc fenten celare , manifeftavit . Ita Salm, n. 142. qui af
tiam , licet minus probabilem , infinuandam ta ferunt hæc omnia paſſim obvia effe apud omnes
men effe reis , & Confeffariis , ut liberentur il Au& tores . Pariter Leff. c. 42. n. 48. cum Alex.
li a culpa gravi , in quam facillime incident ' Bart. &c. qui eligendus eft in officium , inter
fi ad confeffionem criminis obftringentur . Vid. rogatus , an habeat aliquod impedimentum , po
dicenda lib. 4. n. 274. teft negare , fi revera illud non fit71 tale , quod
4
157 III. Poenitens interrogatus a Confeffario de impediat
peccato confeffo poteft jurare non commififfe , Pariter , fi quis invitatus interrogetur , an fit
fubintelligens illud , quod confeffus non fit . Ita bonus cibus , qui revera fit infipidus , poteft re
Carden, Diff. 19. num. 48. Salm, n. 118. infine, fpondere , effe bonum , fcilicet , ad mortificatio
Sanch. lib. 3. cap.6. num. 14. Sporer de 2. Præc. nem . Cardenas Diff. 19. n. 74. Sic etiam dicunt
cap. 1. numer. 105. Hoc tamen intelligendum , Card, num.76. & Croix lib. 3. p. 1. num. 302.
nifi Confeffarius jufte interroget ad nofcendum licite proferri ceremonias : Oſculor manus , &c.
ftatum poenitentis , ex Propof. 58. damn. ab In Offero me famulum &c. quia ex communi ufu
mocent. XI. accipiuntur , ut verba materialia , prolata tan
tum ad honorem . Licitum eft etiam celare ve
158 IV. Indigens bonis abfconditis ad fuftentatio
nem , poteft judici_refpondere , fe nihil habe ritatem cum cauſa ; v. gr. fi quis petat a te pe
te, Salm. n. 140. Pariter heres , qui fine in cuniam , potes refpondere : Utinam baberem
ventario occultavit bona , fi non tenetur ex il Vel gauderem habere , &c. Carden. Diff. 19. nu¹
lis fatisfacere creditoribus , poteſt judici refpon mer. 53.
dere , nihil occultaffe , fubintelligens de bonis , Sed quæritur an creditor ex inftrumento 161
quibus fatisfacere teneatur . Salm, loc. cit. & poffit afferere cum = juramento nihil fibi folu
T
Ronc. c.4. Reg. 2, in praxi. tum , fi revera fit pars foluta , fed ipfe ex alio
159 V. Qui mutuu m accepit , fed poftea fatisfe capite habeat creditum , quod probare non pof
cit, poteft negare accepiffe mutuum , fubintel fit? Refpondetur poffe , dummodo non juret eam
tigens , ita ut debeat folvere , Salm. n. 140. ✔ quantitatem fibi deberi ex illo inftrumento , nec
Spor. de 2. Præc. c. 1. n. 122. cum Suar. Nav. aliis creditoribus anterioribus damnum infera
Az. Laym. Sanch. Cuv. & aliis . Sic pariter , fi tur. Ita Salm. cap. 2. n. 143. cum Sanch, Pal.
quis fuit coactus ad Matrimonium , poteſt Ju Leand. &c.
dici afferere etiam cum juramento non contr Quær. z. an adultera poffit negare adulterium 162
xiffe , fcil. libere ut par crat , Tol. lib. 4. c.21. viro , intelligens , ut illi revelet ? Poteft æqui
Laym. c. 14. n. 8. Nav. in c. Humanæ aures 22. voco afferere , non fregiffe matrimonium , quod
9.3. Spor. loc. cit. qui idem ait de eo , qui vere perfiftit . Et fi adulterium facramentaliter
irrita Sponfalia inivit . Pariter qui Matrimo confeffa fit , poteft refpondere ; Innocens fum ab
nium promifit , fed inde non teneatur ad illud , boc crimine , quia per Confeffionem eft jam ab
poteft negare promiffionem , fcilicet ut ex illa latum . Ita Card, Diff. 19. n. 54. Qui tamen hic
teneatur , Salm..n. 140. Qui non tenetur ad ga advertit , quod nequit id affirmare cum jura
bellam , poteft refpondere nihil ferre , fcilicet mento , quia ad afferendum aliquid fufficit pro
ex quo gabellam debeat , Card, n. 77. Salm, n. babilitas facti ; fed ad jurandum requiritur cer
140. Spor. loc. cit. n. 121. cum Led. Qui venit titudo. Sed refpondetur , quod ad jurandum fuf
de loco falfo putato infecto , poteft negare ve ficit certitudo moralis , ut diximus fupra Dub.
nire ex illo , fcilicet uz peftilenti , quia hæc eft 3. n. 147. cum Salm, c. 2. n. 44. L:ff. Sanch . Suar.
Pal. & communi ; Quæ certitudo moralis remif
mens cuftodum . Salm. n. 141. Leff. c. 42. n. 47.
Sanch. Dec. lib. 3. c. 6. n. 35. & Sporer loc. cit. fionis peccati poteft quidem haberi , quando quis
n. 140. cum Tol. Nav. Suar. Henr. Rodr. &c. bene moraliter difpofitus recepit Pænitentiæ Sa
cramentum .
Imo hoc admittunt Tol. Leff. & alii plures ap.
Spor. etiamfi ille celeriter tranfiffet per locum Ad quæfitum vero dicunt Salm. n. 144. cum
infe&um , modo fit certus nil luis contraxiffe , Soto non poffe feminam adulterium negare ,
tamen
quia poffet intelligi non veniffe , ut ab ipfo pe quia effet pura reftriétio mentalis . Card,
riculum fit timendum : Sed huic ego non omni num. 60. admittit in periculo mortis licere uti
no acquiefco , Admittunt etiam Salm. di& t , loc. metaphora, quæ communis eft in Scriptura ,
ubi adulterium fumitur pro idololatria , ut ex
cum Buf, quod fi quis a fure vi obligetur ad cum
promittendam pecuniam cum juramento, poteft idolis Ezecb. 23.27. Quia adulterate funt ...
fornicate funt . Imo fi crimen eft vere
fubintelligere : Dabo , fi tibi debuero , feclufo ju
. art. 4.
ramento ; quia dicunt promiffionem illam ex occultum , probabiliter cum Buf infra & Leff.
 Cap. II. De Juramento . Dub. V.
Leff. Trull, ibid. ac Sanch. lib. 3. Dec. c. z. 223
n.41. cum Sot. Sayr. & Arag. poteft mulier ne revera id non fit . Ratio quia verbum illud giu
gare cum juramento , & dicere : Non commif ; ro ; five dico con giuramento , ut fupra diximus
eodem modo , quo reus poteft dicere Judici non Dub. 1. n. 136. cum Salm. c. z. n. 24. Bon. Sanch.
legitime interroganti , crimen non commif , in Suar. de fe non eft juramentum , nifi præcedat
telligendo non commififfe , ita ut teneatur ei interrogatio de juramento , fed hæc interroga
manifeftare , ut Tamb . ex comm. c.4. §. 3. n. L. tio Neapoli vel omnino non fit , vel non fit de
2. Et Viva 9.7. art. 4. n. 2. vero juramento , fed tantum de illa feriptione
863 Quer. 3. an requifitus ad mutuandum , poffit materiali , quæ ex ufu communi videtur non ap
jurare non habere pecuniam , quam revera ha prchendi ut verum juramentum . 1
bet, intelligendo , non habere , ut ad mutuum Quær. 7. an poffit quis licite coram Notario 167
Praffet? Negant Salm . num . 145. cum Sot. Henr. afferere accipere pecuniam , quam vere non re.
Ratio , quia illa reftrictio ex circumftantiis per cipit ? Affirmat poffe Tamb. ibid. n. 20. 23.
cipi nequit . Sed hoc intelligendum , fi veritas fenfum impropriando , fcilicet jurando , pecu
nullo modo percipi poffit ; nam fi poffet conjici niam pro accepta habere , vel accipere , qui
ex aliqua circumftantia , nempe paupertatis , certus fit moraliter alterum brevi pecuniam fibi
vel indigentiæ mutuatarii , bene poffet ipfe in fore foluturum . Et videtur probabile ex com
telligere , non habeo fuperfluum , ut poffim mu muni ufu loquendi .
.
tuare. Ita Ronc, de 2, Præc. c. 4. Reg. z. in pra Quar, 8. an liceat jurare aliquid falfum , ad- 168
si, Viva q. 7. art. 4. n. 2. cum Sanch. Bon. Sylus den do tam en fubm iffa voce cir cum fta ntiam ve
c. Card. Diff. 19. num , 48. T cum Suar, & Lug, ram ? Affirmat Hurtad. & Prado cum aliis ap.
de Pani . Difp. 23. fejf, 4. num . 74. qui fic do Salm. c. 2. n. 136. contra Torre , qui dicunt
cet : ( Qui habet unum panem fibi neceffarium , quod ut locutio fit vera , fufficit , ut exterius
vere refpondet fe nullum habere ei , qui petit concordet conceptui mentis , five nutibus , five
panem commodatum ; quia nullum habet quem voce fubmiffa explicetur, & per accidens eft ,
commodare poffit , de quo folo ille interrogat ) . ut alter non audiat . At melius Salm, n. 138.
Et idem dicit Carden , 73. de pecunia petita, id admittunt , fi tamen aliquo modo poffit ab
fi domino fit neceffaria , altero percipi illa fubmiffa prolatio , licet ejus
" S"
164 Quær. 4. an mercatores poffint jurare , mer fenfus non percipiatur ; fecus fi omnino alterum
cem carius ipfis conftare , intelligendo cum alia lateat . 1. ****
merce? Affirmant aliqui , fed merito negant ,, 1. Graviter peccat , qui 2 utitur æquivoca- 169
·Sal m. di&t. num . 145. Prob abil iter tam en poff e ,, tione , quando non rog atus , fed fponte fua
ait Croix lib. 3. p. 1. n. 301. cum Gob. quando ,, jurat : quia tunc tenetur uti vocabulis fecun
tales non intelligunt de mero pretio rei , fed "" dum communem fignificationem , ' inquit To
computant in eo expenfas pro vectura , pro apo "" let. lib. 4. c. 21, eo quod non habet rationem
theca & c. 99 æquivocandi
+. Do L
165 Quar. s. an famulus ex juffu domini poffT it ne * % Probabilius tamen Salm . c. 2. n. 142. in fine 170
gare , ipfum effe domi ? Card. Diff. 19. n. 75. cum communiffime contrarium dicunt , nempe ,
admittit poffe figere pedem in lapidem, & re. quod quando adeft jufta caufa neceffitatis , vel
fpondere , non eft bic ; Quia non eft reftrictio utilitatis , poteft quis uti amphibologiis in ju
mentalis: fed huic ramento , etiamfi ad jurandum fponte fe offerat .
non affentio, fi´atter núllo
modo poffit id advcertere . Potius concederem „, 2. Graviter item peccat qui utitur æquivo
poffmem
Jau e dice
ali re , non eft hic, fcilicet non in hac catione, quando juramentum jufte exigitur ,
feneftra velut ait Tourn. Mor. , ut a judice vel fuperiore in re gravi Bon
tom. I. pag. 689. ) Non eft bic , quatenus videri loc. cit.
poffit . Item ait Card poffe refpondere, egref , 3. Si autem fiat tale juramentum in re le
Jus e donio eft , intelligendo in præterito ; non vi , per jocum , & citra inobedientiam , ac
enim ten emu r , ait cum Leff . ut fup ra , ref pon " not abile damnum alterius , erit tantum ve
dere ad mentem interrogantis , fi adfit jufta ,, niale , ut probabiliter docet Sanch. 1. 3. c. 5.
caufa . Secus , fi ille rogetur , an hac mane do ;; contra alios : quia fola difcretione fiv ja
, e
minus egreffus fit, ut Groischib. 1. p.1. n. 184. ,, dicio caret . Vid . Bon . loc. cit.
Sic etiam Card. n. 729 ait de viro nobili qui eft 4. Licer equivoce jurare , fi juramentum
in luctu ; poffe refpondere famulum , effe foris , 3, exigatur injuſte , ut v. gr. fi quis exigat ju
fcilicet effe remotum a confortio , ut ex ufu lo ,, ramentum , qui jus non habet
, v. gr . judex
quendi folet intelligi . Fpery ,, incompetens vel fi non fervet ordinem ju
16 6 Bro s 3
Quær. 6. an affumendi ad gradum doctoratus ,, ris . Item , fi exigatur per vim , injuriam
poffint jurare cum æquivocatione conditionem › metum v. gr. ff vir exigat juramentum ab
requifitam non veram , fcilicet varaffe tot an ›› uxore de adulterio occulto ; fi latrones exi
nis illi fcientiæ &c. fi tales fint æque idonei ac ,, gant a te lytrum cum juramento . Sayr. 1.4.
alii Doctores ? Vide Tamb. Dec. lib.3. cap. 2. », c.3 & lib
. . 1. c.17. Leff. Trull, lib. 2. cap. i.
§. ex num . 11. qui affirmat , & juftam caufam 9 d. 15.
ait tunc effe fic jurandi , ne repellanturqui jam
digni funt. Sed quidquid fit de hoc probabi 99 99 5. Qui exterius tantum juravit fine animo 171
jurandi , non obligatur , nifi forte ratione fcan
le mag is mih i vid etu r non peje rare Doc tor an "" dali ; cum non juraverit , fed luferit . In fo
dos Neapoli , qui more folito fcribunt manu ,, ro tamen externo poteft cogi , ut fervet .
propria in fufcipiendo Matriculas : Dico con giu Sanch. 7. mor. c. 1o. n. 11. Trull. lib. 2. c. I.
ramento effere il primo anno iftitutifta &c. cum ", d. 10. Sed de boc vide mox dicendaDub.
» seq. n. 172. v. Quæritur ) * ,
Quæ
 Lib. II. Tract. I. De Secundo Præcepto Decalogi .
224
Quæritur hic ultimo , an fimulatio fit aliquan
do licita ? Refpondetur : Simulatio formalis , Unde refolves .
nempe cum quis intendit per factum externum
aliud fignificare , quam in animo habet ; hæc ,, 1. Defe&u primæ veritatis jurans vere pec
nunquam eft licita , quia eft verum mendacium ,, cat mortaliter , fi vel non habet animum im
facti , ut docet D. Th. 2.2. q. 111. art. 1. Si " plendi , five materia fit parva , five magna :
,, licita , five illicita : vel fi dubitat , an factu
mulatio vero materialis , fcilicet cum quis ali
fib
quid agit , non intend ens decept ionem s
alteriu , .‫ د‬rus fit , necne , quod jurat , vel fi putat
m morali ter impoffi bile , ut implea t quod pro
fed alique fuum finem ; hæc eft licita cum
jufta caufa , femper ac ex circumftantiis alii ,, mittit : quiaforium quoad iftam veritatem præfen
„ tem , promif ab affertorio non differt ;
poffint conjicere ad alium finem id agi , prout
,, unde nec parvitas materiæ excufat . ib. * ( Pec
di&um eft de reftri&tione non pure mentali n.
152. Sic Jofue c. 8. licite fugit , non intendens cat quidem graviter , qui promittit aliquid cum
fignificare metum , fed ut hoftes longe abduce jurame nto , putans impoffibile , ut impleat . Ita
rentur ab urbe Hai , & reliqui milites irruerent bic Bufemb. Sed addendum cum Salm. cap. 2.
in Urbem . Ita etiam Chriftus Dominus Luc. num. 49. cum Azor. Suar. Fag. Leand. &c. ƒe
24. apud Emmaus finxit longius ire , non inten cus affe &. fi probabilem rationem haberet im
dens , ut Difcipu li hoc creder ent , fed volens plendi .
fignificare , fe revera iturum fuiffe longius , nifi Quæritur , quale peccatum fit juramentum
promifforum fitum , & ad quid obliget ? Diftin
ab eis invitaretur . Ita Croix 1. 3. p. 1. n. 298.
guo: Tripliciter poteft quis ficte promittere cum
juramento , I. Sine animo jurandi . II . Sine a
DUBIUM V.
nimo fe obligandi . III. Sine animo implendi .
I. Si quis jurat fine animojurandi , peccat qui
Que, & quanta fit obligatio juramenti dem , & ex prop. 25. damn. ab Innoc. XI . quæ
promiferis? dicebat : Cum caufa licitum eft jurare fine ani
mo jurandi , five res fit levis , five fit gravis .
172 Quotuplex veritas affirmanda fit injuramen Ratio , quia tunc illudit Divino teftimonio .
to promifforio ? Quale autem peccatum fit An autem hic peccet graviter ? Refp. affirma
juramentum promifforium fitum , & quo ve , & juret fine animo implendi promiffio
modo obliget ? nem ; fi vero cum animo implendi , peccat tan
173 An peccet graviter non implens premiffum tum venialiter , ut communiffime dicunt Sanch.
in re parva ? ·Dec. lib. 3. c. 6, n. 10. Ronc, de Juram, c. 4. 9.
174 An obliget juramentum mctu extortum ? 1. R. 3. Tamb. de Juram. lib. 3. c. 3. §. 2. n. 4.
1875 Quid , fi fit errore , vel dolo extortum ?
Elbel deJur. n. 129. Mazzott . eod. tit. c. 3. 9.
176 An obliget juramentum de re mala , aut 3. Recte vero excipiunt , fi juramentum fiat in
vana ? contractibus , vel coram judice ; quia tunc , li
177 Quid de juramento in favorem tertii ? cet non fit perjurium , eft tamen gravis dece
178 An juramentum non ludendi excludat ludum
ptio contra juftitiam .
moderatum ? II. Si autem jurat fine animo fe obligandi,
179 An obliget juramentum fa&tum contra pri fed cum animo implendi , Caj, 2. 2. quæß. 89.
mum ? art.6. Croix lib. 3. p. 1. n. 2. 9. item S. Anton.
180 An juramentum fequi debeat conditionem Nav. Scotus , Tambur. & alii communius apud
promiffionis ? Sanch. loc. cit. n. 5. tenent hunc peccare mor
181 Quomodo obliget juramentum fervandiftatu taliter , tum quia fic jurans , falfo fignificat ha
ta alicujus collegii ? bere intentionem fe obligandi , quam verè non
182 De juramento Medicorum non vifitandi &c. habet ; tum quia , ut fentit Croix tamquam pro
183 De juramento fervandi fecretum , dicendi babilius , videtur gravis irreverentia adducere
veritatem , & folvendi debitum . Deum in teftem , & nolle ejus teftimonio ob
184 An obliget juramentum factum concubine ftringi . Sed valde probabiliter idem Sanch. n.
non cognofcendi aliam ? 7. Tamb, num, 6. Elbel num. 21. Renzi de Ju
185 An promiffio prodiga cum juramento obliget ? ram.p. 125. & Ant, a Spir, S. cui adhæret Rone.
186 An obliget juramentum redeundi ad carce. loc. cit. R. 4. tenent hunc non peccare niſi ve
rem? De juramento Parentum ac Domino nialiter . Ratio , quia taliter jurans , cum ha
rum puniendi filios , aut famulos . beat animum implendi , quamvis non intendat
fe obligare , ex una parte non jurat falfum ,
172 23 ESP. 1. juramento promifforio duæ affir quia afferit verum de voluntate præfenti ; ex
RE mantur veritates , una de præfenti pri alia parte , cum hic voluntatem non habeat fe
‫ د»ر‬maria , quod fcilicet jurans habeat animum ulto modo obligandi ex vi juramenti , de cu
», implendi quod promittit ; altera fecundaria jus intrinfeca ratione eft inducere obligationem
de futuro , quod fcilicet impleturus fit fuo Religionis , revera non jurat , ut ex communi
"
» tempore quod promittit ; five promittat Deo , dicunt Salmantic . traß . 17. cap. 1. num. 19. El
& eft votum cum juramento ; five homini , bel loc. cit. Sporer in 2. Præc. cap. 1. num. 134.
33 & eft jurata promiffio humana . Unde oritur
&c. & ideo juramentum hoc idem eft ac fi fa
23 obligatio implendi , fi rationabiliter poffit .
&um fit fine animo jurandi , quod non eft nifi
Ita communiter DD. Laym . lib. 4. tom . 3. c. veniale , quando verum afferitur , ut fupra di
29
22 6. Bon. P.7. &um eft, An
 Cap. II. De Juramento . Dub. V.
An autem fic jurans cum animo jurandi , fed
fine animo fe obligandi , teneatur ad fervan
dum juramentum ? Prima fententia negat , tum
quia hujufmodi juramentum fuit invalidum
ut fupra ; tum quia Deus juramenta promif
foria non acceptat , nifi juxta jurantium in
tentionem , ex ex c. Humane aures qu. 5. ubi
dicitur : Divina judicia talia foris noftra ver
-ba audiunt , qualia ex intimis proferuntur . I
ta Pal. tr. 24. D. 1. p. 8. n. 7. Salm . d . c. 1 .
n. 15. Ronc. R. 4. Tamb. n. 7. Mazzott. I. c.
Elbel n. 125. & Sanch. Dec. 1. 3. c. 10. n. 8.
cum S. Bonav. S. Anton. , Scoto , Sylv. Nav.
Arm. Gabr. Ang. & aliis cum communi , ut
afferit Azor. Et clare favet D. Thom. num. 3.
D. 39. quæft. 1. a. 3. 9. 3. ubi ait : Si autem
fimpliciter juret abfque dolo , tunc in foro con
fcientiæ non obligatur , nifi fecundum fuam in
tentionem . Et idem confirmat 2. 2. qu. 89. a.
7. ad 4.; Si autem jurans dolum non adhibeat ,
obligatur fecundum intentionemjurantis . Is au
tem jurat fine dolo ( ut dicit Elbel n. 218.
cum In . ) qui jurat alicui nullum jus habenti
ex juftitia ad rem promiffam . Secunda tamen
fententia affirmat teneri ad fervandum juramen
tum . Hanc tenent Leff. lib. 2. cap. 42. num.
37. licet vocet oppofitam valde probabilem )
Cajer. 2. 2. q. 89. art. 7. Suarez cap . 7. Sot.
lib. 8. 9. 1. a. 7. item Valent. Sayr. Fill. A
rag. apud Bonac. tom. 2. D. 4. queſt. 1. pag.
7. num. 3. & Renzi de Juram. pag. 125. 9. 5.
Ratio , quia , qui jurat cum animo jurandi , jam
verum juramentum emittit , & ideo tenetur ef
ficere , ad fervandam reverentiam Divini No
minis , ut verum evadat quod jurat ; nec po
teft a juramento feparare obligationem implen
di promiffum , cum obligatio oriatur ex ipfo
juramento , de cujus natura eft , ut effectum
habeat quod juratur , ne vocetur Deus in te
ftem falfitatis . Et in hoc apparet differentia
inter votum , feu contra& tum , & juramentum ;
nam in illis obligatio pendet ab intentione vo
ventis vel contrahentis , in juramento autem
ex vi ipfius juramenti . Utraque fententia eft
probabilis , fed prima eft probabilior , nam ra
tio hujus fecundæ fententiæ fupponit ut certum ,
tale juramentum fine animo fe obligandi emif
fum , effe verum juramentum ; Attamen pro
babilius eft , & commune , ut afferunt Salmant.
cap. 1. num. 19. cum aliis ut fupra , & etiam
Viva in propofit. 25. Innocent. num. 13. ( contra
Leff. dict. num. 37. ) quod hujufmodi juramen
tum non fit verum juramentum , tum quia ca
ret conditione neceffaria ad naturam juramenti
promifforii , qualis eft animus fe obligandi ;
tum quia juramentum fequitur naturam promif
fionis quam confirmat , ut certum eft ap. Buf.
n. 280. cum葡 Leff. Bom . &c. At promiffio fine ta
li animo facta non eft quidem promiffio , fed
fimplex propofitum ; ergo evanefcente promif
fione , evanefcit etiam juramentum , & habetur
ut factum fine animo jurandi , quod certe , ut
vidimus , nullum eft . Si autem nullum exiftit
juramentum , nulla exiftit obligatio illud im
plendi .
III. Si demum quis jurat fine animo implen
di , fed cum animo jurandi , & fe obligandi ,
Lig. Theol. Tom. L
225
certe peccat mortaliter , quia tunc etiam de
præfenti deficit veritas . An autem is obligetur
ad implendum promiffum ? Refpondetur affir
mative , quia viget tunc effentia & obligatio ju
ramenti . Tamb, n.6. Mazzot. loc. cit. & Sanch.
lib. 3. cap. 10. num. 5. cum S. Bonav. Leon. &
Suar. qui oppofitum vocat improbabile . Et hoc
dicendum , etiamfi is nullum habuerit animum
fe obligandi ex vi promiffionis , quia obligatur
aliunde ex vi juramenti , ut Sanch. n.6. Tamb.
ibid. & Mazzott. loc. cit. Qui etiam reste ad
vertit , quod is , qui habet verum animum ju
randi , & nihil cogitat de juramenti obligatio
ne , vere obligatur , quia obligatio fequitur ex
ipfa juramenti natura , & qui vult atum , vult
confequenter ejus proprietates . Idem ait , fi il
le ignoret obligationem juramenti ; fed huic
probabilius contradicunt Salm. di& t . c. 1. n. 23.
loquendo de voto , ubi ex fententia communif
fima dicunt , quod fi quis ignoret votum tra
here fecum obligationem , & cum hoc errore e
mittat votum , obligationem nolendo , is ad vo
tum non obligatur , quia nemo obligationem
`contrahit , nifi volens fibi illam imponat , Vide
dicenda de Voto num . 201. verf. Sed quær: I. Et
vide mox fupra dicta , ubi vidimus cum D. Th,
juramentum non obligare ultra intentionem yo
ventis . Si autem quis injufte cogatur , puta a
latrone , ad aliquid promittendum cum juramen
to , poteft licite intendere non velle implere
promiffum , fi relaxationem juramenti obtinue
rit . Ita probabiliter Croix lib. 1. p. 3. n. 278.
cum Suar. Sanch. & Diana .
"" 2. Defectu fecundæ veritatis vere pejerat 173
,, is , qui quod promifit , poftea non implet , &
,, rationabiliter implere poteft . Id folum hic
"" dubitatur ; an qui promifit rem exiguam cum
,, juramento , v. gr. dare alteri unum pomum ,
,, vel nummum pro eleemofyna , vel caftigare
,, prolem , vel inter vendendum nolle fe mino
22 ri pretio vendere , vel nolle primum locum
,, occupare , aut præcedere in ingreffu portæ ,
"" &c. an , inquam , fub gravi peccato teneatur
"" hæc fervare? Ubi fpeculative quidem vide
,, tur , quod fic , quia vere adductus eft Deus
"" ut teftis , quod fit facturus : ergo fi fine cau
23 fa non facit , quantum in fe eft , facit Demy
"" teftem falfum : Caj. Val, Tol. lib. 4. c. 44.
"" Nihilominus probabiliter alii tenent contra
", rium , ut Sanch. V. Laym . fup. c. 4.
Magna eft quæftio , an detur parvitas ate
ria in tranfgreffione juramenti promifforii , ita
ut promittens dare aliquid modicum , fi verum
habeat animum præftandi , dum jurat , fed po
ftea non præftat , tantum leviter peccet ? Pri
ma fententia valde probabilis negat . Hanc te
sent Cajet. 2. 2. quæft. 89. art. 7. Dub. 1. Tol.
lib. 4. cap. 22. Leff. cap. 42. n . 23. Bonac. t. 2.
Difp. 4. quæft. 1. p. 14. num. 2. item Val. Reg.
Medin. Cand. &c. apud Salm. tract. 17. cap. 2.
num. 52. Ratio , quia tunc jam violatur jura
mentum , in qua violatione minime datur par
vitas materiæ . Idque videtur fentire S. Thom.
2. 2. quæft. 89. art. 7. ad 3. ubi ait , quod fi
quis compellitur invitus aliquid promittere fub
juramento , licet poftea in judicio poterit repe
tere quod folvit , tenetur tamen interim folve
P re
 226. Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
re promiffum : Quia magis debet damnum tem
porale fuftinere , quam juramentum violare .
Secunda vero fententia non minus probabilis ,
imo forte probabilior affirmat , & hanc tenent
Suar. de Relig. lib. 3. de Juram. cap. 16. n.9.
SotodeJuftit. lib. 8. quæft. 1. art. 7. Dub. 1. Az.
lib. 5. c. 27. quæft. z. Caftrop. tract. 14. Difp. 1.
p.6. num. 8. S. Antonin. part. z. tit. 10. cap. 4.
§. 1. Nav. Man. cap. 12. num. 10. Silv. v. Ju
ram.4. qu. 1. Laym. lib. 4. tract. 3. cap. 14. n. 6.
Salmant. loc. cit. cap. z. num. 53. cum Arag.
Sanch. Jo. aS. Thoma , Rodriq. Trull. &c. Ra
tio, quia in juramento promifforio Deus non
proprie ut teftis adducitur ( nam alioquin per
jurium committeretur , etiamfi deinde promif
fio ex jufta caufa non impleretur ) fed folum
tanquam au& toritatem præbens obligationi , quæ
oritur ex promiffione coram Deo facta , prout
fi quis aliquid promitteret coram Principe , in
tendens ex illius auctoritate fuam firmare pro
miffionem . Hinc dicunt , quod cum poftea pro
mittens non implet quod promifit , non jam pec
cat pejerando , quia perjurium tum tantum pa
tratur , cum invocatur Deus in teftem menda
cii ; abeft vero mendacium , ubi jurans habet
voluntatem implendi promiffum ; non implere
autem promiffionem , non eft mendacium , fed
infidelitas , & aliquantulum gravior ratione ir
reverentiæ , quæ Deo irrogatur , coram quo pro
miffio facta eft ; fed cum res promiffa non fit
gravis , hujufmodi infidelitas ad gravem culpam
non pertingit . Sic etiam ajunt Salm . cit. c. 2.
num. 88. cum S. Antonin. Nav. Caftrop. & aliis
fupra relatis , quod fi quis jurat fervare fecre
tum > & poftea non fervet , haud graviter pec
cat , nifi illud manifeftet cum gravi læfione
Proximi , vel Communitatis .
3. Illud certum eft , quod fi ex eo quod
jurafti , tantummodo parum aliquid non fer
» ves , non eft grave : v. gr. fi jurafti te non
"": bibiturum vinum , non peccas mortaliter pa
"" rum bibendo . Sanch. t. 1. lib. 4. c. 12. n. 21.
» quia tunc excufat parvitas materiæ . Et fic
"T excufantur , qui jurant fervare ftatuta alicu
jus Capituli , Collegii , Univerfitatis , &c. fi
" poftea parvum aliquod ftatutum violent . Et
"2 idem dic de tabellionibus juratis , & aliis mi
„ niftris juftitiæ , ut & de eo qui ex fumma ,
» quam alteri fe daturum juraffet , parum tan
,, tum detraheret . Navar. Suar. Sanch. Vide
" Laym. Bon. p. 13.
374 4. Obligaris probabiliter juramento pro
"J mifforio , etfi extortum a te fit per injuriam ,
" ac metum , ut fi oblitus uti æquivocatione >
" jurafti prædonibus dare lytrum , ufurario ufu
„ ram . Bec. 2. 2. quæft. 82. &c. Negat tamen
» Azor. p. 1. lib. 1. cap. 21. quæft. 13. in mate
27 ria matrimonii , quia matrimonium coa&tun
metu cadente in conftantem virum , nullum
"" eft : hinc etiam juramentum extortum de eo
27 contrahendo videtur relaxatum ipfo jure .
» Caj. v. Perjurium , Suar. cap. 9. Sanch. Bon.
" P.9.
Quæftio magna eft , num obliget in confcien
tia juramentum metu extortum ? Dicitur in con
fcientia, quia in foro externo , ubi præfumitur
non adfuiffe animus jurandi , certe non obligat
tale juramentum , ex c. Verum deJuram. Quoad
forum autem internum prima fententia negat
obligare cum Azor. S. Antonin. Sylv. Lop. An
gel. Panorm. & aliis apud Sanch. de Matrim.
lib. 4. D. 20. num. 3. qui eam probabilem vo
cat , ex Authent. Sacramenta c. Si adverfus ven
ditionem : ubi dicitur , talia juramenta nullius
momenti effe habenda . Hinc dicunt , quod pro
miffio fic jurata vel irrita eft , vel refcindibilis
a metum paffo . Secunda tamen fententia longe
probabilior , quam tenet S. Thom.2. z. quæft. 89.
art. 7. ad 3. Salm. de Contra&. cap. 1. num. 26.
cum Bonac. Sot. Leff. Sanch. Suar.; item Elbel
num. 57. ( qui vocat communiffimam ) & Viva
de Juram. quæft. 7. Art. 4. num. 7. ) qui vocat
communem ) dicit tale juramentum obligare .
Ratio , quia tenemur efficere , ut verum fit quod
juramus , ne Deum teftem falfi faciamus . Ideo
ex cap. cum contingat. de Jurejur. in 6. & aliis
ut infra , regula eft , quodlibet juramentum
fervandum effe , quod fine peccato impleri po
teſt . Refpondetur autem , Authenticam citatam
nom receptam , vel expreffe revocatam fuiffe a
c.8. 15. de Jurejur. Notandum autem , quod
metum paffus tempore , quo ad impletionem ex
vi juramenti tenetur , poteft illius relaxationem
petere ab Epifcopo , vel a quocumque , qui pof
fit juramenta commutare , ut Salmantic. loc.
cit. num.65. cum Lug. Villal. & Ledefm. Et fi
jam folverit promiffum , poteft in judicio repe
tere , vel occulte fibi compenfare , ut Viva loc.
cit. Vide de Contr. num. 177. verf. Quær. z.
5. Obligaris item , etfi juramentum fit er- 175
,, rore , aut dolo extortum , fi dolus , vel error
37 verfetur tantum circa circumftantias acciden
,, tales non magni momenti ; nam fi verfetur
,, circa fubftantiam , ut verb. gr. fi annulum te
"" daturum alteri jures , putans effe ferreum ,
97 cum fit aureus , vel circa circumftantias ma
" gni momenti , quibus cognitis non juraffes ,
59 non obligaris . Vid. Sanch. lib. 3. cap. 11. n.
" 11. Suar. &c. * ( Hanc doctrinam circa qua
97 litates accidentales probabilem putant Salm.
37 de Contractib. cap. 1. num. 21. Sed oppofitam
"" cenfet probabiliorem . At vide n. 187. v. Sed
dubium , & de Voto . hoc lib. 3. n.198. verſ.
77 Certum eft . Et n. 225. ) *
ร 6. Non inducit ullam obligationem , fi ju- 176
"" res rem malam , aut vanam , aut inutilem ,
, aut ( ut habet Cajetan. ) indifferentem , quæ
"" nec ex fine , nec ex circumftantiis cohonefta
,, tur ; quia juramentum non poteft cffe vincu
,, lum iniquitatis , aut vanarum rerum , ac o
,, tiofarum , ad quas Deus non vult nos obliga
,, ri . Bonac. & alii communiter . Ubi nota ex
Laym. fup. cap. 6. juramentum non conva
,, lefcere , etfi talis res illicita , & vana , po
97 ftea mutatis circumftantiis fiat honefta , cum
, juxta reg. 18. juris in 6. non firmetur tractu
,, temporis , quod initio non fubfiftit . * ( Cum
97 Salm. cap. 1. ex num. 55. Hinc etiam adde
» cum Elbel num. 60. Pal. & Tamb. quod fi ju 1
ramentum fit de fervando aliquo a lege pro
97 bibito , non valet , etiam lex probibeat tan
" tum fub pœna ; fecus , fi fit de aliquo a le
" ge permiſſo )
Juramentum in favorem tertii , femper ac im- 177
pleri
 Cap. II. De Juramento . Dub. V. 227
pleri poteft , fine peccato implendum eft ; et derato . Vid. Salm. c. 2. num.95. Dubium eft ,
iamfi fit contra confilia Evangelica , Salm. c.2. fi juramentum expreffe , & fpecialiter fa& tum fit
n. 69. cum Pal. Leff. Sanch. Suar. &c. Et et abftinendi etiam a ludo licito , & moderato , an
iamfi promiffio facta irrita ſit a jure in odium obliget? Negant Dic. Nav. Rodr. & Baffaus
iniqui creditoris , velut promiffio folvendi ufu apud Salm. num. 94. Quia talis lufus pertinet
ras , ut ex c. Debitores deJurejur. Et certum ad virtutem eutrapeliæ . Sed affirmandum eft
hoc effe apud omnes afferit Sanch. Dec. lib. 3. cum Salm. num. 96. Tamb. Pal. Bon. Sanch. &
c. 11. n. 3. Vel promiffio facta meretrici , licet communi ; quia a& tus majoris virtutis eft fe ab
tale juramentum fuerit illicitum , ut Mol. Suar. ftinere etiam ab aliquo actu virtuofo ad majo
Caj. Sanch. cum Salm. de juram. cap. 2. n. 69. rem perfectionem . Hinc fi jurans majus bonum
Intellige fi meretrix jam opus fuum præftiterit ; expreffe intenderit in abftinendo fe a ludo , pu
fecus , fi non . Spor. c. 1. n. 55. Laym, c.6. n. 2. ta , ut Deo vacet , fe mortificet , &c. tenetur
Elbel n. 88. implere ; fecus fi fine tali fine juraverit . Salm.
Aliter tamen dicendum , fi promiffio fit irri num. 95. & 100. infin. In hoc autem ludo bene
ta a jure , quia effet contra bonum commune ; poteft dari materiæ parvitas , quæ metienda eft
Ratio , quia tunc ipfa impletio illicita effet . juxta finem intentum a jurantē . Vide Salm, n.
Ideo non obligat juramentum metu extortum 98. Poteft etiam talis jurans dare pecuniam al
fuper profeffione , matrimonio , fponfalibus , re teri ad ludendum , & ipfum obfervare , & etiam
nunciatione fori Ecclefiaftici , fi fit Clericus : juvare , quia hoc proprie non eft ludere .
Item fuper donatione a Clerico , vel a milite Sanch. lib. 3. Dec. cap. 18. n. 4. Bon, t. 2. D. 4.
facta concubinæ . Ita Salm. de Contr. c. 1. n. 67. quest. 1. p. 16. num. 5. Palaus tract. 16. D. 2. p.
ex c. Diligenti de Foro compet. cum Buf. n. 174. 7. num. 5. & Salm. num.99. cum Cand. Trull.
Quæritur autem , cum contractus eft irritus a Fag. &c.
jure in favorem tantum promittentium , utrum Quær. 2. an obliget juramentum fa& tum con- 179
tunc juramentum firmet contractum , ita ut pro. tra prius juramentum ? Diftinguendum , fi jura
miffarius ex eo acquirat jus juftitiæ ? Affirmant mentum alteri opponitur in actu jurandi , puta
Azor. Sanch. & alii . Sed probabiliter negant fi jurafti non amplius jurare , & poftea jures ,
Elbel n.61 . ac Spor. c. 1. n. 53. cum Tamb. Po v. gr. jejunare , teneris ad jejunium ; quia fe
teft. Pichler , &c. Ratio , quia nullo modo ju cundum juramentum eft tunc de materia lici
ramentum habet vim firmandi hujufmodi con ta , quamvis peccafti jurando . E converfo jura
tra&um ; non ex fe , quia folum obligat virtu mentum fecundum eft nullum , fi opponatur prio
te Religionis ; non ex jure poſitivo , nam , li ri in materia jurata . quia tunc effet de mate
cet ex c. 28. deJurejur. &c. tales contractus de ria illicita : Hinc fi jurafti matrimonium Cajæ
beant fervari ob juramentum , nullibi tamen ( imo etiam fi fimpliciter promififti , ut docet
habetur fervandos effe ex juftitia ; Et ideo hæc Sanch. de Matrim. lib. 1. D. 50. n. 2. ) , & po
obligatio non tranfit ad hæredes jurantis ; & ftea jures Titiæ , hoc fecundum non obligat ;
ipfe jurans deobligatur , relaxato juramento . etiamfi poftea Caja remittat promiffionem 2 ex
Vide Elb. n. 64. regula : Non firmatur tractu temporis quod ab
7. Nec obligaris implere , fi quid jurafti initio non fubfiftit , de Reg. Juris in 6. Ita Croix
,, contra confilia Evangelica , ut non ingredi lib. 3. p. 1. n. 323. cum Sanch. Pal. Tamb. &
,, Religionem , non dare eleemofynam , &c. Salm. cap. 1. num. 102. & 103. cum Suarez &c.
92 Mol. Sanch. Laym. lib. 4. t. 3. c.6. Et licet Notat tamen Croix ibid. cum Sanch. Tamb. &
,, peccaris talia jurando , non tamen peccas non communi , quod fi contractus pofterior juratus.
*
,, implendo . Cajet. V. Perjurium . ( Ita Sal. impleatur , validus eft , quamvis illicitus , quia
,, c. 2. n. 58. Nifi juramentum fat in favorem per juramentum non invalidatur a&us , qui a
,, tertii , cum Leſſ. Sanch. Suar. Pal. &c. ut lias valide fieri poterat .
,, mox fupra , & eod. Buf. mox infra ) * . An autem valeat votum contra aliud votum ?
99 8. Teneris implere , nec poteft commutari Vid. infra de Voto n. 210. v. Notandum .
,, in aliquod opus melius , ut , v. gr. , religio 29 Refp. 2. Juramentum promifforium eandem 180
,, nem , fi aliquid jurafti in utilitatem , aut gra "" habet conditionem , eodemque modo expli
,, tiam alicujus hominis , aut aliquorum ; dum. » , candum eft quo promiffio , vel propofitum
,, modo fit honeftum , & fine peccato impleri ,, cui eft annexum . Ratio eft , quia acceffo
,, poffit . Unde , v. gr. , alumnus , qui juravit ,, rium fequitur principale ; ideoque quando non
,, ferviturum Principi , aut huic vel ifti Ec " obligat promiffio , nec obligat juramentum
,, clefiæ , &c. non poteft ingredi religionem fine ,, appofitum . Leſſ. lib. z. cap. 42. d. 2. Bonac.
,, relaxatione . Excipe tamen , fi juraffes Titia 23 d. 4. q. 1. p.6. Trull. 1. 2. c. i. d. 17.
,, eam ducere : nam co cafu potes , ea relicta ,
», ingredi religionem ; quia juramentum forti Unde refolves.
,, tur naturam a&tus , cui apponitur ; promiffio
"" ni autem matrimonii hæc tacita conditio i ,, 1. Titius , qui cum juramento promifit nu
,, neft , nifi ingrediar religionem . Vide Laym. " ptias Bertæ diviti , fanæ , virgini , bonæ fa
,, c. 6. Bon. d. 4. q. 1. p . 3. " mæ , &c. non tenetur ftare juramento , poſt
178 Quar. 1. an juramentum non ludendi obliget », quam Berta incidit in paupertatem ; infirmi
ad abftinendum etiam a ludo licito , & modica ,, tatem , fornicationem , vel infamiam , quia
quantitatis ? Refp. fi juramentum fit factum " promiffio ipfa non obligat eo cafu ⭑ ( Et boc
non ludendi in generc , conveniunt omnes non ‫ در‬babetur in c. 25. de Jurejur. ) *
obligare ad abftinendum a lufu honefto , & mo » 2. Qui urbanitatis caufa juravit fe ante
P 2 >> alte
 228 Lib. III. Tra&. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
,, alterum non feffurum , bibiturum , vel in
,, greffurum domum , &c. non peccat contra ju
,, ramentum , fi coactus ab altero prius fedeat ,
"" bibat , vel ingrediatur : tum quia promiffio
,, illa , vel propofitum habet tacitam conditio
"" nem adjunétam , nifi me coegeris , qua fub
‫ دو‬lata , non obligat , & confequenter , nec ju
,, ramentum : tum quia relaxatur ab altero ce
59 dente juri fuo . Bonac. loc. cit. Sanch. Leſſ.
» Trull.
3. Qui juravit fe fervaturum decreta , &
,, regulas , vel ftatuta alicujus Congregationis ,
‫ دو‬Univerfitatis , vel Capituli , tantum tenetur
"" fervare ea quæ funt in vigore , & quatenus
" funt in ufu , vel fervantur a majore parte
" Capituli ; nifi tamen aliud conftet de mente
jurantis , vel hic voluerit fe ad illa indepen
22 denter a ftatutis obligare . Ratio patet , quia
" promiffio ipfa non aliter obligat . Trull. I. c.
‫ در‬Azor.Leff. Dian. p. 2. tract. 6. R. 39. * ( Vid.
,, dicenda n. 181 . ) *⭑
In omni autem juramento promifforio , fictio
ne juris , tacite fubintelliguntur fequentes con
ditiones , I. Si potuero , quia nemo cenfetur fe
obligaffe ad rem impoffibilem phyfice vel mo
raliter , fcilicet cum permagna difficultate non
prævifa. Ita Sporer c. 1. n. 77. Laym. c. 9. n. 4.
Elbel num. 70. II. Salvo jure Superiorum , ex
cap. 19. deJurejur. III. Si is , cui fit promiffio ,
acceptet , vel non remittat : Hæc enim eft pro
miffionis natura quam fequitur juramentum
Elbel ibid. IV. Si res non fuerit notabiliter
mutata . Vid. num. 187. v. Non tenetur . V. Si
altera pars fidem fervaverit : intellige ? fi
promiffio fuit mutua cap. 75. de R. J. in 6.
188 Quæritur, quomodo obliget juramentum fer
vandi ftatuta alicujus Collegii , Congregationis
&c. Attende quatuor regulas communiter a
DD. in hoc puncto traditas , I. Quod tale ju
ramentum intelligitur de ftatutis editis , non
edendis . Salm , cap. 2. num. 72. II. Quod jura
mentum intelligitur obligare fub gravi , aut le
vi , vel tantum ad poenam , vel tantum fub con..
filio , ficut obligat ftatutum . Elbel n. 91. Salm..
n. 78. cum Pal . Sanch. Bonac. &c. III . Quod
tale juramentum non obligat ad ftatuta , quæ
non obligant ob impoffibilitatem , vel ob de
fuetudinem , vel quia fic funt ufu recepta , et
iamfi juramentum præftetur de aliquo ftatuto
particulari . Salm . n. 79. cum Suar. Bon . Sanch.
Prad. &c. IV. Quod neque etiam obligat , fi
aliquod ftatutum a majori parte Communitatis
non obfervetur , Salm. n. 8ọ. cum Sa , Sanch.
Azor. &c. Hinc inferunt Salm. n. 83. cum Sanch.
Pal. Trull. &c, quod Officiales , qui jurant fer,
vare taxam præfcriptam , non peccant aliquid
aliud recipiendo , fi taxa , five ftipendium fit
infufficiens .
182 Quæritur ultra , qualiter obliget juramentum ,
quod præftant Medici apud Collegia ex præce
pto S. PiiV. in Motu proprio anno 1566. Supra
gregem , non vifitandi infirmos ultra tertium
diem , nifi certificentur de Confeffione infirmi
per refcriptum Confeffarii ? Dicunt Salm. cap. 2 .
num.91. cum Sanch. Cajet. Prad. Trull. Leand.
c. tale juramentum non obligare , fi non fit
ufu receptum , proet non effe receptum in Hi
fpania teftatur ( ficut nec etiam receptum eft
Neapoli ) . Hinc dicunt ibi , tunc Medicum tan
tum teneri , quando prævidet in infirmo proba
bile periculum mortis , & fimul probabiliter
credit eum effe in mortali , vel neceffarium ef
fe , ut difponat de rebus fuis ad folvenda de
bita , tollendas lites &c. Ita Salmantic. ibid.
n. 92. & P. Eibel de Jur. num. 91. in Diœcefi
autem Neapolitana per ultimam Synodum fa
Aus eft cafus refervatus cum excommunicatio- .
ne , nam antea erat fine excommunicatione ; Ibi
enim num. 4. fic dicitur : Medici , qui vifitan
tes in leto infirmos poft tres dies a vifitatione
non curaverint , ut prædi &ti infirmi peccata fua
idoneo Confeffario confiteantur , aut alias non de
feruerunt , fecundum terminos Conftitut. S. Pii
V. & Innocentii XI. Sed , ut dixi , hujufmodi
Conftitutio non eft Neapoli ufu recepta , ut plu
res Sapientes mihi afferuerunt , quando infir
mitas levis eft : dum vero periculofa eft , viget
Conftitutio , & refervatio . Hinc Mazzott , de
Sacram. Panit. tom. 3. pag. 287. & pag. 550. 10
quens de prædi&o Cafu refervato , ait Confti
tutionem S. Pii a confuetudine temperatam ef
fe , ut intelligatur tantum de morbis pericu
lofis . Excufaretur tamen Medicus , fi per alium
moneret infirmum , vel fi certe cenferet moni
tionem non profuturam . Dicitur certe , nam in
dubio tenetur monere . Ita Elbel di& t . num. 89.
cit. Sanchez , Bonacina , Tamburin. &c. Idem
ait Mazzott . di& t . pag. 287. qui addit fufficere
teftimonium domefticorum , vel ipfius infirmi
de Confeffione recenter pera&ta , fi fint fide di
gni . Sed in hoc regulariter dico domefticos fa
cile ut fufpe& tos habendos . Vide dicenda fu
fius de hoc punto in Tom. II. de Sacrament.
Pænitent. num. 664. & in Praxi Confeffar. nu
mer. 53.
4. Qui juravit fe fervaturum fecretum , 183
‫ دو‬non peccat contra juramentum , illud dete
,, gendo , quando non poteft illud celari abfque
,, gravi fuo , vel alterius damno , quia ipfa pro
"" miffio fecreti non videtur obligare , nifi hac
,, conditione , fi non noceat . Sylv. Bonacina ,
"" Sanch. Trull. loc. cit. Quoad revelandum
" fecretum . Vide dicenda lib. 3. num. 971. v.
"" Hoc )
Juramenta autem de fervando fecreto , quæ
præftantur in Congregationibus circa ele& tiones ,
vel alia , obligant graviter vel leviter juxta
nocumentum quod afferre poffunt . Ita Elbel n .
90. cum Henno, quia obligatio juramenti fequi
tur obligationem fecreti . Idem dicunt Spor. tr.
3. c. I. n. 42. Croix l . 3. p. 1. n . 329. &c. de ju- '
ramento fervandi fecretum circa artem confi
ciendi aliquam medicinam . Imo , non obftante
juramento , teneris ex caritate eam revelare ,
fi aliter quis fubiret grave periculum mortis , ´
cum juramentum non fit vinculum iniquitatis .
Ita Croix cum S. Th. Suar. &c.
995. Qui juravit Judici , fe di &urum quæ no
,, vit , non tenetur revelare occulta . Ratio pa
,, tet . Leff. Bonac. Trull. loc. cit.
.‫ د‬6. Qui juravit " fe foluturum debitum
"" intra menfem > non tenetur intra illum '
37 vi juramenti folvere , fi a creditore ter
,, minus folutionis prorogetur : quia , cum hie
,, cedat
 1
Cap. II. De Juramento .
,, cedat juri fuo , ceffat obligatio promiffionis ,
»
, & confequenter juramenti . Azor. Bon . Trull.
» l. c. n. 18.
184 Quæritur 1. utrum , qui promittit concubi
næ cum juramento aliam non cognofcere , te
neatur ad illud ? Negant Dian. cum Fag. Quia
-finis talis promiffionis fuit pràvus , nempe con
fervandi amicitiam , & quia tale juramentum
præberet occafionem permanendi in peccato .
Sed affirmant probabilius Salmant. cap. 2. cum
Sanch. Prad. Quia ex regula generali im
pleri debet juramentum femper ac impleri po
teft fine peccato : Occafio autem illa venit per
accidens .
185 Quæritur 2. utrum promiffio prodiga cum ju
ramento obliget ? Affirmant alii ap. Salm. v.
ib. n. 71. Sed probabilius negant Salm . d. loc.
cum Sot. Suar. Trull. &c. Quia talis promiffio
faltem eft leviter mala , & ideo juramentum ,
" cum non fit vinculum iniquitatis , non obligat
ex Reg. Non eft juris in 6. Non eft obligatorium
contra bonos mores præftitumjuramentum . Salm.
n. 78. Vide dicenda de Matr. I. 6. num. 851 .
v. Cum autem .
186 Quæritur 3. utrum qui promifit redire ad
carcerem cum juramento , teneatur ad illud
cum probabili timore mortis , vel graviffimi da
mni injufti? Prima fententia negat , quia ef
fet actio mala fponte morti fe offerre . Ita Na
varr. Man. c. 12. n. 18. & Vafq. Nav. Pon.
Covarr. Tamb. Reg. ap. Salm. c. 2. num. 74.
Secunda fententia multo probabilior affirmat >
quia , pofita promiffione , redire cffet opus vir
tutis . Jta Tolet I. 4. cap. 22. n. 2. Suar. I. 2..
cap. 10. n. 14. & 15. Leff. lib. 2. cap. 42. n.
28. & Salm. n. 75. ( licet primam vocent pro
babilem ) cum Bon. Sanch. Leff. Suar. Laym.
Toled. &c.
Parentes , aut Domini jurantes punire filios ,
vel famulos , raro peccant , fi juramentum non
impleant , vel quia delinquentes jam fint emen
dati , aut emendationem promiferint ; vel quia
juramentum fuit de re inutili , aut potius de
vindi&a inordinata . Ita Laym. num.9. cap. 14.
Anacl. D. 2. num. 22. & Elbel n. 87. cum Gob,
alufque fatis communiter . Additque Elbel ple
rumque talia juramenta fieri fine intentione ju
randi , fed tantum terrendi ; vide dicenda num.
feq. 187. ad IV.
D U BIUM VI.
Quibus cafibus excufetur ab impletione ,
qui in promifforio juramento obli
gationem contraxit ?
187 An excufet mutatio circumſtantiarum ?
188 An excufet ceffatio caufæ finalis?
187 ESP. Tales cafus præter ea , quæ ex fu
"" R perioribus colliguntur , a Tol. & Caj.
"" recenfentur ifti . I. Si quod bonum erat tem
,, pore juramenti , propter circumftantias po
>> tea fiat illicitum , vel vanum , vel impedi
,, tivum majoris boni , vel melius fit omitti ,
», quam impleri . Sanch. c. 14. * ( cum Salm,
,, c. 2. n. 65. ) * II . Si juramentum mutes in
Lig. Theol. Tom. I.
Dub. V. 229
,, opus aliquod aperte melius , & Deo gratius :
"" id enim quifque per fe poteft , ut habet Tol.
c. 13. Excipe tamen femper , fi quid in ho
,, minis commodum juraffes : nec enim Deus il
"" lum vult defraudari . III. Si notabiliter mu
,, tetur ftatus rei , ut fi v. gr. juraffes aliquem
,, punire jufta punitione , is autem fupplex ve
"" niam peteret , & ageret poenitentiam , poffes
"" ei fine perjurio condonare : quia juramentum
,, obligabat , fervato eodem ftatu , in quo non
,, pœniteret . Lay. c. 9. ( Vide mox infra v.
,, Non tenetur . ) * IV. Si res jurata fata fit i
"" nutilis ad intentum , maxime fi magis illius
"" deftru& tiva ; ut fi verbi gratia ex correctio
"" ne impœnitentis filii notaretur is magis de
"" ftruendus , quam emendandus , aut fit turban
"" da familia , fecuturæ rixæ cum uxore , & fic
,, præftet non corrigere . Regin. lib. 18. cap. 56.
"" Bon. loc. c. p. 14. * ( Hinc fi pœna , quam mi
"" natur pater , parum conducat ad correctionem ,
" ipfe non tenetur implere , faltem non fub gra
"" vi . Salm. n. 63. cum Soto , & Sanchez . Ex
" cufatur autem ab implendojuramento , quiju
"" rat comminatorie ex ira , vel non ferio , utſo
"" lent pueri . Salm . n . 61. 63. cum Bon. & Ca
,, jet. Vide dia n. 186. in fine . ) V. Si ita
" ferant conditiones illæ , quas in quovis pro
"" mifforio juramento tacite fubintelligi natura ,
" & DD. docent . Tales autem funt , ut Laym .
"" dicit ( Sup. e. 9. ) 1. fi potero , 2. falvo ju
"" re Superioris 3. nifi res notabiliter matetur.
"" ⭑ (Quid fi fuperveniat circumftantia nonpræ
,, vifa? Vide dičta n. 180. v. In omni : ) ⭑ 4.
"" nifi obligatio tollatur . De quo fequens Du
,, bium .
Non tenetur quis implere juramentum , quan
do fupervenit notabilis mutatio , v. gr. pericu
lum mortis , infamiæ , vel alterius gravis da
mni , quia non cenfetur in tali cafu voluiffe
fe obligare , cum per mutationem tunc res fit
diverfa quam promiffa ; In dubio autem , an
mutatio fit notabilis , tenetur . Palaus tr. 15.
D. 1. p. 20. n. 4. Sanch. Dec. I. 4. c. 2. n. 34.
Salm. de Jur. c. 3. n. 20. cum Trull. Leand.
&c. Vide de Voto n. 225.
Sed dubium eft , num fit de fe fufficiens illa
mutatio , etiam non notabilis , qua tamen præ
vifa , ille juramentum non emififfet ? Prima
fententia affirmat ex S. Thom. in 4. dift. 48.
9. 1. a. 3. q. 1. ad 1. qui fic docet . Id libera
re a voti , vel juramenti obligatione , quod fo
a principio notum fuiffet , ea fieri impediret .
Ratio , quia intentio fe obligandi tunc vel de
eft , vel fic interpretatur . Ita Navarr. Man,
c. 18. n. 7. Sylveft. v. Votum , 2. q. 17. in
fin. Molina to. 2. de Juft. D. 272. coll. 2. &
7. item S. Anton. Henr. &c. ap. Salm. d. c. 3.
7. 21.
Secunda fententia tenet non fufficere , quia
obligatio non eft defumenda ex promiffione , quæ
in futurum non fieret ; fed ex illa , quæ jam
facta eft . Ita Suar. I. 4. c. 9. n. 8. Sanch. Dec.
1. 4. c. 2. n. 22. Pal. tr. 15. D. 1. p. 20. n.
3 & Salm. ib. n. 22. cum Sot. Cajet. Val. &c.
Merito tamen dicunt non poffe negari pro
babilitatem primæ fententiæ . Imo ipfimet Sal
mant. 6. 1. n. 152, cenfet illam effe notabilem
P 3 muta
 230 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
mutationem , quæ fi a principio cognita fuiffet , Curiæ fit ad majorem cautelam . Ita Salm, d.
jurans non promififfet ; quod utique cum prima n. 4. cum Caj. Pont. Suar. Pal. Trull. Dian.
fententia cohæret . Vid. de Voto n. 226. Prad. Arag. &c. Sed hoc non obftante , prima
188 Adde , quod ceffat obligatio juramenti , aut fententia negativa omnino eft tenenda ; nam ob
voti , fi ceffat caufa finalis illius , v. gr. promi ligatio juramenti jam contracta , cum fit certa ,
fifti pauperi eleemofynam , fed ille poftea fit di & poffideat , auferri non valet per difpenfatio
ves : promififti non ingredi tałem domum ob nem tantum probabiliter validam . Aliter autem
periculum , fed illud ceffet : promififti peregri dicendum videtur quoad juramenta fa&ta homi
nationem ob falutem patris , fed ille moriatur , ni , quando obfint bono communi ; Imo hujuf
& fimilia . Ita Sanch . lib. 4. c. 2. n. 42. Suar. modi juramenta funt per fe nulla , vide dieta
lib. 4. de Voto c. 18. n. 3. Bon . D. 4. q. 2. p. 3. n. 177 . "
§. z. n. 10. Pal. tract. 15. D.9. p. 20. num. 1. & 4. Quoad commutationem , eadem eft ra- 191
Salm. c. 3. n. 16. cum Prado , Trull . Tamb . &c. "" tio , quæ de difpenfatione .
Secus vero , fi ceffat caufa tantum impulliva . 22 5. Quod attinet ad remiffionem , five rela
Ibid. ,, xationem , juramentum fa& tum in favorem
hominis non poteft relaxari , nifi ab eo cui
DUBIUM VII. ?? factum eft , aut cui is , & promiffa materia
2
22 fubje&ta eft ,
Quomodo obligatio juramenti tollatur per 26. Et is quidem poteft remittere , etfi ta
irritationem , difpenfationem , com "" lis favor ei juratus effet propter Deum , verb.
mutationem , & remiffionem ? » gr. fi quis per Deum juraffet pauperculæ eam
,, ducere , poteft ipfa juramentum illud relaxa
189 Quis poffit irritare juramenta ? Et quis di "" re 2 ut habet Navarr. & alii , contra Sotum ,
Spenfare? ,, & Sylv. quia , licet juramentum principali
190 An difpenfans in votis poffit & in jura ,, ter factum fit propter Deum , quia tamen e
mentis? ,, xecutio eft in favorem hominis , ab hominis
191 De Commutatione , & Relaxatione jura , etiam voluntate dependet .
menti? » 7. An etiam civilis poteftas relaxare poffit,
192 Quid fi juramentum ntum fit faltum in favorem 22 juramenta fuorum fubditorum in temporali
tertii? ,, bus , quando jufta caufa fubeft , v. gr. quia
193 An poffit remitti ab ipfo tertio? ,, metu vel per aliam injuriam extorta funt ,
APPENDIX De ADJURATIONE , & præ ,, controvertitur . Alii negant , alii ajunt apud
cipue de Adjuratione Dæmonum . " Laym. Probabile eft , quod docet Sanch. 1.3.
» C. 12. cum Suarez , non poffe relaxare dire
189 " ESP. De hoc ex conditionibus jam pofi &e , ficut poteftas Ecclefiaftica , quando di
99 tis , & poteftate Superiorum in fuos , ac ,, fpenfat , fed tantum indirecte , verb. gr. ra
,, fuorum vota , a Laym. hic c. 11. & aliis com ,, tione materiæ , vel fupplendo vicem ejus ,
,, muniter hæc traduntur . 22. cui juratum eft, & qui remittere debeat . Plu
,, 1. Quod fpectat ad irritationem , irritare , ra ad forum externum fpe& tantia circa jura
• & annullare poteft juramentum omnis Supe ,, mentum vide apud Laym. Supra cap. 11. Bon.
• ,, rior , maritus , loc. cit.
aut dominus , qui , & quomo "
"" do irritare poteſt fuorum vota . Sanch. c. 69. Pro majori claritate dicendum I. quod , fi 192
» num. 7. Suar. Azor. Fill. lib. 25. c. 9. p. 17. promiffio in favorem hominis , firmata juramen
"9 dub.6. V. Caput fequens ex n. 227. to , nondum acceptata fit , non eft obligatio il
,, 2. Poffunt & iidem irritare juramenta pro lam implendi , & revocari poteft ; quia jura
,, mifforia fata in gratiam hominis , quotie mentum tunc eft accefforium , & fequitur na
,, fcunque ipfam promiffionem , feu contra& tum turam promiffionis , fecus autem , fi promiffio
,, infirmare iis conceffum eft . principaliter fuit facta Deo . Hoc certum eft .
,, 3. Quoad difpenfationem quicumque habet Vid. Salm. deJuram. c. 2. n. 56. cum Suar. Leſſ.
» poteftatem ordinariam vel delegatam ; vel fufus de contract. c. 4. n. 70.
» privilegium difpenfandi in votis , poteft in Dicendum II. quod , fi talis promiffio fit ac
"" iifdem difpenfare , etiamfi jurata fint . ceptata a tertio , cui facta fuit , tunc fine ejus
190 Quæritur hic , an qui habet facultatem dele confenfu nec etiam a Pontifice relaxari poteft .
gatam difpenfandi in votis , poffit difpenfare in Eft adhuc commune ap. Laym , de Jur. cap. 11.
juramentis ? Prima fententia probabilis negat , n. 15. cum S. Th. 2.2. q.80 . art. 9. ad 3. Tamb..
quia vinculum voti , & juramenti diverfum eft ; 1. 3. c. 7. §. 3. n. 3. Salm. c. 2. n. 68. Croix 1. 3 •
& ideo ex ftylo Curiæ facultas quoad juramen P. 1. n. 358. Et hoc , etiamfi juramentum prin
ta fpecialiter conceditur . Ita Leff. lib. 2. c. 42. cipaliter fit fa& tum in honorem Dei , ut dicit
n.6. & Sanch. Bon. Azor. ac Led. ap. Salm . de Croix ibid. cum Sanch. Suar. Leff. Lug. Dian.
Juram. c. 3. n. 3. Secunda vero fententia non Moya &c. femper ac per acceptationem fit ter
minus probabilis affirmat , quia juramenta præ tio jus acquifitum . Sed de hoc juramento prin
ftita foli Deo , licet fint vincula diverfa a vo cipaliter in Deum emiffo magna vertitur quæ
tis , in ordine tamen ad difpenfationem , ut vo ftio , circa quam vide dicenda cap. 3. de Voto
ta reputantur , argumento 1. Tantum . ff. de Ser 1.255 .
vo corrupto , ubi : Difpofitum in uno equipara Limitatur tamen Dictio II. mox lata in tri
torum , cenfetur diſpoſitum in altero . Illa autem bus cafibus . I. Si jurans fit fubditus , & jura
fpecialis conceffio quoad juramenta ex Stylo mentum fit circa ca , que Superiorum poteftati
fub
 Cap. II. De Juramento .
fubduntur , ut docet S. Tb. loc. cit. Ideo Pon
tifex irritare poteft omnia juramenta circa Be
neficia , Officia Ecclefiaftica &c. Parentes et
iam poffunt irritare juramenta impuberum , non
vero puberum circa res proprias ipforum ; Tu
tores pupillorum ; Superiores Religioforum ;
Viri uxorum circa bona dotalia : Domini Ser
vorum . Vid. omnia ap. Salm, c. 3. ex num. 4.
cum Buf. n. 2.
Lim. II. Si juramentum non poffet fervari fine
damno communi , prout effet juramentum non
denunciandi , non accufandi &c. vet fuper con .
tra&u a lege vetito , v. gr. folvendi pœnam , Gi
quis refiliat a fponfaliis ; quod prohibetur cap.
Gemina de fponf. ( An etiam folvendi perdita
ludo prohibito , ut dicunt Salm. Vide dicenda
de Ludo tra&. de Cont. D. 13. ) Talia juramen
ta verius relaxatione non indigent , cum de fe
fint nulla , juxta dieta n . 177. v. Aliter . Efto
tamen effent valida , ab Ecclefia relaxari pof
funt . Salm. ibid. n. 6. cum Sanch. Pal. & Gut
tier. Nomine autem Ecclefiæ veniunt non fo
lum Pontifex , fed etiam Epifcopi , Capitula Se
dibus vacantibus , & alii jurifdi& tionem Epifco .
palem habentes , ut Salm. n. 7. & 8. & etiam
Confeffarii delegatam facultatem habentes di
fpenfandi in votis , qui poffunt etiam talia ju
ramenta relaxare , ut Buf. n. 3. & Salm, n. 9.
cum Rodr. Ledefm.
Lim. III. Si juramentum fit dolo , aut metu
extortum ; tunc enim etiam ab iifdem , ut fu
pra , relaxari poteft in pœnam extorquentium ,
ut certum eft apud omnes ; etiamfi juramentum
fit extortum ab alio tertio , infcio principali ,
Salm. n. 7. cum Suar. Sanch. Pal. Mol. Arag.
Imo hoc currit , etfi promiffio non eft indebi
ta , puta de folvendo debito vero ; fed juramen
tum injufte fit extortum ; Et etiamfi extorquea
tur juramentum per metum levem , faltem pro
foro interno , ut Salm. n. 8. cum Sanch. Suar.
Pal. ex c. Scilicet , & c. Accepta de Refit.
Spol. ubi folum juramentum omnino fpontaneum
relaxari nequit .
193 Certum autem eft , quod juramentum in fa
vorem tertii poteft libere ab eo remitti , abfque
relaxatione Ecclefiæ , ut docent omnes cum D.
Tb. 2.2. q. 89. art . 9. ad 2. Sed quæftio eft , an
juramentum fa&tum in favorem tertii ceffet ex
illius remiffione , etiamfi promiffio principali
ter fit facta Deo? Negat S. Th. ibid. nifi op
pofita fit conditio , fcilicet , fi ita videbitur ei ,
cui promittitur ; Et idem tenent Salm. cap. 3.
mum. 10. generaliter loquendo cum Sot. Sylv.
Sanch. Bon. Pal . &c. E converſo Buſemb. hic
num. 6. cum Nav. & Croix lib. 3. p. 1. n. 358.
cum Gob. Tamb. probabiliter tenent ceffare ob
ligationem . Ratio , quia licet promiffio fit fa
&a Deo , fuit tamen femper facta dependenter
a voluntate hominis , cui juratum eft , fcilicet
fi ille non remittat excufationem . Et hanc
quoque fequuntur Salm . n. 14. cum Sanch. Pal.
Trull. Prad. Fag. Leand. &c. contra Scot. Sylv.
c. femper ac , licet juramentum principaliter
fit fa&tum in honorem Dei , promiffio tamen
tota cedat in favorem partis , puta fi quis in
tuitu pietatis juret huic Ecclefie Calicem da
Dub. V. 231
re , huic pauperi eleemofynam , hanc Religio
nem ingredi . An autem Juramentum , vel Vo
tum Perfeverantie , quod emitti folet in aliqui
bus Congregationibus , poffit relaxari , vel di
fpenfari ab Epifcopis , fine Congregationis con
fenfu . Vide dicenda n . 255. infra .
APPENDIX
DE ADJURATIONE .
I. >
A aut San&orum , vel
rum facrarumeft, invocatio ad re
in-.
ducendum aliquem ad quoddam agendum , vel
omittendum . Ita S. Tb. 2. 2. q.90. art. 1. Alia
autem eft Solemnis , quæ fit a Miniftris , & mo
dis ab Ecclefia conftitutis ; alia Privata , fine
hujufmodi folemnitatibus . Item alia eft Depre
cativa , prout fuit illa Principis Sacerdotum :
Adjuro te per Deum vivum , ut dicas nobis , f.
tu es Chriftus &c. Matth. 26. Alia Imperativa ,
quæ competit tantum Superioribus erga fubdi
tos , & Exorciftis erga Dæmones .
II. Ut adjuratio fit licita , tria requiruntur ,
ficut in juramento , fcilicet I. Veritas , ideft ,
ut adjurans vere intendat affequi quod petit ,
& vera fit caufa ob quam petit ; Carentia au
tem hujus veritatis raro erit plufquam venia
lis , nempe fi fictus pauper per Deum petat e
leemofynam , ut dicunt Sanch. Dec. 1. 2. c. 42.
num. 5. Sporer de 2. Præc. c. 1. num. 163. Elbel
Conf. 6. n . 153. II . Juftitia , ex cujus carentia
certe graviter peccaret rem petens graviter ma
lam , ex communi DD. Quid fi rem petat le
viter malam? Tenent effe veniale Salm. de 2.
Præcept. cap. un. n. 4. Sporer n. 165. cum Suar.
Bonac. Sanch. Tab. Sed melius Elbel n. 97.
dicit effe mortale , quia fatis gravis videtur ir
reverentia inducere alterum ad rem malam ope
Divinæ au& toritatis . Vide di&a num. 146. v. 5.
Venialiter . III . Judicium , ideft debita difcre
tio , cujus carentia certe non eft nifi ve
nialis .
III. Tantum creaturæ intelle&uales poffunt
directe adjurari , it Homines , & Dæmones . In .
directe autem etiam irrationales , ut fal , nu
bes , locuftæ , &c . adjurando vel Deum , ut ea
rum ufus nos adjuvet ; vel Dæmones , ut per
eas defiftant nocere , prout docet S.Thom. 2. 2.
4.90. art. 3. cum aliis communiter .
IV. Privatim omnibus quidem licitum eft ad
jurare ; folemniter autem tantum Ecclefiæ Mi
niftris ad id conftitutis , & cum Epifcopi ex
preffa licentia . Ita communiter Salmantic. cum
aliis , ex Luc. 10. 19. Ecce dedi vobis poteftatem
calcandi ferpentes & Scorpiones , &fuper omnem
virtutem inimici . Et ex Marc. 16. In nomine
meo Demonia ejicient .
V. Præfertim autem circa Adjurationem De
monum , duo præcipue hic funt notanda . I. Ut
cum eis adjuratio fit imperativa , non vero de
precativa . II. Ut fiat tantum ad amovenda da
mna , & vexationem obfeffi , non autem ad va
nitatem & curiofitatem ; hinc dicunt DD. com
muniter cum Salmanticenf. de 2. Præc. cap. un.
num. 55. non poffe excufari a peccato gravi ,
P 4 qui
 232 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
qui multos fermones inutiles haberet cum Da ac Reliquiis San& torum ; aut Aqua benedi&a ,
mone obfidente . Agnus Dei , &c. 5. Caveat , ne cum Dæmo
Sed quæritur 1. an fit mortale quærere a Da ne jocetur , fed potius pauca proferat , & non
mone unam vel alteram rem curiofam ? Affir permittat ei plura loqui , fed imperet tacere .
mat Palaus , quia tunc Exorcifta potius vide 6. Caveat etiam , ut advertit Rituale , ne ob
tur deprecative quærere , quam imprecative . di&um Dæmonis , confugiat ad Magos , ut ma
Sed probabilius eft tantum veniale , fi revera leficium diffolvant . Jubeat tamen Dæmonem di
adjuratio fiat imperativo modo . Ita Sanchez , cere , an ibi fit ob maleficium ; & ut figna ma
Dec. lib. 2. cap. 42. num. 25. item Cajet. Suar. lefica reddat , vel revelet . 7. Regulariter E
Nav. Sot. communiter cum Salmantic. num. 55. xorcifmum faciat in Ecclefia , januis apertis ,
& 56. nifi honefta adfit caufa ( ut dicitur in Rit. ),
Quæritur 2. quæ liceant Exorciftis a Damo ut fiat domi . 8. Excludat mulicres " pueros ,
ne interrogare ? Licet quidem interrogare o & viros otiofos , quorum modica fides expulfio
mnia , quæ ad ejus expulfionem conducant • ni obftare poteft . 9. Repetat pluries commina
Salmanticenf. num. 51. cum S. Thom. & com tionem , & verba , quibus obfervat Dæmone:a
magis angi , femper augendo pœnam . Dema
muni . Hinc poffunt quærere numerum , & no
advertat nulla adeffe figna infallibilia egref
mina eorum qui in obfeffo habitant , & a quan
to tempore , ut habetur in Rituali Romano . fus ; probabilia tamen figna funt , fi per lon
gum tempus obfeffus fit a moleftiis immunis ;
Item caufam fui ingreffus . Item fignum fui e
item Dæmonum confeffio , ingens vomitus re
greffus , ut communiffime contra Sotum per rum putridarum , vel halitus valde foetidus
:
mittunt Sanch. num. 28. Salmanticenf, cum Pal.
Del Rio , Trullench. &c. An autem liceat quæ item magni clamores , qui ibi audiantur ; item
rere imperative a Dæmone manifeftationem a fi obfeffus remaneat in terram dejectus & quafi
mortuus , ac fimilia . Probabilius autem non li
licujus veritatis ? Negat Elbel Conf. 6. numer.
cet concedere Dæmoni , quod invadat aliud cor.
156. quia ( ut ait ) non videntur Miniftri a
pus hominis , vel beftiæ , ut exeat ab energu
liam habere poteftatem , nifi interrogandi tan cenfet Elbel
tum ea quæ ad eum expellendum conferunt . meno , ficut ille promittit , ut
e num. 167. cum Bonac. Tamb. & aliis contra
Sed probabilius & communiffim affirmatur li
cere , fi id conducat ad Divinam gloriam . Ita Pal. &c.
Communiter autem dicunt DD. Exorcifmos
Sanch. nuni. 24. ac Cajet. Sot. Con . Tab. &c.
habere vim infallibilem expellendi Dæmones
aum Salmanticenf. num. 59. Atque expreffe hoc tamquam ex opere operato . Ita Sporer de 2.
docet D. Thom . 2. 2. quæst. 95. art. 4. ad 1. "bi Præcept. num. 167. Sanch. di& t . cap. 42. num.
ait : Aliud autem eft inquirere aliquid a Dr
16. Pal. p. 4. num. 19. Elbel num. 160. & Sal
mone fponte occurrente , quod quandoque licet
manticenfes num . 17. 22. cum Cajetan. Sot.
propter utilitatem aliorum , maxime quando Di
Trullench. &c. Nec obftat , quod plures Exor
vina virture poteft compelli ad vera dicenda . cifmi effe&um non habeant ; nam ut dicunt
Et aliud eft Dæmonem invocare ad cognitionem Salmanticenf. femper illi aliquem effe&um for.
occultorum acquirendam ab ipfo ; Quod certe tiuntur , fi non complete , faltem imperfe
malum eft . to , vires Dæmonum attenuando . Vide alia
Quid fi Demon affignaret pro caufa fui in
apud Del Rio fufe de hac materia tractan
greffus , obfeffum invalide fuiffe baptizatum ,
an hic rebaptizandus effet fub conditione ? Ex tem .
una parte videtur negandum , quia nulla Dæ 111.
CAPUT
moni præftanda eft fides . Ex alia videtur affir
mandum quia Dæmon ex vì Exorcifmi tene
De Voto .
tur patefacere veritatem . In hac difficultate ra
tionabiliter opinantur Salm. num. 6. hunc non D U BIU M 1.
effe rebaptizandum , nifi aliunde adfint validæ
conjectura non accepti Baptifmi , nempe fi ba Quid fit Votum , & quotuplex ?
ptizans fuerit maleficus , vel hæreticus , vel
muliercula parum inftru& ta , vel acer inimicus
Parentum baptizandi , qui dixerit velle utcifci , 194 Quid eft Votum ?
& fimilia . 195 Quotuplex eft Votum .
Exorcifta autem , ut obfeffus vere liberetur , ESP. 1. Et promiffio facta Deo , delibe- 194
fedulo curet fequentia obfervare , 1. Prius be .. rate , de bono poffibili , & meliori . S.
ne exploret , an ille revera obfideatur a Demo ‫در‬ R
Thom. 2. 2. quæft. 86. Vid. Sanch. & Laym .
ne . 2. Muniat fe Fide , fiducia , & Charita ""
lib. 4. t. 4. Unde patet , quod Votum fit a
te ; infuper & oratione , & jejunio , & maxi 23 Aus latriæ foli Deo debitus . Quare , dum
me humilitate , alias parum proficiet . Dicunt "7 vovemus quædam San& tis fenfus eft voveri
tamen Salmanticenf. num. 7. Exorcifmum fuam "" ea Deo in honorem fimul San& torum . * ( Ut
vim habere , etiamfi fiat ab eo qui eft in pec "
" ex communi acceptione
Ecclefiæ , Salmantic.
cato. 3. Inducat obfeffum ad Confeffionem "" de Voto , cap. 1. num. 29. ) , ficut templa ,
confidentiam , & orationem . 4. Utatur Exor "" & altaria ædificamus Deo in eorumdem ho
cifmis in Ecclefia Romana , vel faltem in fua ‫در‬
norem . Porro ex fingulis particulis datæ de
Dioecefi approbatis . Utatur etiam invocatione "" finitionis multi cafus refolvuntur , quos , ut
nominum Jefus , Mariæ , & item figno Crucis , 22 22 12
 Cap. III. De Voto . Dub. I. & II.
>> vitetur confufio , & confulatur memoriæ , ſe
paratis dubiis proponam .
195 ,, Refp. 2. Dividitur Votum , I. in Abſolu
tum , & Conditionatum . Illud eft , quod fit
33 fine ulla conditione , ut vovea eleemofynam :
,, hoc autem , quod fit cum conditione , ita
" ut nifi hac pofita , non exurgat obligatio ;
» ut voveo elemofynam , fi fanitati reftituar ,
" vel ( quod dicitur Pœnale ) voveo facere di
» fciplinam , fi hoc fecero . II. In Solemne , &
" Simplex. Illud eft , quod ut tale acceptatur
", ab Ecclefia , & funt hæc duo : votum cafti
"7 tatis > quod majoribus Ordinibus annexum
,, eft , & votum profeffionis religiofæ . Simplex
,, autem votum eft omne aliud , quod talem
» folemnitatem non habet . Ubi fciendum ,
», quod votum folemne reddit perfonam jure
,, inhabilem ad contractus , vel actus contra
,, votum , ut ad matrimonium , vel dominium
,, bonorum habendum . Vide infra lib. 4. c. I.
» in tra&. de ftatu relig. Simplex autem tale
» votum verb. gr. caftitatis ( excipio quod in
" Societate JESU emittitur poft Novitiatum ) ,
"9 aut ingrediendæ Religionis , etfi reddat con-
" tractum , verb. gr. matrimonii , illicitum >
,, non tamen invalidum . Vide infra lib. 6. de
,, Matrimonio . III. In Reale , & Perfonale .
,, Illud eft , cum pecunia , vel alia res exter
,, na pretio æftimabilis promittitur , ut calix ,
,, eleemofynam : hoc autem , cum aliqua ho
,, minis actio , vel ceffatio ab actione , ut vo
,, tum jejunii , peregrinationis , abftinentiæ a
1, lufu . His aliqui adjungunt Mixtum ex u
,, troque , ut fi voveas peregrinationem cum
», oblatione alicujus rei Vide Leffius lib. 2.
1, сар . 40.
DUBIUM II.
Que requiratur Voti deliberatio , & intentio .
196 Deliberatio requifita ad Votum .
197 De Voto emiſſo ex metu .
198 De Voto emiffo ex errore .
199 An obliget fimplex propofitum ?
200 An ad votum fufficiat promiffio implicita .
201 Quale propofitum voluntatis requiratur ad
votum ? Hinc plura quæruntur , & I. An
teneatur ad votum , qui pofitive noluit
promittere , & fe obligare ? II. Qui non
babuit animum implendi ? III. Qui nega
tive noluit fe obligare fciens obligationem
vati? Q. I. Quid fi nefciens? Qu . II.
Quid fi quis voluit promittere , & pofi
tive noluit fe obligare? Qu . III. Quid fi
quis dubitat , an fe voluerit obligare ? Vel
an noverit obligationem voti? Quid fi du
bitet , an fecerit propofitum aut votum?
196 » > "" quia non fint voluntaria , fed quia vel jus ea
"" requiritur intentio , deliberatio , & li
"" bertas perfecta , qua quis libere , & directe
,, in fe voluerit promittere , cum animo fe ob
,, ligandi . Ita Do&ores communiter . Leff. Bon.
3 d. 4. 9.2. P. I.
233
Unde refolves .
,, 1. Ætas , & ufus rationis ad vovendum ea
" fufficit , quæ fatis eft ad peccatum mortale
" perfecto actu humano , & directo in fe voli
,, tum . Excipe tamen votum folemne reli
,, gionis , quod invalidum eft ante certam æ
99 tatem .
,, 2. Non obligat votum fa& tum cum femi
,, plena animadverfione , vel deliberatione : v.g.
"" ex repentino animi motu , vel confuetudine ,
,, lingua mentem præveniente , vel ex calore
"" iracundiæ rationis ufum auferente . Azor . San
,, chez , Trull. l. 2. c. 2. d. 1. Ubi notat , non
,, effe fufficiens indicium , quod defuerit præfa
,, ta ratio , vel deliberatio , fi voventem facto
" voto mox poeniteat ; item motum iræ raro , &
vix unquam impedire ufum rationis . * (Hine
,, videndum an adfint alie circumftantiæ adjun
,, &e . Vid. Salm. c. 1. n. 11. Peccat autemfal
"" tem venialiter, qui levi confideratione emit
"" tit vota magni ponderis , Salm. n. 13. Licet
"" inde ad ea fit obligatus n. 14. ) * .
", 3. Quod fi is , qui fcit fe voviſſe , dubitat ,
,, an cum fufficienti deliberatione , & ufu ratio
,, nis , ob defectum ætatis ; fi quidem vovit ante
,, feptennium , votum non obligat , nifi conftet
,, de fufficienti rationis ufu ; quia eum jus in
"" tali non præfumit : & poffeffio ftat pro liber
,, tate . Si vero poft feptennium vovit , obligat ;
,, quia poffeffio eft pro voto , cum præfumatur
"" ufus rationis , nifi conftet oppofitum . Si deni
,, que dubitet , utrum ante an poft feptennium
,, voverit , teneri voto vult Sanch. & Pal. ne
gat Diana &c. * ( . Sed probabilius San
», chez) *.
In quocumque autem dubio , an_defuerit ple
na deliberatio, valet votum . Sanch.c. 1. n. 147.
cum Suar. Sanch. Pal, &c. Item in dubio , an vo
vens emiferit votum metu coa&tus , vel an me
tus fuerit gravis . Salm. ibid. cum Bon. & Trull.
Secus in dubio , an materia fuerit honefta , vel
poffibilis ; quia tunc votum nondum poffidet ;
ibid. cum Pal. Sansb. , & Suar.
4. Vota facta in ebrietate , etiam ante prævi
fa , & fic volita in caufa , non funt valida , cum
non fint volita in feipfis , & directe , bonum au
tem non confurgat , nifi ex integra caufa , quam
vis ad peccatum fatis fit voluntarium indire&e
& in caufa . Laym. 1.4. t. 4. c. I. n. 4.
5. Vota fa&a in metu non incuffo ad hoc 197
,, ipfum , ut votum extorqueretur , valida funt ,
,, quia funt fimpliciter voluntaria , & delibera
22 ta . ⭑ (Sicut etiam valida funt vota facta ex
.‫ د‬metu intrinfeco , aut jufte incuffo . Salm. c. 1 .
"" 7. 161. ex c. 1. & 2. de Adult. ) * Fa&ta autem
‫ دو‬in metu injufte incuffo ad ipfum votum ex
,, torquendum invalida funt ex communi , non
" irritat , vel Deus non acceptat , ne det vim
,, injuftæ coactioni ; idque , five metus fit gra
,, vis , five levis ; dummodo quis formaliter ex
,, folo tali metu voveat . Suar. de Voto lib. 1.
» c. 8. Fill. t. 26. c. Î.
Sed quæftio hæc eft , an votum emiffum ex
metu gravi injake incuffo ſit invalidum , faltem ex
jure

234 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
jure Ecclefiaftico ? Prima fententia negat cum
Suar. tom. 3. de Relig. lib.6. cap. 14. nnm.6. Ú
t. 2. de Voto c. 8. num. 5. Sylv. v. Metus 8. fin.
v. Votum 2. q . 12. Pontius lib. 7. c. 19. Pal.
t. 3. tract. 15. D. 1. p . 8. num. 13. & probabili
ter Pal. Baf. Sylv. & merito probabilem vocat
Bon. & Trull. apud Salm . cap. 1. num. 63. Ex
cepto tamen voto folemni emiffo in Profeffione
Religiofa , quod certe eft nullum , ex c. Pre
latum . De lis , que vi , &c. Secunda probabi
liter affirmat , ut Bufemb. & Sanch. lib. 4. c. 3.
num, 11. Leſſ. 1. 2. cap. 40. num. 18. Azor. p. i.
lib. 11. cap. 56. queſt.6. Nav. cap. 12. num. 52.
ac Salm. ibid. num. 164. cum Trull. Bon. Val.
Sot. &c. ex c. Ad audientiam de iis , que vi .
Ubi dicitur : Debere carere roborefirmitatis , que
metu fiunt . Ex cap. cum locum de Sponf. ubi :
Cum locum non babeat confenfus ubi metus , vel
coactio intercedit . Excipitur tamen , fi metus
jufte illa us fuerit , ex cap. 1. & 2. de Adult.
Vide Salm. num. 161. Utrum autem votum ex
metu levi injufto emiffum fit invalidum ? Affir
mat hic Bufemb. cum Suar. & Fill. item Nav.
alii plures ap. Sanch. Dec. lib. 4. c. 3. n. 24.
Ratio ( ut dicunt ) quia ideo metus irritat vo
tum , eo quod plenam confenfus libertatem au
ferat : Ergo , metus quoque levis irritabit ,
quando eamdem libertatem aufert , & cauſa eſt ,
ut votum fiat . Et hanc opinionem probabilem
vocat Sanch. Sed probabilior eft fententia op
pofita , quam tenet Sanch. num. 24. cum Sot.
Val. Sa , Azor. &c. ac Salm. cap. 1. num. 161.
qui vocant communem , & probant ex c. Pre
Tatum de lis , que vi &c. Ratio quia non cen
fetur caufa rei tam gravis prout eft votum , le
vis metus , qui de facili rejici poteft , ut pari
ter dicemus de Contract. n. 718.
,, 6. Quoad vota emiffa ex errore , fi error
23 fuerit circa fubftantiam materiæ promiffa ,
,, vel circa conditionem fubftantialem , vel cir
" ,, tur , quia parum reputatur pro nihilo . Item
"" ca finem , five rationem formalem , ac mo
22 tivum vovendi , votum nullum eft . * ( Cum
22 Salm. cap. 1. n . 155. ) * ut verb. gr. 1. Circa
„, ſubſtantiam , fi quis voveret certum aliquem
‫ در‬fuum calicem , quem putat argenteum , cum
-> fit aureus : vel fe ingreffurum certum Mona
5" fterium , putans effe Ordinis San& ti Benedi
"" & ti , cum fit Cartufianorum . 2. Circa condi
"" tionem fubftantialem : quis v . gr. voveret
29 fe ingreffurum Monafterium , ubi putaret re
,, ligiofam difciplinam , & effentialia religionis
93 fervari accurate , & tamen non ita effet : vel
‫ در‬fi voveret peregrinationem ad limina Apofto
ɔ lorum , putans tantum diftare centum millia
", ribus , cum tamen diftarent trecentis . 3. Cir
" ca caufam finalem : fi quis v. gr. voverit ali
", quid in gratiarum actionem pro fanitate pa
‫ دو‬renti reddita , & is re ipfa non fuiffet ægro
tus , vel effet mortuus . * ( Cum Salm . c. 1.
» n. 158. & c. 3. n . 15. & 16. ) * Et ratio nulli
" tatis talium votorum eft , quia hic deficit li
‫ در‬ber confenfus , qui non fertur in incognitum ,
39 & nihil tam eft contrarium confenfui , quam
,, error . Fill. t. 25. c. 1.
Certum eft , quod error circa fubftantiam in
validat votum ; etiamfi fuerit concomitans , id
eft non dans caufam voto , puta , fi adhuc , er
I
rore cognito , tu voviffes . Ita Sanch. de Matr.
lib. 6.7. D. 18. num. 6. & Dec. lib. 3. c. 11. n.43.
Et etiamfi talis error fuerit quantumcumque
craffus . Sanch. ibid, de Matr. num. 7. Et cer
tum eſt etiam , quod invalidat votum error cir
ca circumftantias fubftantiales , ideft quæ perti
nent ad fubftantiam rei promiffæ , juxta exem
pla a Bufemb. hic pofita . Secus vero , fi error ,
licet dederit caufam voto , fit circa conditio
nes , quæ fubftantiam rei non afficiunt , puta ,
fi quis voveat dare eleemofynam pauperi puta
to probo , amico , tenetur dare , etfi poftea co
gnofcit improbum , inimicum , quamvis , his co
gnitis , antea non voviffet . Ita Salm. de Vote
cap. 1. num. 156. Aliter , ut dicunt , quot con i
tractus , quot matrimonia , quot Profeffiones >
quot Ordinationes infringi oporteret , fi pate
ret aditus ad eas annullandas propter circum 1
ftantias accidentales præter fubftantiam non præ
vifas ? Citant Salm. pro fe Sot . Leff. cum Sanch.
At non bene , quia Sanch. loc. cit. Dec. lib. 4.
cap. 2. num . 11. adhæret Bufembao , qui fupra n.
175. dicit probabiliter cum Suar. quod invali
dat juramentum ( & idem eft de Voto ) error
etiam circa circumftantias accidentales , fi hæc
fint magni momenti , & fi , ipfis cognitis , ju
ramentum emiffum non fuiffet . Et hoc quoad
contractus jam probabile putant Salm. de Con
tract. c. 1. n. 21. Ideoque quoad vota etiam pro
babile videtur . Vide dicenda n. 226.
7. Vota , quæ emittuntur poft Novitiatum ,
,, in quocumque approbato Ordine , inftar ma
"" trimonii carnalis , non funt irrita ob ullum
,, errorem , nifi folum fubftantialem circa fub
"" ftantiam .
"" 8. Si error circa conditionem fubftantialem
"" fit de re parvi momenti , non redditur vo
,, tum irritum : ut fi iter peregrinationis , quam
,, quis vovit , fit paulo longius , quam putaba
93 fi error fit tantum circa caufam impulſivam ,
, valet votum * ( Salm. cap. 1. num. 158. ) * :
,, quia illa eft tantum caufa fecunda , qua fe
pofita , actus eft fufficienter voluntarius fe
,, cundum fubftantiam . Neque talis error in ce
,, teris contra&ibus a&um vitiat : v. gr. vovit
,, aliquis peregrinationem Romam ftudio colen
,, di Deum , & fimul etiam habuit caufam fe
,, cundariam impulfivam , ut inviferet fratrem ,
, quem putavit effe Romæ , quem etfi intelli
», gat deinde ifthic non effe , non ideo definit
,, obligari voto . Et ex his patet , quomodo in
», telligendum fit , quod dici folet , vota non
,, obligare ultra intentionem voventis . Sanch.
,, lib. 4. c. 2. Leſſ. c. 4. d. 2.
,, 9. Ad votum non fufficit nudum propofi
» tum , licet firmiffimum : quia qui tantum
propofuit , non tenetur fub peccato præfta
"" re : qui autem promifit , obligatur fub pecca
" to, & nifi præftet , agit contra fidem Deo I
93 datam . Bon. p. 1. Laym. loc. cit.
An negligens propofitum bonum , peccet ve- 199
nialiter faltem ? Affirmant Leff. Pal. &c. apud
Salmantic. de Vot. cap. 1. num. 17. ob incon
ftantiam fine caufa tunc intervenientem . Ne
gant tamen Bufemb. Sanch. Dec. lib. 3. cap. 1 .
num. 21. cum Sot. Arag. Azor. & Salm. n. 18.
cum
 Cap. III. De Voto . Dub. I. & II.
cum Dit. Val. Suar. Tol . &c . quia ( dicunt )
defectus conftantiæ de fe non eft culpa , nia
præceptum adfit . Utraque eft probabilis .
200 10. Ad votum aliquando fufficit promiffio
,, implicita , ut patet in fufceptione Ordinum
,, facrorum , ubi licet non dicatur , voveo , vel
" promitto caftitatem , votum tamen hoc fit
», implicite , hoc ipfo quo fciens Ecclefiam an
,, nexuiffe iis Ordinibus iftud votum , eos fu
,, fcipis . An vero , fi quis plane id ignoraret ,
,, adhuc cenferetur vovere ex implicita inten
,, tione , dubium eft . Aliqui ajunt , aliqui pro
babilius negant , dicuntque talem teneri ad
,, caftitatem , non ex voto , fed ex Ecclefiæ
", præcepto . Sanch. de matrim. l. c. d. 87. n.
,, 23. Bonac. c. 2. p . 1. & comm. ⭑ ( Sed cenfet
,, Laym. probabilius teneri ex præcepto Ecclefia
"" ad votum emittendum . Sed vide de boc di
* tendi votum , nequit ab eo feparari obligatio ,
ม cenda de Sacr. Ord. lib. 6. ex n. 806. )
201 ,, 11. Si quis haberet intentionem promitten
"9 di quidem , fed tamen fe non obligandi , nul
"" lum effet votum , fecundum Nav. Syl. Sanch.
,, n. 27. Leff. 1. 2. c. 40. dub. 1. n . 6. Bon. &
" alios contra Cajet. quia talis non vult vove
,, re , cum apponat conditionem contra fubftan
2) tiam actus . Unde Lugo d. 24. de Juft. Sect.
" 1. & alii contendunt talem non poffe dici
" promittere . Verum videtur effe quæftio de
29 nomine . Si vero haberet animum voven
,, di , & fe obligandi , non tamen implendi ;
,, tunc etiam graviter peccaret , & votum ef
.‫ د‬fet validum . Sanch. Fill. Bon. p. 1. n. 14.
» Laym. &c.
Plura hic diftinguere oportet , & I. Si quis
vovet cum animo pofitivo non promittendi , nec
fe obligandi , certe votum eft nullum , ut Salm.
tr. 17. c. 1. n. 19. cum S. Th. & communi . II.
Si vovens habet animum promittendi , & fe o
bligandi , fed cum intentione non implendi , di
cendum eft teneri ad votum , ex communi ſen
tentia , quam docent Leff. 1. 2. c. 40. n . 7. San
ch. Dec. 1. 4. c. 1. n. 23. & Salm, n. 21 , cum
Suar. Cajet. Azor. Bon. &c. contra Valent. Ra
tio , quia obligatio voti non pendet ab inten
tione implendi , fed a voluntate fe obligandi ,
quæ jam adeft , III. Si vovens habet animum
promittendi , & implendi , fine tamen animo
pofitivo fe obligandi ; tunc , fi ifte fatis fciat
obligationem voti , fed ad eam non advertat ,
cum votum emittit , & negative ſe habeat , non
volendo , nec excludendo illius obligationem ;
tenetur quidem ad votum quia qui vult actum
antecedentem , vult ( faltem implicite ) ejus
obligationem confequentem . Ita communiter
Sanch. de Matr. l. 1. D. 9. n. 11. Palaus tom,
3. tract. 15. D. 1. par. 3. n. 2. Tamburin. 1,
3. c. 12. §. 1. n. 6. Salm, loc, cit, n. 23. & a
lii paffim .
Sed quær. I. An teneatur ad votum , qui ne
fcit voti obligationem , & negative fe habet ,
non explicite neque implicite intendens illam
fufcipere . Affirmat Pal. 1. c. n. 2. & Suar. de
Vot. cap. 3. num. 9. quia hic cenfendus eft vo
luiffe promittere , juxta modum , & intentio,
nem , quam habent alii rite voventes . Sed ye
rius negant Sanch. de Matr. I. 1. D. 9. n. 2.
cum Led, Arag, & Man, item Croix 1. 3. p. 1.
235
n. 365. Tamb. I. c. n . 8. & Salm. n. 23. qui af
ferunt hanc effe fere omnium doctrinam . Ra
tio , quia nemo obligationem contrahit , nifi ve
lit illam fibi imponere ; hic autem nullo modo
eam vult fufcipere , nec formaliter in fe , nec
virtualiter in promiffione , cum erret in fubftan
tia , judicando talem obligationem non cffe vo
to annexam . Secus tamen dicendum , ut bene
advertunt Sanch. & Tamb. II. cc. fi quis vo
luerit vovere modo ordinario quo alii vovent ,
quia tunc implicite voluit obligationem contra
here .
Quær. II, An teneatur ad votum , qui velit
promittere , & fciat obligationem voti , fed no
lit ad votum fe obligare ? Prima ſententia , quam
tenent Sot. de Juft. 1. 7. q. 1. a. 2. ac Prado ,
Arag. Gutt. &c. apud Salm. c. 1. n. 24. dicit
obligari , quia , pofita voluntate verum emit
quæ oritur ex vote . Secunda vero fententia
Communior, & probabilior negát , & hanc to
nent Sanch. Dec. I. 4. c. 1. n. 27. Leff. 1. 2. c.
40. Pal. tr. 15. D. 1. p. 3. n. 2. & Salm. n.
25. cum Suar. Azor. Bonac. Val. Trull. Ratio ,
tum quia qui vult apponere conditionem con
trariam ſubſtantiæ contra&us , invalidum contra
&tum reddit ; tum quia lex ( prout votum ek
lex particularis ) non obligat , nifi juxta legis
latoris voluntatem . Hinc inferunt Salm. quod
is qui promittit fponfalia , vel facros Ordines
accepit , aut Religiofam Profeffionem emittit ,
animo non fe obligandi , non tenetur ad fpon
falia , neque ad votum . Sed vide de hoc dicen
da de Ord. 1. 6. n. 809. Dub. 2. Quale autem
peccatum fit fic vovere fine animo fe obligan
di ? Dicunt Sanch. n. 38. Pal. n. 5. & Salm.
cum Suar. Bonac. Trull. Regin. & Vill, ordina
rie non effe nifi veniale , propter quandam in
ordinationem . Dicitur ordinarie , quia in Pro
feffione Religiofa , & fufceptione facrorum Or
dinum proculdubio effet mortale , quia effet de
ceptio in re graviffima . Vide dieta de Juram.
n. 172. v . II. Si autem .
Quær. III. An teneatur ad votum , qui dubi
tat , an voyendo voluerit fe obligare ? Tamb.
putat probabile non obligari ; Sed dicendum op
politum cum Croix 1.3.p. 1. n. 384. Gob. Dian.
& aliis ib. communiter ; quia donec conftet de
tus , præfumptio eft pro illius va
invaliditate a&
lore , ut Menoch. &c. ib. communiter docent .
Idem dicendum , ut recte ait Croix n. 386. con
tra Gobat. fi quis dubitet , an noverit vel ani
madverterit obligationem voti , quia ex commu
niter contingentibus quifque cenfetur fcire &
advertere , quod omne votum obligationem pa
rit illud implendi . Quid fi quis dubitet , an fe
cerit votum , vel propofitum , fed meminit cre
didiffe graviter peccaturum , fi promiffionem non
impleviffet ? Cenfet Croix n. 366. hunc non o
bligari , quia faltem votum eft dubium , cum
plures rudes adhuc nudum propofitum facientes
cenfeant erronee ad illud fub peccato teneri .
Sed huic non confentio , & puto hunc cenfen
dum vere voviffe , & voti contrahiffe obligatio
nem ; cum enim jam apprehenderit peccare non
implendo promiffum , recte arguitur illam reve
ra agnoviffe , & fibi impofuiffe .
DU
 236 Lib. III. Tract . II. De Secundo Præcepto Decalogi .
DUBIUM III.
Que requiratur materia Voti ?
202 An teneat votum de re impoſſibili?
203 An votum vitandi omnia venialia ? Quidfi
quis voveat vitare omnia mortalia , &
venialia collective ?
204 An valeat votum de re vana ?
205 An fit mortale vovere veniale?
206 An valeat votum fa & um ex malo fine ?
207 An votum impeditivum majoris boni ?
208 An valeat votum non petendi difpenfatio
nem ?
209 An votum nubendi ?
210 An votum non vovendi?
202 99
"" poffibile debet
nec efficaciter intendi poffit ,
‫در‬ nec ad illud fit obligatio ) ; & non folum bo
,, na , fed etiam melior , quam oppofitum , five
,, ejus omiffio : quippe finis intrinfecus voti eft
,, honorare per hoc Deum : id autem non po
,, teft fieri , nifi offeratur illi aliquid gratum :
», gratum autem effe non poteft , ut quis obli
" getur ad relinquendum id , quod eft melius .
,, Sanch. 1. 9. c. 7. Laym. Navarr. &c.
Quid , fi quis voveat de re poffibili fimul ,
& impoffibili? Refpondetur teneri ad partem
poffibilem , fi eft divifibilis , puta fi conjux vo
veat caftitatem , tenetur ad non petendum . Ita
etiam valet votum , fi principale illius eft pof
bile , licet accefforium fit impoffibile . Secus ,
fi e converfo . V. Salm. cap. 1. ex n. 75. Quid ,
fi votum fit disjun&ivum ? V. num. Seq. ( vers.
Pariter ).
Unde refolves .
1. Invalidum eft votum nunquam peccan
"" di venialiter , cum id moraliter & ordinarie
"" fit impoffibile . Aliqui tamen volunt , fic vo
,, ventcm teneri ifto voto ad vitanda morta
,, lia , & venialia graviora , de quo Scolaftici ,
"" Nav. c. 12, n. 63. Suar. 1. 2. c. 3. Sanchez de
"" Matrim, lib.9. d. 35.
203 Salm. c. 1. n. 80. cum Sanch. Pal. Trull. Prad.
afferunt votum de vitandis omnibus venialibus ,
etiamfi effet de plene deliberatis , omnino in
validum effe , prout de re moraliter impoffibi
li , ex c. 23. Seff. 6. Trid. Quoad votum autem
S. Terefiæ , agendi quicquid perfe&ius intelli
geret , refpondet illud ex fpeciali inftin&u Spi
ritu San& ti emiffum fuiffe . Vide Salm. n.83.
Sed verius dicit Croix lib. 3. p. 1. n. 401. cum
Suar. bene valere votum de vitandis veniali
bus deliberatis , cum hoc revera non fit impof
fibile , & perfonæ perfectionis amantes illa fa
tis evitant . Votum autem abftinendi a venia
libus in aliqua materia determinata , commu
miter validum eft , maxime in perfonis magnæ
virtutis ; in aliis vero modicæ virtutis erit ma
teria impoffibilis ; imo in aliquibus materiis ,
puta cogitationum inhoneftarum , otiofarum &c.
cum fint inevitabiles quoad omnes , votum eft
nullum . Ita Sal, n . 81 , cum Caj, Saneh. Suar. &c.
Pariter nullum eft votum de vitandis morta
libus , & venialibus collective . Et etiam votum
vitandi mortalia , aut venialia divifive : quia
nullum eft illud votum disjun& tivum , cujus pars
eft apta , & pars incpta , & vovens de neutra
voluit determinate fe obligare , puta , fi voveas
aut orare , aut ludere , votum totum eft nul
lum . Salm. num. 83. & 141. cum Sanch. Trull.
Vill. & Leand. Ita etiam Pal. p. 8. §. 1. n. 8,
Croix loc. cit. n. 402. Qui tamen re& e adver
tunt , quod fi ad tale votum quis fe obligavit ,
in quantum poteft , tenetur quidem ad fugam
faltem mortalium . Ac teneri etiam cenfeo ad
vitanda venialia deliberata , juxta quod dixi
mox fupra .
"" 2. Invalidum eft votum de re vana , vel 204
,, inutili , vel indifferente , nifi ex circumftan
,, tiis , aut fine fiat bona : ( Modo circumſtan
"" tia non exfola relatione voventis , fed ex fe ad
" bonum finem conducat . Salm. cap. 1. n. 57. ) *
,, quia Deo difplicet ftulta promiffio , & hinc
,, eam non acceptat : ac peccat venialiter ta
"" lia vovens , ut v. gr. fi quis decidens ex e
,, quo , voveat non amplius equum afcendere .
"" Navar. c. 12. Sanch. mor. c. 7. * (cum Salm,
*. 55 . ) * .
,, 3. Invalidum eft vovere mala , & qui vo- 205
"" vet mortale , peccat mortaliter ; qui autem
,, veniale , eum venialiter tantum peccare di
"" cunt Sa , Sylv. c. V. juramentum : licet
"" mortaliter peccare velit Caj. V. votum , &
,, Leff. lib. 2. cap.4. d. 5. quod videtur proba
» bilius .
Probabilius ctiam mihi eft vovere malum , 206
etiam veniale , de fe effe culpam gravem ; cum
de blafphemia fit velle , ut malum cedat in
honorem Dei , fed communiter ob ignorantiam
hoc non eft nifi veniale , ut bene notant Salm.
c. 1. n. 71. infine . Idem diximus de Juramento
n. 146. v. 5. Venialiter.
994. Invalidum eft votum , cui adjungitur fi
,, nis , vel alia circumſtantia mala , tenens fe
,, ex parte rei votæ : ut verb. gr. vovet quis
,, eleemofynam ad obtinendam vanam gloriam ,
"" aut impetrandum per eam vi&oriam inju
,, ftam , felicem fucceffum furti , adulterii , &c .
"" aut in gratiarum actionem pro fucceffu talis
,, peccati ; quia datio eleemofynæ ad talem fi
,, nem elt actio blafphema , quafi Deus pecca
‫ در‬ta promoveat , ideoque non poteft effe mate
"" ria voti . Cajet. Nav. cap. 12. Sanch. cap. 6.
» Laym. lib. 4. t. 4. cap. 2. num. 6. Fill. t. 26.
" cap.5.
", S. Validum autem eft , etfi ei adjungatur
,, finis , vel alia circumftantia mala tenens fe
‫ در‬tantum ex parte voventis : ut v. gr. fi quis
,, ex vana gloria , aut ex ira erga importunum
,, mendicum , voveat ei dare eleemofynam :
,, quia tunc res ifta bona eft , quam vovet , li
,, cet ipfe voveat male , & cum peccato ibid.
Nota igitur hic differentiam inter finem pra
vum ex parte rei vote , & ex parte voventis :
Nam finis ex parte rei vote, eft quando res pro
miffa dirigitur ad pravum finem , nempe fi vo
veas jejunium 2 ut ex illo plaufum captes ; &
tunc votum eft nullum , ut communiter doce
tur cum Bufemb. Laym. lib. 4. Tra&. 4. cap. 2,
3.7.

Cap. III. De Voto .
num. 7. Salm. cap. 1. num . 67. Et idem tenen
dum dicunt Salm. num. 68. cum aliis , etiamfi
finis pravus voti non fit primario , fed tantum
fecundario motivus , feu fit impulfivus , fed fine
quo votum non fieret . Idem dicendum , fi finis
fit indifferens , vel mere temporalis ; unde fi
quis voveat jejunium , ut parcat fumtibus ; e
leemofynam , ne æftimetur avarus , nullum eft
votum . Valet autem votum emiffum ad obti
nenda a Deo temporalia , vel ad gratias ei a
gendas , quia bonum eft hæc a Deo fperare ,
aut pro ipfis gratias agere . Ita Laym . ibidem
num. 10. & Salmant , num. 70. cum Šanch. Pal.
Trull. Bon. & c. Notant tamen Laym. num. 7.
Salm. num. 69, cum Cajet. Sanch. Bonac. &
communi , quod fi opus pravum non ponitur, ut
finis voti , fed ut fimplex conditio , nempe fi
quis voveat jejunium , fi inimicum occidet , fi
furtum faciet ; tunc valet votum , quia imple-
ta conditione pofita , honeftum eft in fe votum
implere .
İta ergo dicitur , quando finis pravus eft ex
parte rei votæ . Aliter tamen effet , quando fi
nis pravus eft ex parte voventis , fcilicet quan-
do non res vota , fed ipfe vovendi actus dirigi-
tur ad pravum finem , puta , fi quis externe vo
veat jejunium , ut ex illa emiffione voti ab a
liis laudetur , tunc valet votum , ut dicit rèâte
Bufemb. num. 5. feq . cum communi apud Laym.
Salmanticenf. num. 67. Hinc dicit ibid.
Laym. quod qui ex appetitu deordinato vefcen
di pifcibus vovet fieri Carthufianum , tenet vo
tum . Sed hoc minime mihi probari videtur ,
fi comeftio pifcium , & non quidem bonum fpi
rituale Religionis fit finis illius voti ; Nam tunc
ipfa materia voti , quæ eft fufceptio ftatus Re
ligiofi , dirigitur ad vanum finem , qui votum
infirmat , ut fupra dictum eft cum communi .
"" 6. Validum item eft votum fa&um ex af
‫ در‬fectu erga rem bonam , ut bona eft , etfi con
‫ در‬juncta cum caufa mala : ut fi quis voveret
,, eleemofynam , fi ex duello evaferit falvus ,
"" fi non capiatur in furto ; fi filius fibi nafca
"" tur ex adulterio , quod parat , & c. licet enim
"" duellum , furtum , adulterium velle malum
"" fit ; tamen his pofitis non lædi , non infama
,, ri , prolem gigni mala non funt , fed Dei do
,, na ; & votum non cadit fuper ifta mala , fed
,, fuper hæc bona , confiderata ( ut fuppono )
,, quatenus in fe bona funt . Nav. Laym. loc.
"" citat.
207 7. Invalidum eft , & veniale peccatum , VO
"" vere bonum , quod eft impeditivum boni ma
,, joris , ut præfertim funt vota contra confilia
,, Evangelica , ut v . gr. manere in feculo , du
22 cere uxorem , ire ad malitiam , faccre mer
,, caturam . Nav. num. 29. Suar. Fill. cap. 1.
,, quæst.7. num . 58. Sanch. &c. * ( idem dicunt
39 Salm . num. 37. cum S.Thom. 2.2. quæst. 89.
,, art. 7. ad 2. ) *
,, 8. Si tamen aliquod bonum , per fe & ab
‫ رد‬folute minus , fieret per accidens majus bo
,, num , tunc talia vovere valet : ut verb. gr. fi
,, quis videret fufceptionem Ordinum fibi da
"2 mnofam . Vid. Bon. p. 1.
298 Ita etiam Salm. num . 37. Quæftio autem ver
titur , an valcat votum de non petendo voti di
་
Dub. III. 237
fpenfationem , commutationem , aut irritatio
nem , etiam cum jufta caufa ( nam fine juſta
caufa , certum eft quod valet ) ; Prima fenten
tia negat cum Sot. Trull . Tamb. Sanch. &c. Se
cunda vero affirmat cum S. Antonin. Bon. Suar.
Fill. &c. apud Salm. cap. 1. num. 49. & 50. Et.
hæc videtur probabilior ; advertendo , quod ca
fu quo fit utilius ob bonum fpirituale petere di
fpenfationem , votum non obligat , quamvis fue
rit validum . Hoc tamen votum femper a Su
periore relaxari poteft , cui falva femper eft fua
poteftas . Salm. n. 51. cum Sanch. Pal, Suar. No
tandum autem , quod vovens non petere difpen
fationem , poteft petere commutationem ; & e
converfo . Vid. Salm. n. 52. 1
,, 9. Matrimonium ordinarie invalide vove- 209
,, tur , quia ordinarie melior eft coelibatus . Di
"" xi ordinarie , quia valide vovetur , 1. Si quis
,, ad hoc obligetur ; aut quia fine injuria aut
,, gravi infamatione fponfæ , vel liberorum ex
,, ea conceptorum a fponfalibus non poteft re
"" cedere . 2. Si id Reipub. valde utile futurum
,, exiftimetur , ut quia , v. gr. ex eo fperatur
,, pax inter Principes , converfio hæreticorum
,, regni tranquilitas . 3. Si quis ob fragilitatem ,
"" & inveteratam confuetudinem peccandi adeo
27 fit pronus ad lapfum , ut prudentes judicent ,
99 confultum ei effe , ut nubat : in quo tamen
,, ultimo Laym. & alii diffentiunt . Vide Bona
Nap. Suar. loc.cit.
"" cina loc. cit. Fill, num. 6, Nav.
,, Laym. n. 12.
Votum nubendi , per fe loquendo , nullum :
eft , ctiamfi fit de ducenda paupere , meretri
ce , vel ad tollenda aliena peccata , quia fem
per cœlibatus eft Deo gratior . Eft commune
apud Salm.c. 1. n. 38. 39. cum Sanch. Leand.
Pal.Torre , Prad. Secus , fi votum fit emiffum ,
ad fcandalum , vel honorem puellæ ex obliga -
tione reparandum ; vel ad bonum commune ,
ut addit Buf. vel ex fuppofito , quod vovens
vellet nubcre , tenetur ad votum 9 ut Salmant.
n. 38. infin.
Sed magna quæftio eft , an , qui vovet nube
re ob expertam fui fragilitatem , teneatur ad
votum ? Prima fententia negat , quia tale vo
tum effet de fe impeditivum majoris boni , nem
pe ingrediendi Religionem , aut fervandi coli
batum ? Deinde , quia tale votum effet inutile
cum tali voto non obftante , vovens libere pof
fet Religionem ingredi ; maxime , dum matri
A monium eft infimum remedium concupifcentiæ .
Ita Leff. lib. 2. c. 4. n. 44. ✔ Pal. Sot, Prado ,
& alii ap. Salm. c. 1. n. 40.
Secunda tamen fententia certe , & longe pro
babilior , quam tenent cum Buf. Sanch. Dec.
lib. 4. cap.8. num. 53. Viva de Sponf. quæft. 1.
art. 3. ex num. 3. Salm. de Voto c. 1. num. 41.6
42. cum Bell. Nav. Caj. Bonac. Trull . &c. di
cit votum effe validum , fuppofito quod talis no
lit uti aliis remediis ; Quia in tali cafu matri
monium eft majus bonum , cum ad concupifcen
tiam fedandam eis , qui alia remedia meliora
fufcipere nolunt , ideo matrimonium a Deo con
ceffum fit ; De his enim ait Apoftolus : Melius
eft nubere , quam uri . Maxime , quia hic fre
quenter recidens teneretur ex jure naturæ nu
bere , pofito quod nollet aliis remediis uti . Di
ces :
 238 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
ces : ergo Subdiaconus vovens caftitatem poffet præfertim , an teneat votum , fi Superve
nubere , fi non poffet fe continere , cum nube niat circumftantia non prævifa?
re fit illi melius bonum ? Sed refpondetur , quod
hic ob bonum commune expedit magis votum 29 ESP. Tanta eft , quantam tum quanti- 211
in fuo robore manere , quam ille fic confulat "" R tas materiæ permittit , tum intentio vo
fuæ fragilitati . Vid. Salm. num. 45. Dicunt au ,, ventis , qua fe vel multum , vel parum , vel
tem Salm. teneri ad Matrimonium qui nolit , "" abfolute , vel cum certa conditione , reftri
vel non poffit alia remedia adhibere . Sed me .‫ د‬Atione temporis , qualitatis obligare vult , de
lius dicunt Laym. lib. 4. tract. 4. cap. 2. n. 12. "" fignat : ita ut , etfi obligatio voti fit juris
citans SS. Hieronymum , & Ambrofium , ac Spo ,, naturalis , vis tamen ejus pendeat a volunta
rer deVoto num. 61. & 62, quod tenetur ad Ma "" te , & facto hominis tanquam prævia condi
trimonium , qui aliud remedium adhibere no ,, tione , ut tantum , vel tantum obliget . Ita
lit , non autem non poffit , Nullus enim , qui " commun. Vide Laym. c . 3. Bon. p.5.
velit opportunis remediis uti , dici poteft , quod
non poffit ea adhibere ; quis ceterum prohibe Unde refolves .
tur uti faltem oratione , quia proculdubio po
A teft omnes concupifcentias fuperare , ex illo , ,, 1. In materia levi nemo obligatur fub mor
Luc. 1. Omnis qui petit accipit ? ,, tali , quia materia id non permittit ( Ne
210 Quæritur hic , an , fi quis nimis pronus ad ,, que etiamfi vellet fub gravi ſe obligare , Sal.
vovendum voveat non amplius vovere , nifi cum 29. c. 1. num. 106, ) * Nav. n. 40. Sanch. lib. 4.
licentia Confeffarii ; fi autem poftea voveat , „, c. 12. Laym. loc. cit. Verbi gratia , vovifti re
v. gr. jejunium , valeat votum ? Refpondeo cum ,, citare quotidic Salve Regina : omittendo fe
Laym. lib. 4. tract. 4. c, 2. n. 5. & dico 1. Quod ,, mel , iterumque , non peccas mortaliter ,
primum votum eft quidem validum , cum fit de ,, quia materia eft parva . Sanch. lib. 4. c. 12.
meliori bono , 2. Quod peccavit ille emittendo ,, Laym. loc. cit, Azor. lib. 21. cap. 15.
fecundum votum . 3. Dico , quod , primo voto Quæritur , an tranfgreffio voti fit mortale ,
non obftante , tenetur ad fecundum , quod cum quando tota ejus materia parva eft ? Affirmant
habeat objectum bonum fatis eft validum . Ex Cajet. Tolet. & Cord. ap. Salm . cap. 1. n. 112.
cipio , nifi ille ftatuerit nolle futura vota vale eodem modo , quo in juramento promifforio , fi
re , nifi accefferit Confeffarii confilium , tunc quid leve promittitur , peccat graviter ( ut ifti
enim nullum erit fecundum votum , modo non dicunt ) , qui illud non implet . Sed tenendum
1 retra&tetur expreffe , vel virtualiter , fcilicet fi oppofitum cum Buf. & Leſſ. lib. 2. cap. 40, n. 56.
memor primi voti fecundum emitteret . Sot. Suar. Trull. Bon. Pal. &c. ap. Salm. n.113.
Notandum denique , quod qui plura vota im Quia votum eft lex particularis , & lex non ob
poffibilia emitteret , fervare deberet illorum di ligat , nifi juxta materiæ gravitatem . Imo i
gnius , alioquin prius pofteriori præfertur . Ita dem dicendum de juramento promifforio , ut
Laym. eod. loc. cum Trull. & Buf. num . 225.2. Salmantic. num. 114. cum aliis , & diximus fu
contra Sanch. qui dicit , tunc effe in arbitrio pra n. 173.
voventis fervare quod malit . De juramento au Hinc infertur , quod votum vitandi peccatum
tem contra aliud juramentum , vide di& taſupra non obligat , niſi juxta illius gravitatem : pu
n. 179. ta , fi voves vitare mendacium , mentiendo pec
cas tantum leviter , fed dupliciter contra vera
DUBIUM IV. citatem , & contra votum . Salm. num. 115.cum
Sanch. Trull. Nav. &c. Nifi tamen yitatio il
į Quæ , quanta obligatio Voti? lius peccati ob caufas fit res magni momenti ,
prout mendacium valde indecens effet perfonæ
211 An votum de re levi aliquando graviterob in dignitate conftitutæ : vel nifi per illud pec
Liget ? catum multum quis impediatur a profecto in *
212 Quid fi negligas votum de re levi per virtutibus . Salm, 1
annum ? ,, Imo , etfi toto anno omittas , effe tantum 212 1
213 Vide alia apud Buſemb. ,, veniale , eo quod materiæ ifta parvæ non coa 1
214 An Heres teneatur ad vota defun& ti ? ‫ دو‬lefcant in unam , probabiliter docet Dian. .
215 An Pater poffit per vota lædere legitimam ,, t. 5. mifc. n. 24. ex Soto , Arag. & Tann. 2.
filiorum? "" 2. d. 3. dub. 3. contra Valent. &c.
216 De votis de fato alieno . Sicut etiam dicunt Salm. cap. 1. n. 115. cum
117 An vota poſſint impleri per alium ? Vill. &c. Sed recte hoc intelligendum eſſe ad
218 An peccet impediens impleri conditionem op vertunt , quando promiffio illarum levium ma
pofitam in fuo voto ? teriarum facta eſt in honorem diei , ficut cen
219 Notanda circa conditiones in votis . fendum eft in omnibus votis perfonalibus , nifi
220 An tranfacto die promiſſo , tenearis ad vo conftet de oppofito , ut dicunt communiter Sal.
tum ? loc. cit. & Croix lib. 3. p. 1. num . 450. cum Sot.
221 An votum indeterminatum femper obliget ? Suar. Laym. Dian. Pal.c. Nam contra , fi le
Et que dilatio fit mortalis ? vis rei promiffio fit facta per modum unius ,
222 Quid fi quis voveat Religionem fine certo ita ut dies non affignetur ut terminus , fed ne
loco, vel certa Religione? ultra obligatio differatur , tunc materiæ coale
223 Quid fi quis voveat non ludere Sub pœna? fcunt , & poffunt pervenire ad mortale . Quare ,
224 Plura notabilia advertenda circa vota ; & fi voveas dare quotidie parvam eleemofynam ,
pec
 Cap. III. De Voto . Dub. III. 239
peccas graviter , fi quotidie omittas , voto facto "" non tenentur id fervare vi voti , fed inter
per modum unius . Ita Salm, cap. 1. d. n. 115 . ‫ در‬dum ratione pati , ftatuti , vel longæ confue
cum Sanch. Suar. Trull, Leand. &c. Hinc no ,, tudinis . Vid. Laym. hic c.3.
tant , quod circa vota realia , nifi aliud con "" 8. Cum quis vovet factum alterius , fenfus
ftet , regulariter dies non apponitur ad finien ,, eft ; fe curaturum id eo modo , que licite
dam , fed ad follicitandam obligationem , & id ", poteft , ut v. gr. rogando , perfuadendo , vel
eo materia coalefcunt , ut docent communiter ,, etiam præcipiendo , fi fit Superior , vel etiam
Salm. num. 131. cum Suar. Pal. Bon. Vafq. & ,, aliquando pacifcendo , & fuppeditando fum
Croix loc. cit. cum aliis , ut fupra . V. dicenda ,, ptus . Sic parens , qui filium devovit religio
n. 220. v. Utrum . ,, ni , ad nihil aliud tenetur , quam ut conetur
213 "" 2. In materia gravi , etfi quis poffit fe ob ,, eam filio perfuadere : fic qui Miffas , vel pe
,, ligare tantum leviter , ( Ut fuje probant ,, regrinationem alterius curandam vovit , quan
"" Salm. c. 1. num. 100. cum Molin. Suar. Pal. " do ftipendium , ac fumptus ei perfolvit , non
"" Fill. &c. cum communiori , & probabiliori con ,, tenetur alium fubftituere novis fumtibus , fi
tra Sotum , Pont. Cord. &c. ) communiter ,, prior non præftet , ad quod fe obligavit . San
,, tamen cenfetur voluiffe ſe obligare graviter , "" chez, Laym. n.7.
29 nifi aliunde conftet . Unde violans tale vo ,, 9. Vota perfonalia non implentur , nifi per 217
,, tum peccat graviter ex genere fuo . Vide .. voventem ; unde qui vovit peregrinationem
"" ibid. "" Romam v. gr. non fatisfacit , fi conducat a
" 3. Qui poftquam gravi voto fe obftrinxit , "" lium ; neque ad id tenetur , fi ipfe non pof
,, ferio deinde dolet , quod fecerit , non peccat ‫ دو‬fit . ibid.
"" graviter , modo retineat animum implendi . "" 10. Vota realia folvenda funt ex proprio ;
,, V. Sa , v. votum . 99 unde qui nequit ex fuo , non tenetur ab alio
» 4. Qui violat votum de re jam ante præ ,, mendicare . Quod fi poffit ex fuo , & tamen
,, cepta , v. gr. , qui poft votum caftitatis for "" alius five rogatus , five fponte pro ipfo velit
,, nicatur , debet in Confeffione addere , quod .‫ د‬folvere , id valet ; quia tunc quod alter dat ,
,, votum id habeat , aut quod Ordines accepe "" fit ipfius : non autem actio alterius perfonæ
,, rit , fi Confeffarius nefciat , quia duplex tunc ,, poteft fieri alterius . V. ibid.
29 eft malitia peccati . Suar. cap. 6. Leff. d. 7. Immo bene fatisfacit voto , aut juramento e
"9 Sanch. c. 5. Fill. cap. 2. q.7. * (ex communi leemofynæ , qui illam ab alio eo fine præftitam ,
"" enim bene valet votum de re alias præcepta . ipfo infcio , poftea ratificat , cum noverit , quia
"" Salm. c. I. n. 32. cum S. Th , contr. Gerf. S. tunc jam adimpletur votum cum confenfu vo
" Anton. &c. n. 30. ) * ventis . Ita Salm. cap. 1. num. 122. cum Sanch.
5. Alieno voto nemo obligatur ex vi illius Bon. Trull. &c. Et fatis probabile videtur ; fic
, voti . Unde , fi qui Canones videntur indica ut enim tali modo bene fatisfieret promiffioni
,, re , filium a patre religioni devotum teneri alteri homini fa& tæ , fic etiam fatisfit promiffio
,, eam profiteri , intelligendi funt , fi filius vo ni faca Deo .
,, tum patris femel ratificaverit . Suar. cap.9. ,, 11. Vota conditionalia non obligant , cef- 218
,, Sanch. Laym. cap.5. num. 6. ( Salm. c. I. ‫ در‬fante conditione , etiamfi ipfe vovens caufa
"" n. 118. ) * "" fuerit , ut conditio non poneretur ; dummo,
"" 6. Cum heres teneatur folvere vota realia "" do id non impediverit per dolum , vim aut
.‫ د‬defuncti , non tenetur vi voti , fed ex jufti ,, malitiam ut v. gr. , vovifti peregrinationem ,
"" tia : ficuti tenetur alia illius debita , legata , "" fi eam Petrus approbet ; deinde fubmittis ,
"" &c. folvere . ibid. ,, qui perfuadeat , ut non approbet : illo igitur
214 Certe Heres tenetur folvere vota realia de "" non approbante , non teneris . Imo , etfi ma
functi , ficut alia debita ex 1. fecunda , ff. de "" litiofe per fraudem , dolum &c. impediveris ,
Pollic. & ex c. Licet de Voto . Ex quo poteft ,, adhuc probabile eft , te voto non teneri , ut
cogi ad folvendum per excommunicationem • "" habet Laym. cap . 8. ex Suar. & aliis ( Et
Hinc talia vota debent fatisfieri ante legata , "" bec eft probabilior ex Salm. n. 173. cum Pal.
fed poftea debita juftitiæ . Salm. art. 1. n. 125. "" Fill. &c. contra Azor. Bonac. &c. Quia jam
215 Quæritur hic , an Pater in morte per vota "" non impletur conditio , licet per culpam vo
poffit lædere legitimam filiorum ? Prima fen ,, ventis * . Interim Laym. recte hic adver
tentia affirmat cum Nav. Sylv. Dian. Lop. Ve "" tendum monet ad intentionem voventis : ut
ga , &c. ap. Salm. cap. 1. num. 126. Sicut etiam "" v. gr. fi filius vovet fe ingreffurum religio
( ifti dicunt ) poteft Pater gravare legitimam ,, nem , nifi pater contradixerit , videtur ejus
donationibus remuneratoriis . Sed tenendum op "" intentio fuiffe nifi contradixerit ex fe , fua
pofitum cum fecunda fententia . Poteft enim ,, fponte , fibi reli&
tus , &c.
Pater in vita fua votis moderatis minuere ali At fi dolofe impedias , peccas : Voviſti v. gr.
qualiter legitimam filiorum , vel afcendentium : Religionem , fi Pater approbet : fi tu precibus ,
non tamen in morte , ubi juxta legem de bo vel rationibus impedis confenfum Patris , non
nis fuis difponere debet , & legitima , cum de peccas ; fecus , fi impedias vi , vel fraude . Item
beatur de jure , nequit gravari debito volunta vovifti caftitatem , fi Deus per annum te libe
rio , ex Eccl. 34. Immolantis ex iniquo oblatio ret a mortali : fi tu ex fragilitate cadis , non
eft maculata . Ita Salm. num. 127. cum Sanch. peccas refpe&u voti . Secus , fi ftudiofe peccas ,
Laym. Bon. Pal. Trull. &c. ut folvaris a voto , Et fic de ceteris . Salm.
216 7. Eodem modo , fi Communitas aliquid cap. 1. numer. 171. cum Laym. Palaus , San
" vovit , in quod pofteri non confenferunt , chez &c.
Quoad
 240 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
Quoad conditiones autem votorum notandum bus dies præfumitur appofitus tantum ad folli
1. Quod omnes conditiones turpes , aut impof citandam obligationem , ut Salm. cap. 1. num.
fibiles vota reddunt nulla . Salm. cap. 1. n. 165. 131. cum Suar. Sancb. Vafq. Pal. Bon. Prado ,
Notandum 2. quod ad obligationem voti non & Croix lib. 3. p. 1. num. 450. cum Laym . Sot.
fufficit , ut conditio impleatur æquivalenter , & Dian. Nifi tamen votum habuiffet fpecialem
fed debet impleri fpecifice : verb. gr. voviſti Re connexionem ad diem , puta fi voluiffes dare
ligionem , fi foror tua nupferit ; non fufficit , eleemofynam in hebdomada Jubilæi , vel in Sab
fi illa moriatur . Salm. ib. n. 169. batis per annum , quia verb. gr . in anno illo
220 ,, 12. Qui vovit rem certam , & determina gratiam receperis , ut Spor. num. 106. & Salm.
,, tam , verb. gr. hunc calicem , fi ea res pe num. 129. cum aliis . Secus , fi dies nullam con
,, reat , non tenetur ad alium , cum id non fo nexionem habuiffet cum voto , nempe fi vovif
,, leat intendi fi autem eam rem vendiderit , fes dare eleemofynam in Sabbatis per annum ,
probabilius videtur effe , teneri dare pecu nulla habita ratione fpeciali illius anni , ut re
,, niam , quam accepit : quia qui vovet rem , te ait Spor. num . 106. in fine . In votis contra
&
"" cenfetur promittere omnem ejus utilitatem . perfonalibus præfumitur dies appofitus ad finien
13. Qui vovit aliquid faciendum certo tem dam obligationem , ut dicunt Salmant. cap. i.
, porc , ut jejunare hoc vel ifto die , illo tran num . 115. & Croix loc. cit. cum aliis , ut fupra
,, facto , five cum culpa , five fine culpa ejus , allatis . Hinc in votis realibus , quia præfum
, ad nihil tenetur , & neque , fi præviderit im ptio eft pro voto , pro ipfo eft etiam poffeffio ,
", pedimentum eo tempore fuperventurum , te & ideo implendum etiam pro diebus tranfa& tis .
,, nebatur prævenire , cum hæc non foleat in Secus vero dicendum in votis perfonalibus , in
.‫ د‬tentio voventis effe . Suar. Nav. lib. 1. Vid. quibus præfumptio eft in oppofitum , & fic Sal.
"" Bon. p. 5. funt intelligendi , dum ipfi di&t. c. 1. n. 115. ut
Sed eadem regula , quam diximus fupra n. certum afferunt , quod in votis perfonalibus præ
212. currit hic , ex communi cum Salm. c. 2. fumitur dies appofitus ad obligationem extin
num. 120. & 130. Ad nihil enim teneris , tran guendam .
facto die , fi dies appofitus eft ad finiendam ob ,, 14. Qui vovit aliquid fine certo tempore , 222
ligationem , ut cenfendum eft in votis perfona "" verbi gratia , peregrinationem , tantum tene
libus , nifi conftet de oppofito , ut communiffi "" tur implere , cum commode primum poteft :
me dicunt Croix lib. 3. p.1 . num . 4,0. cum Sot. ,, quia fic moraliter quifque cenfetur intellige
Pal. Laym. Dian. &c. Salm. cap. 1. infra num. ‫ دو‬re fuam promiffionem , ut habita commodi
115. V. Infertur 1. cum Trull. Šuar. Sanch. &c. "" tate non nimis diu differat , quamvis minor
Secus fi diem appofuifti tantum ad follicitan ,, caufa fufficit ad differendum , quam ad omit
dam impletionem , ficut e converfo judican "" tendum . Fill. cap. 4. q. 10. Suar. Laym. c. 3.
dum eft regulariter in votis realibus , præcife , ,, Bonac. &c.
fi ille dies nullam habeat magis fpecialem ra Votum indeterminatum quoad tempus , v. gr.
tionem , quam alii , ut Salm. ibid. num. 133. de Rofario diurno , jejunio in Sabbatis , obli
cum Suar. Pal . Bon. &c. ac Croix loc. cit. cum gat perpetuo , nifi aliud colligatur ex circum
aliis , ut Supra . ftantiis . Salm. c. 1. n . 140. communiter . Si du
Utrum autem in dubio , an dies fit appofitus bium tamen fit , an votum fuerit pro anno , vel
ad finiendam , vel ad follicitandam voti execu menfe , non teneris , nifi ad minus . Salm . n.
tionem , tenearis ad votum pro diebus tranfa 146. cum Sanch. Trull. Suar. Bon, &c. ex c. 18.
&tis? Negant Dian. p. 3. tra& t . 5. R. 26. quia , de Cenfib.
ut ait , vota in dubio non obligant , cum ftricte Quæritur , an faciens votum pro tempore in
fint interpretanda , ex regula communiter tra determinato , peccet mortaliter , fi diu differat
dita a DD. cum Cajet. Laym. &c. Affirmant ve implere? Certum eft , quod fi votum eft in per
ro generaliter loquendo Spor. de 2. Præc. num. petuum obfequium Dei , puta ingrediendi Reli
109. Salm. cap. 1. n. 132. cum S. Th . Sanch. gionem , Xenodochio inferviendi , & fimilis , pec
Pal. Tull. Azor. & Bon. Rationem dant Salm. cat lethaliter qui diu differt ; fi adfit opportu
quia , cum votum fit certum , & dubitetur tan nitas implendi , & non excufet rationabilis cau
tum de circumftantia excufante , poffeffio ftat fa . Dicunt autem Armill. Rodriq. & Ledef .
pro voto . Sed hæc ratio non convincit ; poffet apud Salm. de Statu Relig. tract. 15. cap. 2. n.
enim ei refponderi , quod hic dubitatur de cir 32. differre votum Religionis per duos vel tres
cumftantia , quæ afficit fubftantiam voti , & id annos , non effe mortale ; Sed hæc opinio me
eo votum ipfum redderet dubium , juxta diéta rito videtur laxa aliis , ut Sporer de 2. Præcept.
num . 198. Hinc mihi rectius diftinguendum vi num. 117. Salm. loc . cit. Sanch. Dec. 1.4. c. 14.
detur , & dicendum , quod in votis perfonali num. 22. Alii vero , ut Sanch. loc. cit. & Croix
bus in dubio non teneris fatisfacere pro diebus cum Pal. univerfaliter loquendo , dicunt effe
tranfa& tis ; Secus autem in votis realibus . Ra mortale differre per fex menfes , & his adhæ
tio quia ex una parte regula firma eft , quod rent Salm. di&t . num . 32. cum. Trull. Garcia ,
pro eo ftat poffeffio , pro quo ftat præfumptio , putantes mortalem fore dilationem ultra fex
ut docent DD. communiter cum Bufemb. ( vide menfes . Confentit etiam Sporer fi vovens exce
lib. 1. num. 74. v. Porro ) Croix l . 1. num . 509. dat ætatem 40. annorum ; cenfet tamen Tamb.
Sanchez Dec. lib. 1. cap. 10. num . 13. cum Sot. excufari a mortali juvenem 15. vel 16. anno
Mol. Arag. & Menoch. Ex altera parte commu rum , qui differt per tres vel quatuor annos :
niffima eft fententia , quod nifi de oppofito con quia ( ut dicunt ) hoc tempus videtur parva ma
Ret , ut fupra prænotatum eft , in votis reali teria refpectu ad fervitium totius vitæ : Sed
huic
 Cap. III. De Voto .
buic omnino non acquiefco , nifi adfit jufta cau
fa dilationis . Juftæ autem caufæ differendi funt ,
fi vovens fperet dilatione Parentes emollien
dos . Item fi obftet gravis neceffitas fpiritualis ,
aut corporalis fororum vel fratrum . Ita Croix
lib. 3. p. 1. num. 446. cum Pal. & Gob. Bonac..
de Voto g. 2. p.5. num. 3. cum Arag. & Tabien.
Sanch. dia. lib. 4. c. 14. n. 5. 6. & Salm. d.
6. 2. num. 32. cum Suar. Mach. Pell. Trull. ac
Garcia . Bene tamen advertunt Spor. , & Salm.
in his cafibus fedulo cavendum , ne dilatio fit
nimia , aut periculum adfit votum nunquam im
plendi ; quod periculum non raro deeft in vo
tis Religionis , pro quorum exequutione Dæ
mones innumera excitant diffidia , & impedi
menta .
Si autem votum fit in obfequium temporale ,
fcilicet tot jejuniorum , peregrinationum , &c.
cenfet probabile Spor. de 2. Præc. num. 11. cum
Tamb. quamcunque dilationem non pertingere
ad mortale . Et favet Sanch. dift. lib.4. C. 14.
n. 21. referens S. Antonin. qui dicit illam effe
moram mortalem , quando fit dilatio per longa
tempora , & ex ipfa dilatione eft periculum obli
vionis , vel impotentiæ implendi . Sed verius di
cendum peccare mortaliter , qui fine jufta cau
fa notabiliter votum differt implere , nempe ul
tra duos vel tres annos , ut recte fentiunt Croix
lib. 3. p. 1. n. 445. & Salm. de Statu Rel. c. 1 .
n.32. cum Pal. Trull. & Garcia . Putat autem
Croix, cum Diana , quod fi vovifti fingulis men.
fibus confiteri , poffes ex caufa differre per duos
vel tres dies ultra menfem .
222 » 15. Qui vovit aliquid fine certo loco , v.
" gr . ingredi religionem S. Benedicti , fatisfa
"" cit intrando quodcunque Monafterium illius
"" Ordinis , in quo ferventur fubftantialia regu
‫ رو‬læ . Neque tenetur pro admiffione peragrare
" provinciam , fed fatis eft adire loca aliquot
"" non nimis diffita . Et fatisfacit voto , fi poft
,, quam ingreffus eft , remittatur , aut egredia
,, tur ( faltem cum jufta caufa , qualis eft v. gr.
» gravis ac diuturna triftitia , & anxietas , five
,, ex natura ipfa , five aliunde nata . Efcob. ex
,, Sanch. 1, 1. lib. 4. cap. 16. num, 100. ) ante
,, profeffionem . Vid. Trullench . lib. 2. cap. 2.
99 d. 20. num. 7. 8. * ( Et vide lib. 4. ex n,
*
" 72. )
,, 16. Qui vovit aliquid fine certa qualitate ,
" V. gr. religionem in genere , poteft ingredi
quamcunque , etiam laxiorem , modo ferven
.‫ د‬tur effentialia , & fit approbata . Similiter ,
29 fi quis vovit triticum , &c. non tenetur dare
,, optimum , quod habet , fed fatis eft ( loquen
"" do de obligatione præcife ) ut det , quod non
"" fit plane ineptum * ( idem Salm. c. 1. n. 140,
, cum Laym. Suar. Bonac. &c. Qui vovet dare
" Calicem , ædificare Ecclefiam , debet implere
» juxta ufum communem ) ⭑
,, 17. Qui vovit aliquid fine certa quantita
29 te , v. gr. eleemofynam , pecuniam , frumen
"" tum , &c. fatisfacit dando quantum voluerit
99 * ( Salm. ibid. cum cit. DD. ) * , modo non
99 tam parum , ut videatur potius irridere fuum
,, votum , quam implere . Ratio horum omnium
,, petitur ex intentione voventis , qua nemo
,, cenfetur fe obligare , nifi ad id quod com
Lig. Theol. Tom. I.
Dub. IV. 241
"" mode poteft , & communiter eft decens . Suar.
"" Sanch. lib. 4. cap. 13.
99 18. In dubio de mente voventis , debet fie
29 ri interpretatio fecundum verborum , quibus
,, ufus eft , proprietatem , vel potius commu
, nem , & ufitatam acceptionem . Fill. t. 26.
,, cap. 2. Laymann cap. 3. * ( Salmanticenf. ex
» n. 134. ) *
2, 19. Qui vovit , fi ludat chartis , dare de- 223
,, cem imperiales tenetur fecundum Sanch. dare
,, toties decem , quoties ludit , quia pœna eft
"" atui accefforia . Videtur tamen negare Laym.
09 lib. 4. tract. 4. cap. 5. n. 4. Vid. Trull. Dian.
" P. S. 1.9. R. 60.
Bene diftinguunt Salm. cap. 1. num . 177. Si
votum fuit fimplex de folvenda pœna , fi lufe
rit ; tunc fufficit folvere poenam pro prima vi
ce cum Sanch. Bon. Sa , Dian. Et fatis proba
bile vocat Laym. & Pal. Secus fi votum fuit
duplex , fcilicet de non ludendo , & de pœna
folvenda : Tunc quoties tranfgreditur votum ,
folvenda eft pœna ; nifi hæc fit graviffima , ut
peregrinatio , elargitio magnæ eleemofynæ , quæ
non foleat communiter repeti . Ita Salm, ibid.
cum Laym . Pal. Trull. Dian. &c.
Hic advertendum , quod in tali voto pœnali
duplici , fi relaxetur primum , relaxatur etiam
fecundum , prout primi accefforium . Salmant.
cap. 1. num. 176. cum Pal. Laym. Sanch. &c.
Notandum deinde , quod qui invincibiliter igno
rat , five oblivifcitur votum principale , aut vo
tum de poena , ad eam non tenetur . V. Salm.
ibid. n. 175. & 177.
Plura ultimo hic pariter funt notanda , & I. 224
quod vota femper funt interpretanda juxta beni
gniorem partem . Salm. c. 1. n. 148. cum Laym.
Caj. & aliis communiter . Notandum II . quod
fra&iones votorum funt ejufdem fpeciei : hinc ,
fi quis habens votum caftitatis fornicetur , po
teft feorfim fractionem voti confiteri . Salmant.
cap. 1. num. 201. Sed quid , fi quis voveat jeju
nium ex fpeciali motivo temperantiæ ? Val. San
chez , Bon. &c. apud Salm. num. 102. probabi
liter tenent committere duo peccata jejunium
frangendo . Ita pariter conjugem voventem ca
ftitatem , ex motivo amoris ad caftitatem ,
petat debitum , dicunt committere duo pecca
ta . Sed probabilius tenendum cum Salmant.
Caj. Trull. Suar. & Prad, tales committere u
num mortale contra votum , quia ex voto obli
gationem tantum fidelitatis erga Deum fibi im
ponunt , non aliam . Notandum III. quod
quis voveat disjun&ive rem bonam , vel ma
lam , aut vanam , aut impoffibilem , votum nul
tum eft . Salm. cap. 1. num. 141. Si vero utra
que pars eft materia apta , illa , quæ eligitur ,
præftanda eft , etiamfi poft electionem altera
pars pereat , feu impoffibilis reddatur . E con
verfo , fi pereat una pars , aut impoffibilis red
datur ante ele& tionem , non teneris ad alteram ,
niti tua culpa res pereat , aut fueris in mora eam
tradendi , aut determinandi . Ita Salmant, di&t.
8. 141. 142. cum Sanch. Pal. Mol. &c.
Quæritur hic , an unam partem jam ele& tam
poffit vovens cum altera commutare ? Negant
probabiliter Pal. & Sanch. cum aliis ap. Salm.
deVoto cap. 3. n. 107. Unde , ſi ele&a fit pars ,
Q cu
 242 Lib. III. Tract . II. De Secundo Præcepto Decalogi .
cujus materia fit refervata , ut caftitas , &c. re 226 An fit obligatio implendi vatum , fi fuper
quiritur difpenfatio Papalis . Affirmant tamen veniat circumstantia non prævifa? (Quid
Leand. & Tamb. cum pluribus apud ipfum , & vero de votis fimplicibus caftitatis , & Re
non minus probabile merito vocant Salm. ibid. ligionis, & quid defolemnibus ? Vid. l. 4,
Ratio , quia , non obftante clectione facta , vo 1.50. )
tum adhuc remanet disjunctivum , nec per de
terminationem peractam vovens fe privavit li "" ESP. Dupliciter tolli poteft , 1. Nullius 225
bertate alteram eligendi partem . "" auctoritate interveniente : idque vel ma
Qui vovet per menfem audire Sacrum , pro "" teriæ mutatione ; ut fi materia ante honefta
babiliter non tenetur in Feftis audire duo : Si "" fiat turpis , indifferens , vel impeditiva ma
cut probabile etiam eft hoc , fi imponatur a ,, joris boni , ratione novæ circumftantiæ , vel
Confeffario pro pœnitentia . Salm. c. 1. n. 136. " prohibitionis : vel fiat impoffibilis abfolute ,
cum Pal. Tamb. Suar. Trull. &c. Spor. de 2. " aut moraliter , vel defitione conditionis , a
Præc. c. 2. num . 96. ac Croix de Panit. n. 281. ,, qua pendebat . 2. Interventu auctoritatis hu
Qui vovet Rofarium , fatisfacit recitando ter "" manæ idque tripliciter , irritatione , com
tiam partem , quia communiter fic intelligitur . ,, mutatione , vel difpenfatione , de quibus fe
Salm. c. 1. n. 136. cum Pal. Tamb. Prad. &c. "" quentibus dubiis . Eft communis , Sanch. 1. 4.
Et fatisfacit recitando alternatim , quia tale " cap. 24. Leff. lib. 2. cap. 24. Suar. Fill, t. 26.
yotum obligat inftar Officii Divini . Salm. ibid. ,, Cap . 8.
cum Trull. Tamb. Dian. Leand. &c. Et etiam
fatisfacit dividendo Decades , ibid. cum Sanch. Unde refolves .
Trull. Bon. & c.
Qui vovet jejunium , poteft comedere la& ti ,, 1. Etfi tua culpa materia facta fit impoff
cinia , ut Salm. cap. 1. num. 137. cum Sanch. & ,, bilis , inutilis , &c. tamen , poftquam jam ta
Pal. Si vovet jejunium per menfem , non tene "" lis facta eft , ceffat obligatio , & fufficit pœ
tur in Dominica ; vel fi vovet in vigilia alicu 29 nitere de culpa .
jus San&ti , quæ veniat in Dominica , poteft an .‫ د‬2. Si concurrat obligatio duorum votorum
ticipare jejunium in Sabbato , ibid. cum Bonac. ,, incompoffibilium , implendum eft id , quod
Trull, Dian. &c. Si vovens jejunium comedit "" eft præftantius , & Deo gratius , & alterum
carnes, non tenetur ad jejunium : ad differen "" ceffat . Quod fi vero fit æquale , aut nefcias ,
tiam jejunii præcepti ab Ecclefia , quæ duplici ,, utrum fit melius , implendum cft quod prius
præcepto imponit & jejunium , & abftinentiam 29 vovifti , & ruit pofterius ; fi & hoc nefcis ,
a carnibus , juxta Salm. ibid. cum Sanch. Azor. "" libera eft electio . Vid . Trull, lib. 2. cap. 2.
Sylu. &c. & prout declaravit regnans Pontifex "" d. 9.
Bened. XIV. vide lib. 4. num. 992. An vovens 3. Si materia voti fiat impoffibilis quoad
jejunium fingulis Sabbatis teneatur ad votum ›› partem tantum , tunc , fi commode talis ma
fi in Sabbato cadat Natalis Domini ? Probabili ,, teria dividi non poteft , aut non folet , ad ni
ter negant Molin. Azor. Fag. Dian. Rodr. Vill. "" hilum teneris : v. g. vovifti ædificare templum ,
apud Salm. cap. 1. num. 138. & probabilem vo→ "" fi totum non potes , non teneris ad partem .
cant Bon. deVoto p.6. num. 9. & Tamb. de Voto ,, 4. Si vero dividi commode poteft , & fo
§. 6. num. 13. Nifi expreffe intenderit adhuc eo ,, let , manet obligatio ad illam partem , quam
die fe velle obligare , quia tunc proculdubio te ,, poteft , ut v. gr. 1. Qui non poteft jejunare
netur . Affirmant tamen Salm. ut probabilius "" tota hebdomada , poteft autem aliquot die
n. 139. cum Suar. Sanch. Vafq. Vide mox di "? bus , ad hoc tenetur , 2. Qui matrimonium
cenda n. 226. ,, contraxit , & confummavit poft votum cafti
Si quis immemor voti , vel pœnitentiæ in. ,, tatis , tenetur non petere debitum : cum ea
jun& ta , &c. præftet opus debitum , bene fatis "" tenus votum adhuc fit poffibile ( reddere e
facit per voluntatem generalem , quam quifque "" nim debet ) . Vide Bon. p. 7. §. 1.
cenfetur habere fatisfaciendi prius fuis obliga 5. Quod fi votum dividi quidem poffit , fed
"" unum in eo fit principale , reliqua vero ac
tionibus , ita Sporer tra&. 1. de Confc. num . 50.
92 cefforia tantum , non per fe feorfim intenta ,
Sanch. Dec. lib. 1. cap. 14. num. 15. Leff. lib. 2.
,, fed dependenter a priori , tanquam illius ap
cap. 37. num. 11. Laym. lib. 4. tract. 2. cap. 11.
num. 9. Si quis autem eft certus de voto , fed ,, pendices , & modi ; tunc , fi principale fiat
habet probabilem rationem quod illi fatisfece ,, impoffibile , ruit etiam obligatio accefforii ,
rit , dicunt plures AA. voventem ad nihil te ,, non autem contra : ut v. gr. vovifti peregri
neri . Sed huic opinioni jam diximus tra& . de ,, nationem Romam in cilicio , & ibi certi ali
Confc. non effe adhærendum , quia obligatio vo ,, quid offerre ; fi peregrinatio impoffibilis fiat ,
ti certi fola probabili fatisfactione nequaquam ", non teneris cilicium ferre , & oblationem
impletur . "" mittere . Vide Sanch. lib. 4. c. 10. Bon. d.4.
" C. 2. p. 4. §. 4. Trull. lib. 2. c. 1. d. 10.
DUBIUM
ou V. Hic quæritur , an fit obligatio implendi vo- 226
tum , fi notabilis circumftantia fuperveniat , qua
Quot modis tollatur obligatio Voti? prævifa , quis votum non emififfet ? Eft commu
nis fententia apud Salm, in tra&t . deJuram. c. 3.
225 Tollitur obligatio voti . 1. Per materiæ mu n. 20. cum Sanch. Pal. Trull. &c. ( vide dia
rationem . 2. Per autoritatem humanam . n. 187. v. Sed dubium ) ; quod in omni promif
Vile refulationes . fione , prout eft etiam votum , mutatio mate
VIR
 Cap. III. De Voto . Dub. VI.
ria de fe notabilis obligationem aufert . Ratio ,
quia per mutationem res fit diverfa , quam pro
miffa . Sed quid , fi nova circumftantia accidat
non prævifa , puta fi quis voviffet jejunare -
mnibus feriis fextis , an teneretur ad jejuniam
in die Nativitatis Chrifti Domini , quem diem
exclufiffet , fi prævidiffet ? Affirmant Salm. de
3. Præc. c. 2. n. 104. cum Nav. Vafq.Sylv. alii
Sque cum Sanch. Dec. lib. 4. c. 11. n. 61. ( Sed
notandum , quod Sanchez boc loco loquitur de
pracifo cafu jejunii , quia cenfet circumftan
tiam Fefti non efficere notabilem mutationem :
Verum circa noftrum quæfitum oppofitam tenet 229 Que vota filiorum poffint irritare Pater,
fententiam , ut infra ) . Ratio , ut dicunt , quia
ad eximendum voventem ab obligatione voti ,
non eft attendendum ad id quod ipfe promifif
fet , fi meminiffet , fed potius ad id quod actu
promifit . Et probant ex c. Explicari de Obf.
Jejun. ubi Honorius III. dixit : Qui nec voto,
nec regulari obfervantiæ funt adftricti , in feria 233 Quis poffit irritare vota Religioforum
Sexta, fi feftum Nativitatis Dominica die ipso
venire contigerit , carnibus propter fefti excellen
tiam vefci poffunt fecundum confuetudinem Ec
clefiæ generalis . Negant vero teneri ad votum
Molin. tom. 2. deJuſt. difp. 272. Azor. 1. p. lib.
11. c. 2. q. 3. item Fagund. Dian,, & alii apud
Salm. loc. cit. de 3. Præc. num. 103. loquendo de
prædicto cafu jejunii ( de quo vide etiam dicta
num. 224. circa fin. ); & loquendo generice de
omni nova circumftantia notabili fupervenien 239 Quid fi Superior ea ratificaverit ?
te , tenent S. Anton. Nav. Sylv. Henr. &c. in 240 Que vota fervorum , aut famulorum point
tract. ut fupra deJuram. cap. 3. n. 21. Et hanc
fententiam expreffe tenet D. Th. in 4. dift. 38.
9. I. art. 3. q. 1. ad 1. ubi fic docet : Id libera
re a voti vel juramenti obligatione , quod fi a
principio notum fuiflet , ea fieri impediret . Ra
tio , quia tunc intentio fe obligandi vel defi
cit , vel fic interpretatur . Et huic fententiæ di
cunt ibid. Salm, n. 22. non poffe denegari pro
babilitatem ; Imo ipfimet Salm, c. 1. num. 152.
cenfent illam effe notabilem mutationem , quæ
fi a principio fuiffet cognita , quis non fe obli
gaffet . Hæc fecunda fententia mihi videtur non
minus probabilis , imo forte probabilior , quam
prima. Ratio generalis , quia , fuperveniente
circumftantia non prævifa , qua votum onero
fius redditur , materia voti fit diverfa , quam
promiffa . Et fic refpondetur ad rationem op
pofitam , quia vovens teneretur ad plus quam
promifit . Refpondetur autem ad definitionem
Honorii III. ut fupra , quod ibi Pontifex non
explicat an circumftantia diei Nativitatis Do
mini fuerit vel non prævifa ; quare textus ex
plicari poteft ( ficut intelligit Azorius loc. cit. )
de iis , qui expreffe voverint fervare jejunium
etiam in die Natalis , quo cafu certe tenen
tur ad votum , ut diximus fupra num . 224. cir
ca fin.
243
DUBIUM VI.
De Voti irritatione .
ARTICULUS 1.
An, quomodo tollatur obligatio Voti per
dire&am Irritationem?
227 Quis poffit vota irritare?
228 An liceat irritare vota fine caufa ?
Avus, Tutor, &c.
230 Que poffit irritare Mater?
231 An vota fubditorum valeant donec irriten
tur ?
232 Quid fi quis per errorem æftimabatur Pa
ter , Maritus, &o. ?
brum , &
Monialium? An Abbatiffa ?
234 An vir poffit irritare omnia vota uxoris ?
235 An uxor vota viri?
236 Quid fi mutuo confenfu voveant caftitatem ?
237 An Superior poffit irritare vota falta ante
Subjectionem? Quid fi dubium fit , an fint
emiffa ante vel poft fubje&tionem ?
238 An autem vota fata tempore fubjectionis
poffint poft illud irritari ?
a Domino irritari?
99 ESP. Cum non debeat violari cujufquam 227
.‫د‬ ac quilibet
"" ati fua libertate , hinc fi poteftatis domina
‫ در‬tivæ alterius fit fubjecta alicujus voluntas ,
" poteft is fubditi iftius omnia vota , qualia
,, cunque fint , ad fuum libitum fine ulla cau
"; fa valide irritare dire& te ; hoc eft , poteft vel
"" le , & pronuntiare , ut illa vota nulla fint ,
,, ita ut nullo etiam cafu obligatio poftea re
,, vivifcat etfi peccent , fi abque caufa irri
"" tent , ut docent Leff. lib. 2. cap. 40. num. 75.
"" Navar. Suar. Fill. ) . Porro hoc jus prove
‫ در‬nit ex jure pofitivo , quo datur alicui legiti
,, ma poteftas don.inativa in voluntatem alte
"" rius . Ita communiter DD. Vid. Sanch. 1.4.
", C. 24. n. 30. 31. * ( Sed provenit etiam ex
» jure naturali , ut Salm. c. 3. n. "27. cum S. Th.
" 2.2. 9. 185. art.5. ) *
Quæritur , an liceat irritare vota fine caufa ? 228
Certum eft pro valore irritationis nullam cau
fam requiri : Et commune eft , quod non fit
mortale , ut Salm, de Vot. c. 3. n. 29. & Leſſ. 1. 2.
c. 40. n. 69. cui videtur id certum cum Palud.
Sylv. & Aug. Dubium eft , an fit veniale ? Pri
ma fententia affirmat cum Buf. Leff. &c. quia
diffonum eft Superiorem fine caufa uti hac po
teftate . Sed de fe loquendo verius eft nullum
effe peccatum , quia vota fubditorum fub hac
conditione confenfus Superiorum emittuntur ,
unde obedientia fufficit pro caufa . Ita Salm.
n. 30. cum S. Anton. Cajet. Sylv. Azor. Tambur.
c. Dixi de fe loquendo , quia difficulter aliun
de poterit excufari a veniāli , vel quia facit a
&tum otiofum , vel quia irrationabiliter profe
Q2 &um
 244 Lib. III. Tract . II. De Secundo Præcepto Decalogi .
Qum alterius impedit , ut re& te ait Leff. loc. cit.
num. 70. Sufficit vero quævis caufa rationabilis
ad excufandum a veniali , ut Elbel num.254.
ac alii . Et idem tenent Spor. de 2. Præc. n. 34.
cum Sot. Val. Med. &c. communius non pecca
re graviter Superiorem , qui dederit permiffive
licentiam , & poftea revocaverit ; Imo probabi
le putat ne veniale quidem effe , nifi promiferit
non revocare . Valida eft autem irritatio omnium
votorum in genere , etiam futurorum , ac etiam
rénuente fubdito . Salm. cum Pal, &c. num. 34.
go 35.
Unde refolves .
,, . Quivis pater , & in ejus defectu avus
» paternus , tutor , imo etiam mater , non tan
,, tum fi nutrix fit , fed etiam in priorum de
», fe&u , & fecundum quofdam , reliquis defi
,, cientibus , etiam magifter , vel herus , ut
Suar. Leff. d. 1o. n. 78. contra Saneb. , poteft
99
"" dire& te irritare vota liberorum impuberum ,
,, ut colligitur ex c. Mulier 32. 9. 2. c. 1. & 22.
» q. 1. &c. Si quis de reg. Impubertas autem fe
.‫ د‬cundum jura finitur in mafculis anno decimo
quarto completo : in feminis , duodecimo
,, completo , a die nativitatis computando , ut
" Sanch. loc. cit. Laym. t. 4. c. 7. n. 10. Bonac.
", disp. 4. q. 2. p.6. §. 2.
229 Clarius fingula explicanda . Pater , five Avus
paternus in ejus defe&u , poteft irritare qua
cunque impuberum vota , five perfonalia , five
realía ; adhuc caftitatis , & Religionis , etiamfi
filius fit doli capax , & etiamſi vótum fit de pe
culio caftrenfi , vel quafi , ut Salm. c. 3. n. 45.
ex S. Tb. 2. 2. q.88. art. 9. cum Caj. & Sanch.
Suar. Trull. Laym . Leff. Pal. &c. ex cap. 1. 20.
4.1.2. Et ratio eft , ut ait Sanch. lib. 4. c.
18. n. 5. quia in tali ætate deficit perfecta deli
beratio ad tantam obligationem ; Quare ad ta
lem defectum natura profpexit , præbendo pa
rentibus facultatem talia vota irritandi . In du
bio autem , an votum fit emiffum ante vel poft
pubertatem , adhuc poteft Pater irritare , quia
poffidet fua poteftas . Ita Sanch. Dian. Mich.
cum Elbel n. 251. Qui recte idem ait dicendum
in dubio , an filius poft pubertatem votum ra
tificaverit . Filiorum autem puberum non pof
funt parentes irritare vota perfonalia , puta ca
ftitatis , frequentiæ Sacramentorum , &c. nifi
præjudicent domefticæ gubernationi , prout vota
longæ abftinentia , peregrinationis , jejunii in
compatibilis cum modo familiæ , &c. Ita Salm.
num.46. cum S. Tb. Leff. Pal. Sylv. Tamb. Pal.
c. Bene autem poffunt irritare ( indire&e ta
men , ut Bufemb. cum Laym. Art. Seq. n. 242. )
vata realia puberum in minori ætate , quia in
ea carent ipfi adminiftratione bonorum . Salm.
ibid. 47. cum S. Th. Sanch. Trull. &c. Exci
pe, li votum fit de peculio caftrenfi , vel quafi ;
vel G filius exierit a patria poteftate . Salmant.
n. 48. Item votum eundi Romam pro abfolutio
ne excommunicationis , ex c. Relatum , de Sent.
excomm. Facultatem autem , quam habet Pater
erga filios legitimos , eandem habet erga ille
gitimos , ut Sanch. lib. 4. c. 35. n. 82. cum Pal.
Tamb, & eft commune, apud Salm . di&t. c. 3.
n. 33. infra. Notandum hic , quod dictum eft
de Patre , dici ctiam de Tutore refpe&u pupil
li , & de Curatore refpe&u minoris . Et , fi fint
plures Tutores , vel Curatores , quilibet tandem
poteftatem habet . Salm. c. 3. n. 49. cum Suar.
Sanch. Bun. Trull.
Quæftio eft , an mater poffit irritare vota fi- 230
liorum ? Si mater fit defignata nutrix , aut cu
ratrix , certe poteft , quod tutores , & ceteri ut
fupra poffunt . Sed quid , fi non fit ut talis de
fignata , & filius careat patre , vel avo pater
no? Sanch. Suar. Pal. &c. apud Salm. c. 3. n.
so. putant tunc filium effe fui juris : Sed oppo
fitum dicunt effe probabile , fcilicet quod in eo
cafu incumbit matri effe curatricem , ut proba
bilius tenent Salm. ib. cum Tamb. Prad, Leand.
quia rationabile eft , ut mater vel avia minori
provideat ; Et ideo bene poteft eorum vota ut
curatrix irritare .
Sed magis dubitatur , an mater , præfente pa
tre , vel tutore , poffit filiorum vota irritare ?
Eft duplex fententia probabilis . Prima negat ,
& dicit , quod , folum deficiente patre , & tu
tore , poteft mater irritare vota impuberum , &
deficiente matre , idem poteft avus , & avia ex
parte matris . Ita Suar. Sanch. Tamb. Laym.
Pal. Trull. Bon. &c . apud Salm. cap.4. n. 51.
Secunda non minus probabilis , ut merito ajunt
Saim. n. 52. ( quam tenent Prad. & Philiarch.
ac Ronc. de Voto c. 5. q. 3. R. 3. ) afferit ma
trem , etiam præfente patre , vel tutore , poffe
irritare vota omnia impuberum , etiam caftita
tis , & Religionis ; & etiam vota perfonalia pu
berum , quæ præjudicant gubernationi domus ;
non vero realia , quorum adminiftratio pertinet
ad patrem , vel curatorem . Ratio , quia talis
poteftas , licet non civiliter , naturaliter tamen
etiam eft in matre , cui filii tenentur obedire ,
etfi cum fubordinatione ad patrem ; ita ut po
teft pater irritare vota filiorum , contradicente
matre : fed non fic mater , contradicente patre ;
Et probatur ex S. Th. Op. 17. c. 13. art. 10. qui
parentibus indiftin& te præbet facultatem irritan
di vota filiorum .
Quæritur ultra , an vota filiorum , & aliorum 231
fubditorum , velut Religioforum , uxorum , &c.
ut infra , donec irritentur , fint valida in iis
quæ Superiorum mandatis , aut jurifdi& tioni non
præjudicant? Negat prima fententia , & proinde
ea non indigere dicit relaxatione , fi fine confen
fu Superiorum fint emiffa ; quia tales fubditi ca
rent ufu voluntatis , cujus dominium eft penes
Superiores . Ita Val. Angel. March. Ricc. Rojell.
& alii ; & probabilem vocant Leand. Torres ,
Peyr. ap. Salm, c. 1. n . 182. Et fibi favere a
junt S. Th. 2. 2. 9. 88. art . 8. ad 3. qui fic dicit :
Nullum votum Religiofi eft firmum fine confenfu
Prælati: Et idem dicit de voto uxoris , &c. Se
cunda tamen fententia probabilior , quam omni
no tenendam dicunt Salm. ibid. n . 183. cum Caj,
Nav. Tamb. Pal . Trull. Fill . Azor. Sanch. Suar.
& aliis pluribus , affirmat valida effe talia vo.
ta , five fint realia , five perfonalia , nifi irri
tentur ; quia fubditi revera non carent volunta
te , fed eam fubjicere debent voluntati Superio
rum , fi contradicant . Et fic intelligendus eft S.
Tb. qui loco citato nihil aliud docet , quam tale
votum
 Cap. III. De Voto . Dub. VI.
votum non effe firmum ; quia , ut dicit in refp.
ad 1. & 4. In eorum voto intelligitur debita con
ditio, fi fuis Superioribus placuerit , vel non
renitantur. Quare fufficit , quod illi non reni
tantur , ut impleatur conditio voti , & votum
fit firmum .
232 Quæritur denique hic , utrum , fi per erro
rem communem cum titulo , quis exiftimabatur
Prælatus , Maritus , Pater , &c. fit valida vo
torum irritatio ab eis facta , ficut validi funt
a&tus jurifdi&ionis ex 1. Barbarius ff. de Offic.
Prat. Negant Sanch. Bon. Trull. Pal. & alii
apud Salm. cap. 3. num. 71. quia differt a&us
dominii ab actu jurifdi&ionis . Probabile tamen
contrarium cenfent Salm. ib. cum Prado , quia
in his eadem ratio currit .
233 "" 2. Vota Religioforum * ( Quæcunque , et
niam interna , ut Salm. n. 27. cum Sot. Sanch.
" Laym. & Ronc. q.2. quia Relig, tranftulit in
"" Prælatum totum fuum velle , nolle . ) *
,, ( non tamen novitiorum ) * ( Licet vota per
fonalia Novitiorum fufpendantur . Vid. Salm.
" c. 3. n. 42. 43. ) * , etiam fub prædeceffori
" bus emiffa , irritare poffunt directe , præter
*
Papam ( Papa omnia quidem poteft directe
"" irritare vota Religioforum : Et Epifcopus Mo
nialium fubje&tarum . Salm. n. 33 . ) * Abba
,, tes , Guardiani , Priores , & Reatores , * ( Et
29 iam Prælati fecundarii , abfentibus primariis.
" Salm. n. 4. ) ; ac probabiliter etiam Ab
99 batiffa ( Cum Salm. n. 41. ) * , ut habet
"" Suar. lib. 7. de voto , cap.7. num. 19. Regine
"" lib. 81. num. 242, Fill. Bon. loc . cit. num . 79.
"" Excipitur tamen votum tranfeundi ad Reli
9, gionem ftri& tiorem . V. Binsfeld. 3.p. Ench.
" c. 9. Leff. n. 73. Sanch. c. 24. n . 3. Bon. 1. 4.
⭑ mutuo confenfu emiffum revocant pactum , &
"" ( Hoc votum nec Papa poteft irritare . Sal.
"" *.38. ) * .
234 ,, 3. Idem poteft , fecundum Sanch. lib. 9. de
,, Matr. d. 39. maritus refpectu votorum uxo
,, ris : licet probabilius id alii limitent ad ea
,, vota , quæ mariti juri præjudicant . Laym . hic
, c.7. Fill. tract. 26. c. 8. quæft. 8. Leff. d. 19.
" n. 83. d. 15.
Sed probabilior , faltem extrinfece , videtur
contraria fententia , quod vir poffit directe o
mnia vota uxoris irritare , licet non præjudi
cent ufui Matrimonii , vel prolis educationi ,
vel gubernationi domefticæ ( ut tantum conce
dunt DD. contrariæ fententiæ ap. Salm. cap. 3.
.57. ) . Et maxime probatur ex Num . cap. 30.
ubi dicitur : Si maritum habuerit , & voverit
aliquid , fi audiens vir ftatim contradixerit , &
irritas fecerit pollicitationes ejus , propitius erit
ei Dominus. Quod non de folo voto abftinen
tiæ , fed de omni voto interpretantur 70. Inter
pretes , & S. Ambr. ap. Salm. n. 58. fic dicit :
Evidentiffime apparet ita virum effe caput.mu
lieris , ut nulla vota , abftinentie , vel Religio
fe converfationis liceat fibi fine ejus licentia Deo
offerre . Pariter S. Thom. 2.2 . q. 88. art . 8. ad 3.
docet votum uxoris ita nullum effe fine confen
fu viri , ficut votum Religiofi fine confenfu Præ
lati : Nullum votum Religiofi ( verba S. Thom. )
eft firmum , nifi de confenfu Prælati ; ficut nec
votum puellæ , nifi de confenfu Patris ; nec uxo
wis ; nifi fit ex confenfu viri . Et ratio eft , quia
Lig. Theol. Tom. I.
245
expedit valde ad pacem familiæ , ad mutuum amo
rem fovendum , quod uxor voluntatem totaliter
a viro dependentem habeat , & fic impetus fe
minarum retundantur . Ita Sanch. de Matr. 1.9.
D. 39. n. 4. cum Soto , Sa , & Salm. loc. cit . cum
Sanch. Prado , Tamb. Dian. Rodr. Fag. Villal.
Ledefm . Leand. Arag. c. contra Sporer de Voto
c. 3. n. 27. cum Nav. Sylv. Az. &c . Sed etiam
ifti contrariam fententiam probabiliffimam vo
cant ap. Salm. ibid. Hinc vir poteft irritare et
iam vota caftitatis , & Religionis uxoris exe
quenda poft mortem viri . Salm. n. 59. cum Sor.
Arag. Leand. Fag. c. item Sanch. loc. cit. n. 16.
Difp. 40. n. 17. cum Pal. Led. & Vega , con
tra Navar. Cajet. &c.
E converfo notandum I. quod uxor nequit ir- 235
ritare vota viri , nifi fibi præjudicent , ut votum
longæ peregrinationis , magnæ abftinentiæ , ve
ftiendi habitum Eremitæ , & fimilia . Salm, cum
Buf. art. feq. n. 242. inf. 2. Et etiam votum non
petendi debitum , ut probabilius tenent Sporer
loc. cit. n. 28. cum Laym. Trull. Henr. Fag. &c.
( contra Leff. Sanch. Bafil. &c. ) ap. Salm. n. 56.
quia valde gravofum effet pudori uxoris cogi
femper ad petendum . Talia vota docent DD.
communiter effe irritanda : At potius videntur
effe invalida , utpote de materia inepta , ficut
fentiunt Salm . ibid. n. 55.
Notandum II. quod fi conjuges mutuo confen- 236
fu voveant caftitatem , aut Réligionem , nequeunt
vota invicem irritare ; quia virtualiter uterque
cedit juri fuo . Eft commune ; ita Salm. cum
Sanch. Suar. &c. n. 56. & Buf. art.feq. n.7. qui
bene addit fecus effe , fi uterque independenter
ab altero voviffet . Sed vide dicenda n. 239. v.
Quid autem . Conjuges ifti , fi poft tale votum
coeant , licet non peccent contra caftitatem ,
peccant tamen contra votum , nifi a graviffima
caufa excufentur . Salm. n. 59. cum Suar. Pal.
Bon. Sanch. &c.
,, 4. Qui femel votum irritavit , fi poftea no
" lit , non ideo revalidatur , ut vult Sa , V.
"" irritatio voti . * ( Sic Salm. n . 70. cum Soto ,
"" Sanch. Trull. contra aliquos ) *
,, 5. Nullus fupradi &
torum poteft directe irri
,, tare vota emiffa ante fubje& tionem , verb. gr.
"" ante matrimonium : fa&ta vero intra tempus
,, fubjectionis , de re implenda poft tempus fub
"" jectionis , v. gr. in pubertate , vel poft obi
" tum mariti , poffunt irritare . Bonac. loc . cit.
"" * ( Cum Salmantic. cap. 3. n. 74. Val. Dian.
29 Tamb. &c. ac Sanch. de Matrim. lib. 9. D.
" 39. num. 16. cum Sot. &c. Vide dia numer.
›› 134. ) *
Non poteft vir dire e irritare vota ab uxore
emiffa ante matrimonium , fed bene pote& illo
rum fufpendere executionem , quatenus præjudi
cant fuæ poteftati . Salm. c. 3. n. 35. cum Sanch.
Val. Pal. Suar. &c. Vota autem Religioforum
certum eft quod per profeffionem extinguuntur ,
ut habetur ex c. Scripturas de Voto . V. Elbel
2.253. Salm. ibid.
39 6. Votum , de quo dubium eft , utrum emi
"" feris tempore libertatis , an fubjectionis , non
" poffe irritare Superiorem
li , docet Salas 1. 2.
n q. 21. & Caram. lib.b3. .3 c. 1. d. 1, Sed contra
Q 3 ‫ رد‬rium
 246 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
"" rium tenent Suar. Sanch. Bon. &c. cum Bard. """ lius id negent Suar. loc. cit. cap. 4 & Lay='
22. lib. 6. cap. 1. §. 28. "" man hic .
Quæritur igitur , utrum vir , vel Prælatus pof Quod validè poffint Superiores irritare vota
fit directe irritare uxoris aut Religioſi vota , fubditorum , tametfi illa ratificaverint , videtur 1
de quibus dubitatur , an fint emiffa ante vel certum , quia ipfi , etiamfi velint , nequeunt fibi
poft fubje&tionem ? Affirmant Sanch. Dec. lib.4. adimere poteftatem dominativam quam in fub
c. 32. num. 7. ex Suar. ( cum aliis apud Bufemb. ditos habent . Ita communiter Sanch. Dec. 1. 4.
utfupra ) . Ratio , quia , ut ait , poffeffio præ. cap. 27. num. 9. Elbel de Voto num . 259. & Sal
fentis voluntatis fubditi cft certa , cum certum
mantic. cap. 3. num. 66. cum Cajet. Suar. Pal.
fit illam effe uxorem , vel Religiofum ; at ex Sayr. Trull. Prado , &c. Et hoc valet non tan
eeptio quoad illa vota eft dubia ; Quare , ufque tum pro Patre refpectu filii , & Prælato refpe
dum probetur exceptio , fcil. quod vota fint e au Religiofi : fed etiam pro Viro refpectu uxo
miffa ante fubje& tionem , prævalet certa poffef ris , ut valde probabiliter tenent Sanch. de Ma
fio Superioris . Sicut a pari conjux dubitans de trim. lib. 9. D. 40. num. 17. cum Sot. Ledefm.
valore Matrimonii tenetur reddere alteri pe
Arag. & Vega, item Tamb. Dec. lib. 3. cap. 16.
tenti ob certam fuam poffeffionem , ut habetur § . 3. num. 48. & Salm. loc. cit. ex num. 64. cum
ex c. Dominus , de Sec. nuptiis . Ita Sanch. Sed aliis cit. ( contra Elbel num . 259. & Sporer de
pace tanti Dooris oppofitum fentio . Non du 2. Præc. cap. 3. n . 32. &c . ) Ratio quia vir ha
bito ( ut diximus num . 229. ) quod Pater poffit bet veram poteftatem directam irritandi vota
irritare vota filii , quando dubium eft , an filius uxoris , etiam caftitatis , & Religionis , ut di
pertigerit , vel non ad pubertatem , quia eo ca &um eft n. 234 .
fu poffeffo ftat pro poteftate Patris , ut dixi Certum contra eft , quod omnes præfati Su
mus dit. num . 219. Secus vero e converfo dico periores , fi fine jufta caufa irritant vota fubdi
tenendum hic > cum vota fint certa , & poffef torum , poftquam pofitive illa approbaverint ,
fio viri , vel Prælati fit dubia , eo quod dubi peccant tam ipfi , quam fubditi relaxationem pe
ratur , an vota fint vel ne emiffa tempore , quo tentes . ( Dixi , fi pofitive approbaverint , nam
1
jam incoeperit fubje&tio . Differt autem paritas fecus effet , fi tantum permiferint fubditos vo
conjugis petentis debitum ; nam ibi ille habet vere , vel exequi rem voto promiffam , ut Salm.
certam poffeffionem fuper totem corpus conju ibid. num. 69. cum Sanch. & Pal. Sed dubita
gis dubitantis , & ex poffeffione jus certum ha tur , an irritando peccarent graviter , vel levi
bet illo utendi . Aliter tamen eft in noftro ca ter? Adeft duplex fententia probabilis . Prima
fu , in quo vir , vel Prælatus non habet poffef afferit graviter ex num, 30. ubi de viro confen
fionem totalem fuper voluntatem uxoris aut Re tiente ad uxoris votum , & poftea irritante di
ligiofi . Habet quidem poffeffionem fuper vo citur : Portabit ipfe iniquitatem ejus . Ratio ,
luntatem præfentem fubditi , fed non habet fu quia , pofito fuo confenfu , tenetur votum non
per præteritam . Et ideo prædi&ti non poffunt impedire . Ita , Salm. num. 67. cum Cajet. Sanch.
dire&te irritare vota , de quibus dubitatur , an Laym. Ledefm. &c. Secunda tamen fententia
fint de materia ipfis fubje& ta . Poffunt tamen di forte probabilior afferit , peccare leviter , feclu
rete , juxta dicenda Art.feq. n.241 . fo fcandalo , aut contemtu , quia Superior uti
238 17. Vota facta tempore fubje&ionis poffunt tur jure fuo , & irritando votum non eft caufa
"" adhuc irritari poft illud , verb. gr. quando violationis illius , cum fubditus nec ipfe tunc
"" filius jam eft pubes . Quod verum eft , etfi in violat votum . Ita cum Bufemb. bic tenent Sua
" pubertate ratificaffet , putans ex errore effe rez lib. 6. cap. 4. Bonac. p.7 . §. 2. num. 29. So
22 firma fecus tamen , fi infirma effe noviffet , tus deJuft. lib. 7. queft. 3. art. 1. Tamb. loc. cit.
" & independenter a prioribus ratificaffet , ut num. 37. Trull. Pelliz. Dian. Peyr. ap. Salm.
,, Leff . lib. 2. c. 40. d. 19. * ( Et Elbel n. 252 . n. 67. Eandemque tenent Sporer loc . cit. n. 34.
* cum Val. Med. & communiori . Veruntamen idem
" cum Spor. Tamb. &c. )
Et hæc eft probabilior , fcilicet quod vota fa Sporer num. 32. & Leſſ. lib. 2. cap. 40. num. 95 .
Aa tempore fubje&ionis , etiam poft illud irri ac Elbel num. 258. cum Laym. ab his excipiunt
tari poffint a Patre , ut tenent contra alios Sal virum , qui fuo pofitivo confenfu votum uxoris
mantic. c. 3. num. 73. cun: Sanch. Suar. Trull. approbaffet , maxime fi effet votum caftitatis ,
Cajet. Bonac. Pal. &c. Modo filius non confir quia tunc ( ut dicunt ) ipfe jam ceffit juri fuo ;
met votum in pubertate ; & ut probabiliter ad unde nec valide irritare poffet , & fi irritaret ,
dit Buf. cum Leff. modo fciat tunc vota fuiffe graviter peccaret . Sed hi AA. loquuntur juxta
infirma . fententiam quam ipfi tenet , fcil, quod vir tan
Vota tamen realia puberum nequit Pater ir tum ex poteftate indire& ta poffit vota uxoris ir
ritare , poftquam ipfi emancipati funt . Salm. ritare ; Ajunt enim in hoc differre Prælatum
did . num . 74. Nec Prælatus vota Religiofi , fi refpectu Religiofi a Marito refpe&u uxoris ,
ifte non fit amplius illi fubje&tus : nec vir vo quia Prælatus , cum habet poteftatem dire & tam
ta uxoris , facto divortio formali Vid. Salmant. irritandi , non poteft juri fuo renunciare ; po
n. 72. teft tamen Maritus , ad quem fpectat poteftas
239 """ 8. Supradicti poffunt revocare , ac directe tantum indire& ta . Sed nos juxta prædi& tam fen
33 irritare vota , etfi femet ea ratificaverint , tentiam relatam dit. num. 234. dicimus cum S.
,, quia non privarunt fe dominio , & poteftate Thoma eandem poteftatem dominativam , quam
35 fua . Vid. Suar. de vuto lib. 6. cap. 6. quod habet Prælatus ad Religiofum , habere virum
22 fi tamen id fine caufa fiat , erit fecundum im uxorem ; unde ficut non poteft Prælatus il
, quofdam peccatum mortale , licet probabi lam fibi adimere , ita nec vir reſpectu uxoris .
Hing
 Cap. III. De Voto . Dub. VI. Art. II. 247
Hinc fatis probabiliter videtur opinari fecun "9 vitæ fociali , & ufui dominii , quod habet in
dum fupra di & ta Tamb. loc. cit. num. 53. quod ,, corpus mariti . Leff. n. 83. Fill. n. 273. * (V.
vir fine caufa irritans votum caftitatis uxoris , » Jup. A. 1. n. 235. ) *
etiam poftquam pofitive approbaverit , non pec ,, 3. Item Dominus , & Domina refpe&tu fa
cet plufquam venialiter. ,, mulorum , ut fi ii voverint jejunium , quo fie
Quid autem , fi conjuges mutuo conſenſu vo ,, rent inepti ad obfequia Domini : quale votum
verint caftitatem ? Certe vir eo cafu remanet "" non eft caftitatis , vel brevis orationis . Leff.
obftri& tus fuo voto , quod ab uxore non poteft › num. 86.
quidem irritari . Sic etiam ait Sanch. d. D. 40. 4. Item non tantum Pontifex refpe&u o
Яum. 20, nec virum poffe votum uxoris irrita ,, mnium fidelium , fed etiam Epifcopi , & Prin
re , & cum fequuntur Salm . num. 59. & alii ,, cipes refpectu fubditorum , quando materia
comm. At ego non invenio rationem certam "" illis præjudicat . Denique Superiores refpe&u
qua damnare poflim Palacium & alios apud ,, novitiorum in iis , quæ impediunt novitatus
Sanch. loc. cit. num. 19. qui contradicunt ; nam , » exercitia . Leſſ. d. 13. n. 8.
fi vir ( prout concedit ipfe Sanch. ut vidimus ) 5. Non poffunt irritari indirecte vota de
poteft valide irritare votum uxoris , ipfo ap ,, re alias præcepta , v. gr. non furandi , quia
probante , emiffum , cur non poterit , arguit Pa ,, nemini præjudicant . Item neque vota implen
lacius , fi mutuo confenfu ipfe ctiam caftitatem "" da tunc , quando materia voti non erit am
voverit ? Attamen , cum hæc opinio fit contra ", plius fubjeéta : v. gr. vota fervi implenda ,
communem , & Tamburinus in hac difficultate ,, cum erit liber : & conjugis cum alter crit
involutus dubium indecifum reliquerit ; ita & mortuus . * ( Sed probabilius hoc negatur de
ego fapientibus decernendum remitto . ,, viro quoad vota uxoris , ut fupra Art. 1. An
"" 8. Prælatus poteft irritare votum fubditi , " tec. n. 234. ) *
a prædeceffore æquali , vel inferiore confir "" 6. Poteft quis etiam indire&e irritare vo
‫ در‬matum " non tamen a Superiore . V. de his "" ta longe ante facta , quam fibi materia fub
22 Bonac. loc. cit. §. 3. Laym. cap. 7. * ( Et boc jiceretur ; v. gr. facta a conjuge longe ante
" valide , & licite , Salmant, cum Sanch. Pal. ,, matrimonium . ( Salm. cap. 3. num. 75. ut
Suar. Tamb. &c. ) * » Supra n. 237. ) *
‫رد‬
240 Si loquamur de mancipiis , Dominus poteft ,, 7. Poteft quis etiam vota a fe vel antecef
irritare quæcunque eorum vota realia , nifi illi >> fore conceffa & confirmata indire& te irritare ,
aliquod de proprio habeant , & perfonalia , quæ ,, ut patet ex articul. fuperiore . Excipe ta
Domino præjudicant , prout Religionis , longæ ,, men , nifi fuo juri ceffiffet , & hanc concef
peregrinationis , &c. Non vero caftitatis , vel ,, fionem fubditus acceptaffet , ut v. gr. in voto
moderate orationis , aut jejunii &c. Ita Salm. ,, caftitatis , mutuo mariti , & uxoris confenfu
cap. 3. num. 62 , 63. cum aliis . ,, fa&o . Secus tamen effet , fi vel fola uxor
Vota autem famulorum nequeunt ab heris ir. "" fet vel uterque independenter ab altero vovif
. ⭑ (Vide fupra art. 1. n. 239. ) *
ritari , fed tantum fufpendi poffunt pro tempo 29
re famulatus , quatenus debitis obfequiis præju ,, 8. Vota indirecte tantum irritata revivi
dicant . Salm. di& t , num. 63. cum Sanch. Suar. "" fcunt , & obligant , quando alteri definunt
Bonac. præjudicare . V. de his Bon. p. 7. Laym. c. 8.
"" * (Vota autem directe femel irritata nun
ARTICULUS II. " quam revivifcunt , ut Elbel n. 266. cum Sanch.
"" Val. & Fill. ) *
Quis vota indirecte poffit irritare ?
DUBIUM VII.
24199 ESP. Si alicui non quidem voluntas vo
23 REventis , fed voti materia fit fubjecta , Quid fit Commutatio Voti?
,, ita ut in hanc jus habeat , is tale votum po
"3 teft irritare , irritatione indireta ; hoc eft/ 243 Quando poffint commutari vota ?
,, ejus obligationem fufpendere , in quantum 244 An poffit quis commutare fibi votum in opus
" fuo juri præjudicatur ; idque ex lege naturæ æquale?
,, docente , quod nemo poffit alteri promittere 245 An valeat commutatio in minus fine jußia
aliquid in præjudicium tertii . S. Thom, in 4. caufa?
» d. 38. Suar. Leff. &c. ll . cc. 246 Vide alia notanda .
247 An babens facultatem poffit commutare in
Unde refolves . aliquantulum minus?
248 An facta commutatione , poffit vovens imple
242 ‫ در‬1. Sic irritare poffunt , præter fupra nomi re votum per primam promiffionem ?
,, natos , Pater refpectu filiorum puberum " 249 An falta impoffibili re commutata , teneatur
», quandiu manent in domo paterna , nec funt vovens implere primam ?
,, emancipati : item tutor puberis , ufque ad An qui immemor voti præftat opus promif
" annum vigefimum quintum , in iis quæ eo Jum , a voto liberetur?
,, rum poteftati officiunt . Laym. c. 7. ** ( Vid.
Art. 1. antec. n.229. ) "" ESP. Commutatio eft fubftitutio alterius 243
‫ در‬2. Item poteft uxor reſpectu mariti , v. gr. "" honefti ejus , quod voto pro
" fi is voverit longiorem peregrinationem , ha 99 miffum erat , fub eadem obligatione . Circa
" bitare alibi , cubare feorfim , quæ derogant ,, quam , ut licite fiat , traduntur hæ regulæ :
е 4
Q 23 Pri
 248 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
Prima , ad commutationem voti requiritur to æqualis , & probabiliter , aut dubitanter fit
,, auctoritas Ecclefiaftica . 1. Quando commu melior , tunc propria auctoritate recte fit com
,, tatio fit in paulo minus bonum : quod fi no mutatio . Ita Salmant. cap. 3. num. 134. in fine
59 tabilit er minus fit , dicetur difpenfatio . 2. cum Sanch. Suar. Pal. &c. quia tunc materia
" Quando dubium eft de æqualitate boni * ( Cum femper eft moraliter melior , ut Salm, ibid. n .
" Salm. cap. 3. n. 130. ) * 3. Quando fit in bo 144. infine . Sed his non obftantibus , puto non
22 num æquale : licet aliqui tunc putent fuffice recedendum a prima fententia , ratio enim al
re auctori tatem propri am ; hæc tamen fuffi lata a S. Thoma valde urget : Saltem ratio il
"" cit ad commutationem in melius , quia in la concludit pro opere æquali .
‫دو‬ meliori minus contine tur . ✩ ( Eft commun e
" Secunda regula . Ad commutationem voti
"3 cam Salm. num . 132. exceptis tamen votis re „ inæquali requiritur caufa , licet minor , quam
22 fervatis ) * Voco autem melius , quod eft ,, ad difpenfationem , quia difpenfatio plane li
L tale in ordine ad utilitatem fpiritualem vo
"" "" berat ab obligatione voti ; commutatio vero
,, ventis , & Deo gratius . * ( cum Salm. num. , aliud fubrogat . Unde fi fiat in melius , nul
,, 142. ) * Tutior eft commutatio in frequentiam &6
la caufa requiritur ; fi in æquale cum auto
Sacramentorum , Sanch. Tamb . Bardi , Baſſius
ritate Superioris , fufficit major in illud pro
" ap. Salm. loc. cit. ,, penfio . * ( ut Salmant, num . 145. cum Laym.
244 Quæritur , an votam poffit propria auctorita
commut " Cajet. &c. vel minus periculum tranfgredien
te ari in opus evidenter æquale ? Adeft ,, di , ut Elbel num . 306. cum Sancb. Pal. &
duplex fententia . Prima probabilior negat ex "" Croix ) . Si vero dubitetur , an fit æqua
S.Thom. in 4. Dift. 38. quæßt . 1. art. 4. quæft. 4.
,, le , fufficit notabilis moleftia in implendo .
qui rationem profert : Quia commutatio eft qui ,, Vide Leff. lib. 2. cap. 40.
dam contra&us , qui perfici nequit abfque con Quæritur , an , fi commutatio fiat in minus 245
Senfu ejus , qui vicem Dei gerit in terris , fci fine jufta caufa , fit non folum illicita , fed et
licet Prelati, Deinde quia fuppofita promiffio iam invalida ? Prima fententia cum Sancb. 1.4.
ne , magis gratum cenfetur effe Deo , ut vo c. 51. num. 8. & Dian. Candid. &c. ap. Salm.
vens fidelis fit ei præftando rem promiffam , cap. 3. num. 147. & Tamb. de Voto §. 5. num. 9.
quam aliam æqualem . Ita Sanch. in Dec. ubi , dicit effe validam , modo fuppleatur defectus
licet antecedenter lib. 3. c. 19. num.9 . in fine , quia , fi non effet major obligatio erga homi
& lib. 4. cap.5. num. 28. contrarium cenfuerit , nes, quam fupplendi ; tanto magis erga Deum ,
fe revocat tamen lib. 4. cap. 49. num. 12. & 21. cum quo mitius agitur . Et hæc cohæret cum
cum Caj. Covarr. Sot. Azor. & Suar. Pal . Leand. fecunda opinione relata fupra num. 244. Secun
Laym . Fill. Reg. &c. cum Salm, cap. 3. n. 134. da vero fententia dicit effe invalidam , ficut in
Qua pofita fententia , alii dicunt talem com validam effe difpenfationem fine jufta caufa do
' mutationem effe tantum peccatum leve , ut cet S. Thom. 2, 2. quæst. 88. art. 12. Ratio , quia
Sanch. Ledefm, Dian. Mendo , & alii ap. Salm Prælatus nequit excedere facultatem , quam ha
num. 135. quia , ut dicunt , effet infidelitas in bet fibi a Deo delegatam , fcilicet commutan
re modica . Quare , fi jam præftita fit materia di tantum cum caufà jufta . Ita Salm. n. 148.
commutata , fufficit , quod vovens fuppleat ali cum Mar. Pal. Trull. c. Utraque eft probabi
quid . Et idem dicendum afferunt , fi materia lis . In dubio autem , an caufa commutationis
præftita fuerit minor promiffa . Alii tamen fen fuerit fufficiens , vel non ? docet D. Th. 2. 2. q.
tiunt effe peccatum grave , ut Salm. cum Pal. 88. art. 12, ad 2. poffe voventem acquiefcere ju
Suar. Azor. Prad. &c. quia de tali commuta dicio commutantis .
tione , prout irrita , nulla ratio habenda eft .
De hoc vide n. Seq. 245 . Unde refolves .
Secunda tamen fententia , quam fatis proba
bilem vocant Salm. ibid. num . 133. & tenent
,, 1. Quamvis oratio abfolute Git melior je 246
Elbel num. 304. Henr. Medin. Major. ap. Sanch. ,, junio , non licet tamen propria autoritate
loc. cit. item. Tamb. Dec. lib. 3. cap. ibid. §. 5. ,; hoc in illam commutare , quia hic & nunc
num. 14, cum Sa , Rodr. Bon. Fag. Dian , Villat. ,, poteft jejunium effe Deo gratius , utpote uti
& probabilem vocant Suar. Arag. apud Sanch. .. lius ad bonum fpirituale hujus hominis . Leff.
Trull. Leff. &c. apud Salm. ibid. affirmat "" d. 16. Sanch. cap. 56. ⋆ ( Afferit Lohn. in in
cuique licere commutare fuum votum cum ope Struct. &c. unam Confeffionem , vel Communio
re evidenter æquali . Ratio , quia præfumitur ,, nem valere pro Rofario totius hebdomadæ .
Deus æque acceptare opus quoad fubftantiam "" Sed buic, generaliter loquendo , non acquie
aquale , ob benignitatem Divinam , faltem ut ⭑
hilarius ei oblatio præftetur ; qua ſuppoſita præ » Sco )
,, 2. Omnia vota perfonalia propria auctori
fumptione , ratio promiffionis , ut fupra , ceffat . "" tate commutari poſſunt in votum religionis :
Do& trina autem , & ratio allata a S. Thom. in "" imo ipfo jure omnia vota realia fic mutantur
telligenda eft de opere minori ; nam aliter , ,, in profeffione * ( Sic S.Thom. apud Salm.
nec etiam valeret commutatio in evidenter me .
⭑
» C. 3. n. 129. ).
lius , quam valere non dubitat communis fen
,, 3. Qui habet votum religionis , non poteft
tentia , etiamfi fit materia difparata , ut Salm. " illud propria auctoritate commutare in fufce
cap. 3. num . 132. cum Sanch. Azor. Val. Suar. », ptionem Epifcopatus , tum quia hic non effi
Laym. & aliis contra paucos , & probatur ex c. "? cit hominem perfe& tiorem , quam religio ,
Super bis de Voto . Conveniunt autem etiam 92 licet perfectiorem effe fupponat : tum quia
primæ fententiæ DD. quod , fi materi a fit cer ,, non conftat , quod illud hic & nunc fit Deo
" gra
 Cap. III. De Voto . Dub. VII. Art. II. 249
gratius : tum quia fic refpondit Innocentius ter Leff. lib. 2. cap. 40. num. 111. Sanch. lib. 4.
,, III . ap. Bonac. in fecundum præceptum d. 4. cap. 35. num. 26. Elbel num . 318. & Salmantic.
», quæft. 2. p. 7. Idem docent Leff. lib. 2. cap. 4. num. 169. cum Laym . Bon. Pal. Tamb. Dian.
» d. 16. art. 103. Azor. Sanch. Laym. 1. 4. t. 5. Trull. &c. Quia commutatio fit in favorem vo
" cap. 6. n. 15. Pal. d. 3. t. 16. n. 2. Fag. Dian. ventis . Excipit Sanch. cum Suar. n. 27. fi talis
» P. 6. t. 6. Ř. 62. commutatio fieret confulto , & in majorem Dei
4. Qui habet facultatem difpenfandi , * ( Et cultum . At verius dicunt Salm. num , 170, cum
iam delegatam , ut verius Laym. Leff. Pal. Pal. Prad. & Villal. neque adhuc talem com
"" Suar. cum Salm. cap. 3. num.81 . contra Nav. mutationem obligare faltem fub gravi , nifi fiat
"" Sanch. &c. ) ⋆ habet etiam commutandi ; novum votum ; quia quodcunque propofitum non
" non tamen contra : quia commutatio eft pars obligat , nifi interveniente promiffione , & ani
,, difpenfationis ; qui autem poteft majus , et mo fe obligandi , ut docet S. Thom. 2. 2. 9. 88.
,, iam minus poteft . Qui autem habet faculta art. 1. ad 2. Ex his omnibus infertur , quod vo
,, tem commutandi tantum , non poteft muta vens , ctfi redierit ad primum opus , poteft ta
,, re , nifi in æquale : quod moraliter , & non .men iterum redire ad fecundùm fubrogatum .
fcrupulofe æftimandum eft , ut monet Laym. Et præterea , fi pluries facta eft commutatio in
» cap. 8. In qua æftimatione , ait Cajetan. non diverfa opera , vovens poteft eligere eorum quod
» negligenda funt concomitantia : verb. gr. in cumque malit . Salm. ibid. num. 169. in fine ,
"2 voto peregrinationis habenda ratio non tan 171. cum Trull. Dian. & Villal. Si quis ta
,, tum laboris , fed etiam expenfarum , quas fe men poft acceptionem rei fubrogatæ iterum vo
,, ciffet . Suar. Leff. Vide Bon. p. 7. §. 3. * ( Ex veat rem commutatam ; tunc tenetur ad utram
c. Magna , de Voto ) * que præftandam , fi intendat fe obligare novo
247 Quæritur , an habens facultatem tantum com vinculo voti . In dubio autem præfumi , quod
mutandi , poffit commutare in opus aliquantu habuerit animum fe obligandi novo voto , di
lum minus? Prima fententia ( quam fatis pro cunt Trull. & Bonac. At Salm. n. 171. putant
babilem recte vocant Salm. cap. 3. num. 138. ) etiam probabile effe oppofitum , & fic teneri
affirmat , modo exceffus non fit notabilis . Ra tantum ad rem commutatam . Et hoc mihi cft
tio , quia , fi poteftas commutandi non effet ta probabilius , quia votum dubium non obligat ,
lis , effet pluribus anxietatibus obnoxia , ideo juxta dicta lib. 1. n. 76.
inutilis cum difficillimum fit æqualitatem in ✓ 99 6. Si voti legitime a Superiore commuta- 249
venire in re fubrogata . Deinde quia , fi proba "" ti materia , five opus fiat impoffibile , vel in
bile eft , poffe fieri commutationem au& toritate 39 differens , non tenetur redire ad prius , quia
propria in æquale , probabile etiam effe debet , " obligatio extinéta eft . Vid . Laym . Bon, ll . cc.
quod habens facultatem commutandi , poffit Facta voti commutatione etiamfi res fubroga
commutare in aliquid minus , aliter talis pote ta fiat impoffibilis culpa voventis , vel fi ipfe
ftas nihil operaretur . Ita Sa , Bonac. Trullench. eam non impleverit , non tenetur ad primam ;
Dian, Leand. Medin. & probabile vocat Leff. v. gr. pro eleemofyna fubrogatum eft jejunium
ap. Salm. di& t . n. 138. Secunda vero fententia tali die , fi tunc jejunare non potuifti , vel no
tenet faciendam effe commutationem in rem luifti , peccafti , fed non teneris ad eleemofy
æqualem , æqualitate tamen morali , non ma nam , quia per commutationem primam obliga
thematica , itaut parva credatur effe differen tio extinguitur ; Ita Sanch. lib. cap. 56. num.
tia , & nullus exceffus manifefte appareat . Ita 15. Salmanticenf. cap. 3. num. 65. cum Lay
Salm. n. 139. cum Caj. Pal. Suar. &c. cum Buf. mann , Palaus , Trull. Suarez , & Elbel numer.
bic & Laym. Et fic fententia hæc revera cum 318. ac Sporer cap. 3. num . 136. cum communif
prima conciliatur . Jima . Hoc tamen non currit , fi commutatio
Notandum hic , quod recte poteft opus perfo fiat auctoritate propria , tunc enim , fi non im
nate commutari in reale ; & e converfo , & per pletur fecundum opus , implendum eft primum ;
petuum in temporale . Salm. cap. 3. num. 140. quia non extinguitur tunc prima obligatio , fed
cum Leff. Suar, Laym. Pal, &c. Re&te autem fatisfit per impletionem fuperabundantem , vel
Elbel num. 308. in fin. cum Gob. & Tamb. mo faltem æquivalentem , ut fupra ; & hoc certum
net Confeffarium , ut conetur talia opera voto eft . Salm. n. 166. cum Tamb. Leand. &c.
fubftituere , quæ pœnitenti videantur magis uti Ultimo pro complemento hujus Dubii quæri
lia , & non nimis difficilia . tur 1. an habens facultatem commutandi vota
248 ,, 5. Si is , cujus votum mutatum eft , malit pro aliis , habeat etiam pro fe ? Refp. affirma
"2 deinde implere primum , id poteft : tum quia tive , ficut de facultate difpenfandi docent com
"" id eft melius , vel æquale , tum quia in ejus muniter Sanch. de Matr. lib . 8. D. 3. n. 8. & 9.
"2 favorem fa& tum eft , cum tacita conditione , Dec. lib. 4. cap. 18. n. 42. & 45. Bon. p. 7. §. 4.
.‫ د‬fi ei placuerit . Leff. num. 97. Sanch. Fill. n. 31. Ita Salm. c. 3. n. 128. cum Tamb. Suar.
» num . 289. Trull. Azor. Dian. Prad, Leand. Rodr. &c. &
Si votum commutatum eft in minus , vel æ probant ex S. Thom . 2. 2. quæft. 18. art. 8. ubi
quale , procul dubio poteft adhuc eligi primum docet poffe Prælatum fibi difpenfare . Quær. 2.
opus . Eft commune apud Salm. cap. 3. n. 167. An qui immemor voti præftat opus promiffum ,
cum Sanch. Pal. Suar. &c. Dubium eft , fi com a voto in pofterum liberetur ? Vide dicta num.
mutatio facta fit in melius cognitum , & acce 204. circa fin. & dicenda de Reft. n. 700. Quæft.
ptatum ? Tunc Suar. Fill. Regin, &c. ap. Salm. II. v. Limitant .
num . 68. negant poffe voventem redire ad pri
mum . Sed probabilius id concedunt communi
DU
 250 Lib. III. Tract. II. De Secundo Præcepto Decalogi .
Salm . de Voto tract. 17. cap. 3. num. 119. cam
DUBIUM VII . Tamb. & Leand. ac tract. 11. de Legib. cap.5.
num.71. ubi citant etiam Laym. fed non bene ,
Quid fit difpenfatio , & quis poffit di ut infra videbimus ) affirmat valere difpenfa
Spenfare in votis? tionem ; quia talis cenfenda eft Voluntas Divi
na , ne confcientiæ anxietatibus vexentur , &
aso Que Caufa requiratur ad difpenfandum ? permaneant firmæ determinationes Paftorum ,
251 Quid fi difpenfatio fit falta bona fide , fed prout neceffe id videtur ad re& tum regimen A
fine caufa ? nimarum . Secunda vero fententia , quam tenet
Quid fi dubium fit , an adfuerit caufa? Pal. de Voto tract . 15. D. 2. p. 9. num.4. cum
252 Que caufæ fufficiant ad difpenfandum ? Bafilio, Salas , contradicit : Et hanc fequi
253 An fufficiat imperfecta deliberatio , aut li mur, fi poftea certum comperiatur non adfuif
bertas ? fe caufam , vel non fufficientem ; primæ enim
254 Vide alia notanda . fententiæ , licet a tantis AA. defenfæ , obftat
255 An diſpenſari poſſit votum factum in benefi tamen principium certum , quod in Lege Supe
cium tertii! rioris invalide difpenfat Inferior fine fufficien
Et quid de voto , & juramento Perfeveran ti caufa . Secus autem dicendum puto , fi du
tiæ , quod præftatur in quibufdam Con bium fit , an adfuerit caufa , vel an fufficiens ;
gregationibus ? tum quia in dubio tunc ftat pro valore difpen
156 Qui poffint diſpenſare ? An Papa in votis fationis ; tum quia in eo cafu urget ratio pri
folemnibus? mæ fententiæ , nempe quod effet res nimis fcru
An Epifcopi in votis fimplicibus ? Qui pof pulis obnoxia , fi homines poft obtentam difpen
fint facultatem difpenfandi delegare? An fationem inquirere tenerentur de ejus valore ;
babentes facultatem valeant difpenfare & cum hoc frequenter accideret , bene tunc
cum feipfis? præfumitur Deus ratam habere difpenfationem
157 An Prælati Regulares poffint difpenfare in illam ad confcientias pacandas , & ad recam
omnibus votis Religioforum ? An Novitio gubernationem . Ubi autem certe detegitur nul
rum ? An Secularium ? litas caufæ , recte ait Pal. quod minime præfu
258 De votis refervatis plura notabilia . mitur Deus favere velle errori manifefto ( quic
159 An juramentum Caftitatis , aut Religionis quid dicat Diana p. 1. tract. 10. R. 33. ) Et fic
fit refervatum ficut votum? revera loquitur Laym. tract. 4. de Leg. cap. 22.
260 An, commutato voto refervato , materia fu num. 12. ubi dicit poffe difpenfatum bene ac
brogata etiam refervata fit ? quiefcere difpenfationi , donec veritas non ap
261 An etiam fint refervata vota Caftitatis , & pareat in contrarium , citans Sot. Nav. Suar. &c.
Religionis conditionalia , aut pœnalia? Et confentiunt nobis Palaus , qui ait cafu quo
262 An peregrini poſſint diſpenſari ab Epifcopo caufa eft dubia , legitima præfumitur difpenfa
loci in votis , legibus communibus? tio . V. lib. 1. num. 182. Valde autem probabi
Remiffive ad lib. 1. num. 158. le eft cum Salmant. de Legib. cap. 5. ex n. 75.
validam effe difpenfationem , etiamfi mala fide
2501 ESP. 1. Difpenfatio eft abfoluta obliga a difpenfante ipfa fuerit impertita , fi revera
29 nomine aderat jufta caufa , ut diximus lib. 1. de Legib.
‫& دو‬a . Ad hanc , ut valeat , jufta caufa requi num. 181.
‫ در‬ritur : qualis verb. gr. eft i . Bonum Eccle Sufficit autem pro caufa ad difpepfandum pe- 252
" fiæ , vel commune Reip. * ( Et etiam Fa riculum tranfgreffionis ob indifpofitionem parti
29 miliæ : vel major profectus voventis . Salm. cularem voventis , vel ob communem fragili
» cap. 3. num. 125. cum S. Thom. Suar. Sanch. tatem hominum . Sufficit etiam magna difficul
"" Et etiam in dubio : de boc Palaus , & Suar. tas in executione , non folum fi non fuit præ
199 ibid. ) * 2. Notabilis difficultas in obſerva vifa , ut dicunt Sanch. Pal. Suar. fed etiam , fi
tione voti . 3. Imperfectio actus , vel levi prævifa fuerit , ut cenfet Salm, cap. 3. num, 124.
n tas , ac facilitas , ex qua- proceffit votum . cum Leand. & Tambur. Tum quia tunc etiam
Suar. loc.cit. cap. 17. Fill, num . 260. Sanch. adeft periculum tranfgreffionis ; tum quia res
" lib. 4. cap. 25. Vide B. p. 7. n. 47. Laynı. multo difficilior apprehenditur dum inftat exe
cap. 8. num.5. * ( Hinc monet Innocent. IlI. cutio , quam deliberatur . Et etiamfi talis diffi
‫ גן‬c. Magne . de Voto , tria attendenda eſſe in cultas ortum habeat ex fragilitate voventis
difpenfatione votorum . 1. Quid liceat fecun ut Suar. Pal. Laym. Trull. cum Salmant, ibid.
" dum æquitatem : 2. Quid liceat fecundum Sufficit etiam , fi vovens vexetur magnis fcru
.. honeftatem: 3. Quid expediat fecundum uti pulis . Salmantic. ibid. cum Sanch. Trull. Fag.
"3 litatem : Ex quo ait Elbel numer. 177. cum Tamb.
» Sporer cap. 3. num. 43. tunc difpenfandum in Præterea , etiamfi abfit periculum tranfgref- 253
" voto, quando illud vergeret in ruinam , aut fionis , & magna difficultas in executione , fuf
" laqueum anime ob perplexitatem ; vel quan ficit pro caufa , quod votum emiffum fit imma
"" do fperatur major utilitas fpiritualis ) * , ture , fcilicet cum nimia facilitate , vel ex im
251 Quæritur hic an valeat difpenfatio fi bona perfecta deliberatione , vel fine perfecta liber
fide credatur adeffe jufta caufa , quæ revera non tate ; Sanchez lib. 4. cap. 45. num. 28. & Caj.
fit? Prima fententia , quam tenet cum Bufemb. Pal. Suar. &c, cum Salm. cap. 3. num. 121. Ob
(lib. 1. num. 3. ibid. infin. ) Sanch. Dec. lib. 4. hanc rationem vota impuberum fine alia cauffa
cap.44. num. 1o. Leff. lib. 2. cap. 40. num. 119. poffunt abfolute difpenfari fine aliqua commu
ta
 Cap. II. De Voto . Dub. VIII. 251
tatione , ut Sanch. ibid. num. 30. & Tamb . Pal. his fit acceptatunt , fine eorum confenfu ? Ne-'
Caj. Suar. &c. cum Salm. num. 125. Idem di gant Elbel num . 309. Leff. lib. 2. cap. 40. num.
cendum eft , fi votum fit emiffum ob metum 90. Sanch. ibid. num. 18. Salm, cap. 3. n. 156.
levem incuffum ab extrinfeco , Saneb. num. 32. cum Suar. Moya , &c. Ratio , quia tunc jus
Pal. cum Salmanticenf. Idem , quando im acquiritur Ecclefiæ acceptanti , aut pauperi ,
perfecta deliberatio , aut libertas in vovendo cujus fimul in voto ratio habita eft , verb. gr.
proceffit ex triftitia , five ira , five metu intrin ob fpecialem affectionem , aut illius neceffita
feco naufragii , mortis , vel alterius mali ; quia tem . Alii tamen , ut Sporer de 1. Præc. cap. 3.
tunc immature vota fieri folent , & ideo poffunt num. 113. cum Henr. Viva de Jubileo quæft. 12.
difpenfari fine commutatione . Si autem confta art. 1. num. 3. & Fagund. Trull. Leand. apud
ret tunc maturam adfuiffe deliberationem , tunc Salm. n. 155. dicunt fatis effe probabile , quod
difpenfationi admifceatur aliqua commutatio . bene poteft tale votum commutari autoritate
Sicut etiam fieri debet , fi ceffat caufa impulfi Prælati , vel propria , etiam poft acceptatio
va voti . Ita Salm. eodem n.23 . cum Pal. Sanch. nem . Et huic opinioni confentit Caj. apud
Tamb. Sanch. ibid. num. 27. ) qui loquens de cap. Li
254 "" 1. Cunr caufa non fufficit ad integram di cet de Regular. ubi difponitur , quod profeffus
" fpenfationem , partim difpenfari , partim com in Religione , licet ejus Prælatus illum acce
» mutari poteft . Bonac . loc. cit. ptaverit , poteft in meliorem tranfire ; Caj. red
"
2. Prælatus videns , ac ( cum facile pof dit rationem , quia illc propter Deum , non pro
fit ) non contradicens , videtur difpenfare , pter Prælatum fe Religioni donavit , & ideo
» ait Sa. poteft fuum votum propria au& toritate , etiam
3. Poteftas etiam delegata difpenfandi in poft acceptationem , in melius commutare .
" votis extendit fe etiam ad vota jurata , & Confentit etiam Nav. apud eundem Sanch. ib. )
» juramenta pia foli Deo facta . Vide Suarez qui hæc ait: Cum quis emifit votum dandi ali
lib.6. de Voto , Sanch. lib. 8. de Matrimon. cui certam quantitatem , etiam poftquam acce
19 dub. 4. * ( ut diximus fupra num. 190. An ptata eft , poffet Pontifex commutare , quod prin
» autem juramenta Religionis , caftitatis &c. cipaliter ea promiſſio non fit falta in gratiam
» fint refervata , ut vota? Utraque eft proba bominum , fed in Dei cultum . Et quod Navar.
" bilis , ut dicemus infra num. 259. v. Quæri dicit de Pontifice , idem dicendum eft , ut ait
» tur I. ) * . Sanch. de aliis Prælatis ob rationem allatam .
4. Ante voti acceptationem a certa perfo Ratio igitur hujus fententiæ , ut loquitur Fa
" na , aut Ecclefia , non cenfetur ei jus acqui gud. apud Tamb. lib. 3. cap. 17. §. 2. num. 15 .
» fitum , ideoque fine ejus injuria poteft difpen eft , quia hæc vota principaliter diriguntur in
" fari , vel commutari . Deum in finem cujus : & pauper eft folum finis
Sed hic fufius difcutienda eft quæftio , an vo cui minus principalis , five accefforius , qui fi
tum redundans in utilitatem hominis poffit di nem principalem fequi debet . Etfi enim pro
fpenfari , aut commutari fine ejus confenfu ? miffio fit peculiariter ad hunc pauperem , fit ta
Refp. 1. quod fi votum nondum a tertio eft ac men propter Deum ; hinc Deus eft tota caufa
ceptatum , communiffima eft ſententia poſſe com promiffionis , & per accidens fe habet , quod ac
mutari , ut Elbel num. 309. & Sanch . Dec. 1.4. ceptaverit pauper , qui fi adhuc aliquod jus ac
cap. 41. num. 7. cum Caj. Sa , Nav. Sylv. Azər. quifierit , acquifivit tamen dependenter a Bene
Suar.&c. Etiamfi promiffio non in folum Deum , placito Dei , cui debet fervari promiffio .
fed peculiariter etiam in perfonam directa fue Notandum pariter eft hic 1. quod talis fim-"
rit , puta , fi vovens dixerit : Promitto cum vo plex promiffio facta homini , etiam acceptata ,
to dare tali pauperi &c. fed promiffio non fue etfi obligaret , non obligaret tamen fub gravi ,
rit acceptata neque ab illo , neque ab aliis no juxta valde probabilem fententiam Salmanti
mine illius , ut addit Sanch. ibid. num. 10. & cenfium de Contr. cap. 4. num. 82. cum Caj.
11. cum Suar. Sylv. Armill . &c. Et etiamfi pro Bann. &c. uti fufius dicemus de Contract . num.
miffio facta fit in honorem San& ti illius Eccle 720. Notandum 2. quod idem , quod dictum eft
fiæ , requiritur acceptatio ab illius Rectore , ut de voto , dicendum eft de juramento principa
commutatio non amplius fieri poffit . Sanchez liter emiffo in honorem Dei , ut probabiliter
num . 12: cum Caj. &c. Refpondetur 2. quod fi cenfet Tamb. lib. 2. cap. 8. § . 6. num. 3. & c.
promiffio fiat foli Deo dandi aliquid pauperibus 17. §. 2. num. 15. cum Fagundez , quod poffit
indeterminatis , tunc femper commutari poteft , relaxari ab Epifcopo , fine confenfu partis . Sed
etfi promiffio alicui ex pauperibus poftea mani notandum 3. quod hoc intelligitur de fola pro
feftetur , & ab illo acceptetur , ut Sanch. ibid. miffione gratuita , fecus vero dicendum : fi pars
num . 14. cum Suar. Lugo de Juft . D. 29. n . 93 . acceptans fe ad aliquod onus obligaret in com
Tamb. lib. z. cap. 7. §.6. num. 3. cum Pal. Re modum promittentis , tunc enim , cum interce
fpondetur 3. quod , fi e converfo promiffio fa dat ibi contra&us onerofus utrinque obligato
&a fit in utilitatem folius hominis , & fit acce rius , promiffio , & confequenter juramentum non
ptata , nullatenus fine ejus confenfu revocari poteft remitti promittenti , nifi altera pars con
poteft , ut diximus fupra c. 2. D. 7. n. 192 . fenferit , juxta legem contractuum . Et fic eve
Dubium magnum eft , utrum votum principa nit in juramento Perfeverantie , quod præftatur
liter emiffum in honorem Dei , fed fecundario , in V. Congregatione PP. Miffionis S. Vincen
feu minus principaliter etiam in favorem ali tii a Paulo > necnon in noftra minima Con
cujus tertii determinati , puta talis Ecclefiæ , gregatione SS. Redemptoris , ubi Oblati , li
vel pauperis , poffit commutari , poftquam ab cet principaliter in obfequium Dei juramento
pro
 252 Lib. III. Tract . II. De Secundo Præcepto Decalogi .
promittant perfeverare in Congregatione ; atta ,, jurifdi& tionem fori interni . Suar. loc . cit. c.
men , qui eodem tempore Congregatio eos ac ,, 12. III. Prælati Regulares exempti refpe&a
ceptando fe obligat ad ipfos fuftentandos & in fuorum Religioforum , & Novitiorum : idque
ftruendos , atque ad non dimittendos fine juſta & ""
vota , quæ vel in fæculo , vel etiam in
gravi caufa de qua autem Superiores non te ,, circa Novitiatu fecerunt . Leff. n. 8. & 107. Sanch.
nentur dimiffis rationem reddere ) , ideo cum
intercedat hic contractus ultro citroque obli lib. 9. de Matr. d. 29. non autem Prælati non
juramentum remitti ,, exemti , neque Abbatiffa . ( Neque Pani
gatorius , nequit ab alio > 22 tentiarii neque Vicarii Epifcopi , nifi facultas
quam ab ipfa Congregatione , vel a Summo
Pontifice , prout fupremo bonorum Ecclefiafti " Specialiter eis delegetur . Salm. c. 3. n. 84. )*
" Suar. Leff. ll.cc. IV. Ex Privilegio Papæ ,
corum Domino . Id patet ex Monito SS. Do ,, Confeffarii Ordinum Mendicantium fecundum
mini Noftri Benedicti XIV . five Bulla Convo
"" conceffionem , & moderationem fuorum Su
catis edita 25. Novembr. 1749. §. 32. pro an
,, periorum , ut notat Leff. d. 13. n . 108.
no Jubilæi 1750. ubi dicitur : Denique quoad Quæritur , an Papa poffit difpenfare in votis
vota noverint ( Confeffarii ) fibi abftinendum folemnibus ? Quoad Clericos in facris bene pro
ab eorum ( votorum ) commutatione > in qui babiliter poteft in voto caftitatis , cum fatis pro
bus agitur de præjudicio tertii . Quare in eo , babiliter hoc votum fit jure Ecclefiaftico tan
quod pertinet ad vota , quantumuis fimplicia , tum facris Ordinibus annexum ( Vid. lib. 6. n.
Jeu Perfeverantiæ , feu alia emitti folita in 807. ). Ita S. Thom. 2. 2. quæft . 88.
art . 11. &
aliqua Congregatione vel Communitate ; & in Salm. de Ordin. cap. 6, n. 11. cum aliis , contra
vota obligatoria a tertio acceptata , non fe in Gon. &c. Majus dubium eft , an Papa poffit di
gerant . Ita præfatus Pontifex Nofter apud fpenfare in votis Religioforum ? Negant Sotus ,
F. Theodorum a Spir. S. in Tratat. de Ju
bil. noviffime edito Romæ eodem anno 1750. Sylveft. Arag. Turr. &c. apud Salm. de Statu
Relig. cap. 1. num. 41. quia vota hæc funt ef
Qui cap. XI. §. 2. num. 10. quæftionem propo
nens , an votum > vel juramentum perfeve fentialiter annexa ftatui Religiofo de jure Di
vino . Sed probabilius & communius affirmant
randi , emiffum in Congregationibus a Sacer S.Thom . in 4. T. 33. quæft.
dotibus , five Mulieribus Oblatis poffit commu 1. art. 4. q. 1. ad 3.
Salm. ibid. num. 42. cum S. Anton. Pal. Suar.
tari in vim Jubilæi ? Refpondet negative , hanc
rationem adducens : ( ,, Nec quia refervatum , deatur Leff. Sanch. Ponc. Cajet. Lez. Pell. Et licet vi
S. Thom. fe revocaffe 2. 2. di& t. q. 88.
fed quia emiffum eft per modum contra& tus
art. 11. Verum Caj. ibid. ac Salm. di& t . cap. 1.
onerofi ultro citroque obligantis . Nunquam e
nim Summus Pontifex confert facultatem ad num . 41. cum Az. & Bafil . non inepte S. Do
commutandum votum , ubi læditur jus alio &orem explicant intellexiffe , Pontificem in eo
tantum fenfu non poffe difpenfare cum Mona
rum , ex cap. Cum fit , de Refcriptis . Nec ob
ftat , quod votum hoc perfeverandi principali cho , ut fimul fit conjugatus , & Monachus re
ter fiat in Dei cultum , fecundario in Con maneat . Ceterum in primoloc. cit. expreffe do
cuit bene poffe Pontificem difpenfare , cum cau
gregationis obfequium ; quia hoc non adimit ,
fa tamen urgentiffima , nimirum ob bonum com
quin fequatur inter voventem vel jurantem , & mune Ecclefiæ , vel alicujus Regni , aut Pro
Congregationem contractus ex utraque parte
vinciæ . Ratio , quia recte cenfetur hoc Ponti
obligatorius , & proinde quin jus Congregatio fici conceffum , cui conceffit Deus totius Eccle
ni quæfitum læderetur , fi ejus irrequifito con poffe
fenfu votum emiffum commutaretur . Ex eadem fiæ regimen . Certum eft autem Papam
difpenfare in votis fimplicibus , & Epifcopos in
ratione fequitur commutari non poffe votum ab
ratione poffint ? Vide
Alúmnis Collegiorum emiffum pro Miffionibus non refervatis . Qua vero num, 1117. Certum
dicenda de Matrim. lib.6.
ad Infideles , & c. cum de tertii præjudicio tra
etiam eft , quod omnes Prælati , qui jure ordi
&atur , &c.") . Ita prædictus Autor . Et idem
habent facultatem difpenfandi in votis ,
SS. Pontifex Benedic . XIV . in Bulla Inter pre mario
teritos ( edita die 3. Decemb. 1749. ) §. 5. n . 66. poffunt eam etiam aliis delegare , ut Salm. de
fic ait : Quod vero attinet ad commutationem Voto cap. 3. num. 83. habent Quamvis autem , qui di
fpenfandi facultatem , five ordinariam ,
votorum , in quibus de tertii præjudicio agitur , five delegatam ; nequeant vota propria irrita
que quidem Panitentiariis interdicitur , appofi
re , quia nemo poteft emittere votum fub con
te fane fcribit Suar. tom . 2. de Relig, lib. 6. c. 5.
num. 7. circa vota Perfeveranti æ , que a quibus ditione fui confenfus , ut certum eft cum Sanch.
dam funt dum aliquam Congregationem ingre Pal. Croix lib. 3. p. 1. num. 483. Bene ta
diuntur , quæque naturam affumunt contractus men poffunt ea fecum difpenfare cum fit actus
jurifdictionis voluntariæ . Ita Leſ. lib. 2. c. 40.
reciproce obligationis inter ipfos & Congre num . 116. Croix loc. cit. & l. 1. num . 799. cum
gationem que eofdem recipit , a quibus Pæniten Laym . Suar. Sanch. Bon. Fill. &c. Elb. n. 278.
tiarii difpenfare non poffunt .
256 cum Ill. qui afferit effe communem fententiam
,, Refp. 2. Poteftas difpenfandi convenit o contra Henno , & alios aliquos .
29 mnibus Prælatis , qui habent jurifdictionem Vota autem Religioforum difpenfari poffunt 257
‫ دو‬in foro externo , vel privilegium , Leff. lib. 2. a fuis Prælatis , eth fuerint emiſſa cum licentia
» cap. 40. num . 12. Sanch. cap. 37. & commun. ipforum ; & etiamfi fuerit votum tranfeundi_ad
‫ دو‬Unde difpenfare poffunt fequentes , I. Papa ftri& tiorem Religionem , fi utilius nofcatur Re •
32 refpectu omnium fidelium in omnibus votis . ligiofum manere in fua . Vide Salm. c. 3. n. 90.
.99 11. Epifcopus refpectu fuorum fubditorum ; 91. Sicut poffet etiam Epifcopus cum fuis fub
non autem Parochus , quia tantum habet ditis difpenfare in voto ingrediendi in artion
rem

/.
 Cap. III. De Voto . Dub. VIII. 253
rem Religionem , voto Religionis. quoad fub rii Mendicantes ? Negant communius Tambur,
ftantiam reli&o ; cum nullo jure talis difpen Croix , Sanch. Spor. &c. Sed Elbel num. 179.
fatio inveniatur refervata ; ita Leff. lib. 2. c. 40. cum Ana. Henr. Baff. &c. putat probabile , quod
num. 107. & Sotus , Sanch. Arag. Ledefm. &c. poffint ; quia Epifcopi tunc difpenfant vero ju
cum Salm, cap. 3. num. 91. Facultas autem di re ordinario , ut valde probabiliter docet Leff.
fpenfandi poteft a dietis Prælatis delegari etiam ibid. cum Nav. Sylveft. & Sot. Vide dicenda
fimplici Clerico tonfurato . Vide Salm. cap. 3 . lib.6. de Matrim. num. 1129. v. Quæritur . Ad
num. 85. Vota tamen fubftantialia , vel ipfis an. verte autem hic , quod prædiéta procedunt ,
nexa , prout votum non edendi carnes , renun quando difpenfatur votum refervatum , puta ca
ciandi dignitates &c. quæ folent emitti in ali ftitatis , ad contrahendum Matrimonium ; tunc
quibus Religionibus , nequeunt difpenfari , nifi enim requiritur , ut periculum fit in mora , &
a Pontifice . Eft commune cum Salm, num. 29. non pateat facilis recurfus ad Papam . Nam fi
Præterea Vota Novitiorum , fi non funt refer Matrimonium eft jam contractum , etiam fine
vata, poffunt difpenfari_tum a Prælatis Reli tali periculo poffunt Epifcopi , ficut & Confef
gionis , tum etiam ab Epifcopis propriis , ut farii Mendicantes , difpenfare in voto caftitatis
docent Sanch. Pal. Bon. Pelliz. cum Salm, c. 3 . ad petendum debitum . Vide de Matr. lib. 6, n.
n. 89. 989. 990. & 1129.
Immo ex communi DD. cum Leſſ. lib.2.cap. Advertendum autem quod prædi & ta facultas
40. n. 154. & Nav. Sanch. Pal . Tamb. & quam quæ probabiliter conceditur Epifcopis , & aliis
plurimis cum Salm, c. 3. n. 79. Omnes Confef quibus ab ipfis communicata eft poteftas difpen
farii Regulares poffunt difpenfare vota quorum fandi in votis refervatis , urgente neceffitate ut
cumque Fidelium intra , & extra Confèffionem fupra , non conceditur Confeffariis in Jubilæo
( nam minime requiritur , ut qui facultatem habentibus a Papa facultatem difpenfandi in vo
habet , difpenfet in Confeffione ) : & hoc ex di tis fimplicibus ; nam quod conceditur Epifcopis
verfis Privilegiis Pontificiis , quæ afferunt Salm. propter ipforum ordinariam poteftatem non
d. 94. Elbel n, 280. conceditur Confeffariis in Jubilæo . Ita re&te ait
Eandem facultatem habent Legati a latere , F. Theod. a Spir. S. De Jub. cap. 11. §. 2. num.
& Nuntii in Provincia fibi commiffa : Item Ca 21. Advertendum etiam , quod difpenfatio præ
pitulum , Sede vacante , & Abbates Epifcopa fata non eft concedenda , nifi quatenus neceffi
Tem jurifdi&ionem habentes . Vide Salmantic. tas obligat ; unde fi fufficiet fufpendi votum
num. 88. non poteft difpenfari : Item, fi difpenfetur cum
a58 ,, Refp. 3. Supradi& ti omnes Papa inferiores adftri& to voto caftitatis , ut nubat cum aliqua
" poffunt difpenfare in omnibus vot!, exceptis ad reparandum ejus honorem , nequit ille cum
» quinque foli Papæ refervatis , fcilicet voto alia nubere . Sanch. n. 40. & Salm. in fine cum
"1 Caftitatis perpetuæ , Religionis approbatæ , Laym. Suar. Pal. Tamb. &c.
" Peregrinationis ad limina Apoftolorum , ad Notandum III . quod prædit &a vota minime
" S. Jacobum Compoftellam , & Ultramarina , funt refervata . I. Si fint emiffa fub obligatio
99 five in terram San& tam . Vid. Bon. Leff. Laym. ne levi , ut Sanch. Dec. lib. 4. cap. 40. n. 47.
"" 11. cc. * Salm. dia. cap. 3. num. 103. cum Pal. Trull.
Quoad vota refervata plura funt notanda . c. II. Si fint emiffa ex metu , etiam levi , ab
Notandum I. quod facultas difpenfandi in his alio incuffo , quia tunc non funt facta cum ple
non intelligitur conceffa a Pontifice , nifi adfit na libertate . Ŝalm. ibid. cum Tambur. Baffeo ,
conceffio fpecialis , vel faltem generalis per Leand. &c. III . Si votum non fit perfe&um
claufulam , quia talis facultas expreffe conceda ex parte materiæ ; & ideo non eft refervatum
tur , ex Extrav. Et fi Dominici . z. de Panit. votum non nubendi , non fornicandi , non pe
Remiff. ubi Pontifex præcipit non relaxari tendi debitum , neque fervandæ virginitatis , k
talia vota , Nifi ex fpeciali licentia , & certa intendatur tantum confervatio illius , fecus fi
fcientia noftra . Atque in c. Si Epifcopus eod. abftinentia ab omni actu venereo , neque vo
tit. dicitur : In generali conceffione non veniunt tum caftitatis pro aliquo tempore . Neque vo
ea, que non effet quis verifimiliter conceffurus . tum emittendi votum caftitatis aut Religionis ,
Et eft commune . Vid. Salm. cap. 3. num. 116. vel fufcipiendi Ordines Sacros , quia non eft vo
Si vero concedatur facultas difpenfandi refer tum caftitatis factum , fed faciendum . Ita Laym.
vata , ad omnia extenditur , fi nullum votum Suar. Pal. Prad. &c. cum Salm. num. 104. Ne
excipitur : Suar. Pal. &c. cum Salm. ibid. que votum fervanda caftitatis conjugalis . Sal
Notandum II. quod Epifcopi , & fimilem ju mantic. ibid. cum Sanch. Trull. &c. IV. Item
rifdi&tionem habentes poffunt re& te difpenfare nec eft reſervatum votum Religionis non ap
in votis refervatis in urgenti neceffitate , pu probatæ . Nec votum peregrinationis ad Ro
ta , fi non fit facilis acceffus ad Papam , & in mam &c. fi non fit emiffum fola devotionis cau
mora fit periculum gravis damni vel fpiritua fa , & præcife illorum locorum ; unde , fi quis
lis , prout violationis voti , fcandali , rixarum > vovet Romam ire ad vifitandam Imaginem S.
aut alius peccati ; vel periculum temporalis Mariæ Majoris &c. votum non eft refervatum
proprii aut alieni , nimirum gravis infamiæ mu Sanch. ibid. n. 77. & Pal. Fag. &c . cun Salm.
lieris , & fimilium . Ita Leff. lib. 2. cap. 40. n. num. 105. V. Quamvis vota fint refervata , non
126. & 127. Sanchez lib. 4. cap. 4. num. 44. funt tamen refervatæ circumftantiæ ipforum ,
Laym. Barb. Suar. Pal. Sylv. Tambur. & alii puta peregrinandi mendicando , ingrediendi Re
cum Salm. cap. 3. num. 96. An autem eo cafu ligionem ar& tiorem , poteft enim Epifcopus di
poffint in his votis difpenfare etiam Confeffa fpenfare , ut is ingrediatur laxiorem ; item , fi
VO
 254 Lib. III. Tract. II . De Secundo Præcepto Decalogi .
votum fit ingrediendi ftatim , poteft Epifcopus duplici vinculo , nempe voti feu promiffionis ob
cum caufa difpenfare , ut differatur ingreffus . ligatoriæ fub gravi , & amplius vinculo jura
Sanch. num. 74. & Pal. Tambur. Baf. &c. cum menti ; tunc licet difpenfetur a juramento , re
Salm, num. 106. VI. Nec eft refervatum votum manet tamen ligatus voto . Sed fi intenderit fe
disjunctivum , puta Religionis aut jejunii , fal graviter obligare tantum vinculo juramenti ; ita
tem fi non elegerit partem refervatam , ut San ut emittat juramentum Religionis non ad fir
chez, num. 46. Leff. num, 124. & Pal. Laym. &c. mandam alio vinculo fuam promiffionem , fed
cum Salm. num. 107. Dubium eft , an fit refer ad firmandum fuum nudum propofitum , feu pro
vatum , fi pars refervata jam ele&a fuerit ? Af miffionem de fe non obligatoriam , tunc tene
firmant Sanch. Pal. &c. Sed probabiliter etiam tur fub gravi tantum ex vinculo juramenti , a
negant Salm. ibid. cum Leand. Tamb. & aliis qua obligatione per relaxationem juramenti o
pluribus , juxta dicta n. 224. V. Quæritur bic . mnino liberatur ; quia tunc obligavit fe Deo ,
An autem Epifcopus poft matrimonium con non ut creditori fuam promiffionem acceptan
tra& tum difpenfare poffit votum caftitatis emif ti , fed ut tefti exigenti veritatem fui teftimo
fum a conjuge ? Vide dicenda de Matrimon. nii in re promiffa , feu propofita ; ut in hoc re
lib. 6. num. 989. & 990. ubi probabile eft cum &e loquitur Sanch. di&. num. 4. cum Lopez , &o
Sanch. & aliis poffe , five votum fit emiffum Valent.
ante , five poft matrimonium . Et idem poffe In dubio autem , an adfuerit tale votum five
Confeffarios Mendicantes , dicitur ibid. num. promiffio obligatoria , jam communis eft regu
1129. Sed plures hic remanent quæftiones re la , quod votum dubie emiffum non obligat ;
folvendæ . Vide Buf. de Conf. lib. 1. n. 75.
259 Quæritur 1. an juramentum caftitatis , five Quæritur 2. utrum , commutato voto refer- 260
Religionis fit refervatum pariter ac votum ? vato , materia fubrogata etiam refervata fit?
Adfunt tres fententiæ . Prima fententia affir Affirmant Azor. & alii apud Leand. quia tunc
mat cum Leff. Fill, Laym. & Azor. apud Viva idem vinculum voti transfertur in illam . Sed
deJub. quæft. 12. num. 12. quia in æquiparatis communiter & probabilius negant Leff. lib. 1.
difpofitum de uno cenfetur etiam de altero , ex cap.40. num. 124. Sanchez Dec. lib. 4. cap. 40.
c. Poftquam , de Elect. in 6. Sed hæc ratio non num. 46. Suar. Laym. Pal. Tamb. Buf. &c.
videtur fatis firma , dum communiter docent cum Salm. cap. 3. num. 109. Ratio , quia , licet
DD. vinculum voti , quod obligat ex fidelita materia fubrogata habeat idem vinculum voti ,
te , & reverentia erga Deum , majus effe vin fed , cum non fit refervata , fecum minime tra
culo juramenti , quod obligat tantum ex reve hit refervationem , quæ primæ materiæ tantum
rentia , ut docet S.Thom. 2. 2. quæft. 80. art. 8. addi&ta erat .
& ideo talia juramenta Pontificibus non folent Quæritur 3. an votum conditionale Caftitatis
refervari , ut dicunt Viva loc . cit. & Dian. p. 4. &c. fit refervatum ? Prænotandum 1. quod fi
Tra&. 4. Ref. 69. cum aliis . Secunda fententia conditio fit de præterito , vel præfenti , certe
cum Sanch. de Matrim. lib. 8. D. 13. num. 4. Ú votum remanet refervatum , quia tunc revera
Sot. Caj. Azer. Val. & Salm. cap.3 . num. 108. non dicitur conditionale , fed abfolutum , cum
cum aliis diftinguit : fi juramentum includat conditio non fufpendat obligationem . Vid. Sal
votum > feu promiffionem obligatoriam erga mant. de Matrim. cap. 7. num. 1. Idem dicen
Deum , dicit effe refervatum ; fecus , fi non in dum , fi conditio fit de futuro neceffario , quæ
cludat . Sed hæc fententia nec etiam videtur habetur ut non appofita ; vel etiam de futuro
congruenter loqui , nam quando fupponuntur in contingente , quod fit commune , v. gr . Si vi
tali juramento adeffe duo vincula , fcilicet ju xero , fi potero &c. Idem fi conditio apponatur
ramenti , & voti , tunc dicendum votum effe animo fufpendendi non obligationem , fed execu
refervatum , fed non juramentum . Tertia igi tionem voti , v. g. Voveo ingredi Religionem , fi
tur fententia cum Viva , & Dian. loc . cit . cum vigefimum annum attigero : Si curfum ftudiorum
Trull. Tabien. Led. Pelliz. &c. & probabilem confummavero . Vide Salm. de Voto c. 2. n. 38.
vocat Sporer de 2. Præc. cap. 3. num. 97. cum Prænotandum 2. ut certum , quod fi conditio
Tamb. congruentius loquitur , & tenet , quod nondum fit impleta , poteft votum difpenfari a
minime fit refervatum tale juramentum ; & fi quocumque habente facultatem ordinariam , quia
forte in ipfo fit votum inclufum , votum equi. refervatio intelligitur de obligatione conſum •
dem erit refervatum , fed non juramentum . Et mata . Eft commune cum Salm. de Voto cap. 3.
hoc puto vere intellexiffe Sanch. loc. cit. num. 3 .
Sed dubium magnum eft , quandonam judi Magnum dubium eft , an fit refervatum vo 261
candum fit votum inclufum adeffe , vel non in tum conditionale de futuro , conditione jam im
tali juramento ? Sanch. di&t. lib. num. 4. Dia pleta ? Adeft triplex fententia probabilis . Pri
na, & Viva diet. loc. cit. putant , ut plurimum ma affirmat , five votum fit conditionale , five
in tali juramento includi etiam votum ; maxi pœnale ; quia , verificata conditione , perficitur
me , ait Sanch. quando offertur res Divinum votum , & fit abfolutum , ac fi tunc eſſer mif
honorem refpiciens . Admittit tamen poffe da fum . Ita Sot. Azor. Covarr. & apud Salm. d.
ri tale juramentum fine voto , quando quis in cap. 3. num. 113. Secunda fententia dicit , refer
ducitur ad jurandum ab aliquo motivo huma vatum quidem effe votum conditionale , non au
no , puta fi ob officium amiffum , vel ex ira tem poenale , cum pœnale non fiat ex affectu ad
erga propinquos juret Religionem . Sed pro religionem , aut Caftitatem ; immo potius ex
prius loquendo dicendum effe cenfeo , quod ta horrore erga illas , dum promittitur in poenam ,
lis jurans intenderit fe obligare ad Religionem Ita Leff. lib. 2. c. 40. num. 132. Ở Laym. Suar.
Bon.

Cap. III. De Voto .
Bon. & apud Salm. ibid. Tertia vero fententia
valde probabilior , quam tenet Sanch. Dec. 1.4.
cap.40. num. 93. Croix lib. 3. p. 1. num. 545.
546. Salm. ibid. n. 114. & 115. cum Tol. Trull.
Prado , Led. Dian. & pluribus aliis , & Elbet
num. 286. vocat probabiliffimam cum Pal. Fill.
Spor. & March. docet omnia vota five condi
tionalia , five. poenalia non effe refervata ; Ra
tio , quia votum " ut fit refervatum ( prout ad
mittere videntur omnes , etiam Auctores fecun
dæ fententiæ ) , debet procedere ex perfe&o ,
& folo affectu ad rem promiffam : Sic enim re
fervatio intelligenda eft . Votum autem pœna
le tale non eft , ut patet ; neque votum condi
tionale , ubi conditio præfertur rei promiffa ,
& ideo principalis affectus magis eft ad condi
tionem . Quare , licet , impleta conditione , red
datur obligatio abſoluta , votum tamen cum
procedat ex affectu imperfecto , non eft referva
tum . Secus tamen dicendum , ut bene ait qui
dam Neotericus ( F. Theodor. in tra& t . deJubil.
cap. XI. §. 2. num. 9. ) , fi quis voveret Reli
gionem cum conditione , v. gr. f Mater obie
rit ; quia tunc votum potius eft abfolutum ,
quamvis ad executionem , durante Matris vi
ta , non obliget : particula enim fi non raro æ
quivalet particulæ quando .
262 Utrum autem peregrini poffint difpenfari ab
Epifcopo loci , ubi reperiuntur , in votis & ju
ramentis ? Probabilius negatur cum Sanchez de
Matrim. lib. 3. D. 25. num. 12. & 13. Salm, de
Leg. cap. 3. num. 55. & aliis communiter con
tra Pontium , Pal. & Jofeph de Januar. nifi a
nimum faltem habeant manendi ibi per majo
rem anni partem . Vide tamen quæ fufe de hac
quæftione diximus lib. 1. de Leg. num . 158. Et
vide etiam dicenda num. 232. in fin. v. An au
tem , ubi fatis probabile eft cum Suar. Pont.
Salas , Pal. Sanch. Salm. &c. peregrinos fieri
vere fubditos Superioris illius loci , ubi funt ,
etiamfi per breve tempus ibi commorentur .
TRACTATUS III.
De Tertio, & Quarto Præcepto .
CAPUT I.
Quid tertium præceptum , Memento , &c.
263 An hoc præceptum fit naturale , vel cære
moniale?
264 An per boc Præceptum præcipiatur cultus
interior? Et an hoc Præceptum fit affir
mativum ?
265 An obfervantia Dominicæ fit de jure Di
vino ?
266 An Epifcopi poffint Festa indicere ?
267 A quo tempore incipiat obligatio Fefli?
268 Ad quid obliget hoc Præceptum ? Quibus Fe
Ais permittantur opera fervilia in Regnis
Sicilie ?
269 An fit obligatio audiendi Concionem ? Et
qualis fit obligatio Epifcoporum , & Pa
rachorum concionandi ?.
1
T
Dub. VIII. 255
270 Qui teneantur obfervare Feßa!
271 An in Feftis liceat injungere fervilia Inf
delibus .
"3 RECEPTUM hoc , quatenus vult tempus 263
"9 PRE aliquod fan&tificari , five implendi cultui
,, Divino , eft naturale , & adhuc obligat : qua
"" tenus vero tempus id defignatur die Sabba
„, ti , eft cæremoniale ; & in novo Teftamento
abrogatum , ac pro eo ab Ecclefia defignatus
,, dies Dominicus , & Fefti , præfcriptufque mo
,, dus colendi , ut quædam opera illis diebus
"" fiant , quædam non : hæc prohibentur , illa
,, præcipiuntur . Bon. Laym. ex D. Tb. 2. 2.q. 122.
Quæritur 1. an præceptum de Sabbato fanéti
ficando fuerit Naturale , aut Ceremoniale ? Re
fpondetur una cum Buf. quod præceptum , prout
determinavit in aliquo anni tempore effe Deo
vacandum , fuit Naturale , & obligavit omnes ,
& ideo inter Decalogi præcepta computatur ;
prout autem determinavit diem Sabbati a ve
fpera ufque ad vefperam ( ut in Lev. 23. ) fuit
cæremoniale , & obligabat tantum Hebræos . Eft
commune cum Catech. Rom. 3. p. in Præc. Dec.
num. 4. & 6. & S. Th. 2.2. q. 122. art. 4. ad 1.
qui fic docet : Præceptum de fanctificatione Sab
bati eft partim morale , partim cæremoniale . Mo
rale quidem eft quantum ad boc , quod homo de
putet aliquod tempus vite fuæ ad vácandum Di
vinis ... Sed in quantum in hoc præcepto de
terminatur Speciale tempus in fignum creationis
Mundi , eft cæremoniale . Unde ponitur inter Præ
cepta Decalogi , in quantum eft morale , non in
quantum eft ceremoniale . Vide Salm, tract. 23.
de 3. Prec. hoc pun&um fufe differentes c. 1. a
n. 1. ufque ad 7.
Quæritur 2. an in hoc præcepto præcipiatur 264
cultus Dei etiam interior ? Affirmat Scotus , An
gel. & Tabien. apud Sal. di& t . cap. 1. num. 8.
unde dicunt teneri Fideles ex hoc præcepto ad
eliciendos actus charitatis , & contritionis ; fic
enim obtinetur animæ fanétificatio , quæ hoc præ
cepto jubetur. Sed communiffime negant S. An
tonin. p.2. tit. 9. cap.7. § . 2. 9.4. art. 4. concl.
2. dub. 1. Sanch. Dec. lib. 2. cap. 35. num . 8. &
Salm , ex num. 9. cum Cov. Fill. Bon. Sayr. &c.
ex D. Thom. 1.2. quæft. 122. cap.4. ubi docet
quod ad interiorem cultum non cogimar , fed
movemur a Spiritu-San& to : Et ideo ( ait ) in
tertio præcepto præcipitur exterior Dei cultus .
Idemque docet Catecb. Rom. de 3. præc. num. 1.
ubi : Hoc legis præcepto externus ille cultus , qui
Deo a nobis debetur , præfcribitur . Sanctificatio
autem animæ eft quidem finis præcepti , fed fi
nis præcepti non cadit fub præcepto , juxta com
mune axioma Theologorum , utque docet idem
D. Tb. 1. 2. q. 100. art. 9. in corp. & expreffius
ad 2. ubi : Non enim idem eft finis præcepti ,
id de quo præceptum datur .
Quer. 3. an hoc præceptum fit affirmativum ,
aut negativum ? Et refpondetur effe affirmati
vum , dum non obligat femper , & ad femper .
Suar. Sanch. Pal. Leand. Fag. cum Salm.ibid.
2. 15. contra Caj. & Fill. &c. qui tuentur effe
negativum , cum in eo nihil poſitivum Judæis
præcipiebatur ; fed hoc negatur . Vide Čatech.
Rum . n. 11.
Quæ
 256 Lib. II. Tract. III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
265 Quæritur 4: an obfervantia diei Dominici fit
de jure Naturali five Divino , vel tantum Ec
clefiaftico ? Prima fententia afferit de Divino ;
quia Dominicus dies fucceffit loco Sabbati , quod
jure Divino erat inftitutum ad Deum colen
dum . Ita Abb. Ang. Panorm, apud Salm. & his
adhæret Croix lib. 3. p. 1. num. 691. cum March.
Spor. qui dicit excufatum in Fefto a Miffa ,
teneri in Dominica colere Deum faltem aliquo
a&u interno . Sed longe probabilior , & commu
nis eft fecunda fententia , quod fit de jure Ec
clefiaftico ex Cath. Rom. num. 19. ubi : Placuit
autem Ecclefiæ Dei , ut diei Sabbati cultus in
Dominicam transferatur diem . Idem docet S.
Thom. 2.2. quæft. 122. urt. 4. ad 4. Obfervantia
diei Dominice fuccedit obfervantie Sabbati non
ex vi legis , fed ex inftitutione Ecclefiæ . Et
ideo obfervantia Dominicæ ab Ecclefia mutari ,
& difpenfari poteft ; quamvis difpenfari non pof
fet , quod nullus fit dies feftivus cultui Divino
fpecialiter deputatus , prout de facto Alexander
III. difpenfavit , ut in Dominicis fiat pifcatio
aleciarum , uti habetur in c. licet de Feriis ,
ubi fic dicit : Licet tam veteris quam novi Te
Aamenti pagina feptimum diem ad humanam
quietem Specialiter deputaverit , & tam eum ,
quam dies Majeftati altiſſime deputatos , necnon
natalia San&torum Ecclefia decreverit obfervan
da; Indulgemus , ut liceat diebus Dominicis , &
aliis Feftis (præterquam in folemnitatibus ) , fi
alecia terre fe inclinaverint , eorum captioni in
gruente neceffitate intendere . Hanc fententiam
tenent Sotus deJuß. lib. 2. quest. 4. art. 4. ad 2.
D. Anton. p. 2. tit . 9. c. 7. Nav. cap. 13. num, 1 ,
Azor. tom. 2. lib. 1. cap. z. quæft. 2. Suar. t. 1.
de Relig. lib. 2. cap. 4, n. 8. Sanch. Conf. lib. 5.
c.2. Dub. 1. ex num. z. Elbel n. 340. & Salm.
cap. 1. num. 38. communiter cum S. Tb. loc. cit.
moxfupra num. 263. Fill. Caj. Bon. & cum aliiş
-Carden, in tract. 52. p. 2. num . 15. ac Bellarin
Sed urget magna oppofitio , videlicet : Præce
ptum Sabbati erat certe naturale , & morale ,
nam ideo inter Decalogi præcepta numeratum
fuit : Ergo Dominica , que Sabbato fubftituta
fuit, etiam de jure naturali five Divino eft .
Refpondetur , quod , licet fit de jure Divino &
naturali , ut defignetur aliquod tempus deter
minatum ad Deum colendum , determinatio ta
men hujus cultus , & dierum quibus conferen
dus erat , fuit a Chrifto difpofitioni Ecclefiæ re
lita : ita ut poffet tunc Papa decernere , ut ob
fervantia Dominica duraret tantum per aliquas
horas , & quod licerent aliqua opera fervilia ,
ut dicunt Salm. di&. num. 38. Et ideo præce
ptum hoc , quoad exhibitionem cultus , eft qui
dem Divinum ; fed quoad determinationem cul
tus , & temporis , eft Ecclefiafticum . Vide Sal
mantic, diet. num. 38. & 39. & in fine Proœmii
ad 3. Præc.
266 Quæritors. an Epifcopi poffint pro fuis Dice
cefibus Fefta indicere ? Conftat poffe c. Con
queftus de Feriis . Sed dubium eft ex Bulla Urb.
VIII. ubi in Domino monentur Epifcopi , ut ab
ftineant a Feftis inftituendis . Verum probabilius
illa verba funt potius monitiva , quam præce
ptiva . Vide Salm. č. 1. n . 113. & 114.
Dubium majus vertitur , an requiratur con
fenfus Cieri , & popull ? Affirmandum eft cum
Azor. Covarr. Bonac. Trull, &c. & Salm, ibid.
num. 116. ex di&t. cap. Conqueftus de Fer. No
tandum tamen , quod fufficit , fi Clerus , & Po
pulus non contradicant . Notandum deinde ,
quod , licet Epifcopus , illis contradicentibus ,
nequeat Fefta indicere perpetua , poteft tamen
una , vel altera vice . Imo Suar. Bonac. Trull.
Pal. Barb. c, ap. Salm. num. 117. dicunt fuf
ficere ex confuetudine folum Cleri confenfum ;
fed huic contradicunt Salm. num. 118. juxta jus
antiquum . Notant tamen , quod , attento jure
novo ex Bulla Urb. VIII. Univerfa , edita ann.
1642. poffunt Epifcopi fine confenfu Populi , &
Cleri inftituere Fefta perpetua . Ita Salmantic.
num. 119. 120. cum Bord. Sed contradicit
Croix , dicens non teneri Populum fervare Fe
ftum indi&um ab Epifcopo fine ejus , vel Cleri
confenfu , cum Barbof. Gav. Gob. &c. n. 619. Et
quidem probabilius , nam ex una parte certum
eft ex dia. c. Conqueftus , non poffe Epifcopum
fine confenfu Cleri & Populi Fefta indicere :
Ex altera autem parte in præfata Bulla ( juxta
verba ipfius relata apud Salm. ) non aliud dici
tur , nifi quod Epifcopi abftineant de facili Fa
fta inftituere : Unde non bene , faltem non fa
tis deducitur hanc facqltatem abfolute Epifco
pis concedi .
Utrum autem Epifcopi poffint Fefta inftituere
in honorem San& torum tantum beatificatorum ?
Affirmant Suar. Trull. Fag. &c. apud Salm.
num. 21. Sed ipfi ut verius negant cum Sanch.
Barb. Vill. Dian. &c. num. 122. Principes fecu
lares etiam poffe indicere dies feftos , faltem
quoad abftinentiam a fervilibus , dicunt Sa , Sylv.
c. Sed negant commun . Azor. Sanch. Fill, &
plures alii cum Salm. num. 125 .
Quæritur 6. a quonam tempore incipiat obli- 267
gatio diei fefti ? Ang. Panorm. &c. tenent inci
pere a vefpera ad vefperam . Probabilius vero
incipit a media nocte ad aliam ; talis enim eft
ufus hodiernus Ecclefiæ Romanæ . Verum eft
tamen , quod poffunt inftitui Fefta ufque ad me
ridiem , aut no& tem . Ita Nav. Suar. &c. cum
Salm. num. 131. & Elbel de 3. Præc. num. 331 ,
Notandum autem , quod fi feftum ob diem im
peditam transferatur in aliam quoad Officium ;
non transfertur obligatio audiendi Sacrum , &
abftinendi a fervilibus . Eft commune , vide Sal
mantic. num. 133. quia talis eft communis pra
xis Ecclefiæ .
Quær. 7. an hoc præceptum obliget fub gra- 268
vi; & ad quid obliget ? Ad primum refponde
tur affirmative , cum dannata fuerit ab Innoc.
XI. propof. 51. dicens : Præceptum fervandi Fe
fta non obligat fub mortali , fepofito Scandalo ,
fi abfit contemtus . Ad fecundum refpondetur ,
quod obligat ad audiendum Sacrum ex c. Vice
illius , de Tregua , &c. Si quis , de Confecr.
Dift. 1. Et ad abftinendum a fervilibus ex Lev.
23.7. & ex cap. 1. Licet de Fer. Et hoc non
folum in Dominicis , fed etiam in aliis Feftis .
Hic opportune advertendum , quod ex Brevi
edito die 22, Decemb. ann . 1748. a noftro Pon
tifice Bened . XIV. pro Regnis utriufque Siciliæ
permittuntur opera fervilia in Feftis , exceptis
diebus Dominicis Pafchatis , Refurrectionis , &
Pen
 Cap. I. Quid tertium Præceptum : Memento , &c. 257
Pentecoftes , & aliis Dominicis per annum ; nec pius prædicationem omittentes , quo videntur
non diebus Circumcifionis , Epiphanie , Afcen Salm. excufare Parochos interdum omittentes .
fionis , Corporis Chrifti , & Nativitatis Domini ; Hinc non improbabiliter videntur tenere Bon. Oʻ
diebus Purificationis , Annunciationis , Affum Pal. ll. cc. non peccare graviter Parochos , qui
ptionis , Nativitatis , & Conceptionis B. M. V. interdum concionari omittunt ; fecus vero , ut
Immaculate; Fefto SS. Ap. Petri , & Pauli , ajunt , fi omittent per unum integrum menfem
omnium Sanétorum , ac præcipui quorumcumque continuum , aut per tres menfes difcontinuos in
locorum Diæcefum Patroni . Pro aliis Feftis præ anno . Tanto magis , quia in Trid. d.f.s. c. 2.
cipitur tantum auditio Sacri . in fn. dicitur , quod fi ab Epifcopo ipfi Parochi ,
269 Utrum autem fit obligatio ctiam audiendi moniti , trium menfium fpatio muneri fuo defue
concionem ? Sic videtur præcipi in c. Sacerdo rint , per cenfuras & c. cogantur , ut officiumfuum
tes . Dift. 1. de Confecr. Sed refpondetur negati impleant . Ex quo videtur in hac materia ejus
ve cum Buf. infra n. 308. & n. 323. ac Salm. parvitatem majorem latitudinem habere . No
tra . 23. cap. 1. n. 141. Explicat autem Gloffa tant demum Salm. di&. n. 145. bene poffe Pa
textum cit. loqui tantum de contemnentibus con rochos conciones omittere , ut poftea opportu
cionem . Et , ut notat Suar. t. 2. de Relig. 1. 2. nius fuppleant . Epifcopi autem rarius quidem
c. 16. n. 8. nil aliud ibi præcipitur , quam ut quam Parochi , tenentur conciones facere .
Epifcopi , & Parochi diebus Dominicis , & fo Quær. 8. quinam teneantur obfervare Fefta ? 270
lemnioribus per fe , aut per alios idoneos con Refpondetur omnes Fideles rationis compotes ,
cionem faciant , & in Adventu , & Quadrage ideft circa finem feptennii . Ita ex communi
fima faltem tribus diebus in hebdomada prædi Croix l. 3. p. 1. & n. 615. & Salm. c. 1. n. 151.
cent , fi ita oportere duxerint . Ex quibus ver contra alios , quorum opiniones paffim rejiciun
bis non imponitur alia obligatio , quam Epifco tur . Hinc pueri , qui ante feptennium certo
fcopis , & Parochis prædicandi . Hic obiter ad pervenerint ad ufum rationis , tenentur , ut cen
vertendum , quod in Trid. feff. 5. c. 2. de Ref. fent probabilius Suar. 3. p . t. 3. D. 82. fe &. 4. in
præcipitur tam Epifcopis , quam Parochis obli fine , Nav. c. 21. n. 7. Azor. t. 1. 1. 7. c. 2. 9. &.
gatio concionandi fuis Populis in Dominicis , Salm . c. 1. n. 152. cum Fagund. ac Dian. p.
& Feftis folemnibus , his verbis : Omnes Epifco 10. tract . 12. R. 37. qui hanc fententiam proba
pos , & Prelatos teneri per feipfos , fi legitime biliorem vocant ( contra vero non tenentur , fi
impediti non fuerint , ad prædicandum ( vel per poft feptennium adhuc ufu rationis carerent ) .
idoneos , fi impediti fuerint ) . Si quis autem Ratio , quia lex ifta obligat omnes qui ad annos
boc adimplere contempferit , diftri&ta fubjaceat difcretionis perveniant . Sed non immerito fen
ultioni. Archipresbyteri quoque , Plebani , & tentiam oppofitam probabilem putant Elbel de
quicumque curam Animarum obtinent , per fe , Leg. n. 369. Dian. loc. cit. cum Trull. Rocafull.
vel alios idoneos , fi legitime impediti fuerint , & Pafqualig. ac Croix lib. 1. n. 676, cum Burg.
diebus faltem Dominicis & feftis folemnibus ple Illfung. Jo. Sanch. Zachar. l . 3. p. 1. n. 615 .
bes fibi commiffas pro fua , & eorum capacitate nempe pueros ante feptennium , etiamfi ufum ra
pafcant falutaribus verbis , docendo ea , quæ ſci tionis acquifierint , non teneri ad leges pofiti
re omnibus neceffarium eft ad falutem , annun vas , quia ifta non obligant , nifi fecundum com
ciandoque eis cum brevitate , & facilitate fer muniter contingentia , ut habetur in l . Nam að
monis vitia que eos declinare , & virtutes quas ea.ff. de Leg, ubi : Nam ad eapotius debet apta
Jetari oporteat . Idem præceptum renovatur E ri jus , que frequenter & facile , quam que per
pifcopis in eodem Concil. Seff. 24. cap. 4. Hinc raro eveniunt ; hac etiam ratione D. Tb. 2. 2. q.
non dubito cum Salm. de 3. Præc. c. 1. n. 143. 147. art. 4. ad 2. excufat a jejunio juvenes ante
144. & Barbof. quin prædictum præceptum . 21. annum , etiamfi aliquis non indigeret fre
obliget tam Epifcopos , quam Parochos gravi quenti cibo : Quia ( ut ait ) Legislator attendit
ter , & abfolute . Nec obftat id quod fentit Suar. id quod communiter & in pluribus accidit . Idem
apud Bon. D. 5. q. un . p . 2. in fin. nempe quod autem dicunt San&tius , Dian. & Burgh. apud
hoc præceptum non obliget tam rigorofe , ita Croix 1.6. p. 2. n. 2026. de præcepto annue Con
ut graviter peccent Parochi qui interdum , vel feffionis ; Sed tenendum cum Pal. de Sacr.Pœn.
fæpius omittunt concionari : id opinatur Suar. p. 20. §. 2. n. 2. qui dicit effe communem fen
tam ex confuetudine fic legem interpretante ; tentiam cum Sylv. Suar. Con. Nav. Laym. Vafa.
quam ex ipfo Concilio , ubi in di&t. cap. 4. Seff. Bon. &c. bene obligare ad Confeffionem pueros
24. cum agitur de hac obligatione Epifcopo confcientiam peccati mortalis habentes , dum ex
rum , dicitur fi ita oportere duxerint ; Et huic c. Omnis utriufque fexus , de Pan. & rem. præ
interpretationi adhærent Bonac. loc. cit. & Pal. cipitur , quod omnis fidelis , poftquam ad annos
tract. 9. D.9. p. 4. num. 5. Sed bene refpondent difcretionis pervenerit , teneatur ad annuam
Salm. loc . cit. n . 143. quod conditio illa refer Confeffionem . Ad annos difcretionis , bene ex
tur ad tempus tantum Adventus , & Quadrage plicat Gloffa , ideft , cum eft doli capax . Poft
fimæ , ut patet revera ex contextu Concilii , fed feptennium vero , in dubio rationis adeptæ pueri
non ad alia anni tempora . Communiter tamen certe tenentur ad omnes leges , quia tunc fine
DD. in tali præcepto admittunt parvam mate dubio præfumptio ex communiter contingenti
riam ; Ronc. de 5. Præc. c. 5. p . 6. vult parvam bus ftat pro obligatione , ut Elbel ibid. & Sanch.
materiam effe tantum duodecimam partem con Bon. Dian. &c. apud Salm . d. n. 151. Qui autem
cionum infra annum : Sed hoc videtur nimis ri fimul effet cæcus , mutus , & furdus non tenetur
gidum . Salm, autem n. 145. rationabiliter affe adeffe Miffe , quia non poffet præftare moralem
runt non excufari a culpa gravi Parochos fæ• affiftentiam ; fecus fi tantum fit cæcus , vel furdus .
Lig. Theol. Tom . I. R Croix
 258 Lib. II. Tra&. III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal . t
Croix lib. 3. p. 1. n. 616. An teneantur peregri Bon. S. Anton. Med. &c. apud Salm, de 3. Præc,
ni ad obfervanda Fefta ? Vide di &a fupra 7. 1. c. 1. n. 224. quia , ut dicunt , peccatum opponi
n. 156. & dicenda hoc lib. 3. n. 332. in fin. v.
An autem . tur cultui Divino , qui in Fefto præcipitur . Sed
probabilior , & non longe communior eft con
271 An autem liceat in Feftis injungere opera traria fententia Nav. cap.6. n.9. Suar. t. 1. de
fervilia Infidelibus ? Negant Fernand, ap. Tamb. • Rel. lib. 2. c. 18. num. 3. Lug. de Panit. D. 16.
c. 3. §. 1. n. 17. Sed affirmant ib. Dian. Merol n. 116. & Salm. ex n. 225. cum Caj. Sot. Sylv.
la, Laym . lib. 1. t. 4. c. 9. n. 3. Croix lib. 1. n. Sanch. Bon. Pal. Med. Trull. &c. ex D. Thom.
$79. cum Viva , Tamb. & Elbel n. 410. merito qui in 3. D. 39. 9. 5. art. 5. 9. 2. ad 2. Gloſſæ
putant non improbabile : cum Laym. permittat dicenti in cap. 13. Lucæ , quod lex prohibet in
injungi perpetuo amenti bus fervilia , utrique e Sabbato , non hominem curare , fed fervilia ope
nim funt extra legem , dum Apoftolus nos in ra facere, ideft peccatis gravari , fic refpondet :
Aruit , quod Ecclefia non judicat de iis , quifo Opera fervilia myftice intelliguntur peccata , fed
sis funt , 1. Cor. ad litteram dicuntur ad quorum exercitium fer
vos deputatos babemus . Nec obftat illud quod
DUBIUM I. S. Doctor ait 2. 2. q. 122 , art . 4. ad 3. ubi dicit :
Magis contra hoc præceptum agit , qui peccat in
Que opera tum hoc præcepto , tum ab die fefto, quam qui aliud corporale opus facit .
Ecclefia prohibeantur? Nam hoc intelligit de fine præcepti , non au
tem de præcepti obligatione ; finis vero præce
272 Que fint opera fervilia ? pti non cadit fub præcepto , ut dictum eft n.
273 An fit duplex peccatum peccare indiefefto? 264. ex eodem D. Th.
274 Que opera non fint fervilia? ,, 1. Impertinens eft ad rationem operis fer
275 An itinerari? ,, vilis , utrum fiat ex lucro an ex recreatione :
276 An ducere currus vel jumenta onuſta ? ,, ex hac , an ifta intentione , pia , vana , & tur
277 An molere?
" pi . Cajet. Suar. Laym loc. cit. & c. contra
278 An docere , fcribere , canere & c. etiamfi " Sylv. & Canoniftas ."
fant ob lucrum ? ,, 2. Impertinens quoque eft , five fiat cum 274
279 An tranfcribere ? "" defatigatione , & labore , five non ; five bre
280 An pingere ? ,, vi , five longo tempore , &c. quia nihil ho
281 An delineare , retrahere , & an fculpere ? 22 rum mutat naturam operis .
282 An liceat Typographis componere ? Et an 3. Servile non eft , ideoque nec prohibi
diftillare? ,, tum , fefto ludere , choreas ducere , inftru
283 An venari , & pifcari ? ,, menta mufica pulfare , iter facere pedibus ,
284 Que fint opera forenfia vetita in Feftis ? ,, equo , curru , vel navi : unde etiam ad hæc
285 An liceant venditiones , & contractus ? ,, neceffaria funt licita . Nav. c. 13. Tolet. &
286 An liceant nundina , & mercatus ? " Laym. Suar. de feft. c. 27.
287 An liceat excommunicare , conficere Tefta Utrum fit licitum in die fefto itinerari pedi- 275
menta , & fimilia ? bus , equo , vel curru Negant Abul. Caj, Sylv.
c. At affirmandum eft ex communi cum Buf.
272 99 ESP. 1. Die fefto prohibentur omnia ope Viva de 3. Præc. 9.9. n . 8. Elbel n. 404. & Salm.
"? R ra fervilia , hoc eft , quæ & verfantur c. 1. num. 247. Et fententia oppofita nunc relin
circa materiam externam , & vel mechani quenda eft ut antiquata , bene ait Ronc. cap. 3.
,, ca , & illiberalia funt , v. gr. fuere , fabrica quæst . 4.
‫ در‬re vel requirunt tantum laborem corporis , Utrum autem fit licitum uti lectica ab homi
39 & ab operariis tantum , & fervis fieri folent . nibus portata ? Negat Croix lib. 3. p. 1. n. 577.
39 Ita DD. communiter Vid. Laym. lib. 4. tr.6. Affirmat Tamb. cum Illf. Sed in hoc dico at
"> c. 2. Suar. Fill. &c. ex S.Th. loc. cit. tendendam effe confuetudinem locorum , quæ jam
Prænotandum , triplex genus operum dari com viget in urbe Neapolis , & excufat a culpa , ut
muniter ab AA . Alia funt opera corporis , quæ bene advertit Mazzotta de 3. Præcept. cap. 1 .
per corpus exercentur & ordinantur immediate §. 1.
ad utilitatem corporis , ut fodere , fuere &c. Et 4. Nec fervile eft , ducere jumenta fine o- 276
hæc dicuntur Servilia , quia a fervis fieri fo ,, nere , cum id fit iter facere , ut ait Fill, hic
lent . Hinc definitur opus fervile ab Ill . apud 22 c. 9. n. 170. Ducere autem jumenta , currus ,
Croix lib. 3. p. 1. n. 284. AЯtio que immediate "" vel navigium onuftum mercibus , eft fervile .
in utilitatem corporis potius , quam animi viri ‫ در‬Suar. loc. cit, Fill. loc. cit. Quod fi tamen an
bus efficitur . Alia funt opera Anime , quæ ab 22 te feftum talia itinera incoepta fint , conti
Anima præcipue procedunt , & ad animum ex "" nuatio eorum permittitur , vel ob publicam
colendum fpectant , ut legere , docere , canere , "" utilitatem , vel ob damnum , quod alias fe
organa pulfare . Et hæc dicuntur Liberalia , ", queretur .
quia a liberis exercentur . Alia denique funt Quæftio gravis eft , an liceat ducere currus ,
Media feu Communia , quæ a liberis & fervis vel jumenta onufta in die fefto ? Triplex eft
promifcue exercentur , ut iter facere , venari fententia . Prima tenet hoc effe per fe opus fer
&c. Ita Laym. Tra& t . 7. c. 1. n. 1. Bon. Dub. 5. vile , præcifo labore . Ita cum Buf. Bon. Difp.
q.un. p. 2. n. 6. Anaclet. Viva , & c. 5. q.un. p. 2. n. 25. cum Reg. & S. Ant. Nav.
273 Quæritur hic , an peccent contra hoc præce Caj. & Sylv. ap. Salm. cap. 1. n . 246. Secunda
ptum , qui peccant in die fefto ? Affirmant S. fententia tenet non licere fub gravi , non autem
per
 1
Dub. I. Quæ opera prohibeantur &c. 259
per fe , fed ratione laboris , fi is effet gravis in ut dicunt , tale opus proprie fervile non eft ,
imponendis aut levandis oneribus : Secus fi la fed potius liberale , prout fimillimum ac fcri
bor effet modicus . Ita Croix l . 3. p . 1. n. 578. bere . Saltem non effe fervile , fi fiat recrea
Tamb. Dec. lib. 4. cap. 3. §. 1. n. 22. cum Dian. tionis caufa , admittunt Azor. Reg. Fill, &c.
Sanch. Conf. lib. 5. cap . 2. d. 7. n. 10. Pal. ap. apud Bon. Difp . 5. 4. un. p.2 . n. 25. Hanc fen
Salm. cap. 1. n. 249. infin. Elbel de 3. Præcept. tentiam Spor. n. 45. vocat probabiliffimam . Se
n. 404. Tertia fententia probabilior , faltem ho cunda tamen communior fententia tenet effe o
die , quam teneat Viva q. 9. Art . 1. n. 9. Ronc. pus fervile , quia non poteft dici actio liberalis ,
c. 3. 9.4. Salm. c. 1. n.250. cum aliis , cenfet cum non tendat ad mentem inftruendam , ut
omnino licitum effe non folum iter incoeptum tendit fcriptura , fed folum ad affimilandas ima
continuare , fed etiam inchoare . Ratio quia in gines rerum . Deinde , quia pingere fimillimum
tali labore muliones non infumunt tempus no eft ac fculpere , & acu depingere , quæ ex com
tabile : Et , fi aliquando fit notabile , excufa muni funt fervilia . Ita Salm. n. 238. cum Caj.
tur vel ob evitandum grave damnum , vel ob Suar. Pal. Sanch. & aliis.
publicam utilitatem , vel denique quia adeft u His tamen non obftantibus , Laym. Tra&.7.
niverfalis confuetudo , quam adeffe merito affe c. 2. n. 3. Viva q.6. A, 2. n. 4. Elbel num. 395.
rit Mazz. t. 1. p. 405. Idemque ait de nautis Holzm. n. 541. Ronc . ib. q.4. Anacl. Tract. 10.
P. 409. 4.2. Tamb. lib. 4. c. 3. §. 1. n. 8. cum Sa , Pel
277 An autem liceat in Feftis molere ? Concedit liz. Pal. admittunt primam fententiam effe
Sanch. Conf. lib. 5. cap.2. d. 13. fi fit mola probabilem , modo id fiat fine magno apparatu ,
quæ agitur aqua , vel vento ; non autem , fi fcilicet colores mifcendo , tabulas adolando , & c.
agitur beftiis , & in qua requiritur magnus la Ratio , quia pingere , licet requirat operationem
bor , & occupatio . Ex qua doctrina fatis pro materialem , non videtur tamen proprie poffe
babiliter inferunt Tamb. n . 14. & Croix n . 578 . dici atio fervilis , immo potius dicenda vide
quod quando cooperatio , & applicatio hominis tur liberalis : nam , ficut fcriptura exprimit con
eft modica , non fit illicitum , faltem graviter , ceptus internos , ita pictura exprimit imagines
etiam cum beftiis molere . rerum , ut dicunt Caftrop. Tambur. & Viva ;
An autem liceat Ferrariis equos iter agen Vel , ut ait Laym. videtur pingere effe actio li
tium ferrare ? Vid . Dub. feq. II. n. 300. beralis , quatenus tendit ad animum recrean
278 10
,, 5. Item nec fervile eft , five gratis , five dum . Negari non poteft prædi &tam opinionem
" pro pretio docere , ftudere , fcribere 2 tran fatis effe probabilem , ut re&e dicit Mazzotta.
,, fcribere , & fecundum quofdam , ut Medin. Nam , etfi non conftaret , quod pingere fit opus
" Lopez , & Armillam , quorum fententiam pro liberale , nec etiam conftat effe fervile; quod
babilem putat Laym. contra Fill, Azor, & a utique conftandum fore videtur , ut poffet dici
"" lios multos , pingere , etiam coloribus ( nam prohibitum . Probabilius enim videtur effe a
,, de rudibus lineamentis plerique concedunt ); &tio , faltem media , & communis fervis & libe
terere tamen colores , & non pingere , fed ris , dum fæpe communiter obfervamus nobiles
» tingere , ut v. gr. colorare afferes , vel pan viros non erubefcere hanc operationem pingen
nos , dealbare parietes , illiberale eft . di addifcere , & exercere ; opera enim in quan
Hic plura funt diftinguenda . tum ( loquitur S. Th. 2. 2. q. 122. art. 4. ad 3. )
Quær. 1. an docere , fcribere , ludere , cane funt communia fervis & liberis , fervilia non di
re &c. fint fervilia , fi fiant ob lucrum ? Affir cuntur . Saltem , ut dicit Ronc. in Reg. Prax.
mant Abul. Azor. Tabien. &c . ap. Salm. c. 1 . non funt dimittendi fine abfolutione , qui hanc
n. 263. quia , licet tales actiones fint liberales , opinionem , ut probabilem fequuntur .
ex lucro tamen funt ferviles . Sed tenendum Communiter autem admittunt Sporer tract. 3.
eft opposituma ex S. Th . 2. 2. q. 122. art. 4. ad 3. in Dec. c. 4. Fel. Pot. n. 2033. Mazzott. & alii
cum Sot. Nav. Suar. & Salm. n. 264. Ratio , apud Tamb. & Viva , non effe opus fervile de
quia intentio operantis non poteft opus mutare . lineare , retrahere imagines vel exemplaria acu ,
279 Quær. 2. an tranfcribese fit opus fervile ? Af ut folent fœminæ : hæc enim ( ait Tamb. ) ma
firmant Caj. Nav. Sanch. Syiv. &c. apud Salm. gis referuntur ad exercendum ingenium , quam
c. 1. n. 268. quia tranfcribere , dicunt , non eft ad operandum . Excufant etiam Az. Fill.Sylv.
opus mentis , cum multi tranfcribant etiam quod & Ang. apud Bon. ib. n . 25. in fine puellas acu
non intelligunt , fed negant communiffime , & pingentes , ut addifcant , cum Pal. Sa , March.
probabilius Elbel num. 399. Ronc. c. 3. quæft . 4. apud Buf. bic n . 283. in fin.
Refp. 1. Salm. c. 1. n. 279. cum Suar. Ša , Trull . Ars tamen fculptoria communiter , faltem- in
Bun. & Viva Q. 9. Art . 1. num . 3. cum Pal. & æftimatione hominum , inter artes mechanicas
communi , quia tranſcribere , ficut fcribere , or numeratur . Vide Tamb. cum Pal. ibid. n. 10,
dinatur ad mentem inftruendam : Et ideo Elbel ‫ در‬6. Videtur etiam excufari poffe in Typo- 28z
n. 400. Viva ibid. notat ex Tamb. licere etiam ,, graphiis litterarum collocatores , quando poft
tranfcribere notas muficas , & rationes , & et "" Divina collocant neglectum penfum , ut ha
iam characteres componere , ut Laym, cùm Dian. "" bet Laym. hic . Imprimere tamen fervile ha
Buf. n. 282. feq. Muzz. & Elbel num . 401. cum "" betur . Efcob. D. 5. c. 4. Suar. Laym . &c.
Spor. Tamb. Mayr. & pluribus contra Pal. ,, 7. Excufat etiam Fill. hic n. 169. diftilla
280 Quar. 3. án pingere fit opus fervile ? Prima "" tionem , quæ fine corporis fatigatione potius
fententia negat cum Lopez , Med. Aug. Sylv. "" ad experientiam , & peritiam fit , quam ex
Sayr. Armilla , Rofell. Barb. apud Salm. c. 1. "? officio , & arte ( Admittit eam Croix n.
n.237. & apud Bufemb. & Laym. Ratio , quia , » 578. fi parva fit applicatio . An autem ob
R 2 "" eam
 260 Lib. III. Tract. III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
», eamdem rationem liceat emundare triticum "" tationis , &c. ( nifi ex confuetudine , vel aliis
" manibus? Tamb. §. 1. in fin. in dubium revo juftis caufis excufentur ) ; quia intelliguntur
" cat . Ceterum P. Michael apud Elbel n. 408. "" nomine mercatus , qui prohibitus eft c. 1. de
" permittit ad vitandum otium leves labores , ,, feriis , ut docent Bon. ex Suar. c. 13. & Fill.
", ut decerpere rofas , decorticare poma , &c. " t. 27. c. 10. q. 2. n. 180. * ( Vide n. feq. v. An
" Sed in his potius dicendum puto , quod requi 2 autem ) * .
" ratur majus temporis fpatium ad materiam Nundina univerfales ex confuetudine jam per- 286
" gravem ) . mittuntur , & alicubi etiam nundinæ particula
283 ,, 8. Servile aliqui non putant ( alii contra res in quavis hebdomada , ut Viv. queft. 9. art.
.‫ د‬rium tenent ; & excufant per confuetudinem , 2. num. 2. cum Pal. & Salm. cap. 1. num. 276.
‫ در‬ad otium , aliaque pejora vitanda ) vena 278. & ibid. Sanch. Caj. Sot. &c. cum Croix
"" ri . Granat. 2.2. c. 3. t. 12. art. 4. Sect. 7. n. num. 606. qui cum Pal. & Tamb. dicit , quod
65. aucupari , militare , gladiari , pifcari (fal ex confuetudine nunc videtur omnino licitus ef
"" tem in fluminibus recreationis gratia ) & fi fe mercatus . Emtiones autem mercium certe
,, milia pifcatio tamen moderata effe debet . funt vetitæ a jure Canonico , ut ait Sanch. D.
"" Vid. Laym. & Fill. t . 27. c. 9. q. 12. Bon. d. 25. num.3 . &c. ap. Salm. num. 279. At ubi eft
22 5. q. 1. p. 2. n. 23. Efcob. qui docet , laborio contraria confuetudo , excufantur : Sanchez
,, fam , & ex officio non licere . Similiter qui Viv. ibid. Confuetudo enim ( ait Mazz. §. 2. )
"" dam excufant puellas ad otium vitandum acu in hoc magna ex parte legem abrogavit . Hinc
,, pingentes , Arm. Azor. Pal. Sa , Marcant. notant Salm, permitti in Feftis vendere pocu
22 Vid. Dian. p. 5. t.6 . R. 15. & p. 4. tract . 4. lenta , & efculenta , etfi ad gulofitatem , cum
,, R. 64. Caj. Sanch. Nav. & Bufemb. D. 2. juxta Decr.
Quæritur , an venatio , aucupatio , & pifcatio Sacr. Congr. Rituum ap.Salm. num. 286. Item
fint opera vetita in Feftis ? Adeft duplex fen vendere calceos , candelas , & fimilia , quorum
tentia . Prima affirmat , quia dicunt effe ope pretium jam æftimatum fit . Item vendere do
ra fervilia , maxime fi fiant ob quæftum , ut mum , equum , merces , etiam præfentes , &
Sylv. Angel. Corell. & apud Salm. c. 1. n. 141 . quamvis in hoc multum tempus impendatur ;
Secunda tamen fententia probabilior , & com tum quia fic fert timoratorum ufus ; tum quia
munior negat effe prohibita , etfi fiant caufa lu Ecclefia tantum venditionem in publicis offici
cri ; vel quia non funt opera fervilia , ut te nis prohibuit ratione fcandali . Ita Salm. ex n.
nent Laym. cap. 2. num. 4. Elbel n. 402. Sanch. 280, cum Sanch. Nav. &c . & Croix n.606. cum
Conf. lib. 5. cap. 2. D. 14. & 15. Navar. Medin. Pal. Tamb. & Illſ.
Granad. Rod. Lop. Vel quia faltem excufantur An autem nomine mercatus vetentur etiam
a confuetudine , ut re& te tenet Holzm. n. 542. locationes , negotiationes , & fimilia ? Affirmant
Viva Art. 1. num. 15. cum Pal. Sanch. Trull. Buf. cum Tab. Sylv. &c. Sed communius ne
Fill. Leand. &c. modo , intellige , hæc fiant gant Sanch. cap. 2. D. 26. num. 3. Viv. Art. 2.
fine magno labore : alias fruftra videretur Pon num. 4. Salm. cap. 2. num. 274. cum Trull. Pal.
tificem difpenfaffe in pifcatione halecum in c. 3. Azor. Leand. Quia talis eft fapientium con
de Feriis . fuetudo , qua videtur derogatum Decretis S. Pii
284 ,, Refp. 2. Prohibentur præterea quædam o V. Cum primum , ann. 1566. & Sacre Congreg.
,, pera non fervilia , quæ dicuntur forenfia , ut Rituum apud Salm. n. 286. Hinc licitos effe 0
"" funt mercatus , placitum , judicium ad mor mnes contractus , fi fiant fine inftrumentis , &
,, tem , vel pœnam , & ftrepitus omnis judicia Judicis auctoritate , dicunt Sancb. Illf. & alii
.‫ د‬lis , ideft actiones , quæ ad decifionem cau apud Croix n. 606. Ideo venditionem magni
" farum tam civilium , quam criminalium , tam momenti cum folemnitate Mazzott. d. §. 2. da
"" Secularium , quam Ecclefiafticarum fpectant . mnat de mortali ; Sed Viva afferit ex commun.
"" Ita commun. DD. ex c. 2. de feriis . cum Pal. Qu . 9. Art. 2. num. 4 quod permitti
tur conficere teftamenta , contractus celebrare ,
Unde refolves . aliofque fimiles actus facere , qui non requirant
ftrepitum judicialem ; Et revera ubique inter
99 1. Fefto non licet citare , adducere te nos in Feftis ftipulantur inftrumenta ; Quamvis
,, ftes , ideft , exigere juramentum judiciale , Notarii alicubi folent ad hoc petere ab Ordi
proferre , aut exequi fententiam , quæ fi fe nario generalem licentiam , quæ ceterum com
"" ratur eft irrita . Vid. Laym. lib. 4. t. 7. c. 2. muniter conceditur .
" n. 7. 3. Fefto licet excommunicare , difpenfare , 287
Prohibetur in Feftis præftare juramentum ju ,, judicem privatim informare , Advocatum con
diciale pro rebus temporalibus , ut S. Th. 2. 2 . ,, fulere , confilia conficere , eligere , &c. quia
quæft. 89. art. 10. Sed licitum eft præftare jura ,, non requirunt ftrepitum judicialem , V. Bon.
mentum Inquifitoribus , & etiam juramenta , "" loc. cit. ( Eft communis apud Viva Qu . 9.
quibus confirmantur contra& tus promiffi in die ,, Art. 2. n. 4. Licitum eft etiam conferre Benefi
fefto . Viva , A. 2. num. 15. Prohibentur ctiam cia , & etiam jurifdi&tionem exercere fine ftre
formatio proceffus , citatio partis , & fententiæ » pitu judiciali ; Item emancipare , & etiam
prolatio , five executio , nifi aliter requirat ne " appellare , Viva ibid. ) *.
ceffitas , aut pietas , ex c. ult. de Feriis .
285 ,, 2. Nec licet emere , & vendere res non
,, neceffarias , negotiari publice , vel privatim ,
"" inire contra&us emtionis , locationis , permu
DU.
 Cap. I. De abftinentia a fervilibus .
DUBIUM II.
Que caufæ excufent ab obfervatione Feftorum ,
ob quas opera prohibita liceant .
288 Qui poffint Difpenfationem dare ad labo
randum?
289 Quinam laborantes
ding? A. A excufentur ex Confuetu
290 An vertentes fegetes &c. An Barbitonfores ',
& Sutores ? Et quid fufficiat ad notitiam
confuetudinis?
291 Quomodo excufet Pietas ?
292 An liceat in Fefto verrere Templum , orna
re Altaria , erigere Sepulcrum ? &c.
293 An liceat laborare ad Jubveniendum paupe
ribus , vel locis piis ?
294 Quomodo excufer Charitas erga Proximum ?
295 Quomodo Neceffitas ?
296 An excufentur famuli a Domino coati ad
laborandum ?
297 An pauperes reficientes veftes , &c.
298 An liceat in Fefto coqueré cibos , occidere
4 ,, cupediorum , placentarum , & fimilium cibo
734 animalia , conficere paftillos , & colligere
fructus ?"
199 An conficere panem ?
300 An mederi , congare ferros , coquere calcem ,
Svitrum &c.? Et an ferrare equos ?
301 An liceat laborare pro magno lucro? Et an
ob id etiam omittere Sacrum ?
302 An ad vitandum otium?
303 An excufentur Inftauratores viarum &c.? &
·Sartores perficientes veftes in Fefto ?
304 Quomodo excufat Utilitas ad publicam le
titiam ?
305 Quomodo excufet Parvitas materiæ ? ( Vid.
etiam de hoc lib. 7. n . 436. ) t
306 An peccet graviter " mandans Jex famulis
laborare per boram ?·
307 Unde fumatur gravitas materiæ in foren
fibus? #
99 ALES præcipuæ funt feptem : Prima , Di
TAL fpenfatio Epifcopi , vel habentis pote
,, ftatem quafi Epifcopalem , uti Superiores Re
ligionum imo & Parochi , quando non da
tur facilis acceffus ad Epifcopum , Suar. c.
55 33 Laym. c. 4. n. 2. Bon. p. 1. n. zo.
288 In præcepto abftinendi ab opere fervili di
fpenfare poteft primo Pontifex , ut fupremus Le
gislator & Paftor , in omnibus feftivitatibus , &
pro tota Ecclefia . Secundo Epifcopus in fua
Diœcefi ; & etiam Capitulum , Sede vacante ;
necnon Prælati Regulares erga fuos Religiofos
fubditos , & eorum domefticos . Et notandum ,
quod Epifcopi difpenfare poſſunt etiam in Fe
fis communibus : notandum tamen , quod , fiin
iis difpenfent fine jufta caufa , peccant gravi
ter, & invalida eft difpenfatio ; fecus , fi di
fpenfent in Feftis Synodalibus five particulari
bus loci . Tertio Parochus difpenfare poteft ,
quando fubditus nequit adire Epifcopum , fed
tantum ad tempus , & pro aliquo particulari
aafu . Ita Sanch. Conf. lib . § . c. 2. d. 20. n. 2.
Caj. Sot, Nav, Suar. Pal. Azor. Trull. cum
Salm. c. 3. n. 359. & Viva A. 2. n. 13. qui no
" R 3
Lig. Theol. Tom. I.
261
tat , quod Vicarius Generalis etiam poteft di
fpenfare , fed tantum ex fpeciali mandato ; nam
ex generali ei non committuntur illa , quæ gra
tiam fapiunt , ut ait Tamb. 1. 4. § . 2. n . 3. cum
Meroll, Barb. & Sanch. Etiam vero præfente Epi
fcopo , Parochi ex confuetudine poffunt difpen
fare in minutis & frequentibus neceffitatibus ,
in iis tamen rebus tantum , in quibus ex con
fuetudine introductum eft ipfos difpenfare , prout
in jejunio , & in vacatione ab operibus fervili
bus in Feftis . Ita Viva lot. cit. Tamb. ut fupra
} n. 37. & c. 5. §. 7. n. 56. cum Th. & Jo. Sanch.
Spor. de Leg. c. 1. n. 349. cum Suar. Muzzott, de
Leg. tract. 1. D. 4. q. 1. cap. 2. ac Salm. de Leg.
c. 3. n. 40. comm. Cenfet autem Elbel de 3. Prec.
n. 414. cum Suar. Sylv, Fill . &c. quod , ürgente
neceffitate , fufficit etiam difpenfatio præfum
pta , f Difpenfator adiri nequeat . Hic auten
notandum , quod habens poteftatem ordinariam
poteft eam alteri delegare ; non autem fi ha
beat delegatam . Croix n. 584. cum Tamb. &c.
} "? Secunda , Confuetudo ; nam fic licent nun- 289
.‫ د‬dinæ illæ , in Feftis paffim haberi folite , &
,, præparationes deliciarum non neceffariarum , ut
99 rum artificioforum ; item emtiones , & ven
99 ditiones rerum parvi momenti L . * Bonac.
FY loc. cit.
" Laym . loc.cit.
Hinc ex confuetudine Salm . c . 1. num. 348. 290
Sanch. apud Viva Art. 2. m. 12. excufant eos
qui in area vertunt , ut feparant fegetes , &
hortulanos rigantes olera . Fernandez, autem ap .
Dian cum Tamb. num. 13. excufant Barbitonfo
res ex confuetudine ( & idem ait Viva ibid. di
ci poffe de Sutoribus calceantibus novos cal
ceos ) . Notat autem Viva quod communius
DD. dabitant de tali confuetudine approbata ,
de qua pariter dubitant Sanch. D. 27. num . 1.
Salm. c. 1. num. 343. cum Caj. & Tol. Ad
mittunt tamen probabiliter Tourn. t. 3. p. 348.
Coll. 4. Mazzott. tom. 1. 6. 2. Croix lib. 3. P. I.
n. 591. Elbel n. 417. Tamb. §. z. n. 13. & Viva
loc. cit. eos excufari poffe , vel ex parvitate ma
teriæ , fcilicet fi unum , vel alterum´ tondeant ,
vél ex neceffitate rufticorum , quibus tantum in
Feftis conceditur tonderi . Et id concedunt
Salm . cum Trall . & Pafq. n. 341. non folum
quando ruftici alibi habitant , ut admittit Sanch.
fed etiam in eodem loco , ubi degit Barbiton
for , ex confuetudine jam introdu& ta . Excufant
éos etiam Viva , Mazz., & Tamb. cum Fern.`
ib. Croix cum Dian. & Ills. n. 591. ratione
notabilis lucri ceffantis , fi alias a plerifque re
linquerentur cum gravi ja&ura lucri ; cum Spor.
n. 55. qui univerfe permittit id cum Fern. Dian.
&c. ex confuetudine fere ubique tolerata .
Notandum autem circa confuetudinem id quod
" dicit Viva Art. z. n.8. fcil. quod ad excufan
dum fufficit probabilis confuetudo : fufficit enim ,
nt dicunt Salm. de Leg. c. 6. n. 18. cum Salas ,
Gran. &c. di& tum unius Doctoris eximii , etiam
moderni , qui confuetudinem afferat . Bene au
tem advertit Mazz. de 3, Præc. c. 2. quod in du
bio de confuetudine poffidet Præceptum , unde
petenda eft difpenfatio ; fecus fi probabile fit
adeffe confuctudinem .
‫ در‬Tertia , Pietas in Deum , per quam licent 291.
,, ope
 262 Lib. III. Tract . III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
» opera , quæ proxime ( non quæ remote ) fpe
"2 Aant ad cultum Dei : ut pulfare campanas ,
circumferre imagines , vel cruces in fuppli
,, catione . Ornare autem , & verrere templa ,
,, ac fimilia , quæ ad ipfum officium non fpe
,, &
tant , fi abfque ratione in feftum differan
" tur , venialia habentur . Fill. num. 218. Bon .
2 loc.cit.
292
Quæritur hic 1. an liceat in die fefto verre
re Templum , coquere Hoftias , ornare Altaria
aut Ecclefiam tapetis , tabułata erigere neccffa
ria ad feftivitatem , vel Sepulchrum , & fimi
lia ? Tres funt fententiæ . Prima fententia cum
Conrad. & aliis apud Dian. dicit hæc effe illi
cita fub gravi , nifi excufet rationabilis caufa ,
quia funt vere fervilia ; Sed hæc eft contra com
munem . Secunda fententia cum Viva Art. 2. n.
10. Suar. Tol. Croix n. 86. & Tamb. S. z. n. 3.
dicit non effe fervilia ; fed fi poffent expediri
in die præcedenti , effet veniale transferre illa
ad diem feftum . Tertia fententia fatis probabi
lis tenet hæc ne fub levi quidem vetari in die
fefto ; tum quia eft communis confuetudo ; tum
quia hæc opera per fe proxime concurrunt ad
cultum Divinum . Ita Elbel n. 420. Salm, c.1 .
n. 259. cum Dian. Pafq. Leand. &c. Notant au
tem Viva , & Tamb. ibid. quod fcienter præ.
parare tabulata in die fefto ad videndam pro
ceffionem , de fe effet peccatum grave ; fed , fi
non fint facta pridie , licite fiunt in die fefto :
Et idem tenet Mazzot. loc. cit.
293 Quær. 2. an ob folam pietatem , fine a&uali
neceffitate , liceat in Feftis laborare , fcilicet
conficere veftes pro pauperibus , colere agros
Ecclefiæ , vehere lapides , & ligna ad ejus æ
dificium , dealbare parietes Templi ? Affirmant
Angl. v. Feriæ , n. 9. & 28. Tamb. v. Feriæ ,
n. 18. & 37. Gloff. in c. Conqueftus de Feriis , v.
Pietas , Sa, v. Feft. Vill. c. 22. num. 80. Fill.
tract. 27. n. 156. item Perez , Sylveft. Pal. &c.
apud Sancb. conf. lib. 5. cap. z. Dub. 23. Limi
tat tamen Sylv. modo non fit in Dominicis , &
feftis folemnioribus , nec ufque ad ultimam fa
tigationem . Moventur , quia ex c. Conqueftus
deFeriis , excufantur judicialia , fi neceffitas ur
geat , vel pietas fuadeat : ergo fimiliter dicunt
excufari fervilia . Et hæc ratio non videtur fper
nenda , cum de eodem jure Ecclefiaftico ut fu
pra n. 265. vetentur judicialia ac fervitia , In
æquiparatis autem , ubi currit eadem ratio , ea
dem currit legis difpofitio , ut ex communi di
ximus de Leg. lib . 1. n. 106. in fin. Negant vero
alii licere , nifi actu urgeat neceffitas , vel fal
tem nifi interveniat licentia Epifcopi ; quia ta
lia opera de fe funt fervilia , & nonnifi remo
te concurrunt ad cultum Divinum . Judicialia
vero , ut fupra , de fe non funt fervilia , & ideo
permittentur ob pietatem . Præceptum autem
colendi Deum , abftinendo a fervitibus operi
bus , eft altioris ordinis , quam opera pietatis .
Hæc fecunda fententia mihi videtur certo pro
babilior cum Sanch. loc. cit. n,-3. Pal. tra&. 9.
D.un. p. 1o. num. z. Bon. p. 3. num.6. & Salm.
cap. 1. n. 260. cum Suar. Cajet. Nav. &c. comm.
Hinc dicunt Viva art. 2. num. 8. Tamb. n. 18.
Sporer tract . 3. cap.4. num. 53. Ronc. c. 3. 9. 5.
Salm. num. 357. tum folum licitum effe la
borare , cum pauper aftu graviter indiget ; vel
(prout addunt Ronc. & Salm. ib . cum AA. cit. )
ita indiget , ut nifi in fefto laboret , non poffet
fuæ neceffitati fubveniri , & alias ipfe pauper
ftipendium operariis non valeret folvere . Idem
tenet Efcob. de 3. Præc. dicens licere extruere
Ecclefiam , ejus agros colere &c. fi ipfa fit adeo
paupercula , ut aliunde fibi providere non va.
蜜 leat . Advertit Tamb. loc. cit. cum Fag. ad hoc
non fufficere neceffitatem communem , fed re
quiri , ut nofcatur hujufmodi pauper in particu
lari , vel gravis & certa neceffitas in aliqua U
niverfitate . Loquendo autem de locis piis Salm .
n. 260. fic ajunt : Ceterum , quia fere omnes Ec
clefiæ ,2 & Monafteria jam his temporibus egefta
te laborant : idcirce pro bis , five pro Hofpitali
bus, Confraternitatibus , & fimilibus poffunt li
cite homines laborare Templa extruendo , Sege
tes metendo , agros colendo , & c. Ita Salm. ibid.
cum Suar. Sot. Pal. Bonac. Trull. Caj. Sanch.
&c. Sic pariter permittit Mazzott. laborare ad
conficienda ornamenta neceffaria pro Ecclefia
indigente .
"" Quarta > Caritas erga proximum ; per 294
,, quam licent , & valent actus judiciales pau
,, perum orphanorum , viduarum & miferabi
22 lium perfonarum , ne expenfis graventur . Sic
22 etiam poffunt rufticanorum , in parvis oppi
,, dis , fi aliis diebus adeffe nequeant , caufe
22 civiles agitari . Similiter licet pauperibus , &
"2 infirmis pro tunc egentibus fubvenire . Item
,, emere, & vendere rufticis , qui aliis diebus
,, impediuntur . Laym. cap. 2. n.7. Vid. Dian.
,, t. 1. R. 34.
,, Quinta , Neceffitas propria , vel aliena , cor- 295
,, poris , vel animæ ; fi nimirum fine gravi in
,, commodo ; aut detrimento aliquid omitti
"" non poffit . * ( D. Th. 2. 2. q. 122. art. 4. ge
"3 neraliter excufat , qui laborant ad vitandum
"" damnum bonorum ) * . Quo modo excufan
,, tur . 1. Judicia , quæ celeritatem requirunt :
,, v. gr. fi latro fit fugitivus , nifi tunc capia
.. tur . z. Servi , & ancillæ coacti a dominis la
‫ در‬borare , nec audentes recufare : quod fi ta
"" men frequenter contingat eos deferere de
,, bent , Suar. Laym. loc. cit.
Famuli coacti a Dominis ad laborandum in 296
đ
die fefto , nifi fit in Fefti contemtum , fatis ex
cufantur ob timorem gravis indignationis do
mini , aut gravis incommodi , v. gr. fi timeant
dimitti , quin poffint ftatim , aut de facili alium
dominum invenire . Ita Croix cum Illf. n. 593.
Ronc. c. 3. 9.5. Elbel de 3. Præc. n. 377. Viva
Art. z. n. 9. Salm. c. 1. n. 345. cum Pal. Suar.
Azur. Bon . Nav. Sanch. Quod fi talis timor non
adfit , verius dicunt Sanch. n. 18. Salm. n. 347.
Ronc. ibid. contra Buf. ipfos teneri ftatim do
minos deferere ; nifi fint addifcentes , vel obli
gati ad famulandum ufque ad certum tempus ,
fi hi vere grave damnum paterentur . Idem
quod de famulis , dicitur de filiis , aut uxori
bus , quæ cogantur ad laborandum a viris , fi
ncqueunt renuere fine timore gravis damni , aut
gravis indignationis , ut Viva & Salm. ib. cum
citat. AA. cum Mazzott.
3. Excufantur iidem , & fimiles reficientes 297
22 fuas veftes : cum id aliis diebus non poffint
22 * (cum
 263
Cap. I. De abftinentia a fervilibus .
rinam cribrent , triticum terant . Ratio ; tum
quia femper adeft aliqua ex caufis excufantibus ,
4. Paupe
( cu m Laym. &quSp e or. n. e 50 .)
aler non poff un t , ope a Sanch. Bon . mox affignatis ; tum quia pa
"" res , qui fe , fuof
,,
nis di ur nus eft aptior ad victum , & alias mini
rantes privatim , fine fcandalo , maxime quan ma ejus penuria apta effet ad populum commo
"" do multi dies fèfti concurrunt . Bon . num. 13.
"" * (Cu m Sa nc h . lib. 2. D. 18 . n . 15. & Sa lm . vendum ; tum quia adeft confuetudo Romæ , &
"»> n. 331. cum Azor . Suar. Pal. &c. ) * crederem poffe dici ubique cum Spor. n. 55.
» 5. Excufantur Coqui , & Culinarii . Cer Ita quoad Piftores , fed quoad alios , an ad
298 ,, tum eft licere coquere cibos , ut DD. com
fit confuctudo permittens conficere panem ? Me
rito dubitat Tamb . num . 9. nifi concurrant plu
,, muniter cum S. Th. 2.2 . q. 122. art.4. ad 4. ra Fefta ; vel nifi panis cotus non fit fatis a
( Et quoad ipfos præparandos perti
Ø5., lici ★ tu m m
eft etia anim al ia re & ptus , vel denique nifi fit neceffarius ad ufum
" net
"" occide ,
" excoriare , fi pridie commode non potuerit fie illius diei , ut dixit de paftillis , quia tunc re
ri, ut folet evenire in magnis Civitatibus ; ducitur ad præparationem proprii victus . Ita
Tamb. n.9. 11. cum Sanch . Bon . & Fag. De
‫ د"ر‬non autem in oppidulis ,t nifi fit in tempore e
» ftivo , vel nifi concurran plura Festa . Sanch. vendentibus carnes , vide
* Lanionibus autem ,
d. D. 18. n. 6. Salm. c. cum Salm. n. 333. ) le
dicta7.n.Ch 8 .urgi , Pharmacopo . 8. Conflato
29ir
"" Licitum effe etiam Artocopis facere paftil re s fer ri , & vi tr i , co ct or es laterum , calcis ,
ne
los , faltem ex confuetudi , ajunt Sanch . n. 3. que , quorum opus femel co
Salm. n. 334. cum Sot. & Trull . Sed merito ne "" &c. & quicum
gat Tamb. §. 2. 4.21 . nifi fint pro cibo proprio ,, "" ptum no n poteft interrumpi fine damno .
um am Li citum eft coquere calcem , vitrum , fapo
tant illius diei ; vel opus effet ad public
quia talium cotio plures , requirit dies ;
abunUt da
ru nt
m ia m eat
lic , ut con . ere cibos ad dele & atio nem
aitfic Et hæ , c poteft aliquando etiam inchoari die fe
ndum ave damnum , ut Sanch . n.
nem , puta facchares conditos , & c. Negant fto. ad vitta l grul
21 So . Pa . Tr l . Nav . & c. cum Salm . d.
Sanch. n. 15. cui adhærent Salm . num. 328 .
Ronc. nifi fint ( ut dicunt Salm. ) ad modum vi
&us diuturni ; vel nifi occurrat improvifa ali n . Li 34ci8. tum eft pariter ferrare equos itineran
qua fpecialis caufa invitandi amicos ; vel nifi , tium , vel eorum qui fummo mane iter funt a
ri rum egreffuri ad laborandum
addit Roncag. tales cibi in die antecedenti non Au , aut in ag um paterentur . Eft com
m e
fic commode , vel fane fieri poffint . Sed Pal. na alias grav damn
apud Tamb. num . 9. dicit hos cibos , etfi fu mu nc , Sa lm . c. 1. n. 353 . cum Sanch . num . 14.
t ull. Nav. &c. ac Maazott , di&. c. 2. Id
perfluos , & ad dele &ationem , excufari confue So . Tr
circo pariter poffunt refici vomeres eorum , qui
tudine , & merito probabile putat Tamb. n. 10. aliter die fequenti laborare non valerent . Sic
cu Fam gu nd . Et con fen tit Vi va t
Ar . 2. nu m. 6.
etiam reficere vias , pontes , ut Mazzott . ibid.
verf. 2.itcu m Azor. & Mazzott . c. 2. pag . 408 . » 9. Excufantur Molitores (Vide fupra Dub.
Perm tunt etiam ex confuetudine Mazzott.
,, I. n. 577. ) , & Naucleri pendentes à ventis .
ibid . Viv. dia : n. 6. & Fag . Pul. apud Tamb.
dict. I. & n. 22. colligere fructus in die fefto , ,, 10. Pifcatores halecum , thynnorum , &c. qui
etiam non neceffarios ad ufum diei , ut inte » certo tantum anni tempore id poffunt .
griores ferventur . Et hoc facilius permitten an occafio quærendi ma
m tur gnQu umæritluurcrumhincexc 1 .ufet ab exercendis fervilibus
dum , fi periculu fit , ut ab aliis furripian ,
vel a pluvia contaminentur ; Unde ufu rece in die fefto ? Duplex eft fententia probabilis .
ptum eft multis in locis colligi in die fefto oli Prima affirmat , ut tenet Cajet . Summ. v. Fe
io
vas , caftaneas , & alios fru& tus fylveftres . Cer ftor . violat , Angel . v. Feria . n. 34. Armilla
m tis fta re er a v. Fe ft um , n. 20. Holzm , tom . 1. pag . 287. num .
tum eft aute licere in Fef præ op ,
ut 546. v. Quarta . Sanch . Conf. lib. 5. c. 2. dub.
qu fuæ nt nec eff ari a ad uf um qu ot id ia nu m . 19. cum Palac . Rofell . & Alcoz. P. Zachar. I.
fternere letos , purgare domum , aut veftes ,
utenfilia culinaria lavare , & fimilia . Elbel nu 3. p. 1. n . 588. Renzi de III. Præc. cap . 3. 9.13 .
mer. 394. cum Sporer num . 42. Henno , &c. com Spor. de 3. Præc. c. 4. n . 51. Mazzott . c . 2. Elbel
n. 402. Bon. p. 3. n. 15. Viv . art. 2. n. 9. in fin.
mun,,ite . cufantur Piftores , & Laniones , &
6.r Ex Tamb. c. 3. §. 2. n. 80. cnm Dian . & Fill . Sayr.
& aliis apud Salm. c. 1. n . 349. Ratio , quia
» fimiles in oppidis populofis , & concurfu fe
amiffio magni lucri ( fcilicet extraordinarii ,
ftorum . (Dicit Tourn. tom . 3. p. 348. Coll .
* non autem mercedis diurna ) idem eft ac ma
""" 4. cum Pontas , & Juenin , bene excufari Pi gnum pati damnum ; ideo in c. Licet de Feriis
res
,, flo , & vend en te s es
merc , fi aliter nequeu nt
qu e tar e Alexander III. difpentaffe fertur , ut poffent ca
" fe fuof fuften ; vel fi non laborant >
pi halecia in Dominicis , & aliis Feftis , exce
" Sunt aliis grave incommodum parituri ) * .
ptis folemnioribus ( fed non fub mortali ut MC
Utrum liceat conficere , & coquere panem ?
Quoad Piftores feu Furnarios , ait Viva eûs tat Sanch. n. 4. ) Idque Buf. hic cum Gob . Caj.
communius a DD. non excufari , fi poffint il Nav. apud Sanch. recte extendunt ad pifcatio
m
lum conficere die antecedenti ; Et idem dicunt n.m thynnoru . Secunda tamen fententia ,
Sanch . D. 18. n. 3. & Bonac . part . 3. n.9. fed quam tenent Roncag . c . 3. 4. 5. R. 11. & Salm .
excufant , fi interveniant concurfus Feftorum , ibid. n. 350. cum Suar . Reginald . Pal . Abul .
t re
aut multitudo emptorum , vel utilitas Populi . &c. nega excufa , quia , ut dicunt , non eft
Probabiliter tamen Mazzott . loc. cit. & Šalm. idem amittere lucrum , quam damnum pati .
n. 335. cum Sa , Azor . Pafq . Leand . &c. univerfe Sed prima fatis eft forte magis probabilis , cum
tales excufant , etfi ad panem conficiendum fa com
R 4
 1

1
204 Cap. I. Dub. III. Quando permittantur fervilia.
communiter illi , qui laboribus fe fuftentant , ra excufant etiam Viva a. 2. nu. 7. Mazzost. 6. a.
tas habent occafiones, talis magni lucri acqui Spor. n. 5o. & Croix n. 562. cum Laym. & Dian.
rendi , & exiftimant magnum lucrum fuftine fi alii expectent ad ufum veftes promiffas : Sed
re , quando magnum lucrum amittunt ; in idem intelligendum ( ait bene Croix ) fi aliter Sarto
enim revera coincidunt , aliquid amittere , & res paffuri effent grave incommodum . Idem di
prohiberi acquirere quod amplius acquiri non cunt Salm. ib. de Sutoribus cum Viva n. 12. Ở
poteft ; ut ait Spor. dict. n. 51. nam in l . unic. Mazzott. qui excufant calceantes novos calceos ,
C. de fentent, magnum lucrum ceffans gravi da ex confuetudine introdu&a .
mno æquiparatur . Saltem in tali circumftan ,, 13. Item Agricolæ ad cavendum damnum
tia dicendum videtur , præceptum Fefti , prout "" ruri laborantes , ut fi ob pluviam imminentem
humanum , non obligare cum tanta jactura , ut » fegetes ⭑vel foenum congregent. Bon. n. 13.. Fill.
1
» 3.211. *
ait Tambur. Necnon Roncag. d. 1. non negat ( Cum Croix n. 558. )
faltem excufare magnum lucrum fperatum , fi » 14. Denique excufantur etiam mercatores ,
effet tale , quod ex eo poffet quis multas neceffi ,, qui claufis tabernis quædam vendunt ; cum
tates patiens , fibi providere & fuis , cum Suar. , præfupponere poffint emtoribus ea tunc effe ne
Reg. ex Fill. ,, ceffaria , nec alias commode emere poffe .
Ob eandem rationem probabiliter dicunt Tamb. "" * ( Vid. Sup. n. 286. ) * De fupra diais V.
cap. 2. §. 2. num. 7. & Mazzott. de 3. Præc. "" Suar. Fill. Laym . Bon. II. cc.
eap. 3. §. 2. contra Salm. num . 352. excufare ,, Sexta , Utilitas , non fimpliciter neceffaria , 304
etiam ab auditione Sacri , notabilis lucri amif "" fed ad communem lætitiam , vel fplendorem ,
Gonem . Vide feq. Dub. 5. n. 532. Merito autem "" fic enim licet in adventu vel ortu Principis
reprobant ibid. Salm. Illud quod adhuc proba "" laborare , ut perficiantur theatra , ignes , ve
bile putat Tamb. cap. 1. § . 3. num. 9. ( & ei "" ftes , &c. Quamquam monet recte Suarez ,
confentit Viva 9.4. ar. 3. n . 12. ) poffe aliquem », præftare in hoc cafu petere veniam a Pafto
,, ribus . V. Bon.
proficifci in Sabbato ad venandum in nemore
longinquo , licet in Dominica ibi non poffit au Licitum effe conftat , ob publicam caufam , &
dire Miffam ; Communiter enim ( ait Tamb. ) honeftam neceffitatis , vel lætitiæ , puta ob victo
excufantur itinerantes , & vectores mercium > riam , adventum , vel ortum Principis &c. con
qui pridie Fefti iter aggrediuntur . Qui vero die ficere veftes , theatra , & fimilia . Extendunt hæc
Jovis venatum iret , communiter excufatur apud fieri poffe etiam ob recitandam comœdiam, Sanch.
Viv. ibid. cum Sanch. March. & Pal. D. 18. n. 27. Tol. & Trull. Paſq. ap. Sal. c. 1. n.
302 Quæritur 2. an excufet ratio otii vitandi ? 354. qui a fortiori extendunt ad taurorum agi
Adfunt tres fententiæ . Prima cum Suar. Comit. tationes ; dummodo talia in die profefto præve
& aliis ap. Croix n. 586. omnino negat , quia niri non potuerint . Ratio , quia talia figna la
pius finis otii vitandi non poteft efficere , ut fer titiæ funt Reipublicæ moraliter neceffaria ; &
vile opus fervile non fit : Sed hæc ratio non ideo permittuntur ex confuetudine . Nam ad
fuadet , quia caufa quando eft jufta , licet natu hæc omnia , ut notat Viva , fufficit probabilis
ram operis non mutet , tamen excufat . Hinc neceffitas , aut probabilis confuetudo . Sic pari
fecunda fententia , quam tenent Sa , Sylv. & ter permittit Mazzott. d. c. 2. conficere theatra ,
fequitur Laym. 1. 4. Tr. 7. c. 4. n. 2. in fine , veftes famulorum , & c. caufa nuptiarum , fi pri
& Mazz cum Pelliz. & Burgb. ap. Croix > die perfici nequiverint .
excufat eos qui nifi laborent , occafione otii ver ,, Septima , excufat item , faltem a gravi pec- 30%
fantur in probabili periculo peccandi . Si enim , ,, cato , parvitas operis , feu temporis . Unde gra
dicunt , excufat periculum damni temporalis , 39 ve non videtur una hora laborare , ut habet
tanto magis debet excufare periculum fpiri "" Suar. 1. 2. de feft. c. 32. maxime , ut notat
tualis . Hanc fententiam admittunt Tambur. "" Laym. fi labor non fit nimis fervilis , & fati
,, gans corpus . Imo durum videtur mortalis da
cap. 3. §. 9. num. 18. Viva art. 2. num. 19.
Sanch. Dift. 15. num. 13. Croix d. num. 586. ,, mnare , fi quis duas aut tres horas impendat .
V. Fill. tr. 29. c. 1. q. 1. n . 105.
Zachar. 1. 3. p. 1. n. 586. tantum in cafu , quo 99
urgeret tentatio , quæ aliter vinci non poffet > Quæritur 1. quænam in hoc fit gravitas ma
nifi laborando : Et fic etiam vere loquitur Laym. teriæ . Aliqui Canoniftæ ap. Suar. ut ajunt Salm.
qui ideo dicit cum Viva , & Spor. num. 54. ra c. I. n. 319. ponunt pro materia gravi tertiam
ro talem neceffitatem laborandi accidere : Et partem dici ; fed hæc opinio communiter rejici
hæc eft tertia fententia , cui libentius me fub tur . Alii contra nimis rigorofe , ut Azor. Bon.
fcribo . Reg. ap. Croix n. 594. ponunt unam horam ,
303 ,, 11. Excufantur inftauratores fontium , pon & hos impugnat Suar. & Pal. maxime , ut no
,, tium , viarum publicarum , & fimilium , quæ tat Buf. cum Laym. fi labor non fit nimis fati
99 moram non patiuntur . 12. Sartores in operibus gans . Alii ponunt pro materia gravi duas horas >
97 neceffariis , ut funeribus , nuptiis , &c. fi aliter ut Ronc. c. 3. 9. 5. R. 5. cum Sanch. Trull, Ó
"" fieri non poteft , ut fatisfaciant . Salm. c. 1. n. 320. cum Pal. Elbel n. 395. Holz. n.
Sartoribus , qui in diebus profeftis veftes fue 545. Et hanc Spor. , ac Mazz. cum March. vo
re non potuerint , licet eas perficere in Feftis , cant communem fententiam . Idem fentit Henno
urgente neceffitate , v. g. funerum , nuptiarum , ap. Tourn. p. 350. fi labor fit valde fervilis , ut
& fimilium ; puta ( dicunt Salm. ) fi advena cædere lapides , fodere terram , &c. In aliis au
careat veftibus decentibus : decentía enim fta tem requirit tres horas . Alii vero generice lo
tus iftius illos excufat . Ita Salm. c. 1. nu. 344. quendo , requirunt ad materiam gravem ( & non
cum Laym. c. 2. n. 2. Trull. Dian. Pafq. Eos improbabiliter ) duas faltem , & aliquantulum
plus
 Cap. I. De abftinentia a fervilibus .
plus quam duas horas , ut Viva cum communio
ri , ut afferit , & Dian. Gran. Henr, Beffaus >
Leand. Vall. Illf. ap. Salm. n. 319. in fin. &
ap. Croix d. 1. cum Tamb. cap. 3. § . 2. n. 1 .
qui dicit effe hanc fententiam noftra ætate jam
receptam . Alii ut March. & Gob. ap. Croix ib.
requirunt tres horas , quod Viva & Mazzott.
etiam admittunt , fi aliqualis neceffitas • vet
alia caufa concurreret , per fe fola non fuffi
ciens ad excufandum . Bufemb. pariter cum Fill.
ait durum effe damnare peccati mortali labo
rem duarum , vel trium horarum . Confentit
Croix , lib. 3. p . 1. n. 564. & concludit quod
communior , & probabilior nunc eft fententia
non effe mortale , nifi laboretur faltem mul
tum ultra duas horas , puta duas horas cum
dimidia .
Quæritur 2. an peccet graviter , qui die fefto
mandat fex famulis , ut laborent per horam ?
Coninch, in Clypeo Tomo 3. art. 5. affirmat , &
pariter non negat Arsdek , cujus opinionem di
cit probabiliorem Croix n. 581. cafu quo domi
nus mandet , ut laborent fucceffive , nam fi eo
dem tempore , confentiunt omnes cum Sanch.
Bon. Trull. &c. ibid. num. 580. non effe mor
tale . Ceterum probabilior , & longe communior
eft fententia , quod in utroque cafu non eft mor
tale , ut Viva Art. 2. n. 11. cum Bon. Sanch.
Dec. 1. 1. c. 4. n. 12. Ronc. c. 3. q. 5. in fine ,
Salm.cap. 1. n. 324. cum Trull. Dian. Pufq.
Ratio quia operæ famulorum non uniuntur in
anum : nequit autem dominus peccare magis ,
quam ipfi famuli , qui tantum leviter in hoc
peccarent , cum leviter tantum unufquifque de
ficeret ab obligatione vacandi Deo . Secus cer
to effet , fi dominus uni famulo mandaret plu
ries laborare in die fefto ufque ad materiam
gravem .
"" In fornefibus autem , & judicialibus mate
riæ quantitatem non ex quantitate temporis ,
"" fed qualitate operis defumendam , monet
"" Efcob. E. 5. c. 3. n. 14. ex Palao l. 1. tr. 9.
"2 d. 2. p. 3. n. 4. Sic grave peccatum effe afferit
"" venditionem rei magni momenti , cum magna
.‫ د‬folemnitate , licet brevi tempore fiat . Quod
" intellige ( fecundum prædi&a ) nifi confue
,, tudo , vel neceffitas excufet . * ( Vide dicta
*
n p. 286. in fin. )
DUBIUM III.
Que opera Feftis præcipiantur?
308 Quomodo precipiatur in Feftis auditio Con
Cionis, & Mife ? Et Parochis concionari ?
Remiffive .
309 An fatisfaciat recitans fub Miffa Officium ,
c. An inferviens Miffe ?
310 Quænam emiffiofit gravis in audiendo Sacro ?
311 An liceat audire fucceffive duas Miffas di
midias?
312 E quo loco poffit audiri Miffa ?
313 An in audienda Miffa requiratur attentio
interna ?
314 An fatisfaciat fe confitens tempore Miſſe ?
315 An extafim patiens ?
316 An dormitans ?
205
317 An confabulans , ſe vertens , aut calceans ,
aut deambulans , aut colligens eleemofynas ,
Canens &c.?
318 In qua Ecclefia audienda fit Miffa?
319 Quinam fatisfaciant audiendo Miffam in
Oratoriis privatis ? An fatisfaciant audien
tes in litore , aut Caftris?
"" " 30
"" tamen fub mortali , nifi quatenus quif
, que tenetur difcere neceffaria ad falutem .
»
"" V. Trid. Sect . 24. c. 4. de Reform , Fill. bie
,, c. 8. Bon. t. 1. d. 5. qu. 1. p. 2. n. 27. Suar.
„, &c. Dixi , nifi quatenus &c. quia homines ru
,, diores ignorantes præcipua Myfteria Fidei ,
"9 ea præfertim , quæ fub gravi obligatione eos
"" fcire teneri dictum eft fupra 1. 2. tr. 1. c. 1. te
,, nentur lege charitatis ( fi alias ea commode
"9 addifcere non poffint ) fub gravi peccato con
,, cioni , vel potius catechefi intereffe . Bon. d.
"" 2. inpræc. 2. n. 28. addens eo cafu concionem
"" etiam Miffæ præferendam effe . Trull. I. I. c.
,, 1. d. 4. n. 12. Fag. &c. * ( Quando autem E
" pifcopi teneantur concionem facere : Vide dicta
" n. 269. v. Hic obiter ) * Præcipitur 2. fpecia
,, li præcepto obligante fub mortali , audire Mif
,, fam , hoc eft morali , & humana affiftentia ,
"" five præfentia ei intereffe . Eft communis ex
" cap. Omnes fideles , & ex c. Miffas , de Con
99 fecrat. dift. 2. contra Ang. & Rofellam , qui fe
"" mel , vel iterum negligere , dicunt effe veniale .
29 * ( Eft præterea damnata hæc propof. ab In
,, noc. XI. Propof. 52. ) Obligat hoc præce
" ptum omnibus feftis omnes baptizatos ufum
" , rationis habentes : non autem infantes , a
,, mentes , vel cathecumenos . Ratio primæ par
"" tis eft , quia eft univerfale . Ratio fecunda
"" eft , quia affiftentiam humanam habere non
", poffunt . Ratio tertiæ eft , quia non funt Ec
"" clefiæ fubje& ti . C. Lugo d. 22. f:ff. 1. & z.
"" ex Navar. Sanch. & Conin.
Unde refolves .
,, 1. Non eft obligatio audiendi concionem
.‫ د‬in Parochia propria : tum quia DD. multi nul
"" lum hac de re præceptum agnofcunt : cum
"" Trident.feff. 24. c. 4. de ref. dicat , teneri , ubi
" id commode fieri poteft ; tum quia , fi qua obli
" gatio fuit , ei derogatum eft per privilegia
,, Regularium , & generalem confuctudinem con
',, trariam . Suar. de rel. t. 1. l. 2. c. 16. Azor. Na
,, var. Cened. Zerol. p. 1. V. præd. Trull. I. 2.
29 f. 1. d. 4. Vide Barb. in Trid. feff. 24. c. 4.
"" Imo Fratres Prædicatores , & Minores , & qui
" cum ipfis privilegiis communicant , concio
"" nantes in fuis Ecclefiis quovis anni tempo
"" re poffunt auditoribus fuis concedere 18. an
,, nos , & 220. dies Indulgent. nomine Papa .
"" Dian. p. 4. t. 4. R. 22. ex Rodriq. &c. * (Vi
"" de dia jup. n. 269. & dicenda ap. Bufemb.
"" n.
* 323. ) *
"" 2. Non eft obligatio ad audiendam Miſſam
,, feria quinta , & fexta , & Sabbato majoris
.‫ د‬Hebdomadæ , neque diebus Rogationum : A
,, zor. Henriq. Suar. d. 88. Sect. 4.
,, 3. In die Nativitatis Chrifti tantum tene
,, ris audire unam Miffam . Nav. Suar. Fill.
» 4. Sa
 266 Lib. III. Tract . III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
309 4. Satisfacit , qui recitat fub Miffa ( ex neget effe probabilem in re , quæ pendet ab æ
+
, obligatione ) Horas Canonicas , vel pœniten ftimatione hominum , cum fit fulcita tot & ta
,, tiam injunétam in Confeffione , ut contra Caj. libus Auctoribus ?
" Sylv. Ang. Armill, docent Suar. Sa , Rodriq. Qui autem omittit omnia poft Sumtionem ,
"" Fill. &c. Ratio eft , quia duobus præceptis non peccat graviter , eft commune cum Croix
" poteft fimul fatisfieri . (Idem fentiunt Spor. n. 666. Neque fi omittat omnia ante Epiftolam
,, cap. 4. n. 16. Elbel n. 359. Salm. de Matrim. fimul , & omnia poft Sumtionem , ut Suar. Illf.
2, c. 6. n. 20. cum Pal. Bon. Sanch. & commu Fag. apud Croix . Quid fi omitteret etiam Epi
", niffima ) , ut v. fupra . 1. t . 2. c. 3. dub. 3. ftolam Baun. & Llamas etiam excufant , fed
"" Idem de eo , qui confitetur tempore Miffa , contradicunt Pal. Suar. Con. &c. communius ap.
"" affirmat Regin. lib. 19. n. 14. dummodo in Croix . Omittere autem folum Offertorium five
23 tentionem habuerit audiendi Miffam . Negat ante , five poft Confecrationem non eft grave ,
"" autem Suar. d. 88. Se &. 6. Azor. cap. 7. q.6. ait Pafq. ap. Croix n.667.
29 Gordonus , Card. Lug . loc. cit. fi quidem pof Quoad Canonem autem certum eft minorem
‫ در‬fit differre Confeffionem , nec adfit neceffitas omiffionem effe grave . Quare grave quidem eft
præcepti Confeffionis . Idem dicit Bon. difp. omiffio Confecrationis , & Sumtionis fimul , ut
24. art.ult. p. 1. Ubi contrariam praxim quo communiter ap . Salm. n. 3. & Croix d. n.667.
22 rundam excufat , vel ob neceffitatem com Idem fi omittatur a Confecratione ufque ad Pa
Miffam ter nofter exclufive . Salm. ib. Croix lib. 3. p. 1 .
?? municandi , vel intentionem audiendi
aliam , vel denique ob bonam fidem . * ( Vid. n.667. Leand. & alii apud Croix . Sed dubita
,, infra n. 314. ) * . tur ,
an omittere tantum communionem , vel
,, 5. Satisfaciunt etiam infervientes Miffa , fi Confecrationem fit grave ? Affirmant ex commu
,, recedant allatum neceffaria , v. gr. vinum , niori Reg. Bon. Con. Averf. &c. cum Croix ib.
,, hoftiam , thus , &c. quia , cum hæc ordinen Ronc. c. 2. q. 1. Pal. de Euch. p . 16.n.6. Holzm .
‫ در‬tur ad officium , non cenfentur abeffe , dum c. 1. u. 52. Šalm. ibid. n. 4. Immo Pafq. dicit
,, modo non recedant ab Ecclefia , vel faltem effe grave , etfi una Confecratio omittatur , quia
‫ رو‬non longe . V. Bon. * ( Ita etiam Lugo Difp. probabilius Sacrificium in Confecratione confi.
,, 22. Sect. 1. n . 24. & Salm. de Sacr. Miſſ. c.6. ftit . Alii tamen , ut Lugo de Euch. D. 22. n. 4.
" n. 21. cum Sa , Nav. Sylv. Dic. &c. Et fic Tamb. lib. 6. c. 2. §. 1. n. 3. Diana p. 5. tr. 13.
23 tenendum cum Elbel n. 356. Pal. & Bon. fi fit R. 16. Efcob. d. 17. n. 126. a gravi excufant ,
" per breve tempus , vel non exeatur ab Eccle etiamfi tota Confecratio omittatur : cum fatis
fia contra Dic. Leand. & Dian. apud Salm. non conftet , utrum effentia Sacrificii fit vere in
, dict. n. 21 . ) * . Sumptione , vel Confecratione ; Et probabile pu
310 "" 6. Peccat , qui non audit integram Mif tat Elbel n. 358. cum Suar. Hurt. Fag. Burgba
29 fam ; & quidem venialiter , fi omittatur par ber , &c. valdeque adhærent Spor. Viva , Laym.
99 va pars : mortaliter , fi notabilis , v. gr. me Mazz. Prima fententia videtur probabilior ,
,, dia , vel tertia pars . Laym. tamen , & alii quia ( ut ajunt Salm. & Holzm. ) licet non con
‫ در‬durum putant , mortalis damnare eum , qui ftet , an effentia Sacrificii confiftat in Confecra
99 ab Offertorio ufque ad finem adfit . Addit tione , vel Sumtione , conftat tamen utramque
a que communiter excufari a mortali , qui au ad integritatem fubftantialem Miffæ pertinere .
‫ در‬diunt a principio Epiftolæ , vel fecundum a At quia contra non conftat , an Ecclefia præ
"" lios Evangelii ufque ad finem ; vel ab initio cipiat fub gravi audientibus utrique parti inte
99 ufque ad Communionem . V. Bon. I. 1. d. 4. reffe , ideo fecunda ſententia non videtur im
" q.ult. Card. Lugo d. 22. Sect. 1. n. 3. probabilis . In die autem Parafceve non eft ob
Quær. 1. quænam omiffio in audiendo Sacro ligatio audiendi Miffam , fi in eo occurrat Fe
fit peccatum grave ? Diverfæ funt fententiæ . ftum Annuntiationis , ut ait Mazzott, de 3. Pre
Prima dicit effe grave omittere ab initio ufque cept. cap. 3. §. 1. cum communi , contra Vaf
ad Epiftolam exclufive ; ita Tol. Bon. Nav. Torr. quez.
ap. Croix l. 3. p. 1. n . 665. Secunda dicit effe gra Quæritur 2. an qui veniret ante Confecratio
ve , fi omittatur inclufive ufque ad Epiftolam , nem , nec poffet aliam Miffam audire , tenea
ita tenent Viva quæft . 9. art. 3. n . 2. Croix , & tur faltem illam partem audire ? Negat San
Salm. de Miff. Sacrif. c.6. n. 2. cum Sot. Suar. &ius ; At omnino affirmandum cum Sanch . Dec.
Tab. Azor. Fag. Con. Henr. Dic. &c. cum com lib. 1. cap. 19. num. 6. Salm. de Sacrific. Miſſ.
muniori , ut afferunt Salm. Tertia fententia, di cap. 1. num. 13. cum Lug. Suar. & communi 3
cit non effe grave , fi omittatur ab initio ufque quia remanent ea , in quibus confiftit Sacrifi
ad evangelium inclufive , modo audiatur ufque cium . Sed fi veniret poft Confecrationem , tunc
ad ultimum Evangelium . Ita Dicaft. Pal. Lug. non teneri reliqua audire dicunt Henr. & alii
Tamb. Sa , apud Salm. & Cr. Et probabilem ap. Salm. ib. juxta dicenda de Sacr. Miff. lib.6.
hanc cenfent Holzm. de 3. Præc. n . 525. Elbel n. 305. ubi dicemus valde probabiliter effentiam
n. 258. apud Salm. ibid. Suar. Azor. Bonac. Sacrificii in fola Confecratione fpecierum confi
Laym. Henr. Rodr. &c. Etiamfi omittatur Cre ftere . Sed contradicit Cont. Tourn. tom. 3. pag.
do , ut Lug. Henr. Burgh. apud Croix loc. cit. 353. inquiens , obligationem Miffe fe habere in
quia Credo non eft pars regularis . Hinc dicunt ftar Officii , quod recitari debet in parte , fine
non peccare graviter , qui veniat ante Offerto quit integre . Sed hoc non fuadet , quia in Of
rium , ex quo , tefte Ifidoro , olim Miffa inci ficio præcipitur oratio , unde qui nequit inte
piebat . Secunda fententia mihi eft probabilior ; græ orationi fatisfacere , tenetur parti quam
Sed hanc ultimam ( recte dicunt Salm. ) quis poteft ; fed ubi deficit effentia Miffa , ceffat
omni
 Cap. I. Dub. III. Quando permittantur fervilia . 267
omnino obligatio , cum præceptum fit de au bit audire & affiftere Miffe , quæ fit unum in
dienda Miffa , non autem de audienda ejus par tegrum Sacrificium ; Sed ficut non dicitur unum
te , quæ non eft Miffa . Ceterum fententia hæc Sacrificium illa Miffa , quæ ab uno Sacerdote
affirmativa eft valde probabilis , & in praxi te celebratur ufque ad Confecrationem , & ab ab
nenda ( ut ait P. Zacbar. 1. 3. p. 1. n. 668. ) tero ufque ad finem ; ita nec dici debet affifte
ex alia ratione , fcil . quia audiri poteft pars no re uni Sacrifiaio , qui duas Miffe dimidias par
tabilis cæremonia ab Ecclefia præceptæ . tes a diverfis Sacerdotibus audit .
Quæritur 3. an omittens levem partem Mif Nec obftat dicere 1. ut ait Viva , quod fi di
fæ , teneatur fupplere , fi poffit ? Negat Fill. quia catur Miffa ab uno , & eo deficiente , ab altero
fi omifit cum caufa , tunc non peccavit ; fi fine perficiatur , unum dicitur Sacrificium ; nam re
caufa , tunc jam veniale commifit . Sed proba fpondetur tunc vere unum Sacrificium perfici ,
bilius contradicunt Salmant , num . 15. cum Leand. fed aliter res fe habet in cafu noftro , ubi duæ
quia , cum poteft , tenetur Miffam integram dimidiæ partes minime unum Sacrificium inte
audire . grant . Non obftat 2. dicere cum Croix , quod
,, 7. Non peccat , faltem mortaliter , qui a cum Chriftus fit principalis offerens , bene ex
"" duobus Sacerdotibus fucceffive duas dimidias illis duabus partibus unum conficitur Sacrifi
"" Miffas audit , ut habet Nav . c, 21. Sa , Sut. cium ; quia refpondetur , quod licet Chriftus
,, Henr. Dian. t. 1. tr. 3. R. 18. Bon. d. 4. q. in illis duabus Miffis fit unus offerens , tamen.
,, ult. part. 11. Hurt. contra Suar. Conc. Fag. quia Chriftus tunc bis offert , ideo non jam
,, quia audit integram Miffam . Ob quam cauf conficitur unum Sacrificium , fed vere funt duo
,, fam eft probabile , * ( nunc improbabile , ob Sacrificia diverfa , quibus affiftens quis per di
"" damnatam ab Innoc. XI. propos. 53. ) * etfi midias partes , non poteft dici quod uni Sacri
29 fimul audiat , ut habet Bon. I. c. Hurt. & ficio affiftat , fed duobus Sacrificiis imperfectis .
‫ در‬Dian. contra Regin. Conc. Card. Lugo , &c . Ceterum omnes conveniunt , & dicunt , quod
,, quorum fententia videtur probabilior . qui fine jufta caufa duas medias Miffas fic au
Quæritur igitur , an fatisfaciat præcepto Mif diret , nullo modo excufaretur faltem a pecca
fæ audiens duas illius dimidias partes fucceffive to veniali , ut ajunt Salm. Viva & alii com
a duobus Sacerdotibus ? Ad hoc prænotanda eft muniter .
propofitio 53. damnata ab Inn. XI. quæ dice "" 8. Non fatisfacit , qui fub Sacro dormit , * 312
bat : Satisfacit præcepto Ecclefiæ de audiendo ( Vide infra nu. 316. ) * pingit , docet ; vel
Sacro , qui ejus duas partes , immo quatuor fi ,, qui eft poft murum , aut aliam rem , tali loco >
mul a diverfis celebrantibus audit . Sed dubium "" unde nihil audiri , videri vel notari poffit ,
eft , fi audiat fucceffive ? Prima fententia , quam "" quid fiat; quia non cenfetur moraliter præ
tenent Nav. cap. 22. n. 2. Sa v. Miſſe auditio "" fens . Satisfacit tamen furdus , cæcus , & qui
num. 2. Laym. c. 3. in fine , Cabaſſ. T. I. 1. 2 . ,, cunque ( licet fit poft oftium , aut columnam
c. 32. n. 5. P. Zaccar. lib. 3. P. 1. num. 611 . ,, vel in feneftra , vel procul a templo ) ita eft
March. tr. 4. tit. 2. qu. 1. d. 2. item Sot. Bon. ,, præfens , ut ex fignis externis colligere poffit ,
Pal. c. ap. Salm. de Sacr. Miſſ. c. 6. num. 7. ,, quid a celebrante agatur , fpe& tata loci natu
Card. ap. Croix l . 3. p. 1. num. 611. & probabi .‫ د‬ra ( etiamfi per accidens nihil audiat , videat
lem putant Salm. & Croix ll. cc. Viva de 3. 29 aut intelligat ) , fitque pars per moralem con
Prec. quæft. 9. art. 3. num. 1. cum Diana , Paf ,, junctionem ejus multitudinis , quæ dicitur
qual. & Tamb. de 2. Præc. cap. 2. num . 10. " præfens , & eft in confpe& u altaris . Bon. I. c.
Muzzot. c. 3. §. 1. affirmat fatisfacere , etiamfi Idem , quod Buf. afferit , docent Lug. Reg.
audiantur duæ partes dimidiæ inverfo ordine , & Dic. Leand. Bord. ap. Salm. de Sacr. c. 6. n. 23.
etiam cum aliqua interpofitione temporis , ni Sufficit enim audire Miffam in Choro poft Al
mirum horæ , ut fentit Mazzotta , Ratio hujus tare , vel per feneftram , quæ fert in Templo ›
fententiæ tum quia auditio tunc bene termina etfi non cernatur Sacerdos ; modo per alios af
tur ad unam Miffam integram , fi non phyfice , fiftens advertere poffit , quid fiat . Ita Croix
faltem moraliter ; Tum quia , cum Chriftus fit num. 641. & Mazzot. I. c. qui fubdit bene pof
principalis offerens Miffe , jam illæ duæ partes fe audiri Miffam poft Altare ; & etiam poft pa
ab ipfo integrantur ; Tum quia illæ duæ me rietem , aut columnam , modo affiftens uniatur
dietates , licet non fufficiant ad unitatem Sacri aliis audientibus . Et adhuc e loco extra Tem
ficii , fufficiunt tamen ad unitatem obfequii ab plum , fi jun& tus fit multitudini protenfæ ufque
Ecclefia præcepi , cum jam præftetur affiftentia ad Altare ; ut admittunt etiam Croix nu. 642.
partibus Sacrificium componentibus . Hanc fen Elbel. n. 334. cum communi . Dicit_autem
tentiam dicimus non effe fatis probabilem . Si Mazzot. non fatisfacere qui in magna Bafilica
quis autem audiat Miffam ab uno Sacerdote uf effet in aliqua Capella , & in altera diftantiffi
videtur proba
que ad Confecrationem exclufive , & ab altero ma fieret Sacrum , fed hoc non
a Confecratione ufque ad finem , putamus pro bile , fi is bene poffit refpicere celebrantem , &
babilem . Si vero audiat ab uno ufque ad Con quid agat ; quifque enim qui adeft in Templo ,
fecrationem inclufive , & ab altero ufque ad fi quamvis procul ab Altari , fatis præftat Miffe
nem , probabiliorem cenfemus fecundam fenten moralem affiftentiam , ut bene ait Spor. de 3.
tiam , quod non fatisfaciat , ut tenent Suarez Præc. c. 4. n. 8.
de Feftis feat. 2. Tour. tom. 3. p. 354. Coll. 5. An autem poffit audiri Miffa ab eo , qui e
Spor. de 3. Præcep. cap. 4. num . 23. Tamb. d. domo fua , interje&a via , refpicit Altare ? Af
num . 10. Lugo difp. 22. num. 8. cum Azor. & firmant Sporer num . 9. & 211. ac Lug. Dic.
Coninch. Ratio potiffima , quia Ecclefia præfcri Gob. &c. ap. Croix nu. 643. Idque non impro
babi.
 268 Lib. III . Tract. III . De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
babiliter admittunt Mazzotta 1. c. & Elbel nu. tati cum Renzi de 3. Præc. c. 3. q. 5. quin expre
355. cum Efcobar & pluribus , fi diftantia fit par fe requiratur oratio . Saltem ( dico ) , ftante
va ; quia ille jam fatis moraliter affiftit . Et huic authoritate tot tantorumque DD. hanc fenten
non diffentit Continuator Tournely tom. 3. p«g. tiam tuentium , fat dubia videtur Ecclefiæ Lex
352. n. 3. Dicunt autem Lugo, Efcob. non ( ab AA. contrariis fuppofita ) , quæ etiam ad
obftare diftantiam 30. paffuum ; Sed Tamb. &o attentionem internam , ac ad orationem audientes
Gobat apud Croix ib. id non admittunt . obliget , cum plures graves DD. ut Leff. Suar.
,, 9. Audiens debet effe attentus , faltem vir Med. &c. doceant ad Miffam audiendam non
‫ رد‬tualiter , & in confufo , ut aliquo modo ad effe opus orare , fed tantum intendere Deum co
,, vertat , quid fiat . Hinc fi quis nunc attendat , lere . Hinc Croix l . 6. p. 2. n . 1740. ponit con.
+99 nunc fabuletur , ut tamen femper advertere trariam inter fententias rigidas periculofas in
,, poffit , quid fiat , licet peccet irreverentia , non praxi , ratione fcrupulorum , quibus illa femper
"3 tamen damnandus eft mortalis . ,, Imo Con. eft obnoxia . Intelligitur tamen , nifi diftractio
3. P. 9. 83. cum Sylu. Rofel. & Med. docet eum fit talis , ut audiens nullo modo attendat ad
"3 fatisfacere , qui voluntarie toto Sacro eft di Miffam , ut notat Tr. I. 3. P. i . n. 659,
"" ftratus , modo fibi fit præfens , & cum reve Queritur z. an fatisfaciat , qui tempore Mif- 314
,, rentia externa affiftat . Quod probabile effe do fæ fe confitetur ? Refp . negative cum fententia
cet Laym. contra Suar. Bon. & alios . V. Con. communi , quam tenent Continuat, Tournely t.
22 1. c. & Card. Lug. n. 26. & 27. Plura de tota 3. P. 351. cum Tab. & Pontas , Salm. de Sacr.
,, hac materia vide fupra l . 1. n. 163. & 165 . Mif. c. 6. n. 46. Tamb. de 1. Prec: c. 5. n. 25.
Circa debitam attentionem ad Miffam , quæ Efcob. c. 9. n. 183. Con. de Euch. q. ult. p. 11.
ritur 1. an ad fatisfaciendum præcepto Miffa n. 26. ( qui a contraria fententia fe retractavit )
requiratur etiam attentio interna ? Adeft duplex Holz. de 3. Præc. c. i . n. 527. ( qui oppofitam
fententia . Prima negat , quia Ecclefia actus in vocat improbabilem ) item cum aliis Lugo de
ternos non præcipit ; itaque fufficit affiftere at Euch. D. 22. num . 22. qui docet hanc noftram
tentione externa morali , ita ut poffimus teftari omnino tenendam , Utuntur autem diverfis ratio
quæ fiunt . Ita Lugo de Euchar. D. 22. S. 2. n. nibus ; Bon. enim & Baffus negant , quia non
71. Con. Dic. Pell, Henr, Syl. Med. Hurt. & oraret ; fed huic obftat id , quod docent Suar.
alii multi ap. Salm. de Sacr. Mif. cap.6. n . 38. Leff. Med. Gob. ap. Croix n. 634. ut mox fupra
& probabilem vocant Laym. Leff. Mazzotta c. 3. diximus , fcilicet quod fufficit audire Miffam
§. 1. Zachar, 1. 3. p. 1. n . 658. ( cum communi , colendo Deum , pro quo cultu oratio non eft ab
ut afferit ) ac Spor. n. 18, &c. Secunda tamen folute neceffaria . Melius Tamb. Dic. Pafq. &c.
fententia communior & probabilior , quam te negant , quia nec externa præftaretur attentio ,
nent S. Th. in 4. D. 15. 9. 4. art. 2. q. 4. Elbel dum confitens tunc adeffet ut reus , non jam ut
n. 435. Sporer n. 14. Laym, Bonac. Dian, & alii offerens Sacrificium cum Sacerdote . Secunda ve
cum Salm. d. c. 6. n. 39. affirmat requiri atten ro fententia affirmat fatisfacere , fi fe confitens
tionem internam ; quia Ecclefia , licet non pof aliquo modo attenderet fimul ad Miſſam , Hanc
fit præcipere dire& te a&tus internos , poteft tamen tenent Pal. Tr. 12. pum. 16. n . 4. cum Reg. &
indirecte . Juxta autem fententiam hanc , fufficit Molf. Gob. tr. 5. n. 258. Leff. Conf. mor, 1. Mis
( ut dicunt Salm. nu. 41. cum Caj. Sot. Suar. fa caf. 2, fed Le . requirit audiri faltem bo
Nav. I. c. n. 10. ) ad fatisfaciendum , ficut in nam partem Sacri extra Confeffionem ) item
Officio , attentio virtualis , fcil. quod quis fub Hurt. de Refid. p. 1. R. 8. n . 26. & probabilem
initio habeat intentionem attendendi , & illam putant Croix 13. p. 1. n. 655. Zachar. 1. 3.p.
non mutet ; nam fi poftea diftrahatur ; etiam 1. n. 655. Elbel de 3. Prec. n. 345. cum Fi
advertenter , fed non advertat fe diftrahi a Mif cher, ac Pell. Ratio , quia talis bene affifteret
fa , vel ab Officio , etiam fatisfacit : quia ifte , moraliter , dum per piam actionem Confeffionis
licet voluntarie fe diftrahat , non tamen diftra fatis Deum directe coleret . Item dicunt Gob.
hitur voluntarie a Miffa . Ita Salm. n. 42. cum Elbel ) Confeffio facta Sacerdoti eft ac fi fic
Caj. Sot. Suar. Nav. & Sanch. cum pluribus . ret Chrifto , quis autem negabit confitentem
Attentio autem fufficiens ad Miffam duplex eft , Chrifto peccata fua , Miffæ non fatisfacere ? Et
1. ad verba & a& tiones Celebrantis , animo co idem dicunt Elbel n. 342. Zachar. n. 656. ( cum
lendi Deum . 2. ad Mifteria , vel ad Deum , fcil. communi , ut afferit Pal. ac Gob. apud
ad contemplanda ejus Attributa , Amorem &c. Croix n. 656. de Sacerdote excipiente Confeffio
modo attendatur ad principaliores partes Mif nes . Hæc fecunda fententia non videtur omni
fæ , & præcife ad Confecrationem , & Sumtio no probabilitate deftituta , & olim probabilem
nem ; At poft factum , bene advertit Elbel nu. ipfemet cenfui ; fed quia poftmodum obfervavi
337. cum Tamb. & Sporer n. 16. quod nemo an eam a pluribus gravibus DD. rejici , modo non
xius effe debet ob fcrupulum hujus attentionis audeo probabilem dicere . Abfolute autem il
non præftitæ , quia fufficit habuiffe intentionem lam tenet , & confuluit Croix I. c. cum Leff. ca
generalem colendi Deum . fu , quo obligati ad Miffam effent famuli , qui
Ceterum primam fententiam , quam Croix lib. aliter non confiterentur ; tunc enim ( ut ait )
4. n. 1341, vocat fpectata ratione probabiliorem , faltem præfumitur quod Ecclefia confentiat .
& lib. 3. p. 1. nu. 658. vocat communem , ne Vide dicenda n. 332. v. Non excufatur . Com
gari non poteft effe fatis probabilem , juxta di mune vero eft , quod fatisfacit qui inter Mif
cenda de Hor. Canon. lib. 4. n. 177. Et a for fam examinat fuam confcientiam ; ficut qui le
tiori quoad miffam audiendam , cui fufficit præ git librum fpiritualem ; nifi legeret hiftoriam
Bare affiftentiam moralem , ut dicunt AA, ci facram animo difcendi flylum , ut Suar. Croix n.
034.
 Cap. I. Dub. III. De Mifla audienda .
654. c. Sicut etiam celebrans poteft audire
Miffam alienam , ut probabilius putant Croix
cap.657. Zachar. n. 657. & Spor. n. 16. quia hic
dum celebrat , jam orat .
315 Quærit. 3. an fatisfaciat præcepto qui , dum
Sacrum audit , extafim patitur ? Negant Lug.
Torr. Leand. apud Salm. Lug. de Euch. D. 22.
num. 19. item Torre c. 1. num. 205. quia tunc ,
cum fit alienatus ab ufu fenfuum , non affiftit
præfentia humana , & morali . Sed fatisfacere
affirmant Salm, ex x. 206. cum Suar. Trull . Led.
& aliis : Quia tunc adeft attentio ad Deum ,
quæ perfectior eft præ aliis , ut communiter do
cent DD. cum S. Th. 2.2 . q. 83. n . 13. Utraque
eft probabilis . Sed probabilior eft fecunda cum
Cont. Tournely t. 3. P. 352. quia in extafi non
amittitur liberum arbitrium , ut docet D. Th.
1.2. q. 113. art. 3. ad 2.
316 Quæritur 4. an dormitans inter auditionem
Sacri , vel recitationem Officii , fatisfaciat ? Re
fpondetur cum Sanc. Conf. lib. 7. cap. 2. D. 33.
Nav. & Salm. di &t . c.6. num. 48. quod fi poft
debitam intentionem audiat Sacrum , vel reci
tet Horas ea attentione , qua faltem advertat
non omittere audire , vel dicere ullum verbum "
licet vexatus a fomno non attendat ad fignifi.
cationem , fatisfacit , & faltem non peccat gra
viter .
317 Quæritur 5. an fatisfaciat , qui audit Sacrum
confabulando ? Buf. hic affirmat , fi confabula
tio eum non impediat advertere , faltem in con
fufo , quid fiat . Sed verius contradicunt Salm.
d. c. 6. n. 59. cum Suar. Dicaft. & Fill. & eis
adhærent Laym . Bon. Trull. cum Sot. Med.
aliis ap. Croix n. 653. in fin. qui dicunt non fa
tisfacere , fi confabulatio effet per magnam Mif
fæ partem , & de re feria ; fecus , fi effet per
parvam partem , vel difcontinuatim de re levi ,
quæ omnem attentionem non impediret : & fic
fentit etiam Elbel n. 343 , Sed huic ultimo ne
que omnino acquiefco ; dum confabulatio et
iam de re levi poteft impedire attentionem ex
ternam .
Qui autem , dum audit Miffam , fe veftit ,
aut calceat , probabiliter fatisfacit , ut dicunt
Dic. Leand. Nav. Caj. Bon. & c. cum Salm. n.
52. Qui tamen deambularet audiendo Mifſſam ,
dubitat Bon. an peccet graviter ; fed dicunt be
ne fatisfacere Dic. Gob. cum aliis ap. Croix n.
424. Qui autem magnam Sacri partem infumit
in colligendis eleemofynis , a pluribus excufa
tur > fi fit in Ecclefia parva , fecus in magna :
Ita Henr. cum aliis apud Salm . n. 52. Sed Lef
fus apud Croix di&t. n. 652. indiftinéte eos excu
fat , fi fimul attendant ad Miffam ; Et vere ta
lis diftratio non videtur effe incompoffibilis .
Mufici , Organœdi , & alii etiam fatisfaciunt ,
fi dum canunt , vel pulfant inftrumenta , fimul
ad Miffam attendunt ; dum id etiam refertur
ad eundem Dei cultum , ut Croix d. n. 652. &
Spor. n. 16.
318 ,, 10. Præceptum audiendæ Miffe impletur
,, quocunque in loco , five in Parochiali , aut
,, Cathedrali , five in Regularium Ecclefia , five
"" in Oratoriis privatis , five extra Ecclefiam
,, audiatur . Ratio eft , quia Ecclefia tantum
"" auditionem Miffe præcipit , non autem lo
269
,, cum : ergo quovis loco impletur . * ( Ita Salm.
"" de Sacrif. Miffe c.6. n. 1. cum Lugo , Dic. &c.
"" communiter . Sed quoad Oratoria privata , vi
"" de n. feq. 319. ) * Tol . 1.9. c . 7. Azor. cap.6.
"" Rodr. Nav. Fill. Nug. Suar. Conc. Bon. d. 4.
,, q. ult. c. 32. n. 4. & plures . Quæ doctrina >
" licet certa fatis fit , nihilominus , quia poft
"" omnes fupra citatos Autores a quodam Mo
"" derno , viro alias docto , in dubium vocatur ,
,, peculiari dubio examinanda eft , ne cui ( quia
"" liber obvius eft ) fcrupulus , aut confcientia
"" nafcatur erronea .
Hic operæ prætium eft plura ad trutinam re
vocare circa privilegium Oratorii privati : & ante
omnia refert adnotare verba Brevis Pontificii ,
quo folet hujufmodi Indultum concedi .
Clemens XIII . Tibi NN. Diœcefis Neapolita
ne , qui ( ut afferis ) ex nobili genere procreatus
exfiftis , ut in privato domus tue folite habita
tionis Oratorio exiftente in Civitate N. & Dia
cefi N. ad boc decenter muro extructo , & orna
to, feu exftruendo ab omnibus domefticis ufibus
libero , per Ordinarium loci prius visitando , &
approbando , de ipfius Ordinarii licentia , ejus
arbitrio duratura , unam Miſſam pro unoquoque
die , dummodo in eadem domo celebrandi licen
tia , que adbuc duret , alteri conceffa non fue
rit, per quemcumque Sacerdotem ab eodem Ordi
nario approbatum fecularem , feu de Superiorum
fuorum licentia Regularem , fine tamen quorum
cumque jurium Parochialium præjudicio , ac Pa
fchatis , Refurrectionis , Pentecoftes , & Nativi
tatis Domini noftri Jefu Chrifti , nec non aliis
folemnioribus anni feftis diebus exceptis , in tua ,
& natorum , ac Familie tuæ , nec non Hofpi
tum tuorum Nobilium præfentia celebrari face
re libere & licite poffis & valeas , indulgemus .
Non obftantibus &c. Volumus autem quod Fa
miliares fervitio tuo tempore dicto actu non ne
ceffarii ibidem Miffe hujufmodi intereffentes
ab obligatione audiendi Miffam in Ecclefia die
bus feftis de præcepto minime liberi cenfeantur .
Oportet nunc unamquamque Indulti Claufu
lam breviter ad examen ponere , ut difficultati
bus occurratur .
CLAUSULA I. Tibi N. N. Diaecefis Neapo
litane .
Hic quæritur , an Privilegiatus transferen
do domicilium in aliam Dioecefim , poterit ibi
illo uti ? Affirmant communiffime Barbosa de
Jure Ecclefiaft. lib. 2. cap. 8. num. 16. Salas de
Leg. D. 20. fect. 15. num. 123. Pafqual. tom . I.
de Sacrific. Miff. quæft. 629. Pellizzar. Man.
tom. 2. tract. 8. cap. 2. Sect. 2. num. 132. Tam
bur. Meth. celebr. Miſſ. lib. 1. cap. 6. § . 4. n. 2.
La-Croix lib. 6. p. 2. num. 269. cum Sylv, Bon.
&c. & Diana p.4. tract. 4. Reg. 208. cum aliis
pluribus . Ratio horum eft , quia hoc privile
gium eft perfonale , cum non concedatur lo
co , fed perfonæ ob illius nobilitatem ; quapro
pter , ficut ceffante caufa privilegii , privile
gium ceffat , ita perfeverante ejus caufa , nem
pe nobilitate perfonæ , privilegium perfeverat .
Nec obftare dicebant illud , Tibi Ñ. N. Dia
cefis Neapolitane , id enim non apponitur ta
xative , fed tantum demonftrative , nimirum
Tibi qui nunc es Diœcefis Neapolitane , &
hoc ,
 270 Lib. III. Tract. III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
hoc , ne privilegium ufurpari poffit ab alio al
terius Dioecefis , qui forte fit ejufdem nominis .
Advertunt tamen præfati AA. quod femper re
quiritur infpe&tio loci ac approbatio ab Ordi
nario illius alterius Dioecefis . Sed his non ob
ftantibus , fentio cum P. Fortunato a Brixia de
Oratio domeft. p. 62. & P. Gattico eod. tit. c. 22.
n.20. ac Morella ap. Dian. loc. cit. quod trans
lato domicilio in aliam Diœcefim Privilegium
ceffat . Ratio quia in exemplaribus hodiernis
hujufmodi indulti nomen Civitatis , & Dioecefis
non folum applicatur perfonæ , nempe Tibi Dia
cefis N. fed etiam ipfi Oratorio , cum ibi dica
tur: In privato domus tue folite babitationis
Oratorio, in Civitate N. exiftente ; & aliquan
do additur etiam nomen Dioecefis ; ergo ficut
limitatur Privilegium circa perfonam , fic et
iam circa locum . Et ideo puto Auctores pro
prima opinione citatos olim fere communiter
illam tenuiffe , quia olim nomen Diœcefis ap
ponebatur tantum perfonæ , non autem loco ;
fic enim habetur in Exemplari relato à Tamb.
loc.cit. num . 1. Tibi Diœcefis N. ut in privato
Domus tuæ folite habitationis . Oratorio , adboc
decenter muro extrudo &c. Sed hodie , pofito
quod nomen Civitatis , aut etiam Dioecefis ap
ponitur adhuc loco , non dubitandum quin , non
demonftrative , fed taxative apponitur . Præter
quamquod , etiamfi hoc dubium effet , hujufmo
di Privilegium in dubio ftri& te eft interpretan
dum . Scio Tambur. in cit. §. 4. n. 31. citando
pro fe Pellizz. mihi adverfari dicentem , quod
tale Indultum Oratorii late interpretari debet ,
cum fit privilegium Principis , quo nulli præ
judicium inducitur . Sed oppofitum mihi verius
apparet , & P. a Brixia I. c. c. 3. Animadv. I.
p. 91. afferit id commune effe apud omnes . Ra
tio quia alias communiter docent Sanchez de
Matr. 1.8. D. 1. n. 1. & 5. Bon. de Privil . D. 1.
9.3. P. 7. §. 1. n. 5. Suar. de Leg. lib. 8. c. 27.
Salm. tract. 18. cap. 1. n. 79. cum Palao , Laym.
Baff. Tamb. & aliis paffim , quod licet privile
gia , prout funt favorabilia , late , imo latiffime
fint interpretanda , tamen privilegia illa quæ
juri communi derogant ( ficut eft hoc ) regula
riter ftriate interpretari debent ; quia privile
gium contra jus commune continet & importat
difpenfationem , quæ femper eft odiofa . Idque
confirmatur ex Reg. 15. juris in 6. ubi dicitur :
Que a jure communi exorbitant , nequaquam ad
confequentiam funt trabenda . Dixi regulariter,
nam excipiuntur aliqui cafus , quos recentui
mus in Appendice de Privilegiis polita lib. 1.
poft Tract. 2. de Legibus , vide ibi n. 7.
Dicunt autem Pignatellus , & Pafqualigus,
poffe Dominum , etiamfi per breve tempus ma
neret ruri , uti ibi privilegio Oratorii , cum pri
vilegium hoc fit perfonale . Sed etiam hoc ne
gandum cum Ronc. de Sacrif. Miffe cap.5. 9.3.
verf. Quarto, juxta verba ut fupra relata In
dulti , ubi dicitur : In privato domus tuæ folite
babitationis Oratorio , Domus autem rufticana ,
ubi per breve tempus Dominus degit , nequit
dici folite habitationis .
CLAUSULA II . Qui ( ut aſſeris ) de nobilį
genere procreatus exiftis .
Primo loco hic advertendum cum Tambur,
Metb. col. Miff. lib. 1. cap. 6. §. 4. num. 5. quod
non verificata hac conditione nobilitatis , o
mnino corruit hoc privilegium ; quia ex com
muni doctrina tradita a Sanch. de Matr. lib. 8.
D. 21. n. 8. cum non verificatur conditio , qua
non exiftente , privilegium non concederetur ,
privilegium ceffat , eo quod conditio illa tunc
requiritur ut caufa finalis & principalis concef
fionis . Dicunt autem Pignatell. Conf. 68. n . 100.
& Pafqual. ac Clericat. ap. P. a Brixia in cit..
Opufc. de Orat. dom. fufficere ad id quamcum
que nobilitatem five ex genere , five ex privi
legio , five ex dignitate , aut gradu , vel alio
modo . Sed hoc negat præfatus P. a Brixia ,
dicens Pontificem principaliter ob nobilitatem
moveri ad hoc Privilegium alicui impertien
dum , & ideo non præfumi , quod velit illud
participari ab eo qui non fit realiter nobilis .
De cetero ait Tamb. loc. cit. illum hic cenferi
nobilem , qui per aliquot generationes artem
mechanicam non exercuerit . Hinc cenfeo fem
per diftinguenda effe loca , nam qui forte no
bilis æftimabitur in aliqua Civitate , non æfti❤
mabitur talis in alia .
CLAUSULA III. Ut in privato domus tue
folite habitationis Oratorio , in Civitate N. ex
fiftente , ad hoc decenter muro extructo , ornato ,
ab omnibus domefticis ufibus libero .
Nota 1. verba , Muro exftru&to . Dicent hic
La Croix lib. 5. part. 2. n . 266. & Tambur. loc.
cit. n. 8. non effe opus quatuor muris cum ja
nua , qui Oratorium ab aliis dividant locis ,
fed poffe pro quarto muro aptari tapes ; aut te
la quæ referetur , vel claudatur ad commodita
tem audientium Miffam . Cenfet autem P. For
tunatus a Brixia non fufficere amplos armarios
intra cavitatem parietis , qui lignea tabula poft
abfolutum Sacrificium claudantur . Nulli dubium
quod hujufmodi Oratoria decentius intra qua-,
tuor , vel faltem tres parietes in feparato cubi
culo conftruerentur ; fed ego novi præfatos ar
marios in ufu effe Neapoli , novique ab Archie
pifcopo approbari . Et revera hujufmodi Orato
ria fic formata non videntur juxta tenorem In
dulti , ut fupponit P. a Brixia , effe vetita ,
quia tabulæ laterales fatis gerunt vices parie
tum ; modo tamen Altare ligneum ita fit parie
ti colligatum , ut non fit amovibile , juxta De
cretum S. C. Rituum emanatum die 3. Decemb.
1651. quo dictum fuit . Habens Indultum eligen
di Oratorium in propria demo , fi quis voluerit
ibi ædificare Altare ligneum ; non indiger facul
tate Apoftolica , dummodo Altare ligneum cum
Sacro lapide parieti colligatum amovibile non
fit , & Altaris portatilis imaginem non præfe
ferat .
Nota z. verbum , Ornato . Omnes conveniunt ,
locum Oratorii debere ita effe conftruétum , ut
diverfus difcernatur ab aliis ad profanos ufus
defignatis , ut ex ornatu facrum appareat , imo
ait Pafqualigus quæft. 618. num. 3. quod in his
Oratoriis fplendidior requiritur ornatus , quam
in Ecclefiis ; in quibus , cum adfit locus jam
permanenter Divino cultui dicatus , per fe lo
cus vencrationem fibi advocat ; fed cum id
ceffet in Oratoriis privatis , ideo nitor ornatus
venerationem fupplere debet .
No
 Cap. I. Dub. III. De Mifla audienda .
Nota 3. verba , Ab omnibus domefticis ufibus
libero . Dicunt Pafqual. de Sacr. Miff. qu. 618.
& Tambur. loc. cit, num. y. ex Sa verb, Eccle
fa num. 3. quod occurrente neceffitate > ficut
permittitur etiam in Ecclefia confecrata come.
dere , dormire ,, & fimilia agere , tanto magis ea
permittenda in Oratorio , quod folum ad tem
pus eft ad Sacrum ufum deputatum . Addit La
Croix lib. 6. p. 2. num. 266. quod hujufmodi
actiones , licet abfque neceffitate , fierent , non
excedunt culpam venialem ; docent enim DD.
apud Bonac. Suar. de Relig. lib. 3. cap. 5.
quod illæ etiamfi fierent in Ecclefia confecrata
non funt mortalia , nifi fierent conftanter , &
per modum habitus , utendo Ecclefia vel Óra
torio tamquam quocumque loco profano ; Quo
famen caiu cenfet Pafqual. cit. q. 618. num. 8.
cum aliis , locum effici ineptum , & ideo ceffa
re Privilegium ; Saltem , ait Tamb. ex Caftrop.
tunc locum indigere nova approbatione Epi
fcopi .
An autem fit illicitum fupra tectum Oratorii
yel Ecclefiæ ponere le& tos , aut alia profana
exercere ? Negant Roncaglia de Sacr. Miff. cap.
5. qu. 3. v. Primo , in fine cum Pignatel.
1 Croix cit. n. 266. cum Quarti & Tamb. num. 9.
verf. Illud , ex Sanch. 1. 1. n. 26. & Gloffa in
cap. unic. de Confecr. Eccl. in 6. dicentes quod
abftinere ab his erit quidem de congruentia ,
non vero de præcepto ; qui enim fupra te& tum
Ecclefiæ dormit , extra Ecclefiam dormit . De
cetero S. Carolus Borromæus in Concil. 4. Me
diol. prohibuit ne fupra Ecclefiam , Capellam ,
aut Oratorium , ubi Miffa, peragitur , locus fit
in quo dormiatur , aut habitetur , aut quidquam
profani fiat . Sed P. Gattico c. 23. n. 6. cenfet
quod fi alicubi aliter provideri nequeat ob an
guftiam domus Privilegiati , in hac re aliquid
indulgendum .
CLAUSULA IV. Per ordinarium loci prius
vifitando, & approbando ; ac de ipfius Ordina
rii licentia, ejus arbitrio duratura .
Oratorium debet quidem ab Ordinario vifita
ri , & approbari , ut aptetur in loco decenti ; id
vero non nifi femel & gratis . Approbato antem
Oratorio , nequit deinde Ordinarius impedire ,
ne in eo celebretur , prout decifum refert Barb.
in Trident. feff. 22. Decret. de Obferv. &c. n. 19.
Nomine Ordinarii veniunt tam Vicarius Gene
ralis Epifcopi , quam Capituli Sede vacante , ex
Sanch. de Matr. lib. 5. D. 29. n. 3. & 5. Poteft
autem Epifcopus etiam alteri hanc vifitandi fa
cultatem committere , cum hæc facultas Officio
Epifcopali perpetuo fit adnexa . Sanch. ibid. D.
31. n. 1. & alii paffim .
Verba illa , Ac de ipfius Ordinarii liçentia ,
ejus arbitrio duratura , afferit Tambur. n. 14.
non in omnibus Indultis apponi , fed ubi appo
nuntur , fi Ordinarius revocet licentiam , non
poteft quidem in Oratorio celebrari , tantum
poterit ipfe cogi ut concedat , fi neget injufte ;
Tambur. cit. num . 14, & 15. Advertit tamen
idem Autor nnm. 16. ex Sanch. Confil. lib. 7.
cap. 1. Dub. 55. num . 7. quod verbum arbitrio
differt a libera voluntate , unde ait non poffe
Ordinarium hujufmodi licentiam revocare fine
jufta caufa . Jufta caufa tamen exiftente , bene
271
poterit celebrationem fufpendere , & non folum
vi præfatæ claufulæ , fed etiam vi Tridentini ex
citato Decreto in Seff. 22. de Obfer. &c. ubi uni
verfe Epifcopis , tamquam Delegatis Apoftoli
cis , data eft poteftas ftatuendi aut prohibendi
quæ ipfis vifa fuerint circa celebrationem Mif
farum .
CLAUSULA V. Unam Miſſam pro unoquoque
die , dummodo in eadem domo celebrandi licen
tia , que adhuc duret , alteri conceffa non
fuerit .
Nota , unam Miffam , ideft unicam , ut decla
ravit quicquid alii dixerint ) Bened. XIV . in
Bulla Magno ; vide dicenda fuper hunc pun& tum
lib. 6. n. 359. verf. Notandum III. Per verba au
tem , Dummodo in eadem domo &c. etiamfi unus
ex duobus Dominis haberet proprium Oratorium
in fua habitatione feparata ( vulgo Appartamen
to ) ejufdem Domus , nulliter alter Dominus Pri
vilegium impetraret .
CLAUSULA VI. Per quemcumque Sacerdo
tem ab eodem Ordinario approbatum fecularem
Jeu de Superiorum fuorum licentia Regularem .
Quidam Autor apud Tambur. num. 33. puta
vit per hanc claufulam , Sacerdotes indigere fpe
ciali approbatione ad celebrandum in Oratorio
privato ; fed re& te id negat Tambur. , quia paf
fim Sacerdotes folent tantum ex univerfali ap
probatione celebrandi , in prædi& tis Oratoriis Sa
cra facere .
CLAUSULA VII. Sine tamen quorumcumque
jurium Parochialium præjudicio .
Claufula hæc importat , ut celebrantes ne
queant in privatis Oratoriis annunciare Matri
monia , jejunia , & fimilia ad Parochos fpectan
tia . Importat etiam , ut non poffint miniftrare
( quicquid dicat Tambur. ) Euchariftiæ Sacra
mentum , ficut expreffe prohibuit Bened. XIV.
in quadam Encyclica ad Epifcopos Poloniæ ;
vide dicenda lib.6. n. 359. in fine, verf. Queres
bic. Sacramentum autem Poenitentiæ univerfe
præfcribitur in Rituali Romano a nemine pof
fe miniftrari domi , nifi ex rationabili caufa .
CLAUSULA VIII. Pafchatis Refurrectionis ,
Pentecoftes , & Nativitatis Domini noftri Jesu
Chrifti , nec non aliis folemnioribus feftis diebus
exceptis .
Advert Tamb. n. 7. ex Gav, p. 1. tit. 10, §.
Sciendum ; nomine Pafchatis , & Pentecoftes tan
tum primam diem intelligi , in qua revera fo
lemnitas eft . Quinam autem dies fubintelligan
tur pro To Solemnioribus vide lib. 6. n. 339. v.
ex quo deducitur 1. ubi affertur Decretum S. C.
illos explicans .
CLAUSULA IX. In tua , & natorum , ac Fa
milie tue , nec non Hofpitum tuorum nobilium
præfentia celebrare facere .
Nomine Tua omnino requiritur præfentia Do
mini . Olim Roncaglia deSacr. Miſſe c. 5. q. 3.
verf. Quinto , cum Barbofa probabilem putavit
opinionem , poffe celebrari Miffam , affiftente
Familia , quamvis Dominus abeffet , dicens par
ticulam Ac (in tua præfentia , & natorum , at
Familie ) intelligi pro Vel ; alias ( ait ) non
fufficeret præfentia Domini , fi abeffet Familia.
Sed hodie fancitum habemus a Bened . XIV . in
Decreto incipiente , Cum duo nobiles ( vide Con
ftitu
 o
272 Lib. III. Tract . III . De Tertio , & Quarto Præcept Decal.
ftitutiones Benedicti XIV. in extenfum relatas gium hoc ftri& te , & juxta rigorofam proprieta
in Diff. Proleg. fub initio tom . 1. Parte 2. c. 3. tem verborum eft interpretandum ; tantum ad
Decr. 5. ) non poffe celebrari in privato Orato mittit cum Gattico unicum Famulum , qui re
rio , nifi actu interfit aliqua perfona ex iis , putetur moraliter neceffarius ut affiftat Domi
quibus Indultum principaliter conceffum & di no in iis quæ tempore Miffa ei occurrere pof
rectum eft . funt . Familiares autem Cognatorum non gau
Nomine natorum , dicunt Pignatell. tom. 6. dent hoc Privilegio , nifi affumantur ab ipfo
Conf. 58. num. 105. & Pasqual. de Sacrif. Miffe Privilegiato ut affiftant , & fint neceffarii modo
4.654. num. 1. venire etiam Filios illegitimos , prædicto , Cognatis qui funt fub cura Privile
modo fint nati ex certo Patre , & de ipfo con giati .
ftet . Sed P. Gattico de Orat. dom. c. 25. n. 25. Dubitatur 1. An gaudeant Famuli viventes 319
P. Fortun. a Brixa eod . tit . cum Barb. tenent quidem expenfis Domini , fed habitantes extra
venire tantum legitimos , non vero fpurios , nec ejus domum ? Negant Bon. Barb. Lezana , &
naturales , donec hi legitimentur per fubfequens Gobat. apud Croix lib. 6. pag. 2. n. 272. Sed af
Matrimonium , vel per autoritatem Principis ; firmant P. Mazzotta tom. 3. pag. 183. Pellizz.
atque hujus fententiæ ego magis adhæreo , cum Man. tract. 8. c. 2. Sect. 2. q. 22. P. Gattico ap.
hujufmodi Privilegium ftricte fit interpretan P. a Brixia pag. 98. & Palaus , Diana , Quar
dum prout probavimus in explicando Claufu ti, & alii apud Croix loc. cit. quorum fenten
lam I. tia non videtur reprobanda , fi Familiares illi
Nomine Familie veniunt quidem tam Con affiftant continuo fervitio Domini , & revera
fanguinei , quam Affines . Utrum autem veniant ( ut diximus ) fint Domino neceffarii tempore
omnes Propinqui cujufcunque gradus ? Affirmant Miffa .
Pignatell. Conf. 94. n . 102. & Pfqual. q. 654. Dubitatur 2. An omnes extranei audientes
Verum tamen P. Gattico loc. cit. num . 76. fen Miffam in Oratorio privato , fatisfaciant præ
tit Privilegium non extendi nifi ad quartum cepto Affirmant Buf. cum Azor. & aliis . Sed
gradum ; quia ( ut ait ) præfens difciplina , poſt merito opinionem hanc rejiciunt Tamb. Meth.
quam impedimentum Matrimonii ex carnali co celebr. Miff. lib. 1. c. 4. § . 4. n. 34. Sporer de 3.
gnatione reftrinxit ad quartum gradum 2 non præc. c. 4. num , 14. Mazz. de Sacr. Miff. cap. 3.
refpicit amplius ad gradus inferiores . Præte pag. 183. & alii , ex verbis Indulti ubi dicitur :
rea , dicit Tamburinus cum Pellizzario gaude Volumus autem ut qui non funt de Familia , non
re Privilegio Propinquos , etiamfi vivant pro cenfeantur liberi ab obligatione audiendi Mis
priis expenfis , & in feparatis partibus , modo fam in Ecclefia . Nec obftat dicere , quod ex
habitent in eadem domo . Sed communius & ve tranei illi jam Miffam audiunt , & de foco non
rius id negant Pignat. loc. cit. n. 95. Pafqual. adeft præceptum ; verba enim illa , Volumus & c.
9. 649. Roncag. de Sacrif. Miff. cap. 5. 9.3. v. ajunt apponi de ftylo Curiæ , pro tempore quo
Sexto . Croix lib. 3. p. 1. n.617. & P. a Brixa olim Miffa audienda erat in Parochia . Sed re
pag. 83. quia ex Indulto requiritur , ut Cognati &e refpondet Tamburinus , quod Pontifex di
non foium degant in eadem domo , fed etiam cendo , Volumus &c. fatis clare imponit præ
ut fint de ejus familia . ceptum etiam de loco , jubendo et qui non funt
Nomine tandem Hofpitum , dicit P. a Brixia de Familia , teneantur audire Miffam , non jam
pag. 93. cum Pellizz. & Gattico admitti poffe in Parochia , fed in Ecclefia publica exclufo O
etiam Hofpitem ( modo fit nobilis juxta Indul ratorio privato .
tum ) unius dici : & adhuc qui ad prandium Dubitatur 3. An aliquando teneatur Dominus
invitatur a Privilegiato , ut de Privilegio par uti Privilegio Oratorii , fi non poffit Ecclefiam
ticipet . Non poffunt tamen de eo gaudere Ho adire ? Videtur negandum , quia fi tenetur uti
fpitis Famuli , cum non fint de Privilegiati fa fuo Privilegio , privilegium redderetur onero
milia . fum . At merito affirmant teneri Dominum , fi
CLAUSULA XI. Volumus autem quod Fa . commode Sacerdotem habere poteft . Pafqual.
miliares fervitio tuo tempore dicto actu non ne q. 662. n. 4. Gattico c. 25. n . 33. & P. Fortunat.
ceffarii ibidem Miffe bujufmodi intereffentes , ab a Brixia p. 101. non quidem ex vi privilegii ,
obligatione audiendi Miffam in Ecclefia diebus fed ex vi præcepti , quo obligat ad Miffam au
feftis de præcepto minime liberi cenfeantur . diendam omnes qui illud fine gravi incommo
Ut ergo Familiares Privilegio Oratorii gau do implere valent . Hinc ( ut etiam re& te ait
deant , requiritur 1. ut vivant expenfis Domi P. aBrixia pag. 112. cum Nugnez , Pafqual. &
ni , & ejus fervitio incumbant ex c. ficut no Gattico ) tenetur Privilegiatus , fi commode po
bis , de Verb. fign. in 6. Requiritur 2. ut a& tu teft , providere de Sacerdote , non folum fibi ,
ipfi fint neceffarii fervitio Domini . Requiritur fed etiam aliis de Familia , fi quis eorum ne
3. ut a& tu fint neceffarii , non folum aliquando quit ad Ecclefiam accedere .
intra diem , fed tempore quo Miffa celebratur ; Probabile autem eft , quod fatisfaciat quicun
ita rece P. a Brixa pag. 96. cum Gattico , id que audit Miffam in littore , aut in caftris ,
que patet ex verbis Indulti . Cenfet autem Pi Croix n. 629. cum Bon. &c. DD. cit. Notandum
gnatellus Conf. 98. n. 107. quod Familiares uti hic , quod Oratoria in domibus Epifcoporum ,
les fervitio habendi funt pro neceffariis ; idque Religioforum , vel Miffionariorum privilegiato
admittit P. Gattico cap. 25. n. 19. faltem cafu rum , vel alibi erecta , & benedicta ab Epifco
quo Famuli fint neceffarii convenienti decori po , cum janua in via ( intellige hoc pro domi
Domini . Sed neutrum concedit P. a Brixia ex bus laicorum ) , illa non funt jam Oratoria pri
principio pluries fupra repeti to , quia Privile vata , fed veræ Ecclefiæ ; quare in iis audien
tes
 Cap. I. Dub. V. Quæ excufent ab auditione Sacri .
tes Miffam bene fatisfaciunt , & in quibufcun-
que Feftis . Vide Croix n.626. Et vide Tr. de
Euch. lib. 6. ex n. 357. t 19 cit. ubi ait , Regulares ita communiter refpon
DUBIUM . IV.
An fit obligatio audiendi Miffam in Parochia
Dominicis, & Fees majoribus ?
320 " ESP. Etfi id quidem decens fit , non ta
23 R men eft obligatio . Eft communis Au
,, &torum ( quos vide fuperiore dub. caf.ult. )
"" & ut ait Card. Lugo difp. 23. fett. 1. mum. 2.
» certa ; etfi Marcbantius in Candelabro myftico
22 t. 1. cap, 7. & in Refolutionibus moralibus in
» forme manualis editis c. 8. in dubium vocet ,
» fcrupulumque movere conetur. Ratio eft 1.
» Quia nullum extat ea de re præceptum . 2,
by Quia c. Ut Dominus, jubetur Parochus ante
92 Miffam ejicere eos , qui , proprio Parocho
,, contempto , iftic Miffam audire vellent : ergo
" fine contemtu ( formali ) licet . 3. Quia c, Si
» quis, de Confecr. jubentur ii , qui habent O
», ratorium domi , in majoribus feftivitatibus au
dire facrum in Parochia , vel in civitatibus .
24. Quia univerfalis fidelium , & ipforummet
"" etiam Parochorum do& tarum , & Confeffario
›› rum ( qui poenitentes de hac de re non inter
», rogant confuetudo id non tantum , ut loqui
* tur Marchant. l. c. infinuat , fed manifefte do
» cet. 5. Quia Trid.feff. 22. c. 7. tantum dicit ,
» populum debere moneri . ( non autem teneri ) ,
» ut frequenter adeant Parochias , faltem Do
,, minicis , & feftis majoribus . V. Fagund. Lug.
29. Barb. Zened. Trull. lib. 3. c. 1. dub.6.
321 » Neque obftat , quæ March. objicit , ut 1.
» Quod jura antiqua decernant contrarium , eo
» quod Sixtus IV. De Tregua , & pace , præci
" piat , ne Mendicantes prædicent, non teneri
» audire Miffam in Parochia Dominicis , & feftis .
2 Nam imprimis ex illo Sixti decreto nihil fe
» quitur , cum is non dicat teneri , fed tantum
" prohibeat , ne publice predicetur , non tene
" ri. Cum enim honeftiffimum fit populum au
" dire Miffam in Parochia , idque fuadere de
», ceat , minime deceret , id ( publice præſer
,, tim ) diffuadere ; nam inde fcandala , & pro
" prii Parochi contemptus fequi poffent ; Et
,, hoc eft , quod Sixtus cavere voluit . Deinde ,
" cfto antiqua forfan aliqua jura id habeant ,
eis pofterioribus temporibus , per varia privi
legia , receptamque confuetudinem univerfa.
" lem, eft derogatum , Cajet Lugo , &c. Autor.
» cit. " 99 ubi præter Leonis X. clara funt verba Pau
" Nec obftat 2. Quod multos Canoniftas eam
» Opinionem fecutos afferit . Efto enim olim
" quidem fic fenferint : hoc tamen tempore ,
" poft tot , & tam ampla privilegia , po tam
» claram " & diuturnam confuetudinem , poft
,, Eminentifs. Cardin, declarationes , & ipforum
" etiam Pontificum nota decreta contraria ( ut
" vid.feq. Refp. ) , an aliqui id doceant , nefcio .
322 - » Nec 3. Locus Trid. paulo ante in refp. cita
" tus , quem objicit , ut patet ex ipfis verbis ,
29. & declaratione Eminentifs . Cardin. , Auto
rumque communi explicatione .
Refp. 2. Epifcopus non poteft cenfuris ,
Lig. Theol. Tom. I..
273
,, multis , aliifque poenis cogere ad audiendam
" Miffam in Parochia . Eft contra March, loc.
,, dere, ut privilegiorum fuorum fimbrias ma
agnificent, dilatent phylateria : & contra
,, Auctorem Parochiani obedientis . Ratio au
tem eft , quia , ut ait Navarr. Epifcopus non
,, poteft tollere ( nec reftringere ) jus commu
,, ne, & generalem totius orbis confuetudinem .
"" Ita docent præter Au& . fup. cit. S. Ant. p. 2.
,, tit. 9. c. 10. §. 1. d. 4. Sylv, v. Miffa . Tolet.
„ Laym. lib. 4. 1. 7. c. 3. &c. & commun, omnes
" Theologi , & Canonifta moderni : afferuntque
29 Azor. 1.1. lib.7 . c.8. q.6, & Card. Lugo difp.
99 22. lib. 1. pro hac fententia declarationem
"". Card. in Trid. quæ expreffe habet : Non pof
17.Je Ordinarium mulitis , & pœnis cogere ad an
" diendam Miffam , vel Concionem in propria
"" Parochia , etiam in cafu negligentiæ , & con
» tumacie . Et , fi quis his duobus tanquam Re
" gularibus , minus fidat , legere poteft candem
" declarationem ap. Barb, in Trid. feff. 22. c. 8.
22 de Sacrif. Miſſ. & ſeſſ. 24. de reform. c. 4. n.
» 12. Item tract. de Offic. Poteft . Parochi , ubi
,, eandem fententiam Barbof. ipfe fequitur , &
» pro ea fupra viginti Autores celebres par
"" tim Theologos , partim Canoniftas , qua Re
" gulares , qua non Regulares citat. Vid. ejuf
" dem Remiffiones in Trident. impreff. Antuer
» piæ Anno 1644. & Zerolam in praxi Epifco
" Pali p. 2. v. Parochia, p. 1. v. Miſſa', §. 6.
"" Idem difertis verbis confirmat Clemens VIII.
» Anno 1592. 22. Decembr. decreto fuo , circa
"9 hanc ipfam controverfiam Duaci excitatam ,
» quo eam dirimit , his verbis ; Præfenti noftre
" decreto fancimus , libere fecularibus , Chrifti
" que fidelibus univerfis , Miffas diebus Domi
" nicis, & Feftis aliis majoribus audire in Ee
" clefiis tam Fratrum Prædicatorum , quam a
"" liorum Mendicantium ,··nec. non etiam Colle
" gii Societat. JESU, juxta eorum privilegia ,
" antiquas confuetudines , dummode id is
» contemptum Parochialium Ecclefiarum non fa
99 ciant : & tam dictis fratribus , Prædicatori
"9 bus , ac Presbyteris dice Societatis , quam a
"3 liis privilegiatis , quibus id a Sede Apoftoli
», ca indultum eft , idoneis tamen , & ab Ordi
" nario approbatis , peccata fua , etiam Qua
dragefimali , & Pafchali , & quouis alio tem
pore confiteri licite poffe , &c. Quod fi vero
"9 dieta privilegia , & alia fimilia clarius cogno
>> fcere lubet , infpiciatur ( ut alia taceam )
» Compendium privilegiorum Societatis JESU ,
29 li III. in Extrav. data Anno 5549. Kalend.
» Novemb. quæ incipit , Licet debitum ; qua o
" mnibus Chriftifidelibus , cujufcumque conditio
" nis, qui verbi Dei prædicationibus in templis
" ejufdem Societatis interfuerint , concedit, we
" ibidem Miffas audire , & Șacramenta recipe
99 re libcre , & licite valeant , neque ad id ad
» Parochiales Ecclefias accedere teneantur . Por
,, ro , ne quis miretur , tam ampla privilegia
Regularibus conceffa a variis Pontificibus ,
,, placebit infpicere eorum Bullas , in quibus
,, reperiet motiva graviffima : aut fi nec infpi
» cere lubet , recogitet faltem , Deum ipfùm
S "2 Inno
 274 Lib. III. Tract. III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
» Innocentio III. ( dum vidit Ecclefiam Late93 cit, communit. Videri poteft C. Luge loc. cit.
≫ ranenfem jam jam ruituram ) oftendiffe eam"" Barb. Zerol. ll. cc. & digniffimus lectu li
» fuftentari a S. Dominico , & S. Franciſco .‫ در‬bellus Francifci Pontani Concionatoris regii
22 Confideret, quod , ficut olim in varias orbis
», cujus titulus : Refponfa ac quæfita cujufdam
» plagas , & in ipfam Germaniam doctrina "" primarii Prælati , &c. excufus primum Gal.
» Chrifti translata eft opera Regularium , ita
" lice Nancæi , Anno 1625. poftea vero latini
» fine corum fubfidio confervata diu non fuif,, tate donatus , & recufus Viennæ Auftriæ , ty
fet , vel faltem minus floruiffet . Et denique ,
" pis Michaelis Riftii , anno 1634. Mitto ra
ne Regularibus fuccenfeat quifquam , quod
,, tiones ceteras , quibus frequentationem Paro
.,,
‫ د‬chiæ ( fine obligatione tamen ) perfuadere co
2 privilegia fua tueantur , fciendum eft , quod
22 fine confenfu Sedis Apoftolicæ iis renuncia
,, natur : cum eam , utpote honeftam imprimis ,
» re , aut cedere non poffunt , ut v. lib. 2. De
,, atque decentem , minime improbare , fed er.
2 cret. tit. 43. de Arb. c. 5. imo , etfi faciant ,
,, roneam tantum confcientiam impedire inten
23 irritum fore , & peccaturos : quia injuriam
"" dam ne videlicet cum perfuafione obligatio
inferrent Ordini , & Ecclefiæ toti . Nunc ad
"" nis Parochialia , vel cum apprehenfione pec
» argumenta Marchantii breviter refpondeo . "" cati Regularium templa frequententur .
1. Aftert au&toritatem cujufdam P. CapucBened. IV. de Syn. lib. 7. c. 64. n. 7. oftendit
cini , qui Parochianum obedientem fcripfit ;
(contraJuenin. & Van- Eſp. ) nunc non effe ob
» Et huic quidem me paulo ante fat multas , ligationem audiendi Miffam in Parochia .
> gravelque auctoritates oppofuiffe exiftimo .
2. Ait , quorumdam Epifcoporum praxim DUBIUM V.
2 effe contrariam , eamque fundari in jure an
a tiquo , & novo Trid. loc. cit. feff. 22. &ſeſſ. Que excufent ab auditione Sacri?
» 24. ubi dicit , teneri unumquemque Parochiæ
27 fuæ intereffe , ad audiendum verbum Dei , & 324 Que fint caufæ excufantes ? An babens pri
27 rudimenta Fidei : hæc autem in plerifque lo vilegium Oratorii teneatur conducere Sa
27 cis ruralibus docentur in Miffa : ergo etiam cerdotem ?
22 ad Miffam poffunt compelli . 325 Quomodo excufentur navigantes , vel carce
323 ,, Refp. 1. Praxim iftam ( ficubi eft ) pauco rati , vel infirmi , aut excommunicati?
, rum effe , & contrariam praxi communi Epi 326 An excuſentur cuftodientes domus &c. ? vel
» fcoporum , in omnibus regnis , & provinciis , timentes carcerari , aut aſſiſtentes infirmis ?
>> & infuper Præfulis fummi . 327 An uxores , filii , & famuli timentes offen
,, z. Praxim iftam nec fundari in jure anti fionem Dominorum ?
» quo, cum illi ( fi quod fuit ) per privilegia 328 An aliquando viatores ?
» fit derogatum , & abrogaverit confuetudo ; 319 Que diftantia ab Ecclefia excufet ab audien
,, nec in novo , tum quia Trid. loc. cit. loquen da Miffa?
do de concionibus , & catechefi , nullam fe 330 An excufentur fœminæ ratione luctus , vel
" cit mentionem Miffa , & in pœnalibus non partus , vel quia non babent veftes conve
valet illatio ; Tum quia Trid, expreffe addit nientes ? Et an puellæ prægnantes , vel
» ( quod Marchantius in fua citatione omit tempore quo facienda funt proclamationes
"" tit , cum tamen ad rem plurimum faciat ) , pro ipfis?
fr commode fieri poteft ; Tum quia nec illam 331 An poffit omittere Sacrum puella fciens ' ab
quidem obligationem , quoad conciones , effe aliquo turpiter concupifci?
» receptam oftendit univerfalis Ecclefiæ con 332 An excufet amiffio magni lueri ? An aliud
» fuetudo, eo quod forte regulariter commode bonum fpirituale majus ?
fieri non poterat , ut notat Card. Lugoloc. cit. An peregrini ad breve tempus commorantes
Neque Catechefis communiter docetur in Mif teneatur audire Miffam in loco , ubi eft de
" fa, nifi forte in pagis , ubi rarius contendunt præcepto?
Regulares cum Parochis de re præfenti . De
nique nefcio , an non Epifcopi , de quibus lo 99 ESP. Duæ funt caufæ , quarum altera fi 324
» quitur, ex numero forte fint eorum , de qui-: 09 pri
» bus Pius V. in Bulla , Etfi Mendicantium ,, vatim in portatili cum privilegio , neque ( etfi
» quæritur , quod , etfi , Epifcopi Ordines men "" id confilii fit ) preces interim ullas loco Mif
» dicantes merito colere , & adjuvare deberent , 93 fæ dicere , ut habet Nav. c. 13. Suar. Fill.
» non folum id negligant , verum etiam Con "7 8. 5. c. 5. 9.11.
23 cilii Tridentini verbis in pravum fenfum de "" Prima caufa eft impotentia , vel fimplici
tortis, eos incommodis , & perturbationibus ,, ter , vel moralis ; aut difficultas ex notabili
2 afficiant . 17 incommodo , proprio , vet proximi ; corpo
3. Citat decreta Synodi Leodienfis , & Na "7 ris , vel bonorum , vel etiam honoris , quia
» murcenfis , fubjungitque : Quis vero audeat 23 hæc eft mens Ecclefiæ præcipientis inftar di
" bæc contemnere , Patres iftius Synodi , in ,, fcreta , & benevolæ matris . Bon. d. 4. 9. ult.
"3 ter quos multi Theologi fuerunt ? " P. ult. Nav. Fill. t. 5. c. 7. q. 11. Suar. 2.85.
Refp. Decreta ifta ( & fi quæ forte funt fr "" Secunda caufa eft quodcunque motivum ra
milia ) intelligenda effe , ne cum contemptu tionale , quo quis bona fide putat fe excufa
2 proprii Parochi audiant Sacrum extra Paro " ri. Vid. Suar. in 3. p. fect.6. c. 5. Laym. &
77 chiam : aut , fi quem fenfum alium habent > " Bon. loc. cit.
» non effe recepta , vel ufu abrogata . Ita And. Excufat igitur ab audienda Miffa quavis cau
fa
 Cap. I. Dub. V. Quæ excufent ab auditione Sacri .
fa mediocriter gravis , fcilicet , quæ involvit
notabile aliquod incommodum , aut damnum in
bonis Anima, vel corporis proprii , vel proxi
mi . Ita communiter cum Buf. DD. ap. Croix
lib. 3. p. 1. n. 675. Salm. de Sacrif. Miff. c. 6.
n.63. Mazz. de 3. Præc. cap. 3. §. 2. & Zachar.
lib. 3. p. 1. n. 575. cum Suar. Azor. Pal. Fill.
Tanner, &c.
Recte autem docet hic Buſ. & eft commune
cum Dian. ap. Croix n.676. & Salm, di& t . c. 9.
n. 62. quod habens privilegium Oratorii non te
netur Sacerdotem conducere , ut Miffam ipfe
audiat, Sed quid , fiMiffa jam dicatur gratis ,
vel facile gratis haberi poffit ? Suar. Meroll.
Efcob. Pelliz. &c. ap. Croix n. 576. & Salm. ib.
n . 61. cum Fill . Pal. Trull. putant adhuc non
teneri Miffam audire , fi alias erat excufatus ,
quia privilegium datur ut favor , non ut onus ;
Et ideo nemo tenetur uti privilegio fuo ; nam
aliter privilegium redderetur gravofum . Proba
bilius tamen teneri dicunt Tourn. t . 3. P. 358.
v. 2. & Croix n.676. cum Lugo , Tamb. & com
muniori , ut afferit . Ratio , quia , licet non te
neatur quifque uti privilegio fuo , tenetur tamen
fatisfacere præcepto , dum poteft fine notabili
incommodo . Et idem dicendum puto cum Tour
mely, fi cum modico ftipendio poffis conduce
re Sacerdotem , quia quifque tenetur leve pati
incommodum , ut Præcepto fatisfaciat .
Unde refolves.
1. Excufantur , qui funt in navigatione ,
" vel carcere . Item in morbo , vel convale
,, fcentia , in qua obfit prodire foras . Item qui
"2 funt in excommunicatione , vel interdicto ,
"2 de quo fuo loco .
Infirmi excufantur , quando prudenter timent
non leve damnum , vel moram notabilem ad
convalefcendum . Ita communiter DD. Cajetan.
Soto , Suar. Nav. & alii cum Salm. de Sacrif.
Miff. c. 6. n. 18. & Elbel de 3. Præc. num. 366.
apud quem Gob. cum Sanch. excufat etiam eum
qui ægra valetudine laborans timeret exeundo
notabile gravamen capitis , virium laffitudi
nem , cruditatem &c. Sed quid , fi dubium fit ,
an incommodum fit leve , vel fufficienter gra
ve? Standum eft confilio Medici , aut Superio
ris , aut Parochi , vel alius viri prudentis ; Et
etiam fuo judicio poteft acquiefcere infirmus ,
fi prudenter ita judicet . Sed quid , fi adhuc ,
concilio petito , maneat dubius ? Suarez dicit
tunc petendam effe difpenfationem ; fed Pal.
Gob. Bon. ap. Croix n. 679. & Salm. ibid . n. 59.
dicunt abfolute non teneri ad Miſſam ; quia ,
ftante periculo gravis damni , præceptum Ec
clefiæ tunc non poffidet adverfus infirmum ; Et
idem fentit Lugo : Saltem ( ait Gob. ) tunc judi
candum eft , Matrem Ecclefiam in tali cafu non
obligare Vide Croix ibid. Eft valde probabile
cum Mazzott. loc. cit.
Excommunicatus , vel interdi&us non peccat ,
omittendo Miffam , & fic pariter carceratus ,
etiamfi negligant abfolutionem , vel libertatem ,
quia ifti non obligantur auferre impedimenta
remota . Eft commune contra paucos ap. Salm.
de Sacrif. Miff. c. 6. num. 53. cum Nav. Suar.
275
Azor. Bon. Sa , Pal. &c. Modo , bene adver
tunt Sporer traft. 3. c. 4. n. 26. & Elbel n. zóg.
ipfi non ideo ex propofito negligant liberatio
nem , ne teneantur ad Miffam . Imo probabilius
dicunt Bon. Trull. ac Tourn. t. 3. p. 358. v.
Sed hic , ipfos non excufari , fi de facili pof
fent abfolutionem , aut libertatem obtinere , &
negligunt ; quia quifque tenetur cum levi in
commodo tollere impedimenta , ut gravi præ.
cepto fatisfaciat .
2. Item qui cuftodiunt caftra , urbem , gre- 326
,, gem , domum , infantes , vel puerum ( qui in
" templo quietus , & fine perturbatione aliorum
,, contineri non poteft ) , aut ægris folatio funt ,
95 aut coquere debent , & fimilia curare , quæ
99 omitti non poffunt . Bonac. Con. num. 86, &
" 314.
Excufantur igitur cuftodientes domos , vėl
greges , ex communi cum Laym. lib. 4. tract. 5.
c. 4. n. 3. Palao tr. 22. Tourn. p. 338. n . 2. D.
un. p. ult. n. 4. Bon. D. 4. q. ult. n. 3. & Salm.
c. 6. n. 68. At fi fint plures cuftodes , & una di
catur Miffa , debent alternatim eam audire .
Ita Salm. d. cap. 6. cum Suar. Nav. Con. Láym.
Cov. &c. Et ita pariter , fi a viro , vel uxore
manendum fit domi ad cuftodiam , non poteft
vir cogere illam , ut femper domi maneat , cum
fit focia , non famula , quæ e converfo cogi pof
fet : fed etiam poffet dominus manere domi
quandoque , ut famula audiret Miffam , nam' i
fius utilitas dominum excufaret . Ita Croix cum
Steph. & Gob. Pari modo excufantur ab audien
do Sacro Matres , quæ non habent domi cui re
linquere parvulos fine periculo , & contra non
poffent eos adducere in Ecclefiam fine notabili
aftantium perturbatione . Ita Bonac. loc. cit. n.
2. & Salm. num.73. cum Suar. Trull . & E18.
num. 389. cum Laym. &c. communiter . Proba
biliter excufatur etiam qui timet carcerari , fi
Ecclefiam adeat . Croix n. 689. cum Henr. Dic.
Gob, ac Zacb. lib. 3. p. 1. n. 689.
Excufatur etiam qui nequit Miffam audire ,
quin relinquat infirmum fine affiftentia ad ci
bum , five ad remedia præftanda ; vel quin in
firmus , relictus ab illo , gravem turbationem
patiatur . Ita Pal. Dic. Fill. Suar. Sot. &c. cum
Salm. d. c.6. n. 76. Et hoc , etfi adeffet alius
affiftens , fed infirmus putaret illius affiftentiam
effe fibi neceffariam , & alias gravem pateretur
triftitiam . Ita Pafq. ap. Croix n. 686. & Mazz.
loc. cit.
3. Item , cui periculum eft gravis offenfio 327
nis mariti , parentum , vel dominorum . Henr.
"" Suar. Fill. num. 226, Si tamen id fere fem
,, per fieret , de alio medio laborandum ef
99 fet .
Excufantur famuli , quando eorum minifte
rium eft communiter neceffarium , & omittere
nequeant fine gravi incommodo dominorum ;
Debent tamen mediocrem diligentiam adhibe
re , ut Miffam non omittant : ita Suar. D. 88.
Sec. 6. n. 5. Pal, loc. cit. num. 5. Tourn. p. 339.
Salm. num. 74. cum Con. & Dic. Imo notat
Croix num. 685. in fin. cum Pal. eos teneri ad
hoc , adhuc cum mediocri moleftia feu vigilia ,
non autem cum notabili diminutione fomni . At
fi minifterium non fit ita neceffarium , domini
S 2 pro
 276 Lib. III. Tra&. III. De Tertio , & Quarto Præcepto Decal.
proculdubio peccant , fi famulos impediant Sa
crum audire . Ipfi autem famuli tenentur tunc
audire , adhuc contra domini juffum , nifi gra
vem indignationem timeant ; vel nifi ftatim ,
& de facili non poffent alium dominum inveni
re , ut bene ait Croix lib. 3. p. 1. n. 685. cum
Pal. tr. 22. p. ult. n. 6. Quicquid dicant Sporer
de 3. Præc. c. 5. n. 75. & Salm. n.75. &c. fen
tientes , famulos per aliquot vices femper excu
fari . Notat autem Mazz. d. §. 2. quod minime
peccant domini , fi tempore Miffe præcipiant
famulis , quæ nequeant differri juxta commu
nem vivendi modum ( intelligendum , fine no
tabili ipforum dominorum incommodo ) . Et
tunc fane excufantur etiam famuli fi tempore
Miffarum fint occupati in obfequio actuali &
neceffario , ut ait Spor. d. 24. cum Salm, &c, ut
Supra .
Sic pariter excufatur uxor , fi ex acceffu ad
Ecclefiam timeat gravem indignationem_viri
iracundi , vel zelotypi ; fecus , fi levem . Com
.muniter Pal. Suar. Bon. Azor. cum Salm. di& t.
cap.6. n. 68. Mazz. loc. cit. & Elb. n. 369. Sed
hoc raro admittendum . Ex jufta caufa , notat
Croix n.688. cum Tamb. & Fag. poffe Patrem
detinere filium domi claufum in pœnam , etfi
Miffam non audiat . Idem ait Elb. n. 380. Re
Ae etiam excufatur cum Tourn. p. 359. qui o
mitteret Miffam ad reparandas rixas aliorum ,
aut furta alienorum bonorum .
328 » 4. Item , fi quis alioqui amiffurus effet oc
-99 cafionem commodam itineris , verb. gr. fo
-", cios , cum viam ignoret , vel pericula me
,, tuat . Alias vero tenetur ad Miffam ante iter ,
,, vel in itinere . Suar. Sect. 6. Rodriq. Bon. 1. c.
Excufatur etiam viator , fi alias perderet ex
penfas itineris , quas faceret focius , ut Suar. Dic.
Gob. ap. Croix n. 582. & Salm. n. 69. cum Bon.
&c. ac Elbel n. 383. Vel fi graviores expenfas
fubire deberet , fi relinqueret occafionem illam
ob Sacrum audiendum , ut addit Elbel loc. cit.
Vel fi non effet fecurus in itinere fine comiti.
va , Elbel ibid. Vel fi focietas illius multum
eum fublevaret , & longæ viæ auferet tædium ,
quod certe videtur grave incommodum , vel fal
tem eft conjun& tum cum periculo gravis incom
modi , ut Tambur. Suar. Dic. Gob. Henr. apud
Croix ibid.
329 , Si fit gravis difficultas eundi ad Ecclefiam
" ob diftantiam , v, gr. unius , vel alterius mil
"" liaris Germanici , vel etiam minoris fpatii :
» maxime fi via fit molefta , cælum pluvium .
99 Ubi habenda eft ratio perfonarum , loci tem
,, poris , & confuetudinis , Bon. Suar. Fill. loc.
cit. March. Hor. Paft. t. 4. c. 6, n. 7.
Pro diftantia excufante , alii affignant tria
milliaria noftralia , alii duo , alii unum . Sed
hoc judicandum ex circumftantiis perfonæ , tem
poris &c. ut Buf. Viv. Salm, ex communi . Or
dinarie tamen milliaris diftantia non excufat ,
ut bene ait Croix n. 687. Sed Dicaftillus apud
ipfum ibid. non obligat mulieres nobiles , & te
neras ad 1500. paffus ; obligat vero alias media
fortis , & rufticas ad longius fpatium . E con
verfo Salm. d. c.6. n.65 . cum Suar. Pal. Trull.
Fill.&c. ( quibus adhærent Zach. lib. 3. p. 1. n.
687. ac Croix cum Dian. Gob. , & Fag. ) di
cunt , quod regulariter excufat diftantia leuca ,
five trium milliarium , ideft ( ut Croix ) unius
bonæ horæ , feu 5. quadrantium iter pedibus a
gentes ; & minus fi effet moleftia nivis , imbris ,
vel alia caufa . Et idem tenet Mazz. dicens ab
folute , quod diſtantia trium milliarium omnes
excufat .
‫ در‬6. Si ex confuetudine patriæ feminæ egre- 339
‫ در‬di non foleant tempore luctus , vel etiam poft
" partum . Sylv. Caj. & Fill. n. 227.
Excufantur igitur viduæ ratione luctus , ut
Spor. n. 35. & Elb. n. 384. ac etiam filiæ , & fo
rores , ut addit Mazz. cum Suar. Sed talem con
fuetudinem ( ajunt Fill, Villal. & alii ) non effſe
extendendam ufque ad menfem a morte viri .
Menfem tantum permifit S. Carolus Borromæus
in Conc. 1. Mediolanenfi . Quamvis , fi alia effet
confuetudo in aliquo loco , non effe damnandam
de peccato gravi docent Pal. Dis. & Fill. cum
ceteris ap. Salm. n. 82. Illæ tamen , quæ e do
mo jam egrediuntur ad alia , non funt excufan
dæ , ut recte notant Salm, ib. cum Pal. Alicubi
etiam ex confuetudine virgines excufantur a
Miffa , ne in publicum exeant , Salm. n. 81. cum
Fill.Pal. & Suar. qui tamen cum Azor. & ce
teris merito advertit talem confuetudinem mo
derandam effe , quoad fieri poteft .
» 7. Si quis non habet veftes ftatui fuo con
.‫ د‬venientes , Navarr. Henr. Sa , Azor. Bon. I.c.
,, 8. Si quæ ex occulta fornicatione prægnans
"" metuat , ne id advertatur , fi prodeat . Laym.
.‫ د‬1.4. t. 5.
Bene excufantur cum Buf. & Elb. n. 367. mu
lieres non habentes veftes decentes juxta fuum
flatum , vel famulum , aut fociam , fine quibus
magno rubore fuffunderentur , ut ait Mazz. I. c.
Sed merito advertunt Salm, de Sacr. Miff. c. 6. n.
64. Led. Suar. Fill. Dıc. Pal. &c. non effe excu
fandas ab audienda Miffa valde mane , fi pof
funt ; aut in Ecclefia remota , ubi Populus non
concurrit . Idem dicitur de puella inhonefte præ
gnante , fi poffet in aliquo loco occulte , & fine
nota Miffam audire . Ita communiter cum Buſ.
infr. Elb. n. 367. Tourn.. t. 3. P. 338. n. 2. & Pal.
Laym. Reg. c. cum Salm. ib. Sic etiam poffunt
aliquando excufari puellæ , quæ ab Ecclefia e
xeunt , quando fiunt proclamationes pro earum
matrimoniis , etfi ideo omittant Sacrum , fi ob
id notabilem verecundiam pati debeant . Ita Elb.
2. 384. idemque fentit Spor. c. 4. n. 35. de mu
lieribus nobilibus . Hoc autem raro & difficile
puto admitti poffe ; ut fi revera puella ex hoc
tantum ruborem pateretur , ut magnum incom
modum fubiret , eo cafu non improbo . Croix ve
ro num. 690. abfolute tales puellas excufat , ubi
adeft hujufmodi confuetudo . Pariter confuetu
do excufat puerperas , domi fe continentes pok
partum per aliquod tempus ( v. gr. per fex heb
domadas ex communi ufu , ut teftantur Sporer ,
Elbel ) , etiam poftquam convaluerint . Spor.
num. 35. Elbel n . 384. & Salm. c. 6. n. 79. cum
Pal. ex cap. un. de Purif. poft part. Non vero
excufantur mulieres ob menftruum . Salmantic.
*. 80..
9. Si quæ fciret , alteri , a quo perdite a- 331
99 maretur , fecuturam occafionem peccati , fi
» prodiret . Sa , Fill. n. 227.
Quæ
 277
Quarto Præcepto Decal .
Lib. III . Trac . III. De t It em ex cu fa tu r a Mi ff a , qu ali no poffet im
i as n
pe di re blafphemias , rixas , furta , &c. Elb. n. 391 ,
Quæftio magna eft , an puella fciens ab ali An autem Peregrini teneantur audire Miffam
quo turpiter concupifci poffit omittere Miffam ? quæ audienda eft ex peculiari præcepto loci , ubi
Tres funt fententiæ . Prima , quam tenent Lay. funt , etiamfi per unum diem ibi commorentur ?
deCar. c. 13. n. 10. Spor. de 6. Præc . c. 1. n. 29. Affirmant Suar . de Rel , lib . 1. c. 14. a n. 9. Pont.
37. Val . Lop. ap.Šalm . di& . c. 6. n. 77. dicit de Matr. lib. 8. c. 4. n.7. Jos. deJanuar. & Sa
poffe ; Et bis , vel ter etiam teneri omitte . re
las ap. Pal. de Leg . D. 1. p. 24. n. 12. qui meri
Secunda cum Pal . & Henr. dicit teneri audire to probabile
id vocat cum Sanch . Dec. lib. 1. c.
Miffam , non obftante ruina alterius , quæ illi 12. n. 37. & Salm . de Leg . c. 3. num . 58. Ratio
voluntar ie evenit . Tertia cum Mazz . c. 2. §. 2. quia Peregrini vere fiunt fubditi Superioris lo
qui afferit communem cum Suar. Sa , Fill . Bon. ci ubi funt , licet per breve tempus ibi commo
Sanch. &c. ap. Salm, docet poffe quidem omit rentur . Probabilius tamen negant Sanch, loc. cit.
tere ad evitandum proximi damnum : Sed non
n. 38. cum Tol . Azor . Sayr. &c. Bon . D. 1. q. 1.
teneri , quia utitur jure fuo , & damnum ille
r en ti æ s p. 6
omne funt pro Elbe.l n.de6.3. Pr & 43. Sylv. v. Jejunium q. 2. n. 7.
fua culpa patitu . Hæ fent ec. n. 383. item S. Antonin . Gran.
babiles , fed prima probabil io r . Ratio , quia Vega , &c. ap. Salm . loc . cit. Ratio , quia Supe
præceptum naturale de vitando fcandalo præfe rior loci non habet jurifdi & tionem in peregri
rendum eft pofitivo de audienda Miffa . E con nos , nifi ii maneant , vel faltem animum per
o
verf , quia cari ta s non obli ga t m
cu gr av i in manendi
habeant per majorem anni partem jux
commodo , non tenetur puella abftinere a Mif
fa plus qu am l
feme , vel iter . Vi um de t
di . de ta di& a de rt
Hic refe Lead g. no tare
lib. 1. ,n.qu 6 . Benedi &. XIV . in
15od
Br ev i , Cu m fi cu t &c. da to die 22. Dec. 1748 .
Quta
Cari itur
ærte c in
1.2.hin. 51.fi& , .an amiffio notabilis lu
ne 53 quoad Regna Neapolis , & Siciliarum indulfit
t
cri excufe ab auditi on e Sacri ? Negant Salm . ftinentia operum fervilium in diebus fc
332 de 3. Præc. c. 1. 8. 352. Sed fatis probabiliter af ab ab
ftis , exceptis Dominicis Pafchatis , & Penteco
firmant doctus P. Holzm . de 3. Præc . c. 1. n. 258 . ftes , ac omnibus aliis Dominicis in anno ; item
Viva Art . 3. n. 7. Mazz. loc . cit. Elbel n . 368 . die Circumcifionis , Epiphaniæ , Afcenfionis ,
cum Anacl. Dian. &c. Taxmb . c. 2. §... ..... n. 7. Corporis Chrifti , Nativitatis Domini : item Pu
cum Azor. Baff. apud Croi n. 681. ob eamdem rificationis , Annunciationis , Affumtionis , Na
rationem , qua diximus fupraiu n.m 301. excufari , tivitatis , & Conceptionis B. V. M. Immacula
qui , ne amittat extraordinar lucrum , labo tæ : item die SS. Petri & Pauli , omnium San
rat die feftivo , ex ratione generali , quia Præ &orum , & Patroni principalis cujufcumque Ci
cepta Ecclefiaftica non obligant cum gravi in vitatis aut Pagi illius Dioecefis . In aliis vero
commodo . Idem tenet Gob . qui excufat paupe Feftis præfcripfit Fideles teneri tantum ad Mif
rem etiam ob lucrum unius ducati , & duorum
alium tenuis fortunæ . Et injufte Salm . loc. cit. fam audiendam .
rejiciunt prædi &am fecundam fententiam , cum " T
de Sacrif. Miff. c.6 . n. 69. cum Suar. Pal. Bon. CAPU II.
c. non negent excufari viator , qui , ne_a em to ep to ra
De Quar Præc , Hono Patrem , &c.
mittat folas expenfas , quas fperat a focio , Sa
crum omittit . Utrum autem excufetur , qui in UM
Sabbato venatum iret , ubi Miffam audire ne DUBI I.
quit ? Vide d. n. 301. circa fin. Veru Dic. & m rentes ?
Pa
Gob. apud Croix n. 684. excufant Aurigas , qui Ad quid teneantur liberi erga
non poffunt audire Sacrum , quin ve& turam re 333 Que teneantur filii præßare parentibus cir
linquant cum notabili jactura . Idem ait Mazz.
d. §. 2. de Tabellariis , & Cuftodibus Gabella ca Amorem?
rum qui timeant notabilem ja&uram : Idem 33 4 Q Quuee ci rcaa Ob
circ Reed rent
veie iamm ?
ntia
335 ? Vide alia ibid.
que > dicit de nautis vectoribus mercium , qui
nequeant audire Miffam fine magno incomm o
ESP . Tenentur vi hujus præcepti , tum 333
do . Illud autem non admittimus , quod aliqui Genitoribus , tum Superioribus , in iis
nt
AA. addu ap. Cr oi x c t
lo . ci . fc il ic et qu od , etf i "2
re ,, rebus , in quibus quifque , & quandiu fubje
quis poffit fine tanto damn omitte ve& o m
tura 9 " &us iis eft , amorem , reverentiam , & obedien
ne
adhuc tamen is excufari poffet ex confuetudi fi notabilis horum de
aliorum , quam habent vehendi . Pariter ibid. 29 tiamspr æf
fit tare
in re ,grit
ava iut
, ,
gr aviter peccetur : quod
fe&tu
dicunt Suar. & Gob , excufari Molitores , fi cau ""
ri te r "" fa cilius fiet refpe& tu parentum , quam alio
fa Miffa eis eveniret ja& tura medioc gra ,, rum . Ita communiter . V. Fill . 1. 28. p. 2. c.
vis . Valde autem probabiliter excufatur , qui 99
ob Miffam audiendam omittere deberet nego 29 lo li
tium cum damno gravi , ut Suar. Dic. Cajet. Unde refolves .
1. Co nt ra am orem graviter peccat filius I.
No n mexSa
c. cu lmtu
cufa . rn.70au.tem ex communiori cum ,, Si figna odii parentibus oftendat , & afpere
Pafq . apud Croix n.683 . qui omitteret Sacrum tra&tet . II. Ši torvo oculo fere femper in
ob aliud er bonum fpirituale , quamvis majus . ,, tueatur , ac ita afpere loquatur , ac fi odio
Probabilit tamen ibid. admittit Illf. excufari "
haberet . III. Si non fubveniat in gravi ne
qui omitteret Miffam pro fe confitendo , fi alias " ceffitate fpirituali , vel corporali (Hinc et
e
deberet aliquandiu permaner in ftatu peccati 22
22 iam
mortalis ; & idem tenet Croix cum Leſſ. n.665 . S 3

Lig. Theol. Tom . I.

 278 Lib. III. Tract . III. De Quarto Præcepto Decal .
iam graviter peccant filii negligentes preces ,
" Sacrificia offerri pro Parentibus . Salmant.
» tr. 24. c. un. n. 24. ) * IV . Si non impleat
», eorum teftamenta , & legata , modo hæres
" fit . V. Si grave malum , v. gr. mortem illi
» optet . Nav. Reg. lib. 20, n . 8. Fill. t. 18. c.
22 1.9.3.07.
Graviter ideo peccant filii , fi non curent , ut
parentes in articulo mortis conftituti fufcipiant
Sacramentum Pœnitentiæ , & alia . Bon. de IV.
Prac. p. 4. n. 5. Fill . n. 3. Salm. de IV. Præc.
Tr. 24. c. un. n. 4. cum Až. Nav. Trull. Idem ,
fi impediant parentes , ne faciant teftamentum .
Bon. ib. Tamb. n. 5. Quod tamen intelligitur ,
fi malis artibus impediant ; fecus vero , fi mo.
dis permiffis id faciant , tunc ab omni culpa
immunes erunt .
334 ,, 2. Contra, reverentiam peccat graviter fi
"> lius I. Si percutiat etiam leviter , fecundum
» Reg. II. Si manum ad percutiendum deliberate
" attollat . ( Ita omnes communiter ; & recte
" advertit Spor. de 4. Præc. c. 5. n. 32. quod in
" bis filius dupliciterpeccaret , contra juftitiam ,
"" & contra pietatem ) * . III. Si graviter Pa
,, rentes contriftet . Reg. 1. 20. n. 24. Fill. c. 17.
" n.17. * ( Etiamfi verba non fint graviter con
,, tumeliofa , ut probabilius ait Bufemb. mox in
,, fra , Bonac. de 4. Præc. p. 3. num. 4. con
„ tra Elbel eod. tit. num. 557. dicentem non effe
,, mortale , fi iracundia Parentum non oriatur
,, ex ipfo verbo aut facto , cum boc fit leviter
" injuriofum , fed ex finiftra apprehenfione , vel
,, eorum indifpofitione ; Nam fi tunc non ladi
"" tur graviter reverentia , faltem graviter vio
,, latur amor erga Parentes , eos fine jufta cau
"" fa graviter deliberate contriftando . ) *
39 IV. Si animo deliberato ad gravem iram
,, provocet verbis contumeliofis , vel talibus ,
,, quibus fciat graviter offendendos , ⭑ ( Hine
"? bene ait Roncag. de 4. Præc. c. 1. R. 1. in
" praxi non excufari a mortali , qui Matrem
vocet : Pazza , ubbriaca , beftia , ftrega , la
dra , & fimilia . Qui vero diceret tantum ,
,, Vecchia , ftordita , ignorante , & fimilia , puto
"> non poffe de fe abfolute damnari de mortali ,
nif Parens graviter de bis verbis offendatur .
" Peccat autem graviter filius , qui Parentesfre
" quenter torvis oculis afpicit , aut verbis afpe
» ris alloquitur , ita ut videatur eos odio habe
23 re . Buf. ut fupr. & Bon. n. 3. cum Sylveft.
", Graff. &c. Elbel n. 550. Rox. R. 2. ) * V. Si
,, maledicta , aut convicia in eos conjiciat . *
2 (cum Tournely t . 3. p. 338. Intellige in pre
" fentia , ut videbimus in fubfequenti Adnota
» tione . Idem , fi Parentes deliberate geftu vel
rifu fubfannet , ut Sporer n. 31. & alii . Di
"" citur deliberate , nam in bis , & fimilibus ut
" Supra , fæpe excufantur filii a mortali propter
" indeliberationem actus , ut notant Bon. & El
‫ در‬bel ) ⭑ VI. fi Parentes pauperes defpiciat ,
,, vel nolit agnofcere : Quod fi tamen exteris
"" tantum diffimulet fe noffe , & nolit apud fe
">" habere ex jufta caufa , dummodo eos provi.
" deat de neceffariis , Bon. n. 4. excufat eos a
» peccato gravi , eo quod rationabiliter non
22 funt inviti . * ( Hinc probabiliter ap. Salm,
"" de 4. Prec. n. 5. Az. Nav. Tol . & Trull, ex
„, cufant eo cafu filium a mortali , 1. fi grave
,, damnum paffurus effet , 2. fi Parentes infami
"" crimine effent notati , 3. fi folum exterius dif
,, fimularet , fine interno contemptu , quia tunc
" ( ut ait Bon. ) ipfi Parentes non cenfentur gra
,, viter , aut rationabiliter inviti . ) * VII. Si
"" in foro externo filius etiam de vero crimine
" Parentes accufet ; extra crimen hærehs , pro
,, ditionis , vel conjurationis in Principem , cum
,, non fit alius corrigendi modus . Vid. Bon. I. c.
Abfolute dicit Sporer d. c. 5. n. 3o. & 31.
filium maledicentem Parentibus , five eos fub
fannantem , non excufari a peccato mortali , five
faciat in eorum præfentia , five in abfentia . Ne
fcio quomodo hic Auctor , quamvis in aliis fuis
fententiis fatis æquus , & forte aliquando plus
quam par eft benignus , hoc potuerit abfolute
afferere : Nam , ut ipfemet fatetur de 8. Præc.
c. 6. n. 135. & omnes docent , reverentia five
honor non læditur , nifi per contumeliam illa
tam in præfentia offenfi ; vel in abfentia , fed
eo fine , ut alter refciat . Præterea accedit id
quod dicunt plures graves DD. ut Conink. de
Ritu V. Sacr. a. 3. dub. 1. n. 230. Pontius de
Matr. 1. 10. c. 10. n. 15. ( & afferit commune )
Tol. l. 5. c. 8. n. 11. Nav, c. 27. n. 256. in fin.
item Az. Vafq. Sa , &c. apud Salm. de Matr.
c. 15. n.64. Ajunt enim præfati AA. per copu
lam fornicariam occultam in Ecclefia non com
mitti facrilegium , nec pollui Ecclefiam ; Ra
tio , quam tradit Coninch. ap. Salm. quia reve
rentia Ecclefiæ debita confiftit in opinione ho
minum , ficut fama : ergo ficut homines non
fiunt infames , nifi crimina innotefcant , ita re
verentia loci facri non-violatur , nifi publice pa
teat de crimine . Quidquid fit de hac fententia ,
quæ fatis eft probabilis , ut dicunt Salm. n. 65.
hcet oppofita mihi fit probabilior , quia irreve
rentia tunc irrogatur Deo , qui in Ecclefia fpe
ciali modo affiftit , & omnia occulta refpicit .
(V. infra de 6. Præc. n. 458. ) Quod mea intereft
hic , et ratio adducta , nempe quod reverentia
non læditur nifi per manifeftationem contume
liæ . Quomodo igitur peccabit graviter filius
clam maledicens Parenti , aut fubfannans in ejus
abfentia , cum non adfit tunc neque contume
lia , neque irreverentia ? Et hoc puto dicen
dum , etiamfi hoc faciat coram aliis . Attamen
non nego in hoc adeffe quandam vilipenfionem
exercitam , repugnantem reverentiæ Parentibus
debita , fpecialemque malitiam contra pietatem
continentem , fed quæ non pertingit ad pecca
tum mortale ; nifi cafu quo filius ei maledice
ret animo malevolo , aut cum magno contem
tu , nempe & malediceret coram aliis eo fine "
ut illi deinde Parentibus deferant , vel forte
faltem præfumendo quod deferent .
Dicunt autem Viva , Elbel , Tamb. Mazzott.
Bon. cum aliis , filium Parentibus maledicen
tem graviter peccare , five illi fint vivi , five
defuncti ; fed præfati AA. ( aliquantulum nimis
inconfiderate ) non explicant , an maledi& tio fiat
cum animo , vel fine animo malevolo . Verum
tamen omnino intelligendum non peccare gra
viter , fi fine tali animo maledicat . Et revera
Nav. & Fill. quos citat Bon. pro hac doctrina ,
fic intelligunt ; Navar. enim Man , c. 14. n. 12.
V₁ Sex
 Lib. III. Tract. III. De Quarto Præcepto Decalogi . 279
*
v. Sexto , dicit peccare filium > qui ex animo cundo cafu puto non teneri filium ob id fuam
Parenti maledicit , five vivo , five defunto ; fi vocationem deferere . Vide alia , quæ de hac
tamen oretenus tantum maledixerit , non amplius materia fufe dicentur 1. 4. ex n.66.
quam venialiter offendit . Idque quafi eifdem . ,, 4. Tenetur proles alere parentes egentes
verbis confirmat Filliuc. c. 1. n. 17. "" adeo ut , fi in gravi neceffitate aliter juvari
335 3. Contra obedientiam graviter filius peccat "" non poffint , teneatur manere in feculo ( nifi
99 I. Si in re gravi fit inobediens circa ea , quæ "" tamen in hoc illi certum , vel certe valde
" pertinent ad gubernationem domus , bonos " probabile periculum falutis immineret ) * ( Vi
,, mores , vel animæ falutem . Fill. n. 20. II. 93 de infra de Statu Relig. 1. 4. n.66. ubi etiam
29. Si contra voluntatem parentis ducat uxorem " de fraudibus n. 71. ) * & , fi Religionem fit
"" fe indignam . Indigna autem dicitur , cum ,, ingreffus , teneatur egredi , & juvare paren
»
, qua non poteft contrahere fine dedecore jux " tes : dummodo eorum neceffitas ejus profef
ta fuæ regionis ufum : * ( Vide dicenda de " fionem antecefferit . Fill. q.5. n.9. Bon. q. 1,
"3 Matr. 1.6. n. 851 . ) * non tamen poteft exhæ » p.6. * ( Vide d. 1. 4. n. 67. ) *
"" redari idcirco . ( Vide 1. 3. n. 949. ) * III. 5. Si vero neceffitas poft profeffionem fu
"9 Si fine jufta caufa nolit eam ducere , quam perveniat , fi extrema fit , tenetur egredi , pe
» vult parens , maxime fi inde fopirentur odia , 22 tita prius , licet non obtenta , venia . Si au
» aut parentum neceffitas levaretur : Erit au ,, tem fit gravis tantum , in qua utcunque pof
,, tem jufta caufa , v. gr. fi fit impar familia , "" fint vivere , non tenetur quidem , poteft ta
"9 fi infirma , deformis , fatua , vel immorige 29 men egredi ; fi Prælatus permittat . Quo ca
,, ra . IV. Si , inconfultis parentibus , nubat , ‫ دو‬fu tenetur , in quantum non obftat fuo inten
" ⭑ (De hoc vide de Matr. lib.6. n. 849. ) * ut ,, to , deferre habitum , & obfervare fubftantia
,, habet Sanch. Poteft tamen , ubi confuluit , " lia Religionis ; at , poftquam parentibus fub
,, ipfis invitis , prudenter contrahere cum fe di ,, ventum eft , redire tenetur . V. Leff. 1. 2. c.
" gna ; cum circa electionem ftatus fit fui ju » 41. dub. 3. * (Vid. infra de Statu Relig.
29 ris . Leff. 1. 2. c. 40. n. 43. Sanch. 1.4. c. 15. 21.4. n. 67. )* .
Fill. q. 10. n. 20. An , & quomodo peccent
,, liberi furando a parentibus ? * Vide infra DUBIUM II.
"" 1.3. n. 543, ) Item , an alienare poffint bo
"" na? Vide infra , l. 3. t. 5. c. 3. d. r. t. 3. 8. 5. Ad quid teneantur Parentes erga filios .
,, c. 4. d. r.
Tenetur igitur filius obedire Parenti in iis 336 Que teneantur Parentes præftare filiis quoad
quæ mox dicta funt , & peccat graviter peccato alimenta , & educationem ? no
fpeciali , in Confeffione explicando , fi materia 337 An teneatur Pater dotare filiam nuptam con
fit gravis , & Parens præcepto expreffo , & ferio tra ejus confenfum ?
id mandaverit , fecus fi tantum monuerit , ut 338 Sanctio Neapolitana circa alimentafiliorum,
Spor. de 4. Præc. c. 5. n. 14. Ronc. c. 1. q. 3. & 339 Ad quid aliud teneantur Parentes .
Holzm, n. 555. Additque Lugo de Panit. D. 16. 340 Ad quid teneantur Fratres?
n. 226. & Bon. eod. tit. part. 6. n. 3. cum Nav. 341 An poffint aliquando Parentes filios exhære
Rodr. filium tunc fpecialiter hoc peccatum dare ? Et quæ fint caufæ juftæ exhæredan
committere , cum Parens imperat aliquid , ' in di? ( Vide etiam de hoc n. 948. )
tendens obligare ad obediendum obedientia fibi 1
debita . Imo dicunt Sporer n. 16. & Elbel de 4. 99 ARENTES , quo nomine etiam intelli- 336
Præc. n.555. cum March. tunc filium graviter R
PAguntur aſcendentes , v. g. avus , proavus ,
peccare , quando ordinarie præceptum tranfgre "" &c. tenentur gravi obligatione juris naturalis
ditur ; Secus fi aliquoties ex negligentia . "" confervationem , & educationem liberorum
Præterea hic advertendum , filium non teneri ,, curare . Circa quod ex Bon. difp.5. 9.1. Az.
obedire in iis quæ pertinent ad ftatum eligen » P. 2. 1. 2. q. 17. Fill. tr. 28. c. 2.
dum . Hinc graviter peccant Parentes , qui eos
cogunt , etiam indirecte , invitos ad vitæ ftatum Refolvuntur bi Cafus .
eligendum five Religiofum , five Clericalem ,
five conjugalem ; Vel contra , fi eos injufte re ,, 1. Graviter peccant parentes , qui fine ju
trahunt , etiam fine vi vel fraude , a ftatu Re ,, fta caufa prolem hofpitali , vel locis publicis
ligiofo , Clericali , vel conjugali , fine jufta cau ,, exponunt . Vid. Bon. hic , & Fill. t. 21. p. 2.
fa ; quia Parentibus fpecialiter incumbit confu " c.2. & infra tract. 5. cap. 1. * ( Jufta autem
lere bono fpirituali filiorum . Ita Mol. t. 5. D. ,, caufa eft , fi proles fit illegitima , ut probabi
51. n. 2. Elb. n. 538. & Spor. n. 21. cum commu "" liter Laym. Dian. Henriq. Salm. de IV. Præc.
ni . Unde fi filius fe fentiat a Deo vocatum ad 33 n. 36, infin. Vide de Ref. n.656. ) *
Religiofum vel Clericalem ftatum , & advertat ‫ در‬2. Mater tenetur ( fub veniali tamen ) la
Parentes injufte impedituros , confultius aget "" Aare proprio late , nifi habeat juftam excu
rem eis celando , Divinamque Voluntatem exe ,, fationem * ( V. gr. fit debilis , aut nobilis ob
quendo. Ita Elbel 1. c. Bon. I. c. n. 2. cum Sayr. " confuetudinem . Salm. n. 35. cum Nav. Azor.
Molf. Fill. & aliis . Di&um eft autem injufte , Trull. &c. ) * : tunc vero tenetur fub gravi
nam fecus dicendum , fi Parentes ob juftam cau ,, peccato bonam nutricem quærere . Bon. d. 6.
fam contradicerent , puta fi remanerent in ne " 9.1.p.6. Laym. Item tenetur fecundum jura
ceffitate ; vel fi alias extingueretur nobiliffima " prolem alere ad finem anni tertii . * ( Si vero
Familia , ut ait Elbel n. 539. In hoc tamen fe » mater non poffit la& tare , tenetur pater ad ex
S 4 » pen
 280 Lib. III. Tract. III.
, penfas lactationis , Croix 1.3 . p. 1. num. 697. filius nuptias ineat , patre invito , tenetur pater
99 Et Salmantic. de 4. Præc. c. un. num. 3. cum
„, communi . ) Poftea educatio ufque ad e
,, mancipationem fpectat ad patrem . Excipe ,
,, nifi hic effet pauper , & mater dives . Fill.
" Laymann lib. 5. t. 10. cap. 3. Regin. lib. 20.
21 77.32.
,, 3. Pater tenetur proli , non tantum legiti
,, mæ, fed etiam ( in quo jus civile a canoni
co corre&um eft juxta c. Cum haberet ) fpu
,, riæ curare alimenta , hoc eft , cibum , po
,, tum , veftitum , & honeftas artes , juxta fuum
,, ftatum , nifi tamen aliunde fe alere poffit ,
.. & non indigeat ; deinde etiam dotem filiæ .
" ( Refpectu autem filiorum dicunt Sanch. de
Matr. lib. 4. D. 26. num. 21. Boff. de Effectu parente tunc filiis prodeffe ad exigenda ab illo
99
" Matr. p. 2. cap. 4. num. 95. cum Gloffa in c.
"" Admonere 33. quæft. 2. ac Surdo , & Megala ,
,, quod Pater tenetur alimenta præftare non tan
" tum Filio , fed etiam Uxori illius , quamvis
99 eam duxerit finé dote , & contra ipfiusPatris
" voluntatem . Præterea tenent Azor. p.2. lib. z.
», cap. 4. quæft. 12. , & Merenda Controv. lib. 4.
,, cap. 34. num. 6. cum Baldo , & Jafone , quod
23 Pater debet filium alere , etiamfi filius con
" Summaſſet vitiofe portionem jam priusfibi tra
29 ditam . ) Et quidem Clerici , etiam ex fru
" &ibus Ecclefiafticis poffunt hæc fuis fpuriis
" præftare . Fill. loc. cit. t. 28. cap. 2. num. 28. "" riis ad falutem . Hinc graviter peccant , I.
,, Laym. lib. 5. t. 10. p. 3. c. 5. Vide infra r. 5. "" Si quantum in ipfis eft , non curent , ut bo
», cap.4. d. 5. quæft. 1. Hinc peccant 1. Si non
,, adhibeant diligentiam faltem mediocrem , ut
,, acquirant bona , quibus filii alantur , habeant
que hæreditatem fecundum fuum ftatum . 2.
99 Si bona dilapidando impotentes fe reddant
" ad liberos honefte fecundum ftatum fuum e
99 ducandos , ac dotandos , Bonac. d. 6. §. 2. ex
"" Az. Pill. &c. 3. Si fine legitima caufa filiæ
dotem negent ( vel filium exhæredent ) , v.
» gr. quia vult ingredi , vel eft ingreffa Reli
,, gionem , vel quia ipfis invitis nupfit , licet ſe ,, men , nam peccant etiam verberando immo
,, indigno . Bon. loc. cit. ex Az. Reginald, &c .
,, vel quia filius Ordinem facrum fufcepit : Si
"9 cut enim Pater tenetur dotare fuas proles pro
,, matrimonio , vel ingreffu Religionis : ita et
99 iam ad fufcipiendos facros ordines . Neque
23 hæc donatio eft revocabilis : imo fic donata
,, non poffe computari in legitimam , aut divi
99 fionem cum fratribus , docet Barb. cap. 17.
"9 Contrarium tamen tenet Mol. &c. cum Dian.
" P. 8. 1.6. R. 91. & 92. * ( Et Salm. de IV.
" Præc. n. 78. At vide dicenda de Contr. n. 956.
99 Ubi etiam vide aliis bonis a filiis in collatio
99 nem adducendis )
337 Quæftio eft , an Pater teneatur dotare filiam
contra ejus voluntatem nuptam ? Diftingue ; af
firma , fi filia fit nupta major 25. annis , etiamfi "" ter parentes , & liberos , cum non fit ifta de
indigno , ut Sanch. de Matr. lib. 4. D. 26. n. 11.
Salm. de 4. Præc. n. 40. cum Bon. Trull. &c. Sed
dubium majus eft , fi nupta fit minor 25. annis ?
Alii etiam affirmant abfolute : Alii tantum fi
nupferit digno : Alii dicunt patrem ei teneri
tantum ad alimenta , fi tamen ipfa egeat , &
hac , etfi nupferit indigno , ut Sanch. num. 18.
& 19. Salm. num. 41. cum Mol. Trull. Cor. Et
hoc probabilius . Hinc infert Sanch. n. 20. cum
Trull, Bann. ap. Salm. n. 42. quod fi etiam
De Quarto Præcepto Decal.
alere eum indigentem , & uxorem ejus . Vide
dicenda n. 949.
Notandum obiter hic eft , nuperrima S. R. 338
Neapolitani Confilii , jun& tis quatuor Aulis ,
San& tione , cui Regia Majeftas annuit 15. De
cemb. 1742. fancitum fuiffe » ( non licere pa
rentibus fine jufta caufa a jure probata , vel a
judice approbanda , liberos , & filios , feu ali
quem illorum immerito e domo fua expellere ,
eifque extra domum præftare alimenta . Et e
converfo filiis , & liberis , feu alicui ipforum fa
cultatem non effe difcedendi ab obfequio patris
pro libito , & alimenta habendi extra domum
paternam . Sed voluntatem non morandi cum
extra domum alimenta , cum filiorum voluntas
eft caufa virtutis , non caufa vitii , quacunque
alia interpretatione , & rerum forfan judicata
rum au&oritate fublata deinceps perpetua le
ge inviolabiliter hoc obfervandum definitum
eft ),
24. Parens tenetur proli fubvenire ? reli 339
.‫ د‬a Religione , iifdem cafibus , quibus pro
,, les parenti , quos vide fuperiore dubio caf.4.
"" &. 5.
5. Parentes gravi obligatione tenentur in
"" ftruere liberos per fe , vel alios , in neceſſa
.‫ د‬nis moribus inbuantur , doctrinam Chriſtia
,, nam , feu Fidei rudimenta addifcant , pravo
"" rum confortia vitent , mandata Dei & Eccle.
"" fiæ obfervent , Sacramenta frequentent , a
,, peccatis abftineant , Az. Fill. Bon. lib. 2. Si
"" Occationes peccandi ab iis non avertant , vel
.‫ د‬in locis , aut domibus ſuſpe&is habitare per
"" mittant : Trull . t. 1. d. 3. n. 4. 3. Si confilio ,
"" vel exemplo malo depravent . 4. Si non ob
,, jurgent , puniantque diffolutos : moderate ta
"" moderate , v. gr. ut notabiliter lædantur . Sot.
" Sylv. Bonac. loc. cit. & d. 3. de contra&. q.
,, ult. p. 3.
"" 6. Tenentur etiam proli relinquere liberta
,, tem circa ele& tionem ftatus . Unde peccant
"" invitos ad matrimonium , vel Religionem co
,, gendo , vel abftrahendo . * ( Vide d. n. 335.
,, v. Præterea , & dicenda 1. 6. n. 850. in fin. v.
99 Dicit. ) Et quidem Trid. feff. 25. de Reg.
99 18. excommunicat cogentes ad Monafterium
"" filias .
7. Etfi frater fratri , vel forori , faltem in 340
extrema , vel quafi extrema neceffitate tenea
?? tur fubvenire lege tum charitatis , tum pie
99 tatis ; non tamen eft ea obligatio , quæ in
,, pendentia . V. Leff. lib. 2. cap. 31. num . 34.
,, Unde , fi profeffus eft in Religione non tene
,, tur egredi , ut eis fuccurrat . Trull. lib. z. 1
29 c. 2. d. 24. n. 8. ex Suar. &c. * ( Vide lib. 4.
99 n. 67. ) * .
Notandum tamen hic , quemvis in utroque
foro teneri , fi poffit , alimenta , & dotes præ
ftare fratribus , vel fororibus in eorum non fo
lum extrema , fed etiam gravi neceffitate . Ita
Salm. de IV. Præc. num.69. cum Azor. Trull.
Fag.
 Cap. II. De Quarto Præcepto . Dub. IV. 281

Fag. Barbof. Men. &c. Extendunt DD. doctri ,, jus defe&u fecuta refarcire ; nec licet illi
nam hanc ad fratres ex eodem patre natos , li ,, pupillo pecuniæ nimium ad ufus inutiles con
cet ex diverfa matre ; nam ifti ut utrinque con 99 cedere .
jun& ti in jure reputantur ex 1. Cum plures . §. » 3. Tutor ( uti & Curator ) tenetur confer
Cum tutor . ff. De adminiftratione Tutorum . Si ,, vare omnia jura , bona , & actiones pupilli
vero fratres , ficut fi forores , fint tantum ute "" vel minoris ) , & bona alias peritura ven
rini ex parte matris ; tunc eft obligatio eos a 99 dere , pecuniamque convertere in emtionem
lendi , fed non forores dotandi . 39 bonorum ftabilium , vel in cenfum , &c. prout
,, Quæres , an filius aliquando poffit a patre 99 fuerit utilius . Ibid, ex Rebell. p. z. lib. zz.
» privari hæreditate ? 9. 17.
341 ,, Refp. Poteft ex jufta caufa , alias non : 4. Si Tutor , vel Curator pecuniam pupil
"" eadem in teftamento debet exprimi . Auth. "" li convertit in fuos ufus , tenetur ad reftitu
22 Sed bodie . C. de Inoff. teft. Talis autem cen .‫ د‬tionem totius lucri ceffantis , vel damni e
,, fetur I. Ingratitudo ( nifi in gratiam patris ,, mergentis , quod inde accepit pupillus , vel
99 redierit , ipfumque poenituerit ante teftamen ,, minor , loc. cit. Rebell . q. 17.
,, tum conditum ) , ut fi affecit patrem gravi 995. Tenetur item ad reftituendos fru& tus
» injuria , vel ejus vitæ infidiatus eft , vel ma », deductis expenfis quos ex bonis pupilli
,, nus injecit , vel maleficiis fe immifcuit . Bon. " percipere poterat , & fua culpa non percepit ,
» d. 3. quæft. 7. p. 4. ex Cov. Sanch. Az. Mol. 39 Sylv. v. Tutor . §. 4. Reb. loc. cit.
" &c. II. Si novercam , feu patris uxorem co " 6. Tenetur nomina debitorum exigere , &
gnoverit carnaliter ; fi parenti furiofo , vel "2 debita pupilli perfolvere , ita tamen , ut ,
», carcere detento noluit fuccurrere , fidejuben ,, quantum fieri poteft , bono pupilli confulat .
,, do fi impedierit patrem teftari : fi bona pa » Sylv. Reb. ll. cc. Tab. ibid.
,, rentum dilapidaverit cum gravi ipforum di " 7. Tutor , vel Curator non poteft donatio
,, fpendio . III. Si filia minor 25. annis luxu ,, nes , vel remiffiones gratiofas facere de bo
,, riofam vitam elegerit , &c. Circa quas nota "" nis pupilli , quia non ad deftruendum , fed ad
" valere has caufas , quando filius aliunde ha " "" tuendum eft conftitutus , ibid. Excipe do
,, bet , unde vivat ; nam alimentis ad vitam ,, nationem remuneratoriam : fic enim poteft
" neceffariis privari non poteſt , cum debean "9 verb. gr. ftipendio debito pro liberali fervi
,, tur jure naturæ , quod a jure civili tolli non 39 tio aliquid addere ex liberali donatione
,, poteft . Bon. d.6. quæßt. 1. p. 6. §. 3. ex San "" Mol. Lugo d. 23. Se& t. 10. Sanch. Trullench.
,, chez , Mol. Az. Reg. Fill. Trull. lib. 4. c. 1 . "" lib. 7. cap. 17. d. 8. Vid. Dian, p. 8. t. 6.
"3 d. 3. & t. 2. lib. 7. & cap. 17. ( Secus de "" R. 17.
,, neceffariis ad ftatum . Salmanticenf. ibid. n. 99 8. Denique tenentur ( officio finito ) red
» 43. cum communi . Circa autem exheredatio ?? dere rationes , quia hoc onus eft commune
29 nem filiorum , vide de Contra& t, num. 948. & ,, eorum , qui bona aliena adminiftrant . Vid.
» 949. ) *. ,, Bonac. de con, d. 3. quæft. 19. p. 4. & infra
99 hoc libro t. 4. cap. 3. in appendice ad con
DUB I. U M III. » tractus .
:
Ad quid teneantur tutores , curatores , qui DUBIUM IV.
parentum funt loco?
Que obligatio Dominorum , & famulorum ,
" UTOR ( idem eft de curatore ) tenetur aliorumque Superiorum & inferiorum
?? TU curam gerere pupilli , ejufque bona ri erga fe invicem ?
,, te , & fideliter adminiftrare . Ratio eft : Quia
"9 in hunc finem conftituitur , & affignatur pu 342 Quid teneantur Superiores præftare ſubditis ?
" pillo patris loco . Quare , fi delinquat , vel An Principes teneantur eligere digniores
,, notabiliter fit negligens hac in re , peccat ad officia?
" graviter , & ad compenfationem damni , quod 343 Quid teneantur famuli præftare Dominis ;
» pupillus ex eo accepit , obligatur ( & fal 344 An famuli non impedientes furta rerum De
,, tem de dolo , & culpa lata ) : imo etiamfi mini , teneantur ad reftitutionem ?
,, tutoris officium exercet pretio ( quod ta 345 An famulus condu&tus ad annum , diſceden
,, men fi ab initio non eft conftitutum , cen do poffit petere Aipendium?
,, fetur fufcepiffe gratis ) , tenetur etiam de le 346 An agrotans teneatur pofteafamulatumfup
" vi culpa , Bonac. de contra&. d. 3. quæft. 19. plere?
· P.4. 347 An elapfo triennio poffit falarium_exigere ?
348 Quando famulus inferviens , nulla fatuta
Unde refolves. mercede , poffit exigere Ripendium?
349 Quando poffit mercedem fibi compenſare ?
» 1. Tutor tenetur tueri perfonam pupilli , 350 An Servi capti in bello poſſini fugere ad
"" dum opus eft , eumque bonis moribus imbue Suos?
,, re, & bene educare per fe , vel per alios .
"" Bon. loc. cit. "" ?
"" I. Tenetur bona_pupilli fideliter admini .‫د‬ curam famulorum , aliorumque 342
habere Domini
" ftrare , ideoque ( officium tutoris fufcipiens ) "" fuorum fubditorum . Patet ex 1. ad Timot."Si
,,
inventarium conficere , alioqui damna ex e » quis fuorum , &c. Et ratio eft , quia funt ipfo
» rum
 282 Lib. III. Tract . III. De
„ rum caput , & vices parentum gerunt , ideo.
,, que tenentur quodammodo ad eadem , ad
,, quæ parentes . Inprimis vero curare tenen
,, tur , quantum in ipfis eft , ut fervent præce
» pta Dei " & Ecclefiæ . Bon . dub. 16. quæft..
"" 1. part. 8.
Quar. hic obiter , an Principes fæculares te
neantur eligere digniores ad Officia fæcularia ?
Affirmant Salm. de IV. Præcept. n. 103. cum Sot.
Bann. Leff. Trull. &c. Negant vero Caj. Vafq.
Lugo &c. ibid. modo Officia non indignis di
ftribuantur: quia , ut ifti dicunt , hæc Officia
non pertinent ad juftitiam diftributivam , nec
funt bona communia , fed potius Regis , qui
fufficit , fi digne , non autem digniffime Rem
publicam regat . Utraque eft probabilis , fed
prima fententia probabilior , quia alias Refpu
blica grave pateretur nocumentum ; ob quod
motivum Lag. D. 34. licet n. 19. oppofitum fu
ftinuerit , tandem . 21. concludit regulariter
teneri Principes digniores eligere , excepto uno
vel altero Miniftro . An autem Reges poffint
Officia fæcularia vendere ? Negant Adrian. Ang.
Turr. Med. ap. Salm. I. c. n. 94. ex 1. Hec
lex ff. ad leg. Jud. de Ambit. ubi hoc expreffe
prohibetur . Affirmant vero Nav . Caj. Sot, Sanch.
Azor. &c. cum D. Th. Opufc. 21. ap. Salm. ex
n. 95. Modo venditio fit omnino neceffaria ad
utilitatem Reip. & modo vendatur moderato
pretio , ac dignis , & quantum fieri poteft di
gnioribus . Ceterum omnes cum D. Th. conve
niunt hanc venditionem non expedire ; intelli
ge de Officiis majoribus Magiftratuum , qui
bus datur juftitiam miniftrare ; non autem de
minoribus , quibus competit tantum eam exe
qui . Vide Salm. I. c.
99 1. Peccant domíni graviter 1. Si fine jufta
,, caufa impediant famulos , ne feftis Miffam
,, audiant ; vel fi feftis opera fervilia impo
o "" Mol. Leff. Azor. & Salm. n. 138. ac commu
"" nant : vel fi jubeant ea , quæ fine peccat fieri
,, non poffunt . Nav. c. 14. c. 2. Si peccandi oc
re ;
" cafionem permittant , cum poffint impedi
aut fi graviter delinquentes non corrigant "
ntes neceffaria ad falutem non
"" vel neglige
,, moneant , corripiant . Bon. I. c. * ( Commu
"3 niter cum Salm. de IV. Præc. n. 140. ) *
,, 2. Peccant item graviter I. Si gravibus in
juriis afficiant , diabolos , canes , &c. appel
13. lent . Bon. I. c. & Trull. 1. 4. c. 1. d. 6. li
"3 cet Dian. p. 7. t. 7. R. 47. excufet a peccato
, quod ex ira , & indeli
"" talem contumeliam
29 beratione foleat proferri * Et revera com
"" muniter be non babentur , ut graves injuriæ)
"
22. II. Si alimenta convenientia non præbeant
,, mercedem juftam ( dummodo fideliter fer
,, vierint ) non folvant , vel differant fine ratio
,, nabili caufa . Ibid. III . Si ante elapfum ter
"" minum temère domo expellant : in quo cafu
,, ( nifi graviffima ex caufa id fecerint ) tenen
tur ad folutionem integræ mercedis ( Ut
""
`Salm. n. 150. cum communi : nec famulus in
01
" jufte expulfus tenetur redire ad complendum
,, tempus ; intellige , fi tempus , conventionis fit
"" jam tranfa&tum & per ipfum non defuit , ut
,, compleret ; Tunc enim tenetur Dominus ad Sar
99. larium promiffum . Sed dubium eft , fi famulus
" caufa expulfionis nullum damnum paffus fuif
Quarto Præcepto Decal .
,, Jet , an totum falarium ei deberetur? In bos
" probabiliter opinari poffumus , juxta dicenda
‫ در‬n. 345. quod Dominus in panam injuftitiæ tes
,, neretur in confcientia folvere ei faltem majo
"" rem quam dimidiam partem Salarii , imo ut
, notat Leff. 1. 2. c. 24. n . 8. teneretur ex . Qui
" operas . 38. 1. 16. ff. Locati , totam mercedem
" tribuere ; Sed hoc dicimus , nonnifi poft fenten
99 tiam , juxta regulam omnium pœnalium . )
"" Leff. Azor. c. 14. q. 1. Fill. n. 117. Regin. Mol.
59 c. Efcob. t. 3. E. 9. 9. 33. IV. Si eum , qui
"9 liberos , aliofve domefticos verbis , exemplo ,
97 vel moribus pravis corrumpit , & reprehen
"" fione non emendatur , e domo non dimittant .
"" Nav. c. 14. Azor. Trull. d. 51. 2. 2. 1
,, 3. Herus non tenetur famulo infirmo ( quam. }
"" diu ægrotat ) dare falarium ; nifi in extrema , }
,, vel gravi neceffitate ( tunc enim debet ex cas
,, ritate ); imo fumtus in ejus curationem im
,, penfos poteft repetere : Mol . I. 1. t. 28. c. 4%
,, n. 8. Efcob. t. 3. c. 9. ⋆ ( Salm. ib. cum Mol. *
,, Azor. Leff. communiter n. 148. Vide diceida
"" boc lib. n. 864. ) *
92 Refp. 2. famuli , ceterique fubditi tenentur 343
,, fuis dominis , & fuperioribus aliquo modo ea
,, dem , quæ filii parentibus , nimirum amorem ,
,, reverentiam , & obedientiam præftare . Ratio
,, patet ex dictis , quia funt illis quafi loco pa
,, rentum . S. Th.2. 2. quæft. 103. Reginald. I,
23 20. n. 26.
Unde refolves.
99 1. Peccant famuli graviter . I. Si non la
,, borent , vel ferviant fideliter : tenenturque ad
compenfationem damni . Mol. Leff. 1. 1. c. 24
"" II. Si grave damnum inferant , vel inferri pers
,, mittant , cum poffint impedire . Nav. c. 14. n.
"" 22. Fill. tr. 28. 6. 3. 9. 10. Regin. I. c. * ( Ċum
,, ni. ) * Et quidem , fi damnum illud infera
"" tur five a confamulis , five ab extraneis in
,, rebus , quarum cura ipfis commiffa eft , a re
"" ftitutione non poffunt excufari . Mol. Leſſ. t.
19 2. c. 23. p. 30. n . 65. Fill. tr. 36. c. 9. q. 9.
99 n. 114. III. Si fine graviffima caufa difcedant
,, a Domino ante terminum elapfum ; ultra hune
,, vero manere non tenentur , etiamfi morbo im
,, pediti fervire aliquandiu non potuerint . Mo
" lin. 1. c. Regin. n. 517. Efcob. E. 7. n . 50.
"" IV. Si Domino in rebus magni momenti non
"" obediant . Bon. I. c.
Quæritur 1. an famuli non impedientes forta
rerum Domini , teneantúr ad reftitutionem ? Alii
univerfe affirmant , ut Renzi de IV. Præc. c. I.
4.21. de VII. Præc. Sect. 3. q. 25. cum Pontio ;
Dian. ( contra Reb. Mol. Bon. ) Quia at
dicunt ex ipfa ratione famulatus unicuique
famulorum videtur Dominus in cuftodiam res
fuas committere . Alii vero , ut Leff. 1.2. c. 13.
n. 75. Lugo de Juft . D. 19. Holzmann de Reft. n.
437. Salm. de 4. Præc. n. 138. cum Mol. Azor.
&c. communius , & probabilius diftinguunt &
dicunt , quod fi damnum fit a domefticis , & res
non fit famulis fpecialiter commiffa ad curam
ut tuendam omnino cum Buf. & communi ),
non tenentur famuli ad reftitutionem ; tunc enim
ipfi
 Cap. II. De Quarto Præcepto . Dub. IV. 283
ipfi peccant tantum contra caritatem , non au aut Epifcopi rogantur in fuam familiam admit.
1 tem contra juftitiam ; quia non obligantur ex tere ; tunc enim fufficit , fi Domini tribuant eis
juftitia res Domini a domefticis tueri . Secus victum , veftes , & habitationem , cum talis fit
tamen , furtum fiat ab extraneis , ut Salm. confuetudo . Ita Salm. ib. n. 135. cum Mol. Azor.
Loc. cit. cum communi , & Tambur. Dec. lib. 8. Trull. Villal. Fag. &c. Famulis autem , qui in
tract. 4. c. 3. §. 6. Qui addit in eo cafu unum ferviunt Magiftris , ut artes ab ipfis apprehen
quemque famulum teneri ad reftitutionem in dant , certe nullum falarium debetur . Salm. n.
folidum; quifque enim ipforum , cum poterat , 135. cum Azor. Mol . Reb. Fag. Nifi aliter fit in
tenebatur totum damnum impedire ; & fi ne ulu quoad aliquam artem ; ex notabilitate enim
quibat folus impedire , debebat faltem alios artis quandoque aliquid a difcipulo magifter ex
confamulos advocare ad furtum impediendum . pofcit , ut eft ars horologia conftruendi . Ex
345 Quær. 2. an famulus locans operas fuas ad an ignobilitate vero artis fæpe difcipulus debet ali
num , fi ante annum culpa fua difcedat , poffit quid a magiftro recipere , ut eft ars malleatoris ,
ftipendium petere pro tempore, quo infervit? &c. Videndum igitur eft juxta prudentum arbi
Affirmat communior fententia , contra Mol. ( nifi trium , quod ex uſu in qualibet arte obfervetur .
grave damnum inde domino evenerit ; quia fer ,, 2. Famuli non peccant , fi fuftentationem 349
vitus exhibita meretur utique mercedem fuam , "" vel mercedem juftam Domino negante , utan
quamvis non totam conventam ; unde tenetur ,, tur compenfatione occulta , Mol .loc. cit. Fill.
dominus folvere faltem parum minus dimidiæ "" tr. 36. c. 6. q. 3. dummodo tamen alius mo
partis ftipendii . Ita Az. p. 2. 1. 2. cap. 3. 9.6. "" dus non fit impetrandi ; nec vlus accipiatur ,
Fill. tr. 28. p. 2. c. 3. n.68 . Sylv. v. Famulus ; », quam debetur : neque fcandalum , aut aliud
4.6. & Trull. Dian. Fagund. cum Salm. de IV. ,, incommodum grave timeatur . Vid. Bon. de
n. 132 . "" reftit. d. 2. q. ult. p. 2. n . 16. * ( Hac tamen
346 Quæres 3. an famulus locans operas fuas ad " in re animadverte Prop. 37. inter damn, ab
annum , fi per menfes ægrotet teneatur operas " Innoc. XI. ) * .
fuas fupplere ? Minime ex comm, cum Salm. ib. 3. Similiter pro obfequiis , ad quæ non te
n. 133. cum Az. Bon. &c. quia promiffio tempori ,, nebantur , præftitis ( fi quidem illa non gra
determinato alligata eft . Salarium vero pro ,, tis , & liberaliter , fed animo mercedis exhi
tempore ægrotationis petere nequit , ut dictum "" buerint ) licere ex rebus domini accipere
cft fupra cum Buſ. n. 342. in fine , v. Herus . », compenfationem , quæ aliter obtineri non pof
347 Quær. 4. an famulus , elapfo triennio poft "" fit , docet Nav. c. 17. n . 108. Leff. I. C. Plu
quam difceffit a domino , falarium petere pof "" ra de his v. infra tr. 5. c. 1. d.4. & c. 3. d.
fit , & occulte. fibi compenfare ? Affirmant San "9 10. Bon. d. 5. q. 1. p . 8. * ( Nifi fponte fuas
chez de Matr. 1. 7. D. 37. n. 17. & Salm. n. 134. " operas auxiffent . Salm. n. 136. cum Mol. Sot,
cum Mol. Fag. Vill. & aliis ; quia , licet in fo " Dian. c. ) * .
ro externo famulus poft præfcriptionem triennii An autem famuli poffint conpenfare fibi fala
amittat actionem petendi falarium , ut dicunt rium pro majori opera præftita ? Vide dicenda
Cov. Med. & Llamas ib. ( contra Mol. ) _juxta n. 522.
legem Hifpanicam , five Bullam 33. S. Pii V. Notanda eft hic obiter illa quæftio ad praxim 350
qua pet biennium a fervitio præftito adimitur utilis , an fervi jufto bello capti licite poffint
famulo a& tio petendi falarium ; five juxta San ad fuos fugere ? Negant Mol. Sylv. Panorm. ¿
&tionem S. R. Confilii Neapolitani , junétis qua alii ap. Salm. de IV. Præc, n. 115. quia tales
tuor Aulis , relatum inf. num. 516. qua elapfis fervi cenfentur tanquam perpetuo ad fervitutem
duobus menfibus , poftquam famulus a Domino damnati , cum dominus jufte eos poffideat . Con
difcefferit , negatur ei facultas mercedem in ju trarium tamen communius & probabilius tenent
dicio petendi Attamen in foro confcientiæ fa Leff. 1. 2. c. 5. n. 24. Sot. Lug. Pal. Fill. Vasq.
mulus jus ad falarium femper retinet ; & domi quam plures cum Salm. n. 116. Ratio , quia
nus , fi certus fit non folviffe , femper ad folu tale jus Gentium faciendi fervos homines in ju
tionem teneri videtur ; tanto magis , quod in fto bello captos taliter acceptatum eft , ut ipfis
dicta Decifione ( pro noftro Regno emanata ) relicta fit fugiendi libertas . Et patet ex Inftit.
dicitur , actionem denegandam effe famulo non 1. 2. tit. 1. de Rer. divif. ubi n. 17. de iktis di
præfcriptionis ope , fed vi præfumta folutionis . citur : Qui tamen , ſi evaferint noftram potefta
Hoc vero intelligendum , fi famulo moraliter tem , & ad fuos reverfi fuerint , priftinum fla
conftet Dominum non legitime præfcripfiffe ; tum recipiunt .
nam fi alias Dominus præfcripfiffet folutionem
per triennium cum titulo , & bona fide , eo ca DUBIUM V.
fu nec Dominus teneretur folvere , nec famulus
poffet falarium fibi compenfare , etiamfi certus Ad quid teneantur Conjuges erga se mutuo ,
effet de folutione non fata ; quia Dominus tunc vi bujus Præcepti ?
ratione præfcriptionis acquifivit jus non folven
di , juxta dicenda infra n. 517. 351 Ad quid teneatur uxor erga virum?
348 Quær. 5. an famulus nulla ftatuta mercede in 352 An uxor nobilis teneatur officia viliapræftare?
ferviens poffit juftum ftipendium ( faltem infi 353 An teneat paƐtum pro uxore non mutandi
mum ) petere , vel occulte furripere ? Diftingue ; domicilium? An autem uxor teneatur fea
fi dominus hujufcemodi famulorum operas con qui virum in exilium?
ducere folebat , affirma . Secus , fi non : quem 354 An mortuo viro , teneatur uxor folvere de
admodum accidit cam pueris , quos Nobiles , bita contracta ad alendam familiam?
355 Quid
 284 Lib. III. Tract . III. De Quarto Præcepto Decal.
355 Quid teneatur uxor reftituere filiis primi
matrimonii? ·
356 Quomodo peccet vir in uxorem ?
351 99 ESP. Uxor in iis , quæ fpectant ad do
"" REmus gubernationem , & bonos mores , te
,, netur obedire marito ; hic vero uxorem , non
"" ut fervam , fed ut fociam tractare . Ratio eft
,, quia maritus eft caput , & uxor commem
,, brum . Nav. c. 14. n. 20. Trull. Filliuc, t. 28.
» C. 9. n. 144. & comm.
Unde refolves .
1. Conjuges peccant . I. Si debita inten
,, tione non contrahant matrimonium . 2. Si
"" fine difpenfatione prætermittant proclamatio
,, nes . 3. Si Sacramentum matrimonii in ftatu
» peccati mortalis recipiant . 4. Si utantur ma
», trimonio contra naturam vel modo indebito ,
» vel cum periculo abortus . 5. Si debitum fine
» jufta caufa negent . 6. Si cum periculo pol
" lutionis ta& tus habeant impudicos .
2. Peccat graviter uxor . 1. Si maritum
"" rixis , vel aliter verbis ad gravem iram , vel
,, blafphemiam provocet . Fill. loc. cit. n. 145.
,, & Bon. 2. Si quod notabile expendat contra
"" voluntatem viri , & confuetudinem femina
"" rum fimilis ftatus , nifi tamen ex parapherna
,, libus , fi habet . 3. Si , fpreto viro , fibi im
,, perium vendicet . 4. Si nolit fequi virum do
,, micilium mutantem , dummodo poffit fine pe
,, riculo vitæ , & falutis , & contrarium non
,, fint pati ; & maritus poft nuptias non fit fa
99 &us vagus . Navarr. Tolet. Bon. p. 7. V. in
,, fra t. 5. c. 1. dub. 5. Si fine fufficienti indicio
"" male judicet de mariti continentia . 6. Si fine
,, jufta caufa debitum neget : v. infra 1.6. 7. Si
,, fe ingerat in adminiſtrationem domus fine ju
,, fta caufa , qualis eft , fi v. gr. maritus prodi
" gus bona familiæ dilapidet . Sylv. Truli, c. 1.
"" d. 4. n. 18. * (Vel fi fit incurius , vel minus
", aptus ad familiam gubernandam . Elbel t. 2.
" Conf. 21. cum Fill. Gob. & Henno ) * .
352 Quær. 1. an uxor nobilis teneatur præftare vi
ro præcipienti officia vilia , v. gr. cibos condi
re , verrere domum &c. ? Affirmant Ang. Tiraq.
c. Sed probabilius negant Sanch. de Matrim.
1.6. D.6. n. 14. Salm. de IV. Præc. n. 59. cum
Sylv. Garc. Fag. &c. quia uxor eft focia , & ideo
non tenetur præftare famula opera , quæ ipfam
dedecent . Et fi ipfa præftaret , poffet fibi com
penfare , ut ajunt .
353 Probabilius valet pa&um non mutandi domi
cilium , nolente uxore , ut Sanch. de Matrim.
1. 1. D. 40. n. 2. cum Lop. Pal. &c. contra alios .
Sed hoc intelligendum , nifi nova & gravis cau
fa fuperveniat . Sanch. n. 23. Sairn, de IV. Præc.
n. 61. cum Nav. Sylv. Fag. &c.
Quær. 2. an teneatur mulier fequi virum mif
fum in exilium ? Negant Henr. & Bartol. apud
Salm. ib. n. 62. quia non tenetur uxor innocens
viri poenam fubire . Sed probabilius affirmant
Salm.ib. & Sanch. lib. 1. D. 41. n. 11. cum aliis ;
quia tenetur uxor fufferre non poenam , fed in
fortunium viri . Et idem dicunt Salm. & Pal. fi
vir alicubi excommunicetur . E converfo dicunt
Salm. cum eifdem DD. quod , fi mulier neceffi
tate coa& ta mutet domicilium , vir comitari eam
debet .
Quar. 3. an uxor , mortuo viro , teneatur ex 354»
bonis dotalibus folvere debita contracta ad a
lendam familiam ? Prima fententia affirmat , fi
vir erat pauper , dum debita contraxit , fecus fi
locuples , quia pauper non tenebatur alere uxo
rem , ergo tenetur ipfa folvere quod converfum
eft in fui utilitatem . Ita Fag. Bart. Lupus , ←
alii apud Sanch. 1. 9. D. 4. n. 5. Secunda vero
probabilior fententia negat , five vir fuerit pau
per , five locuples ; Ratio , quia actio credito
rum repetendi mutui facti eft perfonalis , fcil.
tantum contra virum ; & licet in viro ratione
inopiæ fufpenfa erat obligatio uxorem alendi ,
non erat tamen extin& ta , quare fi ex mutuo a
luit , fuum debitum præftavit . Ita Sanch. n. 29.
Salm. de IV. Præc. n.64. cum Mol . Trull. & Bon.
qui tamen limitat , fi vir contraxerit debita no
mine uxoris , vel ipfa fciente ; vel fi vir prote
ftatus fit nolle , ftante fua inopia , gratis , eam
alere . Et quod dictum eft hic de alimentis u
xoris , dicit etiam de alimentis filiorum ; ut
Salm. loc. cit.
Quær. 4. an uxor ad fecundas tranfiens nuptias 355
debeat filiis primi matrimonii refervare quicquid
a primo viro accepit , retento tantum ufufru
Au? Affirma ex Auth. Ex teftamento , & Auth.
In donat. C. de Sec. Nupt. fi accepit titulo lu
crativo , fecus tamen , fi onerofo , vel fi acce
pit ab extraneo . Et ideo dicitur refpe& tu viri
de rebus donatis a prima uxore . Sanch. lib. 6.
D. 41. Salm . n. 66. cum aliis .
3. Peccat graviter maritus . 1. Si verbis 356
,, contumeliofis , vel infamatoriis afficiat uxo
,, rem . ( Et tale peccatum effet duplicis ma
⭑ 2. Si impediat il
" litie , ut Salm. n. 67. )
"" lam circa præcepta Dei , vel Eeclefiæ fine ju
"" fta caufa . Sayr. 1.7. c.7. Nav. c. 14. Si vere
,, impediat etiam fine caufa circa ea bona , quæ
"" confilii tantum funt , ut eft Confeffio , Com
,, munio , &c. communiter tantum peccat ve
,, nialiter , nifi conftet , quod illa magnam ex
,, iis utilitatem percipiat . Sayr. Fill. Bon. q. 1.
" P. 7. Frull. 3. Si cædat graviter : moderate
,, tamen caftigare verbis , vel etiam ex gravi
,, caufa moderatis verberibus , habita ratione
,, conditionis , & ftatus , quandoque poteft .
" (Confentit buic Elb. Conf. 21. num. 588. cum
,, Gob. ) 4. Si alimenta neget , nifi tamen uxor
" a confortio mariti propria culpa difcefferit .
» (Vel nifi adulterium commiferit , ut Sanch. de
"" Matr. i. 10. D. 8. n. 25. Pal. de Sponf. D. 3.
" p.6. §. 5. Croix lib. 3. p. 1. n. 714. Nequit
,, autem vir retinere dotem uxoris adultere , fi
" difcedat ab ea ante fententiam propria autori
"" tate : quamvis ipfe poffit uxori repetenti dotem ,
» opponere exceptionem adulterii , & petere , ut
» fibi applicetur , prout probabilius dicit Croix
"" n. 716. cum Abbat . & Pal. contra Sanch. ) 5. Si
,, negligit gubernationem domus , & rem fami
"" liarem . 6. Si uxori non cohabitet , vel fine
,, jufta caufa diu abfit . 7. Si , cum poffit , ali
,, menta non procuret . V. Fill. n. 140. & 141.
"" Nav. c. 14. n. 19. Tol. lib. 5. c. 2. Sanch. lib.
‫ ور‬10. de Matr. diſp . 18. n. 16. Bon. P.7.
DU.
 Cap. II. De Quarto Præcepto . Dub. IV. 285
pulo celebrare . Vide Tom. II, lib, 6. numer.
DUBIUM VI. 323.
5. Docere populum concionando , arguen- 360
Que obligatio Parochorum erga fuos? ,, do , &c. per fe , vel per alios . Tol, lib. 5.
,, cap. s. Poffev. Barbof. Trull. II. cc. * ( Vide
357 Ad quid teneantur Parochi circa refiden 99 dita de 3. Præcept . num. 269. v. Hic obiter .
tiam ? "9 Pariter Superiores Religionum etiam tenentur
358 Ad quid circa Sacramenta miniftranda , " prædicatione pafcerefubditos , tamquam eorum
præfertim tempore peftis ? Paftores , Elbel Conf. 21. num. 582. cum Hen
359 An teneantur celebrare pro populo? 93 no ) .
360 An concionari , & populum inftruere , &c. 5. Tenetur fingulis diebus dominicis , & fe
( de quo vide etiam di& ta n. 269. Quomo 99 ftis folemnibus populo doctrinam Chriftianam
do Parochi teneantur corrigere fubditos ? ,, explicare , per fe , vel per alium , ut conftat
Dub. I. An ad id teneantur ex caritate , "" ex Trid. ſeſſ. 24, c.4. de Ref. idque fub gra
vel ex juftitia ? Dub. II. An teneantur in 23 vi obligatione etiam juris divini , ob fummam
quirere mores fubditorum ? Dub. III. An ,, neceffitatem , propter quam eos ab Epifcopis ,
1 teneantur non deferere oves etiam cum pe ,, aliifque Prælatis ad id cogi poffe fub pœna
riculo mortis? ,, excommunicationis ( omnefque alios , ut eam
,, audiant , difcant & fciant ) docent Trull. I. 1.
99. c. I. d. 5. n. 7. 8. Bald. t. 2. lib. 1. d. 48.
357 ».‫ د‬RESP no .tenetur
Curatus. , 1.five divi
in jure Paro
Parochus
Refidere " Sanch. Pal. Barb. &c. * ( Bene autem poteft
"3 chia Trid. feff. 23. cap. 1. de Ref. Barb. de " buic obligationi doctrinam Chriftianam expli
,, off. Paroch. c. 8. n. 1. alioqui in confcientia ,, candi per alium fatisfacere , Trull. & Led.
99 fructus non facit fuos , teneturque pro rata " ap. Salm. Tr. 21. c. 2. n. 55. ) *
99 abfentiæ reftituere fabricæ Ecclefiæ , vel cau 6. Tenetur infirmos vifitare , pauperum cu
19 fæ piæ . Poteft tamen ex jufta caufa , & li " ram habere , peccata corrigere , &c. de qui
,, centia Epifcopi ad breve tempus abeffe . V. "" bus Poff. Reg. tom. 2. 1, 20. c. 5. Sect. 3. Barb.
"9 Nav. c. 5. Azor. t. 2. lib. 2. c. 4. Poffev. Barb. 26.7. vide fupra .
" Trull. 1.4. c. 1. d. 8. * ( Quoad refidentiam , Parochi ( & tanto magis Epifcopi ) tenentur
.. vide dicenda de Benef. 1. 4. n. 121. & 123. ) * fub gravi corrigere oves , in peccato mortali vel
99 2. Tenetur adminiſtrare Sacramenta * ( Non ejus proximo periculo exiftentes , etiam cum di
folum in neceſſitate extrema , fed etiam gra fcrimine vitæ ; & non folum in extrema " fed
,, vi , Salm. Tr. 21. de Carit. c. 6. n. 33. cum etiam in earum gravi neceffitate , femper ac
99 S.Th. & communi . Et ibi addit Bon, teneri adeft fpes emendationis . Ita communiter Bon.
99 Parochum etiam inquirere graviter indigen D.3. 9.4. P. 4. num . 5. cum Val. Mald, & Reg.
tes) *. Quoties , & quanto cum periculo , v. item Viva de4. Præc. q. 21. art.6. n. 12. Mazz.
,, infra , & Bon. tract. i . d. 2. q. 3. p. 2. Poſſev. tom. 1. p. 458. Salm . tr. 21. c. 6. n. 33. cum Suar.
"" Barb. ll. cc. ( Quoad Sacramentum Pani Con. & Trull. Vide etiam di&a lib. 2. num. 40.
"" tentiæ , vide Bufemb. de Panit. lib.6. n.623. Præterea Parochi tenentur cum quocunque in
" Refp. 2. 3. Quoad Euchariftiam autem , te commodo auferre fcandala ; unde fi aliquis fub
"" netur miniftrare quoties ; oves rationabiliter pe ditorum fit incorrigibilis , fed fuo pravo exem
" tunt . Vide Bufemb. de Euch. di& t . lib. 6, n. plo fit aliis occaſio ruinæ , tenetur Parochus tale
„ 253. & 254. Tempore autem peftis probabile damnum impedire , faltem Epifcopum certioran
" eft non teneri miniftrare Euchariftiam cumpe do , non tantum femel , fed quoufque fcandalum
" riculo vita . Vide de Euchar. eod. lib. 6. n. perfeverat , & fpes effulget , ut illi occurri poffit .
» 233. ) * Sed dubitatur I. An ad id Paftores teneantur
358 3. Orare pro populo , & celebrare , ut po ex caritate vel juftitia ? Suar. & Tapia apud
‫ در‬pulus audiat Miffam : quam etiam teneri eum Salm. loc. cit. 7. n. 58. cenfet teneri folum ex
.‫ د‬eidem applicare diebus faltem feftis , & ali charitate . Sed probabilius tenentur ex juftitia ,
,, quot_aliis , docet Tol. lib. 3. cap. 5. Sed ne ut fentiunt Ronc. de Char. Quæft. IV. q. 1. Holz.
" gat Suar. Con. in 3.p. quæft . 83. art. 1. cum eod. tit. n. 192. tr. 6. D. 3. p.7. ».8. cum Cajet.
,, nullo jure id cautum fit . V. Bon. quæft. ult. & Con. Salm. I. c. cum Sanch. Val. Dian, &
39 Barb. loc. cit. Trull. Ratio , quia ad hoc utique a Communi
359 Nota hic , quod a SS. Pontifice Benedi& to tate ftipendium Paftoribus tribuitur , ut fingulo
XIV. ex Epiftola Encyclica edita anno 1744. rum procurent falutem, & proinde vitia corrigant.
ftatutum eft quemcumque Parochum , five ha Dubitatur II. An Paftores teneantur inquire
bentem , five non congruos reditus , teneri omni re mores fubditorum ? Refpondetur_affirmatives
bus Dominicis , & feftis diebus applicare Mif ex communi fententia , ut docent_D. Tb. n. 2.
fam pro populo , Et quamvis conceffum fit ali 9.33. art. 2. ad 3. & Salm. cum Laym. Cajet.
cui Parocho , fi aliter vivere nequeat , applica Soto , Ledefm. Villal. &c. Ratio , quam tradit
re Miffam pro eleemofynam præbente in die D. Thomas , eft , quia illi qui fpecialem obli
bus feftis ; fancitum eft tamen , ut debcant ipfi gationem habent incumbendi faluti alicujus cer
in aliis diebus ferialibus Miffas pro Populo fup tæ perfonæ , ficut habent Paftores erga fingu
plere . Et quoad Vicarios feu Economos Ec las fuas oves , tenentur non folum corrigere
clefiarum vacantium , data eft facultas Epifco delinquentes , fed etiam profpicere , an obliga
pis affignandi eis congruam fructuum portio tioni fuæ fatisfaciant . Secus vero dicendum de
nem, ut pariter poffint diebus feftis pro Po aliis , qui generalem obligationem habent erga
pro
 286 Lib. III. Tract. III. De Quinto , & Sexto Præcepto Decal.
proximos , iftis enim fufficit corrigere eos tane
tum quos lapfos vel in proximo periculo labent
di animadverterint .
Dubitatur III. An Epifcopi & Parochi te
neantur non deferere oves etiam cum periculo
mortis ? Refpondetur cum D. Th. 2. 2. q. 185.
art. 5. qui fic docet : Ubi fubditorum falus exi
git Paftoris præfentiam , non debet Paftor perso
naliterfuum Gregem deferere , neque propter ali
quod commodum temporale , neque propter ali
quod perfonale periculum imminens , cum bonus
Paftor animam fuam ponere teneatur pro ovibus
fuis . Sic enim habetur in Joann . c. 1o. & hæc
verba non folum confilium , fed etiam præce
ptum continent , ut re& te probant Sulm. tr. 21.
6.2. n. 76. ex c. Scifcitaris , 7. q. 1. ubi clare
hoc exprimitur . Si vero ( fubdit S. Th. ) ſubdi
Forum faluti poffit fufficienter per alium provide
ri , tunc licet vel propter aliquod commodum Ec
clefiæ , vel propter perfonæ periculum , Gregem
deferere , Quænam autem fint caufæ excufantes
Parochos a refidentia ? Vide lib. 4. n. 125. In
fuper notandum 1. quod Epifcopus , cum fufci
pit regimen füi Epifcopatus , debet ( ut præci
pit Concil. Trident. Seff. 24. c. 16. de Ref. ) ra
tionem exigere a Vicario Capitulari de omni
bus ab eo geftis tempore vacationis . Notandum
2. teneri Epifcopum ex eodem Trid. Seff. 24.c.
3. de Ref. quam celeriter poteft fuam Dioecefim
vifitare ; & in vifitatione nihil poffe accipere ,
nifi victualia . Ibi fic dicitur : Epifcopi propriam
Dioecefim per feipfos aut fi legitime impeditifue
rint , per fuum generalem Vicarium , aut vifita
torem , fi quotannis totam propter ejus Vatitudi
nem vifitare non poterunt , faltem majorem ejus
partem , ita tamen ut tota per ſe vel per visita
toresfuos compleatur , vifitare non prætermittant .
Deinde additur : Studeant quam celerrime , de
bita tamen cum diligentia , vifitationem abfor
vere ... Interimque caveant , ne ipft , aut quif
quam fuorum procurationis caufa pro vifitatio
ne, Oc, nec pecuniam , nec munus quodcumqué
fit , etiam qualitercumque offeratur , accipiant ;
won obftante quacunque confuetudine etiam im
memorabili ; exceptis tamen victualibus , quæfibi
ac fuis frugaliter pro temporis tantum neceffita
te, & non ultra erunt miniftranda , Sit tamen
-in optione eorum qui vifitantur , fi malint ſolve
re quod erat ab ipfis antea folvi , certa pecunia
taxata , confuetum ; falvo item jure conventio
num antiquarum cum Monafteriis , aliifve piis
locis, aut Ecclefiis , non Parochialibus inito,
quod illafum permaneat . Quod fi quifquam ali
quid amplius accipere præfumpferit , is præter
duplici reftitutionem intra menfem faciendam ,
his etiam panis &c.
DUBIUM VII.
Que obligatio Præceptorum Eg
difcipulorum?
368 99
,, dagogis ) & difcipulos eft quodammodo
‫ در‬eadem obligatio , quæ inter parentes , & lis
"> beros ,
Unde refolves .
,, . Difcipuli peccant i . Si præceptoribus ,
‫ & در‬Prædagogis non exhibeant honorem & re
5, verentiam . 2. Si non obediant in rebus per
,, tinentibus ad ftudia , & bonos mores . 3. Si
"7 eos conviciis , vel contumeliofis verbis tra
,, ducant . 4. Si negligenter ftudeant , fchola
,, rum , aut Audiorum tempore lufui vacent ,
93 vel otio . 5. Pecunias parentum dilapident,
, vel inutiliter expendant . 6. Malo fine ftu
" deant . 7. Gymnafii fui leges , vel Academiæ
" ftatuta ( fi quidem ea ad peccatum obligent )
11 non fervent . 8. Scientias fuperftitiofas , aut
99 vetitas addifcant , vel libros prohibitos le
gant. 9. Stipendium debitum do& tori fuo non
"" folvant , cum poffint . V. Nav, cap. 23. & 25.
"" Fill. tr. 28. part. 2. c. 10. q. 1.
,, 2. Magiftri , & Pædagogi peccant 1. Si pec- 362
,, cata difcipulorum diffimulent , & non corri
" gant , quando poffunt . 2. Profectum eorum
" in literis non fedulo promoveant . 3. Non do
,, ceant bonos mores . 4. Si ex propofito falfa
,, doceant ut vera , vel fuperftitiofa , & faluti
,, noxia . 5. Non ftudeant ipfi , ut officio fatis
", faciant . 6. Si ftipendium exigant majus ju
„ fto , vel quam Gymnafii leges , aut confuetu
do permittant . 7. Doctoratus infignia negent
,, dignis , indignis conferant , quod Navarr. di
" cit effe mortale ; præfertim in Theologia ,
9, Jure Canonico , Civili , & Medicina : nam in
" Philofophia forte veniale tantum effe cenfet
" Cajet. verb. Doctor. 8. Si difcipuli malo fint
,, exemplo . 9. Si malis moribus imbutos , & qui
" aliis perniciofi funt , ad fcholas admittant ,
, vel ex iis non dimittant V. Trull. lib.q. c.
29 1. d. rr.
TRACTATUS IV.
De quinto & fexto Peæcepto .
C A P U T I..
Quid Quinto Præcepto probibeatur ?
Non occides .
363 Que fint pœne mandantium homicidia per
Affaffinos?
364 An eafdem incurrant ipfi Aſſaſſini?
365 De agitationibus taurorum .
"" ROHIBETUR hominis occifio , mutila- 363
» PRtio O , verberatio , aliaque fimilis afflictio
.‫ د‬injufta ; de qua quæritur & quando fit in
» jufta .
Adnotandum hic obiter ex cap. Pro bumani
de Homicidio , in 6. quod mandantes occidi Chri
fendentes , aut occultantes , ipfo facto incurrunt
excommunicationem , ac depofitionem ab omni
dignitate , officio , & Beneficio . Infuper per d
cap. Probumani , tales habentur tamquam ban™
niti ;
 Y
Cap. I. De Quinto , & Sexto Præcepto . Dub. I. 287
miti ; ita ut amittant omnia fua bona , & datur 371 An liceat macerationibus vitam fibi mi
facultas cuilibet eos necandi . Intelligendum nuere ?
hoc tamen eft poft fententiam declaratoriam , 372 An fit obligatio ad fervandam vitam uti re
ad quam autem emanandam fufficiunt taptum mediis extraordinariis , vel nimis duris?
probabilia argumenta . Ita enim habetur in fine 373 An aliquando liceat fe mutilare?
d. c. ubi dicitur : Et poftquam probabilius con 374 An liceat pueros caftrare ?
Aiterit argumentis aliquem fcelus tam execrabile 375 An qui occidit feipfum poffit Sepeliri in loco
commififfe , nullatenus alia fententia adverfus facro?
eum requiratur. Intellige non requiri aliam fen
tentiam deciforiam ; Ita Molina Bann. Gom. Fa .. ESP. Abfque divina au&oritate non licet 366
rin. & alii ap. Salm. de V. Præc. c. 1. n. 190. "" feipfum directe , & ex intentione occi
Advertendum vero hic eft 1. quod ifti poft 99 dere . Ratio eft , quia eft contra caritatem
fententiam declaratoriam , ut dictum eft fupra ,,, fui , & fit injuria Reip. & Deo , qui eſt ſo
ipfo facto excommunicationem incurrunt , & pri "" lus directus , & abfolutus Dominus humanæ
vantur dignitatibus , & beneficiis , quæ ipfo jure „, vitæ . ( An occidens feipfum peccet etiam
vacant , ut Azor. & Gonzal. ap. Salm. ibid. n. „, contra jußitiam ? Affirmant Salm . de V. Præc.
191. Advertendum 2, quod folo mandato prædi 99 C. 1. n. 111. cum Leff. Bann. Sed negant ibid.
1 tæ pœnæ incurruntur , cum in d. cap. dicatur :
& » n. 110. Lugo Nav. Fagn. &c. ) * .
Quanquam mors ex hoc forfan nonfequatur . Et 99 Dixi 1. abfque qu& toritate divina , propter
ita Mol. Cov. &c. ap. Salm. d. n. 191. .. Samfonem , & quofdam Martyres , qui feipfos
364 Dubium tamen eft , an etiam Aſſaſſini incur ,, occiderunt , vel ex divina fpiratione , vel in
rant præfatas poenas , cum textus tantum man " culpata ignorantia , Dixi directe , quia indi
dantibus eas imponat ? Prima fententia affir ,, re& te quandoque licet fe occidere , hoc eft ,
mat , quia Affaffini proximius ad homicidium ,, aliquid facere , vel omittere , ex quo præter
concurrunt ; unde ex identitate motivi ifti et "9 intentionem mors certo fequatur : quia præ
iam comprehenduntur . Tanto magis , quia Pon ,, ceptum confervandi vitam , utpote affirmati
tifex ideo expreffe ipfos non comprehendit , ,, vum , non femper obligat , fed poteft omitti
quia ibi loquebatur de Affaffinis infidelibus , ,, propter bonum finem , neceffitatem , vel ma
quibus non poterat poenas imponere . Ita Salm. gnam utilitatem . S.Thom. 2. 2. q.64. Vide .
ibid. n. 188. cum Farin. Barbof. Gom. & aliis . "" Fill. hic tr. 29. c. 4. q. § . 6 Becc. 2. 2. t. 3.
Notant autem Salm. n. 193. cum Alciat. Gabr. » 6. 7. q.8.
Farin. &c. non cenferi Affaffinos , nifi qui ho
micidium patrant cum pacto , ut mandans ali Unde refolves .
quid temporale eis perfolvat . Secunda tamen
fententia cum Caj. Nav. Suar. Azur. Fagund. ,, 1. Miles poteft , imo tenetur perfiftere in
Sylv. & apud Salm. n. 187. probabilius negat , ‫ در‬ftatione , etfi moraliter certus fit fe occiden
tum quia poenæ non funt extendendæ , tum quia ,, dum , C. Lugo d. 10. q. 1. * ( Ob magnum bo
textus loquitur de iis , qui per Affaffinos infi " num commune , vel ob Specialem obligationem
deles occidebant Chriftianos ; unde motivum lc "" ex pacto vel officia , quam babet miles , Gu
gis formaliter diverfum apparet . "" bernator , Epifcopus , Parochus , licite poffunt
365 Notandum hic quod S. Pius V. fub excom "" & tenentur mortem perferre . Elb. n. 10. Salm.
municatione ipfo facto prohibuit Principibus , 39 de Ref. cap. 2. n. 33. ) * Item poteft ad ever
ne permitterent agitationes taurorum , five fe "" tendam turrim hoftilem aut perdendos ho
rarum in foro ; & fingulis Chriftianis , ne cum ftes , pulverem incendere , etfi fciat fe ob
illis congrederentur , item Clericis , ne talibus 99 ftruendum ; uti & navem mergere , vel incen.
fpectaculis affifterent . Clemens tamen VIII . po "" dere , ne hoftis ea potiatur cum gravi Rei
ftea has poenas abftulit pro Regnis tantum Hi „ pub. damno , ut docent Leff. lib. 2. cap.9. n.
fpaniarum quoad omnes , exceptis Religiofis . ,, 32. Fagund. t. 1 , l. 5. c. 11 , * ( Et Salm. de
V. Salm. de V. Præc. c. 1. n. 20. "" V. Præc. c. 1. n. 123. cum Bon. Trull. &c. )*
,, Similiter licet fe objicere telo , vel iui ad
DUBIUM I. "" fervandam vitam Principis , amici ad mor
,, tem injufte damnati vicès fubire : Leff. 1. 2.
An aliquando liceat occidere , vel muti ,, c. 9. n. 30. vel in naufragio tabulam cedere ,
lare femetipfum . ,, ex Tol. Leff. loc. cit. Lopez P.1 . c.95. * ( Et
iamfi tabula jam fit capta , ut contra Sotum ,
366 An liceat directe occidere ſeipſum , & an in ,, Rodr. c. docent Sylv. ap. Tourn. tom. 3. P.
directe ? ,, 278. v. Gravior , & Salm. de Reft. c. 2. n. 34.
367 An liceat Se exponere periculo mortis ad vi ,, cum aliis , quos infra reperies citatos n. 971 .
tandam mortem duriorem , &c . ? An liceat "" v. Hoc: Ex D. Thom. qui in 3. D. 29. art. 5.
navim incendere cum periculo mortis ? "" ad 3. dicit , quod tradere feipfum morti pro
368 An virgo teneatur pati potius mortem , quam ,, pter amicum , eft perfectiffimus actus virtutis ;
violari? "" unde hunc acum magis appetit virtuofus ,
369 An liceat Reo ex præcepto Judicis fe occi " quam vitam propriam corporalem . Recte an
dere? An baurire venenum ad experien ,, tem advertit Sylvius eum non poffe , ad ta
dum antidotum ? · "" bulam cedendam , fe projicere in mare , quia
379 An liceat Carthufiano abftinere a carnibus "" nemo poteft pofitive fe occidere . Hinc neque
etiam in neceſſitate extrema ? " ad baptizandum puerum poteft quis fe in flu
» mon
 288 Lib. III. Tract. IV. De Quinto , & Sexto Præcepto Decal.
, men projicere , ut Tourn. p. 281 . ) * Item fer
,, vire pefte infectis , vel ad tugiendum incen
29dium ex alto fe præcipitem dare , cum cer
,, to periculo mortis . Leff. & Fill. I. c. Laym.
" cap. 1. num. 3. Cardin. Lugo difp. 10. felt, 1.
"" * ( cum Salm. num. 35. ) ⋆ Ubi tamen ever.
99 Gonem illam turris , & combuftionem navis
"9" ( quidem nulla fit fpes evadendi ) timi
,, de , & nonnifi ex graviffima , v. gr. boni pu
,, blici caufa , videtur concedere . Vid. n. 51.
19 52. &c. Malderum tr. 3. c. 1. dub. 19. Dian.
9, P. 5. tr. 4. R. 26. Fagund. p.5. cap. 11. n. 6.
" & feq.
,, 2. Ethi Virgini non liceat ad caftitatem fer
» vandam directe fe occidere , licet tamen ei
"" certo periculo mortis fe exponere , etiam pro
» fola integritate corporali , licet rationabiliter
,, præfumeret , fe non confenfuram ; quia inte
» gritas ifta magni æftimatur . Vid. Laym. c. I.
» num. 3.
1.36% Hinc Quar. I. An liceat fe occidere ob vi
tandam mortem duriorem ? Refp. Directe fe oc
cidere nunquam licet ; & fi homines veneran
tur aliquos qui hoc fecerunt , dicendum eos fc
ciffe ex Divino inftinétu . Ita communiter DD.
quicquid dixerit S. Hieronymus in c. 1. Joann.
relatus in cap. 2. 23. 9 5. ubi legitur : In per
fecutionibus non licet propria perire manu , ab
fque eo ubi caftitas periclitatur. Verum illud
abfque eo explicari poffet , fcil. neque excepto
cafu quo caftitas periclitatur , ut explicat Laym.
Licet vero fe indirecte occidere , puta fi quis
fe ejiciat per feneftram , ut effugiat incendium ,
præfertim fi adfit aliqua fpes mortem evaden
di , ita cum Bufemb. ut fupra docent Lugo D.
30. n. 50. cum Leff. Tourn. Contin. tom. 3. pag.
425. v. Secundus , & Sporer de V. Præc. cap. 3.
num . 24. Ac Elbel num. 13. hoc permittit etiam
reis detentis in carcere ad evadendam certam
fententiam mortis , vel etiam carcerem perpe
fuum , ut n. 16.
Quær. II. An autem liceat navim incendere
cum evidenti periculo vitæ , ne illa veniat in
manus hoftium ? Negat Renz. de V. Præc. c. 2.
9.3. cum Diana ex D.Thom. 2.2 . q. 64. art. 5.
Sed affirmat Lugo n. 52. cum Leff. licere , fi fit
aliqua fpes faltem modiciffima vitandi mortem ,
vel etfi mors fit certa , vitari tamen expediat
damnum publicum . Dicit autem Mazzott. de
Reft . ob Homic. cap. 1. cum Buſemb. hic num, 2.
poffe virginem ad fervandam calitatem ab
invafore , fe conjicere in certum periculum
vita , fed non mortem certam : Quod non im
probabile videtur , cum ob bonum virtutis non
dubitent DD. communiter afferere , quod liceat
vitam periculo exponere , v. gr. cedere tabulam
in naufragio amico naufraganti , ut n. anteced.
366. dicunt Bufemb. cum Léff. Tol . & Salmant.
cum aliis. Tanto magis , quia in cafu prædi
Ao ftupri femper adeft periculum confenfus .
308 Sed hic magis urget quæftio III. An virgo
teneatur potius permittere fe occidi , quam vio
lari ; puta , fi invafor minetur ei mortem , fi
copulæ non acquiefcat ? Adeft duplex fenten
tia . Prima , quam tenent Navarr, ſum, c. 16..
num. 1. Sotus de Juft . 1.5 . quæft. 1. art. 5. item
Tol, Lopez , & alii apud Salm. de V. Præcept,
cap. 1. num. 227. dicit , quod , licet poffit , non
tenetur tamen foemina mortem pati , fed po
tek tunc permiffive fe habere , dum accidit co
pula ; modo voluntate pofitive refiftat , & con
fenfus periculum abfit ; Quia ut dicunt , illa per
miffio non eft tunc cooperatio moralis , fed tan
tum materialis , & ideo ob periculum mortis fa
tis excufatur . Secunda fententia , quam tenent
Salm. loc. cit. num . 128. cum Lugo : Azor. Bon.
Fill. Pal. &c. docet hoc omnino illicitum ef
fe , quia , cum foemina poffit copulam impedi
re , fi timore inducta quiefcit , fua tunc coope
ratio vere moralis & voluntaria fit ; In fœmi
na enim illa quies in copula reputatur ut a& tio .
Hæc ratio tamen non convincit , quia illa quies
femina revera non poteft dici actio , dum nui
lo modo eft politiva ; ideo prima fententia ( ſpe
culative loquendo ) fua probabilitate carere non
videtur . Non tamen negandem fecundam fen
tentiam in praxi omnino fuadendam effe , fal
tem ob periculum confenfus , quod in illa per
miffione facile adeffe poteft .
3. Reo licet non fugere , imo etiam fpon- 369
99 te fe fiftere judici plectendum , licet pofitive
,, feipfum perimere non poffit , etiamfi a judi
39 ce id ei committatur . Vid. Leſſ. c. 9. d. 6. C.
,, Lugo d. 10. dejuft, fe&t. 1. n. 38, contra Vafq.
"" 1. 2. d. 173. c. 3.
Quar. hic , an poffit Reus ex præcepto Judi
cis ipfe fe occidere ? Affirmant Vafq. Bon. Vid.
Arag. & Cord. apud Salm. de V. Præc. c. 1. n.
118. Si enim , dicunt , poffet Reus os aperire ,
ut venenum in eo infundatur , fic etiam poteft
manibus illud haurire , & fic etiam gladio fe
transfigere . Tunc enim Judex conftituit Reum
carnificem fuipfius , quod probabiliter poffe fie
ri videtur cum Elbel de Homic. n. 9. qui citat
Haunold. Ilf. &c. Verum Salm. n. 117. cum S.
To. Buf. Suar. Soto , Laym . & communius ne
gant , quia occifio fuipfius , ut intrinfece ma
Ia , nec a Judice poteft præcipi , nec a Reo pa
trari . Concedunt tamen communiter poffe Reum
fcalam afcendere , collum gladiu adaptare &c.
cum hæ actiones tantum remote ad mortem
tendant .
Notandum vero cum Salm. num. 120. Nav.
Lop. Salon. c. graviter utique peccare , qui
venenum hauriunt , vel a vipera morderi pa
tiuntur ad experiendum antidotum ; nifi eis con
Bet , ex experimento , vel judicio peritorum ,
nullo probabili periculo mortis fe committere ;
quod approbat Henno . Et idem dicendum de
funambulis ludentibus per funem in locis altis
cum probabili periculo vitæ . Salm. ibid. cum
eifdem , & Sylv.
4. Etfi Cartufianus in extrema ægritudine 370
,, poffit fervare vitam vefcendo carnibus . ✶
"" (Etiam in probabili periculo mortis , ut Az.
"" Med. Vid. contra Vafq. Gran, & Salm. de
,, Leg. c. 2. num. 137. quia tamen primam fen
» tentiam fat probabilem vocant ) * ; idque pro
"" babiliter ei tum liceat , atque adeo non pec
,, cet , qui infcio præberet cibos ex carnibus ,
"" Sanch. Dian. part. 8. t. 7. R. 70. licite ta
,, men , & laudabiliter etiam tum omittit , cum
" certo periculo mortis ( Et hoc certum effe '
» cenfent Salm. loc. cit, n. 136. ) * , ut_contra
» Vasq.
 'ap. I. Tract. III . De Quarto Præcepto Decal. 289
ocet Dian. part. 5. d. 4. R. ,, tam confervare ; nifi tamen ea communi bo
c. quia rationabiliter ne "" no fit neceffaria . * ( Ita communiter Lugo ,
bono communi Ordinis . C. ,, Soto , Bann. Bonac. cum Salm. ibid. num. 5o.
contra Azor. & Efcob. "" Idem docet Tournely pag. 425. cum Sylvio .
teneri carnibus vefci , "" Addit tamen quod Pater , Tutor , aut alius
'ta ut aliter vitam con " Superior poteft jubere abfcindi membrum fub
od Sanch. part. 2. conf. ,, diti , fi hic moderatos dolores tantum fit paf
liis fex ita diftinguit , " Surus , contra Henno ) * . Vide Leff. loc. cit.
it ab intrinfeco , v. gr. "" Sanchez in opufc. tom. 1. lib. 5. c. 1. d. 34.
Medicorum convale 99 Ubi dicit infirmum in periculo mortis , fi fit
carnium , ait proba ,, fpes falutis , non poffe medicamina refpue
eneri vefci ( tametfi li "" re . Non videtur tamen virgo ægrotans ( per
brietur naturaliter ex ,, fe loquendo ) teneri fubire manus Medici ,
n eft caufa : Si vero fit ,, vel Chirurgi , quando id ei graviffimum eft,
dfiumob inopiam aliorum 39 & magis , quam mortem ipfam , horret . Efc.
Irien effet , teneri ve " E. 7. cap. 8. ex Turrian. fum. p. 1. cap. 263.
d. S. ⭑ ( Ita Salm . de Reft . cap . 3. num . 26.
illa , cum fit violenta , ipfi ""
ag

⭑ ( Et boc merito ut certiffimum ,, cum Leff. Sanch. Dian . &c. Poffet tamen vir
ri

Salm. de Reft. c. 2. n. 27. & de Leg. " go permittere tangi ; Imo teneretur finere , ut
,, ab alia fœmina curetur , ut recte ait Dia
n

t. n. 135. )
Licet carnem vigiliis , & inedia mode " Ra )
e affligere : qui autem advertens vitam iiş ,, Refp. 2. Non licet fe mutilare , nifi fit ne- 373
stabiliter minui , nihilominus continuaret , ,, ceffarium ad confervationem corporis totius ,
peccaret graviter , ut notat Laym. d. 3. de ,, quia nemo eft fuorum membrorum abfolute
" just. t. 3. p. 2. c. 1. n. 5. Ex Cajet. Etfi hic "} dominus . Leſſ. lib. 2. c. 9. d. 14.
,, multi ob bonam fidem , & zelum Deo pla
"" cendi excufentur . Vid. Bonac , d. 2. q. ultim. Unde refolves .
" Sect. 1. part. 7. n. 9. Fill. loc. cit. Card. Lugo
" dejust. d. 10. Sect. 1. n. 32. 33. & 36. &c. Ubi
,, recte notant , aliud effe procurare abbrevia 1. Non licet fe caftrare ad confervandam
,, tionem vitæ , feu mortem pofitive fibi affer ,, caftitatem , vel fedandas tentationes , quia
,, re : aliud permittere , vel periculum ejus fu "" hoc ad eum finem non eft neceffarium . S.
,, bire , vel non adhibere media ad averten "" Tb. 2. 2. q. 65. art. 1. Leſſ. Mol. Fill. t. 29.
"" dam . Prius ait effe illicitum ; v. gr. pœni " C.4. 9.3. &c.
"" tentiis indifcretis , carnifque macerationibus ,, 2. Peccant parentes , qui filios etiam con
,, vitam notabiliter abbreviare ; pofterius vero ,, fentientes caftrant , ut fint utiles cantui . Vid.
» fæpe licere : ( Ita etiam Lugo de Juft. D. ,, Laym. lib. 3. tr. 3. c. 1 .
10. num. 32. Tournel. tom. 3. pag. 427. 9. 3. & Quæritur , an liceat pueros caftrare ad vo♦ 374
Salm. de Reft . cap. 2. num . 30. cum Gran. Vill. cem in eis confervandam ? Prima fententia pro
Sayr. &c. Si macerationes fiant confilio pru babilior negat cum Bufemb. hic Sporer de V.
dentis Prælati , vel Confeffarii ; efto vita et Præcept. cap. 3. mer. 32. & Salmanticenf. de
iam per 12. annos effet abbrevianda , ut alii Reft . cap. 2. numer. 45. de V. Præcept. num.
ibi dicunt . Et revera , fi licebit Fabris ferra 121. in fin. & ibid. Lugo , Bonac. Dian. Villal.
riis ( dicebat Abbas Ransé fundator Reforma c. Si enim , dicunt , pro bono Animæ id non
tionis Trappenfis ) vitam fibi minuere , labo licet , quanto minus pro lucro temporali ? De
rando quotidie pene in medio ignis , a quo ne inde ajunt , quod confervatio vocis non eft • bo
quit non notabiliter confummari bumidum ra num tanti momenti , ut liceat agere quod na
dicale , quo tam indiget vita humana ; fi lice tura reprobat . Secunda tamen fententia , quam
bit Audiofis fanitatem labefa& tare ad fcientias tenent Tamburin . I. ..... cap. 2. §. 3. num. 4.
addifcendas : f licebit Militibus exponere vi Trull. Salon. Pafqual. apud Salmanticenf. de
tam tot ærumnis , & periculis mortis , cur non Reft. dit. num . 45. & probabilem putant Maz
licebit viro religiofo aufteritates corporales am zot. de Reft. quæft. 3. cap. 1. §. 1. Elbel num. 29.
pleti , ⭑ut rebellem carnem in fervitutem redi qui infinuandam cenfet ob praxim toleratam )
gat ? ) ,, Ideoque non teneri Carthufianum affirmat licere , modo abfit morale periculum vi
"" carnibus vefci nec aliquem alium uti pretio tæ , & non fiat pueris invitis . Ratio iftorum
,, fa , & exquifita medicina , ad mortem vitan eft , tum quia eunuchi utiles funt bono commu
,, dam ; nec fecularem , reli &o domicilio , quæ. ni ad Divinas laudes in Ecclefiis fuavius ca
"" rere falubriorem aerem extra patriam . * ( Ut nendas ; tum quia confervatio vocis non parvi
,, Lugo , Bonac. Trull. cum Salm. ibid. n. 26. quidem momenti in eis dicendum eft bonum ,
29 Sufficit enim uti mediis ordinariis ) *. cum per illud conditionem notabiliter in me
372 "" 6. Excufantur ægri , qui paulo ante mor lius mutant , & per totam vitam nobilem & pin
,, tem , caufa humilitatis , vel boni exempli , guem fubftentationem fibi comparant ; Et ideo
» petunt humi collocari , quia non intendunt tantum bonum jufta effe caufa videtur , ut cum
,, vitam abbreviare . Vide Vasquez loc. cit. Ad illo tale corporis nocumentum refarciri licite
.‫ د‬dit Laym. lib. 3. part. 4. c. 1. n . 5. non tene poffit ; Tanto magis , quod hoc in dies in u
" ri quemquam mediis extraordinariis , & ni fum deducitur , & ab Ecclefia toleratur , ut ait
" mis duris , v. gr. , abfciffione cruris , &c, vi Elbel .
Lig. Theol. Tom. I. T " Quæ.

290 Lib. III. Tract. IV. De Quinto , & Sexto Præcepto Decal.
375 ,, Quæres , an fepeliendus fit in loco facro ,
», qui feipfum occidit?
,, Refp. Id vetant Ecclefiæ Canones : qui ta
,, men non funt intelligendi de iis qui ex fu
> rore , amentia , vel paffione graviffimæ trifti
,, tiæ , turbata phantaſia , id facerent , vel qui
,, ante mortem vere de hoc doluerunt . Quod
,, fi conftet , quempiam feipfum occidiffe , &
,, dubitetur , utrum deliberate , an ex animo
,, turbato fa&um , in praxi privatur facra fe
,, pultura , cum præfumatur fecundum opus ex
,, ternum voluntarie effe fa&tum : nifi tamen ex
,, circumftantiis contrarium colligatur . Si vero
,, dubitetur , a feipfo , an ab alio , v. gr. , fit
" præcipitatus in aquam ; deli&um tam atrox ,
"" & contra naturam non præfumitur fine evi
‫ دو‬dentibus indiciis . Molin. t. 3. d. 20. Vide
" Laym. loc. cit. n. 8. Vide etiam Efcob. E. 7.
9. 8. ubi dicit , eum , qui moritur ex vulnc
» re in duello accepto , fi vivus ex loco di
,, fceffit , non effe privandum fepultura Eccle
»
" fiaftica .
DUBIUM II.
An, & quomodo liceat occidere
malefactorem?
376 An liceat occidere Profcriptos propria au
thoritate?
377 An liceat Principi occidere Reos non prius
fententia damnatos?
378 An liceat unquam Clericis damnare Reos
pana mortis?
379 An teneatur Judex concedere tempus Reo
pro fumptione Sacramenti Pœnitentiæ , &
Euchariftia ?
‫در‬ ESP. Extra caufam neceffaria defenfio
"" R nis , de quo infra , nulli id licet , nifi
,, auctoritate publica , & juris ordine fervato ,
"> ut patet Exod. 22. & Rom. 13.
Unde refolves .
376 5. Non licet marito uxorem , aut Patri fi-
"" liam occidere in adulterio deprehenfas : quia
‫ در‬ad id non habent auctoritatem publicam ; &
,, leges civiles id permittentes in jure Canoni-
22 co funt correcta , tanquam iniquæ . ( Hinc
"" damnata eft opinio contraria ab Alex. VII .
» Propof. 19. ) * Secus eft de profcriptis , quos
», occidendi cuivis auctoritas publica datur ; id
" que non injufte , cum ad Reip. defenfionem
,, fit neceffarium . ( Modo occifio non fiat ex
" tra territorium profcribentis : Nifi præfumatur
"" licentia alterius Principis . Salm. de V. Prec
», c. 1. n. 19. Vide n. 380. verf. Decius ) * Pec
‫ در‬cant tamen , qui non ex zelo juftitæ , fed o
,, dio , aut privatæ vindi &tæ caufa faciunt . V.
" Laym . 1.c.
377 2. Peccat Princeps , vel Magiftratus ( re
,, gulariter loquendo ) ut v. infra 1.5. cap. 3 .
"2 d. 1. qui occidi jubet reos non citatos , vel
"" non auditos , vel non damnatos , etfi priva
,, ta fcientia conftet effe nocentes ; quia ex ju
re naturæ a &tus publicus fieri debet ex fcien
8
,, tia , & auctoritate publica . V. Caj. v. bomi
"" cidium , Fill. tr. 29. c. 2. q.6. n. 27. Bonac.
"" loc. num. 7. Vid.
d. I.cit.
⭑ p.E1.
xcipe 1. f crim&
infra 1.5. cap.3.
en fit notorium . 2.
""
"" Si effet periculum feditionis , aut effet dedecus
" Regis , fi juridice procederetur . Salm. ib. n.
,, 18. ) *
Notandum hic 1. Clericis , etiam laicalem 378
poteftatem habentibus , illicitum effe Reos pœ
na mortis damnare , ex cap. Sententia de Cler.
percuffore . In hoc tamen poteft Papa difpenfa
re > ut Salm. de V. Præc, c. 1. n. 13. & 14. cum
S.Thom. &c. Et ipfi Epifcopi , vel fimiles , ha
bentes dominium temporale loci alicujus , pof.
funt licite committere laicis poteftatem fuam
ad caufas fanguinis . Salm . ibid. num. 16. cum
S.Thom. Bonac, Trull . &c. Vide dicenda 1.7.)
2.566.
Notandum 2. quod Judex tenetur fub gravi 379
concedere Reo tempus fufficiens ad Confeffio
nem , etfi timeretur periculum direptionis . Salm.
c. 1. n. 21. cum Navarr. Sylv. Trull. &c. Tene
tur etiam concedere tempus pro fumptione Com
munionis ( nifi tamen grave damnum timeatur ) ;
cum Reus fit tunc in articulo mortis , in quo
præceptum Communionis obligat jure Divino ;
Salm. ibid. cum Suar. Navarr. Lug. &c. & de
hoc addunt Motum proprium S. Pii V. ibid. Et
tunc etiam non jejunus Reus poteft communi
care , quia tunc vere eft in articulo mortis , ut
Salm. ib. cum Nav. Bon. Suar. Lugo , &c. Et
laudabiliter poteft communicare eadem die mor
tis , modo Communio præcedat per horam exe
cutionem , ut Sa , & Fagund. ibid. n. 22,
Notandum 3. quod , fi Reus nolit fe confite
ri , poft adhortationem , licite poteft occidi a car
nifice , quia tunc fua damnatio fuæ culpæ tri
buitur . Salm. n. 23. cum Trull. Bonac. Salm.
& aliis.
-DUBIUM III.
An & quomodo liceat occidere privata au
toritate iniquum aggrefforem ?
&
380 An liceat tueri vitam cum morte invaforis ?
An autem vetetur reis , & præcife Banni
tis armis fe defendere ?
381 An liceat viro bonorato occidere invaforem
Sui bonoris? An autem id liceat plebejo ,
vel Ecclefiaftico , fi fugere poffit fine peri
culo vite? Et quid fi contumelia fit jam
illata?
382 Vide plures refolutiones P. Bufembai .
383 Quest. 1. An liceat occidere furem rei ma
gni valoris? Quæft. a . Quantus debeat effe
ifte valor? Et quid fi valor fit modicus ,
fed res tollatur eum violentia? Qu . 3.
Quid fi fur rem jam abftulerit , & refiftat
Domino volenti eam recuperare ?
384 Quæft. 4. An liceat Clericis & Religiofis
furem interficere ? Et utrum tunc incurrant
irregularitatem ?
385 Quæft. 5. An liceat cuique per famulos ar
mis fua defendere ?
386 Quæft. 6. An liceat occidere invaforem pu
dicitia ?
387 An
1
 Cap . I. De Quinto Præcepto . Dub. IV. 291
ex. gr. noftra abfolute neceffaria eft ad falutem
387 An liceat prevenire aggreſſorem ? fpiritualem proximi , ut fi infans alias effet decef
388 An liceat occidere falfum accufatorem ? furus fine Baptifmo . Secus vero , fi ipfe invafor
389 An poffis , & tenearis tueri vitam innocentis ? ex fua malitia in periculum damnationis fe con
390 An etiam cum morte invaforis ? jicit ; tunc enim , cum quifquis jus habeat ad
391 An liceat occidere invaforem bonoris , vel vitam fuam tuendam , licite vim_vi repellit ,
pudicitia alterius ? Et quid fi femina con etiam cum damnatione invaforis . Eademque ra
tio valet , fi timeatur ab invafore vulnus gra
392 An titfim
Senpof ? us , & teneamur tueri bona Proxi aut deformitatem afferens , ut Salm . tr. 10.
VC
c. 8., n. 7. & Ronc . de 5. Præc . c. 3. q. 1. Et ea
mi; etiam cum occifione furis .
dem ratio currit pro detenfione honoris , & ba
t norum fortunæ , ut infra . Hinc etiam Clericus ,
E S P s
. Ju na tu ræ perm it ti , utini m
viquevieri
389 , R 2
re aut Religiofus poteft occidere invaforem fuæ vi
,, pere tibi con > atur vitam , aut quæ ad eam tæ , neque tunc incurrit excommunicationem ,
,, honefte agendam tibi funt neceffaria , ut bo aut irregularitatem , ut Salm. loc. cit. cum aliis
,, na temporalia , honores , pudicitiam , mem c. ex dift. c. Significaft . , & Clem . fi furiofus ,
brorum integritatem , prævenias , & occidas : de Hom. ( Vide dicenda de Cenf. b. 7. n . 382. )
;, Ita tamen , ut id fiat animo te defendendi ,
22 An autem fiat vel ne irregularis Clericus adul
& cum moderamine tutelæ inculpatæ , hoc ter , qui ob fe defendendum a marito eum oc
"" eft , non inferendo majus damnum , nec u
,, cidit ? Vide infra bic n . 388. v. In ordine . Ubi
,, tendo majore vi , quam neceffarium eft ad diftinguitur , fi invafio prævideatur proxima , vel
, arcendam injuriam . Ita comm . S. Th. 2.2. remota . Dixi autem poteft occidere , nemo enim
9.74. art. 7. Mol . &c. Leff. dub. 8. num. 44. tenetur aggrefforem occidere , fed licite & lau
(Nota hic errare nuperum Au &torem libri , cui
liter poteft occifionem propriam permittere ,
" titulus : Efpofizione della Dottrina Criftiana , dabi
ne alter vita temporali & æterna privetur , ut
dicendo quod S. Th. cum S. Aug. negat' lici dicunt communiter Leff. n . 55 , cum S. Antonin.
"" tum effe occidere Aggrefforem ob defenfionem Sylv . & Salm. n. 50. cum Sot. Bann . & c. ( con
"" propria vite ; nam Angelicus expreffe oppofi tra Abul . & Fagund . ) qui non funt audiendi .
,, tum docet loc. cit. inquiens : Nec eft neceffa
unt 1. Salm . quando vita invafi effet val
,, rium ad falutem , ut homo a&um moderate Excipi
tut elæ præ ter mit tat ad evi tan dam occifi one m de util is bono communi . Excipiunt 2. Leſſ. n.
56. cum S. Ant . & Salm. cum aliis , quando ipfe
"3 alterius . Addit tantum in refponf. ad pri effet in peccato mortali , quia tunc omnino te
"" mum , & ibi explicat doctrinam S. Augufti
,,
" ni ; & ait , quod in occidendo non poteft in ner,,etu r fe defendere .
1. Non licet reo occidere miniftros jufti
tendi mors alterius , fed fola propria defen ,, tiæ , a quibus ad
carcerem , vel fupplicium
99 ,, trahitur Vid. l. 4. n. 279. ) * : uti nec li
"" fio
Et cu) *m D. Th. admittit Catech . Rom . de S. cet id profcripto , ut notat ex communi Laym .
Præc. n. 8. ubi dicitur : Licet falutis fuæ tuen "" lib. 3. t. 3. p. 2. quia non funt iniqui aggref
de caufa alterum occidere ; fubdens fatis appa- . ""
fores .
rere , quod hujufmodi homidium a Lege Divi 99 Decius , & Carterius ap. Tamb . 1.6. c. 1. n. 8.
na non vetatur . Et ita Lugo deJuft . D. 10, n. & plures Auctores apud Clarum , & Nellum , ut
138. Leff. 1. 2. c. 9. d. 8. cum S. Antonin . Azor. refert Azor. P. 3. c . I. q . 11. tenent licitum effe
Bon. Sot. &c. communiter , contra Gerſ. Ric. de Profcriptis fe defendere , quia lex humana au
S. Via. Hugon . c . apud Salm. de 5. Præc. c. I. ferre nequit jus , quod unufquifque habet ad
n. 51. Id probat S. Th. loc. cit. ap. Buf. ex illo fuam vitam tuendam ; Et probabilem hanc opi
Ex. 22. ubi dicitur : Si effringens fur domum , nionem putat Azor. I. c. & idem videtur fenti
five fuffodiens inventus fuerit , & accepto vulne re Tamb. I.c. Sed omnino tenenda eft oppofita
re mortuus fuerit , percuffor non erit reus fangui cum Ronc. de 5. Præc. c. 3. 9. 3. Croix 1.3. p.1.
nis . Hinc fubdit S. Doctor : Sed multo magis n. 816. Salm. c. 1. n . 19. Elbel de Homic . n. 35.
licitum eft defendere propriam vitam , quam pro cum Sa , & communi . Ratio , quia lex humana
priam domum . Idem docet S. Bonav. Serm . 6. bene poteft cuilibet tribuere jus necandi reum ,
de 10. Præc. S. Anton . p. 2. t. 7. c. 8. §. 1. Cont. & vice verfa auferre ipfi jus fe defendendi ; a
Tourn. t. 3. ex p. 457. cum Eftio , Sylvio , Pon lias poffent rei etiam a carnifice fe tueri , quod
al x
tas , Nat . Ale . & alii s inn ume ris cu m Sa lo nullus admittit . Certum eft autem licere uni
nio , qui vocat oppofitam fententiam temera cuique Profcriptos occidere ; non vero alios
riam cum repugnet communi DD. & pluribus rcos , etiamfi effent publici graffatores , & etiam
textibus , & præfertim in c. 3. & in c. Signifi capite damnati , nifi ipſi vellent tibi rapere ma
cafti . 8. de Homic. , & c. Si vero 3. de Sent . gnam quantitatem juxta infra dicenda num.
excomm . ubi dicitur : Cum vim vi repellere o 183. ) . Ita Croi x lib. 3. part. 1. n. 796. & Elb.
t
mnes leges , omniaque jura permittan . Sed di n. 55. 56. Hinc peccant Satellites , aut Mili
ces : Qui injuftum invaforem occidit ad fuam tes , qui reum , cujus captio ipfis mandata fit ,
vitam tuendam , excedit moderamen , præferen fugientem aut refiftentem interimunt , nifi hoc
do vitam temporalem propriam æternæ vitæ auctoritate publica eis fit mandatum : Id vero
proximi fui . Refpondetur cum Tourn . tom . 3. tantum fieri poteft , fi capiendus fit reus fuffi
pag. 462. ad 2. Leſſ. lib. 2. c. 9. n. 51. Soto q. 1 . cienter diffamatus alicujus criminis capitalis ,
art. 8. Petrocor . l . 4. c. 3. 9.3. & aliis commu & non poffit alio modo capi ; & alias , eo di
niter , tum nos teneri præferre bonum altioris miffo , graviora mala ab ipfo timeantur . Ita
s i
ordini proxim bono inferi ori m
noftro , cu vit a Croix
T 2
 292 Lib. III. Tract. IV. De Quinto & Sexto Præc. Decal.
Croix n. 797. Elbel num. 54. & Diana p. 8. tr. ,, aut huic vim faciat , v. g. repetentem inci
7. R. 44. cum Farinac. & Claro . ,, piat ferro invadere , permittunt cædem Bon.
381 ,, 2. Etfi ob contumeliam aliquam , verbi ‫ رو‬Dian. I. c. ⭑ ( Sed vide infr. n. 383. q. 2. in
ɔ, gratia , fi viro honorato dicatur , mentiris , " fin. ) , Ut etiam fi dubium fit , an res pof
,, non liceat alterum occidere , eo quod aliter 22 fit aliter falvari , aut recuperari . Bon. i. c.
" repelli poffit , ac foleat ( Leff. Azor. Hurt. ,, quia nemo , inquit , tenetur fe exponere pe
59 &c. Dian. p. s. t. 4. R. 12. & 13. ) ; licere "" riculo amittendi res fuas . V. Laym. c. 1. Ñe
,, tamen , fi aggreffor fuftem , vel alapam vi " var. Leff. Dian. I. c.
" ro valde honorato impingere conaretur " ,, 5. Probabilius eft hæc etiam licere Cleri 1
,, quam aliter avertere non poffet , docent cum ,, ricis , & Religiofis , ob bona temporalia . Ju
‫ در‬Dian. 1. c. R. 4. Lefus , Hurtad. & alii 12. 22 ra vero in contrarium afferri folita intellige ,
"" ⭑ ( Sed in praxi rariffime uti licet prædika », quando non fervatur moderamen inculpata
opinione , nam Sylvius in 2. 2. quæst. 64. ar. » defenfionis . Laym. l. cit. * ( Cum aliis in
» 7. qu. 9. recte fc ait : Etiamfi honor fit bo " fra , vide n. 384. ) * Tann. t. 3. d. 4. q. 8.
99 num præftantius , quam divitiæ , aut nullum , ,, d. 4. Efcob. E. 7. c. 8. ubi etiam docet ex
,, aut rariffimum arbitramur effe cafum , quo 29 Tann. t. 3. d. 4. n. 68. licere virgini occide
,, pro defenfione folius honoris liceat Aggreffo "" re invaforem pudicitiæ fi violantem ne
" rem interficere . ) * " queat aliter evadere . ( Vide infra num.
,, 3. Si fufte , vel folo vulnere , vel amputa ", 386. ) *
,, tione brachii , vel aliter arcere injuftam vim ‫ر‬,,‫ د‬6. Cum tamen iniquus aggreffor fit in pe
99 potes , non licet occidere . Unde fi quis fit "2 riculo falutis , poteft quis ex caritate ei par
,, perfona talis , cui non fit dedecus fugere , ,, cere , & injuriam potius pati : * ( Vide di&ta
29 debet fugere potius , fi poteft , & falvare fe : "" num. 380. ) * fed non tenetur , eo quod al
99 ( Nifi fit periculum percuffionis in fugiendo ; "9 ter fua malitia fit in ifto periculo . Laym.
.‫ د‬Et ita tenendum cum Lugo D. 10. n. 166. & "" ibid.
39 Salm, c. 1. cum Tapia &c. contra aliquos ,, 7. Non licet occidere , fi injuria jam eft
99 n. 19. qui dicunt improbabiliter , etiam ple ,, contracta , vel aggreffor jam fugit ; quia id
2 bejo fugam effe ignominiofam. Unde Clerici "" non effet fe defendere , fed vindicare , ut do
99 Religiofs tenentur fugere , fi poffint fine pe "" cet Tol. Rodr. Sed Henr. & Nav. c. 15. n. 5.
29 riculo Vite , quia ipfis fugere non eft probro "" Fern. p. 1. c. 9. §. 1. dicunt , fi læfus magnam
" fum , fed bonorificum , ut Lugo 1. . Sed et " faceret jacturam honoris , nifi fugientem mox
" iam refpe&u Secularium , & Nobilium fapien ,, perfequeretur , poffe eum perfequi , & percu
,, ter advertit Sylvius in 2. 2. qu. 64. art. 7. ,, tere , quantum effet fatis ad defenfionem ho
» qu. 9. dicens : Etiamfi honor fit bonum præ "" noris . ( Sed oppofitum tenendum omnino
,, ftantius , quam divitiæ , aut nullum , aut. ,, cum Luge D. 10. ex n. 189. & feq. Viva in
29 rariffimum arbitramur effe cafum , quo pro " prop. 17. Alex . VII. n. 9. cum Sot. Mol. Vasq.
" defenfione folius honoris liceat aggrefforem » & alii comm, ap. Lugo . Ratio > quia tunc I
" interficere ) * Secus tamen , fi turpe fit fu " non recuperatur honor per fe , fed per damnum
» gere , ver, grat. viro nobili , vel Officiali
alterius apud bomines improbos , quod eft in
» bellico ; nifi rurfus hic & nunc id tali turpe trinfece malum . Et nequeo intelligere , cur
,, non effet , ob præftantiam invaforis , vel alias " Sententia contraria non debeat dici profcri
2 ejus qualitates , v. gr. quia ebrius eft , vel " pta ex prop. 30. damnata ab Inn. XÎ. rela
,, amens ; talem enim occidere non licet , quan "" ta n. 381. que permittebat repercutere per
"9 do potes fugere . Mald. Dian. part. 5. tra &t. ,, cutientem , qui fugit , fi aliter ignominia vi
„ 4. Ř. 9. Vide Laym. lib. 3. tom. 3. part. 3 . "" tari nequibat . ) Concedit tamen C. Lu
› cap. 3. ,, 80 , Molin. Leff. &c. cum Dian. p. 8. tr. 7.
382 4. Non licet occidere furem ob res exi ,, mifc. R. 47. licere furem fugientem , v. g.
guas . Licet autem , fi quis auferat hono "" cum equo tuo , conficere telo , vel fagitta 1
‫ دو‬rem valde notabilem , aut bona magni mo ,, quia invafio adhuc durat . ( Vide infra Qu.
,, menti ; nifi tamen alia via , v. gr. juris , ⭑
» 1. in fin. ) Etfi vero id non liceat , poft
.‫ د‬vel aliter , arceri , aut recuperari poffint . ,, quam in tutum fe recepit ; fi tamen per ju
,, Quare , quando jura fignificant furem noctur "" dicem non poffis recuperare rem tuam , po
22 num occidi impune , non autem diurnum , præ ,, tes ingredi locum , ubi illa detinetur , eam
,, fupponunt , quod plerumque nocturni non pof ,, que tibi vendicare , & fi alter vi impediat ,
‫ رد‬fint aliter arceri , diurni autem poffint . Alio. "" vim vi repellere . Tan. Leff. Mald, Hur
,, qui enim , fi nocturnus poteft capi , non debet ,, tad. Diana part. 5. tom. 5. Refol. 37. part.
,, occidi : & fi diurnus non poteft capi , nec re ,, 8. tom. 7. Refol. 47. * ( Vide infr. Qu.
,, peti ab eo quod aufert , nifi occidendo , id licet : " 3. ) *
"9 Ea tamen non debent effe parvi momenti , & Adverte hic quatuor Propof. damnatas , I. 383
"" minimum unius aurei fecundum Molin, t. 4. ,, Prop. 31 , ab Innoc. XI . quæ dicebat : Re
93 1.3 . d.16. n.7. V.Laym.c.3. Vel potius fecun " gulariter poffum occidere furem pro conferva
.‫ د‬dum alios apud Dian. p. 3. t.4. R. 18. duorum : ,, tione unius aurei . II. Prop. 32. Non folum li
›, quamquam & hoc Diane 1. c. nimis laxum vi ,, citum eft defendere defenfione occifiva, quæ a& tu
,, deatur: imo Bon. de reft. rem non magni valo " poffidemus, fed etiam ad que jus inchoatum babe
99. ris hic cenfet , etfi fit trium , vel quatuor au " mus, que nos poffeffuros fperamus . III. Prop.
,, rcorum . Si tamen talem rem fur v. g. ufur 33. Licitum eft tam bæredi , quam legatario con
» pet , vidente ac reſiſtente domino , aut cuftode , " tra injufte impedientem , ne vel hæreditas adea
tur ,
 Cap. I. De Quinto Præcepto .
fcut jus babenti in Catbedram , vel Pre
bendam contra earum poffeffionem injufte impe
dientem . IV. Prop. eft 18. ab Alex. VII . da
mnata Licet interficere falfum accufatorem ,
falfos teftes, ac etiam Judicem , a quo iniqua
certo imminet fententia , fi alia via non poteft
innocens damnum evitare . His oppofitis quæri
tur r. an liceat occidere furem rei magni mo
menti ? Negat prima fententia , quam tenent
Gerfon, tract. de Euch. & Abul. Abb. Cov. Sylv.
Tamb. ap. Salm. de 5. Præc. c. 1. n. 8o. Ra
tio , ut ifti dicunt , quia ex præcepto caritatis
debemus præferre vitam proximi rebus tempo
ralibus . Eamque probant ex c. Sufcipimus de
Hom. ubi Pontifex duos damnavit Religiofos ,
quia alter ipforum interfecit duos latrones , vc
ftes ei eripere conantes , quoniam ( verba tex
tus ) expediebat potius rerum fuftinere jacturam ,
quam pro conſervandis vilibus rebus & tranfito
riis , tam acriter in alios exardejcere . Secunda
tamen probabiliffima & communis fententia af
firmat ; & hane tenent S. Anton . 3. p. t. 4. c. 3.
§. 15. & cod. c. 3. in princ. ex Jac. Aret. & Petro
fic tradit : Nam fi poffum occidere furem , ubi
non cognofco, & non poteft ei rebus furatis pro
wideri per Judicem ( ut 1. Furem , ff. ad 1. Cor
nel. ), multo magis licet occidere , ubi perfona
aliter falva effe non poteft : Idem docuit S. An
tonin. loc. cit. §. 2. dicens : Item licita eft de
fenfio cum moderamine , non folum pro perfona ,
fed etiam pro rebus ; & non folum profuis , fed
etiam pro rebus fibi depofitis , & commodatis ,
& etiam pro rebus Amicorum , & Propinquorum
fuorum , eos fcilicet adjuvando . Idem tenet Syl
vius in 2. 2. q. 64. art. 7. q. 8. inquiens licitum
effe occidere Aggrefforem rerum , fi fint magni
momenti , & non poffint aliter aut defendi , aut.
recuperari , quam per mortem diripientis . Idem
fcribit Dominicus Soto ( de juft. & jur. lib. 5.
9.1. art. 3. ): Dum quis quempiam aggreditur ,
ut trucidet , vel fua eripiat , poft ille vim vi
repellendo eum interimere . Idem tenent Angel.
v. Defenfio , n. 4. Sylveft. v. Excommunicatio ,
in 6. num. 8. Armilla v. Defenfio , n. 2. Idem
docuit olim D. Raymundus lib. 2. de Raptu §.
18. ubi fic dixit : Non poffum repellere a poffef
fione , nifi illos occidam , & fic erit licita talis
defenfio . Idem docent Sotus de Juft. lib. 1. q. 1 .
art. 8. Leff. lib. 2. cap. 9. d. 11. Lugo D. 10. n.
175. Caj. 2. 2. q. 64. art. 7. Croix lib. 3. p. 1. n.
808. Elbel de Hom , ex n. 64. Ronc. de 5. Præc.
6.3. 9.5. & Salm. n. 81. cum Bonac. Suar. Pra
do, &c. & clare adhæret S. Thom. 2. 2. 9.64.
art. 7. v. Sed contra . Et probatur 1. ex illo
Exod. 22. 2. prout retulimus fupra n. 380. Ex
quo textu S. Thom, loc cit. infert multo magis
licere vitam tueri , dicens : Sed multo magis
licitum eft defendere propriam vitam , quam pro
priam domum: ergo fupponit pro certo textum
permittere occidi invaforem bonorum . Nec ob
ftant verba quæ poft allata verba leguntur in
éodem Exodi textu , nimirum : Quod fi orto fo
le boc fecerit , bomicidium perpetravit , & ipfe
moristur . Nam bene refpondet Cornel. a Lapi
de in cit. loc. , quod id non dicitur ibi , eo quia
poft lucem abeft periculum mortis , fed quia al
to jam meridie für melius agnofci poteft , & fc
Lig. Theol. Tem, I.
Dub. III. 293
facilius bona recuperari poffunt in judicio ; in
fuper quia orto fole melius poteft fur repelli ,
invocato vicinorum auxilio . Probatur 2. ex c.
Dile&o de Sent. Exc. in 6. ubi dicitur : Licuit
utique ipfi Decano , fi prædictus Ballivus eum
bonis fuis mundanis injuriofe expoliare præfum
pferit .... fe tueri . Deinde fubditur : Et que
niam adverfus ejus nimiam potentiam fufficiens
temporalis defenfio fibi forte non aderat &c. Ex
quo fupponit Papa potuiffe armis fecularibus fe
defendere , fi vires fuppetebant . Probatur 3. ra
tione , quæ inter alias mihi potior eft , eam
que tradunt Lugo , & Salmantic. quia præce
ptum caritatis non obligat præferre bona pro
ximi altioris ordinis , nifi quando ( ut fuprà dis
ximus ) proximus eft in extrema neceffitate ;
non vero quando ipfe fponte fé exponit mortis
periculo . Et fic omnino eliditur ratio Adver
fariorum ; nam alias nec etiam licitum effet
occidere injuftum vitæ invaforem , quod omnia
jura admittunt . Ad textum autem in c. Susce
pimus , oppofitum ut fupra , recte refpondent
Salm. num. 84. ibi merito damnatos fuiffe Re.
ligiofos , quia res non erat tanti momenti ; nec
timor mortis inferendæ a latronibus ibi jam
vinatis , qui a vinculis fe folvere nitebantur ,
potuit occidentem excufare , cum interim bene
valebat fugere , & a periculo fe liberare , Hinc
dicimus tum Leff. di&. dub. 11. Sot. loc.cit. &
Salmantic. num . 88. cum Bonac. Prado , Trull.
Dic. Sayr. & aliis communiter , licere furem e
minus telo occidere , fi ipfe rem afportet , &
præmonitus de fuo periculo , eam nolit di
mittere , ut bene explicat Bonacin. p. 10, nu
mer. 2.
Quæritur 2. Quantus debet effe valor rei , ut
liceat furem interficere ? Certum eft ad furem
occidendum duo requiri : primo , quod res a
lia via nequeat recuperari ; fecundo , quod res fit
magni momenti , quale utique non eft valor u
nius auri , ut habetur ex diêa prop. damn. 31.
Nifi in aliquo cafu raro , quo cuidam tale fur.
tum ingens damnum afferat , puta ( ut ait Viva
in prop. 17. Alexand. VII. num. 10. ) fi artifici
tollatur inftrumentum fimilis valoris , quo fub.
lato , ipfe non poffit fuam fuorumque vitam fu
tentare . Hinc generaliter loquendo dicunt Vi
va loc. cit. & Elbel de Hom. num. 65. illam effe
magnam fummam , qua ablata , deficeret alicui
fuftentatio pro fe & fuis ; & idem tenet Natal.
Alex. Theol. de V. Præc. Art. 2. Prop. 6. Sal
manticenfes vero, & Vafq. ac Mol. apud Lug.
D. 10. num . 178. ajunt fufficere jacturam illam ,
quæ notabile damnum domino afferret , juxta
qualitatem perfonæ , nam , ut bene ait Ronc.
de 5. Prec. cap. 3. queft. 5. furtum decem au
reorum , quod alicui grave damnum poffit effe ,
alteri opulento poteft effe leve . Ceterum Car
den. in 2. Crifi D. 21. n . 88. cenfet refpe&u cu
juslibet fummam 400, argentcorum apud nos
40. ducatorum ) effe magnam . Et regulariter
re&te dicunt Salm. num. 87. fequendam effe fen
tentiam Soti , & Arag. ( quibus confentiunt Sayr.
Ben. & Trull. & oppofitum re& te rejicit Viva)
non licere occifionem pro furto quatuor vel
quinque aureorum : Necnon bene advertunt
Lugo num. 178. & Salmant. n. 86. tempore Soti
T 3 quin
 294 Lib. III. Tract. IV. De Quinto , & Sexto Præcepto Decal.
quinque aureos five ducatos pluris æftimari ,
quam nunc decem , quia proceu temporis cre
' vit copia pecuniæ , & rerum pretium . An au
tem liceat occidere furem auferentem rem mo
dici valoris cum refiftentia domini , aut cufto
dis illius ? Affirmant Molin. t. 4. tract . 3. Bon.
P. 10. num. 1. & videntur adhærere Lugo D. 10.
n. 178. Spor. tract. 5. c. 2. n. 157. & Viva loc.
cit. n. 10. ac Ronc. loc. cit. ( modo , ut ifti duo
ajunt , refiftens fit vir nobilis ) quia tunc cum
illa re , honor etiam aufertur . Hanc fententiam
Tamb. lib. 4. c. 1. §. 2. n. 3. non reprobat : Sed
multo magis mihi arridet fententia contraria ,
quam tenent Salm . n. 85. & Dian. p . S. tr. 4.
R. 18. id non admittentes . Ratio , quia , licet
talis ablatio fiat cum fpeciali injuria domini ra
tione violentiæ , attamen , cum non omnis in
juria dehonorationem afferat , hic mihi videtur
per illam ablationem non proprie aut graviter
honorem ledi , juxta æftimationem hominum ;
quis enim graviter dehonoratus aæftimabitur ,
quia for violenter ab eo rem aliquam arripuerit?
Quæritur 2. an liceat tibi interimere furem ,
fi rem ablatam adhuc extantem ille in tuto ex
pofuerit , & tu velis eam recuperare ? Negant
S. Autonin. Sot. Bon. Sayr. & alii apud Salm.
d. c. 1. n. 92. qui hanc fententiam probabilem
putant . Ratio , quia eo cafu fur non eft inva
for , fed tantum injuftus rei detentor , & ideo
non licet eum occidere , fed folum apud Judi
cem accufare ; alias enim magna fequeretur Rei
publicæ perturbatio . Sed probabilior mihi vi
detur fententia affirmans , cafu quo non fit fpes
rem alia via recuperandi . Ratio , quia tunc la
tro , quamvis non fit invafor perfonæ , adhus
tamen eft invafor rei , cum tibi contedat rem
tuam recipere . Ita Leff. c. 9. n. 75. Lugo D. 10.
n. 181. & Vafq. Tann. Mald. Dian. ap. Salm.
n. 91. cum Buſ. ut ſupra n. 382. v.7.
384 Quær. 4. an liceat etiam Clericis , & Reli
giofis occidere injuftum aggrefforem fuorum bo
norum magni momenti ? Affirmant probabilius
cum Buf. Lugo D. 10. n . 175. Elbel num. 83. &
Salm , cum Leff. Bec. & aliis communius . Vide
dista lib. 1. n. 41. ) Ratio , quia jus defenfionis
eft de lege naturali , & ideo unicuique compe
fit . An autem hoc cafu incurrant irregularita
tem ? Vide de Irreg. lib.7. n. 389. ubi probatur
fententia negativa .
385 Quær. 5. an liceat alicui fua defendere armis
etiam per famulos ? Probabiliter affirmant Spor.
n. 169. Elbel n. 66. cum Nav. Lugo , Laym .
c. quia id quod aliquis poteft facere per fe ,
poteft etiam per alium . Hinc infert Elbel ibid.
unicuique licere ratione caritatis vi repellere
alterum injufte accedentem ad expoliandam do
mum proximi fui : Et probabiliter confentiunt
Salm. di&. c.1. n. 104. cum aliis communiter :
Sicut etiam dicitur pro defenfione honoris , &
pudicitiæ . Vide dicenda n. 392.
386 Quer. 6. an liceat occidere invaforem pudi
citia? Si licitum eft hoc ad tuendum honorem ,
& facultates , multo magis dicendum licere pro
tuenda pudicitia : quando aliud non fappetit
remedium . Ita D. Anton. p. z. t. 5. c.6. in fin.
ubi : Et fi licet non folum fe , fed & bona fua
defendere , quare etiam ne pudicitiam amittat ?
Et ideo dicit non peccare puellam , fi vim vi
repellendo aggrefforem occidit . Ita enim Ar
chiepifcopus alibi ( p. 2. tit. 7. cap. 8,, & p. 3.
tit. 4. c. 3. §. 2. ) loquitur: Quia mulier utitur
jure fuo naturali , quo licet vim vi repellere ;
magis tenetur Saluti fuæ providere , quam a
liena , nam exponit fe periculo confentiendi a
Bui peccati , permittendo fe opprimi , propter
difficultatem voluntatis . Idem docent P. Cuni
liati de V. Præc. c. 2. §. 3. , Lugo n. 195. Mol.
D. 17. num. 10. 11. Leff. lib. 2. c. 9. dub. 12.
Anacl. de 5. Præc. q. 2. n . 19. Elbel de Homic.
n.61 . Spor. tr. 5. in 5. Præc, c. 2. n. 265. Salm.
de 5. Præc. c. 1. n. 96. cum Bon. Trull. Fill. &
aliis communiter . Et hic bene advertunt Lugo
n. 186. Ronc. de 5. Præc. c. 3. Reg. 5. in pra
xi, quod non folum licebit puellæ , dum actu
violenter tangitur ab altero , fed etiam imme
diate poft , eum percutere alapis , pugnis , fu
fte , & etiam ictibus non periculofis . Ratio ,
quia nifi tali modo ipfa fuam conftantiam & di
fplicentiam oftendat , non facile ille difcedet .
Hinc femper ac id non fiat ad vindictam , non
tantum permittendum , fed etiam mulieri eft
confulendum , ut alter faltem refipifcat , & alia
vice eam non follicitet .
,, 9. Licet quoque occidere eum , de quo cer
"" to conftat , quod de facto paret infidias ad
» mortem , ut fi uxor verb. gr. fciat fe noctu
‫ رو‬occidendam a marito , fi non poteft effugere
97 licet eum prævenire . Nav. Leſſ. n.45. Fill.
" n. 39.
Quæftio tamen eft , an liceat prævenire ag
grefforem ; Prima fententia negat cum Sylvio,
Nav. Trull. &c. ap. Salm. de Hom. c. 1. n. 45.
Quia prævenire inimicum , folum paratum ad
aggrediendum , non effet vera defenfio . Secun
da tamen fententia affirmat cum Lugo , Bann,
Vafq . Mol. &c. ib. num. 55. quia , ifti dicunt 2
ad occidendum invaforem pro fua defenfione
non eft opus , ut alter jam incœperit lædere ,
fed fufficit , fi fit paratus ad lædendum .
Attamen Tambur. Dec. c. 1. §. 2. num. 15. & 387
Ronc. .3. 9.2. ac Salm. n. 56. 57. 58. cum
Sot. Azor. Cov. Dian. & aliis has fententias
conciliant , & diftinguunt : Si quis ex aliqua a
&ione noverit inimicum effe determinatum ad
invadendum , puta fi certo moraliter fciat il
lum jam ad hoc paraffe arma , vel mandatum
dediffe fervo ; tunc , & aliter effugere nequit ,
licite poteft prævenire : Alias ridiculum eſſet
( ait Ronc. loc. cit. ) velle cogere eum ad expe
andam aggreffionem , quando jufte timeret non
poffe amplius eam ropellere . Secus vero dicen
dum , fi non certo fciat , fed tantum fufpicio
nem , feu dubium timorem habeat de invafio
ne , impium enim eft ob dubiam violentiam pro
ximum vita privare . His tamen non obftanti
bus , cenfeo fecundam fententiam , hac etiam
diftinatione fuppofita , vix in praxi poffe fequi ,
propter hallucinationis periculum , quod in hu
jufmodi re adeffe poteft .
,, 10. Hinc etiam dicunt alii , ut Sanch. , 2. 388
mor. c. 29. & alii licere occidere eum 2 qui
,, apud Judicem falfa accufatione , aut teftimo
,, nio , &c. id agit , unde certo tibi conftat ,
" quod is occidendus , vel mutilandus , vel et
"" iam
 Cap. I. De Quinto Præcepto . Dub. III, 293
verte , quod Epifcopi , & Parochi in ordine ad
,, iam ( quod alii difficilius concedunt ) amif fpiritualia , tenentur adjuvare fingulas fuas oves
furus bona temporalia , honorem , &c. quia adhuc cum periculo vitæ , ut Salm. ibid. Hinc
29 hæc non eft invafio , fed jufta defenfio ; pofi Parochi etiam cum periculo vitæ tenentur mi
"" to , quod de alterius injuria conftet , nec fit
,, niftrare ovibus Sacramentum Baptifmi , aut Po
alius evadendi modus . Leff. tamen , Fill & nitentiæ ; non autem Euchariftia , neque tem
""
" Laym . non audent id defendere , propter pe pore peftis , ut tenent Dicaft . & alii ap. Salm,
riculum magnorum abufuum . Vid. Eſc. Ex. de Euch. c.9. n . 30. quod ipfi probabile putant ,
""" 7. c. 8. Hurt . Lugo d. 10. Se& t . 7. Dian . p. 8. Vid. d. lib. z. n. 27. v. Dic . II, & vide infra de
t. 7. R. 52. ⭑ (Imo prefata opinio Sanchezii
"9 Euch. 1.6. n. 233 .
" expreße damnata eft in Prop . 18. profcripta Sed dubium majus eft , an , fi innocente po
m
ad Alex.VII. Licet interfic ere falfum accu fitive nolentem occidi , defendere non poffis
22 fatorem , falfos teftes , ac etiam Judicem , a ' fine occifione invaforis , tenearis , fi poffis fine
"" quo iniqua imminet fententia , fi alia via
", periculo tuæ vitæ , invaforem occidere ? Affir
,, non poteft innocens damnum vitare ) * , mant Salm. cap. 1. n . 100. cum Nav. Bon. Sa ,
,, II. Quandocumque quis juxta fupradi & ta &c. quia , dicunt , ex Præcepto Divino carita
389 habet jus alium occidendi , id poteft etiam tis quifque tenetur defendere vitam innocentis ,
‫و‬,,‫ د‬alius pro eo præftare , cum id fuadeat ca cum commode poffit . Probabilius tamen negant
ritas . Fill. Tann . t . 3. d. 3. q.4. Mol. d. 18. Leff. lib. 2. c. 8. n . 92. & Lugo Dif. 10, n. 208,
"" An autem , & quando ad hoc teneatur ? Vid.
cui adhæret Tourn . p. 463. R. 2. Ratio 1. quia
29
,, Leff. loc . cit. c. 9. d. 13. Dian . p. 5. t . 4. Ref. præceptum caritatis eo cafu non obligat , cum
6. 14. 20. præftet evitare tunc mortem æternam aggreffo
99 Dicend um igitur eft I. Licitum effe defende ris , quam mortem temporalem innocentis . Ra
re vitam proximi cum occifione injufti vaforis . tio 2. quia in occifione alterius nunquam evi,
Ita Contin. Tourn. t . 3. pag. 463. cum communi tari poteft magnum incommodum ob timorem
DD. & S. Th. 2.2 . q.60 . art. 6. ad 2. ubi ait : inimicitiarum , publicæ juftitiæ , &c. Saltem quis
Vel poteft dici , quod Moyfes occidit Egyptium , non dicet , horrorem inquinandi manus huma
defendendo eum qui injuriam patiebatur , cum no fanguine magnum afferre incommodum , ad
moderamine inculpatæ tutela . Unde Ambrof. di quod quidem præceptum caritatis non cenfetur
cit in lib. 1. de Offic. cap. 36. quod qui non_re obligare ? Excipe cafum , quo perfona invaſa
pellit injuriam a focio , cum poteft , tam eft in effet perfona neceffaria ad bonum publicum . Ex
vitio , quam ille qui facit : Et inducit exem cipit etiam Spor . loc. cit. n. 170. cum communi ,
plum Moyfis . Et hoc currit , etfi proximus in ut afferit , fi invafus fit Parens , filius , uxor >
nocens vellet pati occidi , cum ipfe non fit do aut frater , quia tunc obligat pietas ad eos tu
minus vitæ fuæ : & ideo nequit aliis jus defen tandos . Rede etiam excipit Tourn. t. 3. p. 281.
fionis adimere . Leff. lib. 2. cap.6. n . 87. Lugo, Coll. 2. cum Raynaud , fi oɛcidendus fit ebrius •
Ban. Dic. & alii communiter cum Salmant , de & in ftatu peccati mortalis , quia is eft vere in
Homic. c. 1. n. 94. Sed dices : Si invafus cedit extrema neceffitate Animæ , 391
juri fuo , quomodo poteris tu jus ejus defende Dicendum II. Fas effe pariter occidere inva
re cum morte aggrefforis ? Refpondeo ; Proxi forem pudicitiæ , vel honoris proximi , fi in
mus ille invafus duo jura ( ut fic dicam ) quo vafio fiat facto , fcil. percuffione , &c. Secus , fi
dammodo ad vitam fuam habet , alterum ad
tantum per verba ( ut dictum eft fupra n. 282. )
vitam , alterum ad ipfam defendendam : Juri Ita Lugo D. 10. n . 203. Leff. c. 9. d. 13. & Salm.
ad vitam non poteft quidem cedere , cum non n. 96. cum Bon. Fill. Dic. Trull. e, contra Spor.
habeat illius dominium ; unde non poffet alte n. 169. qui id negat ( fed minus piobabiliter )
rum induce re ad ipfum occidendum , & quam effe licitum , nifi perfona contumeliis affe&ta , fit
vis permitteret occidi , occifor femper contra conjuncta , ut fupra , vel Princeps , aut Dominus .
juftitiam peccabit . Juri vero tuendi fuam vi Quando autem foemina confentit , vel faltem ,
tam bene poteft cedere , permittendo quod al fi pofitive non refiftit , non licet ejus pudicitia
ter occidat , juxta dicta n. 380. Hinc , cum tu invaforem interficere , quia tunc non effet vim
occidis aggrefforem innocentis , non defendis vi repellere . Salm. n . 79. Si vero foemina fit ti
jus quod ille habet ad fe defendendum , cui bi confanguinitate valde propinqua , dicunt Leff
ipfe jam ceffit ; fed defendis jus quod habet Spor. n. 173. & cum aliis Salm. loc. cit, quod
ad vitam , cui ille cedere non poteft . Nec oc poffes , etiam foemina ad copulam confentien
cidens eo cafu irregularitatem incurreres . Sal te , ejus invaforem occidere , fi aliter tuam in
mantic. ib. n. 65. cum Suar. & Bon. Sporer de famiam evitare nequeas . Hæc autem intelli
5. Præc. c. 2. n . 179. cum commun iffima ; vide genda ante fa&tum , nam ipfo fa& to , vel poft ,
1.7. n. 388. certe non licet occidere , ut patet ex prop. 20,
390 Sed hic , quæritur an fit obligatio defendere damn. ab Alex. VII . quæ dicebat : Non peccat
vitam innocentis ab invafore ? Refp . quod Ma maritus occidens propria autoritate uxorem in
s
giftratu , & prin cipe s uti que ex juft itia ad hoc adulterio deprehenfam . Notant etiam Leſſ. 1. 2.
tenentur , & quando agitur de bono Reip . te e.9. art. 88. Salm. di&. c.1. x. 97. quod non
nentur etiam cum periculo vitæ , utpote latro ideo licebit viro uxorem necare , fi ipfa auda
nes publicos de medio tollere &c . Et pariter &er velit adulterari ; quia vir poteft aliis me
ad hoc tenentur milites fpecialiter condu & ti ad diis injuriam reparare , eam baculo percutien
am
Civitatem defendend : vitam vero privati ho do , vel adulterum minis abigendo . Adverte hiç
minis non tenentur ii cum tanto periculo tueri . autem illud quod habetur in c. Si vero , 1. de
Salm . d. n. 98. cum Leff. Hic autem obiter ad T 4 Sen
 296 Lib. III. Tract. IV. De Quinto , & Sexto Præcepto Decal.
Sententia excommunicationis ; ubi definitur , quod
percutiens clericum turpiter agentem cum ma
tre , filia , forore , & uxore , immunis eft ab
excommunicatione , fed non a culpa .
309 Dicendum III . nos teneri ex caritate defen
dere etiam bona proximi , quando commode poſſu
mus , aut cum levi noftra ja& tura , non verò cum
gravi . Bon. Trull. Dic. &c. communiter apud
Salm. de Hom. c. I. n. 102. At fi aliquid expen
dimus pro defenfione bonorum alicujus , poffu
mus etiam occulte compenfare . DD. ibid.
Sed quæritur , an quis ob tuenda bona proxi
mi magni momenti poffit etiam occidere fu
rem , fi oporteat ? DD. qui id negant ob de
fendenda bona propria , tanto magis negant ob
defendenda aliena , ut Gers. Sylveft. &c. apud
Salm. c. 1. x. 8o. Quia , dicunt , Caritas magis
obligat ad tuendam vitam unius , quam bona
alterius . Sed contrarium tenent S. Anton. 3. p.
tit. 5. c. 3. §. 15. Leff. 1. 2. c.9. n. 88. Lugo D.
50. n. 202. & Nav. Mol. Bon. cum Salm. n. 104.
Ratio , quia vitam proximi præferre debemus
bonis alterius , quando ille eft in neceffitate
involuntaria ; non autem quando in neceffitate
fponte fe conftituit , ut pluries repetivimus in
præfenti Dubio . An autem liceat expellere for
tum pro tuenda vita Matris , vide dicenda Dub.
Seq. n. 394. Qu. I. & II.
DUBIUM IV.
An aliquando liceat occidere innocentem ?
393 An unquam liceat occiders innocentem dire&e ?
394 An aliquando procurare abortum ? Qu . I. An
liceat matri fumere pharmacum directe ad
fætum inanimatum expellendum ? An au
tem liceat mulieri oppreffe ftatim expelle
re femen viri aggrefforis? Qu. II. An li
ceat matri fumere medicamentum dire&e
ad expellendum morbum , cum periculo ab
ortus fœtus animati ? Qu . III. Quando
cenfeatur proles anima informata ? 395.
Qu. IV. Quibus pœnis fubjiciantur procu
rantes abortum ? Qu.5. An incurrant ex
communicationem mulieres prægnantes , quæ
abortum faciunt ? 396. Qu.VI. An procu
ratores abortus in dubio de animationefœ
tus incurrant irregularitatem ? 397. Qu.
VII. Qui poffit relaxare pœnas pro abortu
& infitas?
398 Quando imputetur alicui ad peccatum bo
micidium cafuale ? An adulter occidens
adultera maritum aggrefforem incurrat ir
regularitatem ? Et an incurrat , fi , ipſo
prævidente , adultera occidatur ?
393 "1 ESP. Directa intentione , & fcienter nun
29
39 minus concedat : Indire& te autem , & per ac
"3 cidens aliquando licet , utendo nimirum fuo
jure , & dando operam rei licitæ , & neceffa
,, riæ , ac tanti momenti , ut vitæ æquivaleat
"" S. Th. & Do&ores communiter .
Unde refolves.
,, 2. Si Tyrannus minetur Urbi excidium ,
99 nifi innocens occidatur , id non licet directe .
,, Neque valet , ficut membrum licet abfcinde
29 re pro falute corporis , ita & civem pro Re
,, publ. quia homo eft tantum pars moralis Rei
,, pub. a qua non accipit effe , & vivere ficut
,, membrum corporis a corpore , Mol. t. 4. t. 3.
d. 10. Leff. Fill. &c. * ( S. Thom. 2. 2. 9.64.
» art. 6. Salm. de Ref. c. 2. n. 52. ) *
* ,, 2. Poteft tamen Refpublica eo cafu talem
,, cogere , ut 'Tyrannum adeat , & fi nolit , tra
"" dere : cum ex caritate , & juftitia legali te
,, neatur vitam exponere pro Reip. Unde , fi id
,, renuat , fit nocens . Neque hoc erit coopera
"" ri ejus morti , fed tantum permittere ; cum
29 traditio de fe fit indifferens , & mors tantum
,, fequatur indire& te , &præter intentionem Rei
" publ. Mol. loc. cit. Leff. lib. 2. c.9. d. 7. Fill.
,, t. 29. n. 11. Laym. &c. * ( Sotus Aragon. Tur
" rian. &c. cum Salm. ib. num. 58. dicunt non
" poffe Remp. tradere illum invitum , quia coo
" peraretur ad ejus mortem , quod eft intrinfece
"" malum . Sed probabilior videtur primafenten
"" tia cum Lugo D. 10. n. 13. & Bufemb. Molin.
" Leff. Fill. ac Laym. ut Jupra , quia videtur
.‫ د‬non poffe negari , quod eo cafu innocens tenea
.‫ د‬tur fe tradere , ut concedit idem Sotus ; Si er
" go ille fe tradere tenetur , bene poteft Refp.
"> eum tradere , fi ipfe culpabiliter recufet ; tunc
" enim non eft amplius innocens , ut confentit
99 Tourn. t. 3. p. 436. cum Sylvio , Bann. & Sa
"" lon. ) Limitat tamen Lugo d. 10. dejuft. fi
" innocens fit fubditus , vel peregrinus teneatur
20 mori pro Rep. aliena .
" 3. Si fugere non poffis mortem , perfequen
"" te hofte , nifi per viam anguftam , qua quis
,, piam iftic fedens effet obterendus , licet nihi
,, lominus ( dummodo tamen , ſi infans eft , ht
"" baptizatus , ut monet C. Lugo , & Efcob. E. 7.
,, c. 8. ) fugere cum ejus periculo , & interitu ,
,, præter tuam intententionem . Leſſ. n. 58. Fill.
,, n. 36. * ( Salm. de Reft. c. 1. n. 74. & 65. cum
" Prado Vill. Tapia , Sanch. Dic. &c. )
22 4. Similiter ad expugnandam urbem , &vi
"" & toriam reportandam , fi neceffarium fit , licet
,, tormenta in eum locum dirigere , ubi multi .
"" funt innocentes : quia horum mors præter in
,, tentionem fequitur . Leff. c.
" 5. Non licet occidere obfides , etfi qui eos
"" miferunt , non fervent fidem : quia funt inno
99 centes . Bonac. t. 2. d. 2. q. ult. feti. 3. p. 7.
"" Dian. P. S. 1. 4. R. 25. contra Az. &c.
,, Quæres , quando liceat procurare abortum ?
,, Refp. Quicunque malitiofe in fe , vel alte- 394
,, ro curat abortum , peccat graviter , five fœe
29 tus fit animatus , quia eft verum homicidium ,
99 five non , quia tendit ad occifionem hominis ,
"" & eft contra naturam generationis , Leff. lib.
"" 10. n. 61. Si tamen ad vitam matris confer
"" vandam omnino fit neceffarium , fequentes
,, Regulæ tenentur : 1. Si foetus mortem matri
,, allaturus fit probabiliter , & necdum fit anima
" tus anima rationali ( animari autem commu
20 niter ajunt mares die quadragefimo , femellas
‫ در‬Vero
 Cap. I. De Quinto Præcepto . Dub. IV. 297
,, vero o&ogefimo : quæ res valde incerta eft ) , 131. Pont. de Matr. 1. 10. c. 13. n. 2. Fill. t. 2.
», quidam permittunt , etiam dire&a intentione tr. 29. c.6. n. 140. Cabaff. l. 5. c. 20. n . 8. Tourn.
" expelli , ut Sanch. lib. 9. de Matr. d. 20, n. 1.3. p. 451. Spor. de Matr. c. 4. x. 704. Carden,
9. 10. Henr. &c. contra Leff. tib. 2. c. 9. d. in prop. 34. Innoc . XI. n. 28. Bon. de Reft. D. 2.
" 16. & alios , quorum fententia in praxi fua P.7. n. 3. Salm. de Reft. c. 2. n. 62. Croix 1.3 .
"9 denda : quorfum enim directe expellas , cum P. 1. n. 825. Holzm. de s. Prec. c. §. n. 579. Elb.
,, indire&e liceat , & fufficiat ? 2, Si vero fœtus de Matr. n. 464. & alii plurimi . Ratio , quia , fi
" fit animatus , materque judicetur moritura nunquam licitum eft expellere femen , etfi ex e
""" cum prole , nifi medicinam fumat ; licet eam jus abundantia mors timeatur , tanto minus li
,, fumere , & fecundum quofdam tenetur , in cebit expellere fœtum , qui eft propinquior vitæ
,, tendendo dire& te fuam tantum fanitatem , etfi humanæ. Non valet dicere foetum inanimatum
,, indire&e , ac confequenter deftruatur foetus : effe partem matris , nam refpondetur fœtum non
,, quia in pari neceffitate mater poteft magis pertinere ad integritatem corporis materni , fed
profpicere fibi , quam proli . 3. Si vero cum effe inchoative condiftin&tum individuum huma
,, morte matris fpes vitæ , & baptifmi prolis ef num . Excipe , ut bene advertunt Spor. n. 506.
,, fulgeat , tenetur mater fecundum plerofque fub Holzm, loc. cit. fi foetus effet corruptus , quia
‫ در‬mortali abftinere ab omni remedio deftructivo tunc non eft jam foetus , fed maſſa putrida , quæ
» prolis , quia tenetur vitam corporalem expo amplius non eft capax animationis .
,, nere pro extrema neceffitate_fpirituali infan Utraque fententia eft probabilis , fed fecun
.‫ د‬tis . Contrarium tamen docet Lud. Lopez , quod dam tanquam tutiorem cenfeo in cafu noftro
,, Sa , V. Caritas dixit effe probabile . V. Less. omnino ample& endam , cum prima nihil ad pra
99 1. c. Sanch. Fill. c. 29. q. 1. Bon. t. 8. art. 3. xim poffit defervire , & fruftra videntur circa
Quæritur igitur I. An liceat matri in morbo eam DD. defuadere ; ad quid enim ( bene ait
extremo conftitutæ fumere pharmacum ad ex nofter P. Bufemb. ) velle fumere pharmacum di
pellendum dire&e fœtum inanimatum ? Certum recte ad expellendum foetum , cum poffit & fuf
eft quod expellere fœtum , quamvis inanima ficiat indirecte expelli ? In duobus dumtaxat ca
tum , per fe eft peccatum mortale , & expellens fibus poffet prima fententia in praxim deduci ;
de homicidio tenetur , ut dicitur in c. Si aliquis primus cafus effet fi mater alias parturiendo ex
de Homic. quia , licet vitam homini non adi perta fuiffet periculum mortis At propter hoc
mat , proxime tamen vitam hominis impediat . non licet foetum expellere , ut cum communi
Contra certum eft apud omnes licitum effe re docent Sanch. I. c. n. 10. Petrocor. d. q. 1. Az.
medium præbere prægnanti , directe ad eam cu c. 4. 4. 2. contra aliquos . Ratio quia fœtus eo
randam , etiam cum periculo abortus , fi mor cafu non eft aggreffor præfens , cum periculum
bus eft mortalis , fecus fi non effet talis , ut re multum fit diftans , & poterit mater ex alia
te advertit Tourn. t. 3. p. 451. R. 2. Dubium caufa interim obire . Idque confirmatur ex alia
&
fit , an tunc liceat dare ei pharmacum directe doctrina communi , quam tradunt S. Th. Nav.
ad fœtum expellendum Prima fententia affir Caj. & alii ap. Sanch. n. 2. ex c. Aliquando 22.
mat , eamque tenent graviffimi AA. Sanch. de q. 2. fcil. nunquam licitum effe matri ob quod
Matr. 1.9. D. 20. n. 9. Laym. lib. 3. tr. 3. P. 3. cunque periculum fumere potionem ad conce
c. 4. n. 4. cum Sylv. Nav. &c. item Petroc. t. 2. ptionem impediendam . Secundus cafus effe pof
tr. 2. 1.4. c. 3. q. 1. Viva in prop. 34. Innoc. XI. fet , quando mater , nifi foetum expelleret , pe
n. 11. Mazz. t. 2. p. 470. Habert t . 7. P. 749. O riculum occifionis a conjun& tis , vel fuæ famæ
alii . Ratio tum quia , cum foetus ille fit pars fubiret ; fed hoc certe eft illicitum ex Prop. 34.
vifcerum , non tenetur mater eum fervare cum Innoc. XI. quæ dicebat : Licet procurare abor
tanto vitæ fuæ difcrimine , tum quia mater eo tum ante animationem fœtus , ne puella depre
cafu poteft illum expellere tanquam fuæ vitæ benfa gravida occidatur , aut infametur . Ratio ,
aggrefforem , & licet foetus non fit aggreffor vo quia aliud eft quod foetus fit aggreffor per fe,
luntarius , non tenetur tamen mater negligere & ab intrinfeco ; aliud quod per accidens , &
fuam vitam præfentem ad fervandam vitam fu ab extrinfeco : Poteft enim quifque occidere ag
turam prolis ; maxime quia , pereunte matre , grefforem , ne ab illo occidatur ; nequit tamen
foetus minime animabitur . Huic fententiæ favet occidere alterum , ne occidatur ab hofte .
D. Antonin. p. 3. tit. 7. c. 2. §. 2. ubi : Si autem Dicunt vero Sanch. de Matr. lib. 2. D. 22. n.
puerperium nondum eft animatum , poffet tunc & 17. Viva di &. prop. 34. n. 17. quod mulier vi
deberet ( Medicus ) talem dare medicinam , quia , oppreffa a viro poffet incontinenter femen rece
licet impediret animationem talis fœtus , non ta ptum expellere , tanquam fui honoris aggreflo
men effet caufa mortis alicujus hominis : & hoc rem , ad infamiam vitandam ; pariter ac licet
bonum fequitur , quia liberat Matrem a morte . viro nobili occidere invaforem a& tu volentem
Recte vero excipit Sanch. n. 7. ( idque afferit eum fufte percutere ut diximus fupra n. 381. ) ,
ut commune apud omnes , contra paucos ali quamvis hoc non liceat poft percuffionem impa
quos ) , fi dubium adfit , an foetus fit vel ne a tam . Sed huic opinioni acquiefcere nequeo ,
nimatus eo quod tunc intrinfece malum eft , in nam fi mulier poffet tunc expellere femen tan
nocentem pofitive periculo necis exponere . Se quam aggrefforem fui honoris , poffet etiam po
cunda fententia communior docet , licere qui ftea ; quod ipfimet AA. non concedunt . Nec va
dem matri fumere medicamentum directe ad cu let dicere cum Sanch. licitum effe mulieri eo
randum morbum , etfi foetus indirecte expella cafu continuo femen expellere , quia tunc femen
tur; non vero directe ad foetum expellendum . non eſt adhuc in pacifica poffeffione uteri ; nam
Ia Leff. 1. 2. c. 9. n . 61. Lugo deJuft. D. 10. n. ut bene docet Pont, de Matr. l. 10. c. 3. n. 1. fta
tim
 298 Lib. III. Tract . IV . De Quinto Præcepto Decal .
tim ac vir femen effundit , feminæ matrix il tus , five medicina fumatur , five non , quia
lud recipit , & clauditur . Et hoc negari non tunc fine majori foetus periculo jufte confulitur
poteft ab ipfo Sanch. lib. 9. D. 16. num. 3. cum vitæ matris . Et etiamfi mors matris effet mo
Salm. de Matr. c. 13. n . 75. Spor. de Matr. c. 2. raliter certa , fi non fumat remedium , nec et
2.493. & aliis communiter ( vide de Matr. 1.6. iam tunc auderem ei medicinam permittere ,
n. 917. ) qui dicunt non peccare mortaliter uxo aliqua rationabilis fpes effulgeret , quod mortua
rem , quæ reddit debitum , ipfa incuba ; ideo matre proles fuperviveret , & baptizari poffet ;
quidem , quia ( ut mox dictum eft ) matrix mu quia nemini licet , ob tuendam fuam vitam tem
fieris clauditur ftatim ac femen excipit ; alias poralem , pofitive exponere proximum in necef
illud ftatim effunderetur & fruftraretur , & id fitate conftitutum periculo mortis æternæ . Se
circo effet procul dubio peccatum mortale ; hinc cus vero puto dicendum cum Elbel , Petrocor.
re& te dicunt Salm, loc. cit. n.75 . quod non pec t. 2. d. 4. tr. 2. c. 3. 9. 2. & Tourn. p. 451. R. 3.
caret uxor , fi ex aliqua jufta caufa fe erigeret cum Sylvio , Hab. Comit. & communi , fi nulla
continuo poft receptum femen , nifi hoc faceret fpes rationabilis effet de vita prolis poft mor
pravo animo illud difperdendi , ut dicit etiam tem matris , ita ut poffit illa deduci ad bapti
Sanch. lib.9. D. 20. n. 3. Bene autem admitti fmi gratiam ; quia tunc non videtur caritas ob
mus id quod dicit Sanch. lib. 2. D. 22. n. 17. ligare matrem in extrema neceffitate pofitam ,
nempe quod mulier vi oppreffa licite poteft fe vitam fuam negligere , a remediis abftinendo ,
vertere & coitum interrumpere , quamvis femen ob exiguam & remotiffimam fpem vitæ prolis .
viri effet effundendum ; quia hoc per accidens Hinc rationabiliter dicunt Salm. n. 65. medicos
& ob folam malitiam viri eveniret . Unde bene in hoc cafu quoad pharmaca præftanda matribus
concludit Croix lib. 3. p. 1. n. 824. cum Carden. non effe fcrupulofe angendos , eo quod probabi
effe quidem licitum feminæ invafæ repellere fe liffimum eft id quod dicunt iidem Salmant, ac
men , ne immittatur ; non autem ejicere , fi jam Sanch. d. n. 17. Lugo D. 10. n. 135. Ronc. dict.
fit immiffum . Vide dicenda de Matr, lib.6. n. 4.3 . rariffimum effe cafum , & moraliter impof
954. v. Dub. 1 . fibilem , ut pene miraculum fit , quod pereunte
Quær. II. An liceat matri fumere pharma matre proles fupervivat , ut baptifmum recipe
cum directe ad expellendum morbum , fi inde re poffit . Idque mihi confirmarunt plures artis
timeatur indire& te abortus foetus animati ? Re medicinæ Periti , quos confului ; quia , matre
fpondetur : Si remedium dire& te tendat ad oc aborante lethali morbo , humores corrumpun
cifionem foetus , ut effet dilaceratio uteri , per tur , & inficiunt foetus alimentum . An autem
caffio ventris , &c. hæc quidam nunquam li Mater teneatur pati incifionem ventris , ut pro
cent . Si autem tendat directe ad fervandam vi les baptizetur ? Vid. dicenda Tom. II. lib.6. n.
tam matris , ut effet purgatio corporis , fciffio 106. v. Omnino .
venæ , balneum , & c. hæc certe licita funt , Quær. III . Quandonam cenfeatur proles ani
quando aliter certo mortaliter judicatur mater ma informata ? Damnata fuit prop. 25. ab Innoc.
cum prole moritura . Ita Habert t. 7. p. 748. XI. que dicebat : Videtur probabile omnem fœ.
Tourn. tom. 3. P. 451. R. 4. cum communi . Sed tum quandiu in utero eft , carere anima rationa
quæftio eft , an liceat matri fumere medicamen li , & tunc primum incipere eandem habere , cum
tum , quando dubitatur , an pereunte matre, pro paritur; ac confequenter in nullo abortu homici
les poffit fupervivere , & baptizari ? Affirmant dium committi . E converfo male dixerunt ali
Holzm. de 5. Præc. cap. 1. n. 79. Salm. de Reft. qui foetum in primo inftanti quo concipitur ,
c. 2. n. 66. cum Prado ; quia ( ut dicunt ) obli animari , quia fœtus certe non animatur ante
gatio mortem perferendi , ad procurandam vi quam fit formatus , ut colligitur ex S. Script.
tam æternam proximi in extrema neceffitate Exod. 21. ubi juxta verfionem 70. dicitur : Qui
conftituti , tunc folum adeft quando conftat , ja percufferit mulierem prægnantem , & illa abor
Auram temporalis vitæ effe abfolute neceffariam sum fecerit , fi fœtus erat formatus , dabit ani
ad vitam fpiritualem alterius ( ut etiam ajunt mam pro anima , fi nondum erat formatus , mul *
Sot. & alii apud Salm. generaliter loquendo ); Stabitur pecunia . Certum eft itaque foetum non
non autem quando falus fpiritualis proximi eft ftatim animari : Hinc Leff. lib. 2. c. 9. num. 65.
incerta , prout in cafu noftro de ea multiplici cenfet ex Hippocrate maſculum ad fummum a 1
ter dubitari poteft . Et huic opinioni videntur nimari die 30. vel 35. vel 40. vel 45. Feminam
favere Sanchez de Matr. lib. 9. D. 20. n. 17. & vero die 35. vel 40. vel 45. aut 50. Et idem fen
Ronc. de S. Præc. c. 2. q. 3. dicentes tunc folum tiunt Lugo D. 10. n . 133. & Bon. ac Fill. apud
illicitum effe remedium fumere cum periculo Salm. c. 2. n. 59. Attamen Buf. ut fupra num.
vitæ prolis , quando certum , vel faltem proba 394. Elbel de Matr. n. 470. & Salm. cum S. Th.
bilius eft prolem vivam edendam . Sed huic fen Azor. Sylveft. & communi , ut fatetur idem P.
tentiæ nec valeo acquiefcere , nam ficut quan Holzm. , dicunt mafculum formari , & animari
do certa eft mors prolis , fi mater medicinam fpatio 40. dierum , feminam autem 80. Et hanc
fumat , & alias eft cetra mors matris , fi a me fententiam fequi forum externum quoad pœnas
dicina abftineat , tenetur utique mater ex ordi homicidis inferendas , teftatur Anacl. c. apud
ne caritatis abftinere a medicina , & præferre Elb. n. 470. Immo S. Th. dift. 3. q. 5. art. 2. fic
fuæ vitæ corporali vitam fpiritualem prolis : Sic ait : Maris conceptio non perficitur , nifi ufque
etiam ex eadem caritate tenetur abftinere , quan. ad 40. diem , ut Philofophus in 9. de Animali
do dubitatur de falute matris , & prolis , ut re bus dicit : Fœminæ autem ufque ad go. Sed in
Ae ait Tourn. t. 3. P. 450. Concl . 2. p.452 . R. compofitione corporis mafculi videtur Auguftinus
5. cum Habert . Nifi æquale fit periculum abor fuperaddere fexdies , Verum Tourn. 1. 3. p. 452.
dicit
 Cap. I. De Quinto Præcepto .
dicit in hoc magis adhærendum Gloffa , & Theo
logis , qui fere cuncti ( ut ait ) cenfent mares
die 40. animari , & die 80. Foeminas : Et hanc
opinionem fequitur S. Pœnitentiaria , cum agi
tur de irregularitate & pœnis , ut ex Nav. tra
dit Sylvius 2.2. q.64. art. 7. p. 419. in fix.
395 Quær. IV. Quibus poenis fubjiciantur procu
-rantes abortum ? Sixtus V. anno 1588. Bullam
edidit , quæ incipit , Effrænatam , & habetur in
Bullario t. 5. pag. mihi 25. In ca Pontifex_o
mnes fcienter procurantes abortum fœtus five
animati five inanimati , & quocunque modo in
hoc confentientes , vel præbentes mulieribus ve
nena fterilitatis , fubjecit cunctis pœnis , quæ
debentur homicidis de jure Civili , & Canoni
co , ut funt privatio omnis privilegii clerica
lis , dignitatis , aut Beneficii ecclefiaftici , nec
non inhabilitas ad ea in pofterum obtinenda :
Infuper præfertim impofuit eis irregularitatem ,
& excommunicationem , ipfo facto ( effectu fe
cuto') incurrendas , quarum difpenfationem , &
abfolutionem Romano Pontifici refervavit . At
tamen Gregorius XIV. in Bulla , Sedes Apofto
lica , edita ann, 1591, abftulit irregularitatem ,
& excommunicationem pro abortu foetus ina
nimati ; reliquit vero tam irregularitatem , quam
excommunicationem Papæ refervatas pro abor
tu foetus animati ; fed quoad excommunicatio
nem conceffit facultatem ab ea abfolvendi tam
Epifcopis , quam aliis ab ipfis fpecialiter ad hos
cafus deputatis . ( Hanc facultatem abfolvendi
habent etiam Mendicantes ; vide dicenda Tom.
a. lib. 7. n.99. ) Cum autem Sixtus excommu
nicationem inflixerit tantum fcienter abortum
procurantibus , excufat ab illa ignorantia etiam
craffa , ut docent communiter DD. cum Sanch.
de Matr. 1.5. D. 32. & aliis , ut dicetur lib. 7.
n. 47. An autem excufet ignorantia affectata
Vid. ibid. n. 48. Et idem videtur dicendum de
irregularitate ibi impofita , juxta probabilem
fententiam , quæ adducetur eod. lib.7. n . 351.
Quær. V. An incurrant excommunicationem
mulieres prægnantes , quæ abortum fibi procu
rant? Prima fententia communiffima afirmat
cum Viva in Prop. 34. Innoc . XI. n . 18. Bon . de
Ref. D. 2. q. ult. fečt. 1. p. 7. num.6. qui dicit
hanc effe ufu receptam , & Sporer de Matr. c. 4.
n. 718. cum Fill. Dic. qui eam tenet ut cer
tam . Rationes fententiæ hujus mox referentur
in expofitione fecundæ fententiæ fubfequentis .
Secunda autem fententia valde probabilis , &
attenta ratione intrinfeca probabilior , negat
cum Avila de Cenfur. p. 2. c. 5. D. 3. dub. 12.
Lezana t . 3. v. Abortus , n. 11. Salm. de Reft.
c. 2. n. 70. cum Naldo , & Alphonf. de Leone :
Eandemque tenent Lugo Refp. Mor. Dub. 4. n. 4.
( ait tamen hic ftandum effe ufui communi , fi
ifte aliter Bullam explicuit ) , & non improba
bilem vocat , imo enixe tuetur Ronc. de 5. Præc.
c. 2. q.6. Tota hujus dubii refolutio pendet ex
verbis Bullæ , Effrenatam , in præcedenti quæft.
IV. enunciate Sixti V. in qua prædicta excom
municatio infli&a eft contra procurantes abor
tum . Dicunt DD. contrarii , in fulminatione
excommunicationis præfatæ fatis expreffe com
prehendi etiam prægnantes , quia in §. 1. Bullæ
dicitur : Ac. etiam pragnantes ipfas mulieres ,
Dub. IV. 299
quæ fcienter præmiffafecerint . Item in §. 5. Pon
tifex loquens de venenatis potionibus fterilita
tis , inquit : Ac mulieres ipfas , que eadem pro
cula Sponte ac fcienter fumferint . Sed refponde
tur in utroque paragrapho Pontificem patenter
loqui ( ut fedulo in Bulla obfervayi ) tantum de
poenis temporalibus contra homicidas ftatutis ;
nam cum deinde Papa gradum facere voluit ad
pœnas fpirituales , præfertim ad præfatam ex
communicationem infligendam , in §.7. fic fub
dit ; Infuper , ut immaniſſimi bujus deli&i gra
vitati non folum temporalibus , verum etiam Spi
ritualibus pænis profpiciamus , & confulamus ,
omnes & fingulos cujufcunque gradus , ftatus , &c.
qui vel que uti principales , vel utfocie ad tale
facinus committendum , opem , confilium , favo
rem, potionem , vel alia medicamenta Scienter
dederint , &c. Loquendo hic igitur Pontifex de
poenis fpiritualibus , non nominat mulieres præ
gnantes , fed tantum eos vel eas , qui vel que
dant opem , confilium , &c. Inftant Adverfarii
& dicunt faltem in hoc §. 7. comprehendi præ
gnantes , cum ibi dicatur : Qui vel quæ uti
principales , vel ut focie ad tale facinus com
mittendum &c. Sed rurfus refpondetur hic fub
nomine principales non quidem intelligi ipfas
prægnantes , fed principales cooperatores , qui
opem , vel confilium , aut medicamenta præbent ,
ad diftinétionem fociorum , quæ ad abortum me
diate concurrunt . Et revera¯nullo modo hic in
telligi poffunt prægnantes , nam alias Pontifex
non dixiffet , qui vel quæ &c. Quomodo enim
mafculi poffunt medicamentum fumere ad pro
curandum abortum mulierum ? Ratio autem ,
cur Papa exemiffe præfumitur prægnantes ab hac
excommunicatione , verofimiliter opinantur Lu
go , & Salm. cum aliis ut fupra , quia forte
compaffus eft infirmitati feminarum , quæ dum
impulfæ a vehementi timore damni obventuri
hæc medicamenta fumunt , & dum a tanto faci-.
nore non abhorrent , facile etiam excommuni
cationem parvipenderent , & ideo Pontifex ad
vitandum novum animæ laqueum , & alia peri
cula , præfertim facrilegarum Confeffionum , eas
noluit comprehendere . Saltem ait Ronc. loc. cit.
cum dubium fit , an hæc excommunicatio lata
fit etiam contra prægnantes , valde probabiliter
ipfæ ab ea excufantur , juxta quæ dicemus 1.7.
de Cenfur. n. 67.
Quær. VI. An procurantes abortum irregula- 396
ritatem incurrant , in dubio an fœtus fit vel ne
animatus ? Prima fententia affirmat , quam te
nent Salm. de Cenfur. c. 7. n. 19. & de Reft. c.
1. n. 59. Viva in prop. 34. damn. ab Innoc. XI.
n. 18. cum Sanch. Mol . &c. ap. Elbel de Matrim.
2.479. Ratio , tum quia in omni homicidio du
bio incurritur irregularitas , prout habetur ex
c. Ad audientiam de Homic. & Significafti ,
ac c. Petitio eod. tit. Tum quia in dubio foetus
præfumitur mafculinus . Hinc dicunt , quod pro
curans abortum poft 40. dies , habendus eft ut
irregularis ; Sic enim ajunt Fill. & alii apud
Tamb. I. inf. citando judicari in foro externo ,
& fic etiam fervari in S. Poenitentiaria . Secun
da tamen verior fententia negat , eamque te
nent Tamb. Dec. l. 1. c. 3. § . 6. v . Irregularitas,
de Cenfur. I. 10. c. 5. n . 18. cum Præpoj. m
Gi
 300 Lib. III. Tract. IV. De Quinto & Sexto Præc . Decal.
Giballin. item Moya tr. 5. q. 6. n.6. cum Pell. putat ad hos cafus abfolvendos , vel fpeciatim
March. Leand. & Verde , Elbel loc. cit. cum Spor. exprimendo cafum abortus , vel generatim con
Diana , Bardi , & aliis ; & idem fentit do& tus cedendo facultatem abfolvendi ab omnibus cafi
1 Auctor neotericus Libelli , cui titulus ( Iftruz. bus fibi refervatis . Et re& te ajunt Bon. & Viva
per li Novelli Conf. ) part. 2. c. 18. n. 464. O ufum receptum fic interpretaffe præfatam con
465. Ratio convincens , quia irregularitas non ceffionem , cum gratiæ large interpretentur , &
incurritur , nifi expreffa fit in jure , ut dicitur fic ipfemet firme teftor univerfe practicari in
in c. Is qui , de Sents exc. in 6. ( Vide dicenda Miffionibus , pro quibus , ad hunc cafum abor
Jib. 6. n. 345. ) In hoc autem cafu irregularitas tus abfolvendum , contenti funt Sacerdotes Mif
nulli habetur expreffa , nam licet in præfatis fionarii , quod Epifcopi generaliter eis faculta
textibus impofita fuerit irregularitas aliquibus , tem impertiantur pro cunctis cafibus ipfis refer
de quibus dubitabatur , an ipfi fuiffent vel ne vatis . 1
caufa homicidii ; homicidium tamen erat certe Pariter præterea dicit multo probabiliter Elb.
commiffum . At in noftro cafu , cum dubia fit d. n. 471. ab hac excommunicatione poffe etiam
animatio fœtus , dubia quoque eft patratio ho abfolvere omnes Prælatos majores Regularium
micidii , hicque cafus nullibi quidem eft ex jurifdi&ione quafi Epifcopali gaudentes ; fed tan
preffus in jure , & ideo procurans abortum non tum fubditos fuos , pro quibus poffunt etiam a
eft habendus irregularis . Quid vero dicendum , lios deputare . Item addunt Salm. tr. 6. c. 13.
dubi effet , an aliquis fuo confilio vel o n. 52. cum Peyrin. & Pell. Spor. p. 4. c. 4. n. 721.
pera ad mortem certam foetus jam certe ani Elbel ib. ( qui afferit in hoc fatis communi
mati cooperatus fuerit ? Vide dicenda lib. 7. n. ter DD. convenire ) , quod omnibus Confeffariis
371. Nulla autem præfumptio effe poteft ( ut Mendicantibus competit in foro interno facul
fine, fundamento afferunt Salm. ) , quod foetus tas ab hac excommunicatione abfolvendi , quia
fit mafculinus ; imo potius præfumi poteft foe Pontifex, etfi negavit hanc facultatem Confef
mineus , quia ex frequentiori eventu , ut audi fariis ab Epifcopo non fpecialiter deputatis , non
vi , amplior eft numerus fœminarum , quam ma cenfetur tamen eam voluiffe denegare Confeffa
fculorum ; faltem de hoc utrinque æque dubium riis privilegiatis , quibus aliunde conceffa eft fa
eft . Addit non improbabiliter Tamb. 1. c. in cultas in cafus Papæ refervatos . Ceterum poſt
Dec. quod poffeffio in hoc cafu ftat pro priori prop. 12. damnatam ab Alexandro VII . certum
Ratu , prius enim foetus eft inanimatus , quam effe debet ( ut confentit idem Elb. eod. l. & Ca
animatus . Hinc valde probabile eft , ex di& tis baff. T.J. I. 1. c. 11. n. 5. ) quod fi alicubi Epi
fupra in quæft. III. non cenfendum irregularem , fcopus fibi refervavit cafum abortus , vel homi
faltem in foro interno , qui intra 80. dies a for cidii voluntarii , nullus Regularis poterit ab eo
tus conceptione abortum procuravit . Quod au abfolvere fine Epifcopi licentia . Vide dicenda
tem hic dicitur de irregularitate , dicendum et T. II. l. 7. n. 99. infin.
iam de excommunicatione , juxta dicenda 1.7. Quoad irregularitatem autem pertinet , per fe
n. 67. & de aliis pœnis , ut bene ait Elbel I. c. loquendo , folus Papa poteft in ea difpenfare ,
397 Quær. VII. Quifnam poenas pro abortu com non vero Epifcopi , etiamfi abortus effet occul
memoratas valeat relaxare ? Quoad excommu tus ; quia in facultate eis conceffa a Tridenti
nicationem pro abortu fœtus animati , jam di no in cap. Liceat 6. Seff. 24. expreffe eft exce
ximus ex Bulla Greg. XIV. folos Epifcopos , & ptum homicidium voluntarium . Verum quoad
alios ab eis fpecialiter ad hos cafus deputatos alias pœnas in Bulla Sixti inflictas , fcil. pri
poffe ab ea abfolvere . Sed dubium fit , an pof vationis Beneficiorum , & inhabilitatis ad ea ,
fint abfolvere Confeffarii , qui generalem facul ad privationem requiritur quidem fententia con
tatem ab Ordinario habent abfolvendi ab omni demnatoria , vel faltem declaratoria criminis ,
bus cafibus ipfi refervatis? Negant Salmant, de cum fit privatio juris acquifiti , ut diximus 1. 1.
Reft. c. 2. n. 67. Dian. part. 7. tr. 5. R. 15. & n. 148. utque hic dicit Elbel n. 478. Quoad in
19. Rone, de 5. Præc. c. 2. q. 5. R. 1. Galii , di habilitatem autem dicimus , eam incurri ante
centes requiri deputationem fpecificam ad hunc omnem fententiam , juxta dict, eodem n. 148. &
cafum abortus . Idque arguunt ex verbis præfa ut fufius dicemus 1.6. n. 705. ( quidquid dicant
1æ Bulla Greg. relatis a Bon. tom . 3. D. 2. q. 2. Sporer de Matr. c. 5. num. 722. & Elbel loc. cit.
P. 10. n. 15. ubi dicitur : Quilibet Presbyter tam ; quia inhabilitas non privat jure acquifito ,
Jecularis , quam cujufvis Ordinis regularis , ad fed acquirendo. An vero Epifcopi poffint in hac
Cbrißi Fidelium Confeffiones audiendas , & ad inhabilitate difpenfare ? Concedunt Elb. de Leg.
bos cafus fpecialiter per loci Ordinarium depu n. 642. de Matr. n. 474. ac Spor. p. 4. c. 4. n.
ratus , plenam & liberam infuroconfcientiæ tan 722. & merito cenfet non improbabile Ronc. de
sum abfolvendi babeat facultatem . Sed valde 5. Præc. c. 2. q.6. ( contra Anacl. ) . Ratio , quia
probabiliter affirmant poffe abfolvere idem Bon . omnibus pœnis a jure generaliter latis , & non
1.c. 8.16. ac Viva Opufc. de Cenfur. q. 7. a. 2. fpecialiter Papæ refervatis poffunt Epifcopi di
n. 7. & adhæret Elbel de Matr. n. 471. ac non fpenfare , ut generice loquendo communiffime
improbabile putat Sporer de Matr. c. 4. n. 720. docent apud Elbel S. Bon. Scot. & alii . Idque
Ratio, quia verba illa , ad hos cafus fpecialiter colligitur ex c. Nuper. 29. de Sent, excomm. ubi ,
deputatus , non referuntur ad cafum abortus , habito fermone de excommunicatione , dicitur .
fed ad Confeffarium ; ita ut non poteft quidem Quia tamen conditor Canonis ejus abfolutionem
quicunque Confeffarius hunc cafum abfolvere fibi fpecialiter non retinuit , eo ipfo conceffiffe vi
Cut falfo opinati funt atiqui ap. Dianam , ) fed detur facultatem aliis relaxandi . Et ibid. fub
benc poteft is , quem Epifcopus fpecialiter de dit Gloſſa ; Et bic eft argumentum Epifcopospof
Je
 Cap. I. De Quinto Præcepto . Dub. IV.
Se difpenfare , ubi fpecialiter difpenfatio non ef
inhibita , & conceffum videtur quod non eft pro inter DD. controverfia , an evadat irregularis
bibitum . Vid. did. l. 1. n.191 . , & vide infuper
dicenda 1.6. n. 980. in Tom. II.
398 Ultimo oportet hic aliqua addere de bomici
dio cafuali , multum ſcitu neceffaria . Duplici
ter contingere poteft homicidium , cafuale , vel
dando operam rei licitæ , vel rei illicita . Un
de has regulas dat S. Th. 2. 2. q. 64. art. 8. di
cens : Secundum jura , fi aliquis det operam rei Salmant. ), quia ipfi fugere in eo cafu non eft
licite , debitam diligentiam adbibens , & ex boc probrofum ; & fi forte fuga aliquam ignominiam
bomicidium fequatur , non incurrit homicidii rea
tum . Et hoc etiamfi ( ut ex comm. notant Sal. les anguftias fua culpa fe immiferit . Sed quid ,
de V. Prec. c. 1. n. 133. ) homicidium in caufa
prævifum fuerit . Si vero ( fequitur S. Doctor )
det operam rei illicita , non evadit homicidii
reatum . Duæ igitur funt regulæ , quæ in hac
materia communiter affignantur , I. Quando quis
dat operam rei licitæ , & ex ea per accidens
fequitur homicidium , ifte excufatur , etiamfi il
lud præviderit , modo non intenderit , & fuffi.
cientem diligentiam pofuerit ad illud vitandum .
II. Secus vero fi dat operam rei illicitæ , & ho
micidium prævideat ; quia tunc , licet illud non
intendat , & diligentiam adhibeat , ne fequatur ,
non excufatur . Sed advertendum , quod ad im
putandum huic homicidium , non fufficit quod
opus fit per fe illicitum , fed requiritur amplius ,
quod fit illicitum præcife refpectu ad homici
dium . Hinc quæritur, quodnam opus dicendum
fit proprie illicitum refpe&u ad homicidium ?
Omiffis diverfis fententiis fuper hoc dubio , re
m
&e diftinguendu eft cum Salm. loc. cit.
Et dicendum I. Quod fi opus de fe eft fre
quenter periculofum , ita ut ex eo communiter
mors accidat ; tunc homicidium ei , qui illud
ponit , femper imputatur , licet quamcunque di
ligentiam adhibeat ad damnum præcavendum .
Unde rei homicidii funt , qui calce percutiunt
mulierem prægnantem , vel terrefaciunt , ex quo
abortus evenit ; parentes fuffocantes infantem
in lecto ; hominem mactantes , jaciendo lapides
funda , caufa ludendi . Vide Salm. cum aliis d.
n. 136. Hinc fancitum fuit in c. fin. de Hom. in
6. irregularem effici , qui mandarit aliquem ver
berari , licet prohibuerit occidi , ſi mandatarius
occidat . Dicendum II . Quod fi opus illicitum
fit quidem periculofum , fed raro , ita ut raro
ex eo mors eveniat ; tunc fufficit ad excufan
dum , fi diligentia apponatur ad eam vitandam ,
faltem in foro confcientiæ . Hinc excufatur ab
homicidio Clericus , qui cafu necaret hominem ,
dans operam venationi ferarum alias ei prohi
bitæ , fi diligentiam debitam adhibuerit . Ita
Ronc. de Cenf. c. 3. q.3 . n. 147. cum Pal. Bon.
Henr. Medin. &c. Dicendum III. Quod fi opus
non fit de fe periculofum , quamvis fit illici
tum , nunquam imputatur homicidium illud e
xercenti , fi cafu ex eo mors eveniat . Puta , fi
Clericus tempore interdi&i pulfaret campanam ,
& cafu tintinnabulum cadens viatorem opprime
ret . Item , fi ex fornicatione commiffa moria
tur foemina partu . Adde , fi adulter cum difcri
mine inculpatæ tutelæ virum adulteræ occidat .
Ita Leff. 1. 2. c.9. D. 15. n . 13. Salm. num. 138.
cum Suar. Pal. Cor. &c. Hoc tantum certum
eft in ordine ad reftitutionem .
y
301
In ordine vero ad irregularitatem , magna eft
adulter , qui occidit maritum aggrefforem , ob
inculpatam fuæ vitæ defenfionem ? Communiter
DD. docent , quod fi aduiter poffit fugere , &
non fugiens occidit maritum , non excufatur ab
irregularitate . Ita Salm. de Cenfur. c. 8. n. 52.
Sporer de V. Præc. c. 2. n. 181. qui afferit hoc
certum effe apud omnes . Ratio (ut recte dicunt
ei irrogaret , tenetur eam pati , cum ipfe inta
fi non poffet fugere fine periculo vitæ? Adfunt
tres fententiæ . Pima fententia abfolute affirmat
adhuc irregularitatem incurrere . Ita Nav. Man
c. 27. n. 238. & S. Anton. Mol, Gutt. ap. Laym.
1.3 . deJuft. tr. 3. p. 3. c.10. n. 2. Et probant ex
c. Dilectus de Homic. ubi dicit , quod dans o
peram rei illicitæ fit irregularis , fi mors inde
fequatur . Secunda fententia oppofita abfolute
negat incurrere ; & hanc tenent Sylveft. v. Ho
micidium , 3. 4. 4. Bonac. D. 7. 9. 4. Leff. 1. 2.
cap. 9. n. 106. cum Ban. Med. &c. item Avila,
Sot. Tab. Leand. Dian. ac Henr. ap. Salm. loc.
cit. n. 49. Ratio , quia homicidium non prove
nit tunc ex adulterio nifi per accidens ; per fe
autem provenit tantum ex injufta invafione ma
riti , cujus vim licite poteft adulter vi repelle
re ad fuam vitam tuendam . Dicunt autem præ
fatum textum in c. Dile& us intelligi , quando
res illicita cui datur opera , cft proxime & per
fe periculofa homicidii , non vero quando eft
periculofa per accidens & remote , ut effet in
hoc cafu adulterium , quod effet potius occafio ,
quam caufa homicidii , cum ex illo raro homi
cidium eveniat . Tertia fententia , quam tenent
Suar. D. 46. Sect. 1. n. 22. Laym. loc. cit. Spor.
ut fupra n. 182. cum Fill. Roncagl. de Cenfur.
c. 3. q.4. Salm. loc. cit. n. 50. cum Pal. Con.
Vill. Cornejo, &c. diftinguit & dicit , quod fi
adulter , prævidendo invafionem mariti , temere
accedat , & illum occidat , tunc fit irregularis ;
Secus fi accedat clam , & cum debita cautela ,
ne a marito inveniatur . Et huic fententiæ me
adjicio , fi periculum invafionis prævideatur pro.
ximum & facillimum , ut bene exprimit Ronca
glia ; quia eo cafu adulterium eft proxime pe
riculofum homicidii : Secus , fi periculum fit
remotum , & adulter caute accedat , juxta mox
fupra dicta . Et ita videntur omnes prædi & tæ
fententiæ fatis conciliari . Quid , fi vir cognito
adulterio occidat uxorem , erit ne adulter irre
gularis ? Affirmant Nav. & alii , negant vero
communius DD. ap. Sporer n. 82. Sed ipfe Spor.
Laym. loc. cit. eodem modo diftinguunt , ut in
præcedenti quæftione ; eodemque modo ipfis
confentio , fi uxoris occifio proxima & facilli
ma prævideatur ; fecus fi remota , & difficilis .
DU
 302 Lib. III. Tract. IV. De Quinto & Sexto Præcepto Decal.
» 4. Duellum licet acceptare , vel offerre ad 400
DUBIUM V. ,, confervandam æftimationem exercitus apud
,, hoftes , eofque debilitandos , vel ad terminan
De Duello , & Bello . "" dum bellum cum minore damno . V. Sanch. I. c.
,, 5. Acceptare item licet , fi quis alias te
ARTICULUS L "" occifurus concedat tamen arma , ut fic fortu
» nam experiaris : quia eft tantum defenfio ,
Quid fit , & an liceat Duellum ? >> pofito quod aliter non poffit evadere . ( Pra
,, terea P. Cuniliati probabiliter fentit Tr. 4.
399 Quid eft Duellum , & an unquam liceat ad ,, c. 9. §. 5. n. 3. quod fi vir nobilis provocatur
illud provocare ? Quid , & Duellum effet ,, ad duellum , licite refpondere poteft : Ergo ut
fillum ? "" Chriftianus non poffum acceptare duellum ,
400 Quando liceat Duellum acceptare? Et an ,, tamen paratus fum ad me defendendum con
liceat illum indicere contra falfum accu ‫ر‬,, ‫ د‬tra injuftos Aggreffores . ) * Similiter , fi Ju
Satorem ? ‫ در‬dex duos ad mortem damnatos vellet duello
401 Quæ fint pæne Duello impofitæ ? » congredi : quia alter alterius effet conftitutus
,, minifter juftitiæ . Trull. loc. cit.
399 "1 ESP. Duellum eft duorum ( vel fubinde "" 6. Denique , fi vir nobilis in aula regia ,
"" R plurium ) certamen , quod ex condicto , "" vel Militaris in caftris , provocatus fifteret
,, uno indicente , & altero acceptante fufcipi "3 fe , meræ defenfionis gratia , cum fpe præva
,, tur , ita ut id non fit vitam defendere , fed ,, lendi , privandus alioqui , ob fufpicionem i
", exponere periculo . Quod etfi communiter fit , gnaviæ , dignitate , officio , vel favore Prin
99 mortale peccatum , licitum tamen eft ex ju ,, cipis , non audet eum damnare Laym. lib. 3.
.‫ دد‬fta caufa , quæ femper eft attendenda . Vide `, t. 3. p. 3. c. 3. eundem excufat Hurt. 2. 2. d.
"" Trid. feff. 25. c. 19. de Reform. Sanch. 2. mor. » 170. Sect. 8. §. 73. Leſſ. 1 c, 9. d. 8. Fill. cap. 8.
,, . 39. Item de pœna duellantium . Vide infra ,, q.6. Nav. c. 13.
» n.401 . Quærit igitur 1. an liceat viro nobili , vel mi
Unde refolves . litari acceptare duellum , & adhuc illud offer
re , fi alias , honore amiffo , certe privandus ef
,, 1. Duellum non eft licitum ad indagandam fet officio , quo fe & familiam fubftentat ? Af
;" veritatem vel juftitiam , vel purgationem ob firmant Holzm, de 5. Præc. c. 3. n.608. cum Pi
,, jei criminis , aut litem terminandam : quia chler , & Anacl. item Spor. eod. tit. c. 2. n. 204.
"" eft fallax , imo fuperftitiofum medium ad eum ac Elbel n. 118. 128. cum aliis . Ratio , ut
,, finem , cum etiam innocens homicidium & dicunt Au& tores præfati , quia eo cafu non fo
"" facere & pati poffit . Trull. 1. 5. c. 2. d. 13. lus honor defenditur , fed etiam bona ad vitam
"" 2. 12. * ( Ut c. 1. & 2. de Purg. Vulgari cum neceffaria , quorum jactura certo fupponitur non
"" Salm. de V. Præc. c. 1. n. 18. poffe aliter reparari . Et huic fententiæ adhæ
» 2. Neque ob inimicitias , aut ad injuriam rent Leffius 1. 2. c. 9. n. 49. Sanch. Dec. 1. 2. c.
"" vindicandam , neque ob folam oftentationem 39. n. 7. Pal. tr. 6. D.6. p.7. n.9. cum Con . &
,, virium , aut delectationem . Val. dum dicunt licite poffe acceptari duellum
Hic quæritur , an liceat , fufcipere duellum ad neceffariam defenfionem bonorum magni mo
fi&tum ad vitandam infamiam ? Affirmant Tamb. menti , hocque probabile putant Roncag. de 5.
1. 7. c. 2. n. 17. cùm Efcob. & Boff. Sed omnino Præc. c. 4. 9. 2. R. 3. & Croix l. 3. p. 1. n. 836.
negandum cum Buf. & Salm. de 5. Præc. c.1. modo a&u alter bona invadat , & a&u pugnan
n. 180. Elb. n. 135. Croix 1.3 . p. 1. n. 840. Holz. dum fit : non vero fi in pofterum . Sed hodie
n. 604. cum communi . Ratio , tum ob vitandum hæ ambæ prædi& tæ opiniones amplius non funt
fcandalum aliorum ; tum quia Clemens VIII. probabiles , ex prima & quarta inter quinque
in Conftit. Illius vires , ann. 1592. hoc prohi Propofitiones , quas SS. P. Ben. XIV. nuper da
buit , vetando duella etiam non fatalia . Et ideo mnavit in fua Conftitutione quæ incipit , Dete
non licet Ducibus permittere duella militibus , ftabilem , edita die 13. Nov. ann. 1752. Propofi
etiam contra hoftes , ad oftenfionem virium . tiones enunciatæ hæ funt .
Sanch. Dec. 1. 2. c . 39. n. 12. Salm. ibid. n. 180. I. Vir militaris , qui nifs offerat & acceptet
cum Nav. Bon. Pal . Caj. duellum tamquam formidolofus , timidus , abje
"9 Nec item ad evitandam ignominiam : quia &us, & ad Officia militaria ineptus baberetur ,
,, apud bonos , & prudentes honorem non per indeque officio , quo fe fuofque fuftentat , priva
det : imo nec apud alios , fi provocanti di retur , vel promotionis alias fibi debitæ , acpro
,, cat , fe eum non æftimare dignum cum quo merite Spe perpetuo carere deberet , culpa & pœ
», congrediatur , contra leges divinas , & huma na vacaret , five offerat , five acceptet duellum .
,, nas . Interim iturum fe in dies libere fuas II. Excufari poſſunt etiam bonoris tuendi , vel
,, vias , paratumque femper fore , & nunc effe , bunane vilipenfioni vitande gratia , duellum
» contra quemvis invaforem fe tueri . Trull. acceptantes , vel ad illud provocantes , quando
29 1. c. n. 4. ( Ita etiam Sanch. 1. c. Salm. n. certo fciunt pugnam non effe fequuturam , utpo 1
» 163. cum Soto , Navarr. Azor. Caj. & aliis , te ab aliis impediendam .
‫ در‬Damnata autem fuit Propof. 2. ab Alex. VII. III. Non incurrit ecclefiafticas panas contra
,, quæ dicebat : Vir equeftris ad duellum provo duellantes latas Dux vel Officialis militie ac
"" catus poteft illud acceptare , ne timiditatis ceptans duellum ex gravi metu amiffionis fame ,
"2 notam apud alios incurrat ) * vel officii .
IV. Li
 Cap. I. De Quinto Præcepto .
IV. Licitum eft in ftatu bominis naturali ac
ceptare & offerre duellum ad fervandas cum bo
nore fortunas , quando alio remedio eorum ja&u
ra propulfari nequit .
V. Afferta licentia pro ftatu naturali applica
ri etiam poteft ftatui Civitatis male ordinate "
in qua nimirum vel negligentia , vel malitia
Magiftratus, juftitia aperte denegatur.
401 Quær. 2. an liceat innocenti duellum indice
re adverfus falfum accufatorem , quando aliud
remedium non fuppetit ad evitandam injuftạm
C fententiam mortis ? Affirmant Lugo D. 10. num .
184. Sanch. in Dec. 1. 2. c. 39. n. 7. Bann. Caj.
Azer. Nav. Trull. ap. Salm. de V. Præc. n. 168.
Ratio iftorum , quia cuilibet licet vitam defen
dere contra injuftum invaforem , prout exifti
matur hic iniquus accufator . Sed tenendum cum
Salm . ib. n. 163. ac Suar. Arag. Hozes , &c. ap.
eofd. illicitum effe . Ratio , quia defenfio hoc
cafu effet exceffiva , ut probatur ex S. Th. 2.2.
9.64. art. 7. dum mors non procederet tunc di
recte ex omiffione duelli , fed ex injuſta ſenten
tia judicis ; & contraria videtur fane fuiffe re
probata ab Alex . VII. in Prop . 18. quæ dicebat :
Licet interficere falſum accufatorem , falfos te
ftes , ac etiam judicem , a quo certo imminet ini
qua fententia , fi alia via non poteft innocens
damnum evitare .
Quær. hic 3. quænam fint poenæ duello impo.
fitæ . Refpond. tres effe ex Trid . Seff. 25. c. 19.
I. Excommunicatio ipfo fa& to incurrenda , &
Pontifici refervata , quam etiam incurrunt Pa
trini , confulentes ( intellige efficaciter , fecus fi
non perfuaferint , ut bene ait Elbel de Hom, n.
122. ) ; item favorem præbentes , Domini dan
tes locum ; ac etiam fpe& tatores , non quidem
illi qui obiter tranfeundo ibi reperiuntur , fed
qui de induftria fpectant , & fua præfentia quo
dammodo approbant & animant duellantes , prout
Greg. XIII. & Clemens VIII . explicant Triden
tinum , vide Elbel d. n. 122. II. pœna eft pro
fcriptio omnium bonorum , cum perpetua infa
mia ; hæc tamen pœna non videtur recepta in
noftris partibus . III. eft privatio Sepulturæ Ec
clefiafticæ , fi duellantes in ipfo confli&u dece
dant . Excipiunt Elbel n. 142. Tamb. Dian. &c.
fi ipfi alibi moriantur , vel fi ante mortem fi
gnum præbeant poenitentiæ. Sed in præfata Bul
la , Deteftabilem , etiam ifti privantur fepultura
Ecclefiaftica , quamvis ( ut ibi dicitur ) Sacra
mentis muniti decefferint . Iftæ autem pœnæ in
curruntur tantum ob duellum ftri&e fumtum ,
fcil. convento loco , tempore , & armis ; non
vero ob conflictum improvifam , quamvis pu
gnantes ex eodem impetu rixæ perrexerint ad
aliquem locum idoneum . Ita valde probabiliter
Elbel n. 132. cum Dian. Bonefp. &c . communiſ
fime . Idemque probabiliter dicunt Tamb. Dec.
1.6. c. 1. §. 3. n . 11. Dian. p . 5. tr. 13. R. 39. ac
Elbel n. 137. fi quis alteri dicat , tecum pugna
bo prima vice , qua mihi obviaveris ; Nam eo
cafu poftea , etiam habito confli& tu , ifti non in
currunt pœnas , quia tunc deek defignatio lo
ci , & temporis .
Dub. V. 303
ARTICULUS II.
An, & quoufque liceat Bellum ?
402 Quando licitum fit bellum ?
403 Quid debeat facere Princeps , ut licite bel
lum inferat?
404 An poffit inferri bellum cum fola opinione
probabili į
405 Ad quid teneantur Principes?
406 An liceat eis vocare in auxilium Hæreti
cos, & Gentiles ?
407 Ad quid teneantur Duces ?
408 Au milites poffint bellare cum dubio de ja
Aitia belli?
" ESP. Bellum defenfivum , quo fcilicet 402
"" ta auctoritate : offenfivum vero , quo vis in
,, fertur , ut liceat , tres conditiones requirit ,
,, 1. Ut geratur au& toritate Principis , vel Ma
" giftratus nullum agnofcentis Superiorem : qua
,, lis eft Papa , Imperator , Reges , & quædam
,, Refp. v. gr. Venetorum , Genuenfium &c. 2.
"" Ut adfit jufta caufa eaque gravis ; v. gr. ne
"" ceffitas boni communis , & quietis confervan
29 dæ , recuperatio injufte ablatorum , coercitio
,, rebellium , defenfio innocentium , &c. Vid.
,, Laym. bic , Mol. t. 1. d. 114. Dian. p. 6.
", t. 4. R. 3. ⭑ Jufta etiam caufa eft bellum
", indicendi , fi impediatur prædicatio Evange
"" lii , ut Salm. tr. 21. c. 3. p. 2. ) * 3. Ut fiat
"" ex recta intentione , hoc eft , non ex odio ,
"" fed ex amore boni communis , quamquam , fi
"" hæc ultima fola defit , non fit obligatio refti
,, tutionis . Ita commun . cum D. Thom. q.41.
Laym. 1. 2. t. 3. c. 12.
Unde refolves .
1. Si quis juftum bellum gerat , non poteft
,, alter licite fe defendere , quia circa eandem
"" rem non poffunt duo habere contraria jura .
.‫د‬ Fieri tamen poteft , ut neutra pars peccet ob
,, ignorantiam invincibilem . Fill. n. 185 .
"" 2. Tenetur Rex , antequam bellum incipiat , 403
,, omni diligentia curare , ut certus fit de ejus
,, juftitia , & gravi caufa . Ad quod fequentia
,, conducent . i . Ut curet habere non tantum
,, peritos , fed etiam bonos Confiliarios 2. Ut
"" attendat , an etiam a fuis impediantur , vel
,, intervertantur litteræ , aut inftructiones ad
,, ipfum . 3. Si non tantum a fuis Confilia
,, riis , fed etiam a diverfis Theologis curét ju
"" ftitiam belli fecundum leges Evangelicas ex
,, aminari , & libere edici . 4. Si auditis om
,, nibus , ipfe quoque coram Deo illam exami
,, net , ftatuatque id quod in punto mortis fe
,, feciffe vellet . Denique , licet fufficiat opinio
» probabilis de juftitia belli , fi tamen juftitia
,, maneat æqualiter dubia , & alter fit in pof
"" feffione , non licet ei bellum indicere , cum
"" melior fit conditio poffidentis . Filliuc. tr. 29.
» c.9. q.4. Trull. 1. 5. c. 2. d. 3. ubi cum Dia
», na p. 4. tr. 4. R. 72. docet licere etiám Prin
» cipi concedere repreffalia , fervatis tamen con
» di
 304 Lib. III. Tract. IV. De Quinto , & Sexto Præcepto Decal.
ditionibus certis , quas v. apud Pal. tr. 1. c.6. "9 reftitutionem ablatorum , & expenfarum , item
diſput. 5. part. 4. & hic infra Art.feq. "" in poenam illatæ injuriæ . Dual. Hinc poteft
404 Quæritur , an Princeps cum fola opinione "" victos privare bonis , etiam innocentes , tri
probabili pro fe poffit inferre bellum alteri Re "" buta eis imperare , extruere arces , & cetera
gnum bona fide poffidenti ? Prima fententia af », quæ ad fecuritatem funt neceffaria . Con.
firmat cum Sanch. Dec. I. 1. c. 9. n. 36. & Az. "" Dian. p. 6. d. 4. R. 22.
Fill. Trull. Efcob. c. apud Salm. tr. 21. c. 9. 5. Principes tenentur ftipendia folvere mi
n. 20. Et hanc fequitur Sporer de V. Præc. c. 2. "" litibus , alioqui tenentur compenfare damna ,
n. 100. Ratio iftorum , quia Princeps non de » tum ipfis militibus , tum aliis qui ab iis da
bet inferioris effe conditionis perfonæ privatæ ; "" mnum acceperunt . Con. Pal. Dian, p. 6. t.
fi enim privatis conceditur facultas litem mo » 4. R. 29.
vendi fuper re ab alio poffeffa , quando habet ,, 6. Tenentur etiam aliquando Principes Ca
pro fe folam opinionem probabilem , quod fit ‫ دو‬tholici a bello alioqui per fe jufto abftinere ,
fuas cur non concedenda eft Principi adverfus "> fi inde oriturum fit fcandalum , & fpiritualis
alterum facultas indicendi bellum , faltem ad ,, ruina multorum , ac detrimentum Ecclefiæ .
partem Regni ab altero poffeffi vindicandam , "" V. Pal. Dian. p.6. t. 4. R. 7.
cum non adfit Judex fuperius , cui inter ipfos 7. Etfi per fe loquendo , in bello jufto li- 406
valeat litem fecundum jus decidere ? Secunda ,, ceat advocare Infideles in auxilium , per ac
fententia tenet , quod ut Princeps non poffi ,, cidens tamen fubinde , imo plerumque non li
dens poffit bellum inferre , pollere debeat opi ,, cet , ratione fcandali , aut periculi in Fide ;
nione faltem probabiliori . Ita Suar. , & Viito ,, V. gr. , ne fubditi pervertantur , facra profa
ria; faltem ad partem Regni obtinendam , ut ,, nentur &c. Reg. tom. 2. lib. 21, num, 10. Fill.
dicunt Tourn. t. 3. p. 400. v. Si primum , item " n. 81.
Bann.. Prado , & Led. ap. Salm. loc. cit. n. 20. ‫ در‬8. Similiter licet alteri Principi , etiam al
Ratio , quia in eo cafu potius eft jus non pof ,, terius fidei , in bello jufto auxilium ferre ;
fidentis , & ficut ei , fi effet perfona privata , "" nifi tamen fit periculum fcandali , incrementi
res a judice adjudicanda effet , juxta fententiam ,, hærefeos , & damni veræ Fidei . Vid. Con.
de qua loquemur l. 4. n. 210. quær. I. ita Prin "" tr. de Char. d. de Bello .
ceps , cum non poffit Judicem competentem a Quæritur , an liceat Regibus Catholicis in
dire , bene poteft bello rem fibi vindicare . Hanc bello jufto contra alium Catholicum Principem
probabilem vocat Croix lib. 3. p. 1. n. 869. Sed in auxilium vocare Hæreticos , aut Gentiles ?
tertia fententia longe mihi probabilior docet Prima fententia univerfe affirmat cum Farinac.
non poffe Principem adverfus alterum bona fide Themudo , Salcedo , Aponte , &c. ap . Salm. de
poffidentem bellum indicere , nifi certitudinem V. Præc. c. 8. n. 32. Secunda fententia tenet hoc
fui juris habeat . Ratio potiffima eft , quia pof abfolute effe illicitum ex Exod. 34. v. 12. ubi
fidens ( cum poffeffio certum jus ipfi tribuat habetur : Cave ' ne unquam cum habitatoribus
rem retinendi , juxta di & ta lib. 1. n. 53. 54.) terræ iftius jungas amicitias , ne fint in offendi
nequit unquam re poffeffa expoliari , nifi con culum in medio tui . Ita Ramirex , Pizarrus ,
ftet , quod illam injufte retineat . Ita Pal. 1. 1. & alii plures , quos congerit Diana p. 10. tr. 2.
tr.1. D. z. punct. 7. n. 5. Elbel de Bello Conf.6. Addit. Ref. 2. Tertia fententia vero dicit , per
num. 149. qui noftram fententiam habet ut cer fe licitum effe advocare Hæreticos aut Genti
tam , Holzm , de V. Præc. n. 6ɔ2 . Salm. loc. cit. les , fed plerumque per accidens effe illicitum
n. 22. 26. cum Vafq. Montefin. Villal. & Sa ob damna Religioni imminentia . Ita cum Buf.
las . Idem tenent Laym. 1. 1. tr. 1. c. 5. §. 3. n. tenent S. Antonin. Sylveftr. Suar. Coninch. Pra
25. & Tamburin. Dec. I. 1. c. 3. §. 4. n. 30. di do , Tapia , Pal. & Bon. ap . Salm. n. 34. Hæc
cens hanc effe legem Canonicam , ctiam a Re tertia fententia fpeculative eft quidem probabilis,
gibus obfervandam , neminem poffe expoliare fed fecunda in praxi videtur omnino tenenda
alterum bona fide poffidentem , nifi habeat cer cum Sporer n. 107. & Salm. num. 35. cum Mol.
titudinem fui juris ; Et putant opinionem con Con. Dian. Prado , Lorca , & Villal, Ratio ,
trariam improbabilem ex principiis intrinfecis . quia eft moraliter impoffibile , quod contracta
Mihi autem , licet fecunda fententia fatis pro focietate cum Hoftibus Fidei , præfata damna
babilis , fpeculative loquendo , etiam intrinfece Religioni non obveniant .
videatur ; tamen multum arridet quod ait Ron ,, 9. Duces , Tribuni , Centuriones , aliique 407
caglia de Carit. c. 5. q.7. cui adhærent Salm. """ Officiales peccant , tenenturque ad reftitutio
2. 24. nimirum quod bellum communiter talia , nem . r. Si pauciores habeant milites , quam
fert fecum flagitia. & damna Religioni , inno "" in folutione ftipendii exhibent . z. Quando
centibus , honori mulierum , &c. ut practice vix "" debent ex officio commeatum curare , & dant ex
unquam juftum videri poffit , fi ex folis proba ,, militibus cibum , vel potum corruptum ,
bilibus rationibus , & non certis inferatur . , quo morbi oriantur . 3. Si in tranfitu per re
455 3. Perfpecta juftitia belli , debet ea propo giones accipiant pecunias a variis pagis , ne
39 ni parti adverfæ : quæ fi offerat competentem "3. iftic perno&tent , aut morentur . 4. Si uni mi
"" fatisfactionem , non debet bellum inchoari . "" liti dent plura fyngrapha ad domos diver
,, Imo , ut probabilius eft , fr cœptum fit , debet 17 fas. Molin. Bec. Dian. p. 6. t. 4. R. 27. & 28..
29 fi non ex rigore juftitiæ , faltem plerumque
» 5. Si ftipendium militibus fubtrahentes per
23 ex caritate: mox finiri . V. Mol. fupra d. 103. "2 mittant extorquere ab innocentibus neceffaria .
‫ ار‬Trull. I. 5. c. z. d. 3. 10. Miles , qui in bello & jufto, & injufto
4. Poteft princeps pro fatisfactione petere »» paratus eft mereri ftipendia , eft in malo
22 ftatu
 Cap. I. De Quinto Præcepto . Dub. V. · 305
"" ftatu , & incapax abfolutionis , nis mentem
» corrigat , & quidem , fi militet in bello in ARTICULUS UL III.
» jufto > tenetur ad reftitutionem damnorum ;
99 nifi inculpabilis ignorantia excufet ; tunc e Quid in bello jufto liceat ?
,, nim fufficit reftitutio eorum , quæ in ſpecie
?? habet > vel eorum , in quibus factus eft di "
"" tior . V. infr. "" ea omnia facere , quæ ad finem 400
ceat Etfi
408 ,, II. Si vocatus ad bellum fit fubditus Prin "" belli funt neceffaria ; v. gr. occidere , fpolia
97 cipis , qui bellum gerit , aut ab eo ante con ,, re , &c. innocentes tamen ( quo nomine in
x6 ductus , non tenetur inquirere de juftitia bel ,, telliguntur pueri , qui arma geftare non pof
,, li , quandiu nulla vehemens fufpicio occurrit funt , mulieres , fenes , Religiofi , Clerici ,
"" in contrarium , quæ pofitive reddat dubium ; ,, peregrini , mercatores , & ruftici ) directe vi
.‫ د‬quia poteft præfumere pro fuo Principe , cui .‫ د‬ta fpoliari non poffunt ; bonis tamen externis
"" in dubio debet obedire , ejufque auctoritas ,, poffunt , fi fint pars Reip. hoftilis , aliterque
.‫ د‬plerumque illi fufficit ad formandum etiam ‫ در‬finis belli obtineri non poffit . Mol. Bel. p. 2,
,, pofitive judicium probabile de juftitia caufæ , ,, C. 10. 11. & 12. Laym. Fill, n. 191 , &c. Ra
"" ne cum dubia fide operetur . Vide C. Lugo "" tio eft , quia cum fint pars Reip. poffunt pro
"3 d. 18. de juft. f. 1 , n. 21. Si vero non fit fub ,, pter hujus deli& ta puniri in iis bonis , quæ
"" ditus , tenetur prius inquirere , & poftea fal ,, Reip. dominio fubfunt . * ( Dicit tamen Spor.
,, tem probabile formare judicium , bellum effe ,, de s. Præc. n. 122. quod tranfa&o bello , refti
,, juftum . Mol. d. 113. n . 171. Laym. I. 2. t. 3. ,, tuenda funt Ecclefiafticis omnia ablata , nifi
2 v. 13. n. 8. Azor. Mald. Reg. contra quofdam » ea in ufum jufti belli abſumta fint ) .
„, apud Dian. t. 2. tract. 5. miſc. R. 96. & t. 3.
99. R. 7. Card, de Lugo 1. c. Efcob. E. 7. c. 8. Unde refolves .
Quæritur , an milites bellare poffint cum du
bio de juftitia belli ? Diftinguendum cum Buſ. ,, 1. Per accidens licet aliquando comburere 410
fi ipfi funt fubditi Regis bellum inferentis , tunc ,, etiam Ecclefias , & hoftes ex iis extrahere >
nifi certi fint de belli injuftitia , poſſunt , imo ,, in iis fpoliare , & occidere , fi v. gr. Ecclefia
tenentur obedire Principi jubenti . Ita commu. "" velut caftro ad repugnandum utantur . Sylv.
muniter Sanch. Dec. lib. 6. c. 3. n. 15. Sporer de ,, v. bellum , n . 11. Sa , Bon . p. ult. § . 3.
V. Præc. c. 2. n. 102. & Salm. de eod. Præc. c. 8. ,, 2. Contra hoftem licet uti infidiis , & ftra
num . 29. cum Suar. Mol. Pal. Bann. Salas , & ,, tagematis , dummodo abfint mendacia : etfi
Villal. Et habetur expreffum inc. Quid culpa ,, etiam hæc , v . gr. quando exploratores ſe fin- ´
tur 2 Dift . 23. q. 1. ubi S. Auguft. fic docet : ,, gunt amicos , non fint mortalia . Ea vero ,
Vir justus , fi forte fub Rege homine etiam Sa "" ad quæ cavenda nulla prudentia datur , v. g. ,
crilego militet , recte poteft illo jubente bellare , "" veneno inficere puteos , aquas , glandes , funt
fi quod fibi jubetur vel non effe contra Dei pre ,, contra jura belli , nec licent . Mol. d. 111.
ceptum certum eft , vel utrum fit , certum non ,, 3. Fides hofti data fervanda eft , nifi vel
eft . Ratio , quia fubditi tenentur obedire , ubi ,, coa&tus dederis , vel in grave detrimentum
peccatum non eft certum ; & infuper præfume "" cederet Reip. aut Religionis ; aut fi hoftes
re debent bellum effe juftum , quoties contra ,, eam non fervent : aut denique conditiones ,
rium non conat . Secus vero dicendum de non ,, ac circumftantiæ plane fint mutatæ . Dual.
fubditis , qui nequeunt militare , nifi prius cer "" Pal. Dian. loc. cit . R. 10. vide etiam Laym.
ti fiant de juftitia belli . Ratio , quia , cum a » 1. 3. t. 3. c. 12.
gatur de damno tertii , nequit illud inferri , 4. Capti in bello etiam ex parte capientium
nifi conftet de injuftitia poffidentis . Ita comm . ,, jufto , nifi obftet fcandalum , aut fpecialis
Cajet. 2. 2. q. 169. art. 2. ad 4. Sanch. Sporer ,, promiffio , poffunt fugere . Capti vero in bel
u.cc. & Salm . n. 30. cum Led. Mol. & Villal, "" lo ex parte capientium injufto & fugere , &
contra aliquos apua Palaum . "" bona hoftium fecum auferre poffunt . Laym.
De militibus autem alienigenis ftipendio con "" 1.2. tr. 3. c. 12. n. 16. An obfides liceat occi
ductis idem dicendum quod de fubditis ; intel ,, dere , vide fupra d. 4. c. 5.
lige tamen , fi reperiantur conduti ante bellum ,, 5. Poteft quidem aliquando ( raro tamen ,
excitatum ; nam alioquin , fi poft bellum indi "" & nonnifi ob caufas graviffimas ) dari urbs
&um conducantur , etiam hi certificari debent "" in prædam : milites tamen privata au& torita
de juftitia belli . Įta Sporer , & Salm. II . cc. "" te prædas agere , aut hoftibus damna inferre
cum AA, citatis . .‫ د‬non poffunt , quia funt executores tantum ,
,, 12. Miles intelligens bellum effe injuftum , "" & miniftri . V. Sa , ver. Bellum . Laym. hic
in quo eft , non poteft abfolvi , nifi velit , quam " tr.g. c. 12. Fill. n . 198. Dian. p. 6. t. 4. toto .
primum poteft , curare dimiffionem , & interea ‫ در‬Dum autem urbs fpoliatur injufte , gregarios
abftinere ab actibus hoftilitatis , v. gr. , cæde , 99 milites tantum teneri ad damnum , quod ipfi
præda , &c. V. Laym. I. 2, t. 3. c. 12. An au "" intulerunt , probabile effe docent Dian . loc.
tem talis poffit occidere militem hoftilem fe in "" cit. R. 31. ex Sylv. Nav. &c . Item p. 3. t . 5.
vadentem. V. Efcob, E. 7. c. 8. ,, R. 86. Vide infra t. 4. c. 2. d. 4.
23 6. Milites peccant cum onere reftituendi ,
99 G. a rufticis , aliifve , apud quos hofpitantur ,
"" vel per quorum loca tranfeunt , auferant , aut
,, invitis extorqueant , vel etiam donata acci
Lig. Theol, Tom. I. V ›› piant
 306 Lib. III. Tract . IV. De Sexto , & Nono Præcepto Decal .
», piant ( nifi conftet omnino libere fieri : fiqui ., bent adjunétum . Qui rurfus funt duplices .
,, dem donationes illæ plerumque non fponta "" Alii enim funt naturales , qui naturæ non
,, neæ, fed coa& tæ funt ) præter ea , quæ ex ,, repugnant , nec fpecie differunt in ratione lu
,, conftitutione Principis iis debent fubminiftra "" xuriæ etfi per deformitatem fuperadditam
,, re ; nifi tamen fint in extrema , vel faltem ,, aliquando fpecie differant ) v. gr. adulterium ,
,, gravi neceffitate . Mol. Con. Pal. Bec. &c. ,, inceftus , &c. Alii innaturales funt , feu con
99 Dian. P. 6. t. 4. R. 21. * ( Milites tenentur 99 tra naturam , in quibus conditiones a natura
99. etiam reftituere omnia damna , quæ inferuntur „, inftitutæ , v. gr. identitas fpeciei , vas debi !
" ab hoftibus , & ipfi non impediunt . Ita Elbel ,, tum , &c. non fervantur . Et hi etiam in ra
»,. n. 154. Quia ipfi tenentur ex juftitia damna 99 tione luxuriæ differunt fpecie , quæ in illis
" Reip. impedire . Peccant item milites , fi au ,, variatur fecundum modos , quibus commit
" fugiant , victoria adbuc non defperata , velf ,, tuntur , naturæ repugnantes .
difcedant a caftris fine jufta caufa ; fecus , f
"" difcedant ex gravi neceffitate ob negle&umfti DUBIUM I.
" pendium . Elbel num. 180. cum Pal. Laym .
,,. Sporer, &c. . ) An, & quando peccata fint ofcula , ample
.9 7. Repreffalia licita funt his conditionibus . Яus, tactus , verba obfcæna , & fimilia
22 1. Ut manifefte conftet cives alterius Reip. extra matrimonium ?
"9 feciffe injuriam . 2. Ut Superiores illorum
" rogati recufent adminiftrare juftitiam . 3. Ut Qua fit dele&
413 tatio veaerea , quæ fenfitiva ?
991 conftet eos culpabiliter id recufare . 4. Ut Quomodo fit malus omnis actus venereus ?
414
,, Princeps fupremus , caufa cognita , id conce An detur parvitas materiæ in re venerea ?
415
" dat . 5. Ut non inferatur plus damni , quam An detur in delectatione fenfitiva?
416
,, jufta fatisfactio requirit . 6. Ut non conce An ofcula aliquando fint licita ? 418. Et
417
,, dantur in perfonas Ecclefiafticas . Molin. Dian. quando excufentur a mortali ?
›› P. 4. t. 4. R. 72. ex 18. & aliis, 419 De talu , & aſpectu turpi proprii corporis ,
411 " Quæres . Ad quem pertineant bona hofti aut commixtionis brutorum .
D bus erepta? 420 De taftu , & afpectu turpi corporis alieni ;
,, Refp. 1. Immobilia cedunt Principi , aut ac de tatu genitalium brutorum . 421. An
,, Reipublicæ , mobilia fiunt capientis , nifi con fit femper mortale afpicere pudenda fexus
"" fuetudo habeat , ut pars cedat Principi , & diverfi ? Vel pulcbri adolefcentis ? Et an
,, Communitati . 2. Jure Cæfareo , nifi confue afpetus ifti induant Speciem objektil 422.
"" tudo fit contraria bona ablata jufto bello , An liceat afpicere partes boneftas diverfi
,, qui ca injufte poffidebant , fiunt capientium , Sexus? 423, An fit mortale afpicere pectus ,
», poftquam ea in fua prædia deportarunt . Va crura , &c, mulieris?
lent. t. 3. d. 4. q. 3. Mol. d. 18. & Hurt. t. 2.
424 An fit mortale afpicere pilturas turpes ?
"" d. 169, fect. 12. §. 119. ubi requirit , ut una
22 425 An liceat mulieri fe ornare , & faciem fu
99 faltem no& te poffederint . Vide etiam Sylv. care? Quid fi detegat ubera , vel utatur
" Bonac. loc. cit. de peccatis in bello commit vefte virili ? Remiſſive ad lib.a. num. 52.
22 ti folitis . Trull. lib. 2. d. 10. & feq. Dian. 654.
-12 p. 6. t. 4. R. 23. ubi contra Durand. docet 426 Quando peccent graviter proferencès verba
" hanc fententiam effe in praxi tutam . turpia?
427 An jemper graviter peccent audientes co
CAPUT II. medias turpes ? An ad eas cooperantespe
cunia , vel plauſu ? 428. An illas repræ
De Sexto Præcepto , & Nono . Jentantes, & componentes ?
429 An liceat choreas ducere ?
Non mechaberis , & Non concupifces &c. 430 An peccet mulier permittens fe tangi ? An
mulier ad vitandos tatus impudicos te
412 " ONJUNGO hæc duo Præcepta , quia u neatur clamare?
N
"" COtroque idem explicite , vel implicite pro 431 An liceat tactus &c. inter conjuges , aut
,, hibetur , fcilicet peccata impudicitiæ , & lu Sponfos!
" xuriæ . Eft autem luxuria inordinatus appeti
,, tus , vel ufus delectationis , feu fenfus vene 27 ESP. Ad id dignofcendum , diftinguenda 413
‫ در‬rei , qui fit cum commotione fpirituum gene " eft imprimis intentio , & delectatio ve
99 rationi fervientium , circa partes corporis ve ,, nerea , & venereorum ab intentione , & dele
,, nereas , ita ut appetitus , vel defectationes "" & tatione fenfitiva , & fenfitivorum aliorum ,
, aliæ , etfi etiam fenfitivæ , aut fenfitivorum , ,, quæ confiftit in quadam proportione , & con
29 fi tamen non fint venereæ , aut venereorum , "7 formitate rei tactæ cum organo tactus . Dein
nec ad ea ordinentur , non fpetent ad luxu " de fciendum , intentionem " & fenfum vene
5 riam . Porro actus , feu peccata luxuriæ di ,, reorum effe mortalem , & excludere a Regno
,, ftinguuntur in imperfectos , in quibus non in ,, cælorum , fecundum Apoftolum ad Gal. 5.
,, tervenit ultimus terminus venereorum , quæ Nunc ægre materiam illam tractandam ags
,, eft decifio feminis , ut funt a&us interni de gredimur , cujus vel folum nomen hominum
fideriorum , & oble& tationum morofarum , qui mentes inficit . Det mihi veniam quæfo caftus
99 fpeciem fumunt ab obje& tis , & perfectos , ac lector , fi plures quæftiones , & circumftantias
confummates , qui terminum jam dictum ha a P. Bufembao omiffas , hic difcuffas , & decla
? ratas
 Cap. II. De Sexto & Nono Præcepto . Dub. I. 307
ratas inveniet : Utinam brevius , aut obfcurius quidem parvitatem materiæ in re venerea , in
explicare me potuiffem ! Sed cum hæc fit fre qua quævis parva delectatio graviter eft mala :
quentior atque abundantior Confeffionum ma Sed dari tamen in materia luxuriæ , quæ latius
teria , & propter quam major Animarum nume patet ad fenfus tactus . Hinc dicit tactum levem
rus ad Infernum delabitur : imo non dubito af ex joco , vel cum delectatione non venerea ,
ferere , ob hoc unum impudicitiæ vitium , aut culpam venialem non excedere . His tamen non
faltem non fine eo , omnes damnari quicunque obftantibus , omnino tenendum eſt cum Viva in
damnantur . Hinc opus mihi fuit ad inftruatio Trut. Super Prop. 40. damn. ab Alex. VII. &
nem eorum qui Moralem fcientiam cupiunt ad Salm. c. 3. n.81 . ac Moya , & Corella , quod o
difcere , ut clare , ( licet quo caftiffime fieri po mnis dele& tatio carnalis five luxuriofa cum ad
tuit ) me explicarem , & plurima particularia vertentia & deliberatione capta , fit mortale
difcuterem . Oro tamen ftudiofos qui ad munus peccatum , maxime poft prædi&am prop . 40. quæ
audiendarum Confeffionum fe parant , ut hunc dicebat: Et probabilis opinio , que dicit effe
Tractatum de Sexto Præcepto , quemadmodum tantum veniale ofculum babitum ob dele&ationem
& alium de Debito Conjugali , non legant , nifi carnalem, & fenfibilem , que ex ofculo oritur ,
cum fuerint ad excipiendas Confeffiones jam feclufo periculo ulterioris confenfus , & pollutio
proximi ; legantque ob hunc unice finem , O nis . Si enim in ofculis non datur materia le
mnem prorfus curiofitatem abjicientes ; Atque vis , nec etiam danda eft in aliis tactibus cum
eo tempore fæpius mentem ad Deum elevent , delectatione carnali . Ratio , quia quævis carna
& Virgini Immaculata fe commendent , ne dum lis delectatio , five commotio fpirituum genera
aliorum Animas Deo ftudent acquirere , ipfi tioni defervientium eft quædam inchoata pollu
fuarum detrimentum patiantur : tio , feu motus ad pollutionem . Merito igitur
414 Quamvis fub hoc Præcepto non machaberis Tournely Continuat. tom. 3. pag. 526. Concl. 2.
tantum exprimatur adulterium , quod proprie Salm. c. 3. n.65 . cum Čaj. Bon. Tamb. Lop.
fignificat vox græca macbia ; Nihilominus omnis a&us fupra relatos , fcil. vellicare manum foe
actus venereus extra matrimonium eodem Præ minæ, intorquere digitòs , &c. damnant pecca
cepto vetatur . Vid. Salm. de VI. Præc. c. 1. n. z . ti mortalis , ob delectationem carnalem , quæ
qui fufe hoc probant cum S. Aug. & S. Ambrof. tunc habetur , vel faltem ob iftius proximum
Nam , etfi fornicatio minus fit malum , quam periculum . Et merito pariter Croix lib. 3. p. 1.
adulterium , attamen , quia a lege Nature co n. 911. rejicit opinionem Arriaga , qui dicit non
pula carnalis tantum ad Matrimonium eft or graviter peccare , qui fponte confentit in tales
dinata , per quod proles non folum gigni , fed motus leves carnales fponte obvenientes .
etiam bene educari poffint , ideo in hoc Præce Dubium II. eft , an detur parvitas materiæ 416
pto Deus prohibuit omnem coitum extra Ma in delectatione fenfibili , five naturali , nempe ,
trimonium , & fimul omnem a& tum venereum " fi quis delectetur de contactu manus foeminæ ,
qui ad generationem ordinatur . Præterquam prout de contactu rei tenis , puta rofæ , panni
quod fornicatio jam alibi expreffe vetita à Deo ferici , & fimilis ? Prima fententia affirmat cum
invenitur , prout Lev. 19. 29. Deut. 23.17. & 1 . S. Anton. Sylvio , Salas , Nav. Fill. Hurt. Mɔ
Cor. 6.9. ya , & pluribus apud Salm, c. 1. n. 36. & adhæ
415 ,, 1. Ofcula , amplexus , afpe& tus , tactus , & ret Buf. infra num. 4. & Tourn. t. 3. pag. 516.
,, fimilia , fi extra matrimonium fiant , ex in Concl. 7. cum Comit . Baron. Sylvio , & aliis .
.. tentione actus luxuriofi , vel ob delectatio ·Secunda tamen fententia negat cum Caj. Dia
"" nem veneream , etiamfi non illam perfe& tam , na , & aliis ap. Sulm. n. 40. infine . Ratio , quia
,, quæ eft in feminatione , funt tamen femper tactus , fecundum quod funt delectabiles juxta fen
,, peccata mortalia : quia eo animo , extra ma fum taus puellæ , vel adolefcentis , per fe ad
"" trimonium , funt impudica , & natura fua ta pollutionem ordinantur . Et hanc puto omnino
"" lis delectatio tendit ad perfe& tam , Fill. t. 30. tenendam , dum merito dicunt Salm. n. 48. cum
,, c.9. n. 294. Leſſ. lib. 4. c. 3. d. 8. Sanch. 1.9. Fill. Trull. Diana , &c. ac Roncag. de 6. Præc.
99 d. 46. c. 1. q. 2. primam fententiam non effe practice
Quæres , an in genere luxuriæ detur parvitas probabilem , quia ob corruptam naturam eft
materia ? Prænotandum , quod diftinguunt DD. moraliter impoffibile habere illam naturalem
dele& tationem veneream five carnalem , fcilicet delectationem , quin delectatio carnalis & ve
cum commotione fpirituum genitalium , a de nerea fentiatur , maxime a perfonis ad copulam
lectatione fenfitiva five naturali . Hinc duo du aptis , & maxime fi actus ifti habeantur cum a
bia agitantur . liquo affe&tu , & mora , ut ait Elbel de 6. Præc.
Dubium I. eft , an detur parvitas materiæ in n. 186. Hinc rete dicant Sporer de Matr. c. 3.
re venerea ? Sanch. de Matrim. 1.9. D. 46. n. 9. n. 687. cum Sanch. 1. 9. D. 49. & communi , ac
feclufo periculo pollutionis , vel confenfus in a. Croix 1.3. p. 1. n. 804. regulariter primam ſen
Aum carnalem , fentit dari parvitatem mate tentiam non effe practice probabilem , quia per
riæ , prout effet attre& are manum , vel pedem fe eft mortale fe exponere periculo confentien .
feminæ , brachium premere , vellicare , feu in di in delectationem veneream . Excipit tamen
torquere digitos . Et idem tenent Nav. Sotus , Croix aliquem , a quo abeffet tale proximum
Salas, & plures apud Salm. c. 3. n. 79. Idem periculum . Id vero tantum admitterem cum P.
videtur etiam tenere Tambur. Dec. de Impud. Holzmann de 6. Præc. c. 2. n. 706. in aliquo ca
c. 8. §. 1. n. 8. & 9. Sed Tamb. alia via incedit ; fu raro , quo per longam experientiam quis effet
Diftinguit enim cum Palao ( qui vocat hanc moraliter certus nullum periculum confenfus ipfi
fententiam communiffimam ) , & dicit non dari imminere ; fed hic
cafus quando erit ? Notan
V 2 dum
 308 Lib. II. Tract. IV. De Sexto & Nono Præcepto Decal .
dum vero aliud effe ( ut bene diftinguit Tour ,, lium , fi fiat ftudiofe , & morofe , abfque ne
nely tom. 3. pag. 570. in princ. ( Agere pro ceffitate ( ut intelligendum ) . Secus fi bre
pter delectationem , capiendam , aliud cum de ,, viter , ut Sylvius , & Sanch. ibid. An autem
lectatione, quæ confurgit ex qualitatibus corpo " conjux feipfum voluptuofe tangens, peccet ? Vi
ribus annexis , in qua bene poteft dari parvitas "" de dicenda de Matrim. 1. 6. n. 937. Morofe
materiæ , fi delectatio fit mere fenfibilis five "" autem afpicere commixionem animalium , pe
naturalis ; modo ( addendum ) non fiftat in ea ,, riculum eft , ut bene notant Salm. n. 13 .
fed in tactu delectationem detefteris , alias non "" Croix n. 903. Excufantur vero conjungentes
ageres cum dele& tatione , fed propter delecta " equos , tauros > & fimiles ad procreandam
tionem ; quod non poteft non effe fejun&tum " prolem ; modo abfit animus libidinofus , ut
a periculo incidendi in delectationem vene 33 bene ajunt Tournely p. 510. v . Noftro , Tamb .
ream . "" 1. 7. c. 8. §. 2. n. 5. Elbel n. 211. & Holz
417 "9 2. Tales actus funt ejufdem naturæ cum ,, mann nu. 711. ) Imo , fi tactus talis •
,, perfectis , five confummatis ; ideoque in con "" aut afpectus proprii corporis naturali aliquo ,
"". feffione explicandum , utrum fint habiti cum 22 ac non malo fine fiat , ne veniale quidem
99 fimili fexu , an diverfo ; cum libera , an con ,, erit , ut ver. gr. fi frictione extinguere velis
jugata , cognata , perfona facra , &c. Leff. d. » pruritum non venereum : dummodo tamen
15. Sanch. I. 1. c. 2. 99 abfit periculum pollutionis , aut confenfus
3. Ofcula , amplexus , compreffiones ma "" in eam , fi improvifo præter intentionem for
,, nuum , & fimilia non obfcoena, fi fiant tantum "" te obveniret . Leff. n. 63. Fill . n. 214, Sanch.
,, officii , * ( ut S. Thomas 2. 2. quæft. 15. art. "" 1. 9. d. 31.
4. ) * aut moris patrii , aut moris honefti , ,, 6. Tadus nudi , & afpectus partium inho
» vel benevolentiæ augendæ caufa , etiamfi de "" neftarum alterius corporis , maxime diverfi
29 lectatio venerea fuboriatur ( modo in cam ,, fexus , aut concubitus humani ex curiofitate
" non conſentiatur non funt peccata Leff. ‫ ( در‬nam de neceffitate aliud eft ) , etiam fe
" Fill. I. c. n. 171 . Ita communiter S. An "" clufo affectu venereo , videntur non poffe
" ton. p. 2. tit. 5. c. 1. §. 10. Tournely ‫ در‬excufari a mortali propter gravem indecen
"" tom. pag. 505. cum Sylvio , refpond, v. ad ,, tiam , & periculum proximum actus vene
" 1. ) "" rei : nifi tamen afpectus fiat ex loco tam re
Rete tamen notant Croix l. 3. part. 1. n. ,, moto , & ita obiter , ut hæc abfint . Sanchez
900. quod ofcula , etiam habita ex more Pa "" n. 23. 29. Fill . n . 218. Layman &c. * ) cum
triæ , fi habeantur cum mora , vel ardore , or "" Tamb. & Salmanticenf. d. num. 13, ) *
dinarie funt mortalia . Idem ait cum Sporer de Notandum I. quoad tactus impudicos , quod
ofculis in ore , vel fi quis ore excipiat linguam eos fola neceffitas excufat ; Hinc medici ran
alterius . Advertit e converfo cum Sanch. &c. gentes , aut afpicientes ex neceffitate pudenda
n. 902, quod ofculari pueros ( intelligendum perfonæ , etiam diverfi fexus , non peccant ,
de valde pueris ) , etiam cum fenfibili delecta efto per accidens involuntariam pollutionem pa
tione , non eft ordinarie nifi veniale , quia de tiantur . Tamb. 6. Dec. de Impudic. c. 3. n. 49.
le& tatio illa ordinarie non eft nifi naturalis . ex communi , & Salmanticenf. c. 3. n. 12. &
418 "2 Si vero ifta fiant ex aliqua veniali vanita 68. Sanct. Thom. 2. 2, quæft. 154. a 4. & Spo
.‫ د‬te > joco , curiofitate , levitate , petulantia , rer de Matrim. n. 674. Vide dicenda ex n. 481 .
22 imo etiam fenfualitate , five affe& tu fenfuali , Hoc fpeculative verum eft : utinam tamen pra
29 ac naturali ( dummodo non cum delectatio &tice Medici in his jugiter non peccarent ! Non
"7 ne venerea , nec ejus caufa : & fi præter in excufatur autem a mortali qui fine tali neceffi
tentionem fuboriatur , ea repulfa , ac tunc tate tangit alterius pudenda , etiam perfonæ
"" abftinendo ab illis ) , venialem culpam non ejufdem fexus , nifi forte fiat per jocum , aut
" excedunt . Vide Fill. hic Leff. Sanch. loc. cit. ex petulantia " vel curiofitate , ut cum Bu ¡
2 Dian. p. 4. t. 3. R. 136. Contrarium ta femb. hic n. 7. tenent Tambur. Dec. c. 8. §. 2.
" men eft tutius , V. Trul. I. 6. c. 1 , d. 12. n. n. 4. Croix n. 906. An re&te Salmant. n.
28. ( Sed vide dita n. 416. ) 50. hoc neque practice dicunt admittendum >
419 5. Idem dicendum de tatu , & afpe&u in fed tantum fpeculative , modo ta&us ille fiat
29 honeftarum partium corporis proprii , aut leviter , & non ex propofito , neque per ali
,,, commiftionis animalium ; non cum animo ve quod notabile temporis fpatium . Quid fi quis
,, nereo , fed ex curiofitate tantum , aut levita tangeret alterius verenda fuper veftes ? Croix
‫ ور‬te , feclufo fcandalo , & periculo confenfus ve n. 904. cum Sánchez , nec etiam excufat a
"" nerci . ( Tangere propria verenda ex levi mortali , nifi faciat ex quadam petulantia , vel
" tate, aut curiofitate per fe non eft mortale , ut cum levi delectatione non carnali . Etid meri
17 dicunt Salm. c. 3. n. 43. cum Sanch. & Bon. to Salm. c. 3. n. 49. practice etiam damnant
,, ac Tornely t. 3. p. 510. cum Silvio , & commu de mortali fi ita tangantur pudenda diverfi fexus ,
"", ni: modo abfit turpis delectatio , aut ejus pe etiamfi fiat per tranfennam , quia valde peri
"" riculum & fat obiter , & non repetitis vici culofum eft . Croix autem n. 902. probabiliter
bus, ut bene advertit Tournely , quia alias excufat a mortali ancillas tangentes pudenda
, jam aderit periculum · "Hinc non excusa puerorum , dum illos veftiunt , nifi cum mo
"3 tur a mortali , qui cum commotione Spiri ra , aut carnali delectatione hoc agant . Notan
,, tuum , & fine juxta caufa propria pudenda dum II. tangere genitalia brutorum non effe
" tangeret . Hinc re& te aut Tournely p. 510. Con. ordinarie nifi veniale , ut dicunt Croix 1.3 . part.
» 1. effe mortalem afpe &um propriorum genita 1. n. 903. Sanchez de Matrim. 1. 9. D. 46,
Bum,
 Cap. II. De Sexto & Nono Fræcepto .
num.15. c. Secus probabilius dicendum , fi fie
ret talis ta& tus ufque ad pollutionem , ut dicunt
Croix loc. cit. Holzm. n. 711. Elbel de 6. Præc.
n.211. Tourn. p. 510. v. Noftro , & Sporer de
Matr. c. 3. n. 697. cum Bon. Salas , & Tamb.
f contra Dian. ex Sanch. putantes hoc non effe
mortale ) . Ratio , quia , licet hoc fieret tan
tum levitatis caufa , tamen eft actio per fe ve
hementiffime excitans ad venerem . Notandum
III. cum Buf. hic n. 7. & Salm. c . 3. num. 13.
quoad afpectus , non effe de fe mortale , citra
periculum confenfus venerei , afpicere pudenda
perfonæ ejufdem fexus , nifi afpiciens effet val
de propenfus ad fodomiam , ut notant Salman
ticenf. cap. 3. cum Sanchez , & Filliuc. Vel
nifi , adderem , pulcher adolefcens afpiceretur
nudus .
421 Sed quæritur 1. an afpicere pudenda perfonæ
diverfi fexus , vel concubitum humanum cum
voluntaria dele& tatione vifus , fit de fe morta
le? Negant Caj. & Navarr. apud Sanchez de
Matrim. lib. 9. D. 46, n . 21. Quia , dicunt , de
lectatio ex vifu non eft talis , ficut ex taЯu ,
quod ad venerea inducat ; poteft enim quis fi
ftere in delectatione tantum naturali . Sed cum
Sanch. n, 22. & S. Antonin. Gerf. Leff. Fill. &c.
ac Salm. c. 1. n . 7.9 . & 12. omnino dicendum
effe mortale , nifi vifio fieret a loco longinquo ,
& tempore breviffimo , ut Salm. n. 13. & Ronc.
C. 1. q. 1. Ratio , quia talis turpis afpectus pro
culdubio valde ad luxuriam excitat . Excufant
tamen a mortali Salm. n. 12. in fin. ſi ablit pe
riculum commotionis , ratione ætatis puerilis ,
vel etiam fenilis , vel frigidæ complexionis ;
At hoc nec admittendum puto , cum faltem ex
vifu turpi oriatur periculum concupifcendi . Di
cunt item Salm. c. 3. n. 13. virum afpicientem
pudenda adolefcentium non peccare mortalitet ,
nifi effet vehementer proclivis ad fodomiam .
Sed ego difficulter excufarem a mortali quem
cunque deliberate afpicientem pulchrum adole
fcentem nudum .
Notant autem Salm . eodem loco in fine cum
Sanch. & Fill. quod afpe&us peccaminofi in
duunt , ficut tactus , eandem fpeciem obje & ti ;
& ideo dicunt explicandam effe in Confeffione
qualitatem erfonæ , quæ fuit turpiter afpe& ta .
Sed huic doctrinæ verius contradicit Croix 1.6.
P. 2. num. 130. ubi ait , quod qui fine ullo de
fiderio perfonam veneree afpicit , non tenetur
dicere qualis fuerit perfona . Quomodo enim
foemina , afpiciendo turpiter Sacerdotem nudum ,
committet facrilegium , quod confiftit in vio
latione perfonæ facræ , cum ibi nulla viola.
tio intercedat ? Et quomodo quis afpiciens tur
piter confanguineam , committet inceftum ?
422 Quær. 2. an fit aliqua culpa afpicere partes
honeftas perfonæ pulchræ fexus diverfi ? Š. An
tonin. Leff. Tol . Caj. Fill. Dic. &c. cum Salm.
c. 1. n. 2. dicunt hoc effe per fe licitum , prout
licitum eft afpicere quafcunque res pulebras ad
vifum a Deo creatas ; ideo tenent nullam eſſe
culpam per fe , præcifa curiofitate , afpicere mu
lierem pulchram . Et idem fentit Tourn. t. 3.
pag. 513. in fine , loquendo de homine fæcula
ri. Sed in praxi puto hoc raro excufari a ve
niali , nifi fiat ex urbanitate debita , aut alia
Lig, Theol. Tom .L
Dub. I. 309
jufta caufa . Secus tamen merito dicunt , fi af
pectus effet diuturnus , quia tunc excufari ne
quit a veniali , & etiam a mortali , fi proxi
mum fit periculum turpis concupifcentiæ , vel
morofæ delectationis , quæ proculdubio aderit ,
quando in afpiciendo adeft commotio fpiri
tuum . Ita Salm. ibid. num. 3. cum Leff. Caj.
S. Antonin. Fill. &c. ac Holzm , n. 712. & El
bel num. 188. Imo valde merito ait Roncaglia
de 6. Præcept. cap. 1. Reg. in praxi 1. diutur
num mulieris pulchræ afpectum , maxime fi quis
inordinato amore erga ipfam afficiatur , non ef
fe fine gravi peccandi periculo . Et idem meri
to dicit de diuturno colloquio vano cum puel
la , inordinate dile& ta , cui valde adhærent Sal
manticenf. cap. 3. n. 22. & cap. 7. n.34. ex D.
Thom, faltem propter proximum periculum la
bendi .
Afpicere autem partes minus honeftas , fed 423
haud turpes mulieris , fcilicet pectus , brachia ,
crura , feclufo periculo lapfus , & modo afpe&us
non fit diuturnus , ut fupra , de ſe non eft mor
tale ; Ita Nav. Sum. c. 23. n. 19. Sanch. de Ma
trim. lib. 9. D. 46. n. 25. Cajet. v. Ornatus , &
Salm. c. 3, n. 13. cum Armill. & aliis . Di & tum
eft de fe , nam bene inquit Holzm . di&. n. 712.
id facile mortale effe in afpiciente valde ad
venerem proclivi .
Afpicere picturas obfcoenas tantum ex curio- 424
fitate , non eft mortale , ut dicit Tambur. Dec.
c. 8. §. 5. n. 1. fi delectatio turpis , & ejus peri
culum abfit . Sed in praxi virum moroſe aſpi
cientem pudenda mulieris depictæ difficulter pu
to excufari a mortali , quia difficulter fe libe
rare hic poterit a delectatione turpi , vel ab e
jus probabili periculo , ut Elb. n. 195. nifi afpi
ceret per breviffimum tempus , & in magna di
ftantia , ut bene ait Ronc. c. 1. q. 1 .
Quar. 3. an liceat mulieri fe ornare ? Refpon- 425
detur affirmative , fi ornat fe pro decentia fui
ftatus , vel juxta morem Patria . Salm. de VI.
Præc. c. 13. n, 16. Et idem , fi hoc faciat , ut
viro fuo placeat , vel ut fponfum reperiat , ut
docet S. Tb. 2. 2. 9.769 . art.2. Mulier autem ,
quæ fine recto fine fe ornaret , certe peccaret ,
& quidem graviter , fi hoc faceret ad provocan
dos viros, ut ipfam concupifcant ; leviter vero ,
fi faceret tantum ex levitate , aut vanitate . Ita
Caj. Leff. Sylv. &c. cum Salm, loc. cit. n. 15. ex
S. Th. eod. loc. Et idem dicendum de muliere fe
fuco pingente , ut Salm. n. 16, cum S. Th. dict.
art. 2. ad 1. & 3. qui excufat pariter mulierem ,
quæ fe fucaret faciem , ad fuam turpitudinem
tegendam . Vid. alia dieta de fcandalo lib.2. n.
55. ubi diximus , quod mulier juxta confuetu
dinem loci fuco fe pingens , aut aliquantulum
ubera detegens , non peccat graviter , perfe lo
quendo , fi forte inde in generali alii fcandali
zentur . Dubium eft , fi fciat aliquem in parti
culari fcandalum pati ? Vide dita eod. lib. 2.
num . 54. Mulier autem utens vefte virili ex
fe non peccat graviter ; Sed non raro erit
mortale Vide ibid. num. 52. verf. 2. Si fœ
mina .
7. Afpe&us vero , & fubinde etiam ( rarius
tamen propter periculum adjun& tum ) tactus
sex petulantia , vel curiofitate , partium inho
V 3 30 n:fa
 310 Lib. III . Tract . IV. De Sexto , & Nono Præcepto Decal.
,, neftarum alterius corporis , ejufdem tamen
2 fexus , citra affe& tum , & periculum confen
» fus venerei , excufari poſſe a mortali , ut v.
» gr. quando fimul aliqui natant , vel lavant ,
,, docet Laym. 1.3 . Sect. 4. ex Sanch. 1. 5. mor.
» c. 6. n. 12. 13. & n . 27. 28. Trull , d. 12. n. 15.
"2 ⭑ ( Vid, di& t. n. 420. ) *.
426 ,, 8. Verba turpia , lectio obfcœnorum , fpe
23 Aatio comoediarum turpium, cantiones inho
" neftæ , geftus , literæ , & dona amatoria , fi
» tantum fiant ex curiofitate , vel vano fola
» tio , non funt mortalia ; fecus tamen , fi fiant
1 vel animo inhonefto , five venereo , vel cum
2 periculo ruinæ fpiritualis fui , vel aliorum .
"> Sanch. d. 46. 9.3. Fill. t. 30. c. 10. 4.3.
Quar. 2an fit peccatum mortale verba tur
pia proferre ? Quicquid in hoc punto diverfe
DD. fentiant , dicendum I. de fe non effe ma
lum verba turpia proferre , aut audire ( idem
enim dicitur de proferente , quam de audien
te ) ; fed hoc pendet ex bono , vel malo fine ,
quo verba proferuntur . Ita Sanch. de Matr.1.9.
D. 46. n. 34. Dicendum II. quod loqui turpia
ob vanum folatium , five jocum , de fe non eft
mortale . Ita cum Buf. hic , & S. Antonin . p. 2.
tit. 5. c. 1. §. 8. ec Sanch. n. 35. cum S. Antonin.
Nav. &c. Tamb. c . 8. §. 3. n. 2. Nifi audientes
finf ita debiles fpiritu , ut fcandalum patiantur ,
ut Sanch. n. 36. cum Nav. &c. Aut , nifi verba
fint nimis lafciva , ut addunt Salm . c. 3. n. 19.
Hinc notant n. 20. cum Dicaft . di & teria turpia ,
quæ proferuntur a mefforibus , vindemiatoribus ,
& mutionibus , non effe mortalia , quia fudrice
dicuntur , & audiuntur . Ita etiam loquitur S.
Antonin. loc . cit. dicens : Ubi talia verba tur
pia dicuntur ex quadam levitate ob folatium ;
quamvis de fe non fint mortalia .... tamen po
aeft effe mortale ratione fcandali , ut cum Au
dientes fint debiles Spiritu , & verba effent mul
tum lafciva . Idem dicendum de facientibus ,
vel cantantibus cantilenas plenas lafciviis . Sic
etiam dicunt cum Buf. Sanch. n. 44. Tam. §. 5 .
n.. Spor. de Matr. n. 695. de fe effe tantum
veniale legere libros turpes ex curiofitate , fine
turpi delectatione , vet ejus proximo periculo .
( Sed id fedulo fatagant Confeffarii prohibere ,
quantum valent , juvenibus , qui ex hujufmodi
lectionibus univerfe magnam Anime ruinam
hauriunt ) . Et idem dicendum de audiente præ
dicta verba ob vanum folatium , ut Sanch. n. 38.
cum Caj. Recte autem advertit S. Antonin. I.c.
quod audiens turpia cum delectatione delibera
ta illius turpitudinis , non videtur poffe excufaxi
a mortali , ficut qui morofe detectatur in turpi
cogitatione , nifi forte hæc forent inter Conju
ges . Dicendum III. cum eodem Sanch. n. 37.
effe fine dubio mortale dicere turpia ob dete
Aationem captam ex cogitatione ipfarum rerum
turpium , vel cum periculo talis delectationis ,
ut recte addit Tamb. I. c. five cum periculo
gravis fcandali , quod frequenter adeft , cum
talia proferuntur coram juvenibus , vel puellis ,
ut bene advertit Elbeln. 194. Hinc tenent Salm.
6.5. n. 19. non excufari a peccato gravi , qui
nominat pudenda , aut modum copulandi , ma
xime coram adolefcentibus , & mulieribus juve
mibus honeftis . Nominare autem pudenda fui
proprii fexus coram aliis fexus ejufdem , puto
communiter loquendo , non effe grave .
Mortaliter etiam utique peccant , qui ob ja
&antiam narrant fua turpia peccata : Et tunc
peccant non folum peccato fcandali propter au
dientes , fed facillime etiam peccato compla
centiæ de ipfis peccatis , ut recte dicunt Salm.
cum Dic. n. 21. Et ideo in Confeffione explica
re debent fpeciem peccati , de quo fe jactarint .
Colloqui autem honefte cum puellis extraneis
de fe non eft nifi veniale ; fed ratione pericu
li , maxime in converfatione diuturna , poteft
effe grave , ut diximus n. 442. infin. cum Salm.
n. 22. Ron. c. 1. Reg. 2. in praxi .
Quæres 2. an fit mortale audire comoedias tur- 427
pes ? Refpondetur , quod , fi comœdia non fit
notabiliter turpis , illam audiens non peccat
mortaliter , nifi qui expertus fit fuam fragilita
tem . Ita Sanch. de Matr. 1. 9. D. 46. n . 42. Si
vero in comœdia repræfententur res notabiliter
turpes , vel modo turpi , mortale quidem effet
illam fpe& tare ob delectationem confurgentem
ex ipfis rebus turpibus ; veniale autem ob cu
riofitatem tantum , aut ab vanum folatium , fe
clufo periculo confenfus in turpem delectatio
nem . Ita Sanch. d. n . 41. & Tamb. § . 5. n. I.
cum Diana , Rodr. Lorca , & c. ) Quicquid fit
( ut ait Tamb. ) de cooperatione ( de qua mox
agendum ) quam quifque afferret fua pecunia
concurrens ad taiem repræfentationem .
Num autem graviter peccent omnes , qui pe
cunia , vel plaufu ad hujufmodi comoedias no
tabiliter turpes concurrunt , etiamfi fine ipfis
comodia repræfentaretur ? Negant Turrianus ,
Bald. & Baldel. ap. Croix 1. 2. n. 239. Et huic
opinioni olim adhæfi . Sed melius nunc cenfeo
affirmandum cum eodem Croix , & Holzm, de
Carit. c. 4. n. 42. Ratio , quia ifti , etfi mate
rialiter , tamen pofitive cooperantur ad a& tio
nem graviter peccaminofam ; quæ cooperatio
non eft licita , nifi fiat ex gravi caufa neceffita
tis , vel utilitatis . Et idem recte dicit Holzm.
de iis , qui ex officio impedire tenentur , vel
etiam qui alias impedire commode poffunt
Non damnarem vero de mortali fimplices fpe
Aatores , præcifo periculo turpis delectationis
ut fupra , fine quibus comoedia etiam fieret ;
ifti enim neque effent caufa illius turpis repræ
fentationis , quia non pofitive ad illam influe
rent ; neque occafio , quia ( ut fupponitur ) et
iam fine ipfis comedia ageretur . Excipe Cleri
cos , & Religiofos , qui non poffunt ibi interef
fe fine gravi laicorum fcandalo . Sic enim recte
docet Benedi& t . XIV. de Synodo 1. 11. c. 10. Et
excipe etiam taicos , fine quibus comœdia non
fieret . Nullo autem modo a mortali excufarem
Adolefcentem , qui abfque neceffitate vellet cu
riofitatis caufa hujufmodi comoediis intereffe
nifi quis effet valde timoratus , & infuper plu
tando nunquam fetha
ries effet expertus illas fpe&
liter peccaffe ; modo fuo exemplo aliis Adole
fcentibus occafionem non præberet hujufmodi
turpibus repræfentationibus affiftendi .
Certum eft autem repræfentantes , feu com- 428
ponentes has comœdias notabiliter turpes nul
to modo excufari poffe a peccato gravi , ob
fcandalum aliorum , quamvis non intentum .
Sanch
 Cap. II. De Sexto & Nono Præcepto . Dub. I.
Sanch. loc. cit. n. 42. cum S. Anton. Sylv. Ang.
c. Nec lucrum quamvis magnum eos excufă
re poteft , ut recte notat Tamb. ibid. Nota au
tem hic id quod docet D. Tb. 2.2 . q.168. a. 3.
ad 3 , nempe Ad omnia autem quæ funt utilia
converfationi bumane , deputari poffunt aliqua
officia licita . Et ideo etiam officium biftrionum ,
quod ordinatur ad folatium exhibendum bomini
bus, non eft fecundum fe illicitum : Nec funt
I in ftatu peccati , dummodo moderate ludo utan
tur, ideft non utendo illicitis verbis vel factis
& Cideft turpibus , vel que vergunt in Proximi no
cumentum , ut explicat in corp . ) ad ludum , &
non adbibendo ludum negotiis , & temporibus in
debitis . Unde illi qui moderate eis fubvenient
non peccant; Si quis autem fuftentant illos bi
Ariones , qui illicitis ludis utuntur , peccant
quafi eos in peccato foventes . Idem docet D.
Antonin. p. 2. tit . 23. § . 14. ubi explicando ver
ba illa D. Thomæ , illicitis verbis aut faltis , di
cit ; Si cum verbis turpibus , vel actibus turpia
repræfentantibus , tunc eft illicitum & mortale .
Vide alia dia de Scandalo lib, 2, n. 56.
429 ,, 9. Choreæ , nifi malo fine fiant , aut cum
,, periculo aliquos aut feipfum incitandi ad li
"" bidinem , vel cum alia circumftantia mala ,
"" fecundum fe non funt male , nec actus libi
29 dinis , fed lætitiæ . Quando vero fanti Pa
"9 tres eas interdum valde reprehendunt , lo
», quuntur de turpibus , & earum abufu . Vide
" Caj. v. Chorea . Fill. n . 223. * (Chorce , ut
" docet S. Antonin. p. 2. tit.6. c. 6. per fe lici
"" tæ funt , modo fiant a perfonis fecularibus ,
,, cum perfonis honeftis , & honefto modo , fcil.
"" non gefticulationibus inhoneftis . Idem dicunt
99 Salm. c. 3. n. 17. & 18 , cum Azor. Cajet. Fill,
" Bon. c. In choreis autem leviter apprehendere
"" manum fœminæ vel non erit culpa , vel ad
""· Summum venialis , ut notat Caj. ibid. Sum.
", v. Chorea, & Confentit probabiliter Spor. de
"" 4 Matr. c. 3. n. 694. Vetitum autem fuit Cleri
"" cis a Trid. feff. 24. c. 13. choreis illicitis affi
,, fere , faltem illas ducere . Vid. Salm . ibid.
23 10. Exhibentes comoedias turpes , item fa
"2 cientes libros , aut piuras incitantes ad li
"" bidinem peccant mortaliter : quia funt ruina
"" proximi ; cum moraliter certum_fit_multos
"" inde ad peccatum incitandos . Fill. n. 211.
,, Similiter Magiftratus , qui permittunt exhi
,, beri turpes comoedias , peccare mortaliter
,, docet Hurt. & concedit Bald. fi auctoritatem
"" illis præftent , approbent , vel foveant : addit
"" tamen poffe aliquando excufari , fi ad majus
"" malum impediendum non puniant , & tantum
,, tolerent . Vid. Diana p. 5. t. 15. R. 82.
430 ,, 11. Perfona foluta permittens fe tangi ab
,, alia , tatu , qui vulgo cenfetur pudicus , ut
,, prehenfio , contrectatio manus , amplexus , &
,, ofcula juxta morem patriæ , non peccat nifi
"" ei conftet fieri pravo affectu ; huic enim coo
,, perari non licet . Docet tamen Filliuccius
,, etiam tunc admitti poffe , ne tangens infame
tur . * Sive ne fufpitionem infamiæ inge
, rat , vel no alii fcandalizentur . Ita Tourn.
» tom . 3. p . 595. cum Sylvio & Salm. c . 3 , n. 62.
" cum Sa , Azor. Caj. Bon. Tenetur tamen refi
"" ftere , ftatus fant clam , & certum fit ma
311
"" litiofe fieri . Salm. ibid. Tamb. §. 4. num. 25.
"" Croix 1.2. n. 249. ) * Admittens autem ta&us
,, impudicos ( ut mamillarum & obfcoenarum
" partium ) vel ofcula furtiva , * ( ut dicunt et
"" iam Salm. d. n. 22 . ) * , & morofa vel inde
"" centia , peccat : quia præfumitur affe& tus ma.
"" lus . Vid. Fill. 1. 30. n . 169. & infra 1, 5. c. I.
"" dub.z.
Utrum autem mulier vi oppreffa , ad vitandos
impudicos ta&us alterius , teneatur etiam cla
mare , fi oporteat ? Affirmant Salm. ibid. cum
Caj. ex communi , ut afferunt ; & probant ex
Deut. 22. 23. ubi damnatur ad mortem puella ,
quia non clamavit , cum effet in Civitate .
Sed valde probabiliter dicit Nav. Sum. c. 16. n.
1. Soto deJuft. lib.5 . q. 1. art. 5. & Bon. de IV.
Prec. q.un. n. 10. cum Reg. non teneri mulie
rem ad clamandum cum periculo notabilis da
mni , five infamiæ , vel nimiæ verecundiæ ; quia
tunc , fi aliter jam refiftat quantum poteft , non
tenetur cum tanto fuo incommodo vim repelle
re . Excipe , fi adfit periculum proximum con
fentiendi . Nec obftat textus Deuteronomii , fu
pra relatus ; nam præceptum illud erat præce
ptum judiciale pertinens quidem ad judicium
externum , in quo damnari præcipiebatur puel- .
la quæ violata fuiffet , & non clamaffet , cum
effet in Civitate ; quia præfumebatur ipfa ( ut
commentat a Lap. ) ftupro confenfiffe ; & ideo
non clamaſſe . Et idem fentiunt Menoch. & Gor
don. cum Philone apud Calmet fuper textu cita
to . Præterea nemo dubitat omnia præcepta ju
dicialia Veteris Legis jam omnino ceffaffe per
præcepta judicialia perfectiora Legis Evangeli
cæ , ut probat doctus Fraffen t . 6. de Leg. D. 3.
art. 2. q.4. concl. 1. infine . Non negandum ta
men , quod fi mulier fit in periculo proximo
confentiendi in copulam , ob experientiam an
teatam , vel ob fui cognitam fragilitatem , te
neatur utique clamare ad fe liberandam ab il
lo congreffu . An autem mulier oppreffa tenea
tur potius pati mortem , vi repellendo invafo
rem fuæ pudicitiæ , quam permittere copulam ?
Duplex eft fententia , ut diximus num. 368. At
negativa , quam tenent Sot. Nav. Tolet, & alii ,
potius fpeculative , quam practice eft proba
bilis .
,, Quæres , an , & quatenus liceant tactus , & 431
,, afpectus , &c. inter conjuges , vel fponfos?
,, Refp. 1. Conjugibus licent , fi referantur ad
,, copulam , ad hanc enim licite fe excitant .
"" Alio autem fine , v. gr. voluptatis caufa fi
"" fiant , funt peccata venialia : quia matrimo
"" nium eos cohoneftat , ac defectus debiti finis
"" non eft mortalis ; nifi tamen habeantur cum
" periculo pollutionis : quæ , cum iis fit illici
" ta , eo cafu erunt mortalia , regulariter fal
"" tem . Sanch. 1. 9. d. 46. n. 7. Fill. n. 357. &
"" alii. (Vid. 1.6. n . 932. ad 936. ) *
,, Refp. 2. Sponfis tactus impudici non licent ;
,, pudici vero in partibus honeftis licent , fi ex
"" iis tantum intendant delectationem fenfiti
"" vam fecus , fi veneream ; Sanch. I. c. n. 50.
"" &c. Bon. p. 9. n. 6. &c . * ( Sed vide dicen
"" da 1.6. n. 854. ) ⭑
V 4 DU.
 312 Lib. III. Tract . IV. De Sexto & Nono Præcepto Decal.

DUBIUM II. Unde refolvitur tales effe bas fequentes , quæ

ideo in Confeffione funt exprimende .
Que fint Species luxuriæ confummate
naturales . » 1. Eft fornicatio , quæ eft concubitus foluti
,, cum foluta ( hoc eft , quæ fit libera a voto ,
432 An fornicatio fit vetita de jure Nature ? "" matrimonio , religione ) ex mutuo confenfu .
433 An peccet mulier non refiftens turpi con "" Ad hanc reducitur . 1. Concubinatus , qui eft
greffui ob metum mortis , & non confen "" fornicatio continuata . Unde concubinarius
tiat? "" ( ficut & meretrix ) ordinarie non debet ab
434 An permitti poffint meretrices? ,, folvi , nifi dimiffa concubina , aut muliere fu
435 Circa concubinatum , quæritur I. An poffit ,, fpe& ta , cujus retentio fcandalum daret , licet
abfolvi qui nequit ejicere concubinam fine 22 cum ea non peccaret . Sanch. lib . 1. mor. c. 8.
infamia ? 436. Quær. II. An abfolvi poffit "" Nav. c. 3. Fill . tr. 30. c. 2. n. 56. 2. Congref
promittens concubinam ejicere ? 437. Quer. 32 fus cum alterius fponfa , quæ eft fornicatio
III. An poffit abfolvi concubina ob necef "> intra eandem fpeciem gravior , & in Confef
fitatem non difcedens ? 438. Quar. IV. An "2 fione aperienda ; faltem refpectu fponfæ , ut
qui eft in proxima occafione , caufa exer "" docet Rodr. tr. 3. c. 109. Sanch. de Matr. t. 1.
cende artis? Quid vero , fi is , adhibitis "" 1. 1. 1.2. n. 6. Fag. t. 1. l . 4. c. 3. Fill. 1. 2.
remediis , femper eodem modo recidit ? "" tr. 30. c. 2. n . 52. contra Covarr, Vivald, Led.
439. Quær. V. An famula peccans cum 22 Azor. quorum fententiam , ( etiam refpe t &u ,
Domino? 440. Quar. VI. An uxor peccans ,, fponfæ ) probabilem , & in praxi tutam cen
cum viro? 441. Quær. VII. An tollenda .‫ د‬fet Dian. p. 1. tr. 7. Ref. 5.
occafio etiam cum gravi damno ? Attende hic prop. 25. damn. ab Alex. VII .
442 Que fint pæne pro concubinatu , præfertim quæ dicebat : Qui babet copulam cum fatisfacit
pro Clericis? Confeffionis præcepto dicens commifi cum foluta
443 An ftuprum fit Speciale peccatum . grave peccatum contra caftitatem , non explican
444 Ad quid teneatur Raptor? do_copulam .
445 Quid de adulterio ? 446. An fit adulterium Deinceps notandum , proculdubio fornicatio
copula fodomitica inter conjuges ? nem vetitam effe de jure Naturæ , cum Natu
447 An copula babita inter defpenfatos ? ra ordinet copulam tantum ad matrimonium ,
448 Circa inceftum , quæritur I. An omnes ince quo non folum proles generari , fed ctiam be
ftus fint ejufdem Speciei ? 449. Qu. II. An ne educari poffit . Ideo fornicatio femper eft in
differant inceftus cum affinibus ? 450. Qu.. trinfece mala , licet aliquando per accidens a
III. An inceftus cum cognatis fpirituali fornicario proles bene educaretur ; Ratio , tum
bus? 451. Qu. IV. An ft Speciale pecca quia in hoc ob magnum periculum hallucina
tum copula Confeffarii cum Pœnitente ? tionis , caufa nimiæ delectationis , facillime er
Quid fi fit ejus Parocbus ? 542. Qu . V. An rari poteft ; tum quia natura confiderat , quæ
committant inceftum propinqui copulantes communiter , non quæ per accidens eveniunt ;
poft difpenfationem ? tum quia de fe eft contra jus naturæ carni ra
453 An foli tactus inceftum conftituant ? tionem fubjicere , ut accidit in fornicatione ob
454 Quomodo committatur facrilegium per pec dele&tationem a& tus . In matrimonio autem efto
catum turpe? eadem dele&atio interveniat , Deus tamen fpe
455 Circa facrilegium Perfonale , Quar. I. ciali providentia difponit , ut talis deordinatio
An Sacerdos fimul Religiofus ledens ca abfit . V. Ronc. de VI. Præc. c. 1. q.2.
A
ftitatem committat duo facrilegia . 456. Quæritur hic 1. an peccet graviter mulier , 433
Qu. II. An copulans cum alia perfona Sa non refiftens turpi congreffui alterius ob metum
crata ? 457. Qu . III. An committat facrile mortis , quamvis non confentiat ? Alii omnino
gium habens votum caftitatis , fi inducat affirmant , quia talis immobilitas effet quædam
alterum ad turpia ? Quid fi morofe dele cooperatio voluntaria , cum poffit fe agitando
Aetur de peccato alterius ? congreffum aliquo modo impedire . Ita Lugo de
458 Circa facrilegium Locale , Qu . I. An fit fa Juft. & Jure Difp. 10. n. 197. Ronc. ibid. q. 3.
crilegium copula occulta , vel maritalis cum Fill. Azor. quos faltem in praxi puto fe
in Ecclefia? 459. Qu . II. An fint facrile quendos . Alii vero negant . Vide dicta num,
gia tatus impudici habiti in Ecclefia . 368.
460. Que comprehendantur per locum fa Quær. 2. an permitti poffint meretrices ? Pri- 434
crum ? 461. Qu . III. An verba & afpectus ma fententia probabilis affirmat , eamque te
lafcivi habiti in Ecclefia fint facrilegia ? nent Salm. de 6. Præc. c. 2. n. 91. cum S.Thom.
462. Qu . IV. An cogitationes turpes? Cov. Trull. Led. &e . huicque clare adhæret S.
463 Circa facrilegium Reale , quæritur quando Aug. 1.4 . de Ord. c. 4. Ratio, quia demptis me
committatur? retricibus , pejora peccata evenirent , nempe fo
domiæ , beftialitatis , molliticrum , præter præ
ESP. Eæ > in quibus fit com varicationem mulierum honeftarum ; Ideo S.
» R mixtio eo modo , quo natura inftituit :
432 " Aug. loc. cit. ait : Aufer meretrices de rebus bu
,, v. gr. quando fervantur fexus diverfus , fpe manis , turbaveris omnia libidinibus . Verum fe
,, cies eadem , vas , & modus naturalis , &c. cunda fententia , practice probabilior , negat ;
& hanc tenent Ronc, de 6. Præc. c. 2. q. 6. Nav.
Man,
 Cap. II. De Sexto Præcepto . Dub. II.
Man. c. 17. n. 195. cum Cornel. Gutt. & aliis
ap. Salm. n. 83. Ratio , quia per meretrices
hæc mala graviora non evitantur , éo quod in
hominibus luxuriofis ex facili & frequenti cum
meretricibus congreffu libido altiores figit radi
ces ; & ideo , cum hoc vitium frequentia ma
gis augeatur , ipfi non definunt committere pol
lutiones , & peccata nefanda , faltem cum ipfis
meretricibus ; necnon haud fe abftinent a folli
citandis feminis honeftis . E converfo permif
fione meretricum innumera alia mała fuperad
1. dunt , nempe plures puellæ proftituuntur , ado
lefcentes parentes parvipendunt , bona diffipant ,
ftudia fcientiarum negligunt , rixas excitant ,
honeftas nuptias refpuunt . Ceterum , bene ad
vertit & probat P. Sarnelli in fuo Opufculo de
Abufu meretricii , quod licet in vaftis Urbibus
meretrices permitti poffint , nullo tamen modo
in aliis locis permittendæ funt .
435 Concubinatus autem proprie eft concubitus fo
luti cum foluta ( improprie vero cum uxorata
vel uxorato ) ; dummodo habeantur invicem
uxorio modo , five in unamet domo , five in a
lia , ut conftat ex ftilo Curiæ Romanæ , & ex
Concilio Tridentino feff. 24. c. 8. Nota hic an
te omnia prop. 41. profcriptam ab Alex. VII .
quæ dicebat : Non eft obligandus concubinarius
ad ejiciendam concubinam , fi hæc nimis utilis
effet ad oblectamentum concubinarii , vulgo re
galo , dum , deficiente illa , nimis ægre ageret
vitam, & aliæ epule tædio magno concubina
rium afficerent , & alia famula nimis difficile
inveniretur . Item nota alias tres prop. damna
tas ab Innoc. XI . 16. Poteft aliquando abfol
vi, qui in proxima occafione verfatur , quam
poteft , & non vult omittere , quinimo ex pro
pofito querit , aut fe ignerit . 62. Proxima`` oc
cafio peccandi non eft fugienda , quando cauſa
aliqua utilis , aut bonefta non fugiendi , occur
rit . 63. Licitum eft directe quærere occafionem
proximam pro bono Spirituali , aut temporali no
ftro , vel proximi ,
Hinc quæritur I. An aliquando poffit abfol
vi concubinarius , qui concubinam ejicere e do
mo non poffet fine fcandalo , aut infamia? Com
muniter loquendo non eft abfolvendus , ut cum
Buf. dicunt Salm. c . 2. n. 27. Ratio , quia in
diuturno concubinatu eft moraliter impoffibile
rem aliis non fieri notam : Non negant tamen
Salm. ib. in aliquo cafu rariffimo poffe abfol
vi ; puta ut ait Spor. de Pan. n. 329. cum
Gob. ) fi aliter non poffit vitari grave damnum
famæ , vel fortunarum , juxta dicenda de Pan.
n. 455. Sed eo cafu dico omnino expedire , quod
faltem differatur abfolutio , donec experimento
probetur continentia pœnitentis ; nifi cafus ef
fet , quod poenitens ( fatis alias difpofitus , ut
fupponitur non amplius redire poffet ad fe
confitendum ; vel fi immineret neceffitas com
municandi , ad vitandam pofitivam infamiam .
436 Quær. II. An extra prædi& tum rariffimum ca
cafum infamiæ , aut fcandali , poffit abfolvi con
cubinarius , antequam concubinam dimittat , fi
fedulo cam dimittere promittat ? Alii conce
dunt pro prima , vel fecunda vice , ut Diana ,
Sancius , Megala , & F. Anton. a Sp. S. apud
Şalm, c. 2. x. 28, Alii omnino negant etiam pro
"
313
prima vice , quando occafio eft proxima . Ita
Nav. Pal. Azor. Tol. Fill. &c. cum Diana , fe
revocante ap. Salm. n. 32. Alii denique , ut Salm.
d. n. 32. cum Trull. Sylv. Rodr. Lop. diftin
guunt fic : Si concubinarius eft publice notus ,
minime eft abfolvendus , etiamfi det figna ma
gni doloris , nifi concu inam dimittat , aut ni
fi poftquam ( concubina extra domum degente )
per aliquod tempus notabile ad eam non accef
ferit . Ratio , tum quia fcandalum pateret vi
dere eum , qui adhuc domi concubinam reti
net , vel ejus domum frequentat , ad Euchari
ftiam accedere ; tum quia publicus peccator non
debet abfolvi , nifi etiam publice poenitcat , &
fcandalo fatisfaciat . Vide dicenda 1. 6, n. 511.
Si vero concubinarius eft occultus , nec etiam
abfolvi poteft , nifi in aliquo cafu raro : puta ,
fi vir nobilis doleat profufis lacrymis , vel poft
terribilem concionem auditam , vel fi confitea
tur territus a morte focii , vel a magno pericu
lo mortis evafus . Ita Lugo de Pan. D. 10. n.
151. & Salm. n. 34. cum Pal. Laym . Dic. Trull.
c, Hoc tamen tantum admittendum puto ,
quando fit moraliter impoffibile , quod concu
bina ante abfolutionem brevi dimitti poffit ;
vel quando urgeat neceffitas communicandi ob
vitandam magnam infamiam , juxta mox dicta
n. 435. in fine . Nam alias femper abfolutio eft
differenda , quia experientia nimis conftat , quod,
obtenta abfolutione , difficulter occafio poftea
aufertur , & fic facillime reditur ad vomitum .
Vide dicenda l. 6. n. 456.
Quær. III. An concubina , quæ a concubina- 437
rio fuftentatur , poffit abfolvi , antequam a do
mo illius difcedat ? Rete negant Salm. c. 2.
ex n. 43. Excipiunt tamen n. 44. primo , fi ex
difceffu ei grave eveniret damnum , puta infa
miæ , vel aliorum fcandalum . Secundo , fi fe
mina nequiret manum labore fe alere , aut in
in alia domo defervire , aut mendicare fine de
decore , aut alio gravi incommodo . Emendica- `
re autem illi , quæ non eft ad id affueta , fem
per magnum incommodum afferre videtur , ut
ait Hurt. ib. Sed in his cafibus regulariter fem
per etiam eft differenda abfolutio .
Quær. IV. An poffit abfolvi , qui , caufa ar
tis licitæ exercendæ , eft in proxima occafione 438
peccandi ? Probabiliter refpondent Suar. to. 4.
in 3. p. D. 32. fect. 2. Cajet. v. Periculum , &
Salm. c. 2. n. 46. cum Cand. poffe quidem ab
folvi , fi ille effet moraliter impotens ad officium
fuum deferendum , & peccaret , non ex vì oc
cafionis , fed ex propria fragilitate , & inde o
ftenderet figna veræ pœnitentiæ , cum propofi
to occafionem cavendi quantum poteft . Hinc
communiter poffunt excufari a deferenda occafio
ne qui ratione officii cum feminis verfando pec
cant , ut dicunt Nav. c. 3. n. 5. ac Graff. Jann.
Hurt. Lopez , &c. cum Salm. n. 47. & Milant.
in pr. 61. Inn. XI. Idem dicitur de Chirurgis ,
qui feminis medendo funt in occafione peccan
di . Salm. ib. cum Sanch. Nav. Hurt. Idem de
Parocho , qui in audiendis feminarum Confef
fionibus voluntarie fe polluit : Hi poffunt abfolvi ,
quin officium deferant ; fecus tamen dicendum de
Confeffario fimplici , qui tenetur abftinere a Con
feffionibus excipiendis , nifi forte ex hoc infamiam
fubi
 314 Lib. III. Tract. IV. De Sexto , & Nono Præcepto Decal.
fubiret . Salm. n. 48. cum Pal. Nav. Hurt. &c.
Poteft etiam abfolvi fœmina , quæ vivit hofpi
tando , & peccat occafione hofpitandi , & ideo
cadit cum diverfis , & etiam cadit cum aliquo
particulari , modo proponat inde evitare fola
cum folo converfari . Ita Salm. n. 49. cum Nav.
Trull. Si tamen , adhuc remediis adhibitis ,
peccans eodem modo relabitur , nulla apparen
te probabili fpe emendationis , tunc nullo mo
do abfolvenda , nifi occafionem deferat , vel
fpecialia figna doloris exhibeat , juxta dicenda
de Pan. 1.6. n.457.
439 Quær. V. An poffint abfolvi famulæ cum he
ris peccantes , fi etiam antea cum eis peccave
rint? Si illæ bis , vel femel tantum peccave
rint , & poft. admonitionem Confeffarii occafio
nem tollere curaverint , tunc abfolvi poffe recte
dicunt Salm. c. 2. n. 50. Secus , fi occafionem
removere neglexerint , ibid. Quare nunquam
eas abfolverem , fi peccatum fuerit frequens ,
nifi in cafu gravis neceffitatis propofito fupra
in queft. III. Ac ipfæ effent fufficienter difpofi
tæ , juxta dicenda 1.6. n. 459. Et etiam in eo
experimentum quærerem .
440 Quær. VI. An poffit abfolvi uxor , fi ipfa eft
Y in occafio
ne proxima peccandi cum fuo viro ,
qui eam contra naturam cognofcat , vel profti.
tuat ? Refpondetur negative cum Salm. cap. 2.
n, 52. cum Sanch. Tenetur enim tunc divortium
facere ; fed hoc intelligendum , nifi ad hoc fit
moraliter impotens , ut dictum eft in quæft. IV.
ut fupra .
441. Quær. VII. An quis teneatur tollere occafio
nem proximam peccandi cum concubina , etiam
cum fuo gravi damno temporali ; puta , ſi ama
fius debitor effet concubinæ in magna fumma?
Negant Tancred. San&tius , & Anton. de Sp. S.
apud Salm. n. 57. Sed contrarium omnino te
nent Salm. quia damnum fpirituale magis quam
temporale præcavendum eft . Verum hæc ratio ,
fi hic valeret , valere deberet etiam pro cafibus
fupra allatis quæft. III. & IV, ubi iidem Salm,
probabiliter excufant aliquando eos , qui ad gra
ve damnum evitandum occafionem non defe
runt . Quapropter primam fententiam probabi
lem cenfeo , fi amafius non poffet folvere fine
magno detrimento fuæ fame , vel fui ftatus ,
ita ut ille in gravem neceffitatem redigeretur ;
vide dicenda lib. 6, n. 455. Sed in omnibus his
cafibus expedit omnino , ut differatur abfolutio
ufque ad emendationem ; vide eodem lib, 6. n,
456.
.Plura hic adduntur fcitu utilia in hac ma
teria .
442 I. A Concil, Trid. feff. 14. c. 8. indicta fuit
pro concubinatu poena excommunicationis fe
rendæ poft tertiam monitionem , & infuper pœ
na ejectionis extra Oppidum , vel Dioecefim ,
implorato brachio Seculari . II. In crimine hoc ,
cum fit mixti fori , procedi poteft tam a laica
li , quam ab Ecclefiaftico Judice . III. Clericus
concubinarius ex Conc, Trid. Seff. 25. c. 14. poft
primam monitionem privatur tertia parte fru
&uum Beneficii ; poft fecundam vero privatur
peufionibus , & Beneficii adminiftratione ; dein
de poft tertiam omnino beneficio expoliatur ;
denique excommunicatur , & tunc poteft etiam
Curiæ feculari ab Epifcopo tradi . Vide Salm.
c. 2. n. 60. Probabiliter autem non privatur ter
tia parte fructuum ( ut di&um eft ) Clericus ;
qui etiam poft monitionem tantum femel pecca
verit . Salm. ibid. n. 64. Notandum autem 1.
nomine fru& tuum non comprehendi diftributio
nes quotidianas , ut S. C. fuit decifum apud
Salm, n. 66. Notandum 2. pœnas pecuniarias
hujus criminis ad pios ufus ab Epifcopo appli
candas effe , Salm. n. 67. Notandum 3. quod
Clericus non privatur fructibus Bencficii , nifi
poft fententiam . Salm. n. 68.
Utrum autem Clerici concubinarii publici fint
etiam ipfo jure fufpenfi ? Affirmant Barbof. S.
Anton. Nav. Sylv. &c. apud Salm. c. 2. n. 70.
dicentes , ipfos incurrere talem fufpenfionem tam
ab Officio , quam a Beneficio ex c. Sacerdotes .
Dift. 50. Et fic declaratum effe a S. C. Concilii .
Sed negant probabiliter Sot. in 4. D. 5. q. 5. a. 6.
Fill. tr. 27. n. 124. ac Trull. Suar. & Fag. ap.
Salm. ib. qui huic fententiæ adhærent . Ratio ,
quia de tali fufpenfione non conftat ; imo po
tius probatur oppofitum ex Trid. loc. cit. ubi di
citur , quod fi Clericus concubinarius fecundæ
monitioni non paruerit , ab Epifcopo fufpenda
tur ab adminiftratione Beneficiii , ergo fuppo
nit Concilium nullam effe fufpenfionem ante
rius ipfo jure latam . Ad Declarationem autem
S. C. refpondent eam non effe authenticam , &
etiamfi effet authentica , aliam non habere au
&oritatem , quam fententia probabilis Docto
rum , juxta dicta l. 1. n. 106.
2. Stuprum , hoc eft defloratio virginis , 443
,, ipfa invita ; quia , fi confentiat , erit tantum
,, fornicatio fimplex , nec circumftantia in Con
.‫ د‬feffione aperienda , ut probat Leff. & Sanch.
"" 17. dif. 12. contrà Nav. Azor. & alios .
Et cum Buf. & Sanch, ccnfentiunt Salm, de
VI. Præc. c. 4. num. 2. & Ronc. c. 3. q. 2, cum
Barb. Bon. &c. Dicunt autem Bon. & Salm. n.
13. cum Leff. Fill. Diana , quod fornicatio cum
virgine confentiente poteft effe aliunde fpeciale
peccatum , fcilicet ratione infamiæ , vel moro
ris parentum , vel rixarum , odii , &c , Vide di- /
cenda de Sponfalibus , 1.6. n. 847.
3. Raptus , cum feilicet perfona aliqua 444
,, ( live mafculus , five foemina , five nupta ,
99 five innupta ) libidinis caufa abducitur , illa
,, ta vi five abductæ , five iis , quorum poteſta
99 ti fubeft . * ( Scilicet parentibus , aut tutori
"" bus aut viro ; non autem fi fint fratres ,
97 mulier fit fui juris . Ronc. q . 3. cum Mɔl .)
‫ در‬Si quæ tamen fponte difcedat cum Amafio ,
"" infciis parentibus , non erit proprie raptus ,
"" fed fuga , non addens malitiam fpecie diftin
"" &am fornicationi . Lug. d. 16. n. 137. Filliuc.
"" n. 10. Vid. Bon. Idem dicit Diana p. 1. t.7.
99 R. 37. ex Leff. lib. 2. cap. 19. d. 1. Sanch. de
"" Matr. t.2. 1.7, d. 4. n. 5. &c.
Ex Tridentino Seff. 24. cap. 6. raptor tene
tur mulierem ducere , aut dotare ; nifi mulier
fit meretrix , aut male famæ . Quando tamen
adeft Raptus cum violentia mulieris invitæ ,
matrimonium femper eft nullum etiamfi cum ra
pta fint fponfalia contracta . Conftituunt raptum
etiam preces importunæ , Num autem etiam do
lus ? Vide Salmantic. de IV, Præcept. cap. 4'%
num.
 Cap. II. De Sexto & Nono Præcepto . Dub. II. 315
num . 28. Vide alia de Matrim. lib. 6. n. 1107. Ad majorem horum claritatem ; quæritur 1.
1108. An omnes inceftus quoad gradus fint ejufdem
445 „, 4. Adulterium , cum fcilicet uterque , vel fpeciei ? Vide dicenda de Sacr. Pan. 1.6. n. 370.
,, alteruter coeuntium eft conjun& tus matrimo ubi hoc fat probabiliter affirmatur ( excepto tan
,, nio , etiamfi adulterantis conjux fit conten tum primo gradu confanguinitatis in linea re
" tus : efto enim tunc illi non fiat injuria , fit a ) cum Caj. Sot. Lug. Bon. &c. cum D. Tb.
,, tamen ipfi ftatui , Sacramento , & huic præ Quær. II. An inceftus cum confanguinea dif- 449
cepto. Quod fi foemina adulterans fit cojuga ferat fpecie ab inceftu cum affine ? utraque fen
ta , gravius habetur , quam fi vir , propter tentia eft probabilis . Prima cum Croix 1.6. p. 2.
,, incommoda graviora , v.gr. damnum veri he n. 1973. Caj. Lugo Dian. ex S. Th. negat , quia
,, redis , prolis incertitudinem , &c. Si vero u in utroque cafu contra reverentiam conjunétis
» terque fit conjugatus , adhuc gravius eft , debitam pariter peccatur . Secunda fententia cum
» quia funt duæ injuriæ in utriufque conjugem Vafq. Dic. & aliis ibid. affirmat ; ratio iftorum ,
,, in Confeffione exprimendæ . Fill. t . 26. c. 4. quia videtur totaliter diverfa reverentia debita
" n. 85. & 89. ob fanguinis conjun& tionem , quam ob conjun
* ( Nota hic prop. 50. damn. ab Innoc. XI . &ionem affinitatis . Vide dicenda 1. 6. n. 469.
割 quæ dicebat : Copula cum conjugata , confentien Quar. III. An inceftus inter cognatos fpiri- 450
te marito , non eft adulterium ; ideoque fufficit tuales fit diverfæ fpeciei , quam inter confan
in Confeffione dicere , fe effe fornicatum . guineos , & affines ? Abfolute affirmandum cum
446 Qui fodomitice uxorem cognofcit , probabi Salm. & S.Thom . qui 2. 2. q . 154. art. 10. ad 2.
lius etiam adulterium committit , quia eft con docet per copulam inter cognatos fpirituales
tra bonum datæ fidei , ut Sanch. de Matr. 1. 9. committi facrilegium ad modum inceftus . An
D. 18. num. 4. Ronc. c. 4. 9.3 . cum Azor. &c. autem tunc fit explicandus gradus cognationis ?
Salm. de IV. Præc. c. 5. n. 15. cum communi " Affirmant Salm. ib. n. 40. fed probabilius negat
contra paucos . Et debet explicari , fodomiam Croix n. 1078. Pariter inceftus inter cognatos
commiffam effe cum propria conjuge , ut Salm. legales , nempe ratione adoptionis , eft diverfæ
ibid. fpeciei ab aliis enunciatis , & explicari debet .
447 An vero fit adulterium copula habita cum Vide Salm . ib. n. 41.
defponfata per verba de futuro ? Probabilius ne Quær. IV. An Confeffarius rem habens cum 451
gatur cum Sanch. de Matr. l. 1. D. 2. n. 2. Salm. filia fpirituali occafione Confeffionis , debeat hoc
d. c. 5. n. 10. Ronc. ib. q. 5. Cenfent autem Ronc. explicare in Confeffione ? Prima fententia affir
1

Salm. de Matr. c. 1. n. 11. quod fi unus ex mat , quia Pater cum filia fpirituali contrahit
fponfis cum alia perfona fornicetur , debet ape quandam extraordinariam familiaritatem , & o
rire in Confeffione circumftantiam fponfalium tan bligationem ducendi illam ad falutem : & ideo
quam mutantem fpeciem , ratione injuriæ alteri videtur fpecialis turpitudo illam trahere ad per
illatæ Probabile vero fatis eft cum Trull. Pont. ditionem . Ita Salm . c. 5. n. 43. cum Sot. Sanch.
Dian. Covarruv. Lugo , Sanch. & Laym. effe tan Fag. &c. Secunda tamen probabilior fententia
tum circumftantiam aggravantem , cum fponfus negat cum Fill. tract. 30. n. 105. Spor. de Matr.
per Sponfalia nullum acquirat jus fuper corpus c. 3. n. 620. Elb. de 6. Præc. n. 141. Holz. eod.
alterius . Vide hoc de Matr. l. 6. n. 847. tit. num. 669. item Vafq. Bon. Pont. Dic. Dian."
448 5. Inceftus , hoc eft congreffus 蹩 cum con Trull. Leand. &c. apud Salm. n. 42. Idem fen
"" fanguinea , vel affine ufque ad quartum gra tit Tourn. t. 3. p. 488. art. 4. v. Quar. ex c. ult.
,, dum , eo gravius peccatum , quo gradus eft de Cogn. Spir. ubi : . Ex datione aliorum Sacra
,, propinquior ; quem proinde in Confeffione mentorum ( præter Baptifmum , & Confirmatio
,, exprimere , faltem fecurius eft , ut habet nem ) cognatio fpiritualis nequaquam oritur .
"" Nav. c.6. C Lugo difp. 16. n. 312. ficut et Ratio quia nec eft inceftus , dum inter illos
"" iam multo gravior eft inceftus cum confan nulla intervenit cognatio ; neque cft facrilegium
,, guinea , quam cum affine in eodem gradu , ( intellige quoad hanc circumftantiam ) , dum
,, v. gr. cum matre , quam cum noverca ; cum nulla Sacramento injuria irrogatur . Recte vero
"" forore propria , quam cum forore uxoris ; & advertit Elb. I. c. cum Henno , Parochum pec
29 rurfus gravior eft cum affine , quam cum co cantem cum tali poenitente , peccare etiam con
"" gnato fpirituali , vel legali . Addi vero de tra juftitiam , cum ex juftitià teneatur fuas oves
"" bet , fi in primo gradu fuerit , utrum cum pafcere ex Trid. non folum verbo , fed etiam
"" matre , an cum filia , an forore . C. Lug. 1. c. exemplo .
"" Efcob. de a&tibus humanis E. 2. c.6. ubi ex Quær. V. An propinqui , obtenta difpenfatio- 452
"" Hurtad. d, 9. de Pan. diff. 4. probabile dicit , ne ad Matrimonium contrahendum , fi ante Ma
,, inceftum in eodem gradu , & linea , ejufdem trimonium fornicentur , inceftum committant ?
"" effe fpeciei ( eo tamen graviorem , quo gra Affirmant probabiliter Major , & Callego apud
"" dus eft vicinior ftipiti ) ; & fatis effe dicere , Croix lib. 6. part. 2. n. 1077. quia impedimen
"" habui rem cum confanguinea in linea recta . tum propinquitatis non cenfetur auferri per di
"" Ad hanc fpeciem revocatur , tanquam analo fpenfationem , nifi tantum ut ipfi conjuncti po
" ga , fornicatio cum filia Confeffionis ; cum fint Matrimonium contrahere , non autem for
» proprie non fit cognatio fpiritualis , quam ta nicari . Sed non minus probabiliter contradicit
" men circumftantiam in Confeffione exprimen Sanch. de Matr. I. 7. D. 67. num.9. cum Cajet,
" dam effe probat Sanch. 1.8 . de Matr. d. 55. Arm. & Vega, & idem fentit Lugo de Juft. D.,
"9 Con. d. 32. Fagund. & ceteri probabiliter con 3. n. 13. Ratio , quia difpenfatio non concedit
tra Sa , V. Confeffio , & Dian. V. Lugo n. 355 . quidem fornicationem , fed tollit prohibitionem
Ma
 316 Lib. HI. Tract. IV. De Sexto & Nono Præcepto Decal .
Matrimonii ; ubi autem Matrimonium non eft
vetitum , ibi non eft inceftus ; ergo , ceffante
Matrimonii prohibitione , ceffat tanquam ac
cefforia prohibitio fpecifica fornicationis .
453 Nota hic , quod omnes tactus inter confan
guineos , faltem primi , & fecundi gradus , fung
inceftus , juxta receptam fententiam . Vide Dub.
Seq. n. 469.
454 "" 6. Sacrilegium , hoc eft violatio rei facræ
» per actum venereum . Res autem facræ , quæ
"" fic violantur , funt locus , & perfona . Unde
,, facrilegium eft . 1. Omnis actus luxuriofus
,, exterior ( qualis etiam eft verbi gratia pol
,, lutio ; & probabiliter etiam tactus impudi
99 ci . V. Lug. nu. 464. in loco facro , hoc eft ,
,, templo , vel cœemeterio ; nifi tamen fiat a
» conjugibus ex neceffitate , verbi gratia ad vi
34 tandam incontinentiam . 2. Omnis actus lu
" xuriofus tam interior , quam exterior in per
fona , vel cum perfona voto caftitatis confe
" crata circa quem tamen probabile eft , non
" opus effe exprimere , utrum fuerit votum fo
,, lemne , an fimplex : Sicuti neque , fi duplici
» titulo fit facrata , v. g. quia eft Sacerdos , &
,, Religiofus : quia eft moraliter una numero
,, malitia : Sanch. de Matr. l . 7. d. 27. n. 27.
99 Henr. & ceteri quos citat Dian . & fequitur
" P. 1. t. 7. R. 3. V. Card. Lug. d. 16. de Pan.
» S. 4. Bon. q. 4. p. 17. Eſc. E. 8.
Pro clariori intelligentia , quæftiones fuper hoc
punctum fegregatim exponam quoad facrilegium
circa perfonam , circa locum , & circa res .
455 I. Circa perfonam , quæritur I. An Sacerdos ,
qui fit etiam Religiofus , peccans contra cafti
tatem , duo committat facrilegia ? Prima fen
tentia affirmat , quia talis , ut Religiofus debet
fervare caftitatem ratione voti : ut Sacerdos au
tem , ratione præcepti Ecclefiæ . Ita Leſſ. lib.
4. c. 3. n. 87. Con. Ledef. &c. Sed negant ve
rius Sanch. de Matr. lib. 7. D. 25. 2. 28. & 81 ,
Pal. Azor. Trull. &c. cum Salm. de VI. Præc.
c. 6. n. 7. Ratio , quia , quamvis ex duplici præ
cepto talis Sacerdos maneat obftri&tus voto ca
ftitatis , attamen contra idem præceptum , & ex
eodem motivo peccaret ; dum Sacerdos , non
jam ex Ecclefiæ conftitutione , ut ifti cenfent ,
fed tantum ratione voti facris Ordinibus annexi
ad caftitatem obligatur , juxta probabiliorem
fententiam . Vide de Ord. lib. 6. n. 808. Pra
terea , etiamfi obligatio caftitatis in Sacerdote
immediate effet tantum ex Ecclefiæ præcepto ,
is tamen , lædendo caftitatem , etiam peccaret
contra Religionem , juxta communem DD. fen
tentiam ibid. allatam , quia Ecclefia ex folo
motivo Religionis ob reverentiam facri Ordi
nis , cœlibatum fuis Miniftris imponit . Re& te
etiam Ecclefia poteft efficere , ut materia alicu
jus fui præcepti fit materia alicujus virtutis , ut
probat Croix l. 3. p. 1. n. 57. cum Suar. & Card.
Vide de hoc 1. 6. n . 4. 470. circa fin.
45 6 Quær. II. An perfona Sacra rem habens cum
alia facrata , duplex facrilegium committat ?
Quicquid dicat Sa , omnino eft_affirmandum cum
Leff. 1. 4. c. 4. n. 84. Elbel de 6. Præc, n. 248. Salm.
c.6. n. 5. cum Fill. Bon, & communi , quia is du
pliciter Religionem offendit , fcilicet peccato
proprio , & peccato alterius , cui cooperatur .
Quær. III. An habens votum caftitatis facri- 457
legium committat , fi alterum fuo confilio in
ducat ad carnale peccatum ? Affirmant probabi
liter Lug. Leand. Perez. Salm. c. 6. n. 10 , Ra
tio , quia ( ut ifti dicunt ) non induceret ille
alios ad caftitatem lædendam , nifi ipfe ad li
bidinem pofitive affectus effet , ideoque ipfe quo
que caftitatem offendit . Sed fatis probabiliter
etiam negant Sanch. Dec. t. 2. l. 5. c. 6. n. 11 ,
Dicaft. & apud Salm, ib. n. 9. Quia caftita
tis votum emittens , non alienam , fed tantum
propriam caftitatem refpicit . Attamen prima
fententia mihi certo probabilior videtur , fi il
le ex pofitivo affe&u ad libidinem alterum ad
peccandum induceret ; fecus , fi ex alio pravo
fine . Omnino autem tenendum cum Salm. c. 6.
n. 13. & 14. contra paucos , facrilegium utique
committere Religiofum , qui morofe delecta
retur de peccato carnali alterius , vel qui alte
rum fuis manibus pollueret , etiam fine fua de
lectatione .
II. Circa locum , quæritur I. An copula ma- 458
ritalis , aut occulta habita in Ecclefia , aut fire
alia culpa , fit facrilegium ? Prænotandum , quod
ex c. un. de Confec. Eccl. in 6. & ex c. Ec
clefiis 20. de Confec. Dift. 1. prohibetur fan
guinis aut feminis voluntaria effufio , per quam
( modo effufio certe fit peccatum mortale , &
facrilegium ) Ecclefia remanet polluta , donec
iterum benedicatur . Sed dubium eft , quænam
autem effufio ad id fufficiat ? Adfunt tres fenten
tiæ , omnes fatis probabiles , ut recte ajunt Salm.
de Matr. c. 15. n. 65. in fine . Prima fententia
tenet , præcifo fcandalo , nunquam effe facrile 1
gium copulam maritalem , ficuti nec fanguinis
effufionem ob defenfionem factam ; quia prædi
&ta lex , cum fit poenalis , ftricte eft intelligen
da , nimirum de fola effufione illicita . Ita Glof
Ja in d. c. Ecclefiis , 20. v. Semine , dicens hoc
effe fecundum Hyginum Papam in c. 19. ante
cedenti , ubi ; Si bomicidio , vel adulterio Ec
clefia violata fuerit , expurgetur . Pontius de
Matr. I. 10. 6. 10. n. 13. Sa v. Ecclefia n. 14.
item Alenfis , Rofell. ac Henr. & probabile pu
tant Sotus , Dic. &c. apud Salm. 1. c. Secunda
fententia diftinguit , & dicit committi quidem
facrilegium , & Ecclefiam pollui per fanguinis
aut feminis effufionem publicam ; non vero per
occultam , fcilicet nemini notam , aut tantum
duobus , aut tribus . Ita Gloffa in cit. c. un. de
Confecr. in 6. v. Polluit , ubi : Si pollutio fuerit
occulta , Ecclefia non debet reconciliari ; dicunt
enim Theologi, quod ideo reconciliatur Ecclefia ,
ut videntes Ecclefiam lavari , cogitent quantum
pro lavatione peccatorum fit laborandum . Item
Pontius l. c. n. 9. ( vocans communem ) Tolet.
1. 15. c. 8. Sa v. Ecclefia , n. 19. Nav. c. 27. n.
230. Azor. t. 1. l . 10. c. 26. q. 3. & Vasq. Co
ninch. Rodr. & c. apud Salm. d. c. 15. n. 63. &
64. Ratio , quia ut ifti inquiunt , talis effufio
non eft facrilegium de Jure Divino , fed tan
tum de Jure Ecclefiaftico , quo fola publica ef
fufio prohiberi videtur , dum tantum per iftam
aufertur in opinione hominum reverentia loco
Sacro debita ; & faltem ob tantorum DD. au
&toritatem hanc fententiam probabilem bene pu
tant Salm . n. 65. Notant tamen , quod , ut ef
fufio
 Cap. II. De Sexto Præcepto . Dub. II . 317
fufio dicatur jam publica , fufficit , fi manife tia damnat , ut facrilegia , tantum a&
t us exter
ftetur verbis aut fi vir , & femina in eodem nos graviter turpes . Ita Sanch. de Matr. 1.9. D.
toro cubare cernantur . Tertia fententia pro 15. n. 20. Salm. ib. ex n. 21 , cum Suar. Molin . Dic.
babilior dicit , adhuc per copulam maritalem &c. Tertia fententia , quam tenent Toll. Con,
ozeltam committi facrilegium , & Ecclefiam Vafq. Bafil. Dian. Valent. &c. apud Salm. n. 19.
poilu , nih fiat ex morali neceffitate : Ra Holzm , de 6. Præc. n . 721. vocans communem , &
tio , quia textus citati univerfe loquuntur de ut certam alibi fequuntur Salm. de Matr. c. 65.
quacunque effufione ; & fic rectius intelligen n. 68. in fine licet hic fibi contradicant ) ,
di , dum etiam per copulam occultam , & lis negat tales a& tus , aut leviter , aut graviter
citam Ecclefiæ gravis injuria irrogatur ; & turpes effe facrilegos . Ratio , quia hujufmodi
ipfa etiam probabilius polluitur , quamvis ta colloquia , aut afpe&us turpes , five etiam of
men, cum fit crimen occultum , non fit obli cula libidinofa ( feclufo femper periculo pollu
gatio a Divinis officiis abftinere . Ita Sanch.de tionis ) , licet fint mortalia , & mortaliter de
Matr. 1.9. D. 15. n . 12. Bon. de Matr. q. 4. P. formia , non tamen continent per fe gravem
alt. n. 6. Holz. de 6. Præc.n.667. Croix l. 6.p. deformitatem phyficam contra reverentiam lo
2. num. 1071. Salm, ib. n. 65. & 67. cum Suar. co facro debitam . Hoc tamen non obftante ,
Leff. Silv. Opinantur autem ifti DD . tunc conju puto fecundam fententiam abfolute probabilio
ges in morali neceffitate effe , quando funt in rem .
periculo incontinentiæ , vel quando diu in Eccle Quæritur IV. An fint facrilegia cogitatio- 462
fia permanere deberent , nempe per 10. dies , nes turpes habitæ in Eccletia ? Recte diftin
ut aliqui cenfent : alii per 20. alii vero per men guunt Salm. ibid. n. 24. cum Soto Nav. Azor:
fem . Et cafu , quo conjuges judicarent per Suar. &c. Affirmant > fi defideria funt delibo
menfem in Ecclefia effe manfuros , etiam ab i rata peccandi externe in Ecclefia , etiam fi il
nitio menfis copulari poffunt . Ita Sanch. 1. c. la extra Ecclefiam habeantur , juxta dita hoc
Salm . n. 67. cum aliis . 1. 3. n. 13. cum Salm. & c. communiter . Secus
459 Quæritur II. An autem foli ta&us impudici dicendum , fi defideria fint peccandi extra Eccle
habiti in Ecclefia fint facrilegia ? Negant plures fiam , contra Medin. Si vero confenfus fit pec
DD. ut Sanch. de Matr. 1. 9. D. 15. n. 21. cum candi intra Ecclefiam , fed occulte , facrile
Caj. Nav. & Bon. Fag. Zan. Dian. Candid. gium eft juxta noftram fententiam allatam mox
Leand. &c. apud Moya ; Dummodo abfit peri n. 458.
culum pollutionis , Ratio , quia talibus tatibus III. Circa res Sacras ; eft etiam facrilegium 463
non violatur Ecclefia , adeo ut impediantur Di abuti rebus facris ad turpiter peccandum ; ideo
vina Officia , ideoque ceffat ratio facrilegii . Sed facrilegium quidem committit , qui indutus að
probabilius contradicunt Elbel de Sacril. n. 576. Miffam fe polluerit &c. ut Dian. & Tancred.
Holz. de 6. Præc. n. 721. Item Sylveft. Cordub. apud Salm. c. 6. n. 37.
Lop. & Manuel, apud Sanch. I. cit. ex n. 15. Ra Dubitatur , an Sacerdos geftans Sacramentum
tio , quia tactus inhonefti eandem malitiam ha Euchariftiæ , peccando externe vel interne con
bent , quam ipfa copula , & ideo funt facrile tra caftitatem > committat aliud facrilegium ?
gi " non ob violationem Ecclefiæ , ftatutam fie Affirmant communiter Tamb. de Sacr. Pœn. 1.
ri tantum per pollutionem , fed ob gravem ir 2. c. 7. nu. 12. & Sanch. c. 6. n. 36. cum a
reverentiam quæ loco facro irrogatur . Non ideo his . Ratio quia Santa fan t &e tractanda . Sed
enim pollutio eft facrilegium , quia polluitur vide dicenda 7. 6. n.35 . in fin. v. valde Sic pa
Ecclefia ; fed ideo polluitur Ecclefia , quia pol riter dicunt Salm. num. 37. cum Lugo Tamb. &c.
lutio eft facrilegium . non poffe excufari a facrilegio , qui fe pollueret
460 Per locum autem Sacrum comprehenditur o ftatim poft Communionem , fcilicet poft me
mnis locus ab Epifcopo benedi&us , & deputa diam horam in circa .
tus ad Officia Divina , aut ad mortuos fepelien Non autem committit facrilegium , qui pec
dos a tecto ufque ad pavimentum . Non autem cat geftando Reliquias , aut Agnos cereos ; ne
comprehenduntur Cella , Clauftrum , Sacriftia , que , fi illas daret amafie titulo donationis .
Dormitorium , Tetum fupra Ecclefiam , Janua Secus , fi daret in pretium peccati ; Nam effet
extra limen Ecclefiæ , Atrium . Ita Salm, de Ma tunc facrilegium , & fimonia : Salm. c. 6. nu.
trim. 1. c. de VI. Prec.c.6. n.30 . 69. & 70. cum 37. 38. cum Azor. & Fill.
Sanch. Dic. Boff. Nec etiam veniunt Oratoria pri An autem fit facrilegium peccatum carnale
vata : nifi fint ere&a au& toritate Epifcopi , ut commiffum in diebus feftis ? Affirmant aliqui
fieri folent in Hofpitalibus , quia tunc funt ve Sed probabilius negatur cum Salm . Quia
finis
ræ Ecclefiæ , & ibi omnes Miffam audire pof præcepti non cadit fub præcepto . Vide dicka
funt , ut Salm. tr. 18. cap. 3. n. 87. cum Pal. hoc 1. 3. n. 46. & 263.
Suar. Fag. &c. Secus autem , fi fint mere pri
vata , quamvis ibi dicatur Miffa ex conceffione DUBIUM 111.
Papæ , vel Epifcopi ; juxta dicenda de Sacr.
Eucb. 1. 6. n. 347. & 359.
Que fint Species luxuria confummare
461 Quæritur III. An verba , & afpe&us lafcivi contra naturam ?
in Ecclefia habiti fint facrilegia ? Tres pariter
adfunt fententiæ . Prima dicit omnes a& tus ex 464 Quid de congreſſu innaturali?
ternos , etiam leviter turpes , in Ecclefia ha 465 Quid de mollitie?
bitos effe facrilegia . Ita Sylv. & Cordub. apud 466 Que fit fodomia imperfe& ta , & quæ pero
Salm, de VI. Præc. c. 6, n. 20. Secunda fenten feita?
467 An

318 Lib. III. Tract . IV. De Sexto , & Nono Præcep
467 An pollutio babita tangendo puerum aut mu◄
lierem fit diverfa fpeciei?
468 An in fodomia fit explicandum , & quis fue
rit agens , vel patiens ?
469 An fodomia inter conjuntos addat ſpeciem
incefus?
479 Que fint pæne fodomitarum ? 471. Quid re
quiratur ad eas incurrendas ? Et an Cle
rici patientes illas incurrant ? 472. An
pæne incurrantur ante fententiam ? 473.
An eas incurrat Clericus exercens beftia
kitatem ?
474 Quid de peccato beftialitatis?
475 De peccato cum Damone . Quid fi Demon
repræfentet perfonam nuptam , facram , &c.
464 "2
" eæ , in quibus fit feminatio effe dicantur
modis repu
"3 gnantibus inftitutioni naturæ , ita ut juxta ta
"" les modos fpecies varientur ; hinc refolvitur ,
» tales fpecies effe fequentes .
1. Eft congreffus inordinatus , hoc eft in
" naturalis , five indebitus concumbendi mo
?? dus , cum fcil. fervatur quidem identitas fpe
ciei , diverfitas fexus , & debita natura orga
,, na , fed inordinato tantum modo acceditur :
29 v. gr. cum vir fuccumbit , vel averfe accedit
more pecorum , vel a latere , vel ftando , aut
,, fedendo , aliave ratione infolita : quod eft
» contra naturam : mortale , quando inde peri
" culum eft impediende generationis , aut ef
» fundendi feminis : alias , fi hoc periculum ca
» veatur , aut non fit , eo quod matrix fœmi
næ fatis attrahat femen , & retineat , ut fit
» plerumque , non contra , fed præter naturam
72 erit : & veniale grave , imo nullum , fi gra
" vis caufa adfit , v. gr. quia mulier eft præ
» gnans , vel quia corporis difpofitio tive u
triufque , five_alterius conjugis aliter fieri
non patitur . Fill. tr. 30. cap. 8. q. 8. n. 137.
"2 ⭑ (Vide dicenda de Matr. 1.6. n.917. ) *
465 2. Mollities , five pollutio , & eft cum ab
fque congreffù , fcu copula , voluntarie pro
22 curatur fluxus feminis , five id foras effunda
» tur , uti in maribus , five intus defluat in ma
39 tricem y ut in feminis . Et hoc peccatum præ
ter propriam malitiam , fæpe aliam habet ad
juntam , v. gr. fornicationis , adulterii , ine
,, ceftus , &c. cum quis nimirum fimul imagi
, natur , ac defiderat congreffum alicujus per
,, fone libera, conjugatæ , &c. quod proinde
" fi fiat , in Confeffione aperiendum ek . Plura
39. de mollitie v. fequenti dubio .
46 6 3. Sodomia imperfecta , & eft congreffus.
39 debito quidem fexu , maris nempe cum femi
na , fed extra vas naturale . Poteft etiam fi
29 mul habere alias malitias , v. gr. adulterii ,
‫ در‬fi fiat cum conjugata ; inceftus , fi cum con
"" fanguinea . Bon. q. 4. de Matr. p. 11. num. 1 .
" Fill. loc. cit. n. 158.
4. Sodomia perfecta , & eft congreffus duo
" rum ejufdem fexus , ut maris cum mare , vel
29 fœminæ cum fœmina , & poteft etiam habe
22 re alias malitias adjuntas , v. gr. inceftus :
» quo cafu cognationis gradum non neceffario
" explicari docet Efcob. de a& t. bum. E. z. c. 6.
22 fed fatis effe dicere , coivi cum confangui
to
Decal .
„, neo , vel affine ; quia nec mifcetur caro , ncc
23 contrahitur affinitas , nec linea variat fpe
22 ciem . Ita ille . Explicandum tamen effe , fue
22 rifne agens , an patiens , dicit C. Lugo d. 16,
29 n. 423. contra Dien. 1. 2. t. 4, de facram. R.
" 159. & p.6. t.6. R. 36.
Quæftio magna eft , in quonam aЯtu conſiſtat
fodomia ? Alii tenent confiftere iu concubitu ad
indebitum vas , alii in concubitu ad indebitum
fexus . Utraque fententia eft probabilis , & in
utraque fententia cernitur fpecialis deformitas ,
quam habet fodomia contra naturam , quæ re
quirit utrumque fervari ad generationem , ide
debitum vas , & debitum fexum .
Primam autem fententiam , quod fodomia fit
in congreffu ad indebitum vas , tenent Trull.
Reg. Henr. Covarr. Lez. Leand. Llamas , & com
muniter Juriftæ apud Salm. de IV. Præc. c. 7. ex
n. 81. Hinc dicunt veram fodomiam committe
re , qui coit in vafe præpoftero cum perfona et
iam fexus diverfi , Secunda vero fententia pro
babilior , & communis Theologorum tenent con
fiftere in congreffu ad indebitum fexum . Ita S.
Tb. 2. 2. q. 154, art. 11. Leff. 1.4. c. 3. num. 89.
Holzm. de 6. Præc. n. 676. Elbel n. 263. ac Salm.
loc. cit. cum Sa , Azor. Bon. Caj. & aliis pluri
mis . Ratio , quia vera & propria fodomia com
mittitur in acceffu ad perfonam , cum qua nul
lo modo generatio fieri poteft . Hinc infertur I.
effe veram fodomiam coitus fœminæ cum fœmi
na " ut dicunt S. Th. loc. cit. Ronc. de 6. Prec.
c. ult. q. 1. Holzm. loc. cit. Sporer de Matr. c. z.
n. 626. Salm. n. 80, cum Caj. &c. Quamvis non
improbabiliter fentiat Elbel loc. cit. cum Fel. Pot.
de 6. Prec. n. 2171. hujufmodi concubitum , et
iam cum affectu ad vas præpofterum , non vide
ri nifi fodomiam impropriam , cum inter fœmi
nas non poffit dari copula perfecta . Infertur II.
effe veram fodomiam quemcumque concubitum ,
five corporum conjun&tionem habitam cum per
fona ejufdem fexus , five in vafe præpoftero ,
five in alia parte ; femper enim adeft tunc , re
gulariter loquendo , affectus ad indebitum fe
xum , ut teñent Tamb. in Meth. Conf. c. 7. no
64. Ronc. loc. cit. Tourn. t. 3. pag. 501. Sect. 2.
Croix lib. 3. p. 1. n. 920. & 1. 6. p. 2. n. 1982.
Salm. loc. cit. n. 81. Hinc dicunt Ronc. Tamb.
n.70. Salm. n.87. in fine contra Graff. non
effe neceffario in Confeffione explicandum , fi
pollutio fuerit intra , vel extra vas ; fufficit e
nim confiteri , peccavi cum puero , ut Confeffa-
rius judicet adfuiffe fodomiam cum pollutione .
Si vero non adfuerit pollutio , deberet explica
ri . Infertur III, cum Salm. n. 82. ac Caj. Sa ,
Bon. Tamb. & communiori , coitum viri in va
fe præpoftero mulieris effe fodomiam tantum im
perfe&tam , fpecie diftinétam a perfecta , ut a
junt Tourn. , vide loc. cit. & Tamb. n. 74. Qui
notat n. 64. cum Fill, & recte confentiunt Holz.
n.720. & Sporer n. 336. cum communi , ut affe
rit , quod fi vir coiret inter crura , brachia ,
aut alias partes mulieris , effet quædam copula
inchoata , faltem in affectu . Unde juxta hanc
do&rinam , vir concumbens cum virgine extra
vas duo committit peccata , contra quidem ean
dem caftitatem , fed diverfæ fpeciei , unum for
nicationis in affectu , alterum contra naturam
im
 Cap. II. De Sexto & Nono Præcepto . Dub. III. 319
in effe& tu . Dicunt autem præfati Spor. Holzm. in 3. & 4. gradu qui prohibetur tantum a ju
Tamb. n. 77. cum Angel. quod Confeffarius re pofitivo inter marem , & foeminam in ordi
intelligens mulierem cognitam fuiffe extra vas ne ad Matrimonium ; quare dicunt coitum födo
naturale , aut præpofterum , non debet quærere , miticum , qui non dicit ordinem ad Matrimo
ip quo loco , vel quomodo . An autem pollutio nium , non effe vetitum inter tales propinquos
in ore fit diverfæ fpeciei ? Affirmant Sporer n. de jure pofitivo , præcife ratione propinquitatis .
637. cum aliquibus ap. Dian. & hoc peccatum Tertia fententia , quam probabiliorem puto cum
vocant irrumationem . Sed probabilius dicunt Lug. de Pan. D. 16. a n. 345. Tourn. t. 3. p. 490.
Holzm. loc. cit. & Fill. tr. 30. n. 155. cum Ca 4.2. Ronc. c. ult. q . 2. Croix 1.6. p. 2. n . 1082.
jet. Graff. &c. quod fi vir polluitur in ore foe cum Sylv. & Graff. item Leand. Dic. &c. cum
minæ erit copula inchoata , ut fupra : fi vero Salm. n. 92. docet omnem coitum , five natura
in ore maris , erit fodomia . Quale vero pecca lem , five innaturalem inter propinquos ufque ad
tum fit coire cum fœmina mortua ? Dicendum 4. gradum , five fint confanguinei five affines ,
cum Holzm. n. 720. Salm. n. 74. Spor. n . 639. five fint cognati legales , five fpirituales , indu:
cum Tamb. &c. communiter , non effe fornica re malitiam inceftus . Ratio , quia ex lege Ec
tionem , quia fit cum cadavere : nec beftialita clefiæ jam debetur his omnibus reverentia &
tem , ut quidam volunt ; fed effe pollutionem , pietas , quæ fi deturpatur coitu naturali , tanto
& fornicationem affe& tivam . magis coitu innaturali . Sic etiam dicunt Sal
467 Dubitatur 1. an pollutio habita tangendo pue manticenf. num. 94. inceftum committere , qui
rüm , aut mulierem dormientem , aut doli in poluitur tactibus alicujus conjuncti in quarto gra
capacem , aut pudenda beftiarum , fed abfque du . Idemque dicendum de aliis tactibus im
concubitu , fit diverfæ fpeciei a fimplici pollu pudicis , in quibus explicanda eft fpecies perfonæ
tione ? Prima fententia affirmat , & dicit talem complicis , an fit confanguinea , conjugata , &c.
pollutionem cum puero effe fodomiam , cum cum Tournely pag. 509. v. Hic & Viva , ac
fœmina vero effe copulam inchoatam . Ita Spor. Salm. ib. qui afferunt effe commune . Notan
dum vero , ut certum > explicandum effe in
n. 635. & Dic. & Diana ap. Salm. cap. 7. n. 9.
Secunda vero fententia cum Caj. 2. 2. q. 154. Confeffione , fi fodomia fit habita cum violen
art . 11. Azor. lib. 3. p. 3. c. 23. q. 1. Bonac. de tia , vel cum perfona ligata voto caftitatis : Et
Matr. q. 4. p. 10. n. 15. & Salm . num. 10. cum infuper , fi cum conjugata , quia fides Matri
Trull. Mach. Sayr. Fill. Baſſeo , &c. tenet ef monii poftulat , ut conjux nullo concubitu car
fe fimplicem pollutionem . Ratio , quia , quan nem fuam cum aliis dividat . Sanch. Trull, cum
do abeft concubitus , dicunt de materiali ſe ha Salm. ib. ex num. 98.
bere , quod fiat pollutio taftibus propriis vel Quoad poenas autem hujus criminis , fciendum 470
alienis . Sufficit tunc confiteri , babui pollutio fodomitas a Lege Civili damnari pœna mortis ,
nem taftibus alienis ; Quando enim non adeft & combuftionis ; A Jure autem Canonico ex
concubitus , non adeft affectus ad fexum , fed ad Bulla S. Pii V. apud Salm. cap. 7. num. 107.
pollutionem : Et hæc eftprobabilior . Notat ideo tam Clericos quam laicos Religiofos hoc di
Ronc. de VI. Præc. c.7 . q.6. cum Bon. Trull. & rum nefas exercentes ( verba Bullæ ) omni pri
Fill. quod fi quis polluitur ta&ibus alienis , non vilegio Clericali , Officio, Beneficio præfentis ca
oportet , ut explicet , an ta& tibus viri , vel fœe nonis auctoritate privari . Et infuper præcipit S
mina; quia , cum tantum pollutio tunc inten Pontifex , ut ii Poteftati fæculari tradantur .
datur , etiam de materiali ſe habet , fi tactibus Hic plures quæftiones agitantur , circa quas , 47%
viri , vel fœminæ illa eveniat . Secus tamen di brevitatis gratia , dicimus probabilius effe ad
cendum , fi fa&ta fit tactibus conjugatæ , vel vo prædi&tas poenas incurrendas requiri . I. Ut fo
tum caftitatis habentis . domia fit confumata cum pollutione intra vas ,
468 Dubitatur 2. an in peccato fodomiæ explican ut contra Laguna ) tenent Ronc. de VI. Præc. c.
dum fit , fi quis fuerit agens , vel patiens ? Ne ult. q. 5. Bon. de Matr. q.4. p. 11. n. z. Holzm .
gant Salm. c.7. n.87. cum Dian. &c. quia , di c. 3. .719. item Suar. Nav. Fill. Azor. Barb.
cunt , taliter coeuntes communiter ambo pol cum Salm. c. 7. n. 109. & communi ; Nam lex
luuntur . At verius explicandum eft , fecundum poenalis femper exigit , ut crimen fit perfectum ,
Holzm . n. 678. Tourn. t. 3. P. 503. n . 2. Mazz. & confummatum . II. Ut fodomia fit maris cum
1. 1. p. 13. & Tambur. Leand. Lugo , &c. apud mari , nam coitus fodomiticus maris cum fœe
Salm. n. 86. Quia in agente multo facilius adeft mina , non eft vera fodomia ut Bon. loc. cit.
pollutio , quam in patiente . n.5. & cum Azor. Hurt. Dic. & communiori te
469 Dubitatur 3. an fodomia inter confanguineos , nent Salm. ibid. n. 111. contra Leff. & Garcia .
aut affines addat fpeciem inceftus ? Tres funt Hinc probabiliter notant Salm . n. 112. cum Bon.
fententiæ . Prima univerfe negat cum aliquibus &c. quod fodomia cum foemina non comprehen
apud Diana , qui eos fequi videtur ; Quia di ditur fub refervatione fodomiæ . Secus vero , fi
cunt inceftum committi tantum , & quando adeft fit refervatum peccatum contra naturam , An
coitus in vafe debito cum mixtione fanguinum . autem , refervato peccato contra naturam , com
Sed hæc non videtur fatis probabilis . Secunda prehendatur pollutio ? Videtur de fe comprehen
fententia , quam tenent Bon. de Matr. p. 4. di ; Sed Salm. n. 115. infine cum Hurt. negant ,
numer. 10. & 11. item Azor. Cand. c. apud quia Epifcopi , ut dicunt , communiter pollutio
Salm. c. 7. n. 9o. dicit coitum fodomiticum in nes in hujufmodi refervatione comprehendere
ter propinquos in 1. & 2. gradu effe quidem in non intendunt . III. Quoad poenas Clericorum
ceftum cùm hic fit vetitus de jure natura pertinet , ut a&tus fodomiæ fit frequentatus , five
li ; non vero coitum inter propinquos quos ufu continuatus , ut ait Navarr. Hoc enim im
por
 320 Lib. III. Tra& t. IV. De Quinto & Sexto Præcepto Decal.
portat verbum exercentes , ut fupra in Bulla ex communiter ( ut fatetur idem Elbel ) , & pro
preffum . Ita Bon. n. 2. & Salm, n. 121. cum babilius negant Tournely p. 503. n. 3. Fill. tr.
Barb. Suar. Hurt. Henr. & communi , contra 30. c. 8. n. 161. Tamb. Dec. 1. 7. c. 8. §. 5.
Lop. Farinac. &c. Hinc excufatur , qui femel , n. 1. Felix Pot. de 6. Pr. n. 2182. Azor. I. 3.
vel bis peccaret . c. 22. q.3 . Renzi de 6. Pr . c. 8. q. 16. cum Graf
Sed magis dubitatur 1. an Clerici fodomiam & de Januar. Ratio , quia tota esentialis de
patientes , pœnas incurrant ? Negant Hurt. Graff. formitas hujus facmoris confiftit in acceffu ad
c. apud Salm. n. 120. quia dicunt , verbum diverfam fpeciem ; unde circumftantia fens o
exercentes proprie fignificare a& tionem , non paf mnino accidentalis eft , nullamque in genere
fionem , & hæc fatis probabilis videtur . Con moris differentiam involvit . Tatus autem im
trariam vero merito_tenent effe probabiliorem pudici cum beftia , licet non fint proprie peccata
Salm. n. 117. cum Dian. Bon. Barb. &c. quia beftialitatis , tamen habent aliqua fpecialem
patientes etiam funt veri fodomita ; pari modo turpitudinem , ut ait Elbel 1. c. faltem venialem .
ac feminæ a pœnis adulterorum , licet fint tan ,, Ad beftialitatem autem revocatur peccatum 485
tum patientes non excufantur . ,, cum Dæmone fuccubo , vel insabo . Cui pec
472 Dubitatur 2. an prædictæ poenæ ante fenten " cato fuperadditur malitia contra religionem ;
tiam incurrantur ? Prima fententia affirmat , 32 & præterea etiam fodomiæ , adulterii, velin
quia Pontifex dicit : Præfentis Canonis auctori "" ceftus , fi afectu viri , vel mulieris fodomiti
tate privamus . Ita Az. Dic. Far. Garc. &c. ap. co , adulterino , vel inceftuofa cum Dæmone
Salm. c. 7. n. 124. Secunda tamen verior & ‫ در‬coeat . Vide Bon, de nutr. 3. 4. p. 12, Fill.
communior fententia negat cum Nav. c. 27. n. "" n. 162.
249. Suar. de Cenf. t. 5. D. 31. fect. 4. n. 23. Bene ait Bufemb. quod congreffus cum Dæ
Bon. de Matr. q. 4. p. 11. n. 3. Leff. 1. 2. c. 29. mone reducitur ad peccatum beftialitatis , ut di
n. 63. & Salm. n. 125. cum Barb. Fill . Trull. cunt etiam Tamb. I. c. Elbel n. 262. cum Bon.
Dian. Hurt. G. Ratio , quia ( ut probant Salm. Fill. Salm. n. 141. cum Caj. Az. & Trull.
tr. 11. c. 2. ex n. 69. ) nulla poena privans ali Præter autem crimen beftialitatis accedit fcelus
quo jure acquifito incurritur , nifi poft fenten fuperftitionis . An autem qui coit cum Dæmone
tiam , quamvis in lege exprimatur pœna ipfo apparente in forma conjugatæ , mohialis , aut
fa& to incurri . Imo etfi ibi dicatur : Nulla ex confanguineæ , peccet femper affective peccato
pettata Judicis fententia : tunc enim faltem re adulterii , facrilegii , aut inceftus ? Videtur uni
quiritur fententia declaratoria criminis . Ratio , verfe affirmare Buf.cum aliis ut fupra ; fed val
quia nimis dura effet lex , qua per feipfum quis de probabiliter negandum , fi concumbens dele
C poenas exequi teneretur , priufquam per fenten &etur de muliere illa a Dæmone repræfentata ,
tiam damnaretur . Vide dicta l. 1. n. 140. non qua nupta , aut moniali , fed qua pulchra ,
473 Dubitatur 3. an Clericus beftialitatem exer juxta fententiam Lugonis , Pal. Vafq. & alio
cens pœnas todomitarum incurrat Affirmant rum plurium , qui valde probabiliter docent ,
Quaranta , Ledef. Rodriq. &c . apud Salm. n. quod delectatio morofa non involvit fpeciem ob
128. Quia , ut dicunt , etiam lex pœnalis exten jeti , de quo aliquis delectatur , nifi circumftan
di debet de cafu ad cafum , quando currit ea tia perfonæ intret în dele&ationem ; vide 1.5.7.15 .
dem ratio , & crimen eft gravioris malitiæ ,
ut effet in hoc cafu . Sed oppofita tenenda eft DUBIUM IV.
cum P. Concina c . 5. Salm. c. 129. cum Barb.
4
Bon. Dian, &c. Quia ratio primæ fententiæ cur An aliquando liceat procurare pollutionem ?
rit in lege præceptiva , quæ omnino pendet a
ratione legis ; Non vero currit in lege poenali , 476 An pollutio fit vetita de jure nature ?
quæ pendet non folum a ratione legis , fed ct 477 An diftillatio voluntaria fit mortalis ?
iam à voluntate Legislatoris ; Ideoque in ea 478 An liceat expellere femen corruptum ?
non valet argumentum a pari . 479 An teneamur impedire pollutionem ince
474 ,, 5. Beſtialitas , quod eft graviffimum inter ptam ?
,, omnes , & eft congreffus , in quo non ferva 480 An liceat ob finem boneftum pollutionem o
,, tur identitas fpeciei ; v. gr. fi homo coeat ptare , vel de ea gaudere ?
"" cum beftia , five ejufdem fexus fit , five non . * 481 Quid fi prævideatur pollutio fecutura ex
57 ( Belialitas eft gravius peccatum , quam fo re bonefta ? Quid fi ex re illicita ? 482.
„, domia ; Quia non folum ibi non fervatur de Et certe mortalis pollutio orta ex caufa
29 bitum vas , aut fexus , fed neque debitum ge turpi in cam graviter influente . 483. Quid
95 nus . Salm. c. 7. n. 139. ) * Neque opus eft faltio ponatur ex jufta caufa ? puta I.
93 explicare , qualis , five cyus fpeciei fuerit : ad mendendum , ad audiendas Confeffio
,, quia eft differentia tantum materialis , & in nes , ad alloquendum juxta morem , &c.
genere entis ; non autem formalis , & in ge II. ad abigendum pruritum . III. ad equi
22 nere moris . Efcob. E. 2. c. 6. Fill. t. 2. tr. 30. c. tandum . IV. ad decumbendum aliquo fi
25 7. n. 131. ( Hoc eft commune cum Salm, c. 7. n. tu V. ad moderate edendum , &c. Quid
137. & Elbel n. 260. cum Henno , &c. ) * fi Chirurgus, aut Parochus in iis aliquo
Sed dubitatur , an opus fit explicare , an be ties confenferint in pollutionem ? Quid de
ftia illa fuerit mas , aut foemella ? Affirmant fimplici Confeffario? Et quid fi quis fere
Croix l. 3. p. 2. Elb. n. 261. Holz. n. 681. quia jemper reciderit ? 484. An fit mortalis pol
【 ut dicunt ) moraliter diverfa eft deformitas lutio orta ex caufa in eam leviter influen
congreffus cuin beftia mari , & cum foemella . Sed te? Quid fi caufa fit in eodem genere lu
xuriæ ;
 Cap. II. De Sexto Præcepto . Dub. II.
suria ; fi lapfus fuerit frequen. Quid fi fine notabili carnis rebellione ; unde ficut gra
caufa fit in alio genere ? An faltem fit
veniale eam ponere ?
485 De pollutione fecuta in fomno • An mutua
pollutio babeat diverfam malitiam ?
ESP . Au& toritate Scripturæ , quæ molles
476 " a regno cælorum excludit 1. Cor. 6, do
"" R nullo cafu licit um effe inte nde
cent omne s ,
,, re , vel procurare directe mollitiem , ne cau re&
23
fa quidem fanitatis , ac vitandæ alias certæ
29 mortis . Caufam dat Sanch. I. 9. d. 17. quod
"? natura adminiftrationem feminis extra matri
,,
" moni um , in omni eventu , homini denegarit,
,, eo quod adeo vehemens fit in ea re fenfus
,, voluptatis , ut homines paffione excæcati paf
fim fibi facile perfuaderent , habere fe juftam
" caufam irritandi feminis , unde plurima , gra
" viffimaque vitia contra bonum commune , &
in impeditione generationis emergerent .
"2 Adverte hic 1. ante omnia Prop. 49. damna
tam ab Innoc . XI . quæ dicebat : Mollities jure
nature prohibita non eft : Unde , fi Deus eam
non inter dicif fet , fæpe effet bona , & aliquand
obligatoria fub mortali . Hæc merito eft damna
ta , fi enim fornicatio eft mala , quia eft con
tra educationem prolis , pejor eft pollutio , quæ
eft contra prolis generationem . Adverte 2. quod
pollutio fpadonum , & puerorum (licet illi fe
men perf ectu m non habe ant ) nihil`diff ert a pol
lutione adultorum . Adverte 3. quod omnes pol
lutiones fecundum fe funt ejufdem fpeciei , quo
cunque modo fiant , fi fiunt fine concubitu , ut
dicunt Azor. part. 3. lib. 14 3. cap. 21. Bonacin.
de Matrimon. quest. 4. p . 10. num . 15. Ana
clet. de 6. Præc ept . num. 49. vide dicta num.
467. Dicitur fecundum fe , quia ratione cir
cumftantiæ poffunt ei adjungi aliæ malitiæ fpe
cie diftin & tæ , puta fi polluatur Sacerdos , ad
ditur facrilegium ; fi conjugatus , adulterium ;
fi cum defiderio peccandi cum alia perfona ,
additur malitia juxta qualitatem perfonæ con
cupita ; item additur alia malitia , fi quis pol
luitur fe delectando de concubitu imaginato cum
aliqua perfona mari , vel femina , nupta vel
foluta , juxta dicenda 7. 5. n . 15. Item fi pollui
tur tatibus alienis .
,, 1. Diftillatio , quæ eft fluxus humoris quafi
477 medii inter urinan , & femen ( cum quo co
,, loris , & vifcofitatis fimilitudinem gerit ) fine
39
ingenti illa delectatione , non eft vera pollu
,, tio , & , fi proveniat fine omni commotion
fenfus venerei , ut quandoque fit , de ea
,, non magis laborandum , quam de fudore 2
29
dicit Cajetan . Si vero fiat cum fenfu car
,, nis , & commotione fpirituum generationi fer
22
vientium , tum ei cooperari , vel caufam præ
‫ د‬bere , non eft , vel eft peccatum ; idque ve
.,,
e
,, nial , vel mor tal e , ad eun dem mod um , quo
de pollutione dicetur . Sanch . 1. 9. d. 45. n.32.
"9
" Layin. 1. 3. t.4. n. 18.
Quæritur , utrum diftillatio voluntaria fit pec
catum mortale ? Diftinguendum ; fi ipfa contin
gat cum notabili commotione fpirituum , pro
culdubio eft peccatum mortale , quia talis no
tabilis commotio eft pollutio inchoata . Et idem
dicendum , fi diftillatio fit in magna quantitate ,
Lig. Theol. Tom. I,
321
quia talis notabilis diftillatio non poteft effe
viter peccat qui notabilem commotionem pro
curat , ita etiam qui magnam procurat diftilla
tionem . Ita Sanch . de Matr . 1.9. D. 17. n. 17.
& D. 45. num. 41. Sporer eod. tit. n. 659. Elbel
de 6. Præc. n. 259. Holzmann eod. tit. n. 692.
Tambur. Dec. 1. 7. cap. 3. § . 5. num. 53. & alii
communiter . Hinc tenemur fub gravi obliga
tione , non folum hujufmodi diftillationem di
te evitare , fed etiam indirecte , vitando om
nes caufas proxime in eam influentes , pari me
do ac dicemus de pollutione inf. n. 484. Si vero
diftillatio fit in modica quantitate , & fine de
leftatione , & commotione , tunc fine peccato
poffumus illam permittere , ut dicunt Cajet. &
Margar. apud Sanch. 1.9 . D. 45. n . 2. Sálm . de
6. Præc . c. 7. num. 35. cum D.Thom . Sayr. Bon.
& aliis communiter ; quia de tali fluxu non eft
magis curandum , quam de emiffione cujufcum
que alterius excrementi , de quo natura fe exo
nerare folet : De quo ( ita Cajet . Opufc. 22. q. 1.
§. Animadverte ) nifi cum rebellione carnis ve
niret , non magis curandum quam de fudore vi
o detur . Idem ait Tournely tom. 3. p. 499. v. Hic,
cum Henr. a S. Ignat . Imo Holzm . Tamb . Spo
rer , & Elbel .mox cit. dicunt id permitti et
iam cum levi carnis commotione . Recte vero
advertit Sanch. apud Salm . d. n. 35. in fine , &
confentit Bon. de Matr. q. 4. p. 8. n. 17. quod
dire cte & data opera procurare quamcunque di
ftillationem , etiam levem , nullo modo poteft
excufari a peccato mortali ; quia revera quæ
cunque diftillatio femper " vel ut plurimum
fecum fert aliquam commotionem , & aliquan
tuli feminis effufionem .
,, 2. Si femen judicio medicorum tranſivit in 478
materiam venenofam , licet eam medicamen
.‫د‬
tis expellere , etfi præter intentionem fequa
‫ در‬tur aliqua veri feminis emiffio . Sanch. de
99
Matr. 19. D. 17. n. 16. Fill. tr. 30, c. 8. n. 150.
""
Trull.
29 Hanc fent I, 6. c. 1. d. 8. §. 1.
entiam non admittunt Salm. de 6.
Præc. c. 7. n. 27. & Ronc. eod. tit. c. 7. q. 3.
tum quia ( ut dicunt ) impoffibile eft femen cor
ruptum expellere , quin verum femen fimul e
mittatur ; tum quia non defunt alia remedia
ad medendum femen corruptum , quin opus fit
illud ejicere . Sed communius DD. hanc fen
tentiam noftri P. Bufemb. amplectuntur . Ratio,
quia medicamenta illa per fe directe folum ten
dunt ad expulfionem feminis corrupti ; effufio
e
autem aliqualis veri feminis fequitur per accidens ,
& præter intentionem , quod non poteft dici il
licitum , cum omnes concedant licitum effe reme
diis alios expellere humores nocentes , quamvis
per accidens fequatur pollutio , ficut etiam licet
pharmacum fumere ad morbum expellendum ,
etfi indirecte expellendus fit foetus inanimis
(juxta pariter communem fententiam relatam » .
384. Q.I. ) Ita Sanch. l . 9. D. 17. n. 15. & D. 45.
num. 9. Spor. de Matr. n . 643. Tamb. 1.7. c. 7.
§. 2. n . 8. Anach . de• 6. Pr. n . 47. Bon. de Matr. q. 4.
P. 1o. n. 12. Dian.p. 2. tr. 19. R. 55. Croix l . 3 : p. 1 .
n.926. cum Laym . Hanc fecundam fententiam fatis
probabilem cenfeo , modo tamen 1. Semen certo fit
corruptum , non vero fi dubie . 2. Expulfio feminis
X cor

322 Lib. III. Tract. IV. De Quinto , & Sexto Præcepto Decal.
corrupti poffit fieri fine fenfu libidinis , ut bene
advertit Anach. 3. Alia non fint remedia ad fe
men corruptum medendum : Nunquam tamen
eft licitum tactu femen corruptum expellere ,
etiamfi abfit periculum confenfus ; fic tenendum
omnino cum Sporer n. 643. Croix I. c. n. 926.
cum Laym, Fill. & communi ( contra Bun. 1. c.
& Tamb, d. §. 2. n. 8. ) Ratio, quia , licet per
mittatur remedium , eo quod illud folum rendit
de fe ad expellendum femen corruptum , nullo
modo tamen eft permittenda confricatio ; quia
ifta tendit de fe ad commovendos fpiritus car
nales > & femen verum expellendum , quod
nunquam eft licitum . Hinc fapientiffimus &
piiffimus Sanchez , quamvis contrarium tenuerit
in tr. de Matrim. tamen in Dec. 1. §. c. 6. n.
12. non dubitavit ſe retra&are . An autem li
ceat fumere medicamentum ad femen verum
corrumpendum , & poftea ejiciendum refolutum
in fanguinem , aut alium humorem ? Negat Spo
rer d. num. 643. cum Diana , quia ( ut dicit )
id repugnat feminis inftitutioni . Sed probabi
liter id concedunt Sanch. 1.9. D. 17. num. 15.
Bon, p. 10. n. 12. Anavi. n. 47. Ronc. 9.3. &c.
Ratio , quia natura non obligat ad confervan
dum femen cum periculo vitæ : Si enim (ait Sanch.)
licet amputare tefticulos ad tuendam vitam, quam
vis homo fine illis omnino impotens reddatur ad
generandum , cur non licebit femen corrumpere ?
479 3. Non tenetur quis ( modo tamen abſit
,, periculum confenfus in voluptate , nec volun
,, tarie promoveat ) impedire pollutionem fpon
,, te fua evenientem , aut jam cœptam , v. gr. in
92 fomno , reprimere , fed poteft fanitatis caufa
" finere , ut natura fe exoneret : quia id non
"" eft procurare , fed pati , ut effluat , quod a
23 lias corruptum fanitatem læderet . Unde idem
,, admittit Sanch. etiamfi orta effet prius ex cul
,, pa , modo de ea doleat ; & confenfum ulterio
,, rem abftrahat , additque plerumque expedire,
"", munire fe cruce , & fine alio attactu , quietis
"" manibus , rogare Deum , ne permittat lapfum
,, in delectationem , Sanch. d. 17. n. 17. Trull.
» 1.6. c. 1. d. 10.
Quando pollutio incipit in fomno , & emiffio
contingit in vigilia femiplena , tunc fi homo a
liquam experitur delectationem non plene deli
beratam , non peccat quidem nifi venialiter , ut
bene notant S. Anton . p. 2. n. 6. c . 5. in fin. Na
var. c. 16, n. 8. v. Non eft . Salm. de 6. Præc. c.
7. n. 74. ac Concina n. 48, & patebit ex dicen
dis lib. 5. n. 3. 5. Quando vero emiffio incœ
pit in fomno , fed poftea confummatur in plena
vigilia , eo cafu ( modo abfit confenfus in dele
&tationem , vel proximum confenfus periculum
ex præterita experientia ) non tenetur homo il
lam cohibere ; tum quia difficillimum eft aver
tere exitum feminis jam e lumbis decifi , ut
communiter dicunt DD. cum Salm. 1. c. Ñav.
Azor, Trull. &c. tum quia non tenetur perfona,
cum periculo morbi ex femine corrupto reten
to , effufionem illam impedire , ut docent Sanch,
de Matr. 1.9. D. 17. n. 16. Conc. I. c. Spor. de
Matr. n. 657. Holzm. de 6. Præc, n. 688. Tamb.
1.7. c.7. §. 2. 2. 17. & alii communiter ; tunc
enim illa pollutionem non vult , fed mere pa
titur . Bene tamen monet Gerfon Alph . 38. 1. 3.
Moč p
prop. 9. quod eo cafu pro executione virtutis
evitatione periculi , videtur expediens , ut bo
AVA
mo conetur prohibere quantum fentit , & commo
defieri poffit . Saltem ( dicendum cum Sanch. )
tunc expedit figno crucis fe munire , atque men
tem ab illa turpi delectatione avertendo , ac
nomina San& tiffima Jefu & Mariæ invocando "
eos ferventer præcari , ne ullum lapfum permit
tant ?
4. Licitum eft ob finem honeftum , v. gr. 480
, minuendæ tentationis , fanitatis , tranquillita
29 tis animi , optare fimplici affe& tu fpontaneam
,, & naturalem exonerationem naturæ ; modo de
""" fiderium illud non fit caufa efficax pollutio
" nis . ( Et hanc probabiliorem cenfent Salm. n.
1975. cum S. Anton . Trull. Fag. Dian. &c. )
99 Similiter licet etiam de ca gaudere , via_na
,, turali , & fine peccato facta : quia obje& tum
"" iftius defiderii , & gaudii non eft malum .
"" * Et ita S. Ant. p. 2. tit. 6. c. 5. in fin. Mo
"" do intellige ut notat Rono. c. 7. in Reg. prax.
" n. 40. ) pollutio non fit orta ex fomno turpi ,
29 vel ex tatu proprio , ut dicemus 1. 4. n . 20.
» Semper autem licet delectari non de cauſa , ſed
.. de effectu fecuro , fcil. de exoneratione ; vid.
,, ib,) quanquam ejufmodi defideria fimpli
,, cia inutilia effe , nec periculo carere , quidam
,, bene obfervent , Leff. d. 14. num. 15. Laym.
,, num. 17.
,, 5. Si quis facturus rem aliquam neceffariam , 481
‫ در‬vel licitam , & honeftam , prævidet inde na
,, turaliter fecuturam pollutionem ( idque mul
,, to magis valet de diftillatione ) , quam ta
,, men ille nullo modo velit , nec intendat :
,, tunc , modo abfit periculum confenfus in de
"" lectationem , non tenetur abftinere a tali a
,, tione , quia profequenti fuum jus non impu
,, tatur effectus per accidens , & præter intentio
,, nem fecutus . Hinc non obftante periculo pol
,, lutionis , licet audire confeffiones mulierum ,
"" ftudere cafibus confcientiæ , tangere fe ex ne
29 ceffitate , feminas caute , & cum neceffitate
,, alloqui , ofculari , ample & ti juxta morem pa
,, triæ, fi alioqui incivilis habendus effet , Quod fi
93 tamen periculum effet confentiendi in delecta
29 tionem ( quod colligitur inde , fi fæpius ex
"" fimili occafione mortaliter fit lapfus ) a cau I
"" fa illa , quantumvis licita , abftinendum effet ;
,, proindeque Confeffarius tali cafu teneretur re
,, linquere officium . Fill. Sanch. 1. 9. d. 45.
"" Navar. c. 16. Laym. n. 16, Monet autem Laym .
,, eum , qui in actionibus honeftis , & utilibus
,, talem miferiam experitur , facilius liberari
,, contemnendo , quam æftimando , quia imagi
,, natione , & timore augetur .
,, 6. Si pollutio fecutura prævideatur ex re il 482
"" licita , otiofa , vel minus neceffaria , & hæc
"" fit caufa propinqua , ac natura fua ad vene
"" rem ordinata , ut funt actus luxuriofi , tactus,
,, afpe&tus , le& tio , auditio , locutio turpis , mor
"" tale eft ab illa non abftinere : quia in eam
"" confentiens moraliter in effe &um confentire
‫ در‬cenfetur . Quod fi res illa fit caufa tantum
,, remota , per accidens tantum ad pollutionem
,, concurrens , qualis eft v. g. efus , aut potus
,, calidorum , equitatio , confabulatio inutilis
,, crapula , ebrietas etiam mortalis ( modo pol
.‫ د‬lutio
 Cap. II. De Sexto & Nono Præcepto . Dub. III. 323
" tutionem non intendat , & abfit periculum ve Parochis , & etiam aiiis Confeffariis , audire
,, nerei conſenſus ) , fecuta pollutio non eft mor Confeffiones mulierum , ac legere tractatus de
23 tale : quia in talem rem confentiens , non rebus turpibus ; Chirurgis afpicere , & tangere
,, ideo velle cenfetur effectum . Fill.tr. 30.c. 8. partes feminæ ægrotantis , ac ftudere rebus me
» 9.6. n. 152. Sanch.1.c. Leff. lib. 4. c. 3. d. 14. dicis : licet quoque aliis alloqui , ofculari , aut
"" V. Dian. p.5.er. 13. R. 4. Addunt quidam DD. amplexari mulieres juxta morem Patriæ , fer
"" hanc regulam , pollutionem in caufa volita vire in balneis , & fimilia . Ita S. Thom. p. 3.
99 tantum effe peccatum , quantum eft ipfa ; ut , q. 80. a. 7. Sanch. di&. D. 45. ex n. 4. ufque ad
" fi caufa fit peccatum mortale " etiam ipfam 8. Bonac. de Matrim. q. 4. p. 1a n. 6. Sporer
"" fore mortalem : fi fit veniale , venialem : fi loc. cit. num. 650. Anacl, de 6. Præcept. num.
" vero caufa nullum fit peccatum , nec ipfam 53. P. Holzm. eod. tit. num. 690. Salmant. loc. c.
"" fore (fectufo femper periculo confenfus ) ; n. 45.46. & 53. infin. item Petrocorenf. to. 2. de
"" hinc venialem v. gr. effe illam , quæ prove Temp. pag. 215. cum Navarr. Cajet. & S. An
,, nit ex lectione curiofa , vel afpe&u per ſe non ton. p. 2. tit. 6. c. 4. in fine , ubi fic ait ; Sed
,, mortali . Trull. lib.6. cap. 1. d. 9. ex Lopez , ubi pollutio fit omnino involuntaria , contra in
» Henriq. Vafq. Bon. de matr. p. 1o. Vid. Diana tentionem , non eft peccatum , ficut cumquis au
" P. 1. t. 2. mifc. R. 56. dit in Confeffione turpia, aut loquens cum_mu
Clarius & diftin&tius hæc omnia explicanda & lieribus ex caufa honefta , & inde fequitur pol
difcutienda hic operæ pretium eft . Si caufa pol lutio . Et idem docet Nav. cap. 16. num. 7. II.
lutionis eft in ipfam graviter influens , & homo Licet alicui , qui magnum pruritum patitur in
non abftinet a caufa five actione illa ponenda , verendis , illum ta&u abigerc , etiamfi pollutio
patet quod pollutio imputatur ad peccatum fequatur . Ita Bufemb. fupra num. 419. in fin.
etiamfi non fuerit intenta , modo faltem in con Bonac. loc. cit. num. 8. Laymann lib. 3. fest. 4.
fufo fit prævifa . Hujufmodi autem caufæ funt num. 13. March. Salmant , num. 49. cum Trull,
proculdubio omnes illæ , quæ per fe funt graves & Diana; item Cajetan, Navarr. Vill. Ledefm.
culpæ in genere luxuriæ , nempe tactus vel af Zanard. Baff. ap. Moyam . Forte dices poffe
pectus pudendorum alieni aut proprii corporis , accidere , quod pruritus ille proveniat ex ipfo
cum dele&atione turpi & deliberata ; afpectu ardore libidinis , unde extinctio pruritus , quæ
concubitus humani & cogitationes morofa de per fornicationem fit , venerea delectatio potius
rebus venereis . Omnes igitur pollutiones ex cenferi debeat . Sed refpondetur , rationabilius
his caufis provenientes certe funt mortalia ; judicandum quod talis pruritus , quando eft val
Ita S. Thom. 2. 2. q. 154. a. 5. & alii commu de moleftus , oriatur ex acrimoma fanguinis
niter . Et tunc actus ille turpis , qui eft caufa quam ex ardore luxuriæ . Saltem in dubio pof
pollutionis , habet fpecialem malitiam contra fidet libertas fe liberandi ab hujufmodi moleftia
naturam , ut ait Sanch. de Matrim. lib. 9. D. per tactum de fe licitum , dum licite quifque
45. num. 21. & certum eft apud omnes . Idem poteft tactu pruritum corporis abigere ; & fi ac
1 cidit pollutio , abfque periculum confenfus , per
recte dicit Sporer de Matrim. n. 647. de pollu
tione orta ex a& tionibus , quæ , licet fint venia accidens , & involuntarie , ac proinde inculpa
les per fe & ex objecto , evadunt tamen mor biliter accidit : ut autem ifte ab eo tatu abfti
tales ratione periculi proximi confentiendi in nere teneretur, probandus pro certo effet pru
ejus turpem dele&ationem . Hinc dicendum non ritus ille a libidine procedere . Ceterum fapien
excufari a malitia pollutionis , qui polluitur ex ter monet Croix loc. cit. eos qui puritatem -
diuturno colloquio cum puella a te inordinate mant , ut fe abftineant ( intellige quantum mo.
dile& ta , faltem ob periculum confenfus , ut be raliter eft poffibile ) ab hujufmodi tactibus . Id
ne inquiunt Petrocorenf. to. z. de 6. Præc. c. 4. que abfolute , & merito prohibet Roncaglia loc.
pag. 214. & Salm, de 6. Præc. c. 7. n. 34. cum cit. fi pruritus non fit valde moleftus ; permit
S. Thom. Opufc. 65. c. de Fluxu libid. ubi ex mittit tamen co cafu pati aliquam commotio
preffe id docet . nem, fi quis non habet virtutem illum toleran
483 Excipitur tamen , fi præfatæ actiones ponan di . II . Sic etiam licet , etiam prævifa pollu
tur ex caufa neceffaria , vel utili , vel conve tione , equitare caufa utilitatis . Bonac. num. 7.
nienti animæ aut corpori , tunc enim pollutio Sanchez num . 7. cum Nav. Armill. Vafq. Lop.
nes ex ipfis provenientes , adhuc prævife , non c. Salmant. num. 53. cum Leff. Azor. & Dic
funt peccata T dummodo abfit confenfus , vel Et etiam caufa recreationis ? ut Sporer num.
ejus periculum . Ita communiter Sylvius z. z. 650. Anacl. num. 53. & Holzmann. num. 690.
9. 154. a. 11. ad 2. Tournely 10. 3. pag. 498. cum cum Pichler , & communi , ut afferit . IV. Li
Henr. a S. Ignat. & communi , Salm. n. 45. & cet decumbere aliquo fitu ad commodius quie
46. Croix 1. 3. p. 1. n. 925. Roncaglia de 6. Pr. fcendum , Salmant. num. 53. & 56. in fin. Spa
cap. 7. qu. 9. & alii ex D. Thom. loc. cit. Ra rer num. 650. Sanchez , Pal. Laym . &c. apud
tio , quia tunc homo potius patitur , quam agit, Croix num. 925. Holzm. num. 690. cum aliis
dum pollutio non ex fua malitia , fed ex infir communiter . V. Cibos calidos aut potus mode.
mitate naturæ procedit , ut loquitur D. Grego rate fumere , & honeftas choreas ducere Spo
rius in cap. Teftamentum Diftin& t. 6. & D. Tho rer num. 650. Salmant, loc. cit. cum S. Anton.
mas z. 2. quæft. 64. art. 7. ubi : Quando caufa Tol. Leff. Holzm. d. n. 690, cum Pichler Úc.
babet duos effe&us , unum bonum "' alterum ma communiter .
tum , poni poteft ex intentione folius effectus bo Quid , fi chirurgus in feminis medendis ali
i 2 permifive fe babendi ad malum . Hinc et quoties mifere confenferit in poll tionem , an
iam prævifa pollutione involuntaria y licet I. tenetur officium derelinquere ? Probabil et
X 2 gu
 324 Lib. III: Fract. V. De Sexto Præcepto Decalogi . 7
quod non tenetur , modo proponat debitis me
diis fe munire ut dicunt Navarr. Summ, cap.
3. in fine ex Salmant. de 6. Præcept. cap. 2.
num. 47. cum Hurt. Anton. a Sp. S. &c. Vide
dicenda in lib. 5. num. 63. v. Quæritur . Idem
dicitur de Parocho , qui in eamdem miferiam
plures lapfus fuerit in excipiendis Confeffioni
bus ; Secus vero de fimplici Confeffario , qui fi
ne gravi detrimento famæ vel facultatum excr
citium deferere poffit audiendi Confeffiones , ut
Salmant. num. 48. cum Palao , & aliis cit. At
quid , fi hujufmodi perfonæ femper vel fere
femper lapfæ fuerunt , & nulla rationabilis fpes
effulgeat emendationis ? Tunc dicimus teneri
sum quacunque jactura officium deferere , jux
ta dicta hoc lib. 3. num. 488. & fufius 1. 6.
num . 457.
484 Quæftio autem hic magna agitur , an fit mor
talis pollutio prævifa , quæ involuntarie fequi
tur ex caufis leviter ad eam influentibus ? Plu
res diverfæ adfunt fententiæ . I. fententia affir
mat effe mortales omnes pollutiones prævifæ ,
& non impeditæ , etiamfi caufæ alias fint licitæ.
Ita Val. Metin. Manuel , &c. apud Sanchez 1.
9. D. 45. num. 10. II. fententia , quam tenet
Armilla apud eundem Sanchez num . 11. dicit
quamcunque caufam , etiam venialiter illici
tam ,
efficere pollutionem mortalem . III. fen
tentia , quam fequuntur Soto , Ang. Gerson, Lo
pez &c. apud Sanchez num. 12. tenet omnem
caufam , quæ in fe eft peccatum mortale , con
ftituere etiam mortalem pollutionem , quæ ex
illa fequitur . Et pro hac fententia videtur fta
re S. Thom. 3. part. quæst. 80. num. 7. ubi ait
Quandoque vero ( pollutio nocturna ) eft cum
peccato, puta cum provenit ex fuperfuitate ci
bi , vel potus . Et hoc etiam poteft effe peccatum
veniale , vel mortale . IV. fententia communis ,
& probabilior docet pollutionem non effe mor
talem , nifi proveniat ex caufa per fe mortali
in genere luxuriæ . Ita Leff. lib. 4. cap. 3. nu.
102. Sylvius 2. 2. quæft. 154. artic. 11. ad 2.
Sporer de Matrimonio cap. 3. num. 647. Croix
lib. 3. part. 1. num. 922. Sanchez de Matrim.
lib. 9. D. 45. num . 10, cum Sylveft. Abul. Sa ,
Ang. Turr. Henr. &c. Item Roncaglia cap. 7 .
4. 9. R. 2. Elbel de 6. Præcep. num. 257. Ana
clet. eod. tit. num. 54. Holzmann. nu. 6zo . Bo
nac. quest. 4. p. 10. num. 5. Saimant. cap. 7.
num. 51. & 54. cum S. Anton. Suar. &c. Ra
tio , cur caufa debet effe per fe mortalis , cft 2
quia , cum pollutio non fit volita in fe , fed
fantum in caufa , co gradu mala erit , quo ma
la eft ipfa caufa . Ratio autem , cur de
bet infuper effe mortalis in eodem genere lu
xuriæ , eft , quia , cum caufa leviter ad pollu
tionem concurrat , non eft gravis obligatio cau
fam illam vitare , ob pollutionem , quæ præter
intentionem accidit .
Hinc infertur I. non effe nifi venialem pol
lutionem , quæ oritur ex colloquio non diuturno
cum puella , vel levi afpe&tu , aut curiofa lectio
ne venialiter turpi ; quia , ut dictum eft , cum
caufæ ifta leviter influant , pollutio fubfequens
potius a caufa naturali , quam ab illis procedit .
Ita Sanchez di&t. D. 46. num . 18. Salmant. cap.
7. n. 50. cum aliis ut fupra . Idem fentit P. Cu
niliati Tra& t. 2. cap. 2. num. 15. dicens : Peccat
mortaliter ponens actiones turpes , de je praxine
excitantes ad pollutionem , feu commotiones . Se
cus fi caufa fit remota , ut equitare , cubare , co
medere cibos calidos , loqui cum mulieribus , et
iamfi ponantur fine fine virtutis , peccabit tantum
venialiter . Idem de pollutione involuntarie or,
ta ex le&tione turpi facta ob curiofitatem , fine
pravo animo , aut periculo fe dele& tandi de ipfis
rebus obfcœnis dicunt Leff. lib. 3. cap. 3. num.
102. cum Sa , Bonac. quæft. 4. p. 10. num. 9.
cum Vafq . Tambur. §. 2. n. 8. Sporer num. 748.
cum Sanchez . Sed in praxi id nunquam con
cederem , & tanto minus fi ob lectionem tur
pem , folius curiofitatis caufa , frequenter ac
ciderit pollutio , re& te enim dicunt Salmantic.
num. 48. & confentit Roncaglia quæft. 7. num.
11. non excufari a mortali eum , qui frequen⚫
tem pollutionem expertus fit ex aliquibus cau
fis in eodem genere luxuriæ , quæ vehementius 1
ad pollutionem influunt , & alias voluntarie ac
fine neceffitate ponit quamvis ipfæ per fe
non pertingant ad mortalia , uti funt nimirum
curiofa lectio turpis , afpectus pi &uræ obfcœnæ ,
vel coitus animalium , ta& tus propriorum ve
rendorum , aut alterius ex levitate , & fimi
lia ; Ratio , quia refpe&u iftius perfonæ ob
fuam pravam difpofitionem talis caufa non le
viter influit . Secus vero dicunt , fi pollutio
cx hujufmodi caufis raro eveniat > ut Sai
mantic. loc. cit. Et fecus etiam fi caufa
fint omnino leves , prout effent vifus partium
honeftarum mulieris , le& tio leviter turpis , col
loquium cum femina non diuturnum , vel levi
ter obfcœnum : Ratio , quia hominibus eft quafi
moraliter impoffibile omnes has caufas commu
niter evitare . Ita Sanchez num. 18. & Salm.
num . 50. +
Infertur II. non effe mortalem pollutionem ,
quæ præter intentionem accidit ex caufis illici
tis adhuc mortaliter in alio genere , quam luxu ↓
riæ , puta ex ebrietate , vel ex comeftione car
nis nimis immoderata , aut in die vetito . Ita
cum Bufemb. Sanchez num, 20. Navar. cap. 16.
num. 8. Suar. 3. part. tom. 3. quæst. 80. artic.
7. Bonac. p. 10. num. 6. Leff. lib. 4. cap. 3.
num. 99. Salmantic. num. 54. cum Vafq . Dicaft.
c. Sporer num. 649. cum Laym. & aliis citatis :
fupra n. 484. Ideo S. Gregor. in cap. Teftamen
tum , Dift. 6. loquens de pollutione orta ex fu
perfluitate cibi vel potus , dixit tantum aliquem
reatum contrahi : Cum vero ( verba Pontificis )
ultra modum appetitus in fumendis alimentis ra
pitur , babet exinde animus aliquem reatum .
Quod verbum aliquem explicans Gloſſa , inquit ,
ideft veniale peccatum . Tanto magis non erit
mortalis pollutio , quæ oritur ex caufis ve
nialibus in alio genere , ut ex equitatu , efu
calidorum , fitu , & aliis fimilibus actionibus ,
Sed hic controvertitur , an fit faltem veniale
peccatum , ponere has caufas leviter illicitas
in alia materia , fine rationabili motivo
quando ex illis aliquis prævideat_pollutionem
pati ? Negant Holzman de fexto Præcepto cap.
1. num. 690. Croix lib. 3. part. 1. num. 924,
cum Arriaga , & Rodr. Quia ( ut dicunt ) tunc
pollutio oritur potius ex naturæ infirmitate
quam
 Cap. II. De Sexto & Nono Præcepto . Dub. III. 325
quam ex caufa illa , quæ nonnifi per accidens & Qu . V. An Clericus babens fua poffit vi
remote ad pollutionem concurrit . Sed probabi vere ex bonis Beneficii ? Qu.VI. An etiam
lius affirmant Sanch. n. 21. Leſſ.c.3.n.99. Ronc. Penfionarii teneantur fuperftua erogare in
4.7. Sporer n. 649. Bonac. part. 10. n. 6. Salm. ujus pios? 492. Qu . VII. An Beneficiarii
c. 4. n. 52. cum S. Gregor. S. Antonin. Nav. Suar. male expendentes reditus , teneantur ad
Dic. Ratio , quia fine caufa rationabili per reftitutionem ? Qu . VIII. An peccent gra
mittere pollutionem , femper videtur aliquid viter qui male accipiunt fuperflua a Be
indecens & deordinatum . Sed ab hoc veniali ex neficiario?
cufat quidem quævis caufa rationabilis neceffi 493 Quot modis acquiratur dominium I. Occu
tatis , utilitatis , aut convenientiæ , ut cum Laym . patione . 494. II. Nativitate . 495. III.
1.3. sect. 4. n. 12. docent communiter DD, citati Alluvione . 496. IV. Specificatione . 497.
2.483 . Et hoc etiamfi caufa illa effet venialiter V. Accefione . 498. VI. Confufione , vel
illicita in eadem materia luxuriæ , ut commu Commixtione . 499. An idem quod currit
niter dicunt Salm, n. 51. & 63. Ronc. q.7 . R. 3. in mixtione pecuniæ , currat aliarum re
Spor. n. 650. Holzm . n. 690. utpote mox fupra rum , 500. VII. Edificatione . 501. VIII.
dictum eft . Plantatione . 502. IX. Perceptione fru
485 7. Pollutio in fomno facta eft mortalis , 1. Auum . 503. X. Traditione .
32 Si ante directe , vel formaliter eft procura 504 De Præfcriptione , & conditionibus requifitis
,, ta , & caufa non eft retractata . 2. Quando ad præfcribendum ; & I. De Bona Fide
,, poft fomnum placuit , & approbata eft propter 505. II. De Titulo jufto , & an fufficiat
,,.delectationem veneream ; alias non Fill. titulus coloratus , vel exiftimatus . 506.
» 9.5. n. 148. Trull. loc . cit. n. 9. * (Sed vide III. De Continuata Poffeffione , & de tem
29 de boc 1.5 . n. 20. ) * pore requifito ad præfcribendum , ufque ad
,,.Quæres , an mutua pollutio inter mares , num . 510.
,, vel feminas procurata fit molities tantum , 511 Quando Præfcriptio interrumpatur ?
,, an fodomia? 512 An beres poffefforis malæ fidei poffit præfcri
,, Refp. Si fiat ex folo affectu ad veneream bere? Sed vide etiam num. 516.
"" libidinem fine concubitu , effe tantum moli 513 An poffit præfcribi libertas a folvendo debi
" tiem fi vero fiat ex affectu ad perfonam il to , aut mulēta ?
,, lam indebiti fexus ( præfertim fi adfit aliqua 514 Quibus detur reftitutio in integrum circa bo
", conjun& tio , & commixtio corporum ) eft quoad na præfcripta?
"" malitiam fodomia . Fill. t. 30. c. 8. Plura de 515 IV. Conditio ad præfcribendum eft , ut res
,, tota hac materia V. infra lib. 5. cap. x. d. 2. fit apta præfcribi .
» art. 2. de peccato in genere , & autores ci 516 Decifio quatuor Aularum fada Neapoli cir
"3 tatos . * ( Vid. de boc Jupra Dub. anteced. ca Præfcriptiones .
" n. 467. ) * 517 An in confcientia res præfcripta poffit reti
neri , etiam ubi lex præfcriptionis nom
viget .
TRACTATUS V.
NTEQUAM aggrediamur tres hos perdif- 486
De Septimo Præcepto . A
ftitutione, & Contractibus , ad melius intelli
Non furtum facies . genda ea, quæ dicentur , aliaque generalia de
Juftitia, & Jure expedit prænotare .
"" UM hoc prohibeatur omnis injufta da Juftitia dividitur communiter in Legalem , Di
M
"" CUmnificatio in bonis proximi , quæ fit , 1 . ftributivam , & Commutativam . Legalis refpi
,, per furtum , & rapinam , 2. per omiffionem cit Jura Legum , & poenas . Diftributiva refpi
reparationis damni illati , 3. per iniquita cit perfonarum merita , quoad præmia , & ho
Commutativa autem refpicit æqualita
‫ رد‬tem contractuum , de his tribus hic agen nores .
‫رو‬ dum . tem valoris rerum , juxta hominum æftimatio
nem , ut tantum domino reddatur , quantum ab.
TRACTATUS PREAMBULUS eo furreptum , vel quantum damnum ei illa
tum eft .
DE JUSTITIA , ET JURE . Jus autem dividitur in Jas in re , & in Jus
ad rem . Jus in re eft , quando res ipfa habetur
486 Qualiter dividatur Juftitia , & qualiterJus ! obligata , & ideo tribuit reivindicationem , feu
487 Quid fit Dominium , & Ufusfructus? a&tionem in rem ipfam , v. gr. venditor , qui
488 Quot fint peculia filiorum familias ? tradidit rem , actionem in ipfam rem habet pro
489 Que fint bona uxorum ? pretio : Beneficiarius per collationem habet jus
49° Quot bona Clericorum ? Etpræfertim I. Que in Beneficium , & fimilia . Jus autem ad rem
fint Patrimonialia ? II. Que Induſtrialia ? eft , quando res nondum eft obligata , fed tan
III. Que Parfimonialia ? IV. Quæ Eccle tum jus habetur ad eam acquirendam . Ideo jus
fiaftica 491. De his quær. I. An Clericus ad rem tribuit tantum actionem perfonalem con
tra impedientem acquifitionem rei .
3 teneatur neceffario pauperibus fuccurrere ? Deinde Jus in re dividitur in Dominium , & 487
Qu . II. Qui veniant nomine pauperum ?
Qu. III. An præferendi pauperes loci ? Ufumfructum . Dominium illud eft jurifdi&ionis
Qu . IV. An Superflua poffint refervari ? erga fubditos , ut habet Pater erga filios , Epifco
Lig. Theol. Tom. I. X 3 pus
 326 Lib . III. Tract. V. De Septimo Præcepto Decal .
pus erga Dioecefanos &c. Aliud proprietatis er tre in patrimonium ad fufcipiendos Ordines fa
ga res , five fervitutes . Idem dominium aliud cros non funt numeranda inter profe& titia , fed
eft diredum , ut habet Princeps in feudis , & bene funt conferenda cum aliis fratribus , cum
Dominus in prædio dato ad emphyteufim : A ille hereditatis portionem expofcit , ut Lugo
liud eft utile , quod habet Feudatarius , & Em loc. cit. cum Mol. & ut dicimus n.956. Dubium
phytcuta . fit 1. an quod lucratur filius ex bonis paternis
Ufusfructus autem eft jus utendi , & fruendi fit totum & femper profe& !
titium ? Affirmant
aliqua re , fructus ex ea percipiendo . Hic no Sylv. Azor. &c. apud Lugo n. 40. Dicunt vero
tandum ab ufufru&uario differre ufurarium , qui Gom. Bart. Tab. Ang. &c. ib. effe partim pro
alicujus rei ufum habet , v. gr. horti , ex quo fe& titium , partim adventitium . Lugo autem cum
colligere poteft fructus pro fua familia , & fuis Mol. tenet effe profe& titium , fi filius nomine
hofpitibus ; non autem poteft illos alienare , l. Patris negotiatur , adventitium vero fi nomine
Plenum. ff. de ufu &c. Ita pariter habens do fuo , puta & ipfe furatus fit pecuniam a Patre ,
mus uſum , poteft eam habitare , fed non lo vel fi pecunia otiofa erat apud Patrem . Cer
care , nec alteri concedere ufum , fi ipfe eam tum autem eft , ut docet Lugo di& t . n. 40. quod
non habitet . Notandum præterea , quod ufu fi filius negotietur extra domum Patris ex aliis
fructuario incumbit folvere expenfas pro fru bonis quam paternis , lucrum non erit profe&i
&uum perceptione , & tributa feu collectas fu tium . In dubio tamen , an lucrum provenerit
per rem impofitas , ut ex l . Hactenus . ff. de ex bonis Patris , vel alterius , tum tantum pro
Ufufr. Deinde tenetur rem bene colere , arbo fetitium præfumitur , cum filius adminiftrabat
res mortuas fubftituere . Ad magnas autem ex bona paterna . Lugo n. 41. cum Gom. Bart. &c.
penfas non tenetur ipfe , fed proprietarius . Dubium fit 2. an filius pro labore præftito in
488 Filiusfam. dominium habet peculii Caftren beneficium Patris poffit ftipendium exigere ? Af
fis , & quafi Caftrenfis . In quo notandum , quod firmant Nav. Leff. Ang. Lop. ap. Sanchez 1. 1.
peculium filiorum fam. quadruplex , Caftrenfe , c. 2. d. 8. n. 1. & probabile putant Laym. lib. 3.
Quaf Caftrenfe , Profe&itium , & Adventitium , tr. 4. c. 8. n.6. & Buſ. infr. n. 544. Negant ve
Et I. Caftrenfe dicuntur bona illa , quæ filius ro Mol. & alii plures cum Sanch. loc. cit.
acquirit in caftris & in militia , five hæc fint Croix lib. 3. p. 1. n. 1054. Recte autem diftin
debita , ut ftipendia , five hæc fint acquifita per guit Lugo D. 5. n. 42. & ait , quod fi filius ex
donationem a Præfe&is militiæ , vel à Parenti tra domum Patris habitet , nec a Patre alitur ,
bus , aut ab aliis occafione militiæ , ut Leſſ. 1.2. id quod lucratur eft adventitium ; profe& titium
C.4. 8.7. Lugo D. 4. n. 15. II . Quafi Caftrenfe vero , fi in domo paterna degat , & a Patre a
dicuntur bona , quæ filius acquirit in Officiis latur , necnon obfequia illa fint Patri debita :
publicis Judicis , Advocati , Lectoris , Medici , Quæ fi tamen excedant , bene poteft filius pe
&c. Iftorum duorum peculiorum pertinet ad fi tere ftipendium . Sed hic dubium fit 3. utrum ,
lium plenum jus quoad proprietatem , & ufumfru fi prædicta obfequia fuerint excedentia , & filius
&
tum . Et hoc etiamfi merces exigatur a priva non petierit ftipendium , præfumatur illud remi
tis , Lugo n. 16. cum Sylveft . Mol.&c. Idem ait fiffe ? Omnino affirmant Mol. D. 234. & Sanch.
Lugo n. 17. cum Nav. Mol. de Notariis five pu loc. cit. n. 4. quia hoc præftat bono communi ,
blicarum caufarum > five privatorum contra ut inter Parentes & filios frequentia jurgia vi
&uum . Pro aliis vero Artificibus , etfi Publi tentur . Sed probabilius docet Lugo di&t. n. 42.
co inferviant , eorum tamen merces non perti cum Nav. Leſſ. Ang. &c. ut fupra , quod fi fi
net ad peculium quafi caftrenfe ; Excipit tamen lius potens non petat , rationabiliter remififfe
Sanch. apud Lugo n. 18. Architectos Principis , cenfeatur . Secus fi renuat pofcere ex paterna
vel Communitatis . Omnia autem bona donata reverentia ; debet tamen eo cafu detrahere ali
intuitu exercitii prædi& torum Officiorum funt menta a Patre percepta . Vide etiam dicenda
quafi caftrenfia , Lugo num. 19. Hujufmodi funt n. 544 .
omnia quæ acquiruntur a filiofam. ex Officio IV. Peculium tandem Adventitium funt bo
clericali , ex Auth. Presbyteros . 1. C. de Epifc. na , quæ filiisf, proveniunt aliunde , quam ex
Cler. Imo idem dicitur de omnibus quæ Cle bonis paternis , vel intuitu Patris acquifitis . Ho
rico adveniunt ex quocunque titulo . Lugo n rum bonorum filius proprietatem habet , Pater
21. cam Mol, Sanch. is communi , Hocque re vero acquirit ufumfru&um , etiamfi fint bona
ae dicit Lugo n. 22. contra aliquos de Clericis majoratus . Lugo D. 5. n . 30. Quandoque tamen
etiam tonfuratis , cum textus cit. exprimat et filius etiam talem ufumfru& tum acquirit , nempe
iam Cantores . I. Quando præcife ufusfru &us donatur filio , vel
III. Peculium autem Profe& titium funt bona , donatur aliquid filio , Patre contradicente . II. Si
quæ proficifcuntur de rebus paternis , & filius filius una cum Patre fuccedit in hæreditate fra
lucratur in ipfis negotiando : Peculium hoc to tris , vel fororis . Ita Leff. 1, 2. c. 3. n. 9. 10. 11.
tum pertinet ad Patrem quoad fructum , & pro Lugo D.s. n. 23. cum aliis . III. Addit Lu
prietatem , qtiam dicuntur bona profetitia il go ibidem fi filius accipit dotem , Patre non ſe
la , quæ donantur filio intuitu Patris : Secus obligante : Vide alia apud Lugo , Exceptis au
vero , fi donantur filio intuitu fuipfius , etfi oc tem his cafibus , filius de bonis adventitiis non
cafione Patris filius cognitus fit a donante , Lugo poteft difponere fine confenfu Patris , nec tefta
n. 37. In dubio autem , an aliquid fit donatum ri , etiam cum fuo confenfu , nifi ad pias cau
intuitu Patris , vel filii , erit totum filii , fiipfe fas , ex c. Licet 4. de Sepult. in 6. Poteft tamen
bona fide incoeperit poffidere ; alias dividendum univerfe teflari de caftrenfi peculio , ut ibid.
pro rata dubii . Bona vero donata filio a Pa Ufusfructus autem peculii adventitii erit Patris ,
quam
 Appendix de Juftitia , & Jure . 327
quamdiu vivit , etiamfi filius exierit a patria . 23. Anacl. tr. 7. D. 4. 4. 3. Viva Opufc. de
poteftate ; nifi filius electus fit ad Epifcopatum , Benef. q. 3. art. 1. n. 5. Salm. tr. 12. c. z. n. 138.
vel ad magnam dignitatem , fcil. fi fiat Cardi cum Pal. Conin . &c. Ex quo infert Anach. n. 27.
nalis , Præfectus Urbis majoris , Confiliarius re cum Leff. & aliis , quod fi Clericus vivat aut
gius , Magifter militum ; tunc enim totus ufus expendat de bonis his , vel propriis in pias cau
fructus pertinet ad filium , ut Lugo n. 24. Salm. fas , poffit tantundem accipere de bonis eccle
tr. 12. c. 2. n. 128. Holzm. part. 4. num. 274. Si fiafticis , & de eis ad libitum difponere ; quia
vero Pater emancipet filium , dimidia pars u cum jus habeat vivendi ex Beneficio ( ut infra
fusfructus erit Patris , & dimidia filii , Lugo , videbimus in quæft. V. ) , non tenetur vivere ex
Holzm. ibid. Hoc intelligitur tamen , fi e bonis propriis ; unde , fi de iis vivat , poteft
mancipatio fuerit voluntaria Patris ; nam fi fi uti compenfatione . Hoc tamen non admitten
lius emancipetur ratione matrimonii , ex jure dum puto , fi Clericus non habeat fuperfluum de
Hifpano tunc ufusfructus erit totus filii ; five bonis Ecclefiafticis , atque hic & nunc teneatur
ro ratione ftatus religiofi a filio affumti , ufus de bonis propriis pauperi fubvenire . Secus au
fructus erit totus Patris , Lugo ibid, Hic notan tem , fi hic & nunc non teneatur ad eleemofy
dum I. quod fi Pater permittat filio difcederé nam , habeat tamen intentionem compenfandi .
e fua domo , non cenfetur remittere prædictum An vero Diftributiones quotidiana Canonicorum
ufumfru&um , nifi filius dimittatur ad quæren computentur inter bona Induſtrialia ? Negans
dum fibi victum ; vel nifi filius , vidente , & Nav. de Redit. Ecclef. q. 1. n. 74. Sanch. 1. c.
tacente Patre , fructus expendat , ut Lugo n. dub. 46. Quia ( ut dicunt ) Diftributiones vere
27. ex l. Cum oportet . C. de bonis que liber, funt partes redituum Beneficii , & ideo eandem
Notandum II. quod fi bona fint ufu confumti naturam ac onus fortiuntur , quam alii Benefi
bilia , tunc pater poteft de illis difponere , cum cii fru&us . Sed probabilius affirmant Lugo D. 47
obligatione reddendi filio tantundem , Lugo n. n. 25. & Salm. c. 2. n. 140. cum Azor. Sylveft.
35. Mol. Angel. Bon. Covarr. Ratio , quia præfatæ Di
489 Bona Uxoris alia funt dotalia , alia parapher ftributiones , licet ex titulo Beneficii proveniant 31
nalia, quæ funt res quas uxor attulit , vel fibi non tamen dantur immediate pro titulo , fed
refervavit ultra dotem . Bonorum parapherna pro fervitio perfonali , tanquam perfonæ ftipen
lium uxor habet plenum dominium , & ufum dium .
.. Ac lege , ff de Patis . Bonorum dotalium III. Idem quod de bonis Patrimonialibus , &
proprietas fpectat ad uxorem , ufusfructus verò Induftrialibus , dicitur de Parfimonialibus " ut
& plena adminiftratio ad maritum , l. z. ff. de poffit Clericus ad libitum de eis difponere , ut
Jure dotium . Hinc uxor poft mortem viri o docent Nav. de Redit. q. 1. Mon. 30. Leff. c. 4.
mnibus creditoribus perfonalibus præfertur . Et n. 39: Cabaff. Th. Jur. I. z. cap. 16. n. 8. Anaci,
adhuc , vivente viro , fi ipfe vergit ad ino n. 28. Mazz. tom . 2. pag. 420. & Leff. di& t . c. 3,
piam , poteft uxor dotem repetere ex eadem l. n. 39. cum Sot. Covarr. & aliis ( contra Petroc.
Deinde notandum , quod fi dos confiftat in pe 1.4. de Benef. c. ult. q.7. & alios paucos ) . Et
cunia , vel rebus ufu confumtibilibus , tunc do idem expreffe docet S. Tb. 2. z . q. 185. art. 7.
minium dotis plene tranfit ad virum , cum ob ubi ait : De bis autem , quæ funt Specialiter fuò
ligatione tantundem reftituendi , Matrimonio ufui ( fcil. Clericiy deputata, videtur effe eadem
foluto , I. Res in dotem , ff. de Jure Dotium . ratio, que eft de propriis bonis . Ratio , quia
Deinceps notandum , quod fi bona dotalia , et præfata bona non dantur ut fructus Beneficii .
iam ftabilia , dentur viro æftimata , animo , ut fed ut ftipendia laborum iis qui Ecclefiæ
infer
æftimatio venditionem conftituat 2 tunc vir et viunt . Nec obftat textus in c.
Ut Epifcopi , 12.
iam eorum domimum acquirit , & foluto Ma q. 1. quem opponit Petrocor. ubi legitur : Quid
trimonio , non tenetur nifi ad pretium redden quid vero de provifione fue Ecclefie fuerit , five
dum . . Quoties , ff. de Jure Dotium . Et in de agris , five de
fructibus , omnia in jure Eccle
prædictis duobus cafibus , fi pereunt dicta bona , fie refervare cenfuimus . Nam refpondetur ex
viro pereunt , loc. cit. Res in dotem . prædictis , bona Parfimonialia non effe de pro
490 Clericorum bona quadrupliciter diftinguun vifione Ecclefiæ
, fed de provifione feu ftipen
tur , videlicet . I. Bona Patrimonialia , quæ di dio laborum Miniftri , ut fancitum fuit inConc.
cuntur ea quæ ipfi obveniunt ex quacunque cau Agath. Can. 36. ubi diƐtùm fuit : Clerici omnes
fa profana . II. Bona Quafi Patrimonialia feu qui fideliter Ecclefiæ deferviunt , ftipendia tan
Indußrialia , & dicuntur ea quæ Clerici acqui tis laboribus debita , fecundum fervitii fui intui
runt ex Ecclefiafticis fun& tionibus fine Benef
tum vel ordinationem Canonicam , a Sacerdoti
cio , ut ex concionibus , Miffis , &c. III . Bona bus feu Epifcopis confequuntur .
mere Ecclefiaftica , & funt illa que acquiruntar IV. Major difficultas eft de bonis mere E
ex Beneficiis . IV. Bona tandem Parfimonialia , clefiafticis , quæ propriæ fuftentationi fuperfunt ,
quæ funt illa que Clericus ex reditibus Eccle an de iis poffint Clerici fine injuftitia male di
fiafticis , fubtraxit de fua fuftentatione , viven fponere Certum eft , quod Beneficiarii tenen
do parcius quam honefte vivere potuiffet . tur fub mortali reditus fuperituos fuæ fuftenta
491 I. Quoad bona Patrimonialia certum eft , quod tioni in ufus pios aut in pauperes elargiri . Ita
Clerici plenum eorum dominium habent , ut pa S. Th. 2. 2. q. 185. art. 7. Lugo D. 4. n. 9. Sanch.
tet ex c. Relatum . 12. de Teftam. II . Idem eft Conf. 1. z. c. 2. dub. 38. Salm. traft. 12. c. z. n.
de bonis Induſtrialibus , ut communiter docent 141. 144. cum Mol. Con. Pal. & communi
DD. cum Sanch. Conf. 1. 2. c. 2. dub. 35. & 45. An vero ad id teneantur virtute juftitve , vel
Leff. deJuft. 1. 2, c. 4. dub. 6. Lugo de Just. D. 4. Religionis , infra dicetur . Hic autem fedulo no
X 4 tan
 328 Lib . III. Tract . IV. De Septimo Præcepto Decal .
tandum : quod in hoc , ut materia cenfeatur
gravis , requiritur quantitas multo major , quam
in furto , ut dicunt Lugo numer. 42. cum Mol.
Henriq. Holzm. deJuft. num. 204. & alii ex D.
Thom. loc. cit. qui requirit multum exceſſum ad
malam fidem Clerici conftituendam . Quænam
autem fit ifta notabilis quantitas ? Coninchius ,
Palaus , alii apud Mazz. 10m. 2. pag . 419.
requirunt quartam vel quintam partem fuper
fluorum . Sed verius fufficit pars vigefima ad
materiam gravem conftituendam , ut ait idem
Mazzott. & tenent Lugo D. 4. n. 44. ac Croix
1.4. n. 1358. qui cum Haunoldo merito fenten
tiam Coninchii reprobant . Hic obiter adverta
tur Benedi&um XIV. in fua Bulla 29. Univer
falis Ecclefiæ edita die 20. Augufti 1741. ( 1. 1.
in Bullar. ) declaraffe , quod fi Beneficiarius
fructus Beneficii vendit per totam fuam vitam ,
five una , five pluribus folutionibus , contractus
eft nullus .
Sed Quar. I. An Clericus teneatur ex fuper
fluis neceffario pauperibus fuccurrere ? Negant
Azor. p. 2. lib. 7. c. 11. q. 2. cum Nav, & Viva,
Opufc. de Benef. q. 2. art. 4. num . 12, qui dicit
cum Vafq. & communi , poffe Clericum fuper
fluum erogare five in pauperes , five in alios
pios ufus pro fuo libito , quia fufficit illud ap
plicare in Dei cultum , & non diffipare , ut lo
quitur Trid. Seff. 25. c. 1. de Ref. Sed excipien
dum omnino mihi videtur cum Lugo D.4. num.
15. 39. ac Leff. c. 4. n. 47. fi adfint paupe
res in gravi neceffitate temporali vel fpirituali
conftituti ; tunc enim non poteft Clericus fu
perflua in alios ufus pios expendere , quia tunc
urget præceptum naturale charitatis , ex quo ,
fi habet bona propria fuperflua ftatui , jam te
netur fub gravi iis illa elargiri . Et hic adver
tit Viva loc. cit. cum Vafq. Paftores , ut Epi
fcopos & Parochos , teneri infuper inquirere hu,
jufmodi pauperes , non tamen Beneficiarios non
Paftores .
Quær. II. Qui veniant nomine pauperum ? Ve
niunt quidem non folum oftiatim mendicantes ,
fed etiam ii qui aliter nequeunt fuum ftatum
confervare . Veniunt etiam confanguinei , fi ve
re pauperes fint , ita ut alias non poffint pro
prium ftatum fuftinere , ut Sanch. Conf. lib. 2.
cap. 2. D. 38. n. 21. Laym. lib. 4. tra&t. 2. cap. 3.
num. 3. Croix lib.4. num. 904. cum Azor. Pal.
communiter . Et patet ex Trid. feff. 25. c. I.
de Ref. ubi interdicitur Beneficiariis , ne ex re
ditibus ecclefiafticis confanguineos familiarefue
fuos augere fludeant .... Sed fi pauperes fint ,
iis ut pauperibus diftribuant . Hos autem con .
fanguineos indigentes poteft Clericus præferre
aliis pauperibus , etiam gravius egentibus ( quic
quid dicat Laym. loc. cit. ) . Ratio , quia ut be
ne advertit Viva loc. cit. art, 2 , n. 2. cum Mol.
communi , fubventio propinquorum egentium
pertinet etiam ad proprium ftatum Clerici fer
vandum , cum illorum paupertas in ipfius dede
cus redundet . Unde Tol. lib. 5. c. 4. Concl. 3.
fic fcripfit : Epifcopus , fubtractis quæ ad decen
tem vitum pertinent , & fubtractis his quæ gra
tia pietatis ( nota ) & charitatis poteft in alios
confanguineos indigentes aut famulos diftribue
re 3 tenetur refiduum dare pauperibus fub morta»
li . Idque expreffum habetur in Decreto indi&o
a Cardinali Polo Legato Apoftolico ann. 1566.
apud Thomafin. de Eccl. Difcipl. 1. 3. p. 3. lib.
3.cap. 32. quo præceptum fuit Beneficiariis An
glie ( prout etiam olim præceperat S. Gregor.
inftruens Auguftinum Anglorum Apoftolum ) ;
Ne fumtum moderatio avaritiæ tribuatur , quic
quid ex fructibus Ecclefiarum , deductis iis que
earum muneribus fuftinendis , & ipfis atque ipfo
rum Familiaribus neceffaria funt , fupererit , id
omne juxta illa que B. Greg. Papa Auguftino de
fruttibus Ecclefiae difpenfandis refcripfit , ad pau
peres Chrifti alendos diftribuant . Hinc dicit
Croix lib. 4. num.904. cum Azor. Pal. & c. quod
fub nomine victus Beneficiario debiti veniunt
omnia neceffaria ad fe & Familiam fuftentan
dam ; adque Familiam fpectant parentes , Fra
tres , nepotes , & alii confanguinei . Item ad
vertunt Laym. lib. 4. traît. 2. cap. 3. n. 3. Ronc.
Conf. 6. n . 6. & Viva loc. cit . cum aliis , quod
fi Beneficiarius ftatum fuum mutet ex aſſum
tione ad Beneficium , tunc poteft fubvenire con
fanguineis , faltem proximioribus , ut ipfi quo
dammodo decenter vivant juxta fuam Dignita
tem . Hoc tamen re& te ait Roncaglia loc. cit.
procedere pro Epifcopis , aut affumptis ad fi
milem Dignitatem , non vero pro Parochis .
Quær. III. An in diftributione præferendi fint
pauperes loci in quo eft Beneficium ? Dicunt
Salm. tra&. 12. cap. 2. num. 144. & Holzmann
P. 4. tract. 1. num . 210. quod , licet congruen
tius fit bona diftribui pauperibus loci , de hoc
tamen non eft obligatio ; nifi ibi fint pauperes
extrema , vel etiam gravi egeftate laborantes .
Sed Azor. p. 2. l. 7. cap. 11. quæst. 2. Bonac, de
Benef. D. 4. p. 2. num. 3. & Mol. D. 145. cum
Navarr, hanc limitationem negant , & cenfent
fatis effe , fi bona fuperflua in quofvis pauperes
( intellige æque egentes ) erogentur , etfi tefta
tores oppofitum exprefferint , vel faltem taci
te fignificarint . Ratio , quia Canones ( præcife
in cap. Sancimus 31. Cauf. 12. queſt. 2. ) indi
ftine præcipiunt eleemofynam fieri , five in
cives , five in exteros . Et hoc videtur fatis
probabile , quia pauperes loci non habent , fal
tem non conftat habere peculiare jus ad illa
bona . Excipit Mol. fi aliud exigat bonum com
mune illius Dioecefis , puta fi fubveniendum at
Collegio educandorum , & c.
Quar. IV. An Beneficiarii poffint fuperflue
refervare in futurum ad ufus pios ? Negant Na
varr. dicens ea ftatim effe diftribuenda . Sed ve
rius docet S. Thom. 2. 2. quæft. 185. art. 7. ad 4.
( quem fequitur P. Holzm. part. 4. n. 207. cum
allis ) dicens : Si quis , neceffitate non imminen
te providendi pauperibus , de bis que Super
Auunt ex provenientibus poffeffiones emat , vel in
thefauro reponat in futurum utilitati Ecclefie &
neceffitatibus pauperum , laudabiliter facit . Be
ne tamen advertit Holzmann loc. cit. quod eo
cafu cautio adhibenda eft , ne morte advenien
te tales reditus forte a confanguineis diri
piantur .
Quær. V. An Clericus , qui habet ex fuis un
de vivere , poffit fe fuftentare ex reditibus Be
neficii ? Negant aliqui pauci ; fed affirmandum
cum Habert de Juft." t. 4. cap. 21 , in fin. Petro
cor.
 Appendix de Juftitia , & Jure. 319
cor. de Benef. cap. ult. queft. 8. Fagnan. cap. Si num. 113. Azor. p. 2. lib . 7. 6.9. Viva Opufc. de
quis de Pecc. Cler. Anacl, quæft. 3. numer. 27. Benef. q.2. a. 3. n. 2. Mazzott. tom . 2. pag. 419.
Holzm. n. 208. &c. communiter . Reate enim ait Sanch. lib. z. Conf. cap. 2. d . 37. num. 2. Anacl.
Fagnan. quod primis Ecclefiæ feculis nulli Cle tract. 7. D. 4. queft. 3. num. 34. Holzmann p. 4.
rici admittebantur , nifi qui relictis omnibus de Juft. num. 196. Salm, tract . 12. cap. 2. num.
propriis bonis de folis Fidelium oblationibus vi 155. cum Pal. Con. &c. Lugo de Juft. D. 4.
vere volebant . Secundo autem tempore , fi id num. 2. cura Soto , Gerf. Abul. Vafq . Adrian.
fervare nolebant , permittebatur eis vivere ex Tab. Covarr. Cordub. Arag. Or. Autores hujus
proprio patrimonio , modo nihil de oblationi fententiæ diverfis rationibus utuntur . Major pars
bus exigerent . Tertio demum tempore , fcilic. eorum fic ratiocinantur : Omnes Clerici antiqui
poftquam Clerici portionem fuam à Menfa E tus in communi vivebant , & bona Ecclefiaftica
pifcopali feparatam habere cœperunt , & Bene fingulis diftribuebantur prout opus erat ad cu
ficia fuerunt illi credita , mos inolevit , ut ipfi , jufque fuftentationem ; reliquum vero applica
feparato Patrimonio , Ecclefiæ bonis viverent . batur fabricæ Ecclefiarum , & pauperum fubven
Et hoc fane eft rationi naturali omnino confo tioni . Sed Simplicius Papa , qui creatus eft
num , juftum enim eft , ut qui Altari fervit , ann. 465. in capit. de reditibus . 28. Cauf. 12.
de Altari vivat , juxta illud : Quis militat fuis quæft. 2. eo quod frigefcente charitate forte E
Ripendiis unquam ? Ap . 1. Cor. Fortene divites pifcopi non tam fideles erant in tali diftributio
qui Reipublicæ infervientes ftipendia habent 2 ne , fructus bonorum Ecclefiafticorum in qua
injufte accipiunt ? Per accidens autem eft , quod tuor partes divifit , primam applicando Epifco
fint divites , vel pauperes . Et hanc fententiam pis , fecundam Clericis , tertiam fabricæ Eccle
expreffe tenent D. Thom . 2. 2. quæft. 185. art. 7. Garum, quartam pauperibus . Idque confirma
ad 3. Rete vero limitat S. D. fi cafus occurre vit Gelafius in cap. Conceffo 26. & Gregorius
ret , quod aliquis pauper effet in gravi neceffi in cap. Cognovimus 29. di&t. cap. 12. quæft. 2.
tate , nam tunc ait : In tali neceffitate peccaret Hinc dicunt , quod licet ante hanc divifionem
Clericus , fi vellet de rebus Ecclefiæ vivere , dum nullus Clericorum ad ea bona jus haberet , poft
modo baberet patrimonialia bona , de quibus vi tamen divifionem eorum dominium ipfi adepti
vere poffet . Ratio patet , quia tunc jam habens funt , cum illa ab Ecclefia ad proprium ufum
fuperfluum ftatui , pauperi graviter egenti fuc fuerint eis deputata . Idque confirmant ex Con.
currere tenetur . cilio Trid. Seff. 24. c. 12. de Reform. ubi præci
Quær. VI. An ficut Beneficiariis erogare te pitur , quod Beneficiarius omittens recitationem
nentur fuperflua in ufus pios , ita etiam Penfio Horarum , privetur dimidia parte fructuum ,
narii ? Affirmant Sanchez Conf. lib. 2. cap. 2. quos ratione etiam præbende ac refidentie fecit
dub. 47. Mazzott. t. 2. pag. 421. & Salmantic. Juos . Ergo , ut arguunt , Concilium fupponit
tract. 12. c. 2. num. 147. cum Mol. & Pal. mo Clericum vere dominium ipforum fructuum ac
do Penfio fit Ecclefiaftica > aut detur Ecclefia quifiviffe . Ex quibus concludunt obligationem ,
fticis Secus fi fit mere Laicalis ob titulum quam habent Beneficiarii erogandi fuperflua pau
mere fecularem , & detur laicis ob obfequia peribus , non oriri ex juftitia , fed ex virtu
præftita , puta Principibus , Equitibus , &c. aut te Religionis , quæ non obligat ad reftitu
fi detur Clericis ob aliquod munus temporale , tionem .
nempe Cantoris , Procuratoris , & c. Ratio , quia , Cabaffutius vero l . c. cum Azorio alia via in
cum hæc obligatio fit annexa reditibus Benefi cedens hanc fententiam tuetur ; dicit enim hanc
cii , Penfio illa Ecclefiaftica , ex fru & tibus Be obligationem Beneficiariorum erogandi fuperflua
nefici detra& ta , tranfit cum eodem onere . Sa in ufus pios non effe de lege naturali juftitiæ ,
tis tamen probabiliter negat Lug. D. 4. n . 32. quia Fundatores Beneficiorum libere & fine ullo
cum Vafq . Gigas , Cov. &c. & ita decifum habe pacto donant Clericis eorum fructus ; fed effe
tur in Rota Rom. ap. Azor. Ratio , dum Pon tantum de lege Ecclefiæ , quæ intendit ipfos obli
tifex juftam ob caufam extrakit Penfionem ex gare virtute Religionis vel charitatis ad appli
fru&ibus Beneficii , jam eofdem fru& tus appli candos hujufmodi fructus fuperfluos in ufus pios ,
cat in ufus pios ; unde fru &us ifti non ferunt tamquam bona dicata Deo , & ex pietate donata .
fecum obligationem , ut iterum pie applicen Nec obftat , quod ait Nav. hanc obligationem re
tur . Idem ait Maftrius D. 14. quæft. 2. art . 3. ftitutionis oriri ex præfumta mente teftatorum ,
num. 69. cum Bonac. &c. contra Navarr. Azor. qui videntur bona reliquiffe cum tacito pato
c. de Equitibus Commendatariis S. Jacobi Ca quod Clerici , detra&ta fua fuftentatione , reli
latravæ , Alcantara , & S. Stephani Florentiæ , qua in pios ufus expenderent . Refpondet enim
&c. quibus a Gregor. XIII . jam conceffum eft Cabaffutius noluiffe quidem teftatores , ut fua
teftari . bona luxui Clericorum defervirent , fed non cen
492 Quær. VII. An Beneficiarii expendentes re fendum voluiffe eos adftringere ad illam obliga
ditus fuperfluos Beneficii in ufus profanos > te tionem , quemadmodum quicumque teftator mi
neantur ad reftitutionem ? Hæc quæftio magno nime intendit , ut heres fuos bona reli& ta diffi
pere inter DD. agitatur , & ideo in ejus difcu pet , fi tamen ille diffipabit , non ideo peccabit
tione diutius immorabor . Prima fententia pro contra juftitiam , quia illa teftatoris intentio non
babilis , & valde communior inter Recentiores fuit in pactum expreffe deduta . Et pro hac
negat . Hanc tenent S. Antonin. p. 2. tit . 2. fententia non poteft negari fuiffe etiam D. Th.
cap. 5. §. 3. Leff. de Juft. lib. 2. cap. 4. num . 43. non jam in Summa 2 , 2 , q. 185. ar. 7. ut cenfent
Mol. tom. 1. tra&. 2. D. 143. Cabal. Theor. Jur. Salm. quia ibi loquitur tantum de iis quæ fpecia
lib, 2. cap. 26. num . 7. Sporer de 7. Præc. c. 1. liter funt fuo ufui ( fcilicet Beneficiarii ) depu
tata ,
 33,0 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
tata , ideft affignata fuæ neceffaria fuftentatio
ni , ut Contrarii explicant . Sed expreffe id do rum , de qua non conftat , prout utique etiam
conftare deberet , ut certe dici poffet eos domi
cet in : Quodlib. 6. art. 12. ad-3 , ubi diftinguit
bona. eccle fiaftica affignata pauperibus , ab illis, nium talium bonorum in Clericos tranftuliffe :
faltem Ecclefia , quæ bonorum Ecclefiafticorum
que affignantur Clericis , prout funt Præbendæ ,
omnes fatentur ) fupremum dominium , ha
de quibus ait ipfos nullam debere reftitutionem , ( ut
Hec S. Doctoris verba : Aliter ergo dicendum betdomi , noluit fuos Miniftros eorum aliud acquire
re nium ni limitatum , cum onere feil. fu
eft de illis ecclefiafticis bonis , que principaliter
funt attr ibuenda necef fitatibus pauperum , & ex perf luum reddendi pauperibus , ut valde proba
biliter ex Tridentino I. c. ut fupra tenent Ron
confequenti neceffitatibus Miniftrorum , ficut funt
caglia Bon . Laym. cum Palud. & non diffentie
bona. Hofpitalium &c. Et aliter de illis bonis Habert . Prout enim , fi alicui dentur centum
que princ ipaliter funt attributa ufibus Miniftro
rum , ficut funt Præbende Clericorum , & alia aurei ad peregrinationem agendam , cum pa&o ,
bujufmodi . Nam in primis bonis peccatum com ut quod fupereft , pauperibus eroget, ifte acqui
rit dominium centum aureorum ,
mittitur non folum ex abuſu , ſedetiam ex ipfa fed gravatum
rerum conditione , dum alius in fuos ufus affu ita ut teneatur ex juftitia fuperfluum pauperi
bus elarg iri ; ita & Benef iciar ius . Quod autem
mit quod eft alterius Et ideo tenetur ad re Ecclefia revera hoc dominium , fi conceffit , li
fitutionem , tanquam defraudator rei aliene .
mitatum quidem concefferit Beneficiariis , cum
In fecundis uero non committitur peccatum , ni
fi per abuſum , ficut & de bonis Patrimonia onere certo fuperfluum diftribuendi pauperibus ,
libus di&um . Unde non tenetur quis ad refti pluribus probatur teftimoniis . Gratianus in Cau
tutionem 2 fed folum ad pœnitentiam peragen faiz. q. 1. poſt c. 25. & 27. quærens , an Men
dam .. fa communis fcindi potuerit in plures Præben
Secunda vero fententia tenet Beneficiarium das ? Refpondet affirmando , eo quod ficut fu
obligari ad reftitutionem ; ita fentiunt Navar. perflua Menfæ communis olim erant pauperibus
eroganda, fic hodie fuperflua cujufque Præben
tract . de Redit. Eccl . q. 1. mon. 4. Laym. lib.
da ; quo Gratianus offendit , quod ficut anti
4. tract. 4. cap. 3. nu. 3, Bonas de Benef. D.
4 , p.2. n. 9. Petrocer. tom. 4. eod. tit. cap. ult. Auu quitus Ecclefiaftici onus juftitiæ habebant fuper
m bonorum communium pauperibus diftri
9. 7. Habert tom . 4. de Juft. cap. 21. Concina buendi , fic etiam habent poftea cum Præben
,
tom. 2. Diff. 6. cap. 18. Roncaglia de Præc. VII.
das incoeperint poffidere . ,, Ita & Præbendæ
4. 6. Reg. r. in praxi cum Petr. Soto , Arcbi .. Ecclefiafticoru
diac. Comit. & Tanner. item Panorm. Armill. m ( verba Gratiani ) , eadem
,, charitate manente, pie & religiofe poffunt di
Angel, Major, Hoftienf. & alii apud Lugo de ‫در‬
Reft. D. 4. n. r. Dicunt autem hi , quod ante ftribui ; nec tunc rebus Ecclefiæ ut propriis &
"" fed ut communibus defervituris . Ex quo
fuppofitam divifionem Clerici minime quidem
erant domini bonorum Ecclefiafticorum , cum paret Præbendas non jam inftitutas fuiffe , ut ef
omnia tunc erant communia ; unde quicquid i fent totaliter propriæ Clericorum ; fed eis rea
le onus aliorum piorum ufuum annexum effe .
pfi præter neceffariam fuftentationem fibi vin
dicabant , reftituere tenebantur . Probari igitur Item in Concilio Mediol . 1. an. 1565 , fub D
deberet divifio præcepta per Simplicium , fed Carolo Borrom. p. 39. fic dicitur : Si vero qui
Ecclefiaftica obtinent , quorum fructus
de hac divifione nullum probatur veftigium ; Beneficia
ad eos funt attributi , fr uberiores fint quam ad
quinimo ( ait Habert loco cit. ) multa fuadent
divifionem hanc non fuiffe pera tam ; cum nul tuendam vitam requiratur, dubitare non debent
libi videatur fua portio pauperibus , aut fabri ad eum finem hanc copiam illis effe attributam S
cis Ecclefiarum affignata . Saltem ( dicunt ) de ut præter ea, que ad victum fatis effent , fup
hoc non conftat , & ufque dum non conftat peterent etiam quibus pauperum inopia fubleva
"
pauperes jus primævum retinent ad illa bona retur. Et idem fancitum fuit de Epifcopis in
Ecclefiaftica , tenenturque Beneficiarii ex jufti Capitularibus Caroli Magni 1. 6. c. 58. in Conc .
tia fuperflua ipfis miniftrare . Gall, . z. p. 429. ubi : Epifcopus Ecclefiaftica
Nec revera probabile videtur id quod adftruit rum rerum poteftatem habeat , ad difpenfandum
Cabaffutius , nempe quod Teftatores intenderint erga omnes qui indigent ; participet & ipfe qui
bona fua in dominium Clericorum relinquere ; bus indiger. Item D. Petrus Damianus apud
potius enim præfumendum relinquere voluiffe Baronium an. 1055, fic quemdam Epifcopum
in manus Ecclefiæ , ut ipfa poftmodum per fuos monet : An ignoras , quia ad hoc Ecclefiis præ
Prælatos Miniftris bona illa committeret , ut dia conferuntur , ut ex eis pauperes Jußenten
Deinde fubdit , quod prioribus feculis a
ex eis ipfi fuftentarentur , & fuperfluum pauperi tur?
bus erogarent . Et quod hæc fuerit intentio gri Ecclefiæ donati vendebantur , & pretium di
Fundatorum , teftatur Concilium Aquifgranen ftribuebatur pauperibus , fed poftea : Procedente
fe an. 816. ubi in Can. 116. dicitur : Fideles tempore Ecclefiarum Rectoribus vifum eft , ut i.
ob Animarum fuarum remedium fuis facultati pfa potius prædia traderentur , ut fcilicet non
bus funtam locupletem fecerunt Ecclefiam , ut modo Clericos Ecclefia pafceret , fed & refrige
bis Milites Chrifi alerentur , Ecclefie exor rit Aipem indigentibus miniftraret .
His tamen non obftantibus nequit negari pri
marentur, pauperes recrearentur . Unde plures fententiam effe fatis probabilem , præfer
AA. ut Fill. Petroco r. Thomaf in. Natal . A mam
conftan fentiun nunqu Benefi tim ex auctoritate S. Thome ( juxta ejus ver
lexander ter t, am
fupra relata ) qui fupponit 2 & afferit pro 11
ciarios dominium adeptos effe fructuum Benefi ba
certo factam fuiffe præfatam divifionem bono
ciorum , Sed quidquid fit de voluntate teftato rum , & ideo abfolute ipfe eximit Clericum a re
Aitu
 Appendix de Juftitia , & Jure . 331
ftitutione , fi de bonis Ecclefiafticis abutitur . 'Sed , admiffa fententia contraria tanquam pro
Præterquamquod , ut fcribit quidam dotus Neo babili , fcil. quod abfit peccatum contra jufti
tericus , non jam Papa Simplicius divifionem tiam , nunc dubium occurrit , an accipiens pec
illam introduxit ; fed ipfam introductam inve cet cooperando peccato donantis contra Reli
nit , & dumtaxat ipfe executionem ejus præce gionem aut charitatem , ut fupponunt præfatæ
pit , prout clare cruitur ex fua Epiftola fcripta fententiæ Auctores ? Affirmant Mazzott. tom. 2.
ad Florentium , aliofque Epifcopos adverfus E pag. 419. & Sanch. Conf. c. 2. D. 38. n. 14. çi
pifcopum Gaudentium , qui præter portionem tans Nav. Sylveft. &c. communiter , ut afferit.
propriam tres alias partes fibi ufurpaverat : un Ratio , quia accipiens vere cooperatur ad con
de Pontifex præcipit auferri ab eo omnem ta fummationem peccati donantis , concurrendo ad
lium bonorum adminiftrationem , ipfumque te translationem dominii rei donatæ , quod non
neri ad reftituendum portiones , quas per trien transfertur nifi per acceptationem . Sed proba
nium exegerat : Simul etiam ( verba funt Sim bilius (juxta illam fententiam ) dicimus cum
plicii ) de reditibus Ecclefiafticis , vel oblatione Lugo D. 4. n. 49. Buſemb. 1. 4. n. 183. Holzm.
fidelium , quid deceat nefcienti nibil licere per p. 4. de Juft. n. 221. & Salm, traît. 12. c. 2. n.
mittat : fed fola ei ex his quarta portio remit 149. accipientem non peccare neque contra Re
satur ... Cui etiam boc Specialiter præcipimus ligionem , neque contra charitatem , nifi petat
imminere , ut tres illas portiones , quas pertrien vel inducat ad donandum . Non contra Religio
nium dicitur fibi tantummodo vindicaffe , refti nem , quia tunc ipfe minime cooperatur pecca
tuat . Epift. Simplicii ad Florent. &c. fcripta to donantis : Licet enim dominium rei non trans
ann. 475. apud Harduin. in Collect . Conc. tom. feratur fine fua acceptione , tamen peccatum
2. pag. 803. Quapropter non incongrue Fauto donantis jam per ipfam oblationem , etiam ex
res primæ fententia concludunt ex diviſione → terne , omnino confummatum eft ; per accidens
xecuta , bona Clericis attributa jam tranfiffe in autem fe habet , quod oblatio effectum habeat
eorum dominium . Quod videtur confirmari a vel non , per acceptionem vel refutationem do
Tridentino ut fupra Seff. 24. c. 12. de Ref. ver natarii ; prout nihil minuit vel addit ad pec
bis illis , fructuum , quos ratione etiam præben catum homicidæ , quod ex vulnere lethali ab
dæ , ac refidentiæ fecit fuos . Infuper ex Conc. ipfo inflicto mors vulnerati fequatur , vel non .
Lateranenfi V. Sect. 9. §. Statuimus , ubi diêtum Neque contra charitatem , ratione damni quod
fuit , quod Beneficiarius Officium poft fex men ex illa donatione pauperibus obvenit , quia cha
fes a poffeffione Beneficii omittens fructus fuos ritas non obligat hominem , ut cum fuo æquali
non faciat; ergo fi Officium non omittit , jam incommodo alienum nocumentum evitet , prout
facit fuos. ait Lugo loc. cit. n. 50. cum Leff. Semper intel
Quær. VIII. An dono accipiens a Beneficia lige , acceptet cum bona fide , ut mox fupra
rio hæc bona fuperflua peccet graviter , & te limitavimus .
neatur ad reftitutionem ? Quoad reftitutionem An autem Regulares facti Epifcopi poffint li
pertinet , teneri negant omnes AA. qui in præ bere difponere de bonis Ecclefiafticis , & Patri
cedenti quæftione cenfent Beneficiarium non ob monialibus : Probabilius negatur . Vide dicenda
ligari ex juftitia ad talia bona in pios ufus ero 1.4. de Statu Relig. n . 2. ubi Salm. cum aliis
ganda . Nos tamen diftinguendum putamus : Si fecus dicunt de bonis Patrimonialibus .
Beneficiarius ob talem donationem non redda
tur impotens ad fatisfaciendum præfatæ fuæ ob. DE ACQUISITIONE DOMINII.
figationi , nihil tenetur reftituere accipiens ,
cum valde fit probabile , ut docent Laym . Bon. Tribus modis Dominium acquiritur : 1. Jure 493
Palud. & Ronc. , ut fupra retulimus , quod Be Naturali , feu Gentium . 2. Jure Civili , aut Ca
neficiarius bene habeat dominium fructuum fu nonico , fcil. per præfcriptionem , & ufucapio
perfluorum , etfi gravatum onere illos in pios nem . 3. Voluntate privata Hominum , per con
ufus elargiendi . Ergo , fi eos donat , fuum do tractus . Addi poffet alius modus Jure Belli ;
mat, & aliunde jam poterit fatisfacere ; quod fi fed ifte magis pertinet ad Jus Gentium . Jure
non faciet , id proveniet ex fua malitia , non ex autem Gentium pluribus modis dominium ac
acceptatione donatarii , ut recte ait Lug. D. 4. quiritur .
n. 48. Si vero per talem donationem Clericus Et I. Occupatione , ex §. Fere , Inftit. de Re
redditur impotens , dicimus probabilius accipien rum divifione , ubi fic dicitur : Quod enim ante
tem teneri ad reftitutionem , juxta noftram ſen nullius eft , id naturali ratione occupanti conce
tentiam , qua tenuimus Beneficiarium obligari ditur . Quid de Thefauris inventis . Vid. infra
ex juftitia dare fuperflua pauperibus ; tunc enim n.602, Quid de Venatione , & Pifcatione . Vide
donatarius accipiendo vere influit in damnum n. 604. Certum autem eft omnia bona inventa
pauperum , qui jus habent ad illa bona prout reftituenda effe domino certo , fi ifte invenia
in fimili cafu diximus n. 112. & fufius probabi tur. An vero poft inquifitionem , domino non
mus de Contra&. n.722. Dixi probabilius , non invento , fit obligatio reftituendi res inventas
enim nego poffe accipientem excufari a reftitu pauperibus ? Triplex adeft fententia . Vide Dub. 5.
tione propter probabilitatem contrariæ fenten n. 603.
tiæ , intellige quoad partem juxta proportionem II. Acquiritur dominium Nativitate, per quam 494
talis probabilitatis , fi accepit cum dubia fide ; noftra fiunt , quæ nafcuntur a propriis animali
quod fi vero in bona fide acceperit , probabilius bus , ex §. 1. Item cap. eod. loco Inftit. Hinc ad
eft non teneri ad aliquid reftituendum juxta di ufufru&uarium fpe& tant partus ovium , equarum ,
a lib. 1. n. 83. & 1. 3. n.927. &c. falvo femper numero matrum .
III. A
 332 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præcepto Decalogi .
III. Alluvione , per quam , fi aliquid latenter
& infenfibiliter tuo fundo adjicitur , tibi acqui
ritur . Secus autem , fi patenter adjiceretur pars
de prædio alterius ; tunc enim ipfa ad eundem
pertineret , ex §. Præterea eod. loc. Statutum et
iam eft ibid. quod fi alveus fluvii divertat ad
aliam partem , novus alveus fit publicus , aut
alterius , fi ifte erat flavii dominus ? Antiquus
autem alveus accrefcet iis , qui agros utrinque
habent .
496 IV. Specificatione , quando forma datur in a
lienam materiam , v. g . fi bona fide ex aliena
lana veftem tibi conficias , dominus illius effi
ceris , domino lanæ pretium folvendo , §. Cum
ex alien. eod. loc. cum limitationibus tamen ibi
expreffis . Idem , fi facias pretiofam pieturam ,
vel Scripturam in vili tabula , vel tela aliena ,
ut ait Tamb. ex § . 34. ibid. Secus tamen ef
fet , fi de alienis uvis vinum faceres : illud e
nim ad dominum uvarum pertinet ; ita Tamb.
Sed contradicit Croix . 3. p. 2. n. 121. Dicit
etiam Croix n. 123. quod , fi ex alieno frumen
to farinam facias , farina eft tua . Et idem di
cit , fi de aliena quercu facias navem nu. 124.
cum Haunoldo . Secus vero , fi navem facias de
afferibus alienis , quia tunc navis adhuc in pri
mos afferes reduci poffet . Probabilius autem
addit Croix nu. 123. cum Gloff. ad § . 25. Inftit.
& Haunoldo contra alios, ad acquirendum domi
nium per fpecificationem , bonam fidem requiri .
497 V. Acceffione , quando alicui rei accedit or
namentum , licet pretiofius , puta , fi vefti tuæ
intexetur purpura aliena , vel tuo auro alie
na gemma purpura , & gemma a te acqui
ritur . §. Si tamen eodem loc. Limitant DD.
nifi ornamentum facile divelli poffet . Croix ib.
n. 126. cum Lug.
498 VI. Confufione , vel Commixtionem . Confufio
eft quando duo corpora liquida , aut liquefacta
Cejufdem , five alterius fpeciei ) ita coeunt in
unum , ut poft confufionem nulla pars affignari
poffet , quæ de utroque non participet ; utpote
fi mifceatur vinum cum vino , aurum cum au
ro, vel argentum cum ftamno , &c. Commixtio
autem eft , quando mifcentur folida , ut nɑm
mi cum nummis , frumentum cum frumento ,
itaut de quovis grano feparato dici non poffit ,
quod illud fit utriufque materiæ , Croix 1.3. p. 2.
2. 116. His pofitis , fciendum quoad Confufionem ,
quod fi Confufio confefu dominorum " vel cafu
fit facta , tunc res erit communis , & Judicis ar
bitrio dividenda , ex §. Si duorum 27. eod. Inft.
V. Tamb. Dec. lib. 8. tr.3. c.3. §. 4. n. 11. cum
Palao , Croix lib. 3. pag. 2. num . 117. Si ve
ro Confufio altero nefciente , vel invito fit fa
Aa , tunc dominium rei tibi acquiritur , fi o
pera tua facta fit confufio , & amplius fit tua
major materiæ pars ; teneris tamen rei alienæ
pretium folvere , ex dicto §. 25. Ratio , quia
tunc aliena res habetur ut accefforia ad rem
tuam . Non vero , fi tua pars effet modica .
Tamb, ib. cum Azor. Quod fi res fint æquales ,
tunc tota materia erit communis , Tamb. eod.
loc. Quoad Commixtionem autem , fi hæc fit pe
cuniæ , habetur lex expreffa , quod mifcens a
lienam cum pecunia fua animo dominium , to
rius habendi , totius fit dominus etiam altero
infcio , vel invito . Nam in 1. Si alieni , ff. de
Solutionibus , fic dicitur : Si alieni nunmi in
2
fcio vel invito domino , foluti funt , manent e
jus, cujus fuerant . Sed , fi mixti aliis funt ita
ut difcerni non poffint , ejus fieri , qui accepit ,
in libris Caffii fcriptum eft ; ita ut furti altio
Domino cum eo , qui dediffet , competeret . Hinc
etiam quando mixtio , quæ difcerni non poteft ,
fata fit mala fide , nummi fiunt accipientis ,
five furis . Hoc tamen intelligendum , quando
major pars pecuniæ fit mifcentis ; fecus , fi mi
nor , vel æqualis , quia tunc totus cumulus com
munis erit , ut Lugo , Mol. Vafq. & Dic. ap.
Croix 1.3. p. 2. n. 118. Et idem effet , fi com
mixtio cafu , vel confenfu Dominorum fa& ta
fuiffet , ut diximus ; vide di& t. §. 27. 28. Quod
fi eod. Inftit.
Quæritur autem , an idem , quod in nummis , 499
currat in mixtione aliarum rerum , frumenti ,
leguminum , & c? Negant Gloff. in d.l. Si alie
ni, Anach. Theol . Mor. tract. 7. D. 5. q. 3. n.
28. 29. cum Haun. ap. Croix ibid. n. 119.
Quia dicunt id tantum de pecunia ftatutum fuif
fe ob fpecialem rationem , quoniam pecuniæ
funt in quotidiano hominum commercio , cui
valde officere poffet , fi carum dominium , cum
mifcerentur , incertum maneret . Sed Lugo de
Juft. D. 6. n. 64. & Dicaft . affirmant omnes
res , quæ poft mixtionem difcerni nequeunt , a
mifcente acquiri , ob generalem rationem quam
affignat Gloffa in d. 1. Si alieni , fcilicet quod
mixtio æquivalet rei confumptioni . Et hanc
Tamb. d. n. 17. afferit effe communem cum
Leff. Sylv. Vafq. & aliis , ex 1. Idem Pompo
nius , ff. de Rei vindic. Quandoquidem , ut ad
vertit Tamb. n. 18. mifcens habeat animum ac
quirendi dominium ; vel faltem contrariam va
luntatem non habeat , & pars fua fit principa
lior .
Notandum autem , quod fi res extat in cu
mulo permixta five apud furem , five apud a
lium , dominus illius prout habens jus in re ,
retinenfque dominium una cum fure , pro fua
parte præ omnibus creditoribus eft fatisfacien
dus ; immo poteft ipfemet ex cumulo accipcre
quantum fuum eft . Ita Leſſ. 1. 2. c.20. n.157.
Salm . de Contra &t. c. 3. n. 110. cum Pal. & Trull.
Et probant ex l. 3. §. Pomponius , ff. de Rei
vendicat. ubi fic : Si quid , quod ejufdem natu
ra eft , ita confufum , & mixtum eft , ut fepa
rari nequeat , pro parte vindicandum . Hoc qui
dem probabile eft . Sed non minus probabile eft ,
ut dicunt Lugo de Juft. D. 6. n. 66. & D. 20.
n. 172. Sanch. Dec. 1. 1. c. 23. n. 34. & Tamb.
de Reft. c. 3. §. 3. n. 26. ( qui ceterum probabi
lem cenfet fententiam Lefii ) quod fur per com
mixtionem devenit abfolutus dominus totius cu
muli , ita ut jure poffit dominium illius in a
lium transferre , cum onere aliunde reftituendi
debitum . Tantum ait Pal. de Juft . D. un. p.
21. n. 5. quod dominus rei permixtæ habebit a
tionem implorandi a Judice , ut ex cumulo il
&
lo partem fuam ei adjudicet .
VII. Edificatione , ex §. Cum in fuo eod. In- 500
fit. ubi ftatuitur , quod , fi tu ædifices in folo
tuo de aliena materia , omne cedat folo , fed
tenearis reddere duplum pretii illius materiæ :
Et
 Appendix de Juftitia , & Jure . 333
fi exiftimes rem Patri tuo fuiffe donatam . Vi
Et fi ædificium ruat , poffit dominus materiam
illam fibi vindicare . V. Croix I. cit. n. 128. E de Croix n. 499.
converfo in §. 30. ftatuitur quod fi ædifices III. Conditio eft Continuata Poffeffio per tem- 506
fcienter ex materia tua in folo alterius , ædifi pus a jure definitum . Si enim adeft Titulus , res
cium illius eft , & tu materiæ dominium amit ufu confumtibiles , feu mobiles triennio præ
tis . Ex quo colligitur , in eo cafu ne pretium fcribuntur , ex I. un. Cod. de Ufuc. & § . 1. In
quidem illius te poffe repetere , quia præfum ftitut. de Ufuc. ibi : Cautum eft , ut res qui
ptio fit te donare voluiſſe . Secus autem > fi dem mobiles per triennium ufucapiantur . Bon.
conftet noluiffe donare , ex l . 2. C. de Rei vin tamen de Reftitut. quæft. ult. p. 2. §. dicit hoc
dicat. Tunc enim , diruto ædificio , potes tuam effe inter præfentes , fed inter abfentes requiri ·
materiam vindicare , & interim etiam pretium quatuor annos : Sed hanc diftinétionem nec tex
repetere ex æquitate juxta utilitatis æftimatio tus agnofcit , nec ceteri DD. nam Leff. 1. 2. c.
, Verde Inft. Civ. 1.2. de
nem , ut Croix n. 130. cum Illfung , & Haun. 6. n. 22. cum communi
ex l. 38. ff. de Pet. hæred. Ufucap. Lemma 8. n. 451. Anacl. I. cit. n. 21 .
501 tæ ifti dicunt fufficere triennium ad mo
indiftin&
VIII. Plantatione , ex §. 31. ubi ftatuitur ,
quod fi tu ponas alienam plantam in folo tuo , bilia præfcribenda . Idem dicit Croix l. 3. p. 2.
illa tua fiat , fic e converfo , fi ponas tuam in n. 529. Et adhuc pro rebus fpectantibus ad Ec
clefiam , ut Mol . Laym. Pal. Sanch. Lugo , ib.
folo alterius , planta illius erit , fi jam radices
egerit . Et ibi pariter ftatuitur , quod planta ( contra Sylvest. Covar. Leff. &c. ) Buſembaum
autem de Reftitution. num. 610. circa fin. cum
pofita prope confines fundi alieni , quæ in il
lum radices jecerit , fit communis . Vide Croix Trull. & Salon. dicit , quod ad præfcriben->
n. 132. Notandum hic autem , non licere arbo dos fructus collectos fufficit biennium inter præ
ris in alieno fundo pofitæ fuccidere radices fentes , & quatriennium inter abfentes .
aut ramos porrigentes in agrum proprium , nifi Debita ex rebus mobilibus , ficut etiam fru- 507
alter monitus eos tollere nollet , ut dicunt Schen. Aus , pari modo ac mobilia præfcribuntur , Croix
giderv. & alii apud Croix d. num. 132. Idem lib. 3. p. 2. num. 522. cum Dicaft . & pluribus :
quod dictum eft de planta , ftatuitur de frumen quia accefforium fequitur principale . "Aliæ ve…
to fato , quod etiam folo cedit , ex §. 32. Et ro actiones non præfcribuntur nifi per 30. an
qui feminaverit mala fide , neque expenfas re nos . Vide Croix n. 539.
petere poteft , ut Croix di& t. n. 132. cum Haun. Si quis per triennium poffedit Beneficium Ec
Pariter in §. 33. ftatuitur , ut litteræ , licet au clefiafticum , vel ipfius fructus > jam præfcribit
reæ , cedant chartis : Sed hodie ex confuetudi ex Regula Cancellariæ relata in extenfum apud
ne > afferit Croix n. 134. cum Illſung , Haun. Croix 1. 4. n. 689. Etiamfi titulus fuerit nullus ,
1 & Tamb. contrarium vigere . ut Croix n. 716. cum Nav. Sot. Sa , Leff. &c.
302. IX. Perceptione fructuum , fi facta fit bona contra alios . Modo abfit ingreffus fimoniacus ,
fide , & fructus fint confumti . §. Si quis a non vel intrufio , ut dicitur in Regula prædi& ta Can
Domino eod. Inftit. cellariæ . Ingreffus autem fimoniacus eft , fi quis
fimoniam a fe vel ab alio tertio com
503 X. Traditione , per quam dominus vult in fciens
alterum alienare fuæ rei dominium . §. Per tra miffam ingrediatur Beneficium , Croix n. 709.
ditionem eod. Infit. Vide di& ta de Simon . n. 111. Secus vero , fi fue
504 Jure autem Pofitivo Civili , feu Canonico ac rit a tertio , ipfo contradicente , ac deinde igno
quiritur dominium per Præfcriptionem , feu Ufu rante fimoniam , ut dictum eft 2. 111. utque di
capionem , quæ proprius dicitur de rebus corpo cit Croix ibid. cum Leff. Suar. Sanch. Pål. Lu-:
ralibus fieri . Ad Prefcriptionem quatuor requi ca , &c. Vel fi poft fimoniam fupervenerit titu
runtur conditiones . I. Bona Fides . II. Titulus lus coloratus , Croix cum Gom. & Cbok. contra
juftus . III. Continuata Poffeffio . IV. Ut res Lugo num. 710. Ad excludendum autem Bene
illa præfcribi poffit . 1 ficiatum , fimonia debet effe utrinque comple
I. Igitur conditio eft Bona Fides , ex Reg. 2. ta . Croix num. 712. Vide di&a n. 106. Intrusio
jnr. in 6. qua quis prudenter , non jam ex igno deinde intelligitur , fi ipfe fe immittit in Bene
rantia craffa , credat rem effe fuam . Hinc qui ficium fine vera collatione , aut inftitutione ,
ab initio dubitat , an res fit fua , nequit inchoa aut confirmatione , aut expeditione Literarum
re poffeffionem . Si vero ad poffeffionem bonæ Pontificiarum ; vel fi poft excommunicationem ,
fidei dubium fupervenit , præfcriptio non in ſuſpenſionem , aut amotionem per fententiam
terrumpitur ; modo interim diligentia adhi faltem declaratoriam , &c. V. Croix ex 2. 713 .
beatur ad veritatem inquirendam . Idem te Poffeffio decennalis majores favores habet . Vi
net Anaclet. D. 6. quæft. 2. num . 12. tanquam de ibi n. 73.
communius & probabilius . Vide dicenda num. Res vero immobiles non præfcribuntur , nifi 508
251. per fpatium 10. annorum inter præfentes , & 20.
505 II. Conditio eft Titulus juftus , puta emtio inter abfentes . Ita ex communi Bon. ib. Anacl.
nis , donationis &c. faltem rationabiliter five 7. 22. Notandum autem , quod Preſentes dicun
probabiliter præfumtus , etfi revera non in tur , qui in eadem Provincia › Abfentes ? qui
tervenerit . Notandum tamen , quod Titulus in diverfis Provinciis habitant , five res fita fit
non femper requiritur , fed tantum quando præ in eadem Provincia , five alibi , ut Anacl. ait
fumtio eft contra poffefforem , ut mox dice num. 23. ex 1. ult. C. de longi temp. Sed Lugo
mus . Ad præfcribendum autem fufficit titulus de Juftitia & Jure Difp. 7. num. 76. cum a
coloratus : Croix l. 3. p. 2. n. 498. cum com liis dicit cenferi abfentes etiam eos , qui , efto
muni . Sufficit etiam titulus exiftimatus , puta in eadem Provincia , in diverfis tamen de
gunt
 334 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præcepto Decal.
gunt locis , qui proprium Gubernatorem habent
licet eidem Principi , vel Senatui fubditum . Si
quis autem partim fuerit præfens , & partim ab
fens , anni abfentiæ funt duplicandi , ver. gr.
fi fuerit præfens octo annis , & duobus abfens >
hi duo duplicandi funt , & inde 12. anni ad præ
fcriptionem requiruntur . Anacl. n. 24.
$99, Quando autem non adeft Titulus 9 ad præ
fcribenda five mobilia , five immobilia requi
runtur 30. anni . Eft commune cum Anach. &
Bon. ex l. Sicut. in rem. Cod. de Præfc. 30. vel
40. an. Idem ait Tamb. Dec. 1. 8. tr. 1. c. 4.
§. 1. n. 3, cum Mol. & Leff. qui notat deinde
quoad immobilia fine Titulo præfcribenda , ni
hil in Jure effe conftitutum . Unde videntur et
iam 30. anni requiri ..
$10 Ad præfcribenda bona Ecclefiæ , vel locorum
piorum requiruntur 40. anni > ex Auth. Quas
Altiones. Cad. de Sacr. Ecel. Immo , quoad bo
na. Ecclefiæ Romanæ requiritur præfcriptio cen
tenaria , ut Anacl, n. 25. Dubitatur autem utrum
res mobiles Ecclefiarum etiam triennio præfcri
bantur ? Affirmant Bon. I. c. Leſſ. lib. 2. cap.6.
num. 12. cum Laym. & aliis pluribus ap. Ana
clėt. num. 27. Et probant ex dict. Auth. Quas
aftiones . Negant vero ibid. Ofienf. Panorm.
cum Anacles. Probantque ex c. 1. D. de In in
tegr. Reft. eo quod , ut ifti dicunt 9 conceffio
locis piis facta a Jure Canonico , ut non præ
fcribantur eorum bona nifi fpatio 40. annorum ,
non diftinguit mobilia ab immobilibus . Utra
que eft fatis probabilis .
$ 1! Dicitur autem Poffeffio continuata , nam præ
fcriptio interrumpitur vel naturaliter " fi præ
fcribens amittat poffeffionem , aut ei fuperve
niat mala fides ; vel civiliter, fi ab altero lis
fuper rem intimetur ; nifi alter injufte hoc fa
ciat ad interrumpendam præfcriptionem . Lefs.
n.49. Anacl. n. 39. cum aliis .
Si vero bona fide poffidere incœpifti , & fu
pervenit dubium , teneris inquirere , an res fit
aliena . Quod fi non comperias , potes perge
re ad eam poffidendam , & præfcribendam . Ita
Croix lib. 3. par. 2. num. 482. Lugo D. 7, nu.
17. Leff Mol. & communiter ( contra Adrian. )
Et favent c. Si virgo . 34. quæft. 1. & c.fin.
de Prefer. Dicitque Croix num . 548. quod pro
litis conteftatione non interrumpitur præfcriptio
triennalis . Notat etiam Dicaftil. ibid. poffe
quemque præfumi bona fide incœpiffe poffide
re ; Et hoc valere pro foro interno >* etiamft.
Bona fides fit ex ignorantia juris manifefti , die
cunt Lugo, Leff. Pal. & alii apud Croix num.
484. Quia leges ideo tunc improbant præfcri
ptionem , quoniam non præfumunt perfectam
bonam fidem . Sed tamen probabilior videtur
fententia contraria quam tenet Croix ibid. cum
Dicaftil. Molin. &c. Ratio quia ad præfcri
ptionem non tantum requiritur fides theologi
ce , fed etiam civiliter bona , cum tantum ex
vi legum dominium acquiratur , Ait autem
Lugo apud Croix num. 489. quod fi fides tua fit
folum venialiter mala , potes præfcribere ; & id
deducitur ex Conc. Carth. in c.fin. de Præfcript.
ubi damnatur fola fides cun peccato mortali .
SIZ Hares poffefforis male fider probabilius non
præfcribit , ut ex communi tenent Mol. difp. 65%
Croix n. 499. cum Dic. s. Excipiunt Leff.
Pal. Cov. Grotius , & alii ib. fi præfcribens fit
hæres heredis ; Sed hoc probabilius etiam ne
gat Croix cum Lugo &c. Secus vero dicendum
de fucceffore particulari , ut emptore , legatario,
&c. Croix n. 491.
Per bonam fidem poteft quifque præfcribere 513
libertatem a folvendo debito , fi invincibiliter
illud ignoret , Lugo ˚C. 7. num. 49. & Croix n.
493. Et fic etiam præfcribet libertatem a fol
venda mul&a , fi intra certum tempus non exi
gatur , etfi fciat illam debere , Croix n. 494
cum Mol. Cov. &c. Notandum autem , quod fi
quis poffeffionem dimittat , ut alter habeat , fi
hic non acquirat , prior retinet , quia femper
ineft conditio , ut alter acquirat . Ita ex . 34.
ff. de Acqu. poft Croix num. 517. Poffeffio au
tem nequit dimitti , nifi animus fit manifeſtatus ,
ut Lug. D. 23. n. 59. & Croix ibid. cum Suar.
Dic. Ratio , quia cum poffeffio confiftat in
fa&to externo , nonnifi alio externo facto amit
titur .
Sedulo infuper advertendum , quod aliquibus $14
perfonis privilegiatis datur reftitutio in " inte
grum per quatuor annos poft præfcriptionis tem
pus , ad recuperanda ea quæ per præfcriptionem
amiferunt , prout Minoribus , & Ecclefis , aut
aliis locis piis ; Item mulieribus , & rudibus ,
ut probabile putant Palaus , Leff. &c. ap. Croix
lib. 3. p. 2. num. 558. Item uxoribus quoad bo
na dotalia ; Item iis qui probent , ut alii opi
nantur , ideo non interrupiffe præfcriptionem ,
quia invincibiliter ignorarint ; Sed hoc negant
Haunold. Fachineus T & merito ibid. de hot
dubitat Croix cum Dic. Alioquin fic jurgia et
iam fæpiffime manerent , & facile fruftraretur
lex præfcriptionis .
IV. Conditio eft , ut res fit apta præfcribi ; 515
nam res furtive , aut vi poffeffæ nunquam præ
fcribuntur a fure . Res autem , quas bona fide:
tertius poffeffor a fure accepit , non præfcribun
tur adhuc cum titulo , nifi fpatio 30. annorum.
inter præfentes , & 40. inter abfentes . Si vero
Titulus non adfit , res furtivæ nunquam a quo
cumque præfcribuntur , ut notat Verde I. c . &
.
annuit Anacl, n. 18. Res Fifci tantum præfcri
buntur per 40. an. Quædam autent res nunquam
præfcribi poffunt , ut funt res publica , Jura fpi
ritualia , prout jus Decimarum , jus conferendi
beneficia , non autem jus patronatus ,Anaci.n.17.
Probabile autem cenfet Verdel. cit. quod Heres 516,
cum bona fide rite poffit præfcribere rem , quam
Teftator mala fide poffedit . Sed ut diximus fu
pra n. 512. id probabilius negant Mol. Croix:
c. communiter . Imo notandum , hoc Neapoli
reprobatum effe ex recenti Decifione Quatuor
Aularum edita am. 1738. Quamvis ceterum ad
mittatur ibi Præfcriptio legitima 30. an a die:
mare affionis ( deductis temporibus de jure de
ducendis ) in tertio poffeffore , in quo fanci
tum eft præfumendam effe bonam fidem , nifi
mala fides apertis argumentis ( non tantum
præfumptionibus ) ab Auctore probetur . Item
decifum fuit , Advocatos , & Procuratores li
tium poft biennium non poffe agere pro fuis la
boribus : Notarios pro fcripturis , copia non tra
dita , non poffè agere poft biennium , copia au
tem
 Appendix de Juftitia , & Jure , 335
tem tradita, omnem a& tionem eis interdici : 520 An ob neceffitatem ? Quer. E. an captivi
Pharmacopolas contra principalem , poft bien apud Turcas poſſint alienum furripere ad
nium ; contra Hæredes autem , poft duos men fe liberandum a captivitate ? Quær. IL
fes : Fabros , poft annum : Famulos , & fimiles An pauper extreme indigens poffet ac
poft duos menfes . Notandum tamen hæc locum cipere antequam petat ? Quer. III. An
habere , ut ubi ftatuitur , nifi fcripturæpublice , poffit accipere rem magni valoris? Quer.
vel private producantur ; Et infuper ibi dici IV. An fur teneatur reftituere , fi confum
tur ; hæc decerni non ope prafcriptionis , fed pferit rem ablatam in extrema neceffitate ?
vi præfumpta folutionis ; quare infertur " quod Quer. V. An Surripiens in extrema necef
debitor , qui certus effet folutionem non effe fitate , teneatur ad reftitutionem > fi fiat
factam , ex dieta Decifione minime ab obliga dives? Et bic quæritur , an dives fatisfa
tione folutionis eximitur . ciat fuæ obligationi , fi det mutuo rem pau
517 Communis autem eft fententia apud Jurifcon peri? Quer. VI. An dives non fubveniens,
fultos , & Theologos , quod etiam in foro con. teneatur poflea ad reftitutionem?
fcientiæ per præfcriptionem acquiritur domi $21 Quando diceat creditori facere compenſatio
nium , ut habetur apud Croix 1. 3. p. 2. n. 470. nem ?
& eam tenet & fufe probat Lugo de Juftit. D.7. sza An famuli poffint fibi compenfare falarium
ex n. 4. cum Cajet. Sot. Cov. Mol. Leff. Sylv. &c. pro fuis operibus ? Sequitur idem 523.
communiter , contra aliquos paucos . Id probat $24.
præfertim Lugo n. 1. ex Conc. Lat. relato in c. 525 An Chriftiani poſſint auferre res Turcarum?
final. de Præfcript. ubi tantum reprobatur præ
fcriptio malæ fidei , & clare approbatur præfcri 99 ESP . de rei $ 18
ptio bonæ fidei , his verbis : Unde oportet, ut 99 Rablatio , invito rationabiliter domino .
qui præfcribit , in nullo temporis parte habeat " Quod , fi res fit facra , dicitur facrilegium ?
rei alienæ confcientiam . Ratio autem eft , quia "" de quo fupra . Si aperte cum vi fiat , eft ra
bene poteft lex humana transferre dominium de " pina , a furto fpecie diftin&ta . Licet autem
uno in alium ob bonum commune , ad vitanda "" furtum , ceteris paribus , quam rapina , le
jurgia , & ne dominia rerum remaneant incerta. ,, vius fit , & ex genere fuo minimum inter ea,
Sed quæftio hic maxime utilis agitur apud Tam ,, quæ circa proximum committuntur , eft ta
bur. Dec. I. 8. tr. 1. cap. 4. §. 2. an in locis > "3 men mortale , fi quantitas fit notabilis . Ita
ubi lex præfcriptionis non viget in foro judicia communiter omnes .
li , poffit quis illa uti in foro confcientiæ ? Et
primo loco ait Tamb. videri negandum , cum Unde refolves .
is tantum ex lege poffit Jus accipere rem reti
nendi . Enike tamen tenet num. 8. talem bene » 1. Qui alienum accipit per jocum , vel ob 319
uti poffe præfcriptione de jure communi , fal 99 bonum , aut commodum illius , a quo accipit,
tem ante fententiam , ubi Jus Commune præf ,, non furatur : v. g. fi uxor auferat a marito
criptionis Lege Municipali non fit explicite ,, pecunias , ne ludis , aut comeffationibus pro
abrogatum , prout Neapoli expreffe in Decifio digat ? aut vinum , 'ne inebrietur : aut librum
ne relata ftatutum eft illud , quod Heres Tefta ,, hæreticum , ne legat ; aut famulus det elee
toris mala fide rem poffidentis nunquam præ ,, mofynam non nimis magnam valde indigen
fcribere poffit . Ceterum , quoad alias præfcri ,, ti , in qua dominus rationabiliter non fit in
ptiones a Jure communi ftatutas > nihil vere ,, vitus , a quo tamen ob verecundiam , vel a
in noftro Regno derogatum expreffe invenitur ; >> liam caufam non audeat petere . V. Leff. 1. 2.
Immo Verde loc. cit. Lemma 4. num. 424. cum » cap. 12.
Staib. Gallup. Prado , & Amato , contra Urfil, ,, 2. Qui pro fe , vel alio in extrema necef- 520
Rovit. tenent in regno fervari quidem præ "" fitate conftituto alienum accipit , quantum
fcriptionem Juri enim ftandum (ait Verde ) ; ‫ در‬neceffarium eft , nec furatur , nec tenetur re
cujus oppofitum non invenitur in Regno fanci " ftituere poftea fic abfumptum, fiquidem re ,
tum · Quare concluditur ( prout etiam me do "" & fpe indigens fuit . Idem docet Leffius , loc.
cuit Doctiffimus Epifcopus Torni ) licite nos ,, cit. d. 4. Malderus &c. de neceffitate gravi .
uti poffe in confcientia præfcriptionibus Juris " Verum id probabilius alii negant , cum Lay.
Communis in Regno , & in omni loco , ubi op ‫ در‬lib. 3. t. 3. p. 1. c. 1. num. 7. ex S. Thom. 2.
pofitum per Municipalem Legem expreffe fan "" 2. 9.66. art. 7. Sylv. Ang. V. Dian. t. 1. p. 2.
citum non habetur . ,, t. mifc. R. 20. C. Lugo d. 16.§.7. * ( Adverte
29 bic Prop. 36. damnatam ab Innoc. XI. Per
CAPUT I. ‫ در‬miffum eft furari , non folum in extrema ne
ceffitate , fed etiam in gravi) *
De Furto . Certum eft eum , qui eft in extrema neceffi
tate conftitutus , poffe alienum furripere , quan
DUBIUM I tum fufficit ad fe a tali neceffitate liberandum .
Ita communiter DD. cum D. Th. 2. 2. qu . 66,
Quid fit furtum , & quale peccatum . a. 7. Ratio S. Doctoris , quia in tali cafu om
nia funt communia ; jus enim Gentium , quo
518 Quid eft furtum ? divifio facta fuit bonorum , non poteft derogare
519 An liceat aliquando auferre alienum ob bonum juri naturali , quod cuique competit fibi provi
finem ? dendi , dum extrema neceffitate laborat . Idem
di
 336 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
dicitur , quando neceffitas eft proxima extremæ ,
aut illi æquivalens , in tali enim neceffitate ,
quæ vocatur alias graviffima , feu quafi extre
ma, poteft etiam quis fibi providere per media
ordinaria , non autem exquifita & extraordina
ria . Ita communiter Lugo de Juft. D. 16. nu.
154. Leff. lib. 2. cap. 21. num. 71. Spor. tr.
5. cap. 5. num. 103. Salmantic. de Reftitut. c.
5. num. 38. cum Navar. Sot. Cajet. Prad. &c.
Viva in prop. 36. damn. ab Innoc. XI. num. 14.
cum Sylveft. Azor. Croix lib. 3. p. 1. num . 947.
cum Card. Haunold. & Tamb. qui vocat fen
tentiam certam . Talis autem graviffima ne
ceffitas putatur , quando quis eft in probabili
periculo incurrendi mortem , ut Ronc. de Char.
c. 2.q.3. Holzm, eodem tit. n. 172. ac Vafq. Val.
Nav. Moya , Dic. &c. apud Croix 1. 2. n. 195.
Aut vero in periculo amittendi membrum ali
quod principale , aut aliquem fenfum , puta ocu
lum . Pal. Dic. & Tamb. ap. Croix ib. Item quan
do quis eft in proximo periculo incidendi in
perpetuam captivitatem , five poenam triremium
vel graviffimum aut perpetuum morbum , vel
infamiam . Lugo 1. c. Sporer tr. 5. n . 85. Ronc. I.c.
Elbel de Reft. n. 271. Non enim opus eft ut dicunt
Lugo , & Elbel ex D. Tb. & aliis , quod hujufmo
di mala actu inferantur , fed fufficit quod pro
xime & moraliter certo immineant : Imo ait
Holzm. I. c. quod de eis adfit periculum certo
probabile . Sed dubitatur , an putetur eadem ne
ceffitate laborare Pater , qui ob inopiam eft in
periculo proftituendi filiam ? Affirmat Bun. &
confentit Mazzott. l. c. cum Cajet. Suar. &c. Sed
probabilius contradicunt Salm. d. n. 39. quia nul
la ncceffitas poteft cogere aliquem ad peccan
dum , cum poffit alia via , faltem mendicando ,
fuæ neceffitati fubvenire . Sed quid , fi aliquem
virum honoratum valde puderet mendicare vel
laborare , an poffit ex alienis fibi providere ?
Negant Salm. n. 39. cum Soto & Prado , dicen
tes hanc potius judicari neceffitatem gravem ,
quam extremam , cum bona temporalia tantum
ordinentur ad vitam , non ad honorem fervan
dum . Affirmant vero Viva I. c. n. 3. Ronc. I.
c. Mazzott. tom. 2. pag. 375. ac Leff. Pal.
Dicaft. apud Croix lib. 3. p. 1. num. 952. item
Bann. Serra apud Salmant. Hocque proba
bilius mihi videtur , fi pudor mendicandi effet
tantus , ut potius ille mortem fubire vellet ,
quam mendicare .
Sed hic plures quæftiones occurrunt . Quær. I.
An dicantur effe etiam in tali neceffitate gra
viffima ii qui funt captivi apud Turcas , ita ut
liceat ipfis alienum furripere ad fe redimendum ?
Quæftio hæc pendet ab alia , an divites tenean
tur redimere tales captivos ? Negant Hurt. in
2.2. D. 259. Sect. 3. §. 21. & Spor. tr. 3. c. 6. n.
59. Quia dicunt hos non effe in extrema necef
fitate , cum libertas non requiratur ad vitam ,
& alias requireretur magna fumma ad ipfos re
dimendos , & facile pretium redemtionis auge
retur . Excipiunt tantum , nifi quis captivus ef
fet interiturus ex triftitia , vel aliis ærumnis .
Item addit Spor. quod fi captivus petat elee
mofynam , tenetur dives faltem aliquid dare pro
fua redemtione . E converfo dicunt Fill. tr. 28.
6.3. n. 76. & Az. t. 2, l. 12. c. 8. q. 5. cum Caj, &
Major. quod divites tenentur ad redimendum
vicinum , quem fciunt captivum effe . Ceterum,
fi abfolute ajunt DD. ut fupra , & ipfe Spor. fa
tetur , quod quifque poffit alienum furripere ad
fe liberandum a perpetua captivitate , vel etiam
ab ejus periculo , cur non tenebitur dives ad
eum liberandum aliquo faltem mediocri fubfi
dio? & cur non poterit ille alienum auferre , fi
nullam aliunde probabilem fpem habeat fuæ re
demtionis ? Sed generaliter loquendo , hic adji
cere libet judicium perdo&i P. Concine , qui dif
ferens de dubio , an divites teneantur hujufmodi
captivos redimere ? t. 2. D. 6. c. 9. n. 7. fic ait ,,,
( Captivitas ex fe grave malum eft , ad quod
tollendum plus minufve divites adftringuntur pro
majori , aut minori divitiarum abundantia . Si
captivitati jun&tum fit aliquod grave periculum
amittendæ Fidei aut vitæ , fi captivus utilis fit
Reip.; tum gravior eft divitum obligatio , quan
do hæc omnia illi perfpecta funt . Si captivorum
redemtio maximam divitiarum fummam exige
ret , non audirem cuique diviti onus imponere
fimiles captivos in libertatem redigendi . Hoc
quippe onere divitibus injecto , poffent Infideles
extremis malis captivos torquere , Chriftiano
rumque opes brevi expilare . Spe& tandæ ergo funt
circumftantiæ omnes , & juxta illarum diverfi
tatem divites plus minufve obligantur . ) ,, Atta
men in hoc dubio , quod nihil ingentem confufio
nem ingeffit, & in quo DD. tam obfcure loquuntur,
ipfe nihil decidere audeo . Sufficit utriufque par
tis momenta propofuiffe . Sapientiores decernant .
Quæritur II. An pauper in extrema neceffitate
poffit occulte alienum furriperc , antequam pe
tat? Coninchius D. 27. de Charit. dub. 10, n. 158.
cenfet pauperem peccare mortaliter , fi furripiat
non petendo ; quia non dicitur extreme indige
re , qui petendo fibi fubvenire poteft . Leffius ve
ro lib. 2. cap. 12. Laym. lib. 3. tract. 1. cap.
1. num. 7. & P. Concina tom . 2. D. 6. cap. 9.
num. 11. dicunt eum teneri ad petendum , fed
non peccare nifi venialiter , fi non petat ; quia
dominus tunc non eft invitus quoad fubftantiam,
cum pauper jus habeat ad illa bona , fed tantum
quoad modum , ordinem invertendo , quod non
eft amplius quam veniale . Sed melius diftinguen
dum cum Lugo D. 16. n. 140. qui dicit : Si res illa
peculiaris non eft abfolute neceffaria ad inopiam
pauperis fublevandam , pauper peccabit mortali
ter clam illam fnbripiendo , nam alias omnes
mendici poffent impune accipere aliena non pe
tita , eo quod perirent nifi eis ab alio fubvenia
tur , quod falfum eft . Si vero pauper peculiari
illa re extreme indiget , ita ut dominus tenea
tur omnino eam dare , quia ipfo non dante pau
per periret ; tunc ifte , ut ait Lugo , occulte ac
cipiendo non peccat mortaliter , nec venialiter
imo dico , cum ille habeat eo cafu abfolutum
jus ad rem illam accipiendam , juxta S. Tb. 2.
2.q.66. a. 7.
Quæritur III. An pauper extreme indigens
poffit accipere rem magni valoris , fi illa fit ab
folute neceffari ad fuam vitam fervandam ? Pri
ma fententia negat ; hanc tenent Croix 1.3. p.
1. n. 953. Conc. t . 2. D. 6. c.9. n.6. & probabi
lem vocat Spor. de Charit. c. 6. n. 54. ( Croix
autem citat Lugo D. 16, a n . 147. Sed non bene ,
quia
 Appendix de Juftitia , & Jure . 337
quia Lugo loquitur tantum de obligatione divi P. Nav. Diana t.8. coord. tra&. 7. R. 14. & æ
tis , dicens ipfum non teneri extraordinariam que probabilem vocat Spor. de 7. Præc. c. 5. n.
fummam expendere ad pauperem fublevandum , 102. fatifque probabilem putant Leff. 1. 2. c. IS.
in quo difpar currit ratio , ut infra videbimus ) .
n. 7. & Tamb. lib. 8. tr. 2. c. 6. §. z. n. 3. Ra
Ratio autem hujus fententiæ eft , quia chari tio , quia , cum in extrema neceffitate omnia
tas , ex qua folum tenetur dives ad eleemofy fiant communia , fur ficut habet jus accipiendi
nam ut fupra diximus , non obligat cum tan bona aliena , fic habet confumendi , non fecus
to difpendio . Et quamvis in extrema neceffi ac de novo furripiendi . Secunda vero fenten
tate pauper habeat jus ad bona aliena , non ta tia graviffima , & communior affirmat ; & hanc
men habet jus ad bona extraordinaria , fed tan tenent Leff. I. c. Sylv. v. Furtum , q.5 . Armil.
tum ad ea quæ ordinarie fufficiunt ad vitam fu eod. v.n.10. Az. lib. 12. 6.7. & P. Conc. tom. 4.
ftentandam . Secunda tamen fententia verior af de Furto c. 5. q.4. Ratio , tum quia obligatio
firmat , eamque tenet Spor. de Charit. cap.6. jam contrata ex injufta acceptione non extin
n. 154. confentitque Lugo loc. cit. n. 146. dum guitur ex fuperveniente neceffitate ; tum quia
modo dives per talem ablationem non confti neceffitas furis non tribuit ei dominium rei a
tuatur in æquali neceffitate , & Croix loc. cit.lienæ, fed tantum dat jus utendi , & obligatio
putat practice probabilem . Ratio , quia revera nem fufpendit reftitutionis . His tamen non ob
in extrema neceffitate , cum omnia fiant com ftantibus non puto improbabilem primam fen
munia , pauper jus habet ad accipiendum omne tentiam , quia pauper in tali neceffitate , ut do
id quod eft neceffarium ad fuam vitam fervan cet D. Th.l.fupra cit. furripiens alienum , fuum
dam > ita ut ( ficut docet D. Thom. 2.2 . q. 66.efficit . Obligatio autem reftitutionis eo cafu non
folum fufpenditur , fed etiam vero extinguitur
art. 7. ad 2. ) per talem neceffitatem efficiturfuum
id quod quis accipit . Nec diftinguit S. Doctor confumtione rei , quia dominus teneretur con
inter rem parvi vel magni momenti . Non au fentire confumtioni , adhuc fi res apud ipfum
tem obftat communis doctrina , quam tradunt inveniretur . Hoc tamen limitandum dico , 1. Si
ille fit pauper non tantum re , fed etiam fpe ,
Lugo D. 16. n. 150. Laym. lib. 2. t. 3. c. 6. n. 4.
ut dicimus in Qu. fequenti . 2. Si pauper abfo
Spor. de Charit . c. 6. n. 51. Ronc. eod . c. 2. q.3.
R. 3. Dian. p. 5. traît . 8. R.6. cum communi . lute indigeat re illa peculiari , nec aliter poffit,
& confentit P. Conc. loc. cit. n. 6. nempe quod fibi fubvenire , ut dixi in Qu . præcedenti .
dives non tenetur permagnam fummam erogare Quær. V. An furripiens rem alterius in extre
ad proximum liberandum a morte , maxime fi ma neceffitate , hac ceffante , teneatur illam re
ipfe deberet e fuo ftatu decidere ; eo quod cha ftituere? Hæc quæftio ab illa alia pendet , utrum
ritas non obligat cum tanto incommodo ; Un dives fatisfaciat fuæ obligationi , fi pauperi ex
de ajunt Lugo loc. cit. & Pal. Con. ac Tamb. treme indigenti rem qua ille eget mutuet , aut
ap. Croix lib. 2. n. 201. neminem obligari pro donet fub pacto reftitutionis , fi deveniat ad me
vita alterius expendere ter vel quater mille au liorem fortunam ? Adeſt triplex fententia . Pri
reos , etiamfi non excideret a fuo ftatu : Nifi ma affirmat , & hanc tenent Tol. lib. 5. cap. 14.
( excipiunt Spor. & Croix cum Tamb. ll. cc. ) Nav. in Man. c. 17. n.61 . item Leff. Vafq. Cov.
pauper effet perfona conjun & Adrian. ap. Croix lib. 2. n. 207. & probabilem
tiffima , puta pater ,
vel filius . Nam refpondetur , quod , licet hæc putat Lugo D. 16. num. 167. cafu quo res data
fententia , & ratio fit vera refpectu divitis , di
fit magni momenti . Ratio , quia charitas , ex
verfa tamen currit ratio refpectu pauperis ; Re qua procedit hoc eleemofynæ præceptum , obli
Ae enim difcurrit Lugo n. 143. & dicit , quod gat tantum ad fubveniendum proximo indigen
ficut ab initio ante divifionem bonorum omnia ti ; ergo fufficit , ut aliquo modo ei fubvenia
crant communia , unde quifque poterat ex eis tur , quo ille a fua neceffitate eximatur , quin
accipere quantum erat ei neceffarium ; fed nul res abfolute donetur . Secunda fententia negat ,
lus quidem tenebatur ipfi ex juftitia bona dare .eamque tenent Az. tom . 2. lib. 12. cap.9. q. 1.
Sic etiam in cafu extremæ neceffitatis , cum o Sot. deJuft. 1. 4. q.7. art. 1. ad 4. Sanch. Conf.
mnia tunc fiant communia , poteft utique pau P. 1. cap.5. dub. 5. n. 56. ( cum communi , ut
per accipere bona divitis , fed non tenetur di afferit ) item Suar. Bon. Pal. Bann. &c . apud
ves ex juftitia dare . Quapropter cafu quo pau Salm , tr. 21. c. 7. n. 8. Ratio , tum quia dives
per eft in extrema neceffitate alicujus rei ma ex præcepto naturali tenetur eleemofynam dare
extreme indigenti , obligatio autem dandi elee
gni valoris , jufte poteft eam accipere , quia jus
habet ad illam arripiendam ; non ideo tamen mofynam involvit obligationem donandi ; cum
dives tenetur dare , cum ipfe tantum ex chari vero datur res ad mutuum , non fit donatio ,
tate obligatur , quæ non obftringit cum tanto fed una obligatio mutatur in aliam . Tum quia
incommodo . Quod autem dicit Špor. cod. n. 54. in extrema neceffitate omnia funt communia
fcilicet , quod eo cafu dives etiam impediendo ,unde dives tenetur ex juftitia rem tradere pau
quominus pauper rem accipiat , non peccaret peri , cum ille jufte poffit eam furripere , etiam
contra juftitiam : mihi non videtur probabile ,invito domino , & fuam facere , ut docet S. Tb.
quia pauper habet jus ad rem accipiendam , & 2. 2. quæft. 66. art . 7. Tertia fententia longe
confequenter , ne alter ab ea accipienda impe communior , & verior , quam tenent Pal. tr. 6.
diat . D. 2. p. 4. num.9 . P. Holzm. de Charitate cap.
Quær. IV. An fur confumens rem ablatam in 3. num. 182. Sporer de 7. Præcept. cap. 5. num.
extrema neceffitate , tenetur femper ad reftitu 99. Croix loc. cit. cum Val . qui vocat certam ,
tionem ? Prima fententia negat , quam tenet & Bann. qui primam fententiam putat faluffi
mam , ac Salm, cum Reg. Med. Trull. Villal.
Pal. 1. 1. tract. 7. D. 2. p. 10 , n . 3. cum Con .
Lig. Theol. Tom. I. Regi Dian.
 338 Lib. III. Tra& . V.
Dian. & omnibus aliis AA, citatis pro fecunda
fententia , diftinguit & docet , quod fi pauper
tempore neceffitatis eft abfolute pauper , tunc
dives tenetur omnino gratis ei fuccurrere , quia
tunc abfolute obligatur ad præftandam eleemo
fynam . Secus , fi alter habeat aliunde bona ,
aut fpem moralem five probabilem habendi ;
tunc enim fufficit rem ipfi mutuare , quia tunc
ille non eft abfolute pauper , nec poffet rem al
terius abfolute arripere , & fuam facere . Et
hanc fententiam expreffe tenet D. Tb. Quod
lib. 5. art. 17. ubi fupponens quod pauper non
fit carens bonis propriis , ut in refponf. ad I.
fic inde ad 2. docet : Unufquifque tenetur ad
liberandum proximum a morte fecundum fuam
conditionem ; & hoc quidem convenienter imple
vit qui pecuniam mutuavit : non autem tenetur
condonare in cafu quo ille poterat per mutuum
liberari,
Sic igitur pariter dicendum in quæftione pri
mo loco propofita de furripiente bona aliena in
extrema neceffitate : Nihil tenetur ipfe refti
tuere , fi tempore neceffitatis erat abfolute pau
per , ut dicunt Lugo D. 16. n. 171. & Salm. de
Reft. c. 5. n. 35. contra Laym. lib. 3. traft. 3.
p.1. c. 1. n. 7. ac alios ap. Salm, ib. ) Ratio ,
quia , ut docet D.Thom. loc . cit. qui eft abfo
lute pauper , poteft licite ex rebus alienis fibi
fubvenire , efficit fuum id quod accipit : Re
Ae autem excipiunt Salm. loc . cit. num. 35. fi
res accepta ceffante neceffitate exiftat in pro
pria fpecie , tunc enim dicunt , quod tenetur
eam reftituere ; Ratio , quia , cum illius rei fo
las ufus erat ei neceffarius ad fuam neceffita
tem fublevandam , non poterat illius dominium
fibi abdicare . Pauper autem , qui aliunde bo
na habuit vel fpem habendi , ut fupra diximus ,
bene tenetur reftituere rem acceptam , & con
fumtam in neceffitate , quia quando rem acce
pit , non fuit abfolute pauper .
Quær. VI. An dives non fubveniens pauperi
tempore quo ille erat in extrema neceffitate •
teneatur poftea ad reftitutionem ? Prima fenten
tia affirmat , & hanc tenent Carden, in 1. Crif
D. 26. num. 76. cum Hurt. Laym. lib. 3. tract. 3 .
p. 1. c. 1. n. 7. item Prado & Arag. ap. Salm.
de Reft. n. 33. camque putat probabiliorem P.
Concina tom. 2. de Eleem. cap. 9. queft. 10. Ra
tio , quia pauper in extrema neceffitate habet
verum jus ad bona divitis , & ideo , fi dives
illa non tradat , peccat contra juftitiam , & te
netur reftituere . Alias , fi non peccaret contra
juftitiam , fed tantum contra charitatem , pof
fet ipfe fine injuftitia etiam impedire paupe
rem , ne in tali neceffitate fuum arriperet , nec
teneretur ad reftitutionem damnorum obvenien
tium filiis pauperis , qui ex illa impeditione
mortem fubiret ; quod nemo dicit . Hinc infe
runt , quod fi dives five impedit , five negligit
dare eleemofynam in eo cafu , tenetur , adhuc
fublata neceffitate , refarcire omnia damna pau
peri illata . Secunda vero fententia probabilior ,
quam tenent Leff. lib. 2. cap. 12. num. 25. Lug.
D. 16. ex num. 143. Holzm. ann. de Charit. c. 3.
num. 182. cum communi , ut afferit , & Salm,
loc. cit. num. 34. cum Suar. Con. Bann. Sanch.
Vafq, negat teneri divitem ad refitationem da
De Septimo Præc . Decal .
mnorum , fi negligit dare eleemofynam . Ra
tio , quia talis obligatio eft ex præcepto chari
tatis , quæ ad reftitutionem non obligat . Et
quamvis pauper in extrema neceffitate habeat
jus ad bona divitis apprehendenda , cum illa
eo cafu fiant communia , non acquirit tamen
eorum dominium ; tunc enim non quoad domi
nium , fed tantum quoåd ufum bona aliena com
munia evadunt . Sed dices : Si dives non obli
gatur ad fubveniendum pauperi ex juftitia , quo
modo poterit pauper jufte rem ejus furripere ,
ipfo invito , vel nefciente ? Refpondeo cum Lug.
eodem modo , ut diximus in Qu . III. Ante di
vifionem bonorum omnia erant communia , &
quifque poterat ex eis accipere fibi neceffa
rium , fed nullus tenebatur ipfi ex juftitia da
re . Idem dicendum in cafu extrema neceffita
tis , cum omnia tunc fiant communia , poteft
pauper accipere bona divitis , fed dives non te
netur dare ex juftitia . Cum autem pauper ha
beat jus ad accipiendum , peccat proculdubio
dives contra juftitiam , fi illùm impedit ab ac
cipiendo , & tenetur ad omnia damna filiis a
liifque heredibus neceffariis ex tali impeditio
ne obvenientia . Si vero non impedit , fed tan
tum negligit dare , ad nihil poftea tenetur . Un
de concluditur , quod pauper poteft jufte bona
divitis accipere , fed dives non tenetur ex ju
ftitia dare .
Ultimo hic notandum , quod in fola gravi ne
ceffitate prohibetur furripere rem alienam ex
propof. damn. 36. mox fupra relata . Excipit Vi
va in dict.prop. 36. n. 1o. quando pauper ad le
vandam fuam non levem miferiam , quamvis
non extremam , aliquid leve furriperet , proba
biliter judicando dominum opulentum ex pieta
te non effe invitum , faltem quoad fubftantiam .
Recte tamen advertit hujus epikeja ufum non
debere effe facilem , nec in materia gravi , quia
divites in hoc etiam quoad fubftantiam funt ra
tionabiliter inviti .
3. Nec item furatur , qui accipit in com- 528
» penfationem juftam , fi aliter fibi debitum ac
scipere nequeat , verb. gr. fi famulus juftum
,, ftipendium non poffit aliter obtinere , vel ini
,, que inductus fit ad ferviendum iniquo pre
"" tio . Vide Laymann loc. cit. & Tol. lib. 5 .
" c. 15.
Nota quoad compenfationem I. Quod compen
fatio poteft fieri etiam in alia fpecie , fi noa
poteft fieri in eadem . Croix 1.3. p.1 . n. 967.
Nota II. Quod compenfatio regulariter peti
debet per judicium , fed hoc omittere eft tan
tum veniale peccatum , ex Salm. de Reft. c. 1.
n. 313. in fin. cum Lug. &c. Viva in Prop. 37.
Innoc. XI. n. 1. ac Croix n. 965. Tamb. & aliis.
Imo nullum , fi alias timeantur inimicitiæ , a
miffio expenfarum , & fimilia , ut re & te docet
Laym.
Nota III. Quod , licet ad compenfationem re
quiratur certitudo crediti ex communiffima ap.
Croix n. 962. quamplures tamen , & graves Au
&ores ap. Salm. de Reft. c. 1. n. 320. admittunt
poffe fieri compenfationem cum credito tantum
probabili in tribus cafibus , fcilicet quando com
penfatur fama cum pecunia ; infamia cum in
famia data ; & legatum relictum in teftamento
non
 Cap. I. De Furto .
won folemni . Sed vide quæ de his diximus de
Confcientia lib. 1. n. 35.
522 Nota hic Propof. 37. Innoc. XI. quæ dice
bat : Famuli & famule domeftice poffunt occul
te Heris fuis fubripere ad compenfandam ope
ram fuam , quam majorem judicant falario ,
quem recipiunt . Salm. de IV. Prac. n. 130. cum
aliis , loquentes de bac propof.damn. dicunt f.
quod fi famulus fine neceffitate libere conve
niat cum Domino de ftipendio inferiori , poftea
nihil poterit fibi compenfare ; fecus , fi ex ne
ceffitate , ad levandam nimirum fuam mife
riam , conveniat de falario notabiliter minori
jufto . Ratio , quia Decreta Pontificia non in
telligunt obligare famulum contra juftitiam .
Ita Salm. de Reft. c. 1. n. 317. & Viva in di&.
Prop. 37. 7. 12. cum Leff. Suar. Mol. &c. contra
Croix lib. 3. p. z. n. 975. qui ait nihil penitus
poffe famulum furripere poft pactum , quia jam
ceffit juri fuo ; fed refpondetur , quod famulus ,
cum cogitur ad fic conveniendum a fua pauper
tate , tunc non cedit juri fuo fponte , fed coa
te; & ideo ipfius paupertas nequit excufare
Herum , ut non folvat ei faltem infimum fti
pendium . Quando autem famulus coactus a ne
ceffitate convenit pro parvo pretio , poterit fibr
compenfare ufque ad pretium infimum , ut ait
Viva diet. n. 12. cum Leff. Suar. Mol. & Dic.
& aliis ( ut ait ) communiffime . Hoc tamen cur
rit , nifi Dominus alios famulos pro eodem par
vo pretio jam jufte inveniffet ; Vel nifi ipfe fa
mulus de fe oblatus fuiffet , & Dominus ex pie
tate five indigentia ipfo uteretur . Viva dict.
n. 12. in fin. & Salm. de IV. Præc. n . 136. cum
Mol. Sot. Nav, Vill.
5231 Dicunt II. Salmanticenfes quod fi famulus eex
electione propria augeat operas debitas , nihil
poteft furripere , quia tunc cenfetur operam
fuam condonare ad conciliandam fibi Domini
gratiam ; fecus autem , fi ex voluntate Domini
expreffa , vel tacita , quia tunc fervanda eft re
gula illa , nempe quod quivis operarius dignus
eft mercede fua . Ita Salm. de V. Prec. cap. 4.
n. 136. & de Reft. cap. 1. n. 138. cum Mol. Sot.
Villal. Nav. Dian. Fagund. Baff & ita etiam
Corella cum Filguera , Torefil. Lafira , & Ho
zes fuper diet. prop. 37. Confentitque huic Croix
Lib. 3. p. 2. n. 976.
$24 An autem famulus , fi evidenter fibi conftet
de juftitia fui ftipendii , poffit tunc ex proprio
judicio facere fibi hujufmodi compenfationem
Negant Croix lib. 3. p.z. n. 976. Carden. fup.
Prop Innoc. XI. Diff. 23. c. z. art. 3. n.62. & 63.
Viva in dict. prop. 37. n. r. Et dicunt , quod
famulus , five quicunque alius mercenarius non
debet fibi compenfare , nifi ex judicio commu
niffimo peritorum , aut viri valde docti , & in
re morali verfati ; Ideoque inquiunt ad hoc
non fufficere judicium Confeffarii mediocriter
docti .. Attamen Salm, de IV. Præc. n. 137. di
aunt famulum poffe etiam ex proprio judicio
fibi compenfare fuam operam , fi ipfe certe ju
dicet majus ftipendium mereri . Quod fane vi
detur fatis probabile mihi & aliis doctis recen
tioribus , fi hic famulus , vel quicunque alius
mercenarius fit vir prudens timoratus , & vere
aptus ad recte judicandum , ac certus fit de ju
Dub. I. 339
ftitia compenfationis , remoto omni hallucina
tionis periculo . Sed hæc rariffime evenient .
Nec obftat fupradicta propof. 37. damnata , quæ
merito profcripta fuit , quia nimis generaliter
loquebatur .
Quæritur hic obiter , utrum Chriftiani poffint 525
licite fubripere res Turcarum ? Refp. fi Chri
ftiani fint in locis Turcarum captivi , certum
eft poffe eos furripere a Dominis quantum fuf
ficit , ut redimantur , & ad Patriam redeant in
compenfationem injuftæ fervitutis , & damno
rum , quæ ratione fervitutis patiuntur . Ita ha
betur ex Decreto Congr. SS. Off. die 23. Aug.
1630. ap. Peyrin. de Priv. Minim. t. 3. c. 4. n.
29. ubi fic fuit declaratum . Qui captivi inju
fe detinentur ab infidelibus , poffunt a dominis
particularibus accipere fine injuftitia , quantum
fufficit ad congruam compenfationem , etiam pro
fufficientia redemtionis ab illis , vel ab aliis qui
funt partes Reip. fiveJudae , five Turce . Du
bium fit , an quiliber Chriftianus poffit furri
pere bona Turcarum ? Negant Azer. tom. 1. 1. 8.
C. 24. 9. 12. & Fill. tr. 22. c. 5. n. 123. Sed af
firmant probabiliter Mol. tom. 1. tract. 2. D. 37.
lit. D. cum Cajet. z. z. q.66. art. 8. item Vito
rel. Naldus , Duvall, Rebell . Velafq. Covarr. &
alii apud Dian. p. 5. tr. 13. R. 98. qui proba
bile putat . Ratio , quia fic recte præfumi poteft
ei concedi a Principibus Chriftianis , qui jus
habent fpoliandi Turcas omnibus bonis , ac lo
cis ab ipfis ufurpatis . Confentit etiam Felix
Pot. de 7. Præc. n. 2953. modo ( recte limitat )
non adeffet inter Turcas tempus treguæ , vel
Salviconductus vel nifi aliquis Turca degat in
locis Chriftianorum , five liber , five fervus ,
maxime fi adfit ut publicus negotiator fub fide
Regia .
DUBIUM II.
Que fit quantitas notabilis ad mortale
peccatum ?
526 Que fit quantitas gravis refpectu ad di
verfa genera perfonarum , vel ad diverfas
circumftantias ? 527. Id clarius elucida
tur. $28. Conclufio & probabilior fen
tentia .
529 Quid de furto rerum expofitarum , nempe
fructuum , & lignorum ?
$ 30 Que quantitas fit gravis infurtis minutis?
531 Quid fi fit animus reftituendi brevi tempo
re, vel partem complentem materiam gra
vem ?
532 An fit mortale furari parum Reliquie fa
crie ?
29 ARIÆ ea de re' funt fententiæ . Nav. $26
I
"" VAR nimis fcrupulofe ftatuit medium Rega
em; alii nimis laxe 10. aureos ; moderatius
s
""" Tol. Med. Leff. &c. duos Regale , etfi mi
,, nus fufficiat , & notabiliter noceat .
» Refp. Ea non mathematice , fed moraliter
, metienda eft , tantum ex valore rei ab
,, latæ , fed etiam ex circunantiis perfonæ ,
Jamnum
cui aufertur : fi nimirum ei grave a
inferatur , aut faltem charitas Chriftiana gra
Y 2 22 V-1
 340 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
"" viter lædatur , quomodo refpe&u valde divi zius five Paceus juxta Laym, valet quatuor vef
tis , imo etiam Regis , unus , vel alter au quinque affes , five grana noftratia . Regalis
2 reus notabile quid videtur : refpectu vero me juxta Tamb. valet tarenum unum , ac quinque
,, diocriter divitum , quatuor circiter Regales , grana monetæ ficulæ ; & ad eundem valorem in
,, five medius imperialis : refpectu mechanico circa reducitur Julius , Argenteus , five Caro
2 rum duo ; refpe&u pauperis , unus . Ita nunc lenus nofter . Florenus juxta Leffum , & Anacl,
12 plerique cum Bon. valet quatuor Regales ; juxta Lugonem valet
quinque ; juxta vero Fill. fex Regales . Impe
Unde refolves . rialis juxta Buf. valet octo Regales . Aureus
juxta Tamb. & Fel. Poteftà valet 12. vel 13. Ju
" 1. Grave peccatum eft auferre rem parvam lios ; Et ad idem reducitur in circa Scutus ,
» domino valde proficuam v. gr. , fartori acum , five Ducatus nofter .
» quam unicam habet , nec habere aliam po Communiter DD. dicunt in furto illam effe
» teft , qua fe alat . Leff. lib. 2. c. 12. d. 8. gravem materiam quæ alicui juxta fuam con
2. Grave item eft ( etfi non in fpecie fur ditionem in die fufficeret pro fui fuæque fami
2 ti ) fi fur fciat ex jactura rei parvæ domi liæ fuftentatione ; in qua , ut bene advertit Croix
" no fecuturam valde magnam moleftiam , v. g. num.985 . cum Spor. Gom. & aliis , non folum
», quia valde ad eam afficiebatur , nec fimilis computatur victus , fed etiam veftitus , & ha
» recuperari poteft nifi tamen res fit nullius bitatio . Sed regula hæc , cum fit valde obfcu
» prorfus momenti . V. Bon. d. 2. q.8. p. 1 . ra & confufa , nec univerfe poffit pro omnibus
527 Quoad hoc punctum tam ad praxim fcitu ne valere , idcirco afferemus DD. qui pro diverfis
ceffarium , nempe quænam fit materia gravis perfonarum generibus gravem materiam affi
in furto , operæ pretium eft plura hic elucida gnant . Et I. Refpe &u pauperum mendicantium
re. Quidquid aliqui dicant , commune eft apud affignant pro gravi materia paucos nummos Ha
DD. & non videtur poffe negari , quod ad de bert , Elbel , Spor. & Holzm . Alii vero commu
terminandam hujus materiæ gravitatem , non nius affignant unum Regalem , & aliquando et
poffit abfolute pro omnibus eadem quantitas af iam dimidium ( fed in cafu raro , ut dicunt
fignari , fed ipfa dimetienda fit refpective ad Salm. ) Ita Buf. Leff. Bon. Viva , Anacl. Efcob.
circumftantias perfonæ , rei , loci , & temporis ; Renzi , Mazzott. Wigandt cum Bann. & Ser
cum enim furti gravitas confiftat in quantitate ra ; item Nav. Reg. ac Diana apud Lugo . II.
damni quod proximo infertur , facile nocumen Refpectu pauperum laborantium , generaliter lo
tum quod refpe&u unius leve erit , refpe&u al quendo , dicunt Laym. & Lugo eam effe gra
terius erit grave . Ideo enim S. Th. Opufc. de vem materiam , quæ pertingit ad valorem vi
Erud. Princ. lib. 7. cap . 8. dixit : In amiffione Aus diurni , five ad mercedem mediocrem , quæ
unius galline plus pauper gravatur , quam u datur Foffori pro uno die . Alii tamen diftin
nus multum dives gravaretur in mille marcis . &ius loquuntur ; Ronc. & Habert affignant pro
Ideo etiam ait Laym. lib. 3. tract. 3. p . 1. c. I. materia gravi unum Julium . Alii vero commu
cum Nav. Buf. & communi , quod auferre acum nius dicunt effe duos Regales , tam pro Foffo
fartori poterit aliquando effe grave furtum , fi ribus , quam pro Artificibus , five Mechanicis ;
ille ea carens nequiret fibi de vietu providere . ita Laym. Leff. cum Medin. Bonac. Viva , Wi
Ceterum ad juftam dimenfionem faciendam hu gandt , Conc. Renzi , Efcob. Mazzott. Tambur.
jus gravitatis , recte dicunt Salm. de Reft. c. 5. Buf. Holzm. Serra apud Salm. & Nav. Reg. ac
n. 12. magnopere conferre judicia Sapientum Diana apud Lug. Verumtamen pro Artificibus
quorum major au& toritas in hoc punto mihi Sotus , & P. Nav. ap. Leff. requirunt pro mate
videtur majorem conftituere probabilitatem . ria gravi plus quam duos Regales , & idem di
Quapropter diverfas Do& torum fententias fedu cunt Elbel , & Poteftà ; Filliucius requirit tres
lo hic congerere curavi ; & ne pluries citatio Julios , Lugo autem quatuor Argenteos . Hinc
nes eorum repetam , omnes AA. quos obferva probabiliter dico , pro Fofforibus fufficere duos
vi hic fimul refero . Hi funt videlicet Leſſ. de Regales , pro Artificibus autem requiri ad ma
Juft. lib. 2. cap. 12. ex num. 31. Lugo eod. tit. teriam gravem faltem duos Regales cum dimi
D. 16. n. 27. & 28. Laym. lib. 3. tract. 3. p. 1. dio , fi fimilem aut majorem mercedem ipfi quo
cap. 1. num. 3. Bon. de Reft. D. 2. quæft. 8. p. 1 . tidie lucrentur . Re& te tamen advertit Habert j
num. 7. Fill. tra& t . 31 cap. 16. num. 239. Salm. quod fi quis operarius vix fuftentaret lucrando
de Reft. cap. 5. ex num. 15. Habert tom. 4. p. 2. feptem vel o& to Affes fingulis diebus , pro hoc
cap. 8. §. 5. P. Concina t. 4. cap. 3. Sporer de 7. talis fumma erit fiquidem gravis . III. Refpe
Prec. cap. 5. ex num . 31. Holzm . eod. tit. c. 1. Eu commaniter five mediocriter divitum , qui
n. 732. Ronc. eod. tit. c. un. q. 4. Anacl. tr. 9. vivunt propriis reditibus ; Conc. & Ronc. affi
D. 5. q. 1. n. 8. Elbel Conf. 1o. n . 288. Wigandt gnant pro materia gravi tres Julios ; Laym. 12.
tract . 9. Ex. 3. q. 2. Croix lib. 3. p. 1. num . 987. Vel is . Pazios , ideft fex Regales in circa ;
Mazzot. t. 2. pag. 397. Tamb. Dec. lib. 8. tr. 2. Communius vero Bufemb. Leff. Bonac: Gordon.
cap. 2. n. 2. Viva de Réf. q.7 . art. 5. n. 5. Tol. Habert , Viva , Anacl. cum P. Navarr. Elbel ,
1. 5. c. 16. n. 3. Fel . Poteftà de 7. Præc. cap: 3. Tamb. Holzm. Poteft . Vig. cum Bann. item Ser
1.2618. Et quoniam Au&tores ifti , in affignan ra , Reg. Dian. cum Salm. dicunt pro his mates
da materia gravi , diverfis pecuniæ nominibus riam gravem effe quatuor Regales , five Julios .
utuntur ; ideo hie opus eft referre plures pecu Imo Efcob. Mazzott: Renzi , & Tamb. extens
niæ fpecies quas ipfi nominant , & earum æfti dunt ufque ad quinque Regales . Hoc tamen re
onem , fecundum iidem DD. explicant : Pa Ae advertit l'iva , non intelligendum de illis ,
qui,
 Cap. I. De Furto . Dub. I.
qui , licet vivant propriis redditibus , tamen ſtri
Ae vivunt ; pro his enim certe puto tres Re peccent , & teneantur ad reſtitutionem ? Certum
gales gravem materiam ; imo etiam minus pro
eis qui nimis mifere fe & familiam fuftentant .
E converfo pro perfona abfolute opulenta Spo
rer requirit unum Florenum ; Lugo vero 6. veľ ter docent Molina t. 1. tr. 2. D. 58. Soto I. 4.
7. Argenteos . Quoad Mercatores autem tenuis
fortunæ puto effe materiam gravem duos Re
gales cum dimidio . Pro aliis autem mediocris
fortunæ puto cum Elb. , Viva , Anacl. & Croix
effe quatuor Regales . Pro Mercatore vero val ib. & Sanch. n . 5. ex Soto , & Ledesma . Item
de divite Croix n. 987. requirit unum Imperia
lem five oto Regales ; Tamb. Renzi , & Pote
fà requirunt unum Aureum ; Laym . autem , El prohibitionem ligna cædunt , non peccant fal
bel , Holzman. & Angel. Sylueft . Rodriqu. A.
rag. Cordub. ap. Salm, requirunt tres Florenos .
IV. Refpe&u Magnatum ditiffimorum , Sylvest.
Ang. Arag. Cordub. Rodr. ap. Salm. requirunt
pro materia gravi plus quam duos Aureos ; i
va autem , Elbel cum Sporer , & Croix requirunt
faltem duos Aureos . Communius vero fufficere
ad materiam gravem unum Aureum dicunt Bon.
Gordon. Mazzot. Fill. Anacl. Tamb. Lugo cum
Nav. Reg. & Diana , Leff. cum Sot. & P. Nav.
Ronc. Holzm. Et hoc procedere , etiam refpe&u
Regum dicunt Filliuc. Ronc. Holzm. & Lugo ;
quia licet refpe& tu ipforum unus Aureus videa
tur levis materia , revera tamen ut ajunt )
gravis eft , fpe& tatis Regum oneribus & mune
ribus . Salm. dicunt faltem fufficere pro Regi
bus unum Aureum cum dimidio . Alii vero
probabiliter dicunt requiri faltem duos aureos
ut Croix , Bon. Bufem. Sporer. Mazzot. Elbel ,
Tamb. Viva , & Serra ap. Salm. Imo Patestà
pro Regibus requirit plus quam duos Aureos ,
& plurimi alii extendunt ufque ad tres Aureos ,
ut Wigandt cum Bann. & Serra , ac Layman.
cum P. Nav. Ang. Sylveft. Sot. Arag. Rodr.
Corduba , & communi , ut afferit Laym . V. Re
fpectu tandem alicujus Communitatis , cenfent
Sanch. & Cardenas ap. Croix l . 3. p . 1. n.1012.
unum Aureum femper effe materiam gravem .
Sed Croix probabiliter dicit , quod fi Commu
nitas effet vaide opulenta , poffet materia gra
vis ulterius extendi , modo duos Ducatos non
excedat .
Ex his omnibus concludo quid probabilius mi
528
hi videtur . Et quidem 1. Refpe& tu Mendican .
tium puto effe materiam gravem unum Julium ,
feu Carolenum , & minus , fi aliquis pauper mi
nus quotidie eleemofynis lucretur . 2. Refpectu
Fufforum , & fimilium operantium , communiter
loquendo , duos Julios ; Pro Artificibus vero
duos Julios cum dimidio . 3. Refpectu commu
niter , five mediocriter Divitum quatuor Julios,
& minus pro iis qui ex propriis mifere vivunt ;
verum pro abfolute Divitibus quinque vel fex
Julios : Et idem cenfeo pro Mercatoribus val
de opulentis . 4. Refpe&tu Magnatum ditiffimo
rum unum Aureum . Et idem puto pro Com
munitate valde opulenta ; faltem pro hac dico
fufficere ad gravem materiam Aureum cum di
midio . Refpe& u autem Regum duos Aureos .
,, 3. Plus requiritur ad notabilem quantita
,, tem in rebus , quæ ultro proveniunt , & funt
"" valde expofitæ v. gr. fructus ad viam pu
"" blicam , Vide Leff. 1. c.
Lig. Theol. Tom. I.
341
Quær. I. An cædentes ligna in fylva vetita
eft licitum effe cuilibet Communitati prohibe
re fub aliqua poena , etiam incolis fuis , ob bo
num publicum , ne illa diffipentur , ut communi
de Juft.q.6. art. 4. Lug. de Juft. D.6. n.85 . G
Sanch. Conf.1.1.c.s , dub. 1. 2. 4. cum aliis . Hoc
tamen intelligendum dicunt , modo aliunde pof
fint oppidani commode ligna afportare , ut Mol.
communiter DD. docent , quod fi nemus eft
totius Communitatis , incolæ illius qui contra
tem graviter ( imo nec venialiter, juxta San
cb. num. 22. cum Soto Salon. Angles , Cordu
ba , &c. ) , & nihil tenentur reftituere , nifi ma
gnam faciant ftragem , fed tantum tenentur ad
poenam poft fententiam ; talis enim prohibitio
cenfetur pure poenalis juxta di& ta lib. 1. n.145.
( Ita Molina loc. cit. Soto v. Dubium autem ,
Lug. n. 85. Laym . de Juft. cap. 5. n. 18, Buf.
infra nu. 614. v. 2. In loco, & Sanch. nu . 19.
Cum Arag. Bann. Mann. Galac. & aliis pluri
bus . Ad hoc autem ut ftrages dicatur magna ,
dicunt Soto loc. cit. & Sanch. numer. 25. cum
Salon. Lop. & Mann. quod non eft attendenda
gravitas materiæ in fe , fed refpe&tu ad damnum
quod Communitati infertur : unde dicit Sanch. ,
cum Henriqu. non peccare fcindentem unicam
farcinam fingulis diebus pro ufu proprio , nec
, duas fingulis hebdomadis ad vendendum ; quod
enim dives ( ait Sanch. num. 23. cum Salon.
& Mercado , & approbat Lugo num. 89. ) acci
pit ad ufum proprium , pauper accipit ad ven
dendum , ut inde vivat . Idem dicendum ajunt
Sot. l. c. Mol. Concl. 4. & Sanch. nu . 20. cum
Led. Salon. Lop. & aliis , fi adfint duo oppida
propinqua , & oppidani foleant ligna cædere ex
Sylva alterius . Quod etiam expreffe approbat
Bon. de Reft. D. 1. qu. 3. P. 7. num. 26. cum
Valent. Rebell. Sayr. Fill. Turrian. & Arag.
( contra La- Croix nu . 254. qui perperam citat
pro fe Bonacinam ) Adduntque Lugo n. 91. G
Dicaft. Burgh. & Illfung. apud Croix loc. cit.
nec teneri ad reftitutionem , nec peccare gra
viter , fed tantum teneri ad pœnam qui fcindit
ligna a nemore propinquo Communitatis , et
iamfi nulla fit inter illa oppida communicatio ,
quia tales Communitates videntur effe contentæ
poenis quæ a cædentibus exigunt : quod fic præ
fumendum ait Bonac. n. 27. cum Vafq. Molin.
Fill. Reg. Turrian. & aliis , fi Communitas læ
fa taceat , nec curet reftitutionem . Quid ve
ro , fi nemus fit alicujus privati , vel alterius
Communitatis non propinqua ? Sentit Sanch. n.
35. cum Nav. Salon. Bann. Henriqu. & aliis
fatis effe probabile , quod cædentes non tenean
tur nifi ad poenam . Quia ( ut ait ) Refpubli
ca transferens fylvam in Communitatem , aut
perfonam , non majus dedit jus quam ipfa Re
fpublica habebat ; at quando fylva erat Reipub.
cædentes tantum tenebantur ad pœnam ; ergo
fic etiam , fi fylva translata eft . Sed huic re
&tius contradicunt Mol. dicta Difp. 58. Soto art.
4. v. Dubium , Bonac. cum AA. citatis dito n.
27. & alii plures apud Sanch. ibidem . Ratio ,
Y 3 quia
 342 Lib. III. Tract. V. De
quia Dominus habet jus ftri& tum ad fylvam il
lam , ita ut poffit libere eam vendere , aut lo
care arborum fciffionem . Hinc bene dicunt
Croix n. 253. cum Illfung , & Lugo n. 88. cum
aliis , quod fi Communitas fylvam vendat , aut
locet alicui privato , fcindentes tenentur ad re
ftitutionem cujufcunque damni , etiamfi fint il
lius Communitatis partes ; quia tunc Commu
nitas , ac proinde finguli cives illius , ex quo
rum mandato five confenfu Adminiftratores ven
dunt , aut locant , totum jus fuum in illum tras
ferunt . Quod autem di&um eft de fylvis quoad
fciffionem arborum , dicitur etiam de agris quo
ad pafcenda animalia , ut dicit Lugo n. 93.
Sanch. n. 5. cum aliis .
Quær. 2. An liceat in vinea aliena comedere
uvas ? Affirmat Covarr. Valer. Ripa , &c. apud
Lugo D. 16. n. 33. modo quis uvas foras non
afportet ; adducuntque illud Deuter. 23. v. 23.
ubi dicitur : Ingreſſus vineam proximi tui come
de uvas , quantum tibi placuerit : foras autem
ne efferas tecum . Si intraveris in fegetem Ami.
ai tui , franges fpicas , & manu conteres , fal
ce autem non metes . Et idem quod dicitur de
uvis , & fpicis , ait Abulenfis apud Cornel. a
Lap. intellige de pomis , ac aliis fructibus . Id
que Jofephus Hebræus , & plerique alii apud
Calmet inloc. cit. dicunt intelligi non folum de
incolis , fed etiam de omnibus viatoribus , qui
bus hoc permitti ajunt ad refocillandas vires .
Sed P. Holzm, de 7. Præc. n. 758. ( cui adhæ
ret Lugo loc. cit. ) fentit ex Lyrano in di& t . loc.
Deut. illud conceffum fuiffe tantum Hebræis ex
fpeciali Dei permiffione , vel folis vinitoribus ,
qui in vinea laborant . Et huic ultimæ inter
pretationi favent verfio Chaldæa , & Arabica
apud Calmet , ac etiam Hebræa , quæ verba il
la , foras tamen ne efferas tecum , legit : & non
ponas in vas tuum , ideft in chalatum tuum ,
ut Calmet explicat . Ceterum probabiliter ait
Lugo de jure naturæ licere comedere unum vel
alterum uvarum racemum ( ideft unam , vel al
teram uvam ) ; Parique modo concedit come
dere ex pomario alieno unum vel alterum po
mum : Id enim prohibere videtur duriffimum >
& contra humanitatem . Et huic fecundæ fen
tentiæ videtur accedere Hugo Cardinalis , qui
præfatum textum fic explicat : Hoc non ferva
tur bodie ad literam , fed in contrarium difpen
fatum eft propter malitiam bominum . His ta
men non obftantibus fatis probabilis videtur pri
ma fententia : Nam quod permiffio illa fuerit
-pro folis Hebræis , nullo valido videtur niti
x fundamento . Quod autem fuerit pro folis vi
nitoribus , huic obftat 1. Au&oritas aliorum ut
fupra , & maxime Jofephi Hebræi , quæ in hac
materia multum valet , cum ipfe præ aliis me
lius noffet Hebræorum mores . Obftant 2. ver
ba textus , ingreffus vineam proximi tui , quæ
magis proprie intelliguntur de viatoribus , quam
de in vinea laborantibus . Obftat 3. fa& tum A
poftolorum Luce 6. v. 1. qui juxta hanc legem ,
cum tranfirent per fata , vellebant Spicas , &
manducabant confringentes manibus . Ipfi autem
objurgati fuerunt a Pharifæis , non quia hoc
illicite facerent , fed quia facerent in die Sabba
ti ; At Chriftus Dominus eos omnino excufavit .
Septimo Præcepto Decal.
4. Plus item , fi quis a diverfis , vel ab uno 53☛
interpolatum parva , & plura furetur . Vide Leff.
loc. cit. n. 46.
Docent Leff. Trull. Villal. apud Salm. di&.
c. 5. n. 19. in furtis minutis requiri ad mate
riam gravem duplo majus ; nempe fi materia
gravis fit per fe v. gr. quatuor Julii , per furta
minuta ad materiam gravem requiruntur octo
Julii . Eandem quantitatem requirit P. Holzm.
de 7. Præc. n. 745. fi hæc furtula fiant diverfis :
atque fi fiant per notabilia intervalla , requirit
triplum . Mihi tamen æquius videtur , ut dicunt
alii ap. Elbel de 7. Præc. Conf. 11. n. 325. quod
fi furtula fiant eidem per intervalla , aut diver.
fis eodem tempore , requiritur & fufficit ad ma
teriam gravem fimplum cum dimidio , v. gr.
fex Julii . Si vero utrumque concurrat , nempe
fi fiant a diverfis , & difcontinuatim , cenfeo re
quiri duplo majus , fcil. o& to . Hoc tamen in
telligitur cum Leff. & Lugo D. 16. n. 51. modo
furta non fiant per partes ex induftria , & mo
do inter furta non interponatur magnum inter
vallum . Addunt Laym. Bon. Lug. &c.ibid. fur
ta minuta non coalefcere , fi fiant a pluribus ,
& magno intervallo intercedente , videlicet an
no . Immo Sanch. Dec. lib. 7. c. 21 , n. 10. Ronc.
Viva prop. 29. Alex. VII. n. 17. cum Trull. &c.
( contra Rebell. & Croix lib. 3. p . 1. n. 1011.)
excufant a reftitutione fub gravi , etfi furtula
accipiantur ab uno anno interje& to . Rejiciunt
autem Viva Ronc . c. un. queſt. 5. opinionem
Fill., Dian. Salaz. Vidal. Tol. &c. ap. Salm. }
loc. cit. qui excufant , fi adfit intervallum_15.
dierum , vel menfis , ut admittit Nav. ap. Şan
chez. Nifi excipit Viva , materia fit valde mo
dica . Hinc magis mihi arridet quod fentit
Ronc. ibid. fcilicet faltem requiri interpolatio
nem duorum menfium , dum agatur de materia ,
quæ , licet non fit gravis , tamen proxima eft
materiæ gravi .
Non eft mortale per fe loquendo furripere $ 31
quamcumque fummam cum animo reftituendi
ftatim , v. gr. intra quadrantem , Croix lib. 3.
p. I. n. 1002. cum Leff. Lug. Vafq. &c. Idem
eft , fi intra illud breve tempus quis vult refti
tuere tantum illam ultimam partem complen
tem materiam gravem , aut fi ad breve tem
pus reftitutionem differat . Croix ib. cum Vafq.
Sanch. Rebel. Reg. Sayr. & aliis plurimis .
Quæritur hic , an fit mortale furari parum Re- 532
liquiæ facræ ? Nulli dubium quod in Districtu
Romano eft mortale , cum Clemens VIII . &
Paulus V. excommunicationem indixerint con
tra eos , qui invitis Rectoribus Ecclefiarum fu
rantur Reliquias etiam minimas . Secus proba
biliter ait Croix lib. 3. p. 1. n. 1603. cum Sanch.
Caftrop. Dian. & Baldell. fi quis furetur extra
Diftri&tum aliquid minimum , ipfam Reliquiam
non deformans , neque minuens illius æftima
tionem ; nifi fit aliqua Reliquia infignis , aut
rara , ut puta San& tæ Crucis , Capillorum B.
Maria V. &c,
DU.
 Cap. I. De Furto .
DUBIUM III.
Quando graviter peccet , qui multa minuta
furta committit ?
533 Quid fi furatur , non babeat animum dite
fcendi? Quid fi habeat ? 534. An furtula
fatta a diverfis coalefcant ? Et an tunc
reftitutio poffit fieri pauperibus ?
535 Quid fi plures furentur parva , altero al
terum nefciente ?
536 Quid fi mutuo fciant , & eodem temporefu
rentur?
537 Quid fi unuſquiſque moveatur exemplo al
terius?
538 An fit mortale furari quid leve poft com
pletam materiam gravem?
333
"" RESP . Hic quoque, quantitasproxim
læfionis,
o , vel
& te videtur dicendum fub gravi reſtitutionem fa
» quam fur intendit , eft menfura quantitatis
,, peccati . Vide Lef. loc. cit. Sanch. 1. 7. c. 21 ,
Unde refolues .
533 "" 1. Si quis ex occafione tantum furatur ,
», five , uní , five pluribus , modicum , non in
,, tendens notabile aliquid acquirere , nec pro
.‫ د‬ximo graviter nocere fingulis furtis , non
» peccat graviter , neque ea fimul fumta unum
,, mortale conftituunt ; poftquam tamen ad
» quantitatem notabilem pervenit , eam deti
,, nendo , mortaliter peccare poteft . Leff. d. 7.
" Sanch. lib. 7. c. 21. Bonac. q.8. p. 2. * ( Etfi
,, nunquam adverterit ad culpam gravem , ut
"" Tamb. Croix , Carden. &c. communiter . Vid.
», dicenda n. 553 . ) * . Verum & hoc mortale
?? evitabit , fi vel tunc reftituere non poffit , vel
», animum habeat paulo poft reftituendi ea fal
1 tem , quæ tunc accipit . Gran. Dic. p. 3. t. 6,
» R. 25.
2. Si autem per plura parva furta uni , vel
», pluribus facta habeat intentionem paulatim
ditefcendi , vel inferendi grave damnum , pec
,, cat graviter ea intentione ; ac , licet execu
>> tio fingulorum fit tantum venialis ex fe , ut
tamen fubftat tali intentioni , eft continuata
, executio peccati mortalis , Leffius , lib. 2. c.
" 12. d. 7. Sanch. loc. cit. quia nocent graviter
,, Reip. & praxis illa valde perniciofa eft fo
"" cietati humanæ , v. gr. fi fartor particulas
,, panni a diverfis furripiat ; fi mercatores utan
22 tur brevioribus ulnis , & c. ( Nota autem
"" bic Prep. 38. damn, ab Innoc. XI. Non tene
29 tur quis fub poena peccati mortalis reftitue
29 re , quod ablatum eft per pauca furta , quan
,, tumcunque fit magna fumma totalis ) # โต
,, terim hi excufantur fubinde a gravi pecca
,, to . 1. Ex eo , quod di&um eft cafu primo .
93 2. Si id faciant , ut fe fervent indemnes ,
22 vel quia alias non lucrarentur , vel pretium
augere deberent , & tunc non invenirent em
,, tores , Rofella . V. Emtio . 3. Si alios non
29 habeant , unde fe , vel fuos alant ,
534 Hic quæritur . I. An furtula facta diverûs
perfonis coalefcant , & gravem obligationem pa
Dub. III. 343
riant reftitutionis ? Negant Ang. Med. P. Na
varr. apud Sanch. Dec. lib. 8. cap. 1-2, n. 10. &
probabile putat Croix lib. 3. p. 1. n. 1013. cum
Efp. Nifi fur magnam quantitatem auferre in
tendiffet ; vel nifi Domini læfi unam Commu
nitatem conftituerent . Sed merito dicit Lugo
de Juft. D. 16. n. 48. hanc opinionem ab omni
bus rejici , cum contraria fit communis , & te
nenda cum ipfo Lugo , & Sanch. loc. cit. n. 16.
Salm. de Reft . c. 5. n. 19. Croix ibid. & aliis .
Et verius videtur cum Salm. loc. cit. & Milan
te in di& t. prop. 38. oppofitum expreffe damna
tum , cum præfata propofitio generice loqueba
tur . Ratio patebit ex quæftione fequenti , quam
apud nullum Auctorem difcuffam inveni .
Quær. H. Si furtula , quæ fimul ad magnam
quantitatem perveniunt , fint facta diverfis Do
minis certis , an fur teneatur fub culpa gravi
eis reftitutionem facere : vel an fatisfaciat , de
bita illa pauperibus diftribuendo ? Ex una par
ciendam effe Dominis , nifi excufet periculum
famæ amittendæ , vel graviffimum damnum aut
incommodum . Ratio , quia licet Domini non
fint graviter læfi , fur tamen certe non poteft
fibi retinere magnam quantitatem ablatam ; nam
Cut dicunt Sanch. Dec. lib. 7. cap. 12. n. 15. &
aliqui alii apud Lugo D. 16. n. 46. etfi in alio
propofito ) præceptum non furandi non fo
lum prohibet , ne quis alios graviter læ
dat , fed etiam ne ditefcat notabiliter ex ære
alieno . Quapropter , cum fur certe ad reftitu.
tionem teneatur , non videtur fatisfacere , fi re
ftituat pauperibus , quia his reftitutio facienda
eft tantum , quando creditores funt incerti , non
vero quando funt certi : Propterea quod , re
ftituendo pauperibus , cum reftitutio fine magno
incommodo poffit fieri ipfis Dominis , non vi
detur fur reftituere ablatum perfonis debitis ,
fed alienis , ad quas nullum jus fpe& tat , & ideo
non videtur fuam obligationem implere . Sed
probabilius mihi & aliis doctis junioribus dicen
dum videtur , quod hujufmodi fur non peccet
graviter , fi non reftituat Dominis certis , cum
commode poffit ; & fatisfaciat fuæ gravi obli
gationi , fi debita pauperibus diftribuat . Ratio ,
quia , ut docet Lugo 1.c. n. 5. & confentit Sanch.
1. c. cum Vafq. Val. P.Led. & Reb, præceptum non
furandi , non tam intendit vitare emolumentum
proprium , quam damnum proximi . Si ergo fin
guli Domini non fuerint graviter læfi , fur non
tenetur fub gravi obligatione eis reftitutionem
facere . Attamen , cum ipfe notabiliter ditefcen
do ex bonis alienis , grave intulerit damnum
Reipublicæ , ideo Reip. damnum reftituere de
bet . Eo igitur cafu fub gravi tenebitur Reip.
reftitutionem facere , Dominis vero tantum fub
levi . Unde videtur , quod fufficienter fur fatis
faciet fuæ gravi obligationi ex præfumto con
fenfu Reip. fi reftituat pauperibus , aut locis
piis , qui funt egentiores Reip. partes . Sed di
ces: Nunquam præfumitur Refp. velle quod fur
reftituat pauperibus cum culpa veniali , a qua
ipfe nullo modo excufari poteft , dum fine fuo
gravi incommodo debitum Dominis reftituere
poffet . Refpondeo : Cum in hoc non cenfeatur
graviter invita Refp. ad quam ( ut diximus )
Y prin
 344 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
546 De Reftitutione facienda ab uxore > & fr
principalius tunc pertinet jus rei ablatæ , fi re
ftituatur pauperibus ; ideo probabiliter videtur
dici poffe , quod fur femper excufabitur a mor
¡ tali , fi pauperibus reftituat ; & etiam a venia
li , fi aliqua rationabilis caufa adfit .
535 "" Si plures fimul , vel fucceffive plura furta
,, parva alicui faciant , quæ fimul fumta gra
"" viter illi noceant ; tunc , fi alter de altero
,, non fciat , nullus peccat graviter v. g. fi
aviatores ex vinea unam › alteramve uvam
,, rapiant , & comedant , etfi hoc licere dicant
‫ در‬Covarr. Val. & Ripa ; * (Vide di& ta n. 526.)*
"" Contra Dian. p. 3. t . 6. R. 30. Si autem fin
,, guli confpirent , finguli graviter peccant . Si
,, denique de fe mutuo fciant , nullus tamen
" alteri fit caufa furti , probabilius eft non effe
>> mortale > ut docent Leff. Tan. &c . contra
‫ در‬Suar. Vafq. V. Bon. I. c.
536 Probabiliffima eft hæc fententia Buf. fcilicet
fi plures modica furantur , neminem peccare
graviter , etfi mutuo fciant grave damnum Do
mino fieri , nifi ex communi confilio faciant
Ita etiam tenent Habert t. 4. c. 7. §. 5. q. 6.
Lugo D. 16. n.55 . Salm. de Reft. c. 5. n . 28. cum
Leff. Sanch. &c. Et hoc , etiamfi finguli eodem
tempore furentur , ut cum Buf. cenfet Leff.c.12.
n. 52. de Juftit . cum Soto , & Sanch. Dec. 1. 7.
6. 21. n. 24. ( contra Lugo ) . Ratio , quia tunc
nemo eft caufa damni , quod per accidens ab
aliis domino evenit .
$37 Si autem plures plura parva furentur , itayt
unufquifque moveatur exemplo alterius , quam
vis fine communi confilio , Laym . Ovied. Steph.
&c. ap. Croix l . 3. p . 1. n . 1009. dicunt omnes
peccare contra juftitiam . Sed probabilius Lef
fus , Lugo , Salm . & Tamb. ib. tenent peccare
tantum contra charitatem ( & graviter , fi ma
teria eft gravis ) ratione fcandali " non vero
contra juftitiam ; quia exemplum non eft cau
fa pofitive influens in damnum alienum , ut di
ximus 1. 2. num. 45. communiter cum Sanch.
Salm. Mol. &c.
538 Si quis poft completam materiam gravem fu
ratur adhuc aliquid aliud leve , Lug. D. 16.
n. 43. & Croix l. c. n. 1007. cum Spor. Dic.
c. tenent effe peccatum mortale , toties quo
ties aliquid leve furripitur . Sed Leffius cap. 12.
num. 44. & Salm. de Reft. cap. 5. n. 23. cum
Tapia, & Diana hujufmodi furtum leve dicunt
non conftituere peccatum mortale , nifi pertin
gat ad aliam novam quantitatem gravem ; &
hoc Bon. de Reft . D. 2. qu . 8. p. 2. num. 5. me
rito putat valde probabile .
DUBIUM IV.
Quid fentiendum de furtis domefticorum
vel amicorum ?
$ 39 Quid de furto uxorum , & virorum?
540 An uxor poffit dare eleemofynas &c. ? 541 .
An aliquando poffit expendere? 542. An liceat
ipfi fubvenire Parentibus &c.?
543 Quale furtum filiorum fit grave?
544 An filius poffit a Patre mercatore furripere
-mercedem pro opera fua?
545 Quid de furtis famulcrum in eſtulentis &c.
liis.
"" ESP. Licet vere furtum fit , fi uxor , li- 539
"" R beri , amici , fervi patrifamilias invito
,, quid auferant › plerumque tamen major
quantitas requiritur , ut fit mortale , cum
,, plerumque hic dominus aut non rationabi
‫ دو‬liter invitus , aut faltem minus invitus fit ,
22 ut ab his , quam ab aliis , auferatur : vel ,
,, etfi valde invitus fit , fæpe tamen id fiat
,, non tam ratione rei acceptæ " quam modi
,, accipiendi clam , aut ratione finis , ob quem
,, accipiunt , v. g. ad ludendum › potandum ,
"" &c. V. Cajet. V. Furtum , Leff. c. 12. n.76.
Unde refolves .
,, Uxor graviter peccat , fi notabilem fum
,, mam accipiat , invito marito , etiam ex do
,, te , vel bonis communibus ; quia , licet me
, dia pars ad eam fpe& tet , maritus tamen ha
,, bet ufumfru&um illius partis , ideoque tenetur
,, ad reftitutionem . Trull. l. 7. c.6. d.8. n. 7. &c.
,, 2. Similiter peccat graviter maritus con
,, tra juftitiam , cum obligatione reftituendi , fi
,, aliquid notabile uxori furripiat , fine ejus
,, confenfu , ex bonis ipfius paraphernalibus
,, vel aliis propriis , fi quidem libera eorum ad
"" miniftratio ipfimet uxori competat , quia par
"" eft ratio mariti , & uxoris , quoad bona pro
" pria . Vide Villalob. t . 2. d. 13. Trull. i, 6.
», c. I. d. 9.
3. Uxor poteft dare eleemofynam , & 549
"" munera , fecundum confuetudinem aliarum
"3 mulierum illius loci , & conditionis , et
"" iamfi maritus eleemofynas omnes illi pro
,, hibeat , quia confuetudo hoc jus ei tribuit ?
» quo maritus eam privare non poteft . * (Ita
» Lugo D. 16. num. 64. communiter cum Mol.
"" Con. Bon. Reg. &c. apud Dian. t.1 . p.2. tr. 1.
,, Ref. 33. Et hoc etiamfi uxor babeat bona pro
» pera , ut Lugo , Bon. Gob . &c. cum Croix 1.
"" c. n. 1025. ) ibid. n. 13. Dian. p . 1. t . 3.
"" R. 22. p. 5. t. 8. R. 34. ubi cum Mol. &
"" 10. aliis docet , poffe eam início marito da
"" re vigefimam partem annui cenfus , vel lu
‫ در‬cri ; eo quod hoc pertinet ad decentiam fta
,, tus , & maritus irrationabiliter fit invitus .
* ( Sed hoc ita univerfaliter di&um reprobat
,, Lugo D. 16. num . 16. Sporer , & Tamb. cum
.‫ د‬Croix eod. 1. c. n. 1021. Idem autem Tamb.
,, Dec. lib. 8. tr. 1. cap. 2. § . 3. num . 14. tan
"" tum admittit , quando divitie non multum
,, excedunt ) * . Hinc etiam poteft cum Abigail
"" moderatas eleemofynas dare , ut mariti con
,, verfionem impetret ; vel ne Deus illum puniat.
" Vafq. Bonac. Regin. & alii 10. contra Con. &c.
29 Vid. Dian. p. 2. t. 16. R. 23. & p. s . t . 8. R. 34.
4. Uxor poteft bona expendere , marito ab- 541
,, fente , vel fatuo : quia tunc ad illam fpe& tat
,, adminiftratio domus : Item , quæ acquirit fua
,, induftria . * ( Dempto tamen labore , quem
"" præftare debet Familiæ , ut bene advertit
33 Croix ib. n. 1018. ) ; Item paraphernalia ,
39 hoc eft , bona , quæ , præter dotem marito
33 allatam fibi refervavit , Trull, loc. cit. &rcær
» te i
 Cap. I. De Furto . Dub. II. 345
Ita etiam fentiunt apud Moya Tra& . 6. difp.
teri comm . ( Item poteft uxor libere difpo . 1. ex num. 1. Nav. Efcob. Ang. Gom.cum
"2 nere de iis quæ fibi refervavit de bonis a vi 4. Quunio ri ut afferit Molin . & non improba
comm
" ro fibi affignatis pro veftitu , aut fuftentatio bile putant Leff. ,
Villal . Lop. Et hoc concedit
" ne Familie ad certum tempus , modo bonefte Serra , etiamfi filius ferviat gratis , ignorans
.‫ د‬Familiam jam fuftentarit . Ita Croix l . 3. P. quod poffit fervire cum mercede , fi præfuma
» I. n. 1024. cum Pal. Nav. Leff. Mol. Bon .&c . * 1 tur , quod fi non ignoraret , minime operam
5.,, Non peccat uxor , fubducendo aliqua, vel gratis impendiffet . Et in dubio ut cenfet Moya,
,, compenfationis caufa , fi vir fit prodigus : tenendum eft filium noluiffe gratis fervire . Un
», quia is tunc facit uxori injuriam , partem de videtur hic poffe filius fibi compenfare mer
,, ipfius profundendo ; vel pro vietu , veftibus , cedem eodem modo , quo Clericus poffet fibi
» ceterifque fibi , vel familiæ neceffariis , quæ compenfare de fructibus Beneficii , quod de bo
›, mariti fæpe non intelligunt , & fruftra ab il nis patrimonialibus ignoranter impendit in fui
peterentur , Bonac. Trull. I. c. fubftentationem , nifi expreffe voluerit compen
.‫ د‬lis
,, 6. Uxor , fi ejus pater , mater , vel proles fationi renuntiare ; quia in dubio nemo præfu
542
,, ex alio matrimonio fit pauper , ita ut mifere mitur velle fe fuo jure privari , ut dicunt Le
ſecundum ftatum fuum vivant , & maritus eis and. ibid. cum S. Thom. Caj. Pal. Leff. Molin.
"" nolit fuccurrere , poteft ex bonis fuis propriis ,
Nav. Verum Lugo D. 5. n. 42. & Moya cum
" vel etiam ex communibus ( dummodo poft
Molin. Med. Sylveft. & aliis tenent nullo mo
.‫ د‬mortem viri omnia computet in fua parte )
"" eis fubvenire , quia jure naturæ tenetur eos do filium poffe hoc falarium a Patre exigere ,
quia fecundum jura Filius debet Patri fuas o
‫ د‬alere , & maritus in id confentire , Nav. Pa
‫و‬,,
peras , & induftrias ; & quidquid ex bonis pa
laus , Leſſ. lib. 2. cap. 12. d. 14. Dian. p. 5. ternis acquirit , Patri acquirit , ut probat San
22
,, t . 8. R. 34. ubi illam poteftatem extendit ad chez Conf. 1. cap. 2. D. 8. 9. Et cum hæc
fratres , & forores , quod etiam Leſſ. I. c. & fententia fit valde probabilis , imo probabilior
93 Trull. 1. 6. cap. 1. d. 9. judicant probabile .
"" cum Croix 1. 3. p . 1. n . 1054. Ideo , fi Pater
"" * ( Cum Lugo D. 16. num. 71. Mol. Sanch. negaret falarium , vel Filium puderet illud pe
"" 7. &c. ) * s tere , merito ait Croix ibid. num. 5035. mini
Filiu peccat graviter , invitis parentibus , me poffe Filium occulte fibi illud compenfare "
$43 ,, notabilem fummam accipiens , qualis non cum compenfatio non fit licita , nifi ubi jus eft
,, femper eft , fecundum Leff. c. 12. fi filius pa certum , fed hic jus Filii eft valde dubium . Di
tri prædiviti duos , vel tres , imo fecundum ces Prima opinio eft faltem practice probabi
"3 Sanch. , quinque , vel fex aureos furetur :
litate juris , feu proxima , prout dicunt DD . de
"" eo quod parens fit minus invitus , & filius fit eo qui poteft compenfare famam fibi ablatam cum
" aliquid patris . Unde non tenebitur ad re
pecunia , vel non reftituendo famam alteri de
39 ftitutionem , nifi forte cohæredibus graviter trahenti ( Vide dieta lib. 1. num. 35. ) . Sed
"" refpondetur ibi fupponi diffamatum habere cer
"" noceat . tum jus ad fuam famam , & dubium eft tantunt
Dicit Salas apud Croix lib. 3. p. 1. n . 1032.
non effe grave furtum filii 20. vel 30 , aureorum de modo . Sed hic valde dubitatur , an filius
a Patre poffidente annuos 1500. aureos " & non habeat jus fe compenfandi in cafu propofito .
improbat Lugo D. 16. a n . 76. fi Pater non fit Quando autem jus five creditum non eft cer
tenax , & filius adoleverit , ac accipiat ad ufus tum , omnes conveniunt ad dicendum , quod non
honeftos ; Leffius , Nav. & Fill. ap. Spor. de 7. licet compenfare : Vide Salm . de Reft . c . 4. n.
Præc. cap. 5. n. 57. dicunt non peccare graviter 148. Si vero filius præftet in beneficium Patris
filium furantem 2. vel 3. aureos a Patre divi majora opera & obfequia , quam tenetur , an
te . Bannez dixit ad furtum grave filii Parentis eo cafu poffit expofcere ftipendium a Patre ?
prædivitis requiri faltem 50. aureos : fed hoc
Vide dia. » . 438. v. III.
Lugo, & La-Croix ll. cc. rejiciunt ; nifi forte ,, 10. Etfi famuli in efculentis , & poculentis , 545
effet Filius Principis in quo confentit Holzmann 1 quæ domo exportant , aut divendunt , graviter
,,
2.755 . qui etiam dicit non effe grave accipere » peccent ; que tamen ipfi domi confumunt , in
a Parente prædivite decem aureos . Admittunt iis facilius ( uti & Religiofi ) excufantur ; cum
autem Nav. Sot . Laym. &c . ibid. quod fi Pa 29 in his dominus , aut Prælatus fæpe tantum fit
ter mittat centum aureos filio in ftudiis verfan : ,, "" invitus quoad modum accipiendi clam " non
ti , poterit filius infumere quinque aureos in re », quoad rem . Quod tamen timeri poffet , fi ex
creationes honeftas ex præfumpto Patris confenfu . ,, traordinaria acciperentur . Laym . Efc. & LT.
8. Si filius notabilem fummam expendat in d. 2. c. 12. d. 8. n . 48. Ubi docet , quod furta
344 "" aut vanas contra voluntatem " minima famulorum ex comeftibilibus , quæ
",,
res turpes , >
23
,, parentuin , ex pecunia fibi fuppeditata ad u ,, claudi non folent, non calefcant , fi non ad ven
fus honeftos , putat Leff. cap. 22. d. 13. eum ,, dendum , fed ad comedendum tantum accipian .
23 peccare mortaliter : etfi excufet a reftitutione , ,, tur . * (Ita etiam Caj . Nav. Ban . Moya , Sanch.
fi pater rogatus facile condonaturus putetur . , apud Croix 1.3 . p.1.n. 19. Sed merito hoc non ad
‫ در‬,, 9. Si filius , v. g. mercatoris , vel caupo. ,, mittit Spur. t. 5. n . 57. fi magna eſſet quanti
nis adminiftret bona parentis , poteft a patre
,, exigere falarium , quantum dare deberet ex "" tas11. *
. ) Cum a gravi peccato furtum domefti- 546
,, traneo , & fi id impetrare non poffit , vel exi ,, ""
cum non poteft excufari , tunc uxor tenetur
,, gere non aufit , poteft clam accipere . Ita reftituere ex paraphernis , filius ex caftrenfibus,
probabiliter Laym . 1. 3. §. § . t . 4. cap. 8. Dian. "" , vel quafi , vel fi ea non habet , poft mortem
" P. 4. t. 4. R. 65. Pa
 346 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præcepto Decal .
», patris afferre in divifionem hæreditatis , fi lutem mihi propofui , quod quidquid feripfe
2 quantitas rei ablatæ fit valde magna , nec rim , non ab aliqua paffione impulfus , aut ver
, pater reftitutionem tacite , vel expreffe dimi bis aliquorum Au&orum additus , vel aufteri
» ferit . Famuli vero , fr fine magna difficulta tati aut benignitati nimis adhærens , ad hæc
» te reftituere non poffint , jubeantur compen fcribenda me induxi . In qualibet quæftione
" fare officiis , & obfequiis extraordinariis , prævio diuturno ftudio curavi quidem verita
1 quantum poffunt . Laym. 1. 3 to 3. P. Bu Co Lo tem inveftigare , præcipue in iis quæ ad praxim
magis faciunt ; & propterea non folum diligen<
CAPUT II ti trutina perpendere elaboravi rationes , quas
Do& tores Claffici tradunt ; fed etiam plures do .
De Reftitutione . Aos Recentiores confulere non neglexi , adeo
ut aliquando in recto judicio de aliquaquæftio
DUBIUM I ne faciendo multos dies confumferim . Siqui
dem non tanquam ovis ( ut verbis utar Rigo
Quid fit Reftitutio, & qui teneantur riftarum ) femitas Scriptorum cæco du& tu feta
ad eam ? tus fum , fed operam dedi , ut veritatem affe
querer , aut fententias quæ magis veritati ac
$47 Quid eft reftitutio, & an debeatur tantum cedunt amplexarer . Pro viribus fum conatus
ex lafone Juftitiæ commutative?· femper rationem auctoritati præponere , & ubi
$48 Que fint Radices reftitutionis ? 549. Quar ratio me convicit , non renui Au& toribus pluri
nam eft culpa Theologica , & que Juri mis contraire , etiam iis quibus magis forfan
dica? adhærere potuiffem , utpote quia, cum hanc
550 Ex qua culpa oniatur obligatio reftituendi fcientiam addifcerem , ad manus meas ante a
551 Quid fi quis leviter alterum lædat animo lios illi pervenerunt . Hinc , benevole Lector ,
graviter nocendi ? De pures me Au& toribus benignæ fententiæ a
552 An culpa venialis inducat obligationem re mnino addi& tum , fi eos fæpius me citare obfer
Aituendi ? vas ; nam ad hoc opus conficiendum non præ
553 An ex levi furto poffit aliquando oriri gra termif etiam rigidæ fententiæ Au& tores legere ,
vis obligatio reftituendi? & præcipue Merbefium Contenfonium , Habert ,
554 An ad reftitutionem in contractibus requira Natalem Alexandrum , Jueninum , Cabaffutium ,
tur culpa Theologica ? 555. An idem in Tournely , Genettum , Petrocorentem , P. Con
Officiis ? 愿 cinam , &c. paratus quidem a fententiis meis
556 Quid de injuria materiali , & formali ? Et defcicere , dummodo fuis rationibus de verita
vide ibi refolutiones ? te me conviciffent . Sed quomodo me convin
cere poterant , dum videbam , quod ipfi ut plu
547 r tus juftitiæ ad fa rimum magis conviciis & fubfanationibus , quam
ESP. 1. Reftitutio eft a&
"" vi rationum fententias fuas fuadere conantur ?
,, quo reparatur damnum proximo illatum per Quomodo in omnibus adhære potuiffem iis qui
,, injuriam , ita ut radix reftitutionis non fit opiniones fuas fæpius veriores , & Evangelio
,, quævis læfio proximi , v. gr. , contra cari conformiores prædicant , nonnifi quia rigidiores
,, tatem , &c. in quibus non habet jus , quod funt , & frequenter infultant in oppofitas , tam
violetur , fed ea tantum , quæ eft contra ju quam falfas ac Evangelio adverfas , nonnifi quia
,, ftitiam , in qua proprie injuria infertur , hoc libertati favent ?
23 eft , læditur aliquod jus proximi , quos is ha Ceterum in dubiis difcutiendis æqualis mihi
bet in re, vel ad rem , in qua damnum pa fcrupulus fuit , tam fententias libertati faven
,, titur. Quod variis modis fieri poteft , v. gr. tes , & a ratione alicnas uti probabiles admit
, furando , defraudando , deftruendo rem alte tere, quam damnare ut improbabiles eas , quæ
,, rius , negligenter cuftodiendo , occidendo , valido quodam fundamento innixæ mihi vide
,, mutilando , detrahendo honorem , convitian bantur . Cum certum fit , vel ut certum tenen
,, do , & fimilibus . dum , prout communiter DD. docent , & ipfe
Aggrediamur nunc ad hos duos difcutiendos doctus R. P. Concina , quamvis rigidarum fen
Tractatus de Reftitutione , & de Contractibus " tentiarum celebris fauctor , in fuo eruditiffimo
qui , cum permultis implicatiffimis quæftionibus opere Theologiæ Dogmatico-Moralis me inftruit ,
& dubiis folutione difficillimis conferti fint , quod Hominibus imponenda fub
culpa gravi non
maxima digni funt_animadverfione , & ad pra funt , nifi evidens ratio id fuadeat . Æque cuim
xim ita fcitu neceffarii , ut fi in his Confeffa nefas eft a culpa excufare qui reus eft , quant
rii non bene fint verfati , eos in multa offendi innocentem tamquam culpæ reum judicare , ut
cula incurrere oporteat . Facile continget in fedulo manuit S. Antoninus p..a. tit. 1. cap. 11.
hoc meo libro , & potiffimum in hac poftrema §. 28. ubi differens , quando aliquid damnandum
editione , omnium fenfui me non fore fatisfa fit de mortali vel non ,
fic fcripfit : Nifi babea
turum: Ab illis enim , qui rigidæ vel benigna tur auctoritas expreſſa
& S. Scriptura , aut Cano
fententiæ plus forte quam par eft amantiores nis , feu determinationis Ecclefiæ , vel evidens
funt , aut nimis aufterus habebor , quia a mul ratio , nonnifi periculofiffime determinatur . Nam
torum graviumque Au& torum fententiis receffi ; fi determinetur , quod fit ibi mortale , & non fit ,
aut nimis indulgens , quia plures opiniones li mortaliterpeccabit contrafaciens , quia omne quod
bertati faventes tanquam probabiles approbavi . eft contra confcientiam ædificat ad Gehennam .
Teftor Deum , cujus honorem , & animarum fa Si autem determinetur , quod non fit mortale ,
& fe- a

Cap. II. De Reftitut
DD.
fecundum rei veritatem fit , errorfuus non ex
ftitia fit debita , non eft reftituendum quod ac
cufabit a mortali .... Quando fcilicet erraret
ex craffa ignorantia : fecus, fi ex pribabili , pu
ta quia confuluit peritos in tali materia , a qui
bus fibi dicitur illud tale non effe mortale ; Vi
detur enim tunc ignorantia quafi invincibilis , mnificatione . Secunda ex re accepta , five ex
que excufat a toto . Et hoc quantum ad ea que
non funt expreſſe contra jus Divinum , vel Ña
turale , vel contra articulos Fidei, decem Pra tuendi ex contra&u .
cepta, bujufmodi , in quibus ignorans ignora
bitur . Item S. Bonaventura dixit : Cavenda eft
confcientia nimis larga , & nimis ftritta , nam
prima generat præfumtionem , fecunda defpe
rationem : Prima Sæpe Salvat damnandum ,
fecunda contra damna falvandum . Quapro
pter femper timor mihi fuit , ne Deus æque mam
rationem a me exigeret , fi opiniones laxas ut
probabiles approbaffem , quam fi probabiles , ut
laxas reprobaffem . Humanæ conditionis præfen
ti fragilitate ſpectata , non eft femper verum ,
tutius effe Animas per viam artiorem dirige
re , cum videamus Ecclefiam tam nimiam li Salm. de Refit . c. 1. num. 14. cum Leff. Bonac.
bertatem , quam nimium rigorem fæpe profcri
pfiffe . Unde Gerfon de Vita Spir. part. 3. le& t.
4. coll. 1o. animadvertens damna fententiarum
excedenter rigidarum , fic advertit : Fit , ut per
tales affertio nes as
public nimis duras &frillas ,
præfertim in non certiffimis , nequaquam eruan
tur Homines a luto peccatorum , fed in illud
profundius , quia defperatius , immergantur . Et
hoc magis urgere debet in materia reftitutio
nis , ubi in dubio poffeffor bonæ fidei , cum jus
certum habeat ad rem poffeffam , non debet
expoliari , nifi moraliter conftet rem effe alte
rius , juxta regulam communiter receptam et
iam ab AA. rigidæ fententiæ , ut teftatur Lugo
deJuft. D. 17. n. 86. & fic revera tenent Gonet.
Diff. de Prob. Habert t . 4. p. mibi 76. Natal.
Alex. 1. 4 R. 39. Wigandt Ex. 1. q.7. P. Hen
no , &c. Vide dieta lib. 1. n. 83. Communiter
enim dicunt faltem in materia juftitiæ valere
regulam illam , quod in dubio melior eft con
ditio poffidentis . De reliquo tandem me prote
ftor , quod fi in aliquo erravi , opto , ut error
mihi oftendatur , nam paratus fum illico me re
tra& tare , nec erubefcam , prout non erubui id
facere in hac mea nova editione , in qua a plu
ribus receffi opinionibus , quæ olim probabiles ,
fed poftmodum vel nimis benignæ , aut nimis
rigidæ mihi vifæ funt .
Reftitutio igitur eft adus juftitia , fed adden
eni m debetur re
dum eft Commut ati ve ; non
ftitutio ex læfione juftitiæ Legalis , quæ refpi
cit jura leg um , & pœn as ; neq ue ex læfi one ju
Aitiæ Diftributive , quæ refpicit merita perfo
narum . Quare Epifcopus conferens Beneficium
fimplex indigno , nihil tenetur reftituere digno ,
uti probabil iter dicetur n . 585. & lib. 4. n . 107.
Quid vero fi Beneficium fit curatum ? Vid, eo ternus comple
dem loco n. 109.
Tantum igitur ex læfione juftitiæ Commuta cap. 7. num. 25. qui alia via cafum refolvit , &
riva , quæ refpicit jus rei , oritur obligatio re
ftitutionis . Ex læfione autem aliarum virtutum
nulla oritur obligatio reftituendi , ut Croix l. 3.
part. 2. n. 295. cum Soto , Lugo Bann. Tamb.
c. contra Leff. & Cov. Quare dicunt præfati
ione . Dub. I.
347
quod fi actio ex alia virtute , quam ex ju
cipitur pro ea fervanda .
Notandum eft I. quod Radices reftitutionis 548
duæ communiter affignantur ; Prima ex injufta
acceptione , cui adjungitur radix ex injuſta da
injufta retentione , cui adne&itur obligatio refti
Notandum II. quod alia eft culpa Theologi- 549
ca , quæ refpicit confcientiam , & eft eadem ,
quam peccatum mortale , aut veniale . AliaJu
ridica , quæ dividitur in latam , fcil. quando o
mittitur diligentia , quam communiter omnes
adhibere folent : levem , fi omittitur diligentia ,
quam omnes diligentes adhibent : Et leviffi
, fi omittitur diligentia , quam diligentif
fimi ponunt . Hinc reſolvitur , quod qui damnum
minime prævidet , nec intendit , certo ad nihil
tenetur , etfi operam daret rei illicita , uti fur
penitus fortuito domum alienam incenderet . Ita
Rebell. & aliis .
His pofitis , quærit. I. Ex quali culpa oritur 550
obligatio gravis reftitutionis in delitis ? Re
fpondetur oriri tantum ex culpa lata conjunta
cum culpa gravi Theologica . Ita Leff. lib. z.
cap. 7. num. 27. Lugo D. 8. num. 56. Sorus 1.4.
quæft. 7. art. 2. in fin. Navarr, lib. 2. de Refit.
cap. 1. num. 48. Sanch. Dec. lib. 2. cap. 23. n.
160. Viva de Reftitutione quæft. 1, art. 4. n.z.
Salm. de Reftitutione c.1 . num. 16. cum Laym.
Azor. &c. Croix lib. 2. p. 2. num. 184. & 185.
Item Cabaffut. Theor. Jur. &c. lib. 6. cap. 17.
num . 2. Roncaglia de Reftitut. cap. 3. quæft. q.
& alii communiter . Ratio , quia ( ut docent
Lugo deJuft. D. 8. num.59. & alii ) reſtitutio
communiter accipitur ut pena ; & ideo dici
mus , quod ut debita æqualitas fervetur , ad ob
ligat ionem gravem reftituendi rem gravis valo
ris , requiritur culpa theologica gravis : Theolo
gica , quia , cum confcientia oneretur de obli
gatione , oportet , ut in confcientia adfuerit de
li& tum: Gravis , quia , ut confcientia teneatur
ad gravem obligationem , oportet , ut gravis fue
rit culp a.
Quæritur hic II. Si quis committat culpam 551
m levem , five leviffimam contra jufti
juri dica
tiam , fed cum animo nocendi graviter , an te
neatur ad damnum ex illa fecutum ? Affirmant
Lugo D. 8. num. 75. & Salm. de Reftit. cap.1.
num. 22. cum Mol. c. Ratio , quia tunc ille
pravus affe&us efficit , ut effectus damni fecuti
fit voluntarius . Negant vero Sanch. Conf. 1. 1.
cap. 4. d. 5. num.9 . cum Angles , item Navarr.
Turr. apud Salmant , num. 21. Ratio , quia
ad obligationem reftitutionis non fufficit folus
pravus affectus , fed requiritur etiam actus ex
te injuftus . Sed in hoc dubio mi
hi videtur omnino vera fententia Leffii lib. 2.
fic diftinguit : Si ille prudenter dubitans , an
ex fua a&ioné damnum proximo obveniat , com
mittit culpam levem , five leviffimam , omitten •
do eam diligentiam , quam tenebatur adhibere ,
tunc peccat quidem graviter contra juftitiam ,
& te
 348 Lib. III. Tract . V. De
& tenetur ad reftitutionem . Secus , fi omnem
debitam diligentiam adhibeat : quia tunc nullam
culpam committit contra juftitiam , & ideo ad
: nullam tenetur reftitutionem , licet aliunde ob
pravum anim .n peccet contra charitatem .
552 Quæritur III. Utrum peccatum veniale con
tra juftitiam inducat obligationem reftituendi ?
Refp. fi eft veniale ratione parvitatis materiæ ,
certe obligat ad reflitutionem fub levi . Si vero
eft veniale ratione inadvertentiæ , five indelibe
rationis , hoc quæritur , an obliget ad reftitu
tionem ? Prima fententia affirmat , fed ejus
Autores funt diverfi apud Lugo de Juft. D. 8.
n. 56. nam alii , ut Vafquez , Turr. dicunt
tunc effe obligationem reftituendi totum da
mnum , quin tamen explicent an fub gravi cul
pa , vel levi ? Alii autem , ut Laym. 1. 3. part.
1. c. 6. fe&
t . 5. n. 4. Mol . to. 3. tr. 2. D. 698. n.
7. Croix 1.3 . part. 2, n. 191. cum Soto , Bonac.
Reginal. & aliis , dicunt effe obligationem re
ftituendi pro ratione culpæ : Hinc Bonac. D. 1 .
q. 1. pun. 3. ait poffe culpam ita levem effe ,
ut non obliget , nifi ad centefimam partem da
mni ; Si vero fit gravior , poteft obligare ufque
ad decimam partem ; cafu autem quo dubita
tur , an culpa fuerit venialis , aut mortalis ,
obligandus eft damnificator ufque ad medietatem
damni , ita Bonacina . Secunda tamen fententia
probabilior & communior , quam tenent Petr.
Nav. 1. 2. c. 1. n. 4. Leſſ. l. 2. c. 7. n. 27. Sanch.
Dec. 1. 2. cap. 25. n. 160. Lugo di&. D.8. n. 57.
qui omnino exiftimat veriorem cum Hear. Sa,
Rodr. Salas & aliis pluribus , Roncaglia de Reft.
c. 1. Viva q. 4. de Reft. q. 2. a. 4. n. 3. cum
Azor. Fill. apud Cabaffut. Theor. Jur. &c.
I. 6. c. 17. n. 2. docet in eo cafu nullam effe
obligationem reftituendi . Ratio , quia culpa
venialis ex indeliberatione non eft fimpliciter
deli&um & injuria , & ideo non poteft parere
obligationem reftitutionis : ficut ex contra&u ,
ubi non adfuit confenfus plene deliberatus , non
oritur obligatio ; & ficut etiam non obligat vo
tum emiſſum fine plena deliberatione ; A& tus
igitur non perfecte deliberatus nequit effe caufa
perfectæ obligationis . ( Vide dicenda . 5. n. 3. )
Dixi , nullam obligationem , nec fub gravi , nec
fub levi . Non fub gravi , quia obligatio gravis
non habet proportionem cum illa culpa levi ;
Non fub levi , quia levis obligatio non habet
proportionem cum re gravi , ut ex fuis princi
piis optime arguit doctiffimus Lugo n. 58. & 60.
qui poft D. Thomam non temere inter alios
Theologos facile Princeps dici poteft , cum in du
biis difcutiendis hic Autor fæpe nullo præcunte
falcem ita ad radicem ponit , ut rationes , quas
ipfe in medium adducit , difficulter folvi valeant .
Quar. IV. Utrum ex peccato levi ob parvi
553
tatem materiæ contra juftitiam poffit aliquando
per accidens oriri gravis obligatio reftituendi ?
Affirmat , & cafus eft , quando in ultimo furtulo
complente materiam gravem non advertit fur
ad furtula præterita ; tunc enim tenetur fub gra
vi ad reftitutionem faltem illius ultimi furtuli ;
Ita Lugo D. 8. n. 62. Viva d. q. 3. n. 5. cum
Carden. Tamb. & La Croix l. 3. part. 2. n . 245 .
( contra Dian. Ovied. Petfch. &c. apud ipfum ).
Et ratio eft , quia obligatio gravior tunc non
Septimo Præcepto Decal.
oritur ex illa ultima acceptione injufta , quæ ,
cum fit tantum culpa levis , non poffet gravem
obligationem parere , fed oritur ex injufta reten
tione gravis materiæ culpabiliter jam acceptæ :
Vel ut ait Croix loc. cit. oritur ex gravitate ma
teriæ debitæ propter illas leves oblationes for
maliter injuftas . Sufficit autem ad vitandum
mortale , ut reftituatur tantum materia illa par
va , gravem materiam complens , ut probabilius
tenent Sanchez , Leff. Vafq. Reb. Bonac. &c . cum
Croix n. 249. contra Medinam , Lopez , Esp . &c.
Quar. V. An etiam in contra&tibus requira- 554
tur culpa theologica pro obligatione reftitutio
nis ? Certum eft , ut ait Lug. de Juft. D. 8. n.
101. tam Leges , quam contrahentes bene poffe
fe ipfos obligare ad reftitutionem fine ulla cul
pa theologica . Sed dubium eft , an de facto obli
gentur? Affirmant Laym. l. 3. Sect. 5. tract. 3 .
Part. 1. c. 5. num. 2. cum Nav. Molin. Vasq.
Turrian. & aliis apud Lug. n. 99. & dicunt in
contractibus obftringere ad reftitutionem folam
culpam juridicam , & quidem leviffimam , fi con .
tractus eft in commodum committentis cuipam :
latam , fi in commodum alterius contrahentis :
leyem , fi in commodum utriufque . Ratio ifto
rum , quia id poftulat equalitas contractus , ut
ubi majus eft commodum , major apponatur di
ligentia . Sed valde probabiliter negant Sotus de
Juft. 1. 5. 9. 7. art. 2. Leff. c. 7. n . 43. Fill . c. 2 .
n. 13. Tol. 4. 5. c. 17. Sa v. Cuipe n. 2. Lugo 1
loc. cit. nu. 106. Croix lib. 3. part. 2. n. 177.
Salm. de Ref . c. r . n. 32. cum Tap. Led. Henr.
&c. Roncaglia de Reft. c. 1. q. 5. Ratio , quia
ex una parte non eft æquum aliquem obligare
ad pœnam gravem fine fua gravi culpa ; ex alia
non præfumitur , faltem non conftat , quod ali
quis voluerit fe obligare in confcientia ad fatis
faciendum damnum factum cum fola culpa ju I
ridica . Leges autem quæ adducuntur in contra
rium obligantes cum fola culpa juridica , vel
præfumunt culpam theologicam , ut ait Viva de
Reftit. q.2. a... n. 4. vel obligant folum pro foro
externo ; vel non funt receptæ in alio fenfu , ut
dicunt Lugo, Salm. &c. Ille vero Leges quæ in
I
aliquibus cafibus omnino pręcipiunt reftitutionem ,
iftæ quidem obligant , etiamfi abfit peccatum ,
fed non ante fententiam Judicis , ut communi
ter dicunt Salm. Viva , alii ; quicquid alii
dicant . Vide dicta 7. 1. n . 100. in fin. v. Ques
ro , P. 37.
Pariter in Officiis eft probabile ex eadem ra- 555 '
tione , quod nemo tenetur ad reftitutionem , ni
fi ex culpa lata conjun&a cum gravi theologi
ca. Ita Salm. de Reftit. c. 1. nu. 27. cum Va
Squ . Sot. Leff. Lugo &c. Tenetur tamen etiam
ex culpa levi juridica , qui recipit ftipendium ,
ut dieit Laym. vel qui promittit diligentiam .
majorem communi debita : vel fi Officium de
fe exigat magnam diligentiam : ut Salmant, cum
aliis d. I. n. 28. Sed femper intelligitur , quod
culpa juridica fint conjuncta cum gravi pecca
to , ut graviter obliget .
,, Refp. 2. Ex data refponfione patet , teneri 556
"" ad reftitutionem eos , qui intulerunt injuriam
"" damnofam . Hæc autem eft duplex , fcilicet
"" materialis , ut v. g. cum quis rem alienam
29 deftruit , accipit bona fide , vel retinet , id
eft ,
 Cap. II. De Reftitutione Dub. I.
,, eft , probabiliter judicans id fibi licere , vel
"" effe fuam : & formalis , qua quis rem alienam
"" deftruit , accipit , vel retinet mala fide , id
,, eft , cum fciat , vel fcire poffit , ac debeat ,
99 id fibi non licere , & rem non effe fuam ·
,, Vide Laym. 1. 3. tr. 2. c. 1. Leſſ. I. z. c. 7.
„ d. 6. Bonac. d. 3. q. 1. p. 6.
Unde refolves.
,, 1. Qui injuriam intulit , ex qua alteri nul
"" lum eft damnum fecutum , ut fi adulterium
,, commifit , fine damnificatione alterius , non
99 tenetur in confcientia ad reftitutionem ; cum
27 hæc fit reparatio damni poteft tamen a
,, judice cogi ad fatisfaciendum pro inju
›› ria.
99 2. Quifquis intulit injuriam damnofam >
" etiam materialem tantum , tenetur reftitue
,, re , fed nonnifi id , quod ex alterius re ad
"" huc habet , vel quo ex ea factus eft ditior .
3. Qui intulit injuriam formalem , five
,, rem adhuc habeat , five non , tenetur refti
"" tuere , & quidem tantum , quantum ef. da
"" mnum fecutum . An vero fufficiat culpa ve
,, nialis , controvertunt Au& tores , & fententia
,, utraque probabilis videtur , ac in praxi tu
ta , faltem quando non commode poteft refti
,, tuere . Vide Aut. cit. & Laym. l. 3. tr. 2.
‫ در‬Leff. 1. 2. c. 7. d. 1. n. 27. Č. Lugo difput.
"" 8. fect. 5. n. 56.
DUBIUM II.
An qui cooperantur ad damnum alterius ,
teneantur ad reftitutionem?
557 Quotuplex dicantur cooperantes ?
558 Quid de mandante ?
559 Quid de confulente ? Qu. I. Anpræbens pra
vum confilium , & poftea revocans_tenea
tur ad reftitutionem ? 560. Qu . II. Execu
to confilio , quinum primo teneatur? 561.
Qu . III. Quid fi damnum etiam fine
confilio eveniffet ? 562. Quær. IV. Quid in
dubio , an confilium fuerit caufa damni ?
563. Quer. V. Quid fi alter fit deter
minatus ad damnum & tu tantum fua
deas modum ? 564, Qu. VI, An teneatur
ad reftitutionem fuadens damnum ex
ignorants culpabili ? 565. Qu. VII. An
parato inferre majus damnum poffit fua
dere minus?
506 Quando teneatur ad reftituendum dans ini
quum fuffragium ?
367 Quando teneatur palpo ?
568 Quando præbens recurfum ?
369 An emptor rei furate poffit illam reddere
furi ad recuperandum pretium ?
570 An idem poffit emptor male fidei?
571 Quomodo teneatur participans ? Quid fi re
cuperetur ob metum ? 572. Quid fi impe
dias alium ne reparet damnum alterius?
573 Quomodo teneantur caufæ privative ?
574 Vide alios cafus apud Bufemb. ufque ad
num. $78.
349
" ESP. Tenentur omnes illi , qui quoquo
""
"" mni fecuti ac qui ex officio & obligatione
,, juftitiæ obligati cavere damnum , non cave
"" runt . Ita communiter Do& tores . Unde con
"" cludunt , teneri ad reftitutionem comprehen
" fos fequentibus verbis :
" Juffio , confilium , confenfus , palpo , re
curfus ,
,, Participans , mutus , non obftans , non
" manifeftans .
Patet ex fequentibus Cafibus .
,, 1. Tenetur ad reftitutionem mandans , five 558
,, expreffe mandet , five tacite , dito nimirum,
"" vel fact , ex quo verbi gratia faciat ; non
"" autem tenetur , qui ratum tantum habet o
" pus fuo nomine fa& tum ; uti nec mandans
,, ante executionem mandatum retra& tet , id
,, que mandatario innotefcat : quia tunc non
"" eft vera caufa . Mol. Leff. 1. 2. c. 3. d. 3 .
"" Fill. t. 32. n. 54.
"" 2. Tenetur item confulens , aut precibus ,
"" ac promiffionibus ad damnificationem indu
"" cens . * Juxta prop. 39. damnatam ab In.
,, nocentio XI . * Quod fi tamen ante execu
,, tionem confilium fuum retra& tet , & quantum
poteft contrarium fuadeat , etfi non perfua
,, deat , probabile eft excufari a reftitutione ;
,, maxime fi eum , cui damnum paratur , mo
,, neat , ut caveat . Vide Bon. & Tan. 2. 2. d.
» 4. q. 6. d. 14. Sa , v. Confilium , & Dian. tr.
" 2. mifc. ref. 18. t. 5. refol. 83.
Quær. I. an confilium dans , fi poftea revocet 559
illud , teneatur ad reftitutionem damni poft re
vocationem fecuti ?
Prima fententia , quam tenent Habert de Reft.
to. 4. c. 4. §. 2. q. 3. Leff. 1. 2. c. 13. n. 16.
Lugo de Juft. D. 19. n. 37. Croix l. 3. p. 2. n.
28. Holz. de Reft. cap. 3. n. 439. Sporer eodem
tit. c. 3. n. 21. cum Tol. Gom . Laym. Mol. &
aliis communiffime , diftinguit : Si confulens
dederit fimplex confilium , vel falfum , vel mo
do autoritativo , tunc confilium revocando , vel
falfitatem oftendendo excufatur a reftitutione ; fe
cus fi infinuarit motivum , five modum inferendi
damnum . Ratio , quia , adhuc revocato confilio ,
hæc pergunt femper movere . Sicut enim , dicunt ,
qui ignem in alienam fegetem injecit , tenetur
ad damnum , etiamfi poftea dolens conatus fuerit
ignem extinguere ; ita & confulens . Secunda au
tem fententia , quam tenent P. Concina to. 7.
P. 134. Merb. p. 1. q. 182. Concl. 2. Salm. de
Reft . c. 1. n. 117. cum Reg. Villal. &c. Azor.p.
3. l. 4. c. 11. q. 2. Dian. p. 2. tr. 16. R. 17.
cum Navar. Salon. Ronc. de Reft. c. 4. 9.
4. R. 2. item S. Antonin . Sylveft. Fill. ap.
Spor. n. 22. & probabilem putant Leff. 7. 18.
Sper. 1. c. Elbel de Ret. to. 3. n. 143. Bonac.
D. 1. q. 2. p. 6. Viva de Rest. q. 3. art. 2. n.
3. Ronc. de Rejt. c. 4. 7. 4. R. 2. vocat fen
fentiam probabiliffimam , & Laym. I. r. tra&t.
5. P. 3. c. 5. n. 7. valde probabilem vocat ,
excufat , a reftitutione , femper ac confulens co
netur poftea meliori modo quo poteft damnum
diffuadere , faltem adducendo rationem falu
tis æternæ , que debet Chriftiano præponde
rare omnibus aliis rationibus mundanis . Nec
obftat
 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
350
da erat acer inimicus
obftat paritas ignis allata , nam eo cafu ignis. Dec. d. n. 44. ) fi homici
neceffario operatur , fed revocato confilio , da occifi , vel necem jam minatus fuerat , & fi
or affirma
mnum non amplius ex vi conglii evenit , fed milia : Item fi execut , fide dignus ,
ex fola malitia executoris . Hanc fecundam: ret non effe impulfum a confilio r ut dicunt
idem Sanch. , Habert , & Mazz. Commune au
fententiam fatis probabilem , fed primam pro tem eft inter DD. cum Leff. 1. 2. c. 27. num.
babiliorem cenfeo . Recte vero notant Salm.
num . 158. Sporer num. 22. cum aliis , quod. 13. & Roncaglia d. c. 4. 4. г. quod in dubio ,
fi confulens nequeat avertere executorem a da an confilium datum fit , vel an damnum fit il
mno inferendo , tenetur ex juftitia monere læ latum , ad nullam reftitutionem confulentem te-
neri ..
dendum , ut fibi caveat Secunda vero fententia fatis etiam probabi
500 Quar. II.. Secuto damno ex: confili o qui
nam primo teneatur ad reftitutionem ? Refpon lis negat in tali dubio obligationem effe refli
tionis ; ita cum Bufemb. Leff. I. z. c. 13. num.
deo cum Croix l. 3. p. z. n. 56. de Lugo " ‫من‬
38. cum P. Nav. & Sylvef . qui vocat commu
Leff. Si confilium fit utile illud præbenti , ipfum ne
m , Salm. de Reft . c. I. n. 113. cum Henr.
primo teneri : Secus , fi foli executori . Si au
Dic. Reb. item Met. apud Sanchez 1. c. &
tem fit utile utrique , utrumque teneri pro ra
ta ; & idem puto , fi ex damno illato neutri probabilem putat Elbel de Reft. n. 146. cum
utile evenerit . In defectu autem alterius , te Sayr. Dian. & aliis pluribus . Et hanc videtur
nentur in folidum .. tenere D. Thom . 2. 2. qu. 62. art. 7. ubi de
cet : In aliis autem cafibus enumeratis non fem
161: Quær. III. An teneatur qui confilium dedit
reftituere • fi damnum etiam fine confilio eve per obligatur aliquis ad reftituendum ; Non enim
Semper confilium , vel adulatio , vel aliquid
niffet ? Refpondeo cum Viva d. q . 3. artic. 3 .
bujufmodi eft efficax caufa rapine . Unde tunc
n. 3. Leff. Mol. Vafqu . & communi , ac Buf. hic
folum tenetur confiliator , aut palpo ad restitu
n. 8. quod fi executor de fe erat determinatus
ad damnificationem , tunc fuafor ad nihil teme Lionem , quando probabiliter æftimari poteft ,
quod ex bujufmodi caufis fuerit injufta acceptio
tur . Ratio , quia ubi intercefferit tantum inju Jubfequuta . Ergo juxta D. Thomam probari
ria , fed fine damno , nulla datur obligatio refi debet confilium certo fuiffe caufa damni ; ver
tutionis , ut bene advertit doctus P. Holzm.
bum enim illud probabiliter (fi fit ex una par-
n. 436; cum P. Elbel ex: S. Thom : Opufc. 73+ te ) fignificat perfuafionem moraliter certam "
c. 20. qui docet : Si aliquis paffus fit injuriam, quod confulens fuerit caufa damni ut bene
& non damnum , illi non eft facienda de jure explicat Do& tus P. Concina t. 7. de Juft. Diff.
reftitutio realis, fed tantummodo fecundum ge
nus injurie facienda eft emendatio per fimilem. 2. c. 9. §. I. num. 14. dicens : Per To proba
biliter S. Doctor intelligit moralem perfuafio
Satisfactionem . Secus autem ( recte ait Viva ) , nem, & certitudinem . Ratio hujus fententiæ
ff executor etiam a confilio motus fuerit , quia eft illa regula generalis , quod nemo obligatur
tunc: vere eft efficax concau fa damni ..
ad reftitutionem , nifi omnino de talis obliga-
$62 Quær. IV. Utrum in dubio , an tuum con
filium , five mandatum , confenfus , recurfus S tione conftet , nempe quod ipfe fuerit vera
caufa damni . Ad 1. autem rationem quod
palpatio , taciturnitas &c. fuerit caufa damni >
præfumatur influxus , quando confilium de fe a-
aut mortis alterius , tenearis ad reftitutionem
ptum eft influere ; refpondetur ex D.. Thom. I..
Prima fententia valde probabilis affirmat , eam. Sup. c. quod ad obligationem reftitutionis non
que tenent Habert t. 4. cap. 4. §. 2. 4. 4. Lu
fufficit confilium de fe aptum effe ad influen-
go D. 19. num. 21: Sanch. de Matrim. 1. 2. D:
41. num., 17: & Dec. dum , fed infuper requiritur quod revera in.
1. c. 10. num. 44. cum. fluat , cum autem ex D. Thoma confilium non
Govar. Ang. Boff. Felin. &c. Croix l. 3. p . 2.. femper eft caufa damni Non enim Semper
n. 574: Roncaglia de Reftit. c. 4. qu . 1. R. 3 . ( verba . S. Do &toris ) , confilium vel adulatio eft
& valde adhæret Leff: 1. 2. c. 27. num. 13. li efficax caufa rapine : influxus non præfumitur ,
cet prius in c. 13. num. 38. expreffe contrarium nifi probetur . Difpar autem eft ratio vulneris
tenuerit . Ratio 1. quia in tali dubio poffidet adducta , quia vulnus lethale de fe neceffario
delictum pravi confilii , cum enim confilium
eft caufa mortis , non ita confilium . Ad 2..
erat de fe aptum ad damnum fuadendum.. in
rationem fcilicet quod deli& am executoris non
dubio prafumitur ipfum fuiffe caufa damni ; præfumitur, refpondetur quod regula hæc cur-
prout fi quis infiigat alteri vulnus aptum de fe
rit pro eo qui omnino innocens eft , non au-
ad occidendum , fi alter poftea decedit , præ tem pro eo qui jam delinquentem fe prodidit ;;
fumitur ex illo vulnere deceffiffe ; unde confu
cum enim ipfe omnino voluntarie crimen pa
lens homicidium , ad fe liberandunrprobare des traverit, vel præfumitur ipfe ex fua mala vo-
beret ex alia caufa mortem , aut aliud damnum luntate feciffe , vel faltem de hoc pofitive eft
proveniffe . Ratio 2. quia pro eo ftat poffeffio dubitandum , & in dubio fuis bonis non eft al
pro quo ftat præfumptio ;. non præfumitur au ter expoliandus . P. Concina loc. cit. addit ter
tem executor damnum intuliffe fine comfilio ,
tiam fententiam dicens , quod in tall dubio
quia nemo prafumitur malus ; faltem non præ
fumitur determinatus ad damnum inferendum ; confiliator teneatur reftituere tantum pro rata
ergo poffeffio ftat pro obligatione confulentis , dubii . Sed huic obftat , quod vel certo2 poffidet: 1
confilium & tunc ille tenetur ad totum
& hoc cafu ruit poffeffio quam ipfe habet: fu
damqum ; vel non certo poffidet confilium ; &
per bonis fuis . Excipiunt tamen Sanchez
tunc ad nihil tenetur , quia melior eft condi
Roncaglia , ni adfint aliæ conjecturæ quæ tio poffidentis bona fua ;, quod in materia ju
contrarium fuadeant ; puta (ut ait: Sancbi. in fi
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. II. 359
autem hic , quod dans confilium noxium te
dimus
Ritiæ certum effe omnes docent " ut vi netur poftea facere quantum poteft , ne accidat
¦ núm . 547. Dicit autem Sanch. Dec. loc . cit. damnum , etfi inculpabiliter egit . Eodem mo
num. 44. quod in dubio , an confilium fuerit do , qui fine culpa gravi ignem accenderit in
caufa occifionis , confulens habendus eft irre domo aliena , tenetur ex juftitia impedire , fi
gularis , quia , cum homicidium fit certum , poteft fine magno incommodo , ne ex fua a
quifque in dubio an fit ad illud cooperatus tione alter lædatur . Ita Viva cum Sanch. &
cenfendus eft irrégularis , ex c. Ad audien
f. &r communi d. 1. 9.
LefQuæ
de Homic . Sed vide . VII. an patato inferre majus damnum 565
tiam , & c.nd Siagnificaftim
de hoc dice m
in To . II. 1. 7. nu . 371 . poffit fuadere minus adverfus eandem perfonam ,
Certum autem mihi eft , quod fi tu pravo con v. gr. volenti occidere aliquem , fuaderi , ut
filio revera movifti aliquem ad damnum infe folum percutiat ? Affirmat cum Viva d.l.n. 10.
rendum , teneris ad reftitutionem , etiamfi cer Sanch. Bonac . Buf. hic n. 11. communiori
te alter non defuiffet , qui idem illi perfuafif Dixi adverfus eandem perfonam , quia adverfus
fet . Et ita P. Concina I. c. §. 1. q. 1. cum aliam in particulari nequit fuaderi damnum
co mm un i , & Sp or er m
n. 7. cu al ii s . quantumcumque minus . Ita Viva , cum com
Quær. V. Quid , fi alter jam fit determina muni apud Bon. d. n. 10. in fin. Addit Viva : ‫כ‬
563 tus ad damnum , v. g. ad occidendum , & tu quod folum in genere poteft fuaderi illi , ut po
fuadeas tantum modum , nempe , ut occidat ve tius minus malum faciat ; vel etiam fuaderi
neno , non gladio : in illo non in alio loco > minus malum effe furari a Petro divite , quam
vel tempore ? Adeft duplex fententia probabi a Paulo paupere . Immo concedit poffe dici illi,
lis . Prima dicit te teneri ad reftitutionem , qui vult furari a Titio , ut furetur ab alio in
quia fuadendo modum concurris ad fubftantiam genere quia fic avértitur ab illo furto , & nulli
damni ; fuadendo vero quod damnum citius e converfo in particulari fit injuria . Sed huic
> m alter
inferatur , totius es caufa damni 2 cu ego non acquiefco cum Sporer c. 3. n. 27. quia
per illud tempus potuiffet animum mutare . Ita fic jam fuadetur damnum alterius Concedit
Cajet . 1. 2. q. 6z. a. 7. Viva de Reft . q. 3. a. idem Viva Super Propof. 36. Innoc . XI. wolenti
3. n. 5. cum Mol . Reb. &c. Secunda fententia furari a Petro , aliquod , ob quod ille in extre
do cer
te abfolute excufat a reftitutione , mo mam redigeretur paupertatem , poffe fuaderi "
tum fit alterum fuum pravum animum non mu ut fubripiat aliquantulum a Paulo ditiffimo , qui
taturum . Ita Lugo D. 19. n . 9. & 15. Laym . aliter in hoc effet irrationabiliter invitus .
1. 3. tr. 2. c. 5. n . 5. Leſſ. 1. 2. c . 13. num. 6. ,, 3. Tenetur item , qui fuo confenfu , cal 305
Sporer c. 3. n. 27. Holzmann de Ref . c. 3. n. culo , vel fuffragio eft caufa efficax damni .
437. & probabilem putant Salm. c. 1. n. III. "" Leff. d. 3. num . 23. Fill . c. 32. n. 1 .
cum S. Ant. Prado , Sylv . Navar. &c. Ratio ?> .‫ د‬Ideoque ultimi , qui iniquum dant fuffra
quia confulens tunc non eft caufa efficax mali gium , peccant , fed non tenentur ad refti
quoad fubftantiam damni ; Et hæc eft mihi tutionem , cum non fint caufa damni , nifi ex
probabilior . Nec valet dicere , hypothefim il
lam fuppofitam , quod alter certe damnum fit condito egerint . at , an
Sed quæritur , utrum "? 'fi quis dubit
illaturus fine confilio , femper effe incertam " fuum fuffragium fuerit ex prioribus & neceffa
cum animus humanus femper fit mutabilis riis ad damnum alicui inferendum , teneatur ad
Nam refpondetur 1. quod in tali dubio influ reftitutionem ? Adeft triplex fententia . Prima
xus confulentis ad damnum fecutum non eft cer fententia dicit ad nihil teneri , & hanc tuen
tus , juxta id quod mox fupra diximus nu . 562. tur Reb. Henr. Gran. Dian . & alii apud Lugo
Refp . 2. ( quod magis urget ) poffeffionem hic de Juft. D. 29. num. 20. & Sporer de Reft . cap.
ftare pro determinatione prava voluntatis exe 3. num. 34. vocat non improbabilem . Ratio
cutoris . Et fic pariter Holz . 1. c . & Laym. ib. quia in dubio melior eft conditio poffidentis
cum Adrian . S. Ant. Sylv . Palud. Mol . Navar. exemptionem ab obligatione reftitutionis . Secun
Leff. contra Vafq . probabiliffime excufant a re da fententia , quam tenent Salmantic . de Re
ftitutione eum qui materialiter cooperatur ad ftitut. cap.1 . num . 123. cùm Bonac. Dicaft . &c.
damnum domini quando fcil . alter fine fua dicit omnes teneri ad reftitutionem in folidum,
cooperatione adh>uc certe damnum intuliffet > quia omnes ifti fuerunt concaufæ totius damni ,
v. gr. fi quis teneat fcalam ei qui etiam afcen Alias , fi primi tantum tenerentur , cum primi
deret fine fuo auxilio . fint ignoti , nemo teneretur , & a nullo refarci
Quær. VI. An teneatur ad reftitutionem fua retur damnum : Sed huic refpondetur , quod per
564 dens damnum ex ignorantia , fed cum culpa accidens fe haberet . Tertia tamen vera fenten
gravi ? Refpond . cum Viva d. Art. 3. n. 7. ex tia docet fingulos teneri pro rata ad totum da
Laym. Holz. c. 2. n. 432. Leff. c. 7. n. 34. di mnum reparandum . Ratio , cur non teneantur
ftinguendo : Si confilium dans ex fuo ftatu , v. in folidum ad totum damnum , eft , quia hic
gr. Advocati , aut Confeffarii exiftimatur peri dubium intervenit "" an quif
que illorum fuerit
tus , tenetur ; quia tunc vere decipit . Contra vel non caufa damni : Et in tali dubio nemo
tamen , fi nofcatur ut rudis : quia tunc damni tenetur ad reftitutionem certam , Ratio autem
illatio magis imputatur ei , qui imprudenter quod finguli teneantur pro rata , eft , quia quif
fequitur ejus confilium ; nifi cum confilio ad que faltem fuo fuffragio deterioravit jus quod
fuit etiam dolus , five int ent io dam nif ica ndi . damnificatus habebat ad exigendam reftitutio
Huc tamen procedit , quando agitur de da nem damni ab aliis fuffragium præbentibus ,
mmo folius petentis confilium , nam fecus di Ita Lugo D. 19. n. 22. Sporer 1. c. n. 35. Mol.
cendum , fi agitur de damno tertii . Notandum D. 736.
 352 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
D. 736. n. 6. Notandum autem hic cum P.
Concina c. 9. §. 2. n. 27. quod fi ille qui de
bet ferre ultimo loco fuffragium , prævideat a
lios fe revocaturos ; tunc tenetur ad reftitutio
nem damni , fi terre fuffragium negligat . In
dubio autem dicit hic Autor non præfumi a
lios non mutaturos confilium ; Confentio , fi
alii inculpabiliter erraverint ; Secus , fi culpa
biliter , quia tunc poffidet prava eorum voluntas.
567 ,, 4. Item palpo , aut qui laude , adulatione,
"" vel exprobratione ignaviæ , aliterve alium ad
"" damnum inferendum excitat , animat . Leff.
"" Fill. c. ⭑ (Dummodo judicet , fic ad damnum
,, influere , licet non intendat . Salm. de Reft.
29 6. 1. n. 128. ) *
56 8
,, 5. Item qui inferenti damnum præbet re
,, curfum , illum receptat , illius furta , aut
,, inftrumenta occultat , vel ea emendo rapinas
,, fovet , &c. ib. Hi enim omnes , uti & is ,
"" cui res furtivæ traditæ funt in cuftodiam , te
,, nentur ( non manifeftato fure ) reftituere do
"" mino . Et fic peccare eos , qui a fartoribus
,, emunt fragmenta panni , feu veftium , docet
Villalob. apud Dian. p. 4. tract. 4. R. 176.
"" Licet ib. Sanch. excufet eos , qui ifta emunt
,, a fartoribus magiftris , eo quod his plerum
,, que detrahatur plus a jufta mercede , quam
,, mereantur ifta fragmenta , ideóque licite ea
,, retineant . * ( Huic doctrinæ non acquiefco ,
" quia potius cenfeo plerumque oppofitum acci
"" dere . Communiter tamen , nifi contraria in
"" dicia urgeant , fartor non præfumitur frau
"" daffe ) Neque hic a peccato excufari cau
,, pones , qui a filiis familias acceptant pecu
,, nias , aliafve res parentibus furreptas , notat
,, Laym. lib. 3. t . 2. c. 5. Bon. &c. Qui vero
,, poit deli& um ipfum reum juvat ad fugien
59 dum ( non concurrendo ad deli & tum ) , non
"" tenetur reftituere , modo non det illi fpem
,, refugii in pofterum : Tum quia non eft cau
29 fa damni : Tum quia reo licet fugere ? ut
infra dicetur , lib. 4. d. 7.
Receptans igitur tenetur ad reftitutionem ?
quando receptatio eft caufa furti . Sic tenentur
ad damna Domini non impedientes famulos da
mnificantes in confidentiam ipforum . Ita Salm.
de reft. c. 1. n. 125. & alii communiter . Non
tenetur autem , qui poft furtum juvat furem
ad fugiendum , modo non influat ad damna fu
tura , ut bene notat Bufemb. hic in fine , &
confentit P. Concina p. 137. n . 30. Nec tenetur
qui receptat furta , vel furem , non qua furem,
fed qua amicum , cognatum : vel ratione offi
cii , uti ftabularius etfi recipiat furem ante de
lictum . Ita Conc. I. c. Salm, d. n. 125. circa
finem ex communi . Hoc tamen intelligendum >
modo , ut diximus , non influat ad furta futu
ra , ut bene advertit Croix n. 37.
529 Utrum autem emptor rei furtivæ poffit il
lam furi reftituere ad recuperandum pretium ?
Prima fententia tenet , quod poflit , quia in hoc
non infert Domino damnum , cum reponat rem
in eumdem ftatum in quo erat . Ita S. Anton.
p. 2. c. 5. §. 2. Lug. de Juft . D. 17. n. 29. cum
Nav. Sylv. Ang. Mald, & alii ( ut afferit ) re
centioribus communiter : ita etiam Leff. 1. 2. c.
14. ». 14. Holzmı . c. 3. n. 450. Salm . de Rel.
c. 1. n . 83. cum Prado , Rebell. Ban. Elb. de Reft.
n. 38. cum aliis fatis comm. Secunda autem fen
tentia , quam tenent Caj. 2. 2. q. 62. a. 6. Conc.
tom.7.p. 112. & Croix l. 3. p . 2. n, 100. cum Mol,
Laym. & aliis , dicit teneri emptorem rem Do
mino reftituere , quia res erepta a manu furis
jam adepta eft meliorem ftatum ; & ideo , fi furi
eam redderet , illam in deteriorem ftatum de
jiceret ; & fic injuriam Domino irrogaret , ne
mini enim licet veftem alterius in ignem inji.
cere , ut fuam falvet . Hæc fententia eft qui
dem multum probabilis , fed non minus proba
bilis , & forte probabilior eft prima , & valde
me urgent hæ duæ rationes , quas fubdo . Pri
ma , quia non teneris rem Domino fervare cum
tuo damno , & ideo potes permittere , ut fur
rem illam recipiat ne pretium tuum amittas ?
Prout fi rem alienam in via inventam abftuli
fti , & poftea fcias damnum te paffurum , fi eam
retineas , bene potes illam in eodem loco repo
nere , & permittere , ut alter auferat , licet id fa
ciendo in deteriorem ftatum rem immittas ; tunc
enim acceptio furis evenit ex fua malitia , &
tua cooperatio eft tantum permiffiva detrimenti
alieni , quod tu evitare non teneris cum proprio
damno . Secunda ratio , quia , cum quifque jus
habeat ad fua bona recuperanda , nemini inter
dicitur actio illa quæ per fe eft neceffaria &
directa ad fuum damnum reparandum , licet in
directe & per accidens damnum alteri eveniat ;
Quemadmodum fi quis non poffit vitare mor
tem ab hofte infequente , nifi equo conculcan
do puerum baptizatum , licite quidem currit ?
etiamfi mors pueri fequatur , ut communiter do
cent DD. cum Leff. lib. 2. cap. 9. n. 58. Cor
dub. & Caj. item Bufemb. de V. Prec. lib. 3.
n. 393. infr. n. 5. cum Lugo , & Efcob. Sam.
de Homic. cap. 1. n. 34. ac de Reft . cap. 1. n.
64. cum Sanch. Dic. Prado , Tann. Villal. &c.
Ita in cafu noftro , in quo emptor habet jus ad
refcindendum contractum , ut fuum pretium re
cuperet ; & quoniam illum non poteft refcinde
re , nifi rem furi reftituat , per fe neceffe eft ei
rem reddere furi ad tuum recuperandum ; At
que ideo tunc licite reddit , cfto rem in dete
riorem ftatum injiciat , quia refciffio contra& tus
eft ipfi directe licita , ac neceffaria ; & damnum
Domino per accidens infertur . Dices : Er
go juxta fententiam hanc , cafu quo fur mi
netur rem tuam auferre , nifi accipias & tradas
ei alienam , poteris hanc furripere , ne tuam
amittas ? Refpondetur : Hoc facere non poffum ,
quia non habeo jus inferendi alteri damnum ,
ut bona mea fervem ; & ideo fi id faciam , il
licitam ac injuftam actionem faciam . Sed ad
refcindendam emptionem illam , certum jus ha
beo, & eam refcindendo licitam a& tionem facio ;
unde fi ex ipfa damnum proximo evenit , per
accidens evenit , illudque licite præter intentio
nem meam permitto , ut me fervem indemnem ;
prout licite permitto mortem pueri , juxta mox
dicta , ut confulam vitæ meæ , quia jus habeo
ad eam fervandam . Tandem diftinguere opor
tet terminos , qui ab Adverfariis contundentur :
Aliud enim eft rem alterius auterie , aliud non
fervare : Aljud damnum alteri inferre , aliud
damnum alterius permittere . Advertendum ta
men
 Cap. II. De Reftitutione Dub. II. 353
men hanc fententiam tunc tantum poffe habere lo in furtum , ut fores effringere , incendere do
cum,quando emptori nulla alia fuppetit via recupe mum , claves falfas conficere , res furatas per
randi fuum pretium , quam reftituendo rem latroni. feneftram ejicere , pecora e ftabulo abjicere , &
$70 Majus autem dubium urget , an poffit rem fimilia ; tunc cooperans non excufatur neque a
furi reftituere emptor malæ fidei ? Negant hoc culpa , neque a reftitutione . Ratio , ut dicunt ,
communius DD. cum Leff. Mol. & aliis apud quia a& tiones hæ , utpote intrinfece malæ , non
Buf. Dub. I. n. 600. & Salm. loc. cit. n. 87. cum poffunt ob quemcunque metum excufari . Ita
aliis . Sed adhuc affirmat Holzm, c. 3. n. 455. AA. citati ; Imo Salm. tra& t . 21. c. 8. n. 75. fe
Elbel loc. cit. n. 39. & Tol. Dian. Prado , Sylv. revocantes , dicunt etiam a& tiones prioris gene
Ang. apud Salm. dist. n. 87. item Alenfis , Ga ris primo loco relatas , pariter effe intrinfece
briel apud Lugo loc . cit . n. 37. Et hanc fenten malas . Ratio , ut ajunt , quia ifte actiones pro
tiam vocant non improbabilem Leff. loc. cit. n. xime influunt in peccatum injuftitiæ quod fur
21. ac Malder. Et quidem non immerito Buf. committere intendit , & ideo evadunt intrinſe
putat abfolute probabilem , imo Lugo dicit for ce malæ , ac formaliter injuftæ , etiamfi ponan
te probabiliorem . Ratio , quia , licet ifte pec tur ad mortem evitandam . Et quamvis ob tan
caverit , rem mala fide emendo , tamen poft tum periculum licitum fit tibi furripere vel de
emptionem habet jus æque ac emtor bonæ fidei ftruere bona aliena , quia in eo cafu dominus
ad contractum refcindendum , rem furi redden effet irrationabiliter invitus , fi nollet confenti
do , ut fupra probatum eft . Nec obftat dicere re , ut tu in neceffitate extrema conftitutus fua
(ut ait idem Lugo ) , quod hic intervenit inju bona acciperes , vel perderes ad fervandam vi
a acceptio emptoris ; nam ipfa poftquam re tam ; non tamen potes ob quemcunque metum
tractatur , non eft de facto caufa , ut Dominus proxime cooperari injuſte actioni fùris ; quia
rem fuam amittat ; Revera enim ( ut dixi tunc formaliter concurreres ad peccatum ipfius
mus n. 551. ) ad obligationem reftitutionis re & juftitiam læderes ; ideoque fi id agis , peccas ,
quiritur, ut actio acceptoris non folum fit in & ad reftitutionem teneris . Tantum te excufant
jufta , fed etiam ut realiter influat in damnum Viva & Roncag. de Reft. cap. 3. 9.9. fi malum
alterius ; in hoc autem cafu acceptio empto quod tibi imminet fit magnum , & incommo
ris , licet fuerit Domino injuriofa , nullum ta dum quod dominus eft paffurus fit leve ; vel
men damnum ipfi intulit , cum damnum jam damnum , adhuc te non adjuvante , pariter in
llatum extiterat per acceptionem furis , ut di ferretur: cui quoque confentit Laym. 1. 3. tr. 2.
&um eft n. præced. c. 5. n. s. cum S. Antonin. Patud. Mol. Þ. Nav.
571 ,, 6. Item participans de præda , aut quoquo Adrian. & Sylveſ. juxta di&a n. 563.
,, modo cooperans : ut agens excubias , expli Secunda vero fententia , quam tenent Bufemb.
,, cans fcalas , parans inftrumenta , conficiens ( Vide lib. 2. n.68. ) Sanch. Dec. lib. 1. cap. 7.
,, literas , &c. in bello iniquo tormenta adve n. 30. & Leff. lib.2. c. 16. n. 59. cenfet ejufmo
29 hens ; Excufantur tamen ( modo actio per fe di participantes non peccare , fi ob metum ma
,, non fit mala ) qui ea non fponte , fed jufto gni nocumenti præfatas actiones præftant . In
,, metu coa& ti faciunt , v. gr. cum ruftici , fur hoc dubio , ut meum judicium proferam , il
" to a folis militibus facto , coguntur eorum lud Sapientibus fubmittens tamquam minus fa
" prædas avehere , vel pecora abigere . Leff. piens , nemine me præcedente , fic dico : Pec
,, lib. 5. n. 19. catum hoc cooperantis confiderari poteft vel
Participantes dupliciter intelligi poffunt , nem refpe&u domini damnum paffuri , vel refpe&u
pe in re furata , & in a& tione furti . Partici furis damnum inferentis . Refpeétu domini di
pantes in re furata tenentur quidem reftituere , co , quod , fi tu folum times damnum faculta
quantum de illa ad ipfos pervenit . Quoad par tum , non poteris fine peccato concurrere ad
ticipantes vero in actione furti , videndum , an damoum alterius , ut in propriis bonis te fer
ipfi concurrant ad totum damnum , vel ad par ves indemnem ; nifi id facias animo compenfan
tem , juxta dicenda n. 579. Sed quæftio eft , fi di , ut ajunt Bonac. Viva , & Leff. cum Nav.
participatio fit in actione furti , an excufentur 1. Supra citatis . Si autem times malum fupe
a culpa , & a reftitutione ii qui cooperantur a rioris ordinis , quam bonorum , nempe mortem ,
liquo modo ad illationem damni , ob metum aut mutilationem membri , vel gravem infa
gravis detrimenti ? Prima fententia inter recen miam ; tunc poteris fine peccato , fi præter
tiores communiffima , quam tenent Salm . tra&, tuam intentionem facias , cooperari ad damnum
13. de Reft. cap. 1. n. 127. Ú 129. Sporer de 7. alterius , ut dicit etiam Tourněly tom. 3. p. 336.
Præc. c. 3. n. 41. & Holzm. de Reft. c. 3. n. 443. v. Quinta ; quia tunc dominus tenetur confen
Viva eod. tit. q. 3. art. 4. n. 10. cum Leff. 1. 2. tire , ut adhuc cum ja& tura fuorum bonorum tu
cap. 13. num. 29. 30. Bon. de Reft. D. i . q. 2. vitæ aut honori tuo confulas , alias effet irra
p. 10. num. 8. diftinguit : Si actiones cooperan tionabiliter invitus . Refpectu vero ad pecca
tis remote concurrant ad furtum , ut effet , fca tum furis , fecundam fententiam probabiliorem
lam tenere turi afcendenti , tradere ipfi claves , cenfeo . Ratio , quia omnes præfatæ actiones
five inftrumenta ad referandam arcam , defer tam primi , quam fecundi_generis funt revera
re prædam jam ablatam , & fimilia ; tunc coo indifferentes , cum juxta finem quo fiunt , vel
perans ob metum mortis , vel alterius gravis licitæ vel illicita effe poffint . Si enim tu præ
mali , excufatur tam a reftitutione , quam aftas illas cum pravo fine nocendi domino , cer
culpa ; quia iftæ funt a&iones per fe indifferen te erunt tibi illicitæ : Si vero præftas ad damnum
tes , neque lædunt dominum , nifi ex malitia tuum in vita vel honore præcavendum , tunc li
furis . Secus fi a& tiones fint proxime influentes citæ tibi erunt ; Et quod fur illis abutatur
Lig. Theol. Tom. I. Ꮓ ad
 354 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
ad fuam pravam voluntatem exequendam , hoc fimilis gravis damni in bonis propriis , eo cafu
per accidens fe habet , tuque folum materiali tenetur ad reftitutionem ; quia nemo poteft ad
ter tunc cooperaris ad peccatum illius , quod damnum alterius cooperari , ut proprium da
ex jufta caufa licite permittis . Nec verum eft , mnum bonorum evitet . Secus puto , fi is furem
quod formaliter tunc concurris ad peccatum fu adjuvaret coa& tus metu mortis , vel gravis in
ris ; nam hoc effet , fi pofitive tu influeres in famiæ ; Ratio , quia tunc ifte non tenetur ad
fuam malam voluntatem ; quando autem tan reftitutionem neque ex re accepta , neque ex in
tum actiones illas præftas , quibus fur poftea jufta acceptione . Non ex re accepta , quia in
abutetur ad damnum inferendum , non erit qui nihilo factus eft ditior ; non ex injufta acceptio
dem caufa damni actio tua , fed fola malitia ne , quia non peccavit , ut jam probavimus .
furis , juxta quæ fufius diximus de Charit, 1.2. Sed dices , cur ille qui in extrema neceffitate
n. 63. verf. ad diftinguendum , Et quod actio utitur re aliena , tenetur reftituere , quando non
nes illæ non fint formaliter influentes ad pec eft abfolute pauper ? Refpond. is ideo tenetur ,
catum furis , nec intrinfece malæ , ut Adverfa quia , cum poffit ex proprio fibi fubvenire , ac
rii autumant , mihi videtur indubitabile ; nam cipiendo aliena , quando non poteft accipere
alias , fi fur te cogeret ad arcam tuam confrin proprium quod alibi habet , tunc evadit ditior ,
gendam , ut tradas ei pecuniam ibi contentam , & propterea tenetur . Sed in caſu noftro coope
non poffes fine peccato hoc facere , quia forma rans in nihilo fit ditior ; & ideo nihil tenetur
liter cooperareris ad illius peccatum . Sed hoc reftituere ; nec alias obligatur offerre & fubfti
quis fanæ mentis afferere audebit ? Expreffe au tuere bona propria ad damnum alterius reparan
tem favet mihi doctrina P. Moline , qui tom. 1. dum , Mihi confentit do&tus P. M. Milante in
D. 105. Concl, 5. fic docet : ,, ( Mortis metu , prop. 15. Innoc, XI, ubi ait , quod is qui præ
vel mutilationis membri fas eft ejufmodi capti ftat hujufmodi a& tiones adjuvantes furem , non
vis nocumentum inferre Chriftianis in bonis peccat , nec tenetur ad reftitutionem , fic enim
externis ad Infidelium imperium , ea deftruen fcribit : Ideoque iis innoxie cooperatur , quicun
do , capiendo , &c. Quoniam in eo eventu funt que ex metu cadente in virum conftantem ad ea
in extrema neceffitate eorum bonorum aḍ vi Concurrit, Ut quid aliena rapere malum eft , &
tam confervandam , Ergo quantum fas eft cui quidem ab intrinfeco ? Procul dubio ex eofolum ,
que in extrema neceffitate fumere de bonis a quia invitus patitur malum ; at in cafu prafa
liorum ad confervandam propriam vitam , tan to dominus invitus non foret circa malum quod
tum damnum fas erit ejufmodi captivis inferre pateretur , ablate nimirum rei : ficpræfumendum
bonis aliorum ad vitam tuendam ) " Hæc Mo eft , cum ille non poffit præfumi invitus in cafu
lina , Idem mecum tuetur Continuator Tourn. quo cooperanti in furtum tam grave damnum
1. 1. p. 303. in fine , ubi fic loquitur : 27 ( non immineret ; Nemo quippe poteft preponere vitam
enim teneor grave fubire detrimentum , ut at proximi temporali bono , ut eft omnium fenfus ,
terius peccatum avertam ; ipfe fane ( nempe & nature dictamen . Hinc afferit hunc coope
fur ) malitiam fuam fibi imputet ; hæc mihi rantem bene excufari non tam a culpa , quam
perperam imputaretur , cum id unum intendam , a reftitutione . Idem infertur ex fententia Lay
ut rebus meis confulam , eafque a damno libe manni , qui lib. 3. tract. 1. cap. 1. num. 7. cum
rem ". Idque expreffe confirmatur a S. Thom. P. Navarr, & Med, in fimili cafu fic dicit : Si
qui ait: Licet ei qui incidit in latrones mani quis merces alienas in mare abjiciat , ne ipfe
feftare bona que habet , que latrones peccant di met pereat , non tenetur ad ullam reftitutionem?
"ripiendo , ad hoc quod non occidatur , exemplo cum nec injuriam intulerit , nec rem alienam
decem virorum qui dixerunt ad Ifmael : Noli poffideat,
occidere nos , quia thefauros habemus in agro , Secus autem omnino dicendum cenfeo , fi quis
Jer. 41 , S. Thom, 2 , 2. quæft. 78, art. 4. Corp, cooperaretur ad confirmandam vel augendam
in fine, malam voluntatem furis , puta fi furi terga fer
Majus dubium eft , an talis cooperans tenea varet ( vulgo guardaſſe le spalle ) , vel fi an
tur ad reftitutionem ? Affirmant omnes AA, nuntiaret ei horam opportunam furando , & fi
pro prima fententia citati , ut fupra diximus ; milia ; quia , in his influeret in ipfam pravam
Sed fpectata ratione intrinfeca , cum P, Milan yoluntatem furis , eum faltem animofiorem
te mihi probabilius videtur eum neque pecca reddendo , & fic formaliter cooperaretur ad il
re , neque ad reftitutionem teneri . Hæc quæ lius peccatum , quod nunquam licet . Secus et
ftio pendere videtur ab alia relata pag. 180, iam dicendum , fi quis cooperationes illas præ
Qu. V. fcilicet , an furripiens bona alterius in ftaret occifuro , tradendo gladium five claves
extrema neceffitate , illa ceffante , teneatur ad ad occidendum ( Vide n. 697. V. Teneris ) , vel
reftitutionem ? Ibi diximus yeram fententiam humeros fubjiciendo ad afcendendum , aut fca
effe quod tenetur, fi fpe non fuerit pauper ; fe Jam deferendo , &c, Id tamen re&e dicunt Salm,
cus , fi pauper fuerit re , & fpe , Atque fic vi de Reft, c.1. n, 204. cum Soto , Leff, Bann, Tap.
detur dicendum in præfenti cafu , nempe quod Arag. Vill, & La- Croix 1. 2. n. 265. cum Sanch.
participans , fi metu mortis , vel gravis infa Bonac, intelligi , fi ille poffet negare fuam
miæ ad alienum damnum concurrat , tunc tan cooperationem fine periculo mortis , aut æqua
tum eximatur a reftitutione , quando tempore lis gravis damni , quia aliter non tenetur dare
cooperationis erat abfolute pauper , non folum damnum alterius ( etiamfi alter fit in extrema
re , fed etiam fpe . Sed hic fentio , eadem ut neceffitate damni patiendi ) cum æquali proprio
fupra diftin&tione utens , quod fi participans ad detrimento . Hinc diximus de Charit. lib, 2, cit,
juvat furem ad inferendum damnum ob metum #. 66. quod , cum dominus vellet afcendere ad
Au
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. II.
ftuprandam virginem , nullius damni metus ,
præterquam mortis imminentis , poffet famu
lum excufare in adjuvando dominum , fcalam
deferendo , fubjiciendo humeros &c. quia fola
vita famuli prævalet virginis honori . Miror
hic autem , cur P. Milante , cum dixerit loco
Jupra cit. præfatas actiones quoad cooperatio
nem ad furandum non effe intrinfece malas ,
ibidem afferuerit eafdem effe intrinfece malas
quoad cooperationem ad fornicandum , dum æ
que in utroque cafu mulla difparitas poffit affi
gnari , ut recte advertunt Salm. di&. tra&. 21.
cap. 8. num. 75. Sed nos ex propriis principiis
rem abfumentes , cenfemus patenter probaffe ,
quod in neutro cafu cooperationes illæ , jufta
& proportionata caufa interveniente , funt in
trinfece malæ,
572 Hic obiter notandum , quod fi tu precibus
vel confilio impedias Titium , ne ipfe reparer
damnum Caji , peccas contra charitatem , ficut
peccaret Titius , fi malitiofe permitteret da
mnum illud , non vero contra Juftitiam ; unde
non teneris ad reftitutionem . Ita Croix cum
Mol. Leff. Lugo ( contra Nav. & Medin. ) Se
cus dicendum , fi impedit vi , vel fraude .
573 7. Item tenentur caufæ , quæ privative ad
57 damnum alterius concurrunt , nimirum mu
tus , five non clamans , cum poteft : aut non
» obftans , non manifeftans , fed tunc tantum ,
" quando tales ex aliquo pacto , vel officio ,
» vel ftipendio , &c. tenentur ex juffitia da
mnum cavere . S. Th. z. 2. q.62, art. 7. Sic
" Princeps , Magiftratus , belli Dux tenentur
ガブ ad reftitutionem damnorum quæ a feris , la
" tronibus , militibus , ob ipforum culpabilem
" negligentiam , dantur. Item Confiliarii ; Ca
» nonici tacentes , abfentantes fe , non impe
dientes iniquam conftitutionem , vel electio
" nem . Item Tutores , Adminiftratores bono
rum , &c. non impedientes damna Pupillis ,
» Minoribus , Ecclefiis provenientia . Item cu
ftodes montium , vinearum , fylvarum , agro
» rum , piſcinarum , qui damna non impediunt ,
» vel facta non manifeftant . Mol. d. 116. Fill,
» t. 32. c. z. q. 12. vide fupræ lib. 3. 1. 3. c. 2.
Peccant etiam famuli cuftodientes bonaDomi
rni, & tenentur ad reftitutionem fi non impe
diant damna ab extraneis , Salm, de IV. Præc
» n. 138. cum Lug. Mol. &c. Sed omnino Vide
"7 dicta boc lib. z. n. 344. ) * Item Principes , &
» domini Territoriorum , fi fciant vias publi
» cas infeftari prædonibus , & cum poffint , non
impediant , tenentur mercatoribus , & cete
" ris viatoribus damna, quæ ab iftis accipiunt ,
n compenfare . Dian. p. 8. r. 7. R. 38%
574 "7" 8. Supradicti non tenentur ad reftitutio
nem , quando non fuerunt caufa efficax da
» mni ; ut v.gr. fi fur homicida non fuit effi
>> caciter motus mandato , confilio alterius ,
» fed nihilominus abfolute erat facturus . Item ,
fi v. gr. inCapitulo alir ante te dederint fuf
»› fragium , ita ut videas , te nihil impetratu↳
» rum', etfi neges ; tunc enim non teneris re
"' ftituere , licet pecces , pro qualitate damni ,
"3: addendo tuum' , vel mandando , confulendo ,
3: &c. Bon. loc. cit.
$75 Probabile eff , nor teneri fupradictos ,
355
fi non fit moraliter certum , eorum manda
tum , confilium efficaciter induxiffe : quia in
,, dubio melior eft conditio poffidentis , præfer
97 tim circa materiam juftitiæ . Leff. c. 3. d.4.
,, Bon. q. z. p.4. Dian. t. 5. mifc. R. 64. Tan.
"" z. z. d. 4. q.6. d. 14. * ( Vide dicta Supra
" n. 552. ) ⭑
,, 10. Nec tenentur , fi efficaciter tantum con• 576
» Currant ad circumftantiam , & modus actus
"" damnofi , v. gr. f quis tantum impellat a
25 lium , ut citius , vel animofius , hoc , vel il
95 Io loco vel modo noceat , vid. Laym. lib. 2.
» S. 5. 8. 2. c. 5. * ( Vide di&ta fupra n.563. ) *
35 11. Nec tenetur , qui deliberate volenti in- 577
"" ferre magnum damnum , fuadet , ut minus ei
"" dem inferat , quia tunc utiliter alterius ne
" gotium gerit . Dico eidem , quia non licet im
pedire damnum unius cum injuria alterius .
" ( Vide dita bic n. 565. )
12. Non tenetur item ( contra Nav. Ang. 578
" &c. ) Confeffarius et ex officio Confeffiones
"" audiat , ut Parochus , &c. fi ex negligentia ,
99 vel ignorantia poenitentem non moneat , aut
obliget ad reftitutionem , quia , etfi ex offi
"" cio teneatur bene inftruere poenitentem , id
,, eoque peccet graviter omittendo , quando eft
25 neceffarium non tamen ad hoc tenetur ex
, obligatione erga tertium , quafi ex juftitia
" debeat ejus damnum cavere , aut procurare ,
» ut hoc ei compenſetur . Secus tamen dicen
"" dum videtur, fi pofitive reftitutionem impe
.‫ د‬diar ex malitia , imo etiam ex ignorantia craf
, fa , vel culpa lata : quia tunc comfilio fuo eft
‫ در‬caufa efficax damni . Vfd. Leff. & Bon. d. 1. q.
» 2. p.11. Laym. 1.3. 1.4. c.6. & infra 1.6. c.
z. d. 5. ( Vid. dicenda 1.6, de Pœn, n. 521 ) *
DUBIUM III.
An Supradicti teneantur finguli reftituere in
folidum, & quo ordine ?
579 Qui teneantur reftituere in folidum ș
580 Qui teneantur primum reftituere?
581 Quid fi damnificatus condonet reftitutionem ?
3'5" ESP. Cum plures damnificantes , vel fe $79
95 orfim finguli rem fuam agere poffint ,
"" vel conjunctim , atque alii aliis plus , minu
‫ יכל‬fve in damnum influere , hinc ex tali ordine
""" & menfura influxus ordo , & menfura reftitu
"9" tionis defumenda eft . Ita communiter Doct
Unde refolves .
r. Si plures abfque confenfu , quifque per
""" fe feorfim , & cafu concurrant ad damnum ,
finguli non plus tenentur reftituere , quam
» quod quifque per fe damnt intulit . Laym.
93 Tib. 3 tract. z. c. 6.
2. Si plures cum confenfur , & fe invicem
juvantes id fecerunt , finguli in folidum te
ynentur reftituere totum damnum : quia fin
» guli funt caufa totius damní , cum ' unus ju
vet alterum , & procedat ex confidentia , quam
‫ اور‬habet in' auxilio aliorum . Unde , fi unus eo
rum reftitutionem fecit , poteft a reliquis , ni
To t » mi
 1
356 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
» mirum a principali totum , aut , fi is nolit , quifque teneatur reftituere totum , ſi dubium
, a reliquis pro rata fingulorum repetere . Bon.
» fit , an focius reftituerit ? Negant Salm. de Ref.
2 de Ref. d. 1. q. 2. d. 11. ex Vafq. Mol. Fill, &c. c. 1. n. 152. & Ronc. eol. tit. c. 5. q. 5. dicen
Quæritur, an fingulæ caufæ ad damnum con tes , quemque teneri tantum partem fuam refti
currentes , teneantur in folidum ? Diftingue : Si tuere , quia præfumendum alios Socios jam re
res eft individua , ut incendere domum , occi ftituiffe . Sed id mihi minime probatur . Adver
dere hominem , trahere navem &c. tunc quifque tendum tamen , quod rudes , etfi teneantur in
cooperans tenetur in folidum : Et hoc etiamfi folidum , raro expedit eos obligare ad totum ;
fine illo damnum eveniret . Ratio ,, quia tunc cum difficulter ifti fibi perfuadeant teneri ad re
moraliter totus effectus a fingulis procedit ; pro ftituendam partem a fociis ablatam . Quinimo
pter enim concurfum , particularis cooperatio fatis præfumi valet , quod ipfi domini , quibus
cujufque unam a& tionem conftituit contra jufti debetur reftitutio , confentiant , ut illi reftituant
tiam ; unde quia damnum ex hac unica actione tantum partem ab cis ablatam ; cum aliter val
evenit , omnes in folidum obligantur ad refti de fit timendum : quod nihil reftituant , fi obli
tutionem . Ita probabiliter Salm. de Ref . cap. 1. gentur ad totum .
n. 151. cum Soto , Bon. Sanch. Caj. &c. Et idem " 3. Quod fi actio damnificans fuit lucrativa , 580
tenet Leff. lib. 2. c. 13. d. 4. n. 34. ( Excipit au 39 & apud aliquem ex cooperatoribus res ablata
tem n. 35. fi quis non concurreret ad damnum >> adhuc exiftit , aut is eam mala fide abfum
immediate , fed tantum mediate , præbendo in ,, fit , tenetur is primo loco reftituere ipfam ,
ftrumenta , juvando confcendere , &c. ) Sed ad "" vel æquivalens ; & fi ille non faciat , reliqui .
huc probabilis eft fententia Nav. c. 17. n. 17. & ,, Leff. lib. 2. c.
21. Sylv. v. Reftit. n. 3. q. 6. Ang. v. Furtum , 4. Si actio damnificans non fuit lucrativa ,
§. 16. & fatis probabilem eam vocant Lugo de ,, quia res periit , & deftru& ta eft , ut fit v. gr.
Juft. D. 19. n. 83. & Spor. de 7. Præc. c. 3. n. 76. 99 in combuftione , mutilatione , detractione ›
cum Dicaft. & aliis : Dicunt ifti , teneri coope "" tunc ante alios primo tenetur reftituere qui
rantes tantum ad fuam partem , fi damnum et ,, mandavit , vel qui caufa fuit primaria , vel
iam fine ipfis fieret . Ratio ( ut ait Lugo) , quia ,, executor primarius , ut in bello princeps , &
cum obligatio reftitutionis pendeat ab influxu ; "" Dux ; & fi is non fit facturus , vel quia non
feu caufalitate in damnum , obligatio non debet " vult , vel quia non poteft , tenentur reliqui
effe major , quam eft ipfe influxus ; ergo ficut ,, v. gr. ceteri . Quod etfi de militibus fpecula
partialiter quifque concurrit , ita partialiter ob ,, tive verum fit , practice tamen ii excufantur
ligatur . Prout enim qui concurreret tantum ad ,, per accidens : tum quia non poffunt totum
partem alicujus damni dividui , licet cum aliis ,, reftituere : tum quia dominorum voluntas non
concurreret ad totum damnum , tamen ad fo 99 eft , nec expectatio , ut plus reftituant , quam
lam fuam partem tenetur ob partialitatem rei ,, partem fuam ; ideoque , fi hanc poffunt , ad
circa damnum caufatum ; ita qui concurrit par "" id tenentur : uti & fi quid adhuc reliquum
tialiter ad damnum individuum , ob partialita "" habent ex iniquo . Laym. lib. 3. t. 2. cap. 6.
tem caufalitatis , five influxus partialiter tan 9, n. 5. ex Cajet. Mol. &c. Imo Bon. de Reßt.
tum tenetur , quia folum partialiter damnum ,, d. 2. q.2. p. 10. n. 13. ex Nav. cap. 17. Vafq.
ab ipfo procedit . Et huic do& trinæ non videtur ,, Leſſ. d. 4. n. 37. dicit militem gregarium , qui
diffentire Leffius , in contrarium addu&us ; nam 99 alios non induxit , non teneri ad reftitutionem
diet.n. 35. ipfe tum obligat cooperantem ad to ,, totius damni illati a toto exercitu , fed tan
tum damnum , cum fine ipfo , vel alio fimilem "" tum pro fua parte . Vid. fupra r. 4. c. 1. d. 5.
opem conferente , damnum non fieret , verba Lef " art. 3.
Ordo reftitutionis eft quoad cooperantes : I.
fi. Secus autem omnino dicendum cum Leffio
dub. 2. n.2 Salm. n. 151. & communi ( quicquid Tenetur reftituere mandans ; five confilium dans
alteri ad faciendum damnum in gratiam fui ,
dicant aliqui ap. Salm, n. 149. ) fi damnum fine
ipfius ope non obveniret ; quia tunc certe te ut Salm. c. 1. n. 140. cum Leff. & Lug. ac Croix
netur ad totum , etiamfi , ipfo non opitulante , lib. 3. p. 2. num. 55. cum Nav. contra Vafq. &
alter eandem opem certe præbuiffet . Turrecrem. II. Tenetur executor . III. Tenen
Si autem res eft dividua , ut furari vineam ? tur aliæ caufæ pofitive , ut confilium dantes in
thefaurum &c. tunc motor principalis tenetur gratiam alterius & c. IV . Caufæ negativæ . Salm.
ad totum , cooperantes vero tantum ad partem diệt , lib, n. 140. Ở 145.
fuam , etiamfi communi confilio ad damnum ,, 5. Si damnum paffus condonet reftitutionem 581
concurrant . Ita Lugo D. 19. n. 99. Salm. c. 1 . ,, principali damnificanti , etiam minus princi 1
n. 147. cum Bonac. Dic. Leff. Nav. Molin. con ,, pales liberantur , non autem vice verfa ; quia ,
tra Croix lib. 3. p. 2. num. 62. qui putat in ca ,, ruente principali , ruit accefforium , non con
fu communis confilii quemque teneri in foli ,, tra. Laym. 1. Supra c.
dum . Si vero omnes invicem fe excitent , five Hic notandum , quod fi creditor promittat a
moveant ad damnum ( ita ut fingulis non con licui ex debitoribus æque principalibus , eum
currentibus damnum non eveniret , ut dicit idem non moleftare , cenfetur remittere partem illius ;
Croix n. 53. ) , certe finguli tunc in folidum te nam , fi totum exigeret ab aliis , ille cogere
nentur ; ita Buf. Ronc. , & Salm. d. I. n. 148. tur ab illis ad reftitutionem , & fic promiffio
Cum autem dubitatur , an quifque fuerit caufa fruftranea effet .
totius damni , non tenetur nifi ad partem fuam ,
juxta id , quod diximus fupra Dub. 2. n. 362 .
Utrum , quando plures tenentur in folidum ,
DU.
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. IV.
DUBIUM IV.
An teneatur reftituere , qui alium impedivit
a confecutione alicujus boni ?
582 Quid fi quis impedit fine vi aut fraude a
liquem a confecutione jufti boni ?
583 Quid fi quis impedit mendaciis , ne Fifco
applicentur bona propter gabellam nonfo
lutam ?
584 Quid fi quis ex odio , fine vi aut fraude ,
efficit , ne alter aliquod bonum obtineat ?
585. An fuadens Epifcopo conferre Benefi
cium minus digno peccet , & teneatur ad
reftitutionem? Quid fi Beneficium debeba
tur alicui ratione concurfus ? Remiffive ad
lib. 4. n. 189.
586 An teneatur ad reftitutionem occidens ali
quem , ut alteri homicidium imputetur ?
Remiffive ad n. 636.
587 An teneatur ad damnum impediens vi aut
fraude &c.? Quid fi precibus importunis
fimis , aut metu ?
588 Quid fi Religiofus fuadeat Teftatori relin
quere bona fuo Monafterio , relicta Eccle
fia Matrice?
582 ‫در‬ " erat determinatus , tenetur tantum ad æftima
cujus , quod a naturaan lædatur ali
"" , lege , vel aliter
"" habeat : & an per vim , fraudem , calumniam ,
"" & mendacia quis alium impedierit : num ve
"" ro aliter . Inde enim apud Laym. loc. cit.
"" Bonac. q. 2. p. 12.
Refolves fequentes Cafus .
,, 1. Qui alterum impedivit a confecutione
"" rei debitæ ex juftitia , tenetur ad reftitutio
,, nem . Leff. cap. 12. d. 18. Fill. t. 32. c. 3. q.
» 12. n. 72.
,, 2. Si res non erat debita ex juftitia , fed
3, conferenda ex libera voluntate , tunc qui fine
,, vi , fraude , & calumnia collatorem inducit ,
,, ut v. gr. officium , vel legatum , beneficium
,, ecclefiafticum , & fimilia dona gratuita non
"" conferat , cui apud fe conftituerat , aut qui
,, petierat , fed vel nulli , vel alteri etiam mi
,, nus digno ; etfi fæpe is poffit graviter pecca
‫ در‬re , præfertim fi id ex odio , malo fine fa
,, ciat ; non tamen tenetur ad reftitutionem ,
,, Azor. 3.p. 1.4. c. 9. Vafq. Sa , Bon. p. 12.
583 Quær. hic I. An qui fraudibus feu menda
ciis , aut falfis teftibus impedit , ne Fifco ap
plicentur bona , quæ ob crimen , v. gr. non fo
luti vectigalis , vel aliud effent Fifco addita ,
teneatur ad reftituendum ? Refpondetur cum
Leff. 1. 2. c. 12. n. 134. Sanch. Dec. lib. 2. c.22.
n. 22. Lugo de Juft. D. 18. n. 108. & Salm, de
Reft. c. 1. n. 104. cum Dian. Bann. Az. Tanner.
ac aliis communiffime , quod poft fententiam
certo tenetur ; fecus vero ante fententiam , quia
ante fententiam nullum jus acquirit Fifcus ad
poenam , quæ non nifi poft fententiam debetur ;
Vel quia fic faltem accipitur communiter hoc
Fifci jus ad pœnas .
584 Quær. II. An , qui impedit alium a confecu.
Lig. Theol. Tom. I.
3.57
tione jufti boni ex odio , fed fine vi , aut calu
mnia , teneatur ad reftitutionem ? Adeft duplex
fententia . Prima fententia probabilis affirmat ;
hanc tenent Scotus in 4. Dift. 19. Cajet. 2. 2.
quæft. 62. art. 2. Salm. de Reft. cap. 1. num . 103.
cum Bann. Luga de Juft. D. 18. num. 98. item
爨 Covarr. & Major. ap. Leff. lib. 2. c. 12. n. 128.
& alii apud Lugo . Probant ex lib. 2. § . Ideo
Labeo ff. de Aqua plu, arc. ubi dicit : Qui aver
tit torrentem , ne fibi noceat , unde factum fit ,
ut vicino noceatur , cum eo aque pluvie arcen
de agi non poffe a vicino ; modo hoc non boc
animo fecit , ut vicino noceat , fed ne fibi no
ceat . Probantque ratione , quia animus injuftus
quando conjungitur cum opere externo , efficit ,
ut idem opus , quod fine tali animo injuftum
non erat , injuftum cum illo reddatur . Idem vi
detur fentire D. Th. 2.2. quæft. 62. art. 3. ad 4.
ubi ait : Ad quartum dicendum , quod aliquis
poteft impedire aliquem , ne babeat præbendam
multipliciter. Uno modo jufte , puta fi intendens
utilitatem Ecclefiæ procuret quod detur perfonæ
digniori , & tunc nullo modo tenetur ad reftitu
tionem . Alio modo injufte : puta fi intendat e
jus nocumentum , quem impedit propter odium ,
vel vindi&tam . Et tunc dicit , quod tenctur
ei totum damnum refarcire , fi Epifcopus erat
determinatus , ei dare Beneficium ; fi vero non
tionem fpei , quam ille ad Beneficium ha
bebat .
Secunda vero fententia communis ( ut faten
tur iidem Salm. cit. n. 102. ) , & probabilior
negat teneri ad ullam reftitutionem ; eamque
tenent Leff. loc. cit. Petrocorenf. lib. 4. de Juft.
c. ult. q.6. Pal. tract . 13. de Benef. D. 2. p. 11.
§. 5. n. 3. cum Vafq. Gutt. Nav. & Reb. Ronc.
de 7. Præc. c. 3. q.4. cum Ant. a Spir. S. Spor.
traft. 4. de Reft. c. 2. n. 213. qui vocat fenten
tiam veram & communem cum Tamb. lib. 8.
tract. 3. c. 4. §. 2. n. 4. Viva de Reft. q. 2. art . I.
n. 5. Laym. lib. 3. traƐt. 2. c. 6. n. 1. Holzmann
tr. 2. de Reft. c. 5. n. 539. Elbel de Ref. Conf. 4.
n. 108. Bon. D. 1. quæft. 2. p. 12. n. 2. Mol. t. 3.
D. 272. n. 4. Sanch. Conf. 1. 2. c. I. d . 49. n. 27.
Croix 1. 3. p. 2. n. 148. cum Turr. Efparf. &c .
Mazz. t. 2. p. 300. Eandemque fententiam , ut
certam tenet Sot. deJuft. lib. 4. quæft. 6. art . 3 .
ad 6. verfus finem , quem male citant pro fe
Salm. n. 103. nam Sot . fic expreffe ait : Ad pro
pofitum igitur noftrum , qui fuo utens jure Pre
bendam abfque vi & fraude fibi vel amico pro
curat , etiamfi ex odio alterius id faciat , & con
tra charitatem delinquat , ad nullam tenetur re
ftitutionem . Ratio , quia nemo poteft obligari
ad reftitutionem damni , nifi damnum fit inju
ftum , & ipfe fit efficax caufa illius damni , &
in illud pofitive influat , ad damnum autem af
ferendum , non fufficit intentio , fed requiritur
actio externa , quæ non folum fit occafio ( ut
effet in præfenti cafu ) , fed etiam fit vera & ef
ficax caufa damni ; nam alias , fi illud evenit ,
aliunde evenit , & mere fortuito . Unde , fi tu
hujufmodi nocumentum fortuitum proximo opta
bis , peccabis quidem , vel tantum contra cha
ritatem , vel tantum affective contra juftitiam ,
non autem effective , cum ille non habeat jus ; &
a20
Z 3
 358 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal.
ideo opus externum cum pravo animo conjun ,, aut cum a petitione ( cum quivis habeat
Aum non erit effective , fed tantum affective in ,, jus petendi ) , aut confecutione talis rei per
juftum , ex quo nulla orietur obligatio reftitutio ,, vim , fraudem , calumniam , vel mendacium
nis ; Falfo enim dicitur is affective pati inju ,, impediret ( cum etiam quivis jus habeat , ne
Rum damnum , qui privatur re ad quam nullum ,, inique impediatur ) , is teneretur ad compenfa
jus habet . Ad textum autem ut fupra oppofi. .‫ د‬tionem damni arbitrio viri prudentis , juxta
tum , refpondetur 1. cum Leſſ. Anacl. & Croix , ,, certitudinem , vel probabilitatem , qua alter
illam effe legem poenalem , quæ ante fententiam ,, tale bonum alioqui affecutus fuiffe exiftimare
non obligat . Deinde refpondetur 2. cum Soto , ,, tur , dummodo tamen eo fit dignus : nam fi
quod lex illa jufte prohibuit arcere aquam ex ,, indignus eft , non tenetur ad reftitutionem , nifi
intentione nocendi vicino , quando nulla utilitas ,, famæ , fi eam forte læferit . Leff. I. 2. c. 12, d.
ex hoc tibi provenit ; unde recte ait Sotus , quod ,, 18, Mol, t. 1.D. 135. Sa , V. Reftit. , n. 221 .
eo cafu tu non habes jus arcendi aquam , & ar "" V. Bon. I. c.
cendo peccas contra juftitiam ex vi legis id Cenfetur Salm. de Contra &t. c. 5. n. 30. quod
prohibentis . E converfo , fi id facias ad tuam æquiparentur vi preces importuniffimæ, aut metus
utilitatem , ne aqua tibi noceat , non peccas reverentialis , maxime fi ei addantur verba afpe
contra legem , que negat actionem vicino , un ra , vel torvus afpe& tus , vel preces , ut dicunt de
de femper ac tu arces aquam , ne tibi noceat , Matrim, c. 9. n. 37.
etiamfi facis , ut vicino noceas . Nec etiam obftat Nota hic autem , quod graviter peccat Reli- 588
doctrina S. Th. fupra allata , nam explicat Sot. giofus , qui fuadet Teftatori , ut fuo Monafterio
eod, I, c, S, Doctorem intelligere , impedientem potius , quam Ecclefiæ Matrici bona relinquat ,
aliquem ob obtinenda Præbenda tunc teneri ad ex Clem, de Privil. in qua etiam adeft excom
reftitutionem damni , quando impedit injufte , municatio , Non tenetur tamen ad reftituendum
ut S. Doctor exprimit , nempe vi vel frau quia Ecclefia nullum habet jus quæfitum ; Ita
de : Nec obftat , quod ibi dicat ; Puta , fi inten Sanch. Conf. I. 2. c. 1 , dub. 49. n. 38. Lug
dat ejus nocumentum , quem impedit propter Difp. 18. n. 95. & Croix l. 3. p. 2. n. 74. Mol.
odium , vel vindictam ; Nam Angelicus hic fup Imo Sanch. putat Religiofum non peccare , fi bo
ponit injuftitiam , cujus caufa fit odium : Facere no zelo hoc faciat , nempe pro majori utilita
enim ex odio ( ait Sotus ) non te onere reftitutio te Teftantis , modo non petat pro fe , vel ami
nis gravat , fed facere injufte , fcil, nullo tuo cis ,
jure , fed violando alienum ,
585 Hinc infertur I, quod fi quis ex odio , fed fi DUBIUM V.
ne vi vel fraude fuadet Epifcopo , etiam deter
minato ad conferendum Beneficium digniori , Cui , vel quibus reftituendum ?
ut conferat minus digno , etiamfi probabilius fit
quod tam Epifcopus quam fuafor graviter pec 589 Quid fi creditor fit incertus?
cent , quamvis Beneficium fit fimplex , ut di 590 An tradita re pauperibus , fit reftituenda Do
cemus l. 4. n. 93. Suafor tamen non tenetur ad wing comparenti ?
ullam reftitutionem ; quia non lædit juftitiam 591 Quid notandum circa Compofitionem in de
commutativam , avertendo Collatorem a confe bitis incertis ? ufque ad n. 594.
rendo Beneficio , ad quod alter jus non habe 595 Quid circa furta minuta?
bat , Ita Gloffa in c. 2, de Offic. Cuft, Sot. I, c, 596 An bona certa fint reftituenda Domino , vel
Sylu, v. Epifc. , n . 10. q. 9. Leſſ, n, 128, Laym, poffeffori?
n. 2, Ronc. d. q. 4. Holzm. n. 340. Pal. tr. 13. 597 An fur teneatur rem mittere Domino cum
del Ben, D. 2. p . 21. §. 5.n. 3. cum Vaſq . Gutt. magno fuo damno ?
Reb, Spor. tr. 4. c. 2. n. 213. cum Mol, 598 Quidfi Jumptus pro miſſione excederent valo
communi , item Sa , Fill, Nav, & Dic. ap. Salm , rem rei?
de Reft. c. 1 , n. 196. ( qui hoc probabile vo 599 Quid fi acceperis a poffeffore bonæ fidei rem
cant n. 107, licet oppofitum alibi probabilius non fuam ?
putent in tr. de Benef, n. 371. ) Vide dicenda 600 Emptor rei furtive an poffit eam reddere furi ?
1. 4. n. 106. ufque ad 108. Dicendum tamen 1 V. etiam d. n. 569,
cum probabiliori fententia teneri ad reftitu 601 An revendens rem emtam bona fide teneatur
tionem eum qui poft concurfum impedit di pretium reftituere emptori .
gniorem a confequendo Beneficio , juxta dicenda 602 Quid notandum circa thefauros inventos ?
1. 4. n. 109. Infertur II. propter eamdem rationem 603 An inventor rei perdite poffit eam fibi reti
non teneri ad reftitutionem , qui fine vi vel nere ?
fraude impedit teftatorem , ne relinquat hære 604 Quid notandum circa res captas venatio
ditatem alicui , qui ad illam nullum jus habet. ne ?
Laym. I. c, n. 1. Elbel de Reft. n. 108. Tamb, 60g Quid fi quis venatur in locis refervatis?
1. c. Spor. n. 113. cum Sanch. Sot. Mol, &c. 606 Que venatio vetetur Clericis , & Religio
586 An autem , fi quis occidat aliquem , inten fis?
dens , ut homicidium alteri imputetur , teneatur
damnum reftituere quod ex imputatione ille paf .‫د‬
fus uerit ; Vi n. 636, 589
"" & fi quis damnum patitur , quidve ratio ,
3. Si in re prædica ex libera voluntate con .‫ & د‬leges ferant communiter . V. Leſſ. & Laym.
,, ferenda , aliquis per vim , fraudem , vel ca ,, bic , c. 9.
587 19 lumniam collatorem induceret , ne ei daret ,
Un
 Cap. II. De Reftitutione Dub. V. . 359
illius loci indifcriminatim , res verofimiliter not
• Unde refolves . perveniet in manus proprii Domini ; & ideo refti
tutio tunc fieri poteft Pauperibus cujufcunque
99 1. Quando bona reftituenda , five debita loci , ut communiter tenent Sylveft. verb. Re
" quæcunque funt incerta , hoc eft , cum , cui ftitutio 8. qu. 3. Bonac. loco cit. n. 10. & idem
,, debeantur , ignoras , aut adire non potes , dicunt Salmant. n. 213. cum Soto , Rebell. &
"" aut illi reftituere ; tunc fi ea habes fine de Tapia, & quamvis Sylvius loco fupra cit. di
,, licto , ut fi invenifti , vel a mercatore , v. g. cat congruentius effe , ut eo cafu reftitutio flat
", per errorem accepifti duas ulnas panni pro Pauperibus illius loci , ubi furtum patratum eft ,
" una , & jam is difceffit , nec fcis , quo abie addit tamen id non effe neceffarium . Si au
,, rit , teneris adhibere aliquam diligentiam in tem plures & varii Domini incerti alicujus
} " quirendi : poft quam , fi fpes non fit fciendi Communitatis damno affecti fuerint , tunc
,, dominum , probabile eft , quod non tenearis omnino reftituito facienda eft Pauperibus ejuf
,, ea dare pauperibus ( licet ita plerique cum dem Communitatis læfæ . Vide dicenda num.
" S. Thoma fentiant ⭑ ( Quorum fententiam vo 595.
" cant communem Salm. de Reft. c. 1. n. 214. Quæritur z. Si res poft debitam diligentiam
99 Sed vide num. 603. ) * & fit magis pium , adhibitam ad inveniendum dominum tradita
1 ac practice fuadendum ) ; fed poffis tibi reti fit pauperibus , & poftea dominus compareat ,
,, nere , ut docet Petrus Navarrus , quem fe utrum ei reftituenda fit ? Negant Nav. Sot.
» quitur Laym. hic, & Leff. I. z. cap. 14. dub. Henr. Led. ap. Croix l. 3. p. z. n. 95. item
29 7. n. 48. idque Dian. p. 2. tr. 3. mifc. R. Cajet. Bon. ap. Spor. de Reft . c. 3. n. 104.
5. dicit effe tutum in praxi . * ( Cum Pal. & Quia , cum debita diligentia eft præmiffa , pau
93 Dic. apud Salm. ibidem numero 213. exceptis per , aut locus pius , abfolute acquirit domi
33 debitis ob ufuram , aut fimoniam ex textibus nium rei . Dicitur quando debita diligentia eft
39 allatis in fine hujus numer. ) * Si vero ea ha præmiſſa , nam alias certum eft apud omnes
33 beas ex delicto , ut furto , ufura , &c. teneris rem domino comparenti reftituendam effe ; quo
" ea reftituere pauperibus , vel Ecclefiæ , hof niam nulla ratione tunc poterit in pauperem
pitali , &c. quia debet tunc fieri reftitutio dominium transferri , cum eo cafu dominus fit
39 meliori modo , quo poteft ; ut faltem , cum rationabiliter invitus . Communius vero Laym.
,, corpori domini non profit , profit ejus ni l. 3. tr. I. C. son. 24. Salm . tr . 12. C. 2.n. 85.
,, mæ , dum in pauperes expenditur . Ita com Pal. de Juft. D.un. p. 19.n. 7. Leff. I. z. c. 14.
,, muniter Doctores ; ut videbis apud Laym . n. 43. Spor. I. c. n. 113. & Croix l. c. cum Mol.
"" hic . Dian. c. dicunt , quod fi res extat , pauper
590 Quæritur 1. quomodo facienda reftitutio , fi Do debet eam reftituere domino comparenti ; fi vero
minus rei eft incertus ? Diftinguendum , & viden eft confummata , tantum id in quo factus eft ditior.
dum an res accepta fit bona , vel mala fide . Si Ratio , ut ait Palaus , quia, licet dominium rei in
mala fide , tunc iterum diftinguendum eft : vel Do pauperem translatum fit , res tamen adhuc extat
minus incertus rei eft ignotus tantum in particu tunc in æquivalenti . Sed hæc ratio non vide
lari , prout fi fciretur rem fpectare ad aliquem tur congrua , nam fi rei dominium vere trans
ex tribus , vel quatuor hominibus loci , fed latum eft , nulla deberetur reftitutio , five
ignoratur , ad quem peculiariter fpeftet ; tunc res extet , five non . Melius igitur diftin
naquit reftitutio fieri Pauperibus , fed res di guendum cum Lugo de Juft. D. 21. n. 102.
videnda eft inter eos , quos inter defraudatus juxta ea quæ de inventore rei perdite fufius
exiftit ; ita Sylvius tom. 3. in 2. 2. q. 62. d. dicemas infr. n. 603. cum eodem Lug. Holzm. ,
5. Leffius 1. 2. cap. 14. n. 32. idemque dicunt Croix 1. c. n. 92. ( qui n. 95. Supra citato
Palaus, Mol. Cajet. P. Nav. &c. Vel autem non fibi cohæret ) : Quando , fpeftatis omni
Dominus eft ignotus in generali , ita ut nequeat bus circumftantiis , non eft amplius poffibile
difcerni inter loci habitatores , ad quem vel quod dominus inveniatur , tunc pauper acqui
quos res pertineat : & tunc reftitutio fieri de rit rei abfolutum dominium , fine ullo onere
bet Pauperibus , ut habetur in cap. Cum tự, reftitutionis . Quando vero adhuc poft dili
de Ufuris , ubi præcipitur Ufurariis reftitutio gentiam adeft aliqua fpes inveniendi dominum
nem facere Dominis , vel eorum heredibus , rei, tunc pauper non acquirit ejus dominium ,
vel , his non fuperftitibus , Pauperibus . Sufficit & proinde debet eam domino fervare , ipfique
autent quod reftitutio fiat Pauperibus cujuf reftituere fi compareat ; additque Lug. ib. ex
cumque loci . Sufficit etiam , quod fiat locis ipfa manifeftatione domini tunc communiter ar
piis , ut communiter docent Leff. lib. z. cap. gui , quod non adfuerint debitæ circumftantiæ
14. n. 33. Nav. cap. 17. n. 33. Salm. de Reft . ad transferendum irrevocabiliter dominium in
cap. 1. n.216. Croix lib.3 . p. 2. n . 94. Bonac. de pauperem . Sed vide omnino dicenda d. n. 603.
Reft. D. 1. qu. 3. P. 4. n. 5. cum Azor. Mol. P. Rete tamen excipiunt Spor. d. n. 113. & Wi.
Nav. Vafqu. Fill. &c. Id tamen locum habet , gandt tr. 8. Ex. 3. n. 50. nifi pauper aut locus
modo adhibita fit debita diligentia , ut proprii pius bona fide rem jam præfcripferit , quia vir
Domini invenirentur ; nam fi ante diligentiam tute præfcriptionis tunc dominium irrevocabile
adhibitam fieret reftitutio Pauperibus , & dein vere acquirit .
de Domini comparerent , utique damnum ipfis Notandum quod fuper his debitis incertis bene 591
refarciendum effet . Præterea id locum habet , poteft fieri Compofitio per Bullam Cruciate ,
cum defraudati pauciores funt , nempe tres vel quæ refertur ap. Tamb. tr. de Bull. Cruciate
quatuor , ita ut fi reftitutio fiat quibufcunque c. 18. pro Regnis Hifpaniarum , Sardiniæ &
Z 4 Sici
 360 Lib. III. Tract. V.
Siciliæ 2 & pro omnibus aliis particularibus ,
quibus Bulla communicatur . Poteft etiam hæc
compofitio fieri per S. Poenitentiariam ; fed fi
ab ipfa obtineatur , conftituit Bened. XIV . in
fua Bulla Paftor Bonus ( vide Tom. 1. Bullar.
Bulla 95. §. 25. ) quod reftitutio fiat , cum pot
erit commode fieri , iis in locis , ubi furtum
fa& tum eft . An autem valeat hujufmodi Com
pofitio , facta fine fufficienti caufa ? Affirmant
Cord. Tur. Alenf. ap. Lug. D. 21. n. 95. Sed ne
gant Covarr. Sot. Nav. Mol. & alii communiter
ib. Verius tamen diftinguendum cum Lug. , &
dicendum valere , fi reftitutio fit facienda ex
fola lege Ecclefiaftica , puta ex fru&ibus eccle
fiafticis male perceptis ; Secus , fi reftitutio
aliunde fit debita . Ratio primi , quia Pontifex
in lege propria valide difpenfat ; Ratio fecun
di , quia bonorum aliunde debitorum Pontifex
non eft abfolutus Dominus . An autem id pof
fit Pontifex pro bono fpirituali communi ? Vi
de Lugo n. 96. & vide quæft. n. Seq.
592 Quæritur autem , an Compofitione fata de
bitor ad aliquid teneatur , fi poftea Dominus
certus compareat? Dicunt alii teneri reftituere
id in quo factus eft ditior . Ita Vill. Rodr. ap.
Tamb. I.c. §. 5. n. 9. & Caj. Sot. &c. ap. Ren
zi de 7. Pr. c. 3. q. 26. Ratio , quia non præ.
fumitur Pontifex dominus rebus fuis expoliare
voluiffe . Alii vero dicunt ad nihil teneri , ut
Salm. de Reft . c. 1. n . 17. Cum Trull. Dic. Tap.
c. & idem tenent Lug. D. 21. n. 98. & Tamb.
1. c. femper ac præmiffa fit debita diligentia .
Ratio , quia Pontifex ut Adminiftrator bono
rum temporalium , quatenus fpectat ad bonum
fpirituale , tunc transfert dominium per Com
pofitionem propter bonum publicum .
Notat autem Viva I. c. n. 3. cum Vill. Dian.
Mendo , idemque dicunt Trull. & Henriqu .
ap. Croix l. c. n. 413. cum Buf. infra Dub. 7.
4. 3. n. 2. hujufmodi compofitionem poffe fieri
etiam ab Epifcopo , cum hoc nullo jure fit re
fervatum Papæ , & videatur effe juxta volunta
tem creditorum pro bono Animarum fuarum .
Sed contradicunt verius Lug. n. 107. ac Mol.
cum Rodr. Turr. Cord. &c. ap. Croix 1. c. Ra
tio , quia id non poteft efficere Epifcopus nec
ratione adminiftrationis talium bonorum incer
torum ; cum ea pertineat ad folos Reges , vel
ad Pontificem ; nec ratione fupremæ poteftatis
mutandi voluntates Dominorum ; cum hæc per
tineat ad folam Sedem Apoftolicam , ex Clem.
Quia contingit , de Rel. dom. ubi dicitur : Quia
contingit , cum ea quæ ad certum ufum largi
tione funt deftinata fidelium , ad illum debeant
non ad alium (falva Sedis Apoftolicæ Au& tori
tate ) converti . Sed quoad ultimas voluntates ?
vide 1. 6. n. 329.
593 Compofitio hæc folet etiam concedi pro fru
&ibus Ecclefiafticis male perceptis , Croix num.
416. Dicunt etiam Efcobar. l. 37. c. 12. num. 7.
Tamb. Dec. 1.8. tr. 3. c. 1. S. 3. num. 19. item
Vafq. Lop. & alit apud Dian. p. 4. tr. 4. Ref.
46. Compofitionem fieri poffe etiam pro furtis
minutis commiffis ab iis , qui vendunt civibus
vinum , oleum , &c. Sed tenendum oppofitum
cum Croix 1. 3. p. 1. n. 417. Diana I. c. Quia
talis reftitutio omnino facienda eft eifdem
De Septimo Præc . Decal .
civibus defraudatis . Vide mox dicenda num.
595. R
An vero , fi creditor fit notus , fed tam lon- 594
ge abfit , ut res pauperibus difpenfari poffit ,
fieri tunc valeat Compofitio ? Affirmant Turr.
Covar. Rodr. & putat probabile Lugo n. 139.
Sed videtur probabilius oppofitum cum Soto , &
Henr. apud Croix n. 418, quia Compofitio con
ceditur tantum , quando creditor eft incertus
An autem Heres qui Compofitionem obtinuit ,
teneatur fummam relaxatam tribuere aliis cre
ditoribus certis fui Teftatoris ? Affirmat Mol.;
fed negat Lugo D. 20. n. 12. & affentit Croix
n. 419. fi conceffio facta eft illi non ut heredi ,
fed ut tali perfonæ . Secus vero fi facta fit ei
ex vi poteftatis quam Teftator habuit .
,, 2. Qui multis minutis furtis , v. g . olei ,
,, panis , vini , & c. damnum intulit multis ci
,, vibus , eum teneri reftituere , non pauperibus,
"" fed ipfis civibus ( minoris deinceps vendendo,
, aut majore menfura , donec veniatur ad æ
" qualitatem ) dicit Mol. At Vafq. & Efcob.
"" dicunt effe probabile , quod poffit dare pau
" peribus , præfertim civitatis ejufdem .
Alii igitur dicunt , ut Efcobar l. 3. c. 12. n.
71. Anacl. de 7. Præc. D. 5. n. 20. item S.
Thom. in 4. fent. D. 15. q. 1. c. s . Vasq. Lop.
& alii apud Dian. p. 4. tr. 4. R. 46. quod pro
hujufmodi furtulis commiffis a venditoribus pu
blicis reftitutio poteft fieri pauperibus ; cum re
gula fit generalis , debita incerta pauperibus ef
fe reftituenda , ut in fimili cafu de ufurario
qui pluribus incertis defraudavit , fancitum eft
in c. cum tu de Ufur. Advertunt tamen refti
tutionem faciendam effe pauperibus ejufdem lo
ci , quia cum Communitas illius loci fit læía ,
illi damnum refarciendum eft ; Nifi ( excipit
Bon. de Ref. D. 1. q . 3. p. 4. n. 10. ) damnum
fit illatum aliquibus paucis perfonis incertis ;
quia tunc ait reftitutionem poffe fieri pauperi
bus alterius loci : Et hanc fententiam Dian. 1.
c. non audet dicere improbabilem propter au
&toritatem D. Thome , Alii vero , quorum fen
tentiam tanquam communiffimam fuadendam
puto , dicunt talem reftitutionem omnino , quo
ad fieri poteft , faciendam effe civibus ejufdem
loci , ubi fraus commiffa eft . Ratio , quia , cum
exiftant damnum paffi , & aliquo modo cogniti,
iis quantum fieri poteft damnum compenfari
debet . Ita Laym. l. 3. tr. 1. c. 10. n. 2. Con
cina tom. 7. D. 2. c. 13. n. 10. Spor. de Reft.
c. 3. n. 117. cum communi ut aferit Croix 1.
3. p. 2. n. 417. Dian. I. c. Tamb. 1. 8. tr. 3.
c. 1. §. 3. n. 19. Salm. de Reft . c. 1. n. 215 .
cum Dic. Reb. & Tap. Veruntamen cenfeo "
juxta dicta n. 534. quod hujufmodi venditores
non teneantur fub gravi reftituere civibus ; fa
tisfaciunt enim fuæ gravi obligationi , fi pau
peribus reftituant . Quapropter excufantur et
iam a veniali , fi reftituant pauperibus , acce
dente aliqua rationabili caufà , puta fi non pof
fint reftituere civibus fine aliquo notabili in
commodo ; vel fi urgeat neceffitas aliquorum
pauperum valde indigentium , quibus præfumatur
cives illi non effe inviti reftitutionem fieri . Et
fic invenio fenfiffe etiam Continuatorem Tour
nely ( Tom. 1. c. 3. a. 4. Sect. 2. qu. 4. pag.
391.)
 Cap. II. De Reftitutione Dub. V. 361
391. ) qui loquens fignanter de Tabernario , damno debitoris " quod effet contra charita
qui Communitatem defraudavit , ita ait : Dein tem , & alias Dominus effet irrationabiliter in
de , ut quod vere furatus es , fi fingulis reftitue vitus . Si autem res in individuo non poffet
re nequeas , vel quia ignorantur , vel quia dif ad Dominum mitti , nifi cum tanto damno ,
ficilior eft executio , quam res tantilla poftulet " fur poteft & debet eam vendere , & pretium
vel quia periculum eft infamiæ , hoc five per Domino tranfmittere , ut dicunt Lugo n. 189.
Parochum ? qui fuorum indigentiam novit 2 fi & Croix n. 370. Cafu vero quo creditor fimile
ve aliter in pauperes loci quem læfifti , dif damnum , vel parum minus fit paffurus , tenc
fundi cures , vel in alia opera eidem loco uti tur omnino debitor ei fatisfacere , ut commu
lia infumas. niter ajunt Leſſ. cap. 16. num. 23. Tamb. 1. 8.
596 " 3. Quando bona funt certa , ordinarie re tr. 4. cap. 1. §. 8. num. 4. cum Nav. Val. Caj.
"3 fitui debent poſſeſſori jufto " a quo accepta c. ac Lugo. num. 186. qui dicit in hoc atten
• funt , vel cui damnum illatum ; etfi is non dendum non folum damnum emergens credito
.‫ د‬fit immediatus dominus . Unde quod acce ris , fed etiam lucrum ceffans . Bene tamen ad
ptum eft a depofitario , commodatario , con vertunt ipfe Lugo a. 188. & Croix n. 373. cum
"" ductore , cuftode , adminiftratore , debet non Ill . & Haun. quod damnum creditoris & debi
,, a domino , fed ipfis reftitui ; quia alioqui i toris penfandum eft comparative ad fubje&um ;
», pfis fieret injuria , fi jure poffeffionis , deten fieri enim poteft , ut damnum decem nummo
,, tionis , cuftodiæ , aut utilitatis fpoliarentur ; rum refpe&u debitoris inopis fit longe majus ,
" & damnum , atque lucrum ceffans compen quam damnum centum refpectu creditoris opu
,, fari deberet . lenti ; & fic vice verfa .
4. Excipitur tamen hinc , 1. Si horum ni Sed ceteris paribus difficultas eft , quænam
?" hil intereffet , ut fi fine illorum damno , in menfura damni affignanda fit , ut debitor ex
,, famia , domino reftituatur . 2. Si probabiliter cufetur a reftitutione facienda creditori ? Et in
,, ipfi putarentur rem abfumpturi , vel ablatu hoc diftinguendum : Si fit fpes , ut res vel pre
22 ri cum injuria domini ; quo modo bona Ec tium alio tempore reftituatur Domino , vel ejus
,, clefiæ non Prælato diffipatori , fed potius Ca heredibus fine magno damno debitoris , & tunc
,, pitulo reftituenda funt . Item accepta a filio probabiliter dicunt Bon. I. c. Lugo num. 191.
,, familias , pupillo , furiofo, uxore, religiofo ; fi Leff. c. 15. num. 50. reftitutionem pofe differ
"2 fint ex iis bonis , quorum adminiftratio ipfis ri . Si vero defit talis fpes , ita ut Dominus ef
22 non competit , plerumque reftituenda funt pa fet re privandus ; & tunc adhuc probabiliter di
,, tri , tutori , marito , Prælato . Sic etiam , cunt Leff. 1. c. & Dicaft . ap. Croix n. 365. ( qui
‫ در‬fi bona alicujus publicata , & Fifco addita id non probat cum Lugo n. 184. ) quod fi res
"" fint : tunc enim depofitum , & fimilia debita parvi fit momenti , & damnum furis effet du
29 Fifco debent reddi . plo majus , tunc poffet reftitutio applicari pau
5. Cum quis ignorato domino , cui refti peribus , vel operibus piis ; quia in hoc_præſu
,, tuendum erat , non præmiffa aliqua diligen mitur Dominus affentiri . Si tamen effet res
,, tia , pauperibus diftribuit , non fatisfecit do magni momenti , Sylvefter > Petfch. apud
"" mino poftea comparenti : fecus , fi diligentia Croix I. c. Bufemb. cum Bonac. infra n. 677.
39 fit præmiffa . V. Leff. I. 2. c. 14. dub. 3. excufant furem a reftituendo Domino immedia
597 "" 6. Cum dominus quidem fcitur > fed ei te , cafu quo expenfæ faciendæ effent æquiva
,, mitti non poteft fine fumptu ? tunc , fi res lentes rei valori . Sed hoc communiter non ad
29 male accepta eft , tenetur reftituens aliquas mittunt Tamb. I. c. n. 4. Spor. tr. 4. c. 3. n.
,, expenfas ex fe facere ; fi autem bene acce 162. & Croix n. 368. cum Lugo Vafq . & Illf.
,, pit , non nifi expenfis domini . Quando nullo Excufant autem Scotus , Gabr. & Ricch. apud
modo poteft mitti , expectandum eft ad tem Croix num. 355. fi fumptus effent majores de
" pus . At fi adhuc non fit fpes , reputatur de bito . Hujus fententiæ eft etiam Glofa in cap.
>> bitum incertum . Tol. I. 5. c. 24. Cum tu , de Ufur. lit. ( i ) ubi dicitur fur non
198 Quæritur , an fur teneatur reftituerc rem ab teneri rem mittere Domino , fi expenfæ depor
latam cum qualicunque fuo damno ? Prima tationis excedant ipfius valorem . Probabilius
fententia affirmant cum Caj. 2. 2. qu. 62. art. vero Spor. Tambur. & Mol. II. cc. excufant fo
5. ac Vafq. Nav. Cov. m. &c. apud Lugo de lo cafu , quo fumptus effent longe majores :
Just. D. 20. n . 184. Ratio , quia Dominus de immo Lugo num. 190. obligat furem , etiamfi
bet fervari indemnis cum quoque furis detri paffurus fit damnum duplo majus . Quando au
mento , quod fuæ malitiæ imputandum eft . Se tem damnum eTet omnino exceffivum , fufficit
cunda vero fententia communiffima , & proba reftituere pauperibus , ut communiter dicunt
bilior negat ; hanc tenent Bufemb. ( vide num . cum fecunda fententi , ut fupra relata , ipfe Lug.
677. ) Bon. de Reft. D. 1. quæft. 5. p . 1. num. Spor. I. c. & Bon, cum Sayr. & Vill . apud Salm.
5. Leff. 1. 2. cap. 15. num. 50. Mol. tom. 3. D. 7. Cum quis accepit rem alienam a poffef- 599
752. n. 5. Holzm . nu . 493. Fill. tr. 32. cap. 4. "" fore bonæ fidei putante rem effe fuam , cum
qu. 8. num. 111. Salm, de Ref . cap. 1. num. ,, non fit , tum fi quidem intervenerit aliquod
195. , cum Pal. item Lug. I. c. num . 385. cum „, juftum pactum , ut depofiti , commodati , pi
Scoto , Gabr. Ang. Salon . Arag. &c. cum com ,, gnoris , &c. illi reftituendum eft , non domi
muni , ut afferit Croix 1. 3. p. 2. num. 358. Ra " no , qui tamen ex charitate monendus erit ,
tio , quia juftitia , cum fit virtus , & prudenter ,, fi id ei profuturum putetur , fine alte
præcipiat æqualitatem fervari , non poteft obli "" rius graviore incommodo , infamia , &c .
gare ad reftituendum cum quocunque graviffimo » Vafq. Azor, par. 3. lib. 4. quæft. 2. Si autem
"" ali.
 362 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præcepto Decal.
, aliter accepta eft , tunc vero fuo domino ro
"" ftitui debet , fi eum novifti , & fine incom
modo fieri poffit .
600 "" 8. Quando a fure , vel aliquo venditore
» quis emit , five mala , five bona fide rem
25 furtivam , tenetur reftituere domino , pon fu
,, ri . Ita communiter Mol, Regin. t. 1. I. 10.
"" c. 5. n. 40. Tol. tamen . 5. c. 17. Sylv. Ant.
"2 Mald. in 2. 2. tit. 4. c. 3. dub. 2. probabili
23 ter fentiunt poffe reddi furi , ut ab eo pretium
29 fuum recuperet , quia non conftituit rem pe
" jore loco, quam ante fuerat : & confequenter
,, ipfe non infert domino damnunr . * (Vide
"" dicta n. 569. & 570. ) * Quod Nav. Trul. I.
7. C. 11. d. 4. admittunt cum hac limitatio
2 ne ; fi mox , & non poft longum tempus
contractum refcindat , vel fi certo fciat , fu
» rem redditurum rem domino , vel fi dominus
"7 rei fit mortuus , aut abfit , ita ut conveniri
27 non poffit . Quod fi autem pretium fuum
, recuperare. non poffit a venditore , tene
tur reddere domino , & fibi damnum adfcri
bere . Quod fi porro fciens rem effe furtivam ,
emat eo fine , ut invento vero domino refti
,, tuat , tunc fi emit parvo pretio , tenebitur id
,, ei dominus refundere cum utiliter ejus ne
" gotium gefferit : fecus autem , fi pretium ef
23 fet fere æquale rei : tunc enim fufficit refun
,, dere ad arbitrium viri prudentis tantum , quan
,, tum videtur meritus rem domini utiliter re
,, dimendo , Leff. F. c. c. 14. d. 3. Dian. p. 2.
35. t. 3. R. 5.
Και 9": Si bona fide rem alienam , v. g. equum
"" emifti ab altero , v. g. Petro , & vendidifti
,, tertio , v. g. Paulo , & poftca cognofcatur
,, effe Joannis , coque repetente a Paulo , Pau
‫ دو‬lus repetat pretium a te, exiftimat quidem pro
"" babile Nav. & Dian. p. 1. t . 8. R.. 68 , non
teneri te Paulo id reddere ( fi in nullo factus
""" fis ditior ) ; fed fufficere , fi tuam actionem ,
» quam habes in Petrum , ei cedas . Verum So
tus, Salon. Leff. Sayr. Bon. de rest. q. 4. P. 2..
"" rectius docent , teneri te exigente Paulo ,
,, contractum refcindere , & pretium reftituere :
, tum quia vendidifti rem vitiofam tum quia
22 teneris de evi &tione emtori , nec eum potes
,, remittere ad illum , cum quo nihil haber
,, negotir. Quod fi tamen Paulus , cum poffit ,
2 tibi non reflituat equum , fed Joanni , & hoc
» ipfo impediat , quominus pretium tuum pof
D fis recuperare , nec tu teneris ei pretium ab
ipfo acceptum reftituere . Bon. Leff. &c. Vid.
"J Trull. c. 1r. d. 3r.
Si igitur ab emptore Dominus rem evincat ,
omnino fequenda eft fententia Bufembai , quam
præter DD. ab eo citatos , docet etiam Leff. I.
c. v. 14. n. 26. & Salm. de Reft. c. r. n. 88.
nempe teneri venditorem pretium emtori reftitue
re , faltem in quo factus eft ditior , prout di
cunt iidem Salm. tr. 14. c. z. n. 31. Vide di
cenda infra n . 800. Si vero res non evincatur ,
nulli tenetur venditor reftitutionem facere , ut
ajunt Salm . cit. c. r. n.88. Nec tenetur ( ut di
cit Leffius c. 14. n. 3. ) monere Dominum , aut
indicare emtori , quod res illa fit aliena , fi poft
venditionem bona fide factam , id venditor
recifcat , & non poffit amplius pretium quo
ipfe rem emit recuperare ; quia cum rem illam
amplius non habeat , nec fit caufa ut Domi
nus re illa privetur , non tenetur cum magno
fuo damno carere , ut Dominus rem fuam redi
pifcatur .
,, Quæres , cui reftituendi , five dandi fint 6oz
,, thefauri , & alia inventa , quæ habentur pro
,, derelictis ? Refp. Quando nullius domini funt ,
, jure naturali , & gentium fiunt primo occu
,, pantis . Poteft tamen per confuetudinem , &
,, leges aliter quid ordinari , quod fervandum
‫ ور‬eft . De quo v. Leff. I. 2. c. 5. d. 10. Laym.
"2 1. 3. t. I. c. 5.
Circa thefauros jura difponunt . I. Ut thefau
rus , fi inveniatur in loco proprio , fit invento
ris . II. Si in loco alieno , fed inveniatur cafu
dimidium fit inventoris , & dimidium domini
loci ; & ad hoc dimidium præftandum domino
inventor tenetur in confcientia etiam ante fen
tentiam judicis ; Ratio , quia jus pofitivum po
tuit hoc difponere , non obftante jure naturæ , ob
bonum commune . Ita Salm. Tr. 12. de Juft. &
Jur. c. 2. n. 93. cum Lug. Lef. Pal . &c. Licet
de hoc dubitare videantur aliqui apud Tamb.
in Decal. Si vero thefaurus inveniatur in loco
alieno , non cafu , fed ex induſtria , inſcio do
mino: tunc ftatuit L. unic. de Thef. ut totus
reddatur domino loci . Sed quia lex hæc eft
pœnalis , non obligat , mifi poft fententiam , ut di
cunt Salm. d. n. 93. cum Laym. Leff. & aliis
citatis. Pars autem , quæ pertinet ad dominum
foci , fi locus habeat dominum utilem , & do
minum directum , inter ipfos dividenda eft,
mihil vero debetur ufufructuario , Salm. cum
Lug. Palm. & Reb. d. I. n. 97. III. Si the
faurus inveniatur in loco publico , aut fa
cro , dividendus eft inter inventorem " &
Fifcum , aut Prælatum . Viva de Reft. q.
2. Art. 2. num. 3. IV . Si autem inveniatur
per artem magicam , applicandus eft Fifco to
tus : Quam legem pariter , ut poenalen , nom
obligare , nifi poft fententiam , dicunt Salm. de
1. n. 91. cum Lug. Leff. &c. Et adhuc poft fen
tentiam dominum fundi innocentem non privart
fua parte in tali cafu , cenfent Salm. eod. 1. c.
n. 91. in fin. Sed aliter difponunt jura Regni
noftri circa thefauros inventos . Si enim invc
niuntur in loco publico , & arte non propria ,
tunc toti applicantur Fifco : Si vero invenian
tur in loco privato , & cafu , tunc tertia pars
fpetat ad Fifcum , tertia ad inventorum , & ter
tia ad Dominum fundi . Sed vide alia ap. Salm.
I. c.
Quæritur, an inventor rei perdite , domino 60%
non invento , poffit illam fibi retinere ? Adfunt
tres fententiæ . Prima fententia affirmat , modo
inventor omnem debitam diligentiam adhibuc
rit ad dominum inveniendum . Hanc tenent So
tus 1. 5. de Juft. q. 3. a. 3. ad 2. Nav. 1. 4. de
Reft. c. 2. n . 75. Dian . p. 2. tr. 17. R. 5. Sa
verb. Thefaurus , n. 4. item Merchad. Led.
Efcob. &c. ap. Croix. 1. 3. n. 89. Et pro
babilem vocant Leff. 1. z . c. 14. n. 48. Lugo
de Juft. D. 6. n. 139. Holzmann p. 4. de Juft.
num . 59. Salm. tr. 12. c. 2. n. 84. Croix l. c.
cum Vafq. Malder. Med. Salas , ‫ י‬Henr. Rodr.
&c. ac valde probabilem vocant Laym. l. 3
traft.
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. V.
tract. 1. c. 5. num. 24. Ratio , quia , domino
non invento , poft omnem ( ut dictum eft ) di
ligentiam adhibitam , res cenfetur domino ca
rere , & ideo fit primi occupantis . Secunda
fententia valde communior cenfet invento
rem rei non poffe illam fibi applicare , fed
debere elargiri in ufus pios : Hanc ut probabi
liorem tenent Palaus D. un. p. 19. num. 4. Leſſ.
loc. cit. Cajet. Sum. v. Furtum , Laym. I. c.
Salm. n. 85. cum Tap. & Reb. Ratio , quia
præfumitur voluntas domini effe , quod , fi ipfe
rem perditam habere non poffit , faltem illa pro
anima fua erogetur . Tertia fententia verior &
fequenda , quam tuentur Lugo diet. D. 6. n.
104. & fufius n. 140. Holzm. de Juft. n. 51.
54. Croix 1. 3. p. 2. n. 89. diftinguit &
dicit : Quando adhuc poft diligentiam poffibi
le eft dominum invenire , tunc res vel pretium
fervari debet ; quod fi utrumque fervari nequeat ,
res vel pretium omnino eft erogandum in ufus
pios , juxta præfumptam voluntatem domini ,
qui adhuc illius rei dominium retinet , femper
ac res poteft in manus fuas redire . E con
verfo , qua do res , fpeftatis circumftantiis lon
gitudinis temporis , vel diftantiæ loci , vel eo
quod res nou poffit amplius a domino pro fua
recognofci , ut accidit in nummis ordinariis ,
non videtur poffibile , ut ad dominum redeat ;
tunc illa fit nullius , & ideo acquiritur a pri
mo occupante , qui illam non tenetur dare
juxta voluntatem prioris domini , cum ille per
impoffibilitatem eam recuperandi ejus domi
nium prorfus amifit . Et hanc fententiam ex
preffe tenet S. Thom. 2. 2. q. 66. art. 5. ad
2. ubi ait: Et fimiliter fi ( res ) pro derelictis
babeatur , & hoc credit inventor , licet fibi
eas retineat , non committit furtum . Ratio
a priori eft , quia jus gentium tribuit priva
tis dominium rerum non ad aliud , quam ut
illis utantur ; hinc quando eft impoffibile rem
pervenire ad ipforum ufum , illa tanquam de
relicta evadit nullius , & redit ad primævum
jus naturæ , ac ideo fit primi occupantis fine
ulla obligatione .
604 ,, Quæres 2. an , & cui reftituenda , quæ ca
19 piuntur venatione jufte prohibita ?
,, Refp. Id æftimandum partim ex jure natu
‫ در‬ræ , partim ex confuetudine , & legibus , ac
,, juribus particularibus , ut videre potes apud
" Laym. I. c. lib. 3. t. 1. cap. 5. num. 14. &
,, Leff. c. 8. d. 9. &, Sa V. Venatio .
Ex quibus refolvitur bic Cafus .
"" Venator iniquus tenetur reftituere faltem
,, damna , quæ fegetibus , fructibufque infert .
Quoad Venationem , quær. 1. fi fera , aut avis
ab uno fit vulnerata , ab alio capta , ad quem
pertineat Ex 1. Naturalem , §. illud ff. de
Acq. rer. dominio , pertinet ad capientem , quia
multoties fera vulnerata non capitur . Ex qua
ratione Molin. & Leff. inferunt , pertinere ad vul
nerantem , fi conftet feram manus vulnerantis ef
fugere non poffe ; fi vero fit dubium , dividenda
eft . Ita Laym. deJuft. & Jur. c. 5. n. 12.
Quær. 2. ad quem pertineat avis , cui unus
laqueum tetendit , alius capit . Probabilius Laym.
363
Laym. d. 1. cum Mol. Sa , contra Nav. & Co
var. dicit , pertinere ad laqueum tendentem ,
qui certe avem capturus effet .
Nota , quod legem prohibentem venationes 605
tantum Reges ferre poffunt , & alii quibus Rex
tanquam privilegium tale jus concefferit. Laym.
eod. loc.
Quær. 3. utrum venatores , in locis a Rege
refervatis venando , peccent mortaliter , & te
neantur ad reftitutionem ? Affirmant Laym. n.
14. Leff. c. 5. n. 44. & dicunt teneri refti
tuere Regi non feras captas , fed valorem ipfa
rum juxta fpem , quam Rex habebat capiendi .
Diana tamen cum Dic. & aliis ap. Bufemb. n.
614. v. 5. Spor. tr. 6. n. 169. cum Sot. Mol.
c. excufant venatorem a reftitutione , & a
peccato gravi , fi loca non fint conclufa . Quod
etiam admittit Leff. dit. numer. 44. fi dam
num non fuerit notabile , cum feræ non fint
magni pretii , vel non fint multæ ; tunc e
nim dicit , prohibitionem accipi ex communi
judicio factam tantum fub veniali . Immo addit ibi
cum Mol. quod femper excufari poffint venato
res a reftitutione , quando pœna in nata eft quia
illam tantum videntur tunc Principes intendere .
Quær. 4. utrum venatio Ecclefiafticis prohibi- 606
ta fit? Ex t. 1. de Clerico venatore , fic habe
tur : Epifcopum , Presbyterum ac Diaconum
canes , aut accipitres , aut bujufmodi ad venan
dum habere non licet ; quod , fi quis talium
perfonarum in hac voluptate fæpius detentus fue
rit , fi Epifcopus eft , tribus menfibus a Commu
nione: Presbyter , duobus : fi Diaconus , ab
omni officio fufpendatur . In quo notandum 1.
quod hanc prohibitionem communiter intelligunt
DD. de venatione clamorofa cum ftrepitu , ut
Salm. de Juft. & jur. cap. 2. n. 64. Luym.
d. l.n. 15. cum Abb. & aliis Canoniftis . Triden
tinum tamen feff. 24. c. 12. circa finem gene
ralius loquitur : Ab illicitifque venationibus , au
cupiis &c. abftineat .
Notandum 2. quod etiam venatio clamorofa
non eft vetita ſub gravi , nifi fit frequens : ut ex
textu cit. & infuper fit cum fcandalo , vel ma
gnis expenfis . Ita Leff. & Vafq. apud Lugo de
Juft. D. 6. n. 51. & Pal. Reb. apud Salm. I. c.
Idem tenent Spor. de 7. Præc. c . 1. n. 15. & Mol.
ap. Lug. ib. & Caj. Ab. ac Sa, apud Laym. I.c. n.15.
qui dicunt ex fola caufa venationis , nifi aliud
adjun& tum fit , non effe de facili Clericum da
mnandum peccati mortalis ; Ratio , ut ajunt ,
. quia talis venatio de fe eft gravis deordina
tio , idque arguitur ex ipfo Canone fupra ci
tato , ubi imponitur pana fufpenfionis ferenda ,
& ad tempus ; talemque fufpenfionem teftan
tur hodie non effe in ufu . Immo fentit Laym.
1. c. cum Leff. Sa , Val. &c. quod fieri po
teft , ut talis venatio omni culpa vacet , fi
fit rara , & moderata : vel fi fit caufa ne
ceffitatis , vel exercitii . Proinde doctus Neo
tericus Au& tor libri cui titulus ( Instr. per li
Nov. Conf. ) ait , venationem non clamoro
fam ad honeftam recreationem omnino effe li
citam ; clamorofam vero , juxta communiorem
fententiam , ratione Canonum non effe de fe
peccatum mortale , nifi adfit contemtus , aut
contumacia .
Stri
 364 Lib. III. Tract . V. De
Strictius autem venatio clamorofa vetatur Re ""
ligiofis Clem. 1. §. Porro de ftat. Monach. Sed ""
iis , præcifo fcandalo , dicit Pal. nec etiam ef ""
fe peccatum grave . Et hoc admittunt Salmant. ,,
d. n. 64. fi bis , vel ter contingat , & fine ma ""
gno ftrepitu fiat . ""
DUBIUM VI.
De rebus , quæ debent reftitui .
ARTICULUS I.
Quid debeat reftitui ab inferente injuriam
materialem tantum , five a poffeffore
bonæ fidei ?
607 Ad quid teneatur poffeffor bona fidei ?
608 Quid fi acceperit a fure , qui potens fit re
ftituere !
609 Vide alios cafus .
610 Quos fructus tenetur reftituere poffeffor bone
fidei?
611 Quid fi acceperit rem commixtam cum bo
nis furis? 612. Quid fi per illam acce
prionem fur factus fit impotens ad refti
tuendum ?
613 Quid fi quis projiciat in mare gemmam ,
quam putabat valere decem , fi illa vale
bat centum aureos?
607 » fide aut
22 poffidet aliquid , de quo poftea melius co
" gnofcit ; tenetur , ne incipiat effe poffeffor
" malæ fidei , & detinere alienum , id tantum ,
,, & non plus reftituere , quod ex ea re ipfi fu
,, pereft , una cum ejus fru& tibus , fi extent ,
"" vel quatenus inde factus eft ditior ; præter
,, quam fi dominium fibi comparavit per legi
"" timam præfcriptionem . Ita communiter Do
"" &ores Mol. Sanch. Leff. lib. 2. c.6. Bon . d. 1 .
» q. 1. p. 1. Laym. lib. 3. t. 2. c. 2.
Unde refolves .
,, 1. Si veftem v. gr. bona fide donatam a fu
‫رد‬ re , aut alio portafti , & fere attrivifti , ac
.‫د‬ poftea dominus compareat , teneris eam , aut
"" æqualem ei reftituere , & infuper perfolvere
"" quantum attrita eft , fi alias veftem æqualis
.‫د‬ valoris atriviffes ; fi autem eam amififti , aut
‫در‬ ablata tib eft , & c. ad nihil teneris . Bonac.
"" loc. cit. Laym . n. 1. Vide Trull. lib.7. c. 11.
.‫د‬ d. 1. Si autem res , quam a fure bona fide
,, accepifti ( five donatione , five emtione ) , fit
‫دو‬ ufu confumtibilis , eamque cum tuis mifcui
.‫د‬ fti , ita ut difcerni nequeat ; etfi deinde de
prehendas furtivam fuiffe , non teneris refti
,, tuere , Nav. Sylv. Sayr. Leff. Bon. d. 1. q. 3.
" P. 1. quia per iftam commixtionem bona fide
"" factam eft in re translatum dominium > ut
,, colligitur ex l . Si alieni nummi . ff. defolut.
,, Neque eft ratio , cur hæc potius , quam illa
,, pars cenfeatur aliena : atque adeo periit obli
,, gatio realis , & tantum manet perfonalis in
"2 venditore . Vid . Dianam p. 4. tract. 4. R.66.
"" Trull. lib. 7. c. 11. d. 3. Leff. lib. 2. cap. 20°
Septimo Præc. Decal.
d. 18. ubi addit effe valde probabile , jurique
naturæ conforme , quod verus dominus rei il
lius ablatæ , & permixtæ ( quamdiu totus cu
mulus extat ) retineat jus in re , ut ex illo
cumulo fibi fatis fiat ante alios , imo poffit
ex eo occulte accipere .
Hoc intelligendum eft , quod in tali cafu fem- 608
per teneris reddere domino , in quo factus es
ditior , etiamfi latro potens fit reftituere ; quia
nemo lucrari poteft cum jactura alterius . Vide
Tamb. de Reft. c. 3. § . 4. Bon. d. loco n. s . qui
hoc pro certo fupponunt . Sed quoad mixtionem
vide n. 498. & 499.
Dicunt Bann. Led. & alii ap. Salm. n. 35. in
fine, quod accipiens rem confumtibilem , v.g.,
pecuniam bona fide a fure , non tenetur illam ,
etiamfi extet , domino reddere , fi fur potens fit
reftituere , quia pecunia furis eft obnoxia jam
reftitutioni pariter , ac illa furtiva , cum domi
nus non habeat jus , illam fpecie pecuniam pe
tere a fure . Sed hæc opinio non videtur mihi
probabilis , cum ratio non probetur ; nam do
minus nunquam cenfetur amittere jus in pecu
niam fuam in fpecie , cum nulla fit major ra
tio in aliis , quam in rebus ufu confumtibilibus .
,, 2. Milites bona fide militantes , intellecta
,, poftea belli injuftitia , id tantum reftituere
,, debent , quod adhuc habent ex præda , & quo
"" facti funt ditiores . Bon. loc. cit.
" 3. Qui bona fide per inculpatam ignoran
,, tiam celebravit contra&um , quem poftea u
,, furarium effe cognofcit , non in plus tenetur ,
,, quam fa&us eft ditior . Vide Laym. l. 3. tr. 2 .
,, сар . 3 .
4. Poffefforem bonæ fidei , fi adhibita di
,, ligentia inclinet in eam partem , quod res
"" non fit fua , teneri aliquid reftituere juxta in
"" clinationem , docet Con. d. 3. dub. 10. n. 39.
"" At Pal. t. 1. d. 2. p. 2. n. ult. putat ad nihil
,, teneri , quia poffeffio , contrariis rationibus
"" non convincentibus , præponderat : Idem do
,, cent Vafq. ap. Efcob. t . 2. c. 3. n . 154. Dian.
» P. 4. t. 3. R. 24. 26. Si neglexit inveftigare
"" veritatem , & deinde fciri non poteft , dicit
"" Pal. loc. cit. ad nihil teneri . * ( Vide di& ta 1
33 lib. 1. n. 83. & 85. ) *
,, 5. Si bona fide rem vendidifti dono tibi
,, datam , teneris reftituere pretium , quia fa
,, &us es locupletior , & fatis debet effe tibi >
,, non habere minus , quam ante . Quod fi ta
"" men apud alterum res eft , is reddere tene
,, tur , ibid. & Vasq. c. 9. § . 2. Mol, Leff. 1. 2.
", c. 14. d. 3.
"" 6. Si bona fide rem ipfe emifti , & vendi
"" difti fine lucro , nihil teneris reftituere , fed
,, folus is , apud quem res eft . Mol. I. c. Leſſ.
"" 1. 2. c. 14. d. I. contra Vasquez , &c.
7. Si rem alienam bona fide donafti , non 6ɔ9
"" donaturus aliam , fi hanc non habuiffes , ad
"" nihil teneris : quia non es factus ditior ; fe
"" cus fi aliam donaturus fuiffes ( quia tunc
,, parcendo tuæ , factus es ditior ) ; vel fi ali
» quid accepifti in remunerationem . Bonac.
‫ رو‬Trull. I. 7. c. II . d. I.
"" 8. Si aliena re lucratus es , tanquam in
"" ftrumento , v. g. frumentum alienum alio de
» portatum vendidifti : vel pecuniam alienam
>> ne
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI . Art. II. 365
» negotiationi expofuifti , non teneris illud lu bur. de reft. c. 3. §. 4. num. 26. ajunt probabi
», crum reftituere ; quia non eft fru&us rei alie le effe quod dicunt Leff. Mol. &c. ad nihil te
,, næ , fed tuæ meræ induftriæ : tales enim fru neri donatarium , qui accipit rem a debitore
", &us dicuntur meræ induftriæ , quos ipfa na non folvendo ; quia debitor dat rem fuam &
» tura ex fe nullo modo gignit 9 fed tantum damnum per accidens creditoribus obvenit :
, concurrit , ut inftrumentum operantis . Laym. Quapropter cum debitor per illam commixtio
» l. c. n. 3. ex S. Thom. &c. nem, quæ æquivalet confumtioni , jam acqui
610 » 9. Fructus omnes rei , five ii fint mere na fierit totale dominium cumuli , ut dicunt Lu
,, turales , hoc eft , qui vix ullo hominum la go de Juft. D. 6. num. 172. Sanch. Dec. lib. 1.
"" bore egent , ut foetus animalium , arborum cap. 23. num. 34. & Tambur. loc. cit. Ideo pro
"" herbæ , & gramina ; five fint fimul induftria babile effe dicunt Tambur. & Spor. ll. cc. quod
,, les , five mixti , hoc eft , ad quos æque , aut donatarius poffit rem illam accipere , & reti
magis hominum labor cum natura concurrit , nere . Sed huic opinioni obftat primo id quod
‫ دو‬ut verbi gratia fegetes , & quæ ferendo gi valde probabiliter docent idem Leff. lib. 2. c.
» gnuntur : item vinum • oleum ? lana , & c. 20. num. 157. & Salm. de Contra&. cap. 3. n.
», quo etiam referuntur pretia locationis domo 110. cum Trull, ut dictum eft num. 499. vers.
,, rum , jumentorum 9 &c. qui fructus civiles Notandum , contra Lugo , Sanch. &c. nempe
" appellantur : hi , inquam , fru&us rei , fi quod , cum cumulus ille extat , five apud debi
" percepti , & extantes fint 9 domino reftitui torem , five apud alium , dominus rei permix
>> debent > deductis tamen expenfis propriis , tæ habet jus
in rem , retinetque verum domi
,, & æftimatione laboris ( Sed vide infra n. nium in illo acervo una cum debitore . Qua
» 825. v. Bene autem , ubi dicemus cum Mo fententia pofita , donatarius rem illam permix
» lina La-Croix ? & communi , quod fructus
tam accipiens femper teneretur ad reftitutio
» mixti a poffeffore tam bone , quam malæ fidei nem , quia tunc non acciperet rem donantis 2
" non debent reftitui , nifi in quantum refpondent fed alienam . Sed magis obftat fententia , quam
» malæfidei non vero in quantum refpondent indu veriorem putamus , & referemus ». 722. contra
›› Ariæ) * . Et quidem pretium locationis ex Leff. & Mol. ut fupra , fcilicet omnino peccare
» re aliena debet domino reftitui , licet is contra juftitiam accipientem rem a debitore
,, rem , fi penes fe habuiffet > non fuiffet lo non folvendo creditoribus , quia efficaciter in
,, caturus . V. Laym. I. c. * ( An tenearis re fluit in alienationem rei cum creditorum detri
» Aituere pretium libri alieni` locati ? Negat mento . Hinc dicimus in cafu propofito cum
99 Laym . quia liber non videtur de fe aptus ad Sanch. d. num. 34. eod. Tamb. & communi fen
" gignendos fru&us . Sed verius tenendum oppo tentia ap. Spor. I. c. accipientem teneri domi
29 fitum cum P. Conc. tom. 7. pag. 110. n. 3. no rem permixtam reftituere .
" Salmant. de Ref. cap. 3. num . 70. qui ci Quæritur hic , ad quid teneatur qui in mare 613
,, tant Lugo , Prado , Sanch. & Leff. Et idem projecerit gemmam , putans valere decem au
,, dicendum de vele , torque aureo , equo , ‫ی‬ reos , fi illa revera valebat centum ? Prima
„ fimili , quia , licet non fint aptæ fructus gi fententia dicit teneri ad centum , quia injufte
,, gnere , Sunt tamen per fe locabiles ) * Si ta damnificans cum culpa mortali tenetur ad omne
,, men fru&us ifti reales bona fide poffeffi fue damnum fa&um , licet ignoratum . Ita Lugo
" rint tempore a lege præfcripto ad ufucapien de Juft. D. 8. num. 63. Pallav. ac Ilij. apud
,, dum illos ( quod fi adfit titulus , eft biennium Croix 1. 3. p. 2. n. 194. & aliqui do&ti Junio
,, inter præfentes , inter abfentes quadriennium : res . Secunda tamen fententia , quam fequun
"" fi autem non adfit titulus , anni 30. cum bo tur P. Holzm. de Reft. n. 5 +4. Pontius in Cur
" na fide ) , non funt reftituendi : quia ufucapio Su Theol. D. 52. qu. 2. Concl. 2. n. 6. Croix I.c.
,, transfert dominium . Salon. Trull. I. 7. c.11 . cum Dicaft . Mazzot. de Reft. ir. 4. D. 1. q. 3. c.
199 4.3. * (Ita Lugo , Leſſ. Caj. Sot. Mol. & alii 3.4.5. Espars. 9.34. Diana p. 11. tr. 2. R. 34.
, communiter ; vide di& ta n. 517. Quoad vero & alii doti Juniores dicunt teneri tantum ad
" præfcriptionem & ejus requifita , vide quæ fu decem modo invincibiliter credat gemmam non
fe diximus boc lib. 3. ex n.504. ) * pluris valere , & ne in confufo quidem dubitet
611 ,, 10. Si a fure accepifti ( five bona , five ma de fuo reali valore ; quia non cenfetur volitum
la fide ) rem ufu confumtibilem , v. g. vinum , damnum illud , quod non eft cognitum ; ideo
„, oleum , triticum , cum propriis ipfius furis quoad illum exceffum deeft voluntas damnifi
"" rebus permixtum , ita ut diſcerni non poffit , candi . Et fatis probabilis hæc fententia mihi
,, non teneris reftituere , fi fur ad reftituendum videtur ; Rationem enim a principiis petendo ,
"" fit potens , quia fur per commixtionem iftius dico , quod fecundum omnes ad reftitutionem
rei cum propria acquifivit ejus dominium , requiritur culpa theologica ; & tanta eft cul
", atque adeo illud tanquam verus ejus domi pa , quanta invincibiliter apprehenditur : Ita
" nus potuit transferre , Navarrus , Sanch. Leff. ut ille , qui proximo damnum infert , plus aut
"" Bon. Trull. I. 7. c. 11. d. 2. V. Dian. p. 2. minus peccat , quanto plus vel minus æftima
t
" tr. 5. mifc. R. 40. * ( Ita etiam dicunt Sal damni valorem . Juxta autem culpam correfpon
,, mant. de Reft. c. 1. n. 46. cum Sanch. Reb. dere debet obligatio reftitutionis ; Si igitur
"" Dic. &c.) ⭑ culpa eft tantum pro decem , obligatio re
612 Sed quid , fi recepifti a fure rem jam com ftitutionis nequit effe pro centum ; ipfe enim
mixtam cum illius bonis , & per illam tuam Lago loc. cit. fatetur
, quod fi damnificans pu
acceptionem fur factus fit impotens ad refti tet rei valorem effe levem 9 & eam deftruit ,
tuendum? Sporer de 7. Prać. n. 250. & Tam non tenetur ( faltem fub gravi ) ad integre
re
MO
 366 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc, Decal.
reftituendum , quia deeft injuria gravis erga do-
minum .. Ob eamdem ergo rationem ille , qui
apprehendit invincibiliter rem valere minus fui
veri valoris , non tenetur exceffum fuæ æftima
tionis reftituere , cum gravior injuria defit : nam
eft commune axioma apud Philofophos , quod
Acut fe babet fimpliciter adfimpliciter , ita ma
gis ad magis. Nec obftat dicere , quod damni
cans tenetur ad omne: damnum illatum ; hoc
enim intelligendum eft , modo damnum illud,
fit aliquo modo , faltem in confufo , animad
verfum ,, ut ceterum ordinarie accidit , non ve
ro fi prorfus invincibiliter fuit incognitum , ut
advertunt Croix dick n. 194. Mazzotta loc. cit.
c.. 2. 7. 4. & P. Holzm de Reft: tract, z. n. 592%
Salm. de Reft:. c. 4. n. 118. & 124.
ARTICULUS II..
Quid debeat reftitui ab inferente injuriam
Formalem , feu male fidei damnifica
tore, feu: poffeffore ?
614 Ad quid teneatur poffeffor male fidei ? Vide
refolutiones
65 Circa folutionem: gabellarum, Quæritur I.
Quis poffit tributa imponere? Qu..II. Que
requirantur ad jufti tributi impofitionem ?
616, Qu . III. An fraudantes gabellas pec
cent , & teneantur ad reftitutionem ? Qu
IV. An teneantur folvere gabellam fubdi
ti deferentes ad ufum proprium? Et ans
pauperes? 617 Qu . V. An populi in du
bio de juftitia tributi teneantur ad ejus.
folutionem? Qu . VI.. An Creditor Regis
poffit: fraudare gabellam alteri locatam ,
aut venditam? Qu . VIK An emens mer
cem a defraudante gabellam teneatur ad
ipfam ?
018 An Dominus poffit retinere expenfas utiles
in re faltas a fure ? Et an fur teneatur
ad omnia d'amna , faltem confufeprævifa ?
619 Gui crefcat pretium rei ablatæ ?
620. Quid fi apud furem pereat res , que reque
periiet apud Dominum ?
621 Quid fi quis occidat agnum alterius , qui
poftea pluris valuiffet? Et quid fi fur
confumar tempore majoris pretii agnum ,
quem Dominus tempore vilioris erat con
fumturus ?
622 Quid fi quis fe fingat pauperem ?
623, Quid fi quis confumat rem alienam in ex
trema neceffitare? 6241 Quid fi confumat
rem mutuatam ?
625 Quid fi quis emat rem alienam cum dubio ?
614 ESP.. Id juxta fupradicta eftimandum a
"Rquantitate tumjuris quodi alter haber
,, tum damni quod injufte infertur ; cui: æqua
" le reddi debet, nifi aliud de damnificati men
» te , & confenfu rationabiliter præfumatur..
Unde refolves.
r. Si dammificatus habeat jus inre, irqua
" damnum eft paffus, reftitutio eis facienda in
72 folidum ; fi autem tantum habet jus ad rem ,
23 reftitutio facienda eft pro quantitate juris ,
23 confideratis circumftantiis : quia non debetur
23 folidus valor rei , quæ expectabatur ; cum tan
tum fit in fpe, & multis modis poffit impe
"" diri...
,, z. Qui in loco publico fuæ civitatis con
,, tra juftam prohibitionem pafcit , vel ligna
29" cædit , non tenetur ad reftitutionem , niſi com
munitati graviter nocuerit , v. gr. ftirpes in
,, cidendo , arbores ædificiis idoneas fternendo :
» quia rationabiliter præfumitur mens Reipub.
nom effe , fuis membris ufum publicorum lo
,, corum rigidius prohibere , quam fub mul& ta
,, folvenda, cafu quo deprehendantur . * ( cum
" Laym. deJuft. c. 5. n. 18. Hinc ad nibil tene
retur ante fententiam . Vide dicta num, 529
› Qu.r. )
» 3. Gravius tamen peccaret , & teneretur ad
,, reftitutionem , fi quis pafceret in loco alicu
2 jus privati ; etfi etiam hic præfumi aliquan
""" do poffit de confenfu domini , qui fæpe rom
""" intendit , ut fiat reftitutio , fed ut deprehen
""" fus poenam luat .
» 4. Qui venantur , vel pifcantur in locis al
""" teri locatis , vel alias prohibitis ( faltem f
„, ea conclufa , vel circumfepta non funt ). pon
» peccare mortaliter , nec teneri ad reftitutio
,, nem , docet Dian, ex Leff, Dicaft. &c. p. 9
23 t. 9. Ref. 39. contra Bon. &c. * ( Vid. di&t. n.
„ 604. & 605 )
„ 5. Etfi probabilius fit , & in praxi commu
" niter tenendum , peccari mortaliter circa ve
,, &igalium fraudationem , ex eaque oriri obli
gationem reftitutionis : non omnino tamen
933 improbabiliter id alii quidam negant , eo
,, quod confuetudo interpretetur non effe men
23 rem legislatorum ad aliud obligare , quam ut
,, deprehenfi mulcentur . Vid. Nav. c. 23. Sa »
" V. Gabella , Bonac. 9.9. p. x. n. 5. ex Ñavar..
23: Fill. t. 28, n. 11, Leff. Mol. d. 9. Dian, tract.
‫ در‬de Leg. Ref. 19. Laym. lib. 3. t. 3. P. I. c. 8..
" n. 4. 5. vide etiam Dian. p. r. r.ir. Ref.
2 38 σ p. 2. t. 17. R. 38. ubi ex Cajet. Med.
200 Soto, docet non effe negandam abfolutio
,, nem poenitenti , qui defraudavit gabellas , feu
,, vectigalia impofita: rebus iis , quæ emuntur
,, non ad negotiationem , fed ad ufus proprios ,,
39TH vel familiæ neceffaria , v. gr. pani ' , carnibus ,
pifcibus , frumento , oleo, &C.
Circa hanc tributorum materiam plures hic
quæftiones funt enucleanda ..
Quar. I.. Quis poffit tributa imponere ? Refp: 615:
poffunt Imperatores, Reges , Refpublicæ , o
mnefque Principes fupremam habentes potefta
tem . Poffunt etiam Concilia, & Pontifex , ex
poteftate indirecta difponendi de temporalibus ,
quando id opus eft ad regimen fpirituale; ita
communiter Leff. lib. 2. cap. 33. num. 12. Mol.
Dr.666 Lugo deJuft. Di 36. num. 3. & 4. Pof
funt etiam ii , quibus Princeps gubernandi po-
teftatem impertitur , & expreffe fimul hanc. det:
facultatem tributa imponendi , ut Lugo num: 6..
Sanch . Conf. lib. 2. cap. 4. dub. 3: Poffünt
item Civitates ,, & Communitates adhuc fubdi
tæ aliquando imponere contributiones, five col
ledas ut vocant , ad fui gubernationem ,, fis
Princeps faltem non contradicat , quo tacite
сол
 I
Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI.
confentire videatur : Lugo num. 8. An autem
Principi infideli debeantur tributa a Chriftia
nis negotiantibus vel tranfeuntibus? Refp. de
bentur , fi jufto titulo ille Regnum poffidet :
fecus fi injufto , nifi præcedat pactum de aliquo
tributo folvendo; Sanch. loc. cit. dub.5. & Lug.
num. 16.
Communiffime autem docet Molina loc. cit.
Leff. dub. z. num. 14. Lugo num. 14. Sanch. dict.
c4. dub. 4. cum Sylv. Panorm. Ang. &c. quod
bene poffit confuetudine ab aliquo Principe ac
quiri jus tam exigendi , quam imponendi tri
buta .
Quæritur II. Quæ requirantur conditiones ad
jufti tributi impofitionem ? Prima conditio eft
Juftitia caufæ , quæ non eft quidem abundan
tia vel utilitas Principis , fed neceffitas boni
communis , ad quod merito pertinet etiam fu
ftentatio Principis , juxta ejus dignitatem . Hinc
fi Princeps nequeat alia via fuæ neceffitati fub
venire , etiamfi ipfe fua culpa in talem necef
fitatem devenerit , adhuc tenentur fubditi con
tribuere , ut communiter docent Molina D. 667.
Leff. cap. 33. num. 48. Sancb. Conf. lib. 2. c. 4.
dub. 2. num.8. & Lugo D. 36. cum Vafq. & a
liis contra S. Antonin. Hoft. Henr. &c. Notant
tamen præfati AA . debere tunc Principem mo
derari fumtus , quantum fieri poteft , immo &
refarcire damnum fubditis , fi ad pinguiorem
venerit fortunam . Unde bene monet Molina
loc. cit. peccare utique Principes , fi exceffwis
fumptibus , & largitionibus periculo fe commit
tunt excedenter gravandi fubditos .
· Secunda conditio eft Proportio tributi cum ne
ceffitate occurrente , nempe quod Populus non
magis gravetur , quam ejus bonum poftulat .
Hinc ait Lugo num. 21. non poffe Principem ,
ut Regnum fibi confervet , propter expenfas
belli tam fubditos gravare , ut eos in magnam
paupertatem conjiciat , non enim Regnum eft
propter Regem , fed Rex propter Regnum ;
Nifi ( bene excipit ) alter Princeps → qui Re
gnum invadit , fit infidelis, vel hæreticus , ita
ut fub cjus regimine graviffima timeri poffint
Religionis damna fubditis imminere . Notant
autem Leffius c. 33. num. 49. & Lugo num. 22.
cum Victoria jufte poffe Principem fubditis qui
rebellarint , abfque alia neceffitate novum im
ponere tributum " partim ad compenfandum da
mnum ab ipfo propter rebellionem paffum ?
partim in juftam criminis commiffi pœnam .
Tertia conditio eft Equalitas in perfonis
nempe quod fi qui majoris vires habent , plus
folvant , & minus qui minorem ; vide Lugo nu
mer. 23. Sed dubitatur , an Affifium impofitum
ob utilitatem alicujus loci ? jufte exigatur et
iam ab exteris ? Negant Sylv. Cajetan. Ang.
c. apud Sanch. dito cap. 4. dub. 45. num. 6.
Sed communiter & probabilius affirmant Sanch.
num. 9. Mol, D. 669. num. 3. & Lugo numer.
28. v. Secundo , cum Vafq. & aliis ; tum quia
non apparet alius modus conveniens colligendi
tributum , aliter difficulter poterunt exteri a Ci
vibus dignofci ; tum quia fic in Populis in
vicem confuetudo fervatur , incolæ enim hujus
loci , cum ad alios confluunt , etiam tributa il
lorum locorum folvunt .
387
Quæritur III. Anfraudantes gabellas peccent, 615
& teneantur ad reftitutionem? Prima fenten
tia communiffima , & probabilior affirmat, hanc
que tenent Sanchez Dec. lib. 6. cap. 4. num.
62. Mol. D. 674. La-Croix lib. 1. p. 2. num.
669. Concina tom. 6. pag. 420. Viva de Reftit
quæft. 7. art. 7. num. 1. Roncaglia eod. tit. c.
10. 9. 4. Holzmann de Leg. num. 358. Diana
p. 1. tract. 10. R. 19. cum Suar. P. Nav. Led.
Graff. Vega , &c. Leff. cap. 33. num. 56. cum
Cajet . Arm. Med. Cov. &c. ac Lugo D. 36. n.
38. 39. cum Soto , Sylv. Gabr. Corduba , &c.
Probatur 1. ex illo Matth. 22. Reddite ergo
que funt Cæfaris Cæfari , &c. Et ex Apoft. ad
Roman. 13. Ideo & tributa præftatis ; miniftri
enim Dei funt > in boc ipfum fervientes , Red
dite ergo omnibus debita ? cui tributum > tri
butum , cui vectigal , vectigal . Probatur 2, ra
tione quia ficut Rex tenetur vacare faluti
Populi , adminiftrationi juftitiæ, & aliis oneri
bus 2 fic contra tenetur Populus ex juftitia
& de jure naturali folvere Principi vectigalia
ad ejus fuftentationem . Secunda vero fenten
tia negat , & eam tenet Navarrus Man. cap.
23. num. 55. 60. Angel. v. Pedagium nuri.
6. Beja in Refponf. 7. 1. Caf. 13. Duard. in
Comment. Bull. Come lib. 2. Can. 15. quæft. 12,
num. 9. ubi fuſe fllam tuetur , & refpondet ad
contraria argumenta ; Et probabilem putant
Boffius p. 1. §. 24. num. 290. & 296.cum Sayr.
Sancio, ac Diana loc. cit. cum Sa , & Mal
der. qui dicunt defraudantes vectigalia non eſſe
a Confeffariis urgendos ad reftitutionem · Ra
tio , quia , licet fubditi per fe loquendo de ju
re naturæ teneantur Principi congruum fubfi
dium miniftrare , non tamen tenentur fub cul
pa ad eas gabellas , quæ ab ipfo fub pœna ma
gna funt impofita , cum jufte præfumatur Prin
ceps tunc nolle eos obligare ad culpam fimul
& poenam , nam leges humanæ ( ait Navarrus )
etiam præcipientes , quæ pœnam temporariam
conftituunt , in dubio ad æternam non obligant ;
quatenus funt leges ejus qui pœnam ftatuit
( Cujus fententiæ funt etiam alii citati lib. x.
n. 147. ) Obligatio autem fubditorum folvendi
ve& tigalia Principi , quoties eas defraudant
compenfatur illi cum obligatione poenæ cui fub.
diti fubjiciuntur . Unde videntur Principes fatis
fibi fieri , fi cum tanto eorum emolumento pœ
na illa defraudantibus irrogetur . Quod eo ma
gis præfumendum videtur , quo ( ut quidam do
&us Recentior dicebat ) folutiones gabellarum
certo excederent Principum neceffitates , fi fuh
diti integras impofitiones folverent . Præterea
adhuc in fententia ( communiori quidem , &
probabiliori ) non dari legem mixtam , nempe
quæ præcipit , & pœnam imponit , quæ non o
bliget ad culpam , nihilominus in præfenti ca
fu , exiftente lege quæ præcipit folvi gabellam
& poenam injungit non folventibus , dici poteft
quod tunc peccat fraudans , quando , non foluta
gabella , nollet etiam poft confifcationem fol
vere pœnam ; lex enim hæc videtur conditio
nalis , five disjun& tiva ( juxta id quod dicit
Sanch. Conf. lib. 1. cap. 5. dub. 1. num. 22. cum
Salon. Cord. Angles , Mercad. Met. aliis )
ut folvatur gabella , aut pœna . Quod hic ma
gis
 368 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
gis videtur præfumendum in hujufmodi pœnis
lucrativis pro Rege , in cujus beneficium ce
dunt , quam in aliis tantum affli& tivis . Saltem
dubium eft 2 an lex ifta obliget fub culpa ad
utrumque fcil. ad folutionem gabellæ , & pœ
næ , vel tantum pœnæ , & in dubio nemo te
netur obligationem certam fubire . Nihil autem
obftat dicere , quod talis defraudatio effet in
damnum ementium hujufmodi tributa ; nam re
fpondetur , fubditos non plus teneri quoad ga
bellas erga ipfarum emtores , quam erga Regem
vendentem ; ipfis autem imputandum eft, fi non
invigilent , nam fub tali conditione gabellas
emunt , & fi in alio amittunt , in alio lucrantur
propter pœnam contraventionis . Hæc dici pof
funt pro hac fecunda fententia ; an autem pro
pter has rationes ( quæ ceterum non videntur
contemnenda) ipfa fit fufficienter probabilis ?
fapientioribus me remitto .
Sentit autem Sanchez Conf. cap. 4. dub. 10.
num. 7. neminem qui palam , & re&a via tran
fit , teneri folvere ve&igalia , ratione tranſitus
per portam vel pontem , quæ imponuntur pro
affecuratione viarum ; duriffimum enim effet
obligare advenas ad fcienda hæc ftatuta in
portis vel pontibus . Et hoc probabile putat
Sanchez num. 12. cum aliis , etiamfi quis con
fulto merces aut fe occultet , quia hujufmo
di tributa ita funt recepta , ut non debeantur
nifi petita . Generaliter vero loquendo de omni
bus ve& tigalibus , putat Lugo D. 36. n. 43. cum
Mol. D. 674. n. 9. monendos effe Populos ad
tributa folvenda , fed poft factum non effe co
gendos ad reftitutionem tributi defraudati , fi
probabiliter fibi fuadeant in tanta vetiga
lium multitudine aliquid injuftum folviffe , vel
competenter contribuiffe ad publicas neceffi
tates .
Quæritur IV. An teneantur folvere gabellas
fubditi deferentes res ad ufum proprium ? Et
an pauperes?
Certum eft de jure apud omnes nullum de
beri ve& tigal de rebus cuique defervientibus ad
ufum proprium & familiæ , ut expreffum habe
tur in 1. Univerfi . C. de ve&igal. Et confirma
tur in cap. Quanquam de Cenfib. in 6. ubi :
Quamquam pedagium exa&tiones regulariter me
rito fint damnata . Quod tantum de rebus ad
ufus proprios torte difpofitum putat Lug. D. 36.
num. 88. in fin. Unde refert Sanchez Conj. lib.
2. c. 4. D. 44. num. 2. cum S. Antonin. Jajon.
& Gabr. hujufmodi ve& tigal non effe folven
dum , nifi expreffe imponatur etiam deferenti
bus bona ad ufum proprium , quia , cum fit res
odiofa , & contra jus commune , expreffe indi
get mentione . Sed dubium hinc oritur , an 10
lutio hujus ve&igalis poffit per confuetudinem
induci ? Prima fententia negat , & hanc tenet
Cajetanus v. Vectigal , Jub initio , Sotus de Ju
ftit. 1. 3. 4. 6. art. ult. v. Caufa , & Hoft. An
gel. Tab. Led. ac alii ap. eund. Sanch. I. cit.
n.4. Quia (ut ajunt ) injuftum eft gravare pau
periores , cum ifti pluribus indigeant ad ufum
proprium • Secunda vero fententia affirmat •
eamque tenet Lugo de Juft. D. 36. n. 71. Leff.
c. 33. D. 7. & Sanch. n. 6. cum Nav. S. An
tonin. Angles, Sylv. Gab. & Rofell. Quia talis
confuetudo ( quæ inftar legis obligat ) non ef
fet quidem injufta , non enim gravarentur
magis pauperes quam divites , dum divites ob
majorem copiam famulorum quos alunt , &
majorem fumtuum largitatem plus_emunt
quam pauperes . Dicunt tamen Leffius loc. c.
Sanch. n. 7. cum Corduba , &c. quibus adhæ
ret Lugo dio n. 27. & 71. ad talis ve&igalis
juftitiam requiri caufam urgentiffimam , & non
ingerendum fcrupulum defraudantibus , nifi de
ejus juftitia conftet .
An autem pauperes teneantur ad vectigalia!
Dicunt Lugo dičta D. 36. n. 69. cum Bartolo ,
Decio , Leff. 1. 2. c. 33. n. 62. ac Sanch. D.
15. n. 2. cum Sylv. Baldo , Felin. Roſella , Pa
norm. Gigas , Ijern. Baez. &c. quod fi pauper
tas in aliquo eo deveniret , ut hic non poffet
alere fe & fuos , etiam cum mediocri lucro ex
negotiatione , vel quia habet multos filios , aut
debita , vel propter alias neceffitates , non te
netur folvere gabellas , quoniam hoc poftulat
naturale js , ut quis prius alat fe & fuos , de
inde tributa folvat . Subduntque Sa , & alii AA.
citati , etiam Miniftros poffe eas remittere ali
cui ob nimiam paupertatem , cui ipfe Princeps
remittere præfumitur .
Quæritur V. An populi in dubio de juftitia 617
tributi teneantur ad ejus folutionem ? Plures funt
fententiæ , nam in dubio negativo affirmant te
neri Leff. lib. 2. c. 33. dub. 8. n. 64. ac Sotus,
Palac. Malder, &c. apud Lugo D. 36. n. 86.
Ratio , quia in dubio præfumendum eft pro ju
fto præcepto Principis , cujus au& toritas eft in
pofleffione præcipiendi . Sed negant Molina D.
674. num. 6. & 9. concl. 5. Diana i. 3. tr. 3.
R. 39. cum Villal, Arag. Fill, &c. Lugo de Ju
ftit. D. 36. num. 89. & Sanch. Conf. 1. 2. c. 4.
dub. 6. num. 5. cum S. Antonin. Hoft. Cajet.
Sylv. Gabr. Med. Cord. Arm, Tab. Ang. Oc.
Id tamen intelligendum putat Lugo , fi adfit a
liqua præfumtio de injuftitia tributi , quia tunc
dubium illud non erit merum dubium cum
præfumtio fundet partem contrariam . Quan
do enim tributum nequit judicari juftum , fal
tem probabiliter , non videtur ( ait Lugo ) ob
ligandus fubditus ad folutionem , in dubio e
nim onus probandi juftitiam tributi incumbit
Principi , qui petit illud . Hinc limitant præ
fati AA. fuam fententiam , ut procedat de tri
butis novis , quorum fcitur initium caufæ :
non vero de antiquis , quorum caufæ non eft
memoria & ideo præfumenda funt jufta ; nifi
( ait Molina dito num . 6. ) femper adfuerit gra
vis fútpicio , five conjectura de ejus injufti
tia , vel de ceffatione caufæ . Probant autem
di&ti Autores præfatam fecundam fententiam
ex c. Pervenit de Cenfib. ubi dicitur cenfus 3
cujus cauta ignoratur , non deberi , his ver
bis : Oportet , ut omnis cenfus ad quid ef
je , quando perjului debeat , præfciatur . I
tem ex c. Quamquam de Cenfib. in 6. ubi :
Quamquam Pedagiorum exactiones regulariter
merito fint dumnutæ , tanto tamen diftri&tius
ne ab Ecclefiafticis exigantur , probiberi opor
tet .
Dices: Lex in dubio præfumitur jufta , ita
& tributum . Refpondet Lugo num. 90. non
ean
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI.
eandem fieri præfumtionem pro lege , quam pro
tributis , quorum plura a viris probis cenfen
tur injufta , quia ( ut notat Molina d. num. ) :
Rari funt qui veritatem in bac materia Prin
cipibus dicunt , cupientes ei placere ; Popu
li non audent je opponere , neque fufficienter au
diuntur. Non eft ergo ( fubdit Lugo ) præfum
ptio illa ita fundata in Lege tributi , ut du
bia expellat , cum tot graviffimi DD. dicant
pauca effe tributa , in quibus conditiones omnes
ad eorum juftitiam neceffariæ de facto concur
rant . Neque obftare dicunt regulam illam "
quod Superiori præcipienti in dubio parendum
eft ; Omnes enim , dicit idem Lugo dicto n.90.
v. Dices , fatentur fubditum non teneri in du
bio ad obediendum , quando præceptum eft ni
mis difficile , vel grave illi damnum affert ; &
ita etiam docet Leff. lib. 2. cap. 31. num. 10. &
cap. 41. numer. 77. in fin. Sotus de Teg. Secret.
Membr. 3. queft. 2. Concluf. 2. Cordub. lib. 3.
quest . 6. & Sanchez loc. cit. & Dec. lib. 6. cap.
3. num. 24. cum Arag. Bann. Tap. Sayr. Met.
Lop. Man. Rodr. Henriq. Salas , &c. Ratio ,
quia in dubio favendum eft ei de cujus damno
agitur , tunc enim difficultas illa , una cum du
bio de poteftate imperandi , præponderat pof
feffioni Superioris . Confirmant eandem fen
tentiam plures Juriftæ apud Sanchez Conf. di
to numer. 5. ut Bartolus , Corneus , Decius ,
c. dicentes quod cum tributum fit res 0
diofa , judicandum eft in dubio non effe fol
vendum .
Hæc in dubio negativo , quid in pofitivo ,
nempe cum probabile fit tributum effe inju
ftum , an teneantur fubditi illud folvere ? Af
firmant Suarez , Vafquez , & Turrianus apud
Lugo D. 36. num. 91. Sed communiffime negant
Leg. lib. 2. cap. 33. num. 67. afferens effe com
munem fententiam DD. cum P. Navarr. lib. 3.
cap. 1. numer. 263. Item Sanchez Dec. lib.6.
cap. 3. num. 7. Laymann lib. 3, tract. 3. cap. 3.
num. 6. Pai, tract. 1. D. 2. p. 6. numer. 5. Lugo
dicto num. 91. Sporer de 7. Præcept. cap. 5.
numer. 154. cum Azor. Cajetan. Sylv. &c. vo
cans pariter communem ; aliique multi quos
congerit Diana tom. 1. p. 1. de Parlam. R. 22.
p. 2. tract. 3. Mifc. R. 59. Ratio , quia fub
ditus jufte tunc fuo jure utitur ad non fol
vendum , dum probabiles rationes pro fe ha
bet . Et huic fententiæ tandem convenit et
iam Suarez tom . 5. in 3. part. D. 4. Sect. 6.
num. 6. in fin. ubi fatetur non effe obligatio
nem obediendi , quando faltem manifefte pro
babile eft mandatum effe fupra poteftatem præ
cipientis . Et expreffe eam docet D. Antoni
nus p. 2. numer. 1. cap. 13. §. 8. ubi fic ait :
Non folventes pedagia , quia funt inftitu
ta ex injufta caufa ( quod tamen credi non
debet > nifi probabiliter fciatur ) , non pec
cant , nec tenentur reftituere , juxta Raymun
dum .
An autem peccent exigentes publica tributa
in dubio an fint jufta ? Affirmant Mol. loc. cit.
num. 7. Sanchez Conf. lib. 2. cap. 4. dub. 7.
numer. 2. cum Navarr. Sylveftro , Cajet. Ang.
Arm. Hoft. &c. nifi ipfi fint fubditi & a Prin
cipe ad has exa& tiones compellantur , ut iidem
Lig. Theol. Tom. I.
369
DD. limitant . Sed Lugo cum Vafquez , & Ture
rian. num. 93. excufat etiam non fubditos , vel
fubditos non compulfos , fi exigant judicando
Regem effe prudentem , nec imponere tributa
abfque fapientum confilio . Imo Lugo num. 28.
fentit non peccare exa& torem , quando ei de in.
juftitia non conftat , poteft enim præfumere pro
juftitia tributi , præfertim in tanta opinionum
varietate .
Quæritur VI. An creditor Regis , fi ne
queat debitum recuperare , poffit non folvere
gabellam alteri locatam ? Negant Corduba "
Reginald. & Graff. apud Lugo D. 36. num. 72.
Sed affirmant communiter Leff. cap. 33. dub.
10. Sanchez Conf. lib. 2. cap. 4. dub. 48. Mo
lina D. 674. numer. 19. & D'ana tom. 1. p. 2.
tract. 2. Mifc. R. 16. cum Navarr. Vafq. Sylv.
Bon. Turriano , Molf. Nald. Vega , &c. & con
fentit Lugo n. 76. Ratio , quia conductor non
majus habet jus , quam Rex ; fi ergo Rex in
jufte ab hoc creditore tributum exigeret , ita
& conductor . Idem dicunt Leſſ. ibid. num. 76.
v. Secus , & Lugo num. 82. cum Sylv. P. Ña
varr. & Vega , fi gabella fuerit alteri vendi
ta . Hoc tamen non procedit , ut recte ait Lu
go num. 80. quando debitum contractum fuit a
Rege , poftquam gabella fuerit locata , aut ven
dita .
Quæritur VII. An emens mercem a defrau
dante gabellam teneatur ad ipfam ? Affir
mat Sylvefter apud Croix lib. 3. part. 2. nu
mer. 276. Sed probabilius negant Sanchez lib.
2. cap. 4. dub. 12. numer. 3. Lugo D. 36. a
numer. 65. Sporer de 7. Præcept. num. 151. ac
Molina , Leff. Bonacina , & Dicaft. apud Croix
loc. cit. Ratio , quia gabella non eft onus ftri
&e reale gravans mercem , fed eft reale fimul
& perfonale , fcilicet , debitum quidem de ta
li re , at non a quovis habente rem illam , a
folo venditore folvendum , qui facta venditio
ne adhuc remanet obftri&tus ad folutionem ga
bellæ . Id tamen intelligendum , ut omnes di
cunt , modo emtor non cooperetur pofitive
ad defraudationem tributi . Item excipiunt Lu
go a numer. 65. Sporer loc. cit. fi emtor ad
verteret ex hujufmodi frequentibus emtioni
bus fraudolentis " aliis paffim tale exem
plum fequentibus Principi grave damnum eve
nire .
"" 6. Ceterum ordinarie injuftus , feu ma- 618
"" læ fidei damnificator , aut poffeffor tene
"" tur non tantum reftituere rem ablatam >
"" & fru& t perceptos ( exceptis fuis expen
fis ) ⭑ us
"3 ( Sed ex . Adeo 7. § . Ex diverfo .
,, ff. de Acquir. dom. poffeffori male fidei ne
" gatur actio ad repetendas expenfas . Hinc
" probant Sanchez de Matrimon. lib. 6. D.
258. numer. 35. & Lugo putat tutam fen
" tentiam , poffe Dominum retinere expen
» fas utiles in re faltas a fure Atta
‫ در‬men Lugo cum Molina , Leffius " Palao 9
"" Navarrus , Covarruv. &c. apud Croix lib.
" 3. part. 2. numer. 221. oppofitam meri
99 to vocat probabiliorem ; Præfata autem
" lex prout pænalis non obligat_nifi poſt ſen-"
„ tentiam ) * , & induftria , fed etiam farci
"" re dainnum emergens , & lucrum ceffans >
Aa >> cum
 370 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal .
,, cum vere fit injufta caufa talium damnorum . antequam periculum illud eveniret , tenetur qui
", Etiamfi bæc damna fint ignorata ; modofint dem ad reftitutionem , ut dicunt Buf. fup. n. g.
• prævifa faltem confufe , ut advertunt Croix 1. Salm. I. c. & Laym. cum Mol. & communi ·
1, 3. p. 2. n. 198. Salmant. & alii cit. n. 613. in Quamvis Spor. de Reft. n. 168. & Leſſ. lib. 2.
" fin. ) * . Unde , fi dominus , re fua retenta cap. 12. num. 93. cum Vafq. & aliis excufent
per culturam vel negotiationem percepturus furem a reftitutione , fi rem ipfe confumferit
, fuiffet ex agro fuo aut pecunia centum flo eodem loco , & intra idem tempus , quo jam
,, renos , & alter parum , vel nihil , debet is præviderit rem apud dominum æque perituram ;
"" domino fuo fatisfacere pro centum illis flo Quod probabile recte putant Laym. num. 2. ac
"" renis quamvis communiter foleant domini Lugo D. 18. num. 77. quia revera fur eo cafu
,, plurimum remittere > fires componatur nec etiam eft caufa damni . Dixi 2. fine culpa
,, Laym. 1. 3. tr. 2. cap. 4. n.7. alterius , nam ut bene advertit Elbel de Reft.
619 ,, 7. Si res aliena , dum injufte detinetur " n. 77. tenetur quidem fur ad reftitutionem , fi
,, crefcat , ut fi pretium ejus augeatur , domi res periiffet apud ipfum , non cafu , fed in
"" no crefcit , ac proinde id ei præftari debet . juria alterius ; quia tunc jam ifte alter obli
"2 Vid. Laym. bic lib. 3. t. 2. cap. 4. gationem contraxiffet reftitutionis ; unde re
620 "" 8. Si res aliena , dum injufte detinetur , pe manet ad eum obftri& tus fur , qui prius obliga
,, reat, aut deterior fiat , idque cafu , vel ju tionem contraxit . Ita Elbel , Holzm. Buf. Spo
"" fta hoftium incurfione , vel naturaliter , & rer & alii communiter . Dixi 3. eodem tempore
,, certum fit apud dominum æque parituram & periculo , nam fi tranfa& to periculo illo com
,, fuiffe , non tenetur alter reftituere : quia ni muni fur non reftituat , & poftea res pereat in
.‫ د‬hil novi detrimenti domino apud furem , v. alio periculo dicunt Salmanticenf. loc. cit. num.
99 gr. accidit , quod non apud ipfum . Si vero 51. cum Pal. Dicaft. & Leſſ. furem teneri ad
29 non fuiffet peritura apud dominum , vel fal reftitutionem , quia non reftituendo fuit in mo
29 tem nonnifi per injuriam , tunc injuftus de ra culpabili . Sed adhuc probabiliter Croix l.
"9 tentor adhuc tenetur ad reftitutionem , licet 3. p. 2. num. 218. excufat furem a reftitutio
"" fine culpa fua res perierat . Laym. tr. 2. cap. ne , femper ac evenit commune periculum , in
" 4. n.2. quo æque apud dominum res peritura fuiffet :
9. Si res aliena apud iniquum detentorem Rede enim ait Croix , teneri tunc quidem fu
,, pereat , idque ipfius culpa , aut quia is ab rem ratione moræ ad reftituendos fructus , quas
,, fumfit , alteri donavit , deftruxit , &c. tunc dominus ex re percepturus fuiffet ; quia mora
,, etiamfi domino relicta fuiffet certo peritura, dominus fuit caufa , quod damnum illorum fru
"" nihilominus tenetur pro ea domino fatisfa &uum pateretur ; non tamen tenetur rem refti
,, cere , ut eft communis apud Laym. loc. cit. tuere , cum non mora , fed periculum fuerit ve
,, Leffium &c. ra caufa , quod dominus rem amitteret .
Pro majori claritate quæritur , an teneatur Si quis occidit agnum alterius , qui nunc va- 621
fur ad reftitutionem rei apud ipfum deperditæ leat quinque denarios , fed poftea valiturus erat
quæ æque apud dominum peritura fuiffet ? Di decem , dicunt Sotus , Bann . Salon. &c. ap.
ftinguendum : Si res periit apud furem fine cul Croix 1. 3. p. 2. n . 236. reftituendos effe decem
pa fua , neque alterius , & eodem tempore ac denarios . Sed probabilius Leff. Mol. & Dic.
periculo quo apud dominum fuiffet peritura , cum Croix ib. tenent ex communi reftituendos
fur non tenetur ad reftitutionem ; quia furtum, tantum quinque . Bene tamen excipit Croix cum
licet fuerit commiffum cum injuria , non ta Lugo , nifi Dominus pretio illo non poffit eme
men fuit efficax caufa damni ; juftitia enim re fimilem agnum , vel quia caret pecunia ,
commutativa ad reftituendum non obligat , nifi vel quia non habet amplius opportunitatem e
damnum effective accidat . Ita Bufemb. ut mox mendi ; Hoc tamen intelligendum , fi Dominus
Supra > Laym. de Reft. cap. 4. ex communi > refervaturus fuiffet ad tempus incrementi .
Salmanticenf. eodem tit . cap. 1. num. 52. cum Quid fi Dominus confumturus fuiffet rem
Leff. Pal. Dicaft. &c. Sporer num. 162. Holz tempore vilioris pretii , fur vero confumfit
mann num. 400. Et confirmatur ex I, 1. ff. Ad tempore incrementi ? Sentiunt Molin. Vas
leg. Rhodian. c. ubi dicitur non teneri ad re quez, Laym. Leff. & c. apud Salm. de Reft. c.
ftitutionem nautam , qui ex una in aliam na 1. n. 58. furem non teneri nifi ad pretium vilius,
vem deteriorem " invito domine , tranftulit mer tum quia reftitutio fac enda eft juxta quantita
1 cem, quæ periit , pereunte prima navi in ca tem damni Domino illati ; tum quia venditio
dem tempeftate . Sed dices : Quomodo extin facta tempore incrementi eft fructus inductriæ,
guitur fine fatisfa& tione obligatio reftitutionis qui non debetur Domino : Et hanc fententiam
ex injufta acceptione jam contracta ? Refpon Salm. probabilem putant . Sed mihi videtur o
deo: extinguitur eventu illius communis peri mnino verior oppofita , quam tenent Lugo D.
culi , quo fit , ut nullum damnum ex furto do 18. n. 126. Pal. deJust, q. un. p. 24. §. 9. P. Con
mino eveniat ; non enim facienda eft repara cina tom. 7. pag. 106, n. 24. & Salm. n. 59. cum
tio damni quod non adeft , cum reftitutio ad Sylv. Reb. & Vill. Ratio , quia res Domino
hoc tantum debeatur , ut damnum reparetur ; fuo fructificat , licet Dominus fructum non per
Probavimus autem n. 561. ex D. Thoma , quod cepturus fuiffet . Nec fru&us ille eft fru&us in
fola injuria non obligat ad reftitutionem › ubi duftriæ , fed fru&us rei ; unde deductis expenfis
damnum non interceffit . totus ei debetur . Quid fi Dominus confumturus
Dixi 1. fine fua culpa , nam fi fur rem con fuiffet agnum tempore vilioris pretii , & apud
fumfit , vel ex negligentia culpabili perdidit , furem crevit valor , fed poftea apud ipfum
de
 Cap. III. De Reftitutione . Dub. VI. 371
decrevit ad priftinum valorem ? Refpondet P. 628 Quid fi quis occidens Cajum , putarit occi
Concina loc. cit. pag. 105. n. 21. furem teneri dere Titium? Et an ifte incurrat irregu
ad reftituendum vilius pretium , quoniam refti laritatem , aut excommunicationem Cano
tutio non obligat nifi ad menfuram damni il nis? 629. Quid fi quis incenderit domum
lati . Sed id mihi videtur penitus improbabile , Titii , putans Caji ?
quoniam cum pretium agni creverit ad quinque 630 An valeat remiffio Patris occifi in præjudi
in beneficium Domini , & eo tempore culpabi cium filiorum?
liter agnum illi fur non reftituerit , damnum 631 Vide alios cafus . Quibus hæredibus facien
non fuit in quinque , fed in decem , & mora da reftitutio?
furis fuit quidem caufa hujus damni ; quapro 632 An homicida teneatur reftituere bona , que
pter non quinque , fed decem ille reftituere occifus aliis dediffet ex liberalitate ? 633.
debet . Quid fi damnum iftorum intenderit ?
622 ,, 10. Qui fingens fe pauperem , vel alium , 634 Ad quid teneatur homicida creditoribus oc
,, quam eft , extorfit eleemofynam , non tene cifi?
,, tur reftituere , fi parva fuit , qualis oftiatim 635 Quid fi homicidium imputetur alteri , &
,, mendicantibus datur ; fecus , fi fuit magna ; boc occifor advertat . 636. Quid fi boc et
"" tunc enim , quia fubintelligitur conditio hæc iam intendat ?
» ( fi pauper eft ) tenetur reftituere fecundum 637 Ad quid teneatur invafus excedens modera
» Molin. danti ; fecundum Palaum > vel danti , men inculpate tutelæ ?
28 vel aliis pauperibus . Vid. Efcob. t. 3. E. 2. 638 Quid fi provocans occidat alterum pugnam
", c. 6. n. 109. acceptantem ?
623 ,, 11. Qui in extrema neceffitate confumfit , 639 An detrahendum pretium laboris , quem oc
,, quod ante acceperat commodatum , condu cifus fuftinuiffet pro lucro amiffo .
"" &um , vel precarium , non tenetur reftitue
,, re : quia nec ratione rei acceptæ , cum ea 99 ESP. Injuftus occifor , aut mutilator in 626
,, nec in fe , nec in pretio extet ; nec ratione "" confcientia tenetur tantum reftituere pro
, acceptionis , cum jure eam confumferit ; nec "" damnis bonorum fortunæ , quæ ex tali occi
"" ratione contractus , cum hic non obliget , "" fione , vulnere , &c. dire& te ab eo caufata
,, nifi re pereunte tua culpa . Leff. Hurt. Trull. "" funt , juxta prudentis arbitrium : præcife au
"" Diana P. 5. tr. 8. R. 10. Imo probabiliter ne ,, tem pro vita , membro , vel cicatrice nihil
"" id quidem , quod ante illam neceffitatem e ,, tenetur reftituere fecundum rigorem , cum
», rat furatus , & in ea confumfit , quia furtum "" fint bona altioris ordinis , quæ pecunia æfti
"" illi non ademit jus , quod ad rem in tali ca "" mari non poffunt . Ita contra Sotum , Sylv.
29 fu habebat . Con. Pal. Hurt. Dian. loc. cit. "" &c. probat Leff. lib. 2. c. 9. d. 23. V. Laym.
"" R. 8. contra Leff. & Vafq. ficut neque fi in 99 1.3. 1.3.
,, ipfa neceffitate , accepiffet , & confumfiffet . Quæritur , an impotens reftituere in uno ge
*99 Dian. I. c. R. 9. ex Azor. & 6. aliis contra nere bonorum , teneatur reftituerc in altero in
" Leffium . ( Vid. quæ diximus Quæft. IV. ) * feriori , puta fi quis hominem occidit , aut vul
624 Certum eft autem , quod mutuatarius , qui in neravit , aut infamavit , teneatur pecuniam da
extrema neceffitate rem mutuatam confumit , re , fi nequeat aliter damnum compenfare ? Ad
tenetur adhuc reftituere mutuum ; quia tunc eft duplex probabilis fententia . Prima affirmat
confumit rem propriam , cum rei mutuatæ trans cum Soto de Juft. lib. 4. q.6. art. 3. ad 3. Caj.
feratur dominium in mutuatarium . Sum. v. Reftitutio , item Sylv. Mercad. Arm.
625 Quæritur , utrum emens rem alienam cum Arag. &c. apud Lugo D. 11. n. 4. Et pro hac
dubio an fit venditoris , & poftmodum , facta di fententia videtur effe D. Th. 2. 2. q.42. art. 2.
ligentia , dubium evincere non poffit , ad quid ad 1. ubi ait : Cum aliquis alicui abftulit mem
teneatur? Dicunt aliqui teneri ad totam rem brum, debet ei compenfare vel in pecunia , vel
reddendam vel alteri , de quo dubitat an fit fua , in aliquo bonore . Idem repetit ibid. ad 2. lo
vel pauperibus fi ignoretur perfona . Sed proba quens de reftitutione famæ : l'el fi non poffit fa
bilius tenetur ad rem dividendam pro qualitate mam reftituere , debet ei aliterrecompenfare . Ra
dubii , cum ex una parte non faveat illi poffef tio , quia qui non poteft totum damnum , tene.
fio incepta cum dubia fide , & ideo nequit rem tur faltem compenfare partem quam poteft . Se
fibi totam retinere : ex altera parte non videtur cunda vero communior & probabilior fententia
æquum teneri totam reftituere , cum dubium eſt negat , eamque tenent Leffius lib. 2. c. 9. n. 141 .
an res fit aliena . Ita Lugo D. 17. n . 80. & 81 . Lugo loc. cit. a n. 5. & Disp. 15. n. 23. Laym.
Leff. 1. 2. c. 14. n. 15. Pal. D. 3. puni. 3. n. 2. ·1.3. tra&. 3. P. 3. c. 6. n. z. Bonac. D. z. q. ult.
Salm. c. n. 62. cum Dic. & Villai. Sect. 2. p. 10. n. 1o. Sanch. Conf. lib. 1. c. 4. d. 1 .
n.7. Croix lib. 3. p. 2. n. 299. Sporer de 8. Præc.
ARTICULUS III. c.6. n. 127. Salm. de Reft. c. 2. n. 80. & cap. 4.
n. 142. cum Bann. Vafq. Vi&. Fill. P. Nav. c.
An , & quid debeat reftitui pro injuria il At probabilem putat P. Conc. tom . 7. pag. 110.
lata corporis , v. gr. , per mutila *.7. Probatur 1. Exod. 21. 19. ubi dicitur , quod
tionem , occifionem , &c. convalefcente vulnerato , percuffor erit innocens ,
ita tamen , ut operas ejus , & impenfas in me
626 Ad quid teneatur occifor? dicos reftituat . Ergo fufficit reftituere tantum
627 An impotens reftituere in uno genere , tenea damna in bonis illata , quin fit obligatio refti
tur in alio ? tuendi aliquid pro vulnere ; alioquin ( bene ar
A a 2 guit
 372 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc . Decal.
guit Lugo ) percuffor non diceretur innocens . Cov. Cordub. Led. Vega , &c. contra Fill. tr.
Probatur 2. ex l. fin. ff. de His qui effud . &c.
20. c. 3. 9. 10. Spor. de 5. Præc. c. 3. n. 206. &
ubi dicitur vulnerans teneri ad expenfas cura Tamb. loc. cit. n. 25. cum Con. Hen. & Farinac.
tionis , & mercedes , quibus cariturus eft vul qui afferunt pro fe quandam Declarationem S. C.
neratus : Cicatricum autem , aut deformitatis Concilii ann. 1587. ap. Dian. loc. cit. ubi decla
nulla fit æftimatio ; quia liberum corpus nullam ratum fuit , quod mandans occidere Petrum ,
recipit æftimationem . Probatur 3. ratione , quia non incurrit irregularitatem , fi mandatarius er
juftitia commutativa obligat ad reftituendum rans occidit Paulum . Sed refpondetur : in hoc
juxta æqualitatem damni illati , ubi autem re cafu ideo mandantem non effe irregularem , quia
ftitutio facienda fit in genere diverfo , nulla refpe&u occifionis Pauli non poteft dici , quod
adeft æqualitas , nec ulla erit unquam compen ille fuerit verus mandans , cum mors Pauli ac
fatio damni ; per quamcumque enim pecuniam cidat omnino per errorem mandatarii non pro
damnum minime reparabitur , neque in toto , pter mandatum ; fed qui unum pro alio occi
neque in partem : Et fic refpondetur oppofite dit , verus dicitur homicida . Nec obftat dicere ,
fententiæ . Communiter tamen præfati AA. mo quod fi quis projiciens lapidem vult occidere
nent congruum effe , ut Confeffarius imponat inimicum , & occidit mere cafualiter amicum ,
poenitenti pro poenitentia , vel ex æquitate ali non incurrit irregularitatem , ut dicunt Bonac.
quid læfo elargiri . 1. c. cum Suar. & Sayr. Sic etiam dicendum de
"" 1. Qui occidit ebrius alium , fi ebrietas eo , qui volens pugione occidere inimicum , cafu
,, non fuit culpabilis , & voluntaria , vel , li occidit amicum . Sed refpondeo : in primo cafu
,, cet fuerit talis , fi tamen homicidium vel tantum adeft pravus affectus , non autem exter
" non prævidit , vel diligentiam debitam adhi num homicidium , cum occifio illa omnino ac
"" buit ad cavendum , non tenetur ad reftitu cidat præter voluntatem . Et in cafu noftro adeft
"" tionem tenetur autem , fi prævidit , & non affectus , & homicidium externum , cum occifor
,, cavit . Bon. d. 2. q. ult. Se& t . 2. p. 1. velit interficere hominem , & de facto hominem
528 .‫ د‬2. Qui occidit Čajum , putans effe Titium , interficiat , licet erret in perfonam .
,, tenetur ad reftitutionem : quia actio ifta eft Quær. II. An autem , fi quis velit incendere 629
» Cajo injuriofa . Bon. loc. cit. comm. domum Titii inimici , & incedat domum Caji
Quar. I. An occidens Cajum putans occidere amici , tencatur Cajo reftituere damnum ? Pri
Titium , teneatur ad reftitutionem Affirmat ma fententia cum Bonac. de R. in partic. Difp.
Buf. hic cum communi . At negant alii , quia 2. q. ult. Sect. 2. p . 2. n. 8. cum Haunold. & aliis
homicidium refpectu Caji eft mere cafuale , & ap. Croix lib. 3. p . 2. n. 200. abfolute affirmat .
involuntarium . De hoc vide in quæftione fe Ratio , quia omnis actio contra juftitiam exe
quenti dicenda , quæ ad idem coincidunt . Sed cuta cum advertentia parit onus reftitutionis ;
hic dubium fit , an incurrat excommunicatio nec excufat error perfonæ domini , cum error fit
nem Canonis , qui volens occidere Clericum tantum circa qualitatem , non circa fubftantiam .
Petrum , per errorem invincibilem occidit Cle Secunda fententia cum Leandro t. 10. q . 28. Mol.
ricum Paulum ? Negat Dian. p. 9. tr. 4. R. 31. tom. 3. D. 127. n. 4. Tamb. Dec. lib. 8. tract. 3.
cum Suar. de Cenfur. D. 22. Sett. 1. n. 54. Conc. §. 6. n. 2. verb. Dixi ; Spor. tr. 4. de Reft. c. 2.
tom. 3. D. 53. n. 3. & probabile vocat Tambur. 2. 139. Lugo de Juft . D. 17. n. 78. & D. 28. n.
Dec. 1.6. c. 4. § . 3. n. 29. Ratio , quia refpe& tu 86. Croix 1. 3. p. 2. n. 200. cum aliis dotis Ju
Pauli percuffio illa non fuit voluntaria , fed nioribus , & præfertim doctiffimo Magiftro meo
mere cafualis & affe& tiva ; folum autem affectus Illuftrifs. Epifcopo Torno , negat teneri ad re
percutiendi Petrum fuit voluntarius , fed folus ftitutionem , modo is non intenderit , ne confu
affe& tus non eft fufficiens ad inducendam ex fe quidem " incendere domum alterius quam
communicationem . Probabilius tamen dicunt Titii ; nempe fi non fuerit fic animo actualiter
incurrere Sanch. de Matr. 1. 9. D. 32. n. 26. cum faltem implicite comparatus , quod etiamfi fci
Cordub, Cov. Viva de Reft. q.7. art. 1. n. 7. viffet domum effe Caji , adhuc incendiffet , quia
Bonac. de Cenf. D. 1. q. 2. p. 1. n. 20. cum Mol. tunc cenfetur damnum intuliffe Cajo , non ut
Reb. & aliis communiter , ut fatetur ipfe Tamb. Cajo , fed ut domino domus ; & ideo tunc cui
n. 28. Ratio , quia occidens Clericum ideo in que domino damnum refarcire debet . Secus ve
currit excommmunicationem , quoniam injuriam ro , fi nullum alium intenderit lædere , quam
irrogat ftatui Clericali ; qui autem unum Cle Titium inimicum , invincibiliter credens do
ricum pro alio percutit , licet erret in perfo mum effe Titii . Ratio , quia ad obligationem
nam , jam lædit ftatum Clericalem , quia Cle reftitutionis , quæ oritur ex damnificatione prin
ricum vult lædere , & de facto Clericum lædit . cipaliter facta propter injuriam , requiritur in
Sed dices , cur ifte excommunicationem Cano juria formalis ; nec fufficit injuria materialis ,
nis incurrit , & non obligationem reftitutionis ? & folum effe& tiva fine animo , ficut nec fufficit
Refpondetur: differentia eft , quia reftitutio non injuria tantum affectiva , opere externo non com
debetur perfonæ , nifi ob injuriam perfonæ illa pleta , ut effet hæc ; Cardinalis enim de Lugo
tam ; fed excommunicatio incurritur ob inju fic loquitur : Cum ego intendo damnum infer
riam factam ftatui ecclefiaftico , quæ in hoc ca re Titio , animo illi tantum injuriam irrogan
fu jam adeft ; & quamvis refpectu Pauli fit ac di , quocunque alio exclufo ; fi poftea per erro
cidentalis , & materialis , refpectu vero ftatus rem invincibilem lædam Cajum , injuriam refpe
eft fubftantialis & formalis . Tanto magis puto Au Titii non eft formalis , & effectiva , fed dunta
occiforem in eo cafu non excufari ab incurren xat materialis , & affectiva , ac mere accidentalis ,
da irregularitate , ut dicit Snach. loc. cit, cum cum mihi non fuerit animus eum lædendi , nec
in
 Cap. II. De Reftitutione Dub. VI .
in particulari , nec in generali : Et ideo non
teneor illi reftituere damnum , quod oritur ex
injuria . Nec obftat dicere , quod ad obligatio
nem reftitutionis fatis eft intendere aliquam a
&ionem injuftam , & eam exequi . Nam refpon
dent DD. citati , quod ad onus reftitutionis ra
tione damnificationis non fufficit fola actio ma
terialiter injufta , fed infuper requiritur actio
formaliter , feu voluntarie injuriofa in alterum
qui læditur . Hæc autem actio injuriofa volun
taria deeft in cafu noftro , cum accidat actio
præter intentionem , quæ non eft alicui forma
liter injuriofa : Si enim intendo tantum lædere
Titium , & quemcumque alium excludo , tunc
neminem voluntarie offendo ; non Titium , quia
de facto is non læditur ; non alterum , quia re
fpectu iftius mea actio eft prorfus involuntaria ,
& ideo error eft circa fubftantiam . Et ob eam
dem rationem idem dicunt Sporer de 5. Præcept.
cap. 3. num. 206. Fill. tract. 20. c. 3. quest. 10.
Croix lib. 3. p. 2. n. 201. Leand. loc. cit. Tamb.
lib. 6. cap. 4. §. 3. num. 31. ( contra Bon. loc. cit.
num . 8. cum Cov. Gom. & Sanch. lib. 9. D. 32.
n. 27. Suar. &c. ) de eo qui occidit amicum >
invincibiliter credens effe fuum inimicum . Nec
obftat textus in 1. 18. Eum qui , §. Si injuria ,
ff. de Jurejur. ubi dicitur quod fi quis læditur
ab aliquo , qui putat eum effe alium , is habet
in illum actionem damni . Nam refpondetur id
procedere in foro externo , ubi præfumtio fcien
tiæ perfonæ læfæ ftat contra lædentem , cui fides
minime præftatur , fi afferat alium voluiffe of
fendere , non vero in foro interno , ubi lædens
certus eft alium offendiffe pro eo quem offen
dere intendebat .
Idem etiam dicunt de furto Melin. I. c. Lug.
D. 17. n. 78. Spor. tratt. 4. de Reftit. c. 2. n. 139.
& probabile putant Leand. & Tamb. ll . cc. Ait
enim Lugo quod fi fur , rem injufte accipiendo ,
vult illam abfolute poffidere , tunc faltem in
confufo vult injuriam inferre domino , quicun
que ille fit : Secus vero inquit , fi acciperet fub
expreffa conditione , fi res fit v. gr. Principis ;
quia tunc non intendit abfolute poffidere . Sed
huic doctrinæ non acquiefco , & adhæreo fen
tentiæ , quam tenet Sanch. Dec. lib. 2. cap. 23.
n. 157. In furto enim non attenditur cui vo
lueris facere injuriam , fed an vere volueris rem
accipere invito domino ; cum in hoc videatur
differre obligatio reftitutionis ob damnificatio
nem a reftitutione ob furtum : nam in damnifi
catione principaliter intenditur injuria in perfo
nam domini , & accefforie illius damnum , in
furto autem principaliter intenditur lucrum in
juftum , & accefforie injuria domini ; & ideo
error domini in cafu furti videtur effe circa
qualitatem , in cafu vero damnificationis circa
fubftantiam .
630 ,, 3. Si læfus ante mortem omnia remifit , ad
"" nihil tenetur occifor : quia filiis non fit in
,, juria in bonis , nifi quatenus læduntur in pa
,, tre contra ejus voluntatem ( volenti enim
.‫ د‬non fit injuria ) ; ergo ficut per eum jus ac
,, quirunt , fic etiam amittunt : etfi non recte
,, faciat parens , fi filii valde egeant . Leff. 1. 2.
" c. 9. d. 26. * ( Ita etiam Salm. de Reft. c. 2.
27 n. 113. cum Sanch. Sot. Bonac. & communi
Lig. Theol. Tom. I.
373
"" ter contra Croix l. 3. p . 2. n . 310. cum Lugo :
"" Fa& ta autem remiffione injurie ? non intelligi
99 tur falta remiffio damnorum ; V. 1b. n. 112. ) *
,, 4. Etfi præcife pro vita , membro , occifio- 631
"" ne non fit obligatio reftituendi : per fenten
"" tiam tamen judicis cogitur injurians fatisfa
"" cere pro injuria .
,, 5. Confilium eft , ut Confeffarius pro his
,, injungat eleemofynas , & Miffas pro falute
"" occifi .
"" 6. Si occifus , vel mutilatus fuerit fervus ,
,, vel animal , tunc etiam pro vita , & mem
"" bris facienda eft reftitutio , quia horum vita
,, pretio æftimatur ; ac proinde tantum deber
,, reftitui quanti potuiffet vendi ; & pro muti
"" latione , vel cicatrice , quanto pluris vende
,, retur .
7. Pro expenfis funeris nihil reftituitur ;
,, quia illæ aliquando faciendæ tandem fuiffent ;
"" Nifi forte occafione illatæ necis , v. gr. , ex
" tra patriam , majores fieri oportuerit .
"" 8. Reftitui debent impenfæ fa& tæ in cura
,, tionem , & medicamenta , vulnerati , vel oc
,, cifi . Fill. tom. 32. c. 8. n.202.
,, 9. Item lucra , quæ ex mutilatione , vel
,, vulneratione ceffarunt ; non quidem tam in
,, folidum , ac fi de facto effent acquifita , fed
,, pro majore , aut minore fpe , quam læfus ha
"" buit illa acquirendi . Vid. Trull. lib. 7. c. 8.
21 d. 3.
,, 1o. Si homicida a Magiftratu plecatur ,
,, verius eft adhuc teneri ad damna farcienda ,
"" cum morte fua tantum fatisfaciat juftitiæ pu
,, blicæ , non hæredibus occifi . Qui tamen ,
,, cum plerumque aliud non exigant , viden
"" tur effe contenti , ac proinde hæredes homi
‫ در‬cidæ ad nihil tunc teneri . Fill. loc. cit. nu•
"" mer. 214.
,, 11. Debet autem reftitutio fieri tantum pa
,, rentibus interfe& ti , filiis , & uxori : quia hi
"" foli directe læduntur : cum moraliter cenfean
"" tur una perfona cum occifo . Nifi tamen oc
"" ciderit animo etiam nocendi aliis : nam tunc
"" etiam his reftituere teneri dicit Card. Lugo
.‫ د‬deJuft. d. 11. n. 8. ex Leſſ. Vid. Trull. I.c.
"" d. 4.
Quær. I. Quibus hæredibus teneatur homici
da reftituere damna ? Et quænam damna reſti
tuenda fint ? Certum eft I. quod hæredibus ne
ceffariis , ut filiis , parentibus , & etiam uxori ,
reftituendum eft damnum , & lucrum ceffans ,
non tantum illud quod ceffavit in vita occifi ,
fed etiam poft ejus mortein , juxta tempus quod
defun&us verifimiliter vi&urus creditur , atten
ta ætate , valetudine , &c. ut re& te docet Sanch.
Conf. lib. 1. cap. 4. d. 2. num. 10, cum Panorm.
Gom . Ang. Palao &c. Sed hoc lucrum non eft
reftituendum integrum in re , fed juxta fpem ,
ut idem Sanch. bene advertit cum S. Thom.
Navarr. Sot. Salon. Arag. & aliis , contra Pa
normit. Gom, & alios . Certum eft II. quod re
ftituendum eft hæredibus non neceffariis omne
debitum reale contra& tum cum defuncto an
te ipfius obitum , nempe damnum ejus bo
nis irrogatum per occifionem , & lucrum quod
amifit vulneratus tempore quo vixit : Non au
tem lucrum quod ceffavit a tempore mor
Aa 3 tis ,
 374 Lib. III. Tract . V. De
tis , cum id non fuerit debitum reale cum de
functo contra&tum , ut dicunt Sotus , & alii
dot. apud Sanch. loc. cit. dub. 3. n.9 . & con
fentit Croix lib. 3 , p. 2. num. 309. Dicit autem
Croix ibid. quod fi nullus fuperfuerit heres ,
reftitutio di&torum debitorum realium facienda
eft pauperibus . Addit etiam Croix eod, n, 309.
quod fi uxor ( & idem dicendum effet de filiis ,
& parentibus ) poftea æque commode nupferit ,
vel fi quis ipa alimenta præftiterit , huic nihil
reftituendum , quia tunc reipfa non patitur da
mnum ,
632 Quæritur II. An homicida teneatur reftituere
fratribus , confanguineis , vel aliis bona , que
occifus illis probabiliter daret , fi viveret ? Tres
funt fententiæ . Prima univerſe affirmat , quia
illi , quamvis jus non haberent ad talia bona ,
habent tamen jus , ne vi impeditus fuiffet de
fun&us ea ipfis elargiri , Ita Vafq, Scot, Azor,
alii apud Salm . de Reft. c. 2. n. 105. Secun
da dicit , reftitutionem deberi tantum fratri
bus , præter parentes , uxorem , & filios . Ter
tia, & quidem probabilior fententia , quam te
nent Buf. infra n. 13. cum Leff. & Trull, item
P. Conc. tom. 7. pag. 214. n. 18. & Salm, dia,
lib, n. 108, cum Soto , Lugo , Fill. Bon. &c. do
cet , nihil deberi aliis , nifi Parentibus , filiis ,
& conjugi , etiamfi homicida illorum damna
prævideret . Nec obftare ajunt Salm. n. 108, &
Lugo Difp. 11. num. 117, id quod dicit Sanch.
Conf. lib. 1. cap. 4. d, 3. num. 11. effe femper
contra juftitiam , impedire vi aliquem a confe
cutione boni , cum hujufmodi impeditio prævi
detur : Nam refpondent juftitiam non obligare
ad non apponenda ea ( etiam vi vel fraude )
ex quibus per accidens , & remote fequitur ali
quod damnum , quia tunc vis aut fraus non cen
fetur effe illius caufa nec phyfica , nec mora
lis . Regula autem , qua quis habet jus , ne vi
impediatur a confecutione jufti boni , currit
quando dire& te intenditur illius damnum , non
vero , fi eveniat per accidens ,
633 Contra autem dicunt Salm. di& t, lib. n. 108.
cum Cajet. Mol. &c. teneri homicidam ad re
ftituendum , fi damna illorum intenderet , Sed
concedunt , fatis effe probabilem fententiam op
pofitam , fcilicet tunc etiam ad nihil teneri ,
cum deficiat ibi opus externum contra juftitiam
erga damnificatos , ut tenent Sanch. Sot, Trull,
Dic, Bon. dit, n. 108, juxta dicta supra n. 583.
Sed huic fententiæ nefcio acquiefcere , nam oc
cidens , animo nocendi dire& te aliis , certe pec
cat contra juftitiam erga illos , cum quifque
habeat jus , ne vi impediatur a confecutione
jufti boni , Tunc enim occidens jam opere in.
jufto externo lædit illos , & ideo teneri eos in
demnes reddere re& te dicunt P. Conc. loc, cit,
Tamb. de Reftit. ex homic. c. 4. § . 3. n. 13. cum
Leff. & Viva de Reft. Qu. 7. Art. 1. n. 8. in fine ,
Croix lib. 3. P. 2. num, 310. Elb, cum Henr. &
Ill . Neque hic valet dicere , quod fi hic te
netur ad reftitutionem , cur non tenebitur qui
impedit alterum ex odio a confecutione juſti
boni , quem di&um eft fupra num . 584, non te
neri ? Refpondetur , quod ille non tenetur ,
quia malitia fuit omnino interna pravæ volun
fatis odientis ; fed hic prodiit in vim externe
Septimo Præcepto Decal.
injuftam , prout eft homicidium debitoris ; quif
que autem habet jus , ne per vim privetur ju
fto bono , & ideo tenetur homicida ad reftituen
dum ipfi damnum .
,, 12. Etfi probabile fit , deberi etiam refti- 634
‫ در‬tutionem creditoribus occifi , fi quod damnum
23. illis ex ea cæde obvenit ; contrarium tamen
"" etiam probabile ( faltem fecundum limitatio
"" nem cafus præcedentis ) eft , cum occifio illa
,, non fit directe caufativa illius damni . Vide
Laym. loc. cit. n. 4.
In hac quæftione , fcilicet an homicida tenea
tur reftituere creditoribus occifi damnum eis il
latum? Tres funt fententiæ . Prima dicit tene
ri , fi homicida prævidit eorum damnum . Ita
Sanch. & Tap. apud Salm. de Reft. c. 2. n. 110.
Secunda dicit teneri , five prævidit , five non ;
quia creditores jus habebant exigendi fua cre
dita ab occifo . Molin. & Laym, apud Salmant.
n. 110, Tertia autem fententia , quam tenent
Tamb. de Reft. c. 4. §. 3. n. 12. cum Leff. Soto,
Bec. Dicaft. &c. Salm . di& t . I, n.11 . & Viva de
Ref. q.7. Art. 1. n. 8. docet non teneri ad re
ftitutionem , etiamfi præviderit damnum , modo
1
non intenderit ; quia damnum illorum tunc eve 1
nit per accidens . Secus , fi damnum creditorum
directe intendiffet , ut Tamb. dict. lib. n.13 . &
Viva ; & hoc re& te vocat communius & proba
bilius P. Conc. t.7. p . 214. n . 10. juxta mox fų
pra di& ta n, preced.
,, 13. Non tenetur occifor aliquid eis refti
,, tuere , quos occifus alebat ex liberalitate ,
,, quia damnum illorum per accidens fequitur .
,, Leff . lib.2. c. 9. art. 26. Trull, I, c. * ( Vide
29 dicta mox n.632. ) ⭑
,, 14. Nec tenetur ad damna , quæ v. g. pro- 635
,, venient ex morte alicujus innocentis , quia
,, per errorem putaretur homicidium feciffe , &
"" fic captus ple& teretur , quia hujus mors non
"" directe caufaretur ab ipfo , fed per accidens ,
"" & ex errore , vel malitia accufatorum . Vid,
"" Bonac. d. 2. q. ult. Jett. 2, p. 2,
Quær. I. An tenearis reftituere damnum al
teri obveniens ex tuo homicidio , nempe fi illi
crimen imputetur ? Refpondet Leff. 1. 2. cap.9.
Dub, 16, n. 110. quod certe ad nihil teneris , fi
non advertas ad damnum illi eventurum , Quid
fi advertas ? Navarr. apud Sanch. Conf. lib. 1 .
c. 4. dub. 5. n. 6. aliique ap. Leſſ, lib.2. cap. 9.
n. 111, dicunt teneri ad reftitutionem , quia tunc
fuifti caufa efficax damni , Probabilius tamen
negant teneri Leff, dict. n, 111. cum Soto , Lo
pez , & aliis , item Sanch, num. 7. Tamb. Dec,
lib.6. c. 4, §. 1, n. 3. Ratio , quia non cenfetur
alteri injuriofa actio illa , ex qua provenit da
mnum non ex fe , fed ex errore aliorum , licet
eiror prævideatur ; Modo tamen ( ut bene limi
tat Leff, num. 114. Tamb. n. 4. & Croix lib, 3,
part. 2. n. 157. ) actio illa exterior non fit ta
lis , ut ea , ejufque circumftantiæ proxime in
fluant moraliter ad imputationem in tertium ,
puta , ut dicunt Viva de Reft, q.7. art. 1, n. 5.
Tamb, & Croix ll. cc, fi occidas indutus vefti
bus , vel armis Pauli , vel in domo , aut agro ,
aut cum famulis Pauli , Nifi ( addunt tamen
Leff. loc. cit. & Petfch. ap, Croix ) quis in hu
jufmodi a& tionibus utatur jure fuo ; quia tunc
ne
 Cap. II. De Reftitutione , Dub. VI. 375
nemini infert injuriam , quamvis peccare poffit præfumitur occifus libenter daturus fuiffe pro
contra caritatem , fi tunc parum ipfius interfit redemtione laboris .
jure fuo uti .
636 Sed majus dubium fit , fi non folum adver ARTICULUS IV.
taş , fed etiam intendas , ut homicidium tuum
alteri imputetur ? Lugo de Juft. Disp. 8. n. 75. Quid debeat reftitui pro illato fupro?
cum Caj. Ricc. Cord, Ang. &c. & D. 11. ( Et
idem fentit Viva I. c. fibi non bene congruens 640 Ad quid tenetur ftuprator , fi virginem vi
cum a fe dicis q. 2. art. 1. num. 5. ) affirmat corruperit ?
tunc teneri ad reftitutionem ; quia , licet tua 641 Ad quid , fi virgo confenferit ?
actio fit caufa remota imputationis , tua tamen 642 Quando deflorator Sub patto matrimonii te
prava intentio nocendi efficit , ut fit caufa mo neatur ad illud ? Corruptor fi& te promit
ralis illius damni . Verum adhuc probabilius tens tenetur ad matrimonium . 643. Lim. I.
puto nec etiam eo cafu teneri , ut docent Leſs. Quid fi puella potuit advertere fitionem ?
R. 113. Sanch. num. 9. cum Angles , Tambur. Dub. Quid fi vir fit melioris conditio
Croix num. 156. cum Diana , &c. Ratio , quia nis ? Dub. z. Quid fi puella difparitatem
femper ac actio ex fe , vel ex ejus circumftan ignoraverit? Dub. 3. An bis cafibus vir
tiis , non fit proxime caufans imputationem , uť teneatur faltem ad damna ? 644 Lim. II.
fupra explicatum eft , intentio prava juxta com Quid fi timeatur malus exitus , velfcan
muniorem fententiam non efficit , ut fit inju dalum propinquorum ? & quid fi immineat
ftum illud opus , quod de fe externe graviter dedecus Familie ? 645. Lim. III. Quid fi
que non eft injuftum refpe&u tertii . Sed di vir extorqueat folos tactus ? 646. Līm. IV.
ces ; ficut quis occidens hominem, ut noceat Quid fi femina jam fit corrupta ? 647:
fratribus , aut aliis , quibus ille benefaciebat , Lim. V. Quid fi non ftet per virum , quod
licet ex liberalitate , prout , diximus num. 633. matrimonium fiat ?
tenetur eis damnum reftituere ; fic etiam tene 648 An fi virgo violata renuat nubere , tenca
tur qui alium occidit , ut alteri homicidium tur bir eam dotare ?
imputetur . Sed refpondetur differre cafus ; nam 649 An vir babens votum caftitatis teneatur du
ibi damnum fratrum illorum per fe neceffario , cere violatam fub pacto matrimon'i ?
& proxime erat conjun&tum cum morte benefa 650 Ad quid teneatur vir violans confangui
toris , at in cafu præfenti damnum ejus cui neam , cui conjugium promifit ? Quid fi fi
inputatur homicidium non eft neceffario , per &e promifit cum pato impetrandi difpen
fe , & immediate conjun& tum cum morte oc fationem ?
cifi , fed remote & mere per accidens , cum
proprie pendeat ex judicio aliorum putantium 99
ob extrinfecas conjecturas ipfum fuife homici "" deflora-, 640
vit , tenetur tantum rependere damnum
dam . Unde hic homicidium eft tantum occafio , quod ei ex tali injuria eft fecutum , idque
imputationis non vere caufa , quia non influit ,, vel matrimonio , vel damni æftimatione , ad
proxime , & dire&e . " arbitrium prudentis , ut talem nimirum in
637 Quær. II. An teneatur ad reftitutionem da , veniat , qualem manens virgo inveniffet . Vid.
mmi invafus , qui excedit moderamen inculpatæ " Sanch. lib. 7. d. 14. Fill, t. 32. cap. 8. n. 209.
tutela Negant Sot. Mol. Sylu. Angl. c. ap. "" * (Hinc ftuprator non poffit dotare , tenetur
Lug. difp. 9. n. 51. & Tamb. probabile putat ; " ducere. Tamb. de Reft . cum de Reft. cum Lug.
quia tunc invafor cenfetur cedere juri fuo . At 2 c. v. n. 27. Nifi magnus fit exceſſus , V. infra
tamen Lugo n. 50. & Croix 1. 3. part. 2. n. 305 » n. Seq. 642. & 649. in fin. ; )*
cum Sanch. Navarr. Vafq. & aliis communiter ,
probabilius putant teneri ad totum damnum , Unde refolves
quia excedendo jan gravem injuriam alteri in
fert , & invafor utique habet jus , ut a nemine 1. Præcife pro fola virginitate non obligat
ex privata autoritate injufte occidatur . " reftitutio. Unde fi ftuprum manfit clam , aut
$38 Cenfet autem Suar. ap. Croix lib. 3. part. 2. , non impedivit , quin æque laute nuberet , ad
m 307. quod fi quis provocet alterum ad pu » nihil tenetur ftuprator . Leff. Bonac. q. 4. de
gnam , & illo acceptante , occidat , tenetur re Matr. p. 7. *´ ( At' ſi virgo', antequam nubat ,
ftituere damnum ; quia provocatio fuit vera da " Satisfactionem petat , tenetur ftuprator fatis
mni caufa. Sed probabilius contradicunt Lugo " facere, licet fuprum fit occultum . Tambur.
Difp. 12. n. 58. cum Vaſq. & aliis ; quia , licet 999 dict. lib. n. 32. ) *
provocans peccet contra caritatem , dum au 2. Item ad nihil tenetur , fi defloravit con- 141
rem alter pugnam acceptat , pugnando non pec """ fentientem , abfque vi , fraude , vel promif
cat contra juftitiam'. ,, fione matrimonii , quia non eft facta injuria „
639' Quær. III. An in reftitutione lucri amiffi ab ib. Trull. d. 2.
occifo propter occifionem debeat detrahi pre 3. Si virginem importunis precibus flexit ,
tium laboris , quem ille pro lucro obtinendo ,, nihil tenetur reftituere , quia adhuc confenfit
impendere debuiffet ? Affirmant Molin. Rebell. 95 libere nifi forte preces tales fuerint , ut cum'
Diana &c. apud Croix loc. cit. n. 312. Negant vi , & coa&tione æquiparentur ; ut fi conjun
vero communius DD cum Steph; ut afferit "" & te fuerint , cuma minis , vel metu reveren
Croix , fed rationabiliter fententias conciliat tiali , v. gr. fi fuit illius dominus , vel vir ma
Bonac dicens illud tantum detrahendum , quod gnæ auctoritatis . Trull. c. 9. d. 2
A-a 4 » 4 Si
 376 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal .
4. Si per promiffionem veram , vel fitam
,, matrimonii eam flexit , tunc tenetur ducere
,, eam , quia in omni contra& tu , ubi alter ex
" parte fua acceptavit , & implevit , tenetur &
,, alter implere , etiamfi ficte contraxerit , quia
,, tenebatur ex juftitia vere contrahere , cum
,, alioqui omnia humana commercia fraudibus
», paterent . Et id quidem verum eft , etiamfi
" ftuprator religionem voviffet . Leff. i. 2. c. 10.
» d. 3. & 4. Trull. d. 3.
5. Non tamen tenetur fictus promiffor eam
ducere cafu , quo 1. Is puellam valde nota
" biliter conditione excederet , vel verbis ufus
" effet fictionem facile indicantibus . 2. Si ipfa
* confcia effet prædi& ti voti : quia tunc ipfa
contraxiffet mala fide . 3. Si ipfe putavit effe
,, virginem , cum tamen non effet . 4. Si ex
», matrimonio grave damnum , aut fcandalum
,, timeretur . 5. Si ipfe jam facris initiatus eft ,
», aut alteri matrimonio copulatus ; tunc enim
23 his cafibus folum teneretur curare , ut æque
,, commode nubat , modo ante di& to , dando
,, fcilicet dotem , vel aliter . Vid. Sanch. 1. de
"" Matr. d. 10. l. 1. Trull. 1.7. c. 9. d. 3.
Omnia hæc , cum agatur de rebus valde gra
vibus , & quæ frequenter ad praxim deducun
tur , fedulo hic difcutienda & elucidanda funt ;
& primo videndum de obligatione viri defio
rantis virginem fine promiffione Matrimonii ;
fecundo de eo , qui defloravit , Matrimonium
promittendo .
§. I.
Ad quid tenetur deflorator , fi non pro
mittit Matrimonium ?
N hoc diftinguendum : Si virgo libere con
teri ei reftituere . Sed dubium 1. fit , an eo ca
fu teneatur ille fatisfacere injuriam Parentibus
puellæ ? Adeft duplex fententia probabilis . Pri
ma negat , & hanc tenent Sanch. de Matrim.
lib. 7. D. 14. num. 11. Lugo de Pœnitent. D. 16.
n.223. & 224. Suar. tom. 4. D. 22. Sect. 4. n. 7.
Leff. lib. 2. cap. 10. d. 1. probabilem pu
tant Croix lib. 3. p. 2. numer. 316. & Laym.
lib. 3. tract. 3. P. 3. cap . 13. num . 1. cum Soto ,
P.Nav. & Vafq. Ratio , quia , fi ipfa puella ,
cum fit domina fui corporis , nullam irrogat in
juriam Patri , fi deflorationi confentit utens ju
re fuo , tanto minus irrogat defiorator . Tan.
tum illa peccabit , & confequenter etiam vio
lator , contra pietatem Patri debitam , & etiam
contra obedientiam , fi de tali crimine expref
fe prohibitionem a Patre habuerit , ut ait Lug.
num. 226. Secunda vero fententia affirmat , &
hanc tenent . S. Anton. 2. p. tit. 5. cap. 6. §. 1 .
Nav. Manual. cap. 16. num. 19. Cordub. lib. 1.
quest . 13. col. 4. §. Ubi , item Bannez , & Salm,
apud Sanch. di & t . num . 11. & probabilem pu
tant ipfe Sanc. , & Laym. num. 2. in fine cum
Cajet. Sylveft. & Valent. relatis ibi num. 1. Et
idem tenent D. Thomas 2. 2. quæft. 154. art. 6.
ad 3.qui dicit : Injuriam facit ( deflorator ) Pa
tri puellæ , unde ei fecundum legem tenetur ad
panam ; nimirum ex Deuter. 22. ubi deflorato
res , fi in judicium addu &ti fuiſſent , tenebantur
folvere Patri puellæ 50. ficlos ? Id tamen bene
advertit D. Antoninus locum habere tantum poft
fententiam Judicis . Ceterum docet præfata fe
cunda fententia tam puellam , quam ejus vio
latorem dupliciter peccare , contra nempe ca
ftitatem , & juftitiam , ac teneri deflorantem
reftituere Patri honorem ablatum per aliquod
fignum honorationis , veniæ petitionem , aut per
aliud fimile , nifi præfumatur Pater talem nol
le fatisfa& tionem .
Dubium 2. fit , an violator puellæ confentien
tis reftituere teneatur Parentibus damnum bo
norum ipfi obveniens propter dotem quam au
gere debent ad filiam in Matrimonio collocan
dam ? Affirmant Azorius 1.3. lib. 5. q.1. Diff. 9.
Corduba loc. cit . quæft. 13. d. 5. & alii . Sed
communiffime negant Soto lib. 4. de Juft. q.7.
art. 1. ad 2. Suarez t. 4. de Pœnit. D. 22. n.26.
Sanch. de Matrim . lib. 7. D. 14. num. 11. Leff.
lib.2. cap. 10. num . 9. Lugo deJuſt. D. 16. n. 8.
cum Vafq . Ronc. de Reft . cap. 2. q. 1. pag. 352.
Molin. D. 206. num. 2. Laym. l . 3. tract. 3. p. 3.
n. 2. cum Sylv. & Salm . tra & t. 12. de Reft. c. 3.
num . 2. cum P. Nav. Tapia , Reb. Bann. &c.
Ratio ; quia ficut puella , cum poffit libere nu
ptias refpuere , non facit injuriam Parentibus ,
fi ad illas minus aptam fe reddit , confentien
do ad fuam deflorationem ; ita neque injuriam
eis facit deflorator , ipfam confentientem violans .
Excipitur 1. fi vir deinde facinus propalando
puellam infamaverit , tunc enim ex juftitia te
netur omne damnum ex infamatione prove
niens puellæ & Parentibus refarcire , ut rete
advertunt Laym. loc. cit. n. 2. in fine , & Salm.
n. 7. in fine . Excipitur 2. fi deflorator fit valde
dives , & puella pauper ; tunc enim tenetur ipfe
dare ei aliquam faltem partem dotis , licet non
promiferit , quia tunc cenfetur puella fub hac
fpe , & ex quodam implicito pacto fuæ deflora
tioni confenfiffe : ita Salm. dito cap. 3. num. 6.
cum Bann. Villal, & Tapia . Quamvis Dicaft.
& Rebell. dicant ad id teneri violatorem tan
tum ex confilio , & æquitate . Excipitur 3. cum
Laym. dito num. 2. in fine , fi Judex , fequendo
fententiam probabilem oppofitam , damnet de
Aoratorem ad poenam , propter injuriam Paren
tibus illatam ; Bene enim contra ipfum compe
tit Parentibus actio pro injuria , ut dicunt Lag.
de Reftit. D. 12. n. 10. & Molina D. 104. n. 13.
cum Guttier. & Salcedo .
Ceterum , loquendo de legibus quæ in foro
externo cogunt defloratorem ad puellam ducen
dam , aut dotandam ( ut habetur in c. 1. & 2.
de Adulter. & in l. unic. ff. de Raptu ) , eo quod
leges ordinarie præfumunt , nifi oppofitum pro
betur , virginem fuiffe deceptam , recte dicunt
Salm. dio c. 3. n. 5. ad ca non teneri in con
fcientia defloratorem , fi puella revera fponte
confenfit . Leges enim , quæ fundantur in falfa
fati præfumtione , non obligant in confcientia ,
ut diximus 1. 1. n. 99. in fine v. Quero .
Hic obiter adnotare juvat cum Tourn. t . 3.
pag. 484. v. Queres , valde utile fore ad hu
jufmodi flagitia vitanda , quod promiffiones Ma
trimonii ad obtinendam deflorationem , etiam
forte juramento firmatæ , invalidæ declarentur.
ab
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI. 377
ab Epifcopis , prout fert Auctor præfatus , in Salm. cap. 3. num. 14. cum Vafq . Soto , Dicaft.
praxi dedu& tum in quadam Dicecefi Gallicana Diana, & P. Navarr. Ratio , quia preces illæ ,
cum magno profectu . Præterea notandum cum aut promiffa non tollunt quod virgo vere fpon
Sylvio ex Nav. Sayro apud eund. Tournely te confentiat , cum poffit facile , ut decet , mo
pag. 478. quod fi vidua , habens bona reli&a leftiam illam excutere . Excipiunt 1. præfati
viro cum conditione , ut cafte vivat , fornice AA. fi una cum precibus junétæ fint minæ ,
tur , nequit bona illa retinere propter conditio aut metus reverentialis . Excipiunt 2. fi pre
nem non fervatam . ces effent adeo importunæ & frequentes , ut
Hæc de viro deflorante virginem confentien puella majus detrimentum putaret vexationem
tem . Si vero quis vi , minis , ant fraudibus illam , quam virginitatis jacturam ; tunc enim
violat , hic tenetur tam puellæ , quam Paren folicitatio tam importana vi comparatur ex l. 1.
tibus omnia damna reparare , honoris , & for de Raptu , & Gloffa in c. Scienti , de Reg. Jur.
tunæ , ex c. Si culpa , de Injur. Hinc tenetur in 6. Tametfi bene addant Salm . loc. cit. cum
talem augere dotem , ut puella æque bene nu Sanch. & Leff. rariffime id contingere , dum
bat , ac fi violata non fuiffet ; ita communiter foemina de facili poffit , concepta ira , vel ali
Lugo Dita D. 12. num. 13. Leff. cap. 10. n. 11 . ter a folicitante fe liberare . Excipiunt 3. Ronc.
Sanch. lib. 7. D. 14. num. 12. Roncagl. pag. 352. dita queft. 2. pag. 353. in fine , & Salm. n. 16.
quæft. 2. Laym . dicto cap. 13. num. 3. & Salm. cum Bann. Tapia : & Villal. fi vir incipiat ta
cap. 3. num. 8. Qui addunt teneri defloratorem &ibus & ofculis vim puellæ inferre , etiamfi il
etiam aliquid aliud dare puellæ prudentum ar la poftea libere confentiat deflorari , quia per
bitrio , propter mororem & periculum vexatio antecedentem illam violentiam vir conftituit eam
nis patiende a viro , fi corrupta cognofcatur . in proximo periculo confentiendi in copulam .
Satisfacit tamen ftuprator dotando ; non tene Excipiunt 4. Ron. , & Salm. ll. cc. cum Rebell.
tur enim eam ducere , fi Matrimonium non Dicaft. fi vir nolit difcedere , & virgo con
promifit , ut Leff. num. 13. Lugo num . 11. & 14. fentiat quia alias timet infamari , fi cum illo
Salm. n. 9. cum Bann. Dicaft. & Rebell. Ve ab aliis fola reperiatur . In his tamen & fimi
runtamen Judex ( ut notant Salm. ibid. ) bene libus cafibus dicunt Salm. dito n. 16. in fine ,
poteft eum obligare ad ducendam in poenam fui teneri violatorem tantum ad partem , non vero
criminis , ex cap. 1. de Adulter, juxta olim fan ad omnem damnorum reparationem .
citam ex Exodo 22. ubi : Si feduxerit quis vir
ginem , dormieritque cum ea , dotabit eam , & §. II.
accipiet eam in uxorem . Si autem ipfe vellet
ducere , at puella nuptias refpueret , tenetur o Ad quid tenetur deflorator fi Matrimonium
minino dotare , ut recte dicunt Leff. cap. 10. n. vere aut file promittat?
12. Roncaglia loc. cit. Lugo num. 12. cum Azo
rio , & Turriano , ac Salmantic. num . 10. cum UÆRITUR I. An fitam
Rebell. Dicaft. vide infra num . 648. Et idem Qfionem matrimonii copulam extorferit a
dicendum etiam in dubio , an puella fuerit virgine , teneatur eam ducere ? Prima fenten
prius , vel non ab alio corrupta , quia præfumi tia dicit non teneri , fed fatisfacere , fi damnum
tur ipfa integra , donec certo oppofitum probe reparet eam dotando . Ita Gabriel , & Barth.
tur . Idem fi vir rem habeat cum puella clam Led. apud Salmantic. de Matrim. cap. 1. n. 33 .
corrupta , vel cum vidua honeftæ fame , & ex idem tenet Propof. ap. Tamb. Dec. lib. 7. c. 5 .
fuo injufto concubitu ipfæ famæ jaturam fa §. 3. num. 44. & probabile putat Dic. ap. Salm.
ciant . Secus vero , fi concubitus omnino oc ( qui citant etiam S. Antoninum , fed non be
cultus remaneret ; tunc enim ad nihil tenere ne , nam hic p. 2. tit. 5. cap.6. §. 1. expreffe
tur ; Ita Laym . cap. 13. n . 4. Ronc, loc. cit. & tenet oppofitum ) . Ratio iftorum , quia in hoc
Salm. n. 11. ex communi DD. cafu ftuprator non tenetur vi promiffionis , cum
641 Dubium fit 1. Quid fi virgo injufte violata defecerit confenfus ; tenetur tantum ex damno
poftea æque bene nubat ? Refpondetur ad nihil illato , ergo fufficit ei , fi damnum refarciat .
teneri violatorem , nifi ante Matrimonium per Secunda tamen communis fententia , omnino
fententiam vel pactum dos fuerit puellæ adju tenenda , docet ipfum obligari ad matrimonium .
dicata ; nam alias nil tenetur præftare : non Hanc tenent D. Thom. Suppl . q.46. art. 2. ad 4.
pro violatione virginitatis , que irreparabilis & fequuntur Bufemb, ut fupra , item S. Anton.
eft ; nec pro damno , cum nullum fecutum fit : p. 2. tit. 5. cap. 6. §. 1. Nav. Man. c. 16. n. 18.
ita Nav. Man. c. 16. n. 7. & 19. Leff. c. 10. n. Sanch. de Matr. lib. 1. D. 10. n. 3. Lug. D. 12.
15. Lugo D, 12, n. 16. Laym . cap . 13. n. 4. cum n. 20. Leff. lib. 2. c. 10. num. 20. Efcob. de Reft.
Vafq. Corduba , & Azor. ac Salm. c. 3. n. 12. c. 7. n. 36. Tamb. loc. cit . Pal. de Sponf. D. 1.
cum Dicaft. Villal. P. Nav. Qui tamen adver p. 2. n. 3. Elbel de Matr. n. 14. Salm. loc. cit.
tunt , quod fi mulier male tractetur a viro ob n. 34. Croix 1.6. p . 3. n. 69. Viva de Matr. q. 1.
cognitum defe& tum , tenetur ftuprator damna art. 2. n. 3. Laym. lib. 5. tr. 1o. p. 1. c. 1. n. 11.
mulieri compenfare . Holzm. de Matr. c. 1. num. 119. & alii paf
Dubium fit 2. An qui precibus repetitis & im fim . Præfatam fententiam probat P. Holzm , ex
portunis , vel muneribus aut promiffis virginem cap. 1. de Adulter. ubi dicitur : Si feluxit quis
ad confenfum deflorationis induxit , teneatur virginem nondum defponfatam ; dormieritque cum
eam ducere , vel detare ? Negant communiffi ea , dotabit , & babebit eam uxorem ; Si vero
me Sanch. de Matrim. lib. 4. D. 10. n . 1. & 4. Pater virginis dare noluerit , dabit pecuniam
Leff. cap. 10, num. 14. Lugo D. 12. numer. 4. & juxta modum dotis , quam virginos accipere
C44
 378 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc, Decal.
aonfuenerunt . Sed ex hoc textu noftra fententia
non fatis probatur , nam docent Laym. lib. 13.
tract. 3. p. 3. c. 13. n. 3 .. cum Nav. Mol. Azor.
P. Nav. &c. & Tourn. p. 363. Refp. 4. quod lex
præfata, non obligat in confcientia ante Judicis
fententiam . Hic tamen notandum , quod omnes
conveniunt Lugo. D. 12. n . 11. defloratorem te
neri, in confcientia , vel. ducere violatam vel
aliter damnum reparare . Hinc , fi non poffit da
mnum refarcire , dicendum cum Lugo n.16. omni
no teneri ad eam ducendant ;, Nifi ( bene exci
pit ipfe Lugo ib. cum Mol. ) conditio viri mul
tum excederet feminæ conditionem , quia ne
mo tenetur reftituere cum fuo damno nimis ex
Gedenti debitum , juxta dicenda n. 697 .. Melius
autem noftra fententia probatur rationibus in
trinfecis . Ratio 1. eft , quia aliter, fi deflora
tor virginem deceptam. non ducat , nunquam ei
reddet æquale , nec damnum adæquare reficiet ..
Ratio 2 .. quia in contractibus innominatis , do.
ut: des , facio ut facias , quando alter ex fua
parte implevit , tenetur alter implere ex juſti
tia , quamvis ficte contraxerit . Ut enim huma
num commercium re&te fervetur ob bonum com.
mune , ipfum jus naturæ exigit, ut omnis fraus
a contractibus abfit ; & propterea obligat deci
pientes , ut in poenam fuæ fraudis teneantur ita
reddere omnino indemnes proximos deceptos ,,
ac fi nulla. fraus interceffiffet . Unde ficut , in
aliis contractibus , quando res non eft integra ,
tenetur ex. gr. venditor, tradere domum vendi
tam , pro qua pretium jam accepit , quamvis
ficte contraxerit , juxta communem fententiam ,
quam referimus de Contract, n..709. Ita in cafus
præfenti deflorator etiamfi aliunde poffet da
mnum refarcire , tenetur omnino matrimonium
promiffum contrahere ..
Hæc vero fententia limitatur. I. nifi femina
43 ex. verbis , aut aliis conjecturis facile poterat
advertere deceptionem promittentis ;, tunc enim
non tenetur deflorator promiflionem fervare ,
cum ipfa eo cafu videatur fponte voluiffe deci
pi . Ita communiter Sanch.. lib. 1. D. 10. n. 7.
cum D. Th. Di Antonini Ang. Sylveft. Tab. &c.
Hinc docet Leff. cap. 10. numer. 24. quod fi vir
inconftanter fuerit locutus , vel ufus fue
rit verbis ambiguis , vel nimias adhibuerit
exaggerationes , tunc non tenetur ad matri
monium . An autem eo cafu teneatur ad da
mnum compenfandum ? mox infra videbimus.
Dub . 3.
Sed hic dubitatur 1. An teneatur ftuprator ad
muptias fifte promiffàs , fi ipfe notabiliter exce→
dat in nobilitate vel divitiis conditionem mu
lieris , & illa jam noverit difparitatem ? Pak
loc. cit. & Pontius de Matr. lib. 12, 0.2, 7. 15.
Croix lib.6. c. 3. n . 711 Laym. de Sponf. cap.1.
n. 11. cum Nav. Vafq. &c.. tenent non fufficere
folam inæqualitatem ad liberandum virum a
matrimonio proximo , fed infuper requiri , ut
ex aliis circumftantiis puella potuerit deceptio
nem percipere , cum non raro viri feminas di
fpares ducant . Sed valde probabiliter cum ex
cufant cum Bufemb. ut fupra , Salm. loc. cit.
num. 37. Lugo deJuft. D. 12. n. 21. (cum com>
muni , ut afferit ) & Sanch. n. 5. cum S. Anton.
Nav. Sylveft, Ang, Arm, & aliis pluribus Ra
tio , quia ipfa difparitas conditionis, de fe inge
rit motivum prudenter dubitandi de veritate
promiffionis ; quod fi femina eo cafu non dubi
tavit , ut debebat , hoc per accidens fe habet ,
& fuæ negligentiæ imputandum . Sicque expref
fe docuit D. Th. Suppl. q.46. art. 2. ad 4. ubi
dixit , quod fponfus extorquens copulam a vir
gine per fictam promiffionem , tenetur eam du
cere uxorem ,fi aliam non duxerit ; fedfr aliam
duxerit , fufficit fi ei de nuptiis provideat ; Et
ad hoc etiam non tenetur , ut quidam dicunt ,
Sponfus ( Nota ) fit melioris conditionis , aut
aliquod fignum evidens fraudisfuerit , quapræ
Jumi probabiliter poteft , quod Sponfa non fuerit
decepta , fed decipi fe finxerit . Et in his cafi
bus vir non tenetur ad matrimonium , etiamfi
juramento promiffionem firmaverit , ut dicunt
Lugo n. 2z. & Sanch. lib. 1. D. 9. n. 8. & D. 10.
n.8. cum S. Antonin. Sylveft. Cajer. Sot. Nav.
& aliis plurimis . Ratio , quia juramentum non
obligat , nifi juxta intentionem promittentis .
Quanta autem debeat effe hæc difparitas ad li
berandum virum a matrimonio ? Leffius d, c. 10.
n. 21. requirit , ut vir fit longe nobilior , nem
pe, fi fit filius Comitis , & mulier fit filia fa
bri ; fed Sanch. lib. 1. D. 10. n. 6. cum S. Anton..
Nav, ait multo minorem difparitatem fuffice
re , nempe fi nobilis ducere debeat filiam agri
colæ , vel fi ipfe fit notabiliter opulentior , ut
ibid. fubdit Sanch. cum Nav. Lop. Cordub. Ve
racr. & admittit idem Lef . loc. cit. Sic enim
loquitur Navarr. Manwal, c. 16, n. 18. Obliga
tur ad explenda promiſſa ...... nifi effent valde
inæquales genere , potentia , vel divitiis , putas
fi ille effet nobilis , & illa Agricolæ , vel Arti
ficis filia. Idem docet D. Antonin. p. 2. tit. 5.
c. 7. §. r. ubi Servet promiffum , nifi nimis di
ftans effet eorum conditio , puta mulier plebaja ,,
vir nobilis & potens..
Dubitatur 2. An deflorator eo cafu teneatur
ad matrimonium, fi prella omnino difparitatem
ignoraverit ? Affirmant probabiliter Leffius loc.
cit. num . 22. & Bufemb: de Matrim, cap. 1. d. 2. 1
Quia tunc mulier nullo modo potuit deceptio-
nem advertere . At valde adhuc probabiliter ne-
gant Lugo D. 12. num. 31. & 32, Viva loc. cit..
num . 4. Salm. de Matrim, cap: 1. num. 38. cums
Cornejo , Sanch. n. 21. & probabile putant ipfe:
Leff. loc. cit.. & Cordub, Man. P. Led. Verac..
apud Sanch: Ratio , quia deflorator non obli
gatur nifi ad æqualitatem injuriæ illatæ , inju
ria autem illata in hoc confiftit , quod ipfe non
fervet id quod mulier petiit , & propter quod
copiam fui corporis ei fecit . Ergo ad reparan
dam injuriam illam non tenetur vir reddere plus
quam mulier petiit : Mulier autem ignoranss
Conditionem viri , nihil aliud petiit , quam ut
alter ejufdem fuæ conditionis , vel parum ex-
cedentis eam duceret . Si igitur vir multo me-
lioris conditionis co cafu fibi matrimonio copu
laret , redderet plus quam eft æquale injuriæ il
latæ , dum redderet id quod illa nec petiit',,
nec petere intendit ;, & ideo non tenetur eams
ducere , fed fufficit , fi damnum reparet: dotan.
do , vel de nuptiis providendo ..
Dubitatur 3. Utrum cafu quo mulier ob difpa
ritatem cognitam , vel ob alias conjecturas po
tuit:
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI. Art. VI.
tuit percipere deceptionem , teneatur faltem vir
ad damnum compenfandum ? Affirmant Setus ,
Nav. Cord. & alii apud Sanch. di& t . D. 10. n.
18. quia ipfe jam injufte puellam defloravit .
Sed probabilius negat Leffius cap. 10. numer.
24. Lugo D. 10. numer. 30. Sanchez numer.
19. cum S. Antonin. Sylveft. Tab. Ang. Arm.
Lop. &c. Ratio , tum quia , quando puella de
ceptionem jam percepit , ut prudenter percipe
re debuit , tunc recte præfumitur libere confen
fiffe ; tum quia ad obligationem reftitutionis
non fufficit animus internus ? fed amplius re
quiritur actio externa injufta per fe apta ad
damnum inferendum , ut diximus n. 584. Hinc
fi damnum evenit fine tali actione per acci
dens evenit , & nulla debetur reftitutio . Idque
expreffe tenet D. Thom. I. c. ut vidimus , ubi
docet , ftupratorem ad nihil teneri , fi fit melio
ris conditionis , vel aliud fignum dederit dece
ptionis ; & D. Thom. fequitur S. Antonin. p. 3.
tit. 1. cap. 19. fub initium .
644 Limitatur II. Si timeatur ex matrimonio pef
fimus exitus , ut fi puella nofcatur nimis levis ,
ut dicunt Buf. ut fupra , Lug. D. 10. n . 23 .
Sanch. D.10. n.1o . cum Man, & Henr. Idem dicunt
Sanch. ibid. cum S. Antonin. & Salm. n. 40. cum
Dic. fi timeantur magna fcandala , vel rixæ in
ter confanguineos contrahentium . Sed quoad
hoc punctum vide quæ dicemus de Matr. 7.851.
verf. ad id autem · Cafu vero quod ex tali
matrimonio dedecus obveniret familiæ viri ,
ratione difparis conditionis ; puto ipfum mini
me teneri virginem violatam ducere , five ficte
five vere promifit : Nam fi fi& te promiferit ,
jam probavimus non teneri ad matrimonium
imo nec etiam ad damna , ut mox fupra dixi
mus . Si autem vere nec etiam tenetur ducere,
quia promiffio eft nulla , cum fit de re illici
ta , utpote de matrimonio cum dedecore fami
• liæ , prout dicemus de Matr. d. n. 851. cum
Laym. Roncaglia , &c. Sed dices : Si virgo de
florata condonat viro obligationem matrimonii
promiffi , valide condonat , etiamfi ex condona
tione infamiæ fuæ familiæ obveniat , quia jus
ad matrimonium ipfi proprie competit , & ideo
illi libere poteft cedere , ut probabiliffime di
cunt Lugo D. 12. n. 9. cum Vafq. ( contra Cor
dub. & alios ) Leſſ. c. 10. n. 9. Laym. 1. 3. tr.
3. part. 3. c. 13. n. 2. Roncaglia de 7. Præc.
c. 2. q. 1. R. 2. Ergo a pari videtur dicen
dum quod fi vir promittat ducere feminam
cum dececore familiæ , valide promittit . Sed
refpondetur ; quod difpar eft ratio inter pro
miffionem , & contra& tum confummatum ; nam
promiffio non poteft effe valida , nifi fit de re
· licita , cum juftitia non poteft obligare ad illi
citum , juxta dicenda n. 712. Et ideo promif
fio de ineundo matrimonio cum dedecore fami
liæ non eft valida , quia eft de re illicita . Con
tractus vero confummatus poteft effe quidem il
licitus , & validus ; Cum ergo puella corrupta
condonat matrimonium , valide condonat ( quam
vis illicite , fi immineat familiæ infamia ) , quia
cedit juri fuo ; & ficut illa potuit anteceden
ter confentire ad damnum deflorationis , fic et
tiam poteft deinde cedere juri acquifito , fed fi
tantum promitteret cedere , nulla effet promif
379
fio , tanquam de re illicita propter infamiam
fuæ familiæ . E converfo , fi talis wir contrahit
matrimonium cum puella ; etfi illicite , valide
tamen contrahit : At fi matrimonium dolum
promittit , invalide promittit ; Sicut fi quis ha
bens votum caftitatis contrahit matrimonium 9
valide contrahit ; fi vero folum promittit ,, in
valide promittit , & ad nihil tenetur , nifi aliunde
teneatur ad damnum illatum , ut fupra diximus .
Limitatur III. Si vir habeat folos tactus cum 645
virgine , ita Sanch. 1. 1. D. 10. n. 14. cum Na
var. Lugo D. 12. n. 27. Croix l. 3. p.2. n . 329.
Modo ut bene excipiunt Lugo n. 48. & Croix
1. c. cum Sanch. qui adhæret n. 24. ) ipfita&us
aut familiaritas cum femina non innotefcant ,
ita ut ipfa , nifi ducatur , infamiam fubire de
beat . Hæc tamen exceptio valet , quando vir
folos tactus petierit cum pacto matrimonii ; nam
aliter dicendum , ut infra videbimus , fi ille
fimul tactus & copulam poftulaverit . Ratio au
tem , cur vir folos tactus exigens non teneatur
ad matrimonium , eft quia tatus non afferunt
tantam injuriam , quæ proportionem habeat cum
onere ducendi ; & ideo mulier facile tunc po
tuerit fictionem promiffionis advertere . Recte
vero advertit Lugo 1. c. quod hoc procederet,
fi femina effet humilis conditionis ; fecus fi ef
fet nobilis & honefta , & ex illis tatibus mul
tum deturpata remaneret , ita ut fine fpe ma
trimonii minime eos præftaflet , tunc enim pro
babilius tenetur vir eam ducere , quia injuria
effet eo cafu fatis æqualis nuptiis promiffis . I
dem cenfet dicendum Lugo ibid. etiam quoad
feminam humilis conditionis , fi vir petiiffet fi
mul ab ea tactus & copulam ; quia tunc , ut
ait , femina nequiffet advertere fictionem ; Sed
pace tanti Doctoris , melius dicendum mihi vi
detur cum Tamb. quem fequitur Sporer de Ma
trimon. num. 602. eo cafu omnino excufandum
virum ab onere matrimonii , quia tunc nulla
adfuiffet fitio promittentis , nec mulier præfti
tit id quod vir petebat fub promiffione conju
gii ; & ideo , cum fraus abfuerit , non tenetur
ipfe nifi ad compenfandum damnum infamiæ ,
quam forte ex illis tactibus mulier effet fubitu
ra : Ita Tamb. Dec. 1. 7. c. 5. §. 2. n . 41. Et
hic mihi permittatur obiter verbum dicere de
hoc Autore , qui ab aliquibus nimis parvipen
ditur . Negari non poteft , quod Autor ifte
multum facilis fuit ad tribuendum probabi
litatis pondus pluribus opinionibus , quæ proba
biles dici non merebantur , unde cum cautela
legendus eft . Ceterum ibi ille ex fua fenten
tia loquitur , ut verbis utar doctiffimi , & illu
ftriffimi Epifcopi D. Julii Torni , fane theolo
gice loquitur, & ex propriis principiis quæftio
nes refolvit , ita ut fententiæ , quas ipfe pro
babiliores judicat , Sapientum judicio , ut plu
rimum probabiliores fint .
Limitatur IV. Si vir feminam cognoverit , 646
exiftimans effe virginem , fed corruptam inve
nerit . Ita Salmant , de Matrim. cap. 1. n. 39.
Sanch. I. 1. ead. D. 10. n . 11. cum Lop. & Bor
don. item Spor. Laym. Holzm. Ronc. locis cit.
& c. conim. Idemque dicendum putat Sanch.
ibid. pro quocunque alio notabili errore viri .
His tamen cafibus putat Sanch. loc. cit. Spor.
num.
 380 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
num. 602. & Lugo D. 12. num. 25. teneri vi promiffio fuit fica , certe non ob aliud fuit fa& ta,
rum aliquid compenfare fœminæ ratione copu nifi ad damnum reparandum ; & ideo ad illud
læ tradita ; Nifi femina deceperit fingens fe puto omnino teneri ac fi damnum compenfare
virginem ; quia tunc una deceptio cum altera promififfet .
compenfatur . Ita præfati Au&tores ; fed proba Quæritur deinde II . Si virgo vi corrupta no 648
bilius docent Leffius cap. 10. num . 30. Ronc. de lit matrimonium contrahere cum ftupratore , an
Matr. c. 2. q. 5. Concina tom . 7. pag. 216. & teneatur ipfe eam dotare ? Negant Mol. Covar.
218. in eo cafu virum ad nihil teneri , nifi pa &c. Sed probabilius affirmant Lugo D. 12. num.
&um præceffiffet dandi aliquid : vel nifi ex co 12. & Croix i. 3. p. 2. num. 313. cum Leſſ. A◄
pula illa mulier infamiam contraxiffet ; nam zor. Bon. & Turr. Ratio , quia non eft æquum ,
alias pro damno violatæ honeftatis probabilius ut puella ob injuriam ftupratoris fua libertate
nihil debetur , cum tale damnum nulla pecunia privetur nubendi cum quo velit . Si autemipfa ,
compenfari poffit , prout diximus pariter de re cum effet vi corrupta , nollet dotem , fed pete
ftitutione vitæ & famæ ablatæ ( vide dita nu. ret matrimonium , Azorius ad illud obligat
627. ) . Immo probabiliter ait Elbel de Reftit. ftupratorem ; fed communiter , Leffius cap. 10.
num. 221. quod fi puella ideo infamatur , & a n. 13. & Lugo 1. c . n. 13. cum Gob. ap. Croix
meliori connubio impeditur , quia ipfamet ftu ib. dicunt fatis effe , ut ille dotando damnum
compenfet intellige autem , nifi interfuerit 1
prum clam paffum manifeftat , ad nihil tenetur
Atuprator ; Ratio , quia ipfamet fola tunc eft promiffio , faltem ficta , ut fupra diximus ; aut
caufa fui damni . Quid fi vir ante copulam nifi non poffit alia via damnum reparari , quam
non ignoraverit feminam illam effe corruptam ? per nuptias , ut notat Croix 1. c. cum eifdem
Adhuc teneri ad eam ducendam fentiunt Cor AA. Dummodo vero ( ut advertunt Lugon. 18.
dub. Man. & Lop. apud Sanch. num. 22. Sed Tamb. ) non fit magna difparitas , juxta fu
melius diftinguendum ; Si femina fuerit corru pra dicta num. 643 .
pta extra matrimonium , tunc dicendum cum Quæritur III. An vir habens votum caftita- 649
Sanch. ibid. & Salmant. num. 39. teneri vi tis vel Religionis teneatur ducere virginem de
rum tantum ad damna , non vero ad matrimo floratam poft veram vel fi& tam promiffionem ma
nium > quia revera matrimonium cum femina trimonii ? Si votum fuit emiffum poft promif
inhonefte corrupta eft longe majus , quam co fionem , commune eft Doctorum ap. Croix 1. 3.
pula exacta . Si vero femina fit bonæ famæ , & p. 2. n. 320. teneri virum ad conjugium , quia
fuerit corrupta ex matrimonio . Sanchez num. tunc votum eft nullum , cum factum fuerit in
23. cum Henr. & Verac. cenfet virum tunc non injuriam puellæ . Dubium eft , fi fuerit emif
teneri ad matrimonium , nifi femina infamiam fum ante promiffionem ? Prima fententia negat
ex copula contraheret Sed verius dicendum teneri , & hanc tuentur Laym. lib. 5. tract . 10.
cum Lugo num. 34. & Salmant. loc. cit. virum p. 1. c. 2. n. 5. cum Nav. Rodr. Dian. 3. p. tr. 4.
femper teneri ad eam ducendam , quia tunc R. 280. Salm. de Reft. c . 3. n. 13. cum Sylv.
copula revera eft æqualis ad matrimonium pro Prad. & Dic. item Perez , Hurt. & Gob. ap Croix
miffum , ad quod vir obftri &tus remanfit per 1. 3. p . 2. n .320. & probabilem vocant Lugo D. 12.
deceptionem commiffam , ut diximus in princi n. 41. ac Sanch. de Matr. l. 1. D. 5. n. 2. cum
pio hujus quæftionis n. 642. Man, ac Vivald. & probabiliorem putat P. Conc.
647 Limitatur V. fi non ftet per virum , quomi to. 7. D. 3. c. 2. n. 10. Ratio , quia tunc corru
nus matrimonium fiat ; fed ftet per puellam , ptor non tenetur ratione damni illati , quia de
quæ deflorationi confenfit fub illa fi&
ta promif floratio injufta fine promiffione non obligat præ
fione ; tunc enim vir ad nihil teneretur , et cife ad matrimonium cum deflorata , fed alteru
iamfi vere promififfet ; ergo tanto magis , fi fi trum , vel ad eam ducendam , vel ad dotandam .
&te promifit , ut Sanch. 1. 1. D. 10. n. 15. & Lu Neque tenetur ratione promiffionis , cum illa
go, D. 12. n. 28. ubi id habet ut certum . Sed fuerit nulla . Nec obftat , quod fite promittens
rete excipit Lugo ibid. fi ftuprator fe finxerit obligatur ad matrimonium ratione delicti ; nam
melioris , vel æqualis conditionis fœminæ , cum refpondent AA. citati , deli&tum fite promit
fuerit inferior , quia tunc obligatur eam dota tentis in hoc effe , quod cum poterat apponere
re . Dubium eft , quando non eft per puellam > verum confenfum , fraudulenter non appofuit .
fed per ejus Parentes , an eo cafu vir fiete pro In præfenti autem cafu , ftante voto , corruptor
mittens teneatur damnum compenfare ? Negant non poterat verum confenfum præftare , & ideo
Sanch. D. 16. numer. 16. & Lugo num. 29. cum tenetur tantum ad damnum , dotando , vel de
Tur. Ratio , quia tunc non tenetur ratione fi nuptiis providendo , eodem modo ac fi fola de
&æ promiffionis , cum per eam teneretur tan floratio fine promiffione interceffiffet .
tum ad conjugium , ac fi vere promififfet : nec Secunda vero fententia probabilior , quam
ratione damni illati , quia damnum tunc non tenent Leff. 1. 2. cap. 10. n. 32, Sanch. de Matr.
provenit ex fua fraude , fed ex repugnantia Pa lib. 1. D. 45. n. 3. Lugo D.12. n.42. cum Vafq.
rentum . Sed verius mihi videtur tenendum op Con. Reg. & Gutt. Tamb. Dec. 1. 7. c. 5. § . 2 .
pofitum cum Sylveft. Nav. Henr. ap. Sanch. n. nu. 34. Spor. de Matr, c. 3. num . 601. Croix 1.
25. & Vafq. ap. Lugo 1. c. Ratio , quia , fi de 3. p. 2. n. 320. docet talem ftupratorem omni
florator vere promififfet conjugium , adhuc te no teneri ad matrimonium . Ratio 1. quia ( ut
neretur ad damnum compenfandum , etiamfi diximus ) damnum deflorationis nunquam adæ•
per ipfum non ftet quominus matrimonium in quatæ reparatur , nifi per folum conjugium ·
eatur , quando promiffio principaliter facta fue Ratio 2. quia obligatio ducendi defloratam oritur
rit ad damnum compenfandum . Quando autem non ex eo quod tenebatur corruptor vere pro
mitte.
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI. Art. IV.
mittere , & non promifit , fed ex ipfo delicto
fraudis , in cujus poenam , ut probavimus , re
manet ipfe obftri&us ad reddendam indemnem
alteram partem deceptam , tali modo ac fi non
interveniffet fraus ; hoc enim expoftulat æqui
tas naturalis contractuum propter bonum com
mune . Et fic refpondetur rationi oppofitæ fen
tentiæ . Nec obftat votum emiffum , quo vigen
te , videtur corrupter non potuiffe ad matri
monium fe obligare . Nam refpondet Lugo ,
communem effe fententiam , quod debita one
rofa femper fint præferenda debitis , quæ obli
gationem trahunt ex libera voluntate hominis
prout funt vota . Ita communiter docent Leſſ.
1. 2. c. 15. n. 35. Mol. D. 790. Bon. de Reft. D.
1. q.8. p. 2. n . 12. Lugo D. 20. n. 140. cum Nav.
Man. Med. Reb. Reg. Et probatur ex 1. Inter
eos ? §. Is quoque , ff. de Re jud. ubi dicitur :
Qui ex caufa donationis convenitur , in quantum
facere poteft condemnatur , & quidem is folus ,
deduto are alieno . Ratio , quia in promiffione
gratuita femper fubintelligitur conditio , dabo ,
potero, vel nifi ftatus rerum mutetur . Et fi
gnanter loquendo de votis id docent Laym. lib.
4. tr. 4. c. 3. q.6. n . 13. Sanch. Dec. lib. 4. c. 15.
n. 39. Bon. tom. 2. D. 4. 9. 5. §. 2. n. 29. Pal.
D. 1. p. 16. n . 10. Salm . de Vot. cap. 1. n. 125.
cum Trull. & Leand. Eo quod vota non funt
folvenda nifi ex bonis ipfius voventis ; bona au
tem voventis funt ea fola , quæ remanent de
ducto ære alieno , ex 1. Mulier , ff. deJure Do
tium . Hinc eft , quod fi quis voverit bona fua
Ecclefiæ , & poftea damnum alicui inferat , prius
tenetur refarcire damnum , & deinde implere
votum . Sicque votum caftitatis femper intel
ligitur emiffum fub conditione , nifi advenerit
obligatio alteri damnum compenfandt . Et hoc
cenfet valere Lugo D. 12. n. 50. etiamfi virgo
violata fuerit confcia voti ; & merito probabi
le putat Croix d. n. 320. contra (Sanch. & Leff.)
ex infra dicendis . Sed dices : Si hoc effet , er
go poffet deflorator fine difpenfatione matrimo
nium contrahere ? Non defunt AA . qui dicunt
poffe , ut Leff. lib. 4. cap.20. num . 34. Spor. de
Matr. c. 3. n. 702. Tamb. I. c. n. 36. & Trull.
Candid. &c. ap. Salm. de Reft. cap. 3. num.
22. qui cenfent difpenfationem non effe tunc
neceffariam ad contrahendum , fed tantum cam
fuadent , ut vir poffit inde etiam petere . Sed
præterea refpondeo cum Lugo D. 12. n. 41. quod ,
licet talis vir nequiffet matrimonium promitte
re , poterat tamen promittere fe impetraturum
difpenfationem , & ad hoc ftuprator jam fe o
bligavit ratione deceptionis " copulam extor
quendo fub promiffione matrimonii ; unde te
netur ipfe difpenfationem impetrare ; qui enim
tenetur ad finem , tenetur etiam ad media ne
ceffaria ad finem conducentia , cum poffit ca
ponere fine gravi incommodo . Deflorator au
tem in hoc cafu facillime poteft difpenfationem
obtinere , & ideo tenetur : Prout fi Religiofus
teneatur alicui damnum refarcire , & poffit re
ftituere , laborando , vel petendo a Prælato fa
cultatem , ad id tenetur . Hæc fecunda fenten
tia mihi certo & longe probabilior videtur . An
autem prima fententia fit probabilis , dubitat
Tamb. n. 35. imo Spor. ait non effe audiendum
381
Dianam qui eam tuetur . Ego ipfam nec proba
bilem nec improbabilem dicere audeo .
Illi autem opinioni quam tenent Laym. eod.
1. c. & Nav. Manuel Vivald. apud Lugo D.
12. n. 40. nempe quod fi vir non poffit eo cafu
damnum refarcire , nec ctiam tenetur ad ma
trimonium . Huic dico opinioni non valeo ac
quiefcere ; verius enim contradicit fapientiffimus
Lugo n. 41. & fequitur Sporer de Sponf. c. 3 .
n. 595. Ratio , quia certum eft apud omnes ,
quod injuftus deflorator , etiamfi matrimonium
non promiferit , ad illud tenetur , fi non poffit
aliter damnum refarcire , ut docent communi
ter Leff. 1. 2. c. 10. n. 13. ipfe Lugo n. 11. Ở
Salm. de Reft . cap. 3. num. 9. cum Bann . Dic.
Vill. &c. Tanto magis igitur ftuprator , quando
matrimonium fite promifit , ad illud tenetur >
fi alter damnum nequeat compenfare . Medo
(bene excipit Lugo n. 18. ) ipfe non fit multo
melioris conditionis , ut diximus .
Quæritur IV. Ad quid teneatur , qui fub 650
promiffione matrimonii violaverit confangui
neam? Duo cafus in hoc funt diftinguendi . Pri
mus cafus eft , fi vir promifit matrimonium ex
preffe fub pacto impetrandi difpenfationem ; &
tunc , quando impedimentum eft tale , ut in eo
Pontifex nunquam vel raro foleat difpenfare ,
prout inter confanguineos in 1. vel 2. gradu
tranfverfo , utique promiffio erit omnino inva
lida , atque ideo non erit alia obligatio , quam
refarciendi damna . Quando vero impedimentum
eft tale , in quo Papa difpenfare foleat , alii di
cunt promiffionem matrimonii effe invalidam "
ut Innoc. Hoftienf. Abb. Præpof. Sylv. Henr.
Villal. Vit. Led. & c. ap. Sanch. de Matr. l. 5.
D. 5. num. 5. qui probabile putat ; & ita tenent
omnes qui excufant in cafu præcedenti ab ob
ligatione ducendi ftupratorem habentem votum
caftitatis ; Idque fortius dicunt in hoc cafu , ubi
adeft impedimentum non folum impediens , fed
etiam dirimens . Ratio , tum quia hæc conditio
rejicitur a contractu matrimonii , tanquam im
poffibilis ; ea enim que a voluntate Principis
pendent impoffibilia dicuntur , ex l. Continuus
137. §. Cum quis ff. de Verb. Sig. Tum quia
impediti ad matrimonium , ficut funt inhabi
les ad contrahendum , ita ad promittendum ;
& pro hac opinione Diana p. 6. in fine R. 290.
adducit plures Decifiones Rotæ Rom . Alii ta
men communius & verius docent talem promif
fionem fatis obligare ; ita Lug . D. 13. n . 53.
Laym . lib. 5. §. 10. p . 2. cap . 7. num . 4. Sporer
de Sponf. cap. 1. num. 211 , cum Pal. Con. &
Dic. Salm. de Matrim. cap. 2. n. 47. cum Pont.
Bon. Reb. & Led. Sanch. l.c. n. 12. cum Mol.
Cov. Lop. Gom . Holzmann de Matr. c. 3. n. 191.
cum aliis communiter , ut afferit . Ratio 1.
quia matrimonium promiffum fub tali pacto re
vera eft poffibile , id enim quod Princeps
concedere folet , minime impoffibile reputatur ,
ut habetur ex 1. Apud Julianum , §. Conftat de
Leg. Tum quia omnis contractus , licet pro tem
pore impedimenti non fit validus , poteft tamen
effe validus refpectu ad tempus , quo impedi
mentum aufertur ; actus enim factus tempo
re inhabili , valet , juxta Jurifperitorum axio
ma , pro tempore habili ad quod refertur . Et
fic
 382 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præcepto Decal.
fic refpondetur rationibus oppofitis . Hinc ftu
prator eo cafu bene tenetur ad difpenfationem
impetrandam , & deinde ad matrimonium con
trahendum .
Secundus cafus eft , fi promiffio matrimonii
eft abfoluta , nulla facta mentione difpenfatio
nis ; tunc dicit Sanch. dict . D. 5. n . 26. cum
Cov. Nav. Gutt. Led. Lop. &c. promiffionem
effe omnino nullam , utpote de re bonis mori
bus adverfa , ex 1. Si ftipuler 35. ff. de Verh.
oblig. Sed verius adhuc puta cum Lugo D. 13.
n. 54. Croix 1.3 . p. 2. n . 314. Tamb. Dec. 1. 7.
c.6. §. 3. n. 37. cum Mol. Tab. Arm, ap. Sanch.
n. 25. qui vocat probabile , promiffionem effe
validam , fi impedimentum promittenti jam no
tum fuerit . Ratio , quia , conditio illa de di
fpenfatione impetranda femper in tali promif
fione fubintelligitur tacite appofita ; prout fi
Religiofus promittit aliquid dare , valet pro
miffio , quia fubintelligitur conditio appofitade
licentia Prælati . Ideo in tali cafu vir etiam
tenetur ad procurandam difpenfationem , & ad
matrimonium , cum taciti & expreffi eadem eft
ratio .
Major difficultas eft , quando ftupraror fie
promifit matrimonium cum pacto impetrandi
difpenfationem . Hic recte diftinguunt idem Lugo
n.55. Tamb. n.37. quod, fi mulier prudenter ad
vertere potuit fictionem promiffionis , vir ad nihil
tenetur , quia tunc ipfa fponte decipi voluit . Se
cus , fi mulier non potuit advertere ; quia tunc
deflorator ratione fraudis tenetur ad matrimo
nium , & confequenter ad difpenfationem im
petrandam . At quid , fi deflorator ficte , fed
ablolute conjugium promiferit confanguineæ ,
non advertens ad impedimentum ? Refpondeo :
Si ipfe culpabiliter non adverterit , tenetur pa
riter ad matrimonium , quia jam fraudulenter
egit . Si vero inculpabiliter , tunc dico , quod
quando difpenfatio non poteft obtineri fine gra
vi incommodo , non tenetur ad matrimonium ,
quia ad hoc præcife non fe obligavit , ftante
ignorantia inculpabili impedimenti ; fed bene
tenetur ad damnum compenfandum ratione de
florationis extortæ ; Et fi non poffit damnum
compenfare , adhuc tenetur ad matrimonium ,
prout tenetur quifque injuftus deflorator . Ita
Lugo, & Tamb. I. cc. Quando autem difpen
fatio facile impetrari poteft , & fine gravi in
commodo , tunc dico omnino teneri virum ad
matrimonium , co quod qui tenetur ad finem "
tenetur etiam ad media ordinaria , quæ de fa
cili adhibere poteft , ut diximus mox fupra n.
629. in præcedenti quæftione de eo qui habens
votum caftitatis virginem violavit fub cra
promiffione matrimonii ; Deflorator enim fifte
promittens matrimonium , tenetur ad illud ra
tione fraudis eodem modo , ac fi vere promi
Effet , ut pluries repetivimus .
ARTICULUS V.
Quid debeat reftitui pro Adulterio?
651 Ad quid tenentur adulteri?
652 Ad quid tenetur adultera ? 653. An tenea
tur manifeftare prolem non effe legiti
mam ? 654. an tunc ſpurius teneatur cre
dere Matri ?
655 Ad quid tenetur adulter ?
656 An teneantur adulteri reficere expenfas Ho
fpitalibus pro expofita prole?
657 Ad quid teneatur adulter , fi dubium fit an
proles fit mariti ? 658. Quid fi dubium
fit inter duos adulteros ?
659 Ad quid tenetur adulter fi ipfe non fuerit
caufa fuppofitionis ?
"" ESP. Cum ex adulterio damnificari pof- 651
"" alter, proles legitimæ circa
"" fuftentationem , hæreditatem & c. patet , quod
,, uterque adulterans , nata eis prole , debeant,
"" cum id damnum caufent , eatenus reftitucre,
,, quatenus poffunt fine detrimento altioris bo
,, ni , & caufatione majoris mali . Et commu
,, nis . V. Laym. 1. 3. to. 3. p. 1. c. 14.
Unde refolues .
1. Quod attinet ad ipfam adulteram , or- 652
"" dinarie non tenetur prodere , quod proles e
jus fpuria fit : nam & viro fuo triftitiam , &
"" fui odium , & difcordias domefticas crearet ,
"" ac famam fuam prodigeret , quibus damna
,, fortunæ merito cedunt . Accedit , quod pro
"" les matri non teneatur credere , fe effe ille
,, gitimam . Fill. tr. 32. q. 222 .
,, 2. Debet tamen , fi poteft , aliis induftriis
"" damnum compenfare , v. gr. 1. diligentius
22 adminiftrando rem familiarem . 2. de cultu
,, corporis detrahendo . 3. fi habet bona pro
,, pria, plus legitimis , quam fpurio relinquen
,, do . 4. eum inducendo , ut reli& ta hereditate ,
"" vel ejus parte , ample& tatur ftatum Ecclefia
, fticum , vel religiofum , fi idoneus fit , &c.
"" Trull. i. c. d. 4.
Quær. I. An adultera teneatur fe prodere , fi 653
fcia prolem non effe legitimam , ad evitandum
detrimentum mariti , & filiorum legitimorum ?
Affirmant Adrian. Palud. &c. ap. Croix 1.3.p.
2. n. 332. Sed negat Sotus , Major , & alii ib.
nifi ingens fit damnum , nempe Regni , Princi
patus , & fimilis . Alii vero ut Cajetan. Leff.
Scotus , Vafq . Med. Ricc. &c. ap. Lugo D. 13 .
num . 45. negant ullo cafu teneri matrem fe in
famare ; & probant ex cap. Officii 9. de Pan.
rem, ubi dicitur : Mulieri , quæ ignorantema
rito de adulterio prolem fufcipit , quamvis id
viro fuo timeat confiteri , non eft pænitentia de
neganda . Ultima tamen fententia vera , &
fatis communis , quam omnino fequendam pu
10 & tenent Lugo num . 45. cum Soto , Cev.
Mol. Tol. Val. Turr. &c. Croix num. 333. Ron
caglia de 7. Præc. cap. 2. quæft. 4. R. 2. cum
Azor. Fill . Diana , & Tambur. Spor. de Ma
trim. cap. 2. num. 462. Elbel_ead. tit. n. 457.
Laym . lib. 3. tract. 4. num . 1. Et huic fe adjun
git Leff. 1. 2. c. 1o. n . 58. Hæc fententia diftin
guit : Si damnum famæ multum præponderet
damno mariti & filiorum legitimorum 2 tunc
non tenetur mater illud fubire : Secus vero ,
fi infamia non fit tanta . Hinc infertur matrem
teneri fe prodere . I. Si ipfa fit perditæ fama ,
ut Laym. Ronc. Lugo , Croix &c. Bene tamen
ad
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI. Art. V.
advertunt Lugo n. 57. & Elb. n. 458. non fuf
ficere quamlibet fufpicionem de adulterio , fed
requiri , ut alii vulgo de ea male fentiant . Idem
autem , quod de femina malæ famæ dictum
eft , dicunt Lugo , & Leff. de femina vili , mo
do ( addit Lugo , ) fit adeo abjecta , ut non ef
fet longe magis æftimabilis fama fua , quam
damnum aliis inferendum . II. Si alioquin ti
meatur publicum damnum , nempe fi fpurius fit
perditis moribus imbutus > & fuccedere debeat
Regno , vel Principatui > ut Ronc. & Laym.
cum Leff. III. Si mater fe manifeftando filio
fpurio , verofimiliter fperaret filium crediturum,
bonifque ceffurum , ne timeretur ulterior ma
gna infamia , aut vexatio matris , ut docent
Lugo n. 6o. Ronc. cum S. Antonin. Leff.
Croix n. 333. Holz. Spor. Tamb. 1.7 . c. 3. §. 4.
n. 15. Idem dicendum videtur , fi mater poffet
damnum vitare , fe manifeftando foli marito ,
fed bene ajunt Lugo & Spor. raro ad hoc te
neri uxorem , eo quod raro ex tali manifeftatio
ne ipia non fit fubitura magnam vexationem "
& hoc fatis indicare videtur textus in c. Offi
cii , fupra relatus .
Sed dices , nec teneri matrem fe prodere a
pud filium , quia juftitia commutativa non o
bligat ad reparanda damna bonorum cum de
trimento famæ , quæ eft fuperioris ordinis . Et
ideo ex communiori & probabiliori fententia ,
ut dictum eft num. 627. non tenetur detra
&or , qui non poteft aliter famam reftituere •
eam cum pecunia compenfare . Ex altera vi
ce non videtur poffe dici mater modicam in
famiam pati fe prodendo apud filium • cum
communius doceant DD. cum Lugo D. 14. num.
52. & Salmantic. de Reftit. cap. 4. n. 48. Sot.
Bann. Prado , Reb. Vill. Tap. &c. quod infa
matio apud unum vel alterum virum , adhuc
fit gravis ponderis . Sed refpondetur : Aliud eft
teneri ad compenfandam famam cum facultatibus:
aliud teneri fuam famam prodere ad damnum
illatum reparandum . Non enim tenetur qui al
terum infamavit pecunia famam compenfare ,
quia fama nulla pecunia reparari poteft . At
cum quis damnum bonorum alteri intulit , te
netur quidem cum damno æquali , ac etiam a
liquantulum majori illud refarcire , quando per
maniteftationem facti , quamvis cum infamatio
ne manifeftantis , damnum reparatur . In eo fo
lo cafu poffet is excufari , quo certum effet "
quod ad damnum refarciendum longe majus
detrimentum , ut diximus , incurrere deberet >
In cafu autem noſtro non eft certum , quod mater
fe manifeftando apud folum filium , gravem
patiatur infamiam , dum fatis probabilis eft
fententia , quod revelatio criminis apud u
num vel alterum virum cordatum non fit gra
vis infamatio > juxta dicta lib, 1. num. 38. &
in præfenti cafu id dicunt Lugo , & Sporer
11. cc. Cum ergo ex una parte mater fit cer
te obftri&ta ad damnum viro & aliis filiis
reparandum ; & ex altera non fit certa excu
fatio , quia certum non eft , quod ipfa , re
velando fuum crimen filio , tale longe majus
damnum incurrat , quod fufficiat ad eam ex
cufandam ; ideo poffidet obligatio reftitutio.
" nis › & proinde tenetur mater fe, prodere .
383
Imo hoc puto dicendum , non folum fi mater
fpem moraliter certam concipiat præcavendi
damnum , ut afferunt Leff. Ronc. & Conc. tom.
2. pag. 222. fed etiam fi habet fpem tantum
verifimilem , ut dicunt Spor. Lugo , & Holzm.
ex eadem ratione , quia in dubio femper poffi
det obligatio matris . Secus fi nulla effet fpes ,
aut valde exigua . Hinc ajunt Tamb. num. 16.
& Elbel num. 460. cum Bambuft. in praxi raro
teneri matrem fe manifeftare marito , aut fi
lio , quia raro fieri poteft , quod ex tali mani
feftatione non fit fubitura ingentia damna , &
contra , raro continget quod filius credat , &
teneatur credere matri , ut mox intra videbi
mus in fequenti quæftione .
Quær. II. An eo calu teneatur fpurius cre- 654
dere matri? Affirmat P. Concina pag. 223. n.
10. Tamb. 1.7. cap. 3. §. 4. num. 10, & Hot.
Panor. Med. Adrian . & Vafq. ap. Lugo D. 13.
num. 61. fi mater fit fide digniffima , fpe& tatis
circumftantiis , nempe amore in filium , & fua
præfenti probitate , p ta , fi tunc pœnitentera
vitam ducat , Sacramenta frequentet , &c. aut
fi fit in articulo mortis , & fuum dictum jura
mento confirmet , ut dicunt Tol. Tarr. a
pud Croix lib. 3. p. 2. num. 334. Sed commu-,
niffime & probabilius filius non tenetur cre
derc matri , etiamfi juramento id afferat . Ita
Lugo d. n. 61. Salm. de Reft . c. 3. n. 39. cum
Trull. Dic. Vill. &c. Holzmann de 6. Præc. c.
1. num. 657. ( cum communi , ut , afferit ) LJ.
2. c. 10. n. 51. Laym. 1. 3. tr. 3. c. 14. n. 1. cum
Abb. Rich. Sa , &c. Roncaglia de 7. Pr. c. 2,
9. 4. R. 2. cum Azor. Fill. Dian. &c. Sporer de
Matr. c. 2. num. 555. Croix 1. c. Id probatur I.
quia filius eft in poffeffione legitimitatis , cui
cedere non tenetur , nifi convincatur quod fit
adulterinus , vel illegitimus , ut habetur ex 1.
filium ff. de his qui funt fui , &c. Vide Ligo
D. 13. n. 16. Probatur 2. quia nemo tenetur
credere uni tefti , etfi probatiffimo , ut patet ex
c. relatum de Teftam. ubi dicitur , etiam quoad
legata pia requiri faltem duos teftes , tribus
aut duobus legitimis teftibus requifitis , quo
niam fcriptum eft Deuteron. 17. In ore duorum
vel trium teftium ftat omne verbum . Et ex c.
Licet de Teftib. ubi Licet quædam fit caufæ >
que plures , quam duos exigant teftes : nulla
tamen eft caufa , quæ unius teftimonio , quam
vis legitimo ? terminetur . Hoc enim dicunt
Laym. & Holzm. quod fuit neceffarium pro
communi bono ad fraudes avertendas . Secus
tamen dicendum , ut bene ajunt Lugo num. 62.
Holzm. Ronch. Spor. Leff. Salm. Croix ll. cc.
fi adfint indicia ita vehementia , ut filius in
foro externo tanquam fpurius condemnaretur
prout fi mater clare oftenderet impotentiam
vel abfentiam mariti tempore procreationis ;
tunc enim tenetur ille ut fpurium fe habere :
quia quifque tenetur fe conformare in confcien
tia foro externo , ubi forus non nititur falfa
præfumptione .
3. Quod attinet ad ipfum adulterum fpurii 655
,, patrem , etiam ipfe fæpe excufatur velin to
‫ در‬to , vel ex parte , five quia damnum ab a
" dultera compenfatum fuit , vel compenfan
>> dum creditur ; five quia huic reftitutio non
pot
 384 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal.
poteft fieri fine periculo vitæ , difpendio fa Mol.& aliis ). Quæ utique fententia , fpe& tata
mæ , turbatione , & difcordiis familiarum ; five ratione , & abfolute loquendo , probabilior eft ;
quia non eft certus , filium effe fuum , V. Leff. nemo enim tenetur ad damnum , nifi certo
1.3. cap. 10. d. 6. Bonac. de Matr. q. 4. p. 15. moraliter conftet ipfum fuiffe caufam damni ,
Trull. 1. 7. cap. 8. d. 7. ut probavinius fupra ex n. 562. cum D. Thom.
Ceterum adulter tenetur reftituere omnia da 2. 2. q. 62. art. 7. Nec obftat dicere cum
mna , fcilicet hereditatem reli& tam a viro adul Roncaglia , quod poffidet obligatio adultero
terinæ proli , & alimenta ab eo data puero a rum ex actione injufta ab eis pofita ; Nam re
tertio ætatis anno : Nam ufque ad tertium an fpondetur , quod ad obligationem reftituendi ,
num mater tenetur eum la& tare . Dixi lactare , ex una parte non fufficit actio injuriofa , fed in
nam ad alias expenfas tenetur pater . Si vero fuper requiritur damnum ex actione certe fe
mater non poffit la&tare , non ipfa , fed adul cutum , ut docuit idem S. Thom. cujus verba
ter tenetur fubire expenfas ad lactandum , ut retulimus nu. 561. Ex altera , ut quis teneatur
dicunt Salm . de 4. Præc. c. unic. num. 3. cum ad reftitutionem non fufficit pofuiffe actionem
communi . Nifi pater fit impotens , quia tunc aptam ad damnum caufandum , fed requiri
tenetur mater . tur , ut actu moraliter certe illud intulerit .
656 Quæritur 1. an , fi adulteri fint divites , & Non femper autem adulterium eft caufa prolis ,
exponant prolem Hofpitalibus , teneantur refi ficut non femper confilium eft caufa damni ,
cere illis expenfas factas pro nutrienda prole ? juxta D. Thom. cujus textum ( vide d. n. 562. )
Affirmat prima fententia , quam Salm. commu Per accidens vero eft , ut prolem nullus alere
nem vocant de Reft. cap. 3. num. 28. cum Mol. teneatur , cum incertus fit pater . Hanc fenten
Leff. Sanchez , &c. item Elb. de Matr. n. 461 . tiam Croix 1. 3. p . 1. n . 704. ( loquens de
Spor. eod. tit. n. 538 , Lugo D. 13. n . 5. &c. Ra fpurio nato ex muliere foluta ) vocat proba
tío , quia hæc pia Opera unice pro pauperibus bilem cum Gob. Leff. & Fill. ( contra Bar
funt inftituta . Negat vero fecunda fententia > di ) , & communem • afferit Lugo D. 13. n. 19.
quam tenent Henriq. Dic. Roder. de Acun. ap. Attamen ipfe Croix 1. 3. p. 2. n. 337. cum
Salmant. num. 29. Renzius de 6. Præc. cap.s. Lugo num. 24. loquens de prole adulterina ,
4. 8. & probabilem vocant Salm. num . 29. El abfolute dicit cum Ills, adulteros teneri ad ali
bel , Sporer ll. cc. & Croix lib. 3. p. 2. num. menta pro rata dubii ; quia , licet nemo tenea
159. Eamdemque fententiam docent Laym. de tur ad damnum in dubio , an ab ipfo fit illa
Juft. lib. 3. tr. 4. cap. 14. num. 4. fi Hofpita tum ; tamen hic ( dicit ) quifque adulter pofuit
le fit opulentum , fecus fi pauper : Sed univerfe certam caufam damni ; nam uniufcujufque copu
præfatam fententiam ego puto probabiliorem ; la fuit caufa incertitudinis , ne ab aliquo ipfo
Ratio , quia hujufmodi Hofpitalia non folum rum determinato exigantur alimenta , & in hoc
funt inftituta ad fubveniendum pauperibus , fed damnum videntur finguli confenfiffe , copulam
etiam divitibus in infamiæ periculo " in quo patrando caufantem hujufmodi damnum . Sed
ipfi folent vel procurare abortum 9 vel prolem hac ratio univerfe non fuadet , quia videtur tan
necare ne infamentur ; & huic malo intendunt tum valere pro fecundo adultero , qui fciens
Hofpitalia ocurrere : Imo dico ifta potius , adulterium factum ab altero , cum adultera rem
quam pro pauperibus , ere& ta effe pro pueris haberet advertens fuo fecundo adulterio fieri
fpuriis , ad eos liberandos a difcrimine mor caufam incertitudinis , ne poffint a primo adul
tis æternæ , & temporalis , quam facile fubi tero exigi alimenta ; vel locum haberet fi plu
rent ob infamiæ timorem , fi adulteri ex pro res adulteri ex communi confilio adulterium
prio eos alere deberent . patrarent . At non valet quidem ratio pro adul
657 Quær. 2. ad quid teneatur adulter fi dubium tero anteriori , qui nihil adverteret de adulte
fit an proles fit fua , vel mariti ? Laym. c. I. riis futuris . Et ut fecundus teneatur , requiritur
7.3. licet contrarium putet probabile , proba ultra , ut ipfe advertat ad illud damnum quod
bilius tamen effe dicit , teneri ad damnum pro evenire poteft ex fuo adulterio : Quia tamen
rata dubii . Communis vero eft contraria fen rariffima erit hæc advertentia , rariffima etiam
tentia , quæ excufat ab omni reftitutione adul erit hæc obligatio adulteri ; Et ita mecum
terum , modo non fit certus prolem effe fuam , fentit Elbel de Reft. cap. 18. num. 452. & 453.
Ratio , tum quia poffidet matrimonium , & fi cum Petfchafcher , Babeftuber . Vide dieta
lius legitimus reputatur , nifi conftet oppofi num. 562.
tum ; tum quia melior eft conditio adulteri Quær. 3. an adulter certus de prole teneatur 659
poffidentis bona fua , de quibus non tenetur fe ad damna , fi ipfe non fuit caufa fuppofitionis ,
fpoliare pro obligatione dubia . Ita Tournely fcil. fi ipfe non induxit mulierem , ut mulier
tom. 1. pag. 365. Elbel de Matr. n. 443. cum fupponeret viro fuo prolem uti filium fuum , fed
Soto , Nav. Spor. Salm. de Reft. c. 3. num. 30. negative fe habuit ? Tres funt fententiæ . Pri
cum Leff. Pal. Sanch. Dicaft . Trull. & aliis , ma fententia docet , teneri femper ad omnia
& eft commune ap. Croix num. 335. cum Lugo damna ; quia ipfo fuo crimine fuit caufa fup
D.. 13. n . 27. Az. Concina , &c. pofitionis , nempe quod proles credatur mariti ,
6,58 Et ob eandem rationem idem tenent valere, quemadmodum , ut adultera fit caufa fuppo
fi dubium fit inter duos adulteros , cujus fit fitionis , fufficit , ut conftante matrimonio pro
proles . Ita Sanch. Conf. lib. 4. cap. 3. dub. 1 . lem fufcipiat . Hanc tenent Leff. 1. 2. c. 10. n.
Difp. 13. num . 20. Zachar. lib. 3. p. 1. n. 704. 45. Lug. D. 13. n. 14. Mol . t . 4. D. 103. n . 2 .
cum Gob. Leff . Fill. Bon. ac Salm. d. 1. nu. Salm. de Reft. c . 3. n. 36. cum Caj. Leſſ.
32. cum Sot. Trull. Lop. &c. ( contra Dicaft. Mol. &c. & vocant communem . Secunda vero
fen
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI. Art. V.
fententia excufat adulterum ; quia tunc adulter
non eft ipfe caufa fuppofitionis , nec illam in
tendit , fed eft mater ; Sicut non cft caufa ab
ortus , qui fornicatur cum muliere , licet con
jiciat eam in neceffitatem abortus • Ita Sot.
Trull. &c. ib. Tertia fententia apud Tambur.
Decal. l. 7. c. 3. §. 5. & 6. diftinguit , & di
cit , quoad alimenta , teneri patrem illa fub
miniftrare , & hoc Tamb. fupponit ut certum >
quia pater tenetur de fe alere filium ; Quoad
hereditatem vero proli relitam , dicit non te
neri , quia de hoc tenent Sor. deJuft. l. 4. q.7.
art. 2. Henriquez 1. 2. de Matr. c. 2. num. 3.
& probabilem vocat Tamb. 1. c. & Dian. cum
Bart. a S. Fauft. apud Lug. de Juft. D. 13.
num. 10. Sed longe probabilior mihi eft prima
fententia , teneri in eo cafu adulterum tam ad
alimenta , quam ad hereditatem , quam una
cum adultera tenetur ipfe compenfare filiis le
gitimis . Ratio potiffima , quia , licet adulter
tantum permittat filium fuum fupponi , tamen
filium procreando eft caufa proxima , & directe
moralis omnium damnorum , cum in moralem
neceffitatem fupponendi prolem ponat adulte
ram , cui eft inde moraliter impoffibile prolem
e domo ejicere propter infamiam quam fub
iret . Ita Leſſ. 1. 2. c. 10. n. 45. P. Conc. to.
7. p. 222. n. 7. Croix 1. 3. p. 2. n. 336. Elbel
1.c. & Lug. I. c. n . 11. cum Vasq. Caj. Sylv.
Navar. Mol. Az. & aliis communiter , qui ( ut
afferit Lugo ) præfatas duas fententias rejiciunt .
Secus autem dicendum ait Lugo num. 13. cum
Vafq , fi adultera fine fua infamia , & periculo
fuppofitionis poffit prolem extra domum tene
re , & alere .
ARTICULUS V I.
Quid debeat reftitui pro fama , & bonis fpiritua
libus , in inductione ad peccatum , avo
catione a Religione ?
660 An reftitutio facienda in alio genere ? De
reftitutione fame , vide dicenda n. 988.
Vide bic alias refolutiones .
661 Quid fi quis inducat alterum ad peccandum ?
662 Ad quid teneatur , qui abduxerit Novitium
vel Religiofum a fua Religione ?
663 De reftitutione ob omiffionem Officii Divi
ni .
664 Qu. I. Quid fi fructus Beneficii non perci
piantur?
665 Q. II. Quid fi omittatur Officium fine cul
pa ?
666 Qu . III. An reftituendi fructus intra primos
fex menfes?
667 Qu . IV. An omittens Officium poffit poftea
Supplere altera die ?
668 Qu . V. Quid fi omittaturpars minor , quam
integra Hora?
669 Qu. VI. Quid fi recitentur Horæ fine atten
tione interna?
670 Qu. VII. An excommunicatus teneatur re
Aituere fru&us ?
671 Quæft. VIII. An omittens incurrat aliam
pœnam ?
672 Quæft. IX. Cui facienda reftitutio ? 673.
Lig. Theol. Tom. I.
385
Qu . X. An omnes fructus reftituendi ? Et
de Beneficiario fimplici ?
674 Qu. XI. An teneatur ad Officium babens
tenue Beneficium?
675 Qu. XII. An Canonici non affiftentes , vel
non pfallentes in Choro teneantur ad re
fitutionem Diftributionum , & Præbenda
rum ? Dub. 1. An peccent graviter Cano
nici , qui Choro non interfit ? Dub. 2.
Quid teneantur reftituere , fi Choro non in
terfint? Dub. 3. An fatisfaciant Cbaro ,
qui tantum interfunt , & non recitant ?
Dub. 4. An fatisfaciant Choro , qui ſub
miffe recitant?
"9 ESP. 1. Juxta diâa , fi reſtitui non poſ- 660
99 Runt bona ablata ex bonis ejufdem ordi
‫ در‬nis , non eft obligatio faciendi ex bonis di
23 verfi ordinis. * ( Vide d. n. 627. ) *
Unde refolves .
„ 1. Pro fama reftituenda eft fama : cum id
" non potes , non teneris ad pecuniam , & bona
,, fortuna , nifi per fententiam a judice coga
" ris fic fatisfacere . Eadem eft ratio de reli
" quis. Quod fi tamen , lædendo famam , in
"2 bonis etiam fortunæ alteri damnum allatum
,, effet , conftat ex fupra dictis quid faciendum
"" fit . Porro de læfione famæ , &c. Vide dicen
" da n. 988.
"" 2. Si quis alterum induxit ad peccatum fua
" fione , vel exemplo fuo , tenetur quidem ex
,, charitate , quoad poteft " eum revocare ad
,, meliorem ftatum , fed non ex juftitia . Leſſ.
"" 1.2. c. 8. d. 2. n. 20. Laym. c. 8. n. 1.
3. Si quis autem induxit fraude , dolo ? 661
,, injufto metu , &c. tenetur ad id ex juftitia ;
", quia quifque habet jus , ne injufte lædatur
,, in bonis fpiritualibus . Unde , filædatur , de
" bet id fpirituale reftitui , fi poteft , ib.
"" An autem teneatur tunc ex juftitia fe coo
,, perari , ut alter convertatur ? Croix 1. 3. p. 2.
,, n. 240. putat probabiliter teneri ; fed non ne
" gat oppofitum effe etiam probabile cum Sanch.
4. Si quis aliquem ( etiam Novitium ) ab- 668
" duxit ab ingreffu religionis , tamen fine vi
"" & fraude , etfi graviter peccarit , id irratio
"" nabiliter faciendo , ac proinde teneatur ei
"" rurfus fuadere ingreffum ex charitate ; non
,, tamen ex juftitia vel illi , vel religioni tene
,, tur , quæ nullum adhuc in eum jus acquifi
,, vit . V. Laym. l. 3. t. 2. c. 8.
", 5. Si quis religiofum ad apoftafiam indu
,, xerit , fuafione , aliave cooperatione , obli
" gatur ex juftitia religioni ad reftitutionem ,
,, non quidem ut ipfe ( quod aliqui volunt ) lo
" co alterius ingrediatur , fed ut fuadeat alte
,, ri , quoad poteft , reditum 9 & compenfet
" monafterio commoda , quæ ex hereditate ,
» bonis , vel induftria alterius expectabantur .
Qui per vim , fraudem , aut metum gravem
impedit , vel avertit aliquem a Religione , gra
viter peccat contra juftitiam , eft commune a
pud Croix 1. 3. p. 2. n. 307. cum Leff. Dic. Bugh. &
Steph. Probatur ex Tridentino Seff. 25. c. 18. de
Reg. ubi excommunicatur qui puellam a Religio
Bb ne

386 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal .
ne impedit . Fortius peccant Parentes , fi impe
diant ; vide di& ta n. 335. v. Præterea . Proba
bilius autem eft , quod is qui hunc impedit , non
teneatur alium adducere ad Religionem , ut ait
Croix ib. cum Sanch. contra Nav. Tenetur ta
men reparare damna ob id Monafterio prove
nientia , ut communiter dicunt DD. cum Lugo
D.9. n. 40. Et hoc dicendum probabilius, etiam
fi ille averfus fimplex erat Novitius , ut Lug.
n. 39. & Leff. cum aliis apud Croix ib. , con
tra Sanch. , qui putat oppofitum probabile , di
oens Monafterium non acquirere jus in Novi
tium nifi poft Profeffionem . Hic autem viden
dum .
De Reftitutione ob omiffionem Divini Officii.
663 Ex decreto Concilii Lateranenfis fub Leone
X. auto a S. Pio V. anno 1571. Beneficiarii
tenentur reftituere fructus Beneficii pro rata
omiffionis Officii , elapfis fex menfibus a die
poffeffionis Beneficii . În præfato enim Concilio
Sect. 9. §. Statuimus , fic dicitur : Statuimus quo
que , ut quilibet babens Beneficium , fi poft fex
menfes , obtento Beneficio , Officium Divinum non
dixerit , legitimo impedimento ceffante,fructus non
faciat fuos pro rata omiffionis recitationis Offi
cii, & temporis . Deinde S. Pius V. in fua
Conft. 186. quæ incipit , Ex proximo Lateranenfi ,
edita anno 1571. fic fancivit . Statuimus , ut qui
Horas omnes canonicas uno vel pluribus diebus
intermiferit , omnes Beneficii fructus , qui illi vel
illis diebus refponderent ; qui vero Matutinum ,
tantum dimidiam ; qui cæteras alias Horas ,
aliam dimidiam ; qui Horam fingulam , fextam
partem fructuum ejus diei amittant ; tametfi
aliquis Choro addictus , non recitans , omni
bus Horis Canonicis cum aliis præfens adfit ,
fructufque & Diftributiones forte aliter affignatas
Jola præfentia juxta ftatuta , confuetudinem ,
vel alias fibi lucrarifeciffe prætendat : is etiam
præter fructuum , & Diftributionum amiffionem ,
grave peccatum intelligat fe admififfe . Item
ille qui primis fex menfibus Officium non di
xerit 2 nif legitimum impedimentum ipfum
excufaverit " grave peccatum intelligat ad
mififfe , &c. Hujufmodi autem reftitutio certe
debetur ante judicis fententiam , ut patet ex
damnatione Alexandri VII , prop. 20. quæ di
cebat: Reftitutio a Pio V. impofita Beneficiatis
non recitantibus , non debetur in confcientia ante
Jententiam declaratoriam Judicis , eo quod fit pœ
na .
664 Super hoc punto plures quæftiones occur
runt ; Quær, 1. An Beneficiatus , fru & tus non per
cipiens , teneatur ad Horas recitandas ? Refpon
detur ; Si ipfe careat fpe recuperandi fructus ,
& non negligenter fe gerat in illis exigendis ,
non tenetur . Ita Viva de reft. q. 7. a. 9. n.
2. Croix l. 4. n. 1193. Bon. de Hor. Can. Dec.
1. q. 2. p. 4. n. 25. & Lug. Refp. Mor. dub. 5 .
n. 5. Ratio , quia non eft æquum , ut aliquis fub
eat onus Officii , fi fructus non percipiat fine fua
culpa . Excipe I. Si Beneficiatus jufte privetur
fructibus in poenam alicujus criminis ; Bon. I. c.
cum Az. Secus fi injufte privetur , ut idem
Bon, cum Suar. Molf. Azor. Laym. Lop. Garz.
C
&c. Excipe II . Si fpem certam habeat exigendi
fructus fequentibus annis , ut Lugo I. c. n. s.
cum Suar. & Croix I. c.
Quid fi vertatur iis fuper Beneficio ? Diftin
guendum : fi Beneficiarius nondum acceperit
poffeffionem Beneficii , Cajetaaus v. Hora ,
Nav. in c. Quando , c. 6. n. 29. & Sanch.
Conf. 1. 2. c. 2. d. 76. n. 6. cum Corduba di
cunt teneri ad recitandum Officium , femper ac
verifimiliter putet pro fe ferendam effe fenten
tiam . Ratio quia Beneficiarius per folam col
lationem jam acquirit dominium Beneficii , ex
c. Si tibi de Præb. in 6. Quapropter , cum a die
collationis ad ipfum fructus pertineant , juftum
eft , ut ipfe onus Officii fubeat . Communis tä
men & revera fententia docet hunc non teneri
ad Officium ; Ratio , quia Beneficiarius ad Offi
cium non tenetur nifi ex perceptione fructu
um ; is autem cui collatum eft Beneficium , ha
bet quidem jus in illo , & ad poffeffionem ac
cipiendam , fed ante poffeffionem non habet jus
ad fructus percipiendos , tale enim jus non
acquiritur nifi per poffeffionem . Ita Habert to.
4. pag. 232. 9. 7. P. Concina tom. 7. pag.
411. Continuator Tournely tom. 1. pag. 620.
Salm. tr. 16. c. 2. n. 36. cum Suarez , Pal.
Lug. , Bon. Fill. Rodr. c. Bene tamen exci
piunt , nifi ftet per Beneficiarium , quin poffef
fionem adipifcatur ; quia ex reg. 25. in 6. Mo
ra fua cuilibet eft nociva . Nec obftat quod
fructus referventur provifo ; nam refpondet Ha
bert I. c. etiam fructus Beneficii vacantis fæpe
refervari Beneficiario futuro , & tamen nemo
dicit hunc teneri ad Officium . Hoc autem Be
neficium ufquedum liti fubjicitur ; habetur pro
vacante , ut ait Conc. 1. c. Et fic refpondetur
ratione oppofitæ fententiæ ,
Si vero Beneficiarius jam fuerit adeptus pof
feffionem Beneficii , tunc , fi ipfe habet fpem
moraliter certam vincendi litem , utique tene
tur ad Officium , ut docent Leſſ. 1. 2. cap. 34.
num. 173. Suar. lib. 4. cap. 29. numer. 7. &
10. Lug. loc. cit. dub. 5. num. 9. Conc. pag.
412. num. 27. Salmantic. num. 38. cum Pal.
Fill. & aliis communiter . Secus , fi abfit hæc
fpes , & Dubium fit , cui adjudicandi erunt præ
diti fructus ; quia nemo obftringendus eft ad
onus certum ob mercedem incertam . Ita
Lugo n. 14. Salm. n. 39. cum Sanch. Led. Pell.
Tamb. 1. 2. c. 5. § . I. n . 30. cum Bon. Et hoc
dicendum , etiamfi Beneficiarius emolumentum
ex fructibus Beneficii jam percipetet , fed ob_ali
quod manuale fervitium ( ut recte notant Lugo
n. 5. & Salm. n. 38. ) , ob quod non foret privan
dus tali emolumento , etiamfi litem amitteret .
Si autem Beneficiarius vincit litem , fentit Sa
las ap. Croix , ipfum teneri fructus fequeftra
tos largiri pauperibus . Sed melius cenfent Lugo
n. 5. & Salm. n. 39. cum Bon. nullam effe obli
gationem reftitutionis ei qui fine culpa fic omifit
Officium , unde licite eos retinere poteft , ficut
licite retinet fructus maturatos a tempore
vacationis Beneficii , etfi Officium non dixe
rit .
Quær. 2. An omittens Officium fine culpa te- 665
neatur ad reftitutionem ? Prima fententia affir
mat cum Led. & aliis apud Viva I. c. num. 2.
v. Inf.
 Cap. III. De Reftitutione . Dub. VI.
v. Inf. fecundo , qui probabilem putat : Negat
vero fecunda fententia probabilior , quam te
nent Leff. lib. 2. cap. 34. n. 180. v. Quinto , P.
Conc. tom. 2. pag. 417. n. 5. & ipfe Viva cum
Sanch. & communiori , Ratio , tum quia cef
fante culpa ceffat poena reftitutionis fructuum ,
ut colligitur ex verbis Concilii Lateranenfis ,
qui officium non dixerit , legitimo impedimento
ceffante , fructus fuos non faciat ; tum quia , ut
cenfent Sylu. v. Clericus , 4. n. 17. cum Innoc.
Panormit. Butr. idem Leff. loc. cit. n. 179. cum
Palud. Rofell. ( contra Ang. & Cov. qui ta
men fatetur contrarium effe commune ) huju
fmodi reftitutio non debetur de jure naturali
cum fructus Beneficii non dantur pro mercede
recitationis , fed pro fuftentatione Beneficiati ,
cum onere tamen Officii ; ante enim Concilium
Lateranenfe , ita Leffius , nullus erat Canon ,
quo hæc reftitutio præcipiebatur . Bene autem
potuit Ecclefia , omittentibus reftitutionem im.
ponere ipfo fa& to , & ante omnem fententiam ;
fed cum hæc reftitutio proculdubio fit pœna
( ut non dubitat Viva in cit. prop. 20. n. 3. ) ,
ipfa omnino culpam requirit ; & ideo fatis a
reftitutione exculantur officium inculpabiliter o.
mittentes . Sed dices : Si reftitutio fructuum
culpabiliter omittentibus eft poena ; cur non re
quiritur fententia faltem declaratoria criminis ,
ut declaravit Alexander VII. damnando Propo
fitionem zo. dum ( ut diximus lib. 1. n. 149. )
in omnibus poenis pofitivis requiritur fenten
tia ? Refpondetur non requiri fententiam , eo
quod hæc reftitutio eft poena conditionalis jux
ta dicta ibidem dicto num. 149. v. Pæne , five
quia recitatio Officii eft conditio fine qua non
poteft Beneficiarius adipifci fructus , ficut de
claravit Lateranenfe ( ut mox vidimus n.663. )
dicens : Si poft fex menfes , obtento Beneficio,
Officium Divinum non dixerit , legitimo impedi
mento ceffante , fructus fuos non faciat .
666 Quæritur 3. An omittens Officium infra fex
primos menfes teneatur ad reftitutionem ? Af
firmant Suarez de Relig. lib. 4. cap. 29. & Val.
cum aliis apud Viva loc. cit. n. 2. v. inf. fex
to . Sed negant probabilius Leff. cit. cap. 34. n.
167. Conc. tom. 2. pag. 416. n. 3. & Viva cum
Vafq . & communiori . Ratio eft eadem , quam
mox adduximus , quia reftitutio fructuum non
debetur nifi de lege Ecclefiæ , quæ hanc pœ
nam injunxit tantum omittentibus poft fex men
fes . Advertendum tamen , quod ifti non excu
fantur a culpa gravi , ut habetur ex Bulla S.
Pii V. ut fupra n.663.
667 Quær. 4. An Beneficiarius omittens Officium
in uno die poffit fupplere in alio ? Omnes do
cent , & non dubitandum , hunc non excufari
a peccato mortali , ut diximus haberi etiam in
præfata Bulla S. Pii V. Dubium fit , an ita fup
plens excufentur a reftitutione fructuum ? Pri
ma fententia affirmat , quam tenent Molf. tom.
1. tract. 5. cap. 5. num.7. Salm. tract. 16. c. 4.
num. 65. qui citant Palud, & Quintan. item
Henr. Suar. & Fill. ( Sed Dian. p. 2. tra& t . 12.
R. 24. afferit Henr. effe pro contraria fenten
tia , & Filliucium , ac Suar. loqui tantum pro
cafu præcedentis quæftionis ) ; ac probabilem
vocat Box, de Horis Can. D. 1. quæft. 5. part. 2.
555
387
num. 5. Ratio , quia in tali cafu ifte jam re
pendit æquale , prout fi Capellanus omittit Mif
fam uno die , bene poteft altero fupplere . Se
cunda vero fententia communiffima , cui adhæ
reo , negat ; & hanc tenent Bonac. loc. cit. Viv.
di&t. art. 9. num. 2. Roncaglia de Hor. Can. c. 4.
queft . 7. R. 2. cum Navarr. Pell. Baff. &c. ap.
Salm . loc. cit. item P. Concina t. 2. pag. 420,
cum Leand. qui dicit hanc omnino tenendam ,
& Croix lib. 4. num. 1209. qui contrariam non
putat probabilem . Ratio , quia onus Officii eft
addictum diei , unde qui illud non implet , non
poteft implere in alio ; & hæc videtur fuiffe ve
ra mens S. Pii V. dum fancivit non facere fru
&us fuos , qui Horas Canonicas uno vel pluri
bus diebus intermiferit : Ubi notandum non di
xiffe Pontificem omiferint , fed intermiferint ,
quo verbo fatis fignificavit , non lucrari fructus
qui uno die Officium intermittit , etiamfi in al
tero fuppleat ; quia , licet is dici poffit quod
Horas non omiferit , nequit vero dici quod non
intermiferit . Hinc bene arguit Roncaglia , quo
modo ille qui uno die fructus fui Beneficii jam
amifit , poterit altero die reacquirere ? Tanto
minus deinde approbo id quod fubdunt Salman
ticenf. ibid. nempe quod Beneficiarius omittens
Officium poffit fupplere aliis piis operibus . Nec
etiam acquiefco ei quod dicit Roncaglia , ni
mirum quod , cum fub nomine pauperum ve
niant etiam Anime Purgatorii , fi Beneficia
rius applicat preces pro ipfis , poffit liberari a
reftitutione : Non acquiefco , dico , quia Papa
omnino impofuit omittentibus reftitutionem fru
&uumi .
Quær. 5. An omittens partem minorem quam 668
integræ Hora , teneatur ad reftitutionem ? Si
partes omiffe materiam gravem non conftitue
rent , commune eft nullam deberi reftitutio
nem , ne fub veniali quidem ; etiamfi fru&us
illi parti refpondentes ad magnam quantitatem
pertingerent . Ratio , tum quia fic fert Chori
ufus , tum quia a S. Pio V. tantum omittenti
bus aliquam Horam impofita eft reftitutio :
qui autem partem levem illius omittit , non po
teft dici Horam omififfe , ita Suar. lib.4. 6.3.
num. 13. Bonac. D. 1. quæft. 5. part. 2. num. 11.
Salm. tract. 16. cap. 2. num. 13. & P. Concina
tom. 2. pag. 419. num. 8. in fine . Et hoc verum
putant Pal. tom . 2. cap. 7. Dec. z. p. 7. num. 6.
Salm. loc. cit. num. 56. cum Fill. P.Nav. Pell.
Dian. &c. ac probabile cenfet Bon. etiamfi par
tes in pluribus Horis conftituerent fimul gra
vem materiam ; quia præceptum recitandi in
tegrum Officium diverfum eft a præcepto refti
tutionis , quæ ( ut diftum eft ) non debetur de
jure naturæ , fed ex mandato Ecclefiæ , pro o
miffione fingularum Horarum . Sed his non ob
ftantibus , verius mihi videtur oppofitum , quod
docent Suar. de Relig. lib. 4. cap. 30. num. 13 .
P. Concina loc. cit. Bon. de Hor. Can. D. 2. 9.5.
p. a. num. 15. cum Garc. &c. nempe non excu
fari a relitutione , qui in uno Officio per plu
res leves omiſſiones ad gravem_materiam_per
tingit . Ratio , quia ex Concil. Lateranenfi`ab
folute præcepta fuit reftitutio fructuum pro ra
ta omiffionis Officii , ubi nota , non dici ibi pro
rata omiffionis cujuslibet Horæ , fed Officii : er
Bb z go

388 Lib. III. Tract . V. De Septim Præc . Decal .
go ex Concilio omittens partem notabilem Of
ficii jam tenebatur ad reftitutionem . Poftea
S. Pius V. fuam Bullam emanavit , qua nihil
quidem de illa Conftitutione Concilii immuta
vit , fed expreffius providere volens , ut dixit ,
folum definivit ? quantum fuerit reftituendum
pro omiffione fingularum Horarum ; ex hac au
tem definitione perperam infertur , quod Pon
tifex voluerit eximere omittentem partem_no
tabilem totius Officii a reftitutione jam a Con
cilio illi impofita , quamvis non omittatur pars
notabilis uniufcujufque Hora . Tanto magis
deinde rejicimus cum Salmantic. ibid. Bonac.
Pal. c. id quod dicunt Filliuc. Pellizz. &
Dian. ( & Viva putat probabilem cum Navar.
Tolet. ) , nimirum non teneri ad reftitu
tionem , qui omittit partem notabiiem alicu
jus Horæ, nam qui partem notabilem omittit ,
vere non recitat Horam , ficut vere Miffam
omittit qui partem ejus notabilem non au
dit .
669 Quæres 6. An teneantur ad reftitutionem
Beneficiarius qui recitat Officium fine debita
attentione ? Qui externe voluntarie ſe diftrahit
certe non fatisfacit Officio , & tenetur refti
tuere . Dubium eft de fe diftrahente interius ;
de hoc magna eft quæftio , de qua fufe age
mus lib. 4. num. 177. ubi probabiliorem effe
fententiam dicemus , non fatisfacere . Sed quia
oppofitam fententiam non poffumus negare ad
huc effe probabilem , hic dicimus non effe ob
ligandum Beneficiarium ad reftitutionem fru
&uum , femper ac bona fide eos perceperit ;
quia , pofito jure certo quod ipfe habet ad
res fuas bona fide poffeffas > non tenetur ad
reftitutionem , nifi fit certus de obligatione_re
ftituendi . Magnus Rigoriftarum princeps Pro
Sper Fagnanus gravem fcrupulum imponit Con
feffariis abfolventibus pœnitentem , qui non
vult reftituere juxta opinionem probabiliorem
fui Confeffarii , quia ejus fententiæ tanquam
fui Judicis poenitens ut reus parere debet . Sed
gravior quidem fcrupulus videtur mihi & com
muniter aliis innumeris Doctoribus , etiam ri
gidæ fententiæ fautoribus , angere debere Con
feffarios damnantes ad reftituendum pœniten
tes , qui ex una parte habent opinionem pro
babilem eos excufantem a reftitutione , & ex
altera habent jus certum poffeffionis ad bona
fua , quibus expoliari non debent " nifi con
ftet de obligatione reftitutionis , juxta di &a n.
547. Præterea , diximus lib. 1. num. 25. & fu
fius dicemus Tom. II. lib. 6. num. 604. quod
pœnitenti , qui habet pro fe opinionem proba
bilem , nequit denegari abfolutio , ut commu
niter docetur , & fatentur etiam plures inter
Probabilioriftas , quos ibi retulimus , & refere
mus . Nec obftat dicere , quod pœnitens debet
fe uniformare judicio Confeffarii , nam Confef
farius non eft judex controverfiarum , prout eft
fummus Pontifex , fed tantum Judex difpofi.
tionis poenitentium , & fatisfactionis injungen
dæ , ut habetur ex Tridentin. Seff. 14. cap. 5.
ubi dicitur : Jefus Chriftus Sacerdotes fui ipfius
Vicarios reliquit tamquam præfides & Judices ,
ad quos mortalia crimina deferantur " qui pro
poteftate clavium remiffionis aut retentionis pec
o
catorum fententiam pronuncient , Conftat enim
Sacerdotes judicium boc incognita caufa exerce
re non potuiffe , neque æquitatem quidem illos in
panis injungendis fervare potuiffe , fi in genere
dumtaxat , & non potius in Specie fua ipfi pec
cata declaraffent . En igitur patet , pœniten
tem in hoc tantum fequi debere judicium Con
feffarii , ut peccata apud eum deferat , & pœ
nitentem acceptet . E converfo pœnitens poft
Confeffionem fuorum peccatorum habet jus cer
tum ad abfolutionem , quæ non poteft ei dene
gari , nifi aliunde fit indifpofitus ; neque pot
eft quidem dici indifpofitus , quia non fequitur
opinionem Confeffarii ad quem certe non
pertinet reprobare opiniones quas alii Sapien
tes approbant , fed tantum judicare an pani
tens re& tam vel ne confcientiam fibi formet .
Sed inftabit Fagnanus . Hæc funt principia
probabiliftica . Ego nefcio , an fint probabilifti
ca , vel antiprobabiliftica , cum plures etiam
inter Probabilioriftas illa fequantur . Hoc u
num fcio , quod in omnibus fcientiis regula
probata eft , ut fequamur principia magis rece
pta a Sapientibus , prout funt ifta quæ invenio
paflim teneri a Scriptoribus undique do&rina
& pietate confpicuis , qui in faciem Ecclefiæ
fua volumina ediderunt , & quibus adhærere
confultius tutiufque mihi effe judico ; quod e
nim docetur ex unanimi Theologorum confenfu
(ait Continuator Tournely tom. 1. pag. 293. ) ,
magni eſſe debet ponderis , quia ubi eft ali
qua obfcuritas , id fequendum eft in praxi
quod prudentiffimi quique judicant . Neque
hic Autor dixit hoc loquens de opinione o.
mnino communiter recepta , fed de quadam
fententia , cui plures graves Auctores contra
dicunt .
Quær. 7. An excommunicatus teneatur refti- 670
tuere fru&us Beneficii ? Certum eft teneri ex
communicatum tempore collationis , quæ fuit
nulla , Viva quæft. 7. art. 9. num. 7. Secus , fi
poft collationem incidit in excommunicationem.
İta Laym. lib. 1. tr. 5. p. 2. c. 2. num. 9. Con
tinuator Tournely tom . 2. p. 486. Pal. R. 2. p.
11. num. 4. Sanch. de Matr. lib. 3. D. 51. nu.
12. Salmant. de Cenf. cap. 13. num. 115. cum
Henr. Bonac. Con. Avila , Hurt. & aliis pluri
bus (contra Suar. Cov. Fill. Sayr. c. ) Et
quidem probabilius : Ratio , quia pœnas , quæ
actionem requirunt , ut diximus lib. 1. num.
148. reus non tenetur fubire , nifi poft fenten
tiam . Et fic videtur fignificare textus in c.
Paftoralis 63. §. Verum , de Appell. ubi dici
tur: Illi proventus ecclefiaftici meritofubtrabun
tur , cui Ecclefie communicatio denegatur . To
autem fubtrabuntur ait Tournely , potius indi
cat expoliationem , quæ fit ab homine ? quam
quæ ipfo jure inducitur , ut etiam explicat
Gloffa . Tanto magis , quia Pontifex refpon
det ibi interrogationi fatæ , an Clericus ex
communicatus potuiffet privari a Judice ec
clefiafticis Beneficiis . Hæc tamen fententia
procedit , fi Beneficiarius per fe , vel per a
lium jam muneri fuo fatisfecerit . Si autem ob
injuftam excommunicationem abeffet a Choro ,
poffet percipere fru& tus Beneficii > & etiam
diftributiones , ut ait Viva num. 8. cum Sa ,
Fill,
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VI. Art. V. 389
Fill. Av. &c. Quid , fi excommunicatio fit ju vel tertiam partem : ( Capellanus enim tenetur
Яa , fed excommunicatus non affiftit Choro , ad Officium , cum quælibet Capellania . confe
quia non ftat per ipfum , ne abfolvatur ? Sa , renda ab Epifcopo , & ejus auctoritate erecta
Henr. & Ugolin. concedunt huic diftributiones ; eft vere Beneficium , etfi fit ad nutum amovi
fed negant communius , & multo probabilius bilis Secus , fi non fit ere& ta auctoritate E
Viva cum Suar. &c. ibid. pifcopi , licet ab ipfo conferatur . Ita Salm. de
671 Quær. obiter 8. omittens ultra reftitutio Horis Can. cap. 5. n. 59. cum Suar. Pell. Vill.
nem , quamnam aliam pœnam incurrat ? Incur c. ) Ratio , quia ifti omnes recipiunt fru& us
rit poenam privationis Beneficii , fi admonitus, non folum pro Officio , fed pro aliis etiam o
faltem bis , poft fex menfes Officium omittat neribus . Henriquez autem apud Sanch. Confil.
intra 15. dies , ut Suar. apud Viva d. 1. num. lib. 2. cap. 2. D. 84. n.4. dicit , Epifcopum &
10. ex Conc. Lateran. Parochum teneri tantum ad quintam partem ,
672 Quær. 9. omittens cui debeat facere reftitu " quod Viva etiam approbat in prop. 20. Alex.
tionem ? Refp. pauperibus , vel fabrice Benefi VII. n. 6. in fin. & de Horis Can. qu. 3. Art. 3.
cii , ut ex Decr. S. Pii V. five Ecclefiæ , five n. 8. in fine . Canonicum ad quartam , ut etiam
domui Beneficii , five in augendis agris , ut Viva d. n. 8. in fine .
Suar. & Vafq. apud Viva qu. 7. a. 9. num. 11. Quid de Beneficiario fimplici ? Re&e Viva
Non autem ( ait Viva ) poteft dare fabricæ al cum Bon. d. 1. de Reft. num . 13. in fine dicit.
terius Ecclefiæ , nifi fabrica fit in.utilitatem teneri ad omnes fructus ; quia onus geftandi
pauperum , vel nifi Ecclefia propria non indi habitum , vivendi cafte & c . compenfatur cum
geret reftauratione , & aliæ Ecclefiæ eleemo privilegiis Clericalibus . Attamen Henr. apud
fynis indigerent , ut reficerentur , ut ait Con Sanch. d. loc. dicit teneri tantum ad tertiam
cina tom . 2. P. 425. num. 24. Nomine autem partem , ratione aliorum onerum . Et afferit
pauperum intelliguntur pauperes cujufcumque hanc effe communem recentiorum cum Manuel.
loci , & etiam intelliguntur ipfi Defun&i . Et Medina , quorum opinionem ait Sanch. effe
etiam ipfe Clericus fibi poteft applicare di& tos rationi confonam . At hanc opinionem merito
fructus , fi vere pauper eft , ut dicunt Palaus ait Leffius 1. 2. cap. 34. nu. 177. effe laxam
tra . 7. D. 2. p. 7. n. 12. cum Nav. Suar. Bon. Unde rationabiliter eam limitat ad eos Benefi
Tol. & Viva cum Leff. ex communi d.n. 11. in ciarios tantum , qui præter Horas Canonicas a
fine . Excipitur tamen , fi ille in fraudem Offi lia onera habent , idque juxta onerum propor
cium omittat , fciens poffe retinere fructus ob tionem .
paupertatem , ut bene advertunt Pal. & Viva. Quær. 11. an teneatur ad Officium , habens 674
Addunt Palaus tr. 7. D. 2. p.7 . num. 11. cum tenue Beneficium ? Salm. de Horis Canon. c. 2.
Suar. Bonac. & Salm. de Hor. Can . c. 2, n. 60. num. 48. cum Nav. Laym. Pal. Sa , &c. teneri
in fin. cum Nav. Pell. Reg. Fill. Quintan, & cenfent , quia S. Pius V. hunc non excludit .
communi , poffe Beneficiarium fatisfacere refti Negant tamen apud Moya Tratt. 2. de Rel.
tutioni , fi quæcunque alia pia opera pro De Difp. 2. q. 4. num. 8. Malder. Efcob. Quintan.
functis offerat æquivalentia recitationi omiffæ > Diana , Arag. qui teftatur , hanc effe com
nempe ( ut explicat Quintan. ap. Salm. n.66 . ) munem recentiorum : Et idem fentiunt Lef
auditionem Sacri , flagellationem , lucrationem fius lib. 2. cap. 34. num. 169. Sanch.l. 2. Con
Indulgentiarum , & fimilia : Sed huic fupra n. fil. cap. 2. d. 66. cum Rodr. Molf. Vega , Led.
667. Quæft. 4. in fine non acquievimus . Tan Torre , & Pell. apud. Salmant . d. cap. 2. num.
tum admittendum videtur cum Concina p. 427. 46. ( quamvis Leff. & Pell. fentiant teneri hunc
poffe Beneficiarium fru & us reftituere , ut cele Beneficiarium recitare faltem Dominicis , &
brentur Miffa , vel alia fuffragia applicentur diebus feftivis ) . Ratio , quia ex c. Is , cui
pro Defun& tis . De Prebend. in 6. in jure tenue Beneficium
673 Quær. 10. An Beneficiarius reftituere debeat non reputatur pro Beneficio ; In præfato enim
omnes fructus , juxta Officia quæ omifit ? Affir Canone habens tenue Beneficium non excludi
mant Suar. Valent. Azor. quia fic loquitur Bul tur ab alio Beneficio obtinendo , cum ibi pro
la . Sed Sanch. Conf. to . 1. lib. 2. cap. 2. d . 83. hibeatur Beneficium provideri tantum obtinen
num. 3. Sotus de Juft. I. 10. qu . 5. art. 6. Leg. ti aliud Beneficium fufficiens : Is cui ( verba
1. 2. cap. 34. n. 133. Viva I. c. nu . 13. & Salm. textus ) conceditur , Au&toritate Apoftolica uni
tr. 16. cap. 2. num. 59. cum Pell. Vafq. Led. perfona idonee in fua vel alia Ecclefia provi
Vill. Dia. Henr. Rodr. Bonac. &c. probabiliter dere alicui , aliud fufficiens Beneficium obtinen
dicunt ex benigna interpretatione ipfos non te ti providere non poteft . Addit ibi Gloffa : Ergo
neri omnes fructus reftituere , fed tantum eos fi non eft fufficiens , fecus eft . Deinde infra ra
qui refpondent ad onus Officii omiffi . Ratio > tionem adducit : Quia Benefciatus idoneus non
tum quia Bulla S. Pii fic recepta eft , & fic ex eft , & jure communi Beneficiatus beneficiari non
plicata ufu , utpote conformior æquitati natu mandatur ex c. Quia in tantum . de Præb. Ha
rali ; tum quia durum videtur eodem modo o bens igitur tenue Beneficium , fi poteft benefi
bligari Epifcopos , Parochos , & Capellanos qui ciari , ergo reputatur in jure tanquam non Be
ferunt alia onera , ac fimplices Beneficiarios . neficiatus : & proinde cenfetur eximi ab onere
Quare dicunt , Epifcopum , vel Parochum te Officii .
neri reftituere tertiam , vel quartam partem Quæritur autem quodnam Beneficium judice
fructuum , retinendo alios pro aliis oneribus , tur tenue ? Dico non audiendos aliquos , qui con
quibus ipfi fatisfaciunt : Canonicos , dimidiam tra communem afferunt tale judicari Benefi
partem
• Habentes Capellaniam , dimidiam , cium quod non pertingit ad 20. vel 30. aureos .
Lig. Theol, Tom. I. Bb 3 Me
 390 t . V. De Septimo Præc. Decal.
Lib. III. Tra&
Merito tamen Viva in prop. 20. Alex. VII.
2.7. Sporer de Hor. Can. cap. 1. num. 27. Elbel
eod. tit. n. 421. Tamb. 1. 2. c. 5. §. I. n. 24. &
Salm. d. c. 2. n. 48. cum Mald. ac aliis communi
ter cenfet probabile , tenue exiftimari illud Be
neficium quod non pertingit ad tertiam partem
fuftentationis ; Et adhæret Sanchez Conf. 1. 2.
cap. 2. Dub. 67. num. 4. cum Suarez , putans
Beneficium tenue illud quod non pertingit ad ter
tiam , vel non magis declinet ad tertiam ultra
quartam partem . Suftentatio autem rationabi
fiter dicit Viva loc. cit. menfurari juxta diver
fitatem Patrimoniorum , quæ in diverfis locis
folent Clericis affignari . Hinc Sotus ap. Sanch.
n. 5. obligat ad Officium Beneficiarium , qui
percipit annuos aureos o& to . Sed Sanch. excu
fat , etiamfi percipiat 16. aureos . Verum huic
minime acquiefco : Communis enim fententia
eft apud Croix l . 4. n. 1195. nullo modo excu
fari ab Officio Beneficiarium percipientem ter
tiam partem fuftentationis . Idemque re & te cen
fet dicendum Croix n. 1196, cum Vafq. , fi du
bium fit , an Beneficium fit tenue ; quia , cum
Beneficium fit certum , & tenuitas excufans fit
dobia , poffeffio ftat pro Beneficio , & proinde
pro obligatione Officii . Merito addunt Lugo ,
Re. Mor. Dub. 6. n. 5. cum Suar. & aliis, Croix
num. 1193. & Tamb. I. c. num. 26. neque ex
cufari Beneficiarium fi ob fuam culpam Benefi
cium fa& tum fit tenue ; vel fi ipfe fperet in po
fterum uberiores fru& tus exigere , tunc enim
unus annus compenfatur cum alio , contra Pa
laum tom. 2. D. 2. p . 1. § . 2. num. 18. Pari
ter addit Croix ibid. teneri ad Officium › qui
acceptat Beneficium cum onere folvendi omnes
fru&uus pro penfione . Sic etiam , fi non faciat
fructus fuos, quia non refidet , ut ait idem Croix
1.c. cum Suar. Lugo , &c. Hoc tamen limitant
Buf. & Sanch. fi abfit cum licentia : Sed id re
&e rejiciunt Tamb. nu . 23. & Croix ibid. cum
Azor, cum ille poffit fructus percipere , fi velit .
875 . Quær. 12. an Canonici non affiftentes , vel
non pfallentes in Choro , teneantur ad reftitu
tionem Diftributionum , & Præbendarum ? Plu
ra dubia hic difcutienda funt . Certum eft ,
quod Clerici Ecclefiarum Cathedralium & Col
legiatarum tenentur ad Officium in Choro ex
c. 1. de Cel. Miſſ. cap. Fin . Dift. 92. & ex Trid.
Seff. 24. cap. 12. Atque tenentur quotidie affi
ftere , nifi alibi alia fit inftitutio , vel confuetu
do ; vel nifi neceffitas cogat , ut in alio loco
extra Ecclefiam Officium perfolvatur , & adfit
licentia Epifcopi , quando ad ipfum aditus pa
tet , ut ait Viva de Reft. q.7. a. 9. n. 14. Imo
probabiliter putat Bon. cui adhæret Viva , Ca
nonicos bene Diftributiones lucrari , fi recitent
in Sacriftia ob aliquam caufam , etiam fine li
centia Epifcopi , fi ipfa licentia præfumatur ;
in Sacriftia enim reputatur Officium moraliter
ac in Ecclefia recitari ,
Sed dubitatur 1. an peccent graviter Cano
nici , qui Choro non affiftunt ? Negant plures
DD. antiqui , ut Nav. de Orat. cap. 5. nu. 14.
Sylveft. v. Hore q . 11. Cajet. eod. verb. §. 5.
item Ang. Vald. Barb. Pell. Reg. Tamb. apud
Salmant. tr. 16. cap. 4. num. 2. Tum quia de
hoc non adeft præceptum expreffum , tum quia
obligatio affiftendi Choro oritur ex Diftributio
nibus ; ergo , cum his Canonici renunciant "
omni obligatione fe liberant . Sed verius Sua
rez lib. 4. cap. 17. Bonac. D. 11. quæft. 1. p.
2. P. Concina tom . 2. pag. 510. n. 4. Viva loc.
cit. n. 14. Continuator Tourn. tom. I. pag. 642.
Salmant. loc. cit. num. 3. cum Vafq. Pal. &c.
docent peccare mortaliter , qui a Choro abfunt
notabiliter , ultra tempus a Tridentino permif
fum . Ratio , quia ex c. Si quis Presbyter. Dift.
113. Depofitioni fubjicitur Clericus non recitans
in fua Ecclefia ; tum quia obligatio affiftendi
non oritur ex Diftributionibus , fed ex primaria
inftitutione ipfius Beneficii ; Tridentinum enim
Seff. 24. cap. 12. loquens de Canonicis præci
pit : Omnes compellantur in Choro ad pfallen
dum inftituto , hymnis , & canticis Dei nomen
reverenter, diftincte , devoteque laudare . Dixi
mus autem 1. notabiliter , nam fi abfit Cano
nicus per tres vel quatuor dies , eft communis
fententia non peccare graviter . Ita Salmant.
cap. 4. numer. 1. & Croix 1. 4. num. 876, cum
Sylueft. Bonac. Covar. Vafquez , & Suarez lib.
4. cap. 13. numer. 8. 9. qui tamen dixit >
præfatam fententiam non videri certe improba
bilem , fed fe' nolle fuum judicium interpone
re . Diximus 2. ultra tempus permiffum , quia
Tridentinum permittit Canonicis , ficut Epifco
pis , per tres menfes abeffe . Recte autem do
cet S. Thomas 2. 2. quæft. 91. artic. 2. ad 3.
quem fequitur Viva loc. cit. ver. Dico tertio >
cum Val. Fill. & Bonac, contra Nav, & alios ,
Epifcopos non obligari ad Chorum ; tum quia
fic fert confuetudo ; tum quia ipfi majoribus ne
gotiis vacare debent , quæ Chori affiftentiam
non compatiuntur .
Dubitatur 2. quid teneantur reftituere Cano
nici Choro non intereffentes ? Certum eft ipfos
non poffe lucrari Diftributiones , etiamfi alii
Confocii eas illis remittant , ut habetur ex
Trident. Seff. 24. cap. 12. ubi dicitur : Diftri
butiones vero, qui ftatis Horis interfuerint , reci
piant ; reliqui , quavis collufione aut remiffione
exclufa , bis careant . Nota , remiſſione cxclufa ,
nam ut bene advertunt Croix l. 4. n. 877. G
Concina t. 2. p. 523. n . 4. fi portiones illæ præ
fentibus jam fint præftitæ , ifti licite poffunt
donare eas abfentibus ; Modo hoc non fiat ex
pacto , & in fraudem legis , ut ait ib. Croix
cum Sanch. & Lugo , quia hæc effet palliata
collufio . Non privantur autem Diftributionibus
qui abfunt ex legitimis caufis , de quibus age
mus 1.4. ex num. 130.
Hæc quoad Diftributiones . An vero non affi
ftentes teneantur etiam fructus Præbendæ refti
tuere ? Sic habetur in Trid . I. cit. Primo anno
privetur unufquifque dimidia parte fructuum >
quos ratione etiam Præbendæ , ac refidentiæ fe
cit fuos . Quod fi iterum eadem fuerit ufus ne
gligentia, privetur omnibusfructibus . Crefcente
vero contumacia , contra eos juxta facrorum Ca
nonum Conftitutiones procedatur . Ex facris au
tem Canonibus , ut dicunt Salm. c. 4. n. 12. illi
expoliantur ipfis Beneficiis . Hoc vero ajunt
Salm. d. cap. 4. n. 9. ex communi , non fieri nifi
poft fententiam : Sed contrarium hodie tenen
dum , ut mox videbimus in Dubio fequenti .
Du
 Cap. II. De Reftitutione Dub. VII. Art. I.
Dubitatur 3. an fatisfaciant Choro , & lu
crentur Diftributiones , Canonici qui tantum af
fiftunt , & non canunt ? Affirmat Sanch. Conf.
1. 2. cap. 2. dub. 99. n. 2. tum Met. Arag. & Pa
norm. Et confentiunt Bon. de Hor. Can. D. I.
9. 3. p. 2. §. 1. n . 18. & Salm. cap. 4. n. 5.
cum Pal. Suar. Leff. Pell. & Led. pro iis Ec
clefiis , ubi talis viget confuetudo , quam affe
runt adeffe fere in omnibus Ecclefiis , Sed ho
die , aliis omiffis , caufa finita eft in Bulla Cum
Super oblatus, ( vide in calce Tom. II. Epift.
Encycl. n.VI. ) ubi SS. nofter Pontifex poftquam
afferit præfatam opinionem abfonam effe men
ti Conc. Tridentini , atque pluries improbatam
a Congregatione ipfius Concilii , dicit : Equi
dem minime vobis compertum eft , quod peculia
ri titulo fuffulti perfuafum habeant unius vel
alterius Ecclefiæ Canonici fuo muneri fatisfa
cere per fimplicem in Choro affiftentiam , abfque
Divine Pfalmodie cantu . Verum > nifi illis
præfto fit Apoftolicum , non præfumtum vel ab
rogatum , fed legitimum ac vigens privilegium,
jure ac merito verendum eft , ne ifti , dum ita
Je gerunt , Præbendarum ac Diftributionum fru
Bus minime fuos faciant , & confequenter ne ad
eorum reftitutionem teneantur . Ex quo verbo
verendum re& te infert Concina tom. 2. p. 518.
num. 22. ita infirmatam effe contrariam opi
nionem , ut non amplius probabilis dici poffit ;
tale enim verbum importat formidinem practi
cam , cum qua certe non licet operari . Sed
quidquid aliqui dixerint fuper præfatam Bul
Iam , idem SS. Pontifex omnia dubia abftulit
novo Brevi , quod direxit die 19. Januarii an
no 1748. ad Emin. Cardin. Delphinum Patriar
cham Aquilejenfem , incipiens , Dile&te Filii
c. vide apud Concina pag. 520. num. 29. ) Ibi
nofter Pontifex confuetudinem Canonicorum tan
tum intereffendi Choro extirpandam effe decla
rat , fic dicens : Itaque a te , dilecte Flii nofter,
pofcimus , & fagitamus , ut non folum bujuf
modi abufum & corruptelam ab Ecclefiafticadi
fciplina abfonam , & Canonicis ordinat onibus
ac noftræ quoque Conftitutioni contrariam peni
aus evellere & eradicare adnitaris Verum et
iam ipfos fuaviter fortiterque admoneas , ut in
pofteram , ea qua decet ac tenentur reverentia,
Choro interfint , adfiftantque , nec non pari
pietate > attentione " ac vigilantia omninò ca
nere vel pfallere cum ceteris fudeant ac con
tendant . Deinde iifdem edicas , & notam fa
cias nos ( quemadmodum per hafce noftras in
forma Brevis Litteras tibi declaramus & injun
ximus ) decernere atque ftatuere , ficut in ea
dem Conftitutione noftra innuimus , ipfos fuof
que facceffores Canonicos Choro quidem interef
fentes abfiftentefque , minime vero canentes ,
pfallentefve , nullo pacto ex Præbendis & Di
Aributionibus facere fructus fuos , atque adeo
reftitutioni obnoxios effe , ac fore . Ex quo Di
plomate remanet tandem decifum , quod Ca
nonici vel non intereffentes , vel non canentes
aut pfallentes in Choro , nedum Diftributiones
quotidianas amittunt , fed etiam non faciunt
fructus fuos ex Præbendis , atque ad reftitutio
wem funt obnoxii .
Dubitatur 4. an fatisfaciant Choro , qui fub
11 * $15 & 391
miffe recitant pfalmos , alteram partem audien
do ? Loquendo de Choro in generali an ifti
fatisfaciant Officio adfunt duæ fententiæ . Pri
ma , quam tenet Cajet. Summ, v. Hore , in fi
ne , Arm. eod. v. n. 22. Navarr. in cap. 10, % .
80. & alii apud Salm. tract. 16. cap. 1. num.
25. dicit non fatisfacere , quia non communi
cant cum aliis canentibus , Secunda vero fen
tentia valde probabilis , & communior affirmat ;
hancque tenet Sanch. Conf. tom. 2. 1.7. cap. 2.
dub. 14. n. 2. Leff. 1. 1. cap. 34, n. 184. Suar. to.
1. 4. cap. 12. n. 8. Fill. tr. 26. cap. 6. n. 195. Con
cina to. 2. pag. 513. n.9 . Bon. D. 1 , q. 3. p. 2.
§. 1. n. 16. Salm. I. c. cum Sot. Trull. Vill. &c.
Ratio , quia ad fatisfaciendum Officio in Choro
non eft neceffe , ut quifque audiat omnes voces
alterius partis , unaquæque enim pars cum alia
unum corpus conftituit , & mutuo communicat .
Loquendo autem de Choro Canonicorum , an
ipfi fubmiffe recitando fatisfaciant Choro " &
lucrentur Diftributiones ? Affirmat Sanch. I. c.
cum aliis . Sed communiter , & merito id ne
gant Leff. Fill. ll. cc. Concina pag. 513. n. 9.
Tournely tom. 1. pag. 638. & Bonac. .c. num.
17. cum Suar. P. Nav. & Rodr, Ratio , quia
Diftributiones debent folum iis qui Choro in
ferviunt ; fervitium autem Chori " ut habetur
ex Clement. 1. de Cel. Miff. in eo confiftit , ut
Clerici conveniant in Ecclefia ad Officium pfal
lendum . Ergo qui non pfallunt , fed Officium
fubmiffa voce recitant , non poffunt dici Cho
ro infervire . Cenfet tamen Bonac. loc. c. cum
Suar. Fill. &c. quod Canonici id recitantes pof
funt faltem percipere mediam partem Diftri
butionum : Sed SS. nofter Pontifex Bened. XIV .
ut mox fupra vidimus in præcedenti Dubio ex
preffe declaravit , Canonicos non cantantes vel
pfallentes , non folum amittere omnes Diftri
butiones , fed etiam teneri ad reftituendos fru
&us Præbendæ .
Dubitatur 5. An Canonici , Portionarii , & fi
miles poffunt infervire Choro per Subftitutos ,
vel alternatim unus pro alio . Negat Jo. Bar
ptifta Ventriglia Praxis &c. Annot. 19. §. 3. n.
18. cum Zerol. Barb. & Garz. ex præfcripto
Concilii Trident. Seff. 24. Cap. 12. ubi dicitur :
Omnes vero divina per fe , & non per Subftitu
tos compellantur obire Officia . Hinc ait id ve
tari , etiamfi adfit confuetudo , vel ftatutum id
permittens , ex Declaratione S. C. 25. Jul.
1570. Si factum eft aliquod Statutum " quod
Canonici poffint infervire per Subftitutos , vel
alternatim unus pro alio , non habeatur ejus ra
tio , quia eft contra Concilium . Tantum id
concedit Ventriglia , fi adfit legitimum impedi
mentum , v. gr. infirmitatis , & abfentiæ per
miffa . Veruntamen advertunt Fagnan. Tom.
1. in Cap. Cum omnes , de Conftit. num. 28.
Monacel, Tom. z. tit. 13. Form. 2. num. 64. &
Mattbauc. Offic. Cur. Cap. 55. §. 1. num. 9.
declaraffe S. C. Concilii , quod Epifcopus ( ubi
adeft confuetudo , ut notat Monac. ) poteft con
cedere facultatem Capitularibus invicem fe fub
ftituendi in fervitio tum Ecclefiæ , tum Chori ,
modo non fubftituantur iis temporibus , quibus
fervitio Ecclefiæ adftri& ti funt , & modo curet
Epifcopus , ne hac facultate fubftituendi illi
Bb 4 abu
 392 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præcepto Decal .
abutantur puta fi hujufmodi fubftitutiones fint gant Salm. d. 1. cum Soto , Pal. Bon. Leff. &c.
nimirum fequentes . Alias vero , ut fcribit i cum Buf. bic. Vide dita fupra n. 597. & 598.
dem Fagnanus , declaravit S. C. Decretum hoc » 3. Bonæ fidei poffeffor fatisfacit , fi refti
locum habere tantum inter præfentes . Cum ,, tuat in loco , ubi rem poffidet 1. c.
que deinde dubitatum fuerit , an cenfendus ,, 4. Debita ex contra&u eo loco , & tempo
fit abfens , qui perno&tat extra moenia Civita ,, re folvi debent , de quo inter partes conven
tis , ubi eft Cathedralis , per medium millia "" tum fuit expreffe , vel tacite . Vide Leff. &
re vel circa in Suburbiis , unde Canonicus op Bonac. I. c.
portune poffit ad fervitium accedere ; S. C. Regulariter , præcifis pa& tis , folutio in con
refpondit , non cenferi abfentem . Omnes has tra& tibus , quoad locum , fieri debet in loco ,
Declarationes colligit , & refert Card. Lamber ubi contractus fuit initus : Et expenfis illius , in
ini Notif. 107. n. 17. & 18. cujus favorem fuit contractus . Quoad tempus
autem , fi iftud non fit conventum , non peccat
DUBIUM VII. graviter debitor , fi non reftituat , donec monea
fur ab altera parte ; nifi illa ob timorem , oblivio
De Circumftantiis reftitutionis . nem , aut impotentiam omittat monere ; vel nifi
debitor obligarit fe cum juramento , quia ju
ARTICULUS I. ramentum de fe obligat quamprimum . Ita
Salm. de Reft. cap. 1. n. 254. cum Pal. Covar.
Quo tempore , loco , & modo debet reftitui ? &c. Monent autem ib. n. 255. Lug. Con. Trull.
c. non effe damnandum de culpa gravi , qui dif
676 Quando , & ubi facienda reftitutio ? fert folvere debitum ex contractu fine gravi da
677 An fumtibus furis ? mno creditoris , licet ifte petat , quia talis di
678 Quando & ubi facienda folutio ex contra latio non videtur tunc graviter ei injuriofa ; &
Яu? adhæret Buf. n. feq.
679 Quando peccet differens reftitutionem ? 680. 5. Si quis poffit quamprimum reftituere 679
Ad quid tenetur debitor , fi ex dilatione ,, totum , ad id tenetur . Si autem alter dila
creditor patitur damnum ? "" tione non pateretur ulterius damnum , aut
681 An abfolvendus , qui potens reftituere vult "" non notabile , non facile arguendus effet gra
diferre reftitutionem ? 59 vis peccati is , qui cum propofito fatisfacien
682 An abfolvi poffit debitor , antequam reftituat ? "" di differret , aut paulatim per partes folveret.
Et an Confeffarius debeat monere de re "" V. Bon. de contra&t. d. 1. q. 6. p. 1 .
ftitutione pænitentem , qui eft in bona fide, Certe excufatur a peccato gravi , qui differt
f prævideat monitionem non profuturam ? reftitutionem per breve tempus , in quo Domi
683 Quot peccata committat negligens reftitue nus nec damnum patitur grave , nec graviter
re? cenfetur invitus . Ita Salm. de Reft. cap. 1. n.
4
253. cum Lugo , Caj. Bon . &c. Palaus , ordina
676 59 ESP. Debet quamprimum , & eo modo , rie loquendo fpatium 20. dierum putat effe bre
"" ac loco reftitui , qui jus , & intereffe ve .
29 damnificati requirit , & commode ac mora Utrum , fi debitor habet juftam caufam dif. 68ǝ
39 liter fieri poteft fine gravi incommodo , quod ferendi reftitutionem , teneatur deinde reftitue
», quis pateretur in re fua propria ultra debi re omne damnum quod creditor ex dilatione
,, tum . Vid. Laym. bic l. 3. tr. 2. cap. 10. patitur? Refpondetur : Si debitum non eft ex
37 Fill. tr. 32. cap. 4. q. 11. delicto , non tenetur , ut ex communi docet Lugo
D. 18. num. 35. & Croix 1. 3. p. 2. num. 252 .
Unde refolves . Si vero ex delicto eft , nec etiam teneri , fi di
latio fit jufta , dicunt Navar. Dic. Burgh. o
" 1. Qui non poteft commode reftituere a Dian. ap. Croix ib. qui probabile putant , quia,
· ,, perte , faciat clam , & qui non poteft per fe ut ajunt , tunc circa dilationem creditor effet
33 faciat per aliam perfonam interpofitam , v. irrationabiliter invitus . Sed communius & pro
" g. Confeffarium ( Quid , fi Confeffarius babilius tenetur , ut docent Lugo D. 2. n. 17.
" non reftituat ? Vide de Confcientia que di Leff. cap. 16. num. 32. & Molin. Laym. Reb.
39 ximus l. 1. n. 39. ) Tamb. aliique cum Croix loc. cit. Ratio , quia ,
677 2. Poffeffor malæ fidei , v. g. fur , debet licet jufta dilatio pofterior non fit caufa dam
"" fuis fumtibus ad eum locum rem deferre , ni , tamen revera caufa fuit illa prima injufta
"" ubi alter habiturus fuiffet , fi non fuiffet ab acceptio .
,, lata , deftru&ta , vel inique detenta , dedu "" 6. Qui fcit fe teneri ad reftitutionem , & 681
,, tis tamen expenfis , quas alter eam fervan ,, cum poffit in vita , non vult reftituere , nifi
,, do , vel deferendo debuiffet facere . Excipe ,,, in articulo mortis , vel poft mortem per he
35 nifi transferendo deberet plus impendere , ,, redes , abfolvi non debet , nec poteft : quia
", quam res valet ; tunc enim plerumque ex ,, femper eft in actuali peccato , & impoenitens,
,, præfumta mente domini poffet reftituere pau ,, Sylu. Sayr. Bon. Trull. cap. 14. d. 11.
,, peribus , vel in ufus pios . Bon. q.6. p. 1 . Certum eft non poffe abfolvi , qui potens non
Quæftio eft , an fur teneatur rem reddere do ,, vult reftituere , nifi in morte , vel per par
mino , etiam cum fumtu majori , quam res va ,, tes . Limita 1. Nifi ille fit in bona fide , &
let ? Affirmat Navar. Val. Dicaft . Cajet. &c. 53 monitio prævideatur non profutura , ut Salm.
apud Salm. de Reftit. cap. 1 , n. 195. Sed ne de Reftit. cap. 1. num. 256. cum Dicaft. P.
Nav.
 Cap. II. De Reftitutione . Dub. VII.
Nav. Sylv. &c. Limita 2. Nifi adfit jufta caufa ,
nimirum fcandalum , infamia , & fimilia , fi fta
tim fieret reftitutio , Salm. d. lib. n. 259. cum
Lug. Dic. Bon. Bann. &c.
682 Quæritur hic 1. utrum fit abfolvendus debi
tor antequam reftituat ( Prima fententia dicit
bene poffe abfolvi , non folum prima , fed et
iam fecunda vice , fi det vera figna doloris , &
propofiti . Ita Viva de Reft. q. 1. art. 5. num . 2.
cum Nav. Val. Led. Sayr. &c. Mazzott. tom. 3.
pag. 577. Et probabilem putant Salm. de Reft.
c. 1. n. 258. cum P. Navarr. & Dic. etiamfi pœ
nitens monitus prima vice culpabiliter non re
ftituerit . Sed mihi omnino placet fecunda fen
tentia , quam tenet P. Concina tom. 7. pag. 85.
num. 25. regulariter non effe abfolvendum de
bitorem , nifi prius reftituat , quando ipfi refti
tutio eft moraliter poffibilis : Sicut non eft ab
folvendus concubinarius , antequam concubinam
abjiciat , experientia enim fatis compertum eft ,
quod debitores poft abfolutionem rariffime re
fituunt , prout concubinarii rariffime concubi
nas dimittunt . Unde S. Thom . de Villan. fer.6.
po 4. Dom. Quadr. re& te monuit : Prius ergo
vadat & concubinam e domo pellat , pecuniam
alienam reftituat ..... & tunc ad Confeffarium
redeat , ut abfolvatur . Ceterum bene ait Conc.
loc. cit. n. 24. quod fi revera prudens Confeffa
rius deprehendat debitorem fincere paratum ef
fe reftituere , cum primum poterit , & reftitu
tio non poffit fieri cito , rede poterit eum ab
folvere pro prima vice : imo probabiliffime id
admittunt Salm. n. 258. & Lugo deJuft. D. 20.
Rum. 213. etiam pro fecunda , & tertia vice ,
tales occurrant circumftantiæ , quod Confef
farius folo propofito reftitutionis contentus effe
debeat .
Quær. 2. utrum , fi pœnitens fit in bona fide ,
& Confeffarius prævideat monitionem reftitutio
nis minime effe profuturam , debeat monere ?
De hoc dubio vide dicenda de Pan. 1.6. n . 614.
ubi partem negativam probavimus cum Lugo ,
Sanch. Cano , Laym . Salm. Ronc. Spor. & aliis
communiter contra paucos : Si enim Confeffa
rius cum magna prudentia officio fuo fungi de
bet , quomodo prudenter fe geret , fi poeniten
tem monebit , prævidens , quod ille animæ de
trimentum patietur , & e converfo damnum cre
ditoris non amovebitur ?
683
Quar. 3. quot peccata committat negligens
culpabiliter reftituere ? Prima fententia , quam
Salm. probabiliffimam vocant , tenet tot pecca
ta committere , quot interfunt occafio
ta diftin &
nes reftituendi , & quoties proponit non refti
tuere : imo quoties per fomnum , aut per alia
diftrahitur . Ita Bon. Vafq. Dic . Trull. Bann.
&c. apud Salm. c. 1. n. 252. Secunda fententia
1 docet unum peccatum committere , licet per
annum , & amplius in eadem voluntate non re
ftituendi perfeveret . Ratio , quia tale pecca
tum , quamvis phyfice interrumpatur , mortali
ter tamen non cenfetur interruptum , quoties
non retra& tatur mala voluntas , quæ virtualiter
femper permanet in effectu retentionis . Ita Lug.
de Pan. D. 16. n . 549. cum Nav. Gabr. Tanner.
Salm. loc. cit. cum P. Nav. Arag. & Dian.
cum aliis . Hinc dicunt , fufficere poenitenti
393
confiteri omiffionem reftitutionis , quin tempus
exprimat , quia diuturnitas temporis non eft nifi
circumftantia aggravans . Utraque fententia eft
probabilis , fed hæc fecunda videtur probabilior.
Vide lib. 5. de Pecc. n. 40.
ARTICULUS II.
Quo ordine reftitui debeat?
684 Cui facienda reftitutio , fi res extet ?
685 An pretium rei vendita poffit folvi credito
ri venditoris ?
686 An pecunia furtiva , immixta proprie , re
ftituenda fit ante alia debita?
687 An prius reftituenda debita certa , quam
incerta ?
688 An prius folvenda debita ex delicto , quam
ex contractu ?
689 Que alia debita prius folvenda ?
690 An femper præferendi creditores bypotbeca
rii anteriores , etiam ex hypotheca tacita ?
An autem perfonales anteriores ?
691 An præferri poffit creditor perfonalis pau
perior?
692 An prius exigens ?
693 An creditor , cui inter plures falta eft Solu
tio , poffit eam retinere ?
694 An famuli poffint accipere falarium a debi
tis gravato?
695 An uxor , & filii alimenta ?
"" ESP . Certum eft , non neceffàrio ordi- 684
"" R nem fervari , quando debitor omnibus
"2 folvere poteft ; quando vero tantum non ha
,, bet , ut heredibus reliquit , fequentes Regu
"" læ fervandæ .
,, 1. Si debitor rem alterius apud fe habet ,
,, quocumque titulo habeat , five ex furto , five
"" ex depofito , five intentione , &c. debet prius
,, reftitui domino fuo , vel eo deficiente , pau
,, peribus . Similiter , fi res emta ad credi
,, tum , pretio non foluto , adhuc extet , Nav.
" Sylv. Bon. q. 3. p. 2. Hoc tamen Leff. c. 15.
"" d. 2. contra Bonat. &c. limitat , nifi vendi
"" tor ab emtore fidejufforem vel pignus ac
" cepit .
Quæritur , an venditor rei , extante re , fit 685
præferendus pro pretio aliis creditoribus emto
ris ? Certum eft 1. quod , fi venditor non acce
perit ab emtore nec pignus , nec fidejuffionem ,
neque fidem de pretio , ipfe debet præferri ,
quia tunc adhuc retinet rei dominium , ex 1.
Quo vendidi 19. ff. de Contr. emt. & ex §. Ven
dite , Inftit. de Rer. Div. Vide Salm. de Reft.
c. 1. n. 231. & vide infra n. 976. Certum eft 2.
quod , ti venditor acceperit pignus , vel fide
juffionem , nullam habet prælationem , quia tunc
jam eft fecurus de pretio . Ita Lugo D. 20. n.
15. Quæftio igitur eft , quando venditor rem
tradidit , & de pretio tantum fidem accepit ?
Prima fententia dicit , tunc præferendum effe
venditorem , & hanc tenent Salm. I. c. n. 232.
cum Sylveft. Bon. Bann. Tap. Vill. ( citant et
iam Leffium , fed non bene , nam Leffius lib. 2.
cap. 15. numer. 11. ubi citatur , loquitur de
cafu
 394 Lib. III. Tract. V.
cafu quo non fit data nec etiam fides de pre
tio ) . Ratio , tum quia hoc poftulat æquitas
naturalis ; tum quia dominium rei , licet eo ca
fu translatum fuerit , eft tamen translatum fub
conditione pretii folvendi ; unde talis res ma
net hypothecata folutioni pretii . Secunda vero
fententia probabilior , quam tuentur Mol. tom.
2. D. 536. Laym . lib. 3. Sect. 5. traît. 2. cap. 11.
n. 2. Pal. D. 1. p. 18. §. 14. num. 5. Lugo D. 20,
n. 17. cum Vasq. P. Nav, Cov. Azor. &c. tenet
nullam venditori prælationem deberi . Ratio ,
quia , cum dominium jam translatum fit , ven
ditori remanet tantum creditum perfonale erga
emtorem , nulloque jure habetur , quod res ven
ditori hypothecata remaneat , donec ei pretium
folvatur : Alias emtor non poffet de illa pro
fuo libito difponere , quod nemo dicit .
686.
An pecunia autem furtiva , immixta propriæ ,
fit ante alia debita reftituenda ? Affirmant ra
tionabiliter Pal. , Rebell. & Croix lib. 3. P. 2.
n. 375. quia totus cumulus eft fpecialiter obli
gatus Domino pecuniæ ablatæ . Vide dicta n.
499. v. Notandum .
487 2. Si reftitutio facienda fit ratione injuftæ
"" actionis , prius reftitui debent certa , hoc eft ,
» quorum domini cognofcuntur , quam incer
ta , Bonac. Leff. d. 1. quia illa jure naturæ
» debentur fuis dominis , hæc autem jure folo
pofitivo pauperibus .
Quamvis probabilis fit fententia cum Bufemb.
Leff. &c. imo communis cum Salm. de Reftit.
cap. 1. n. 230. & Croix lib. 3. p. 2. n. 377. quod
prius reftituenda fint debita certa , quam incer
ta : Attamen etiam probabile eft ; quod fi de
bitor non poffit utraque reftituere , reftitutio
fiat pro rata etiam pauperibus pro debitis in
certis . Ita tenent Bann. Mol. Rebell. & proba
bile vocant Tapia , Vill. apud Salm. de Reftit.
Cap. I. n. 299. & Lugo D. 20. n. 5. probabiliffi
mum putat . Ratio iftorum , quia prælatio cre
ditoribus certis non debetur neque jure pofiti
vo ( quod eft certum ) , neque jure naturæ , ut
fupponit Buf. Sed æque de jure naturæ paupe
ros fuccedunt in locum creditorum incertorum ,
ut dicunt Caj. 2. 2. quæft. 62. art.9. ac Covarr,
Arag. Tap.ap. Salm. de Reft. c. 1. n. 210. Ta
lis enim præfumitur voluntas creditorum , ut
quod ipfis nequit reftitui , reftituatur pauperi
bus pro ipforum Animabus .
$88 3. Prius facienda eft reftitutio debitorum
"" licite contractorum , quam ufurarum ; cum
"" in his dominus non fuerit fimpliciter in
99 vitus .
Quæritur , utrum debita ex delicto fint fol
venda ante debita ex contra&tu ? Tres funt fen
tentiæ apud Salm . de Reft. c. 1. ex n. 234. quas
ipfi vocant omnes probabiles , & in praxi tu
tas . Prima præfert debita ex delicto , quando
non intervenit hypotheca , vel pignus in con
tractu , aut non extet res in propria fpecie ;
quia retinere rem injuriofe ablatam , eft gra
vior injuria, quam non folvere rem debitam
ex contractu ; ideo illa prius eft reparanda . Ita
D. Th. Opufc. 73. c. 17. Rebelt. Med. 6. Se
cunda præfert debita ex contra& tu , fcilicet one
rofo ; ( nam debita ex gratuito , certum eft fol
wenda effe ultimo loco , ut Buf. n. feq. ) . Ra
De Septimo Præc. Decal.
tio , quia alias folverentur debita ex ære alie
no ; maxime cum creditor dedit æquivalens .
Ita Caj. Navarr. Valent, &c. Sed hanc fenten
tiam dicit Lugo D. 20. ex n. 34. nullam præfe
ferre rationem magni momenti . Tertia com
munior & probabilior dicit ; prædiéta debita fol
venda effe pro rata , nifi adfit res in fpecie
vel hypothecata , ut fupra . Ratio , quia ex
nullo jure habetur in his aliqua prælatio facien
da . Ita Lugo D. 20. n . 36. Leff. lib. 2. c. 15. n.
16. item Bon. Dic. Vill. Pal. Laym. &c. apud
Salm . n. 236.
4. Debita ex titulo onerofo prius folvenda 689
* funt , quam quæ debentur gratuito , v. gr. ex
,, promiffione ; quia hæc includunt tacitam con
"" ditionem , nifi quid obftet . Hinc debita de
"" functi folvenda funt ante omnia legata , et
22 iam pia , Navarr. Sylveft. Con. q.8. p.2.
5. In reliquis debitis fervandum eft jus
" particulare loci , fi tale fit , & non repugnet
,, juri naturæ . Si nullum fit , fequendum eft jus
"" commune , fecundum quod 1. Solvenda funt
"2 debita , ad quæ bona debitorum expreffe fue
‫ در‬runt obligata . 2. Dos uxoris extrahenda eft .
"" * ( Dos ex Laym. præfertur omnibus creditis
" bypothecam tacitam habentibus ) * . 3. Debita ,
‫ در‬ad quæ bona debitorum funt tacite hypothe
cata . 4. Depofita perdita in poteftate debito
,, rum . 5. Debita privilegiatorum . 6. Aliorum
‫ در‬creditorum poft quos omnes funt hi , a qui
"" bus ufuræ acceptæ funt , & adhuc poft hos re
,, ftituenda funt bona incerta . Quando autem
,, multi unius rationis creditores inveniuntur ,
,, temporis antiquitas inter eos fervanda eft .
» V. Laym. l. 3. tr. 2. c. 11. Ubi addit , e bo
" nis debitoris , fi is defun& tus fit , imprimis
" folvendas impenfas funeris , quæ ad
" confectionem inventarii , apertionem teflamen
,, ti , item ad Medicos , & Pharmacopolas per
,, tinent . V. Filliuc . c. 4. q. 13.
Quoad creditores hypothecarios nulli dubium
eft præferendos effe anteriores , etiam ex hypo- 690
theca tacita , qui fi tempore antecedant alios.
creditores ex hypotheca expreffa , adhuc præ
ferendi funt , ut tenent communius Lugo D. 20.
n.41. cum Mol. Vafq. & alii apud Croix lib. 3..
p. z. n. 392. contra Navarr. Sylveft. & Angel.
Notandum tamen , quod inter creditores hypo
thecarios femper omnibus eft præferendus fupra
rem creditor , qui pecuniam dedit ad illam e
mendam , vel ad reficiendam , v. gr. domum ;
vel ad cuftodian five ad cultum agrorum ; vet
ad collectionem fegetum , ex l. 3. ff. Qui po
tiores &c. Vide Saim. de Reft, c. 1. n. 211. Du
bium eft quoad perfonales . Prima fententia te
net , omnibus his fatisfaciendum effe pro rata .
Ita Pal. tract. 32. D. 18. §. 18. n. 5. Holzm. de
Reft. tract, 2. n. 477. & Leff. Bon. Vafq. Azor.
&c. apud Salm. de Ref. cap. 1. 245. Ratio,
quia his non bona debitoris , fed obligata eft
perfona , quæ æque omnibus eft obnoxia . Et
probant ex lib. 1. ff. de Separat. ubi dicitur : Li
cer alicui , adjiciendo fibi creditorem , creditoris
fui deteriorem conditionem facere . Ergo , infe
runt , creditor anterior non habet jus ad illius
bona . Secunda , quam tenet S. Antonin. p. za
tit. 2. cap. 7. §. 3. Sylveft, v. Reftitutio , q. So
Diana
 Cap. III. De Reftitutione . Dub. VII. 395
Diana p. 3. tract. 5. Ref. 10. Navarr. Ang. Arag. c. 1. n. 249. cum Leff. Bann. Vill. Dic. Nav. Sylv.
Bon. Baldi cum Lug. de Juft. Diſp. 20. n. 148. Buf. ut fupra , & Cabaſſut. 1.6. c. 23. n. 14◄
Bon. q. 18. n. 18. Croix l. 3. p. 2. n. 403. Conc. re&te dicunt probabilius effe , quod poffit reti
tom. 7. p. 178. n. 17. Salm. dia . lib. n. 246. cum nere , ex dift. lib. Pupillus , ubi dicitur : Si ve
D.Thom. Suar. Val. Tol. Sa , &c. docet præfe ro jufte exegerit, & certi creditores neglexerint
rendos effe anteriores , ex regula 45. Juris in 6. exactionem id quod acceperit creditor , re
Qui prior eft tempore , potior eft jure . Licet e vocari nullo palto poteft , quia alii creditores fue
nim Jus Civile fic loquatur tantum de credito negligentiæ expenfum ferre debent . Idipfum cla
ribus hypothecariis : Jus tamen Canonicum lo rius confirmatur ex l. Si non 6. § . 1. ff. de Bon
quitur de omnibus , & fundatur in jure natura aut. Jud. &c. ubi habetur : Statuendum ne al
li ; Creditor enim anterior perfonalis , quam terius aut negligentia , aut cupiditas buic qui
vis directe perfonam debitoris , indirecte tamen diligens fuerit noceat . Quod fi utroque inftante
habet obligata etiam ejus bona , in quibus non tibi gratificans tutor folvit , æquum eft qus prius
debet præjudicari a creditore fuperveniente . eandem portionem mihi quæri , aut communican
Utraque eft probabilis , fed fecunda probabi dum quod accepifti .
lior . " 3. Debitor fciens ftatum fuum labentem ,
691 Quæritur , an debitor impotens fatisfacere o ,, non poteft non petenti integre fatisfacere , fed
mnibus fuis creditoribus perfonalibus , poffit præ "" debet omnibus perfonalibus folvere pro rata
ferre pauperiorem diviti , vel non egenti ; Du ,, (fi tanrin ifte folutionem accipiffet , an pof
plex datur fententia , utraque probabilis , ut re "" fet retinere , controvertitur. Vid. Bonac. Leff
&e dicunt Salm, de Reft, c. 1. n. 247. Prima af "" loc. cit. Trull. lib. 7. c. 14. d. 22. ) : Nec po
firmat . Ratio , quia obligatio reftitutionis da ‫ در‬teft uni folvere omiffis aliis , nifi fecundum
tur ad reparandum damnum proximi ; plus au "" ordinem fupradi&
,, tum .
tem damnum patitur pauper , fi ei non fiat re Alii autem , ut Leffius lib. 2. c. 15. n. 41. & 693
ftitutio , quam non indigens . Ita D. Thom. Op. Dicaft. Dian. Villal. Led. &c. apud Salm. de
73. c. 18. Molin. Sa , Med. &c. & probabilem Reft. cap. 1. n. 250. dicunt , quod creditor , cui
putant Leff. Laym. apud Salm. Toc. cit. Secunda fa&ta eft folutio integra , poffit illam resinere >
fententia probabilior negat , quia nullo jure ta licet debitor fit impotens aliis fatisfacere . Ra
lis prælatio datur : Hinc pro rata reftituendum . tio , quia folutum non revocatur , ex l. Qui au
Ita Lugo D. 20. n. 161. Pal. Leff. Vafq . Azor. tem, & l. Pupillus , ff. que in fraude &c. Card.
Dic. &c. Excipiunt Salm. di& t . num. 247. cum de Lugo D. zo. n. 178. & 179. diftinguit & di
Lef. lib. 2. c. 15. n. 26. fi creditor effet extre cit , quod fi creditor mala fide folutionem ac
me , vel graviter indigens : Tunc certum effe ceperit , tenetur reftituere aliis creditoribus :
dicunt , iftum effe præferendum ex caritate . Secus fi bona fide , quia is non tenetur ex in
Et fic revera tenendum cafu quo creditor jam jufta acceptione , eo quod bona fide accepit ;
teneatur ex caritate cedere folutionem illam non ex injufta retentione , quia per folutionem
fibi debitam , habens fuperflua ftatui , ut pau acquifivit dominium accepti . Sed verius P. Con
peri fubveniatur ; alias non tenebitur ipfe ex cina tom. 7. p. 180. n. 22. Pal . D. 1. p. 18. §. 21,
propriis pauperi illi fuccurrere cedendo folu n. 6. Tourn. pag. 299. & Salm. n. 251, cum Bann,
tionem . Tap. Bon. Az. & Turr, dicunt , ipfum in con
692 ,, Quæres , utrum prius exigenti non liceat fcientia tenere aliis pro eorum rata fatisface
» prius folvere ? re: Quia ex jure naturali nullum jus habet , ut
,, Refp. 1. Solvens fcienter pofteriori , præte fibi integre folvatur , cum debitor non poffit fa
,, rito qui habet hypothecam priorem , vel pri tisfacere omnibus : jure autem pofitivo prædi
" vilegiatam , peccat , teneturque priori de da tæ leges ftatuunt folutum non poffe repeti in
&
30 mno , qui etiam poteft recuperare folutum . foro externo, fed non quod poffit retineri . Præ
,, Leff. d. 5. ex l . Scimus , § . Et fi præterea . C. terquamquod præfate leges , ut fupra vidimus ,
‫ در‬de jur. delib. intendunt folum præmio afficere diligentiam cre
,, 2. Si ex pluribus creditoribus perfonalibus ditoris exigentis , non autem darețilli jus retinen
,, æqualibus aliquis exigat ( five in judicio , Live di id quod injufte debitor folvit . Nec prodeft
,, extra ) , teneris ei in integrum folvere , quia creditori , quod acceperit in bona fide , nam li
,, diligentia fecit eum potiorem , Nav. Silv. cet accipiendo non fecerit injuriam aliis credi
"" Bonac. I. c. ex I. Pupillus ff. Quæ in frau toribus , facit tamen retinendo cum damno ipfo
‫ در‬dem &c. rum , qui faltem æquale jus habebant ad bona
Si talis creditor petiit folutionem in judicio , debitoris .
communiter dicunt DD. poffe illum exactum re Utrum famuli poffint recipere falarium a do- 694
tinere . Ita Lugo D. 20. n. 177. quia leges dant mino debitis gravato ? Rede poffunt , fi bona
prælationem etiam in confcientia ei qui prius fide famulatum præftiterunt . An vero ipfi te
obtinuit fententiam , & poft eam etiam debitor neantur difcedere , fi advertant , dominum ex
debet ei folvere in confcientia , ut ait Lugo n. -tali famulatu impotentem reddi ad fatisfacien
170. cum Molin. & Vafq. eo quod lex dat cre dum debitis ? Affirmant Navarr. Adrian. & Ang.
ditori hoc privilegium propter reverentiam ju apud Laym . de Reft. c. 11. n. 8. Negant tamen
dicii publici . Si vero is petiit extra judicium Mol. (& non improbabiliter ait Laym. ) ; Nam
& exegit , Lugon. 176. fentit non poffe retinere ipfi neque contra juftitiam peccant , fi a domi
exacum , quia præjudicavit creditoribus ante no rogati famulentur , & mercedem accipiant ;
rioribus , quibus competit prælatio , juxta fuam neque contra caritatem , fi defuturi non fint
fententiam , ut diximus n.690. Attamen Salm. alii ad famulandum . Sed vide di& t , n.612.
Utrum
 396 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
695 Utrum filii , & uxor poffint accipere alimen ,, actionibus periculofis , omittas eam diligen .
ta a debitis gravato ? Affirmant Laym. d. lib. "" tiam præcavendi , quam homines ejufdem con
n. 9. cum Sanch. & Croix lib. 3. p . 2. num. 387. "" ditionis communiter præftare folent , graviter
contra Henriq. & alios : etiamfi paterf. alia de ,, peccas , & teneris reftituere damna fecuta .
bita contrahat ad eos alendos , cum ipfe ad eos "" Porro in foro externo proceditur fecundum
alendos ex juftitia teneatur ; modo ifti non ,, culpam juridicam , quæ fepe non eft pecca
habeant aliunde fuftentationem . Immo docet ,, tum , & dividitur in latam , & levem , & le
Laym . cum Nav. Vafq. & Molin. contra Sylv. "" viffimam . ( Vide dita n. 549. 550. )
quod uxor poffit vivere ex bonis viri ufurarii , 29 2. Excufaris a reftitutione incertorum , fi
qui non eft folvendo , licet alere fe poffit bonis ,, fecifti compofitionem cum Epifcopo vel Papa ,
propriis , vel propinquorum : quia vir non mi › Leff. c.10. d. 11. Bon. q. ult. p. 2. * ( Quod
nus tenetur alere uxorem , quam ufuras refti ", poffit etiam Epifcopus componere , tenent Trull.
tuere . Nequit tamen uxor uti ad fuftentatio "" Villal. Henr. Dian. fed oppofitum tenendum
nem familiæ pecuniis a viro datis ad folvenda ,, cum Lugo , Mol . &c. ap . Croix 1. 3. p. 2. n.
debita ; nifi in cafu , quo familia graviter ege » 413. Vide dicta ex n. 592. v . Notat. *
ret , tunc enim huic prius vir fuccurrere tene ,, 3. Item , fi cafu , quo teneris rem reftitue
tur ; ideoque uxor tunc utitur jure fuo . Ita ,, re pauperibus , tibi ipfi revera indigenti eam
Laym. qui fubdit mercedes operariorum ad ne ,, des , & tunc quidem poftea factus ditior , ad.
ceffarios ufus debitoris præferendas effe etiam 22 huc non teneris reftituere . Vid. Laym. 1. 3 .
creditoribus hypothecariis . 2 t. 2. c. 12.
4. Si non poffis reftituere , nifi cum nota- 697
ARTICULUS III. "" biliter graviore damno tibi , Reip. inferen
,, do , quam æftimari debeat commodum ex re
Que a reftitutione excufent? "" ftitutione creditori obventurum , tunc enim
"2 differre potes , dum effet ifta impotentia ,
696 Quæ excufent a parte debitoris ? " Laym. 1. c. ex Sylv. Nav. &c. Idque verum
697 Quid fi non poffis reftituere , nifi cum gra ,, eft , etfi debitum fit ex delicto , uti & in fe
viori damno? Quid fi Dominus æquale ,, quentibus cafibus . * ( Vide di&ta n. 598. ) *
damnum fit paſſurus ? Quid fi Dominus Teneris autem reſtituere etiam cum tuo da
fit abufurus re reftituenda ? mno , fi omiffa reftitutione Dominus æquale da
698 Vide alios cafus . mnum fit paffurus . Ita Salm. de Reft. c. 1. n.
699 Quid fi debitor cedat bonis ? 270. cum Pal. Leff. & Dicaft. Ceffationem au
700 Quando excufetur reftitutio ex parte credi tem lucri dicunt Salm. n. 271. non effe caufam
toris ? Quer. I. An liceat alienam retine juftam differendi reftitutionem : Nifi ( excipit
re , vel accipere ex præfumto confenfu Do Beja ap. Croix lib. 3. p . 2. n. 424. ) ex dilatione
mini? Qu, II. An debitor donans imme creditor nullum damnum patiatur . Vide alia
mor debiti excufetur a reftitutione ? circa dilationem reftitutionis ap. Croix n. 425.
701 Quid fi debitor reftituendo fe conjicere de Probabiliffimum autem eft cum Lugo D. 21. n.
beret in neceffitatem extremam ? 702. Quid 26. & Croix n. 426. cum Nav. Sot. Mol. Leff.
fin neceffitatem gravem ? 703. Quid fi &c. ( contra Az. Sanch. Bon. &c. ) te non te
creditor fit in eadem neceffitate? neri reftituere rem , qua Dominus eft abufurus
704 An debitor differens reftitutionem ex juxta ad peccandum : Imo fi ille prævidetur abufurus
caufa , teneatur reddere intereffe quod pa in damnum tertii , peccares reftituendo , quan
titur creditor? do poffes negare fine tuo graviori , vel faltem
705 An bæres Rei teneatur ad damna , quando æquali gravi damno , juxta dieta n. 571. verf.
Reus, cui fucceffit , fuit capite damna Secus . Idque expreffe docet ,S. Th. 2. 2. q. 62.
tus ? art. 5. ad I. ubi dicit : Quando res reftituenda
706 An poffeffor bone fidei in dubio an factus fit apparet effe graviter nociva ei cui reftitutio fa
ditior , teneatur reftituere ? cienda eft , vel alteri , non ei debet tunc refti
1 tui ; quia reftitutio ordinatur ad utilitatem e
696 » debitoris jus , cui reftituitur . Et tunc peccares reftituen
22 quæ faciunt , ut creditor rationabiliter do non folum contra caritatem , ut dicunt Mol.
22 debeat effe contentus , etfi de facto non fit Dic. fed etiam contra juftitiam , ut docent
,, contentus , commun. Do&. Salm . loc. cit. Conc. t. 7. p. 168. & Lugo n. 29.
cum Leff. Pal. Bonac. Sot. aliifque communiter
Unde refolvuntur cafus fequentes, apud Croix num. 427. Ratio , quia proximus ha
bet jus , ne tradas aliquid alteri in ejus perni
2, 1. Excufaris in foro confcientiæ ( juxta fen ciem .
,, tentiam probabilem ) a compenfatione da 5. Si ad reftituendum fis impotens ; ut fi 698
,, mni , fi illud datum fit fine tua culpa theolo 22 vivere non poffis fecundum decentiam tui fta
,, gica gravi , hoc eft , mortali peccato , nifi ‫ رو‬tus jufte a te acquifiti . * ( Secus injufte ac
, aliud cum altero pa&us fis , vel inde fit fa ", quifiti , Salm, c. i . n. 269. ) Unde , fi nobi
22 Aus ditior . Unde excufaris , fi v. g. aliquem ,, lis , v. gr. non poteft ftatim folvere , nifi fe
,, occidifti ex fubita ira , ut fi fuerit motus tan ,, privet famulis , equis , armis , &c, vel civis
tum primo primus , vel fi ex oblivione non ,, primarius , nifi obeat artem mechanicam fibi
29 extinxeris candelam , & hinc ortum fit incen ,, infuetam ; vel mechanicus , nifi vendat in
>> dium , &c. Quod fi advertens periculum in ftrumenta fua , quibus vivit , aut magnum
99 da
 Cap . II. De Reftitutione . Dub. VII . 397
,, res , Card, Lugo , Dian. p. 7. t. 8, R. 18. G
damnum fubeat , poteft differre , & paulatim
99 reftituere fine jactura fui ftatus , Laym . 1.c. "" aliRef i . p. 2. Ex parte creditoris excufat , 1. Si 700
"
Bon. ( Eft com mun e d
apu Cro ix 3
lib. . p. 2. ""
is , qui debet reftitui , femel remiferit , ex
"" ,, preffe , vel tacite , v. gr. fi laceraverit tuum
""
"3 n. 6. 340. Quo) d fi tamen tua culpa in illas angu ,, chirographum , vel tibi reddidit . Remiffio au
""
ftias delapfus fis , v. gr. luxuria , ludis , fuper tem hæc debet effe libera ; non metu , frau
""
, fluis expenfis veftium , tibi imputare debes ,
" "" de , vel mendacio extorta , Fill. tr. 32. c. 5.
quod jam fine ftatus tui amiffione non poffis """ 9.9. Leff. 1. 2. c. 16. d. 2.
ti
""
,, fati sfacere 2. Excufat in foro confcientiæ , fi folvif
" 7. Quod. ibid. fi item creditor ex dilatione æ ‫ د‬, cui debebat tuus creditor . Leff. d. 5. Bon.
.ei
", quale damnum fubire debeat , tu potius " "" » P. 3. 3. Si compenfatio fa& ta eft creditori per
,, quam is , fuftinere debes , cum ejus conditio commodum æquivalens , v. gr. per procura
,, fit melior . Excipitur extrema neceffitas , in " tionem officii non gratis factam . 4. Omitti ,
",,
», qua quoad ufum , funt omnia communia , ib. ,, aut faltem differri poteft reftitutio , imo ali
⭑ ( Communiter omnes cum Laym . ap. Croix " quando debet , fi creditor fit abufurus , v. gr.
"" fi quis pecunias ibi mutuo datas repetat ad
" ,, n. 430 8. .Qu * fi item damnum quod timetur ex
)od "" fornicandum , vel aliter peccandum . Item fi
,, reftitutione , non effet propriorum bonorum , "" ,, eas repetat ad peccandum contra juftitiam ?
fed in hoc præcife tantum , quod fpoliet fe five inferendum damnum injuftum tertiæ per
"" rebus debitis , non poteft ideo differre refti "" fonæ nifi tamen ex negatione reftitutionis
"2 tutionem : quia hoc non eft pati in fuis re "" timeretur majus malum . * ( Vid. di&. n. 697.
,,
bus , neque fuum ftatum amittere , fed eft di "2
22 mittere alienum , & reverti ad ftatum pro & alib
"9 Quæ i ) I.
r. hic * An liceat tibi rem aliam retine
2

199
" priu m , Sayr. Bona c. vel acci pere ex præfumta voluntate Domi
,, 9. Ite m excufa ris a reftitutione , fi fieri ne re ,
ni , nempe quod fi peteres , libenter ille dona
,, quit abfque periculo falutis animæ tuæ , vel ret ? Refpondetur affirmative cum fententia fa
tuorum ; ut v. gr. fi non poffis abfque pecca tis communi , quam tenent Sanch . Dec. lib. 7.
"9 ut fit periculum , ne uxor , aut filiæ fe c. 19. n. 13. cum Ang. Nav. Arag . Mendez. Lop.
to ,ftituant
23 pro , ne filii fe dent latrociniis , ne Lug. D. 21. n. 54. & 63. cum Sylv. Tab. Sayr.
ipfe per impatientiam incidas in defperatio Holzm. tr. 3. pag . 483. n. 600. Croix lib. 3. p. 2.
,, nem . Bon. Leff. Mol. Fill. n. 462. cum Leff. Sa , Reg. & Dic. Et expreffe
,, 10. Item , fi non poffis reftituere abfque pe eam docet S. Antonin. 2. p. tit. 1. c. 15. init. ubi
riculo vitæ , vel notabili detrimento famæ : loquens de obligatione reftitutionis , ad quam
"" cum alias plus damni fuftineres , quam intu tenetur qui accipit alienum invito Domino , fic
,, lifti , Bon. d. 2. q. ult. p. 1. * ( Nifi ja&tura fubdit : Invito Domino dicitur , quia , fi credit
""
" fame fit minima refpectu damni in bonis cre Dominum permiffurum , & fubeft jufta caufa cre
ditoris . Salm. c. 1. n . 283. Vide dita n.653 . dendi , non tenetur . Ratio hujus fententiæ eft ,
"2 quia malitia furti non tam confiftit in ditefcen
" ,, SedIte
v. 11. dicmes, ) . as bonis ; quia leges con
fi *ced do ex re aliena , quam in ditefcendo cum da
699 cefferunt , ut qui contraxit multa debita , nec mno Domini graviter inviti , cum hoc præce
"" habet unde folvat , poffit cedere bonis , ea ptum non furandi tantum ordinetur ad charita
32 relinquendo in manibus creditorum , & tunc tem erga proximum fervandam , ut diximus n.
maneat liber , ita ut etiam in confcientia fit 534. v. Quer. II. & docet Lugo cum aliis D. 16.
,, tutus , retentis inftrumentis artis , & quæ ad
"2 num. 49. Unde , ut excuferis in tali cafu a pec
fuftentationem funt neceffaria , Quod fi ta cato , fufficit ut Dominus non fit pofitive invi
"" men poftea redeat ad pinguiorem fortunam , tus . Id confirmatur ex 1.46. § . 7. ff. de Furtis ,
",, tenetur adhuc reftituere , ex 1. Cum & filii ubi legitur : Recte dictum eft , qui putavit Do
" fam. C. Qui bon. Navarr. Bon. Leff. ( Imo mini voluntate rem attingere , non effe furem ;
Laym. c. 12. q. 1. remanet obligatus ad la Quid enim dolo fecit , qui putat Dominum con
22 e x andum , & acquirendum
,, bor , ut folvat ) * Ex fenfurum fuiffe ? Confirmatur etiam ex doctri
» quo Trull. lib. 7. d. 15. c. 5. fic limitat : fi na S. Thome art. 15. q . 2. art. 5. 9. 4. qui ait
,, acquirat plus , quam ad decentiam ftatus eft non effe proprietarium Religiofum , qui ponat
neceffarium , ex di & ta 1. Cum & c. Nifi tamen aliquid , potens fpem in ratihabitione Prælati ;
"" debita proveniant ex delicto , v. gr. furto ; Ratihabitio autem femper de futuro eft . Op
"9 eo enim cafu tantum poffe retinere , quæ fim pones id quod ait Suar . tom. 3. de Rel. lib. 8.
"" pliciter neceffaria funt ad vitum , docet Na cap. 11. nempe quod licentia interpretativa ,
,,
,, varr. Salon . Leff. loc. cit. etfi hic concedat quatenus daretur fi peteretur , non eft licen
,, ea , quæ poft ceffionem jufte acquiruntur , li tia , fed effet fi peteretur ; ideoque non fuffi
cite teneri , fi ad ftatum fint neceffaria . cit ad valorem actus , verb . gr. ad Confeffio
27
" Vid. Tol, Laym . lib. 3. cap. 12. Leff. lib. 2. nes audiendas , ad affiftendum matrimoniis .
‫فع‬ " cap. 16. d. 3. Bonac . Trull . loc. cit. Porro , Sed refpondetur cum Lugo , & Holzmann ll . cc.
etfi ceffionem di & tam non habere locum in quod ad audiendas Confeffiones , atque affiften
"" bonis ex delicto provenientibus communiter dum matrimoniis , requiritur facultas præfens
",, teneant DD . cum Laymann loc. cit. contra pofitiva , quæ non habetur , nifi de præfenti con
,, rium tamen ex Leff. Diana &c. docet Trull. cedatur . Sed ad rem alienam accipiendam vel
loro citato . Denique , etfi debitor principa retinendam non requiritur pofitiva voluntas Do
""
,, lis cefferit , non ideo liberantur fidejuffo mini ,
 o
398 Lib. III. Tract . V. De Septim Præc . Decal .
mini , fed fufficit , ut diximus , quod ipfe non Ratio , quia in omni liberali præftatione quis
fit pofitive invitus ; faltem ad te excufandum que præfumitur prius velle fatisfacere obligatio
a culpa gravi , nam 6 putas Dominum invitum nibus juftitiæ. Idque probatur ex J. Cum plu
quoad modum , tunc non excufaberis a venia ribus 97. ff. de Solution. ubi dicitur , quod qui
li , ut recte docet Sanch. loc. cit. cum Nav. Caj. ex pluribus caufis alteri debet pecuniam & fol
Arm. Sa , Reb. Led, &c. vendo non exprimit ex qua caufa folvat , cen
Quær. II. An debitor aliquid donans fuo cre fetur folvere pro caufa potiore ; hæc funt ver
ditori immemor debiti , excufetur a reftitutio ba textus : Cum ex pluribus caufis ( nempe pro
ne ? Negat Prima fententia cum Sanch. Dec. pter infamiam , vel pænam , vel hypothecam )
Lib. 1. c. 13. n. 11. Laym. lib. 3. traît. 2. c. 12 . debitor pecuniam folvit , utriufque demonftratio
n. 9. Sporer de Confc. tract. 1. c. 1. n. 9o. Bonac. ne ceffante , potior babebitur caufa ejus pecuniæ,
de Leg. q. 1. p. 10. num. 13. Dian. q. 3. tract. 6. que fub infamia debetur , mox ejus quæ pœnam
R. 57. Salm. de Leg. c . 2. num. 146. &c. Ratio , continet , &c. Et ratio ibi fubditur ( quod ma
quia , cum is fit debitor tum ex titulo jufti gis urget ) , quia præfumitur , quod fi debitor
tiæ , tum ex titulo donationis acceptatæ , non fuiffet admonitus , pro caufa potiore folviffet :
poteft una folutione his duabus obligationibus Quod verifimile videretur , diligentem debo
ex diverfis titulis ortis fatisfacere . Nec obftat rem admonitum , ita negotium fuum gefturum
1. ut dicunt , quod debitor , fi memor fui de fuiffe . Si textus , ubi Gloffa ad verb. Admoni
biti fuiffet , non donaſſet , ſed potius debitum tum , addit , ideft faa difcretione , vel ab ami
folviffet ; quia in contractibus non attenditur cis . Accedit alia ratio , quia oblivio debiti ef
voluntas conditionalis , fed actualis . Nec ob ficit , ut donatio fuerit omnino involuntaria ,
ftat z. quod donatio fuerit facta per errorem , qui enim donat , cenfetur femper hanc atualem
five propter ignorantiam debiti , dantem caufam voluntatem ( faltem implicitam ) habere : Do
donationi ; nam ut dicunt Leff. lib. z. cap. 17. no, nifi tenear ex aliquo alio titulo potiore .
n. 28. Sanch. & alii communiter adhuc in con Prima fententia eft communior , & quidem
tra&tibus gratuitis error non invalidat actum , valde probabilis ; fed hæc fecunda fua probabi
etiamfi caufam illi dederit , nifi adfuerit error litate non caret . Ad rationem enim præcipuam
in motivo donandi ; Hinc , fi quis promiferit primæ fententiæ , nempe quod in contractibus
eleemofynam pauperi : quia pauperem eum ju non conditionalis , fed a& tualis voluntas atten
dicavit , non tenetur illam præftare , fi poftea ditur ; refpondetur , quod in noftro cafu non fo
fciat eum non indigere , quia error hic fuit in la voluntas conditionalis habetur , quæ nua
fubftantia : Contra vero , fi poftea fciat paupe quam in actu adfuerit , fed habetur vera vo
rem illum fuiffe fuum calumniatorem , tenetur luntas , ut fupponimus , anterius abfolute habi
dare , etiamfi non feciffet promiffionem , fi prius ta folvendi debitum , quæ femper perfeverat ,
hoc noviffet . Vide dicenda n. 71. quamdiu non revocatur : Sed dices : debitor do
Limitant vero præfatam fententiam , 1. Si nans non poteft in uno actu duas voluntates op
obligatio reftitutionis proveniat ex præcepto pofitas habere , unam donandi , alteram folven- ,
ecclefiaftico, puta fi beneficiarius , obftri&tus ad di debitum . Sed refpondetur , quod donans im
reftitutionem fructuum ob omiffionem Hora memor debiti potius cenfetur velle folvere ex
sum , vel Refidentiæ , eleemofynas poftmodum prima voluntate habita , quam velle donare .
erogaverit immemor fuæ obligationis . Ita Lay Tota igitur quæftio reducitur ad videndum , am
mann lib. 1. tra& t. 4. cap. 4. n. 7. Sanch. Dec. in hac folutione prævaleat prima voluntas ge
lib. I. cap. 13. n. neralis habita folvendi debitum , an fecunda a
10. Suar. de Rel. lib. 4. c. 26.
num . 8. Roncaglia de Leg. cap. 45. in fine , Spor. & tualis donandi ; fed videtur fatis probabile ,
Dian, ll.cc. Et idem dicunt Roncaglia loc. quod prævaleat prima voluntas , tanquam po
cit. ac Bon. loc. cit. p. 10. n. 13 , de omni refti tior & præcedens . Hocque probatur ex concef
tutione ob debita incerta . Limitant 3. Quando fis ab eifdem DD. contrariis ; Concedunt enim
probabiliter præfumitur creditor libenter debi Laym. l. 1. tract. 4. cap. 4. num. 5. Sanch. Dec.
tum remiffurus , fi rem cognitam haberet , Lay lib. 4. cap. 8. n. 17. cum Led. juxta etiam quæ
mann & Spor. ibid. Limitant 3. Si obligatio diximus num. 210. quod fi quis emiferit votum
nes effent aliunde quam ex juftitia , puta fi non vovendi , & ftatuerit nolle futura vota va
quis immemor voti , pœnitentiæ facramentalis , lere , & poftea immemor primi voti fecundum
aut præcepti ecclefiaftici , opus debitum præfta emittat ; tunc nullum erit hoc fecundum vo
ret , quia tunc bene fatisfaceret , ut docent tum , dummodo primum non retractet expreffe ,
Laym . Suar. Sanch. Bonac. ll . cc. & Buf. n. 163. vel virtualiter , nempe fi memor primi fecun
v. z. Is votum , cum Azor. & Lefs. dum faciat . Sic pariter Sanch. loc. cit. & Laym.
Secunda vero fententia , quam tenent Card. lib. 3. tract. 5. c. 4. n. 3. ex l . Si quis de Lega
in 1. Crifi d. 64. a n. 24. Rodr. part. z. C. 49. tis. 3. dicunt non valere pofterius teftamentum
Concl. z. Mazz. de Reft. tom. z. pag. 366. Croix contra prius habens claufulam , ut per nullum
Lib. 3. part. z. n. 452. cum Reb. Tambur. lib. 1. aliud cenfeatur revocatum , nifi in fecundo te
cap. 3. §.7. v. Solutio , n. 4. cum fuo Magiftro ftamento per aliam claufulam expreffe primum
Baldello ( & probabilem cenfet Diana, le re revocetur . In his cafibus quæro , cur valet pri
Vocans a prima fententia p. 5. tr. 13. R. 94. ). "» mum votum , primum teftamentum , & non fe
affirmat talem donantem bene fatisfacere fuo cundum Nulla utique alia ratio affignari po
debito ex juftitia . ( Et idem effe ait Mazzott. teft , nifi quia illa prima generalis voluntas ha
fi quis conferat fuo creditori gratis officium ali bita prævalet fecundæ voluntati actuali . Si er
quod feculare , quod fit pretio æftimabile ) . go talis impletio ( loquendo de voto ) fatisfacit
Deo ,
 Cap. II. De Reftitutione Dub. VII .
Deo , cur non homini ? Præterea concedit Lay
mann lib. 1. tra&t . 4. cap.4. num. 7. v. Ceterum ,
quod fi quis promittit aliquid dare , & promif
fio acceptatur ; fi poftea illud donat , primæ do
nationis immemor , ad nihil aliud tenetur : Hic
rurfus rogo , quare hic non tenetur ad primam
donationem , cur prima & fecunda donatio fint
duo actus diftin&ti , nifi quia prævalet anterior
voluntas folvendi debitum , quam donandi ? Nec
valet dicere , quod ambo ifti actus pendeant ex
eodem titulo liberalitatis ; nam certum eft hunc
donantem potuiffe ex eodem titulo donationis
fe obftringere ad duas obligationes . Quapropter
in tantum is immemor primæ donationis per
fecundam illi primæ fatisfacit , quantum præ
valet voluntas generalis jam prius habita po
tius folvendi debitum ex anteriori donatione
contra& tum , quam iterum donandi . Id quidem
fortius dicendum in cafu noftro , ubi agitur de
folvendo debito contrato ex juftitia , quod ftri
&ius obligat , quam debitum ex donatione .
Sed occurrit hic alia urgentior difficultas ,
nimirum quod debitum certum non compenfa
tur probabili fatisfactione . Sed refpondetur cum
Carden. Croix , & Mazz. hoc procedere , quan
do adeft fola probabilitas facti , non autem
quando accedit probabilitas juris . Clarius ex
plico: Quando debitum eft certum , & proba
bilitas verfatur circa fa& tum folutionis , certe
ex probabili folutione debitor non liberatur ,
quia folutio probabilis æquare non poteft debi
tum certum . Sed hic probabilitas non eft circa
veritatem five factum folutionis , fed circa ef
fe&tum illius , fcilicet quod per folutionem il
lam debitum fit probabiliter fatisfa&tum , eo
quod probabiliter adfuit fatisfaciendi voluntas ;
hæc enim eft probabilitas juris , five proxima ,
qua debitor bene uti poteft , ut diximus lib. 1 .
n. 33. cum Suar. Sot. Nav. Sylveft. Ang. Lugo ,
Salm. & aliis.
701 Quæritur III. Quando debitor in neceffitate
conftitutus excufetur a reftitutione ? Hic diftin
guenda eft primo neceffitas gravis ab extrema ;
& dicendum , quod fi debitor aliter fibi non po
teft fubvenire , nifi per bona quæ reftituere de
beret , tunc non tenetur ea reftituere , & in ex
tremam neceffitatem fe conjicere , etiamfi cre
ditor in eadem neceffitate conftituatur , nifi de
bitum ei reftituatur . Hæc eft fententia commu
nis , ut teftantur Salm. de Reft. cap. 1. n. 271 .
Et hoc etiamfi extet res debita in fpecie , ut
docet Leff. lib. 2. cap. 10. cum Caj. Sot. & Tol.
ac Sporer de Reft. cap. 4. num . 77. contra Nav.
Ratio , quia tunc omnia fiunt communia , cef
fatque poteftas dominii jure Gentium introdu
ta . Excipe tamen cum Leff. & Pal. part. 7.
& debitor propria culpa , nempe ludis & comes
tract. 32. D. 1. quæst. 17. §. 2. num. 6. nifi præ
cife ob fubtra&tionem illam Dominus in extre
mam neceffitatem fit conjectus , quia auferre
alicui rem fibi ad vitam neceffariam , eft idem
ac eum occidere , unde in eo cafu melior de
bet effe conditio Domini prius poffidentis . An
autem , tranfa&ta hujufmodi neceffitate , debi
tor teneatur ad reftitutionem ? Diftinguit Leff.
loc. cit. numer. 4. & ait , quod fi reftitutio
debebatur ex contra& tu , tunc quando per illum
fuerat dominium rei jam translatum in debito
399
rem , certe debet tantundem reftitui ; quia tunc
debitor confumfit quod erat fuum , unde debi
tum perfeverat ; Si vero res non fuerat trans
lata in dominium alterius , ut in depofito , pre
cario &c. tunc adhuc probabile effe dicit Leſſ.
cum Pet. Navarr. non teneri debitorem ad re
ftitutionem . Si autem reftitutio facienda erat
ex delicto , Leffius n. 5. dicit probabile effe ad
huc cum eodem P. Navarr. non effe obligatio
nem reftituendi ; fed probabilius re& te ipfe cum
Scoto , Ricb. Palud. Sylv. putat reftitutionem
effe faciendam . At vide dita n. 520. Quer. IV.
ubi diftinximus pauperem in re , & in ipe . Id
autem quod licitum eft auferre pro neceffita
te propria , licet quoque pro neceffitate fuo
rum > nempe Uxoris , Parentum , & Filiorum ;
Ita Leff. n. 14. cum Sot. Lop. Tolet. qui ad
mittit etiam pro neceffitate Fratrum .
In gravi autem neceffitate , plura alia diftin- 702
guere oportet , & dicendum I. Quod fi folus de
bitor eft in neceffitate gravi conftitutus , certe
poteft reftitutionem differre , quando debitum
eft ex contractu , ut fatentur omnes apud Croix
lib. 2. p. 2. num. 430. Si vero ex delicto , ne
gant poffe differri reftitutionem Sotus , Mol . &c.
ibid. Sed communiter affirmant Pal. loc. cit. n.
4. Salm. num. 272. S. Antonin. p. 2. tit. 2. c. 8.
$. Quidam, & Croix eodem loco cum Lugo ,
Scoto, Nav. Azor. Sylv. Laym. Quod fi necef
fitas autem prævideretur perpetua , in eo cafu
putat Croix num. 431. debitorem teneri reftitue
re faltem diverfis vicibus parciffime vivendo .
Citat autem ibi Ill . qui dicit poffe excufari
etiam in perpetuum , fi damnum fubeundum a
debitore effet notabiliter majus damno credito
ris : Et idem fentit Lugo D. 21. numer. 21. qui
fubdit tamen numer. 22. quod ad excufan
dum debitorem ex contra&u , deberet is fubi
re damnum duplo excedens debitum ; ex de
li&to , damnum quadruplo excedens debitum ,
& damna creditori obvenientia ex omiſſio
ne reftitutionis , ad quæ fur proculdubio te
netur . Dicendum II. Quod pariter excufabitur
debitor , fi reftituendo decifurus fit e fuo ftatu
jufte acquifito , ita ut in gravem neceffitatem
incidere debeat . Ita Palaus loc. cit. numer, 1 .
Viva de Reftitut . quæft. 6. art. 1. num. 3. & 7:
cum Tambur. & Bonac. Salmanticenf. loc. cit.
num. 269. cum Prado , Bann. Villal. Dic. Ta
pia . Dixi jufte acquifito , nam fecus dicendum ,
fi ftatus injufte acquifitus fuiffet & ufuris &c.
ut communiter limitant Pal, dift. numer. 4. &
Salm. dit. num. 269. cum AA. cit. Sicut etiam
limitant Pal. ibid. cum Sylv, ac P. Nav. atque
Croix dia. n. 430. cum Laym. & communi , fi
fationibus in illum miferum ftatum devenerit :
Sed in hoc cafu mihi , & aliis doctis juniori
bus durum videtur damnare debitorem ad refti
tuendum , fi ille ftatum jufte jam acquifierit .
Hic autem bene advertunt S. Antonin. p. 2. tit.
2. cap. 8. Elbel de Reftitut. num. 347. Holzm .
num. 507. Sporer cap. 4. num . 65. cum com
muni , quod licet tunc debitor ad reftituendum
non teneatur totaliter mutare ftatum , tenetur
tamen illum diminuere quantum poteft , fcil.
dimittendo fplendorem equorum , famulorum &c.
Sed
 400 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præcepto Decal.
703 Sed dubitatur 1. an in gravi neceffitate de
bitoris , & creditoris fit obligatio reftituendi ?
Refpondetur ; fi creditor jam neceffitatem gra
vem patitur , & debitor tunc ea non laborat ,
fed laborabit reftituendo , certe tenetur reftitue
re , quamvis in neceffitatem gravem fit confti
tuendus ; quia in æquali neceffitate gravi præ
ferendus eft creditor , ut magis ab ea eximatur
ipfe creditor innocens , quam debitor , five hic
fit ex delicto , five ex contra&u . Ita commu
niter Leff. di&t. cap. 10. num. 30. Salmanticens.
dict. cap. 1. num. 270. & Croix loc. cit. n . 430.
cum Azor. Laym. Dicaft. Mol. Spor. &c. Si ve
ro debitor jam conftitutus fit in neceffitate gra
vi , dubium eft , an teneatur reftituere , quan
do creditor eadem neceffitate laborat ? Prima
fententia affirmat cum Prado , Trull . ap. Salm.
num. 273. Et hanc fequitur ut probabiliorem
Roncaglia de 7. Præcept. cap. 9. queſt. 2. quan
do debitum eft ex delicto . Ratio iftorum , quia
extra cafum , quo debitor in extremam necef
fitatem decidere debeat , in æquali neceffitate
femper reputanda eft melior conditio credito
ris innocentis : Secus tamen cenfet Roncaglia ,
debitum effet ex contra& tu . Secunda vero
fententia tenet in eo cafu poffe debitorem et
iam ex delicto differre reftitutionem , dummo
do res ablata non extet in fpecie , & modo
non præcife per illam ablationem creditor in
gravem neceffitatem fit conje&us . Ita Leffius
num. 19. Pal. n.7. & probabilem vocant Ron
caglia & Trull. cum Sylvio ap. Salm. loc. cit.
qui cam æque probabilem putant ; Et revera
videtur fua probabilitate non carere , quia in
eo cafu , fi reftitutio facienda effet , non tan
tum æquale damnum debitor fuftinere deberet ,
fed multo majus quam creditor ; cum enim is
gravi neceffitate jam laboret , certe non poffet
reftituere , nifi cum graviffimo incommodo , ita
ut quafi ad extremam neceffitatem fe conjicere
videretur .
704 Dubitatur 2. an talis debitor reftitutionem
differens ex jufta caufa teneatur reddere credi
tori intereffe , quod hic patitur ex dilatione ?
Negat Pal. loc. cit. §. 10. num. 2. cum P. Nav.
& Leffio ex parte , quia , ut dicit , damnum cre
ditori tunc non obvenit ex illa prima injufta
acceptione , fed ex retentione pofteriori , quæ
jufte fit . Sed probabilius dicendum cum Viva
loc. cit. num . 7. Salm. num. 274. Bon. & Villal.
quod fi debitum fit ex contra&u , tunc non de
betur intereffe , quando jufte differtur folutio ;
Secus vero fi ex delicto , quia tunc prima inju
fta acceptio revera fuit culpabilis caufa damni .
Vide dict. n. 680.
705 Quær. IV. Si fur mittat Domino rem abla
tam per Confeffarium , aut virum fidelem , &
ifte fibi illam retineat , an teneatur iterum re
ftituere? Negant Caftropal. Soto , Gabr. Ledefm.
&c. & hanc opinionem probabilem vocant Trull.
Filliuc. &c. apud Salm. de Reft. cap. 1. n . 187.
quibus olim adhæfi . Eandem enixe tuetur Fe
lix Poteftà ( num. 179. ) dicens : Si Fur ex con
fenfu expreffo creditoris hoc faceret , certe ad
nil amplius teneretur ; Idem ergo dicendum ,
fi hoc agit ex confenfu tacito , qui certo præ
fumitur; alias creditor effet irrationabiliter in
vitus , dum certe fur non tenetur fe prodere :
Taciti autem , & expreffi confenfus eadem eft
vis . Sed oppofitum docet fententia communis ,
& tenenda cum Leff. lib. 2. cap. 16. n.67 . Lugo
deJuft. D. 21 , totafett. 5. qui mordicus eam tue
tur , & contrariam vocat parum probabilem ,
fpe&ata ratione , & citat pro fe S. Anton. Nav.
Sayr. P. Navarr. Sylvium , &c. Item Sporer de
Reft. c. 4. n. 25. cum Mol. Tol . Rebell . Fabr.
Salm. loc. cit. Croix lib. 3. p. 2. n. 364. & 462.
Ratio , quia debitor ex delicto tenetur efficaci
ter , & cum effe&u reddere Dominum inde
mnem . Et hoc five reftituatur res furata in in
dividuo , cum furis crimen fit jam vera caufa ,
ut tunc res pereat , prout bene ajunt Lugo , &
Sporer cum aliis ; five reftituatur valor rei , &
mittatur ad creditorem . Quo cafu fortius pro
batur noftra fententia , ex eo quod dominium
pretii illius manet apud furem , donec pecunia
ad creditorem perveniat , adeo ut poffit illam
repetere ad fuum libitum ; fi ergo perit , cur
perire debet creditori innocenti , & non furi qui
adhuc illius Dominus eft? Ratio autem a prio
ri eft , quia debitor ex delicto tenetur ad omne
damnum , etiam fortuitum ( ut certum eft apud
Doctores ) quod Domino evenit ex fua injufta
ablatione ; ergo quomodocumque res pereat ,
etiam fine ulla nova culpa furis , debet damnum
Domino refarciri . Dices eo cafu , cum fur non
teneatur fe prodere , præfumitur creditor con
fentire , ut debitum per alium reftituatur peri
culo fui ; alias irrationabiliter peteret , ut fur
reftitueret per feipfum . Refpondeo : non tene
tur quidem fur per feipfum reftituere , fed te
netur vere , & cum effe& u indemnem fuum cre
ditorem reddere ; & cum faciat id quod poteft
ad reftituendum , hoc fufficit utique ad ipfum
excufandum a novo peccato , non autem ad li
berandum a reftitutione . Creditor autem , licet
præfumatur confentire in miffionem , non tamen
cenfetur , nec tenetur remittere jus fuum , do
nec creditum confequatur . Irrationabiliter qui
dem ipfe peteret , ut fur fe proderet , fed non
irrationabiliter petit , ut indemnis fervetur . Nec
valet dicere , quod fi creditor expreffe confenti
ret in hujufmodi miffionem , jam fur liberare
tur ; nam tunc creditor virtute fui expreffi con
fenfus debitum haberet pro accepto , & pericu
lum in fe fufciperet ; fed in cafu noftro nec
præfumitur , nec tenetur habere debitum pro
accepto , nifi cum effe& tu recipiat . Olim pri
mam fententiam vere probabilem cenfebam , fed
ex rationibus mox allatis melius poftea perpen
fis de illius probabilitate valde dubito . At quia
Leffius & Sporer cum Tambur. non audent pri
mam opinionem damnare , nec ipfe audeo .
Quid fi cum Dominus fit certus , Confeffarius
imponat furi , ut det pauperibus pro Anima
Domini , & ille dat . Tambur. di& . lib. num. 8.
dicit quod fi teneri poteft primam fententia , po
teft etiam & hæc ; quia Dominus non debuit
effe invitus , quod fur Confeffario bona fide ju
dicanti obediat dando eleemofynam . Tanto ma
gis quia , fi denuo ille reftituat , Dominus plus
recipiet fuo credito , recipiendo creditum , &
bonum fpirituale per eleemofynam jam illi ap
plicatum . Hujufmodi fatisfactioni´ nec etiam
acquie
 Cap. III. De Contractibus . Dub. I.
acquiefco . Quamvis eum , qui vellet hanc opi
nionem fequi , nec etiam audent damnare Spor.
num. 20. Tambur. num . 8. Secus tamen effet
(dicit idem Tambur. ) fi Confeffarius mala fide
fuaferit furi reftituere pauperibus ; quia tunc
videtur Dominus nunquam confenfiffe in hoc
cafu , & rationabiliter invitus præfumitur .
Quæritur V. Quando Reus morte ple&itur ,
an hæres ejus teneatur reftituere damna caufa
ta per crimen ? Negant Scotus & c. apud Croix
lib. 3. p. 2. num . 465. Sed contrarium eft dicen
dum cum Croix , Sporer , & aliis communiter .
Cenfet tamen probabile Croix ibid. cum Soto ,
Leff. Fill. Buf. &c . excufari heredem a reftitu
tione , fi compenfatio damnorum non petatur ;
quia tunc partes præfumuntur condonare ; nifi
res adhuc extaret , ut bene limitant Croix , &
Sporer: Vel nifi , ait Lugo , damnum effet val
de grave .
706 Poffeffor bone fidei in dubio , an fa&us fit
ditior , ad nihil tenetur , quia tunc poffeffio eft
pro libertate . Ita Croix lib. 3. p. 2. num. 568.
cum Sanch. Tamb. Roſm, &c. Pariter etiam in
dubio , an debeas plus vel minus , teneris tan
tum ad minas , Croix ibid. Sic quoque in du
bio , an fis cooperatus ad damnum alienum ,
non teneris , Croix n . 574. In dubio autem , an
res reftituenda fit materia gravis , aut levis ?
Teneris fub gravi rem reftituere , ne exponas
Dominum periculo grave damnum fuftinendi .
Ita Croix cum Carden. n. 575.
An autem poffeffor bona fidei fuperveniente
dubio , an res fit aliena , & dubio manente poft
debitam diligentiam adhibitam , teneatur ali
quid reftituere ? Refpondetur negative : Vide
quæ fuper hac quæftione fufe diximus lib. 1.
num. 83. 84. Et quid , fi , fuperveniente du
bio , negligat inquirere ? Vide ibi n. 85 .
CAPUT III.
De Contractibus .
DUBIUM I lire ; Secus , fi contractus fcriptura , aut tradi
Quid in genere fit Contra&us ?
707 Quid eft contractus , & quotuplex ?
708 Quotupliciter contractus perficitur ?
709 Quid fi quis contrabat fine animo contra
bendi?
710 Quid fi fine animo fe obligandi ?
711 An contractus fine folemnitatibus obliget in
confcientia?
712 An oriatur obligatio ex contractu de re tur
pi? Et cui facienda tunc reftitutio?
713 An , quando actio eft debita , fed non exju
ftitia , pretium fit reftituendum pro illa
acceptum ?
714 Quando dolus vel error irritet contractum ?
715. Quid fi dolus fuerit circa rei quali
tatem , fed dederit caufam contractui ?
716 An metus gravis injuftus reddat irritum
contractum ipfo facto ? 717. an metum paf
fus poffit refcindere contractum pro fuo ar
bitrio? Quid fi contractus fit irritus per
metum reverentialem , aut per preces im
Lig. Theol. Tom . I.
401
portunas ? 718. Quid fi per metum le
vem? 719. An metum paſſus poffit rem re
petere a tertio poffeffore .
29 ESP. Eft pactum , five confenfus duorum , 707
;; R quo fcienter , libere , & legitime uterque
"" le viciffim , vel nimirum faltem una pars fe
,, alteri acceptanti obligat , quocunque figno
,, externo id fiat : ut v. gr. in contractu mu
.‫د‬ tui , ex una parte mutuans fe obligat non
,, repetere mutuum ante certum tempus ; ex
"" altera parte mutuatarius fe obligat tunc illud
22 reddere ; & fic de aliis . In promiflione au
,, tem , vel donatione abfoluta , una pars tan
"" tum obligatur poft alterius acceptationem .
Prænotandum alios effe contra&tus nominatos ,
ut funt emtio , mutuum , &c. Alios innomina
tos , quorum ex 1. Naturalis , ff. de Præfcript.
verb. quatuor dantur fpecies , fcilicet : Do ut
des: Facio ut facias : Do ut facias : Facio ut
des . Notandum deinde alios effe contractus nu
dos , alios veftitos , nimirum ftipulatione , jura
mento . Pro nudis autem regulariter non conce
ditur a& tio in foro externo .
Sed quæritur 1. quot modis contra& tus perfi- 708
ciuntur ? Refp. quatuor modis , I. Confenfu , ut
in emtione , locatione &c. Et fi in iftis conve
nitur de fcriptura , ifta magis ad probationem
quam ad conftitutionem deferviet , ex § . Un.
Inft . de Obl. ex confenf. & 1. S. C. de Trans.
Excipe , nifi partes intendant fufpendere con
fenfum , donec fcriptura fiat , & hoc effe judi
catur , quando ab initio de fcriptura conveniunt ,
1. Contractus , C. de Fide Infirum. II. Contra
&us perficiuntur verbis , prout in ftipulatione .
III. Scriptura , ut in contra&u cenfus . IV.
Traditione , ut funt mutuum , donatio , depofi
tum , commodatum , pignus : qui ommes con
tractus , nifi tradita re , non perficiuntur . Ita
communiter Lugo , Leff. Mol . &c, cum Salm. de
Cotr. c. 1. n. 5.
Hinc in contra&ibus , qui folo confenfu per
ficiuntur , nequit una pars , altera invita , refi
tione indigeant . Ceterum in foro confcientiæ
contrahentium intentioni ftandum eft ; Ita com
muniter DD. apud Salmanticenf. ibid. num.6.
cum Leff. lib. 2. cap. 17. numer. 19. Covarr.
Gom. &c.
Quæritur 2. an , fi quis externis fignis con- 709
traheret , fed fine contrahendi animo , in con
fcientia teneretur ad contra&tum ? Refp. nega
tive ex communi cum Sanch. de Matrim. I. 1,
difp.9. num. 5. & Lug. Sylv. Prado cum Salm.
ibid. num. 7. Excipe , nifi in aliquo contra& tu
onerofo alter contrahens jam partem fuam præ
ftiterit ; tunc enim teneris tu implere tuam ,
etiamfi ficte promiferis , juxta dieta de ftupra
tore fite promittente Matrimonium , vide dist.
n. 642.
Quæritur 2. an qui , fciens obligationem con- 719
tractus , velit quidem contrahere , fed nolit ſe
obligare , remaneat obligatus in confcientia ?
Adeft duplex fententia probabilis . Prima fen
tentia affirmat cum Leff. Soto , Dic. Pont. &c.
apud Salm. de Matr. cap. 1. n. 20. Secunda ve
ro fententia probabilior negat cum Sanch. de
Çc MB
 402 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præcepto Decal.
Matrim. lib. 1. D. 9. num. 5. Bonac. eod. tit. Ecclefia propter commune bonum Chriftiana
Qu. 1. p. 1. num. 5. & Salmanticenf. di& t . n. 28. Reipublicæ fancitam . Procul tamen dubio tene
cum Pal. Con. Averf. Villal. Bec. Cornejo , &c. tur poffeffor fare fententiæ Judicis , fi damne
Ratio , quia conditio appofita contraria fub tur ad reftituendum , ut bene addit Cab. loc.
ftantiæ contra&tus , contractum invalidat ; qua cit. num. 5. in fine . An vero poffit Judex eo
ratione in cap. fin. de Condit. appof. dicitur , cafu judicare contra poffefforem , fi probabilior
quod conditio contraria fubftantiæ matrimonii fit Judici opinio poffeffori oppofita ? Probabilius
ipfum annullat , licet adfit intentio contrahen nego , juxta dicenda lib. 4. num. 210. v. Quæ.
di . Vide dieta de Juram. pag. 121. verf. An ritur II. Hic autem notandum id quod habetur
autem ; & de Voto pag. 126. vers. Quari in l. Etf inutiliter , C. de Fideicom. nempe ,
tur II. quod fi hæres jam tradiderit rem ex fidei com
711 Quær. 4. utrum contra& tus fine debitis fole miffo relictam in Teftamento non folemni , ne
mnitatibus celebratus obliget in confcientia ? quit poftmodum eam repetere hac præcifa ra
Triplex datur probabilis fententia . Prima ne tione , cum non ex fola Scriptura ( verba tex
gat ; quia leges irritantes tales contractus fun tus ) Sed ex confcientia relicti fideicommiſſi de
dantur in præfumtione non folum doli , fed et functi voluntati fatisfa&tum effe videatur . Hinc
iam periculi ; & ideo poteft Lex humana omni ponitur in Argumento : Agnofcens minus fole
no tollere naturalem obligationem contractus mnem voluntatem , & folvens , non repetit .
initi : Sic enim Ecclefia nullum reddidit Ma "" 1. Si alteri promififti , aut donafti interius
trimonium fine Parocho , & teftibus contra ,, tantum , aut fi externo figno quidem , alter
Aum . Ita Leff. lib. 2. c. 19. n. 35. Lugo D. 22. "" autem non acceptavit , non fuit contractus ,
fect. 9. n. 252. Salm. de Contr. c. 1. n. 5o. cum ,, nec obligaris .
Vafq. Trull. Bon. & aliis . "" 2. Invalidus eft contra& tus , fi contrahentes
Secunda fententia omnino oppofita , quam te ,, fint inhabiles ad contrahendum , vel fi jus
net Sotus de Juftit. lib. 4. quæft . 5. Mol. D. 81. " pofitivum refiftat . Vide Leff. lib. 2. cap. 37.
Sa v. Contractus n. 1. item Abbas , Innocent. "" d. 8.
S. Antonin. & alii apud Cabaſſ. Thor.Jur. 1.6. ,, 3. Item fi materia contractus fit illicita , 712
c. 3. num. 2. & merito probabilem vocant Lag. ,, ut fi fit peccatum ; vel illegitima , ut fi fur
Leff. & Salm. num. 50. & 52. affirmat hujufmo ,, vendat rem alienam .
di contractus obligare , quia in illis humana Quærirur I. An inducant obligationem pata
lex , quamvis neget actionem civilem , non ta de re turpi , puta de patrando homicidio , adul
men tollit naturalem obligationem , ad quam terio , furto , facrilegio , fornicatione , & fimi
folus quidem confenfus fufficit . Tertia fenten lia? Certum eft , quod ante patrationem pecca
tia , quam fequuntur Sanch. Conf. lib. 4. cap. 1. ti nullus eft contra& tus , & nullam parit obli
d. 14. cum Henr. Lop. &c. Cabaff. loc. cit. cum gationem , quoniam juftitia nullo modo poteft
Bann, & Beja ( & his fe poftmodum adjungit obligare ad illicitum ; unde certum eft , quod
Sotus loc. cit. 9.5 . art.3 . ) docet in his contra eo cafu nec promittens tenetur dare pretium
tibus præferendum effe poffefforem , donec per conventum , nec alter retinere poteft pretium
&
fententiam Judicis condemnetur ad reftituen acceptum . Dubium eft , an poft opus illicitum
dum ; & probatur ex c. Cumfunt , de Reg.Jur. præftitum fit obligatio folvendi pretium promif
ubi : Cum funt partium jura obfcura , reopotius fum , & alter poffit illud retinere ? Quoad me
favendum eft , quam actori . Hanc fententiam retrices commune eft , & certum inter DD.
non folum puto probabiliorem , fed in praxi o quod poffint retinere pretium meretrici præfti
mnino tenendam , eo quod ( juxta principium ti . Ita S. Thomas 2. 2. quæft. 32. art. 7. ad 2.
in hoc libro toties ftatutum ) , cum poffeffio jus & quæft. 62. art. 5. ad 2. ubi docet : Cum
certum tribuat , nequit poffeffor re expoliari , quis dat meretrici propter fornicationem , mu
nifi conftet de jure alterius . Hæc autem tertia lier poteft fibi retinere quod ei datum eft . Sed
fententia fupponit fecundam fatis effe probabi fi fuperfue aliquid per fraudem aut dolum ex
lem . Sed primæ fententiæ Au& tores poffent ob torfiffet , teneretur eidem reftituere . Et ita Con
jicere exemplum fupra relatum Matrimonii tinuator Tournely tom. 1. pag. 330. Sec. 4. & o
clandeftini , fine Parocho & teftibus initi , ex mnes alii communiter : Et probatur ex lib. 44.
quo nulla remanet naturalis obligatio , cum ab ff. de Condit, ob turp . cauf. ubi dicitur . Sed
Ecclefia in Tridentino Seffione 24. cap. 2, omni quod meretrici datur , repeti non poteft .....
no invalidum declaratum fuerit . Sed refponde quia licet turpiter faciat quod fit meretrix , non
tur , hujufmodi contractum multum differre tamen turpiter accipit , cum fit meretrix . Pro
ab aliis , refpectu enim ad Matrimonii contra aliis vero maleficiis , puta pro ferenda fenten
&tum , cum ipfe ad Sacramenti dignitatem ele tia injufta , vel patrando homicidio , adulterio ,
vatus fuerit , fingularis poteftas a Deo imper fornicatione , &c. duplex eft fententia probabi
tita eft Ecclefiæ , folvendi fcilicet ab omni ob lis : Prima negat effe obligationem folvendi
ligatione Sponfos , qui fine debitis conditioni pretium , aut poffe illud retineri ; ita Adrianus
bus ab Ecclefia præfcriptis Nuptias ineunt ; et in 4. de Reft. §. Reftat . Comitol. lib. 3. D.5 . Jo.
enim Ecclefia , licet nihil mutare poffit circa Med. Cod. de Reftit. Nav. Man. cap. 17. n. 38.
Sacramentorum materiam , & ideo nullum po quamvis Leff. & Lugo afferant Navarrum ali
teft invalidare Matrimonium legitimo confenfu bi mutaffe fententiam ) Continuator Tournely
contra&um , attamen bene præfcribere valet , loc. cit. pag. 330. ac alii ap. Concinam tom. 7.
& declarare , illegitimum effe confenfum il pag. 147. numer. 5. & probabilem vocant Leff,
lum , quem Sponfi apponunt contra legem ab lib. 2. cap. 14. num, 60. Roncagl. de 7. Præcept.
cap. 6,
 Cap. III.
De Contra&
cap. 6. quæft. 4. & Dian. part. 2. tra&. 2. Miſc.
R. 40. atque huic adhæret Conc. loc. cit. Pro
batur 1. hæc fententia ratione , quia actio illi-,
cita nullo pretio digna eft , cum peccatum non
fit vendibile . Probatur 2. ex 1. Mercedem. C.
de Condit, ubi dicitur : Ob turpem caufam ex
fipulatione contra bonos mores interpofita dene
gandas effe actiones . Item ex l . Pada . C. de
Patis : Pata que contra leges conftitutiones
que , vel contra bonos mores fiant , nullam vim
babere , indubitati juris eft . Si igitur paftum
ante impletionem eft nullum , non poteft per
impletionem validari ; regula enim communis
eft quod illud quod ab initio non fubfiftit , tra
Au temporis convalefcere nequit . Cenfentur
autem leges ifte non folum prohibere actiones
ipfas illicitas , fed etiam folutionem pretii pro
illis , eo quod folutio fomentum præberet fimi
libus fceleribus . Accedit quod leges quæ non
nituntur falfa præfumtione , bene obligant in
confcientia . Unde S. Th. 2. 2. quæft. 32. art. 7.
ad 2. ait: Apud illos qui funt hujufmodi legi,
bus obftri&ti , tenentur univerfaliter ad reftitu
tionem . Et quæft. 62. art. 5. ad 2. Ille qui_ac
cipit contra legem non debet fibi retinere . Jux
ta autem hanc fententiam dubitatur cuinam fa
cienda eft reftitutio accepti ? Sotus , & Covar
ruvias cenfet faciendam effe illi qui dedit :
Sed probabilius & communius tenent Leff. num.
61. cum S. Antonin. Navarr. & aliis erogan
dam effe pauperibus , vel locis piis ; abfurdum
enim eft , & contra mentem legum , ut illi fiat
reftitutio , quem potius leges punire , quam ju
vare intendunt .
Secunda vero probabilior fententia & commu
nis , quam tenent Sanchez Dec. lib. 3. cap.9.
num. 27. 28. Leff. lib. z. cap. 14. num. 52. &
cap. 18. num. 18. Salm. de Reft. cap. 1. n. 154.
Croix lib. 3. part. 2. num. 692. Viva de Reftit,
quæft. 1. art. 1. n. 3. Lugo de Juft. D. 18. n. 59.
cum Vafq . Sot. Mol. Turr. Covarr. Cajet. Arag.
& aliis communiter , docet teneri promittentem
folvere pretium , & contra , recipientem non te
neri ad reftitutionem . Ratio , ut quidam di
cunt , quia opus malum , etfi pretio dignum
non fit , quatenus eft malum , eft tamen pretio
dignum , quatenus eft alteri utile , vel delecta
bile . Sed hæc ratio tenuis mihi videtur , nam ,
at docent communiter DD. cum D. Thoma ,
nullum pretium meretur res , quæ cedit tantum
in utilitatem emtoris , & ejus privatio nullum
affert incommodum venditori pretio dignum .
Nec valet dicere , quod præftans opus illicitum
jufte pretium accipit pro rectitudine qua priva
tur ; hujus enim rectitudinis privatio , cum fit
res mere fpiritualis , nullo modo videtur effe
pretio æftimabilis . Ratio potior mihi cft , quia
in quocunque contractu onerofo , do ut des , fa
eio ut facias ut ftatuimus ex communi fen
tentia num. 644. ) , lex naturalis dictat , quod
cum quis partem fuam præftiterit , tenetur al
ter fuam implere , quam licite præftare poffit .
Unde , fi alter opus fuum ( etfi illicitum ) jam
præftitit , teneris tu pretium promiffum ei fatis
facere . Sed dices : hoc currit quando utraque
pars eft pretio æftimabilis ; at hic actio illicita
præftisa nullo pretio digna eft . Refpondeo : a
tibus .
Dub. I. 403
&io illa peccaminofa nullo quidem pretio eft
digna , qua illicita eft ; fed bene pretium me
retur , qua eft temporaliter laboriofa , vel igno
miniofa, vel periculofa illam præftanti ; pre
tium enim & a& tio tunc conveniunt faltem in
genere rei temporalis . Et quamvis ignominia
illa , five periculum , nullo pretio compenfari
poffit , & ante pactum nihil compenfare tenea
ris , cum fint res diverfi ordinis , inter quas
nulla datur proportio , & ideo qui famam alte
ri abftulit , non tenetur pecunia infamiam com
penfare , fi nequeat famam reftituere , ut ex pro
babiliori fententia diximus num . 627. Pofito ta
men contractu , & præftita ab altero actione pec
caminofa , teneris tu pretium promiffum folve
re , non jam ad compenfandum damnum alte
rius , fed ad implendam obligationem natura
lem , ex qua ( ut diximus ) quifque tenetur fuam
partem promiffam implere , poftquam alter fuam
præftitit . Alias ( recte ait Lugo loc. cit. ) non
videtur , quomodo poffit obligari ftuprator , qui
virginem violavit fub ficta promiffione matrimo
nii , ad eam ducendam , ut diximus num. 643.
ex communi fententia . Ad leges autem civiles
pro prima fententia allatas refpondet Leff. di& t.
cap. 14. num. 57. quod licet ipfæ refcindant hu
jufmodi pacta , & auferant omnem obligationem
civilem , ob quam poffit peti in judicio pro
miffum , tamen non irritant acquifitionem rei
ex tali caufa . Et hoc fatis figni cat lex in
principio hujus quæftionis relata , qua declara
tur meretrix poffe retinere pretium fui mere
tricii , quia , licet turpiter faciat quod fit me
retrix , non tamen turpiter accipit cum fit me
retrix .
Quæritur II. An fi vir donet feminæ ad ex
torquendam copulam , poffit illa retinere , cơ
pula non conceffa ? Si adfuerit pactum de copu
la explicitum , vel implicitum , tunc certe te
netur reftituere ; Secus vero , fi donum datum
eft ad animum alliciendum , quia datio illa fuit
omnino liberalis ; Quemadmodum fi quis det
pecuniam Epifcopo tantum ad alliciendum , ut
conferat Beneficium , jufte poteft Epifcopus re
tinere , fi non conferat . Ita communiter Lugo
D. 18. num . 49. Mol. t. 3. D. 737. Roncaglia de
7. Præcept. cap. 6. quæft. 2. & Salmanticenf. de
Reftit. cap. 1. num. 165. cum Prado , Tap. Vill,
Dic. Reb. &c. Bene tamen advertunt Salmant.
ibid. difficulter excufari mulierem accipientem
tale munus a peccato fcandali , quia munere ac
cepto vir ardentior , & audacior redditur ad cam
concupifcendam . Unde dixit D. Thom. lib. 4.
de Erudit. Princip. ex D. Hieronymo : Matro
na non eft casta , que cum rogatur , munera ag
cipit .
Quæritur III. Si atio fit debita ex alia vir- 713
tute quam ex juftitia , puta jejunium in Qua
dragefima , an reftituendum fit pretium pro il
la actione acceptum ? Affirmant Leff. Medin.
&c. apud Croix lib. 3. p. 2. num . 295. Sed com
munius & -probabilius negat ibid. Sot. Lugo ,
Bann. Tambur. Dian. & alii . Ratio quia præ
bens pretium tunc acquirit jus , quo antea car
rebat .
» 4. Item fi contractus fit fa&us vi , dolo ,
» vel errore verfante circa rei fubftantiam :
Cc z » V. gr.
 404 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal .
", v. gr. fi acetum pro vino , vitrum pro gem
,, ma vendidifti .
714 5. Non eft invalidus contra&us ( etfi ali
,, quando ob injuriam poffit refcindi ) , fi error
"" vel dolus interveniat circa qualitatem , aut
,, circumftantiam accidentalem , v. gr. emifti
"" vinum Mofel anum , putans effe Rhenanum :
,, nifi forte intentio contrahentis fuerit condi
,, tionata non obligandi fe , nifi exiftente tali
,, qualitate , aut circumftantia ; qualis virtuali
,, ter fuiffe cenferi poteft , fi error verfetur cir
,, ca circumftantiam valde immutantem obje
,, &um , & nimis excedentem ejus exiftimatio
›, nem 9 ut notat Laym . lib. 3. t . 4. c. 6.
Contractus eft nullus , fi dolus , vel error fit
contra fubftantiam contractus . Eft commune ;
Leff. 1.2 . c. 17. n. 27. Salm, c. 1. n. 19. cum Trull.
Bon. Villal, &c. ex S. Thom. p . 3. 9.51 . art. 2.
ad 7. Et hoc , etiamfi dolus , aut error non de
derit caufam contra& tui , ideft etiamfi , patefa
&o errore , pars adhuc contraxiffet : quia fem
per deficit actualis confenfus , Salm. ibid. cum
Sanch. Bon. Con. Trull. Averf. &c. Communis
e converfo eft fententia , quod fi error fit non
circa fubftantiam , fed circa qualitatem rei , &
non dederit caufam contra& tui , contra &us fit
validus , Leff. ibid. n. 28. cum S. Antonin. Soto ,
Caj. Hinc ait Leff. quod , licet una pars dece
pta fuiffet in pretio ultra dimidium , contra &us
non poffet refcindi , altera nolente , fed fo
lum ad æqualitatem reducendus effet ; Salm.
tamen cap. 1. num, 20, cum Molin. dicunt poffe
refcindi .
715 Sed majus dubium eft , fi dolus , vel error
fuerit tantum circa rei qualitatem , fed dede
rit caufam contraui , ita ut , illo manifefta
to , pars non confenfiffet , utrum validus con
tractus remaneat ? Negant P. Concina tom . 7 .
pag. 246. Bafil. & alii apud Salm. de Matrim.
c. 10. n. 12. & Præpof. cum Medina apud Salm.
de Matr. lib. 7. D. 18. n . 17. & Salm. de Contr.
c.1 . n. 21. probabile putant . Ratio , quia , li
cet qualitas in effe phyfico fit quid accidenta
le , in eſſe tamen morali habet rationem ſub
fantiæ . Oppofitum tamen eft communiter tra
ditum a DD. & probabilius cum Lug. D. 22.
num. 92. Sanch. de Matr. lib. 1. D.64. num. 3.
Leff. loc. cit. num . 29. Laymann lib. 3. tract. 4.
cap. 5. num. 3. Pal. tra& t . 14. D. 2. p . 5. n. 19.
Ronc. de Contract. quæft. 5. R. 2. Tourn. tom. I.
pag . 415. Salmant. loc. cit. cum Mald. Prado ,
Trull. c. Ratio , quia contractus hic non eft
invalidus neque de jure pofitivo , neque natu
rali . Non de jure pofitivo , cum ex Inft. l . 4.
tit. 13. de Except. fic habeatur : Si metu coa
& us , aut dolo indutus , aut errore ( intellige
circa qualitatem ) lapfus ftipulanti Titio pro
mififti quod debueras promittere , palam eft te
jure civili obligatum eſſe , & actio qua intendi
tur dare te oportere efficax eft : Sed iniquum eft
te condemnari , ideoque datur tibi exceptio , quod
metus caufa , aut doli mali , &c. Non de jure
naturali , nam ad contractum validandum fuffi
cit animus voluntarius quoad fubftantiam , li
cet fit involuntarius quoad accidentia : Nifi ( ut
bene advertunt cum Bufemb. hic num 5. ut fu
pra Tournely loc. cit. & Sporer de 7. Præcept.
num. 86. cum Sanch. ac Laymann ) contrahens
expreffe confentiat fub conditione , fi talis adfit
circumftantia , quia tunc qualitas tranfit in fub
ftantiam . Communiter autem DD. ut ait Con
cina cum Bufemb. Leff. Spor. Tourn. &c. docent
femper poffe irritari talem contractum a dece
pto ratione injuriæ , & defe &us confenfus , &
teneri deceptorem ad damna ex deceptione or
ta , ex lib. 13. de At. emtoris . Et quando res
adhuc integra eft , ajunt Leff. loc. cit. Laymann
num. 6. Pal. num. 23. Sporer de 7. Præcept. c. 2.
num. 98. quod fi error fuit invincibilis , non te
netur deceptus in confcientia implere contra
&tum , etiam onerofum , poftquam noverit ve
ritatem , quæ fi ab initio ei nota fuiffet , mi
nime confenfiffet : Ratio , quia hæc eft tacita
mens contrahentium , non fe obligandi ad con
tractum , quando fe deceptos deprehendunt : id
que dicit confirmari a confuetudine recepta .
Quando vero res non eft integra , nempe fi al
tera pars jam implevit , tunc fi illa non erat
confcia erroris , licet tu non habeas actionem
ad refciffionem , adhuc tamen contra& tum po
tes refcindere in confcientia , fi res eft magni
momenti , & deceptio fuit caufa contractus , ut
Sylv. Navarr. apud Leff. cum Laym. & Buf.
dict. num. 5. in fine . Si autem altera pars con
fcia erroris erat , tunc potes contra&um irri
tare , ut fupra , etiam in judicio . Notandum
tamen , quod in confcientia altera pars errorem
tibi manifeftare non tenebatur . Ita Leff. loc. cit.
num. 33. Intellige , modo non decipiat , five
ipfe non fit caufa erroris , prout dicit idem Lef
fius loquendo de Donatione , vide infr. n. 737.
in fin.
"" 6. Nec eft invalidus , contra&us , five one
39 rofus , five gratuitus , ex metu , licet gravi ,
,, injufte incuffo , cum adhuc fimpliciter fit li
"" ber , & voluntarius : licet poffit a judice re
29 fcindi pro arbitrio metum paffi . Ita commu
"" niter ap. Sanchez d. 8. n . 4. Card. Lugo d. 22.
"" Laym. loc. cit. c. 5. Excipiuntur tamen aliqui
"" contra&us , qui ipfo facto funt irriti ( faltem
"" ex jure pofitivo ) , fi ex metu gravi fiant ; ta
99 lis eft 1. Contractus matrimonii , etiamfi ju
"2 ramentum accefferit , ex c. Cum loco , & c.
>" Veniens . ( Utrum currat idem in fponfali
"" bus? Affirmant Salm. de Matr. c. 1. num. 62.
"" cum Sanch. Averf. Cov. Bec. At probabilius
"" Conc. Trull. Dic. Hur. Led. dicunt Sponfalia
,, effe tantum refcindibilia . V. de Matr. lib. 6.
22 n. 844. ) 2. Profeffio religiofa , ex c. 1. De
,, his . 3. In aliis quibufcumque votis . ( Et
iamfi vovens voluerit fe obligare . Salm . de
"" Contr. c. 2. n. 12. ex communi . Vid. di&t. n.
,, 197. ) * 4. Contractus dotis promiffæ , vel fo
"" lutæ , qui in hoc fequitur naturam matrimo
,, nii , cui accefforius eft . Leg. Si mulier . §.
"" Si dos , ff. Quod metus caufa . 5. Promiffio ,
"" vel traditio , in rebus Ecclefiæ , c. 15. q. 6.
‫ در‬6. Au& toritas tutoris per metum extorta .
,, Leg. 1. §. ult. ff. de Autor, tutor. His addunt
,,
‫ دو‬alii plures , ut promiffionem , & donationem
,, gratuitam , renunciationem beneficii ; jurifdi
22 &ionem per metum extortam . Verum hi con
99 trovertuntur , vide C. Lugo de Juft, d. 22. n.
29.115. & feq.
Que
 Cap. III. De Contractibus .
716 Quær. 1. An contra& tus per metum gravem
initus fit ipfo facto invalidus ? Adeft triplex
fententia probabilis . Prima fententia affirmat ;
Ratio 1. quia fi hujufmodi contractus naturali
ter effet validus , ex injuftitia oriretur juftitia ,
cum ex contra& tu per injuriam extorto oriretur
obligatio , quæ eft a& tus juftitiæ . Ratio 2. quia ,
fi contractus valeret , utique transferretur do
minium rei traditæ , & metum incutiens eam
retinere poffet , faltem ufque ad Judicis fenten
tiam ; fed hoc omnes negant ; ergo contractus
per fe eft nullus , faltem de jure pofitivo , ex
1. Qui in carcerem , 22. ff. de eo quod metus
caufa , ubi dicitur contractum ex metu initum ,
nullius effe momenti . Ita Mol. t. 2. D. 326. Fel.
Pot. de Contr. n. 2359. cum Vill. Dian. Leand.
item Sylv. Rebell. & alii apud Salm. de Con
tra&. cap. 1. n. 10. qui probabilem vocant . Se
cunda fententia tenet con aus gratuitos effe
invalidos , non vero onerofos . Ita Sot. in 4.
D. 29. q. 1. art. 3. Pont. de Matr. lib. 4. cap. 6.
num. 4. cum Medin. Arag. Reb. &c. & quoad
donationes hæc videtur effe D. Th. 2. 2. q.89.
art. 7. ad 3. ubi ait : Talis obligatio tollitur per
coactionem , quia ille qui vim intulit boc mere
tur , ut ei promiffio non fervetur . Ratio , quia
ad liberalem donationem , ad differentiam alio
rum contra& tuum , requiritur de jure naturali
voluntas omnino libera . Tertia vero fententia
probabilior & communiffima , quam tenent Lugo
de Contract. D. 22. num . 115. Leff. lib. 2. c. 17.
dub. 6. qui vocat fere communem , Salm. di& t.
cap. 1. num. 11. Roncaglia de Contract. cap. un.
queft. 4. R. 1. Fill. tra&t . 33. cap. 2. numer. 32.
Azor. t. 1. lib. 1. cap. 11. Renzi de Contr. c. 5 .
quæft. 3. Viva quæft. 1. art. 3. numer. 11. & alii
innumeri , docet talem contra& tum effe quidem
refcindibilem , non vero invalidum , neque de
jure naturali , neque pofitivo . Non naturali ,
quia metus non tollit fimpliciter voluntarium ,
ut D.Thom. 1.2 . q.6. art . 6. Non jure pofiti
vo , dum in l. Si mulier ff. de eo quod metus &c.
præcipitur Judicibus , ut tales contractus refcin
dant ; ergo per fe lex habet eos ut validos .
Excipe tamen Matrimonia per metum gra
vem inita , quæ certe per fe funt nulla ex jure
Canonico . Vide de Matr. lib. 6. num. 1054. cui
adjunguntur . I. Profeffio Religiofa c. 1. de his
que v. II. Ele& tio Prælati , cap. Periculum . §.
Ceterum , de Ele& tione in 6. III. Au& toritas Tu
torum extorta per metum > lib. 1. §. ult. ff. de
Au&tor. Tut. IV. Traditio rerum Ecclefiaftica
rum . ex c. Pervenit de Jurejur. V. Jurifdi& tio
Ecclefiaftica per metum acquifita , & etiam ci
vilis , . 2. ff. de Judæis . VI. Abfolutio a cen
furis ( non vero infli& tio illarum ) . VII . Re
nunciatio Beneficiorum , vide Leff. c.7. d.6. a
n.37.
717 Quær. 2. An metum paffus poffit pro fuo ar
bitrio refcindere contra& tum fine auctoritate Ju
dicis ? Negat Croix lib. 3. p. 2. n . 638. & eum
fequitur Mazzott. de Contr. t. 2. pag. 40. qui di
cunt hoc prohiberi , ne jurgia multiplicentur ,
fi cuilibet liceret rem repetere propria auctori
tate . Sed affirmat communis fententia tenen
da , quam tradunt Leſſ. di& t . c. 17. num. 38. &
vocant communem Sporer tr. 6, c. 2 , num. 123.
Lig. Theol. Tom. I.
Dub. I. 405
Fill. loc. cit. n. 33. Laym. de Contra&. c. 6. n. 2.
Pal. tr. 2. D. 1. p. 12. n . 6. ad 2. Viva loc. cit.
Salm. dict. cap. 1. num, 16, ad 2. Renzi loc. cit.
Roncag. dit. q. 4. R. 1. cum Mol. & Reb. Un
de inferunt , quod metum paffus bene poteft oc
culte fibi compenfare ; intellige , fi petat , &
alter nolit contra&um refcindere . Et contra
qui metum incuffit , tenetur reftituere rem ex
tortam , ftatim ac alter petat . Ita Pal. loc. cit.
Viva diet. num . 11. in fin. Leff. numer. 38. Fill.
num. 35.
Idem autem , quod dictum eft de contractibus
initis ob metum gravem , dicendum cum Pon
tio de Matr. lib. 4. cap. 11. num. 3. & 4. de ini
tis per metum reverentialem . ( Etfi Pontius d.
7. 3. teneat contractus mere gratuitos , juxta
fuani fententiam ut fupra in quæft. 1. effe non
folum irritandos ad nutum , fed ipfo jure irri
tos ) . Alii tamen DD. cum tantum id admit
tunt , cum metui reverentiali adjiciuntur etiam
verbera , aut minæ , aut diuturna indignatio , five
torvus afpectus , dura verba , & fimilia , quæ
vere gravis mali timorem immittant . Ita San
chez de Matr. lib. 4. D. 6. n . 14. Viva de Matr.
4.4. art. 3. n. 7. Salm. eod. tit. c. 9. n. 33. & 34.
cum Pal. Dic. &c . communiter. Idem in fubftan
tia fentit Pontius , fed merito ait 1. 4. c. 5. ex
n. 3. cum aliis , metum reverentialem per fe ef
fe gravem , quia aliud eft operari ex reveren
tia Superiori debita , aliud ex metu reverentia
li , qui neceffario induit timorem alicujus gra
vis damni imminentis ex obedientia non præfti
ta , puta diuturnæ indignationis , &c. ut fupra .
An autem preces importunæ conftituant metum
gravem ? Affirmat Pontius ibid. num. 17. cum
Nald. Lugo , &c. Sed verius negandum , nifi
preces addantur metui reverentiæ erga Superio
rem Ita Sanch. lib. 4. D. 7. num. 7. cum pla
rib. & Salm. loc. cit. num. 37. cum Pal. Bonae.
Covarr. Dic. Hurt. & plurib. Et bene advertit
Sanch. ibid. num. 8. non omnes preces affiduas
dici importunas , fed tantum quæ funt inftantif
fimæ , & fæpius inculcatæ . Quarum autem per
fonarum refpe&u detur metus reverentialis ? Ul
tra proprium Patrem , Epifcopum , Magiftra
tum , dicit Sanch. lib. 4. D. 5. ex num. 26. cum
aliis , dari etiam refpe&u Soceri , Avi , Cura
toris , Matris ( fi tamen fit auftera , & minas fo
leat exequi ) ; & etiam Fratris majoris , aut Pa
trui , fi cum eis habitetur , & ab eis alimenta
præbeantur .
Sed quæritur 3. utrum contractus ex metu le- 718
vi initus fit refcindibilis arbitrio metum paffi ?
Prima fententia affirmat in foro interno ; nam
in externo non datur actio ex lib. 6. ff. de eo
quod metus &c. Ratio , quia quicunque metus
injuriam infert , ex qua incutiens commodum
reportare non debet ; unde ficut ipfe tenetur in
confcientia relaxare promiffionem tali metu ex
tortam ; fic contra promittens in confcientia non
tenetur illam adimplere . Ita probabiliter Leſ ].
lib. 2. cap. 17. n. 46. cum Navarr. Sot. Sylv. &c.
item Sanch. de Matr. lib. 4. D. 19. num. 6. Pal.
dict. p. 12. n. 6. ad 2. & Salm. de Contract , c.1.
num. 14. cum Mol. Trull. Dic. & Reb. Bene
tamen excipiunt Matrimonium ( juxta noftram
fententiam , vide de Matr. lib.6. num. 1056. ) ,
Сс 3 & Pro
 406 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal.
& Profeffionem religiofam . An etiam votum ? "" ESP. Quæ huc fpectant , facile colligun, 728
Vide dicta de Voto n. 167. Secunda vero ien "" R tur ex dictis fupra de Voto . 3. tr. 2.
tentia mihi probabilior , quam tenent Pontius "" c. 3.
de Matr. 1. 4. cap. 10. n. 5. Tamb. Dec. l. 1. Ex quibus , & do&rina præcedentis dubii refol
cap. 2. §. 6. n. 4. & Viva de Matr. q. 4. art. vitur .
2. n. 6. cum . Per. Med. &c. dicit neque in fo ,, 1. Promiffio acceptata a promiffario , fi
ro externo , neque interno refcindi poffe con "" materia fit notabilis , an fub mortali obliget.
tra&um initum ex metu levi . Ratio , quia "" fecundum fe fpe&tata ? Non convenit inter Do
non præfumitur confenfiffe ex metu , fed ve 22 & tores , Caj. negat , quem fequitur Marat.
re fponte, qui noverit effe levem , & cum fa ,, tom. 2. de juft. d. 19. sect. 10. Alii ( forte pro
cile potuiffet , non rejecit . Excipienda ta "" babilius ) affirmant cum Vafq. 1. p. d. 65. c.
men cenfent Salm. loc. cit. omnino eſſe ſpon 29 7. n. 4. Fill. Mald. &c. Dixi fecundum fe ,
falia , quæ etiam per metum levem contra ,, quia certum eft , quod per accidens poffit obli
&a refcindi poffunt per judicis fententiam 9 ,, gare fub mortali , v. gr. ratione gravis da
ex: maxima libertate , quam fponfalia requi ,, " nini , quod alias promiffarius pateretur : ut fi
runt . ,, promififfes ei dare mutuum , & ille tibi confi
719 Quær. 4. utrum fi interfuerit metus gravis in "" fus aliunde fibi non profpexiffet . Vid. Leff. I.
juftus dans caufam contractui , & res pervenerit 29 2. cap. 18. d. 5.
ad tertium poffefforem bonæ fidei , poffit me ,, 2. Tota hæc obligatio communiter depen
tum paffus ab illo rem revocare , & ille tenea "29 det ab intentione promittentis . Circa quod
tur reftituere ? Negat Laym . Sed re& e com ‫ در‬notat Sa, vix quemquam promittentium in
munius affirmant Salm. de Contr. c. 1. n. 15. "" tendere fe obligare , aut alteri dare jus exi
cum Lugo , Sanch. , Sylveft . Quia res femper ,, gendi , nifi addat juramentum , aut faciat in
tranfit cum vitio fuo , etiamfi metus non fit ab "" ftrumentum : fed plerumque tantum intendere
illo tertio incuffus ; Et patet ex l. 14. §. 3. de"" declarare fuum propofitum . V. Efcob. t. 3. c.
Ee, quod metus , &c. ubi : In bac actione non que " 6. & Mol. Hinc , ut in foro externo cenfea
ritur, utrum is , qui convenitur , an alius metum ,, tur valida promiffio , requiritur præter acce.
fecit ! Sufficit enim boc dicere , metum illatum . ,, ptationem , ut exprimatur caufa , propter quam
,, 7. Non poffunt contrahere , qui bonorum ,, promittitur ; alioquin præfumitur errore , vel
99 fuorum adminiftrationem non habent : quales ,, joco facta ; Trull, I. 7. c . 16. art. 7. ex Co
,, fere funt prodigi , furiofi , filiifamilias , " varr. & Vill.
,, uxores , religiofi , pupilli , minores ; exce In hac quæftione tres fententiæ adfunt , o
,, ptis quidem cafibus , de quibus V. Leff. lib, mnes fatis probabiles , Prima dicit , quod quæ
.. 2. c. 17. d. 4. & infra hic cap. 4, d. 1. ex. vis promiffio acceptata obligat fub gravi , &
".. num. 918, ex juftitia , quia fidelitas promiffa jus præ
bet promiffario ad rem promiffam . Ita Sanch.
D. U BIUM II. de Matr. 1. 1. D. 5. n . 20. Laym . tr. 4. cap.
12, n. 1. cum S. Anton. Covarr, Pal. Trull. &e.
Quid in fpecie de Promiffione , & Donatione ? ap. Salm. de contr, c. 4. n. 79. Secunda fententia.
diçit , quod qualis fit obligatio , pendet ex volun
720 Anfimplex promiffio obligetfubgravi ? Quid tate , quam promittens habuit , Buf, bic n. 2. &
fi promiffio reddatur nociva , velfi accidat Lugo D. 23. n. 89. Spor. n. 65. & Holzm. n,
mutatio? 702. Mol, Vill. Reb, Reg. &c. ap. Salm. n.
721 Qui fint inhabiles ad donandum ? 722. An 80. & 81. In dubio tamen , ait Lugo , non cen
debitis gravati ? feri fa& tam obligationem , nifi per verba obliga
723 Quid de donatione inter conjuges ? 724. Et toria fit expreffa ; vide Lugo D. 23.5, 6. n . 39.
inter Patrem & filium? imo Sa , ap. Buf. nifi addatur juramentum ,
725 An obliget donatio ante acceptationem ? aut inftrumentum . Ceterum in dubio , an quis
726. Quid fi donatio fit facta ad pias voluerit fe obligare ex juftitia , vel ex fidelita
caufas? 727. An donatio firmata jura te , an graviter vel leviter , probabiliffimum
mento poffit revocari ante acceptationem ? mihi dicendum videtur cum Lugo D. 23. n.
728 Quando obliget donatio facta abjenti? 90. Mol. tom. 2. D. 262. Sporer de 7. Pr. c. 2,
729 An poffit acceptari donatio poft mortem do n. 69. Holzm. tr. 3. n. 702 , eum non eſſe obli
nantis ? 730. Quid fi donatio fuerit man gatum nifi fub levi , Et hic advertunt Sanch. de
data fieri a nuncio , & ipfe omiferit? Matr. 1. 1. D. 6. n. 24. Spor, num. 68. & alii com.
731 An mortuo donatario ante acceptationem , muniter apud Tournely zom . 2. p. 556. v. Faten
poffit bæres acceptare ? tur tamen , ad conftituendam materiam gravem
732 An requiratur traditio ad acquirendum do in promiffone requiri materiam quadruplo majo
minium rei donate? rem , quam in furto mortali , quia promiffor
733 An donatio ultra fummam 500. folidorum agit de proprio , fur de alieno . Tertia fen
teneat? tentia , quam tenent Salm. ex n. 82. cum Bann.
734 An fit obligatio implendi modum , five finem Caj. Led. Henr. Diana , c. dicit fimplicem
donantis? promiffionem non obligare , nifi fub levi , quia
735 An promiffio prodiga fit valida? tantum obligat ex fidelitate , & probant ex S.
736 Quid fi donatio fiat ad alliciendum ? Th. 2. 2. q. 88. art. 3. ad 1. qui docet promif
737 Quidfi ob caufamfalfam ? Et quidfi caufa fionem obligare tantum fecundum honeftatem ,
fit fecundaria? non autem fecundum jus civile , ideft fecun
dum
 Cap. III. De Contractibus . Dub. II. 4407
dum juftitiam , ut explicant Salm. Et infuper Leffius , cui adhæret Molina , neque peccare
probant ex L. Juris gentium §. Si cum null. ff. contra charitatem , quia charitas non obligat ,
de Patis , ubi dicitur , quod nuda patio obli ut repudies commodum tuum ad fervandos cre
gationem non parit . Et huic adhæret P. Con ditores indemnes . Secunda tamen fententia ve
cina tom. 7. p. 637. n. 13. fentiens raro effe rior , & communis , quam tenent Pal. loc. cit.
•
obligationem 匾 ex juftitia in fimplici promiffio Bonac. de Reftit. D. 1. quæft. 8. p. z. Lugo 1.
ne . cit. cum Cajet. Sot . Nav. Sylv. Palud. Ang. Cov.
Notandum autem eft ut certum , quod quæ Reb. ac Salm . I. c. n. 92. cum S. Anton. Pra
vis promiffio , etiam acceptata , non obligat " do , Salon. & Arag. docet donatarium mala fi
fi poftea promiffum reddatur impoffibile , feu de accipientem omnino teneri ad reftitutionem
valde nocivum , vel illicitum , vel inutile : Et damni , quod obvenit creditoribus . Ratio 1. quia
generaliter loquendo , quoties fupervenit no creditores etiam perfonale jus habent ad bona
tabilis mutatio rerum , quæ fi prævifa fuiffet , donata , nam licet in debitis perfonalibus dire
'non fuiffet facta promiffio : Quia femper pro & te fit tantum perfona obnoxia > tamen credi
miffio facta præfumitur fub tali tacita condi tores indire& te habent etiam jus ad rem , five
tione . Ita communiter Viva de Contract. q. 8. ad bona debitoris , ut probabilius dicunt Lugo
Art. 2. n. 16. & Salm. cap. 4. n. 78. Conti d. D. 20. n. 158. Croix l. 3. p. 2. n. 403 : Ronca
nuator Tourn. tom. 1. pag. 558. n. 5. Idque ex glia de 7. Præc. cap. 8. q. 6. Salm. de Reftit.
preffe docet D. Tb. 2. 2. q. 110. a . 3. ad 5. ubi cap. 1. n. 246. alii relati n. 690. contra Pal. &
loquens de obligatione promifforis ait : Si vero alios ib. Et quamvis debitor donans fit domi
non faciat quod promifit , tunc videtur infideli nus rei quæ donatur , attamen ( ut ait Pal. cit.
ter agere per hoc , quod animum mutat . Poteft 'p. 15. n.7. ) habet illius dominium infirmum ,
tamen excufari ex duobus ; uno modo " fi pro fub onere folvendi quod debet , adeo ut ne
mifit id quod manifefte eft illicitum ..... Alio queat de re illa ad fuum libitum difponere ;
modo fi funt mutate conditiones ' perfonarum , & quapropter dominium illud ficut eft in debito
negotiorum : Ut enim Seneca dicit ( 1. 4. de Be re , fic tranfit cum eodem onere in donatarium .
nef. cap. 34. 35. ) Ad hoc quod homo te Ratio 2. magis urgens , & convincens eft , quia
neatur facere quod promifit , requiritur , quod ficut donans lædit juftitiam , fe reddendo impo
omnia immutata permaneant . tentem ad folvendum ( quod nemo dubitat ) ?
721 ,, 3. Donare non poffint 1. Cirentes ufu ra ita etiam lædit accipiens , qui pofitive coopera
‫ در‬tionis . 2. Muti & furdi nati , fecus fi tan tur a& tioni donantis injufte cum damno credito
,, tum fint furdi , vel miti , vel , licet utrum rum ; & licet donatarius non fit caufa motiva ,
» que , fi norint fcribere . 3. Senes deliri , five eft tamen vera caufa influxiva & efficax aliena
,, bis pueri , fecus fi fint judicio vegeto . 4. tionis rei in damnum creditorum : contractus
,, Pupilli , vel impuberes ( nifi ad pias caufas ) enim donationis ( ut dicemus infra num. 725. )
"" donationes tamen eorum in foro confcientia non confiftit in fola voluntate donantis , fed et
‫ در‬funt validæ . ( V. infra c.4. d.1. ) 5. Damnatus iam in voluntate acceptantis , quo contratus
,, criminis capitalis . V. Dian. p. 5. tr. 6. R. 3. conftituitur , & fine qua nulla exiftit alienatio
4. Qui præfunt Civitatibus > Univerſitati five donatio . Notandum autem hic 1. quod
" bus , Reipubl. &c. non poffunt facere dona de jure pofitivo creditores infra annum a die
,, tiones , nifi remuneratorias , vel in eleemo fcientiæ habent actionem contra recipientem ti
" fynas , Sanch. Dian. p . 8. t.6. R. 16. Imo fi tulo five lucrativo , five onerofo , ad vindican
,, Reges , & Principes nimis fint profufi in do dam rem fcienter acceptam in ipforum frau
nationibus , in præjudicium Regni , vel ftatus dem , nullo reftituto pretio , ex 1. Quia debi
,, præfertim fi debitis gravati iis fatisfacere non tores, I. Qui autem " §. Similis " ff. Que in
,, poffunt , vel fubditi nimium graventur exactio fraud. &c. ac 1. penult. Cod. eod. tit. Notan
,, nibus ) poffunt eæ revocari a Succeffore, Bart. dum 2. nihil poffe accipi titulo lucrativo per
,, Lug. &c.cum Dian. p. 8. tr. 6. R. 18. & 123 . "ultimam voluntatem a debitore in præjudicium
722 Adde . Neque donare poteft debitis gravatus. creditorum , ex 1. Qui autem , ff, tit. cit. Vide
Sed hic quæritur , utrum licite poffis tu a de Lugo D. 20. n. 107.
bitis gravato accipere donum ? Affirmant Lef Adde : inter conjuges , quamvis alii contra- 723
fius 1. 2. c. 20. n. 168. Mol. to. 2. D. 328. Nav. tus fint validi ex l. 5. ff. de Don. inter vir. ¿
&
1.3.c.4. n.217. item Trull. Dian. cum Laym, apud - ux. donatio tamen eft nullius momenti , I. 2.
Salm. deContr. c. 4. n. 91. & probabile putant §. Secundum . ff. eod. tit. Poteft tamen conjux
Lugo deJuft. D 20. num. 116. & Pal. deJuft. tr. retinere , vel diftrahere rem donatam ? fi do
32. D. 1. p . 14. n. 7. Hi dicunt te non peccare nans fciat , & non contradicat . Ita Sanch. de
contra juftitiam , & ideo non teneri ad reftitu Matrim. 1. 6. D. 11 , n. z . Salm. cap. 4. n. 100 .
tionem , nifi induxeris ad donandum , efto ſcias cum Pal. & Villal. Semper tamen talis donatio
propter hoc donantem fieri impotentem ad fol juramento firmatur , ut Leſſ. lib. 2. cap. 18. n.
vendum. Ratio , quia ille bene poteft domi 88. Sanch. ibid. num. 2. Salmant. num . 101.
nium transferre , cum adhuc fit verus dominus cum Sylv. Tapia , &c. Firmatur ctiam morte
rei quæ donatur ; & tu rem acceptando uteris donantis , modo ifte ante donatarium decedat ,
jure tuo , juftitia enim non obligat , ut renuas & modo res in vita tradita fit , Salm. d. num.
accipere donum ob damnum alterius vitandum , 101. Imo ab initio valida eft donatio inter con
cum illud per accidens eveniat , & tu non fis juges , fi fit remuneratoria ; vel fit caufa mor
caufa motiva damni , fed tantum permiva , tis , vel fi ex illa donans non fiat pauperior ,
quæ non obftringit ad reftitutionem . Additque nec donatarius ditior ; item fi vir fit prodigus,
Cc 4 vel
 408 Lib. III. Tract. V.
vel fi uxor donet viro , ut confequatur aliquam
Dignitatem , &c. Vide Salm. num. 102.
724 Præterea invalida eft donatio inter Patrem ,
& filium fub patria poteftate adhuc manentem
1. 2. C. de inofficiofa donatione . Sed eft com
munis , quod firmatur juramento , vel morte
Patris . E contrario fimiliter eft valida in cafi
bus ut fupra mox enumeratis pro donatione in
ter conjuges : vel fi fiat caufa ftudiorum , ut
Buf. bic n.5. vel fi fiat cauſa Matrimonii ; vel
fi filius fit tantum naturalis ; vel fi Pater fru
&us peculii adventitii filio donet . Hæc tamen
intelliguntur , nifi donatio fit inofficiofa ( vide
2. 740. ) fcilicet lædens aliorum filiorum legiti
mas , vel creditores , Salm. n. 104. cum Nav.
Sylv. Tapia & Leff. n. 90. qui notat donatio
nes factas a matre , vel a filiis Parentibus per
fe firmas effe .
5. Donatio patris filio facta ftudiorum cau
"" fa eft valida , nec filius tenetur computare
"" in legitimam , tum quia fuit loco alimento
,, rum ; tum quia , fi detrahatur , jam non fuit
> donatio contra hypothefim . Wading & 6. alii
" cum Dian. p. 8. 1.6. R. 23. 29. Sed Trull.
,, limitat , nifi conftet , contrariam intentionem
» patri fuiffe . Quod fi tamen de ea non con
,, ftet , præfumendum effe de pietate patris , id
,, eoque tales expenfas ordinarie poft mortem
», patris non venire in collationem bonorum "
,, nec debere conferri in commune , nifi pater
" poteftatus fuerit , fe velle in legitimam com
» putari . Ita etiam Wading. ex l. fi Pater 2.
" f. familie ercifc. (Vide n. 955. ) *
"" 6. Si Pater officium filio emit , debet pre
,, tium computari in divifione cum fratribus :
,, non autem , fi illud gratis a Principe obti
nuit: uti neque quæ filio intuitu meritorum
» patris funt donata , quia funt quafi caftren
,, fia , Mol. Fag. Dian. p. 8. tr. 6. Ř. 127. & 128.
725 7. Donatio ante acceptationem non parit
‫ در‬obligationem , ne naturalem quidem ; poteft
, que revocari , etiamfi voluerit fe abfolute
,, obligare . Præfenti autem , & tacenti fa& ta ,
"" cenfetur ab eo acceptata , quia in favorabili
"" bus habetur pro confenfu , Molin. & alii 18.
‫ دو‬Dian, p. 8. t. 6. R. 89. 98. Ở 108. Pro altero
"" vero nemo poteft acceptare , fine fpeciali
,, commiffione , nifi donatio fiat Ecclefiæ , vel
"" caufæ piæ ; nam hanc fine acceptatione va
"" lere , & irrevocabilem effe , eft probabile .
,, Laym. Dian. I. c. R. 106. & p. 3. t. 5. Ref.
,, 107. Multis tamen cafibus , dummodo verba
,, dirigatur in præfentem , poteft pater , vel ma
"" ter pro filio , etiam emancipato , tutor pro
» pupillo , curator pro minore , filiusfamilias
, pro patre , fervus pro Domino , monachus pro
"" monafterio ; imo etiam , fecundum multos ,
,, quicunque alterius curam gerit , ut Prælatus
,, pro Religiofo , maritus pro uxore , Dominus
, pro fetvo , &c. ftipulari . Deinde idem jura
,, permittunt Judicibus , & Notariis publicis ,
‫ در‬Sanch. Mol. Trull, &c . Dian . p. 8. t. 6. R. 97.
Communis eft fententia ( quicquid dicat Dian.
P. 5. Ref. 116. ) , quod donatio ante acceptatio
nem nullam obligationem inducit , ita Lugo de
Contr. D. 23. n. 38. Tourn. de Promiff. pag. 557.
Habert de Contract, tom. 4. p. 3. c . 18. q . 1. Conc.
De Septimo Præc . Decal .
tom. 2. 1.9. Dif. 5. n. 13. Wigandt tra&t. 8. c.4.
n. 53. v. Dixi 3. Antoine in Decal. c. 2.q. 1. Co
nil. Decal. c. 2. § . 1. n. 2. Franzoja de Prec. De
cal. c. 3. Animad. 2. Leff. 1. 2. c. 18. n. 34. Soto
deJuft. 1. 3. 4. 3. art. 3. Sanch. de Matr. lib. 1.
D. 6. n . 10. Salm. de Contract . c. 4. n.68. cum
Pal. Prad. Tapia , & aliis . Et hoc verius eft ,
ut probant Lugo , Sot. Leff. Sanch. & alii ( con
tra Molin. &c. ap. Leff. ) provenire non ex folo
jure positivo , fed etiam ex jure Naturæ , vel
faltem Gentium , ut probatur ex 1. Abfenti , ff.
de Donat, ubi dicitur : fi nefciat ( Donatarius )
rem que apud fe eft , fibi effe donatam , donate
rei dominus non fit , etiamfi perfervumejus , cui
donabatur , miffa fuerit ; nifi ea mente fervo ejus
data fuerit , ut ftatim ejusfiat . Ratio eft , quia
nequit contrahi obligatio a Contrahentibus fine
alterutrius confenfu , ut enim fapienter ratioci
natur doctiffimus Card. de Lugo , nemo de jure
naturali poteft acquirere ullum jus in rebus a
lienis abfque ejus confenfu , quamobrem abfque
acceptatione donationis nullum transfertur jus
in donatarium fuper rem donatam ; & ideo cum
Donans immunis remaneat a quacunque obliga
tione ante donationis acceptationem , poterit
quidem ipfe pro libito eam revocare . Nec ob
ftat 1. Si argentum , §. final . fi autem , C. de
Donat. nam ibi nihil aliud dicitur , nifi quod
donatio valet etiamfi res tradita non fuerit .
Nec obftat . Nec ambigi , ff. de Don. ubi habe
tur donationem abfentibus factam fatis valere ;
refpondetur enim ,( ut explicat Gloffa ) id intel
ligendum , cum donatio acceptata fuerit per E
piftolam , aut Nuntium , aut Servum , ut habe
tur in l. Si aliquid 13. ff. de Don. I. Etiam per
interpofitam 4. C. eod. tit. & loc. cit. Abfentem .
Neque demum obftat jus Canonicum in c. Qua
liter , de Patis , & c. Si tibi abfenti , de Præ.
bend. n. 6. nam in primo textu tantum dicitur ,
quod donatio per nudum pa& tum tenet , etiamfi
nulla interfuerit ftipulatio , quod negari non po
teft : Sed ibi nullum fit verbum de donatione
non acceptata . In altero autem textu agitur
de Beneficiis , ubi dicitur quod fi Epifcopus con
ferat Clerico abfenti aliquod Beneficium ipfo
ignorante , nequit collationem revocare ; fed
alia eft collatio Beneficiorum , circa quæ Epi
fcopus aliam non habet facultatem , quam ea
conferendi , & ideo facta collatione , nequit
ipfam revocare : alia vero eft donatio , quæ nul
lam habet vim ante acceptationem . Adverten
dum tamen cum Sanch. de Matrim. 1. 1. D. 6.
n. 11. , & Villalob. D. 3. n. 4. quod fi donatio
facta fit Infantibus , valet ipfa etiam ante acce
ptationem Donatarii , quia pro Infantibus lex
ipfa acceptat . Idemque docent Leff. c. 18. n. 36.
& Laym. c. 1. n. 2. de donatione facta Civitati
ad ædificia reparanda .
Sed quær. 1. utrum donatio facta ad pias cau- 726
fas ante acceptationem valeat ? Affirmant Leff.
loc. cit. & probabile putat Bufemb. ut fupra cum
Laym. & Diana , item Molin. Felin . & c. apud
Sanc. de Matr. l . 1. D. 6, n. 16. Ratio iftorum ,
quia acceptatio requiritur tantum de jure pofi
tivo , & civili ; non autem de jure naturali , &
Canonico . Sed probabilius negant Sanch. loc.
cit. cum Cov. ac Salm, c. 4. num. 69. cum Pal .
Vill.
1

Cap. III. De Contractibus . Dub. II. . 409

Vill, Reb. &c. Ratio , quia ad donationem de & Sanch. ibid. donatio nondum fit facta , fed
ipfo jure naturæ , ut mox dictum eft fupra , re mandata fiori a nuncio , per illum etiam mune
quiritur acceptatio , fine qua nulla adeft dona re miffo , tunc donatio poft mortem donantis
tio . Secus vero dicendum , fi donatio fit fa&a amplius acceptari nequit , ex 1. Inter caufas ff.
Deo , videlicet : Promitto Deo , dare tali Eccle Mandati &c. ubi expreffe declaratur manda
fiæ , &c. Quia , cum intentio feratur in Deum , tum expirare poft mortem mandantis . Hoc ta
tunc donatio valet ut votum , prout dicunt San men non obftante , dicit Sa donationem poffe
chez, Salm. cum Sylv. Rof. Ang. &c. Non acceptari , quia hic mandatum , cum fit quæ
autem , fi promiffio immediate fit facta Eccle dam gratia fa& ta , non expirat morte mandan
fiæ. Notant tamen Salm, loc. cit. quod donatio tis ; Et hoc Leff. ibid. & Viva numer. 11. cum
Ecclefiæ facta poteft a quocunque particulari ac Sporer , Tamb. ap. Croix lib. 3. t. 2. n. 220.
ceptari nomine illius . Notant præterea Lugo merito probabile putant . Hinc juxta primam
loc. cit. & Sanch. n. 17. in dubio de intentione fententiam dicunt Sanch. num . 8. Spor. de Reft.
donantis præfummi habuiffe animum vovendi , cap. 4. num. 21. Croix loc. cit. & Leff. ibid. cum
quia in caufis piis , dum in abfentia promiffio Mol. quod fi res culpa nuntii non fit tradita an
fit , communiter intentio fertur in Deum . An te mortem mandantis , nuntius tenetur ad du
autem eo cafu poffit Epifcopus in tali donatio plicem reftitutionem , nempe hæredibus defun
ne adhuc acceptata difpenfare , fine loci pii con & ti ratione rei , quæ ad ipfos pertinet : & dona
* fenfu ? Probabile eft , vide de Voto , n. 255. v. tario ratione damni illati . Sed juxta fecundam
Dubium . fententiam , tenetur tantum reftituere donata
727 Quær. 2. utrum ante acceptationem revocari rio , ut dicunt Sa v. Donatio , Tambur. lib. 8.
poffit donatio juramento firmata ? Negat Laym. tract. 4. cap. 1. § . 5. n. 11. & probabile putant
tract. 4. c. 1. n. 3. cum Covarr. quia juramen. Sporer & Lef . loc.cit. Advertendum tamen cum
tum fervandum eft femper ac fine peccato fer Lugo n. 78. Mol. ac Sanch. ibid. ex ead. I. In
vari poteft . Sed communiter affirmant Sanch. ter caufas , quod fi donatio fa&a fuerit a nun
de Matr. l. 1. D. 7. n. 24. Viva de Contr. q. 8. cio , infcio mortis mandantis tam nuncio , quam
art. 2. n. 3. cum Trull. Bon. Salm, ibid. n. 70. donatario , tunc donatio valebit , ut clare colli
cum Pal. Gutt. & Mol. quia juramentum fe gitur ex ead. I. Inter caufas , ubi fubditur : Si
quitur naturam a&us , fcilicet donationis , quæ tamen ( mandatum ) per ignorantiam impletum
de fe revocabilis eft , donec acceptetur ex fina eft , competere actionem utilitatis caufa dicit .
li , C. de non n. pec. Quæritur 4. An , mortuo donatario ante ac- 731
728 Donatio facta abfenti , fi per nuntium fiat , ceptationem , fuus hæres poffit donationem ac
poteft revocari , donec coram nuntio accepte ceptare ? Affirmat Sanch. eod. loc. num. 6. cum
tur : non enim fufficit , fi acceptetur coram a Mol. Suar. Tiraquell. Covarr. &c. quia hæres
liis , Leff. lib. 2. c. 18. n . 43. Viva di& t . art. 2. repræfentat perfonam defun& ti . Negant tamen
num. 9. cum Sancio , & pluribus contra Sylv. probabilius Leff. lib. 2. cap. 18. num. 35. & Sal
& alios . Si vero donatio offeratur per literas , mani. c. 4. num. 74. cum Pal. & Rebell. Quia
Viva dicit fufficere , ut literæ ad donatarium hæres fuccedit in juribus realibus defun& ti , non
perveniant : At Leff. ibid. n.43. & Salm. c. 4. autem perfonalibus , ut eft jus acceptandi dona
n. 73. dicunt requiri amplius , ut remittantur tionem . Concedit tamen Leff. di& t . loc. quod ,
litteræ , vel nuntius acceptationis , ut donatio fi hæres fit filius donatarii , ex æquitate poffet
fit valida . acceptare , cum talis præfumenda tunc fit mens
729 Quær, 3. utrum poft mortem donantis poffit donatoris .
donatio valide acceptari ; Diftinguit Leff. 1. 2. ‫ در‬8. Etfi acceptes donationem verbalem , qua 732
c. 18. n. 44. verf. Petes , cum Mol. Si donatio .‫ د‬tibi Cajus v. gr. dat equum abfentem ; non
jam facta eft , & donans ante mortem mittat ,, acquiris jus in re , & dominium equi ante
nuncium , aut epiftolam , tunc cenfet poffe ac "9 traditionem . Unde , fi interea Cajus det , aut
ceptari . Ratio quia donatio permanet virtuali .‫ د‬vendat eum alteri , eique tradat , is dominium
ter in literis , vel nuncio miffo . Et idem pro ,, acquirit ; tu autem habes actionem in Ca
-babiliter tenent Sanch. de Matrim. lib. 1. D. 6. , jum pro injuria ratione juris , quod habebas
n. 5. atque Salm. c. 4. n. 75. Lugo D. 23. n . 75. ,, ad rem . Ac fic donatio pure verbalis ante
81. Viva di . art. 2. Sed probabilius hoc ne ,, realem , hoc eft rei traditionem , vix differt
gant Lopez , Ifern. Tiraq. Decius , & alii apud ,, a promiffione , ut Leff. loc. cit. dub. 2.
Saach. ibid. & probabile cenfent Salmant, di&t. ,, 9. Donatio , uti & remiffio debitorum li- 733
n. 75. quia poft mortem donantis nequit volun ,, quidorum , una vice & uno animi motu , uni ,
tas ejus uniri cum donatarii confenfu , ut ad "" aut pluribus fa&a , ultra fummam 500. foli
acceptationem requiritur . Hinc dubium oritur , ,, dorum ( quæ fumma hodie ad 700. vel fecun
an donatarius poffit rem retinere , fi donatio "" dum quofdam ad 800. aureos Italicos excurrit ,
nem acceptavit poft mortem donantis ? Ex his "" ut ex Claro , & c. notat Laym. 1. 3. tr. 4. c. 12.
fententiis ambabus probabilius me judicio in 99 n. 15. ) non tenet quoad hunc exceffum , fed
fero , quod fi acceptaverit in bona fide , cum ,, lege ita ftatuente , ob commune bonum , po
jam acquifierit legitimam poffeffionem , jufte ,, teft a donatore pro arbitrio repeti . Excipe
poteft retinere . Secus , fi cum mala , vel dubia ,, nifi Judici donatio ea infinuata fit , aut jura
fide , juxta dicenda n. 761. ubi tenuimus , non "" mento firmata , aut facta ad pias caufas , aut
poffe cum dubio , etiamfi pofitivo , inchoari præ 39 ad redemptionem captivorum , aut ad repara
fatam legitimam poffeffionem . "" tionem ædium incendio , vel ruina deſtructa
730 Si autem , ajunt Lugo num.75 . Leſ, num. 46. », rum , aut fit remuneratoria beneficiorum ,
" aut
 410 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
aut fiat in remunerationem jurium , faltem 22 Tub tali obligatione , non tenetur puella cre
" fperatorum , vel denique fiat militibus a bel 27 dere : quia eo ipfo , quod donator non expref
22 li duce , ex bonis propriis mobilibus , vel ho "" fit conditionem , præfumitur fine ea dediffe ,
22 ftium fpoliis . Vide Leff. loc. cit. lib. 2. c.18. 99 & repetere vel animo vindictæ , vel ut con
» n. 102. Laym. lib. 3. t. 4. c. 12. n . 15, Tanner. "" fenfum extorqueat , Leff. loc. cit. Dian. p. 1.
22 d. 6. deJust. q. 2. dub. 2. n. 15. ex Mol . Cla ,, t. 2. m. R. 40.
22. ro Rebello , &c. quare , fi tunc repetatur , ,, 12. Non tenet donatio ob caufam præteri. 737
» quod abfque iis conditionibus , vel ultra di ,, tam , vel præfentem , quæ vere non eft , ut
" &am fummam datum eft , tenetur donatarius > v. gr. fi dem tibi aliquid , quia apud Princi
» reddere ipfi , aut hæredibus repetentibus ; fi ,, pem meam caufam tranfegifti : vel quia pau
» non repetatur , poreft retinere . Vide auth. ,, per es , & revera non ita eft ; teneris reftitue
"" cit * (Idem dicitur de donatione omnium bo ,, re , cum fit error in formali caufa , & princi
norum . Salmanticenf. cap. 4. num. 97. 98. & 2, pali . Unde qui mentiuntur fe pauperes , cum
» 99. ) ⭑ * "" non fint , debent aliis pauperibus eleemofy
734 "" 10. Si donationi apponatur modus , tacite , ,, nam reftituere . Aliud eft , fi error fit tan
»"" vel expreffe , non quidem obligando , fperan 22 tum in caufa fecundaria ; ut v. gr. fi vere fint
,, do , &c. aliquid alterum facturum ; vel ani 2 pauperes , & fimulent infuper fan&itatem , ad
,,, mo eum ad hoc infle &endi , valet donatio , hominum mifericordiam provocandam : quia
,, etfi finis non fequatur : verb. gr. dat aliquis ,, tunc primaria intentio dantium eft dare pau
» puellæ ad ejus confenfum eliciendum ; fi po ,, peri . Bon. Leff. v. Dian. p. 8. t. 6. R. 89.
» ftea non confentiat , non tenetur datum red Docet tamen Leſſ. 1. 2. c. 18. n . 129. quod , fi
" dere : nam , etfi non dediffet , fi fciviffet eam error fit circa caufam fecundariam , licet do
22 fibi non confenfuram , tamen dedit abfolute natio non fit irrita , effet tamen irritabilis a do
" fine obligatione alia , ut ponitur . Secus ef nante ; immo , fi donatarius fit caufa erroris
22 fet , fi vere intendiffet cam obligare , & hac tenetur ipfe errorem detegere , nifi donans ita
"2 conditione dediffet . Leff. c. 18. d. 16. 17 . fit affectus , ut cenfeatur non revocare donatio.
Ita Leff. etiam lib. z. c. 18. n . 124. & Salm. nem , etf errorem agnofceret . In dubio autem
de Reftit. cap. 1. n. 165. cum Mot. Dicaft . Lug. ait Leff. reftituendum effe pro rata dubii . Vid.
Tap.c. Vide dicta pag. 193. v. Quer. II. Be Leff. ex n. 131. Sed Croix n.61 . adhæret Buf.
ne autem hic advertunt Salm. ibid. quod puel cum Dic. & c.
La accipiens donum poft illicitam petitionem ,
difficulter excufabitur a peccato fcandali , ex S. DUBIUM III.
Th. Addit ibid. Leffius cum Mol. quod , fi le
gatum fit reli &um puellæ , ut nubat , poteft ab Quibus cafibus donatio poffit revocari ?
illa retineri , etiamfi maneat cætebs ; & , fi mo
riarur ante nuptias , legatum tranfit ad hæredes 738 Quid fi donatarius fit ingratus ?
puellæ . Quando autem donans intendit ad ali 739 Quid fi donanti naſcatur proles poft dona
quem finem obligare , fi finis eft principalis , de tionem ?
het donatarius illum præftare , nifi ab alio im 740 Quid fi donatio fuerit inofficiofa ?
pediatur . Si vero finis fit fecundarius , tunc do
natio non eft irrita , fed poteft a donante irri ""
tari . Ita Leff. n. 126. eum Medin. Immo ad "7 quis 1.Donatio inter, vivos
vult , fe vivo rem ,abfolute alte 738
dit , quod , fi detur aliquid Monafterio fub ali ,, rius effe, poteft revocari ( etfi res jam tra
quo onere , non poteft repeti , fi onus non im ,, dita fit ) tribus cafibus ; nifi tamen donatio
pleatur, fed tantum cogi Monafterium ad im 37 fuerit remuneratoria , aut facta fit Ecclefie
plendum , fi poffit . » vel Monafterio .
735 Quæritur utrum promittens prodige aliquid
feminæ ob copulam , teneatur poft copulam da Sunt autem bi Cafus .
re? Affirmant Lugo , Fill. Sanch. apud Salm.
de Reft. c. 1. n. 166. Quia , pofita promiffione , " Si donatarius enormiter ingratus fit: ut fi L
datio tunc eft debita , non prodiga . Negant 77 donanti atroces injurias inferat , fi inopia pref
autem prpbabilius Sotus , Bann. Trull . &c. cum 22 fum non alat , &c. Quod notandum pro fi
Salm . n. 167. etfi adfuerit juramentum , quia 27 liis , quibus parentes omnia donarunt , & eos
promiffio non tollit dationem prodigam effe il 2 poftea negligunt . Sylueft. Leff. Bonac. Trull.
licitam ; ideo res promiffa reducenda eft ad æ " C. 17. d. 12. # ( Adde, fi donatarius adulte
qualitatem, juxta communem æftimationem , & ‫ در‬retur cum uxore , vel filia donuntis . V. Salm.
fi res eft indivifibilis nihil debetur . Vide di 97 C. 4. n . 107. ) Neque valet pactum , ut do
cenda de Matr. lib. 6, n. 851. v. Cum autem ,, natio non poffit ob ingratitudinem revocari
Non negandum tamen , quod femina honefta "2 Bartol. & alii 8. Lug. Dian. p. 8. t. 6. R. 57
pro ufu fui corporis poteft recipere quanto plus , "3 Debet tamen ingratitudo coram judice pro
ut docet Leff. lib. z. c. 14. n. 53. "" bari , ante cujus fententiam donatarius non
736 » . In f.mihbus donationibus allectivis po » tenetur reftituere , Molin. Lugo , & alii 4.
,, teft aliquis , v. gr. prædi&a puella , accepta 39 Dian. loc. cit. R. 58. poft eam vero , etiam
"" ree , etfi non intendat præftare quad donator 22 fructus perceptos poft litem conteftatam , Mol.
"2 fperat cum donatio fit abfoluta , animo al " Dic. Dian. R. 58. Ab hæredibus autem non
27 liciendi , non obligandi . Unde , fi fpe fru poteft revocari ob eas caufas , ob quas dona
28 Aratus repetat , dicens fe non dediffe , nifi tor ipfe potuiffet , fi eas ipfas fcivit , & tas
22 Caitz
 Cap. III. De Contractibus . Dub. III. 411
», cuit ; fecus , fi ignoravit , Gom, Hurt, Wa filii fraudantur : Si autem re , & confilie , fcil.
" ding. Lug. Dian. loc. cit. R. 54. animo fraudandi filios , tunc tota infirmatur,
"" Et quidem revocatio etiam habet locum quando fit extraneis , quando vero fit aliis de
,, in legato refpectu legatarii , fi defun&tum te fcendentibus , vel piis caufis , etiam quoad par
"" ftatorem gravi injuria afficiat , v. gr. uxorem tem tantum infirmatur , Leff. lib. 2. cap. 18. n.
" ejus carnaliter cognofcat , Mol . Diraft. Dian. 112. Salm. c. 4. n . 111. cum Vill. & Gom. Dian.
1 "" loc. cit. R. 58. p. 8. tr. 7. Ref. 66. P. Concina rom.7. pag. 441,
,, 3. Non habet autem locum I. In donatio n. 13. Cabaff. lib. 6. cap. 29. num. 1. ex Bartolo
"9 nibus factis Ecclefiæ , tametfi Prælatus , vel lib. 1. C. de Inoff. don. & ex 1. Si totas 5. ac
"" Clericus fuerit ingratus , quia facta eft ob 1. Si Mater. 7. C. eod. tit. Notandum autem ,
.‫ د‬bonum animæ teftatoris , & principaliter Deo , quod donatarius in tali cafu ante fententiam
», qui ingratus effe non poteft , Leff. Lug, Hurt. Judicis nil tenetur reftituere filiis . Ita Salm
"" Hun. Vad, Dian . loc. cit. R. 56. II . In dona ibid. cum Pal. & Villal. Deinde notandum cum
29. tioné remuneratoria ( v. gr. pro beneficiis a Laym. lib. 3. traît. 4. cap. 12. num. 18. Navars.
"" lias non debitis , & aliquo modo æquivalen. cap. 26. num. 39. &c. quod Parentes , licet ne
,, tibus ) quia potior eft remuneratio , quam queant donationibus minuere filiorum legitimas ,
"" donatio . Remuneratoria autem cenfetur 1. fi poffunt tamen contractibus onerofis , & donatio
,, donator in ipfa donatione expreffe memine nibus remuneratoriis . Imo Cardenas cum Lop.
"" rit meritorium ; vel 2. fi de meritis conftet ; Rodr. Navarr. Vega , Cord. apud Croix lib. 3.
,, 3. in dubio , Dian. loc. cit. R. 115. 116. 17. p.2. num. 812. dicunt Patrem poffe infumere
", 19, 20. ex Barb. &c. fua bona in opera pia , etiam in præjudicium
739 99 4. Si quis prole carens magnam partem legitimæ filiorum , modo illi non priventur ali
"7 bonorum donaverit , & poftea nafcatur pro mentis jure naturæ debitis , quia us Civile ne
"" les: quia ex juris difpofitione ineft donatio quit præjudicare caufæ piæ . Sed huic opinioni
"2 ni hæc tacita conditio , nifi nafcantur mihi contradicunt b. Sanch. Gutt, ademque fentiunt
,, liberi . Et quidem , fi facta fit extraneo , re Leff. Salm. Diana , Concina , & alii, ut mox
", vocari poteft tota : fi alicui afcendentium fupra diximus . Utraque fententia videtur pro
"" ut patri , vel avo , vel Ecclefiæ , aut caufis babilis .
,, piis , tantum revocari poteft , quantum ne 92 6. Per fupervenientiam liberorum , ut pro
"" ceffarium eft , ut filii habeant legitimam . "" babilius affirmat Dian. p . 8. tr. 6. R. 78. ex
99. Quamquam recte notat Leffius , ad ædificatio ‫ رد‬aliis 4. contra quofdam . Si tamen pater non
,, nem expedire , ut , quod Ecclefiæ , vel Mo "" revocaverit , non poteft a filus potea na
,, nafterio datum eft , Prælatus totum reftituat . "" tis revocari , nifi pro ratione Falcidiæ , five
"" Porro etfi juraverit fe non revocaturum do "" ex teftamento , five ab inteftato fuccefferint ,
,, nationem , adhuc poteft , liberis natis , revo "" ibid.
», care , quia hoc juramentum non excludit di
,, & tam conditionem . Excipe , nifi expreffe et DUBIUM IV.
,, iam hanc conditionem excluferit : tunc enim
,, ipfe revocare non poffet : poffent tamen ejus Quid fit donatio mortis caufa? Et an poffit
"" liberi poft mortem patris , Bon. Leff. cap. 18. revocari ? Et quomodo , & quibus
99 d. 14. An autem hæc revocatio locum ha competat ?
,, beat , fi filii nafcantur illegitimi , qui poftea
,, legitimentur ? Vid. Dian. loc. cit. R.63. & 741 Quando donatio caufa mortis cenfeatur r?
64. Item , an in donatione remuneratoria ? vocata?
„, Ref.65 . ubi cum Mol. & aliis fex negat , nifi 742 An valeat bac donatio in abſentem ?
"" excedat caufam * ( Poteft tamen donatarius 743. Qui poffint donare caufa mortis ?
"" retinere rem , donec ilia a donante repetatur ,
„, Leſſ. 1. 2. c. 18. n. 119, Pal, Vill, cum Salm. "" " 747
", c. 4. n. 110. ) * "" fic donat , ut velit rem effe alterius pri
740 995. Si danatio fuerit inofficiofa ; contra of ,, mum poft fuam mortem , ut fi dicas , do ti
"" ficium paternæ pietatis , ut fi pater tantum ", bi hoc poft mortem meam , vel cum moriar ,
,, donet , ut filii priventur fua portione legiti "" vel quia timeo me nunc moriturum , revoca
,, ma : tunc enim poft mortem patris poffunt 99 ri poteft etiam tribus cafibus his : * ( in du
,, filii revocare , -Navarr. c. 26. Leſſ. loc. cit. li "" bio donatio eft cenfenda inter vivos , & irre
,, cet donatio fuerit juramento confirmata , Me " vocabilis , Lugo , Prado , Sylv. Vill, ap. Salm.
gal & alii 5. Dian. p. 8. t . 6. R. 66. Imo et », c. 4. n. 113. ) *
,, iam vivente patre ; licet enim ante mortem "" 1. Si donatorem poeniteat , five expreffe
,, patris non debeatur legitima, ut tradenda , "" five implicite , ut fi rem illam donet alteri ,
,, debetur tamen ut confervanda . Hinc , fi pa ,, Leff. loc. cit.
" ter bona diffipet , poteft a filio per judicem 2. Si dedit intuitu alicujus inftantis pe
,, cogi , ut fervet legitimam , ne is poft mor ,, riculi , ex quo metuit mortem , hoc ipfo , quo
,, tem patris careat alimentis . Ita probabiliter 22 periculum evafit , cenfetur tacite revocata do
"" Dian. loc. cit. ex aliis 6. contra Leff. &c. An "" natio ; ut fi quis det in gravi morbo , vel in
,, autem , & quando donatio refcindenda in to ,, ftante prælio . Bon. difp. 3. quæft. 13. p. ult.
‫ در‬tum ? vide Dian. loc. cit. >> num . 20.
Notandum , quod donatio , fi eft inofficiofa ,, 3. Si donatarius moriatur ante donatorem ,
tantum re , infirmatur quoad partem , in qua ,, ipfo jure revocata eft : ut etiam accidit in te
22 fta
 412 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
,, ftamentis , & legatis . Secus eft in promiffio "" commodo tibi hunc librum , vel domum ad
,, ne , & donatione inter vivos , quæ tranfit ad ‫ در‬unum menfem ; implicite , ut fi dicas , com
,, hæredes . Quod fi donator promiferit fe non ,, modo tibi librum , ut eum defcribas , quia
,, revocaturum , tranfit in donationem inter vi "" tunc implicite tantum temporis determina
"" vos . Vide Leff. c. 18. d. 14. num. 116. Mol. ,, tur, quantum neceffarium eft ad commode
"" d. 286. & d. 288. Azor. l . 11. c. 11. q. 4. Bon. ,, defcribendum .
" loc. cit. "" Precarium eft , quo conceditur petenti res 745
742 ‫ در‬Refp. 2. Hæc donatio fieri debet in præ "" utenda , non ad certum tempus ( in quo dif
,, fentem , Dian. loc. cit. R. 66. & alii 5. Nec "" fert a commodato , fed donec concedens re
"" valet in abfentem fine nuntio ad hoc defti ,, petat , five expreffe , five tacite , ut fi det al
,, nato , vel epiftola : licet valeat , ut fideicom ,, teri , aut vendat , Laym. lib. 3. t. 4. c. 14.
"" miffum , fi fuerint adhibiti teftes , Dian. &c. Precarium ceffat per mortem accipientis , non
99 loc.cit. Valet autem probabiliter , etfi dona autem per mortem dantis , fi ab heredibus non
,, tarius præfens tacuerit . revocetur , L. Cum Precarium , ff. de Præc, V.
743 ,, Refpondeo 3. Donare mortis caufa poffunt Viva de Contract. q.9. art. 2. n . 9.
,, omnes , & foli , qui poffunt teftari , excepto ,, Depofitum eft , quo aliquid traditur cufto- 746
"" filiofamilias , qui , licet teftamentum conde ,, diendum , ut integrum reddatur . Et commu
,, re nullo modo poffit , cum hoc fit juris pu 22 niter eft res mobilis , vel fe movens , ut ve
,, blici , donare tamen mortis caufa cum id fit ,, ftis , equus , &c.
,, juris privati , poteft , fi adfit patris confenfus
, expreffus : imo fine hoc donare eum poffe , Unde circa bec refolvuntur.
,, non tantum de caftrenfibus , fed etiam de
,, adventitiis probabile cenfet Dian. I. c. Reg. ,, 1. Commodator non poteft repetere abfque 747
. ‫ دو‬68.69. ( Si nimirum filius ex conceffione ,, injuftitia ante definitum tempus , Laym. l. 3.
"" Patris babeat de iftis ufumfru &tum , & admi " t. 4. c. 14.
,, niftrationem , ut Salm. c. 3. n. 116, cum Pal. "" 2. Quod fi tamen commodanti damnum
" intelligunt. ) Hinc donare fic poffunt mino ,, impendeat , poteft repetere , licet fimile da
"" res 20. annis , etiam fine confenfu fui cura 99 mnum impenderet commodatario ex rei an
"9 toris . Dian. loc. cit. Ref. 71 , ex Mol. & a "" te tempus repetitione , ut habet Leff. c. 27.
», liis . d. 5. quia , ut ait Navarr. in commodatione
» 4. Non autem ufurarius , nifi prius ufuris ,, intelligitur tacita hæc conditio , nifi interea
99 fatisfecerit , vel cautionem præftiterit ; Poteft ,, contigerit rem effe neceffariam commodanti ,
‫ در‬tamen ad caufas pias , Dian . ibid. R. 73. ex ,, Laym . loc. cit.
" Fagund. & aliis 6. Nec furdus , & mutus a Nota cum Viva ibid. n. 7. quod in re com
‫ در‬natura , fecus fi a cafu fuperveniente ( vel fi modata expenfæ ordinariæ debent fieri a Com
"" furdus fit , aut mutus tantum ) , licet donare modatario , ut alere equum , &c. expenfæ autem
,, inter vivos poffit , fecundum quofdam , Azor. extraordinariæ a Cominodante , ex l. In rebus ,
37 Dian. p.5. 1.6. D. 12. de Commod.
,, Si depofitarius bona fide exiftimet depofi- 748
DUBIUM v. "" tori non difplicitum , fi re depofita utatur ,
,, licebit uti , alias non , Leff. I. c. d. 2.
Quid fit Commodatum , Precarium , & 4. Si depofitum fit res ufu confumtibilis ,
Depofitum ? ,, ut triticum , vinum , pecunia , quæ exponen
"" do abfumitur , eaque tradita fit certo nume
744 Quid eft Commodatum ? ,, ro , pondere , & menfura , non videtur depo
745 Quid Precarium ? Et quando, ceffet Preca "" fitarius peccare faltem graviter iis utens ; fi
rium ? ,, certus fit , fe tantundem ejufdem bonitatis
746 Quid depofitum ? ‫ در‬habiturum , quando repetetur , Leff. loc. cit.
747 Vide cafus de Commodatario . ,, Secus , fi pecunia tradita fuerit facculo , vel
748 Vide de Depofitario . Quomodo peccet Depo "" arca inclufa , vel munita figillo , Sylv. Azor.
fitarius utens re depofita ; & quid tenea ,, Leff. Bonac. v. Trull. c. 25. d. 1 .
tur reftituere? Ita etiam Viva loc. cit. n. 4. cum Mol. verf.
749 An ifti teneantur ex culpa tantum juri Notat. Deinde notandum , quod Depofitarius ,
dica? utens mala fide re depofita , tenetur reftitue
750 Ad quid tenentur artifices , quibus res tra re valorem ufus ; at fi utatur bona fide , tene
ditur? tur in quo factus eft ditior , quando intelliget
751 An in dubio præfumatur culpa ? id domino difplicuiffe . Ita Viva num. 3. cum
752 Quis teneatar Salvare rem alienam potius Hurt. Quando autem dominus concefferit ufum
quam fuam ? Vide alia ibid. rei confumtibilis , & faltem tacite ; tunc depo
753 In quibus cafibus Depofitarius poffit rem de fitum tranfit in mutuum , ex communi cum Leſſ.
negare ? Mol. &c. ibid. contra Hurt. Saltem quando de
pofitarius re actualiter utitur ex confenfu do
744 » ESP. Commodatum eft contra&us , quod mini .
"" R res aliqua mobilis , vel immobilis quoad ‫ دو‬Verum fi is , cui res commodata , locata , 749
‫ در‬folum ufum gratuito conceditur , idque ad ,, depofita , & pignorata eft , negligenter cufto
,, aliquod certum tempus explicite , vel impli ,, diat , ita ut pereat , negligentia autem non
22 cite determinatum : explicite , ut fi dicas , » fit theologica culpa mortalis , probabile eft ,
» quod
 Cap. III. De Contractibus . Dub. V. 413
ferre , nec potes petere compenfationem , Leff.
», quod dixi ex Soto , Sa , non teneri ad refti
num. 27. & Viva quæft . 9. art. 2. n. 2. cum com
"" tutionem in confcientia . * ( Ut etiam tenet muni .
"" Salmanticenf. de Reftitut . c. 1. num. 32. cum ,, 7. Si Domino repetenti depofitum remiferit
" Lugo , Led. Roncaglia , Cabaff. lib.6. cap. 9. ,, per hominem , qui fidelis habebatur , ifque
99 num. 2. &c. vide di&ta num. 554. ) * Alii ta fibi retinuerit , vel perdidit , Domino periiffe
"" men aliter fentiunt , nimirum teneri reftitue 99 dicit Molin. citatus ab Efcob . V. Trull . I. c.
,, re , qui juridicam culpam in cuftodiendo con ""
,, 8. Deponens rem ufu non confumtibilem ,
‫ در‬traxerit , fi ea fuerit lata ; & fubinde fi le ,, poteft a depofitario pro ejus ufu aliquid acci
"" vis tantum , imo & aliquando fit leviffima , ,, pere ; quia is eft pretio æftimabilis ( licet eo
"2 nimirum quando depofitio facta eft in com cafu non depofiti , fed locati , & conducti
,, modum utriufque , & fi pretium pro cuftodia ""
,, contractus fit dicendus ) . Secus , fi fit ufu con
,, accipiat . Vide Leff. cap. 7. d. 8. Laymann
, tract. 4. cap. 25. ubi docet depofitarium tan .‫ د‬fumtibilis : tunc enim depofitum , eo ipfo ,
» quod depofitarius incipit eo uti , induit natu
"" tum teneri de dolo , vel culpa craffa , quæ 2 ram mutui , ex quo ( feclufa ratione lucri cef
"" dolo æquiparetur . ,, fantis , & c . ) nihil licet accipere , ut v. dub.
‫ در‬Dicitur autem juridica culpa lata , feu craf " Seq. & Bon. d. 3. 2. 13. p . 3. Trull. I. c.
,, fa , cum quis facit , aut omittit , quod ut plu
rimum non facerent , vel omitterent in ea Notandum hic , quod depofitarius in quatuor 753
29 cafibus poteft depofitum domino denegare : I.
"" re homine s fuæ profeff ionis ; ut v. gr. fi quis
Si per fententiam fint addicta omnia bona de
,, rem apud fe depofitam relinquit in loco pu t
,, blico , etfi inadvertenter . Levis autem dici pofitantis . 2. Si comprehenda certo rem effe
, tur , cum quis facit , vel omittit , quod fa furatam . 3. Si habeat ipfe certam caufam com
penfationis . 4. Si prudenter certo timeat illum
,, cerent , vel omitterent homines fuæ profeffio
,, nis diligentes , ut fi quis depofitum relinquit abufurum re depofita contra juftitiam , puta gla
lo t claude dio ad occidendum ; quia tunc peccaret , gla
" in fuo cubicu , fed negligi oftium dium reddendo , contra caritatem , ut Viva de
"" re . Leviff ima dicitur , cum facit , vel omit
Reft. quæft. 4. art.5 . num. 1. Immo Leſſ. lib. 2.
,, tit , quod non facerent homines diligentiffi cap. 16. d. 4. Salm. & Viva num . 2. ac Tamb.
mi ; ut fi quis oftium quidem obferarit , fed
?? contra Mol. putant verius , quod peccaret etiam
"" neglexerit tentare manu , an effet bene clau contra juftitiam : quia valde proxime coopera
fum . retur ad homicidium . Vide dicta n. 697. Dixi
750 ?? 5. Sartores , molitores , & ceteri artifices ,
tamen certo timeat , nam in dubio , vel pari
,, quibus res traditur polienda , vel immutan
,, da ; item nautæ , caupones , apud quod res probabilitate de damno , gladius reftitui debet ,
nifi dominus fit furiofus , ita ait Viva ibid. Sed
,, deponuntur , tenentur ex levi culpa , quia de
pofitio fit etiam in commo dum m
ipforu ; imo illi , pari probabilitate , non acquiefco , nam pro
» Sylv. v. Nauta , vult eos teneri ex leviffi ximus etiam poffidet jus ne lædatur in vita ,
ma. ex lib. 1. ff. Depofiti , idque cautum ef unde videtur potius præcavendum malum ejus
""
D fe ad vitandas eorum fraudes . Quod etiam quod eft majus .
,, Leff. & Trull. c. 25. art. 1. putant effe pro Dubium eft , an idem currät , fi dominus ab
,, babile in utroque foro , fi quis eis rem ex ufurus fit re non contra juftitiam , fed contra
", preffe tradiderit cuftodiendam : fi autem ipfis alias virtutes ? Negant Sanch. & Bonac . q . uit.
,, tantum videntibus depofuerit , v. gr. in diver P. 1. Sed adhuc peccare reddentem contra ca
,, forio , navi , &c. ne ex lata quidem teneri . ritatem verius dicit Leff. loc. cit . cum S. Thom.
2. 2. quæft. 62. art. 5. ad 1. cujus verba ' retuli
,, Vid. Bon. Trull. Diana p. 1. t . 8. R.74.
mus n. 697. Nifi non reddendo grave timeat in
751 ‫ در‬6. Si depofitarius ( idem eft de commo
commodum .
‫ در‬datario ) dubitet , an depofitum fua culpa pe
22 rierit , non tenetur in confcientia ad reftitu DUBIUM VI.
,, tionem , Sanch, de Matr. lib. 2. d. 41, n. 18.
», quia in dubio non præfumitur deli& tum , ex
Quid fit Mutuum ?
"" i. Merito , ff. pro focio . v. Dian. p. 2. t . 9.
""3 R. 49. In foro tamen externo , fi res depoſi
,, tarii manferint incolumes , præfumitur de do 754 Quomodo mutuum diftinguatur a permuta
,, lo , nifi depofitarias probet , depofitum cafu. tione , pignore , &c. ?
» periiffe , & non potuiffe fimul cum rebus fuis 755 Quando reftitui debet mutuum , fi non eft
» ( imminente v. gr. incendio ) fervari : tunc prefixus terminus ?
,, enim non teneretur , quia præfumtio doli cef 756 An repeti poffit mutuum datum Ecclefie
25 faret . Vid. Pal . tom . 1. de Cenf. d. 3. p.4. Univerfitati, vel Minori? 757. Quid fi
"" Trull. c. 25. d. 1 . detur filiofam . ?
752 Hic pro regula generali diftinguitur cum Vi
va ibid. n. 2. Quando res perit in incendio , - 39 ESP. En contractus , quo rei alicujus nu- 754
mero , pondere , vel menfura conftantis
naufragio , &c. fi contractus fit in favorem dan "" R
dominium a mutuante in mutuatarium trans
tis , & res eft minoris , vel æqualis valoris , (22.
,, fertur , cum obligatione reftituendi eandem ,
quam res tua ; tunc poteris rem tuam præfer
re , & falvare : At fi res alterius fit longe pre 39 vel fimilem fpecie , & bonitate . Proprie au
m fere eft in rebus ufu confumti
‫ܟ ܕ‬ tiofior , eo cafu potes petere compenfationem " tem mutuu
pro re tua deperdita . Si vero contractus fuit in "" bilibus , inter quas etiam eft pecunia : quæ ,
commodum tui , tunc teneris rem domini præ C » licet non abfumatur , nec pereat in fe , ta perit
"
 414 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal .
tamen exponenti . Diftinguitur a permutatio Civile non tollit obligationem naturalem . At
», ne , quod in ea reddatur res alterius fpeciei ; fatis probabilius affirmat Leff. di&. c. 20. n. 8.
» item a pignore , hypotheca , depofito , com Sanch. Laym. Pal . &c. cum Salm. n. 10. quia
,, modato , & locato , quod dominium in iis lex bene poteft cum jufta caufa naturalem ob
" non transferatur , fed uſus tantum . Bonacin. ligationem auferre , & fic feciffe judicatur in
2) disp. 3. 4.3
. P. Lo hoc cafu ad providendum damno parentum , &
nequitiam fœneratorum avertendam : Non vi
Unde refolves . detur autem poffe negari , quod Poteftas fupre
ma humana , ob altum dominium quod habet
» 1. Mutuans obligatur monere de vitio rei , bene poteft propter bonum commune transferre
» alioqui ad damnum tenetur in confcientia . dominium rerum ab uno in alterum , ut patet
2. Item non repetere rem ante tempus , nifi in lege præfcriptionis : Vide dit. n. 517.
» ipfe fit in pari neceffitate .
255 Si non eft præfixus terminus ad reftitutio DUBIUM VII.
nem , debes mutuum reddere , quando a mu
tuante interpellaris : Intellige poft aliquod tem Quid fit Ufura ?
pus competens arbitrio prudentum , nam alias
mutuum potius tibi obeffet , quam prodeffet . 758 Quando committatur uſura ?
At teneris reddere etiam non petitus , fi non 759 An ufura fit mala de jure nature ?
petatur ob oblivionem , reverentiam , aut di 760 An mutuans poffit aliquid exigere , fi oblige
ftantiam : Mutuans vero non petens , cum fa tur folutionem expectare per longum tem
cile poffit , cenfetur indulgere dilationi . Ita pus ?
Laym . tr. 8. c. 15. n. 2. Pal. Rebell. cum Salm. 761 De ufura mentali . Qu. 1. Quando ex ea
de Contr. c. 3. n.4. oriatur obligatio reftitutionis? Qu . II. U
» 3. Item præftare cafum fortuitum mutuata trum mutuans poffit retinere id de quo du
» rius tenetur , cum penes hunc rei dominium bitatur , an gratis fit datum ?
fit, & rem eadem quantitate , & qualitate 762 An liceat dare mutuum ob fpem lucri ?
" reddere fuo tempore . 763 An mutuans poffit retinere quod mutuata
" 4. In vero mutuo lucrum aliquod accipere rius dedit ex timore , ne alia mutuatio ei
"" non licet , quia eft ufura , de quo dub. feq. negetur in futurum ?
756 Sed hic notandum 1. quod mutuum præftitum 764 An obligatio antidoralis poffit in pactum
Ecclefiæ , Caufæ piæ , aut Univerfitati non po deduci? Vid. alios cafus ap. Buf.
teft repeti, nifi probetur in utilitatem illius 765 An poffit exigi aliquid ob Periculum fortis?
converfum fuiffe , 1. Civitas ff. Si certum peta Quid de Montibus Pietatis ?
tur. Et idem dicitur de mutuo dato Minori , 766 An liceat patum Poenæ conventionalis ?
qui alias non tenetur , etiam major factus , re 767. An dicta pœna debeatur ante fen
ftituere , lib. 3. C. Quando facto tut. Si tamen tentiam?
Prælatus cum confenfu Capituli ( & idem dici 768 An & quando poffit aliquid exigi ob Da
tur de Gubernatore cum confenfu Officialium ) mnum emergens , vel ob Lucrum ceffans ?
recipiat mutuum nomine Ecclefiæ , ipfa femper 769. Quot conditiones requirantur ad boc
tenetur folvere ; dum Prælati , cum Capitulo intereffe exigendum ? An in contractu opor
reffe alienare poffunt res mobiles Ecclefiæ , teat monere mutuatarium de danno emer
Leff. lib. 2. c. 20. x . 13. Salm. ibid. n. 6. cum genti , vel alio juſto titulo? An poffit mu
Laym. Mol. & Pal. tuans tale intereffe exigere, fi ipfe ſe of
757 Notandum pariter 2. quod mutuum datum fi ferat ad mutuandum ?
liisf. ut fic putatis , & carentibus bonis caftren 770 An liceat mutuanti pacifci ab initio de cert
fibus , fine faltem tacito confenfu parentum , ta pecunia folvenda pro damno , vel lu
neque ab illis poftea reftituendum eft , faltem cro incerto?
in foro externo , 1.1 . C. de S. C. Maced . Quo 771 An poffis exigere lucrum ceffans , fi aliam
privilegio filii uti poffunt , etfi ei renuntient , fubftituas pecunium ad negotium non de
Leff. cap. 20. n. 8. Salm. n.7. cum Pal. Dic. & Ainatam?
Bon. Excipitur . Si mutuum fit in aliis rebus , 772 Quid fi dicas : Negotiarer , nifi effent mu
quam in pecunia , de qua lex loquitur . Exci tuum petentes ?
pitur 2. Si filius juravit folvere quamvis poft 773, Quid fi aderat juftus titubus aliquid exi
folutionem habeat actionem ad repetendum : gendi, fed mutuans bona fide inierit con
immo poteft relaxationem juramenti fibi procu tractum ufurarium ?
rare , Salm. cum cit. DD. n. 8. Excipitur 3. Si 774 Qua palla liceant in mutuatione ?
mutuum datum fit , fciente & non contradicen 775 An fit illicitum pactum Legis commifforia ?
re patre , aut fi converfum fit in utilitatem pa 776. An fructus pignoris debeant reftitui ?
tris aut filiorum in rebus , quas pater eis præ Quid fi pignus datum fit pro dore ?
bere tenebatur : Item fi res mutuata adhuc ex 777 An teneat patum , ut reddatur aliquid de
tet ; vel fi pater folitus fuerit folvere debita bitum , fed non ex juftitia • An , ut de
filiorum ; Ita Salm. n. 9. fiftatur ab injuria?
Dubium eft , an filiifam. in primo cafu pofi 778 An valeat pactum , ut injuria condonetur ?
to liberi fint a reftitutione mutui , non folum 779 An pactum , ut conferatur officium ?
in fore externo , fed etiam interno ? Negant 780 An pactum , ut præſtentur debita ex grati
Bon. Dic. Couarr. & Rebell. ap. n. 10. quia Jus tudine ?
 Cap. II. De Contractibus . Dub. VI.
781 An partum remutuandi ?
782 An paltum , ut res in eadem Specie redda
tur?
783 An ufurarius acquirat dominium lucri ufu
rarii? 784. Quid de fructibus rei usu con
fumptibilis?
785 Ad quid teneatur præbens confilium , aut
dans pecuniam pro mutuo ufurario?
786 An peccet deponens pecuniam apud abufu
rum ad ufuras?
787 An Principes , &c. cooperantes , ut folvan
tur ufuræ , teneantur ad reftitutionem ?
788 An liceat creditori mutuantis exigere ufuras ?
789 An peccent famuli cooperantes Dominis ufu
rariis?
790 Quomodo beredes Ufurarii teneantur ad re
ftitutionem ? An liceat petere mutuum ab
ufurario : Remiſſive ad lib. 2. n. 47. v.
Secunda , & n. 77. v. 4. Licitum .
791 Vide alios cafus apud Buf.
792 Que obligatio , & pœna ufurariorum ?
758 , ESP. Eft lucrum immediate proveniens
"" R ex mutuo : ita ut mutuans fupra for
,, tem , id eft , fummam capitalem , lucretur
,, aliquid , quod fit pecunia æftimabile , ita ut
.‫ د‬lucrum tale precife intendatur ratione mu
"" tui . Quod plane iniquum eft , & grave pec
,, catum contra jus humanum , & Divinum ;
,, cum mutuans acquirat lucrum ex re jam non
,, amplius fua : quia res mutuata jam tranfiit
,, in dominium mutuatarii , ut patet ex defini
"2 tione . Et regula generalis eft : Omne pa
,, Aum , vel gravamen , five onus additum mu
"" tuo præter id quod ei proprium & intrinfe
"" cum eft , reddit contractum ufurarium , Bon.
"" d. 3. 9. 3. p. 3. Card. Lugo , &c.
759 Certum eft , quod ufura etiam de jure natu
rali eft illicita , nec per ufum rei mutuata po
teft aliquid ultra fortem exigi , ut communiter
dicunt Theologi , & Juriftæ cum S. Thom. 2 , 2.
9.78. art. 1. ex c. Super eod. de Ufuris . Ratio
eft , quia , ut docet S. Th. loc. cit. licet in re ,
quæ ufu non confumitur , prout in domo , equo ,
poffit ufus a re diftingui : in re tamen ufu con
fumtibili , ut vino , tritico , pecunia , non adeft
ufus rei diftin&tus a dominio , cum ufus rei fit
ipfa rei confumtio , & ideo in mutuo ex fua
natura transfertur rei dominium in mutuata
rium : Si igitur aliquid exigeretur pro ufu rei
confumtibilis , injufte quidem exigetur , ait S.
Thom. & omnes , quia exigeretur pro re , quæ
non extat . Quidam autem Neotericus in libro
recenter edito laboriofe conatus eft probare ,
pecuniam de fe non effe fterilem & infructife
ram , ficut aliæ funt res ufu confumtibiles ; cum
ex communi commercio hominum , ut afferit ,
quamplura lucra ex pecunia obſervemus oriri ,
Hinc infert , præcifis juftis titulis periculi , da
mni , &c. de quibus infra dicemus , licite poffe
aliquid exigi a mutuo pecuniæ ultra fortem ,
modo lucrum fit moderatum , & modo mutua
tarius fit dives , & pecuniam illam in augendis
bonis fuis impendat . Sed merito hæc nova opi
nio interdi& ta eft ab hodierno noftro Summo
Pontifice Benedi& to XIV . in Epiftola Encyclica
edita ann, 1745. quæ incipit : Vix pervenit , &
415
extenfa afferetur in fine Tom. III. , vide n. VII.
Ratio certa eft , quia lucrum quod recipitur ex
pecunia , totum oritur , non ex ipfa pecunia ,
quæ , cum omnino fterilis fit , fructum parere
haud poteft , fed oritur ex mera induftria ho
minum : Nec pro eo , quod mea pecunia alteri
proderit ob fuam induftriam , poffum ego ultra
fortem aliquid ab eo exigere ; pariter ac , fi
vendo rem , quæ emtori valde utilis erit pro
pter induftriam fuam , non poffum propter hoc
aliquid recipere ultra juftum rei pretium . Ra
tio de fe patet , & alia declaratione non indi
get . Ad illud autem , quod opponitur , Judæis
Deum permififfe ex Deut. 28. fœnerari ab alie
nis , refpondet S. Tb. ap. Salm . c. 3. n. 27. quod
tunc non permifit Deus ufuras , fed conceffit hoc
modo accipere Gentium bona , quæ Dominus
Judæis largitus eft . Lege P. Concinam , qui pe
culiari volumine hanc falfam opinionem fufe &
perdote confutavit .
Hic autem notandæ tres Prop. damnatæ . Pri
ma ab Innoc. XI. n . 41. dicebat ; Cum numera
ta pecunia pretiofior fit numeranda , & nullus
fit , qui non majoris faciat pecuniam præfentem ,
quam futuram , poteft creditor aliquid ultra for
tem a mutuatario accipere , & eo titulo ab ufu
ra excufari .
Secunda ab eod . Innoc . n. 42. Ufura non eft ,
dum aliquid ultra fortem exigitur , tanquam ex
benevolentia & gratitudine debitum , fed folum
fi exigatur tanquam ex juftitia debitum .
Tertia ab Alex. VII. n. 42. Licitum eft mu
tuanti aliquid ultra fortem exigere , fi fe obligat
ad non repetendamfortem ufque ad certum tempus .
Sed quæritur , an pro obligatione , cui fe fub- 760
mitteret mutuans non repetendi mutuum > nifi
poft multum tempus , poffit aliquid ultra for
tem exigere , etiamfi nullum incommodum ex
dilatione ci eveniat ? Adfunt tres fententiæ .
Prima fententia communis negat , & hanc te
nent Leff. 1. 2. c. 20. n. 127. Viva in d.prop. 42 .
n. 10. Laym. l. 3. tr. 4. c. 16. n. 7. Lugo D. 25.
num. 17. qui vocant contrariam falfiffimam , &
communiter ab aliis reprobatam . Ratio , quia
talis obligatio eft intrinfece annexa mutuo , quod
non repetatur ftatim ; ficut igitur non poteft ali
quid exigi ex eo , quod folutio expectetur pro
aliquo tempore , ita nec pro tanto tempore ; a
lias , dicunt , facile tali modo multoties ufura
palliari poffet , illam exigendo non pro mu
tuo , fed pro obligatione expectandi folutionem .
Et huic videtur favere damnatio fecundæ Prop.
allatæ .
Secunda fententia dicit , quod , licet in mu
tuo fit obligatio expectandi folutionem per ali
quod tempus ; quando tamen obligatio eft de
non repetendo , nifi poft multum tempus , puta
per triennium , tunc , cum illa non fit intrin
feca mutuo , poteft aliquid licite exigi . Ita
Medina de Ref . q. 32. §. Inde , Serra , Led. ap.
Salm. n. 25. ibique probabilem putant Trull.
Henr. ac Baffeus , atque non improbabilem pu
tat Sporer de 7. Præc. c. 4. n. 71. Et hæc fenten
tia vere non videtur fua probabilitate carere ;
fi enim licite aliquid exigere poteft , qui obli
gatur ad mutuandum infra longum tempus , it
docent DD. communius cum Mol. apud Viva
in d.
 416 Lib. III . Tract . V.
in d. prop. 42. n. 5. cur non poteft , qui obli
gatur non repetere fuum , nifi poft diuturnum
tempus ? Vide mox infra dicenda .
Tertia fententia parum huic fecundæ diffimi
lis , quam tenent Salm, ibid. n. 26. cum hann.
Prado , Arag. & Caram. dicit , quod , licet ,
adhærendo primæ fententiæ , exigere aliquid
præcife pro tempore fit ufura , attamen , cum
fit moraliter impoffibile , quod per multum tem
pus expectando mutuans non patiatur aliquod
periculum , damnum , vel incommodum , aut
faltem non impediatur ab exercendo aliquem
a&tum liberalitatis , aut alterius decentis ope
rationis , idcirco poteft aliquid ultra fortem re
cipere , & pacifci .
Sed dices 1. Obligatio expe& tandi per aliquod
tempus ineft cuilibet mutuo , unde ficut in mu
tuo ad 15. dies adeft obligatio non repetendi
intra 15. dies , ita & in mutuo ad tres annos
eft obligatio per tres annos non repetendi ; quia
tunc obligatio illa expectandi per tres annos eft
intrinfeca tali mutuo , alias mutuator venderet
fuam commoditatem : Nec talis obligatio ex
pectandi per tantum tempns dici valet pretio
æftimabilis , cum ipfa non procedat ex juftitia ,
fed ex eadem liberalitate , ex qua procedit be
neficium mutuandi . Sed refponderi poteft : Cui
libet mutuo eft quidem intrinfeca obligatio ex
pe& tandi per aliquod tempus ordinarium ; ve
rumtamen mutuo in particulari , cum pacto ex
pectandi per tempus extraordinarium , non eft
intrinfeca , fed omnino extrinfeca talis obliga
tio ; & ideo illa non procedit ex liberalitate ,
fed ex juftitia , ratione pati quod ex juftitia
obligat ad expectandum pro tanto tempore .
Hinc , fi mutuans aliquid accipiat pro tali obli
gatione , rite accipit , non ratione commodita
tis qua privatur, fed ratione oneris ex pacto
fibi impofiti , quod onus utique eft pretio æfti
mabile , ut fatetur ipfe Lugo loc. cit . n. 24. cum
aliis . Dices 11. Obftat tertia Propofitio pro
fcripta mox fupra relata , ex qua videtur omni
no vetitum aliquid exigi pro obligatione expe
&tandi ufque ad certum tempus . Sed refponde
tur : Dita Propofitio merito fuit damnata ,
quia per illa verba nimis generalia comprehen
debatur cujufcunque temporis expectatio , et
jam ea quæ mutuo eft intrinfeca : Non autem
ibi prohibetur aliquid exigi pro obligatione ex
pectandi per tempus extraordinarium , quæ ob
ligatio eft mutuo extrinfeca . Et hic obiter no.
tandum , nonnullos induci ad reprobandas cun
tas opiniones , quæ aliquam fimilitudinem ha
bent cum Propofitionibus damnatis , inepte pu
tantes , eas ita generaliter profcribi , ut nullam
patiantur exceptionem , vel juftam interpreta
tionem . Quod revera eft contra naturam Pro
pofitionum damnatarum ; juxta enim omnium
DD. confenfum , non funt claufis oculis reji
ciendæ omnes opiniones , nifi expreffe aut vir
tualiter in profcriptis contineantur . Ceterum ,
regulariter loquendo , Propofitiones damnatæ
intelligendæ funt uti jacent , & in fenfu rigo
rofo , atque ab Auctoribus illarum intento .
Præterquamquod quædam opiniones ( prout di
ci poteft effe hanc de qua loquimur ) damnatæ
funt , quia nimis generaliter loquebantur , &
De Septimo Prec . Decal .
ideo non funt extendende ad omnes cafus par
ticulares , qui propter aliquam momentofam cir
cumftantiam diftinguuntur .
1. Peccat graviter ex genere fuo exercens 761
,, talem ufuram , etfi fit mentalis tantum , fine
,, externo pacto . Dicitur enim ufura mentalis ,
,, cum quis intentionem habet accipiendi ali
,, quid ex mutuo ultra fortem , etfi exterius
,, pacto id non exprimat : ficut realis , fed ex
,, terior ufura dicitur , cum quis intentionem
,, illam per pactum aliquod exprimit . Quod
,, aliquando tantum implicite fit in aliquo con
‫ در‬tractu , & vocatur ufura palliata , cum vide .
"" licet contrahentes prætendunt alium contra
"" &um emtionis , locationis , &c. in quo tamen
‫ در‬revera ufurarium quid intervenit . Vide exem
pla apud Tolet. lib. 5. c. 31.
Hinc non eft fermo de ufura mentali , quæ
in folo animo fiftit fine datione. mutui , hæc e
nim ad nullam reftitutionem obligat : Sermo au
tem fit de ufura mentali , quæ conjunéta eft
cum mutuo , fine tamen pa& o expreffo vel ta
cito lucrandi aliquid fupra fortem , ad diftin
tionem ufuræ realis , quæ oritur ex pacto .
Quæritur I. Quando ex hac ufura mentali oria
tur obligatio reftitutionis ? Dicimus I. Quando
ufura mentalis eft ex parte utriufque , ita ut
mutuans accipiat lucrum tamquam pretium mu
tui , & mutuatarius ut tale etiam folvat , tunc
certe lucrum reftituendum eft . Dicimus II.
Quando ufura mentalis eft ex parte folius mu
tuatarii , qui dat lucrum ut pretium , & mu
tuator accipit bona fide ut gratis datum , tunc
non tenetur hic reftituere ex injufta acceptio
ne , fed tantum ex re accepta , cum noverit
mutuatarium non gratis præftaffe . Dicimus III.
Quando contra ufura eft folum ex parte mu
tuantis , eo quod mutuatarius dederit gratis ,
& mutuans recepit ut pretium , tunc fi nove
rit illum liberaliter donaffe , poteft retinere .
Quæritur II. In dubio an mutuatarius dede
rit aliquid ultra fortem gratis , vel ut pretium
mutui , utrum mutator poffit illud retinere ?
Certum eft , licite poffe mutuantem accipere a
mutuatario dona liberalia , ut docent omnes
cum D. Thom. 2. 2. quest. 78. art. 2. ad 3. Si
vero dubium fit , an mutuatarius dederit gra
tis , vel non ? Refpondent Leff. lib. 2. cap. 20.
num. 45. & Salmanticenf. cap. 3. num. 31. quod ,
fi mutuans accepit munus in bona fide , poteft
fuperveniente dubio illud retinere ; fecus vero ,
fi accepit cum dubio . Sed quid , fi acceperit
cum dubio pofitivo , five cum probabilitate ve
ræ donationis . Admittit Sporer de 7. Præcept.
num . 80. poffe retinere , utens opinione proba
bili ; fed communiter , & rete id negant Leff.
loc. cit. Concina tom . 7. pag. 559. num. 3. Con
tinuator Tournely tom . 1. pag . 515. v. Cum du
bia , Sal. tract . 14. cap. 3. num. 31. cum
Soto , Bonacina , Covarr. Prado , Arag. &c. Ra
tio , quia cum tali dubio nequit mutuator in
choare poffeffionem rei aliena ; Item , quia in
dubio mutuatarius regulariter præfumitur coa
&
te dediffe , quia difficulter homines gratis fua
largiuntur , ut fatetur ipfemet Sporer num. 77.
Ceterum in hoc dubio deferendum eft illi par
ti , pro qua cft potior præfumtio ; hinc ajunt
Salm.
 Cap. II. De Reftitutione Dub. VI . 417
Salm. d. num. 31. Sporer loc. c. Leff. c. 20, dub. terum , & n. 54. quod fi quis de temporale fo
6. præfumendum effe mutuatarium moraliter lo intuitu obtinendæ rei fpiritualis , tunc cen
certo donaffe , fi non fit pauper , aut avarus , fetur habere intentionem faltem virtualiter fi
aut non dederit impulfus ex metu , neque ex moniacam , ut patet ex propof. damnata 46.
moleftia , vel petitione mutuantis . Idemque Innoc. XI. quæ dicebat non effe fimoniam dare
dicunt Salm. n. 43. cum S. Antonino , fi mu temporale pro re fpirituali , etiamfi temporalefit.
tuatarius per fcripturam afferat , liberaliter fe principale motivum dandi fpirituale . Idem di
donaffe , nifi conftet in fraudem ufuræ id fcri cendum in mutuo , quando etenim mutuum da
pfiffe . Oppofitum vero præfumitur cum Salm. tur principaliter ob fpem lucri , tunc ipfum lu
n. 42. fi mutuans ante donationem_fignificarit crum fperatum , cum fit principale motivum
velte aliquid ut fibi debitum , aut fi mutuata mutuandi , virtualiter convertitur in pretium,
rius fit pauper , vel non folitus donare , vel fi mutui . Et hoc clare colligitur ex cap. Con
folvat ante redditionem mutui : quia tunc fa fuluit de Ufuris , ubi fic habetur : Confuluit nos
cile præfumitur dare , ne cito cogatur ad mu tua devotio , an ille ufurarius debeat judicari ,
tuum reddendum . Idem rationabiliter cenferi qui ( non alias mutuo traditurus ) eo propofito
dicunt Nav. & Med. apud Salm. contra Di mutuam pecuniam credidit , ut , licet omni con
caft. fi mutuatarius acceperit mutuum ad ufus ventione ceffante , plus tamen forte recipiat .
neceffarios , quia talis neceffitas tollit , aut fal Verum , quia quid in his cafibus tenendum fit ,
tem infirmat præfumptionem , quod ille omni ex Evangelio Luce manifefte cognofcitur , in
no gratis donaverit . que dicitur : date mutuum nihil inde fperantes ;
762 ,, 2. Non eft ufura fi mutuans nihil intendat bujufmodi bomines pro intentione lucri quam
,, ut pretium , fed tantum fperet aliquid ex babent " cum omnis ufura prohibeatur in Le
gratitudine , & ea intentione illi aliquid do ge , judicandi funt male agere , & ad ea quæ
33 netur ; licet illud ut finem principalem in taliter funt accepta reftituenda in animarum
,, tendat , Mol. tom. 2. pag. 305. num. 5. Lu judicio efficaciter inducendi . Hinc fapienter
"9 8a D. 25. dixit Sanctus Raymundus : Qui fub tali Spe
Quæritur I. An liceat dare mutuum fub fpe mutuavit , quicquid poftea ( etiam gratis obla
lucri ? S. Thomas 2. 2. q . 78. art. 2. ad 3. fic tum ) ultra fortem acceperit , ufura eft . Tra&.
diftinguit : Si aliquis ex pecunia mutuata ex de Úfur. §. 3. Bene autem ait Concina pag.
pecter vel exigat , quafi per obligationem pati 460. num. 6. minime peccare mutuantem , qui
taciti vel expreffi , recompenfationem muneris mutuum dat ad captandam alterius benevo
ab obfequio , vel a lingua , perinde eft ac fi lentiam ? etiamfi hæc benevolentia fit princi
expectaret vel exigeret munus a manu . .. Si pale motivum mutuandi , quia beneficium gra
vero munus non quafi ex obligatione rei exhibe tuitum ex fe pertinet ad conciliandam mutuam
tur, fed ex benevolentia , que fub æftimatio benevolentiam . Imo addo , etiamfi fecunda
nem pecuniæ non cadit , licet boc accipere & rio fperetur aliquod lucrum , ita ut lucrum
exigere " expectare . Hinc inferunt 1. Cajet. fit caufa impellens ad mutuandum ; ( non ta
Pal. Prado , Trull, & Villal. apud Salmantic. men , fi hac fpe deficiente , mutuum non da
cap. 3. num. 34. in foro confcientiæ non effe retur , quia tunc faltem præfumitur animus
fignum ufuræ mentalis , quod quis non mutua ufurarius ) . Ita ex D. Thom. 2. 2. quæft. 78.
ret , fi crederet mutuatarium nullam recom art. 2. ubi ait : Si ( mutuans ) accipiat ali
penfationem redditurum . Inferunt 2. iidem Ca quid non quafi exigens , nec quafi ex aliqua
jet. Prado ibid. cum Trull. Serra , & Salas , obligatione tacita vel expreſſa , fed ficut gra
poffe mutuantem licite talem fpem mutuatario tuitum donum , non peccat . Recompenfationem
etiam manifeftare : fed bene advertunt Salm. vero eorum quæpecuniæ non menfurantur li
loc. cit. cum Lugo &c. hoc non carere vehe cet pro mutuo exigere , puta benevolentiam s
menti fufpicione ufuræ , juxta dieta de Simo amorem ejus qui mutuarit 9 vel aliquid bu
nia numer. 51. Unde recte dicunt Salmant, & jufmodi . Et in Difput. de malo quest. 13.
Viva in prop. 42. Innoc. XI. n. 15. taliter mu art. 4. dicit licere mutuanti adhuc hujufmodi
tuantes ordinarie cenfendos effe ufurarios . donum sperare ; modo ( intelligendum , ut di
Sentiunt autem Buf. ut fup, Salm. c. 3. n. ximus ) hæc fpes non fit caufa finalis mutui ;
33. & Leff. c. 20. n. 37. cum P. Nav. ex Soto , nam , licet fpeculative loquendo , differat fpe
non effe illicitum mutuanti dare mutuum fub rare lucrum ex benevolentia , & fperare ex ju
fpe lucri , etiamfi talis fpes fit principale ftitia , in praxi tamen facillime hæc confundun
motivum mutuandi . Sed verius puto cum P. tur .
Concina tom . 7. pag. 462. n. 10. hoc effe omni Quæritur II. An mutuans poffit retinere , 763
no illicitum , ex textu Luce 6. ubi præcipi quod mutuatarius dedit non ex mera gratitu
tur : Mutuum date , nibil inde fperantes . Si dine , fed ex timore , ne alia mutuatio ei nege
textus hic non explicatur faltem de hac prin tur in futurum > aut ne æftimetur in ratus ?
cipali fpe > nefcio in quo alio cafu explicari Negant Cajet, Molina , Nav. & alii apud Dia-.
poterit . Ratio autem noftræ fententiæ eft " nam , cum Viva in Prop. 41. num . 10. qui op
quia , fi non licet dare mutuum principaliter ob pofitam fententiam putat fpeculative ? non
lucrum ex mutuo percipiendum , nec etiam li practice probabilem . Sed affirmant Laym . tr.
cet mutuare principaliter ob fpem lucri . Id 4. c. 16. num. 1. Lugo , Pal. Sot. Dian. ₺ Sa
omnino confirmatur exemplo fimoniæ , quæ in las apud Salm. cap . 3. n. 35. quia ex S. Th.
cedit quidem pari paffu cum ufura : Circa e & communi , requiritur ad ufuram , quod detur
pim fimoniam jam probavimus n. 51. v. Ce ex vi pacti , five ut debitum ex juftitia ;
Lig. Theol. Tom. I. D d dari

418 Lib . III . Tract . V. De Septi
dari autem ex tali timore non efficit , quod de
tur in pretium : Lex enim mutui non prohibet,
ut alter nolit ingratus apparere ; Salmant, au
tem , licet primo dicunt talem donationem dif
ficulter non effe ufurariam , cum rariffime præ
fumenda fit mere voluntaria , attamen revera
poftea primæ fententiæ adhærent , dicendo quod,
fi donatio vere fuerit gratuita , bene poteft re
tineri : Etfi enim illa fit alioquin involunta
ria , nequaquam vero tale involuntarium il
lam irritat , cum non proveniat ab extrinfe
co cogente , fed ab intrinfeca neceffitate , vel
voluntate ipfius mutuatarii , Ita Salmanticenf.
num, 36, cam Serra , Trull, Prad. & Soto 2
qui advertit difcernendum femper effe " an
mutuans recipiat ratione amicitiæ , vel an ra
tione mutui .
764 3. Quod fi tamen intelligeret fibi aliquid
,, donatum , non gratis , ut putabat, fed ut de
,, bitum ratione mutui 2 teneretur reftituere 2
2, quantum inde ditior evafiffet , ut habet Sa ,
22. v. Ufura , Card. Lugo , d. 25, felt. 3.
Adverte hic prop. 42. damnatam ab Innoc.
XI. quæ dicebat : Ujura non eft , dum ali
quid ultra fortem exigitur ex benevolentia , &
gratitudine debitum , fed folum fi exigatur
tanquam ex juftitia debitum , Rete notat Vi
va in d. prop. n. 6. quod in illa verba exgra
titudine debitum cadit damnatio , nam mutua
tarius non tenetur bonis fuis fatisfacere obli
gationi gratitudinis cum poffit fatisfacere , mu
tuantem laudando , pro eo orando , &c. An
autem obligatio antidotalis , feu gratitudinis
poffit unquam in pactum deduci ? Omnino ne
gandum , ut clare infertur ex præfata propof
tione , nam id quod in pactum deducitur , jam
dicitur debitum • Vide dita de Sim. n. 53.
,, 4. Nec eft ufura dare mutuum " alterius
29 amicitiæ captandæ caufa , atque ulterius in
,, de fperare officium ; quia amicitia non æfti
,, matur pretio , Card. Lugo 1. c,
,, 5. Pactum tamen de obtinendo a mutua
2 tario ( vel ejus opera ) officio aliquo , illici
22 tum eft , & ufurarium . Ita communi Mol.
d. 310. Leff. Sal. C. Lugo , ⭑ (Cum Viva
‫دو‬
" in Prop, 42. Innoc. XI, num. 15. *& Salm,
"2 cap. 3. numer. 58. communiter , ) contra
"2 Navarr. Etfi Salas de usura d. 9. num.
4. eum excufet , qui mutuat aliquid pacto ,
22 ut ftatim præftetur aliquod Beneficium ex
.‫ د‬gratitudine . Vid. Trullench. lib. 7. cap.
2 19. disput, 7. * ( Excufatur quidem qui mu
" tuat cum palto ut alter remutuet in præ
Senti : Secus , in futurum . Vide dicta de
" Simon. num . 57. & dicenda num, 781. ex D.
" Thoma ).
‫ در‬6. Pactum , ut mutuatario conferatur be
22 neficium Ecclefiafticum , eft ufura ( & fimo
,, nia ) , quia cogitur is fubire novum onus ,
,, 7. Non eft ufura , cum quis , non potens
"2 fua recuperare , mutuat , ut fibi reddantur
» fua , vel ne fibi inique noceatur : quia hæc
» jure jam ante debetur , & fic non facit lu
29 crum > nec imponit novam obligationem ,
"" Bon. quæft. 3. t. 3. n. 15. ex Azor. Reg. &c,
" * ( Vide dicta de Simon. ex n. 98. quæ dicun
⭑
tur etiam de mutuo )
mo
Præc. Decal .
,, 8. Nec eft ufura exigere aliquid ratione 765
" periculi recuperationis , difficultatum , vel ex
» penfarum , quæ erunt , vel metuuntur in re
cuperanda forte : quia pretio æftimari pot
,, eft , quod quis fe in tale periculum , & dif
" ficultatem conjiciat , Con. d. 3. 4. 3. p. 5.
29 Neceffe tamen effe , ut periculum iftud , &c.
"2 deducatur in pa&um expreffe " vel tacite ,
" docet Laym. 1. 3. t. 4. c. 16. n. 9. ex M.
" din. Val. Mal. Leff. &c. Idem dicit C. Lugo
", num. 80. Et fic liciti funt Montes Pietatis,
" ut vocant , hoc eft , thefauri quidam , qui in
", refugium pauperum a Republ. vel Principe
,, reponuntur , unde pauperibus gratis mutue
,, tur , ita tamen , ut parum retribuant pro
" expenfis , quæ fiunt in miniftros , & confer
" vationem talium montium . V. Tol. I. 5.
" cap. 18. Leff. 1. 2. cap . 20. Bonac. loc. cit.
" P. 13.
Magna agitur quæftio , an ratione periculi
amittende fortis liceat aliquid fupra fortem exi
gere? Prima fententia negat , eamque tenent
Nav. cap. 23. num. 81. Sot, l. 6. q. 4. a. 1. ad
1. Tol. de 7. Præc. cap. 11. Nat. ab Alex. lib.
3. art. 5. Reg. 3. Genett. tr. 4. cap. 7. qu. 3.
Rationes hujus fententiæ infra exponemus in
objectionibus ad fecundam fententiam , quam
fequimur . Secunda igitur fententia probabilior,
& fatis communis , quam tenent cum Buf. ut
fupra , Leff. lib. 2. c. 20. n. 111. Sylvius in 2.
2. 4. 77. art. 1. quæft. 4. Sylveſter v. Usura ,
Continuator Tournely tom. 1. p . 499. Wigande
tract, 9. Ex. 8. Refp, 9. Fagnan, in c. Navi
ganti lib. 5. tit. de Ufur. Petrocorenfis t. 2.
pag. 387. Cabaſfut . Th. J. lib. 6. cap. 8. num.
2. Lugo D. 25. num. 77. & 79. Salmant. cap.
3. cum Mol. Val. Salmant. Trull. & aliis in
numeris , affirmat licite poffe aliquid modera
tum accipi propter periculum fortis : Dummodo
1. periculum fit verum & extraordinarium ,
non autem commune , amittendi fortem , vel
eam non recuperandi fine magnis expenfis &
laboribus , nempe fi detur mutuum homini
dubiæ fidei , vel pauperi ( intellige , fi ipfi des
mutuum , præter id quod tu præcife teneris ex
præcepto illi mutuare , ad ejus præfentem ino
piam fublevandam ) , Dummodo 2. non recufes
affecurationem fortis , fi tibi offeratur per pi
gnus , aut fidejuffionem , & non cogas mutua
tarium ad tale periculum tranfigendum , ut re
te notant Leff. n. 39. & Salmant. n. 85. infine.
&
Ceterum bene exigere potes a mutuatario id
quod after tibi daret pro affecuratione fortis ,
ficet mutuum poftmodum integre tibi reddatur.
Ratio , quia te exponere tali periculo , verc eft
pretio æftimabile . Id confirmatur 1. Ex Con
cilio Lateranenfi Seff. 10. fub Leone X. ubi
pro ufura damnatur quodlibet lucrum ex re in
frugifera perceptum , feclufo tamen titulo la
boris , aut fumptus , aut periculi : Quando vi
delicet ( verba Concilii ) ex ufura rei quæ non
germinat , nullo labore , nullo fumtu ? nullove
periculo, lucrum , fœtufque conquiri ftudetur .
Confirmatur 2. ex doctrina D. Thom. Opufc.75.
cap. 6. ( ap. Petrocor. I. c. ) ubi S. Doctor fic
ait : Res que extra periculum poffidentur ejuf
dem Speciei , plus æftimantur , quam eadem exi
ften
 Cap. III. De Contractibus . Dub. IX.
fentes in periculo ; & ideo ad naturam rei con
Bertitur recompenfatio , quæ propter periculum
æftimatur plus vel minus valere Confirmatur
3. ex Declaratione S. C. de Propag. Fide ,
quam referunt Cabaffutius, & Tournely II. cc.
ad Bancel Sum, Mor, v. Uſura , Cafus fuit hic :
Apud Sirenfes lege Aatutum erat , ut in mu
tuo acciperentur 30. pro centum , fine refpectu
ad damnum emergens , vel lucrum ceffans : &
quia in recuperanda forte erat periculum fugæ
debitorum , aut tardæ folutionis , vel repetem
di pecuniam cum onere recurrendi ad Judices ,
quæfitum fuit , an hoc liceret . Refpondit S.C.
approbante Innoc. X. ( & hæc Declaratio an.
1645. Romæ typis demandata ) Cenfuit S. C.
Cardinalium S. Rom. Ecclefiæ , ratione mutui
immediate præcife nibil effe exigendum ultra
fortem principalem ; Si vero aliquid recipiant
vatione periculi probabiliter imminentis , & qua
litatis ejufdem , ac fervata proportione inter
periculum & id quod accipitur , &c. Deinde
Pontifex præcepit omnibus Miffionariis fub ex
communicatione latæ fententiæ , ut omnia hu
jus Decreti obfervarent , & illis uterentur . Nec
obftat dicere , quod non conftet de hac Decla
ratione , ut ait Henricus a S. Ignatio apud To
urnely I. c. Nam Thomas Hurtadus Etbica p.
402. affert exemplar hujus Declarations au
thenticatum per Notarium Apoftolicum . Op
ponit deinde idem Henricus præfatam Decta
rationem norr effe approbativam , fed tantum
toleratívam ; Sed refpondetur , quod S. C. di
cit ibidem , mutuantes non effe inquietandos ,
dummodo babeatur ratio probabilitatis periculi ,
quæ utique verba non meram tolerantiam ,fed
pofitivam permiffionem fignificant . Præterea
quod Pontifex , ut diximus , pofitive præcepit
obfervantiam hujus Decreti : Unde ( bene ait
Fournely) inaudita fuiffet hæc agendi ratio y
fi Pontifex præcepiffet Decreti obfervantiam T
cum haberet fibi perfuafum , aut dubitaret hanc
effe ufuram . Demum opponit prædictus Henri
cus id procedere in cafu extraordinario peri
euli longe majoris quam periculi communis
Refpondetur , quod S. C. refpondit de pericu
lis , de quibus fuit quæfitum , nempe fuga ,
tarde folutionis , & difficultatis exigendi , qua
pericula inter extrinfeca non funt extraordi
naria.
Objicitur I. Fur , cum reftituit ablatum , non
tenetur reftituere pretium periculi : ergo tanto
minus tenetur illud reftituere mutuatarius : Si
enim periculum amittendæ fortis non eft titu
lus qui furem obftringat ad aliquid altra for
tem Domino folvendum , nec etiam mutuanti
erit juftus titulus exigendi , nudum enim pa
Fum titulum non præftat . Sed refpondetur :
Nemo dubitat , quin ob damnum emergens pof
fit mutuans aliquid ultra fortem exigere , &
camen , fi damnum non eft dedu& tum in pa
Aum , nihil poteft exigere , quia deeft pactum,
at dicemus num . 769. v. Sed dubitatur . Ergo
damnum emergens nec etiam eft titulus acci
piendi ultra fortem , fed bene eft tirulus jufte
deducendi in pactum exactionem. Ita a pari ,
periculum fine pacto non eft titulus percipient
di aliquid ultra fortem , fed bene eft titulus ju
419
fle pacifcendi , cum mutuans in gratiam alte
rius in fe fufcipiat periculi onus , quod per fe
eft pretio æftimabile . Fur autem , quia inter i
pfum & Dominum nullum pa& tum interceffit ,
ideo nihil ratione periculi ultra fortem tenetur
reftituere . Unde pro conclufione regula certa
fit , quod, ut mutuans licite poffit aliquid ultra
fortem exigere , requiratur ut paftum juftum
intercedat , ut autem patum fit juftum ,
quiritur , ut mutuans aliquod onus extraordi
narium in fe fufcipiat . Sicut ergo ipfe poteft
juffe pacifci aliquid exacturum ob damnum e
mergens certum , fic etiam , ut exigat aliquid
( eth minus ) ob damnum probabile , quemad
modum eft dammi periculum . Ideo bene ait
Tourn. p. 5oo. quod creditum periculofum non
poteft tanti vendi , quanri creditum fecurum .
Objiciunt II. textum in c. Naviganti de U
furis , ubi fic dicitur: Naviganti vel eunti að
nundinas certam mutuans pecuniæ quantitatem ,
pro eo quod fufcipit in fe periculum , receptu
rus aliquid ultra fortem , ufurarius eft cenfen
dus . Huic textui multipliciter refpondetur .
Refpondent 1. Laym. Barbof. Palaus , & Ca
baff. I. c. n. 3. ibi mendum irrepfiffe & omif
fam effe particulam non . Hancque interpreta
tionem bene fieri poffe dicit Tournely ex con
textu Canonis præfati , ubi cum fermo deinde
immediate fiat de mutuante granum , aut vi
mum , qui aliquid exigit ob dubium decremen
ti pro tempore reftitutionis , fubditur : Ille quo
que qui dar decem folidos, ut alio tempore to
tidem fibi , grani , vini &c. non deber ex hoc
ufurarius reputari . Idem igitur dictum cenfetur
pro primo cafu , particula enim quoque id fatis
oftendit ; Alias ( ait Tournely ) potius debuiffet
Pontifex apponere particulam fed ', fr contra
Aum illum ufurarium declarare intendiffet . Re
fpondetur 2. cum Fagnano in dicto c. Navigan
ti, Salmant. de Contr. cap. 2. numer. 145.
quod præfatus textus intelligitur tantum pro fo
ro externo T ubi talis contractus pro ufurario
habendus effe decernitur ; & ideo non dicitur
ibi illum effe ufurarium , fed quod ufurarius eft
cenfendus . Prout pariter ait Fagnanus , fi Epi
fcopus accipit gratuitum munus ab aliquo , cui
poftea gratis confert Beneficium "' in foro ex
ferno cenfebitur fimoniacus , fed talis utique
non erit in confcientia . Refpondetur 3. cum
eodem Cabaffut. item Lugo D. 25. num. 78.
Leff. cap. 20. num. 116. Salmantic. cap. 3. n.
92. cum Laym. Pal. Covarr. Tap. Villal. & a
liis communiter , textum intelligi pro cafu "
quo mutuans ex vi ipfius mutui obligaret mu
tuatarium ad talem contractum affecurationis
ineundum ; Vel cafu quo ( ut fentit Petrocor.
to. 2. p. 338. ) mutuans intendat omnino ex
mutuo lucrari , ita ut aliter non mutuaret . Id
que expreffe fentit etiam D. Thom. Opufc. 75.
cap. 6. ( apud eundem Petrocor. ) ubi dicit :
Quod fi mutuans non sperar lucrum pro mutuo ,
fed onus periculi quod fufcipit petitfibi compen·
fari , ita ut effet difpofitus ad mutuandam gra
tis pecuniam , fi tale periculum in ſe nonJume
ret , certe tunc non peccat .
Circa autem Montes Pietatis , quos meminit
Bufembaum mox fupra , advertendum hos appro
Ddz ba
 420 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
batos fuiffe a Concilio Lateranenfi fub Leone cap. 20. n. 128. Anacl . q.4. num. 38. & Salm. c.
X. fub hac limitatione : ,, ( Concedit tantum 3. n. 75. cum Scot . Trull. Vill. &c. Ratio au
" acceffionem ad folas miniftrorum expenfas , tem , cur hoc pactum fit licitum , eft , quia ta
» & aliarum rerum ad illorum confervationem , lis poena apponitur , ut contra& tus firmitati con
,, ut præfertur , pertinentium pro eorum inde fulatur , & avertatur negligentia mutuatarii .
,, mnitate duntaxat ultra fortem , abfque lu Ad licite vere hoc pactum apponendum requi
"" cro eorundem Montium ) . ,, Hinc advertunt ritur 1. ut mora debitoris fit notabilis , & cul
P. Concina tom. 7. pag. 481. num. 4. & Tour pabilis . 2. ut abfit animus lucrandi per pœnam
nely tom. 1. pag. 521. quod , ut licite tales appofitam , qui animus præfumitur , fi oneretur
Montes erigantur , tres conditiones requiruntur : debitor ad reftituendum pro tempore , quo fcil
I. Ut pecunia tradatur pauperibus intra limi tur eam folvere non poffe . Ita cum Buf. Sal
tem certæ fummæ , pro tempore determinato mantic. num. 75. 76. Adde 3. ut poena fit
reftituendæ . II. Ut pignus a debitoribus ex moderata , & culpæ proportionata . V. Salm. d.
hibeatur , illudque cuftodiatur a miniftris , & n. 76.
tempore præfinito vendatur fub hafta , ac reten. An autem dicta poena debeatur ante Judicis 767
to pretio , quod Monti debetur , reliquum re fententiam Negant Sanch. de Matr. D. 37. n.
fituatur Domino pignoris , vel pauperibus , fi 4. Pal. Dian, &c. ap. Salm. ib. n. 77. quia
hic inveniri nequit ; vel etiam eidem Monti " ratio generalis de pœnis eft , ut non debeantur
ut ait Roncaglia de Ufur. quæft. 3. in fine : ante fententiam . Oppofitum tamen tenent pro
Quod etiam admittit Concina pag. 382. n. 5. babilius Continuator Tournely tom. 1. pag. 512.
fi Mons fit pauper , & prematur neceffitate fuc Holzm . Leſſ. lib. 2. cap. 10. d. 14. in fine , &
currendi pauperibus , ut concefferunt aliquibus Sylv. Villal, & alii cum Salmantic. num. 77.
Montibus Sixtus V. & Clemens X. Hic autem Quia hæc pœna magis habet rationem pa&i ,
notandum cum Concina loc. cit. num. 6. pecca quam pœnæ .
re divites , qui fine neceffitate accipiunt mu ,, 10. Nec eft ufura , pacifci , & accipere a- 768
tuum a Monte , ut alias lucrentur , & ideo te ,, liquid ratione damni emergentis ( fiquidem
nentur illico pecuniam reftituere . Hoc autem "" mutuum vere illius caufa fit ) , aut lucri cef
intelligendum dicerem , fi Mons effet - pauper , ,, fantis , vel ceffaturi , dummodo de hoc præ
quia tunc deficeret fubventio pauperum , pro ,, moneatur mutuatarius : ut fi volebas domum
quibus ifti Montes funt inftituti . Pafqualigus ,, reficere , aut poteras nunc commodo tempo
autem apud Concina num . 7. affert quafdam ,, re emere triticum , privando autem te tua
Litteras Pauli III . quibus afferitur licite con , pecunia in dando mutuo , corruit domus , &
cedi poffe aliquam annuam acceffonem iis , qui ,, poftea carius emes triticum . Item non pote
pecuniam otiofam in præfatis Montibus collo- ,, ris lucrari cum tua pecunia , quod poteras ,
cant . Sed P. Ballerinus ibid. clare & merito 99 & volebas negotiando , ita ut mutuatio fit vere
evincit has literas apocryphas . Adducit tamen ,, caufa lucri ceffantis . Ubi notat Tol. fuppo
P. Concina to. 7. p. 483. n.9. alias Literas ejuf ,, nendum in hoc titulo lucri ceffantis , 1. Quod
dem Pauli HI. Julii III. & Pii IV. in quibus ,, vere volueris cum ca pecunia negotiari , & non
id conceditur , fed cum hifce limitationibus , 99 habeas aliam . 2. Quod malis negotiando
ut deponentes pecuniam id faciant zelo chari- , aliterve lucrari , quam fic mutuando , ita ut
tatis erga pauperes , & alias paratas habeant ,, mutues tantum in gratiam mutuatarii . Ut
emtiones , ex quibus licite lucrari poffent . An ,, minus exigas , quam lucrari poteras , & dedu
vero fit licitum etiam privatis hujufmodi Mon ,, &tis expenfis , quia lucrum ceffans non eft a
tes inftituere? Affirmat Leff. lib. 2. cap. 20. n. ,, tu , fed in potentia , & variis adhuc eventi
.194. "" bus obnoxium . Unde ad arbitrium viri pruden
766 9. Nec eft ufura , ſi timens difficultatem ? ,, tis , pro majore , vel minore ejus certitudine ,
22 aut fraudem mutuatarii in reddendo tempo ,, æftimare id poteris , & fic cum mutuatario de
"" re conftituto , pacifcaris , ut , fi tunc non fol 39 eo pacifci . S. Th. a. 1. ad 2. Mol, d. 324. Sal.
,, vat , aliquid det præter capitale loco pœnæ , 99 dub. 26. c. Cart. Lug, d. 25. fe&t . 6. Bonac. q.
quæ pœna licite exigetur , dummodo non fiat 3. P. 4. Hinc qui non habuit animum nego
‫ در‬alia intentione , quam ut mutuatarius fic ,, tiandi , vel fi non erant , nec brevi fpera
,, quafi conftringatur , ne fua culpa fallat . Un "" bantur merces , vel non erat moraliter cer
,, de , fi mutuatarius abfque fua culpa non pof "" tus de lucro , nihil poteft accipere ultra for
"" fit folvere , non licebit poenam exigere " ut "" tem : quia mutuatio ifta vere non fuit caufa
09 habet Tol. fup. c. 32. qui ait , manifeftum ,, lucri ceffantis . Eadem ex caufa ufura eft , fi
"1 effe argumentum pravæ intentionis , fi optes ,, mercatores credito vendentes aliquid ultra
"" non folvi tibi præfixo tempore , ut poenam "" pretium rigorofum accipiant titulo lucri cef
,, recipias : ac fimpliciter ufuram fore , fi cer ,, fantis , verbi gratia , rem tantum valentem
,, to fciens alterum non valiturum folvere " ‫ در‬100. vendant pro 105. numerandis poft an
"" adhuc tali poena oneres . V. Bonac. d. 3.9. 3. ,, num ; quia vendendo ad creditum ( quod eft
» P. 7. Mol. t. 2. d. 317. Leſſ. I. 2. c. 20. d. 15. virtualis mutuatio ) plures habent emtores ,
Licitum eft igitur in mutuo pactum pœne ,, plorefque res tendunt , & fic compenfatur lu
conventionalis , ut tenent communiter Lugo D. 59 crum ceffans , atque adeo illud non ceffat ra
26.Sect. 6. Sot. l . 6. quæft. 1. a. 3. Tourn. tom. I. "9 tione hujus venditionis , Dian. p. 2. traƐt. 24.
p. 511. cum Henrico a S. Ign . Holzm. de Contract, "" Trull. c. 19. d. 9. vid. dub. feq. Hac in re *
cap. 3. num. 756. Wigandt tract. 9. Ex. 8. 9. 3. perlege Propof. 41. inter profcriptas ab In
ad 13. Cabaffut. Th . J. 1. 6. c. 7. n. 1, Lef. lib. 2. >> noc. XI.
Cer
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VII. 421
Certum eft ob titulum Damni emergentis lici firmatur ex Bulla Benedicti XIV . vide in fine
tum effe mutuanti exigere id quod fibi intereſt Tomi II. ad num . III. ubi dicitur jufte poffe
caufa mutui . Ita omnes cum D. Thom. 2. 2. aliquid exigi ex mutuo , fi concurrant jufti ti
quest. 78. art. 2. ad 1. qui rationem dat , in tuli , nempe fi pecunia alias collocanda fuiffet
quiens : Hoc enim non eft vendere ufum pecu ad licitam negotiationem .
nie , fed damnum vitare . An autem id liceat Ad hujufmodi tamen intereffe exigendum 769
ob lum Lucri ceffantis ? Dubitat Sotus l. 6. tres conditiones requiruntur : I. Conditio , ut
q. 1. art. 3. & abfolute negant Scotus , Duran intereffe ab initio in pactum deducatur ; nam
dus, & alii apud Azorium ; hifque videtur ad poft contractum mutuans nihil petere poteft ,
hæfiffe idem S. Thom. I. c. ubi fubdidit : Re etfi immemor fuerit de fuo damno : Nifi vi ,
compenfationem vero damni , quod confideratur metu , vel fraude coa&us fit a mutuatario , ut
in boc , quod de pecunia non lucratur , non pot S. Thom. d. q. 78. art . 4. & ad 2. Leff. num .
eft in pactum deducere , quia non debet vendere 79. & alii: Vel nifi involuntarie coa& tus fit ad
id quod nondum habet , & poteft impediri mul mutuandum , quamvis licite , verb. gr. a Rege
tipliciter ab babendo . Sed communiter alii DD. ad bonum publicum . Pariter tenetur mutuata
affirmant , ut Cajet. 2. 2. quæft. 62. art. 4. Syl rius ad damnum , & lucrum ceffans , fi jufte in
vius 2. 2. 9. 77. art. 1. q.5 . Leſſ. 1. 2. c. 26. d. terpellatur ad folutionem ; vel terminus præfi
10. Gennetus iam. 1. p. 233. q. 1. Petroc. tom. 2. xus clabitur , & ipfe culpabiliter non folvat , S.
P. 399. queft. 12. Wigandt tr. 9. Ex. 8. 9.2. Tb. d. I. ad 1. & Salm . c. 3. n . 82 .
Refp. 8. Continuator Tournely t . 1. pag. 501 . Sed dubitatur hic : an in contractu fit necef
Anacl. q. 4. num. 36. Salm, tr. 14. c. 3. numer. fe præmonere mutuatarium de vero damno
79. cum P. Nav. Laym. Val. Bon . Reb. &c. vel alio titulo jufto , pro quo poffit exigi ali
Hunc titulum approbat . 13. ff. Rem. ret. hab. quid ultra fortem ? Prima fententia negat ,
& expreffe videtur approbaffe SS. nofter Ponti quam tenent Lugo D. 25. num.74. & 182. cum
fex Bened. XIV. in Epift. Encycl. de Ufuris Sot. Salas , Aragon. Salon. &c. item Cajet. Tap.
( vide Epift. VI. in fin. Tom. II. ) dicens : Ne Vill. ap. Salm. cap.3 . num. 83. Ratio , quia
que item negatur poffe multoties pecuniam ab mutuatarius nequit rationabiliter alligare fuam
unoquoque fuam per alios diverfe prorfus na intentionem ad titulum injuftum , fed debet con
ture a mutui natura contractus recte collocari & trahere juxta capacitatem materiæ , & in titu
impendi , five ad proventus fibi annuos conqui lum juftum confentire . Maxime quia regulari
rendos , five etiam ( nota ) ad licitam merca ter mutuatarius non retardaretur a contractư ,
turam & negotiationem exercendam , honeftaque ex eo quod noffet jufto titulo lucrum exigi .
indidem lucra percipienda . Ratio noftræ fen Secunda tamen verior fententia ( licet olim
tentiæ eft , quia , ut docet idem S. Tb. 2. 2. q. 62. contrariæ adhæfi ) docet monitionem effe necef
art. 4. dupliciter poteft aliquis damnificari , uno fariam ; ita cum Bufemb. ut fupra , Leſſ. c. 20.
modo auferendo ei quod a& tu habebat : Alio num . 110. P. Concina tom. 7. pag.406. numer.
modo impediendo , ne adipifcatur quod erat in 4. & pag. 465. Continuator Tournely tom. 1 .
via habendi ; & tale damnum non oportet re pag. 505. v. Quarta . Salm. I. c. cum Laym.
compenfare ex æquo , quia minus eft habere ali Pal. Dic. &c. Ratio , quia mutuatarius putans
. quid virtute, quam habere actu . Idque in Reſp. contra& tum ufurarium , non confentit in con
ad 2. dicit S. Doctor valere etiam pro lucro tra& tum juftum , in quem forte non confenti
quod aliquis fperat ex fua pecunia , en verba ret , fi noviffet juftum titulum ; putans enim
D. Thomæ : Nam ille qui femen fparfit in agro , titulum effe injuftum , forte contrahit fperan
nondum habet meſſem in a&u , fed folum in vir do non folvere ufuras , vel folutas eas tibi com
tute , & utrumque poteft multipliciter impedi penfare , vel faltem quod alter tempore mor
ri . Nec officit , quod S. Doctor id intelligat > tis reftituat ; alioquin , bene ait Concina , pof
( ut habetur ex objectione 2. ) de lucro ceffan fet forte evenire , quod ille majus detrimentum
te ob mortem mutuatarii non folventis tempo ex mutuo , quam commodum , retraheret . Sed
re præfinito , nam five lucrum ceffet ob moram ratio magis univerfalis eft , quia ad contrahen
mutuatarii , five ob caufam mutui , cadem ra dum non fufficit voluntas interpretativa , fed
tio currit exigendi lucrum ceffans , cùm tale conditionalis , ut dicemus num. 773.: fed requi
intereffe non debeatur mutuanti , nifi ob com ritur voluntas actualis , aut virtualis , aut fal
penfationem damni , quod in utroque cafu æ tem aliquando habita ; & non retractata , jux
que illi obvenit . Ad textum autem D. The ta dicenda 1.6. de Sacr. Miſſ. n. 324. Ergo mu
me, primo loco relatum , refpondet Sylvius 1. tuans , fi lucrum fibi ceffat , imputet fuæ negli
6. S. Doctorem negare ibi , quod mutuator pof gentiæ ; ait enim S. Thom. q. 3. de malo art. 4.
fit exigere integrum lucrum affequendum , non Debebat fibi caviffe , ne detrimentum incurre
vero partem ejufdem ; Et merito fic refpondet , ret ; nec ille qui mntuum accipit , debet da
cum ipfemet S. Doctor in fecundo loco fupra mnum incurrere de ftultitia mutuantis . Secus
allato doceat furem teneri compenfare da vero dicendum , fi revera exifteret titulus ju
mnum , non autem ex æquo ; rationem addu ftus , tam mutuans quam mutuatarius in con
cens , quia minus eft habere aliquid virtute tractum confentirent , omni meliori modo quo
quam babere a&tu . Si ergo fur tenetur recom poffent , ut mox dicemus in quæftione IV. nu
penfare Domino lucrum ceffans ex furto , jux mer. 773.
ta tantum æftimationem fpei ; cur juxta ean II. Conditio eft , ut non plus exigatur , quam
dem æftimationem mutuator non poterit exi fit lucrum , quod fperatur ex alio contractu li
gere lucrum ceffans ex mutuo ? Id maxime con cito , juxta æftimationem fpei , & periculi , &
Lig. Theol. Tom . I. Dd 3 de
 422 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
deductis expenfis . V. Salm. n. 84. An autem
deducenda fit æftimatio laboris in tali lucro
impendendi ? Affirmant probabiliter Caj. Tap.
Villal. Sed probabilius negandum cenfent Leff.
n. 89. & Salm. d. n. 84. cum Bon. Trull. Pal.
Dic. Salas , quia non tenetur mutuans detra
here æftimationem ceffationis laboris , quem
ipfe libenter fubiturus effet . Alias , fi labor
compenfandus effet , raro a mercatoribus ali
quid exigi poffet pro lucro ceffante . Verum
tamen ex æquitate cenfeo aliquam detractionem
faciendam effe cafu , quo effet ceffatio a ma
gno labore , a quo mutuans ut fe liberaret ,
probabiliter aliquid impenderet .
III. Conditio eft , ut mutuum vere fit caufa
damni , vel lucri ceffantis ; nam > fi mutuans
aliam habet pecuniam , quam ad negotiandum
fubftituit ; vel fi lucrum , quod amittit ob mu
tuum ex mercatura facienda , poteft & vult fi
bi comparare ex alia via , aut arte , cui mer
cando non potuiffet vacare ; tunc nequit exi
gere aliquid , nifi effet pro majori moleftia fub
eunda in illa alia lucrandi . Vide Leff. c. 20.
n. 89. Salm. c. 3. n. 85. cum Pal. Trull . &c.
An autem mutuans licite exigat intereſſe da
mni emergentis , vel lucri ceffantis , fi mutuet
non compulfus alterius precibus , fed ipfe fe of
ferat ad mutuandum ? Negant Conradus , &
alii quidam apud Leff. lib. 2. cap. 2. numer.
101. Quia cum mutuator non rogatus , fed
fponte mutuum offert , lucrum non ceffat caufa
mutui , vel mutuatarii , fed ipfe mutuans lu
crum fibi impedit . Sed probabilius affirmant
idem Leff. Lugo D. 25. n. 107. cum Mol . Nav.
Tol. Val. Bann. &c. Ratio , quia mutuator tunc
non offert mutuum abfolute , fed fub conditio
ne , ut ei compenfetur lucrum ceffans ; & fic
mutuatarius acceptando mutuum , eft vera cau
fa ceffationis lucri , vereque impedit , quin mu
tuator ex fua pecunia jufte lucretur : Prout fi
quis in gratiam alterius offerat omittere ja& tum
retis , licite exigit pretium fpei jactus illius >
quia alter eft vera caufa , ut captio pifcium
fperata illi impediatur .
蘩 Sed hic plures quæftiones funt enucleandæ .
770 Quæftio 1. An liceat mutuatori pacifci ab i
nitio de certa pecunia folvenda › quando da
mnum emergens , vel lucrum ceffans eft incer
tum , feu tantum probabiliter futurum ? Diftin
guit P. Conc. to. 7. p. 408. n . 5. Op. 438. 9. 4. ,
& dicit , quod , fi eft certum damnum eventu
rum , vel lucrum ceffandum , nempe quia oc
cafiones lucrandi funt actu vel proxime præfen
tes , & dubitatur folum de ejus majori vel mi
nori quantitate , tunc bene poteft taxari arbi
trio prudentum ; & in pactum deduci quantitas
folvenda . Secus vero , fi damnum non eft cer
te eventurum , vel fi occafiones lucrandi tantum
probabiliter occurrere poffent . Ratio , quia his
cafibus poffet accidere , quod damnum non eve
niat , vel occafiones non occurrant , & tunc mu
tuator ex folo mutuo lucretur . Sed verius cen
fent Salm. c. 3. n. 84. cum Malder. Vill . Gutt.
Tap. Tamb. Dec. 1. 8. tr. 3. c. 8. §. 3. n. 4. &
14. cum Nav. & Salas , item Sylv. & Decoq. ap.
Tournely to. 1.p. 506. v. Quæres , licite poffe mu
tuantem pacifci de aliqua certa quantitate fol
venda , debita fervata proportione juxta timo
rem damni , vel fpem lucri futuri . Ratio , quia
debita æqualitas jam bene fervatur ; nam ficut ,
damno non eveniente , lucraretur mutuans , ita
contra , eveniente damno lucrabitur mutuatarius.
Nec refert , quod damnum eventurum poftmo
dum non accidat : quia pactum de autario non
fit pro damno futuro quod forte eveniet , fed
pro periculo ejus probabili quod a& tu fupponitur,
& a& u eft pretio æftimabile : Prout fi quis ven
dit jactum retis , non vendit quidem pifces , qui
forte non capientur , fed vendit fpem eorum
probabilem , quæ jam de facto exiftit . Objicitur
1. Quemadmodum , §. Item Labeo , ff. Ad 1. A
quil. ubi ftatuitur , quod fi quis frangit retia ,
nihil tenetur folvere Domino pro fpe pifcium
capiendorum , fed folum damnum retium . Sed
refpondetur cum Gloffa ( ibi verbo Fieri ) quod
tunc Dominus præcife ex Lege Aquilia nullam
habet actionem pro impedita fpe captus pifcium :
fed bene habet aliunde a& tionem ex l. Si jačłum
13. ff. de A&t . emt. & vend. ubi fic dicitur : Si
jactum retis emero , & rete jactare pifcator no
luit " incertum huju rei æfti
s mandum eft . Sub
dit Gloffa: Eftimatur quantum eft verifimile ,
quod effet captum . Unde apparet licite poffe
compenfari damnum probabiliter ex mutuo e.
venturum , quamvis incertum .
Ob eandem rationem probabiliter ait Bon. D.
3. p. 4. n. 13. mutuatorem , qui non certo , fed
tantum probabiliter erat deftinaturus pecuniam
ad negotiationem , poffe aliquid exigere pro ra
ta probabilitatis . Sed dices : fi poteftaliquid ex
igi per probabilitate applicationis pecuniæ , er
go poffet etiam aliquid exigi pro poffibilitate
applicandi . At refpondeo negando paritatem ;
poffibilitas eft mera potentia , feu non repugnan
tia applicationis : unde mutuator ex ea nullum
habet actuale , & pofitivum fundamentum lucri
futuri , fed tantum negativum . E converfo pro
babilitas futuri lucri habet quidem pofitivum
fundamentum talis lucri , five fpei iftius , & id
eo eft pretio æftimabilis . Quid fi mutuator fo
lum animi pendeat , velit an non negotiari ?
Adhuc affirmant Tamb. 1, 9. tr. 1. c. 3. §. 4. n. 3.`
& Lugo D. 20. n . 2. cum Salas , poffe aliquid exi
gere , quia pariter eft pretio æftimabile , privare
fe in gratiam mutuatarii hac poteftate delibe
randi , deftinandique pecuniam ad negotium ,
cum non teneatur gratis ea fpe & poteftate pri
vari : Prout fi quis hæreat , an cras poffit aut
velit vel ne pifcari , bene poteft aliquid exige
re , fi in gratiam tui ſe obligat ad non pifcan
dum . Et hoc neque improbabile videtur , cum
hæc privatio obligatoria , cum teneatur mutua
tor non repetere mutuum per aliquod tempus ,
eft aliquo pretio æftimabilis .
Quamvis autem fub initio liceret in pactum
deducere , ut diximus , damnum eventurum , vel®
lucrum ceffandum incertum ; numquam tamen
licebit ab initio per pa& tum exigere hujufmodi
intereffe , ut communiter docent Lugo D. 25. n. '
106. Azor. 3. p. l. 5. q. 3. Concina to. 7. p. 446. n.8.
Ratio , quia fi mutues centum , & pro lucro cef
fante accipias decem , non jam mutuas centum,
fed nonaginta : privare autem mutuatarium ex
pacto ante tempus commoditate pecuniæ mutua
tæ ,
 Cap. III. De Contractibus Dub. VII, 423
tæ , onus eft , & illud imponere eft ufura . Con fententia affirmat , quia quifquis bona fide con
cedit tamen Az. 1. c. poſſe exigi fub initio lu trahit , femper intendit contrahere modo lici
crum conventum in alia fpecie : Sed recte hoc to , quo poteft . Ideo enim hoc tali modo con
etiam reprobat Concina 1.c, quia privare mu traxit , quia licitum putavit ; quare virtualiter
tuatarium illa re ante tempus , etiam onus eft. intendit contrahere quocunque licito modo , qua
771 Quæftio II. An poffis exigere lucrum ceffans contractus cohoneftari poterat , Ita Lugo Difp, 25,
ob mutuum pecuniæ deftinatæ ad negotiandum , Sect. 9. & Sa , Dian. Tanner ap. Salm. c. 3. n.
fi aliam pecuniam habeas non deftinatam , quam 38. & Tamb, I. 8.c. 8. §. 3. n. 21. Secunda ta
tamen negotiationi fubftituere poffes ? Et qui men verior fententia , quam tenent Salm. c. 3 , N,
dem , fi illam aliam pecuniam refervaffes ad 39. Leff. c. 20. n. 104. Concina to . 7. p. 465. Con
ufum familiæ , nimirum ad domum alendam , tin. Tourn, to. 1. p. 515. negat poffe eo cafu mu
filias dotandas , fene& tutem folandam , vel ne tuatorem lucrum perceptum retinere. Ratio , quia
tuum ftatum periculo exponas , tunc licite exi minime dici poteft ipfum voluntatem virtualem
ges lucrum ceffans , quia non teneris ratione five implicitam habuiffe , cum non de alio com
mutui tuam providentiam negligere . Ita Leff. tra& tu quam de ufurario cogitaverit . Eo cafu tan
1. 2. c. 20. n. 87. cum Nav. & Salm. c. 3 , n, 86. ut tum habuiffe voluntatem interpretativam , quæ
certum fupponunt . Sed dubium eft , quid fi non fufficit ad contrahendum , ut diximus fupra
fine tali incommodo poffes aliam pecuniam fup. n.769. v. Sed . Nec obftat dicere , quod mutua
ponere ? Negant probabiliter alii tunc poffe a tor ifte poteft retinere lucrum , tanquam poffef
liquid exigere , quia tunc tibi non ceffat lucrum for bonæ fidei , qui tenetur tantum ad id in quo
ex caufa mutui . Sed Leff. 1, c, Pal. D. 4. p. 15. fa& tus eft ditior ; nequit autem dici ditior fa&tus
0.7. Tamb. I. 9. tr. 1. c. 3. §. 4. n. z . Spor, de 7. ille , cui ratione mutui ceffavit lucrum, quod ju
Pr. c. 4. n. 44. cum Mol . Laym. & Lugo , Croix 1.3. fte percipere poterat . Nam refpondetur , quod
p. 2. n. 86. item Valent. Trull. Vill, ( & merito ad jufte exigendum in mutuo aliquid ultra for
probabile putant Salm. ib. ) affirmant , pofito , tem " omnino requiritur , ut mutuatarius de
quod ftatueris illam folam pecuniam negotia jufto titulo moneatur , ut diximus fupra 1 , c, n.
tioni , & periculo exponere , cite poffe petere 769. v. Sed. Aut faltem, ut tam mutuator , quam
lucrum ceffans , quia vere mutuatio eft caufa mutuatarius expreffe vel implicite confentiant in
ut tibi ceffet lucrum fperatum ex illa pecunia ; titulum juftum, faltem explicite intendentes con
nec teneris in gratiam mutuatarii pecuniam non trahere omni meliori modo quo poffunt : quod e
deftinatam negotiationi exponere . Hoc tamen converfo fat probabiliter fufficit ad exigendum
non admitterem , nifi , cum mutuum das , verę id quod licite exigi poterat ex illo jufto titulo ,
habeas animum pecuniam illam refervatam ne quamvis non expreffo ; ut dicunt Croix 1. 3. P.
gotiationi non fubftituere , ·2. n.924. & Salm. Tournely l . c. ac probabile pu
772 Quæftio III. Utrum > fi pecuniam non de. tat Leff. n. 105. Ceterum SS. nofter Pontifex
ftinaveris abfolute , fed conditionate ad nego Bened. XIV . in fua Bulla de Ujuris ( vide in
tium , uti fi dicas : vellem negotiari , nifi mul calce Tomi II. Epift. Encycl. ( ubi poftquam dixit
ti peterent mutuum , tunc poffis exigere inter n. III. Per hæc autem nequaquam negatur pof
effe ? Lef, lib. 2. cap. 20. num. 90. dicit pro Je quandoque una cum mutui contractu quofdam
babile effe , quod poffis , nam etfi ob multitu alios ( ut ajunt ) titulos , eofdemque ipfimet uni
dinem mutuum accipientium nulla mutuatio fit verfim naturæ mutui minime intrinfecos , forte
caufa de fe , fed omnes fimul fint caufa lucri concurrere, ex quibus jufta omnino caufa con
ceffantis , attamen verum eft , quod tu , ut i furgat quiddam amplius fuprà fortem ex mu
fti mutues , jam de facto lucro privaris , & tuo debitam rite exigendi . Deinde ad fignifi,
ex alia parte mutuatarii in hoc non putant in candum quales fint tituli jufti aliquid exigendi
juriam fibi fieri . Et idem fentiunt Laym. 1.3. ex mutuo , ftatim fic fubdit : Neque item negar
tr. 4. c, 16. n. 8. Tamb, l. 9. c. 3. §. 4. n.4. Spor, tur poffe multoties pecuniam ab unoquoque
de 7. Pr. c. 4. n. 44. Sed dices : ifte ufuram com fuam , per alios diverfæ prorfus nature a mutui
mittit , quia efficaciter vult lucrari ex mutua , natura contractus reste collocari & impendi , five
& inefficaciter ex negotiatione . At refponderi ad proventus fibi annuos conquirendos , five
poteft ifte quamvis habeat voluntatem ineffica ad licitam mercaturam exercendam , boneftaque
cem negotiandi , vult tamen efficaciter jufte lu indidem lucra percipienda . Tandem ait n. V.
crari , & quia jam poteft jufte lucrari ex nego falfum effe quod femper & ubique præfto fint
tiatione , ideo jufte lucratur ex mutuo > cum jufti tituli , vel contractus , unde fic monet ;
mutuum fit huic vera & efficax caufa , ut lu Quifque igitur fue confcientie confultum ve
crum ex negotiatione ipfi ceffet . Re & te vero lit , inquirat prius vere ne cum mutuo juſtus
advertit Leff. n. 95. non facile hoc admitten alius titulus , vere ne juftus alter a mutua
dum ob periculum palliandi ufuras ; Nam ( ut contractus occurrat , quorum beneficio lucrum
notat Buf. hic cum Tol, ) , ut quis ab ufuræ omnis labis expers , & immune reddatur . Poftea
labe fit immunis , malle debet lucrari nego fapienter fic inftruit : Qui ab omni ufuræ labe
tiando , quam mutuando : & mutuare debet tan fe immunes integros præftare volunt ....
tum in gratiam mutuatarii , admonendi funt , ut contractum inftituendum
773 Quæftio IV. Utrum , fi quis bona fide ineat antea declarent , & conditiones inferendas expli
contractum ufurarium , & lucrum exigat ; re cent, & quem fructum ex eadem pecunia poftu
poftea cognita , poffit illud retinere , fi vere lent Et hic fedulo animadvertendum eft
poterat contrahere ex jufto aliquo titulo , nem id de quo in eadem Bulla Pontifex monet
pe ratione periculi , lucri ceffantis , & c. ? Prima Confeffarios : Ab extremis longe fe abftineant ;
Dd 4 ete
 424 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
ad onera Matrimonii fubftinenda , ut Concina
etenim aliqui tanta feveritate de iis rebus ju
P. 467. n. 6. & Petroc. p. 389. quæft. 7. ex c.
dicant , ut quamlibet utilitatem ex pecunia de
Sumtam accufent . Contra vero nonnulli indul Salubriter . de Ujuris , ubi dicitur : Generum
gentes adeo funt , ut quodcunque emolumentum ad fructus poffeffionem , quæ fibi a Socero funt
pro numerata dote pignori obligate , in fortem
ab ufure turpitudine liberum exiftiment . Suis
privatis opinionibus ne nimis adhærcant , jed computandos , non effe obligandum . Et hoc
priufquam refponfum reddant , plures Scripto currit , efto fructus pignoris onera Matrimonii
res examinent, qui magis inter ceteros prædican
excedant , quando pignus conceditur abfolute ,
tur . Deinde eas partes fufcipiant , quas tum & tempore , quo dos conftituitur . Secus ta
men , fi detur tantum in dotis fecuritatem , aut
ratione , tum au&toritate plane confirmatas in
telligent . Quod fi difputatio infurgat , dum dote jam conftituta ; Secus item , fi gener one
contractus aliquis in examen adducitur , nullera Matrimonii non fubftineat . V. Salm . cap.
omnino contumelie in eos infligantur , qui con3. cx n. 40.
trariam fequuntur ; Neque illam gravibus cen Dubitatur 2. an poffit in pactum deduci , ut 777
reddantur a mutuatario , quæ ab eo funt debita ,
Juris notandam afferant , fi præfertim ratione "
& præftantium Virorum teftimoniis minime ca non ex juftitia , fed ex caritate , aut Religio
reat . Hoc ut adverterent , cuperem , qui inne ? nempe ut Medicus medeatur , fi alius non
Scriptores non humilis nota non dubitant plu eft Advocatus patrocinetur : Dives fuccurrat
rimis conviciis fæpius infultare , eo quod eoin neceffitate gravi ; Item > ut qui vovit elee
rum fententiis contradicunt . mofynam , eam præftet : ut Miffam præceptam
774 Quæftio V. Quænam pa& audiat &c. ? Azorius 3. p. l. 5. cap. 7. qu. 15.
ta licite apponi pof
fint in mutuo ? Præ omnibus in hoc attenden Bonac. D. 3. 9. 3. num. 7. item Covarr. Salas,
Trull. Reg. &c. apud Salm . cap. 3. n. 55. ne
da eft generalis illa regula tradita a S. Thom .
gant id poffe fieri fine labe ufuræ , quia pactum
2.2. q. 78. art. 2. quod omne onus pretio afti
mabile impofitum in mutuo , tanquam debitum addit onus juftitiæ , quod prius non aderat ;
& hanc tenet Viva prop. 42. Innoc . XI. num.
ex juftitia , vera fit ufura . Secus , fi exigatur
res , quæ pecunia non menfuratur , ut benevo 15. dicens omne pactum , novum onus imponens
mutuatario , ufurarium effe . Contradicunt ta
Ientia , amicitia , & fimilia : ita S. Doctor . Item
certum eft , nec etiam effe ufuram exigere exmen Lugo , d. 25. fect. 5. n. 49. Leſſ. 1. 2. cap.
mutuo rem alias ex juftitia jam debitam ; Hinc20. d. 8. Concina tom . 7. P. 468. n. 2. Tourn.
P. 509. Salmant. d. loc. cum Valent. Pal. &c.
licite in mutuo poteft exigi , ut alter ceffet a
quia , ut inquiunt , talis obligatio fuperaddita
vindicta privata , a vexatione injufta , &c. fe
non meretur pretium cum fit in utilitatem tam
cundum dicta de Simon. ex n . 98. Ita Leſſ. 1. 2.
mutuantis , quam mutuatarii , qui implendo ex
cap. 20. n. 57. Salm, cap. 3. n. 54. cum Pal.
Trull. Caj. & c. oneratur ab obligatione , quam jam habebat .
775 Sed dubitatur 1. an in mutuo poffit apponiAddunt , fi ex fententia omnium poteft deduci
in pactum mutui , ut alter defiftat ab injuria
pactum Legis Commifforia , fcil. quod , non fa
& inferenda homini ; tanto magis ab injuria in
ta folutione pro certo tempore , pignus acqui
ratur a mutuante ? Communiter negant DD. ferenda Deo . His non obftantibus , huic fe
Pal. Navar. Bonac. & c. cum Salmant. n. 47. cundæ fententiæ , pace tantorum Doctorum ,
nunquam valui acquiefcere , quia omne onus
Nifi pignus non valeat pluris , quam fors , vel
quod imponitur mutuatario ex pacto , tenetur
nifi fit pactum ( certe licitum ) ut fi tali tem
ipfe præftare ex juftitia , & ideo evadit quidem
pore non fiat folutio , vendatur pignus , & de
pretio mutuans retineat tantum fuam fortem . pretio æftimabile ; ita ut fi poft tale pactum
Utrum autem valeat pactum , ut in poenam non Medicus ille non medeatur , Advocatus non
patrocinetur , tenebitur utique ex juftitia com
impleta folutionis amittatur pignus , etfi plu
ris valeat ? Negant Vafq. Palao , & Covarruv.penfare damnum quod eveniet ex omiffione me
delæ , vel patrocinii præftandi , ad quod dam
Sed probabiliter affirmatur cum Bonac. Trull.
Azor. Reg. &c. apud Salm. n. 48. juxta dictanum refarciendum prius certe non erat obliga
tus . Quid ergo refert , quod pactum impofi.
2. 766. ubi pœna conventionalis licíta jam fuit
probata . tum cedat , vel non , in utilitatem mutuatarii,
77 6 cum ufura in hoc confiftat , quod exigatur ex
Notandum eft autem , quod , fi mutuator ac
mutuo onus pretio æftimabile ? Et miror , cur
cipiat loco pignoris rem fructiferam , tenetur
fructus ejus in fortem commutare ; Et ideo paSalmanticenfes , qui loquentes de fimonia cap.
1. num . 41. ( & ut diximus n. 59. ) , tanquam
&um , quo creditor uti poffit pignore , ejufque
certum afferuerunt ex D. Thom. montam com
fructibus frui , donec debitum folvatur , dictum
mittere qui dat aliquid alicui cum obligatione
Antichrifeos ( vulgo Contratto a godere ) , com
muniter rejicitur de fe præftandi aliquod opus fpirituale , licet illud
præcilo alio titulo ,
tanquam ufurarium : Eft certum cum S. Thom. non fit in commodum dantis , eo quod effet
2.2. q. 78. n. 2. & communi ; contra Dianam ;contractus onerofus ; hinc vero teneant non
quia , cum res adhuc remaneat in dominio mu effe ufuram , fimilem imponere obligationem ;
cum ex communi axiomate dicatur : Quod in
tuantis , illi foli fructificat , ex cap. 1. & 2. de
Ujuris . Immo tenetur mutuans reddere fructus fpiritualibus eft fimonia , in temporalibus eft u
fura . Ceterum omnes recte docent non inferre
illos , quos fua culpa negligit colligere . Vide
Salm. c. 3. n. 46. ufuram pactum folvendi id quod jam prius erat
debitum ex juftitia , vel tollendi injuftas vexa
Excipitur tamen pignus pro dote promiffa da
tiones ; quia tunc nihil exigitur pretio æftima
tum , cujus fructus non computantur in dotem ,
bile,
 Cap. III. De Contractibus Dub. VII.
bile , vel de quo mutuatarius pretium petere
potuiffet ; ita Consina pag. 468. n. 1. Tournely
tom . I. pag. 509. & alii .
778 Dubitatur 3. an poffit deduci in pactum , ut
mutuatarius faciat injuriæ condonationem " ad
quam neque ex caritate tenebatur , fed pot
erat jufte fatisfactionem petere ? Affirmant Sot.
Nav. & Sylv. apud Salm. c. 3. n. 57. quia læ
fio tunc ratione amicitiæ naturaliter condonari
folet . Longe tamen probabilius & verius ne
gant Lugo d. 35- S. 8. n . 38. Laym . Bon. Pal.
apud Salm . ibid. Quia adderetur obligatio ve
re pretio æftimabilis . Leffius autem 1. 2. c. 20.
d. 7. & Salm. I. c. cum Trull. Serra , Prado ,
c. adhærent fecundæ fententiæ , quando effet
pa& tum juftitiæ ; Secus vero , fi effet foedus a
micitir , ut loquuntur , ex qua exigatur , ut al
ter libenter injuriam remittat ; Sed bene ad
vertunt , hoc palliatæ ufuræ periculo non caret
779 Dubitatur 4. an liceat pactum , ut mutuanti
officium conferatur ? Alii dicunt , quod , fi hoc
petatur ex juftitia , effet quidem ufura , & eft
communis cum S. Thom. 2. 2. q. 78. u. 2. ad
3. & aliis contra paucos ap. Salm. cap. 2. n.
38. Secus vero fi petatur ex amicitia , aut gra
fitudine ; Salmant . autem ib. dicunt hoc pra
Aice non pofe admitti , nifi forte in aliquo ca
fu raro . Sed ego abfolute nanquam admitten
dum effe dico ex prop. 42. Ianse. XI. ut fupra
allata , ubi ab ufura excufabatur aliquid ultra
fortem exigi , tanquam ex gratitudine debitum .
Hinc officium fic recipiens , teneretur illud re
fignare ex juftitia , vel pretium officii in for
tem computare , nifi mutuatarius hoc noile præ.
fumatur ; cum alias collatio jam valida exifti
metur . Vid. Leff, 1. 1. cap. 20, n. 62 , Lugo n,
42. Salm . n. 57.
780 Dubitatur 5, an liceat obligare mutuatarium ad
ea , quæ ex gratitudine tenebatur præftare , v.
g . ut emat fibi neceflaria a mutuante , fuam
domum locer , agrum cum jufta mercede co
lat , & c. ' , Omnino negandum cum Buf. n. 12.
non folum fi hæc exigantur ut debita ex jufti
tia , fed etiam ut debita ex gratitudine , juxta
eandem prop. 42. ut diximus Salm, autem c. 3.
n. 271 , dicunt , quod fimpliciter rogare mutua
tarium hæc libere præftanda ex amicitia , de fe
non effet illicitum ; Et in hoc videtur expreffe
confentire S. Th. 2. 2. q . 78. a. 2. ad 3. ubi
dicit : Si vero munus non quafi ex obligatione ex
bibetur , fed ex benevolentia que fub æftimatione
pecunia non cadit , licet hoc accipere , exigere ,
expectare . Hæc autem doctrina currit fpecu
lative loquendo , fed in praxi re &o dicunt Salm,
loc.cit. effe valde periculofam . Nec admitten
dum id quod ait Laym. lib. 3. tr. 4. e. 16. n. 3 .
licitum effe obligare mutuatarium ad hæc præftan
da , fi obligatio imponatur non ut onus , fed ut
.conditio fine qua non daretur mutuum , quia ,
acceptata conditione , reipfa jam onus imponi
tur , & mutuatarius obligatur ad illud : quod
nunquam licet ex D. Th.; vide n.feq.
781. Si pactum autem fit remutuandi , S. Th. 2. 2.
9.78. art . 2. ad 4..fic docet : Licet fimul mu
tuanti unum aliquid mutuum recipere : non au
tem licet obligare ad mutuum impoflerum facien
dum . Licitum igitur eft mutuatarium obligare
425
ad remutuandum eodem tempore mutui : quia
potes ab altero petere officium amicitiæ , quod
ille a te poftulat ; modo illud non fit ipfi ma
gis onerofum Et fic pariter poffes petere , ut
eodem tempore domum tibi locet , frumentum
vendat , &c. Secus autem , fi obligares în futu
rum ; ita cum S. Th. Leff. lib. a. c. 20. n. 53 .
& Salm. c. 3. num. 62. & 74. cam aliis , contra
Bann. Rodr. &c . n. 63. qui excufant ab u
fura pa&um adhuc in futurum remutuandi , fed
improbabiliter .
Dubitantur 6, an liceat paftum , ut reddatur 782
res mutuata in eadem fpecie , & quantitate ,
quando creditur pluris valitura ?
In hoc certum eft 1. quod licet , fi æque du
bium eft , an valor rei fit augendus , vet mi
nuendus ; Vide Leſſ. lib. 2. cap. 20 , n . 145. Cer
tum eft a. quod , fi rem fervaturus eras ufque
ad tempus , quo ejus valorem augendum effe cer
to credas , potes petere , ut reddatur res in ea
dem quantitate , vel ejus incrementum , dedu
ta tamen æftimatione periculi , vel expenfarum
&
in refervanda . Ita Habert to. 4. p . 243. in fin.
Concina 10.7. P. 471. n . 11. item "Bon . Dic . Reb.
Oc, cum Salm, c. 3. n. 67. Certum eft 3. quod
licet mutuare vetus frumentum , ut reddatur no
vum , quod non credatur pluris valiturum , nec
melius vetero . Ita Salm. ibid, cum Pal. Mol.
Trull. &c. cum Buf. n. II ,
Quæftio igitur cft , an poffis petere , ut tibi
reddatur res , quam non es fervaturus , in ea
dem quantitate , co tempore , quo credis cam
pluris valituram ? Affirmant Sor. & Mol. apud
Leff. d. cap. 20. n . 154. Et his adhæret Buf. bic
infr. n. 18. quia ut dicunt , hec eft natura mu
tui , ut res in eadem quantitate reddatur , &
quia per mutuatarium ftat , ne res reddatur an
te illud tempus . Sed docet Leff. hanc fenten
tiam tunc effe probabilem , cum fuiffet dubium ,
an pretium foret augendum , vel an rem tu fer
vaffes ( in quo cafu etiam puto , rem valore
jam au& tam cum aliqua detractione reddendam
effe , juxta præditi dubii æftimationem , ne
quid ex mutuo lucreris : pofito quod non fuif
fes certo rem fervaturus ) ; nam alioqui rete
dicit Leff. non videre , quo jure poffis æqualem
menfuram recipere . Salm, autem n. 70. cum Bon.
Azor. Trull. prædi&am fententiam appro
bant , fi ex vi pati attendatur tantum ad rei
fubftantiam præcifa confideratione valoris " &
incrementi . Sed hæc præcifio non video quo
modo licite poffet fieri , quando res non foret
fervanda pro tempore redditionis , & certo ,
vel probabilius pluris valitura creditur ; pre
tium enim rei de fe neceffario femper pertinet
ad rei fubftantiam ,
Certum autem puto e converfo cum Selm.n、
76. quod , fi certo , vel probabiliter res tem
pore reftitutionis cenfeatur minus valitura , po
teris majorem menfurum petere , ut te ferves
indemnem .
Hæc dubia tamen locum habent , quando co
gitatur , & creditur res pluris valitura ; Si vero
bona fide nulla habeatur confideratio de incre
mento , vel decremento rei ; bene potes paci
fci , ut res in eadem quantitate tibi reddatur
Ita Leff. c. 20. n. 149. P. Conc, I, c, ac Layman
&f
 426 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal .
&c. cum Salmant. num. 72. Hoc tamen non quia vere ipfe tunc eft caufa injufti contra&us ;
dici poffe de mutuo pecuniæ , tenent Salm. n. & licet debitor poffet non folvere , fi tamen fol
73. cum Sa , Pal. Trull. Tol. &c. quia in pe vet ex caufa fua injufte folvet . Commune au
cunia principaliter attenditur valor . Sed Aze tem eft ib. quod non peccat , nec ad reftitutio
rius , Nav, & alii apud eofd. Salm. n. 72. in nem tenetur , qui in gratiam mutuatarii illa fa
fine cum Bufemb. infra nu. 17. ajunt bene va ceret ; Et ideo ex alia ratione prima fententia
lere pa& tum , ut reddatur pecunia in eadem eft fatis probabilis , quia rationabiliter in illis
fpecie , & numero monetarum , quando nullum mutuatarius præfumitur confentiens , ut ait Lu
cogitatur , nec intenditur incrementum , & fic go 1. c. Quoad eum autem qui tradit pecuniam
expreffe fit conventum : Horumque fententia ufurario , ajunt Concina to. 7. P. 534. n. 7. Leſſ
eft mihi probabilior , faltem fi commune fit c. 20. num. 178. & Salm. 1. c. cum Bon. Trull.
periculum incrementi , vel decrementi , ut &c. peccare & teneri ad reftitutionem ; quia
fentit P. Concina tom. 7. pag . 473. n. 14. Pa proxime cooperaretur ad damnum mutuatarii .
Aum autem reddendi pecuniam in alia fpecie , Sed Lugo eod. n. 116. recte excipit ob eamdem
quam traditur , omnino ufurarium eft , quia rationem , nifi præftet pecuniam in gratiam mu
imponitur onus pretio æftimabile , ut dicunt tuatarii . Vel nifi , addendum dico , non poffet
Salm. c. 3. n. 74. Concina 1. c. & alii com ipfe pecuniam tradens eam negare fine damno
muniter . Ufque adhuc de patis ; circa quæ fuperioris ordinis , quam effet mutuatarii dam
bene advertit` Anacl, de US. 9. 4. in fin . cum num , juxta dieta n . 571. v. Secunda .
aliis communiter , quod contra& tus in aliqua Quæftio VIII. an peccet , & teneatur ad re- 786
Regione ufitatus , & a viris probis celebrari ftitutionem deponens pecuniam apud eum , quem
folitus , non eft facile damnandus . Sed proce fcit abufurum ad ufuras ? Refpondet Leff. 1. 2.
damus ad alias quæftiones , quæ fuperfunt . c. 20. D. 21. & Salm. cap. 3. num . 116. cum
783 Quæftio VI. utrum ufurarius acquirat domi Pal. Lug. Bonac. & Trull. quod is peccaret u
nium lucri ufurarii ? Affirmant Lugo D. 25. n. tique contra caritatem , fi ufurarius non habe
206. ac Scor. Sa , Nav. &c. apud Salm. c. 3. ret alias , unde ufuras exerceret : Sed non te
num. 106. quia mutuatarius , quamvis coa&e neretur ad reftitutionem , quia in hoc injuriam
det , & ideo ufurarius teneatur ad reftitutio non irrogaret mutuatariis . Teneri tamen fen
nem , dat tamen libere , & transfert dominium ; tit P. Concina tom . 7. P. 535. n . 8. ex D. Tho
ficut transfert qui metu coa&tus rem vendit . ma 2. 2. q. 78. art. 4. ad 3. ubi dicit : Quod
Sed oppofitum tenendum cum S. Thom. 2. 2. fi quis committeret pecuniam fuam ufurario non
9. 78. art. 3. & communi cum Salm. cap. 3. babenti alias unde ufuras exerceret " vel bac
num . 107. Conc. tom . 7. pag. 534. n. 4. Tour intentione committeret , ut inde copiofius per u
nely tom. 1. pag. 514. Et ratio eft quia contra Suram lucraretur , daret materiam peccandi , ut
Aus ufurarius eft omni jure nullus . Nuda au ipfe effet particeps culpe . Unde fi talis de
tem traditio rei dominium non transfert , ut ponens eft particeps culpæ , non erit quidem
habetur in 1. Nunquam ff. de Acquirendo rerum particeps alterius culpæ quam injuftitiæ , quam
dominio . perpetrat mutuator . Sed hoc non obftante >
784 Circa fructus autem acquifitos per ufuras ac verius mihi dicendum videtur , quod deponens
ceptas , docet ibid. S. Thom. quod , fi perce non teneatur ad reftitutionem : fua enim actio
pti fint ex re ufu confumptibili , tunc reftitui non eft injuriofa , fed potius gratiofa mutuata
non debent , quia funt fructus induftriæ ; Se rio , cum hic potius gratam habeat , quam æ
cus , fi percepti fint ex re non ufu confumpti gre ferat depofitionem pecuniæ , ut in neceffi
bili , puta ex domo , agro , quia ( verba D. tate fibi providere poffit . Pofito ergo quod
Thome ) funt fructus rerum , quarum alius eft mutuatarius in hoc non fit invitus , deponens ,
dominus , & ideo ei debetur . Et hoc valet , licet fit particeps injuftitiæ , quatenus lædit vir
etiamfi ufurarius fructus non percipiat , fi alias tutem juftitiæ in generali , juxta fententiam
dominus percepiffet . Quid de fruétibus , quos quam tenuimus in Tract. de Carit. n. 45. v.
dominus non fuiffet percepturus , fed ufurarius Tertia , ubi diximus præbentem occafionem pec
percepit? Lugo d . 25. S. 11. n. 209. dicit non candi , non folum lædere caritatem , fed et
effe reftituendos , quia ex fua fententia ufura iam virtutem , ad quam lædendam proximum
rius dominium ufurarum acquirit , & tantum inducit ; non tenetur tamen ad reftitutionem "
tenetur mutuatarium indemnem fervare . Sed quia non lædit juftitiam in particulari , nempe
nos contrarium in noftra fententia ut fupra di peculiare jus alterius , nec ei injuriam irrogat,
cendum putamus cum Salm, n. 113. Tournely l. cum ille refpe&u deponentis non fit invitus .
c. & Conc. n. 5. Et fic intelligi poteft S. Th.
785 Quæftio VII. utrum dans confilium pro ufu Quæftio IX. an Principes , Judices , & Advo- 787
ris , ut præbens pecuniam ufurario , ut mutuet, cati , qui funt caufa , ut ufuræ folvantur , te
teneatur ad reftitutionem ? Negant Lugo D. 25. neantur ad reftitutionem ? Refpondetur teneri :
num. 217. & Sa , Tol. Sylv. Med. &c. apud ficut tenentur etiam illi , qui non excludunt a
1
Salm. cap. 3. num. 115. quia hi non funt cau fuis locis ufurarios : Immo`excommunicantur i
fa efficax damni , cum poffit poftea debitor fo pfo facto in Clem. Ex gravi de Ufuris ; nifi ta
lutionem ufurarum negare . Sed refpe& tu hujus men ob bonum publicum hoc permittere expe
rationis longe probabilius ( faltem , dico quoad diret . Ita Leff. n. 179. Sal . c. 3. n.117 . cum Pal.&c.
fuadentem ufuras teneri ) affirmat Buf. bic cum Quæftio X. an fi ufurarius fit tibi debitor 788
Leff. lib. 2. cap. 20. num. 178. Lugo D. 25. n . poffis tu licite exigere ufuras , quas ille tibi af
116. Salmant, ibid, cum Pal. Bon . Trull, &c. fignat exigendas a mutuatario : Negat ; atque
fi exi
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VII. 427
fi exigis , teneris ad reftitutionem ; modo ta .‫ د‬des mutuum ut poftea mutuatarius ex debito
men tibi conftet illud debitum effe pro ufuris , "" civili obligetur tibi-rurfus mutuare , aut ven
Sal. c. 3. n . 118. ,, dere , vel apud te in tua officina emere mer
789 Quæftio XI . an peccent famuli cooperantes do ,, ces , aut operas fuas locare : quia talis obliga
minis ufurariis ? Certum eft , quod famuli mi "" tio eft res pretio æftimabilis , cum privet mu
nus principales , qui tantum fcribunt > enume "" tuatarium poteftate alibi emendi , & locandi
rant pecunias , deferunt pignus , & fimilia , non ,, operas , Leff. 1. 1. c. 20. d. 8. Card. Lugo d.
tenentur ad reftitutionem > nec peccant . Ita ›, 25. n. 46. V. Laym. l. 3.1. 4. c. 16. n. 3. Bon.
Salm. c. 3. n. 118. Croix l. 2. n. 268. Tambur. "" 1. c. P. 3.
Dec. 1. 5. c. 1. §. 4. n. 49. & Buf. circa fin. bu ,, 13. Ulura eft , mutuare Principi , vel Reip.
jus dubii . Dubium eft de iis , qui exigunt ufu ,, eo pacto , ut interim , dum non folvitur , fis
ras , & ad folutionem cogunt , an teneantur ad "" liber a tributis vel oneribus juftis folvendis ,
reftitutionem ? Sa , Sylv. Tabien. Vega apud ,, Salas , C. Lugo n. 64. ex communi .
Salm. ibid. licet dicant peccare , excufant ta ,, 14. Item mutuare ea lege , ut mutuatarius
men a reftitutione , quia ifti non funt vere cau ‫ در‬eam pecuniam exigat a debitore mutuantis , a
fa exactionis , vel tantum funt materialis , & ,, quo non facile extorqucbit . Quod addo , quia ,
remota ; Salm. autem ib. cum Pal. Val. Med. "" fi fponte onus illud fufcipiat , eo quod facile
Salm. &c. putant teneri , cum vere fint caufæ ,, poffit obtinere non erit ufura . ibid. & Bon.
injuftæ proxime cooperantes : Et hoc videtur ‫ در‬1. e.
probabilius cum Tamb. eod. loc. fi ipfi coope ,, 15. Item , fi frumentum , quod alibi habes ,
rantur in re ingrata debitoribus , prout effet , "" des mutuum , obligando , ut tibi reddatur hic ,
fi cogerent eos ad folutionem , fubfcriberent a "" vel alibi ( cum majoribus fumtibus , vellabo
མ་
རྒྱབ
གླུ་

podixas : Secus , fi in re illis non ingrata , nem ,, ribus ) ubi plus valet , ibid.
"" 16. Ufura etiam eft , obligare mutuatarium ,
ཋཱ
ཇཱ

pe fi eos hortarentur fimpliciter ad folutionem ,

སྤྱངུམས

be vel exigerent ufuras fine coa&tione ; quia in ,, ut partem mutui accipiat in mercibus , quibus
hoc debitores non cenfentur inviti . Sed non ,, " non indiget , ibid.
excufarem exigentem a peccato cooperationis ,, 17. In mutuo pecuniario , nifi aliter con
ratione folius famulatus . ,, ventum fit , fi quis det muruo , v . g . 105. fìo
790 Quæftio XII. an heredes Ufurarii , vel alte "" renos , non poteft exigere plus quam eorum
rius debitoris teneantur ad reftitutionem in fo ,, pretium , & valor tunc fuerit . Unde , fi eorum
lidum ? Diftinguendum : Si debita fint hypothe "" valor tunc augeatur , non poteft repetere 100.
bec caria ex contra&tu , communis eft fententia , ,, quia reciperet aliquid fupra fortem . Quod fi
8 omnes in folidum teneri . Dubium eft , fi debi "" valor decrefcat , debet mutuatarius reddere
ta fint perfonalia defun& ti ex delicto ? Adhuc ,, plus , quam 100. quia alias non reftitueret ad
teneri in folidum docent Canoniftæ cum Sylv. ,,, æqualitatem Vid. Leff. 1. 2. c. 20.
de „ Laym. 1. 3. t . 4. c. 16. Bon. I. c. p . 3. n.⭑ 149.
dem Salas , Lopez , Major , &c. apud Continuat. (Vi
am Tournely to. 1. pag. 518. Idque arguunt ex c. "" de n. 782. verf. Hæc dubia . ) *
Tua nos. 9. de Ufur. ubi dicitur , Filii ad refti ,, 18. In mutuo tamen aliarum rerum , ut vi
ke ,
nens tuendas ufuras ea funt diftri&tione cogendi , qua ,, ni , tritici , &c. aliter fe res habet , quia , fi
actio Parentes fui . Sed fatis probabiliter Tourne ,, quis v. g. mutuet alteri 10. modios tritici ,
lyl. c. cum Azor. Cajet. Tol. Bon. Bann. Med. .‫ د‬five pretium crefcat , five non , poteft repe
Jata Habert , Pontas , Sambov. &c. dicit hos here "" tere io. Ratio difparitatis eft , quia in pecunia
MZ
des teneri folum pro rata , nifi ipfi deli &o de " non fpe& tatur ordinarie ( nifi aliter conventum
ceffi
functi cooperati fuerint : Et probatur ex l. 1. "" fit ob certas , & licitas caufas ) nifi valor , fi
9404 C. de Deliais defunct. 1. 4. tit. 17. ubi dici "" ve pretium . Unde non debet reftitui nifi
lens , tur: Poft litis conteftationem , eo quia vim ( feu ,, pretium æquale . At vero in frumentis , &c.
tVir damnum ) fecit defun&to , fucceffores ejus in ſo ,, fpe& tatur ipfa materia , quia non petitur mu
itiam lidum ; alioquin in quantum ad eos pervenit , ,, tuum frumentum propter pretium frumenti ,
5.9 conveniri juris abfolutiffimi eft . Rationem dat "" fed propter ipfum corpus , & fubftantiam : er
1pec Cajetanus refpondens ad textum Tua nos , fu " go , etfi crefcat pretium illius , poteft repete
d et pra oppofitum , & dicit ,, : ( Filii renentur fi "" re tot menfuras , quot dedit mutuo . Interim
mum cut & Pater obligatione fcil. perfonali fuorum , tamen quidam de his rebus eodem modo lo
em : bonorum : Sed in hoc eft differentia , quod ,, quuntur, quo de moneta . V. Laym. I. c. n. 14.
empe Pater eft tota illa perfona , ac per hoc habet " Bon. I. c. ⭑ (Vide dit. n. 782. ) *
ogat, totam obligationem ; quilibet tamen heres (fcil. " Quæres: Quæ obligatio , & poena fit ufura- 792
tus . filius ) eft pars illius perfonæ , & confequenter "" riorum , & cooperantium ?
partem tantum obligationis fubiit . ) ,, ,, Refp. 1. Ufurarius etiam non manifeftus, ac
dvo- 78 Quæftio XIII. Hic etiam pertineret quærere , "" heres tenentur reftituere ; imo etiam omnes
te an licitum fit petere mutuum ab ufurario , & ,, ii , qui ex parte ufurarii cooperantur effica
cri : illas eis offerre ? Sed de hac fatis di& tum eft fu "" citer: v. g. judices , domini temporales , no
it a pra de Caritate 1. 2. n. 47. v. Secunda ; & n. 77. ,, tarii , famuli , advocati , qui quovis modo
or i. 791 .‫ د‬11. Mutuare frumentum vetus cum obliga ,, juvant , vel cogunt mutuatarios ad folutionem
ita "" tione , ut reftituatur novum ( præfertim certo ,, ufurarum . Dixi ( pofitive , feu efficaciter )
xpe ,, tempore ) eft ufura , fi mutuans fciat novum ,, quia habendo fe negative , poffunt permittere
88989895

c. 23 fore melius , & majoris pretii , Sylveft. Nav. ,, ufurarios , ob juftam caufam , & neceffitatem
"" Trull. d. 15. n . 11 . ,, pauperum . Propterea in praxi , ex præfum
af ,, 12. Eft ufura ex communi fententia , fi ,, pta voluntate mutuatariorum , fere excufan
que tur
 428 Lib . III . Tract . V. De
,, tur minus principales famuli . * ( Vide dicta
» Supra n. 789. & 1. 2. n. 78. )
35 2. Ufurarius publicus , five notorius non
debet admitti ad Communionem Altaris ,
"33" nec abfolvi , donec reftituat ufuras , nec fe
» peliri in loco Sacro ; & qui fcienter fepelit ,
,, ipfo facto eft excommunicatus . 3. Addit
,, Laym. I. c. n. 21. ejus teftamentum ipfo ju
‫ رد‬re irritum effe , nifi ante mortem reftituerit.
V. Leff. Bonac. Trull. cap. 14. d. 22. ⭑ ( I
‫در‬
"" tem ufurarii funt infames . Salmant . c. 3.
› n. 125. ) *
DUBIUM VIII.
De Emptione , & Venditione .
ARTICULUS I.
Quid fit emptio , & Venditio ?
793 Quando venditio eft jufta?
794 An requiratur determinatio pretii ? An , da
ta arrha , liceat a contractu refilire ? 795
An requiratur fcriptura , & traditio ?
796 An ad transferendum dominium requiratur
folutio pretii , vel fides de illo?
797 Al quem spectent fructus > cum completur
conditio emptionis ? : », æquet valorem rei , & contra . Alias , fi fine
798 Ad quem Spectent fructus rei vendite > Sed
non tradite?
799 Cujus fit res empta pecunia aliena ?
800 An valeat contractus , fi vendatur res alie
na ?
801 In quibus cafibus res fuo valore crefcat ,
vel decrefcat?
Soz Quid de merce ultronea ?
803 An taxa obliget in confcientia?
804 Quotupliciter pretium varietur ? Et an res
pretiofe habeant majorem latitudinem ?
805 An deceptiofemper obliget ad reftitutionem ?
806 An liceat pluris vendere rem utilem em-·
* ptori?
S07 Quid fi adfint alii jufti tituli?
808 An res extraordinarie poffint vendi quanti
plurimi ? An communis æftimatio variet
pretium? Et an venditio fub hafta , aut
per venditrices?
$09 Quid fi res vendatur minutim ?
810 An res poffit carius vendi ob dilatam folu
tionem ? An ratione periculi , vel quia
res pluris effet valitura ?.
E11 An res ad creditum carius vendi poſſit ?
812 An & quando liceat vendere cum palto re
trovendendi?
813 An licitum fit pa& tum reemendi , ad arbi
trium emptoris ? Quid de contractu Mo.
hatra ?
814 De Monopoliis . 815. Quot modis fit Mo.
nopolium ? 816. An unus , vel pauci , qui
annonam emunt , ut carius vendant , pec
cent contra juftitiam ? 817. An mercato.
res inter fe confpirantes , ut merces ven
dant pretio fummo , teneantur ad reftitu
tionem ? Et an facto Monopolio a Merca
toribus , liceat aliis mercem eodem pretio
vendere?
818 An irritet çontractum vitium occultum ?
Septimo Præcepto Decal.
819 Quid fi vitium fit circa fubftantiam ? 820,
Quid fi venditur ut pura res mixta per
fectior aliis ? Quid de vino mixto cum a
qua? 821. An fit injuftitia vendere quid
pro quo?
822 Quid fi vitium eft circa quantitatem?
823 Quid fi circa qualitatem?
824 An fit illicitum vendere pretio ordinario
debitum , cujus debitor non eft folvendo ;
vel mercem mox minuendam ?
825 An tradita tibi re ad vendendum pretio de
fignato , poffit retinere SuperAuum ? Et an
idem dicendum de eo qui emit nomine a
lieno 826. Quid de Sartoribus vilius
Pannum ementibus?
827 Si res vendatur duobus , cui acquiratur do
minium ?
828 Si ves pereat ante traditionem cui pereat ?
Quid fi poft traditionem?
829 An liceat vilius emere chirographa , feu cre
dita?
830 Vide alia apud Bufemb.
‫رد‬ ESP. Et contra&us , quo pretium pro 793
"" R merce folvitur ; completurque mercis
"" traditione . Venditio contra . Juftitia ejus in
», hoc confiftit , ut pretium fit juftum , five ex
,, legitimo titulo fecus fiat , committetur inju
"" ftitia gravis , vel levis pro gravitate excef
,, fus , qui proinde , ad reftitutionem in con
"2 fcientia obligabit ; tfi in foro externo ad
,, reftitutionem fere non cogatur quis , nifi ul
‫دو‬ tra dimidium defraudaverit . V. Laym. c. 17.
>> Bon. d. 3. q. 2. p. 1. & 4.
Notandum I. Quod , ut contra& tus emptionis 794
fit validus , requiritur determinatio pretii , quæ
fi remittatur ipfi emptori , nullus eft contractus,
1. Quod fæpe . ff. de Contrahenda emptione . Se
cus , fi remittatur tertio , I. ult . C. eod. tit. five
judicio Prudentum , ut recte ait Dicaft. An au
tem valeat emptio facta pro jufto pretio , fine
determinatione ? Affirmat Palaus difp. 5. P. I.
num. 2. Salmant, autem de Contr. c. 2. num.2 .
negant cum communi , nifi pretium fit jam a
lege taxatum . Et ficut pretium , fic etiam ( ut
valeat contractus ) res debet effe determinata ,
faltem in fpe , ut quando venditur hic ja& tus re
tis . V. Salm. ib. n. 3 .
Quæritur hic , an oando data fit arrha , li
ceat danti refilire a contractu cum jactura ar
rhæ ? Refpondeo cum P. Concina to. 7. p. 267. n.
2. quod licite poteft ex confuetudine , quæ re
gulariter talis eft . Excipitur , nifi arrha data .
fit pro majori fecuritate contra&tus jam initi
Utrum autem in dubio , an arrha data fuerit
pro fecuritate , liceat danti refilire ? Videtur
negare La Croix l . 6. p . 2. n. 134. ex Onnate de
Contr. t. 2. D. 34. Sect. 1. quia natura hujus con
tractus arrhæ eft , ut detur pignus ad ftatuen
dam obligationem ad non recedendum a contra
Au fub poena pignus amittendi . Sed affirmat
Concina l. c. Et hoc verum mihi videtur in iis
contractibus , ubi regulariter talis eft confuetu
do ; quifque enim præfumitur velle contrahere
juxta confuetudinem , qua regulariter fiunt con
tra&us ?
No
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VIII. 429
795 Notandum II. Quod contra& tus emptionis fo cum Mol. Laym. &c. Et hoc currit etiam pro
lo confenfu perficitur , nifi ante emptionem foro confcientiæ , ut Spor. cum Mol . & commu
conveniant partes conficere fcripturam , ex §. ni . Dicit tamen Tournely , cum Lugo > quod
un. Inft. de Oblig. ex conf. & §. Emptio . de hoc valet quoad æftimationem , quam habent
Empt. & Vend. Dominium autem rei non tran fru&us tempore emptionis : Si vero fru& tus tem
fit ad emptorem , nifi facta traditione , ut eft pore venditionis erant immaturi , cum poftea
commune , contra Pal. Nav. & videtur certum funt maturi , certum eft , quod , re non tradita,
effe ex §. Utique . Inft. de Empt. &c. ubi : Qui eorum incrementum debetur venditori , ut Leſſ.
nondum emptori tradidit rem , adhuc ipfe do Molina apud Lugo D. 26. n. 212, ac Tourn.
minus eft . loc. cit.
796 Immo nec transfertur dominium rei " etiam Ita quoad fructus pendentes ; Quoad fru&us
emptori traditæ , donec ab emptore pretium vero futuros rei , dubitatur 1. Ad quem fpe
folvatur , vel offeratur , aut faltem præftetur &ent ipfi , re non tradita , vel tradita fine pi
pignus , vel fidejuffio , aut faltem fides de illo, gnore , aut data fide de pretio , ita ut domi
ex §. Vendite. Inft . de Rerum divifione , ubi nium rei adhuc fuerit apud venditorem ? Prima
dicitur: Vendite vero res , & Tradite non ali fententia , quam tenent Tournely tom. 1. pag.
ter emptori acquirentur , quam fi is venditori 451. n. 4. Bon. de Contr. D. 3. 9. 2. p. 7. §.
pretium folverit , vel alio modo ei fatisfecerit 1. n. 4. cum Cov. dicit fpectare ad venditorem ,
veluti ex promiſſione , vel pignore dato . Sed f ex regula illa generali , quod res fuo domino
is , qui vendit , fidem emptoris fecutus fuerit , fru& ificat . Secunda tamen fententia communis
dicendum eft emptoris fieri . Quæftio autem hic & verior , quam tenent Leff. lib. 2. cap. 21. n.
fit , an gabella debita pro venditione , folven 109. Croix lib. 3. p. 2. num. 978. Salmantic.
da fit Gabellario tempore contractus , vel tem de Contr. cap. 2. num. 17. cum Sylveft. Tap.
pore traditionis ? Vafquez , P. Nav. &c. apud Mald. Spor. de 7. Prec. cap. 5. num. 94. cum
Salmantic. cap. 2. num. 4. dicunt tempore tra S. Antonin. Arm. P. Nav, & Laym. docet , fru
ditionis . Et probabile putant Salm. Sed re & tus fpectare ad emptorem , nifi aliter conven
&e probabilius cenfent oppofitum cum Pal,Vill. tum fit . Ratio , tum quia , cui debetur res ,
Prado , Bon, Dic. & idem tenent Leff. I. 2. c. debentur etiam fru& tus tanquam accefforii ; tum
21. num. 1. Lugo D. 26. num. 5. & Continuator quia æquum eft , ut ad eundem emptorem fpe
Tournely tom. I. pag. 338. Ratio , quia contra étet commodum fructuum , ad quem fpectat rei
Aus emptionis folo confenfu perficitur , ut ha periculam , ut mox fupra di & tum eft . Nec ob
betur ex §. un. Inft. de Obl. ex confenfu 2 ubi ftat regula enunciata , quod res domino fru& ti
dicitur : Confenfu funt obligationes in emptioni ficet ; nam refpondetur hoc intelligi de domino
bus , locationibus ... Ideo autem iftis modis o abfoluto , non autem de domino rei , quæ debe
bligatio dicitur confenfu contrahi , quia neque tur alteri , ad quem rei periculum fpectat . Nec
Scriptura , neque præfentia omnino opus eft ; at deinde obftat dicere , iniquum videri , quod em
nec dari quicquam neceffe eft , ut fubftantiam ptor percipiat fru & tus , & venditor non poffit pre
capiat obligatio . tio frui ; Nam refpondetur , hoc commodum
797 Notandum III. Quod quando venditio eft emptoris bene compenfari cum periculo rei ab i
conditionata , impleta conditione , contractus pfo affumpto ; Ceterum pretium folvendum per
retrotrahitur ad diem venditionis ; ideoque fru fe æquale eft pretio perfoluto , nifi ex mora fol
Aus interim percepti pertinent ad emptorem . vendi venditor patiatur aliquod intereffe ratione
Hoc tamen , eft quando conditio adjecta eft damni emergentis , vel lucri ceffantis ; tunc e
cafualis fecus , fi proteftativa , fcil . cujus im nim emptor fane teneretur illud ei refarcire , ut
pletio fit in poteftate emptoris . Ita Leff. Mald. omnes docent cum Spor. n. 96. Certum autem eft,
&c. cum Salm. n. 25. quod fi venditor intenderet non ratam habere
798 Notandum IV. quod periculum , & commo venditionem , nifi poftquam pretium folvatur
dum rei regulariter ſpectat ad dominum rei , eo cafu tam periculum rei , quam commodum
fed in contractu venditionis , emptione perfe fructuum ad ipfum fpe& tat , ut Spor. I. c. cum
&a , fpe&at ad emptorem , femper ac eft ven P. Nav. & Laym.
dita res determinata , etiamfi res non fit tra Diximus autem , nifi aliter conventum fit , nam
dita , vel tradita fine habita fide de pretio fi res non fit tradita , vel tradita fit fine pigno
quibus cafibus remanet res in dominio ven re " aut fide de pretio ; tunc dubitatur 2. an pof
ditoris , ut di&tum eft mox fupra n . 796. ) , nifi fit venditor pacifci , ut fructus ad ipfum 1pe
aliter conventum fit . Ita ex § . Cum autem 3. tent , donec pretium folvatur ? Prima fenten
&
Inft. de Empt. & vend. I. Id quod 7. ff. de Peric. & tia negat cum P. Concina tom . 7. pag. 269. n.
comm. & 1. Poft perfe& tam . 1, Cod. eod. tit. Ex 11. & S. Antonin. Sylveft. Major. Arm. Gabr.
cipe tamen , fi venditor fit in mora trahendi ; &c. apud Dian. p. 4. tr. 4. R. 139. qui pro
tunc etiam ad ipfum pertinet periculum , ex l. babilem putat . Ratio , quia venditor , conce
17. ff. de Per. comm. Idem , fi culpa vendi dendo dilationem ad folvendum pretium " no
toris res fuerit deftructa , vel deteriorata , ex quit per hoc tempus proventum exigere ; com
1. 2. eod. tit. Vide Croix 1. 3. p. 2. n . 605. Per penfato tamen intereffe ab emptore > G. tem
fecta autem emptione , fi aliter conventum non pore præfinito fuerit in mora folvendi . Secun
fuerit , fructus rei pendentes fpectant ad em da vero fententia communior " & probabilior
ptórem > ut communiter docent Leff. 1. 2. c. 21 . affirmat , eamque tenent Mol. D. 368. num. 9.
n. 100. Spor. de 7. Præc. c.5. n. 93. Cont. Tourn. Fill. tr. 35. c. 8. q. 2. num. 177. cap. 7. dub.
1.1. p 450. Lugo D. 26, Se&t. 14. Croix l, c. n. 977. 21. n. 3. cum Nav. Ang. Tab. Caftr. &c. Bon.
D. 3.
 43.0 Lib.. III.. Tract. V. De Septimo Præc. Decal .
Dor 3h 4o. 20.P. 76. §¡ . 1., n.. 5; cum: Couarr. Gom. nans non tenetur ad evictionem , nifi forte do
Reb. & idem tuetur Petrocorenf. tom. z. pag.. natio incœperit a promiffione rei indetermina
393. Rario, quia venditor jure poteft domi tæ , & poftea tradat rem quæ evincitur : vide
nium directum transferre in emptorem , & re Pal. 1. c. ex n. Ir. Ut autem emptor poffit de
fervare fibi dominium utile , ut fructus per evictione agere , tenetur litem motam , ante
cipere. valeat, ufquedum pretium folvatur ; & quam tempus probationum elabatur , venditori
tunc non: exigit. fructus ratione folutionis dita denunciare ex 1. Emptor , C. de Evit. & 1. St
te, fed ratione ipfius venditionis hocpa& toini rem , ff. Eod. A qua tamen denuntiatione excu
tæ . Hoc tamen cafu bene ait Petrocorenf. loc. fantur Minores , & Ecclefiæ : Pal. I.c. §. 3, n.
cit.. quod fi prædium pereat , vel. deterioretur , 5.6. Fata autem denuntiatione " tenetur
non poffet venditor exigere id quod ratione venditor præftare emptori documenta pro de
præfatorum. fructuum emptor promiferit ei cor fenfione ; fed non tenetur defendere , nifi id
refpondere .. promiferit; Pat. ibid. n. 9. & 10. Tenetur ta
7.99 Quæritur 1. cujufnam fit res. empta pecunia imen ad expenfas litis , ut dicit Pal, cum aliis
aliena? Refpondetur , emptoris , fi emat nomi ( contra aliquos ) §. 5. n.4. 5. ex l. Siplus , §.
ne fuo , ex l.. Si eo . C. de Rei vindicatione : Nota ff. de Evi&t . & 1. Qui abfentem . ff. de Procu
ubi dicitur : Si ex ea pecunia, quam depofueras, rat. Si vero malitia , aut culpa Judicis , aut vi
is apud quem collata fuerat , fibi poffeffiones com alterius , aut negligentia emptoris res evinca
paravit, ipfique tradite funt .... ab eo invito.in. tur , venditor ad nihil tenetur ; periculum enim
te transferri injuriofum eft . Excipe , fi pecunia fortuitum ad emptorem pertinet , ut recte ait
fit Ecclefiæ , minoris , & militis ,, ut Bon. Re Pal. §. 5 ex n.. II.
bel. Sylv. &c. cum: Salm. c. 2. n. 29. Quia tunc. ,, Quod fpectat ad emptorem , is poteff eme. 805
illis ress acquiritur .. 2 re vilius , quam res valeat , fi ei- nom fit com
800. Quær. z.. an valeat contractus , fi vendatur """ moda , vel emat in gratiam venditoris , ac:
res aliena? Refp. ex 1.. Rem alienam , 28. ff. """ fimiles fint circumftantiæ , quæ rem faciant
de Contr. empr. validum effe quoad translatio 23 viliorem. Nec obftat , quod venditor neceffi
nem dominii , non quidem rei , fed pretii :: une tate ductus vendat vilius ; quia venditio ma-
de vendens, mala fide acquirit dominium pecu , net voluntaria , inquit Cajet. Vid.Bon. I. c. n.
niæ , fed tenetur emptori. omnia damna refti 21.23, Poteft nihilominus graviter peccari:
tuere qui autem vendit bona fide , non tenetur 99: Contra caritatem , fi quando pauperculi ex
ad damna , neque ad evi&ionem ut dicunt ,, trema inopia res fuas vendere coguntur , ni
Salm . de Contr. c. 2. n. 31. cum aliis , quibus con- 2, mis viliter ab eis emas , Laym . l. c. n. 10.
fentit Pal. tr: 331 D. 5. p. 28. §. r. n. 1. fed tenc- Notandum eft 1. quod res in manu mercato
tur quidem pretium reftituere emptori , etiamfi ris ratione fui laboris & operarum pluris æfti
aum eo convenerit non teneri de evictione , ut mantur , quam in mam alterius . Propterea
exprimitur im 1. Emptorem §. Qui autem .. ff.de tamen non eft illicitum alteri rem vendere tan
Action empt.ubi :: Idem effe dicendum , etfi aper ti , quanti venditur a mercatore . Lef. 1. 2. c.
te in venditione comprehendatur nibil evictionis 21. n. 24. Salm, c. 2. num. 21. cum Lug. Bo
nomine præftitum iri pretium quidem deberi nac. &c.
re evita. Aquum enim non eft , ut venditor Notandum z. quod concurfus emptorum , &
lucrum faciat cum: jactura emptoris ; vide Pa pemuria mercium auget pretium rei ; paucitas.
baum 1. c. §. 4. n. 2. Sed excipitur r. nifi ex contra emptorum , & copia mercium minuit pre-
preffe fucrit conventum de non reftituendo pre tium , Salmi cap. 2. num. 102. cum communi .
tio, ut Pal. ibid. Excipitur 2; nifi venditor in P. Concina tomb. 7. p. 301. n.. 101%. Tourn;, tomb.
nihilo faftus fit ditior , eo quod nimirum bo I. P. 442
na fide in largitiones forte , aut in lufum pre Notandum 3 , quod' pretium rei decrefcit , 8oz
tium infumpferit , ut ajunt Salm. di&t. n. 31. quando res eft parum utilis emptori , & hic in
Excipitur 3. nifi emptor fcienter rem alienam gratiam venditoris emit . Eft communis fenten
vei alteri obligatam comparaverit , tunc enim tia cum. Tourn.. tom、 1. pag. 443. & Salm.co
ipfe , nifi expreffe de evictione convenerit , in 2. n. 103. & 105, in fine cum Bon. Dic. Reg. Úr
poenam fui criminis nec etiam pretium poteft aliis . Hinc fit , quod merces ultronae licite
repetere , ut fancitur in 1. Si fundum . Ċ.. de poffunt vilius emi' , ut communiter docent P..
Evil. Vide Pal. 1. c. n. 16; qui deinde n. 18. Concina to. 7. pag. 301. n. 18,. Tourn. 1. c. Diana
bene advertit , ex hoc non inferendum , quod p.r. tr. 8. n. 36. & Salm . m 105. cum aliis com
pretium eo cafu poffit a venditore retineri , muniter , contra Roncaglia de Contr. c. 3. 4.5..
nam. in: foro confcientiæ illud: emptori reftitu R. 4. qui air ex hoc folo capite quod res ultro
endum eft ,, in foro autem externo Fifco adju a venditore offeratur , non effe caufam , utpre-
dicandum .. tium rei decrefcat , nifi accedat alia circum-
Refert autem hic aliqua adnotare de obliga flantia , nempe paucitatis emptornm , vel plu-
tione evictionis . Debetur evictio , non tantum ralitatis offerentium : Sed verius alii DD. com
in venditione , fi res ab emptore evincatur ex muniter, ut diximus , contrarium docent , quia
1. 1. & seq. ff. de Evit. fed etiam in permu regulariter in Hujufmodi ultromreis venditionibus
ratione , datione in folutum pro debito , con- pauci inveniuntur emptores . At dubitatur . r. ,
ftitutione dotis æftimata , tranfactione , divifio Quanti vilefcat res ultro oblata . Mi Serra 2. 2.
we hereditatis , & in quolibet alio contractu o 9. 77: a. 1. dub: 3. cum Conrad. & Reb.. Sa
nerofo , ut fufe probat Pal. tr. 33. D. 5. p. 8. §. las , Palac. Barth, a S, Faufto , & Megala ap.,
1. Non vero in contractu lucrativo unde do Dian. p. 1. tr. 8. R. 78, fentiunt vilefcere uf
que:
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VIII. 431
que ad dimidium . Sed probabilius Cajet. 2. 2. ·99 dividitur in infimum , medium , &fummum
4.77. art. 1. Bon. D. 3. q. 2. pun. 4. n. 23. Fill.
-"" five , ut alii vocant , pium , moderatum , &
tr. 35. c. 4. n. 79. Sporer de 7. Pr. n. 22. Diana"" rigorofum , ita ut intra latitudinem hujus
1. c. R. 36. Mazzot. to. z. p. 111. Tamb. 1. 8. tr. 3.pretii vendere , & emere liceat , nunc fum
cap. 7. §. 4. n. 6. cenfent vilefcere tantum pro mo, nunc infimo .
tertia parte . Dubitatur 2. An idem currat , Notandum eft 4. quod taxa facta pretii a Re
quando venduntur merces ob paupertatem ? publica obligat in confcientia , ut S. Thom. 1.
Prima fententia affirmat ; eamque tenent cum 2. q.96. a. 1.ad 3. cum communi , etiam Eccle
Bufemb. Cajet. d. a. 1. Conrad. Ref. caf. p. 1. fiafticos ( licet fit probabile alias leges Ecclefia
9. 157. Bon.l.c.cum Soto , Sa , Vafq. & aliis ? fticos non obligara Salm. c.2 . n.118. Intelligi
Bia
Dian. d. R. 78. cum Nav. Terr. & Vill. Ratio tur tamen > nifi notabiliter res mutentur , ut
quia res ultronea de fe pretio decrefcit juxta Leff.c.21 . d. 2. Salm . ibidem cum Reg. Trull. Dic.
communem æftimationem ; inopia autem vendi c. Vel nifi taxa a majori parte Populi non fer
toris non efficit , ut pretium mutetur . Negat.au vetur, fciente Principe , & non puniente , Salm.
tem fecunda fententia , quam tenent Tournely n.116. & 135 , vel fi annus fit fterilis , ut mox
10. 1. pag. 442. & Salm. cap. 2. num. 105. cum P. fubdetur . Útrum autem tunc res optima poffit
Nav. Reg. Dic. Ratio , quia hoc videtur adver carius vendi , vel mifceri cum alia , ita ut fiat
fari caritati ? & juftitiæ , emere vilius a pau ficut aliæ res communes ? Affirmant probabili
pere , qui neceffitate coactus vendit . Excipitur ter Salm. c. 2. n . 128. Ø 130. P. Concina t. 7. tr.
Salm. & Conc. tl.cc. fi res ematur tantum in 306, n.29. & Tourn. t.1 . p.447. Ratio , quia Prin
gratiam venditoris , ita ut alias non emeretur. ceps , taxando pretium , refpicit tantum valo
Hinc fecunda fententia eft quidem æquior , & rem mercis ordinariæ . An vero venditor poffit
omnino fuadenda ; fed fpectata ratione , prima cogere emtorem folvere in determinata fpecie
fententia non videtur improbabilis . Dummodo pecunia ? Probabile effe , quod poffit , dicunt
excipio , res emenda non fit de iis , quæ com Salmant. Negat wero P. Conc. 1. c. num . 28.
muniter emuntur , & offeruntur , ut frumentum, Ego cenfeo poffe cogere ad folvendum pecunia
oleum , vinum : Secus de aliis , quæ non ita fa ufuali ; nempe ænea pro rebus vilibus , argentea
cile venduntur . Neque in eo cafu officit , quod pro rebus magni valoris . Probabile autem eft
L emptor re illa indigeret , quia id per accidens in annis valde fterilibus , taxam non obligare ,
effet , & cafus non mutat pretium rerum . Quan ut Nav. Bonac. Mol. Covarr. Pal. &c. contra
do vero alter vendit coactus a neceffitate , & Ledeſm. Ban. Tap. Azor. &c. Vide Salmant.c.
tu non emis mere in gratiam fui , facile potes 2. ex n. 132.
peccare contra caritatem , ut bene aît Maz Notandum 2. quod pretium variari poteft , ra- 804
zotta I. c. emendo tanto vili pretio , quanto tione temporis , & loci , debet enim attendi
emeres mere in gratiam venditoris . Qui autem tempus , in quo res traditur , & locus , ubi eft
venderet in gratiam emtoris , fentio non poffe res quæ venditur , non autem ubi fit contractus,
vendere plus pretio fupremo , nifi concurreret nifi venditor conveniat huc rem transferri ,
10
31 aliqua extraordinaria circumftantia , nempe ra Salm. c. 2. n. 98. & 99. cum Lugo , Dic. &c. ac
ritas rei , multitudo emptorum , incommodum Tourn. ut jup.n.802 . in fin. Hinc res pretiofa pot
venditoris , vel fpecialis ipfius venditoris affe eft parvi emi , ubi parvi æftimatur ; & res vilis
.! &us ad rem , ut dicemus infra : Alias , fi ad magni vendi , ubi magni æftimatur . Vide di
ts effet tantum commodum , vel affectus emptoris cenda n. 808. E contrario venditor non poteft
ad rem , utique non liceret augere pretium , alicubi rem vendere pluris , quamibi æftimatur,
ut dicemus cum S. Thom . n. 806. licet emerit carius , & multum expenderit ad
Notandum 4. quod fi tam emptor , quam ven illam vehendam , ut docet S. Th. Leff. Bon. &c.
ditor ignorent pretium rei , tunc juftum erit cum Salm. n. 100.
pretium illud quod convenitur , quia uterque Notandum 3. quod pretium rerum vilium mi
=
tunc exponitur periculo jactura . Ita Tournely norem latitudinem habet , quam pretiofarum ;
tom. 1. p. 446. cum Bannez . Item notandum cum vinum enim, aut fimile quod valet 5. poteft
eodem Tourn. p. 447. quod fi aliqua res mino vendi 6. vel 4, Aut fi valet 10. poteft vendi 12.
ris valeret in uno loco , & majoris in alio pot vel 8. ut dicunt Tournely tom. 1. pag. 442. ega
teft majoris vendi in loco minoris pretii , dum Caj, apud Salm. num. 79, in fine ; Aut fi valet
modo venditor affumat in fe periculum tranf 100. poteft vendi 105. & 95. Leſſ. c. 21. num.
vehendi rem ad locum pretii majoris . 10. & Concina tom. 7. pag. 294. n. 2. Domus
,, 2. Emtor poteft emere minoris , ex eo quod autem , aut villa , quæ forte vendita eft pro
,, multa fimul emat ; quia tunc venditorem li 20. mille , poft annum emi poterit pro 12 mille,
S " berat multis curis , & expeditum facit að V. Salm. ib. n. 80. cum Leff. Lugo , &c.
"" alia nova comparanda , unde merito pretium Notandum 4. quod , licet in foro externo non 805
"" decrefcit . Bon. l. c.p. 4. n. 13.ex Leff. Regin.
invalidetur venditio , nifi deceptio fit ultra di
* ( Eft commune cum Leff. c. 21. n. 38. Lugo &c. midium jufti pretii : In foro tamen confcientiæ
ap. Salm. n. 149. ) * etiam deceptio infra dimidium obligat ad refti
803 ,, 3. Quoad venditorem , is communiter de tutionem . Et ita omnino dicendum ( contra Ju
"" bet vendere fecundum pretium taxatum a riftas aliquos ) cum S. Th. 2. 2. q. 77. a. 1. ad 1.
,, lege , vel magiftratu ; quod , fi nullum eft , Leſſ. 1.2.c.21 . n. 21. Lugo D.16. n.81 . & Salm. C.2.
‫ دو‬id cenfebitur juftum , quod morali hominum n. 85. cum communi . Et hoc etiamfi contractus
1 ‫ در‬æftimatione imponitur . Quod non confiftit in fuerit initus bona fide ; tunc enim decipiens te
" indivifibili , ut anxie ferupulari oporteat, fednetur faltem ad id , in quo factus eft ditior .
Quod
 Lib. I. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
432
Quod fi , ut fupra notavimus cum Tournely Mald. Ratio , quia privatio rei , erga quam
t. 1. pag. 446. Ở Salm. 2. n . 88. tam emtor , eft quis fpecialiter affe&tus , vcre eft pretio -
quam venditor rei valorem ignorent , & uter ftimabilis . Si autem valeret ratio Tapia , nec
que forti fe committant , ut lucrum vel da etiam ob damnum emergens , aut lucrum cef
mnum fpe& tet ad eum , cui fors contingeret , ans , poffet res pluris vendi , quia neque illa
tunc valet contra&us , etiamfi poftea inveniatur afferunt emtori aliquid commodi .
deceptio in dimidio , quia tunc fibi invicem cen Quæritur II. An res , quæ non funt neceffa
fentur cedere exceffum , ut recte ajunt AA. cit. riæ ad communem convictum , ut gemmæ ex
Hic etiam advertendum , quod communiter traordinariæ , equi pretiofi , aves indicæ , pi
non præftatur fides mendaciis vendentium , dum Aturæ fingulares , & fimilia poffint vendi quanti
fatis nofcuntur hæc effe communia fratagem plurimi ? Idem quæritur de cantu , faltatione
mata ; unde ipfi regulariter non tenentur ob abufu mulieris ? Affirmant Diana p. 1. tr. 8. Ref.
id ad reftitutionem , ut Salm . c. 2. n. 84. cum 56. cum Sot. Tol . Ban. Reg. Serra , Val. Arag.
Trull. Bon. & Reb. Dixi regulariter , quia fi &c. Et Salm. c. 2. n. 92. recte probabile vocant .
aliquando venditor certe animadverteret , em Ratio eft , quia cum res non habeat pretium
torem mendaciis credere , & ideo majoris eme nec legitimum , ideft a lege taxatum , nec vul
re , tunc quidem ab injuftitia is non eft excufan gare , nempe juxta communem hominum æfti
mationem , illud putatur juftum , quod conve
dus .
,, 4. Si quid emtori valde utile fit , non li nitur . Attamen probabilius negandum puto ,
806
,, cet hoc folo nomine rem vendere ultra pre ut tenent Lugo D. 26. n. 47. Leff. c. 21. dub. 3.
tium juftum : quia utilitas emtoris tota eft Tourn. t. 1. p. 441. & Salm. n. 93. cum Pal,
99. Bon. &c. Quia , tametfi pretium talium rerum
,, ipfius , non venditoris , Bon , I. c. n . 27. ex Leff.
* ( Ut magnam recipiat latitudinem , æquum vero eft,
"" 1. 2. c. 27. d. 4. Fill. t. 35. n. 77. quod habeat quandam taxam , juxta arbitrium
,, communiter Salm. c . 2. n. 91. cum S. Th. 2. 2.
prudentum . Excipio tamen ex his mulieris
22 9.77. a. I. qui ait : Si aliquis multum juvetur
ex re alteriu s , ille vero qui vendit non da honeftæ ufum , qui cum fit pretio inæftimabi
""
,, mnificetur carendo illa , non debet eam fu lis , fine injuftitia poterit illa pro eo quamplu
rimi accipere .
», pervendere ) * . Notandum autem 1. cum Lug. n . 48. & Salm. 808
807 5. Licet autem vendere carius , quam va
let pretio currenti , fi alii boni tituli adfint, n. 94. cum Pal. Bon. & Prado , quod commu
nis æftimatio rei in aliquo loco reddit ju
.""
‫ & د‬fimul de hoc emtorem moneas : quia tunc ftum qualecunque
illi non fit injuria . Tales autem funt , v. g . pretium , prout apud Japo
29 lucrum ceffans , aut damnum emergens , aut nes magni æftimantur fpecula , cultelli , &c.
99
Notandum 2. cum Lugo D. 26, n . 45. Tournel. p.
23 incommodum , vel moleftia tibi obventura ex 446. Conc. p. 299. n. 13. Salm. n. 95. cum Dicaft.
"" rei venditione : aut affectus in eam fingula
Trul. Bon. Bann. Dian. &c. quod res , quæ ven
"> ris , ut fi acceperis a majoribus , a Princi duntur fub hafta , aut per venditrices , poffunt
,, pe . Item fi res fint novæ , raræ , & fingula
,, res ; ut v. g. peregrini flores , aves , feræ , quanti carius vendi , & quanti vilius emi , ex
i. 2. C. de Refc, vend. Modo abfit fraus , & pre
"" monumenta antiqua , picturæ , numifmata ,
» Laym. I. 3. t . 4. c. 17. §. 5. n. 10. Con . I. cit. tium non fit a lege taxatum . Ratio , quia tunc
Poteftas publica approbat pro jufto pretium il
,, n.15. ex Leff. Reg.
Certum igitur eft poffe rem pluris vendi ra lud , quod publice emptorum concurfu probatur.
tione damni emergentis , vel lucri ceffantis Idem dicitur de radicibus beneficiorum , Com
caufa venditionis , ex D. Tb. 2. 2. q. 77.4. 1. mendarum , &c. quæ locantur fub hafta , quia
Modo de his emtor moneatur , ut communiter tunc , fi emptores concurrant , res fit æftimabi
lior , fi non concurrant , fit vilior . Et non fatis
docent cum Bufemb. ut fupra , Lef . 1. 2. c. 21 .
n. 26. Lugo D. 26. n. 89. & Salm. c. a . n. 89. cum probabiliter videtur huic contradicere Autor
Bon. Soto , Trull , Bann. Mald. &c. Et hoc et Petrocor. t. 2. p. 349. qui enixe conatur probare ,
quod fi res adjudicetur offerenti pro pretio no
iamfi pretium fit a Principe taxatum ; quia ta
xa refpicit rem tantùm fecundum fe , ut Salm. fabiliter minori , deberet ipfe legitimum pretium
adæquare . Nam fi hoc effet , dico , quod cafu
I. c. cum Trull. & Salon. An vero poffit hujuf
modi intereffe exigi a venditore , fi ipfemet fe fupremum quo emtor in licitatione offerret ultra pretium
, teneretur dominus rei exceffum re
offerat ad vendendum ? Negant Tournel . t. 1. p.
444. in fine, & Bann. ac Trull. ap. Salm. I.c. ftituere ; & hinc fequeretur , quod res non pof
fet adjudicari ultimo offerenti , fi primus offe
Quia tunc ipfe venditor , non jam emtor , effet rens jam fupremum pretium obtuliffet ; fed hoc
caufa talis damni . Sed probabilius mihi eft op
nemo dicet . Ergo , fi res adjudicatur offerenti
pofitum " juxta di& a de Ujuris n. 768. v. An altra pretium fummum , hoc certe evenit, quia
autem , in fin. Ratio , quia emptor , acceptan
do contractum , jam ipfe eft vera caufa damni leges decernunt illud effe juftum rei pretium ·
Ergo , fi dominus poteft retinere exceffum , et
venditoris . iam emtor poteft rem pretio minori quam in
Quærit ur I. An autem ratione fpecial is affe
fimo emtam retinere .
Aus , quem habet venditor ad rem , poffit eam
Diximus , modo abfit fraus , quæ vel poteft in
pluris vendere ? Negat Tapia ap. Salm. c. 2.
n. 9o. quia ob hoc res non fit magis æftima tervenire ex parte venditoris , nempe fi celet oc
cultum vitium rei , aut fi immittat fictos lici
bilis , cum id nihil commodi afferat emptori •
tatores ; vel ex parte emtoris , fi dolo , minis ,
Sed communiter , & verius affirmant Leff. Lu
go , aç Salm. II, ce. cum Bon. Trull. Vill. & aut precibus importunis impediat , ne alii plus
offe
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VIII. 433
offerant . Hi enim peccant & tenentur ad refti "" cufant caupones , & ftabularios , qui avenam ,
tutionem , donec ad juftum pretium , pervenia "3 foenum , paleas , &c. carius vendunt , quam
tur ; ita communiter Tourn. tom . 1. p. 446. Lug. ,, alii ; dummodo pretium iis non fit taxatum .
" Salas , Trull. d. 15. n. 1I. * ( Eft commune
CH

D. 26. n. 45. Dian. p. 4. tr. 4. R. 17. & Salm.

c. 2. n. 58. &96. cum aliis paffim . Idemque re " apud Salm. cap. 2. n. 149. cum Leff. n. 38. &
Ate docent de Proxenetis , vel aliis quibus com " Lugo ) * .
miffa fit venditio rei , qui merces vendendas ? ,, 7. Non licet carius vendere præcife ob di- 810
2 aur bona Haftæ exponunt eo tempore , quo fciunt "" latam folutionem , aut vilius emere , ob præ
paucos emtores effe adfuturos , ut res amicis " cife anticipatam folutionem : quia in vendi
Inis adjudicetur . "" tione , quæ fit credito , vel in anticipata folu
Sed dubium 1. fit , utrum , expofita re ad li 99 tione eft virtuale mutuum , ideoque ufura , fi
,, quid fupra fortem exigatur. Quod intellige ,
citationem , poffit emtor alios rogare ( precibus
tamen non importunis ) , ne plus offerant , ut 29 ne interveniat alius titulus ex fupra enume
4.24 ipfe pretio infimo rem obtineat ? Negat P. Me "" ratis de ufura : vel nifi aliunde crefcat pre
Vocat 99 tium , v. gr. ex frequentia emtorum , &c. Bon.
gala 2. 2. lib. 2. c. 6. q. 5. n. 146. cui adhæret
pressa Cabal. Theor. Jur. cap. de Emt. & vend. Quid , 99 1.c. ex Leff. Regin. Fill. c. V. fuperiore dub.
mec ro dum alii parati erant plus offerre , venditor im Poteft igitur de fe res carius vendi ob dila
& peditur , ne majus pretium confequatur ? Et tam folutionem , vel emi ob anticipatam , ra
CO°16 huic opinioni favet Leffius lib. 2. c. 21. x. 46, v. tione damni emergentis , vel lucri ceffantis ,
puta . Dico Tertio , ubi ait : Pari modo emtores contra dummodo de his emtor moneatur . Notant ta
- juftitiam peccant , quando confpirat , vel rogant men Salm. c. 2. n . 241. cum Bann . & Villal, non
alios , ut non liceantur rem jufto pretio , fed mi excufari , qui tantam habent copiam mercium ,
refun nori ; ratio , quia venditores ( nota ) jus habent quod opus eis fit partem earum ad creditum
vem ad pretium majus . Affirmant vero communiffi vendere ; vel qui habent fuperabundantem co
me Tourn, dit. p. 445. Lugo D. 26. n . 45: Dian. piam pecuniæ , ut femper fervent aliquid in de
p. 1. tr. 8. R. 76. cum Villal. Reg. Vega , Rodr. pofito . ( Sed de hoc vide dia fupra n. 771. )
Arag. Conrad. & P. Nav. ac_Salm. c. 2. n. 58. Recte notant deinde , raro his venditoribus con
cum Pal. Trull. Tap. & Dic. Ratio ( ut ajunt ) , tingere hoc lucrum ceffans , quia , fi venderent
quia emtor licite hoc cafu utitur fua diligen pecunia numerata , tantas merces non diftrahe
tia , ut fibi conſulat . rent ; & fic jam lucrantur pecunia credita , quod
COUCE Dubium 2. fit , an liceat emptori pacto con lucrarentur numerata . Ex quo dicunt , eis fatis
Eat & venire cum aliis licitatoribus , ne plus offerant ? effe vendere ad creditum pretio fummo id , quod
Videtur Diana dieta Ref. 76. cum aliis citatis alias infimo vendituri effent , fed non amplius ,
Japp
pariter , affirmare , adducendo verba Petri Nav. Ratione autem periculi in exigendo pretio ,
I, k
(de Reftit. lib. 3. c. z. n . 84. & 85. ) qui fic tra etiam carius res licite vendi poteſt , eodem mo
Jati
Dic dit : Non enim meo judicio quodcunque monopo do ut dictum eft fupra de ufura n . 766. Sed in
lium mercatorum , ut nonnifi certo pretio emant , venditione certum eft , de his titulis monendum
Z ve effe emtorem , ut Salm. ib. cum Serra .
poffu eft iniquum , fi revera illud eft juftum . Atque
idem eft, fi quis in publica licitatione roget a Certum eft etiam , rem poffe carius vendi ,
i, a
& pe micos , ne plus dent , at ipfe jufto pretio ( infi fi pretium tradendum fit tempore , quo res plu
mo tamen , vel mediocri ) rem habeat juxta il ris eft valitura , modo a venditore ufque ad il
ta ran
lum forum; ifte enim utitur induftria , ut res lud tempus res effet fervanda ; ficut contra po
jufto pretio detur , timens in emendo augmentum teft vilius emi , fi res tradenda fit tempore , quo
00:2 minoris valebit , Salm. c. 2. n. 146. & 147.
magnum in pretio . Sed mihi , & aliis doctis Ju
Com
nioribus videtur oppofitum dicendum , faltem Quæritur , an juxta confuetudinem loci , præ- 811
‫ܐܐ ܕ‬ cafu quo per fententiam Judicis res ad fubha cifo quocumque alio titulo , liceat carius ven
ftationem exponitur . Ratio , quia tunc Domi dere rem ad creditum , quam venderetur pecu
or1235 nus rei tenetur omnino rem tradere plus offe nia numerata? Prima fententia negat , eamque
Autor
renti ; ideoque injuriam ei emtor irrogat , fi fo tenent Nav. Man. c. 23. n. 82, item Val, Me
Tobare lum pretium infimum , aut medium offerendo din. Garc, Cord . &c. ap. Salm, c. 2. n. 150. quia
110 10
retic impedit venditorem a confecutione pretii fupre quicquid exigitur ob dilatam folutionem , ek
od caft mi , ad quod jus habet , fcilicet ne impediatur ufura . Secunda vero fententia probabilis , quam
ab illo confequendo . Sicut igitur talis venditor tenent Leſſ. lib. 2. cap. 21. num. 56. Lugo Đ. 26.
reti.a
conftitutus eft in periculo tradendi rem pretio num. 107. cum Mol. Cano , Tolet. Vid. &c. Spor.
um re parvo , fi nullus alius emtor inveniatur plus of de 7. Præc. num. 24. & Salmantic . cum Soto,
a pol ferens ita jus habet , ne privetur fpe obtinen Pal, Sanchez , Trull. Serra , Bann. Reb. Vill.
s ofc. di pretium majus , fi plures interveniant oblato c. afferit licitum effe . Ratio , quia commu
fedhoc nis æftimatio juftum reddit pretium rerum ,
res , qui æmulatione dueti pretium augeant : Id
Hereati enim videtur requirere jus , & natura licitatio quæ communiter ad creditum venduntur , cum
1, qula nis , ut æqualitas fervetur . Et idem videtur fen plures emtores ad fic emendum conveniant ,
Dun . tire Lugo d. 26. n. 45. in fine , ubi licet permit & ideo res pretio augetur . Nec obftat , quod
, et tat rogare , non tamen admittit pa& tum inire . emtores cogantur ad fic emendum a fua necef
10 6. Qui res minutim , & in parva quantita fitate ; nam hoc per accidens fe habet , cete
809 .‫د‬
‫در‬ te vendunt , poffunt aliquanto carius vende rum verificatur , quod eo cafu concurrit emto
teft in "" re , quam qui in magna quantitate , quia de rum multitudo , quæ juftam reddit talem adau,
let oc &am æftimationem . Tanto magis , quia in mul
"" bent majores labores , expenfas , & c. impen
s lich 39 dere ad eas confervandas ; & fic quidem ex titudine emtorum impoffibile eft non tubeffe ali
minis , Ee quod
Lig. Theol. Tom. I.
plus
Site
 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
434
quod periculum amittendi pretium . Nec valet teri eam vendiderit . Vid. Leſſ. n. 121. & Salm.
dicere , quod tunc non multitudo emtorum , num. 66.
fed modus fic emendi augeret pretium , & hic Si in venditione apponatur Retra&us Gentili
modus eft ufurarius ; Nam refpondetur , quod tius , five pactum , ut confanguineus proximior
revera non modus dat titulum augendi pretium , venditoris jus habeat infra certum tempus rem
fed multitudo aliorum fic ementium , licet mul reemendi , non poterit is rem reemere , ut aliis
titudo ex tali modo oriatur . Ex di& tis pariter tradat ; cum hic Retractus tantum inftitutus fit ,
eft probabile licitum effe rem vilius emere nu ut bona conferventur in Familia ; ita Tourn.
merata pecunia ob anticipatam folutionem , fi t. 1. p. 465. Conc. t. 7. p. 290. n. 7. Spor. de 7.
talis alicubi fit confuetudo . Ratio , quia tunc Præc. c. 5. n. 100. & Cabaſſut. lib.6. c.9. n. 11.
pauci funt emtores qui emunt anticipata folu cum aliis , ex 1. Dubium 14. C. de Contrab, emt.
tione ; & contra multi funt venditores tali mo Si autem emptor velit rem vendere " tenetur
do vendentes , ex quo oritur , quod merces de monere confanguineos , qui fi per duos menfes
fe crefcant . Ita Leff. c. 21. n. 61. Lugo D. 26. noluerint emere , poteft ille cuilibet vendere ,
n. 120. cum Mol. Tol. Cano , Turr. Vict . Salon. ut Spor. loc. cit. Quando autem res venditur ,
Reb. &c. item Salm. cap.2 . num. 153. 154. cum confanguineo irrequifito , ifte poterit rem retra
Sanch. Bon. Pal. &c. contra Bann. Az. Valent. here intra annum , & diem ; ita DD. ib. com
c. Nec obftat id quod objicit Habert t. 4. pag. muniter , ex 1. 2. Feudorum ap. Laym.
277. nempe quod ad hoc , ut valeret ratio pau An fit licitum pactum reemendi ad arbitrium 813
citatis emtorum , oporteret , ut hæc raritas ad emtoris Prima fententia negat , quam tenent
effet tempore traditionis rei , quando perficitur Habert t.4. p. 267. Cont. Tourn. t. 1. pag. 463.
venditio ; fed tempore traditionis non habetur Concl. 2. Ratio , quia licet hujufmodi contra
hæc fuppofita paucitas emtorum . Nam refpon &us fiat fub nomine venditionis , revera tamen
detur , quod contractus emtionis non perficiun res non videtur vendi , fed tantum in pignus
tur tempore traditionis , ut fupponit Habert ; dari , ita ut emtor percipiat fructus ex fua pe
fed tempore contractus initi , licet dominium cunia , quam poteft recuperare ad fuum libi
rei non transferatur , nifi poft traditionem , jux tum . Eandem fententiam fequuntur Salm. c. 2.
ta dicta n. 795. An autem chirographa poffint n. 61. cum Vill. & Tap. Modo tamen limitant ,
minoris emi ob anticipatam folutionem ? Vide nifi de pretio tantum minuatur , quantum va
infra n. 829. lent fructus ; vel nifi fub initio contractus ven
812 39 8. Licitum eft vendere rem cum pacto de datur prædium cariori pretio , juxta fpem fru
,, retrovendendo , id eft , ut emtor teneatur ti &tuum per aliquod tempus defignatum percipien
29 bi ftatuto tempore , vel cum volueris , eam dorum . Secunda vero fententia communiffima
" revendere ; modo vera , & non ficta emtio affirmat , & hanc tenent Leff. 1. 2. c. 21. n. 113.
" fiat , nec palliata ufura intercedat , Mol. d. Lugo D. 26. num . 200. Mol. D. 377. Pal. tr. 33.
375. Leff. dub. 14. &c. Qui addunt , juxta æ D. 5. p. 13. §. 1. ex num. 1. Spor. de 7. Præcept.
,, ftimationem illius operis , ac pacti , pretium cap. 5. num. 101. Viva de Contr. quæft. 2. art. 3.
"7 effe imminuendum . V. C. Lug. d. 26. n. 189. num. 12. Mazzotta t. 2. pag. 124. Bonac. D. 3.
quest. 3. p. 3. ex num. 2. cum Cov. Azor. Fill.
Plures conditiones requiruntur , ut venditio
cum pacto retrovendendi fit jufta . I. Ut pre Garcia ; item P. Navarr. Malder. & Sylveft.
tium minuatur juxta æftimationem gravaminis , apud Salm. num. 60. Hanc fecundam fententiam
quod fic emtori imponitur . Hinc pretium rei certe probabiliorem puto , cum his tamen con
venditæ cum pacto retrovendendi , alii dicunt ditionibus , I. Ut adfit verus animus emendi ,
decrefcere ufque ad quartam partem , alii uf & vendendi , non autem fœnerandi . II. Ut em
que ad tertiam , alii ad arbitrium prudentum " ptor majus pretium folvat , juxta æftimationem
ut Salm. c. 2. n. 59. cum Leff. Bon. & commu hujus oneris quod imponit venditori , reemendi
ni ; Sed num. 67. dicunt decrefcere ufque ad in rem quando ipfi emtori placuerit ; in quo o
fimum pretium , non ultra : Sed parum proba mnes conveniunt . Hoc autem onus putant ali
biliter , nam hoc revera decrementum dici ne . qui apud Viva loc. cit. æftimari ufque ad ter
quit , quia emtor ad pretium infimum , etiam tiam partem pretii . III. Ut non obligetur ven
fine tali pato , jus habet . 11. Conditio , ut non diter reemere eodem pretio majori quod reci
apponatur pactum , quod pluris , vel minoris re pit , ut docet Leſs. num. 118. Quicquid poftmo
trovendatur ; licitum autem eft pactum , ut re dum ſubdat , fcilicet hoc excufari poſſe ex com
trovendatur eodem pretio licet res pretio au muni ufu & æftimatione hominum ; quod mihi
geatur , ut Leff. lib. 2. n . 115. Bon. & Vill. ap. minime probatur . Hinc cenfeo non poffe em
Salm. num. 64. Ideo enim minoris emitur , quia torem in tali contra&u obligare venditorem ,
venditor libertatem habet reemendi rem eo nifi ad folvendum folum pretium , juxta valo
dem pretio , quando res pretio augetur . III. rem rei tempore venditionis , & fi res fit dete
Conditio , quod non imponatur , ut periculum riorata , juxta valorem rei tempore reemtio
rei venditæ fit apud venditorem , cum illud per nis ; exceffus enim jufti pretii datus venditori ,
fe fpe&et ad emtorem ; Nifi augeatur pretium totus ad illum fpectat , ratione oneris ipfi im
juxta æftimationem periculi . Ita Salmanticenf. pofiti reemendi ad arbitrium emtoris . His con
num. 65. Vid. num. 842. & 849. IV. Conditio ditionibus fervatis , nequaquam illicitum mihi
ut res retrovendatur , ficut traditur vacua , vel videtur præfatum pactum reemendi : Sicut enim
cum fructibus . Salm. di&t. n. 65. Probabile au licitum eft pa&tum retrovendendi in beneficium
tem eft , quod ob pactum retrovendendi vendi venditoris cum diminutione pretii , fic contra
tor habeat a& tionem in rem , etiamfi emtor al cum pretii augmento licitum dici debet pactum
ree
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VIII.
reemendi in beneficium emtoris , cum ita gra
vamina utrinque compenfentur . Neque dicatur
hoc effe mutuum virtuale , cum fit vera emtio
& venditio , difparem quidem habens naturam
a natura mutui , in mutuo enim res oppigno
rata perit mutuatario , fed hic , fi res pereat ,
emtori perit , aut deterioratur .
Nota hic vetitum effe contractum Mohatra ,
fcilicet quando quis emit a te mercem majori
pretio credito , cum pacto explicito , vel impli
cito , ut tibi retrovendant minori pretio nume
rata pecunia . Adeft de hoc prop. 40. damn. ab
Innoc. XI. Contra&tus mohatra licitus eft etiam
refpectu ejufdem perfonæ , & cum contractu re
trevenditionis prævie inito cum intentione lu
cri. Ratio , quia patet effe palliatam ufuram .
Ceterum , fi res fine ullo prævio pacto retro
vendatur , etiam pretio infimo , eidem vendi
tori , de fe contractus licitus eft , modo abfit
animus ufurarius . Ita Leff. lib. 2. c. 21. n. 130.
1
Tournely t. 1. pag. 464. Salm. cap. 2. num. 70.
cum Tol. Navarr. Pal, Bon. & communi . Ad
dit imo Lugo D. 26. num. 208. non effe illici
tum venditori , fi creditor vendat mercem , &
dicat emtori : Si volueris eam viliori pretio
vendere pecunia numerata , ego paratus fum eme
re. Speculative loquendo , hoc neque videtur
illicitum , fed practice puto difficillime hunc
venditorem carere animo ufurario .
814 ,, 9. Monopolia , id eft , cum unus , vel plu
,, res id efficiunt , ut ipfi foli aliquid vendant ;
,, vel cum mercatores confpirant , non minoris
"" vendere , non funt contra juftitiam ; modo
,, non confpirent ultra juftum pretium vende
» re . Ita contra Rebell. Navarr, &c. docent
» Mol. Leff. &c. Qui tamen concedunt , effe
,, contra caritatem . Vid. C. Lugo d. 26.fe& t . 13.
» Porro Principum , vel Magiftratus eft , cum
uni , vel paucis tale privilegium conceditur ,
,, ut foli aliquid vendant ; iis etiam pretium
.‫ د‬taxare " & fic providere , ne fubditi graven
,, tur . Vid. Leff. c. 21. d. 20. Card. Lugo loc.
23 cit. & Trull. cap. 20. d. 18. ubi recte notat
" ex Navarr. &c. etfi alia monopolia ex jufta
» caufa , auctoritate Principis , vel Reipublicæ
» conceffa taxato pretio fint licita , v. gr. bi
,, bliopolis , ut nemo alius talem librum ven
" dat , vel ut tantum fit unus , aut duo taber
" narii in aliquo loco ; nihilominus quando u
,, nus , vel pauci propria autoritate ea confti
22 tuunt , v. gr. emendo merces certi generis ,
» ut frumentum , vinum , oleum , &c. ut ipfi
2 deinde arbitratu fuo vendant carius , peccare
22 femper etiam contra juftitiam cum obligatio
79 ne reftituendi .
815 Monopolium idem fonat ac venditio unius ,
nam Monopola fonat unicus venditor . Quatuor
igitur modis Monopolium contingere poteft . I.
Si Princeps alicui concedat privilegium , ut fo
lus vendat aliquod genus mercium ; & hoc cer
te licitum eft . II. Si mercator impediat , ne a
Liæ merces advehantur , ut ipfe merces fuas
vendat cum damno Reipublicæ ; & hoc eft cer
te illicitum , & tenetur ad damni reftitutioncm .
Et idem dicendum de eo qui falfam notitiam
fpargit , naves effe fubmerfas , aut fimilia men
dacia . III. Si unus vel pauci omnes merces e
435
mant , ut deinde vendant quanti plurimi . IV.
Si venditores confpirent inter fe de pretio , ut
non minoris vendant . Sed circa hos duos ma
dos , hic ultimo loco adnotatos , duæ magnæ a
gitantur quæftiones .
Quær. I. An unus vel pauci Mercatores , qui
tempore meffis aut vindemiæ emunt omne tri
ticum , aut vinum pretio vili tunc currente , ut
poftea carius vendant , peccent contra juftitiam ?
Certum eft 1. id licitum effe , fi emantur mer
ces non neceffariæ ad vitæ fuftentationem , vel
ad communem Reipubl. ftatum , ut funt gem
mæ pretiofæ , equi generofi , ornatus mulierum ,
& fimilia . Certum eft 2. licitum effe emere tri
ticum , vinum , &c. ut poftea vendantur Reipub.
pretio communi , quo venderent alii negotiato
res ea de longe afportantes , vel ut vendantur
civibus moderato lucro , poftquam cives jam e
merint fibi neceffaria , & convenientia . Ita Bon.
D. 3. q. 2. p. 2. n. 3. Salm. cap. 2. num. 45. cum
Trull. Tap. ac Villal. & fic etiam docet S.
Antonin. p.2. tit. 1. cap. 23. §. 15. ubi ait : Li
cite poteft Mercator annonas illas emere mercis
tempore, carius poftea venditurus , ut fic bone
ftum per opera fua lucrum reporter . Quæftio igi
tur eft de eméntibus omnes illas res neceffarias
ad fuftentationem , ut poftea vendant carius ad
fuum libitum , an ifti teneantur ad reftitutio
nem ? Prima fententia negat , & hanc tenent
Leff. lib. 2. c. 21. n . 151. & Mol D. 145. in fin.
Ratio , quia hujufmodi emtores , quamvis pec
cent contra juftitiam legalem , non tamen læ
dunt juftitiam commutativam , cum emerint
pretio currenti ; Alias , ut dicunt , etiam eam
læderent emtores , qui concurrendo fimul cari
ftiam inducerent , quia fic etiam ipfi effent
caufa , ut pretium augeretur . Hæc tamen fen
tentia minime mibi videtur probabilis , quia
conftitutio pretii non pendet a privato arbitrio
venditorum , fed a communi æftimatione ci
vium ; Nec obftat paritas adducta emtorum con
currentium , quia tunc auctio pretii evenit per
accidens ; at hic pretium augetur ex fola ven
ditorum voluntate , Unde recte Sanctus Antonin.
loc.cit. fic docuit : Si autem annonas temporis
emit, & tantum congregat , ut poftea compellan
tur homines emere ab uno ad placitumfuum , &
ideo vendit care ut vult , enormiter peccat con
tra proximum , & Communitatem . Secunda igi
tur fententia communis , & vera , quam__tenet
Sotus 1.6. deJust. q. 2. a. 2. Sylveft. v. Emrio ,
4.10. Contin. Tournely, c. 1. pag. 477. Viva q. z.
a. 4. Croix 1. 3. p. 2. n. 946. Salm, c. 2. n. 44.
cum Trull. Bann. Tap. & Vill, docet hos em
tores teneri ad reftitutionem damni arbitrio
prudentum ceteris emtoribus , & Reipubl. ſi
merces vendant carius quam juxta fori æftima
tionem pretium curreret , fi ipfi Monopolium
non feciffent . Ratio , quia ifti funt caufa , ut
pretium injufte augeatur . Eandem fententiam
fequitur etiam Lugo D. 26. n. 176. modo ta
men pretium augeatur fupra fummum , quo
merces venderentur , fi factum non fuiffet Mo
nopolium . Ceterum probabiliter cenfent idem
Lugo num. 177. Bon. D. 3. q. 2. p. 5. n. 4. Fill.
tract. 35. c. 8. n. 214. Holzmann de Contr. c. 4.
n. 805. Croix I. c. n. 946. & apud Lugo d. n.
Ee 2 177.
 436 Lib . III . Tract. V. De Septimo Præc . Decal.
177. Bann. Arag. Eman. & Vega , non peccare dam ; ita in cafu noftro . Licet igitur talis
contra juftitiam tales emtores fi vendant pre conventio fit illicita , quia eft prohibita jure po
tio fummo , quod curreret , fi monopolium non fitivo , non eft tamen injuriofa jure naturali .
præceffiffet . Ratio , quia quifque jus habet ad Nec valet dicere , quod ipfa conventio vendi
rem fuam vendendam pretio rigorofo . An au torum , cum ipfi mutuo obligentur ad non ven
tem hujufmodi venditor ( fi unus fit qui mer dendum nifi pretio fummo , cogeret emtores ad
ces illa congregarit ) peccet tunc faltem contra fic emendum : Nam refpondetur 1. quod hoc
caritatem ? Affirmant plures , fed negant Holz pactum , cum fit fponte initum , non cft in il
mann c. 4. n. 805. & Lugo D. 26. n. 178. cum lo nec vis , nec fraus . Refpondetur 2. quod hu
Mol. & Leff. c. 20. n. 168. Modo alios non in jufmodi conventio , cum fit illicita , & contra
ducat ad carius vendendum ; nam alioquin ne caritatem , ut infra dicemus , nullam poteſt in
mo tenetur negligere commodum fuum , ut da ducere obligationem , ex Regul. Jur. 69. in 6.
mnum alienum evitet , quando non tenetur a ubi: In malis promiffis fidem non expedit ferva
vertere . re ; juxta dicta num. 172. Hinc , pofita proba
817 Quær. II. An Mercatores inter fe confpiran bilitate hujus fecundæ fententiæ , probabilius
tes , ut merces vendant pretio cariori , tenean eft hos venditores non teneri ad reftitutionem ,
tur ad reftitutionem ? Certum eft teneri , fi con prout diximus pag. 179. v. Ceterum , & numer.
veniant vendere pretio ultra fupremum ; ficut 669. Non dubitatur autem , quod Judex eo ca
pariter peccant contra juftitiam artifices illi , fu poffit pretium fupremum reducere ad me
& fimiles , qui inter fe conveniunt de non lo dium , ut Lugo num. 177. Nec dubitandum quin
cando operas fuas , nifi pretio fummum exce præfati venditores fic confpirando graviter pec
denti , ut Leff. lib. 2. cap. 21. num. 147. Salm, cent contra caritatem 9 ut docent Leff. cap. 21.
deContract . cap. 2. num . 58. cum aliis commu num. 145. Salmanticenf, di&. num. 56. & Lugo
niter. Quæftio igitur eft , quando conventio num. 175. cum Mol. & communi , a qua ait Lu
fit , ut merces non vendantur , nifi pretio fum go non recedendum . Ratio , quia licet cari
mo , an peccetur contra juftitiam ? Prima fen tas non te obliget ad vendendum infra pre
tentia affirmat , quam tenent Laymann libr. 3. tium fummum , videtur tamen te obligare ad
tratat. 4. cap. 18. num. 43, Sot. lib. 6. quæft. 2 . non diffuadendum aliis , ne mitiori pretio ven
art. 3. Tournely t . 1. pag. 477. Spor. de 7. Præc. dant : Sicut , efto caritas non te obliget ad dan
cap. 5. num. 103. Ronc. de Contract. cap. 8. q. 2. dam eleemofynam , videtur tamen te obliga
R.3. & Reb. ac Dic. apud Salm. Ratio , tum re ad non diffuadendos alios , qui eam largiri
quia ex l. un. C. de Monop. hoc graviter prohi volunt .
betur fub privatione omnium bonorum , & per Sed hic aliud dubium fit , an facto monopo
petuo exilio ; tum quia hujufmodi Mercatores lio de pretio injufto a mercatoribus , liceat a
per medium iniquum cogunt alios emere pre liis merces eodem pretio vendere ? Negant Ta
tio illo fupremo . Secunda tamen fententia di pia , Reb. & Dic. apud Salmanticenf. cap. 2.
cit hos non peccare contra juftitiam , & hanc num. 57. quia pretium illud injuftum eft . Sed
tenent Leff. lib. 2. cap. 21. num. 145. Lug. D. 26. affirmant Salmanticenf. ibid. cum Bonac. Trull.
num. 172. 173. Viva de Contr. quæft. 2. art. 4. Reg. Medina , & Diana . Ratio quia illud pre
n. 2. ( qui vocat communem ) Fill. t. 35. c. 8. tium jam commune eft , & currens ; & per ac
n. 232. Holzm . c. 4. n. 805. Tambur. Dec. lib. 8. cidens fe habet , ut ex injuftitia aliorum adau
6.3. §. 12. 7. 11. cum Mol. Bonac. & Salm. c. 2 . &tum fit . At prima fententia mihi omnino me
8.56. cum Tap. Bann. Reg. & probabilem vocat lior videtur , femper ac ( intelligo ) pretium fit
Laym. I. c. n. 42. cum P. Nav. Prima fententia ultra fupremum . Ratio , quia pretium illud per
eft quidem probabilis ; fed hæc fecunda non mi injuftitiam adau& tum , femper , & per fe inju
nus probabilis videtur , & forte probabilior , tum ftum eft , & ad juftitiam reducendum . Illa au.
au& toritate DD. tum ratione ; quia non apte di tem minime eft dicenda jufta æftimatio , quæ
citur , quod venditores convenientes vendere injufta deprehenditur , & ex injuftitia eft orta ;
pretio fummo cogant alios ad fic emendum , imo neque æftimatio dici debet , fed potius de
cum ifti voluntarie emant ; fi coguntur , non co ceptio & fraus . Ita re& te Concina t. 7. pag. 286.
guntar a venditoribus , fed a fua propria necef num. S.
fitate , quæ non poteft dici vera coactio ex par ,, 10. Venditor debet emtorem præmonere de 818
te venditorum emanans . Re&te igitur loquen ,, notabili vitio rei , quod ei obeffe poteft , v.
do , dicendum per talem conventionem emto " gr. fi equus fit furiofus , domus ruinofa , o
res potius impediri ab emendo pretio minori . "" ves morbida , pannus aduftus , &c. alioqui
Cum autem fic impediuntur , non irrogatur ,, tenetur de fraude , & damno fecuto : faltem
eis injuria , nifi impediantur minis vel menda " fi defe&us fuerit in fubftantia , vel quantita
iis , ficut accidit in omni alio contractu : Ali ,, te , v. gr. fi deficiat in pondere , vel menfu
ter etiamfi aliquis tantum fuaderet venditori , », ra , aut vendiderit rem unam pro alia : & fic
at venderet pretio fummo , etiam peccaret con " peccat mortaliter cum obligatione reftituen
tra juftitiam , & teneretur ad reftitutionem ; ,, di , 1. Qui frumentum venditurus ponit prius
quod iidem Contrarii negant . Hæc ratio fumi. 29 in loco humido , ut intumefcat . 2. Qui vino
tur ex regula generali , ut diximus num. 582. "" Rhenano mifcet Francicum . 3. Qui carnes
584. Sicut enim non infertur injuria alte "" bubnlas vendit pro vervecinis , & c. V. Leſſ.
ri , coi fine vi vel fraude impedias , ut teftator " Bon. Dian. p. 1. t . 8. R. 51. Trull, d. 11. Quan
relinquat hæreditateni non debitam , etiamfi te 95 do autem venditor poffit jufte tacere vitia qua
ftator erat determinatus ad eam illi relinquep ,, litatis rei , quæ venditur , fine obligatione re
"" fti
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VIII.
"" ftituendi pretium ? vel refcindendi contra
99 &um , vide Card. Lugo d. 26. fest. 8. n. 128. &
,, Trull. t. 20. d. 11. ubi notat venditionem fa
"" &am ab ignorante vitium rei effe validam :
" refcindendam tamen , vel reducendam ad æ
" quitatem , nifi venditor contra hoc exceperit .
Triplex igitur vitium poteft effe in re ven
denda , 1. circa Subftantiam , ut fi vendatur
ftannum pro argento . II. circa Quantitatem , fi
dentur 5. modia pro 10. III . circa Qualitatem ,
ut fi vendatur vinum corruptum , pannum ad
uftum .
819 Et I. fi vitium fuit circa Subftantiam , certe
contra&us eft nullus , & venditor tenetur vel
contractum refcindere ( fi alter vitio manifefta
to non emiffet , ut docet Leſſ. l . 2. c. 21. n. 87.) ,
vel faltem exceffum pretii reddere . Idem con
tra , fi emtor emat gemmam pro vitro , tene
tur fupplere pretium , faltem infimum , fi dolum
ipfe non adhibuit , Salm. c. 2. n. 171. Excipe ,
fi uterque forti fe committant ob ignorantiam
valoris , ut diximus n . 8oz. v. Not. 4.
Sed hic dubitatur , an licite quis emeret fcien
ter argentum pro fanno , petendo a venditore
ignorante , ut condonet , quod amplius valeat ?
Omnino negandum , contra aliquos , quia talis
donatio , cum procedat ex ignorantia , nulla eft .
Ita Tamb. lib.8. tr. 3. c. 7. § . 11. n. 39. cum Sa
las , & Salm. c. 2. n. 172. Leſſ. n. 84.
Idem , fi venditor ob ignorantiam rem ven
deret infimo pretio , etiamfi venditor non in
terrogaret emtorem de rei valore ( nam , fi in
terrogaret , certe tenetur emtor valorem mani
feftare . Ita Salm, ibid. Lugo D. 26. n. 137. &
Tamb. n. 38. in fin. Ratio , quia venditor tunc
ob ignorantiam facile pretium infimum acce
ptat . Excipit Leſſ. nifi ignorantia effet commu
nis in aliquo loco , per quam res vilius æftima
tur ) . Sed huic fententia nefcio acquiefcere .
Non nego , quod ratione illius donationis nihil
emtor retinere poffit , quia non eft vera dona
tio , quicquid dicant Cajet. & Arm. ap. Lugo ;
At nefcio , cur non valeat hujufmodi contra
&us , ut vera venditio ? Ex una parte enim em
tor jufte emit , infimum pretium folvendo ; ex
alia non valeo intelligere , unde ipfe obligatio
nem habeat certiorandi venditorem ( five inter
roget venditor , five non ) de rei valore igno
rato , quando nullo modo eum pofitive decipit ,
aut cogit ad vendendum : Quod autem vendi
tor ignoret pretium illud effe infimum , per ac
cidens fe habet , & ipfi imputandum eft .
820 Si vero res mixta venditur ut pura , quando
vere fit res perfectior aliis , & poft mixtionem
aliis non fit deterior , probabiliter vendi poteft ,
vitio non manifeftato , pretio communi , Salm.
n. 173. Leff. n. 83. & confentit P. Conc. p. 307.
n. 30. cum fententia fere communi , ut afferit ;
modo , facta mixtione , merx vere adæquet a
lias , quæ communiter venduntur . Sed dubita
tur 1. an idem poffit dici de vino mixto cum
aqua Negant ibid. Salm. fed fatentur graves
DD. hoc admittere , ut revera admittit Leff. d.
n. 83. cum Lop. & aliis , ut infra . Et fatis pro
babile videtur , nifi ex mixtione vinum acefce
ret , vel fervari non poffet ab emtore , qui ad
fervandum emeret , ut ajunt Tamb. n. 27. Serra
Lig. Theol. Tom. I.
437
2.2. q.77. art. 2. cum Soto , & Conrado , Jo, de
la Crux ; & Dian. ap. Moyam . Saltem in hoc
non videtur effe gravis injuftitia . Id confirmat
S. Antoninus dicens : Cum aliqui fophifticant ea
que vendunt , ut fe fervent indemnes , & cum
aliquo lacro congruo , quia fi venderent puras
res , emptores non vellent dare juftum pretium
quia alii vendunt alia fic mixta minori pretio;
videntur poffe excufari , dummodo non fiant mix
ture que noceant corporibus in his , quæ vendun
tur in cibum , & potum , & præcipue in medi
cinalibus . P. 2. tit. 1. cap. 17. §. 4. Confirmatur
id etiam ex S. Thoma , qui ait : Cum ufus rei
eft conveniens emptori , fi venditor propter bu
jufmodi vitium fubtrabat quantum oportet depre
tio , non tenetur ad manifeftandum vitium , 2.2.
9.77. art. 2.
Dubitatur 2. an fit injuftitia vendere quid pro 821
quo , ut foleat pharmacopolæ , fi quod tradi
tur , fit æque , vel fere æque utile ? Negant pro
babiliter Spor. c. 5. n. 74. Salm . cap. 2. n. 174.
cum Lugo , Sot. Dic. Medin. Salas ; & Tamb.
lib. 6. n. 9. dummodo exigatur jukum pretium
rei traditæ . Ratio , quia tunc non adeft diver
fitas fubftantialis quoad finem emtoris . Rece
tamen advertit Tamb. quod , ut venditor in hoc
excufetur , debet effe certus , non dubius de tali
æqualitate virtutis .
II. Si vitium eft circa Quantitatem , quæri- Baz
tur , an excufetur qui utitur menfura diminuta ,
ut confequatur juftum pretium , alias non con
fecuturus ob injuftam taxam , vel injuftum mo
nopolium ementium ? Valde probabiliter affir
mant Lugo D. 26. num. 125. Laym. lib. 3. tr. 4.
cap. 17. §. 2. n. 15. Pal. D. 5. p. 22. n. 5. Spor.
de 7. Præc. c. 5. num. 76. cum Sot . Val. Tol. &
Salm. c. 2. num. 175. cum Reb. Salas , & Diç.
Ratio , quia tunc ifte vexationem fuam jufte re
dimit .
III. Si vitium denique eft circa Qualitatem , 813
quando eft de fe patens non tenetur venditor
illud manifeftare , ut S. Th. 2.2. q.77 . art. 3.
cum communi . Notant bene tamen Salmanticen
Ses cap. 2. num. 176. cum Lugo , Laym. Dic. &
Pal. quod , fi venditori conftet ignorantia em
toris , tenetur in confcientia vitium manifefta
re , vel damnum compenfare ; quamvis ceterum
( ut dicit Tambur. ibid. num. 19. cum Leff. &
Mol. ) contra&us fit validus ; nifi , excipit Leff.
lib. 1. cap. 17. num. 33. res adhuc fit integra .
Excipitur item , fi qualitas tranfierit in fub
ftantiam , puta , fi emtor expreffe dixerit , no
lo vinum , fi non eft vetus , Tambur. numer. 21 .
cum Dic. qui etiam notat num. 22. quod ven
ditor dolo decipiens emptorem circa qualita
tem , fi res æque illi non fit , vel fere æque u
tilis , tenetur vel contra&um refcindere , vel
damnum refarcire ad arbitrium emtoris ; &
idem dicit Habert t. 4. pag. 281. quæßt. 3. Quan
do autem vitium rei occultum , & nocivum fit
emtori , ut fi equus fit furiofus , domus ruino
fa , rete dicit hic Buf. cum Viva art. 5. num . 3.
teneri ex juftitia venditorem illum de vitio mo
nere . Notat etiam Viva quæft, 2. art. 5. num. 3 .
cum Leff. quod , fi emtor interroget , an res ha
beat certum defe& tum , tenetur venditor manife
ftare : alias venditio eft nulla : Secus autem , fi
Ee 3 in
 438 t imo l
Lib . III . Trac . V. De Sept Præc . Deca .
interroget in genere , tunc , fi res eft utilis ad . ex una parte non lædit caritatem , qui utitur
finem emtoris , venditio eft valida . Deinde no jure fuo jufte confulens rebus fuis , quamvis al
tat Tambur. diƐt. §. 11. n. 29. quod fi venditor ter per accidens damnum ex eo patiatur , ex al
proteftetur, fe nolle rationem dare de quocum tera parte non tenetur notitiam illam manife
que defectu , fed vendere uti vulgo dicitur : A ftare cum fuo incommodo , ut ajunt Leff. 1. 2.
Jacco d' offa rotte ; tunc ad nihil tenetur . Un c. 21. n. 40. & iidem Salm, ibid. cum Sot. Caj.
de merito approbat Tamb. confuetudinem , quæ Bann. Pal. Bon. Nav, &c. communiter . Di& tum
alicubi viget , præfertim in nundinis magnis , eft regulariter , nam excipiunt 1. Tourn. , &
quod ita vendantur animalia , etiamfi vitia fint Ronc. fi tali venditione emptor reduceretur ad
Occultiffima . Ratio , quia ad tollendas lites ob extremam , vel gravem neceffitatem ; ficut e
commune bonum fatis hoc cohoneftari poteſt a nim caritas præcipit , ut fubveniamus proximo
confuetudine : Dummodo , intelligendum , non graviter indigenti , fic vetat , ne in pauperta
vendatur res ultra juftum pretium , faltem fu tem ipfe redigatur , ut nobis divitias compare
premum , quanti valet res , habita ratione il mus . Excipit 2. Ronc. fi ille cauffa talis noti
lius vitii occulti . tiæ venderet in majori quantitate , quam foret
824 ,, 11. Si fcias occulte debitorem tuum non venditurus cum gravi damno emtoris ; nifi ifte
" effe folvendo , injuftum videtur , iis , qui id adhuc eamdem quantitatem eodem pretio em
" nefciunt , debitum illud vendere pretio ordi turus fuiffet ab aliis : At Salm. 1. c. merito fen
,, nario ; tum quia eft, dolus , tum quia vitium tiunt hanc exceptionem regulariter non valere .
22 intrinfecum crediti non revelatur , Bon . loc. Excipit 3. idem Ronc. , fi is poffet mercem fuam
,, cit. p. 10. Lefl , c. 21. d. 10. Fill. &c. pluribus vendere , & vendit uni ; vel fi poffet
,, 12. Etfi venditor fciat pretium mercis mox vendere alicui , qui ftatim iterum venderet aliis
,, minuendum , licet tamen vendere pretio cur rem confumturis , & venderet alteri rem ferva
,, rente , & non dicere emtori ( feclufo tamen turo ufque ad tempus diminutionis pretii . An au
,, dolo , fraudibus , & mendaciis , quibus emto tem in his omnibus cafibus venditor femper gra
"" rem allicere ad emendum ei non licet ) ; quia viter caritatem læderet , dubito , fi attenda
" pretium currens fimpliciter adhuc eft juftum , tur ratio ab iifdem Auctoribus citatis , nempe
"" Bon. q. 2. p. 5. n. 12. ex Az. & Fill. &c. quod caritas non vetat , ne fibi quis confulat
Sed de hoc dubitatur inter DD. Alii enim , utendo jure fuo , licet alteri per accidens da
ut Rodr. Med. Gob. c. c. 2. n. 107. negant pof mnum obveniat .
fe vendi pretio currenti rem , quæ fcitur mox 13. Si cui datum eft aliquid vendendum 825
minoris valitura , quia tunc res illa ex tali cir " pretio , v. gr. infimo , vel moderato , &- is
cumftantia minus valet : Et hanc re& te Salm. ,, vendat rigorofo , probabile eft , ut habet An
cum Pal. probabilem vocant . Alii tamen affir " gel. v. Emtio , non teneri reftituere , fed pof
mant , ut cum Buf. Leff, c. 21. n . 40. Tournely "" fe retinere exceffum , cum fua induftria ac
t.1. p. 448. Salm. n. 108. cum Caj. Bonac. Pal. », quifiverit . Aliud tamen eft de famulis mer
Sot. Trull. ex S. Th. qui 2.2. q. 77. art. 3. ad 4. ,, catorum , quibus indeterminato pretio tradi
,, tur meliori modo vendendum , quo poffunt , ·
expreffe hoc docet , inquiens : Venditor qui ven
dit rem fecundum pretium quod invenit , nor "" in utilitatem domini . V. Leff. d. 18. C. Lug.
videtur contra juftitiam facere , fi quod futurum "" d. 29. §.9.
eft non exponat . Ratio quia non eft refpicien Quæritur , an tradita tibi re ad vendendum ,
dus valor futurus , fed præfens , qui non varia pretio defignato , poffis tibi retinere plus quod 1
tur ex notitia particulari , fed ex communi æ- ex ea retrahes ? Certum eft nihil poffe retine
ftimatione : Et hanc fententiam veriorem cen re , fi fis famulus ftipendiatus domini rei , five
feo , fi vere notitia fit particularis , non autem pretio conductus ad vendendum . Alioquin , duo
fi communis . Sic pariter contra , bene ajunt P. adfunt fententiæ : Prima , quam tenet Buf. mox
Concina t. 7. pag. 302. n. 20. Tourn. pag . 447. Supra cum Ang. & probabilem putant Viva de
cum Bann. Cajet. Mald. & Salm. licere cuique Contr. q. 2. art. 3. n. 4. ac Muzz. t. 2. pag. 122.
emere merces pretio currenti , fcienti pretium 9.4. affirmat poffe retinere , fi ex tua induſtria -
brevi augendum , quamvis hoc ignorent vendi vendas ultra pretium affignatum , quia exceffus
tores , ut probatur exemplo Jofephi Gen. 41. I ille non rei , fed tuæ induftriæ fructus eft . Se
tem dicendum cum Tournely p. 449. & Conci cunda tamen fententia vera , quam tenent Leff.
na pag. 303. num . 21. bene te poffe emere pe lib. 2. cap. 21. n. 138. Lugo D. 26. n . 150. Sporer L
cunia , quam private fcis brevi prohibendam ; Complem. de 7. Præc. c. 5. n. 38. Ronc, de Cantr.
modo , femper intellige , abfint mendacia , vis , c. 9. q. 1. R. 2. Tamb. Dec. lib. 8. tract. 3. c. 7.
aut fraus . Utrum autem emtor , aut venditor §. 9. n. 10. Tourn. t. 1. p. 473. Conc. t. 7. p. 293.
eo cafu peccet contra caritatem , qui venderet n. 13. Salm. c. 2. n. 72. cum Sylveft. Pal, Vill.
rem illam alicui cum tanto ejus damno ? Refp. & Fagund, ( qui apud Renzi de 7. Præc. cap.6.
S. Thom. loc. cit. Abundantioris effe virtutis , fi q. 10. primam fententiam putat improbabilein ) ,
pretium minuat . Sed , fi non minuit , regula negat te poffe retinere illud pluris quod ex ven
ận
-

riter non peccat , ut dicunt Tourn. dict. p. 449. ditione retrahis . Ratio , quia affignatio illa fa
Salm. ibid. quia fic ille confulit rebus fuis , & ta eft a domino , ne infra , non autem ne fu
licet damnum per accidens alteri eveniat : Cer pra res vendatur . Excipiunt vero Salm, n. 71 .
tum autem eft non teneri cum fuo damno rem & Ronc. loc. cit. confentitque Croix lib. 3. p. 2.
manifeftare , ut Contin Fourn. t. 1. p. 44. Ronc. n. 114. fi dominus commiferit vendere in uno
de Contract . c. 5. q . 6. R. 2. Salmantic. c. z. loco , & tu , fa& ta ibi diligentia , plus vendas
n, 108. cum Leſſ. Bon . Trull, &c. Ratio , quia in alio valde diftanti . Sed merito id negant
Lug.
 Gap. III. De Contractibus . Dub. VIII. $439
Lug.loc.ci.v. Quarto , Spor. Tamb. & Tourn. ,, venditur , quam aliis , eo quod fint Parochia
1.cc. tunc enim tantum potes retinerc pretium 99 ei mercatorum , vel fæpe ab iis emant , poſ
tui laboris , non autem totum exceffum retra ·99 funt partem pretii remiffam fibi retinere dum
Aum ex re , quæ femper domino fuo fructifi "" modo alias fideliter agant , quia nulli fit in
cat . Et idem dicendum fentio ( quicquid dicant ,, juria : & cum mercatorum plurimum inter
Salm , n. 76. ) , ' fi tibi alter commiferit aliquid "" it , ut tales ad ipforum potius , quam ad a
tanti emere , & tu minoris emas , adhibita di "" liorum officinas veniant , cenfetur in ipforum
ligentia extraordinaria ; eo cafu , præter valo ,, gratiam remittere , iifque donare eam par
rem tui laboris , non poteris plus a Domino -e ,, tem , Filliuc. Dian, p. i. t. 8. R. 26. Negant
xigere quam impendifti , cum nomine fuo ,,, tamen Salas , eo quod mercatores falfo di
non tuo rem emiſti . ,, cant fe remittere , ut alliciant .
Bene autem poteris exceffum ex re vendita Caute igitur , ut bene advertit Cont. Tourn.
retratum tibi retinere in fequentibus cafibus . .. 1. p. 464. v. Colliges , permittendum eft Sar
I. fi res tua induftria fit meliorata , & ideo toribus ementibus pannos pro aliis , retinere ali
pluris vendas , ut concedunt P. Conc. , & Tourn. quid de pretio ; nam aliquando mercatores re
Il.cc. cum Salm. n. 71. Ratio , quia , ut com vera potius Gimulant ipfis donare , quam do
muniter docent Mol: Dic. & alii cum Croix l. 3. nent , ita ut fi dominus ipfe adiret , pro eodem
P. 2. n. 213. fructus mixti , ſcilic. provenientes pretio rem obtineret . Ceterum , fi Sartor fide
tam ex natura rei , quam ex induftria , non de liter negotium domini gerat , & mercator ei ali
bent reftitui domino a poffeffore tam bonæ quam quid donet vere gratis , quia fuam officinam il
malæ fidei , nifi quantum refpondent nature , le frequentet , vel ut eum alliciat ad fuam of
non vero quantum refpondent induftriæ : fructus ficinam frequentandam , licite Sartor poffet re
enim illi non funt rei , fed hominis , occafione tinere donatum , modo moralem diligentiam ad
rei , vel per rem tanquam inftrumentum fibi hibuerit ad emendum ad aliis mercatoribus pre
lucrantis . II. Si tacite cum domino conveneris , tio minori , ita Tourn. loc. cit. Spor. de 7. Præc.
nihil ei dare ultra pretium defignatum ; ita c. 5. n. 37. cum Buf. max ſupra , & Salm. c.2.
Lugo Difp. 26. n. 150. & Salm. cum Pal. Salas , n. 76. cum Fill. Trull. Dian. c. Præterea ad
Led. &c. Quod utique intervenire afferunt , fi vertunt Salm, ibid. nihil poffe exigere Sartores
dominus pro tuo labore nullum affignet ftipen ob lucrum , quod iis ceffat , ceffando ab opere ,
dium . III. Si lucrum fit parvi momenti , ut caufa adeundi mercatores ad veftes emendas ,
3 Spor. Tamb. I. cc. quia tunc facile præfumi quando ipfi ultro ad emendum fe offerunt ; Hoc
tur dominus confentire , ut modicum illud lu intelligendum , fi alioquin alter non deeffet ,
crum tibi retine as . IV. Si tu , fata communi qui gratis domino emeret , ut diximus mox fu
diligentia , & pretio majori non invento , rem pra n, anteced. in fin.
tibi emas , & poftea pluris vendas , 1 folvafque 15. Cum res duobus infolidum eft vendi- 827
domino folum affignatum . Ita Lug. diff. n . 150. ,, ta , is dominium acquirit , cui tradita eft ,
v. Quinto , Leſſ. c. 21. n. 139. Tourn. pag. 174. "" dummodo is pretium folverit . Si -neutri tra
Viva_loc. cit. & Salm, n. 75. cum Vill. & Mald, "" dita fit , debetur ei qui prius tempore emit ,
Et idem ait Lugo n. 151. fi alter tibi commife ,, & alter habet a& tionem in venditorem . Si
rit aliquid emere tali pretio , & tu invenias 5, quid tamen vendatur , aut detur Ecclefiæ ,
rem pretio minoris ; poteris tunc rem tibi eme , vel alias piis locis , acquiritur dominium an
re, & poftea eam vendere illi alteri pretio ma "" te traditionem . Vid. Leff. loc. cit. & Card.
jori , dummodo poftea , adhibita diligentia or " Lugo d. 26. fe&. 9.
dinaria non inveniffes occafionem rei emen Si res igitur fit vendita uni , • & poftea tra
de , nifi illo majori pretio . Additque Lugo datur fecundo emtori " iftius fit . Excipe 1 .
n. 152. tunc cenferi , quod tu volueris rem tibi nifi hic fecundus emptor fit confcius prioris ven
emere , aut vendere , quoties habueris animum ditionis ; Ita Leff. lib. z. c. 19. n. 142. cum Gloſſ
retinendi tibi exceffum , & fimul affumendi pe in c. Si tibi de Prab, in 6. P. Conc. t.7. p. 267.
riculum rei , fi forte periiffet . Id tamen bene n. 4. Salm. tr. 14. n. 10. cum communi ; Et hoc
*
advertit Lugo , non effe licitum Clericis , qui * etiam hic fecundus emtor fit perfona privile
bus interdicta eft negotiatio , fi ipfi ideo emant , giata , ut Tourn. t. 1. p. 456. Conc. loc. cit. Salm.
nt poftea non mutatam carius vendant , ut in ibid. cum Leff. & aliis communiter ; Tunc enim
Dub.feq. fufius declarabimus . ifte tenetur rem tradere primo emtori : fed non
Quid, fi tu gratis te obtuleris ad venden ante fententiam , fi forte ipfe induxerit vendi
dum , vel emendum ? Nihil poffe retinere dicunt torem ad rem ei fecundo vendendam , ut Leſſ.
Mol. D. 363. & Leff. c. 21. n . 138. Sed Ronc. Salm. & Tourn. ll. cc. Excipe z. fi primus em
loc. cit. Spor. n. 41. cum Fagund. Tamb. n. 6. tor fit privilegiatus , nempe locus pius , aut U
dicunt poffe tibi retinere pretium tui laboris , niverfitas ; Tourn. p. 455. Conc. p. 267. n. 4. 6
fi non habueris animum donandi ; Sic enim fui Salm. n. 9. Excipe 3. fi res fit tradita fecundo
fti quidam mendax , & non fidelis , fed non fui titulo gratiofo , nam hic debet rem fibi tradi
fti injuftus , cum tuus labor jam pretio dignus tam reftituere emtori , qui jus habet ad rem ,
erat . Et hoc probabilius mihi videtur , modo ex l. Ignoti C. de Revoc. bis que c. Hæc ta
dominus jam prius ftatuiffet vendere rem il men reftitutio non debetur , nifi alius emtor pe
Jam , & modo alter non fuiffet , qui gratis rem tat intra annum , ex l. 1. D. Quæ infraud. İta
domino venderet . Leff. Tourn. & Šalm, loc. cit.
826 14. Quando Sartoribus ementibus pannum 59 16. Si res pereat ante traditionem , & fit 828
pro iis , quibus veftes conficiunt , minoris certa , ac determinata , v. gr. hæc domus ,
E. C 4 13 hoc
 440 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
23 hoc dolium vini , perit emtari , nifi aliter Pal. Sylv. &c. Croix lib. 3. p. 2. n. 984. Laym.
lib. 3. tr.4. c. 17. §. 5. n. 33. Azor. loc. cit. Viva
» expreffe conventum fit , aut venditoris culpa
» pereat . Si autem res fit indeterminata ( ut de Contr. q. 2. art. 2. n. 8. Spor. de 7. Præc. c.4.
n. 49. & alii plures . Ratio , quia actio ad cre
a fi quis emerit 10. modios tritici ex grana ditum liquidum revera , cum nullum adfit peri
2 rio, oves ex grege ) aut fi emat rem deter
2 minatam quidem , fed ad menfuram ( ut acer culum , aut fumptus pro eo recuperando , tanti
valet quanti ipfa pecunia debita ; unde emere
22 vum totum tritici uno floreno in fingulas men
vilius actionem illam anticipata folutione , quan
› furas ) , tunc ante rei traditionem , aut men do nullum intervenit incommodum , eft virtua
" furationem , periculum fpectat ad venditorem . lis ufura . Hæc fententia eft quidem fuadenda ,
" Vid. Leff. d. 12. loc. cit. Card. Lugo , d. fect.
ut communior & tutior , fed primam , tum ob
2 14. n. 216. Laym. 1.3. t. 4. c. 17. §. a. Bonac. auctoritatem DD. tum ob rationem , ficut Azor.
22 9. 2. p. 8. * ( Excipe , fi emtor fit in mora ,
2 ne res fit dimenfa , ex I. Lector D. de Peric. & Laym. reprobare non audent , ita nec ego ,
modo abfit omnis animus ufurarius ; Res enim
" Nota tamen , quod incrementum , & decremen
e naturales , ut bene ait Petrocor. t. 2. pag. 348.
» tum rei etiam indeterminat spectat ad emto
pretium non habent , fed tanti valent , quanti
» rem . Salm. c.2. n. 13. cum Leff. Bon. &c. ) * . ab hominibus æftimantur , ex 1. Pretia 62. D.
» 17. Si res vendita pereat , aut deterior fiat
ad I. Falc. apud Cabaſſ. Conftat autem ( ait
» poft traditionem , perit emtori ; licet pretium
Laym. ) quod , cum talia chirographa ad ven
,, nondum perfolverit , quia res Domino perit , ditionem exponuntur , minoris communiter æfti
,, Laym. Bon. Il.cc. matur , quam præfentes pecuniæ , & hæc dimi
829 Quæres 1. an , & quomodo liceat emere nutio æftimationis oritur ex difficili exa&ione ,
», chirographa , feu credita alterius?
a qua communiter præfata chirographa folent
39 Refp. Si credita impofterum exigenda ( five non effe immunia . Unde iidem Lugo loc. cit.
» jus , quod habet alter , ut ipfi in futurum a
n. 99. Croix , & Spor. licet fecundam fententiam
», liquid folvatur ) fint certa , ea minoris eme fequantur , dicunt tamen , quod ea fpeculative
,, re , folutione anticipata , eft ufura , feclufo loquendo eft vera , fed non practice , nam in
,, tamen lucro ceffante , & damno emergente , praxi communiter Aujufmodi credita vix funt
"" Bon. d. 3. 4. 3. p. 10. ex Mol. Leff. Tol. Fill. libera a periculo exa& tionis , vel faltem a mo
,, quia accipitur aliquid fupra fortem ex mu leftiis , & fumtibus . Cum autem in praxi com
» tuo ; nam mutuat implicite minorem pecu muniter hæc credita fint obnoxia hujufmodi pe
"3 niam pro exigenda majore . Dixi certa , quia
riculis , & incommodis ; idcirco non improba
22. fi credita fint incerta , periculofa , & litigio
bile videtur , pretio ipfa decrefcere juxta com
22 fa , at cum difficultate exigenda , licite is , munem hominum æftimationem , & ídeo mino
» qui non eft caufa iftius difficultatis , minoris
ris emi poffe . Alia autem eft ratio mutui , alia
,, emit , prout difficultas , vel incertitudo folu
emtionis ; ex mutuo enim nihil præter fortem
"" tionis minor eft , vel major ; quia cum tali
exigi poteft , nifi titulus extrinfecus ipfi acce
" periculo , & difficultate minus valent , Bon. dat ; in emtione autem fola æftimatio hominum
"" loc. cit. Trull. lib. 7. c. 20. d. 8.
Creditum incertum , vel difficilis exa& tionis conftituit juftum pretium rerum , hicque præ
bet titulum minoris emendi .
licite poteft minoris emi , etfi ementi fit facile
illud integre exigere ; quia pretium fumitur a "" 1. Ufuram committunt 1. Miniftri Regum , 830
"" & Principum , &c. qui ut anticipatam faciant
communi æftimatione , non ex circumftantia par onem , aliquid accipiunt à creditoribus .
" foluti
ticularis ementis , ut dicunt ex S. Thom. 2. a.
"" 2. Qui aliquid accipiunt a debitoribus , con
4.77. art. 1. Leff. lib. 2. c. 21. n. 78. Lugo d. 25 . ne ad folvendum ; quia accipiunt
n. 84. Salm. c. 2. n. 156. cum Mol. Bon. Trull. ,, ceffa dilatio
i
contra alios . Sed in dubium revocatur , an cre ,, aliquid ultra fortem pro mutuo virtual , Con.
" loc. cit. Nav . Mol. Salm. &c.
ditum liquidum poffit licite emi minori pretio ,, 2. Minoris emi poffunt regulariter credi
quam infimo ? Prima fententia affirmat , quam I
,, ta , & ftipendia , five falaria debita militi
tenent Caj. v. Ufura , Arm. eod. v. n. 33. Nav. ,, bus , aut famulis Nobilium , quia habent ad
c. 17. n. 231. Sanch. Conf. lib. 1. c. 7. d. 17. Tol.
,, jun&a incommoda , pericula , & moleftias in
lib. 5. c. 31. in fin. Autor in Add. ad Anacl. de ,, exigendo , quam ob caufam idem licet , et
Vendit. q.VI. Tamb. Dec. lib. 8. tr. 3. c. 7. §. 8.
n. 3. cum Dic. & probabilem putant Lug. D. 26. "" iamfi credita illa tempore præfenti , vel et
iam_præterito fuerint folvenda . Bon. loc. cit.
n. 95. adbæretque Az. t. 3. lib. 7. c. 10. q. 5. v. ""
In bac , cum Abb. in c. Ex parte de Alien, mut. " , ex Regin. Mol. &c.
" 3. Si ipfe eft caufa difficilis folutionis , pec
S. Bern. Sen. p. 2. Serm. 34. Diana p.1. tr. 8. cat contra juftitiam emendo minoris , & te
Ref. 49. cum Sa , Malder. Philiarcho , & Fab. . ‫د‬
,, netur ad reftitutionem : tum quia ipfe eft
item Innoc. Bannez , Trull. & Serra ap. Salm. ,, caufa damni , cum ipfius culpa creditum va
6.2. n. 159. refert Leſſ. lib. 2. cap. 21. n. 66. fic
docuiffe Lovani Cardinalem Bellarminum . Ra ,, leat minus ; tum quia alioqui præmium ex
tio , quia hic contractus non eft mutui , fed em "" delicto fuo reportaret * ( Hoc certum eft apud
tionis , quia non emitur pecunia , fed actio ad ,, omnes , v . Salm. c . 2. n. 157. ) * Mol. d. 313.
illam ; & ideo juftum cenfetur pretium , quod "" Fill. Bon, loc. cit. Hinc Quæftores Principum ,
communiter negotiatores pro talibus chirogra " " ad quos folutio pertinet , quando ipfi funt
phis folvere folent . Secunda vero fententia ne ,, caufa difficilis , & malignæ folutionis , non
poffunt chirographa , vel credita emere mi
gat , eamque tenent S. Th. Opufc. 68. Leff. 1. 2.
c. 21. n. 67. Lugo D. 26. n. 96. Salm. n. 160. cum ,, noris , ut docent Au&, cit. Additque Salas ,
"" & Mol.
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VIII. 441
99 & Mol. loc. cit. non effe liberum quæftoribus , intelligi poteft de Subdiaconis , dum in tertio
,, &c. quibus incumbit folvere Magnatum de fæculo , quo pera&um fuit Concilium Carthagi
,, bita , uni potius folvere , quam alteri ( nifi nenfe III. cujus eft præfatus Canon , nondum
» quis forte jus præ aliis habeat : Vid. fupra Subdiaconatus ordo inter facros connumerabatur ;
,, de ordine reftit. ) : fed teneri omnibus folve etenim adhuc tempore Urbani II ( qui vivebat
» re pro rata , Bon. I. c. Vid . Trull. l. c. d. 10. anno 1031. ) tantum Ordines Presbyteratus , &
Diaconatus erant facri , ut patet ex Conc. Bone
ARTICULUS II. vent. Dift. 60. c. 4. ap. Tourn . t. 10. p. 250. Ra
tio autem , cur Beneficiariis negotiatio fit in
Quid fit negotiatio , & quibus illicita ? terdi&a , eft , tum quia Beneficiarii ex officio
debent Deo vacare , utpote additi Minifterio
831 QuandoClericis negotiatio fit graviter illicita? ecclefiaftico , tunc quia ex Bullis Pontificum , ut
832 Quid fi Clericus negotietur per alium? afferit Lugo , Beneficiarii , non folum in Majo
833 Quid fi negotietur nomine alieno ? Et vide ribus , fed etiam in Minoribus conftituti expo
ibi fancitum ex Bulla Benedicti XIV. liantur bonis acquifitis ex negotiatione ; ergo et
834 An liceat Clerico , aut Religiofo emere ani iam iis negotiatio eft interdicta . Sententia autem
malia , ad ea vendenda faginata in pa contraria , nefcio quo valido fundamento nitatur .
I "" Si Clericus femel , iterumque tantum ne
fcuis fuis?
835 An liceat emere pecora ad ea faginanda ex ,, gotietur , in materia non gravi , v. g. libros ,
pafcuis alienis? "" cruces , &c. emat , ut occulte iterum vendat
836 An liceat emere agrum cum fructibus ? An ,, carius , non eft mortale . Leff. Mald. Fill.
vendere carius , ut ematur vilius ? An e " Dian. C. Lugo 1. c.
mere lanas ad vendendum pannum ? Non peccat graviter Clericus bis , vel ter
837 An liceat Clerico abfolute negotiari pro ne exercens negotiationem non turpem , nec in ma
ceffitate fui , vel familie? gna quantitate , quia Jura loquuntur de exercen
838 An aliquando Laicis negotiatio fit illicita? te . Ita Leff. 1. 2. cap. 21. n. 4. Lugo d. 26. n. 24.
An liceat Clericis gerere negotia , five pro Salm. de Contr. c. 2. n. 38. cum Fill. Trull. Vill.
curationes Secularium ? &c. ex c. Multa 1. Ne Cler. vel Mon. ubi prohi
betur Clericis , negotium injuftum exercere . Hinc >,
831 "" ESP. Ea eft , cum quis rem fibi compa etiamfi femel in materia gravi negotietur , nec
.‫ د‬R rat eo animo , ut integram , & non mu etiam peccare graviter , probabiliter tenet Caj.
,, tatam * ( fecus fi in melius mutatam . S. Th. Salas , Delbene ap. Croix 1.3 . p. 2. num. 1003.
» 2.2.q.77. a. 4. ad 1. ) * , carius vendendo , vel Immo Caj. Michael de Palao & Rod. ap. Salm.
,, permutando lucretur . Quod , quia obnoxium ib. dicunt non effe grave , etiam frequenter ne
I ,, eft periculo multorum peccatorum , & valde gotiari , quando fiat fine fcandalo , & negotia
et "" diftractivum , ac indecens ftatui Clericali , fic tio non fit turpis , nifi præcedat monitio ; Sed
1

6 ,, lucris inhiare , fevere prohibitum eft Cleri Salmant. hoc re& te inquiunt minime admitten
"" cis conftitutis in Sacris ( Conftitutis in Sacris dum , cum jura ante monitionem graviter ne
" tantum > ut Salm. c. 2. n. 37. Lugo D. 26. n. gotiationem prohibeant : monitio autem tantum
» 25. Leff. c. 21. n. 4. & alii communiter , ex c. requiritur ad poenas incurrendas , non vero ut
" Sccundum 6. Ne Cler, vel Mon. Id affirmat hujufmodi exercitium fit illicitum , cum illud
"" etiam de Novitiis Tur. ap. Lugo , fed Lugo a lege interdicatur , utpote ftatui Clericali per
,, merito de hoc dubitat , quia Novitii in odiofis fe indecens .
, non veniunt nomine Religioforum ) * ; ita ut Notandum hic ex Bulla Bened. XIV. contra 832
*
» mortaliter peccent ( Ut habet communis (fed Clericorum negotiationem , edita Romæ 25. Fe
+ " non contra juftitiam ) . Et incurrunt fufpenfio br. an. 1741. quæ incipit , Apoftolicæ , ftatutum
,, nem , & excommunicationem , ferendæ tamen effe , quod Conftitutiones , & poenæ contra Cle
" fententiæ ; Salm. ib. De immunitate gabella ricos negotiantes intelligantur etiam pro Cle
" rum autem , vide Salm. I.c. ) * , fi multam rico , qui non fuo , fed alieno nomine quomo
,, negotiationi dent operam " ut ait Leff. quem dolibet illicitam negotiationem exercet . Item
», v. l. c. d. 1. Lay. l. 3. t. 4. c. 17. §. 7. Bon. de quod negotia a Laicis incoepta , fi ad Clericum
», contr. d. 3. q. 1. p . 5. C. Lugo d. 26. f. 3. n. 19. quovis titulo deferantur , ftatim fint dimitten
Communis igitur eft fententia , non prohiberi da ; Quod fi non poffit dimitti fine detrimento ,
negotiationem Clericis in Minoribus . Ita Con permittitur continuatio , fed tantum ad tempus ,
tin. Tourn. t. 1. p. 467. n. 1. Habert t. 4. p. 288. & per interpofitam Laici perfonam , ac de li
Conc. t. 7. p. 279. n. 5. Lugo D. 26. n. 25. & Salm. centia S. C. Concilii ( aut Ordinarii , fi fit ex
tr. 14. C. 4. 1.. 37. Dubitatur autem , an vetetur tra Italiam ) ; Alias incurret Clericum eamdem
Beneficiatis in Minoribus ? Negant Mol . D. 342. Spolii pœnam .
Trull. ap. Salm. I. c. qui id probabile putant Plures autem AA. dicunt non peccare gravi- 833
cum Fill. . 2. tr. 36. c. 1. q. 8. n. 20. Sed melius ter Clericos , qui per alios negotiantur , danti
tenendum oppofitum cum communi fententia , bus ipfis pecuniam , aliis ponentibus induftriam ;
quam tenent Lugo D. 36. n . 26. Salm. Tourn. nifi eorum fuperintendentia cffet tanta , ut ipfi
Conc. Habert ll . cc. item Sa , Tab. Reb. Salas met negotiari viderentur ; ita Salm. de Contr.
ap. Lugo , ex c. Placuit 3. C. 21. q. 3. ubi prohi cap. 2. num. 38. Lugo Difp. 26. num. 36. in fin.
betur negotiatio non folum Presbyteris , & Dia cum Laymann & Caftropal. apud Croix lib. 3.
conis , fed etiam Clericis : quod faltem de Be p. 2. num. 1009. Sed hodie oppofitum omni
neficiariis in Minoribus intelligendum eft ; nec no tenendum ex Bulla Benedi & ti XIV. Apo
1
foli
 1442, Lib. III. Tract . V. De Septimo Prec . Decal .
folica , edita 25, Febr. ann. 1741. ubi ftatutum porcos , ut vendat faginatos , vel ut fœtibus ,
lacte , lana lucrum faciat ? Communiter id ad
eft pœnas infli&as adverfus Clericos illicitos ne
mittun t DD. fi in propriis prædiis animalia fa
gotiatores , extendi etiam ad Clericos illicite
ur r 6.
( verba Bulla ) Sub alieno laici nomine quomodo ginent , vel alantu , ut Leff. loc. cit. num,
Lugo n. 29. Bal. n. 3. Laym. n.40. Salm. n. 41 .
libet negotiantes , perinde ac perfeipfos , acpro Ronc. loc. cit. R.1. Sed dubitatur , an liceat ea
prio eorum nomine negotia ipfa illicita exerce alere ex prædiis alienis , ut poftea vendantur ?
rent . Quod intelligitur ( ut ipfe Benedi & tus cla Si ad hoc conducantur prædia aliena , cenfeo
rius explica vit de Synodo t. 2. lib. 9. c.6. n. 4. omnino dicendum , quod non liceat , ex citato
5, ) de Clericis , qui per laicos negotiantur , Conc. Chalced. ( nifi alicubi contraria vigeret
lucrum pro feipfis acquirendo . Quod patet fic A
effe intelligendum etiam ex eadem Bulla , ubi confuetudo ) . Ratio , quia , fi ibi prohibetur
conducere agros ad vendendos fructus , tanto
Pontifex immediate poft relata verba declarat , magis videtur id vetitum ad animalia faginan
quod bona fic a Clericis alieno nomine fibi ac da . An autem liceat Clerico emere fructus alie
quifita ad fpolii poenam fubjiciantur . Præterea norum agrorum ad animalia faginanda , & fa
ex Bulla Regnantis Clementis XIII . Cum pri
mum , data 27. Sept. ann. 1759. confirmatur Bulla ginata vendenda ? Generaliter loquendo , id con
Benedicti , & rurfus expreffe prohibetur Cleri cedunt Viva de Contr. q. 2. art. 4. n.7. & Salm.
n. 34. modo abfit fcandalum . Sed negant Laym.
cis , ne negotientur per interpofitam perfonam , loc. cit. & Spor. tr. 6. c. 5. n. 102. Verumtamen
& præfertim ne per alios cambium activum con nequeo intelligere , cur hoc abfolute fit illici
trahant . Infuper in hac Bulla Clemens præci tum , cum ex una parte hæc non fit negotiatio ;
pit , quod etiamfi adfit neceffitas Familiæ , Cle emere enim rem , ut in melius mutata carius
ricus nequeat negotiari fine Difpenfatione Sedis vendatur , certum eft non effe negotiari , sed
Apoftolicæ , fi fit intra Italiam ; Epifcopi ve
præmium ſui laboris accipere , ut docet D. Th.
ro , fi extra Italiam . Præterea addit , quod fi 9.77. art. 4. ad 1. cum aliis . Ex alia parte nul
aliquis contra& tus negotiationis dubitatur , an lo Canone hoc vetitum invenitur . Et regula
licite poffit a Clerico iniri , vel ne , expeditiffi generalis eft , licitum effe quodcumque non con
mam ait effe viam fcribendi ad S. C. Concilii , ftat a Lege prohibitum , ut fufe probatum eft
que dubium decernet . lib. 1. n. 48. Dicit Laym. Hoc prohiberi , quia
834 2. Non eft negotiatio Ecclefiafticis , vel dedecet ftatum Ecclefiafticum . Sed refpondeo ,
,, Religiofis prohibita , fi emant pecora , quæ vel dedecet per fe , vel propter ſcandalum alio
» pafcuis fuis faginata vendant , quia vendunt rum : Quod per fe dedeceat , nequit dici ; nam
"" fructus fuorum prædiorum , vel agrorum , Mol. fi hoc effet , etiam Clericum dedeceret anima
"" Leff. C. Lugo felt. 3. n. 29. Uti nec fi greges lia faginare in prædiis propriis , quod commu
alant , ut foetus , lac , lanam vendant , C. Lug. nter DD . cum ipfo Laym. permittunt . Si vero
loc. cit. Ubi tamen negant licere iis conduce ob fcandalum , ergo , feclufo fcandalo , non eft
‫ در‬re agros , ut fru&us vendant , eo quod ( licet
" non fit negotiatio proprie dieta ) fpecialiter illicitum .
3. Non peccat Clericus 1. Si emat agrum 836
illis fit prohibitum in Concil . Carthag . 2. loc. ,, cum fructibus jam maturis , illofque vendat ;
: » cit.
835 Certum eft non effe licitum Clericis vel Re ,, quia vendit fructus agri fui , Card. de Lugo
Molin . Filliuc. &c. 2. Si id , quod
t ligiofis conducere agros alienos ad vendendos "" loc.cit. ex
ad proprios ufus emerat , poftea , vel quia
fructus . Ita cum Buf. ut fupra Lugo de Contr. ""
,, non indiget , vel mutato confilio , carius ven
D. 26. n. 29. Leſſ. I. 2. c. 21. num.6. Laym. de
Contr. cap. 13. §. 7. n. 40. Ronc. de Contr. c. 2. » dat , ibid.
Notandum eft deinde , quod , ut negotiatio
9.4. R. 2. c. Ratio , quia , ( ut dixit Buf. ) , Clericis vetita fit , requiritur animus vilius e
quamvis hæc proprie non fit negotiatio , tamen mendi , ut vendatur carius ; unde licet eis ven
vetitum eft a Conc. Chalced. ( non Chartag. ) ut dere carius , ut emant vilius , Salm. n. 42. Sic
habetur in c. Pervenit 1. cauf. 21. q. 3. ubi fic pariter non eft vetitum Clericis , vel Monachis
dicitur : Pervenit in S. Synodum , quia de eis in aliquid emere ut confumant , & poftea vendere ,
Clero connumerantur , quidem propter turpis lu fi pretium illius crefcat , ut vilius fimile emant ,
cri gratiam alienarum poffeffionum conductiones , quia hoc non eft propria negotiatio ( ait S. Th.
& caufas feculares Jufcipiunt ; & feipfos qui 2.2. 9.77. art. 4. , ) nec pertinet ad negotiato
dem a minifietiis fanctis per defidiam feparant ; res , fed magis ad Economicos , & Politicos ,
ad domos autem fecularium concurrunt , & Sub qui habent providere vel domui vel Civitati de
ftantiarum eorum gubernationes avaritiæ caufa neceffariis ad vitum . Item nec prohibetur iis
fufcipiunt . Decrevit igitur S. Synodus neminem emere plura pro fecuritate fuæ provifionis , &
deinceps eorum , five Clericum , aut Monachum ,
quod femper eft etiam carius vendere , quia e
conducere poffeffiones , aut mifceri fecularibus pro t
curationibus . E converfo licitum eft Clerico e 1 mit ne provifio tdeficia , ut ajunt Lugo D. 26.
num. 32. Mazzot , tom. 2. pag . 128. Licitum et
mere agrum cum fru&ibus jam maturis , & il iam eft Clericis emere ferrum , ad vendendos,
los vendere , quia tunc vendit fructus agri pro gladios colores , ad vendendas pieturas : la
prii . Ita Salm. loc. cit. cum Mol. Fill. & Buf. nas , ad vendendum pannum ; modo tamen ipf
ut mox infra . Licitum effe etiam emere pul pannum conficiant , non autem per operarios.
los equinos , ut poftea domitos vendat , dicit conductos , quia aliter hoc valde accederet ad
Pal. tr. 16. D. 4. p. 13. §. 3. n. 3. cum Gutt. negotiationem ; ita Lugo numer. 34. Salmanti
Laffarte ; Sed hoc parum mihi arridet . eenfes cum Mol, & Malder. Et hoc affirmant ,
An vero liceat Clerico emere pecora , vel etfi
 Cap. III. De Contractibus .
etfi lanæ effent propriæ ; de hoc tamen dubi
tat Lugo . An vero liceat conducere equos ad
(2 • eos locandos ? Negat adhuc Mol. fed conce
6. dunt Lugo , & Salm. n. 42.
,, An vero , & quomodo Clericis liceat ne
ea " gotiari per alios non famulos , præfertim in
cur! "" neceffitate ? V. C. de Lugo d. 26. S. 4. n.36.
deo l. l.c. d.19. Barb. de jur. un. l . 1. c.40. a.1 .
.‫ د‬Trulmun
Com e eft apud DD. licitum effe Clerico
tato 837 negotiari pro fua vel fuorum neceffaria fuften
tatione . Ita Leſſ. 1. 2. cap. 21. n. 6. Lugo D.
26. n. 37. & Salm. c. 2. n. 39. cum Mol . Sa ,
Loto
Nav. &c. ex c. Multa 1. Ne Cler. vel Mon.
tie ubi dicitur : Nec tamen juftum negotium eft con
tradicendum propter neceffitates diverfas &c.
fa
二〇一 Sed hic dubitatur , quænam neceffitas requira
vitæ , an ſtatus ? Nimis rigide Laym.cap.
tur ,§. 7. n. 39. requirit neceffitatem ad vitam
13.
J Sed communius & probabilius
fuftentandam
Pal. tr. 16. D. 4. p. 13. §. 3. n. 8. Spor. tr. 6.
Id
c. 5. n. 102. Croix l . 3. p . 2. n . 1006. & Mazzot.
10; de Contr. c. 3. p. 127. in fin. dicunt fufficere
S Leff. 1. 2. c. 21. n. 6. Pal. de Cenfur. D. 6. p.
neceffitatem gravem ad ftatum decentem , nem
fei pe fi aliter Clericus cum fua Familia commo
de fuftentari nequeat . Ratio , tum quia Lex
ecclefiaftica non obligat cum gravi incommo
do ; tum quia prohibitio , cum facta fit ob de
00
centiam ftatus , non cenfetur prohiberi id quo
et neceffarium eft ad decentem ftatum fervandum
fuum vel fuorum .
20, Notandum eft ultimo , quod negotiatio , licet
-01
838 tantum Clericis prohibita
fit , adhuc tamen lai
cis aliquando illicita erit : nempe fi unus , vel
2. pauci mercatores emant in magna quantitate
res neceffarias ad viðum , veftitum , vel ad u
ero fum communem civium , antequam hi fufficien
et ter de illis fibi providerint , ut poftea ven
dant pretio majori , quam juxta fori æftimatio
nem venderentur . Ita Salm. c. 2. n. 44. O 45.
=t; cum Trull. Sot. Sylv. &c. Et addunt in hoc pec
care eos contra juftitiam , & teneri ad reftitu
od tionem . Sed oppofitum non effe improbabile
ja ait Leff. 1. 2. c. 21. n . 151. cui adhærent Palats
[• Mol. Dic. & Dian. ap. Salm. dicentes , quod ifti
P
potius peccant contra caritatem , & contra Ju
0 ftitiam legalem , non autem contra commutati
e vam ; quia non peccant emendo , nec peccant
non vendendo ftatim , cum nullus teneatur ven
et
dere res fuas . Excipit tamen Leſſ. num. 152. fi
Si
his pretium , fpectato tempore venditionis > effet
irrationabile ; Sed vide di & ta n. 815. Admittunt
-e;
autem Salm. d. n . 44. cum commuui poffe merca
it
h tores vendere merces pretio majori , fi emant
eas , antequam in Urbem invehantur . Sicut et
iam admittunt , quod dives in urgenti neceffi
ST
tate civium poffit emere frumenta , ut mode
rato lucro poftea vendat , & fic eorum neceffi
& tati fubveniat .
Valde refert hic ultimo loco quærere , an li
ceat Clericis gerere negotia , five procurationes
Secularium ? Certum eft illicitum effe Clericis
exercere officium Tutoris , Curatoris , aut Pro
curatoris pupillorum , item Tabellionis , & qua
lecunqne aliud officium publici minifterii , ex
quo teneantur rationes reddere de juftitia , vel
de bonis adminiftratis . Et ob hanc caufam ta
les Clerici fiunt irregulares cx c. un, de Obli
Dub. IX. 443
gatione ad Ratioc. Advertit tamen Mazzot. de
Irreg. t . 4. p. 463. cum Tamb. Ugolin. & aliis,
quod fi a Clerico fufcipiatur adminiftratio poſt
Ordinationem , non incurritur Irregularitas ,
cum hæc non inveniatur expreffa in jure .
Deinde advertunt Salm. de Cenfur. c. 9. n.63.
cum Pal. Bonac. Cornejo , & Sayro , quod ut
Clericus qui hujufmodi officia exercuerit , pof
fit ordinari , fufficit , quod , depofita admini
ftratione , idoneam fidejuffionem de geftis præ
beat . Imo ( ut addunt iidem Salm. cum Pal.
Suar. Bon. &c. ib. ) fufficit , quod reddat ratio
nes , & adminiftrationem deponat , etiamfi de
bita non folverit . Communiter autem DD. cum
Salm. n. 64. docent quod Adminiftratores lo
corum piorum , aut viduæ , aut pupilli indigen
tis , qui caufa pietatis tale onus fufceperint ,
bene poffunt ordinari etiam ante redditas ratio
nes , argumento ex c. 1. Ne Clerici , vel Mon
c. 6. q. 1. & clarius ex c. Pervenit , 1. Can. 21.
9. 3. ac c. Indicatum 5. dift . 89.
Ad quæfitum veniamus ; communiter docent
13. n. 8. Bon. eod. tit . p. 4. n. 4. Salm. eod. tit.
c.9. n. 28. cum Suar. Laym. & aliis , illicitum ef
fe Clericis procurationem gerere perfonæ fecu
laris privatæ non miferabilis , cum obligatione
reddendi rationes , ut habetur ex c. Sed nec 4
Ne Cler. vel Mon. ubi fic dicitur : Sed nec pro
curationes villarum , ut jurifdi&tiones etiam fer
culares ... Clericorum quifquam exercere præ
fumat . Si quis autem adverfus hæc venire ten
taverit , quia contra doctrinam Apoftoli dicen
tis ( ad Tit. 2. ) : Nemo militans Deo implicet
fe fecularibus negotiis ; ab ecclefiaftico fiat Mi
nifterio alienus , pro eo quod , officio Clericali
neglecto , Auctibus feculi , ut Poteftatibus placeat,
Je immergit . Ex præfato autem textu infertur
1. talem Clericum incurrere fufpenfionem ab
Officio , fed nonnifi ferendæ fententiæ , a qua
excufabit ignorantia , etiamfi fuerit craffa : cum
ibi appofitum fit verbum præfumat , quod im
portat commodam contumaciam per fcientiam
cenfuræ , ut dicemus lib . 7. num. 47. Infertur
2. cum Ronc. de Contr. c. 2. Reg. in praxi 5.
illum Clericum ferio increpandum effe in hac
materia , qui ita fe immergeret in hujufmodi
procurationibus , ut fua minifteria cogeretur
negligere , prout deducitur ex verbis textus al
lati , officio clericali negle&o , fluctibus fæculi fe
immergit . Hinc non auderem damnare de
mortali Clericum , qui ob talem procurationem
fua minifteria non negligeret : Maxime fi id
non faceret avaritiæ caufa > fed ad decen
tius ftatum fuum & familiæ confervandum ,
DUBIUM IX.
Quid fit Contra&
tus Cenſus , & an liceat ?
839 Quando cenfus eft licitus?
840An liceat cenfus fuper personas ?
841 An ereat cenfus , pereunte re cenfuata ?
842 An liceat apponere in cenſu pa&um aſſecu.
rationis ?
843 An fit licitus cenfus redimibilis ex utraque
Parte?
844
 De Septimo Præc . Decal.
Lib. III. Tract . V.
444 ,, ubi cenfum mere perfonalem illicitum effe
844 An & qua ndo liceat cenfus vitalitius ? ,, docet effe probabilius , & prolixe probat .
845 Que conditiones requirantur in Bulla Nico An cenfus perfonalis fit licits are natu
lai V. rali ? Prima fententia negat , & anclement ku
846 Conditiones requifite in Bulla S. Pii V. go D. 27. n. 25. cum
Mol. Ang. Reb. Lup. &c. P.
Conditio I. Ut cenfus conftituatur fuper Concina t . 7. pag. 576. §. 3. cum Panorm , Nav.
re ftabili , defignata , II. Ut pecu Sylveft. &c. Probant 1. quia perfona non pot
nia numeretur . Ill. Ut non fiat pactum eft vendi , ex l.. Ob es alienum . Et l. feq. C.
de folutione anticipata . IV. Ne obligetur de Action. Obl. uc c. 2. de Pignor. Probant
cenfuarius ad cafus fortuitos . 2. ex Extrav. 1. & 2. Martini V. & Callixti
847- Dub. bic 1. An , pereunte re " extinguatur III. qui folos cenfus reales approbarunt ; &
cenfus ? Dub. 2. An , re per certum tem clarius ex Bulla S. Pii V. in fua Extrav. de
pus non dante fructus , debeatur penfio ? Cenfibus , qui expreffe ftatuit cenfum fuper re
Dub. 3. An , pereunte re Specialiter defi immobili , & non aliter , conftitui poffe . Se
gnata , maneant obligata alia bona hypo cunda vero fententia communior & probabilior
thecata? Conditio V. Ut cenfuarius non
docet effe licitum . Ita Leſſ. lib. 2. cap.22. dub. •
privetur rem alienare . VI. Ne apponatur 4. Sot. lib. 6. quæft . 5. artic. 1. concl. 4. Pal.
penapropenfione non foluta . VII. Ne cenfus 1
D. 6. p. 11. n. 2. Abelly p. 376. num. 2. Merb.
creetur expenfionibus non folutis . VIII .Ut to. 1. p. 354. q. un. Hebert t. 4. p. 324. Cabaſſ.
cenfitor non poffit pretium repetere , & ut 1. 6. c. 12. n. 5. Continuat . Fournely t. 1. p. 540.
cenfuarius poffit redimere . IX. Ut non ven Wigandt tr.9. Ex. 8. n . 4. R. 1. Ronc. de Contr.
datur aliis cenfus majori vel minori pretio . c. 2. q.4 . R. 1. Anacl. eod . tit. dift. 3. q.6. n.
848 An Bulla S. Pii obliget in confcientia ? 68. & Salm. c. 4. n . 26. cuns Cov. Bann. Trull.
849 Et an obliget , ubi non eft accepta ? Prad. Salas, &c. Probatur 1. ex Conft . Nicolai
V. in fua Extrav. de Cenfibus , ubi videtur cla
ESP. Is eft , cum certa fumma pecuniæ , 1
839 " re approbari cenfus fuper perfonis , ut notant
emo a te
" piendi quotanni ex bonis tuis , aut certa ali Pal. Tournely , Salm. & Wig. ll. cc. Hæc funt
,, s
,, qua re tua utili , five fructifera certam ali verba Bulle : Cum opportuna contrahentium ſe
" quam penfionem , feu cenfum , v. g. florenos curitate , ac poteftate vendentis , perfonas earum
" 5. annuos , vel 6. prout confuetudine , vel le que proprietates a , reditus , jura &c . cenfus & o
mnia , & fingul mobilia & immobilia bona obli
„ ge taxatum erit : Ita ut hic non fit mutuum ,
gandi , & obligari faciendi &c. Idemque confir i
& ufura , fi alias pravam intentio m non ha
"3 beas , fed vera emptio , & venditio ne quia emitur maffe Gregorium XIII . teftantur Palaus ,
"" Wigandt . Probatur 2. ratione , quia fi quif
" non præcifa ipfa penfio , fed jus eam percipien
que poteft operas fuas locare , poteft etiam &
di ( Ita Salm. c . 4. n. 24. ) * , quod longe mi
"2 nus valet , ideoque minoris emitur ; licet poft vendere . In tali autem contractu proprie non
"3 multos annos pretium longe fuperet . Mol. Leſſ. emitur perfona , fed improprie , nam proprie 1
,, Laym. l. 3. 1.4. c.18. & ceteri communiter . Re emitur jus fuper induftriam perfonæ . Sicut e
23
nim in cenfu reali non emitur prædium , fed
&ius tamen C. Lugo d . 27. S. 2. n. 20. probat ,
"" ad excufandum cenfum ab ufura dice ndum emitur jus fuper fru& tus percipiendos ex præ
?
29 effe , non emi penfiones , neque jus ad illas , dio ; fic in cenfu perfonali non emitur perfo
"" neque fru&us , fed potius partem ufusfructus na , fed jus ad percipiendos fru&
,, tus induftriæ &
,, talis prædii , fuper quo cenfus conftituitur ; ita laboris perfonæ . Nec valet dicere hujufmodi
ut dominium totum dire& tum prædii maneat contra& tum effe quoddam mutuum virtuale ;
‫ در‬apud venditorem , dominium vero utile , feu nam in mutuo cogitur mutuatarius reddere ean
,,
, jus ufusfru &us ex parte vendatur : Unde fol dem fortem , fed in cenfu capitale fit demor
vuntur fequentes Cafus , qui etiam ex natura tuum , & tantum reddi poteft ad arbitrium ven
"" emtionis , & venditionis ditoris . An autem fit licitus cenfus perfonalis
folvi poffunt .
"" ,, 1. Hic contra & tus eft injuftus , fi non fer redimibilis ex utraque parte ? Vide mox dicen
da in feq. n. 843. Åd Bullas autem Martini V.
,, vetur pretium juftum a Lege , vel confuetu
dine probatum , quomodo pro Germania con & Callixti III. refpondetur , quod ibi minime
"" ftituit Carolus V. ut jus ad 5. tantum pro reprobatur cenfus perfonalis , fed quia ibi tan
"9 tum agebatur de cenfibus realibus , de quibus
100.ematur . um quæfitum fuerat , an liciti effent ; ideo Pon
,, 2. Non fol licitus eft cenfus realis , id
840 eft conftitu tus fuper re aliqua , ut fupra di tifices eos tantum approbarunt . Hinc bene a
.‫& د‬um , ex cujus utilitate penfio extrahatur > junt Cabal. I. c. Leff. n. 47. Salm. num. 29. &
" c. præfatas
.‫ د‬ita ut ad quemcumque res tranfeat cum illa 33. cum Pal. Sot. Vill . Prado I
"" obligatione , & onere : fed etiam ( faltem ex Bullas non obligare , cum non fint præceptivæ,
""," natura rei , & feclufa prohibitione legis pofiti fed tantum approbativæ conditionum in iis ex 1
""" væ ) perfonalis , & conftitutus immediate preffarum . In Bulla autem S. Pii V. præci
pitur quidem non conftitui cenfum nifi fuper re
fuper perfona , quæ fua opera , & induftria
23 utilis fit , & fru& ftabili , non tamen declaratur cenfus perfonalis
tum aliquem pariat , vel
.‫ د‬bona in fpe , vel re habeat , unde penfio duci illicitus de jure naturali . An vero hæc Bulla
‫ در‬poffit : alioqui enim jus , quod venderet , non S. Pii fit ubique recepta ? Infra videbimus nu .
"" effet pretio æftimabile , & fic contractus ficti 848. 3. Iniqui funt venditores , feu cenfuarii
39 tius . Ita probabiliter Cov. Leff. Sal. dub. 3. n. »
29 ,, qui emptoribus , five cenfualiftis obligant rem
2. c. contra Nav, Mol. C. Lugo d. 27. n . 25. >> non
""
 Cap. III. De Contractibus . Dub. IX. Art. II.
*
,, tentem reddere fru&us , faltem tot , quot
,, penfio exigit , aut reddentem quidem , fed
ཚལ
tu.
#. " jam aliis cenfibus venditos , Bon. dub. 3. q.
" 4. p. 1. n.9. & 13.
འངས
841 994. Sicut in emtione res perit damno em
1འངབམཚའི
,, ptoris , fic etiam in cenfu reali , fi res , fu
,, per quam impofitus eft cenfus , pereat , vel
C. ‫ د‬fructus ejus abfque culpa venditoris , tunc
.,,
ant "" enim perit cenfus , ita ut emptor , five cen
" fualiſta non poffit amplius recipere fructus ,
" five cenfum : quia qui emit , fuo periculo e
,, mit , Bon. 1. c. Fill. c. 35. P. 2.n. 225. * ( V.
›› n. 847. ) * Unde ad hoc incommodum ca
Se "" vendum inventus eft fequens modus .
lior 842 ,, 5. Licitum eft , ut probat Tol. I. 5. c. 46.
"" Leff. c. 21. d. 11. contractui cenfus adjun
,, gere aliud pactum affecurationis , ut fi res >
,, fuper quam fundatus eft cenfus , pereat , id ·
=4 "" fiat damno venditoris , ideoque nihilominus
,, obligatus fit vel fuper aliis bonis fuis eum
"" ftatuere , vel reftituta forte eodem pretio re
5.1. "" dimere . Debet tamen hoc pactum venditori
ail ,, compenfari , augendo pretium cenfus , vel quod
0.21 .‫ د‬eodem recidit, minorem penfionem defignando,
,,
cla "" Bonac. I.c. n. 30. * ( V. infra n.847. Dub. 2. ) *
843 "" 6. Ex natura rei licitus eft non tantum
"". cenfus irredimibilis , fed etiam redimibilis >
je "" tum ex una parte , tum utriufque , ut patet
"" ex terminorum explicatioae : quia irredimi
99 bilis cenfus dicitur , cum venditor non poteft
"" illum pro fuo arbitrio redimere : redimibitis
,, autem , cum poteſt , reddendo emtöri eandem
"" fummam , quam accepit , atque ita rurfus fibi
A96999
ONBEBE
,, emendo , quod ante vendiderat . Utrinque re
& ,, dimibilis dicitur , cum ita conventum ek, ut
non "" tam emtor , quam venditor poffit emptionem
"" factam refolvere , & fummam , quam dedit "
repetere . Leff. d. 10. Dian. p. 2. t.5 . m. R. 76.
Re
"" * (Vide dita de pacto retrovendendi , & ree
" mendi fup. n. 812.813.
cra
10 ,, 7. Nihilominus , quía contra& tus cenfus re
,, dimibilis, ex parte emtoris , eft res periculofa,
99 fuaderi non facile debet : nam in Conftit. Mar
odi
,, tini V. & Callisti III . PP. uti Caroli V. Imp.
e; :> & ufurarius contra&tus judicatur . Verum id
an ,, intelligi debet fecundum præfumtionem fori
or ,, externi præterquam quod illæ Conftitutiones
en "" multis locis eatenus non funt receptæ , qua
alis ,, tenus prohibent ea , quæ juri naturali non
cen "" adverfantur , ut notat Laym. l . 3. t . 4. c. 18.
V. Quæritur , an fit licitus cenfus redimibilis ex
103 utraque parte ? Adeft duplex fententia probabi
Tan lis . Prima fententia negat , quam tenent Sotus
53 1.6.q.5.a.3. concl. 1. & Salm. c. 4. n . 41. cum Cov.
00 Tap. Vill.&c. Ratio , quia ubicumque traditur
pecunia cum pa&o eandem rurfus recipiendi ,
eft mutuum virtuale , unde quicquid ex eo per
tas cipitur ultra fortem , eſt uſura.´´ Secunda vero
3, fententia affirmat , & hanc tenent Leff . 1. 2. c.
ex. 22. dub. 10. Laym. l. 3. tr. 4. c. 18. n . 8. Pal. t.
ci 6. tr. 32. D. 6. p. 24. §. 4. n . 2. Snor. de 7. Prec.
re c. n. 21. item Val. Salas , Diana & a 5.
lis Faufto ap. Salm. n. 40. Hæc fententia , fpe & tata
Ila rei natura , fatis probabilis mihi videtur , modo
18. obferventur limitationes quas adnotavi circa pa
Aum reemtionis z. 813. Nam revera non poteft
i, affignari ratio difparitatis in venditione prædio
em rum , & in hac venditione cenfuum . Gratis autem
1
445
afferitur hoc effe mutuum virtuale ; cum hic con
tractus omnino differat a mutuo , in mutuo enim,
fi perit res oppignorata , mutuatario perit ; hic
autem, fi perit res cenfuata, cenfitori perit. (Vide
omnino quæ diximus dicto n. 813. Idque dicunt
Leff. Laym. & Spor. ll. cc. valere non tantum pro
cenfu reali, fed etiam pro perfonali ; quod non eft
improbabile, fi debita proportio fervetur.Ceterum ,
ut bene advertunt iidem Lay. & Spor. hujufmodi
contractus non caret periculo ufurariæ intentionis.
"" 8. Cenfus vitalitius , quia eft virtualis fponfio, 844
,, & nititur eventu fortuito , licitus eft . Fill.Dia.
» P.7.1.9.R.70. *( Et communiter Leff. c.22. Dut.6.
"" Salm.c.4. n.28. cum S.Th. Pretium bujus cenfus
" vitalitii conftituiturjuxta rationem gratis & fa
" nitatis : Hinc dicunt Bon. D.3 . q.4. p . un. n.18.
"" & Cabaſſ. 1.6. c. 12. n.8. quod fi cenfitor poffit ad
,, annum 60. pertingere , poterit quotannis exigore
,, aureos 10. pro 100. Sed Leffius 1.2 . c.22. n.41 . cui
,, adbærsat Croix l.3 . p.2. n. 123. & Mazz. t . 2. p.
,, 142. dicunt poffe exigere unum pro feptem vel
,, ofto , quod importat in circa 12. vel 14. per 109.
"" Et alibi ( in Autar. v. Societas Offic. ) ait Leſſ.
" poffe exigere aliquando ufque ad 16. pro 100. ) *
Hic videndum , quæ conditiones requirantur ad 845
licitam cenfuum conftitutionem . De jure naturali,
ut ait Leff. 1.2 . c.22 , n.74. duæ tantum conditiones
defiderantur : prima , ut fit æqualitas inter cen
fum & pretium , fecunda , ut pacta præter natu
ram cenfus adjecta , jufte compenfentur . De jure
autem Canonico duæ habentur Bullæ , in quibus
plures affignantur conditiones pro cenfibus inftitu
endis . Prima eft Nicolai V. incipiens Solicitudo,
edita anno 1452. pro utraque Sicilia : In hac ap
probatur cenfus folitus inftitui in præfatis Regnis,
etiam cum paftis & pœnis appofitis pro fecuritate;
modo ferventur hæ conditiones , I. Ut cenfus con
ftituatur fpecialiter fuper re certa , & generaliter
fuper omnibus bonis cenfuarii . II. Ut adfit paftum
retrovendendi codem pretio . III. Ut penfio fol
venda non fit ultra decem pro centum . In hoc
autem ait Viva q. 7. a. 3. n. 14. ftandum effe con
fuetudini locorum .
Secunda Bulla pofterior eft S. Pii V. que incipit 856
Cum onus &c. edita anno 1568. In hac plures aliæ
conditiones præfcribuntur ; Et I. Ut cenfus confti
tuatur fuper re ſtabili fructifera , & defignata : Un
de excluduntur cenfus perfonales , etfi cum hypo
theca celebrentur,& ut verius tenent Viva de Con
tract. Q.4. art.3 . n.4. & Salm. commun. c. 4. n. 41 .
contra Nav. Lop. ap. Viva , putantes in Bulla præ
fcindi a centu perfonali . Res autem ftabilis repu
tatur domus , ager , & etiam officium perpetuum ,
& cenfus perpetuus irredimibilis , uno etiam redi
mibilis , ut contra Mol. Az. probabiliter tenent
Pal. p. 14. n. 3. Bon . Reb. Hurt , ap. Viva l. c. No
tat tamen Viva, quod, licet res debeat defignari ,
hoc tamen non tollit , quin poffint obligari alia
bona ad fecuritatem penfionis , quæ tamen pentio
utique periret , pereunte re fpecialiter hypothe
cata . Vide n. Seq. 847.
II. Ut cenfus ematur pecunia enumerata co
ram Notario , & teftibus . Sed hic quæritur 1 ,
an hæc conditio non obliget in foro interno ,
ita ut liceat in confcientia conftituere cenfum
ex pecunia antecedenter debita ? Affirmant Lef.
1. 2. cap. 22. n. 8o. Nav. de Ufur. n. 88. Dian. p.
1. tr. 8. R. 44. 6um Megalu , Val.
de
 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
446
de la Crux , &c. & probabile putat Tamb. de
Contr. 1. 9. tr. 2. c. 6. §. 2. n. 4. Negant vero
Pal. tr. 33. D. 5. p. 16. n . 8. cum Med. Lop. &c.
item Mol. D. 390. Lugo D. 27, n . 83. cum Salon.
Reb. & aliis pluribus . Ratio , quia 2 cum Bulla
fit jufte conftituta ad vitandas fraudes , fi in
aliquo cafu particulari ceffet fraus five injufti
tia , non ceffat tamen ejus periculum . Hæc
quidem fecunda fententia eft probabilior , fed
prima non videtur improbabilis , cafu quo om.
nino abfit in cafu particulari fraus aut injufti
tia : Licet enim probabilius fit Legem non cef
fare , ceffante fine legis in cafu particulari ,
contraria tamen adhuc videtur probabilis cum
Caj. Sylv. Ang. Val. Carden. Sa , Viva , Salm.
& aliis pluribus , ut diximus I. 1. n. 199. Si au
tem ( loquendo in cafu noftro ) venditio re
frugiferæ per pecuniam creditam certe eft va
lida & jufta , cur injufta cenfenda eft venditio
cenfus realis , quæ procul dubio vera venditio
eft , cum vendatur jus ad fructus fundi , in quo
cenfus conftituitur , ut bene arguit Lugo 1. c.
n. 8o. cum Sot. Salas , &c . ad probandum 2
quod jure naturali minime fit illicitus cenfus
conftitutus ex pecunia credita . Quæritur hic
2. utrum venditor cenfus , fi fit læfus in pretio,
poffit minuere penfionem , aut ipfam integram
teneatur folvere , & cenfitor teneatur fupplere
pretium? Utraque videtur probabilis . Vide Vi
va ib. n. s.
III. Ut folutio penfionis non fiat anticipate ,
aut fic in pactum deducatur . Probabiliter ta
men ait Bon. de Contr. D. 3. 9. 4. p. un. n. 26.
cum Mal. D. 390. Fill. Reb. Salas , Leff. Az.
Salon. quod fi cenfuarius fponte vellet fol
vere anticipate , hoc non prohiberi ex Bulla .
Illicitum eft autem obligare Cenfuarium ad fol
vendam penfionem fuis expenfis in domo Cen
fitoris , quia hoc onus effet extra naturam con
tractus , ut recte ajunt Viva 9. 4. a. 3. n.6. &
Bon. I. c. n. 35. cum Reb. Salas & aliis , contra
Rod. Intellige , nifi propter hoc onus pretium
minuatur .
IV. Ne obligetur cenfuarius ad cafus fortui
tos Hinc , fi res hypothecata perit , nequit
Cenfitor petere , ut alia fubftituatur , fecus , fi
res reperiatur aliena ; vel fi reddatur infrugi
fera culpa cenfuarii , ut Leff. Nav. &c.
347 Sed dubitatur 1. an , præcifa Bulla S. Pii ,
pereunte re , de jure naturali pereat etiam cen
fus? Prima fententia negat , & hanc tenent
Pal. tr. 33. D. 6. p . 31. n . 3. cum Sat. Cov. Pa
lac. item Salm.c.4 . n . 48.cum Salas , Mercad.
Radr. Martin. &c. Ratio iftorum , quia in cen
fu præcipue obligatio imponitur perfonæ , & ac
cefforie rei , quæ tantum obligatur pro hypo
theca, five pro, affecutione penfionis folvenda :
Hinc afferunt , quod pereunte re hypothecata .
von perit obligatio perfonalis cenfuarii . Sed
venerando tot DD. au &oritatem , mihi omnino
tenenda videtur fecunda fententia , quam te
nent Leſſ. 1. 2. c. 22. n. 34. Lugo D. 27. n. 103.
Tol. l. 5. q. 39. n. 4. Mɔl. D. 383, & 394. dub. 3.
Laym. 1.3.1r. 4. c. 15.n.4. P. Conc. t. 7. p. 594. n..
4. Ronc. de Contr. c. 1. q.4. R. 5. Anacl num. 75.
item Val. Reb. Med. Vill . &c. ap. Pal. n.z. &
ep. Salm. n. 47. Ratio mihi potiffima , quia in
cenfu reali penfio non fuper perfona conftitui
tur , fed fuper re , ad cujus fructus jus vendi
9
tur ; Unde Leffius re& te dicit falli Sotum >
Covarruv. dicentes rem ibi obligari tantum pro
hypotheca debiti perfonalis ; Nam revera in
cenfu non obligatur res pro affecuratione pen
fionis folvendæ , fed venditur jus percipiendi
fructus ex re cenfita : Hinc ficut , pereunte re ,
amittis jus fervitutis quod fuper illa haberes ,
puta tranfeundi , colligendi glandes &c. Ita et
iam amittis jus percipiendi fructus per contra
&um cenfus tibi acquifitum , & eo cafu vendi
tor ab omni obligatione liberatur . Ita Leſſ.;
Admittit tamen ipfe Leff. ib. & confentiunt
Spor. tr. 4. c. 6. n. 14. & Tamb. c. 4. § . z. n.
1. patum adje&tum folvendi penfionem , adhuc
re pereunte , fuftineri poffe , fi contractui cenfus
adjiciatur alter contractus affecurationis , dum
modo penfio illa proportionate moderetur . Sed
neque opinioni ifti acquiefcere valeo ; Licet e
nim probabilem cenfeam fententiam Lugonis
& aliorum , ut mox dicemus v. feq. Dubitatur
2. quod liceat pactum exigendí integram pen
fionem , etiamfi fundus per aliquot annos non
det fructus , modo pretium minuatur , quia per
pactum illud virtualiter compenfantur penfiones
minores folvendæ annis fterilibus , cum penfio
nibus , quæ folvendæ fuiffent pro annis fertili
bus , & hæ relaxantur ; & fic jam adeft æquali
tas . Attamen in noftro cafu , cum pactum ap
ponitur folvendi penfiones , etiam re pereunte ,
nulla æqualitas effe poteft , dum penfiones fol
vendæ remanent in perpetuum ; fru&us enim
anteriores relaxati , quacunque relaxatione fa•
&a , non poffunt adæquare penfiones quæ in per
petuum folvi debent .
Dubitatur 2. an fi res per certos annos non
det fructus , attenta Bulla > debeatur integra
penfia ? Negant Leff. 1. 2. c. 22. n . 82. & Mol. t.
2. D. 390. ex hac Bulla S. Pii , ubi prohiben
tur conditiones directe vel indire&e obligantes ad
penfionem in cafibus fortuitis eum , qui alias ex
natura contra&us non tenetur . Sed probabiliter
affirmant Lugo D. 27. n . 71. cum Sot . Sa , Val.
Salas , &c. item Nav. Bon . & Reb. ap. Viva
h. c. n. 7. modo compenfetur pretio periculum .
hoc quod venditor in fe fufcipit . Ratio , quia
licitum eft contractui cenfus realis adjicere alium
contractum affecurationis , qui eo cafu virtuali
ter cenfetur appofitus . Pactum autem hoc affe
curationis minime videtur reprobatum a Bulla ,
nam Pontifex ibi prohibet tantum pacta præter
naturam contractus qui celebratur . Quamvis
enim in tali contra&u pa& tum folvendi penfio
nem , etiam cafu quo res non fructificet , non
fit juxta naturam contractus. cenfualis , eft ta
men juxta naturam alterius contractus adjecti
affecurationi ut dicetur infra de Contractu
"
Trino . Putat autem Luga n. 103. quad , fi pars.
prædii facta fit infructifera in perpetuum , tunc.
non debeatur integra penfio , etiamfi pars. re
manens reddat fructus fufficientes ad penfionem ..
Sed probabilius mihi videtur oppofitum , quod
decretum fuit in quadam Decifione Rotæ Ro
manæ ( quam refert idem Lugo, num. 105, id
que non negat effe probabile ) , nempe deberi to
tam penfionem ex parte prædii remanente , nia
fru
 Cap. III. De Contractibus . Dub. IX. Art. II. 447
fructus ejus ad penfionem non fufficiant , & ita 26. & Salm. c. 4. n. 43. qui ajunt hoc omnes
tenet Ronc. de Contr. c. 1. q.4. R. 5. cum Duard. docere : Sicut enim cenfuarius poteft vendere
Dubitatur 3. An , pereunte re fpecialiter de fundum , vel fervitutem fuper illo in perpetuum ,
fignata , de jure naturali maneant obligata ce fic etiam jus ad ipfius fructus ; Et ob eandem
tera bona venditoris in contractu generaliter rationem licitum quoque eft conftituere cenfum
hypothecata ; Affirmat Habert t. 4. p. 324. verf. cum pacto , ut non poffit redimi , nifi infra cer
Verum , & videtur ei favere citata Bulla Ni tum tempus , ut communiffime docent Leff. c.
colai V. ubi conceditur poffe conftitui cenfum 22. dub. 9. Sot. 1. 6. q. 3. a. 3. Concl. 3. Pal.
fuper re certa , & generaliter fuper omnibus D. 6. p . 24. §. 1. num. 4. & Salm. d. num. 43.
aliis bonis venditoris . Sed mihi videtur pro cum Salas , Arag. & Reb. contra aliquos : Mo
babilius negandum cum Az. p. 3. 1. 12. c. 5. 9. do (intelligendum ) pretium proportionate mi
5. & P. Conc. t. 7. p. 595. Quia , pereunte to nuatur . Communiter etiam docent P. Conci
ta re , totus cenfus perit , juxta mox fupra di na, & Salm. c. 4, n. 44. cum Lugo , Soto , Pal..
&a Dub. 1. Nec obftat , quod in hujufmodi con Prado , &c. ( contra Nav. ) licitum effe pactum,
tractu foleant fubftitui omnia venditoris bona : ut cenfus non per partes redimatur , fed totum
Nam cautio hæc folum valet ad reddendum fimul : Juftum enim eft , ut ficut emptor totam
fundum fecurum ab evictione , ut bene ait Con fummam numeravit ; ita etiam totam fimul re
cina , nempe fi ille fit gravatus aliis cenfibus , cipiat.
vel fideicommiffo , &c. Non autem , quod fi IX. Ut non vendatur aliis cenfus majori vel
fundus pereat , cenfus permaneat fuper aliis minori pretio , quam ab initio conftitutus fuit .
bonis . Et fic etiam intelligi , ait Az. , Bullam De jure autem naturali certum eft , ut dicunt
} Nicolai . Dicit autem Ronc. de Contr. c. 1. q.4. Salm. c. 4. n. 35. cenfum non liquidum poffe
R. 1. ad conftituendum cenfum fatis effe defi minori emi . Et etiam , attenta Bulla , proba
gnationem fundi , vel plurium aliquot fundo biliffimum videtur hoc fieri poffe , ut ait Viva
rum in aliqua via , aut villa , quin neceffaria 9.4. a. 3. cum Leff. Mol, & Bon.
fit defignatio alicujus fundi in individuo ? & Quæritur I. an hæc Bulla S. Pii obliget in 848
1 teftatur ita pluries decifum fuiffe a Rota Ro confcientia? Negat Habert t. 4. p.324. ( dicens
mana , ex Clericato in Decifion. Mifcell. Dec. Bullam obligare in folis locis Sedi Apoftolicæ
73. n. 8. fubjectis ) Sa v. Cenfus , num. 3. Megala 2. 2.
V. Ut non privetur cenfuarius rem vendere , 1.2. c. 7. q. 2. n. 57. item Nav. Salm. Mol. ap.
aut donare . Debet tamen ifte , fi vendere vult, Bon. de Contr. D. 3. 9. 4. p. un. n. 45. & pro
monere cenfitorem , num velit ipfe emere eo babilem putant ipfe Bon. & Tamb. 1. 9. tr. z.
dem pretio ? Et ideo debet expectare per men cap. 6. § . 2. n. 4. Ratio , quia in foro interno
fem: Vide Viva n.8 . & 9. Præcifa vero Bulla , illæ tantum conditiones requiruntur , quæ jure
licitum effe pactum non alienandi rem , dicunt naturæ ad conftitutionem cenfus funt neceffa
Salm. c. 4. num. 49. cum Sot. Cov . Pal. Sal. riæ Bulla autem eft conftituta ad tollendas
c. Sed , quando tale pactum non adeft , pea fraudes ; unde ubi fraudes abfunt , Bulla non o
dictam monitionem femper faciendam effe affe bligat in confcientia contrahentes , fed tantum
runt cum Val. Sal . & Pal. n . 50. Imo femper Judices , ne in foro externo contractum admit
æquum effe putant , ut cenfitor in emtione præ tant . Probabilius tamen affirmant præfatam Bul
feratur . lam obligare etiam in foro interno Salm. c. 4.
VI. Ne conftituatur pro non foluta penfione n. 31. Lugo D. 27. n. 83. Bon. I. c. n. 46. Leſſ. 1.2.c.
alia pœna , aut intereffe lucri ceffantis fcilicet 22. n. 100. Viva de Contr. q. 4. n. 3. cum Salon.
extrinfeci , puta , fi præftandum erat triticum Trull. Hurt. & communi , ut afferit . Ratio quia ,
tempore quo valebat duobus aureis , & reddatur licet contractus ex rei natura non fit ufurarius ,
tempore quo valet uno , ut Mol. & Hurt. ap. lex tamen pofitiva bene potuit illicitum eum
Viv. n. zo. Sed jure naturali appofitio poenæ pro reddere ob periculum ufura . Vide dita fupra
portionatæ non eft illicita , Salm. n. 38. Item n. 846. v. 2. II . Ut cenfus.
de jure naturali ex dilatione folutionis bene Quæritur II. an prædi&a Bulla obliget , ubi 849
poteft exigi intereffe ; fed ex Bulla ob fraudem non eft recepta ? Negant communiter Leff. c. z.
ufurariam nequit illud in pactum deduci , ut Dub.13. Tournely t. 1. p. 540. Mol. D. 395.
docet Leff. 1. 2. c. 22. n . 85. In foro tamen con Bon. p. 4. n. 43. Lugo D. 27. n. 61. cum Sot. Nav.
fcientiæ ob dilationem culpabilem tenetur debi Salas, & aliis . Et fic tenendum cenfeo , quic
tor ad intereffe etiam extrinfecum , Leff. n. 83. quid dicant Salm . 1. 4. num. 32. Ratio , quia , li
VII. Ne ex penfionibus non folutis novus cet verius fit leges Pontificias non indigere fub
cenfus creetur . An autem id fit illicitum de ditorum acceptatione , prout ( contra Leff. 1. c.
jure naturali ? Bene ait Lugo D. 27. num. 98. & Cabaff. Val. Bon. ac alios ) tenuimus 1. 1. de
hanc quæftionem pendere ex alia fupra enun Leg. n. 97. in fin. & 138. cum Suar. Laym . Pal.
ciata vide di& ta n. 846. verf. II . Ut cenfus ) , Croix , &c. Attamen communis eft fententia ,
nimirum an liceat conftituere cenfum ex pecu quod ubi lex non eft recepta , & per fufficien
nia debita ? tem defuetudinem eft derogata , etfi primi le
VIII. Ut cenfitor non poffit pretium unquam gem non obfervantes peccaverint , præfentes ve
repetere , & contra poffit cenfuarius femper re ro ad eam non obligantur , ut tenent ipfi Sal
dimere cenfum , fata denunciatione per bime mant. de Leg. c. 1. num. 106. cum Azor. Bonac.
ftre . Pactum autem quod cenfus non poffit un Granad, item Suar. 1. 4. t. 16. n. 9. Pal. tr. 3.
quam redimi a cenfuario , compenfato pretio , D. 1. n. 13. n. 5. & 9. & Leff. 1.c. ubi cum Cov.
per fe non eft illicitum , ita Leſſ. 1. 2, č. 22, n. afferit certum effe , quod lex adhuc ecclefiaftica
defi
 448 t . V. De Septimo Præc. Decal.
Lib. III. Tra&
definit obligare , fi per folum decennium non
fit recepta , ut pariter diximus d. l. 1. n . 139.
cum Buj. Nav. & Az. Bulla autem S. Pii non
eft recepta in duobus Renis Siciliæ , ut teftan
tur Leff. I. c.n. 99. Salas ap. Vival. c. item Ver
de Inft. Civ. de Cenfib. 1. 3. n . 2389. cum de Ma
rinis , de Ponte > &c. Nec eft recepta in Hifpa
nia , ut dicunt Salm. I. c. n . 32. Nec in Belgio ,
ut Spor. tr. 6. c. 6. n . 11. & Leff. ib. Nec in Ger
mania , ut idem Leff. Habert , ac Tanner. Ills.
Phir. Platell. ap. Croix l . 3. p . 2. n . 1010. Ne
que in Gallia , ut Leff. & Platell, ap. Croix ibid.
Nec etiam Romæ obfervatur , ait Tourn . pag.541 .
DUBIUM X.
Quid fit Cambium ?
850 Quid fit Cambium , & quotuplex?
851 An liceat Cambium minutum ?
852 An Cambium per litteras ?
853 An Cambium reale ?
854 Quid de Cambio fito , feu ficco ? An liceat
Cambium cum Recambio ? Quid de
Cambio Francofurtenfe ?
855 An liceat pecuniam adulterinam expendere ?
856 An liceat famulo lucrari commutandopecu
niam Domini?
850 19 9 fi
»
‫در‬ gnificat , hic_accipitur pro fola permu
"9 tatione pecuniæ . Et eft contractus , quo Cam
, pfor aliquis Campfario volenti cambit pecu
"" nias , cum lucro aliquo præter fortem . Quod
"" fi fine intentione ufuraria fiat , ob titulos ju
"" ftos tali lucro æftimabiles , patet non effe ma
"" lum . Unde cum quatuor fint cambiorum ge
,, nera , nimirum 1. Cambium minutum ; feu
,, manuale , 2. Cambium per literas 3. Cam
"" bium reale , 4. Cambium ficcum , feu fi& tum ,
Circa ea refolvuntur .
851 ,, 1. Licitum eft Cambium minutum , in quo
" dantur pecuniæ minores pro majoribus , vel
,, contra : quia hic funt jufti tituli aliquid lu
.. crandi , nimirum labor Campioris in nume
‫ در‬randa pecunia , item diligentia in pecunia
"" omnis generis conquirenda , ut Campfariis
,, quibufvis fit paratus ; item puritas materiæ ,
,, & commoditas , ut cum aurum , vel alia mo
,, neta commoda datur pro minuta , & incom
"" moda , Laym. 1.3 . t . 4. c.19. n.4. * ( Idque_li
", cet etiam eis , qui officium canibiendi non ba
,, bent , Salm. c. 4. n. 8. cum Pal. Nav. ) *
852 ,, 2. Licitum eft item Cambius per literas ,
,, cum fcilicet Campfor hic , v. g. , Monafterii
,, prior accipit pecunias , quas poftea literis da
"" tis alibi , v. g. Francofurti refundit per fuos
"" factores ; quia hic etiam funt jufti tituli ,
"" fcilicet virtualis traje & tio pecuniæ > & ejus
" affecuratio . Tantundem enim facit , ac fi
,, Campfario pecuniam ejus Francofurtum trans
"" ferat fine periculo . Minus tamen Campfor
‫ در‬exigere debet , quam fi realiter tranftulifet,
,, Laym . l. c. Bon . d. 3. 4. 5. p. 1. Nav. Leſſ. &c.
"" * (S. Pius V. in Bulla de Cambiis , adufu.
"" ras amovendas , ftatuit non protrahi tempus fo
"" lutionis cambii , nifi ad primas Nundinas ; &
" folutiones effe faciendas ubi determinatæfunt,
29 ac juxta tempus communiter taxatum de uno
"" alio loco . Vide Salm . c. 4. n. 12. ) *
23. Item licitum eft Cambium reale , cum 853
,, Campfor hic Monafterii prior dat pecunias ,
" ut per fuos alibi eas recipiat a Campfario ,
qui alibi habet pecunias , fed eget nunc eis
.‫ د‬hic . Titulus hujus Cambii eft item transla
"" tionis , & affecurationis : tantundem enim fe
22 cit Campfor , ac fi pecunias Campfarii ab
,, fentes fifteret hic præfentes , vel ut alii ajunt,
22 ac fi præfenti pecunia emeret abfentem , quæ
utique minus valet ; Laym. loc. cit. n. 6. & 7.
22 Bonac. I. c. ( Probabiliter ait Croix lib. 3.
" p. 2. n. 1031. cum Leff. Laym . Spor. quod
" licite poteft Campfor accipere lucrum cambii,
efto translatio pecuniæ fit ipf utilis , quia in
» communi æftimatione hæc translatio eft digna
" pretio , cum communiter in ea incommodum
adfit , commodum autem Campforis tunc per
"" accidens fe babet . ) *
,, 4. Illicitum eft Cambium faum , feu fic- 854
,, cum , quod nihil eft , quam titulus lucrandi ;
"" ut v. g. Titius indigens pecuniis petit a
"" Campfore fibi dari 100. Campfor autem non
"" aliter dat , nifi Francofurti , v. g. vel alio
" loco diftante folvendos , petitque ab eo pre
,, tium quod folet dari pro locis fimilibus . Ti
"" tius ergo accipit , & tamen vere non cogi
,, tat reddere in iftis locis , imo forfan nec ha
‫ رو‬bet iftic correfpondentem , idque conftat
» Campfori : contractus hic eft Cambium fi
,, & tum , ac revera mutuum , ideoque palliata
‫ دو‬ufura . Excufabitur tamen Campfor , fi lu
,, crum illud exigat titulo lucri ceffantis .
"" Plura vide apud Tolet. 1. 5. c. 52. Bon. d.
22 3. 4. 5. P. I.
Quæritur hic , an fit licitum cambium cum
recambio , vulgo Cambio colla ricorfa ? Cafus
eft Tu accipis Neapoli centum nummos a
Campfore folvendos in Sicilia , fed quia non
habes ibi nec pecuniam nec procuratorem , qui
pro te folvat , rogas Campforem , ut tibi con
cedat procuratorem fuum in Sicilia refidentem,
ut nomine tuo folvat debitum ipfi Campfori
cum lucro cambii , Campfor autem fcribit ad
fuum procuratorem , ut tanquam procurator
tuus folvat fibi Campfori cambium cum lucro ,
& tanquam procurator ipfius debitum recipiat :
At quia tu non habes pecuniam in Sicilia , pro
curator ille refcribit Campfori , ut hic exigit
tuum debitum Neapoli cum alio lucro recam
bi , Tamb. 1.9, tr.3. c. 5. §. 3. dicit hunc contra
&um probabiliter effe licitum citatque Nav. Sa,
Leff. Lugo . Sed merito hujufmodi contra&um
reprobant P. Conc.1.7.p.549 . n.2. Cabaff. 1.6. c.10.
n.7. & Spor. de 7. Pr. c.6. n 44. qui ait faltem pra
tice hoc effe cambium ficcum duplicatum : At
que ego cenfeo etiam fpeculative , cum revera
in eo cafu neque tu intendis pecuniam acceptam
reftituere , nifi Neapoli ubi accepifti ; neque
contra Campfor intendit exigere pecuniam cre
ditam , nifi Neapoli ubi tradidit , ut ita ex fua
pecunia lucrum percipiat . Nefcio quomodo a
labe ufuræ manifeftæ id excufari poffit .
>> 5.
 Cap. III. De Contractibus . Dub. XI. 440
855 5. Quod attinet ad Cambium Francofurten- 864 An debeatur falarium famulo ægrotanti? Et
» Se , in quo mercatores dantes Cambium ad an expense curationis?
», proximas nundinas , quo magis eæ diftant ,
, eo plus exigunt ; fi ideo præcife plus exiga "" ESP. Eft contractus , quo quis perfonam , 857
,, tur , quia folutio diutius differtur , ufura eft ; "" vel rem aliquam mobilem , vel immo
>> fi autem ratione alterius tituli jufti , v. gr. "" bilem alteri ad1 tempus utendam " vel fruen
1 22 lucri ceffantis , cum pecunia mercatorum fit "" dam concedit , certo pretio , aut mercede ,
1 ,, inftrumentum lucrandi , quo fi diutius carent , 27 feu penfione conftituta . Utenda conceduntur
» carent lucro , & quo longius eft tempus > eo "" v. gr. elocata domus , equus , fervus , &c.
plures cambium petunt , ideoque crefcit va "" fruenda conceduntur , elocatæ vaccæ , capra ,
"2 lor pecuniæ time lucrum eft juftum . Laym. ,, fundus , pomarium , &c.
1
» l. c. n.9. ex Mol. Leff. &c. * ( Hoc cambium
» puto licitum , dummodo Campfor vere patia
Unde , confiderata bujus contractus natura ,
si tur intereffe . Sola autem dilatiofolutionis non
juris difpofitione , refolvuntur
errt certe caufa jufta augendi pretium , ut re
19 de notat P. Conc. t. 7. p. 557. n. 2. ) * fequentes Cafus.
856 ,, 6. Qui cambiendo , vel aliter , pecuniam
22 adulterinam accepit , five ex ignorantia , aut "" Si res locata ante traditionem pereat , con
.‫ د‬inadvertentia , non poteft illam expendere : "" tra&us diffolvitur , & condu&or liberatur .
,, quia res vitiofa non poteft tradi alteri , vi "" 2. Si , abfque culpa condu& toris , ufus , vel
22 tio non detecto , ut fupra de Vendit. Neque 29 fru&us rei ceffet , v. gr. quia domus ruinam
"" ex eo , quod ipfe deceptus eft , poteft deci ,, minatur , infeftatur fpe& tris , vel ob pericu
, pere alios , cum actio , qua_deceptus fuit , "" lum peftis ( nifi tamen quoad hoc confuetu
92 nullum ad hoc jus tribuat , Bonac. d. 3. 4. 5. "" do fit contraria ) , aut belli , tutam habita
9, p. 1. ex Azor. Sanch, &c. ,, tionem non præftat , liberatur conductor a
å Sed alii diftinguunt : Si moneta_non_fit_ma "" folvenda penfione pro tempore , quo non po
terialiter falfa , nempe fi impreffa fit figno Prin ,, teft inhabitare , vel alia re conducta uti , vel
cipis , & materia fit bona , ejufdemque ponde "" frui , ut v. ap. Laym. lib. 3. t. 4. c. 23. Leff.
ris , poteris eam expendere , cum nullum alteri "" 1. 2. c. 24. d. 2. &c.
inferas damnum ; ita Spor. de7. Pr. c. 5. n. 30. ,, 3. Servo , aut laboratori condu&o non de
Croix lib. 3. p. 2. n. 960. Si vero moneta ad .. betur ftipendium temporis notabilis , quo æ
ulterina fit etiam materialiter falfa , tunc certe ,, ger decubuit ; nec ægro , nifi expenfæ modi
non poteris illa uti . Dubitatur autem ,``an ſi "" cæ : nifi tamen aliter fit conventum , aut con
eam expenderis bona fide , tenearis ad reftitu 99 fuetudo ferat . V. Sa , v. Condu&io . * ( Vid.
tionem Negant Sylveft. & Ang. ap. Dian . p. 3. "9 n. 864. ) *
tr. 6. R. 3. qui probabile cenfet . Sed verius af ,, 4. Propter modicum damnum , vel infor
firmant P. Nav. ap. eundem Dian. & Croix l.c. ,, tunium , nihil remittitur colono de penfione :
Spor. ib. qui ait in hoc omnes confentire . Ra „, fecus , fi magna fit clades . Quod fi tamen
tio , quia tunc ad reftitutionem teneris ex vi ,, antecedentium , vel fequentium annorum fer
ipfius contractus , quo obligaris folvere juftum 99 tilitate damnum compenfetur , non remitti
etium pro re emta ; cum autem pecuniam ,, tur, Laym. n. 7. Leff. 1. 2. c. 24. d. 4. * (Vid.
ftanneam pro argentea tradis , minime juftum "" n. 860. ) *
pretium folvis . » 5. Si pluribus annis ob cæli clementiam
00 856 Utrum famulus recipiens pecuniam auream "" ( fecus fi ob induftriam colentis ) uberiores
201 a domino , ut fatisfaciat creditoribus domini , ‫ رو‬fructus ex fundo elocato proveniant , poteft
poffit lucrari , illam cum ænea commutando ? "> colono penfio augeri , Laym . n. 8.
Affirmatur , quia eft fructus induftriæ ; nifi fit "" 6. Expenfas facere in rem condu& tam , quæ
contra expreffam , vel tacitam domini volunta "" duraturæ funt , verb. gr. confervare farta te
tem , Salm. c. 4. n.7. cum Lug. Pal. &c. "" &a , tributa , & onera publica præftare , ad
ato >> locatorem , feu dominum fpectat ; nifi aliter
Cro DUBIUM XI. » conventum fit , aut confuetudo ferat . Laym .
Sa
at: i, l. c. n. 4.
Quid fit Locatie , & conductio ? 7. Si condu& tor in rem condu& tam neceffa
‫י‬
git ,, rias , five utiles expenfas fecerit , poteft eas
857 Vide diverfos cafus apud Buf. "" de penfione detrahere , vel repetere a loca
858 Quando locator poteft conductorem expellere ,, tore , & dum non folvuntur , retinere rem
54 ante tempus expletum . ,, condu& tam , Laym. 1. c. Mol. d. 496.
859 An fucceffor locatoris expellere poffit condu ,, 8. Etfi incendium plerumque accidat cul
Яorem? ,, pa inhabitantium , & fic in dubio contra il
10.
860 An ob fterilitatem debeatur colono remiffio "" los præfumtio fit , quia tamen , fæpe id fit
penfionis ? ,, culpa famulorum , quam paterfamilias præ
era 861 An liceat pauperi elocare jus mendicandi ? "" ftare non cogitur , hinc condu& tor abfolven
862 An Nuncius proficifcens ad eundem locum , "" dus eft , nifi locator oftendat culpam . Vid.
ue poffit accipere a duobus duplicatam mer Laym. Supra n. 6. & Dian. p. 9. t. 7. R. 31.
cedem ? ,, ubi ex Haun. & Berl. docet , fi conftet acci
T&
863 An conductor obligatus ad meliorationes , il ,, diffe culpa certi , & determinati alicujus de
las debeat facere expenfis fuis? , familia , ifque circa officium fuum deliquerit ,
a
Lig. Theat, Tom , I , Ff v.gr.
 450 Lib. III. Tract. V.
2, v. gr. ftabularii , qui lumen male cuftodierit
"" in ftabulo , teneri patremfamilias ( nifi famu
lus ifte pro fideli , ac diligenti fuerit habi
,, tus ) de damno : fecus , fi culpa alterius , vel
" fi non conftet , utrum cafu , an culpa cujuf
», quam acciderit .
9. Si conductor domus , v. gr. ante tempus
,, velit emigrare , id quidem licet , poteftque
,, alteri locare : ceteroqui autem de penfione
"> nihil ei remittitur .
858 ,, 10. Locator non poteft ante tempus præfi
"" nitum condu&orem invitum privare re con
,, ducta , nifi his cafibus : 1. Si penfionem non
"" folvat ; expe&are tamen debet biennium , fi
"" ultra biennium res fit conducta . 2. Si cafus
,, improvifus accidat , ob quem domus v. gr.
,, ipfi domino fit neceffaria . 3. Si rem loca
,, tam reficere neceffe fit , nec poffit fieri altero
"" inhabitante . 4. Si conductor in re conducta
"" male verfetur , v. gr. deftruat , vel abutatur ,
ut alendo ibi meretrices , Laym . n. 9.
» 11. Succeffor univerfalis , five hæres non
,, poteft ante completum tempus conductorem
,, expellere : Partialis autem fucceffor , ut em
,, tor, donatarius , legatarius , &c. non tenetur
29 ftare contractui locationis , uti neque condu
"" & tor ; nifi tamen aliter pactum fit , v. gr. ne
39 re's locata durante tempore locationis aliene
,, tur . Vid. Lejf. lib. 2. c. 24. & Laym. lib. 3.
,, t. 4. n. 22.
859 Commune eft , & certum cum Buf. ut fupra ,
quod Succeffor univerfalis non poteft expellere
conductorem , ut communiter dicunt Lugo D. 29.
num. 16. & Sporer de 7. Præc. c. 7. n. 23. cum
aliis , ex 1. Viam decima . C. de Locat. Čertum
eft etiam & commune , quod poffit eum expel
lere Succeffor particularis , uti emtor , legata
rics , &c. ex . Emptorem. C. eod. tit. Condu
&tor autem habet eo cafu actionem pro interef
fe contra locatorem , vel ejus hæredem , ex l .
Qui fundum 25. ff. de Locat. Excipiunt tamen
Spor. n. 34. & Croix lib. 3. p. 2. n. 1047. f ager
jam effet a colono elaboratus , vel feminatus ;
quia ut dicunt ) non patitur æquitas , ut co
lonus jacturam illam patiatur . Sed dico hanc
exceptionem effe contra expreffam juris fanétio
nem , cum ex præfatis textibus Succeffor parti
cularis habeat jus certum expellendi colonum :
E converfo non video , quomodo lædatur æqui
tas , cum colonus jam habeat actionem contra
locatorem , vel ejus hæredem , repetendi da
mnum ; expreffe enim in c. 1. Qui fundum ,
( ubi fermo fit de legatario expellente colonum
fundi legati dicitur : Et boc detrimentum ( id
eft ab expulfione proveniens ) ad hæredem per
tinet . Notandum autem hic , quod minor tene
tur ftare locationi fui Curatoris : Beneficiarius
fui prædecefforis : Et uxor flare locationi fui
Mariti . Vid. Croix lib. 3. p. 2. n. 1047.
860 Quær. 1, an ob jacturam caufa fterilitatis pof
fit colonus petere remiffionem penfionis ? De ju
re naturæ jactura fterilitatis per fe fpectat ad
conductorem : Ob æquitatem tamen juris intro
ductum eft , fi ingens fit damnum , ut aliquid
remittatur ; nifi fterilitas compenfetur cum u
bertate aliorum annorum , ut ex 1. 8. C. de Loc,
& ex cap. Propser fterilitatem , de eod. tit. ubi
De Septimo Præc. Decal.
Gregorius IX. in quadam fua Extravag, fic fan
civit : Propter fterilitatem efficiendo magno in
commodo condutores , vitio rei , fine culpa_colo
ni , feu cafu fortuito contingente , colono Eccle
fie pro rata penfionis remiffio eft facienda : Nif
cum ubertate præcedentis vel fubfequentis valeat
fterilitas compenfari . Hinc , fi nulli fructus per
cipiantur , nulla debetur penfio , ut docet Lug.
D. 29. n.4o. ex 1. Si merces . §. Vis major . ff.
de Locat. Si autem aliqui fru& tus percipiantur ,
ajunt Leff. lib. 2. c. 24. n . 17. & idem Lugo n.
43. cum Cov. Bartolo, & aliis , tunc tantum
remiffionem effe faciendam quando , deductis
femine , & expenfis , non fuperfit quod fufficiat
faltem ad folvendam dimidiam penfionem . Ve
rumtamen putant Croix lib. 3. p. 2. num. 1049.
cum Laym. & aliis , in hoc fervandam effe con
fuetudinem locorum .
Quær. 2. an liceat pauperi elocare jus men- 861
dicandi . Affirmant Sanch. Conf. lib. 1. cap.7 .
dub. 2. cum Henriq. & Spor. de 7. Præc. n. 23.
Quia ex una parte contractus eft juftus , cum
utrinque æqualis fit fors lucrandi , & perdendi :
& ex alia hoc idem effet , ac fi pauper media
te per alium eleemofynam peteret . Sed meri
to negant Lugo D. 29. n. 9. cum Rodr. & Cord.
Conc. t. 7. p. 629. num.13 . ac Croix lib. 3. p. 2.
n. 1044. Ratio , quia , tametfi hic contractus fit
juftus inter locatorem & conductorem , eft ta
men injuftus refpectu ad fideles eleemofynam
dantes , qui pauperi tantum volunt dare , non
conductori ,. qui non eft pauper, ut fupponitur .
Nec valet dicere , quod Fideles mediate dent
pauperi ; nam bene refpondet Croix , quod vi
juris emti ad petendum , conductor non jam pe
tit nomine pauperis , fed nomine fuo : Et ideo
nec mediate , nec immediate eleemofynæ illæ
pauperi dantur . Secus autem dicendum cenfe
rem , fi pauper non poffet petere per feipfum :
quia hoc cafu , licet eleemofynæ illæ hic &
nunc non perveniant ad dominium pauperis ,
profunt tamen , ut eorum fubventio fic manu
teneatur ; alias non inveniretur , qui pro paupe
re illo loca circumiret , & fic pauper deftitutus
maneret .
Quær. 3. an Nuncius proficifcens ad eundem 862
locum , licite poffit accipere a duobus duplica
tam mercedem ? De Aurigis ait P. Conc. t. 7.
p. 632. nullam effe difficultatem , quod poffint ,
quia talis eft confuetudo : De Nuncio vero opi
natur æquum effe , ut dimidiam tantum merce
dem exigat a fecundo conductore . Et hoc vi
detur fatis probabile , cum eo cafu opera illius
pro itinere , quod non fufcipit gratia illius fe
cundi conductoris , non videtur valere , quanti
valeret , fi pro eo folo iter fufciperet . Ceterum
fatis etiam probabile eft , quod poffit totam
mercedem exigere , ut tenent Leff. h. 2. c. 24,
n. 28. cum communi fententia , ut afferit idem
Concina , & probabilem putat Croix 1. 3. p. 2.
cum Laym. & Pal. Ratio , quia , per accidens
fe habet , ut opera fua fit utilis duobus ; de fe
autem ab unoquoque mercedem juftam exigit ,
cum unicuique fe obliget ex juftitia ad iter il
lud peragendum ; quod fi non peragit , peccat
quidem injuftitia contra jus utriufque . Vide
dieta de Cambio n. 853. in fine .
Quær.
 Cap. III. De Contractibus . Dub. XII. 451
863 Quar. 4. an conductor obligatus ad meliora "2 Vide Croix lib. 3. p. v. m . 1062. ) * , etfi dë
tiones , illas debeat facere expenfis fuis ? Ne "" folutione interpellatus non fuerit: Licet e
gant Mol: & Velafq. ap. Lug. D. 29. n. 69. Sed "" nim Bart. & alii quidem ap. Dian, p.8. t. 7.
verius affirmant ipfe Lug. ib. cum Lop. & Croix "" R. 36. dicant , fi per 30. vel 40. annos non
lib. 3. p. 2. n. 1053. quia , cum quis fe obligat ,, folverit , eum præfcribere immunitatem in fu
ad aliquid faciendum , per fe cenfetur obliga ,, turum , id tamen Wefémb. & alii 5. negant ,
tus ad id faciendum fuis expenfis : ficut fi quis V. loc. cit. Porro , quid juris fit in hoc con
fe obliget ad folvendam penſionem in domo lo ,, tractu , pendet ex confuetudine locorum , quæ
catoris , tenetur quidem ad fumtus , ut illuc ,, fcripto inftrumento concipi debet , ut valeat .
penfio tranfmittatur . Intellige , dummodo in "" Vid. Laym. lib. 3. t. 4. c. 23. Leff. 1; 2. c. 24.
contractu locationis detrahatur aliquid de ordi "" d. 9.
naria penfione , cum hoc onus meliorationum Utrum Emphyteuta debeat penfionem , quan- 866
alienum fit a natura condu&tionis . Ceterum ex do patitur gravem ja& turam fructuum Dicit Pal.
penfæ modicæ , & ordinariæ in re conducta fa tr. 33. D.9. p. 7. n . 5. de juris rigore , & con
ciendæ , regulariter fpe& tant ad conductorem ; fuetudine , integram penfionem effe folvendam ,
extraordinariæ vero ad locatorem " ut Croix ex l. 1. C. de Jure empbyt. ubi fancitur , quod ,
loc. cit. n. 1052. cum Spor. , & Tamb.
864 Quar. s. an debeatur penfio famulo conducto prædio manente in parte , folvenda eft penfio .
Leſſ. tamen lib. 2. cap. 24, n. 49. & 50. ac Lugo
ad fervitium annuum , fi ægrotet per aliquos D. 29. num. 88. recte fentiunt hanc legem effe
menfes , puta per trimestre ? Affirmant S. An intelligendam , quando penfio eft modica refpe
tonin. Graff. &c. apud Croix lib. 3. p. 2. n. 1050. Au fru&uum , & magis datur in recognitionem
Sed verius negat communis fententia , quam dominii directi , quam ad fru& tus compenfan
tenent Lugo D. 29. n. 58. & Croix loc, cit. infine dos . Secus vero , fi fit magna & fere æqualis
cum Mol. Laym . & aliis . Quia de juftitia non fru&ibus , nam tunc ex æquitate deberet minui ,
debetur falarium pro obfequio non præftito . vel fundo pereunte ex parte , vel magna fteri
Putat autem Azorius apud Lugo n. 60. teneri litate adveniente . Utrum autem Emphyteuta
faltem dominum ad præftanda famulo alimen gaudeat privilegiis , quæ dominus directus in re
ta, & expenfas neceffarias pro curatione . Me habebat ? Affirmant Bart. Jafon. Tiraq.&c. ap.
lius tamen dicunt ib. Rebell. & alii cum Dia Croix lib. 3. p. z. m. 1064. Sed negant probabi
na , non teneri nifi ad fumtus leves pro brevi liter Leff. Laym. Pal. &c. ibid. Ratio , quia ,
infirmitate : Quinimmo non immerito ait Lugo, cum transfertur in Emphytcutam utile domi
neque ad id obligandum effe dominum , nifi for nium rei , res fit fua ; unde , fi nimirum ipſe
te aliquando ex caritate , cafu fcilicet quo in fit laicus, non poteft gaudere privilegiis Eccle
firmus effet in gravi neceffitate . Bene tamen fiæ , ad quam_fpe& tet dominium directum .
* excipit Ronc. q. 3. R. 2. nifi alicubi effet con 99 Refp. 2. Feudum eft contra&us fimilis Em- 867
覆
fuetudo , ut domini teneantur ad totum ftipen ,, phyteufi , quo res immobilis alicui concedi
dium , fi famulus , ad annum condu& tus , per ,, tur , cum translatione dominii utilis , pro
aliquot dies ægrotet . » prietate retenta , fub onere non quidem ali
" quid folvendi , fed exhibendi fidelitatem , &
=* DUBIUM X.PI. ,, obfequium perfonale directo domino . Quod fi
1, ,, tamen non faciat Vafallus ( fic enim dicitur
De Contra&u Emphyteufss , Feudi , "" feudi acceptor ) , perdit feudum . Interdum
& Libelli . "" etiam in feudo aliquid perfolvi debet in re
13 ,, cognitionem dominii directi , fed tunc ex ea
865 Quid de Emphyteufis ? 866. An debeatur » parte deficit a puro feudo , & declinat ad
penfio in gravi ja&ura fru & uum ? ,, Emphyteufim : Porro , quid juris fit circa feu
867 Quid de Feudo?! ,, da , pendet item a locorum a confuetudine :
868 Quid de Contra&u Libellatico? », quæ juris communis funt , v. loc. cit.
» Refp. 3. Contractus Libellaticus , five datio 868
865 " ESP. 1. Emphyteufis eft contractus fimi 29 ad libellum dicitur , cum Emphyteuta , vel
"" R lis locationi , in quo res immobilis , quæ "" Feudatarium rem illam , quam in feudum ,
.‫ د‬cultura poffit effici melior , conceditur alte ,, vel emphyteufim accipit , fimili contractu tra
"" ri , vel in perpetuum , vel non brevius fal "" dit tertio, ( ad quod tamen , fi în decennium
‫܀‬ ,, tem , quam ad decennium ; ita ut dominium "" fiat , requiritur domini confenfus ) : ita utfit
,, ejus directum , & poffeffio civilis maneat a ,, quafi fubfeudum , fubemphyteufis . Ita Leſſ.
,, pud dominum , qui tradidit in Emphyteu 99 d. 1. n.6.
,, fim ; dominium autem utile transferatur in
24 ,, Emphyteutam , cum hoc opere , ut quotan DUBIUM XIII.
,, nis certum canonem , ut vocant , feu penfio
"" nem domino folvat ; quam fi totam folvere Quid fit Sponfio , & Ludus ?
negligat 26, annis continuis in Emphyteufi
# "" Ecclefiaftica ( cum fcilicet res eft Ecclefiæ , 869 Quid eft fponfio , & an fit licita? 870. An
"" vel pii loci ) , vel in feculari 36. annis , in liceat fpondere circa peccatum comm't
"" cidit ipfo jure in pœnam commiffi , ut domi tendum ?
"7 nus eum expellere poffit * ( Etiam auctorita 871 Quid ludus , & quando licitus?
" te propria , ut multi cum Pal. p. 10. n. 1. & 6. 872 An fit reftituendum lucratum afiliofam, aut
"3 Sed Leff. dicit præcedere debere monitionem . Religiofo?
Ff 2 Quid
 452 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
873 Quid, fi Religiofus ludat illicite per li tit. 1. cap. 25. §.9. Sylv. v. Negotium , q.4. in
centiam generalem ? fin. & Concina 1. 7. pag.608. n. 21. cum Gabr.
874 An Religiofus poffit plus lucrari , quam per c. Ratio , quia leges civiles has fponfiones
dere? reprobant , nifi forte fiant caufa exercendæ vir
875 An fi exponat majoremfummam , quam pof tutis , puta in palæſtra luctando , &c. Affirmant
fit , teneatur reftituere lucratum ? vero communiter Azor. p. 3. l. 11. c. 19. dub. 1.
876 Quantum filiusfamilias poffit exponere ludo? Sanch. Conf. lib. 1. c. 8. dub. 32, num. 2. Lug.
877 Quando ludens cum deceptione teneatur re D. 31. num. 73. Tourn, t. 1. pag. 554. Ronc. de
Aituere? Contr. c. 3. q. 1. Wigandt tract . 8. Ex. 4. 9. 20.
878 An valeat Sponfio , fi unus Spondeat majo R. 2. Salmantic. cap. 4. n. 74. cum aliis pluri
rem fummam , quam alter ? 879. An fi u bus . Ratio , quia hic eft contra& tus fortunæ ,
aus rem certo fciat , & manifefter ? Vide quo uterque fpondens exponitur pari periculo
alia ibid. jaturæ , & lucri . Neque verum eft leges pro
880 An cogens alterum ad ludendum poſſit reti hibere fponfiones , nifi fiant circa corporis cer
nere lucratum ? tamina , caufa odii , libidinis & fimilis : Aliæ
881 An teneatur reftituere præfciens ſe vi&urum vero fponfiones indifferentes potius approban
ob fuam peritiam ? 882. An qui utitur a tur , ut in l. Si quis . ff. de Verb. Obl. & 1. Si
Autiis licitis? Quid , fi utatur illicitis, Pater . C. de Inoff. Teft. Hanc fententiam per
quantum debeat tunc reftituere ? An li fe veram puto , quia fponfio per fe eft res in
ceat ludere precibus facris ? differens . Tamen in individuo ( cum ex mea
883 Agitur de ludo vetito . 884. Quæ fint Le fententia non detur actio indifferens ) regulari
ges bunc ludum prohibentes ? 885. An , & ter cenfeo hujufmodi fponfiones non excufa
quomodopeccent . I. Laici boc lufu luden ri a peccato veniali , quia in eis deeft moti
tes? 886. An peccet graviter ludens ob vum cohoneftans licite recreationis , ficut adeft
lucrum ? 887. An victor ludo vetito poffit in ludo honefto . Et fic videtur intelligere S.
retinere lucratum ? 888. Quid , fi impe Antoninus loc. cit. vocans tale lucrum turpe ,
diat Judicem , ne ipfum condemnet ? Et utpote nulli deferviens utilitati , fed vanitati ,
an teneatur fateri veritatemJudici inter prodigalitati .
roganti? 889. An poffit retinere lucratum , Nemo autem dubitat reprobandas effe fpon
fi luft animo repetendi ? 890. An viltus fiones circa ingluviem , aut potum ; vide Lugo
teneatur folvere ? 891. Quid , fi uterque loc. cit. Sic per bullam Pii IV. in Eligendis &c.
renuntiaverit legi 892. Et an victus po prohibentur fponfiones circa dubiam electionem
terit petere relaxationem juramenti? 893. Pontificis , five fuper ejus vitam & mortem ,
An vius poffit fibi compenfare folurum ? ut refert Azor. I. c. c. 20. dub. 4. Item teftatur
894. An poffit tranfigere , fi fi&
te minitetur Ronc. I. c. q. 2. R. 2. Gregorium XIV. per aliam
repetere in judicio? Bullam , quæ incipit , Cogit nos , ampliaffe præ
895 . Quoad Clericos ; quinam Clerici com fatam Bullam Pii etiam ad ele& tiones Cardina
prehendantur ; 896. An certe pescent gra lium , & adhuc extra Urbem fub excommuni
viter Clerici ludentes frequenter , & in catione latæ fententiæ , Papæ refervata refpe
magna quantitate? 897. Quid , fi folum &u ad ele&ionem Pontificis , & refpe&u alia
frequenter? 898. Quid , fi folum in magna rum fponfionum , ipfæ annullantur in utroque
quantitate? 899. Quando non peccent gra foro , adeo ut quifque teneatur ad reftitutionem
viter , nec leviter ? 900. An hæc procedant ante omnem fententiam . Sin etiam , ut teftatur
in omni ludo chartarum ? Sanch. 1. c. n. 4. prohibentur fponfiones Schola
901 I. Quoad Religiofos ; an , & quomodo pec fticorum Salmanticorum circa electiones ad ca
cent Religiof boc lufu ludentes? thedras .
902 IV. Quoad Epifcopos , quomodo ipfi pec Dubitatur 2. an fit licita fponfio circa pecca. 87€ 1
cent? tum committendum ? Bene diftinguit Lug. D. 31 .
903 An peccent graviter Clerici & Religiof his n. 75. Si fponfio eft de peccato patrando ab a
lufibus affiftentes ? lio tertio , licita eft , fi fpondens optet pecea
tum , vel opem ferat ad peccatum committen
869 19 D ESP. Sponfio eft contractus , in quo duo dum . Ita Lugo 1. c. & Sanch. n.6. Advertunt
33 de veritate , aut eventu alicujus rei cer tamen iidem Lugo , & Sanch. cum Alcoz. quod
99 tantes fibi invicem aliquid fpondent , ut id eo cafu optans peccatum , peccaret quidem ,
,, ejus fit , qui veritatem affecutus fuerit : v. g. fed non tenetur ad reftitutionem , quia læderet
99 certo tecum 10. imperialibus hanc vel iftam quidem virtutem quam lædi optat , fed non læ
23 civitatem obfeffam , captam &c. Ut licite deret juftitiam . Si vero fponfio eft de peccato
,, fiat , quær. 1. ut fiat fuper re dubia . 2. Ut patrande ab uno ipforum fpondentium , licita
"" fit æqualitas in re , quæ fpondetur , cum æ. erit , fi tu v. gr. fponderes alterum commiffu
,, quali incertitudine . ( qualitas tune ad rum fore peccatum , quia tunc fponfio eum a
,, eft , quando res eft proportionata probabilitati vertit a peccato : Secus , fi fponderes te com
" alterius partis , Lugo D. 31. n. 77. ) ⭑ 3. Du. miffurumpeccatum , alterum non commiffurum ;
"" bius eventus in utroque . 4. Ut uterque eo quia tunc fponfio ad peccandum induceret .
‫ در‬dem fenfu accipiat id , de quo certatur , Sed dubit . 2. an hoc cafu , quod fic illicite
"" Molin. Lef. C. Lug. d. 36. Sect. 6. ſponderes , tenearis ad reftitutionem ? Re& te ne
Sed quæritur , an fint licita hæ fponfiones , gant Lugo n. 75. Sanch. n . 8. Az. d. c. 19. dub.7.
vulgo di Scommeffe ? Negant S. Antonin. p. 2. Ronc. c. 3. q. 2. R. 1. Ratio , quia , licet fpon
den
 Cap. III. De Contractibus . Dub. XII. Art. II.
dendo preces , non tamen lædis juftitiam , cum
tu non accipias tunc pretium pro peccato com
miffo , fed pro eventu jam fucceffo juxta pa
&um fponfionis . Et in hoc confentit etiam S.
Antonin. loc. cit. ubi ait : Non tamen reftituere
L oportet de neceffitate ; fed pauperibus erogan
dum, & hoc magis ex confilio , quam ex pre
cepto.
871 Ludus vero eft contractus , quo ludentes in
IP ‫ در‬ter fe pacifcuntur , ut victori cedat , quod
,, uterque depofuit . Hi contractus jure natu
2.
.‫ د‬ræ liciti funt , modo debitæ conditiones ad
‫ در‬fint , & aliunde non interveniat ſcandalum ,
KARA¶
22 aut jufta prohibitio , aut iniquitas fe mifceat ,
22 nec peccati fit occafio : quia , ficut quivis
29 fuæ rei dominus poteft alteri eam donare ab
6-
,, folute , fic etiam fub aliqua conditione , five
29 ea fortuita fit , five ex induftria pendeat ,
,, Leff. c. 26. d. 1. Bon. d. z. q. 3. PóI.
¢
,, 1. Qui rei dominus non eft , aut alienare
"" eam non poteft , non poteft etiam de ea lu
15616ASKAASARTE
, dere , aut difponere . Et fic deberet reftitue
,, re , qui lucratus effet a religiofo , & filiofa
‫ در‬milias non potente alienare , Laym. 1. 3. t. 4.
del " c. 21. n. 5.
872 Quod lucratur quis ludo a filiof. debet ei re
. ftituere , nifi fit de bonis caftrenfibus , &c. vel
nifi ludus fit moderatus juxta decentiam ; vel
adfit tacita licentia parentum , Salm. de Contr.
c. 4. n. 54. idem dicendum de uxore , & Reli
giofo , ut Lug. Mol. Azor. cum Salm. de Reft.
c.6. n. 34. Hoc tamen non intelligitur de ludis
illicitis vetitis a jure , a Regula, vel a Præ
lato , uti funt ludi alearum , & taxillorum , &
÷÷
ats confequenter omnis ludus fortuitus , nifi fiat in
at parva quantitate , & in illis Religionibus , ubi
ᎠᏰᏱ. ufu permittitur ad recreationem , ut Salm. ibid.
n. 95. cum Dic. Peyrin. &c. At in Religionibus
reformatis talis ludus effet peccatum grave pro
pter fpecialem Regulæ prohibitionem , ut com
muniter dicunt Salm, ibid. cum Lugo , Diana ,
Dic. &c. Et tunc lucratum omnino reftituen
que dum ipfi Religiofo , vel Monafterio . Vide fu
fius infra dicenda fuper hoc puncto n. 901. Ubi
ater
etiam agetur de quantitate , quam alii Religiofi
‫واد‬ poffunt ludo exponere .
873 Hinc quæritur 1. fi Religiofus , obtenta licen
tia generali a Prælato expendendi aliquam fum
cat mam , expendat in ufibus illicitis , puta in ludis
Jh vetitis , aut cùm meretricibus , &c. utrum tunc
‫و‬ peccet contra votum paupertatis , & tam ipfe ,
4 fcio quomodo lex favere poffit , cum fit in fub
quam accipiens teneantur ad reftituendum Mo
nafterio ? Prima fententia cum Salm. de Reftit.
c.6. n. 85. cum Nav. Sanch. Leſſ. Sylv. &c. af
firmat : Ratio , quia talis licentia a Superiore
nec præfumitur data , nec dari poterat , cum
:ret ipfe non fit dominus , fed fimplex adminiſtrator
bonorum Monafterii . Sécunda tamen fententia ,
quam tenent plures Auctores graves , ut Suar.
tast
Lug. Hurt. Med. Salas , Lop. Pelliz. Reb. &c.
apud Salm. ib. n. 84. quibus Croix 1.4. n. 114.
439
adhærere videtur , cenfet nec Religiofum tunc
2
68
peccare contra votum , nec reftitutionem Mo.
÷
4
3
g
nafterio deberi ab ipfo , aut ab accipiente . Ra
tio iftorum , tunc quia ( ut ait Croix ) tunc li
- centia habetur , ut data , non a Prælato admi
niftratore , fed a Religione domina , quæ in ta
Lig. Theol, Tom . I.
453
li cafu , licet fit invita quoad modum , non eft
tamen quoad fubftantiam ; & Religio præfumi
tur ( ut ait Rebell. ) fæpe in eam confentire , ne
periclitetur fama fubditi , vel Superioris : Tum
quia eo cafu Superior aufert de fe impedimen
tum , quantum poteft ; & ideo , cum univerfa
liter licentiam præbet , non eft cur credatur
eam limitaffe ad ufus tantum licitos , ut dicunt
Croix , & Lugo cum aliis . Sed his non obftan
tibus , cenfeo primam fententiam abfolute pro
babiliorem . Vide quæ fufius dicentur l. 4. n. 31 .
Quer. 2. an Religiofus poffit in ludo plus lu- 874
crari , quam perdere poffit ? Diftingue : Poteft ,
fi eodem jactu ( exponendo v. gr. quinque ar
genteos ) totidem a quatuor perfonis lucretur ;
vel fi ludus moraliter non interrumpatur ; quia
tunc , ficut poffet amittere pecuniam jam lucra
tam , una cum fua expofita , ita bene poteft plus
lucrari , faltem duplum fuæ pecuniæ expofitæ ;
Sanch. loc. cit. 19. n. 33. Valent. Reb. &c.
cum Salm . de Reft. c. 6. n. 97. Si vero ludus mo
raliter interrumpatur , vel fi lufores fint omni
no diverfi , non poteft pecuniam lucratam inte
gre exponere , quia illa non eft fua , fed Mo
nafterii . Concedunt tamen Salm, ib. cum Luge ,
& Villal, non interrumpi ludum , fi de pluribus
luforibus unus fubftituatur alteri in eodem ge
nere ludi ; Aut fi in altera die , urbanitatis cau
fa ludatur cum iifdem . Idem de filiisfamilias
docet Sanch. Conf. 1.7. c.8. D.8. n . 2 , & idem
de fimilibus ait Rebellius .
Quar. 3. an Religiofus , qui fine licentia ex- 87 %
ponit ludo majorem fummam , quam poffit , te
neatur reftituere lufori fummam lucratam uno
jadu fupra illam , quam perdere poterat ? Ne
gant Nav. Gabr. Armill. Graff. Tol. & alii ap.
Sanch. Dec. lib. 7. c. 19. n. 85. Ratio iftorum ,
quia contractus aliquando bene poteft effe va
fidus ex parte unius , & invalidus ex parte al
terius , ut funt contractus cum Pupillo , & Ec
clefia fine folemnitate initi , ex l. Julianus . §.
fi quis. ff. de A&. emt. & cap. Si quis . 12.
q. 2. Hanc opinionem Sanch. n. 86. licet oppofi
tam vocet longe probabiliorem , putat tamen
probabilem : Sed ratio allata nullo modo pro
babilis mihi videtur , in addu& a enim paritate
fupponit lex adeffe in contractu æqualitatem ,
& tantum refpe &u deficientiæ folemnitatum fa
vet Ecclefiæ , & Pupillo ; At in cafu noftro de
ficit æqualitas , & juftitia contra&tus , cui ne
ftantia injuftus . Hinc adhæreo fecundæ fenten
tiæ , quam tenent Salm. de Reft. c.6. num . 98.
Sanch. cum Leff. Villal, &c. nimirum , quod eo
cafu omnino teneatur Religiofus ad reftituen
dum ; quia nequit lucrari tali contractu inæqua
li , & injufto . Et hoc congruit do& trinæ Moli
ne , Sanch. & Lugo ap. Croix lib. 3. part. 2. n .
1079. qui recte dicunt , quod fi quis lucratur
exponendo ad ludum pecuniam furtivam , extra
quam nil aliud habeat quod tradat , tune tene
tur reftituere lucratum , quia contractus fuit nul
lus cum expofuerit pecuniam , quam collufor
acquirere non poterat .
Dicunt tamen Salm. n. 98. & Sayr. Henr. Sa
lon. Sa , &c. apud Sanch. n. 87. quod , fi alter
lufor feiat Religiofum , vel filiumfamilias non
Ff 3 poffe
 454 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
poffe illam quantitatem exponere , tunc nihil probabilior, quam fequuntur Lugo D. 31. n. 83.
repetere poffe ; quia volenti non fit injuria . Croix lib. 4. n. 1068. tenent contractum effe
Sed hoc verius negant Salas apud Lugo D. 31 . nullum ; pari modo , ac fi quis pertinaciter e
num. 59. & Sanch. dift. n. 87. cum Soto , Lop. mere velit gemmam falfam pro vera . Tunc e
Reb. &c. Ratio , quia ille , efto colludat cupi nim , quamvis venditor manifeftet illi verita
ditate ludendi attra& tus , non tamen cenfetur tem , fi tamen ille pro vera emat , adhuc em
ita cedere juri fuo , ut poffit perdere , & non tio eft nulla , cum ibi non alius contra&us in
lucrari . Re& te tamen id admittit Sanch. cum terveniat , quam emtionis ; nec emtor animum
Lop. folo cafu , quo ex conditione colludentis , habet transferendi dominium fuæ pecuniæ alio
& ex parva quantitate ludo expofita , probabi titulo , quam emtionis , quæ cum fit injufta
liter præfumatur animus donandi ; Vel fi ipfe quoad fubftantiam , nulla eft . Excipitur 1. Si
colludens non animo lucrandi , fed recreationis ille qui a principio certus videbatur de aliqua
gratia ludit , nec effet res magni momenti , ut re , poftea , altero contradicente , ac fpondere
etiam bene fubdit Sanch. cum Reb. volente , incipiat dubitare , advertens jam alias
876 99 2. Si tamen filiusfamilias ( & idem de re fe deceptum deprehendiffe , etiam in iis quæ
,, ligiofo ait Nav. ap. Leſſ. loc.cit. d. 1. ) ala fibi certa apparebant ; tunc enim poterit lucra
,, tur in diftanti loco a parentibus , poterit ex ri . Ita Lugo n. 79. Tourn. tom. 1. p. 555. Ronc.
,, alimentis moderate aliquid infumere in ho de Contr. c. 3. q . 2. R. 2. Anacl , de Spon. 4.9.
"" neftum lufum , v. gr. 5. ex 100. quia talis n. 116, cum Mol. Præterea ego exciperem , fi
,, communiter præfumitur voluntas parentum , fponfor deceptus fuam affertionem haberet pro
"" ut habet Sot. loc. cit. Laym . &c. Ac præterea dubia , quia tunc fponte vult perdere : Quando
,, poteft etiam filius deponere quicquid lucra enim credit certum quod ipfe afferit , tunc fpon
,, tus fuerit , cum ad hoc etiam parens cenfea. det , non quia vult cedere juri fuo , fed quia
"" tur tacitam facultatem dare , Laym . loc. cit. decipitur , unde non habet voluntatem perden
"" Bon. de Refit. d. 1. q. 3. p. 2. n. 10. &feq. di ; fed quando alter prodit fuam affertionem ut
Probabile tamen eft , ut mecum fenferunt Ju certam , & ipfe de affertione fua incipit dubita
niores valde docti , quod eo cafu , fi filiusfami re , & tamen pertinaciter vult fpondere , tunc
lias nolit folvere amiffum in ludo , licite po ceffat fua deceptio , & ipfe vere vult perdere ,
teft exceptionem opponere , nec tenetur folve cafu quo res fe habeat , ut alter afferit . Prout
re , refervando aliquid ex alimentis . Utrum fi venditor afferat gemmam effe falfam , & em
autem filiusfamilias poffit una vice exponere , tor jam dubitans vult pluris emere , etiamfi de
quod per totum annum perdere poteft ? Negant inde detegatur falfa effe , bene poterit venditor
aliqui , fed probabilius affirmant Sanch, & Dia pretium illud retinere .
na. Nec victor tunc tenetur inquirere , an fi, 5. Per fe quidem , & jure naturæ licita eft
Hus poterit , necne , illam fummam exponere , ,, etiam fponfio de futuro eventu , qui damnum
nifi fciat quod ifte folet cum aliis ludere , Ita ,, proximi conjun& tum habet , v. gr. Petrum in
,, tra annum moriturum ( etfi enim detur oc 1
Sanch. Lug. &c. ap. Croix 1. 3. p. 2. n. 1073.
877 3. Tenetur reftituere , qui vicit faciendo ,, cafio optandi , vel machinandi mortem Pe I
"" contra conditiones ludi , & decipiendo ; aut ,, tro , id eft per accidens ; poteftque idem pe
,, fraude , ac per injuriam alterum pertraxit ad "" riculum effe in cenfu vitalitio ) : jure tamen
,, ludendum ; v. gr. fi fimularet fe plane igna ,, humano fæpe prohibetur , C. Lug. I. c. n. 74.
,, rum lufus , & fic alterum multo imperitiorem 99 6. Etfi fponfio cum conditione illicita , v.
,, provocaret , qui alioqui ludere noluiffet , aut , gr, plus altero potaturum , fit illicita , quia
"" fi conviciis lacefferet , ad quæ vitanda alter "" inducit ad peccatum ; quod tamen ea lucra
,, confenfiffet in lufum , alias non confenfurus , ,, tus es , non teneris reftituere , Sanch. Lug.
‫ در‬Mol. d. 517. Laym, loc. cit. Bonac. d. 2. q. 3 . ‫ در‬Diana p.7. t. 9. R.69.
or P. 2. n. 3. 7. Probabile eft , quod docent Molin. &c. 880
878 4. Si in re , quæ fpondetur , fit inæquali ,, dum quis , minis , vel convitiis ad lufum in
,, tas , & hoc alteri parti ( v.gr, cujus pecunia "" dutus eft , & perdit , victorem non teneri
,, major eft ) fit nota , ifque nihilominus fpon "" reftituere , quia talis abfolute voluntarie lu
,, dere velit , valet contractus probabiliter : quia ,, fit , Bon. loc, cit. ex Mol. & Garc. contra Az.
,, fcienti , & volenti non fit injuria , ut dicit " Leff. Regin, Fill. &c. communiter .
,, Navarr. Medin, Sanch. Dian, Contrarium ta Quæritur igitur an fi quis cogat injuriofe al
,, men probabilius docet C. Lugo d. 31. Sect, 6. terum ad ludendum , poffit poftea retinere quod
,, n. 81. ex Molin, Leff. & Bon. Si autem igno lucratur ? Prima fententia negat , quia damnum
ta fit , non poteft alter lucrari ; quia non eft ex injuria fecutum omnino eft reftituendum . Ita
» æqualis conditio utriufque , & alter nulli fe Leffius lib. 2. c. 26. n. 9. qui vocat communem
,, exponit periculo . Vid. Azor. p. 3. 1. 5, c. 25. cum Malder. Stepb, & aliis apud Croix lib 3.
» 9.7. Bon. d. 5. 9. 3. p. 2. q. 36. n . 3. Salas de p.2. n . 1080 , Secunda vero fententia , quam te
" ludo , dub. 13. n.3 . Efcob. & C. Lug. loc. cit, nent Molin, D. 516. cum Trull, Hurt. Dic. &
879 An valeat fponfio , fi quis manifeftet certo Dian. apud Croix loc. cit. ac Garc. apud Leff.
rem fcire , & hoc non obftante alter perfeveret n. 8. & probabilem putant ipfe Leff. & Buf. ut
in fponfione? Prima fententia cum Viva de Lu Supra , affirmat poffe retinere , quia tunc non
go art. 4. Salm, de Contr, cap. 4, n.64. & ibid. coa&tio , aut ludus , fed potius cafus , aut peri
Sanchez, Trull. Dian. Villal, affirmat valere , tia cogentis fuit caufa damni : fi enim dicunt ,
quia alter fuæ pertinacia detrimentum imputa ifte cogens perderet , jam folvere utique tene
re debet . Sed fecunda fententia mihi multo retur , & alter poffet retinere , ut communiter
do
 Cap. III. De Contractibus .
decent ibid. S. Thom . S. Antonin. Leff. &c. Er
go vice verfa , fi vincit , poteft retinere . Hæc
fententia , per fe loquendo , mihi probabilior
eft (nifi collufor qui coegit fuperaret coa&um
in peritia ludendi , " eo enim cafu fentio teneri
ad reftituendam faltem partem lucrati , juxta
menfuram peritiæ qua præcelleret alteri ) . Ra
tio, quia contra&us ille , non obftante injuria
metus incuffi , fuit fatis utrinque voluntarius ,
St & validus , juxta communiorem fententiam re
latam n. 717. Neque obftat dicere cum Tourn.
TE tom. 1. pag. 553. quod eo cafu tenetur cogens
15 ad reftitutionem , quia effet caufa damni , cum
ex fua injuria alter damnum patitur . Nam re
+ fpondetur , ex D. Thom. 2. 2. quæft. 62. art. 7.
cujus verba retulimus num. 562. v. Secunda ,
quod irrogans injuriam tunc tenetur ad reftitu
tionem , quando injuria per fe conjun&a cum
damno ; fed in cafu noftro damnum non eft de
fe annexum injuriæ , cum metum paffus , ficut
perdidit , ita æque poterat lucrari ; ergo da
mnum non provenit ex injuria , five ex metu
incuffo , fed ex infortunio & cafu . Dixi per se
loquendo, nam fi metum paffus petat reftitutio
nem pecuniæ amiffa , reste docet Leff. loc. cit.
cap. 26. n. 10. teneri incutientem metum , lu
cratum reftituere , juxta diâa dißt. n. 717. v.
Querit. 2. Quid vero , fi ille cogat tantum per
preces importunas ? Sanch. Nav. Sylv. ap. Croix
ibid. adhuc tenent non poffe retinere . Sed lon⚫
ge probabilius contradicunt Leff. loc. cit. & plu
rimi cum Dian. quia preces non tollunt volun
tarium , ficut nec minæ , ut ex communi afferit
Buf. bic cum Bann. & Mol.
Quid, fi victus cogat injuriofe vincentem ad
ulterius ludendum , & poftea vincat aliud ultra
amiffum , an poffit retinere ? Negat Croix 1.3.
p. 2. n. 1080. in fin. nifi victor ex more lufus
haberet jus cogendi alterum ad ulterius luden
dum . Sed alii DD. ut Adrianus , Tol. Mol.
Garc. &c. apud eundem Croix loc. cit. dicunt
non teneri ad reftitutionem ; Et hos fequor jux
ta mox fupra di& ta , nam idem eft cogere ad
ludendum , quam ad ulterius ludendum . Poteft
tamen coactus , ut diximus , repetere quod poft
coa& tionem amittit .
l 881 "" 8. Communior fententia eft , teneri refti
,, tuere , qui lufit , vel certavit , certo præ
99 fciens fe vi& turum effe . Contrarium tamen ,
,, nempe non teneri , dummodo dolus abfuerit ,
,, tenent Tol. & Sa, Vid. Contractus , quia non
" tenetur quis ex juftitia fuam peritiam , vel
,, fcientiam adverfario declarare ? fed is fuæ
,, temeritati imputet , quod aufus fuerit cum
"" eo deponere , cujus fcientiam non norat . V.
" Bon. loc. cit. n. 4. Dian. p. 7. c. 9. R.6z.
882 ,, 9. Non tenetur reftituere , qui utitur aftu
,, tiis illis , quas regulæ lufus , & confuetudo
recepta patitur ; cum uterque fciat , tales a
97 ftutias effe folitas , & fic tacite in illas libe
„ re confentiat , Azor. Filliuc. Leff. Bon. 1. c.
31 P. 2. n. 2. v . gr. 1. Si potiores chartas ha
1 ,, bens , & fecurus de victoria augeat fponfio
,, nem , vel fimulet metum , ut adverfarius au
", geat . z. Si fciens fe inferiores chartas ha
,, bere , diffimulet , augeatque fponfionem , ut
23 fic relinquatur fibi, quod erat appofitum ,
Dub. XIII . 455
,, Carden, Lugo , Salm. Sanch. Dian, part. 7.
,, t. 9. R. 43. 3. Si infpiciat chartas alterius ,
,, ex fola ipfius negligentia , & abfque fraude ;
,, fecus , fi ita fe collocet , ut poffit videre ; vel
"9 fi alium conftituat , a quo admoneatur . 4. Si
‫دو‬ chartas a tergo difcat noffe inter ludendum ,
,, quas ante non fignarat , nec noverat , Trull.
"" Sanch. Lug. Dian. p. 4. t.9. R. 50. 52.
,, 10. Qui vere utitur fraudibus non adhiberi
99 folitis , vel colludenti ignotis ; v. gr. fuffura
,, tur chartas , vel fignis a tergo notat , vel
,, utitur notatis , aut iis , quas ante novit , i
" gnorante focio , vel arte quadam eas compo
,, nit , &c. tenetur reftituere non tantum lu
19 crum , fed etiam quantum alteri valebat fpes
,, lucrandi , imo etiam colludendi , Reg. Amic.
99 Trull. Dian. I. c. R. 42. vid. etiam p. 4. t. 3.
"" R. 25. Bon. de Reft. d. 2. q. 3. p. 2.
Certum eft , quod fraudator tenetur reftitue
re non folum id quod lucratus eft , fed etiam
quod alter jufte lucraturus erat , fi fraus abfuif
fet: ita Lef. lib. 2. c. 29. & Salm. c. 4. n. 58.
cum Bon. Vill. & Trull. In dubio tamen , an
alter fuiffet lucraturus , non poteft quidem frau
dans retinere lucratum , quia faltem eft dubius ,
an jufte lucratus fit : fed non tenetur quantita
tem expofitam alteri dare , quia melior eft con
ditio poffidentis ( cum alter non erat certo lu
craturus , ut dicunt Leſſ. loc. cit. & Salm. ibid.
cum Sylv. Dian. Villal. & Trull. Sed melius
fentit Contin. Tournely tom . 1. p. 552. cum aliis ,
teneri ad dandum alteri quantum valebat fpes
victoriæ , quam colludens ceffante fraude ha
buiffet; Modo ( intelligendum dico ) in collu
dente potior fuiffet fpes lucrandi , quam peri
culum perdendi ; Ratio , quia eo cafu fpes illa ,
quo alter per fraudem privatus eft , jam aliquo
pretio digna erat .
Qui lufit , quia fraudulenter monitus fuit ab
altero , qui vidit focii chartas , certe lucrum
reftituere tenetur , nifi ante monitionem jam il
lum ja& tum ( vulgo Pofta ) ludere ftatuiffet . In
dubio tamen , an fuiffet lufurus , fi monitus non
fuiffet , alii dicunt teneri reftituere totum lu
cratum ; Sed probabilius teneri tantum pro ra
ta dabii judicat communis fententia cum Croix
lib. 3. p. z. & ibid. Bon. Sanch. & Dian. Quid ,
fi poft monitionem adhuc eventus ludi erat du
bius? Sanch. ibid. dicit non teneri ad reftituen
dum aliquid : Alii dicunt teneri ad totum . Pro
babilius dico tunc teneri etiam pro rata dubii ,
cum dubia fit illatio damni ; Sed quia adfuit
certa injuftitia ob illam maiorem fraudulentam
probabilitatem vincendi , ideo tenetur ad ali
quid . Nota hic , non teneri luforem monere
alterum de fuo errore , puta , fi det manum , fi
numeret pro ſe minora puna , Croix ib. num.
1043. cum Sanch. Quia fic fert communis mos
luforum .
19 11. Si ludens habeat animum non folven
,, di , vel fi perdat , repetendi , non poteft lu
,, crari , atque adeo nec retinere , quod eft lu
" cratus , quia fraudulenter decipit , nec alter
99 vellet cum eo ludere , fi id fciret , Leff. 1.c.
d.s. n. 31. Regin. n. 388. Bon. loc. cit.
95 12. Peccant graviter , & communiter mor
,, taliter , qui totos fe lufibus tradunt , cum
Ff 4 ,, fciant
 456 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal.
"" fciant in gravia fe inde peccata labi , aut im Apoft . qui refertur in c. 1. Dift. 35. fic habetur :
» potentes reddi ad folvenda debita , vel alen Epifcopus, aut Presbyter , aut Diaconus , alee ,
>> dos liberos , & uxorem , &c. Sanch. Trull. atque ebrietati deferviens , aut definat , aut certe
" C. 27. dub. 1. damnetur . Subdiaconus , aut Le&or , aut Cantor
13. Ludere pro Pfalmo , vel Oratione Do fimilia faciens , aut definat , aut communione
"" minica recitanda non eft peccatum , nec ir privetur : Similiter etiam laicus . Item in c. Cle
,, reverentia , Nav. Reb. Sanch. Dian. p. 7. t. rici de Vita & Hon. Cler. dicitur : Ad aleas &c.
>> 9. R. 1. taxillos non ludant , nec bujufmodi ludis inter
Quæritur hic , an liceat ludere precibus fa fint : Item in c. Inter dilectos . De Exceff. Præl.
cris , applicandis pro victore ? Negant Habert , Pontifex declaravit indignum Beneficio quem
ac Lop. Vega , &c. apud Conc. t. 7. p.662 . n.4. dam Clericum aleatorem manifeftum , & proin
quia non licet mifcere facra profanis ; imo di de confuetudinem talis lufus in Clericis peni
cunt effe fimoniam , fi vellent victos civiliter tus improbavit , eamque dixit pravam , ac cor
obligare . Sed merito affirmant licere idem Conc. ruptelam . Item Conc. Trid. Seff. 22. c. 1. quoad
loc. cit. & Tourn . t. 1. pag. 553. cum Henrico a hanc materiam , & Clericos , antiquos Canones
S. Ignatio . Ratio , quia malum quidem eft , eorumque pœnas in ufum revocari præcepit ,
adhibere fpiritualia propter profana ; adhibere non obftantibus quibufcumque confuetudinibus .
vero profana propter fpiritualia , licitum & bo De jure autem Civili in I. Alearum . C. de Rel.
num eft : Idque probat piorum ufus . Sicut au Sumtib.fun. generaliter prohibetur ufus alea
tem licitum eft permutare fpirituale cum fpiri rum , adeo ut nulli liceat in publicis , aut pri
tuale , ut diximus de Simon. pag . 105. n. 72. 11c vatis domibus vel locis ludere , aut infpicere ;
etiam licet , nec eft fimonia , invicem fe obli Et fi contra factum fuerit , nulla fequatur con
gare ad præftanda fpiritualia . Si vero unus iu demnatio ( id eft victi ad folvendum ) , fed ſo
deret pecunia , alter precibus , hæc certe effet lutum reddatur , & actionibus competentibus re
fimonia . petatur ab iis qui dederunt . Idem fancitur in
883 14. Peccat idem ludens , fi lufus lege po 7.1.3. C. de Aleatoribus . Idem ftatutum eft
‫ در‬fitiva fit prohibitus , ut lufus alearum , & fi jure Hifpano pro ludentibus pecunia credita ;
2 miles , qui magis in fortuna , & cafu , quam Vid. Salm. de Contr. c. 4. n. 63.
"" in induftria fundantur . At laicis ratione cir Hinc videndum , an & quomodo peccent Lai- 885
» cumftantiarum fub veniali , clericis fub mor ci , Clerici , Religiofi , & Epifcopi , aleis lu
» tali prohibentur , Leff. lib. 1. c. 26. n. 6. In dentes . Et 1. quoad Laicos pertinet , commu
tellige , fi clericus crebro , perque longum ne , & certum eft inter DD. quod hujufmodi lu
tempus luferit , non autem , fi per breve tem fus non eft eis vetitus fub gravi , ut cum Buf.
2, pus , & caufa recreationis , & abfit fcanda tenet Sanch. Conf. I. 1. c. 8. dub. 25. n . 5. Lug..
2 lum ; quia Canones id prohibentes non viden deJuft. D. 31. n. 9. Mol. de Juft. D. 510. Hurt.
», tur recepti , nifi quatenus id fieret cum_pe eod. tit. D. 8. diff. & Diana part. y. tr. 8. Ref. 2.
"" riculo fcandali ; ut habet Leff. 1. 3. tra& t . 4. cum aliis communiter . Imo probabiliffimum eft
2 č. 21. n . 1. Notat autem Diana part. 7. t. 9. cum Buf. quod , refpe&u ad leges fupra rela
,, R. 2. & ex Lug. Dicaft. Amic. Trull. &c. præ tas , Laici ne venialiter quidem peccant , ut
"" dietis legibus per contrariam confuetudinem dicunt Leff. 1. 2. c. 26. n.6. Spor. tract. 6. de 7.
22 ita derogatum effe , ut non tantum laicus , Præc. c.6. & Sa , Val. & alii communiter ap.
27 fed etiam clericus non peccet , fi principali Croix. 1. 3. p. 2. n. 1086. Quia ( ut dicunt AA.
,, ter pro recreatione , & fimul pro lucro mo præfati ) leges civiles prohibentes obligant lai
22 derato ludat chartis , vel aleis : In Religio cos tantum ad poenam , non vero ad culpam ;
02 fis tamen ( apud quos difciplina regularis vi datur enim ibi vitis actio repetendi amiffum ,
2, get ) , uti & Epifcopis , e peccato gravi ex ut ex d. 1. Alearum , ut fupra . Canon autem
?? cufari vix poffe , ibid. Ref. 4. ex Molin, Dic. citatus Epifcopus , quoad laicos eft confuetudi "
,, Lug. &c. etfi Sanch. conetur excufare , fi ur ne derogatus , ut dicunt communiter DD. vide
,, geat neceffitas , v. gr. excitandi , aut recrean infra n. 895. Dixi , refpectu ad leges relatas ,
"" di infirmum , vel fi parum ludat ob ſolam re nam , utrum peccent venialiter laici ludentes
> creationem . principaliter propter lucrum ? Negant alu ap. •
15. Si quis ludo tali vetito lucratus fuerit , Lugo n. 4. Quia non eft peccatum ordinare me
, juxta fententiam probabiliorem non tenetur dium ad finem utilem ; fi ergo lucrum hone
"" ad reftitutionem ante judicis fententiam : quia ftum eft utile , ludere propter illud , culpa ca
jura non annullant contractum , nec impe ret . Sed probabilius , præcifis circumftantiis , pa I
, diunt acquifitionem dominii , fed tantum con to cum P. Conc. tom. 7. pag. 601 , n.j. non ex
—

,, cedunt , ut poffit repeti . An vero qui tali cufari a culpa veniali , quia ( ut docet D. Tb.
‫ دو‬lufu perdidit , teneatur poftea adhuc folvere ? 2.2. q.77. art. 4. ) omnis negotiatio propter lu
29 Alii negant ; vide Leff. bic dub. § . Molin. crum cupiditati deferviens , quandam turpitudi
,, Reg. Fill. &c. Alii affirmant , ut Azor. Reb. nem habet . Idque clare probatur ex cap. Qui
‫ رد‬Val. &c. apud Bon. loc. cit. p. 3. n. 2. Vide cunque , 14. Qu.4. ubi dicitur : Quicunque tem
"" Diana p. z. tr. 7. R. 8. & p.7. t. 9. R. 21. pore meffis , vel vindemie , non neceffitate , sed
884 Omnia hæc , operæ pretium eft , fingula fu propter cupiditatem comparat annonam , ... boc
fius , & fedulius ad trutinam revocare . Ante turpe lucrum dicimus .
omnia hic prænotandæ funt leges , quæ tam de Sed dubitatur 1. an peccet graviter ludens 886
jure Canonico , quam Civili , prohibent ludos ludo vetito principaliter ob lucrum ? Affirmant
vetitos . De jure Canonico in Can. 42. 43 . Sylv . verf. Ludus 9.4. & Abul, Gabr. Ricch. ac
Co
 Ca III. De Contractibus . Dub. XIII .
Comit, apud Dian . loc. cit. p. R. 1. & Caj. S. An
tonin. Gutt. &c. apud Sanch. loc. cit. c. 8. n. 7.
Quia ( ut dicunt ) , efto intentio lueri non fit victo , cum ipfe etiam particeps fuerit de 43 7ti ,`
li&
mortalis quando ludus eft illicitus , mortalis fed Fifco , vel pauperibus . Regula autem , quod
>
tamen eft , quando ludus eft prohibitus : quia reus non tenetur fateri veritatem occultam Ju
in illo ludens intendit expoliare proximum me dici interroganti fine femiplena probatione ,
dio illicito . Sed communiter , & merito negant docent Leff. loc. cit. & c. 31. n.9. & Lugo n.
ut
peccare graviter Sanch, diet. n. 6. cum Alcoz.. currit tautum in caufis criminalibus , non in ci
Hu vi li bu s . 63.
Mol. D. 510. Lugo D. 31. n. 5. rt . D. 8. diff.
2. & Dian. I. c. R. 1. cum Val. Reb. & commu Dub. 4. an qui ludit ludo vetito cum animo 889
in
ni. Ratio , quia tentio lucri non poteft effe repetendi in judicio , poffit retinere lucratum ? ›
mortalis , quando ludus eft talis , ut per ipfum Negant Leff. cap. 26. n . 31. & Mol. Reg. ac Dic.
valde transferatur dominium , eo quod tunc lu apud Croix num . 1088. quia tolleret æqualita
dens licito medio intendit lucrum , licet ludus , tem contractus ,
five modus lucrandi fit illicitus . Imo Lugo , & cum eo cafu poffet lucrari ,
& non perdere . Sed probabilius affirmant Lugo
pr
Diana , obabiliter dicunt nec veniale effe , fi D. 31. n. 53. Sanch. lib. 1. cap . 8. dub. 5. n. 1 .
ad honeftum finem lucrum intendatur . & Sporer num. 84. Ratio , quia ex una parte
887 Dub. 2. an victor tali lufu teneatur reftituere contraAus fait validus , cum intentio non ad
lucratum ante fententiam Judies ? Affirmant implendi minime irritet contractum ; & ex alia
Sylv. S. Antonin . Arm . Tab. &c . apud Sanch. parte contra&us remanfit æqualis , exceptio e
Conf. 1. c. 8. d. 1. n,2. ex di& t . 1. Alearum , ubi nim non folvendi utrique parti femper compe
dicitur quod , fi victus folverit , folutum redda tebat . Hinc , fi ifte lucratur , retinet ex con
tur, & competentibus a& tionibus repetatur . Sed traЯu valido : fi vero perdit , negat folutio
negandum cum Bufemb. & communi fententia , nem , utens beneficio quod lex ipfi tribuit .
quam tenent Laym . lib. 3. tr. 4. n. 21. n. 3. Lug. Dub. 5. an qui ludo vetito perdidit , tenea- 890
fo fe probabilis
D. 31. n.60 . Salm. de Contr. c. 4. n. 61. Sporer tur lvere ? Prima ntentia valde
cap.6. num. 82. Croix 1. 3. p. 2. x. 1086, Sanch. affirmat , & hanc tenent Sayr. lib. 9. cap. 22 .
loc. cit. num. 3. ( qui merito dicit hanc fenten num . 21. item Val. Bann . & Reb. apud Bon. de
tiam omnino tenendam ) Leff. cap.26 . num . 17 . Ludo quæft. 3. p. 3. num . 2. & probabilem vo
qui vocat veram Me Co va
cant Lugo D. 22. num. 301. & Salm. c. 4. n. 62.
cum Sot. Mol. d. rr.
& aliis communiter . Ratio , quia ( uti patet Ratio , quia jure naturali contractus fuit vali
ex verbis Legis , ut fupra ) ibi non declaratur dus , & ideo victus illi tenetur ftare donec ju
irritus contra&tus , fed tantum datur vito actio dicialiter exceptionem opponat , vel petat refti
tutionem . Secunda vero fententia communior
ad repetendum . Et idem dicunt Salm . n. 63.
Lugo n. 67. de lege Hifpana vetante ludum & probabilior negat , eamque tenent Sanchez
ad creditum . Addunt tamen Salm. hoc valere Dec. lib. 2. cap . 13. num . 144. Leſſ. lib. 2. c. 26.
folo cafu quo victus libere folverit , fciens ad num. 24. Lugo dit . D. 22. num. 300. & D. 31 .
id non teneri ; Sed Lugo num . 67. Dian . loc. cit. num. 70. Viva de Ludo q.9. art. 4. n. I..
R. 24. & Dic. ap . Croix loc. cit . num. 1087. pro cap.4. num. 62. & Sporer traît.6. num.7 . Præc.
babiliter dicunt victorem pofe retinere lucra Salm .
cap.6. num . 83. cum Nav. Tol. Mol. & Laym .
tum , etiamfi victus ignoraverit poffe negare fo Ratio , ut di cunt Salm . loc. cit. & cap. 1. n. 71 ,
lutionem : quia recepit ex contractu valido , & ac Leff. nu 24 quia Al earum . C.
m. . in citata 1.
vitus jam habebat obligationem naturalem fol de Relig. &c . videtur ablatam fuiffe omnem ob
vendi , licet ex jure po li tivo po te rat ex ce pt io li gationem folvendi adhuc naturalem , dum in
nem opponere . ea fancitur , ut victus non cogatur folvere . At
888
Dub. 3. an fi victor impediat , ne Judex eum fruftra ( ajunt ) diceretur ludentem non poffe
obliget ad reftitutionem , teneatur reftituere ? cogi ad folvendum , fi in foro confcientiæ alias
Refpondetu affirmativ , fi impediat vi vel frau cogeretu
r e r . Sed hæc ratio probaret nimis , pro
de ; fecus , fi alio modo . Ita communiter Lug. baret enim quod ex tali lufu vincens teneretur
‫وا‬ fe ntentiam reftituere lucratum , quia , fi
25 D. 31 , n. 62. Leff. cap. 26. n. 21. Sanch. dub. 2. ante
n. 2. & Mol. Difp . 514. Quia victor non tene vi&us obligationem naturalem non haberet fol.
tur reftituere , nifi poft fententiam . An autem vendi , injufte ille reciperet ; fed huic contra
victor interrogatus a Judice teneatur fateri quid dicit communis fententia quam tenent ipfi
,
quid ludo vetito lucratum fuerit , & alias obli Salm . & Leff. ut vidimus fupra in dub. 2. Ra
C&
getur reftituere ? Negant Mol. Sanchez apud ti igitur potior ef
o t , quia lex , nifi obligatio
Lugo num. 63. & alii cum Diana p . 7. tract. 9. nem naturalem non auferat , cum tamen fit la
ex.
R. 27. & probabile putat Leff. num. 22. fi id pro ta non tantum in poenam vioris , fed etiam
Th batum non fit faltem femiplene . Ratio , quia , in favorem viti , dando jus vito ad fe defe
n
cum victor examinetur criminaliter , ut punia dendum exceptione ve repetition foluti dat
pr ivatione lucri in pœnam criminis , non etia ju abfolutu l e ,
tur m s m ad non folvendum ; At
tenetur fateri , quando crimen eft occultum . quid enim is tenetur folvere , fi poteft folutum
Sed probabilius Lugo n. 64. Leff. di& t . num. 21 . fatim repetere Hoc confirmatur ex 1. Credi
& Croix num . 1090. affirmat . Ratio , quia hic tori . 5. de Pactis , ubi dicitur : Fußtra folvitur ,
non agitur de punitione , fed de reftitutione quod ftatim repetendum et . Idque probabile
conceffa a lege , quæ eft difpofitiva in favorem pu
tat Lugo D. 31. z . 302. ( contra Mol. ) etiamf
eorum qui perdunt , non autem poenalis ; fi e victus ob verecundiam non haberet animum exi
re
aim effet poenalis , ftitutio non effet fa cienda cipiendi , vel repetendi in judicio .
Dub. 6. an , fi uterque ludens renunciaverit 891
beneficio legis , poterit victus negare folutionem ?

Re
 458 Lib. III . Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
Rede affirmant Leff. c.22. m. 26. & Lugo D.31.
65. fi renunciaverint fine juramento , quia
beneficium legis datum eft in bonum comme
ne, & ideo invalida eft ceffio ludentium . Be
ne tamen advertit Lago ib. , quod fi poft folu
tionem fieret illa , cemo valida videtur & ir
revocabilis ; quia effet nova gratuita donatio
independens a ludo . Si vero lufores renuncia
verint beneficio cum juramento , recte diftin
guit Leff. .c. & dicit , quod fi juraverint tan
tum fe foluturos , tenerentur quidem folvere ,
fed poterunt poftea folutum repetere . Secus , fi
juraverint etiam non repetituros , quia , licet
Judus fit vetitus , permiffum tamen eft & lici
tum folvere tali ludo amiffum , illudque non
repetere ; ac ideo valet quidem tale juramen
tum , utpote de re licita , ut mox videbimus in
quæftione fequenti , contra Salmant.
89.2 Quæritur enim , utrum eo cafu poterit victus
petere a Prælato relaxationem juramenti ? Af
firmant alii apud Leff. c. 26. n. 27. prout dicitur
de Juramento de folvendis ufuris . Sed verius
negat Leff. I. c. cum Mol. quia hic intervenit
contractus validus , qui non intervenit in pacto
folvendi ufuras . Dicunt autem Salm. deJur.c.
3. n. 6 prædi&um juramentum folvendi amif
fum in fudo vetito , revera non indigere rela
xatione , quia eft de re illicita contra bonum
commune , cum ob commune bonum fint veti
ti tales lufus . Sed bene contradicit Sporer de
Fur. c. 1. n. 21. dicens , verum effe , quod ju
ramentum contra id quod leges prohibent , per
fe eft irritum , ut probat Palans D. 2. p. 8. n.
6. Sed in noftro cafu advertendum , quod lex ,
quamvis prohibeat hunc lufum , non prohibet
tamen , fed bene permittit folvere perditum :
Hinc concluditur , quod juramentum ludendi
bufu vetito effet quidem nullum , quia lufus eft
vetitus , & contra bonum commune ; non au
tem eft nullum juramentum folvendi amiffum ,
quia hoc a lege non prohibetur .
893 Dub. 7. an victus , qui jam folverit , poffit
occulte fibi compenfare folutum Affirmat A
drianus , & probabile putat Angles apud Sanch.
1. 1. c. 8. dub. z. n. 5. Sed oppofitum eft omni
no tenendum cum eod. Sanch. Arag. Mer. Lop.
I. c. Sporer tv. 6. n . 82. & Lugo D. 31. n. 71. cum
Sot. Led. & communi . Ratio > quia dominium
pecuniæ folutæ jam valide translatum eft , un
de repeti non poteft , nifi coram Judice : Sed
quid fi victus repetat folutum , petendo refcif
fionem contra& tus , & vi&or renuat reftituere ?
Perpende da n. 717.
$94. Dub. 8. & ultimo , utrum fr victus fi& te mi
mitetur in judicio repetere folutum, poffit titulo
tranfa &tionis aliquid recipere a victore ? Ne
gant Mol. d. 514. Bonac. de Ludo §. 3. n . 13. &
Lugo D.31. n.7%. cum Salas , & fufrus D. 27.
n. 167. quia ( ut dicunt ) contra&us ille tranfa
&tionis factus eft per dolum dantem caufam
contra ui , fcilicet per metum qui revera nom
aderat , deficiente animo repetendi ; & ideovi
Aus mhil poteft accipere , & fi accipit T tere
tur reftituere . Sed probabilius affirmant poffe
accipere Le..z. cap. 17. n.42 . Sanch. de Matr.
1.4. D. g. n.9 Pal. to.x. tr.z. D. 1. part. 1o. n.5.
Dian, p. 3. tr. 4. N. 34- O Trull. ac Dic. ap.
Croix l. 3. p. z. n. 1086. Ratio , quia , licet vi
Aus non habeat animum , habet tamen po
teftatem repetendi ; qua fe privat impofterum
per talem tranfa& tionem ; & victor revera non
dat , ut illa animum deponat , fed ut cedat ju
ri fuo repetendi , prout revera cedit .
II. Quoad Clericus vero pertinet , aliter res 895
fe habet , quam quoad Laicos . Sed prænotan
dum , quod Canones vetantes ipfis fudos alea
rum afficiunt folos Clericos in Majoribus con
ftitutos , & Beneficiatos , ut dicunt communiter
Roncag. de Ludo c. 1. q. 3. Lugo de Juft. D. 31.
n. 12. cum Leff. & Salas , item Sanch. Conf. I.
1. cap.8. dut. 28. n. 8. cum Nav. & Lop. contra
Alcoz. Ratio , quia ( ut ajunt ) Canon Epifco
pus , in principio relatus , quoad alios Clericos
faltem ex confuetudine derogatus eft , ficut
quoad Laicos . Quoad Beneficiatos autem vide
dicta n. 831. v. Communi .
Ar dubitatur 1. an prædi&i Clerici in Sacris, 896
aut Beneficiati peccent graviter , aleis Indendo
frequenter , & in magna quantitate ? Salm, de
contra& t. c. 4. n. 6o. quamvis probabilem purant
fententiam affirmativam , negant tamen hos
peccare mortaliter , ceffante fcandaio . Ratio
eorum , quia præfatæ leges vel ab initio hor
obligarunt , nih ad pœnam , vel ex confuetudi
ne funt abrogatæ ; & citant pro fua fententia
Sanch. Leff. ac alios , apud Dianam ; Seð San
chez Leff. , & alii apud Dianam , ut infra vide.
bimus , expreffe oppofitum tenent . Unde omni
no dicendum ipfos peccare mortaliter cum com
muni fententia, quam tenent Sanch. d. dub. 28.
n. 7. Leff. 8. z. c. z6. n. 6. Spor. tr. 7. in 7. Præc.
cap. 6. n. 80. Mol. D. 512. & alii infra citandi .
Ratio , tum quia juxta Canones ( ut pro certo
habet Dian. p. 7. t. 9. R. 3. ) damnantur de
mortali Clerici publice & frequenter alcis lu
dentes ; tum quia , licet Canones prohibentes
hodie non fint in tota fua obfervantia ( ut con
cedunt Leff. & Lugo II . ce. ac Fill. tr. 37. c. 4.
*. 59. ) tamen non funt omnino aboliti , cum
lufus alearum de ipfo jure naturali notabiliter
dedeceat ftatum ecclefiafticum , ut mox dice
mus dubio fequenti .
Dub. z. an peccent graviter Clerici frequen- 897
ter ludentes aleis " etfi in parva quantitate ?
Prima fententia negat , quam tenent Sylv. v.
Ludus , q. 4. Nav. Summ, c. 19. n. iz. item A65.
5. Anton. Gutt. Lep. ap. Sanch. dub. 28. num. 6.
Ratio iftorum , quia frequentia fudendi , licet
aggraver peccatum , non tamen mutat fpeciem,
ut de veniali reddat mortale . Affirmat vero
fecunda fententia communiffima , quam fequi
mur, & tenent Cajet. z. z. q. 168. art. 3. dub.z.
Ang. v . Ludus , n. 4. Arm, eod. verb. §. 4. Hurt, de
Juft. D. 8. diff. 3. Viva de Contr. q. 9. art. 4. num.
6. Sanch.l.c. n. 7. cum Alcoz , & Palac. Laym.
1. 3. tr. 4. c. 21. w. v. Mol. D. 512. Leff. c. 26. n. 6.
Roncag. de Ludoc. 1. q. 3. R. 2. Spor. I. c. n. 80.
& Dian. cum aliis diß, Řef. 3. & P. 4. tr.4. R.183.
ubi vocat hanc fententiam communem , aitque
ab ea non difcedendum . Idem fentit Buf, ut fu
pra ( modo tamen ludus non folum fit frequens,
fed etiam per longum tempus , ut etiam loquun
tur Leff. & Wigandr 1. 8. Ex. 4. n.77. ) . Ratio,
quia , ut jam fupra indicavimus , & ut docent
Sanch.
 Cap. III. De Contractibus Dub. XIII. 459
Sanch. n. 6. & Mol. ac Ronc. ll. cc. frequentia ta III. Quoad Religiofos autem pertinet , dicunt 901
lis lufus de jure naturæ dedecet valde Ecclefiæ Lugo D. 31. n. 12. Sanch. c. 8. dub. 28. n.9. ¿
Miniftros . Neque confuetudo id excufare pot Mol. 521. in fin. ipfos propter eorum ftatum , &
eft , quia , ut Pontifex declaravit in c. Inter di fcandalum aliorum , facilius poffe graviter pec
lectos , de Vita & boneft. Cler. talis confuetu care , aleis five taxillis ludendo . Unde dicunt
do , tanquam vera corruptela , eft omni tempo Roncaglia d. c. 1. quæft. 3. R. 2. & Bann. apud
=Byt re improbanda & removenda . Qualis autem fit Lugo d. num. 12. quod Religiofi reformati , ut
hæc frequentia mortalis ? Bordon. putat effe Capuccini , Jefuite, Difcalceati , & fimiles pec
ludere femel in hebdomada , fed Roncaglia me cant , fi femel his lufibus ludant . Et tanto ma
rito id putat nimis rigidum . Immo Lef. d. n. gis id dicendum cum Salm. de Reft. cap.6. n.
6. & Wigandt I. c. fentiunt non damnandos 95. de eo , qui in his Religionibus viam tali
de mortali Clericos ludentes ad breve tempus , bus ludis aperiret : Roncaglia autem 1. c. &
etfi crebro , recreationis caufa , nifi propria fta Sanch. num.9. cum Met. dicunt adhuc Religio
tuta Diœcefis , vel Ordinis id prohibeant . fos non tam ar& tæ obfervantia peccare gravi
89 8 Dub. 3. an peccent graviter Clerici ludentes ter , fi frequenter verfentur in his lufibus , etfi
aleis in magna quantitaté , etfi non frequen fine fcandalo ; fed Salm. 1. c. cum Peyrin. Dic.
ter ? Affirmant Sporer d. cap. 1. n . 80. & ad & Ant. a Spir. S. dicunt , quod , præcifo fcan
hærent Mol. 512. ac alii apud Nav. Man. c. dalo , & præcepto in contrarium , hujufmodi Re
24. num. 9. Sed negat Salas apud Lugo D. 31 . ligiofi excufantur a mortali , fi ludant in modi
num. 11. & confentit Laym. d. c. 21. n. I. citans ca quantitate ; & etiam a veniali , fi faciant ob
Leff. & Reb. nifi fiat publice , & cum fcandalo : rationabilem caufam ; puta ad folandum infir
Dicit enim Laym. quod Canones (ut habetur mum , aut focium triftem ; Et hoc probabile
in cit. cap. Inter dilectos de Excuf. Præl. ) 10 mihi videtur , loquendo de ludis chartarum non
quuntur tantum de publico aleatore , & his lu mera fortis , juxta id quod fupra diximus de
fibus dedito . Clericis . Adfunt Salmant. id licitum effe etiam
899 Ex his omnibus dico I. non peccare gravi recreationis gratia , vel ubi confuetudine per
ter Clericos , qui rato , moderate , & privatim mittitur ; fed huic non acquiefco , quia talis
fine fcandalo aleis ludunt . Imo probabiliter recreatio eft per fe indecens ftatui Religiofo ;
nec venialiter , fi ludant recreationis gratia in nec confuetudo talem indecentiam cohoneftare
loco ubi præfati Canones non rigide obfervan poteft . Quantam vero fummam poffit Religio
tur , ut dicunt Mol . D. 512. Laym. I. c. n. 2 . fus ludo exponere ? Modo ludus non fit fpecia
Spor. n. 8o. & Dian. p. 7. tr. 9. R. 3. in fin. liter interdi&tus a Regula , Spor, de 7. Præc.
cum Dic. & Amic. cap.6. num. 72. cenfet poffe exponere tres flo
900 Dico II. præfatas fententias , quæ damnant renos quotannis . Alii autem , ut Lugo deJuft.
de mortali Clericos aleis ludentes , non proce D. 3. num. 144. Elbel tom . 2. C. 18. num. 655.
dere in ludis chartarum , qui non funt meræ. Sanch. Dec.1.7. c. 19. n. 79. cum Nav. Val. Graff.
fortis feu fortunæ . Confundunt alii ludum a Salon. & Mol. D. 520. &c. probabiliter opinan
learum cum omni ludo chartarum : Sed imme tur , quod fi Religiofus habet quotannis centum
rito , nam revera alea , ut Magiftri Idiomatis aureos , poffit exponere quinque , dummodo tan
latini docent , eft nomen comprehendens folos tundem in eodem anno non impendiſſe in alios
ludos fortis , qui non ex arte , fed omnino a ufus non neceffarios . Alii tandem , ut Salm.
cafu pendent , & hujufmodi funt ludi talorum , c.6. n. 94. cum Lugo , Mol. Azor. c. dicunt
tefferarum , & fimilium . Hinc dico , quod lu poffe exponere , quantum fibi fubtraheret parce
fibus illis chartarum , qui totaliter pendent a vivendo de iis quæ fibi ad ufum funt affignata.
cafu , ut funt lufus vulgo vocati , Baffetta , IV. Et ultimo quoad Epifcopos pertinet , ifti goz
primiera , & fimiles , pro his quidem valent fi ludant aleis , cum hoc valde dedeceat fta
** fententiæ præfatæ . Non autem pro aliis , qui tum epifcopalem , vix poffunt excufari a mor
!! funt tam induftriæ , quam fortunæ , ut funt il tali , ut dicunt Sotus , & Salzed. apud San
። li qui dicuntur, Ombre, treffette , & fimiles . Pro chez , Conf. 4.1 . c. 8. dub. 28. n. 5. qui n. 9.
his enim valde probabiliter puto cum Auctore cum Alcoz. abfolute eos damnat de peccato gra
Libelli cui titulus ( Inftruz. per li Novelli Con vi , nifi faciant ad recreandum infirmum . Ex
fell. ) p. 2. c. 17. n. 397. cum Paſſerin. valere fen tra tamen hanc , vel fimilem caufam , Alcoz.
tentiam Salmanticenfium , utfupra , fcilicet non apud Lugo D. 31. num. 12. ait peccare morta
peccare graviter Clericos iis ludentes , nifi ali liter Epifcopum , qui femel ludat . Sed merito
cubi effet fpecialis prohibitio , aut fcandalum . ( præcifis circumftantiis ) Lugo hoc putat ni
Circa quod bene infuper advertit Molin. dia. mis durum : Sanchez autem ibid. cum Mer,
D. 512. penfandam effe qualitatem perfonæ , an Reb. apud Dian. p. 7. tr. 9. R. 4. excufat eum
Th fit magnæ vel parvæ æftimationis ; Clerici enim, a mortali , fi ludat femel ad recreationem ; imo
鳥 qui vitam non tam exemplarem ducunt , reve Salas apud Lugo I. c. eo cafu excufat etiam
5. ra grave fcandalum non ingerunt , fi etiam fre a veniali . Ceterum Epifcopum ludentem lu
2 quenter afpiciuntur in talibus ludis verfari , do meræ fortis , etiam femel , difficulter puto
modo propria minifteria non negligant ; imo nec excufari poffe a fcandalo gravi ; Sicut etiam cen
ullum præbent fcandalum , fi mera recreationis feo , fi freque
nter verfetur in aliis ludis char
caufa id faciant . Et hos vere dici poteft excu tarum non omnino fortuitis .
fari ab hodierna & univerfali confuetudine , An autem peccent mortaliter Clerici , aut 903
quæ certe differt ab illa antiqua ar& ta primiti Religiofi , qui affiftendo infpiciunt ludentes
væ Ecclefiæ diſciplina . aleis? Hoc quidem prohibetur , ut vidimus , in
c. Cie
 460 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal.
c. Clerici , de Vita &c. ubi eis præcipitur , ne
hujufmodi ludis interfint . Communiter tamen
negant DD. in hoc ipfos peccare mortaliter ,
nifi effent caufa ludi mortalis , vel negligerent
lufores corrigere , vel nifi de tali ludo , quate
nus mortali , fe complacerent ; fecus , fi affifte
rent caufa tantum fe dele&andi de induftria vel
fortuna ludentium . Ita Sanch. Conf. lib. 1. c. 8.
dub. 29. cum Cajet. Sylveft . & Ang. ac Dian.
P. 7. tract. 9. R. 40. Qua de re improbabiliter
fentit Bartholom. de S. Faufto apud Dian. loc.
cit. quod Clerici & Religiofi affiftentes ludis
alearum non excufentur a mortali , eo quod in
Bulla S. Pii hoc interdicitur iis fub pœna ex
communicationis ; Sed cenfeo præfatum Auto
rem quoad hoc in magnum irrepfiffe errorem ,
nam Sanch. loc. cit. loquens de ludo alearum ,
nil penitus meminit de tali Bulla ; meminit
vero de ea paulo poft dub. 31. num. 5. & 12. At
ibi obfervatur Bullam S. Pii loqui tantum de
Clericis & Religiofis affiftentibus agitationibus
taurorum , non autem lufibus alearum . Epifco
pi autem his lufibus ex propofito , & frequen
ter affiftentes difficulter etiam excufari poffunt
a peccato fcandali gravis .
DUBIUM XIV.
Quid fit contractus Societatis ?
904 Quomodo fit focietas ?
90s De conditionibus requifitis ad focietatem .
Quid veniat nomine Damnorum ? 906.
Quid nomine Expenfarum ? Et an focius
poffit fibi deducere expenfas itineris ? 907.
Qu. 1. An capitale fit dividendum , fi u
nus confert pecuniam , alter laborem ? Qu.
II. Quomodo deinde dividendum lucrum ?
Qu . III. An damnum fortis Spe&et Semper
ad dominum ? Qa. IV. An liceat pa &tum ,
ut damnum fortis fit commune ? Qu. V.
Quando inter Fratres cenfetur falta focis
tas? & quid in ea fervandum ? Qu. VI.
Quibus modis finiatur focietas ?
908 An per Tres contractus poffit exigi lucrum
certum , falvo capitali?
909 De Societate Animalium . Qu . I. Si das ru
fico pecuniam , ut emat boves ad focieta
tem, & ille in aliud impendit , poffifne
Lucrum exigere? Qu . II. An liceat pactum
Supplendi oves mortuas › interim fructus
dividendo? Qu . III. An liceat contra&us ,
ad caput falvum ?
910 Quid de filio negotiaute cum Patre?
"" • bitatur , an focius itinerans caufa focietatis pos
inter ferebus
niunt , & contributis aliquibus conve
ad
"" lucrandum idoneis , five fructiferis , ut pecu
07
,, nia , animalibus , induſtria , labore , &c . com
22 mune aliquod lucrum faciunt , quod , uti &
39 damnum , pro ratione , & rata cujufque di
‫ رو‬vidunt inter fe , Vid. Leff. Laym. c. 20, Bon,
" .q.6. p...
Unde Spettando id , quod ratio , & juftitia
natura bic requirit , refolvuntur
hi Cafus .
, 1. Plus lucrari debet , qui confert pecu
"" niam , & operam fuam , quam qui vel pecu
"" niam , vel operam folam .
"" 2. Capitale , feu fors , quam quivis contri
"" buit , fi pereat cafu , vel culpa fociorum le
"" viffima , contribuenti perit . Ubi difcrimen
"" eft inter hunc contra& tum , & mutuum : quia
"" in mutuo fors data alienatur , & dominium
,, ejus transfertur in mutuatarium , cujus pro
‫ در‬inde folius periculum ac damnum eft , fi ca
"" fu pereat , in Societate autem , qui fortem
,, confert , eam non omnino alienat a fe ; &
"" ficuti commodum , ac lucrum ad eum fpe& tat ,
"" fic etiam periculum , & damnum . Bon. I. c.
Tres igitur funt præcipuæ conditiones licitæ 905
focietatis . I. Ut focietas fiat in negotiatione
honefta . II. Ut damnum fortis fpe& tet tantum
ad dominum . III. Ut fervetur æqualitas , nem
pe , ut æftimatio laboris unius æquiparet ufum
pecuniæ alterius . Vid. Salm. tract. 14. cap. 3.
n. 96. Viva de Contr. q. 9. art. 3. n. 2. & alios
paffim . IV . Conditio eft , ut uterque focius fu
beat onus damnorum , & expenfarum . Nomine
autem damnorum veniunt tantum damna illa ,
quæ folo intuitu focietatis obveniunt focio , pu
ta fi ipfe caufa cuftodiendi , vel transferendi
vel comparandi merces diripiatur a latronibus ,
ut habetur ex 1. Cum duobus . §. Damna , ubi
dicitur : Damni partem dimidiam ( alterum )
agnofcere debere tam pecuniæ , quam rerum ce
terarum , quas fecum non tuliffet focius , nifi ad
merces communi nomine comparandas proficifce
retur . Non tamen veniunt damna , quæ remote
occafione focietatis focius patitur , puta fi oc
cupatus in focietate prætermittat acquirere le
gatum fibi relictum , negotiis domus fuæ provi
dere , &c. ita Bon. de Contra&. D. 3. q.6. p. 4.
n. 1. Cont. Tourn. tom. 1. pag. 523. & alii , ex l.
Socium . §. Socius . ff. eod. tit. ubi id expreffe
fancitur . Nec veniunt damna , quæ non con
templatione focietatis , fed intuitu ipfius pro
priæ perfonæ obveniunt focio , ut legitur in eo
dem §. Socius , mox citato . Si autem caufa fo
cietatis vulneretur focius , vel ejus fervus a la
tronibus , tunc folæ expenfæ curationis debent
effe communes , ex prædi&a 1. Cum duobus . §.
Damna .
Nomine autem expenfarum , veniunt fumptuơ 906
itinerum , tranfvectionum , folutionis vectiga
lium , confervationis mercium , &c. Sed hic du
fet fibi deducere omnes expenfas itineris ? Ne
gant Sylv. v. Societas , quæft. 12. Ang. eod. v.
n. 12. item P. Nav. Reb. apud Bonac. de Contr.
D. 3. q.6. p. 4. n. 4. & probabile putat Leff. 1. 2.
c. 25. n. 35. Ratio , quia focietas non tenetur
fubire fumptus , quos alter focius domi feciffet ,
fed folum illos in quibus is damnificatur caufa
focietatis . Alii vero , ut Roncaglia de Contr.
cap. 3. quæft. 2. R. 2. Mol . D. 418. num. 2. Leſſ.
lib. 2. cap. 25. num. 35. Navarr. cap. 17. n. 283.
bonac. lib. 2. cum Reg. & Salon, concedunt
poffe
 Cap. III. De Contractibus . Dub. XIV. 461
poffe integros deducere , modo aliter non fit apta eft fru&um reddere . Et fic etiam neque
conventum , & diverfa non fit confuetudo ; Et verum eft id quod alii fupponunt , nempe quod
probant ex . Si frater . §. Si quis . ff. pro So unus conferat operam , & alter pecuniam ; Ñam
cio , ubi dicitur , quod focius viatica , & ftabu revera ex una parte confertur opera , & ex al
F lorum , jumentorum , carrulorum veturas , vel tera non pecunia , fed pecuniæ commoditas præ
Sui, vel Sarcinarum fuarum gratia , ( focietati ) ftatur ; Unde non quidem debetur mercatori
recte imputabit . Unde , cum lex abfolute con pretium fui laboris , & fui laboris lucrum ; fed
cedat focio fibi recipere viatica cum ceteris tantum dimidium lucri fpe& tat ad eum , ut fru
expenfis , non apparet ratio , cur ea non inte Aus fuæ induftriæ , & dimidium fpectat ad do
gre recipiat . Hac fecunda fententia videtur minum fortis , ut fru&us commoditatis fuæ pe
probabilior , utpote juri conformior . Sed quia cuniæ negotiationi expofitæ , femper domino
1
primam non audeo dicere improbabilem , ideo falvo fuo capitali . Prout , fi quis ad negotium
cenfeo , quod fi bona fide focius fibi expenfas confert navim , & alter operam , completo ne- :
applicavit, poterit retinere ; fecus , fi mala fi gotio , navis quidem integra debetur domino ,
de ; quia , ut diximus n. 761. v. Quær. II. cum cum tantum ufus navis fit collatus ; & lucruni
opinione probabili & non certa , non poteft in deinde eft dividendum .
choari poffeffio . Quær. II. Detraa forte domino , quomodo
3 207 Quær. I. Si in focietatem unus confert pecu dividendum eft lucrum ? In hoc valde obfcure ,
1 niam , alter laborem , an in fine focietatis ante & confufe DD. loquuntur . Alii , ut Leſſ. 1. 2 .
omnia reftituendum fit capitale domino pecuniæ ? c. 25. n. 9. Viva de Contr. 9.9. art. 3. n. 5. ( &
Prima fententia , quam tenent Gloffa in l. 1. C. probabile putat Croix lib. 3 p. 2. n . 1101. ) di
pro focio, & Bart. Accurf. Covarr, &c . ap. Pal. cunt , quod , fi unus confert centum aureos , &
tr. 33. D. 8. p . 3. n. 1. negat , & non folum lu alter operam tantidem æftimatam , tunc æqua
crum , fed etiam fortem inter utrumque focium liter dividendum eft lucrum , & capitale , juxta
dicit effe dividendam . Ratio , quia in focietate primam fententiam allatam in præcedenti que.
omnia debent communicari , unde ficut merca ftione . Alii vero , ut Cabaff. lib. 6. c. 13. n . 6.
tor facit communem operam fuam , fic alter de cum Angl. Sylveft. Navarr. & P. Navarr. &c.
bet fuam pecuniam communem facere . Alii di dicunt , quod dedu& to prius capitali in benefi
1 cunt , quod ficut ad dominium fpectat capita cium domini , reliquum æque dividendum etſi
le , & poftea ejus lucrum ; fic ad mercatorem valor operarum æquiparet valorem fortis . Pace
1 prius pretium fuæ induftriæ , & poftea pars lu tantorum Do& torum , cenfeo neutram prædicta
1 cri , quod in idem coincidit . Secunda tamen rum fententiarum æquitati conforme effe ; pri
vera fententia , quam tenent Pal. loc. cit. n. 2. ma enim plus æquo tribuit ponenti operam , ut
Azor. 1.9. c. 3. q. 1. cum Baldo , & S. Bern. Sen. jam diximus in Qu . I. fecunda plus ponenti pe
Lug. D. 30, n. 24. Petrocor. tom. 2. p. 405. Bon. cuniam . Hinc omnino mihi dicendum videtur
de Contr. D. 3. p. 3. n . 2. Cabaſſ. 1.6. c. 13. n. 3. cum Roncagl. de Contr. c. 2. q. 3. R. 2. & Pal.
Efcob. I. 41. c. 12. dub. 1. n . 82. Ronc, de Contr.
tr. 33. D. 8. p. 3. n. 2. & 3. cum Reb. quod , fal
c. 2. q. 3. R. 2. docet fortem femper primo loco vo capitali domino , lucrum dividendum eft pro
domino deducendam , ctiamfi nullum lucrum fu rata , habita ratione valoris induftriæ ex una
perfit . Probatur 1. Ex Bulla Sixti V. Extrav.
parte , & ex altera commoditatis præftitæ ex pe
Dereftabilis. § 2. ubi fic fancitur : Si finita fo
cunia , juxta communem æftimationem lucri quod
cietate ipfum capitale extat , ei qui illud info communiter haberi folet ex pecunia applicata ad
cietatem contulerit , reftituatur , nifi focio reci
negotiationem . Hinc bene advertendum cum eod.
pienti fuerit communicatum , aut aliter inter Ronc. 1.c. R. 1. & Sporer de 7. Præc. c.6. n . 51 .
contrabentes legitime conventum fit . Probatur 2.
ratione , quia pecunia collata in focietatem mi quod aliquando induftria mercatoris plus vale
nime fit communis inter focios quoad domi bit , quam ufus pecuniæ , & tunc proportionali
ter debet lucrum diftribui : Ita ut aliquando li
nium , feu proprietatem , fed tantum quoad u
fum , feu commoditatem , ut habetur ex D. Th. citum poterit effe pactum , ut in fine etiam ca
2.2 . q.78. art. 2. ad 5. ubi S. Do&tor ait : Qui pitale dividatur , æque interim diftributo lucro ,
committit pecuniam fuam mercatori per modum prout fit ex confuetudine in pluribus locis in fo
focietatis , non transfert dominium pecuniæ fuæ cietate animalium , ut teftatur Cabaff. 1. c. Infu
in illum , fed remanet ejus ; ita quod cum peri per advertendum , quod aliquando valor indu
culo ipfius mercator de ea negotiatur . Sicut er Atriæ decrefcit , ob multitudinem Operariorum
go , fi pecunia perit , domino perit ; ita fi fu focietatem petentium ; Qua ratione poterunt fer
pereft , eidem fupereft . Nec obftat dicere , quod te excufari plures contractus , qui primo afpe
in focietate fiunt communia tam induftria , quam &tu videntur injufti , co quod operariorum indu
pecunia ; Nam refpondetur ; ut jam innuimus ; ftria in focietatem collata juxta confuetudinem
** quod in focietate non communicatur pecuniæ loci communiter non pluris ibi æftimatur .
E converfo injuftum omnino effet pa& tum ,
proprietas , fed tantum ufus , feu commoditas ; quod , empta merce , ante omnia durante fo
unde fufficit , ut uno conferente induftriam , al
cictate reftituatur domino fuum capitale , &
ter conferat pecuniæ commoditatem . Et ideo ,
i finita focietate folum remanet capitale , non deinde quod fupereft æqualiter dividatur ;
nam , licet compenfentur mercatori fru& tus ,
erit injuftitia , fi totum domino reftituatur ;
focius quos interim non percipit , cum medieta
ficut enim amittit lucrum fuæ induftriæ ,
fic ifte amittit lucrum commoditatis fuæ pecu te fortis , quam in fine focietatis percipiet ;
tamen ponenti pecuniam minuitur periculum
miæ , quæ cum it negotiations expofita , benc fui capitalis , dum in principio illud falvum
fa
 462 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal .
facit , & mercator , fi poftea merx pereat , fub
jacet periculo fortis & lucri ; ita optime Ronc.
loc. cit. R. 3. in praxi .
Quær. III. An damnum fortis fit commune ,
quando , uno conferente pecuniam , altero ope
ram , pecunia cafu perít? Prima fententia , quam
tenent Major in 4. Dift. 15. 9. 47. §. Tertius
Gloffa in l.1. C. Pro focio , & alii apud Azor.
8.3. lib. 9. c. 3. 9. 3. fic diftinguit : Si fors pe
rit , poftquam focius fuam operam pofuit , tunc
damnum totum fpectat ad ponentem pecuniam ;
Si vero pecunia perit , antequam focius ope
ram præftet , damnum debet effe commune . Ra
tio , ut dicunt , quia tunc , uno æqualiter con
ferente operam , & altero pecuniam , omnia
fiunt communia lucra & damna . Secunda ta
men & vera fententia , quam tenent Gloffa in
i. Si non fuerint . ff. Pro focio . Nav. cap. 27.
n. 252. Ang. v. Societas , n. 17. Sylveft. eod. v.
2. 1. q.6. Azor. loc. cit . cum Bartol. Baldo , S.
Bern. Sen. & aliis , docet damnum fortis ad fo
lum dominum pecuniæ pertinere . Ratio , quia
non eft verum , quod , coltata pecunia , etiam
fors conferatur ; confertur enim tantum pect
nie commoditas , ut fupra diximus in quæft. I.
Unde , cum , torte pereunte in principio con
tractus , dominus illius nullam pecuniæ commo
ditatem conferat , fic etiam ad nihil tenetur
alter , fi nullam conferat operam . Et ideo di
ximus e converfo , quod , finita focietate , prius
reddenda eft fors domino pecuniæ , & poftea lu
crum , fi remanet , inter focios dividendum .
Quær. IV. An liceat patum , quod , forte
pereunte , commune fit damnum inter ponen
tem pecuniam , & mercatorem ? Refpondetur :
Si pactum fit , ut ficut damnum , ita & fors fit
communis , tunc licitum eft ; quia ficut ponens
operam habet commodum , ut ipfi tradatur me
dia pars fortis , quamvis fors de jure tota ad
dominum fpe& tet , fic æquum eft , ut , forte pe
reunte , ipfe fubeat mediam partem damni , li
cet damnum fortis ad ipfum non pertineat . Ita
Roncaglia cap. 3. Reg. in praxi 3. & Azor. 1. 3.
lib. 9. cap. 3. quæft. 4. cum Ang. Sylveft . Rofell.
aliis. Si vero pa&tum eft , ut fors non fit
communis , commune vero fit damnum , tunc
certe illicitum eft , & injuftum , cum nulla hic
detur jufta recompenfatio . Vid, Azor. Roncag.
loc. cit.
Quær. V. Quandoram cenfetur inter Fratres
contracta focietas ? & quid in ea fervandum ?
Refpondetur : non cenfetur fa&ta focietas , nifi
expreffe , vel tacite ex conjecturis id habeatur ;
Unde , non quia Fratres habent patrimonium
indivifum , & de communi menfa vivunt , in
ter ipfos contrahitur focietas , nifi vero omnes
in aliquo negotio fe exerceant , vel nifi unơ
negotiante , alii conferant bona fua . Ita Azor.
P. 3. lib. 9. c. 19. q. r. Mol._D. 421. n. 6. Bonac.
D. 3. 9.6. p. 7. n. 2. cum Fill. Ronc. de Contr.
6. 4. q. 1. Idque clarius præfumitur , fi omnes
conferant in commune cuneta bona ad unum
quemque fpectantia . Hoc tamen intelligitur ,
juando unufquifque confert etiam bona pro
pria , præter communia ; Secus , fi tantum unus
fua propria bona confert , puta fucra alicujus ,
officii , vel artis , & alii fola bona communia ;
tunc enim is poteft ea fibi compenfare , ut di
cunt Azorius quæft. 5. cum Bart. & Baldo, ac
Bonac. n. 7. cum Nav. Et ita pariter , fi unus
majorem laborem conferat ( ait Bonac. num. 3` ·
contra Mol. ) poteft ille plus accipere , juxta a
ftimationem fui laboris . Si autem aliquis Fra
ter abfens negotietur communi nomine ex com
munibus bonis , intelligitur habere focietatem ,
ufquedum admoneatur ab aliis Fratribus , velle
ipfos divifionem facere ; & tunc neque etiam
definit focietas pro negotiis inceptis ; ita Ronc.
loc. cit. cum Giribald, contra aliquos .
Quæritur VI. Quibus modis finiatur focietas ? •
Finitur I. completo tempore ad focietatem con
ftituto , aut finita negotiatione , ex 1. Actionės .
§. Item . ff. pro focio . II . per mutuum fociorum
confenfum . Ad id autem fufficit etiam tacitus
confenfus , nempe fi aliter fociorum incipiat fe
orfim negotiari pro feipfo , I. Itaque . ff. eod. tit.
Si vero quis , focio invito , renunciet ante tem
pus , tenetur ad intereffe . Excipe 1. Si hoc eft
neceffarium ad bonum publicum , ut fi focius
abeffe debet caufa Reipublicæ , nec alium com
mode fubrogare poffit . 2. Quando nulla fubeft
fpes obtinendi id , ob quod fa&ta eft focietas . 3.
Quando alter non fervet pa& ta . 4. Quando al
ter grave damnnum infert focietati . Hæc ta
men debent effe certa , alias poffeffio ftat pro
obfervantia contractus . Vide Bonac. de Contr.
D. 3. 4. 6. p. ult. n. 2. III. Finitur focietas mor
te alterius focii , nec tranfit ad hæredes ; Et
hoc , etiamfi conventum fit , ut tranfeat focie
tas ad hæredes mercatoris , ex 1. Verum , §. In
beredem . ff. pro focio . Ratio , quia in focietate
eligitur induftria perfonæ , ignoratur autem qua
lis fit induftria heredis . Excipit tamen Bonac.
n. 3. nifi pactum juramento fit firmatum : Sicut
etiam non finitur focietas circa negotia cœpta ;
neque circa vectigalia , feu alias res publica's
conductas , ut Mol. D.414. & Bonac. ibid. cum
Fill, &c. communiter . IV. Finitur focietas et
iam per mortem civilem , ideft per exilium ,
aut Profeffionem folemnem focii , ex 1. Verum .
§. fin. ff. eod. V. Finitur , fi focius egeftate vel
infirmitate laborans , aut in carcerem conjectus
non poffet pecuniam , vel laborem promiffum
præftare . Item, fi pereat pecunia collata , et
iamfi focius habeat aliam , quam poffit confer
re . Bonac, n. 5. Item , fi res ita fint mutatæ ,
ut focietas non fit amplius idonca , ex cit, l.
Verum , §. fin.
3. Poteft tamen etiam fieri in hoc contra- 908
"T &u , ut quis jufte fervet fortem fuam inde
,, mnem , & infuper certum lucrum percipiat ,
"" fi nimirum ad contractum focietatis adjun
„ gantur duo alii , afecurationis , & venditio
33 mis , cujus tale exemplum ponit Laym . Inis
"" focietatem cum mercatore , & contribuis ei
37 1000. florenos , v.g. fpes eft , quod is quotan
22 nis lucraturus fit 300. cujus lucri dimidium ,
"" v. gr. jure focietatis tibi debetur una cum
37 forte ; fed quia ad te quoque pertinere de
"" beret ejufdem fortis periculum , ut ipfe id
99 periculum in fe fufcipiat , & tibi fortem affe
,, curet , in hujus oneris compenfationem , re
‫ در‬linquis ei majorem partem lucri fperati , ut
33 fcilicet das partes lucri ad ipfum , & tertia
23 ad
 Cap. III. De Contractibus .
,, ad te pertineat . Et rurfus , quia fpes lucri
hujus incerta eft , ideo adhuc partem hanc
,, lucri fperati , nempe 100. florenos in fpe ,
་ ,, vendis etiam eidem pro so. vel 60. v . gr.
Vin3 "" annuis certis , & fic tandem id lucrum facis ,
"9 & fortem fervas indemnem . Vid. Laym. &
Fre " Bon. ll. cc.
Hæc eft celebris illa quæftio Trium contra
&uum , an per eos poffit lucrum certum exigi ,
falvo capitali ? Prima fententia negat , quam
ra tenent Sotus lib. 6. q.6. art . 2. Merbef. tom. 1 .
Ave pag. 348. Hab. tom. 4. pag. 317. P. Conc. tom.7.
Pag. 489. Contin. Tourn. tom. 1. pag. 525. & qui
tamen pag. 541. admittit contra&um duplicem ,
ubi fola fors , vel folum lucrum affecuratur , in
quo confentit etiam Cabaff. lib. 6. c. 13, n. 1. ) ,
item Bann. Reb. Prad. Tap. Led. Mercad.
apud Salm, tract. 14. c. 3. n. 96, & videtur ad
hærere Azor. p. 3. lib. 9. c.4. q. 5. Ratio , quia
per hujufmodi contractus adjuntos contractui
focietatis , focietas deftruitur , cum de ejus na
bxd tura fit , ut dans pecuniam fit in periculo lu
cri , & fortis , vel faltem alterutrius , juxta fen
tentiam Cabaffutii , & Tournely , ut fupra : De
Vad ftru& to autem focietatis contractu , deficit jus
tas, 1 ftus titulus , ex quo ille poffit fructus exigere
130& ex fua pecunia ; & tunc exigeret lucrum ex mu.
(2:> tuo , in quod tranfiret focietas , dejecto toto
periculo fortis & lucri in focium recipientem
Com pecuniam . Nec obftat dicere , quod fi contra
&tus ifti , focietati adjeti fierent cum perfonis
5.B diverfis , vel in diverfo tempore cum eodem fo
30 cio , jam perfifterent ; fic etiam , fi fiunt eodem
tempore , & cum eodem focio . Nam refpon
55
ce dent Fautores hujus primæ fententiæ , quod in
iis cafibus perfeveraret focietas ; fed hic focie
tas deftruitur , & fic deficit fundamentum lucri
Sicut ex ea percipiendi . Præterea tuentur præfati
100 AA. oppofitam fententiam reprobatam jam fuif
2011
133 fe a Sixto V. qui per Bullam , Deteftabilis,
130 editam anno 1586. ( in Bullario pag. 154. ) ubi
4 in §. 1. fic dicitur : Damnamus & reprobamus
omnes contractus pofthac ineundos , per quos ca
vebitur perfonis , pecunias , animalia , aut alias
res focietatis nomine tradentibus , ut etiamfi for
tuito cafu quamlibet jacturam fequi contingat ,
Jors ipfa feu capitale femper falvum fit ; five
ut de certa quantitate in fingulos annos aut men
1.5
fes durante focietate refpondeatur . Et ideo huic
fententiæ videtur adhæfiffe nofter SS. Pontifex
Benedi&. XIV. in fuo aureo Libro de Synodo ,
th lib. 7. cap. 1. ubi dixit , quod licet quæftio hæc
adhuc indecifa remaneat , cum plures , & non
obfcuri nominis Theologi pofteriores trinum con
tractum ab ufura abfolverint , hanc tamen fen
tentiam fentit præfatæ Bullæ magis congruere .
Accedit alia Bulla S. Pii V. qui in fua Extrav.
onus . §. 4. de Cenfib. fic dixit : Conventiones di
Ins recte , aut indirecte obligantes ad cafus fortuitos
2 eum , qui alias ex natura contractus non tene
sur , nullo modo valere volumus .
3. Secunda vero fententia communior defendit
licitum effe hunc trinum contra& tum , dummo
do abfit animus fœnerandi , & omnino oblige
cfe tur focius pecuniam accipiens , ut illam ad ne
gotium applicet ; Hanc tenent Nav. Man. c. 17.
TP #. 254. Leff. lib. 2. c. 25. n. 23. Tol. lib. 5. c. 41 .
;
1. d
terta
Dub. XIV . 463
n.3. Lugo D. 30. num.40. Laym. lib. 3. tract. 4.
c. 18. num. 11. Pal. tom. 7. tra& t . 32. D. 8. p. 5.
Bonac. D.3. 9. 3. p. 11. n. 2. Efcob. 1. 41. dub. 3.
n. 88. Ronc. de Societ. c. 3. q. 2. Mazz. tom. 2.
p. 161. Spor. de 7. Præc. c.6. n. 58. Mol. D. 416.
Salm, tract. 14. c. 3. n . 100. cum Jo. Major. D.
Parigin. & Sylv. P. Nav. Arm. Med. Lop. Mald.
& valde probabilem vocat Azor. loco fupra cit.
faltem de jure naturali . Vide etiam libellum
excufum Parifiis anno 1745. hoc titulo : Exa
men Theologique fur la Societé du pret à rente ,
in quo verbatim referuntur approbationes Tri
ni contractus edita ab Academiis , & Faculta
tibus Theologicis , Colonienfi , Trevirenfi , Com
plutenfi , Salmantina , Ingolftadienfi , Friburgo
Bilcoica , & Moguntina . Ratio præcipua hujus
fententiæ jam fupra eft tradita , nempe quod ,
fi hi tres contra&us dis jun& ti valent , etiam con
jun& ti valere debent . Nec fubfiftere dicunt Au
tores hujus fecundæ fententiæ duo illa præci
pua fundamenta Adverfariorum , nempe quod
ceffante periculo deftruitur focietas ; & quod de
focietate tranfit in mutuum . Nam , quoad pri
mum , negant Navarrus , & Lugo , quod peri
culo in focium conje &o , focietas deftruatur ;
Sicut enim in contractu commodati , quamvis
periculum rei fortuitum de fui natura fpe& tet ad
dominum , jufta tamen compenfatione facta ,
poteft illi adjici pactum , ut periculum fpectet
ad commodatarium , prout habetur ex cap. un.
de Commod. neque tunc deftruitur contractus
commodati : Sic etiam in contractu focietatis ,
de cujus effentia non eft , ut fit commune pe
riculum damni , prout afferunt Adverfarii , fed
id probare deberent , cum imo potius oppofitum
clare probetur ex 1. Si non fuerit , §. Ita . ff.
Pro focio , ubi dicitur : Ita coiri focietatem pof
fe , ut nullam partem damni alter fentiat , la
crum vero commune fit , Caffius putat . De effen
tia ideo focietatis tantum effe dicunt , ut utra
que pars aliquid conferat ad commune ufum &
lucrum , & æqualia fint commoda & incommo
da . Ex quo fit , ut ex commodis æqualibus æ
qualia fint lucra , & ex æqualibus incommodis
æqualia fint pericula . Unde quando quis affu
mit totum periculum , focium affecurando tum
de forte , tum de lucro , licet majus fentiat in
commodum , illud tamen fibi compenfat com
modo majoris lucri ; contra vero conferens pe
cuniam , quamvis nullum fentiat incommodum
periculi , fentit tamen incommodum minoris lu
cri , & fic fit æqualitas , ex qua principaliter
conftituitur focietas . Quantum autem lucrum
poffit exigi Mag . Serra apud Salm. putat octo
pro centum ; Bonacina cenfet plus , fi negotia
tio effet lucrofior , & minus periculofa ; Salm.
autem dicunt , regulariter poffe exigi quinque
pro centum .
Ad fecundum vero fundamentum , nempe
quod focietas eo cafu tranfiret in mutuum ,
quia , conje& to in focium toto periculo fortis ,
tunc etiam in eum transferretur fortis domi
nium , ita ut fine alterius focii injuria poffet il
le pro libito de tali pecunia difponere . Diver
fe refpondent Fautores fecundæ fententiæ . Lef
fius n. 30. & Azor. loc. cit. ( quamvis hic con
trariæ fententiæ adhæreat ) dicunt , quod hujus
modi
 464 Lib. III. Tract . V. De
modi contractus , licet non remaneret focietas ,
non tamen tranfiret in mutuum , fed in aliam
fpeciem contractus , nempe conductionis opera
rum focii , ut loquitur Leffius , vel contra&us
innominati , ut ait Azorius , qui pro certo ha
bet tunc contra& um non tranfire in mutuum .
Alii vero , ut Lugo , Palaus , Efcob. & Ronca
glia , refpondent , quod , non obftante periculo
fufcepto a focio , adhuc perfiftit focietas : Sicut
enim ( inquiunt ) in commodato , fi commoda
tarius fufcipit in fe periculum rei commodatæ ,
non acquirit illius dominium , cum permaneat
contractus commodati ; ut habetur ex cit c. un.
de Commodato ; Ita etiam in noftro cafu focius
ob periculum in fe fufceptum non acquirit do
minium fortis , ficut in mutuo ; etenim , quam
vis ille folvendo in fine contractus valorem
fortis , & lucri conventi , non irrogaret damnum
domino fortis ; faceret tamen ei injuriam , fi
pecuniam non applicaret ad negotium , ita ut
eo cafu ( ait Lugo n. 43. ) poffet jufte cogi , ut
pecuniam ad negotium applicet . Pariter addit
Lugo , quod fi focius ille effet gravatus debi
tis , etiam hypothecariis , non poffent credito
res ejus habere actionem fuper hanc pecuniam ;
& contra , poffet eam dominus fibi vendicare
tamquam fuam . Sed quod hic contractus non
tranfeat in mutuum , fortius probari dicunt ex
textu fupra relato in 1. Si non fuerit , ubi di
citur bene poffe coiri focietatem , ut fufcepto a
focio periculo , alter nullam partem damni fen
tiat , & tamen lucrum communicetur .
Ad Bullam autem Sixti V. etiam multiplici
ter Auctores iftius fecundæ fententiæ refpon
dent : Leff. , & Salm. dicunt prohibitionem Bul
læ intelligi de eo qui cogeret focium ad fic con
trahendum ex vi ipfius contra& tus focietatis ;
Sed Lugo , & Roncag. c. 3. q. 2. ajunt neque hoc
illicitum effe , quia unufquifque poteft uni con
tractui alterum unitum velle , quando nulla ad
fit injuftitia . Hinc Lugo num. 37. & alii dicunt
Pontificem ibi nulla alia pacta reprobaffe , nifi
ufuraria ; & fic refpondiffe vivæ vocis oraculo
eundem Sixtum , refert Lugo ex Filliucio > ‫من‬
Comitolo , qui Au& tor infuper teftatur fibi retu
liffe P. Tucium , quod Cardinales Toletus , &
S. Severina , quibus commiſſa fuerat cura hanc
Bullam fanciendi , idem affirmaffent . Item Lu.
go refert quandam Decifionem Rotæ Romanæ
fub die 3. Junii 1602. ex Cherubino in Comp.
Bull. Schol. 1. ubi decretum fuit præfatam Bul
lam folos comprehendere contractus ufurarios
de jure naturali vetitos , additis tamen majori
bus poenis . Demum refpondent Salm. c. 3. nu.
104. cum Leff. & Malder. Bullam vel receptam
non fuiffe , vel ufu in hac parte abrogatam ; te
ftantur enim adeffe confuetudinem immemora
bilem tali modo contrahendi in Hifpania , Gal
lia , & Italia , & fere per totam Ecclefiam . Ad
Bullam autem S. Pii V. vide quæ alii AA. re
fpondent ſupra n. 849. Hanc fecundam fenten.
tiam tot auctoritatibus , & rationibus robora
tam merito non reprobant Lud. Abelly de 7. Pr.
§. 13. n. 6. & autor Petrocorenf. t. 2. pag. 411 .
quamvis contrariæ fententiæ adhæreant , & ego
fatis probabilem reputo . Ceterum , quia non
poteft negari hujufmodi contra& tum periculo
Septimo Præc. Decal.
non carere animi ufurarii ; hinc cenfeo expe
dire , ut prima fententia univerfe omnibus fua
deatur .
4. Societas etiam in pecoribus valide , & 909
"" licite inftituitur . Et interdum quidem ita,
,, ut tam pecora ipfa , quæ alteri pafcenda , &
"" nutricanda traduntur , quam emolumenta , &
, fru&us , ipfaque detrimenta , & damna dan
,, ti , & accipienti communia fint : interdum ve
,, ro ita , ut pecorum dominium , ideoque et
‫ در‬iam periculum , five cafus fortuitus spectet
,, ad folum dantem ; emolumenta autem fru
"" Auum , nempe foetus , lanæ , lais , ad u
,, trumque . Vide Leff. bic , & Laym. 1. 3. 8.4.
cap. 20.
Hic operæ pretium eft aliqua valde utilia ad
praxim adnotare de Societate Animalium . Jux
ta naturam focietatis , animalia quæ pereunt ,
domino tantum perire debent . Iis autem pe
reuntibus ; ad cuftodem pertinet probare , quod
illa fine fua culpa perierint ; alias tenebitur re
ftituere domino earum æftimationem , ut bene
ajunt Continuator Tournely tom. 1. pag. 535. cum
Sanbov. Pontas , & aliis . Idque clare proba
tur ex 1. cum duobus 52. § . Damna , ff. Pro fo
cio , ubi: Quod fi a furibus (pecus ) Jubreptum
fit , proprium ejus ( ideft cuftodis ) detrimentum
eft , quia cuftodiam præftare debuit , qui æfti
matum accepit .
Quæritur 1. fi rufticus petat a te pecuniam ,
ut par boum emat , & ad negotium applicet ,
revera tamen ille non emit boves , fed debi
tum fuum extinguit , utrum poffis tu lucrum
exigere ? Bene diftinguit Roncaglia de Contra&.
cap. 3. Reg. in praxi 2. quod fi tu mala fide
pecuniam dedifti , fciens illum non empturum
boves , nihil exigere potes ; nifi ( intelligen
dum aliunde pecuniam applicaffes alteri ne
gotiationi , & de hoc illum monuiffes . Si vero
bona fide dedifti , tenetur ille reddere tibi lu
crum ceffans : & tunc ad illud tenetur , etiamfi
tu cum de tali lucro ceffante non monuiffes .
Quær. 2. an fit licitum pactum , quod fi ex
grege aliquæ oves pereant , fuppleri debeant ex
foetibus quæ nafcuntur , & interim ceteri fœ
tus , lana & cafeus æque dividantur ? Negant
Tamb. Dec. 1.9. c . 11. n . 2. & Sylv. Ang. Ta
bien. &c. ap. Azor. tom. 3. I. 9. c. 8. quæft. 12.
quia dicunt in hoc non fervari æqualitatem ,
Filliucius autem traft. 38. cap. 6. n. 101. ait in
hoc ftandum effe confuetudini locorum . Atta
men dicunt iidem Filliuc. Azor. loc. cit. cum
aliis , item Pal. tract. 33. p.6. n. 2. & Rontag:
de Contr. c. 3. Reg. in praxi 2. hunc contractum
fatis licitum effe , quia talis fubftitutio ovium
refultat tam in gratiam paftoris , quam ementis
oves . Nec officit , quod interim paftor amitte
re debeat lucrum foetuum fubftituendorum , quia
etiam interim focius amittit partem fui lucri .
His tamen non obftantibus , prima fententia o
mnino vera mihi videtur , quia , licet lucrum
utrique prius diminuatur , & utrique poftea com
penfetur ; tamen fœtus , qui fubftituuntur , x
que dividendi effent inter paftorem & domi
num : at quando fubftituuntur , id certe magis
cedit in utilitatem domini , quam paftoris , cum
dominus jam fibi compenfet deinde jacturam
lu
L
 Cap. III. De Contractibus . Dub. VIII.
lucri , ficut & paftor , fed interim dominus fem
per falvam fibi fervat fortem , quæ ipfi diminui
deberet , & ideo in contra& tu non fervaretur
æqualitas .
Quæritur 3. an liceat contra&us focietatis
vocatus ad caput falvum , fcil . quando tradun
tur paftori animalia , cum pacto reddendi ea
falva in eodem numero in fine focietatis , & lu
crum dividendi ? Per fe loquendo , hic contra
&us illicitus eft , ut bene ajunt Ronc. de Contr.c.
3.4.3. Viva 9.9. art. 3. n. 2. Azor. tom.3 . 1.9. c.8.
q. 10. cum Sylveft. Reg. quia fors debet
ftare periculo apponentis , res enim fuo domino
perit . Probabiliter tamen licitus fieri poteft ,
fi adjiciatur alius contractus affecurationis >
compenfando paftori per majorem partem fru
&uum onus talis periculi fortis in fe fufcepti :
1 ita idem Azor. I. c. cum Sylveft. & Ang. Ron
cag. I. c. cum Pal. &c. Viva de Contr. q. 9.
art. 3. n. 8. cum Nav. Leſſ. Trull. Rebell. &
aliis , contra Bonac. & Reg. ib. qui videntur
docere talem contractum effe ufurarium , quia
dum transfertur periculum animalium in alte
rum , jam transfertur eorum dominium per
venditionem , ex qua non tenetur ille redde
re nifi pretium ; unde , fi partem fructuum red
dit , ufurarie reddit . Sed Leff. cap. 23. dub. 3.
& Viva cum Nav. & aliis , refpondent in eo
cafu non haberi ' contra& tum venditionis , fed
permanere focietatem , & lucrum licite exigi
per aliud pa&um affecurationis , prout di &um
eft fupra n. 608. in quæftione trium contra
&uum . Quantum autem poffit in hujufmodi
contractibus accipi , ait Viva I. c. ftandum effe
judicio peritorum , vel praxi timoratorum cu
jufcunque loci ; recteque addit , confultius
effe hos contractus feorfim inire . Ad Bullam
autem Sixti V. Deteftabilis , ubi reprobantur
contra&us focietatis , per quos cavetur , ut ca
pitale femper domino falvum fit , vide quæ re
fpondent DD. citati dio n . 908. v. Ad Bul
Tam fupra . Bene autem advertit Roncaglia d.
• c. 3. Reg. in praxi , certe injuftum effe con
tractum , quo dominus dat boves æftimatos jux
ta præfentem valorem , cum pato , ut fi de
crefcant, finita focietate , idem valor reftitui de
beat ; quia deterioratio rei ad dominum perti
net , nifi aliunde hoc damnum compenfetur
Quod fi tamen adeffet pa& tum , ut in fine fo
cietatis non folum lucrum , fed etiam fors ani
malium dividenda fint cum focio , tunc non
quidem injuftum erit pa&um , ut fi interim pe
reat capitale , paftor reftituere teneatur domi
no medietatem fortis prout dictum eft pag.
253. verf. Quer. IV.
910 Hic ultimo quæritur , an filius negotians cum
113 Patre ponente pecunien , & ipfe induftriam ,
poffit accipere partem lucri fuo labori & indu
ftriæ correfpondentem ? Affirmat Roncaglia de
+ Contr. c. 1. quæft. 5. R. 2. cafu quo filius nomine
proprio negotietur ; fecus , fi nomine Patris ;
tunc enim tantum poteft accipere id , quod Pa
ter pro tali labore alteri daret ; Et idem di
xit Buf. de Furto , num. 544. cum Laym . &
Diana . In eo tamen cafu ait Roncaglia ibid.
poffe Patrem detrahere fibi valorem alimen
torum , quæ non amplius debet filio , cum
Lig. Theol. Tom. I.
465
habeat unde fe alat . Sed cum valde probabili
ter neget Croix 1. 3. p. 1. n. 1054. cum Mol.
Moya &c. poffe filiumfam. ftipendium petere a
Patre pro fuis laboribus impenfis in ejus do
mo , ut tenuimus dia. n. 544. hinc dicimus
(contra Roncaglia Buf. ) nullo modo pof
fe filium illud occulte accipere , diffentiente Pa
tre .
DUBIUM XV.
Quid fit Affecuratio , & Fidejuffio ?
99 ESP. . Contra& tus Affecurationis eft , 911
"" R quo quis alienæ rei periculum in fe fufcipit
,, obligando fe , vel gratis , vel pro certo pre
,, tio , ad eam compenfandam , fi perierit . Quod
99 fi gratis fiat , eft gratuita promiffio : fi pretio,
"" eft quafi emptio , qua affecurans vendit fuam
,, obligationem præftandi alteri rem ejus inde
"" mnem . Ad ejus juftitiam requiritur , ut even
,, tus rei fit incertus utrique , faltem quoad no
"" titiam , quam de eo habent ; quia alioqui
"3 non fervaretur æqualitas , Leſſ. Bon. d. 3. q.
» 9. p. 3. Leſſ. 1. 2. c. 28. d. 4. n. 24.
Unde refolves .
"" 1. Si affecurans certus fit rem effe in tu
,, to , inique pretium petit , & tenetur reftitue
,, re . Ibid. Bon. d. 3. qu . 9. P. 3. ( Certum
,, eft . Ronc. Qu . 9. c. 3. q. 22. )
29 2. Si res nondum eft in tuto , etfi privata
"" fcientia fciat non fore periculum , licere nihi
,, lominus pretium ordinarium affecurationis ac
,, cipere , dicit Leff. I. c. n. 27. Quia illa obli
" gatio ob pericula ordinaria magis æftimatur ,
"" & caufæ occultæ , quæ periculum minuunt ,
"" non imminuunt communem æftimationem .
"" Verum id Bon. d. 3. q. 6. p. 3. n. 3. 6
"" Card. de Lugo d. 31. Sect. 7. rectius ne
>, gant .
3. Si cupiens rem fuam affecurari , certo
"3 fciat , eam periiffe , non poteft pacifci de ejus
"" affecuratione . V. Leff. I. c. n. 25.
Refp. 2. Fidejuffio eft contra&us , quo quis 912
99 alienam obligationem fufcipit implendam , fi
"" debitor principalis non folverit . Ita commun.
"" Do&.
Unde refolves.
1. Pro fidejuffione licet accipere pretium ,
,, etfi nullum periculum timeatur ; quia ex ſe
" pretio eft æftimabilis . Nav. Azor. p. 3. 1. 11.
6. 22. d. 5. Fill. n. 159. * ( Eft commune apud
,, Viva n. 3. Etfi mihi omnino videtur tenen
" dum quicquid dicant Covarr. Moya &c . a
» pud Croix n. 1106. quia affumptio talis
"" oneris proculdubio eft pretio æftimabi
" lis ) *
,, 2. Mulieres ex fidejuffione ( faltem fi jura
,, mentum abfit , & inftrumentum publicum )
"" non tenentur , ut nec Clerici , nifi quatenus
,, folvere commode poffunt , & non egeant . V.
,, Laym. Bon. q. 9. p. 2. Leff. I. c. cap. 28.
" 3. Fidejuffor non obligatur plus , quam prin
Gg cipa
 466 Lib. III . Tract . V. De Septimo Præc . Decal .
cipalis; & hujus obligatio , fi fit invalida , erit " indigentibus fubveniatur . Vide Nev. c. 17.
,, etiam fidejufforis , Card. Lugo &c. commun. ,, Leff. Bon. I. c.
4. Fidejuffor regulariter non poteft conve ,, 4. Creditor , qui pignus ab aliquo accepit ,
,, niri , nifi , fa& ta excuffione principalis debi ,, poteft illud alteri oppignorare " fed non
,, toris , conftet ipfum non effe folvendo . Azor. ,, pro majore quantitate . Neque poteft vende
,, l. c. Fill. n. 153. ,, re , debitore non folvente , nifi poft biennium
5. Debitor tenetur de omni damno fua cul "" & eo prius monito . Quidam tamen dicunt ,
», pa accedente fidejuffori , &c. Vide Azor. d. poffe vendere poft trinam monitionem . V.
>> 10. Bon. "" Laym. 1. 3. t. 4. c. 30. Bon . I. c. n. 9.
,, 6. Ex fidejuffione Religiofi propria auto ,, 5 . Eandem rem non licet oppignorare , feu
,, ritate fa& ta, monafterium, non obligatur , nifi "" in hypothecam dare pluribus, nifi fit fufficiens
», quatenus in ejus utilitatem verfum eft . Vid. "" ad folvendum omnibus , vel pofteriores de
,, Leff. c. 28. & Laym. c. 29. n. 7. » priore hypotheca admoneantur , Azor. Fil
,, 7. Qui fidejuffit pro reo , cui periculum "" liuc. Bon. d. 3. q. 10. p. 1. Trull. c. 26. d.
capitis impendebat , fi is aufugit , non eft e " 4.
,, jus loco plectendus , quia non præfumitur fic ,, Quæres . Quid fit contra&us Antichrifeos , 916
23 fe obligare ; imo nec poteft , cum nemo fit "" Germanice ein Pfandfchafft . * ( Apud nos ,
,, dominus vitæ , Sylv. Bon. Leſſ. d. 7. n. 41 . " A godere . ) *
.‫ د‬8. Si debitor fua culpa non folvit , tenetur ,, Refp. Is eft , cum in contractu pignoris con.
,, fidejuffori , qui pro ipfo folvit , non tantum ,, venitur , ut creditor utatur pignore , v. g.
,, ipfum debitum , fed etiam damna , & expen ,, agro , ac fructus inde tamdiu lucretur , donec
" fas omnes compenfare . Si vero fine culpa , v. "" debitum ipfi reftituatur .
" gr. ob impotentiam , non folvit , ad folum
,, debitum videtur teneri , Azor. Sylv. Sa, Bon. Unde circa hunc ex fupradictis refolves .
,, Trul. c. 26. d. 2.
,, 1. Contra&us hic videtur juxta Cajet. Sot.
DUBIUM . XVI. ,, &c. ( contra quofdam Juriftas ) effe ufura
"" rius : quia creditor ultra fortem aliquid lu
Quid fit Pignus , & Hypotheca? ,, Cratur , caufa folius mutui , quæ eft ufura .
"" V. Laym. I. 9. t. 4. c. 16. n. 17. * ( Et cer
913 Quid eft contra&tus Pignoris ? "" tum eft cum Pal. apud Croix n. 1115. Qua
914 Quid fi quis utatur Pignore? ,, re tenetur fructus etiam illos reddere , quos
915 Que liceant pignorari ? " ex culpa levi neglexit percipere . Vafq. Pal.
916 De contractu Antichrifeos? "" &c. ibid. Quid , fi agrum incultum coluerit ?
"" Adbuc teneri fructus reftituere , dicunt Mol.
"" "" Bon. &c. contra Sa , Soto , &c. Vide Croix n.
dat creditori rem aliquam mobilem , vel ,, 1112. )
"" immobilem , ut fit pro debito obligata , ex .‫ د‬2. Poffunt tamen intervenire tituli jufti
,, eaque folutio peti poffit . Aliquando tamen "" lucrandi fru& tus ex pignore , fine diminutione
", pignus accipitur pro ipfa re , quæ datur . Dif "" fortis : ut fi v. g. fructus ex hypotheca per
‫ رد‬fert autem ab hypotheca , quod pignus pro ,, cepti non fuperent quantitatem penfionis, quæ
,, prie fit rei mobilis , illa immobilis , Mol. ,, jure cenfus fuper eandem conftituti exigi po
* 29 teft cum pacto redhibitionis , ut fupra di&um
,, Fill . Bon. q. 10. p. 1. (Hypotheca fpecialis im
" pedit vendi bona > non autem generalis . Viva "" eft de cenfibus : aut fi alioquin lucrum cef
27 n. 8. ) * "" fet , aut damnum emergat , dum debitum dif
"" fertur . Unde non facile damnandi illi , qui a
Unde refolves . ,, Principibus in locum debitorum agros , pa
"" fcua , officia , & c. in antichrifim habent . V.
914 ,, 1. Pignore non licet uti contra voluntatem „, Laym. 1. c. & Binfeld, de ufuris , Mol. &c.
,, domini ; quia eft res aliena , ad fecuritatem » Leſſ. cap. 137. &c.
‫ در‬tantum , & non ad ufum tradita, Bon , I. c. ex.
"" Mol. Reg. c. Si tamen utatur , v. g. equo , CAPUT I V.
,, vel agro , debet valorem ufus ficuti & fra
;, & tus omnes , fi fit res ex fe fructifera , com De Tutela, & Teftamentis.
,, putare in fortem , deductis expenfis , quia alio
,, qui committet ufuram , cum res domino fuo DUBIUM 1.
,, fru& tificet . Nav. Bon. Trull. c. 26, d. 2. *
" Præfumitur autem Dominus confentire , fi nul Quid fit Tutela , & Curatela ?
29 lum damnum ei fequatur , puta , fi alter uta
tur libro , & fimili , Viva n. 9. ) * . 917 Quibus detur Tutor , & quibus Curator ?
915 ‫ در‬2. Non poffant pignorari , quæ non poffunt 918 Ad que teneantur Tutores , & Curatores?
,, vendi , v. g. Ecclefiæ , Molin. d. 530. Leff. An Pupilli , Minorespoffint ſe natura
"" 1. 2. t. 28. d. 3. Bon. I. c. liter obligare, fine conſenſu Tutorum, &c. ?
,, 3. Immobilia , uti & mobilia pretiofa , cul Vide infra verf. 6. Pupillus .
,, tui divino dicata, v. g. calices, cafulæ , &c . non
A ,, poffunt oppignorari , nifi in neceffitate , quia "" ESP. Sunt quafi contractus , quibus Tu- 917
tunc etiam vendi poffunt , ut Ecclefiæ , " & ""
moda
 12. C.17. Cap. IV. De Tute
la
, &
,, moda Minorum cujufcunque fexus , qui vel
accepit , ,, parente carent , vel fub ejus poteftate confti
fed non
ft vende "" tuti non funt , obligatur ex juftitia " perin
iennium, "" de ac fi ex contractu ea obligatio fufcepta
dicunt , "" fuiffet ; fupplente nimirum lege , vel magi
"" ftratu vim contractus . Differunt Tutor , &
nem. V. Curator , quod Tutor folum datur impuberi
,, bus , etiam invitis ; & principaliter datur
rare , fes ,, perfonis , ut curet earum educationem , &
fufficiens ,, inftitutionem fecundario vero datur etiam
iores de "" bonis illarum refpectu omnium negotiorum .
Izor. Fil ‫ دو‬Curator vero datur Minoribus , poft annos
6. 26. ¿ expletos pubertatis , ufque ad annum 25.
‫ ܕܕ‬completum ; nec communi jure datur invi
hrifeos, "" tis , nifi in certis cafibus , & datur principa
ad ner, "" liter rebus Minorum , fecundario perfonis .
"" Unde pro dire& tione in foro confcientiæ ร
oris.com ,, ex jure tum naturali , tum pofitivo commu
e, v.g ,, ni refolves ex Laym. & Tan. t. 3. d. 1. q.
doned 7. d. 10. Bon. d . 3. q . 10.
918 ,, 1. Tutores , five fint teftamentarii , hoc
"" eft relicti ex teftamento , aut codicillo pa
Ives. ,, tris , five fint dativi , hoc eft conftituti a
" Judice , aut Magiftratu ; five fint legitimi ,
jer. Sa, 22 hoc eft præfcripti lege ( qualis præ cete
: oft ris , eft mater , fi velit , & promittat fe non
quid to 29. tranfituram ad alias nuptias , quin prius tu
"?
ofon. "2 telam abdicet , & rationem reddat : dein a
Et c "2 via , & confanguinei proximiores idonei )
,, tenentur , uti & curatores , jurare fe fideli
i. Que
,, ter officium fuum facturos , ac fidejufforem
,, dare , rem Minoris falvam , & integram re
9. Pal
"Herit ,, ftituendam & univerfim tacite omnia eo
22. rum bona funt hypothecata Minori ; ita ut
WXL .‫ د‬ad quemcunque pervenerint , poffit illa Minor
"? fibi vendicare , ut fibi fatisfiat , fi quid illo
ufti "2 rum culpa eft paffus . V. Tan. I. c. Laym .
tione "" 1. 3. t. 4. c. 9. Bonac. I. c.
.‫ د‬2. Bona Minorum tenetur Tutor , vel Cu
per ,, rator adminiftrare ca cura, quam diligens pa
qua ,, terfamilias proprius fuis rebus adhiberet >
po " tam impediendo , & præcavendo damna ,
8cm quam procurando commoda , & lucra Mino
cef ,, ris ; alioqui damnum , & defe&us congrui
Cif
‫ در‬lucri ipfi imputabitur , & tenebitur etiam in
Ca ", confcientia ad reftitutionem . Vide fupra .
P& 2. t. 3. cap. 2. d. 3. R. 6.
I ,, 3. Bona immobilia Minorum , aut alia pre
,, tiofa , quæ poffunt fervari non poffunt alie
S
,, nari , faltem fine Judicis decreto . * ( Sicut
» neque mobilia , quæ fervari poffunt , etfi adjst
" confenfus tutoris . Salm. c. 1. n. 40. ) *
4. Tutori , aut Curatori > & perfonis ei
,, fubjectis nihil licet emere , five per fe , five
,, per alium , ex illis bonis Minoris , quamdiu
"" illi tales funt , nifi cum auctoritate Judicis
"" aut cum ejus decreto bona pupillorum publi
" ce , per privatum venditorem omnibus ve
A nalia exponuntur .
,, 5. Sine decreto Judicis non poteft Minor re
,, mittere , vel renunciare hereditati , legatis ,
,, fideicommiffis , aliifque juribus fibi acquifi
us . Si tamen Religionem ingreffus fit , pot
"" eft bona alienare , quia moritur quafi .
23 6. Pupillus , dum infans eft , hoc eft mi
917 nor feptennio, vel infantiæ proximus ( ita ut
22 fi mafculus eft , non expleverir anmum deci
Teft . Dub. I. 467
amen
tisdimidio
"" mum cum ; fi foemina , nonum cum
,, dimidio ) nihil per fe efficere poteft , quo
"" ullo modo vel alteri obligetur , vel alium fi
, bi obliget at pubertati proximus obligare
,, quidem fibi poteft alium , fed non fe alteri ,
,, faltem civiliter , Sanch. d. 38. Leff. I. c. c.
,, 17. n. 61. Laym . c . 9. n . 7.
Certum eft 1. quod Minor , aut Pupillus et
iam fine confenfu tutoris , vel curatoris poffunt
fe obligare circa bona caftrenfia , vel quafi ca
ftrenfia ; quia de his liberam adminiftrationem
habent . Vide Salm . de Contr. c.1 , n. 39. Certum
eft 2. quod non poffunt fe obligare circa bona
immobilia fine Judicis au& toritate , ex 1. Lex
que 22. C. de Admin. tut. quia jus omnino irritat
ipforum conventiones , ut habetur in I. Si ad
folvendum 7. C. de Prædiis Minor. Circa au
tem mobilia nequeunt fe obligare , faltem ci
viliter , fine confenfu tutoris , vel curatoris .
Salm. n. 41. Sed quæftio eft , an Pupillus , vel
Minor circa prædicta bona mobilia , fi contra
hant fine auctoritate tutoris , vel curatoris , re
maneant naturaliter obligati ? Certum eft , quod
fi Pupillus , aut Minor contrahant cum tuto
re , vel curatore , minime obligantur , ex l.
Non licet . C. de Contrab. empt. & 1. Pupil
lus . 5. De Auft. tut. Pariter idem communi
ter traditur a DD. fi Pupillus non fit pubertati
proximus , ut docent Sanch. de Matr. 1. 6. D.
38. n. 24. Lugo D. 22. n. 286. & Salm. num.
42. & patet ex l . Pupillus . 58. ff. de A‡. &
oblig. Si vero Papillus fit pubertati proximus ,
& contrahat cum extraneis , hic quæritur , an
maneat naturaliter obligatus ? Prima fententia
affirmat , & hanc tenent Lugo D. 22. num. 288.
Leff. lib. 2. cap. 17. num. 61. Sanch. loc. cit.
n. 31. Laym. I. 3. Se. 5. tr. 4. c. 9. n. 7. Pal.
D. 1. p. 4. §. 3. n . 9. & Salm . n. 5. cum Nav.
Reg. Fill.Reb. Tann. & Diana . Ratio 1. ifto
rum , quia fidejuffor Pupilli remanet civiliter ,
& naturaliter obligatus , ex communi fententia ,
ut afferunt Salm. d. n. 45. ex l .fin. deJurejur.
1. Marcellus . 25. ff. Fidei . Ergo , fi fide
juffor ( arguunt ) jam obligatur , etiam Pupil
lus obligatus intelligi debet ; nam , deficiente
obligatione principalis , deficere deber etiam
obligatio fidejufforis , ut docet communis fen
tentia ex 1. Cum lex 46. de Fidejuff. 1. Na
turaliter , ff. De Condit. indeb. Sed hæc ratio
non fatis evincit , quia probat nimis ; probat
enim , quod Pupillus etiam civiliter teneatur .
Ratio potior eft , quia ex . Novatio , ff. de
Novation. habetur , Pupillus obligari naturali
ter , fi promittit fine au& toritate tutoris ; cum
in præfata lege dicantur creditores effe fatisfa
ciendi , dummodo obligatio aut civiliter teneat,
aut naturaliter , ut puta fi pupillus fine auto
ritate tutoris promiferit .
Secunda vero fententia negat Pupillum , vel
Minorem remanere naturaliter obligatum ; &
hanc tenent Bonac. de Contr. D. 3. q. 1. p. S.
n.6. in fin. item Cov . Bann. Rodr. Dic. c. ap.
Salm. n. 44. & vocant probabilem Sanch. I. c.
n. 20. Diana p. 2. tr. 5. R. 44. Ratio , quia
ex 1. Pupillus . 41. ff. de Condit, ind, & ex l.
Pupillus 58. ff. de Ation. & obl. expreffe ne
gatur Pupillus naturaliter obligati, & præcife in
GR 2 d
 468 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal .
dift. 1. 58. fic dicitur : Pupillus mutuam pecu
niam accipiendo , ne quidem jure naturali obli
gatur . Sed hæc ratio non videtur firma , nam
ibi cafus eft de Pupillo infante , ut exponit
Gloffa ; Unde alia Gloffa in di& .l. Notario , ait
tam relatam . Pupillus , quam alias , tantum
de Pupillo infante intelligendas effe . Hinc pri
ma fententia verior mihi videtur . Ceterum >
probabiliffimum eft , quod Pupillus non tenea
tur folvere quod promifit , ut tenet Lugo D.
22. n. 300. cum Soto , Mol. Cov . &c. & proba
bile putant Salmant, d. c. 1. n. 47. cum Sanch.
Reg. &c. Ratio , quia , cui competit actio ad
repetendum , competit etiam exceptio ad reti
nendum , ex . 8. ff. de Dol. mal. except. & ex
reg. jur. in 6. ubi : Qui ad agendum admitti
tur , eft ad excipiendum admittendum . Vide
dicta n. 890.
,, 7. Eadem eft ratio Minoris , fi Curatorem
"" habeat : quem , fi femel fufceperit , tenetur
"" illi fubeffe jure communi ufque ad annum 25.
,, expletum ; & fi litem habeat " tenetur ad
27 eam fumere Curatorem , exceptis tamen cau
"> fis fpiritualibus . Quod fi Curatore careat "
.‫ د‬valent acta per illos , ita tamen , ut , fi læfi
,, fint , reftituantur in integrum . Vide Auth.
cit. Bon. d. 3. 4. 5. p. ult.
29 8 Etfi Minores fine Curatorum au&orita
22 te donare non poffint , nifi quæ ejus condi
,, tionis adolefcentes, donare folent ( in iis enim
, præfumitur tacitus confenfus Curatoris ) ; qui
.‫ د‬tamen dona ab iis accepit , non tenetur re
ftituere , nifi repetantur legitime ; quia pro
" babile eft valere naturaliter , tametfi non ci
"">
"" viliter , Mol. Lugo , Trull. Dian. p. 8. t. 6.
» R. 4. 67.
,, 9. Tenentur Curatores , & Tutores fingu
‫ رد‬lis annis adminiftrationis rationem reddere ;
‫ دو‬ubi , fi quis defes , aut noxius reperiatur
,, amovendus eft , impofita fatisfactione , aliuf
» que fubrogandus .
,, 10. Si Tutor , vel Curator , poft rationes
"" officii redditas , fidelis deprehenfus fuerit ,
"" debetur ei premium ; quod quibufdam locis
‫ در‬eft vigefima pars reddituum bonorum omnium
29 Minoris , in aliis autem decima pars .
,, 11. Porro , qui non poffunt effe Tutores ,
,, & Curatores ; & qui a tutela , & curatela
,, excufentur , ne iis imponi poffint , v. g. ha
,, bentes quinque filios fuperftites pauperes ,
,, &c. V. apud Tann. I. c. & Sa " v. Minor •
93 ubi fic habet : Tutor non poteft effe junior 25.
,, annis , nifi forte mater ; nec Religiofus , nec
,, femina ( nifi mater aut avia , & uxor cafu
" ante dicto ) , nec Clericus in facris , fi non
,, velit , nec Epifcopus , nifi miferabilium per
,, fonarum . Horum vero tutelam fufcipere te
,, nentur & Epifcopi , & Clerici , & Religiof ;
,, quod ego , inquit , de Religiofis univerfim non
" admitto . V. Laym. I. c.
,, 12. Si Tutor , & Curator > cum teneren
,, tur negotiari , omiferunt , poffunt pupilli ab
"" eis accipere 5. pro 100. Sa , v. Curator .
‫ در‬Vid. etiam Navar. c. 25. Plura vide fupra
"9 b. 3.tr. 3. c. 2. dub. 3.
DUBIUM II.
Quid, & quotuplex fit Teftamentum ?
919 Quid eft Teftamentum ? De requifitis ad Co
dicillum , & quid importet Claufula Codi
cillaris 920. Quotuplex eft Teftamentum ?
921 Ex quibus capitibus Teftamentum eft nul
lum ?
922 Quid , fi defint folemnitates , & fit Tefta
mentum ad pias caufas ? 923. Quid , fi
conftet bæredi voluntas Teftatoris ? 924.
Quidfi non conftet , an ipfe teneatur crede
re uni tefti? Et an teftamentum_nullum
valeat quoad legata pia? 925. Quid , fi
Teftamentumfactum fit ab bominibus rufti
canis 926. Quid , fi tempore peftis ? 927.
An Teftamentum fine folemnitatibus obli
get in confcientia ? 928. Vide alios cafus.
929. Quid de Teftamento Clericorum , No
vitiorum , & Militum ?
930 Dub. 1. An legatum reli&um virgini , ut
nubat , poffit ei dari , fi fiat Religiofa ? Dub.
2. An legatum reli&um civibus loci poffit
dari extraneis? Dub. 3. An legatum reli& tum
Orphanis poffit dari eis , qui Parentes ba
bent inutiles? Dub. 4. An legatum reli
&um puellis , ut nubant , poffit dari eis
quæ fine dote jam nupferint ? Dub. s. An
legatum relictum puellis nupturis , poffit
dari viduis , ut iterum nubant ! Dub. 6.
An legatum reliētum virginibus nubendis,
poffit dari virgini corrupte ? Dub. 7. An
legatum reli&um puellæ , ut remaneat vir
go, debeatur ei , fi nubat ? Dub. 8. An le
gatum reli& tum puellæ , ut nubat , tranſ
eat ad ejus beredes , fi ante nuptias moria
tur? Dub. 9. An legatum reli& um pro fa
brica Ecclefie poffit expendi in alia Di
vino cultui neceffaria ? Dub. 10. Quomodo
diftribuendum legatum relitum paaperibus?
931 Quæftio I. An ultimæ voluntates poffint com
mutari a Papa fine caufa ? Quæftio II.
An ab Epifcopis cumjufta caufa ? Dub. 1.
An tunc requiratur confenfus beredis , &
legatarii? Dub. 2. Que fint caufæ jufte
ad commutandum ?
"" 919
"" fententia de eo , quod quis poft mortem
"" fuam fieri vult , cum dire& ta heredis inftitu
,, tione . Quod additur , ut diftinguatur a reli
» quis ultimis voluntatibus , nam differt a le
" gato , feu fideicommiffo partiali , quod hoc
"" fit donatio a defun& to reli& ta , & ab herede
,, præftanda : ( Legata accipienda funt a manu
"" bæredis . Vide Salm. c . 5. n. 178. ) * ; a codi
"" cillo vero differt , quia codicillus eft quafi
"" teftamentum imperfe& tum , & non fit ad in
"" ftituendum heredem , nifi ex privilegio " V.
„ gr. militia , fed ad aliquid in teftamento ex
,, plicandum , mutandum , detrahendum 2 vel
"" ad legata inftituenda . V. Laym. 1.3.1.5. C.
" I. & feq. Tann. t. 3. d. 4. 9. 8. Leſſ. 1. 2.
,, c. 19. Bon. d. 3. q. 17. P. 1.
Ad Codicillum five nuncupativum , five in
fcri
 Cap. IV. De Tutela , & Teftamentis . Dub. I.
fcriptis , fufficiunt quinque teftes , etiam non
rogati , & femine ( quamvis ad Codicillum in
fcriptis requiratur teftium fubfcriptio ) , ex i.
ult. C. de Codicill. Ad Codicillum vero inter
liberos , & militis , fufficiunt duo teftes ; Vide
Lugo D. 23. nu. 15. Hic notandum cum eodent
$ Lugo num. 17. quod claufula in teftamento ap
pofita , fcil. quod fi illud non valeat ut tefta
3/ mentum , valeat ut Codicillus , importat , ut fi
teftamentum fit nullum , five ob defectum fo
lemnitatis , five ob præteritionem heredis ne
ceffarii , heres ab inteftato debeat folvere le
gata , ex Auth. Ex caufa . C. de Fil. prat. &
LPSFPERAttr
infuper ipfe teneatur hereditatem reftituere he
redi in illo teftamento inftituto , retenta fibi
quarta trebellianica , ut colligitur ex 1. Post
bumus . §. Si paganus ff. de Injufto rupto teft.
& fi eft heres neceffarius , retenta fibi portio
ne debita ..
920 ,, Refp. 2. Teftamentum eft duplex . I. In
N » fcriptis , feu claufum : quod teftamentum te
"2 ftator , five fua , five alterius manu fcriptum ,
,, feptem teftibus idoneis , non defectuofis, non
" cacis , non furdis , mutis , nec furiofis , pro
,, digis , infantibus , religiofis , cognatis , qui
"2 in teftatoris poteftate funt ( Adde infames
,, de jure , fratres , patrem Teftatoris , qui funt
"" in ejus poteftate . Viva Qu . 10. n. 4. Salm. c.5 .
" n. 10. Adde heredem , fed non legatarios , non
", tutores , &c. Viva & Salm. Nec Religiofos ,
,, etfi ifti peccent , fi teftentur fine licentia . Vi
,,
.‫ د‬va ib. ) ( quibus adde ipfum heredem, & qui
"" in ejus funt poteftate ) , fed mafculis , pube
"" ribus , liberis , ad id rogatis , & vocatis co
As
‫ در‬ram offert , profitendo id effe fuum teftamen
29 tum : tum , fi poffit , manu fua fubfcribit ,
le ,, alioqui octavus pro eo teftis , dein omnes ,
Bf. 22 & finguli feptem teftes eodem tempore fub
18" 23 fcribunt , fi poffint , per feipfos , proprioque,
for "" vel alieno , aut communi omnes figillo con
Di "" fignant , Laym. I. c. Bon. dift. 3. 9. 12. p.1.
"" ( Nullum eft Teftamentum fcriptum ab ipfo
bad "" berede , faltem poft fententiam . Salm, c. 5. n.
155. ) ⭑ II. Nuncupativum , quod minorem
I 29 folemnitatem requirit , fcilicet tantum , ut
hi ‫ در‬feptem teftes idonei fupradicti convocati au
", diant , & intelligant teftatoris voluntatem "
‫ در‬coram eis fcriptam , vel voce articulata pro
29 latam (Simul & eodem tempore , ut fint
,, conteftes , Salm. c. 5. n. 11. Per figna autem
the ,, nequit heres inftitui . Quid , fi Teftator an
"" nuat ? Probabile eft poffe fic inftitui . Lugo ,
" Vafq. &c. Vide Salm. c. 5. n. 12. Maxime
347
rele ‫ در‬ad caujas pias , Sulm. n. 17. in fine cum Vil
44211
le 39 lal. Gom. c. Et Croix n. 1130. ) . Etfi
hot ,, vero talis nuncupatio coram teftibus a nota
22 rio in fcriptum communiter redigi foleat ,
‫ در‬id fit non ad actus fubftantiam fervandam
odi 23 fed ad meliorem probationem , & fecurita
÷
vaf 22 tem , fi teftes decedant , vel idonei reddan
,, tur . Si autem teftamentum careat folemni
22 tate debita , dubiteturque " utrum teftator
,, voluerit conficere claufum , an apertum, va
‫ در‬let ut nuncupativum : hæc enim præfumitur
39 teftatoris voluntas > ne actus omnino cor
,, ruat , Sanch. lib. 4. conf. Lugo 1. 2. de juft.
37 d. 24. Bard. d. 6. q. 10. §. I.
Lig. Theol, Tom. I.
469
‫ در‬Porro præter has folemnitates jure com
,, muni requifitas , aliæ funt partialium loco
,, rum , quas in fingulis locis norunt periti No
"" tarii qui proinde , ne impingatur , utiliter
,, adhibentur .
Notandum 1. cum Lugo D. 24. n. 5. qui citat
Vafq . Ronc. de Teftam. c.1 . q.3 . R.2 . cum com
muniori , contra aliquos , ex 1. Hæc confultiffima,
C. Qui teftam. &c. 1. Hares . 12. ff.codem tit.
non fufficere ad valorem teftamenti nuncupati
vi , quod Teftator declaret , fe in tali fchedu
la , puta figillo fignata , vel tali loco claufa no
minare heredem , & alias difpofitiones ; fed re
quiri , quod ipfe coram teftibus fufficientibus he
redem nominet ; & quoad alias , fufficere , quod
fe ad fchedulam remittat .
Notandum 2. quod ex triplici capite Tefta- 921
mentum poteft effe nullum : I. ob defectum fo
lemnitatum fubftantialium , quæ ab Autore ex
plicantur . II. ob defectum complementi , nam,
fi Teftator moriatur , vel loquelam amittat >
antequam teftamentum compleat , Teftamen
tum eft nullum , etfi heredem inftituerit , exl.
Si quis , ff. de Teft. Hoc tamen currit , fi con
ftet Teftatorem voluiffe inftituere alios heredes ,
vel legata ordinare ; In dubio autem Tefta
mentum valet . Sicut etiam valet , fi heres fit
caufa pia , vel fi in eo fint fcripta legata pia ,
Salm . c. 5. cum Mol . Tap. Dic . &c. III . Tefta
mentum poteft effe nullum ob defectum liber
tatis , eo quod , Teftator non libere egit , vel
non compos mentis , vel deceptus , vel coactus
vi , aut precibus importuniffimis , vel metu re-,
verentiali , Salm. n. 30. Sicut , fi Teftator fuit
inductus precibus fimplicibus , fuafione &c. Vid.
Salm. I. c.
,, Quæres , an teftamentum fit validum , cui 922
"" defunt folemnitates a jure civili requifitæ ?
,, Refp. 1. Si teftamentum factum fit ad cau
"" fas pias , etiam in foro externo eas non re
» quiri , fed fufficere eas , quæ funt juris gen
,, tium , fcilicet duos teftes ; in foro autem con
,, fcientiæ , fuppofita poteftate difponentis , fuf
"" ficere fcripturam , nutum , vel aliud fignum
,, teftatoris , abfque ullo tefte . Quod fi tamen
"" manus teftatoris non extet , requiruntur duo
"" teftes in foro externo , inter quos etiam fe ..
"" mina effe poteft . Couar. & alii 22. Dian. p.
" 7. t.6. R. 16. * ( Cum Salm. c. 5. n. 17. )
,, Item Confeffarius , vel Parochus effe poteft,
, licet legata fint pro fua Ecclefia , idque ad
"" hoc tantum , ut voluntas teftatoris probari
,, poffit , & Judex pro ea fententiam ferat . V.
"> Leff. & Card. Lugo tom. 2. d. 22. f. 9. ubi
‫ در‬etiam probat , in tali teftamento ad pias cau
"" fas non effe neceffarium heredis inftitutio
,, nem . At , licet morte interveniente non fue
‫ در‬rit abfolutum , valet tamen quoad legata
,, pia in eo jam expreffa , Malder. Laym. Dia.
,, par. 5. t. 16. R. 126. An autem tale tefta
"" mentum ad caufas pias principaliter factum ,
"" fi folemnitates defint, valeat quoad legata pro
‫ در‬fana , controvertitur . Negant Bonac. & Lu
» go . Affirmant Covar. Sa , Leff. Fill. Sanch.
" Barbof. Trull. cap. 18. d. 4. Dian. p. 7. tr.
"" 6. R. 4. ⭑ ( Et hanc tenent Salm. n. 19. &
"" Viva artic. 2. numer. 5. cum communiori &
Gg 3 " Ron
 470 Lib . III. Tract . V.
,, Roncaglia cap. 2. q. 6. R. 1. vocat commu
" nem , quia accefforium fequitur naturam prin
" cipalis . Attamen fententia Bonacine punct. 3 .
,, n. 18. & Lugonis D. 22. n. 274. cum Vasq.
" Jaſon. &c. eft fatis probabilis : quia respectu
"" laicorum Papa nihil difponit . Nec femper
" valet regula , quod accefforium fequitur na
" turam fui principalis , nam ipfa non currit ,
29 ubi diverfa eft ratio accefforii a principali ,
", ut hic accidit ; & ideo , non obftante quod
,, Teftamentum principaliter fit profanum , de
99 betur legatum in eum reli&tum etiam def
" cientibus folemnitatibus Juris Civilis , ex di
"" to cap. Relatum . Præterea Teftamentum in
" favorem liberorum , licet valeat quoad liberos,
» non tamen valet quoad alios , fi folemnitates
juris communis defint , ut habetur in 1. Hac
» confultiffima , & in l. Ex imperfecto . C.
"" de Teftam. ) * Denique teftamentum ad pias
,, caufas non folemne revocat aliud folemne ,
22 ethi hujus mentionem non faciat . Molin. &c.
‫ در‬Dian. p. 6. t. 6. R. 25. & 26. * ( Cum Vi
,, va num. 4. ) * idque , etiamfi prius etiam
‫ در‬fuerit ad caufas pias . Molin. & alii , li
", cet hoc pofterius quidam negent . V. I. cit.
,, R. 26. 27.
923 Quoad difpofitiones pias certum eft , quod fi
conftat heredi voluntas Teftatoris , five per
verba , five per nutum, aut fcripturam , tenetur
heres in confcientia vel cedere hereditatem
loco pio , vel legata folvere . Ita communiter
Lugo D. 22. num. 267. Concina t . 7. pag. 647.
num . 9. Laym. c. 7. de Teftam. n. 5. Roncagl.
eod. tit. 2. q. 2. R. 1. & Salm. c. 5. num. 18.
cum Leff. Dic. Vill. & c. Unde infertur " quod
fi Teftator dediffet tibi aliquid , ut tanquam
pauper retineres , vel ut in pias caufas diftri
bueres , tute id faceres , etiam infcio , & invi
to herede , prout docent Lugo n. 268. Mol. t.
1. D. 134. Salm. I. c. cum Dic. Vill. Cov.
Com. &c.
924 Ceterum , fi contra non conftet heredi volun
tas Teftatoris , docet Laym. ibid. n. 4. quod
ex certa regula , omnium confenfu recepta ,
non tenetur heres in fuo præjudicio credere
uni tefti , quamvis probatiffimo , dum in c. Re
latum . 1. de Teft. expreffe dicitur . Tribus "
aut duobus teftibus requifitis . Et in c, Licet >
de Teftib. dicitur : Licet quædam fint cause ,
quæ plures exigant teftes ; nulla tamen eft caufa ,
que unius teftimonio , quamvis legitimo , termi
netur . Hoc enim neceffarium fuit ad bonum
commune , ut fraudes evitantur , prout ' ajunt
Laym . ib. Holzm. de 6. Pr. c. 1. n. 657. & Croix l.
2. p. 3. n, 1130. Hinc docet Laym . n. 5. quod
heres non tenetur credere foli Parocho , nifi
alius adfit conteftans ; & idem dicunt Viva q.
10. art. 2. n. 3. & Croix ut fup.
925 Hic autem quæritur , an teftamentum nullum
quoad caufas non pias , valeat quoad legata
11 pia ? Alii negant , quia corruente principali ,
corruit accefforium . Sed communior fententia
affirmat , quia fpecialis ratio reperitur in ac
cefforio ,, quæ non eft in principali , nempe fa
vor Religionis , & ideo ibi attenditur tantum
jus Canonicum . Ita Laym. lib. 3. tr. 3. c. 2 .
Ronc. de Teftam. c. 2. q. 6. R. 2. cum Cov.
De Septimo Præc . Decal .
"" Refp. 3. Tempore peftis non requiruntur 926
,, feptem teftes fimul congregati ad teftamenti
,, fubfcriptionem , fed fufficit , fi finguli fepa
"9 ratim adhibeantur . Adde , æquitatem poftu
"" lare , ut , quando teftis , vel Notarius habe
"" ri non poffunt , ultimæ voluntates validæ pro
"" nuntientur , fi de voluntate defuncti liquido
", conftet . Hinc in Camera Imperiali valet te
,, ftamentum , pefte valde graffante , conditum
29 coram duobus , vel tribus teftibus , inter quos
"" Confeffarius effe poteft . Atque hæc vera funt
"" fecundum jus Commune Cæfareum , feclufis
,, fpecialibus locorum ftatutis . Nam Venetiis
"" v. g. & Vienna duo teftes ad teftamentum
"" fufficiunt . Vide Laym. l. c. c. 2. Imo abfolute
,, loquendo tempore peftis fufficere folemnitates
,, juris gentium , atque adeo tres , vel duos te
,, ftes , Dian. p. 7. t. 6. R. 34. ex Sa , Laym . &c.
,, atque inter eos effe poffe feminam , & Nota
"" rium ipfum ( tametfi non fit immatricolatus) ;
29 modo non fit confanguineus , vel affinis defun
"" & ti , R. 36. ex Menoch. &c. nec opus effe , ut
"" fint rogati , vel audiant vocem teſtantis ( etfi
,, hoc quidam requirant ) , modo eum videant.
"" R. 37. 38. neque invalidari , licet ægrotus
"" convalefcat , R. 39. ex aliis 8. Denique , fi
"" Parochus fcribat coram unico tefte , habere
29 vim teftamenti , faltem nuncupativi , dicit
"" Molin. & March. cum Dian. I. c . R. 34. &
" 41. vide etiam p. 5. t. 3. R. 123 .
,, Refp. 4. Etfi probabilis , & fecura fenten- 927
"" tia fit Cov. Bon. d. 3. q. 1. part. 4. & aliorum ,
"" teftamentum factum ad caufas non pias , fine
"" folemnitatibus jure requifitis , invalidum effe
,, in foro confcientiæ , præterquam quod le
,, gata pia , Molin. Lugo , Vafq. Sanch. Diana
» P. 7. t. 6. R. 3. contra Barbof. ita ut heres
,, per illud inftitutus , & legatarius teneantur
"" ad reftitutionem heredibus ab inteftato . Con
"" trarium tamen verius eft , ideoque licite re
,, tinetur , quod tali teftamento poffidetur . Ra
"" tio eft , quia illæ folemnitates tantum requi
"" runtur ad cavendam deceptionem , & ad fi
"" dem in foro externo faciendam . V. Leſſ. I.
", 2. c. 19. d. 3. C. Lugo difp. 22. S. 9. Unde
"" fecundum hanc pofteriorem fententiam refol
"" ves fequentes .
Triplex etiam fententia ( prout diximus de
contra& tibus n. 711. ) eft pro Teftamentis con
ditis fine folemnitatibus . Prima fententia te
net ca valere in confcientia , & naturalem pa
rere obligationem : Ita cum Buf. Leff. 1. 2. cap.
19. d. 3. Mol. D. 81. Sa , & Sylveft . v. Teftam.
Roncaglia de Teftam. cap. 1. q. 4. R. 2. item
Mald. Reg. c. apud Cabaff. T. J. lib. 6. cap.
3. n. 4. Et probant ex §. Per traditionem Inft.
de rer. div. ubi : Nihil eft tam conveniens na
turali æquitati , quam voluntatem domini vo
lentis rem fuam in aliam transferri , ratam ba
beri . Hinc Leff. Salas , Sayr. & Molf. ib. di
cunt heredem ab inteftato , fi certus fit de vo
luntate Teftatoris , teneri eam exequi , & re
ftituere hereditatem . Secundam vero fenten
tiam omnino oppofitam tenent Suar. Bon. Cov.
apud Cab. I. c. & Sal . tr. 74. c. 1. n.52 . cum Laym.
&c. quia lex folemnitatum non folum fundatur
in præfumtione fraudis , fed etiam in ejus pe
ricu
 Cap. IV. De Tutela , & Teftamentis . Dub. I.
uirunturpå
riculo . Eandem fententiam fequitur Lugo D. 22.
ftamenti
n. 256. cum aliis : fed excipit fidei commiffa ,
li fepa
ex §. ult. Inft. de Fideic. Tertia fententia , quam
m poftu. ample& titur Cabaf. I. c. cum Sot. Sanch. Bann.
us habe Beja , tenet præferri debere poffefforem . Pri
lidapro
mam , & fecundam fententiam probabilem cen
liquid feo , fed hanc tertiam probabiliorem , & in pra
valet teo
conditum xi omnino fequendam ; quia potius omni ju
re eft jus poffeffionis ; Unde omnino dicendum
Iter quos puto , quod heres non tenetur folvere ; & con
verafont tra , legatarii , fi bona fide legatum accepe
feclofs rint , non tenentur reftituere . Obferva attente
Venetis quæ diximus di&t . num. 711. Id tamen intelligen
mentom dum nifi accedat fententia Judicis , ut dicunt
abfolute Roncag. loc. cit. & Cabaf. I. c. cum aliis cit.
moditates Nec obftat dicere , fententiam Judicis non obli
duoste gare , fi nitatur legi fundatæ in falfa præfum
ym, &c. ptione fraudis , quæ non adfit ; nam , præter
&Note quamquod fententia tunc nititur legi quæ fun
olato datur in periculo generali fraudum , ut refpon
isdef det Roncaglia , quifque tenetur parere Judici
effe, a præcipienti , femper ac ejus fententia non fit
tis (etá evidenter injufta , ob bonum commune pacis ,
videant ut litibus , & jurgiis finis imponatur .
,, 1. Heres ab inteftato , fi fciat voluntatem
agrotus
,, defuncti , tenetur reftituere hereditatem , &
que "" folvere legata iis , quibus teftamento minus
habere
,, folemni , aut ex voluntate ejus debentur Mol.
1 dict Leff. contra Bonac. loc. cit. ) * ( Secus ve
·340
,, ro dicendum juxta contrariam fententiam pro.
,, babilem mox Supra allatam . )
༼ant • © ,, 2. Si dubius fit de voluntate teftatoris , de
928
10PM , "" bet cum illis componere pro ratione dubii :
is, fine », quia , cum nec ipfe , nec alii coeperint adhuc
effe », poffidere bona fide , in dubio par eft eorum
ad le
"" conditio , V. Bon. I. c.
Diana ,, 3. Si heres ab inteftato retineat heredita
heres ,, tem , & legata , poffunt illi , quibus aliquid
antur ,, per tale teftamentum erat reli& tum " uti oc
Con "" culta compenfatione , quia revera res illæ
re * Sed boc ne
"" erant ipforum . V. Bon. I. c.
. Ra " gamus . Vide dicta l . 1. n. 35. v. Attamen . ) *
egri 4. Si heres ab inteftato fateatur , mentem
‫ در‬teftatoris fuiffe , ut hereditatem nomine fi
AL ,, deicommiffi alteri traderet , vel legatum ali
Jade ,, quod folveret ; aut fi , oblato juramento , jura
efo "" re noluerit , cogendus eft , etiam in foro exter
,, no , hereditatem tradere , & folvere legatum .
s de 5. Ob eandem caufam idem dicendum eft ,
"" fi fateatur voluntatem teftatoris fuiffe , ut hæ.
reditas , non ut fideicommiffum , fed imme
pa ""
"" diate pervenire ad alium , quia non eft re
cap " currendum ad fidem teftium , vel ad juris fub
99 tilitatem , quando is , cujus intereft , ipfe
» confitetur teftatoris voluntatem . Vide Leff.
§
471
"" teftamento hereditatem adire pro foro confcien
" tiæ , Dian. p 9. t. 9. R. 16.
,, Refp. 6. Milites hujus temporis gaudent
"" iifdem privilegiis teftandi , quibus olim , dum
,,
"" modo in caftris ( vel in propinquo ex caufa
,, legitima ) verfentur . Dian. p. 7. tr. 15. R.
,, 24. & feq. ex aliis 13. contra Bald. &c. at
,, que adeo fufficiunt duo teftes ( licet proba
"" biliter nec hi requirantur , R. 45. ) , etiam
"" non rogati , R. 46. & alii.4. contra Molin.
,, Lugo, &c. etiam alias inidonei , modo non fint
,, impuberes , nec cæci , vel fervi , R. 47. Lugo ,
" Vafq. &c. Neque opus eft eorum fubfcriptio
,, ne , vel fignorum appofitione , vel ut fint in
,, confpectu teftatoris , Ibid. Imo miles jure mi
,, litari ( quo præfumitur effe teftatus in dubio )
,, poteft teftari folo nutu , R. 19. Poteft etiam
,, plura fimul teftamenta valida facere , vel pro
,, parte teftatus , vel pro parte inteftatus dece
"2 dere , R. 53. 55. Valetque ejus teftamentum
,, etiam poſt miſſionem honeftam , fed non ultra
,, annum , Molin. Lugo & c. R. 61. Denique pof
"" funt milites fupradi& to modo teftari , tametfi
"; fint furdi , & muti ( faltem fi in caftris audi
"" tum , & vocem amiferunt . ) Dian. R. 48. 49.
22 & 50. ex aliis Teftamentum inter Liberos va
"" let , ut difpofitio falta ad cauſam piam . Vi
22 de Salm . c. 5. n. 20. ) *
Hic plura dubia oportet adnotare circa ma- 930
teriam Legatorum . Dub. 1. An legatum reli
tum puellis , ut nubant , poffit dari eis , quæ
&
fiunt Religiofa ? Refp. Si legatum fit relictum
perfonæ determinatæ , certum eft poffe dari , niſi
aliter conftet de mente Teftatoris , ita ex Auth.
de Santiff. Epifc. § . Et boc . Vide Salm. cap.
5. num. 148. Quid , fi legatum reli& tum fit per
fonis indeterminatis ? Prima fententia negat de
beri illud puellis Religionem ingredientibus ;
hanc tenet Sanch. de Matr. lib. 1. D. 33. num.
32. Con. D. 3. q. ult. n. 19. Mol. D. 207. Barb.
de Pot. Ep. Alleg. 83. n. 27. Ronc. de Teft. c.
7. 9. 2. R. 3. Conc. tom . 7. pag. 679. num. 10.
& Lugo Dift. 24. num. 293. cum communi , ut
afferit . Ratio , quia mens Teftatoris fervanda
eft in fpecifica forma , femper ac fervari pot
eft ; nec recurrendum ad ejus voluntatem præ
fumtam , quando habetur voluntas contraria
expreffa : Tales enim Teftatores fæpe & pie pro
videre fic intendunt folis puellis nubere volen
tibus , ne exponantur periculo proftitutionis .
Nec obftat præfata lex in Auth. cit. quia ibi
fermo fit tantum de legato facto perfonæ de
terminatæ , unde nullum aliis damnum infer
tur , fi ipfi ingredienti Religionem tradatur ;
fed in cafu pofito præjudicium irrogaretur a

魔
£
$
*

liis nubendis a Teftatore nominatis .

§
!

» & C. de Lugo I. c.
$

Ait Lugo D. 22. n. 257. 258. quod , fi Te
ftator voce committat heredi fideicommiffum
& heres tacet , tenetur heres utique illud im
plere ; fecus , fi Teftator committat ei lega
di tum ; Dicit tamen , quod fi heres folverit jam
legatum , non poteft repetere .
929 "" Refp. 5. Etfi probabile fit Clericorum , &
"" Novitiorum teftamenta fata ad caufas non
" pias fine folemnitatibus juris non valere : Mo
" lin. & alii 3. Cum tamen contrarium etiam
» fit probabile , ex Suar. &c. poteft heres ex tali
Secunda vero fententia , quam tenent Salm.
c. 5. n. 185. Diana p. 4. tr. 24. Miſc. R. 35.
cum Pontio , Natta , Boerio , & Ochagav, ac ad
hæret Leff. 1. 2. c. 18. n. 123. affirmat deberi le
gatum ; quia in dicta Authent. affignatur ratio ,
cur legatum reli&um certæ perfonæ ad nuben
dum , ci debeatur , fi fiat Religiofa : Quod vitam
profitentur religiofam ; fcilicet ne puella re
linquat ftatum religiofum , ut legatum confe
quatur. Cum autem in legato relicto puellis
indeterminatis idem legis motivum urgeat ,
Gg 4 ideo
 472 Lib. III. Tract. V.
ideo Religiofa non funt illo privanda : Ubi
enim ( ut dicitur in I. Illud. ff. ad I. Aquil. )
eadem militat ratio , eadem militare debet ju
ris difpofitio . Neque ( ait Leffius) præfata lex
Juftiniani innititur præfumptæ menti Teftato
ris , fed abfolute vult favere pietati , etiam
contra expreffam Teftatoris voluntatem ; ita
ut , fi Teftator exprefferit excludendas effe pu
ellas Religionem ingredientes , talis difpofitio
rejicitur tanquam turpis . Hanc fententiam re
probare non audeo , fed prima mihi videtur
certe probabilior ; quia difpofitio Authentice
continet jus novum , quod , cum exorbitet a
jure communi , non eft extendendum de cafu
ad cafum ; Maxime quia talis extenfio redun
daret in præjudicium aliarum . Probabiliter au
tem dicit Concina to. 7. pag. 680. n. 11. quod , fi
non extarent puellæ , quæ nubere vellent , tra
dendum effet legatum Religionem ingredienti
bus ; nifi ex mente Teftatoris expreffe oppofi.
tum colligeretur . Præterea addit Barb. d. All.
83. n. 28. cum aliis , quod fi Teftator relinquat
alicui puellæ mille fi nubat , & centum , fi in
grediatur Monafterium , debentur Monafterio
omnia mille , fi hoc fit factum in odium Reli
gionis , quia tunc fic decernendum eft in po
nam Teftatoris : Secus , fi id factum fit , eo
quod dotes Religiofarum funt minores nubentium.
Dub. 2. An legatum reli& tum civibus loci ,
poffit, dari extraneis ? Negandum , nifi ifti ani
mum habeant ibi perpetuo manendi , tunc enim
ab initio pro naturalibus habentur ; vel nifi fi
ne tali animo ibi per decennium manferint .
Ita Salm. cap. 5. num. 185. cum Lugo , Sanch.
c. ac Concina tom. 7. p. 681. n. 14. ex l. 1.
C. de Incolis . Hic addendum id quod tradunt
Sanchez , Trullench. & Barbofa apud P. Fer
raris ( Bibl. v. Civitas n.71 . ) nempe quod le
gatum reli& tum puellis originariis non eft dan
dum eis , quæ cafualiter natæ fuerint in eo lo
co .
Dub. 3. An legatum reli& tum Orphanis poffit
dari pauperibus habentibus Parentes inutiles ?
Non concurrentibus vere orbatis Parentibus
videtur receptum apud omnes , quod dari pof
fit . Ratio , quia fic etiam impletur volun
tas Teftatoris , qui vult opitulari filiis non ha
bentibus , a quo alantur , & tales funt qui ha
bentes Parentes inutiles , ex celebri illo dito
apud Gloffam in c. Admove. cauf. 33. q. 2. ver.
Dixi . Si re priveris " nec nomen habere mere
ris . Et ex Gloffa v. Ínutilem . in c. Inter ce
sera . de Tranf. Epifc. ubi dicitur , inutilem
reputari ut mortuum . Huic adhæret id quod
dicunt Covarruv. Bald. Pal. Perez , &c. apud
Sanch. loc. cit. nempe quod Pater dicitur or
batus filio , fi filius eft inutilis , ex Gloffa in l.
Plagiarii. C. ad L. Flaviam de Plag. Et ex
eadem Gloffa dicitur vidua , quæ virum inuti
lem habet . Sic a pari dicendus Orphanus , qui
Parentes habet inutiles ; Ita Roncaglia de Te
fam. cap.7.9. 5. R. 1. Concina to. 7. pag. 681 .
n. 15. Dian. p. 1. tr. 2. R. 52. Salm. c. 5. n. 187.
cum Trull. &c. ac adhæret Lugo D. 24. n. 303.
An autem , concurrentibus vere_orbatis paren
tibus 2 hi fint præferendi ? Affirmant omnes
præfati Au& tores cum Sanchez Conf. lib. 4. c.
t
De Septimo Præc. Decal.
2. dub. 13. qui vocat commune ; Ratio
quia cum voluntas Teftatoris poffit impleri
in fenfu proprio , non debet impleri in impro
prio , ex Clement . Quia contingit de Rel, domib.
& ex Trident. feff. 25. c. 8. Sicut enim pro
prie vidua non eft , quæ virum habet inutilem,
fed quæ viro caret , ut dicunt Sylv. Tab. &
Ang. apud Sanch. Ita in caſu noſtro . Attamen
videntur non omnino improbabiliter negare Bo
nac. D. 3. q. ult . num . 9. & Roncaglia 1. cit.
R. 2. Ratio , quia id , licet non congruat lite
ris difpofitionis , congruit tamen , imo magis
accedit ad finem Teftatoris , fubveniendi pau
pertati filiorum , qui cum Parentes habent in
utiles , egentiores funt vere orphanis , dum non
folum debent tunc propria , fed etiam Paren
tum indigentiæ providere .
Dub. 4. An legatum reli&um puellis ut nu
bant , poffit dari eis , quæ fine dote jam nupfe
rint ? Refp. affirmative , fi fit reli&um puellis
determinatis , quia præfumitur Teftator voluif
fe ipfis omnino providere ob peculiarem erga
illas affe&
tum , vel ut nubant , vel ut nuptæ
decenter vivant . Secus , fi indeterminatis ,
quia tunc cenfetur potius Teftator voluiffe fub
venire nubendis , ut periculum proftitutionis vi
tarent . Quando vero legatum eft reli&um pro
dotandis pucllis pauperibus , bene poteft dari
nuptis ; nam tunc perfeverat finis Teftatoris >
nempe fublevandi ipfarum indigentiam · Ita
communiter Sanch. lib. 7. de Matr. D. 91. n.
63. Ronc. de Teftam. c. 7. 9.3 . R. 1. Salmant.
c. 5. n. 188. cum Trull. & Dian . Conc. tom. 7.
pag. 680. n. 12.
Dub. 5. An legatum reli&um feminis in ma
trimonium collocandis , poffit tradi viduis ite
rum nupturis ? Refp. affirmative , fi non fint
aliæ feminæ ætate nubiles : fecus , fi adfint ,
quia nomine mulieris in matrimonium collo
candæ , proprie intelligitur ea , quæ nunquam
nupfit , vel fi nupfit , invalide nupfit , aut ma
trimonium non confummavit , ex 1. Hoc fer
mone . ff. de Verb. fignif. Ita communiter San
chez 1. 7. de Matrim. D. 95. n. 65. Roncaglia
d. c. 7. q. 3. R. 4. Conc. tom . 7. p. 681. num .
13. Salm. t. 5. n. 189. cum Bon . Trull. &c.
Qui tamen re& te addunt cum Roncaglia , quod
fi legatum fit reli&um pro nubendis foeminis
pauperibus , viduis etiam dari poteft , quia ver
bi fignificatio utrifque convenit tam virginibus,
quam viduis .
Dub. 6. An legatum relictum virginibus nu
bendis poffit dari virgini etiam corruptæ? Di
ftinguendum , fi publice conftet de ejus corru
ptione , non poteft tradi : quia non adimplere
tur finis Teftatoris , volentis tantum fubvenire
iis , quæ vere virgines funt . Secus , fi clam
fit corrupta , quia in communi æftimatione hæc
pro virgine reputatur , ut colligitur ex . Li
ber. §. Quod autem . ff. de Legat. Ncc cenfetur
Teftator voluiffe , quod puella manifeftet fuam
turpitudinem : Ita communiter Conc. tom. 7.
pag. 681. n. 16. Roncag, de Teftam. d. c. q. 4.
R. 1. Salmant. c. 5. n. 190. cum Trull. Dian.
Martin. a S. Jof. &c. An autem puella corru
pta poffit tale legatum petere ? Affirmant Salm.
loc. cit. quia in favorabilibus verba funt large
in
 r

Cap. IV. De Tutela , & Teftamentis . Dub. I. 473

interpretanda , ut probant in tr. de Leg. c. 4. cum Men. præferendos effe Religiofos , qui ex
n. 19. Sed probabilius negant Goncina I. c. & eleemofynis vivunt ; Re &te vero cenfet Roncag.
Martin, a S. Jof. ap. Salm. tum quia verba contra aliquos , non venire nomine pauperum
Teftatoris fervanda funt in rigore , quantum Religiofos , qui habent reditus fufficientes , un
fieri poteft ; tum quia talis interpretatio fieret de vivant . V. In æquali paupertate præferen
in præjudicium aliarum . Et idem videtur fen dæ funt feminæ , quatenus ifte majori periculo
tire Roncag. loc. cit. dicens illum , cui data peccandi funt expofitæ , idem Roncaglia . Cum
eft facultas a Teftatore eligendi virgines pro autem Teftator dixerit , legatum inter paupe
legato , non poffe eligere eam , quam certo fcit res diftribuendum , non poteft uni tradi ; ita
corruptam , fi abfit fcandalum . Conveniunt ta Ronc. Barb. n. 19. cum Men. Bart. &c. com
men Concina , Ronc. ad dicendum , poffe illam muniter . An vero eo cafu poffit executor etiam
ES petere , & eligi , fi defint aliæ vere virgines . fibi aliquid applicare ? Affirmant Laym . I. c. n.
Dub. 7. An legatum reli& tum pueHæ , ut re 7. Sanch. Dec. I. 2. c. 11. n. 34. & Barb. I. c. vide
maneat virgo , debeatur ei , fi nubat ? Affir n.22. & 54.cam Palac. Men. Gonzal, & aliis com
ma ; fic enim ftatutum eft in 1. Quoties , 22. muniter . Excipiuntur tamen Laym. & Sanch.
ff. de de Condit. & demonftr. Quia , ut habe fi Teftator noverit ejus paupertatem , quia tunc
tur ex alia 1. 2. C. de Induct. viduit, multum cenfetur , quod fi voluiffet illi fubvenire , ali
intereft Reipubl. ut proles augeantur . Secus quid expreffe reliquiffet . Sed non improbabili
dicendum , fi legatum relinquatur viduæ , ad ter Roncag. 1. c. hanc exceptionem non admit
viduitatem fervandam , Auth. Cui reli& um . C. tit , quia non præfumitur Teftator eum voluif
tit. cit. Quia honeftum eft a fecundis nuptiis fe inferioris conditionis facere ; quam alios pau
121 abftinere ; Ita Sal. de Matrim. c. 1. n. 109. & peres ; & fi aliquid ei non reliquerit , id eveni
2 110. Conc. pag. 678. n. 7. re potius cenfendum vel ex oblivione , vel in
$ Dub. 8. An legatum relictum puellæ , ut nu advertentia , vel quod noluiffet Teftator rubo
bat , tranfeat ad ejus heredem 9 fi ante nu rem exccutori inferre , fi inter pauperes eum
# numeraffet .
ptias illa moriatur ? Re& te diftinguit Lugo D.
ASE2SPENSERS

24. n. 209. cum Sanchez & Mol. Si legatum Quæritur hic I. An Summus Pontifex poffit 931
tum fit puellæ intuitu fubventionis illius fine jufta caufa valide commutare ultimas vo
reli &
$, perfonæ , ut poffit nubere , tunc tranfit ad ejus luntates Teftatorum ? Nulli dubium , quod Pa
heredem ; Secus , fi nullo habito refpe &u ad pa poteft cum caufa ultimas voluntates com
perfonam , fed tantum ad operam piam per mutare , ut patet ex Clem. Quia contingit. de
agendam ; quia tunc eft convertendum ad do Domib. relig. ubi dicitur : Ea que ad certum
tandam aliam pauperem ; Vel fi legatum fit ufum largitione funt deftinata Fidelium , ad il
reli& tum fub conditione neceffaria , ut puella lum debeant , non ad alia (falva Sedis Apofto
g nubat , fine intentione faciendi operam piam , lice autoritate ) converti . Sed dubitatur " an
ite. quia tunc legatum erit profanum , & fiet id poffit Papa fine caufa ? Tres funt fententiæ
caducum , ac ideo tranfibit ad hæredem Te apud Sanch. Confil. 1. 4. cap. 2. dub.1 . n. 1. Prima
fint
ftatoris . fententia affirmat , quam tenent Armil. v. Le
10. Dub. 9. An legatum reli & um pro fabrica Ec gatum . n. 55. Ang. eod. verb. I. c. Ratio , quia
am clefiæ poffit expendi in ornamenta , & alia Di omnia legata intelliguntur implicite reli& ta ad
vino cultui neceffaria ? Negant Panormitanus , arbitrium Papæ , vel Principis . Secunda fenten
Lopez apud Sanchez Conf. lib. 4. cap. 2. tia , quam tenent Angles , Rofell. Covarr. &c.
dub. 14. Sed probabiliter affirmant id Sanch. apud Sanch. n . 2. & cui adhæret Croix 1. 4. n.
Lugo D. 24. num. 304. quia nomine fa 482. id admittit de poteftate abfoluta , noa au
bricæ intelliguntur omnia neceffaria ad fer tem ordinaria . Tertia fententia verior & com
vitium Ecclefiæ , nifi aliter conftet de mente munis , quam tenent Buf. infr. n. 939. Sanch.
Teftatoris . n. 4. cum Bart. Socin. Laym. 1. 3. tr. 5. v. 11.
Dub. 10. Quomodo diftribuendum legatum n. 11. Salm. c. 5. n. 194. cum communi , Mol.
reli&um pauperibus ? Refp. fi legati executio 1. 4. de Primog. c. 3. n . 10. & Lug. D. 24. num.
relicta fit ad electionem heredis , poteft ipfe 312. ( qui præfatas duas fententias falfas vo
dare cuicunque vere pauperi . Si vero non eft cat ) , omnino negat poffe Pontificem " aut
heredi electio commiffa , tunc, præferendi funt Principem fine jufta caufa commutare Tefta
‫ܫ‬

I. Conjun&i Teftatoris , ut communiter DD. torum voluntates . Probatur 1. ex Trid. Seff.

Di cum Barboſa de Pot. Ep. All . 83. n. 17. & Ron 22. c.6. ubi ( ut fentit Laym. I.c. cum Mol. D.
10 caglia de Teftam. cap. 7. q.6. R. 2. Et inter 249.) fupponitur , tales commutationes poffe fie
Te. eos præferendi funt proximiores , ut docet D. ri a Sede Apoftolica , nonnifi ex jufta & necef
re
Tb. 2.2. q. 32. art. 9. Id enim expofuit ordo faria caufa . Probatur 2. ratione , quia licet
charitatis : Atque hoc ( addit Roncaglia ) et difpofitiones Teftatorum . cenfeantur commiffe
#C iamfi adfint alii pauperiores . II. Pauperes con Papæ ( vel Principi ) , non tamen ut domino ,
cives Teftatoris præferendi funt ceteris extra fed ut boni communis , aut piarum caufarum
ur neis , ut Gloffa in c. Pauperes , de Teftam. & difpenfatori committuntur , unde , cum Ponti
Ronc. 1. c. cum Men . utque colligitur ex 1. Pre fex non fit dominus talium bonorum , non pot
jes . C. de Serv. III. Magis indigentes , ut S. eft neque ex poteftate ordinaria , neque extra
Tb. 1. c. art. 3. ad 1. Ronc. l. c. Et etiam nubi ordinaria convertere fine caufa has difpofitio
les , ut addit Barb. cum Surdo n. 18. IV . Pau nes ad alium ufum , quam a Teftatoribus funt
peres probatioris vitæ , S. Th . ib. art. 9. Hinc deftinata . Si igitur legatum eft profanum , pot
4 dicunt Laym. 1. 3. tr. 5. c. 11. num.6. Roncag. erit Princeps ob neceffitatem publicam, vel aliam
ju
 474 Lib. III. Tract. V. De Septimo Præc. Decal.
juftam caufam , in aliud legatum profanum , Clementine, Quia contingit citate in I. Quæft.
vel pium commutare . Si vero legatum eft Valde tamen probabiliter cenfet Laym . cit.n.11.
pium , poterit Papa tantum , jufta caufa inter & confentiunt Salm. c.5. n.194. cum Bon.& Trul.
veniente , in aliud pium convertere . quod , fi aliqua caufa fuperveniat, vel fi fuerit Te
Quæritur II. An Epifcopi cum jufta caufa ftatori ignota , quam fi ille cognoviffet, aliter dif
poffint commutare pias difpofitiones ? Prima fen pofuiffet , tunc Epifcopus cum herede poteft ex
tentia affirmat & hanc tenent Angel. v. Lega epicheja interpretari voluntatem Teftatoris , &
tum . 2. n. 12. Ó 14. Sylveft, eodem v. q. 12. Arm . legatum in alium ufum convertere , puta fi le
n. 55. Caf. 56. & Rofell. Tap. apud Sanch. Conf. gatum fit reli&um pro vafis facris conficien
1.4. c. 2. dub. z. n . 3. & Beja cum aliis ap. Croix dis , quibus Ecclefia non egeat , fed potius ca
1. 4. num. 849. qui huic fententiæ adhæret . Ra fulis . Quando autem legata pia nullo modo
tio 1. quia communis fententia ( ut afferit Cr. poffunt applicari ad ufum a Teftatore inten
ib. ) tenet , apud Epifcopos effe hujufmodi fa tum , illa non funt caduca , fed applicanda
cultatem ordinariam commutandi , quia talis funt in alium pium ufum , arbitrio Epifcopi
commutatio eft quædam difpenfatio in lege præ & Executoris , ut docent idem Laym. ib. cum
fcribente exactam impletionem ultimarum vo Abb. & Luga D. 24. n. 305. ex c. Nos quidem
luntatum ; unde , quando dicitur fieri poffe di de Teftam.
fpenfationes , & non exprimitur a quo in Tri Sed dubitatur 1. An in commutationibus ab
dentino , fatis intelligitur fieri poffe ab Epifco Epifcopis faciendis , requiratur etiam confenfus
pis ; uti cum pluribus docent Suar. de Leg. I. heredis , & Legatarii : Abbas , & Petr. de Ubal
6. c. 14. n. 8. & Sanch. de Mitr. 1. 8. D. 5. dis ap. Barbof. de Pot. Ep. All. 83. n. 6. di
Hinc inferunt idem Sanch. I. c. dub. 7. & Lu cunt requiri confenfum heredis , ex c. Nos qui
go D. 24. n. 310. quod , fi Teftator reliquit a dem de Teftam. Sed fi heres nollet confentire ,
licui Ecclefiæ Legatum pro fefto anniverfario , Epifcopus folus poteft commutationem exequi,
poteft Epifcopus illud ad tempus commutare in ut ait Roch, cum Felin. ap. Barb. loc. c. Dicit
reparationem Ecclefiæ , quæ aliter non poffet autem prædi& tus Petr. de Ubald. ib. ex Barth.
reparari . Ratio 2. quia , licet Epifcopus ne quod infuper requiritur confenfus Ecclefiæ , cui
quiret hoc facere ex poteftate ordinaria , pot tum eft legatum ; fed fi neque Ecclefia vellet
fa &
eft tamen ut Sedis Apoftolicæ Delegatus , mo confentire , Epifcopus folus commutare poteft .
do adfit jufta caufa judicio Epifcopi Idque Dubitatur 2. Quæ fint caufæ , ob quas Epi
probant ex Trid . Seff. 23. c. 6. ubi dicitur : In fcopus ultimas voluntates commutare valeat ?
commutationibus ultimarum voluntatum , que Caufa I. cft , quando pecunia legata ad ali
nonnifi ex jufta , & neceffaria caufa fieri debent , quem ufum , non fufficit , Barbof. de Pot. Ep.
Epifcopi , tanquam Delegati Sedis Apoftolice 7, All. 83. n. 7. &c. II . Quando ufus legati non
Jummarie & extrajudicialiter cognofcant , nibil poteft adimpleri , idem Barb. n. 8. cum Riccio ;
in precibus , tacita veritate , vel fuggeftu fal Vel fi res legata nequeat defervire pro ufu de
fitate , fuiffe narratum , priufquam commutatio ftinato , ob impedimentum fa& ti , vel juris ? ita
nes prædicte executioni demandentur . Ita Bar Barb. n. 9. cum Imola , Bonif. Abb. Innoc. U
bofa de Por. Epifc. Alleg . 83. n. 5. cum Sylu. bald. Socin. &c. Hinc , fi non poteft Monafte
v. Legatum 4.q. 12. Menca , Beja , Graff. Men rium Monialium conftrui , ubi voluit Teftator ,
doza , citatque etiam Rotam Kom. Dec. 1122. puta in loco campeftri , contra præfcriptum a
Et ita etiam Salmanticenf. de Leg. cap. 5. nu Concilio Tridentino Seff. 25. c. 5. poteft Epifco
mer. 67. pus alium locum deftinare , ut Farinac. Ale
Secunda vero fententia probabilior , quam te xandr. Riccius cum eod. Barb. num . 10. Qui ta
ment Mol. de Just. D.249. Laym. 1.3 . tr.8 . c. II. men notat cum Ubald. & Genuenf. quod , fi
num. 10. & Sanch. 1. c. dub. z. cum aliis ne impedimentum eft fa& ti , & non eft perpetuum,
gat poffe Epifcopos , etiam cum jufta caufa , debet expectari tempus opportunum , ex c. nor
commutare ultimas voluntates . Ratio , quia ex eft &c. Quod Super bis , de Voto. Si vero im
cap. Tua de Teftam. & ex Trident. Seff. az . pedimentum eft juris , diftinguit idem Petrus
. 8. imponitur Epifcopis exequi exacte ulti de Ubald. quod , fi legatum eft ad ufus pios ,
mas voluntates ; Et hoc , etiamfi commutatio tunc fit commutatio ; fecus , fi ad ufus inhone
heret in melius , ut dicunt Barb. I. c. num . 3 . ftos , puta , ut in Ecclefia fiant ludi theatrales,
cum Imola , & Bonif. Laym. ibid. ac adhæret qui prohibentur in c. cum decorem. de Vita &
Lugo D. 24. n. 307. ex c. Conqueftus de Fora hon. Cler. tunc legatum eft nullum , tanquam
comp. & cap. Quia nos de Teftam, contra Dian. inutile , & fit caducum . III . Caufa eft , fi le
p. 2. R. 26. ac Sylv. Beja , Graff. Comit . Vafq. gatum eft factum ad ufum non ita neceffarium;
&c. apud. Croix 1. 4. n . 8 +7. qui admittunt com tunc enim poterit Epifcopus commutare in a
mutationem in melius . Nec probari dicunt pri lium pium ufum magis eidem Ecclefiæ neceffa
mam fententiam a Trid. in cit. c. 6. Nam ibi rium ; ita Barb. n. 12. cum Riccio , & Genuen.
tantum committitur Epifcopis , ut , quando Vide mox dicta in Qu . II. Imo etiam ad alium
commutatione ultimæ voluntatis a Sede Apo ufum fructuofum , fi caufa fit graviffima , &ita
ftolica eis committuntur , ipfi , antequam illæ præfumatur mens Teftatoris , ut addit ib Ge
executioni demandentur examinent , an fint nuenfis ap. Barb. n. 13. Sic pariter dicit idem
veræ caufæ expofita ? Concilium enim in cap. Barb. n. 14. cum Riccio , quod reditus alicujus
5. immediate præcedenti loquutum erat de exe Capella deputati pro Miffis , Epifcopus poteft
cutionibus difpenfationum a fola Sede Apofto commutare in paramentorum emtione pro una
lica obtentarum . Et hoc ajunt effe conform. vice tantum .
DU
 Cap. IV. De Tutela , & Teftamentis . Dub. III.
DUBIUM III.
De Renunciatione bæreditatum .
932 Quando valeat renunciatio hæreditatis ?
933 An bec frite interpretanda ? Vide ibi re
folutiones .
934 An fint irrita pacta de bæreditate viven
tium? Vide exceptiones.
34 & 71 .
935 De Conftitutione Tridentini irritante re
nunciationes ingredientium Religionem .
932 ;
"" nifi juramento firmetur , nullius robo
.‫ د‬ris eft . Ratio eft , quia ita jure cautum eft
" propter bonum publicum . Excipe 1. Nifi
,, quis in ipfo teftandi actu renuntiet juri fuc
23
,, ceffionis , vel poft teftamentum conditum ?
AA4
,, in quo præteritus eft , præteritionem fui ap
4
" probet . 2. Nifi heres neceffarius , poft debi .
"" tam fibi portionem integram a patre acce
,, ptam , reliquæ hereditati renuntiet , qui ta
,, men , fi bona patris poftea augeantur , le
" gitimam eorum portionem poterit exigere .
933 '"" Refp. 2. Renunciatio hereditatis , cum o
‫ دو‬diofa fit , & contra jus commune , ftriæ
,, interpretationis effe debet .
Unde refolves cafus feq.
,, 1. Non obftat renunciatio hereditatis , et
‫ رو‬iam jurata a filio facta , quominus ab codem
,, patre , mutata iterum voluntate 2 poffit in
02 "" ftitui heres , Molin. Sanch. 1. 7. c.7.
" 23 2. Si filius renuntiavit in favorem fratris
=
"" eo mortuo ante patrem , is , qui renuntiavit
"" in prima hereditate , fuccedere poteft ; imo
‫ در‬etiam inftitui debet , quia caufa renuntiatio
,, nis ceffavit , Mol. d. 579. n . 19.
3. Filius poft juratam renunciationem ni
,, hilominus fuccedere poteft in iis bonis , quæ
,, pater ad fecundas nuptias tranfiens , liberis
22 ex priore matrimonio fufceptis relinquere co
,, gitur . Ratio eft , quia in his filius non fuc
"" cedit jure fanguinis , cui renunciavit , fed
,, propter civiles Conftitutiones , & favores >
"" Mol. n. 21.
,, 4. Etfi filia accipiens dotem a patre dicat
,, fe ea contentam , & renuntiare paternæ hæ
,, reditati ; pactum tamen illud eft invalidum ,
,, eoque non obftante > poteft petere comple.
,, mentum legitimæ portionis fuæ . Ex 1. pa
"" &tum dotale , C. de Collat. L. fi quando C. de
" pact. &c. Quamvis pactum , de pact. in 6.
‫ دو‬Mol. Sanch. 1. 6. conf. Lugo refpon. mor. 1.
‫ رد‬6. dift. 24.
5. Si parentes dent filiæ dotem infra por
,, tionem legitimæ debitæ , inducantque eam
"" coactione , vel fraude , feu dolo ad renun
‫ در‬tiandum legitimæ , non funt in confcientia
"" tuti , fed tenentur illi reftituere libertatem >
23 Sanch. 1. 4. de Matrim. d. 9. Lugo loc . cit.
"" Ac licet filia , fi renunciationem juramento
,, firmaverit , eam fervare teneatur ; fi tamen
,, dolus , vel metus intervenerit , licebit relaxa
22 tionem juramenti injufte extorti petere : ea
475
" que obtenta , non tenebitur pacto , quod ex
‫در‬ injufta coa&tione proceffit . Vid. Sanch. 1. 2.
"" mor. cap. 13. Lugo t. 2. de Juft. d. 22. fe&t.
,, 8. & resp. mor. 1.6. d. 24.
,, Refp. 3. Omne pactum , vel donatio de al- 934
39 terius viventis hereditate ipfo jure irrita ef
"" v. g. irritum eft pactum quo Titius heredi
,, tatem , quam fperat a Sempronio , promittit,
,, aut obligat Cajo . Ratio eft , quia tales pa
23 & tiones odiofæ funt , & plenæ periculis , ob
"" infidias , quæ parantur ejus vitæ , fuper cu
" jus bonis fit patio , Laym. c.7. n. 3.
• ,, Excipe 1. Nifi confentiat is , de cujus he
"9 reditate agitur , & in eo confenfu ufque ad
‫ در‬mortem perfeveret . 2. Nifi renuntiatio fiat in
29 favorem Communitatis, feu Collegii, hic enim
,, ceffat præfumtio , vel periculum infidiarum .
3. Nifi quis ob Conftitutiones Ordinis , de
"" omnibus bonis , & juribus acquifitis , & acqui
"" rendis difponere debeat , idque in favorem
,, Communitatis piæ , vel etiam certæ perfonæ
,, pauperis , Sanch. c. z. n. 54. Laym . I. c. n. 3.
4. Nifi fiat pactum circa hereditatem perfo
"" næ incertæ , v. g . fi quæ mihi hereditas ob
,, venerit , dum vixero , tua efto : ceſſat enim
,, periculum , Mol . Sanch. 1. 7. c. 2 .
,, Quæres , quoufque fe extendat conftitutio 935
,, Trid. felt. 25. c. 16. irritans donationes , &
,, renunciationes , etiam juratas , quæ fiunt ab
,, ingredientibus religionem , nififiant cum li
,, centia Epifcopi , five Vicarii , intra duos
,, menfes proximos ante profeffionem , & pro.
,, feffio poftea fubfequatur?
,, Refp. 1. Hanc conftitutionem non habere
locum in codicillis , teftamentis , aut dona
"2 tionibus mortis caufa : quia hujus conftitu
‫ در‬tionis ratio eft , ne per renunciationem he
"" reditatis novitiis imponatur neceffitas profi
,, tendi ; hæc enim ratio ceffat in his ultimis
,, voluntatibus , quippe quæ, ufque ad profeffio
,, nem revocabiles funt . Quare valet adhuc
,, hodie teftamentum a novitio conditum , ne
», que rumpitur , fecuta profeffione , etfi Mona
"" fterium in eo præteritum fuerit , Sanch. 1.7.
,, c. 5. Qui autem licite a religione recedit , re
,, cuperat omnia bona cuicunque ante donata ,
"" intuitu ingreffus in Religionem .
,, Refp. 2. Ea conftitutione non prohiberi
,, donationem modicam , quia ceffat ratio
"" Sanch. num . 23.
,, Refp. 3. Ea comprehendi renunciationem
"" Beneficii Ecclefiaftici . Ratio eft , quia hæc
29 eft amiffio magni juris ob quam libertas e
,, grediendi a religione impeditur , Sanc. n.37.
,, Refp. 4. Per eandem etiam irritantur re
"" nunciationes , quæ fiunt ante ingreffum reli
" gionis , intuitu , vel caufa impulfiva ingre
,, diendi ; qualis intentio in dubio præfumitur,
"" fi non multo ante ingreffum factæ fint . Ra
"" tio eft , tum quia Concilium abfolute loqui
,, tur ; tum quia alias non fufficienter confu
"" luiffet libertati novitiorum , Nav. Leff. 1. 2.
2 c. 41. n. 4o. contra Sanch. cujus tamen fen
,, tentia eft probabilis . Unde fic donatum tuto
,, retineri poteft , donec per fententiam Judi
"" cis refcindatur .
,, Refp. 5. Irritam etiam effe donationem
>> feu
 476 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc. Decal.
‫ رد‬feu renunciationem bonorum , fub conditio ,, Quæres 1. An religiofus executor legatum 937.
,, ne profeffionis edendæ fa&tam , ita ut , ea , in pias caufas monafterio fuo applicare poffit ?
,, non fecuta , corruat , Nav. Sanch. n. 17. ,, Refp. poffe . Ratio eft , quia , fi quid ob
,, Mol. &c. Ratio eft , quia donantes , feu re ,, ftaret , effet ex eo , quod executor etiam in
,, nunciantes ægre contriftant donatarios , ut ,, digens eleemofynam fibi ex teflamento appl1
"" eos de poffeffione femel capta dejiciant : & 99 care nequeat , nifi teftator indigentiam ejus
"" Monafteria , quæ tales donationes accepe ,, ignoraverit , aut ea poftmodum fupervenerit ,
,, runt , omnes modos adhibent 2 ut tales ad ,, cum , fi eam cognoviffet , certum quid ei le
.‫ د‬profeffionem inducantur , Laym. cap. 7. n. 8. ,, gaturus fuiffe videatur . Sed hæc ratio non
,, Refp. 6. Non obftante hac conftitutione " ,, ligat , quia caufa Monafterii diftin& ta eft a
,, validas effe renunciationes , ante , vel poft ,, caufa , feu perfona profeffi , ficut caufa Eccle
ingreffum Soc. JESU factas , juxta ejus con "" fiæ a caufa beneficiati . Unde etiam quivis juf
"3 ftitutiones . Ratio eft , quia Tridentinum So ,, fus aliquid dare pauperibus , poteft id tribuere
"3 cietatem diferte excipit . Dixi ( juxta con ", cognatis , vel filiis fuis, quia evidens eft diftin
"" ftitutiones quia in iis donationibus , quæ 22 aio inter donantem , & accipientem , Sylv.
"" contra conftitutiones fiunt , non videtur ha 29 Sanch. 1. 6. c. 11. n. 55. V. Dian. p.8. 1.5 . R.46 .
,, bere locum , quia Tridentinum id voluit in "" Porro ad pias caufas legata dicuntur , quæ in
"" favorem Societatis . Quod autem ob gratiam tuitu pietatis relicta funt , nimirum 1. Loco ,
"" alterius conceditur , non eft in ejus difpen " vel perfonæ Sacræ . 2. Hofpitali . 3. Confrater
"», dium retorquendum , Mol . Sanch. Laym. 1. c. ,, nitatibus . 4. Pupillis & Orphanis . 5. Quod
‫ در‬caufa alimentorum iis , qui indigent . 6. Quod
DUBIUM IV. ,, caufa ftudii , faltem Theologici . 7. Ad con
,, ftru&tionem monumenti . 8. Ad utilitatem pu
Qui poffint, & debeant effe Executores ,, blicam , v. g. pro munienda urbe in neceffi
2 Teftamenti ? ,, tate , vel viis reficiendis , Dian.p.7.t. 6. R.
" 29. 30. ex Bald. & ceteris multis .
936 Qui poffint effe Executores? Et qui fint de ,, Quæres 2. Quomodo reli& ta incerta execu
jure ? Et an poffint officio fungi per alios ? "" tioni fint mandanda ?
937 An Religiofus Executor poffit applicare fuo ,, Refp. 1. Si incertitudo fit ex parte lega- 938
Monafterio legata relicta ad pias caufas? ‫ در‬tarii jure civili corruit legatum : v. g. quia
938 Quomodo relicta incerta fint exequenda ? "" funt duo ejufdem nominis , & amicitiæ erga
939 An legata ad pias caufas poffint commuta "" teftatorem , jure civili corruit legatum in
ri ? 940. Vide refolutiones . "" foro confcientiæ tamen tenetur executor in
941 Quomodo exequenda voluntas Teftatoris ? .‫ د‬ter eos dividere æqualiter , fi in id confentiant,
"" Mol. &c. Dian. p . 3. t . 5. R.58 . Trull. d.12. 2 .
936 " ESP. 1. Illi a Teftatore nominari poſſunt, ,, Legata ad caufas pias ob incertitudinem lo
‫ در‬R unus, vel plures ex heredibus , vel non he ,, ci , vel Ecclefiæ , non fiunt caduca , fed ple
,, redibus ; nec tantum mafculus , fed etiam fc ,, rumque pauperiori Ecclefiæ , vel Xenodochio
,, mina, Sanch.Wad.Dian. p.8 . t.5 . R.4. non tan ‫ در‬danda erunt . 3. Si incertitudo fit ex parte
"" tum laicus , fed etiam clericus , & religiofus . ,, rei legatæ , videndum , an terminos a natura
‫ در‬Hic tamen non fine fui Prælati licentia ; At "" habeat , ut v. g. bos , & equus ; vel ab arte,
29 Fratres de obfervantia nullo modo . Quod fi .‫ & د‬induftria , ut domus , veftis , &c. Si a na
‫در‬ tamen religiofus , contra Canonum decreta , "" tura habeat , danda eft una ex mediocribus;
executor teftamenti fit , a& ta ejus valent . "" fi ab arte , ele &tio ad heredem pertinet , qui
""
Ita "" rem in eo genere minimam dando fatisfacit.
‫ در‬jureLaym. c.11 . Et ratio eft , quia , fpectato
naturali , fufficit voluntas Teftatoris e
"" ,, Idemque dicendum eft de legatis , in nume
xecutoris ; nec Canones executionem religiofi "" ro pondere & menfura confiftentibus . Vide
""
"" Infirmant , fed prohibent tantum . V. Bon. ,, Laym. I. c. n. 7. 8. & 9.
Refp. 2. Si acceperint fummam pecunia di
.‫ د‬de contr. d. 3.q. 18. Dian. p. 8. t. 5. R. 9. 10.
"" Et , licet impubes executor effe non poffit " ‫ در‬ftribuendam pauperibus , non tenentur dare
,, poteft tamen minor , fi explevit annum 17. ,, pauperibus ; poffuntque etiam dare hofpita
‫ور‬ Sanch. Lugo, Wadin g. Dian. p. 8. t. 5. R. 6. "" libus , Ecclefiis ( quæ ornamentis , vel fabri
Nullus autem cogi poteft , ut fit executor , ,, ca indigent ) Monafteriis , vel iis , qui fe
‫זי‬ tans tamen hoc ipfo ‫ دو‬cundum fuum ftatum non poffunt vivere , fi
99 Dian. I. c. R. 27. Detref
,, perdit legatum ( faltem quod in præmium ,, ve ii fint opifices , five altioris conditionis ,
muneri s ei reli& tum fuit ) ceditque hoc aliis ,, etiam Nobiles , Vafq. Mol. & alii 8. dummo
.‫د‬
,, executoribus , Milin. Lugo , Dian. p.8. t. 5 . "" do tamen non conftet , vel ex fignis colli
,, gatur , aliam fuiffe intentionem teftatoris ,
‫ در‬R. 27. contra Wald.
27 Refp. 2. Si nullus a teftatore nominatus ,, quæ femper attendenda eft , Dian. p. 2. tit.
15. R. 8. Si vero defignaverint femel certos
59 eft executor , executio pertinet ad heredem , , pauperes , non poffe eos variare , docet Wad.
,, etiam quoad legata pia ; quo tamen cafu
29 Epifcopus jure communi ad fe pertrahere .‫ د‬fed affirmat Lugo . V. Dian. p. 8. t. 5. R.50. &
» potet , Laym . I. c. ,, P. 2. t. 16. R. 19. Poffunt etiam fibi ipfis , vel
39 Rfp. 3. Executor non poteft officio fun . "" fuis cognatis , fi vere pauperes fint & præfer
. ‫ د‬gi per alium , nifi teftator id ei permiferit , ,, tim teftator id ignoraverit , eam applicare,
,, aut nifi committatur executio nudi fati jam " Wading. Dicaftill. Dian. p. 8. ir.5. R.46. & 47.
27 declarati, Sanch. C.deLugo, Dia. pun.8.1.5.R.26. 22 Quæres 3. An legata ad certas pias caufas 939
" pok
 1
Cap. IV. De Tutela , & Teftamentis . Dub. III.
" poffint ab Executore , vel Epifcopo som
» mutari in alium pium ufum ?
• ,, Refp. 1. Si voluntas teftatoris impleri po
CA
,, teft jufte , & honefte , non licet eam commu
39 tare in opus quantumcumque melius nifi ex
», difpenfatione Pontificis , & jufta de caufa ,
‫ در‬Mol. Wading. Dian. p. 1. t. 17. R. 28. &p.
ASSA
ab
463
39 8. t. 5. R. 63. &c. communiter contra Vafq.
,, & aliquos , qui docent , Epifcopum poffe com
44
*
» mutare in æquale, vel melius. Interdum tamen
N
*
Z
98 ad Epifcopum , heredes , & executores perti
i 22 cum Lugo , Dian. S. Anton. Trull. &c. ) *
,, net , fecundum epikejam interpretari , non
» alienum effe a defuncti voluntate , fi mutatio
» fiat ; v. g. fi teftator pecuniam Ecclefiæ le
" get ad calices comparandos , & Ecclefia non
», egeat calicibus , fed cafulis , Mol. Laym. I.
25 c. n. 10. Vid. Vafq. opufc. de teft. cap. 8.
", §. 5. d. 3. n. 104. Trull. c. 18. d. 12. Bar
» bof. de off. & poteft. Epifc. * ( Vide di&ta n.
9 931. Qu . II. ) *
,, Refp. 2. Si ad ufum a teftatore deftina
» tum applicari nequeunt , non ideo fiunt ca
», duca , fed arbitrio Epifcopi , & executoris
» ad aliam piam caufam applicanda funt :
(1 », ita tamen , ut , quod fieri poteft , defunéti
" voluntas impleatur . Ratio eft , quia is prin
10 » cipaliter intendit ea in falutem animæ fuæ
" ad Dei honorem reliquere , Molin. difp. 294.
" Bon. difp. 3. de cont. quæft. ult. p. ult. Barb.
" de Offic. Epifc. (Ex Trid. feff. 25. c. 8. Vide
22 Salm. c. 5. n. 193. & vide di& ta n.931. verſ.
S " Quær. II. ) *
tis refolvuntur fequentes Cafus .
Ex di&
940 1. Si teftator pauperi determinato aliquid
,, legarit , hic autem ante folutionem moria
,, tur , heres illud tenetur alteri pauperi dare ,
» quia præfumitur legatum pium factum in be
" neficium animæ teftatoris , adeoque defigna
,, tio pauperis demonftrative , non taxative fa
& "" &a fuiffe: nifi tamen aliud conftet , vel ex
,, circumftantiis colligatur de teftatoris inten
» tione , de qua fi maneat dubium , manet da
"" ta refolutio. Mol. Sanch. Bard. D.6. c.10.§.7.
,, 2. Si legata pia inveniantur indu&a , & non
,, conftet de teftatoris intentione , teñetur he
,, res ea folvere ; quia præfumitur id fortuito ,
», ac cafualiter , & non ex teftatoris voluntate
" accidiffe , Bard. d. 6. c. 10. §. 17.
"" Si Teftator legaverit fummam pecuniæ pro
,, certo numero Sacrorum ? heres autem eam
"" fummam Sacerdoti cuipiam bono tradiderit ,
,, ac poftea ob mortem di&i Sacerdotis , aliamve
,, ob caufam dubitet prudenter , an Sacrificia il
», la fint pera&a , non tenetur curare ea iterum
,, celebranda ; quia fatisfecit teftatoris volunta
,, ti , Bard. d. 6. q . 10. §. 22.
941 Quæres 4. Intra quod tempus, quo ordine ,
29 & modo heredes , & executores defun& ti volun
"" tatem exequi debeant & quis cogere poffit ?
,, Refp. 1. Teneri ftatim poft aditam here
A ,, ditatem , confectumque inventarium , etiam
,, intra annum, nifi jufto impedimento excufen
,, tur. Imo in legatis piis intra fex menfes ,
"" Mol. Vafq. Dian . p. 8. t . 5. R. 53. idque, etiam
6 "7 fi hereditas non fit adita , eo quod heres vel
! DU
-477
,, ante fuerit mortuus , vel eam repudiarit , Co
"" var. & alii tres , Dian. p. 7. t . 6. R. 25. Unde
"" fi differant notabiliter ( præfertim folutionem
,, piorum legatorum ) , aut negliga exequi ,
" graviter peccant; tenenturque damnum , quod
,, alii ipforum culpa acceperunt , compenfare ,
"; Bon. d. 3. q. 18. p. 4. Nav. cap. 25. Lugo ,
"" Dian. p. 8. tr. 5. R. sz . * ( In foro igitur con
,, fcientia heredes , & exequutores tenentur fub
" gravi ftatim implere legata ( maxime pia ),
"" cum poffunt . Ita communiter Salm. c.5 . n.155.
,, Refp. 2. Ab utroque Judice , Ecclefiafti
,, co, & feculari compelli poffunt ( fi tamen lai
"" cifunt . ) Quod fi poft annum a monitione ju
,, dicis , vel Epifcopi exequi negligant , omni
,, commodo ( excepta tota legitima , fi heredes
,, neceffarii funt ) ex teftamento ipfis provenien
39 te privantur . Vid. Laym. I. c. tr. 5. c. 11. C.
,, de Lugod. 26, de juft . Dian. p. 3. t. 3. R. 59.
"" Valer. Trull, d. 11. immo , fi intra annum ne
" gligant exequi , jus executionis devolvitur ad
,, Epifcopum , Molin. & alii 8. Dian. p. 8. t.
,, 5. R. 40. nec admittitur purgatio mora ,
"" Sanch. Dian, I. c. R. 33. & 54. Sed tenetur
,, Epifcopus exequi , removendo illos ab execu
,, tione , & emolumentis fpoliando ; atque in
,, defe& tum Epifcopi idem poteft Metropolita
,, nus , Molin. Merol. Dian. R. 57.
,, Refp. 3. Executor tenetur omnia exequi fe
"3 cundum mentem teftatoris ; ad hoc tamen
"" executor particularis non poteft vendere bona
,, defuncti , nifi hic ita ftatuerit : univerfalis au
"" tem poteft ,. Lugo D. 24. Sect. 16. Dian. p.
,, 8. t. 5. R. 32. Neque poteft unquam , invito
"" herede , rem legatam dare legatario : quia
", non poteft, nifi per Judicem, fpoliare heredem
"" fua poffeffione , licet teneatur monere Epifco
», pum , ut heredem cogat , Sanch. , Lug. Dian.
" P. 8. t. 5. R. 39. quod fi bona non fufficiant
99 ad legata omnia folvenda , diftribuenda funt
"" omnibus æqualiter pro rata ( etiamfi fint pia ,
29 & licet uni res certa , & in dividuo fit lega
,, ta ) nec licet uni præ aliis gratificari : quia
›› par omnium eft ratio , & jus , Sylv. Sanch.
"" Bon. Dian. Trull. I. 7. c. 18. d. 12.
• ,, Refp. 4. Tenentur Executores reddere ratio
" nem executionis ( idque probabiliter , etiam
,, teftator eos hoc onere liberaffet ) exceptis iis ,
», quæ teftator juffit erogari fecreto , Diana p.
,, 8. t. 5. R. 34. & alii 35. Poffuntque ad hoc
,, cogi ab Epifcopo , vel Capitulo , Sede vacan
,, te , R. 36. & 37. & 62. nifi fint Regulares
,, plene exemti , quos cogi poffe alii negant , afs
‫ دو‬firmant alii , ut vide 1. c. Denique non debetur
‫ دو‬iis falarium , cum fit officium voluntarium
,, amicitiæ : fi tamen damnum ex eo patiantur ,
99 vel fint etiam adminiftratores bonorum , de
"" bet affignari a Judice , Lugo d. 24. Sect. 16.
" n. 335. V. Dian. R. 39. Plura de executio
"" ne piarum , & ultimarum voluntatum , V.
» apud Trull. & Dian. ll . cc. & Barb. I. 3.
"" de jure univ. c. 27. * (Nemo tenetur munus
,, exequutoris exercere " nif jam acceptavit ,
‫ در‬aut legatum accepit , alias legatum amittit .
" Salm. c. 5. n. 164. cum Dicaft . &c. )

478 Lib . III . Tract . V. De Septim Præc . Décal .
DUBIUM V.
De iis , q teftari , & beredes inftitui poffunt . " rium conceffam , frequenterque a Pontifice
942 Qui teftari poffint ?
943 Qui poffint heredes inftitui ? 944 Vide refo
lutiones .
945. Que fit divifio heredum ?
946 An fit obligatio gravis relinquendi bona
fratribus , & aliis propinquis indigentibus?
947 Quantum debeatur beredibus neceffariis ?
948 Quefint caufe jufte exheredandi filios? 949.
An ob nuptias cum indigenis ? Et vide du
bia fuper boc punto , v. Sed dubitatur .
950 Vide alios cafus , quando Teftamenta infir
mentur .
951 Quid poffint petere Spurii a Matre , & Pa
tre ?
952 Quid, fi Pater relinquat bona alteri , ut "" dæorum . 3. Damnatus ad metalla ; perfecu
reddat filio Spurio?
953 Qui heredes fuccedant ab inteftato ?
954 Quomodo facienda fit collatio inter fra "" Adde cafus , in quibus aliqui excluduntur a
tres ? 955. An debeant conferri fumtus pro
ftudio , Doctoratu , &c. 956. An Patrimo
nium datum ad fufcipiendos Ordines ?
957. An bona paterna , quæ filius expen
dit in ludis &c. ? 958. An expenfa fa
ae in nuptiis ? 959. An veftes , & fimi
lia data Parentibus ?
960 Quid fi conjuges tranfeant ad fecundas nu "" re neglexit . V. Mol. d. 168, & 202. C. de
ptias ?
461 De Falcidia , & Trebellianica debita be
redibus .
ESP. 1. Omnes homines liberam de fuis
942»
"" Rbonis teftandi facultatem habent , nifi
, naturali , aut pofitivo jure prohibeantur . Na
,, turali autem jure teftari vetantur infantes ,
,, furiofi , amentes , nifi tamen lucida interval
" la habeant , vel in una tantum materia de
;, lirent , aliis non , ut Nav. Sanch. l . 1. de
27 Matrim. d. 8. Quid autem fentiendum de eo,
qui ex morbo aliquandiu delirat ? V. C.Lugo
"" d. 14. fe&. 4. Pofitivo autem , furdus fimul ,
22 & mutus a natura , prodigus , fervus , ufurarius
publicus , filiusfamilias de bonis adventitiis
"" * ( etiam de confenfu Patris , nifi ad caufas
" pias , exl. Qui in poteftate . 6. D. Qui tefta
,, menta , &c. & ex c. Licet de Sep. in6. ) * ( fi
,, quidem ante Clericatum advenerint , ut v. C.
"" de Lugo de juft . d. 24. n. 67. ) , impubes , ca
ptivus apud hoftem damnatus ad mortem , fi
,, bona ejus confifcantur , C. Lugol . c. num. 72 .
,, profeffus religionem .
,, Dico , profeffus , quia novitius , cum adhuc
39 fui juris fit , abfque fuperioris licentia vali
,, de teftari poteft , etiam non fervata juris fo
lemnitate , ut habet Trull. c. 18. d. 5. ex Sa,
" Bon. & fi quidem inteftatus decedat , proxi
,, mi confanguineis in bonis fuccedunt . Simi
"2 liter Religiofus Societatis , poft emiffa vota
,, fimplicia , etfi non licite , valide tamen pot
39 eft teftari ; quia dominium bonorum fuorum
"" retinet impeditum quafi voto paupertatis >
,, quoad difpofitionem fine licentia fuperioris ;
23 non tamen ulla conftitutione Canonica difpo
o
"9 fitio irritatur . Ita Mol. Sanch. Laym . qui ad
,, dit , poteftatem teftandi , feu jure , feu con
" fuetudine , etiam Religiofis ordinum milita
"9 concedi iis folere , qui extra clauftrum Bene
ficium , vel Epifcopatum habent .
,, Refp. 2. Omnes homincs etiam amentes , 943
,, furdi , muti , fervi , imo & communitas , he
" redes inftitui poffunt; nifi fpecialiter prohi
"7 beatur . Ita Bon . de cont. d. 4.q. ult. Quia ad
"" hoc tantum requiritur plena poteftas in di
,, fponente , & capacitas in herede . Incapaces
,, autem fecundum jura funt 1. Apoftate , &
" Heretici , eorumque receptores , defenfores ,
2 fautores : licet probabile fit , eos ante fen
,, tentiam judicis ad reftitutionem non teneri ,
,, co quod hoc jus in eo rigore non fit recé
,, ptum , Leff. 1. 2. c. 19. dub. 5. Sanch.l. 2. c.14.
» n. 31. 2. Civitas hoftium , & communitas Ju
,, tores , & percuffores Cardinalium , & qui ob
,, crimen active inteftabiles funt , Leſſ. loc. cit.
"" bonis defun&i ; ut 1. Heres ( uti & legata
"" rius ) qui teftatorem occidit , I. ult. §. ult. ff.
"3 de bonis damnatorum . a . Idem fi teftatori
,, prohibuit teftari , aut teftamentum revocare,
,, aut fi ad uxorem teftatoris accedat . 3. Si
,, dum teftator mente captus fuit , heres illius
›, curam non habuit , aut fi captivum redime
,, Lugo d. 24. n. 75 .
Unde refolves .
‫ در‬1. Heredes inftitui poffunt profeffi Ordi- 944
,, num , quibus permiffum eft bona immobilia
‫در‬ in communi poffidere , eorumque nomine mo
"" nafterium fuccedit . Tales autem funt omnes
"3 fere religiones excepto Ordine Minorum de
,, Obfervantia , & Capuccinorum . Ratio eft ,
,, quia illi funt incapaces , fecundum Trid.ſeſſ.
" 25. cap. 3. Vide Sanch. 1. 6. c. 18. Bonac. t. c.
,, Laym . l. 3. t . 5. c. 15. licet contrarium proba
"" bilius effe putet Wading. tr. de cont. lib. 4.
"" dub. 1. §. 5. Vide Dian. p. 9. t. 9. R. 16.
,, 2. Teftator poteft quemvis extraneum infti
29 tuere heredem nulla fa& ta mentione confangui
"" neorum collateralium , etiam fratris paupe
,, ris , dummodo abfit fcandalum , & gravis
"" neceffitas illorum : quia nullo jure prohibe
,, tur , & bona funt ipfius , de quibus di
,, fponit libere , Bonacin. & alii 5. Dian. p.
"" 1. t. 8. R. 83. 85. Item p . 5. t. 3. R.
" 114.
,, Quæres 1. Quæ fit divifio heredum ?
,, Refp. Heres alius eft ex teftamento , alius 945
‫ در‬ab inteftato . Heres ex teftamento , vel eft
,, univerfalis , five ex affe ; vel partialis , feu
‫ در‬ex parte tantum , v. g. ex triente , vel do
,, drante , vel quadrante . Uterque horum vel
93 eft heres neceffarius , vel neceffario inftitui
,, debet , ut funt omnes in recta linea defcen
,, dentes , & poft hos afcendentes , nifi fit caufa
,, jufta exhæredandi ; vel non neceffarius , quem
"" teftator poteft inftituere , & non tamen ce
2 gitur. Lym , c. 5. n. 9.
An
 Cap. IV. De Tutela , & Teftamentis . Dub. V. 479
ui ad 946 An teftator teneatur fub gravi obligatione re ,, dentium effe trientem hereditatis , fi non fint
linquere bona cognatis , qui non funt heredes ,, plures , quam quatuor liberi ; fi plures > fe
nilite neceffarii , fi ipfi graviter indigeant ? Loquen "" miffem . Similiter afcendentium portio , etfi
atifice do de fratribus , aut fororibus , negant Sal. c. >> unus tantum fit , eft triens heredita * ( Si
ཊྛིཾ
༔པརྞྞ

Bene 5. n. 87. & dicunt effe obligationem tantum fub "" ve tortia pars , ex commune DD. ut Salm.t.
#

levi , nifi illi fint in extrema paupertate , & ci "" 6. n. 83. )

#

idque abfque ullo gravamine ,

ལྦཾཞཀལུྔ

entes.. tant Lugo deJuft . D. 24. n . 175. & Dian. p. 1. tr. 70 modo , & conditione ; alioqui pro non appofi
he 8. R. 85. Sed ipforum pace nec Lugo , nec Dia ,, tis habentur . Quod fi autem alicui afcenden
proti na hoc dicunt , fed ifti cum Sylveft. Sa , Bon. ,, tium , vel defcendentium portio legitima non
Dia ad Beja afferunt abfolute effe obligationem re ., relinquatur , competit ei actio ad petendum
in & linquendi bona fratribus graviter egentibus , ,, complementum , vel ad refcindendum tefta
faltem quantum fufficiat ad fublevandam ipfo ,, mentum , ut ipfo jure nullum , maxime fi
rum indigentiam , juxta præceptum charitatis ; "" caufa idonea exheredationis non fit inferta ,
Cores. Et cum hæc fit materia gravis , non videmus "" & probata , Laym. cap . 8. n. 10 .
qua ratione poffit negari , quod charitas ad hoc Jufta caufæ exheredandi filium funt ex Salm. 948
graviter obliget . Confirmatur ex eo , quod com c. 2. n. 9o. 1. Si filius , cum peccato gravi , ma
muniter docent Laym. de Juft. tr. 4. c. 13. n. 5. nus injiciat in parentem , aut contumeliam di
2.A cum Ang. Abb. Sylv. Sa , &c. & idem Salm, de cat , aut conetur occidere . 2. fi accufet paren
4. Prec. c. un. n. 69. cum communi , fcilicet quod tem , aut fit teftis vel procurator contra eum
unufquifque tenetur fratribus alimenta præfta in caufis criminalibus mortis , exilii perpetui ,
re ; adeo ut Clerici beneficiati teneantur ex vel infamiæ , aut damni gravis ; nifi crimen fit
fructibus Beneficii præferre fratres graviter in hærefis , vel læfæ Majeftatis . 3. Si rem habeat
digentes aliis pauperibus , prout dicunt Salm. cum uxore , vel unica concubina patris . 4. Si
1. c. cum Azor. Sylv. Fag. Ang. &c. Eadem igitur nolit fide jubere ad liberandum patrem a car
obligatio , quæ urget in vita , urget etiam in cere . 5. Si prohibuit patrem teftari . 6. Si filia,
morte . Et hoc non tantum ex generali præce recufato jufto Matrimonio , luxuriofe ut mere
pto charitatis , fed ex obligatione fpeciali pie trix vivat ; non vero , fi nubat contra paren
tatis , quam habemus erga fratres , & propter tum voluntatem .
quam certum eft , lafionem in fratres habere Quæritur hic autem , an Parentes poffint ex- 949
fpecialem malitiam , in Confeffione explican heredare filios nubentes cum indignis ? Affir
dam , ut communiter dicunt DD. cum Lugo de mant Baldus , Goffred. & alii apud Sanch. de
Panit. D. 16. n. 305. & Salm. cod. tit . c . 8. n. 82. Matrim. I. 4. D. 24. n. 2. ex Authent. Ut cum ,
པས

87. Hinc cenfemus omnino dicendum cum de Appell. §. Aliud quoque ; ubi dicitur filium
Spor. de 4. Præc. c. 5. n . 66. & Ronc, de Contr. c. exheredare poffe ob gravem injuriam Patri il
4. Reg. 1. in praxi ( qui citat etiam Lug. loco latam ; & talem hanc effe dicunt . Sed omnino
Jupra cit. ) , quod idem vinculum pietatis , gra negandum cum Sanch. n. 3. ac Suar. Sot. Mol.
0.6 viter obligans ad fratres non lædendos , obli Palud. Tab. &c. apud ipfum , ac Bonac. de 4.
gat etiam fub gravi ad fubveniendum eis in Præc. p. 5. §. 3. n. 3. Ratio , quia in præfata Au
gravi neceffitate præ omnibus aliis pauperibus , thentica expreffe declaratur eo folo cafu poffe
ག
པ
ཏནཨ།༣!ོཾ
e

five operibus piis ... Addit Ronc. ibid. quod , filiam exheredari , quo filia minor 25. annis ,
fi fratres fint pauperes , etiamfi gravem indi rejectis nuptiis a Patre oblatis , luxuriofe vixe
3 gentiam non habeant , adhuc eft faltem venia rit . Utrum autem adhuc in hoc cafu poffit Pa
le eos præterire . ter filiam exheredare ? Negant pariter Conc.
Erga vero alios confanguincos remotiores loc. cit. & Sanch. 1. 4. D. 25. n. 2. cum Abb. Nav.
putat Spor. 1. c. adeffe eandem obligationem Suar. Sylv. Ang. Henr. & aliis plurimis . Ratio ,
gravem eis fuccurrendi , fi gravi vel adhuc or quia jus Civile in hoc correptum eft a Cano
dinaria paupertate laborent ; quia cenfet offen nico , argumento cap. Gemma de Defponf. ubi ,
fam adverfus eos diverfam etiam fpeciem after ad fervandam libertatem in Matrimonio , irri
re . Attamen cum hæc opinio fit fingularis hu ta declaratur quæcunque pœna in fponfalibus
jus Au& toris , & communis fit fententia oppofi appofita : Cum autem in Matrimonio ratio Sa
ta , nempe quod peccata contra ipfos fpeciem cramenti fit dignior ratione contractus , ideo
non mutent , ut docent Lugo de Panit. D. 16. ad Poteftatem ecclefiafticam principaliter per
n . 308. Bon. eod. tit. q. 5. Sect. 2. p. 2. §. 3. diff. 3 .
tinet de Matrimoniis difponere , & refellere
n. 15. Salm. de Panit. c. 8. n. 89. Croix 1.6. p. 2. ftatuta illa civilia , quæ omnimodam libertatem
n. 1009. cum Dic. &c. Hinc non videtur adeffe in Matrimoniis diminuunt . Contradicunt ta
gravem obligationem ipfos præferendi aliis pau men Sotas , Mol . Salm. Led. Vega , Viguer. &
007

peribus . E converfo , quia (ut dicunt Lugo , alii apud Sanch. 1. c. n. 1. horumque fententiam
Salm. ll.cc. cum Tamb. Exp. Conf.c. 5. §. 2. Bonac. vocat probabilem , & Sanch. probabiliffi
n. 9. ) offenfa cognatorum , extra fratres > fal
.

d mam . Ratio , quia in dicto c. Gemma , fermo

tem aggravat culpam , eftofpeciem non mutet, eft de poena , cui fponfi ultro fe fubjiciunt , &
da ideo puto non excufari a veniali præterito ipfo. ad quam nullo modo obftringebantur , nifi per
rum , fi graviter indigeant , cum erga ipfos et pactum , quod quidem adverfatur Matrimonii
iam adfit aliqua , licet non ita ftricta , obliga libertati ; fed in noftro cafu agitur de pœna ,
tio pietatis . quæ filiis jufte infligitur , jufte enim ex omni
947 ,, Quæres 2. Quantum heredibus neceffariis jure filii privantur legitima , quando grave cri
"" debeatur? men contra Parentes committunt ; quale autem
,, Refp. Jure novo legitimam portionem defcen- majus crimen , quam rejiciendo honeftas nuptias
velle
 480 Lib. III . Tract . V. De Septimo Præc . Decal .
velle filiam fe proftituere ? Utraque fententia "" nifi legitimati fint , refpe&u patris non effe
eft probabilis , fed hæc fecunda videtur proba 23 heredes neceffarios , refpe& tu tamen matris
bilior juxta dicta num. 137. Tanto magis, quia "" effe ; idque æquali jure cum legitimis .
etiam po appofita in fponfalibus parti inju ,, Quod fi tamen pater liberis caret , natura
fte refilienti , valet ex probabiliori fententia " "" les poteft inftituere heredes , modo parentes
ut dicemus de Matrimon. lib. 6. num. 852. ,, fuperftites legitima portione non priventur
verf. Notandum autem . Alia vide apud Sal "" IV. Fratrem , & fororem tunc tantum poffe
manticenf. cap. 2. num. 90. Filii e contrario "" infirmare teftamentum , fi perfona infamis
Parentes exheredare poffunt ob fimiles cau "" inftituta fit . Laym. loc. cit. num . 12.13. V.
fas , quas videre poteris apud Salmantic, nu "" Bonac. d. 3. de contr. q. ult. p. 3. V. Pa
mer. 91. " trem non poffe expenfas factas pro filio in
Sed dubitatur 1. an in cafibus enumeratis "" ftudiis literarum repetere , fiquidem eas libe
poffint Parentes filiis etiam alimenta denegare ? ,, raliter fecit , vel donavit ; fecus fi habuit a
Affirmant Vafqu. & Sylv. Sed communius , & ,, nimum repetendi , & computandi in legiti
longe probabilius negant Salmanticenf. numer. ,, mam . Quod fi pater non repetiit , quando
92. cum Trullench. & Villal, fi filii aliunde ,, potuit , non tenetur filius eo mortuo in di
alimenta non habeant ad vitam neceffaria ; i "" vifione conferre in commune , quia præfumi
fta enim femper debentur , faltem ex jure ,, poteft liberaliter fa&as , vel condonatas , nifi
Canonico , & naturali ; & etiam dico de ju "" aliunde conftet contrarium > Azor. Villal.
re civili , ex quo tamen exheredare filium con "" Trull. t. 1. l. 4. c. 1. d. 3. V. fupra , c. 3 .
ceditur Parentibus , non autem alimenta dene "" d. 2. de donatione .
gare . Hic quæritur I. An filii illegitimi poffint fuc- 951
Dubit. 2. fi pater juftam caufam habens , de cedere Parentibus ? Ante omnia advertendum ,
facto tamen non exheredet filios , poffint ifti filios illegitimos alios dici naturales , alios fpu
privari hereditate ? Refpondendum negative rios . Naturales dicuntur ii , qui nafcuntur ex
cum communi ; ita Mol. Lugo , Dicaft. Trull. Parentibus folutis , inter quos matrimonium
Salm. n. 93. Ratio , quia exheredatio non bene contrahi poterat , vel tempore conceptio
ex jure naturali , fed vim habet ex jure civi nis , vel tempore nativitatis . Omnes alii di
ti ; quo infuper fancitur , ut caufa exhereda cuntur Spurii , nempe ſi naſcantur ex Parenti
tionis , non folum in teftamento inferatur , fed bus inceftuofis , vel adulteris vel voto fole
etiam legitime probetur , ita in Auth. C. de mni ligatis . Iftorum autem aliqui dicuntur ge
Liberis &c. niti ex damnato concubitu " nimirum quando
Dubit. 3. An pater poffit exheredare filium ob copulam eft impofita Matri pœna mortis
ob caufas fimiles enumeratis ? Affirmant Tap. puta fi ipfa coierit cum afcendente , vel defcen.
Vafq. Villal, &c. Sed negant probabilius Salm. dente , vel fi cum adulterio intercefferit ince
c. 2. num. 94. cum Lugo , Mol. Lop. &c. Cum ftus , & in aliis cafibus apud Salmant, c. 5. ex
in pœnalibus non fiat extenfio de cafu ad ca num. 48.
fum ; maxime quia in Jure prohibetur exhere Certum eft autem , quod Parentes tenentur
datio ob alias caufas , quam expreffas , ex Au alimenta præftare filiis , etiam fpuriis , & ad
thent. Ut cum de Appell. §. Aliud . huc ex damnato coitu natis , fi ifti nequeant
Dub. 4. an pater recipiens filium in fuam aliunde fuftentari . Et in hoc merito jus Cano
gratiam , & injuriam remittens poffit adhuc nicum in c. Cum haberet de Eo qui duxit &c.
exheredare ? Negandum cum Salm. num. 59. correxit jus Civile in Authent. Ex complexa .
Trull. Lugo , Mol. Villal. &c. communiter : C. de Inceft. Nupt. ubi vetitum erat fpuriis et
quia remiffa injuria , pater non habet amplius iam alimenta præbere . Quoad fucceffionem ve
juftam caufam exheredandi . ro , filii naturales , fi Pater careat filiis legi
Dubit. s. an , fi filius poenitentiam agat de timis , de jure novo communi ( Auth. Licet .
crimine patrato contra patrem ante ejus mor C. de Natur. Lib. ) poffunt fuccedere Patri in
tem , poffit pater eum exheredare ? Negant omnibus bonis ; V. Lugo D. 24. n. 88. & Leſſ. c.
Trullench. Sylv. &c. Sed probabilius affirmant 19. n. 71. Si autem Pater habeat filios legiti
Lugo D. 15. num. 108. & Salm. num. 96. cum mos , poteft ipfe relinquere naturalibus duode
Vafq . & Mol. quia pœnitentia in foro humano cimam partem bonorum , Lugo ib. Et deficien
a poena delinquentem non liberat . tibus filiis legitimis , naturales fuccedunt ab in
950 "" His adde I. Rumpi teftamentum ob poſt teftato Patri ( non relinquenti tamen uxorem )
"9 humi præteritionem . II. Peccare parentes , in fextam partem hæreditatis , dividendam cum
99 fi abfque jufta caufa ex inordinato affe&u er Matre , Lugo n. 90. Ipfi vero filii naturales fuc
,, ga liberos fucceffionis inæqualitatem inter cedunt Matri æque ac legitimi , non folum ex
99 eos inftituant . Juftæ autem caufæ hujus æqua teftamento , fed etiam , ab inteftato , Lugo n. 91.
" litatis erunt merita , & obfequia majora , fi Filii autem spurii præter alimentis nihil peni.
,, pufilli magno fumtu in ftudiis ali debeant : tus ex quocunque titulo poffunt recipere a Pa
39 fiqui plus egere videantur , Dian. p. 1. t. 8. tre , neque inter vivos , neque ex teftamento ,
"" R. 83. Si quis in ftudiis fubftentatus fit Do aut ab inteftato ; & fi quid acceperint , tenentur
,, & tor , poffitque lucrari , & alii fecus : imo pa in confcientia reftituere heredibus Patris . Ita
"" ter id , quod habet fupra partes legitimas communiter Salm. c. 5. n. 62. Croix l. 3. p. 2. n.
"9 filiis debitas , poteft de rigore relinquere ex 1164. Leff. c. 19. n.58. Lug. D.24. n. 92. & Sanch.
"" traneo " Trull. c. 18. d. 19. Bonac. Dian. Conf.1.4. c.3. dub. 3. n . 4. & vocant prædi &
ti Leſſ.
,, P. 1. t. 8. R. 83. III . Liberos naturales , Lugo Sanch. omnino improbabilem opinionem
Soti
 Cap. IV. De Tutela , & Teftamentis . Dub. V.
Soti, Led. Angles dicentium poffe in con
tris fcientia fpurios accipere inter vivos aliquid a
§. Patre , modo non fint filii Clerici , vel Religio
Dra. fi . Ratio , quia ifti ſpurii effe&
ti funt per legem
tes omnino incapaces in odium Genitorum , ut ha
betur ex Novella 74. ( mihi 89. ) c. 6. tit. Quib.
offe mod. nat. fil. ubi dicitur : Nulla eis participan
da clementia eft , fed fit fupplicium etiam
V. hoc Patrum , ut agnofcant eos nihil habitu
Pa TOS .
10 An autem fpurius poffit fuccedere Matri ?
4143
Negant Covar. & Mol. ap. Leff. I. c. n. 64. qui
ta hanc veriorem fententiam putat ; fed dicit con
10 trariam non effe improbabilem ( & merito , cum
textus cit. loquatur de folis Parentibus ) ; Si
cut neque probabilem cenfet fententiam , quam
tenent Sa , Henr. fcil. quod poffit fpurius reti
nere ea quæ Mater ipfi reliquit , donec a Judi
21 ce per fententiam illis privetur .
952 Quæritur II. Si Pater inftituat heredem ami
cum , cum pacto , ut bona reddat fpurio , & he
res acceptet , an ifte teneatur reddere in con
h
fcientia ? Adfunt tres fententiæ probabiles , ut
ajunt Salm. cap. 5. ex n. 69. Prima dicit , talem
"
heredem poffe retinere , & pro fuo arbitrio poteft
dare fpurio , ex fua gratuita donatione , & con
tra poteft negare , fi velit : Quia ex una parte
promiffio illa contra leges eum non obligat ; &
vice verfa vere eft heres , & dominium acqui
rit hereditatis . Ita Sanc. d. c. 3. dub. 20. n. 9.
Mol. D. 169. Leſſ, c. 19, n.60 . & Lugo D. 24. n.
95. qui vocat hanc veriorem , & communem
cum Vafq. Dian. &c. Secunda fententia , mihi
probabilior , dicit heredem teneri bona reftitue
re heredi ab inteftato , quia ex una parte non
P tenetur illa tradere ſpurio , cum non teneatur
gravamen illud obfervare , utpote appofitum con
tra legem ; ex altera non poteft hereditatem
tor
retinere contra voluntatem Teftatoris , qui nun
di
quam intentionem habuit , ut apud eum bona
ant
10 remaneant . Ita Sotus 1. 4. deJuft . q. 5. art. 1.
ad 4. item Salon. Led. Trull. apud Salm. I. c.n.
CL 70, & valde probabilem hanc vocat Sanch. Ter
tia vero fententia , quam ut non minus proba
# "" autem Ecclefiafticus in bonis Clerici , Laym.
bilem enixe tuentur Salm. n. 73. & non imme
rito , tenent heredem bene acquirere heredita
tem , fed ex juſtitia paĉi initi teneri cam red
dere fpurio . Ratio , quia promiffio illa facta in
pretium hereditatis promiffa ; fatis obligat he
f.4 redem ex juftitia , poftquam hereditas eft tradi
ta ; maxime , fi ideo heres aliquam partem bono
rum fibi acquifiverit . Ad obje& tionem autem
quod illa promiffio non obliget , tum quia facta eft
(0 Contra legem , & in ejus fraudem ; tum quia
gravamen illud , five conditio eft turpis ; & ideo
CUE rejicitur a lege . Refpondent , aliud effe
fac
quod promiffio fit contra legem , aliud quod
materia five res fuerit promiffa contra legem ;
Gh Promiffio enim fa& ta ad obtinendam rem turpem' ,
illicita quidem eft , ac invalida ante traditio
Pa
nem rei turpis ; poftquam vero res turpis jam
10, eft tradita , promiffio pretii valet & obligat ,
ཨཔྤ
ejufque impletio licita eft . Sicut enim qui pro
ཀྐོ,
ཡཀྑཨནཾདྭཏ,ེི,
Ita
mittit pretium meretrici , illicite promittit , &
ante copulam non tenetur promiffionem implere ,
at copula fecuta , licite pretium tradit , & ex ju
A ftitia tradere tenetur , ut diximus n. 712. Ita a pa
em Lig. Theol. Tom. I.
;
481
ri , quamvis heres illicite promittat tradere fpu
rio hereditatem , & peccet promittendo , quia
fraudat legem : Licite tamen poteft , & debet
ipfi tradere hereditatem ex pacto inito , poft
quam Teftator ipfi hereditate reliquit .
,, Quæres 3. Qui heredes fuccedant ab inte- 953
"" ftato , aut teftamento rupto , vel irrito ?
,, Refp. I. Ante omnes alios patri fuccedere
"" legitimos liberos , & in demortuorum locum
,, nepotes . II. Deficientibus defcendentibus ,
,, patrem , & matrem defun& ti , & in eorum
‫ در‬locum avos , & avas . III. His quoque defi .
,, cientibus , fratres , & forores ex utraque par
,, te conjuntos ; Idque æquis portionibus , exclu
" fis iis , qui ex folo patre , vel matre con
,, juncti funt . IV. Si ex fratribus vel fororibus
"" utrimque conjun&is unus mortuus liberos re
,, liquerit , fuccedunt hi loco parentis fui cum
,, patruis , non in capita , fed in ftirpes . Si
,, tamen fratres , & forores utrique conjuncti
"" omnes mortui funt , tunc eorum liberi , exclu
"" fis patruis ex una tantum parte conjun& tis ,
"" non in ftirpes , fed capita , adeoque æquis
,, proportionibus fuccedunt ; quia duorum fra
29 trum filii , non fuorum parentum loco, fed ju
"" re propriæ conjun&tionis fuccedunt . Cum er
go æqualiter junti fint , æquales etiam in
,, portione hereditatis effe debent . * ( Ita Salm.
,, n. 106. cum Lugo Mol . &c. contra alios . )
‫ در‬V. Deficientibus fratribus , & fororibus utrim
,, que conjun& tis eorumque liberis , fuccedunt
.‫ د‬fratres , & forores , ex una tantum parte
,, conjuncti , hoc tamen difcrimine , ut , qui
>> ex parte patris funt junêti fuccedant in bona
,, a patre provenientia , in reliquis æqualiter
,, omnes . VI. Si fratres , & forores , eorumque
"" filii deficiant , fuccedunt propinquiores colla
,, terales , ufque ad decimum gradum : & fit ta
>> lis fucceffio in capita , nulla habita ratione ,
>> an ex altera parte , an ex utraque fint con
⭑
jun& ti . ( Authent.poft Fratres. Cod. de Legat.
22 Hered. ) ✩ VII. In horum defectu fuccedit uxor,
"" & denique in illius morte fifcus fecularis in
"" bonis omnibus laici ab inteftato defun& ti : fifcus
"" c. 6. n. 1. 2. 3. &4.
Hinc quæritur 1. quomodo facienda fit inter 954
fratres collatio bonorum a Parente defun&to pro
venientium ? Hæc collatio , licet de jure anti
quo locum haberet tantum , quando filii ab inte
fato Patri fuccedebant , de jure tamen novo , ex
Auth. de Trient. & Sem. §. Illud , tenentur fem
per filii conferre bona a Patre obtenta , nifi Pa
ter expreffe eos a collatione exemerit ; vel ni
fi aliquis eorum nolit habere cum aliis portio
'nem > contentus iis , quæ in vita de bonis de
fun& ti habuit . Poterit tamen petere , fi aliquid
a Patre in dotem , vel caufa Matrimonii aut
fimili ei fuerat promiffum , nifi promiffione illa
aliorum legitima læfa fuerit , leg. penult. & ult.
ff. de Coll. dot. Salm. de 4. Pr. c. un. n . 75.
cum communi .
Quæritur 2. an fumtus a Patre pro filii ftu- 955
dio , libris , Do &oratus gradu facti , debeant in
collationem , & portionem bonorum afferri ?
Refp. negative cum communi , quia hæc ce
dunt in bonum commune , Salm. ib. n. 76.
Hh cum
 482 Lib. III. Tract . V. De Septimo Præc . Decal.
cum Nav. Bon. Mol, Nifi ( dicunt Nav. Sylv. ,, Interim tamen duplici beneficio gaudere . 1 .
c. ib. ) in manu Patris aderant bona propria "" Ut fupra vires hereditatis non obligetur . z.
filii , v. g. caftrenfia , vel quafi caftrenfia ; tunc ,, Quod deductis expenfis funeris , & folutis de
enim cenfetur de illis filium in ftudiis fuften " bitis , quartain partem * ( Que vocatur Fal
taffe . "" cidia in legatis , five donationibus caufa mor
Extendunt 1. hanc do&rinam ad expenfas fa " tis , non vero in legatis piis ; ut Salm. c. §.
tas , pro aliqua dignitate , tunc enim præfumi " .196. Trebellianica autem in fideicommif
&
tur Pater potius eas donaffe ; nifi aliud expref fis ) . hereditatis obtinere debeat heres ,
ferit , aut fumtus fcripferit in libro rationum ,, vel heredes ; & fi eam non habent , legatis ,
cum filio , quia ex hoc contrarium judicatur • "" non tamen piis , ut notat Trull. 1. 7. c. 18. d.
Extendunt 2. ad expenfas factas , ut filius mi 12. ex Authent. fimiliter C. ad legem Falc.
litiam ingrediatur , vel obtineat Beneficium > 39 detrahere poffunt , beneficio legis Fal. Lay
vel ut liberetur a vinculis , aut a pœna crimi s, man. l. 3. t. 5. c. 6. n. 7. Sanch. 1. 4. c. 15. Út
nis . Ita Salm. ib. n. 77. cum Mol. &c. Exten ,, autem hoc beneficio frui poffit heres , confi
dunt 3. ad expenfas factas pro filii honefta re ,, cere tenetur inventarium * ( Intra 30. dies
creatione , Nav. Sylv. cum Šalm. ib. " per alios 60. concludere §. Si autem . D.
95 6 Quar. 3. an conferr i debeat Patrim onium a " Jur. Del. I. 6. Tit. 6. p. 6. Nifi adfit legitimum
Patre filio donatum ad facros Ordines fufci " impedimentum ) ; tametfi hanc obligatio
piendos , fi donatio lædat aliorum filiorum le nem teftator poffit remittere , refpe&u lega
gitimam? Negant Gomez , Pereira , & alii ap. ,, tariorum , & fideicommiffariorum , quibus ex
Salm . ib. n. 78. Conc. Trid.feff. 21. c. 2. ubi pro ,, mera liberalitate aliquid relinquit , non ta
hibetur omnis alienatio Patrimonii . Affirmant ,, men refpectu creditorum , quibus præjudicare
vero probabilius Lugo D. 5. n. 37. Salm. n. 79. ,, non poteft . Univerfim enim ab onere inven
cum Vafq. Mol. Led. Bon. &c. quia donatio , quæ , tarii , & a ratiónibus reddendis eos , quibus
lædit aliorum jus , eft jure naturali illicita . ", poteft relinquere bona , fine onere dandi par
Concilium autem ( refpondetur ) non abfolute ,, tem aliis , poteft liberare , iifque concedere ,
prohibet Patrimonii alienationem , fed tantum ,, ut eorum di& tis , vel juramento ftetur , Mol.
quando Clericus aliter decenter vivere nequit : " C. de Lug. d. 34. S. 8. n. 236.
Hinc licite Clericus poteft fponte Patrimonium
conferre , fpe majorem portionem confequendi .
Salm . n. 81 .
957 Quær. 4. an filius conferre teneatur , quæ de TRACTATUS VI.
bonis paternis male expendit in ludis , meretri
cibus , &c. ? Affirmant Nav. Syl . Bon. Vafq. &c. De Præcepto octavo , nono , decimo , &
ap. Salm. ib. n. 82. modo expenfæ fuerint in ma Præceptis Ecclefiæ .
gna quantitate ; & Pater eas non remiferit .
Negant vero Salm. n. 83. & tr. 13. c. 5. num. CAPUT I.
44. cum Mol. Sot. Fag. modo filius plus non con
fumferit male , quam Pater contentus fuit , ut De Præcepto Octavo .
in fuam fuftentationem , & honeftas recreatio
nes expenderet : Secus , fi expenfæ exceffiffent. "" ROHIBETUR hic omnis injufta læfio fa
"" PRmæ OH , & honoris proximi : ac præcipue om
His autem limitationibus utrimque pofitis faci
le hæ duæ fententiæ conciliantur . 59 nis falfitas , & mendacium : ac læfio verbalis ,
958 Quær. 5. an expenfæ factæ a Patre in die nu ,, quæ fit tum in judicio falfo accufando , vel
ptiarum fint in collationem adducenda? Refp. 39 verum celando , de quo fupra : tum etiam
negative cum communi , etiamfi filius habeat "> extra perniciofe_mentiendo ? fecreta reve
bona propria , nifi aliud expreffe conftet de vo 59 lando , de quo V. Bon. de reft. d. 2. p. ult.
Juntate Patris , Nav. Mol. Bon. &c . cum Salm. „, Laym. 1.3 . p. 2. q. 5. ac denique detrahendo ,
de 4. Præc. n. 85.
959 Quær. 6, an mo bilia , veftes pretiofæ , & fi DUBIUM I.
milia data a Parentibus fint in collationem af
ferenda Affirma , nifi Parentes expreffe aliud Quid fit fufpicio , judicium temerarium , &
difpofuerint ex 1. Ut a litteris , & l. Illud C. declinatio , ac quale peccatum ?
de Collat. Et idem de arrhis , & muneribus "
Salm. ib. n . 86. cum comm . Sanch. Bon. &c. Idem 962 De Judicio temerario, & quando eft mortale .
que dicunt de veftibus pretiofis datis a viris 963 De Sufpicione , & Dubitatione temeraria.
uxoribus , conftante matrimonio . Secus vero 964 An bec pertingere poffit ad mortale?
dicendum de veftibus ordinariis . 965 Quomodo difcernatnrJudicium a Sufpicione ?
96 0 "" His adde 1. Si uxor , fufceptis ex priori
"" marito liberis , ad fecundas nuptias , tranfit, "" UPPONO hæc tria differre inter fe , quod 96z
,, quicquid , a priore marito , donatione , aut 22 SUP P
Judicium fit firma animi fententia , feu af
"" teftamento acquifivit , ejufdem matrimonii li "" fenfus indubitatus : Suſpicio,affenſus inchoatus,
25 beris cedere . Similiter , fi maritus alteram " quo quis inclinat in unam partem , judicans
,, uxorem ducat . ,, probabiliter , latere aliquod fundamentum opi
961 "" Adde 2. Heredem adeundo hereditatem " "3 nandi . Dubitatio autem non cft affe &us ( nifi
"" non commoda tantum, & jura, fed etiam debi ,, 29 caufaliter ) , fed quafi fufpenfio animi , in
,, ta , & onera realia defun&i in fe transferre . ,, neutram partem inclinando . Quæritur ergo
33 hic
 ere. Cap. I. De Præcepto Octavo . Dub. II.
etur. ,", hic non de fufpicione , & judicio prudenti ,
latis » quod fufficientibus indiciis nititur , fed de im
CarFa » prudenti , & temerario quod iis deftituitur .
/am ,, Majora autem indicia requiruntur ad judi
,, cium , quam ad fufpicionem ; & ad hanc ,
», quam ad dubitationem .
Refp. 1. Judicium temerarium , cum plena
›lega
99 advertentia , de gravi malo proximi , commu
.c.. "" piter eft mortale , contra juftitiam . Ita Fill.
„ Leff. c.29.1.2 . Laym . 1.c. 1.3. c.2 . Ratio eft , quia
al.L » proximo fit gravi injuria , dum fine caufa im
" probus habetur , cum habeat jus ad bonum no
5. Co ,, men , & famam præterquamquod ex his judi
ais plerumque gravia mala fequantur . In Con
,, feffione tamen non opus eft explicare fpeciem
» mali judicati , cum omnia uni juftitiæ commuta
tivæin fpecie infima adverſentur. Efc.E.10. C.4.
CLED
» Dixi , communiter , quia , fi judicium ha
Sto
,, beat magram probabilitatem , etfi non omnino
X:
,, fufficientem ad certitudinem, erit veniale ; quia
000
» moralis certitudo , & magna probabilitas non
8600 ,, adeo diftant , ut cenfeatur gravis injurja , judi
Te A ,, care certum , quod eft valde probabile , v. g. fi
", judices juvenem folum cum puella inventum in
,, cubiculo illicita tra& taffe . Ex quibus refolvi
ocede ,, tur , peccari tantum venialiter remote judican
2,A
» do fequenubus cafibus . V. Tann. 2.2. q.3. d. 2.
,, 1. Si non fit grave malum , quod proxima
,, temere impingis : & fic eum , qui judicat a
22 lium effe fpurium , vel filium Judæi , a mor
99. tali excufant Nev. Azor, & Lef. contra alios
L ,, apud Dian. p. 5. R. 69.
2. Si fit grave quidem , fed non perfecte ad
» vertas .
,, 3. Si advertas quidem te male judicare "
,, non tamen advertas figna effe infufficientia ,
2 nec de iis dubites .
4. Si figna fint fufficientia ad opinionem
faltem probabilem .
5. Mortal: etiam non eft ( per fe loquendo ),
99 fi de indeterminato tantum judices : quia nulli
# » fit gravis injuria , Efc. I. c. ex Fagund.
M 963 ,, Refp. 3. Sufpicio , & Dubitatio temeraria ex
0.1 genere fuo videntur effe peccata tantum venia
,, lia , maxime fi procedant ex errore intelle &us ,
quo indica , u fufficientia , apprehenduntur .
22 Ita Laym. ex S. Th. Nav. Mol. Fill. tr. 4. 6. 1.
1.2
22 9.5. Leff. 1.2 . c. 29. d.3 . &c . contra multos , qui
» putant effe mortale . Ratio eft quia communi
,, terfufpicio tantum eft concitatio quædam ad
affenium manet enim in mente fufpicantis a
liquo modo bona exiftimatio proximi : ergo non
=.! "" fit illi gra is injuria , cum non totaliter detur
,, betur de poffeffione bonæ fama ; fit tamen ali
qua , quia temere dubitatur .
‫ در‬Dixi , maxime, fi ex errore : quiatalis , cum
,, non fit per fe voluntaria , nec pertinax , me
´, retur excufationem ; fi vero ex malevolentia
COSP 33 in fufpicione gravi perfiftas , erit mortale, ut
,, docent Leff. Fill.&c. ob injuriæ gravitatem .
,, Atque idem eft de dubitatione positiva , orra
,, ex malevolentia abfque caufa : procedit enim
DES " ex contemtu alterius , proindeque gravis in
" ria reputatur .
964 æritur , an fufpicio , five dubitatio temera
ria poffit pertingere ad peccatum grave ? Prima
fententia negat , & tenent C. & P. Nav . quibus
483
adhæret Laym. 1.3. Tr. 3. p. 2. c. 2. num. 6. cum
Dian. Sa , Armill. &c. ap. Salm. de Reft. c. 4. n.
102. Ratio iftorum , quia fufpicio , quantumvis
temeraria , nunquam graviter famam alterius
lædere videtur . Secunda vero probabilior fen
tentia affirmat , fi fufpicio , five dubitatio fine
indiciis fieret de peccatis graviffimis , ut effet
de pio Religiofo fufpicari , quod hæreticus , vel
quod cum Matre inceftarit , vel de viro com
muniter habito ut Catholico , quod fit Judæus,
vel Atheus . Ratie , quia forte major injuria
iis irrogatur talia fufpicando , quam certum
judicium haberetur illorum de delictis gravi
bus ordinariis . Ita Lugo > Mol. Dic. &c. ap.
Croix l. 4. p. 2. n . 1177. & Salm, ib. n. 103. qui
tenent hanc ut communem , & veram .
,, Quæres , quomodo difcerni poffit fufpicio a 965
,, judicio firmo quando formido de oppofito
" expreffe non eft conjun& ta ?
,, Refp. Cajetanus cenfet eum judicare , qui
,, rogatus , an habeat rem pro certo , refpon
"" det fibi certam , aut fere certam videri ;
"" eum vero fufpicari , qui refpondet ſe non effe
"9 moraliter certum , fe facile poffe falli . V.
"" Bon. de reft. d. 2. q. 7. p. 1.
DUBIUM II.
Quid fit , & quam grave peccatum Detra&io ?
966 Quid fit detractio , & quid Contumelia?
967 An excufetur a mortali • revelare defectus
naturales alicujus , &c.
968 Quando liceat crimina prodere ? 969. An id
ceat ad vitandum damnum proprium ,
vel aliorum ?
970 Quando Secretum fit fervandum ? 971. Et
quando poffit manifeftari ? Et an ad vi
tandum damnum proprium ? Quomodo au
tem peccent alienas literas legentes ? Re
miffive , vide 1. 5. n. 70.
972 An liceat famamfuam tueri , alterum infa
mando?
973 An alterum infamare apud amicum?
974 An excufetur a mortali,propalare crimen publi
cum in uno loco , in alio ubi non eft notorium ?
975. Quando crimen poffit aici publicum ?
976 An infamatus de uno crimine poſſit infama
vi de alio?
977 Quid , fi detrabis ex loquacitate ? Et quid,
fi referas audita?
978 Vide alias refolutiones ap. Bus.
979 Quomodo peccet audiens detractionem , & ad
quid teneatur ? 980. Quid , fi fit Superior?
981. Quid , fi fit particularis , & cum pof
fit , non avertit ?
982 An liceat alium infamare ad tormenta vie
tan.lu?
983 An liceat feipfum infamare ? *
984 Quomodo reftituendus fit bonor ablatus ?
985 Quid , fi dehonoratio fuerit fecreta ?
986 Que fatisfactio præftanda ?
98 7 An femper fufficiat petitio venia?
988Quibus cafibus expediat,Confeffarium omittere
manitionem de hac fatisfactione præbenda ?
989 An debeatur fatisfactio , fi offenſusſe vindi
cavit de contumelia ?
990 Quid
mnet, ur
fi offenſor puniatur aȚudice , vel da
Hh 2 » Re
 484 Lib. III. Tra&. VI . De Oct. Præc. , & De Præc . Eccl.
231 ESP. Detractio eft alienæ famæ injufta vio "" fi alium infames generalibus nominibus pec
a ,, catorum mortalium , v. g. effe iracundum ,
"" lia , quæ eft injufta honoris diminutio 1. Ob ,, fuperbum , &c. ( erfi aliquando gravis effe
,, jeto : quia contumelia honor , detractione ,, poffit ) quia audientes plerumque interpretan
,, autem fama læditur , quæ eft opinio , feu æ ,, tur de naturali propenfione , & defectu in
22 ftimatio de alterius excellentia ; honor autem ,, voluntario : nec oritur grave damnum famæ :
,, eft teftificatio alienæ excellentiæ animo con ,, S. Ant. 1. p. 1. 8. c. 4. Sylv. Leff. d. 3. n. 18.
ceptæ . 2. Differt modo : quia contumelia in " Laym. 1. 3. t. 3. p . 2. c. 3. n. 3.
99 ftar rapinæ fit aperte contra præfentem detra 3. Similiter non erit mortale communiter
"" &tio ut plurimum inftar furti occulte , & con ,, referre peccata mortalia , quæ ob conditio
27 tra abfentem . Unde licet contumelia detra "" nem perfonæ non notabiliter famam lædant ,
"2 Aione gravior fit , eft tamen detractio pecca ,, v. g. fi dicas militem habere concubinam ,
22 tum mortale ex genere fuo , etfi ex parvitate ,, pugnaffe in duello , cogitare vindi&am , ado
,, materiæ , aut indeliberatione fieri poffit ve ,, lefcentem effe prodigum , deditum amoribus,
32 niale . Ratio eft , quia eft gravius furto , quod "" & c. Laym. l. 3. t. 3. p. 2. c. 3.
‫ رد‬eft mortale , cum lædat proximi famam > » 4. Fieri tamen poteft , ut narrando defe&us
,, quæ eft majus bonum , quam opes . ,, etiam naturales , fpe & tata conditione , & ftatu
"> Hic quæritur , quando contumelia eft pecca ,, illius , graviter noceas , & fic graviter pec
"" tum mortale ? Apud Matth. c. 5. habetur : ,, ces : ut fi gravem , & optimi nominis Præla
Qui dixerit fratri fuo , raca , reus erit Con ,, tum , aut Religiofum , mendaciis affuetum
cilio , qui autem dixerit , fatue , reus erit ,, effe ; virum gravem , ac confularem , illegi
22 Gebenne . Explicant interpretes apud Corn, a "" time natum , Judæum , &c. dicas . ⭑ ( Item
22 Lap. verbum Raca , fignificare hominem vi " Salmant. ib. n. 43. cum Leff. Navar. Dicaft.
,, tuperabilem , five fputo dignum , illudque ,, &c. ) * Idem eft , etfi de altero nihil in par
,, proferentem dici reum Concilio ; quia in Con ,, ticulari , fed tantum in genere dicas > v. g.
23 cilio tantum gravia crimina deferebantur . Sub ,, te fcire aliquid de illo , quod fi dicas , ma
,, verbo autem Fatue intelliguntur cun& a convi " gno illum rubore fit affe & turum . Card. Lugo
,, cia gravem injuriam irrogantia . Hæc igitur 2, d. 14. n. 49.
"" verba contumeliofa per fe funt mortalia , nifi 5. Crimen , aut defectum alicujus , modo 968
,, excufet circumftantia perfonæ , vel inadver ,, verum , fæpe licet prodere ob juftas caufas :
,, tentiæ , vel animi nolentis graviter lædere . " V. g. 1. Cum expedit Superiorem fcire fuorum
>> Ita præfatus Corn . a Lap. & Conc. t. 4. p. 604. ‫ دو‬defe&us , ut emendentur , de quo v . fupra ,
2. 3. Hic vero S. Th. 2. 2. q. 72. a. 2. ad 2. fic 39 de Corr. frat. & fic eos , qui crimen occul
29 rece advertit : Dicendum , quod fcut licitum "" tum filiorum parentibus , vel famulorum he
>> eft aliquem verberare caufa difcipline ( puta 99 ris * ( vel Religioforum Prælato ut Patri : vide
93 Patri , Prælato, Domino , aut Magiftro ); ita "" dicenda 1.4. n. 243. ) * , in ordine ad corre
"" etiam poteft aliquis alteri , quem debet cor 99 &tionem ( cavendo tamen , ne. ex revelatione
rigere , verbum aliquid canviciofum dicere . ,, majus damnum fequatur ) fignificant , com
Omnes autem tenemur contumelias tolerare "" muniter excufari docet Trull. l . 7. c.10. d. 11.
animum vindi& tæ abjiciendo : Quandoque tamen ,, ex Bonac. &c. uti & uxorem loquentem cum
expediens erit contumelias repellere , nempe ,, marito ( vel contra ) de criminibus occultis
cum tolerantia prævidetur adfcribi , obfiftendi ,, filiorum , vel famulorum . 2. Caufa confilii ,'
impotentiæ , aut ftultitia : vel fi obeffe poffit ,, vel auxilii capiendi ; in quo tamen videndum,
bono comniuni , prout fi Prælatus tolerando ,, ut cum minimo damno tertii fiat . 3. Caufa
redderetur contemtibilis , & fic petulantia fub ,, cavendi alterius damni ; ut fi alicujus æftima
ditorum augeretur , ut Conc. p. 606, n. 5 . ,, tio falfo concepta de ejus doctrina , probitate ,
,, Detractio alia eft directa , & formalis , quæ ,, eft aliis perniciofa. Unde, cum agitur de confe
"" fit ex intentione famam lædendi : alia indi ,, rendo officio , de contrahendo matrimonio , de
,, re &ta , & materialis tantum , quæ fit ex le " fufcipienda religione, affumendo medico , præ
, vitate , & loquacitate aliqua . ,, ceptore , famulo , famula , &c. licet manife
967 ,, 1. Regulariter non eft mortale ( etfi per "" ftare ( imo aliquando oportet ) occulta afterius
33. accidens ratione damni fequentis tale effe ,, impedimenta , inhabilitatem , crimina , unde
‫ در‬poffit ) revelare naturales defectus animi , cor ,, notabile aliquod incommodum merito timere
,, poris , vel natalium ; quia tales non funt mo * „ tur : dummodo nulla alia fit ratio commodior
‫ در‬rales ; nec infamia apud prudents reputatur , ,, impediendi , & damnum , quod proximo time
,, quod quis , v. g. fit ftupidus , fpurius , lufcus, ,, tur , fit majus, aut faltem æquale damno, quod
29 Bon. t. 2. d. 2.q.4. p . 2. * ( Ita Leſſ. c. 11. n . 14. ,, ex manifeftatione defectus , aut criminis al
22 Salm. de Reft. c. 4. n. 45. cum Nav. Dicaft. &c. ,, terius ei obvenerit , Leff. 1. 2. c. 11. d. 12.
Si vero dicantur in faciem , aliquando pof Maxime hic advertenda do&rina S. Th. 2. 2.
. funt effe mortalia , Salmanticenf. ibid. Idem 9.73 . a. 2. ubi docet , illum proprie detrahere,
25 dicunt de defectus natalium propalatione > qui male loquitur de altero , intendens ejus fa
" que aliquando etiam poteft effe mortalis " ut mam denigrare , fecus autem , fi hoc non in
‫ در‬dicere de viro bonorabili > exercuiffe viliffi tendat , fed aliquid aliud . Ratio , quia ( ut ad
" mum officium " vel fuiffe mancipium : Sed dit idem S. Thom . loc. cit . ) : Hoc non eft detra
22 omnia bęc maxime pendent à circumftan here per fe , & formaliter loquendo , fed folum
*
‫ ور‬tiis ) materialiter, & quafi per accidens . Unde in
‫ رو‬2. Plerumque etiam legis detra & io habetur fert San&tus Doctor , quod fi verba , per que
fama
 Cap. I. De Præcepto Octavo Dub. II. 485
80 fama alterius diminuitur , proferat aliquis pro Leffius lib. 2. c. 11. num. 55. P. Navarr. 1. 2.
pter aliquod bonum neceffarium , debitis circum de Reft. cap. 4. n. 131. Mazzot. to. 2. pag. 443.
ftantiis obfervatis , non eft peccatum , neque pot Conc. to. 4. pag. 627. num. 18. ( & probabile
eft dici detractio . Hinc dicendum cum P. Conc. putant Salm. cap. 5. num . 65. ) dicunt poffe te
.626. n. 17. Tourn. t. 1. p. 372. poffe revelari revelare ad quodcumque tuum grave damnum
crimen alterius I. ut proximus emendetur , de vitandum , quia licet peccaveris notitiam ac
ferendo illud Judici , aut Prælato , Domino > cipiendo , in gravi tamen neceffitate poteris il
aut Parenti .. II. ad damum publicum vitan la uti , prout , quamvis injufte furatus fis e
dum . III. ad tuendum innocentem , puta , fi quum , potes tamen adveniente neceffitate illo
10 innocens accufetur de homicidio , potes mani uti , etiam cum damno domini . Inter has tam
feftare autorem ; vel fi fcis furem habitare varias fententias , mihi magis arridet fenten
cum alio ignorante , potes eum certiorare , ut tia Lugonis D. 14. n. 101. ( quem fequuntur
fibi caveat , ita Conc. loc. cit. Tourn . p. 373. Croix lib. 3. part. 2. num. 1233. Tournely pag.
30, Lugo D. 14. num. 95. & Salm. tr. 13. c. 4. n.64. 373. Sporer de 8. Præc. cap. 4. num. 46. )
cum Soto , Bann. & Tap. ex S. Bafilio , qui in Docet hic magnus Theologus , te non poffe "
Cus Regul. brev. interr. 25. ait , bene poffe crimen generaliter loquendo , uti notitia illa injufte
22 revelari , quando neceffitas pofcit , ut periculo accepta cum alterius damno , ob quodcumque
200 confulatur aliquorum . IV. Addunt Lugo 1. c. damnum tuum effugiendum . Ratio , quia actio
n. 112. Tourn. 1. c. Bonac. p. 8. n . 1. & Salm. injufta , qua tu fecretum accepifti , obligat te
1. c. cum aliis cit. quod unufquifque ad evitan ad reftituenda omnia damna propter illam pro
dum grave damnum fui , vel aliorum , etiam ximo obventura . Prout cafu quo debitor eft in
10 in bonis fortunæ , licite poteft detegere grave extrema vel gravi neceffitatte non tenetur re
crimen alterius ; modo non intendat illum in ftituere , etiamfi creditor eadem neceffitate la
famare , fed damnum proprium , vel alienum boret , ut diximus p. 399. ex n.701 . Sed omnes
vitare : Sufficit autem , ut damnum vitandum ( vide ib. ) cum eod. Leff. dicunt quod teneris
L fit grave , quamvis majus damnum immineat reftituere , fi præcife propter illam fubtractio
diffamato . Secus vero , fi damnum vitandum nem proximum in eandem neceffitatem injece
fit leve , vel longe minus , Ita Salm. ib. n. 65. ris . Sic a pari in cafu noftro , fitu , fecretum
cum Vill. Dic. Tap. item Elbel Conf. 12, n. 353 . revelando , damnum infers alteri , teneris ad
ne!
6: Mazzott. t. 2. p. 442. q. 5. & hoc fatis probabile reftitutionem , cum per illam fraudulentam fe
puto cum Lugo d . D.14 . n. 97. & 112. qui dicit creti extorfionem , proximum conjecifti in ne
eo cafu te non teneri neque ex juftitia , neque ceffitatem tale damnum patiendi . Et hanc fen
11 ex charitate proximi crimen occultare cum gra tentiam tenet etiam Laym. l. 3. tr. 3. p. 2. c. 5.
vi tuo damno . Non ex juftitia , quia proximus n. 3. Tunc tantum re& te admittunt Lugo ex n.
hex
ad famam fuam non habet jus ita ftrictum , ut 130. Spor. Croix ll . cc. te poffe crimen ma
"Per obligentur alii ad tegendam veritatem , quando nifeftare , quando effet tibi permiffum etiam per
oportet eam patefacere ad proprium damnum vim aut fraudem illud exquirere , & literas a
one effugiendum : Si enim fpe& tat ad bonum commu perire : Et cafus effet 1. Ši revelatio effet ne
Of ne, quod fine fufficienti caufa non manifeftentur ceffaria ad commune bonum Refp. 2. Si alter
11 crimina occulta , magis ad commune bonum teneretur ex juftitia fecretum revelare , ad da
Com pertinet illa revelare : quando hoc eft neceffa mnum tuum reparandum . 3. Si ille injufte te
rium ne alii errent cum notabili fuo difpendio. vexaret . Alias , non licet tibi alterius literas
Neque tenetur ex charitate , quia charitas non aperire , ad bonum tuum procurandum , vel ad
obligat cum tanto detrimento : Sicut enim non malum aliquod vitandum , quia hoc effet con
teneris impedire damnum proximi , etfi majus , •
tra commune bonum humani commercii ; tan
cum gravi damno tuo ; ita nec etiam teneris co tum enim id permittunt Au&ores , ad fe tuen
cafu occultum crimen proximi celare ; ita Lu dum ab injufta vexatione inimici , ut Leff. 1. 2.
go. Et hoc etiam in dubio de gravitate tui c. 12. n. 133. Laym. l. 3. tr. 2. c. 4. n. 2. Bon. D. 2.
damni , quia in tali dubio favendum eft inno 9.3.p. un. n . 5. & Salm. c. 4. n. 85. cum aliis com
centi , uti dicunt Salm, 1b, cum AA. cit. Hæc au muniter . An autem poſſis defe & tum alterius de
tem omnia intelligenda , modo non poffit da tegere , ut ille excludatur ab amicitia alicu
FEB mnum aliter averti : Et modo non amplius , jus , & tu ad illam admittaris ? Vide infra lib.
금

nec pluribus crimen manifeftetur , quam oporte
bit ad reparandum damnum quod timetur .
For 969 Sed hic magna quæftio occurit , an ad vi
-3
tandum grave tuum damnum , poffis crimen
100 Occultum alterins revelare , fi notitiam accepe poteft , fcilicet ex fua natura , Promiffum " &
ris injufte per vim , aut fraudem , puta apc
riendo literas &c. ? In hac plures funt fenten
tiæ : Sotus 1.5 . de Jul. q. 10. a. 2. dicit non pof
fe , etiamfi mortem fubire deberes , & fere con
fentit Sanch. Conf. 1.6. c. 6. dub. 2. n. 6. Navar.
autem Man. c. 18. n . 54. dicit non poffe , fi da
mnum irreparabile alteri immineat ex illa in
famatione ; fecus , fi reparabile . Molin. D. 37.
num. 13. cenfet tunc tantum poffe revelare >
quando longe majus detrimentum tibi times .
Lig. Theol. Tom. I.
5. de Pecc. n. 72. verf. An citra , ubi dicemus id
illicitum effe .
Quandonam autem Secretum fit fervandum ? 970
Prænotare oportet , quod Secretum triplex effe
Commiffum . I. Secretum ex fua natura , puta ,
fi cafu aliquid fcias , fervare debes ex juftitia ,
dum ex manifeftatione graviter alter læderetur
in fama , vel bonis ; Nemo tamen tenetur il
lud fervare cum periculo mortis , nifi damnum
alias imminens fit commune " & grave . Ita
Sanch. Conf. Tr. 2. c.6. D. 2. Salm. de Reftit.
c. 4. n. 76. cum Bon. Dian. &c. Trull. Sed vide
mox dicenda n. feq.
II. Secretum Promiffum regulariter obligat
Hh 3 gra
 Lib. III . Tract . VI . De Oct. Præc . , & de Præceptis Eccl.
486
graviter , vel leviter juxta intentionem promit
tentis . Ita Salm. n. 77. cum Sanch. & Lug. In fecretum ad vitandum tuum grave
dubio autem dicendum puto , neminem cenferi
gravi obligatione obftri& tum , nifi de illa con
ftet . Notandum autem eft , quod promiffio fe
creti , etiam jurata , non obligat , quando tu tio , quia non teneris cum tanto tuo incom
revelare teneris : Unde judici legitime interro mitur
ganti debet teftari crimen alterius , etfi promi
feris non detegere . At , fi fecretum fit tibi com,
miffum , & alias non eft publicatum > teneris go
fervare etiam legitime interrogatus , & potes
refpondere , te nihil fcire , fcilicet ad revelan
dum : quia Judex nequit abrogare jus naturæ , ex
quo fervandum eft fecretum commiffum , nifi ex
alia via res fit jam cognita , aut fit jufta caufa
illam revelandi , ut infra . Ita Lugo D. 14, n.
141. Bon. Dic. Pal. Nav , cum Salm. ib. n. 78.
III. Secretum autem Commifſum , quod alias ,
dicitur rigorofum , & abfolute naturale , poteft
committi expreffe , vel tacite , prout Medicis
Advocatis , Obftetricibus , Theologis confultis .
Et hoc fecretum ftri& tius obligat , vide Salm.
d. c.
Ex4.quatr
n. 75.uplic79.
i autem capite poteft manifeftari
971
fecretum commiffum , faltem fine peccato gravi ,
1. Ex præfumto confenfu principalis , ut Salm.
d.n. 79. in fin. cum Lug. Sanch . Valen . &c . II . ex
parvitate rei fub fecreto commiffæ ; vel fia
liunde res fit cognita , vel publicata , Salm. n.
80. An autem fit mortale , rem gravem fub fe
creto comm iffa m vel alter i viro prob o
uni •
fub eodem fecreto revelare ? Probabiliter nega
tur cum Lugo D. 14. n . 147. Bon . Trull . Ăz.
Salm. ib. n. 80. Dummodo non detegatur per
fonæ , cui creditur , quod fecretum committens
fpecialiter voluerit celari ; & ita etiam Ronc.
de 7. Pr. c. 4. q.4. & Mazzott . q. 10. V. n. 973 .
III. Ex inadvertentia , vel indeliberatione ; five
ex fuppofitione , quod res non fit gravis . No featur ad fecretum fe obligare cum incommodo
tant tamen Salm. n . 81. cum Sanch. quod , ut
revelans excufetur a mortali , debet certo cre pra cit. Quid vero dicendum , fi expreffe pro
dere rem non effe gravem ? IV . Ex jufta cau
fa , nempe fi fervare fecretum verteret in da
mnum commune , vel alterius innocentis , fed
etiam ipfius committentis , quia tunc ordo cha
ritatis poftulat , ut reveletur ; Unde , etiamfi
juraf fes , tunc dete gere s
poffe . Ita communit er
Salm . n. 82. cum Mol, Dic. Valen. Bann. Nav. Bon.
Trull. Reg. &c.
An autem quis poffit revelare fecretum com (& idem tenent Sot. Rodr. & Vega apud Salm.
miffum ad proprium damnum grave effugien
dum ? Loquendo de fecreto commiffo , five ri
gorofo , negat de Alexandro Conf. Monial. p.
124. 9. 9. cum Scoto , Sylv . & Regin. Ratio "
quia fecretum fervandum eft femper ac fine pec
cato fervari valeat : Et huic fententiæ adhæret
D. Tb. Quodlib. 1. a. 15. ubi dicit fecretum com
miffum fervari debet , quando de fe celari pot
eft fine peccato . Secunda fententia , quam tenet
Mol. D. 24. n. 2. cenfet , tunc pofe tantum re
velari fecretum , quando ejus obfervantia ver
geret in multo gravius damnum ipfius manife
ftantis . Tertia vero fententia communior , &
probabilior quam tuentur Laym. l . 3. tr. 3. p . 3.
t.5. n. 2. Sot. de Juft. q. 10. a. 2. Leff. 1. 2. c.52 . n.
53.54. Nav . c. 18. n . 54. Lugo D. 14. num . 102.
Ronc, de 7. Pr.c. 4. q . 3. R. 2. Sporer de 8. Pr. t.1.
p. 156. n.46. Elbel t. 2. p. 383. n . 390. Bon. de Re
ftit. D. 2. q. 2. p. un. n. 8. tenet te poffe aperire
damnum
etiamfi inde alteri immine ret pericu lum mortis,
modo illud fine vi aut fraude exceperis . Ra
modo damnum proximi vitare : Et non præfu
quis ad tale onus fe obligaffe , nifi ex
circumftantiis id certe appareat , ut addunt Lu
d. D. 14, n. 116. & Croix l. 3. p . 2. n . 1232.
Nec obftat dicere , quod fpe&tet ad bonum com .
mune fecreta commiffa fervare , ne humanum
perturb etur commercium . Nam refpondet Lugo,
ut diximus fupra , hoc verum effe , nifi ex ob
fervantia fecreti damnum alterius interveniat ,
eo enim cafu magis ad bonum commune perti
net , ut unufquifque nofcatur qualis eft , ne a
lii ex ignorantia graviter errent , & perniciofe
decipi antur cum damno innocentium . Præter
" ea , fi poteft ille cui fecretum eft commiffum
illud revelare ad vitandum damnum innocen
tis , ex communi DD. ut fupra vidimus : cur
debet ipfe inferioris effe conditionis aliorum ,
ne poffet revelare ad damnum proprium effu.
giendum ? Excipe tamen , ut communiter DD.
docent , nifi ex tali revelatione immineat da
mnum commune grave . Dicimus grave , nam
fi effet leve , probabiliter etiam poffes fecretum
revelare , ut grave damnum proprium vitares ,
ut dicunt Sanchez Conf. c. 6. d, 2. numer. 5.
Roncaglia loc. cit. cum Trullench. Quia non
videtur obligatio vitandi leve damnum commu
ne te obftringere ad. grave damnum tuum pa
tiendum .
Hoc quoad fecretum commiffum , quid fi fit
promiffum ? quando non promiferis cum obliga
tione fervandi fecretum etiam cum tuo damno,
certum eft te poffe manifeftare, cum nemo cen
gravi . Ita Laym. Ronc. Spor, & Holzm, locisfu
miferis fecretum non revelare , etiam cum dif
pendio vitæ , an revelare poffes in periculo mor
tis? Affirmat fatis probabiliter Spor. de 8. Pr.
c. 4. n. 46. dicens tunc poffe , & teneri , quia
nulli eft licitum propriam vitam prodere : Et
huic fententiæ fe adjungit Laym. 1. 3. tr. 3. p.2.
c. 5. n . 4. juxta aliam fententiam ab ipfo propu
gnatam . 3. c. 3. n. 4. ubi tenet cum P. Nav.
de Reft. c. 4. n. 34. ) non effe licitum alterius
vitæ propriam poftponere , puta cedendo cibum
in penuria , aut tabulam in naufragio ; quia ex
præcepto charitatis quifque tenetur propriam
vitam præferre aliene. Sed , cum fit etiam val
de probabilis , & communior fententia oppofita,
quod liceat ob honeftum finem , confervationem
propriæ vitæ omittere , ob alterius vitam fer
vandam ? ut tenent Lugo D. 10. n . 48. Leſſ, I. 2.
c. 9. n. 29. & 31. & Salm. de Reftit. c. 2. n . 34. cum
Victor. Prado, Dian. ac Trull. quia hoc non eſt
directe fibi mortem inferre , fed vitam non tue
ri , quod licitum eft ob juftam caufam : Ideo
valde probabiliter DD. cum Lugo D. 14. n. 115.
Mol. D. 37. n. 10. & Croix l . 3. p . 2. n . 1232. cum
Haun. dicunt in cafu proprio te fatis obligari
ad fervandum fecretum etiam cum difcrimine
vitæ ,
 Cap. I. De Præcepto Odavo Dub. II. 487
Made
apone vitæ, fi id promiferis ; aliud enim eft prodige fiftat in communi æftimatione hominum " non
re vitam , aliud omittere ( ut di& tum eft ) ejus cenfetur abfolute diffamatus , qui apud unum
'confervationem , ut promiffum ferves . vel alterum tantum fuam famam amiferit . Et
972 Quomodo autem peccent aperientes & legen huic fententiæ aperte adhæret D. Th. Quod
tes literas alienas ? Vide 1. 5. n . 70. tib. 11. a. 13. ad 3. ubi dicit : Ad 3. dicendum ,
"" 6. Hinc quoque , fi quis injufte lædit fa quod fi aliquis referat Prælato culpam proximi,
DIR ‫ در‬mam tuam , nec potes eam tueri , nec recu intendens vel cautelam in futurum , vel aliquid
dun ,, perare alia via , quam imminuendo quoque bujufmodi , quod ad emendam proximi videret
,. famam illius , id licet ( dummodo falfa non expedire , non peccat . Si autem hoc five Pre
電路
,, dicas ) in tantum , quantum ad tuam famam tuto , five alicui amico fuo ex malitia referet ,
"" confervandam neceffe eft , nec magis lædas , tanc peccat mortaliter . Quod fi ex incautela a
etLa , quam lædaris , collata tua , & alterius perfo licui dixerit hoc (ideft crimen alterius ) ita
,, na . Vide Card. de Lugo n . 50. * (Ita Carden. tamen quod non proveniat inde aliud , vel infa
TRAZ ap. Croix 1. 3. p . 2. n. 1217. & confentit Tourn. mia vel vituperium proximo delinquenti , tunc
"" t. 1. p. 381. Secus tamen , fi agatur in judicio non peccat mortaliter , licite incaute agat . Er
he per "" & tu nullo modo poffis probare illius crimen ; go S. Doctor putat non provenire illi infamiam ,
era " quia tunc infamatio illius nibil tibi prod cujus crimen uni tantum reveletur , nifi aliun
eft . Omnino etiam peccas , fi falfa dicas , ex de infamia ei proveniat , nempe fi alter fit a
Praw » Prop. 44. damnata ab Innoc. XI. que dice liis manifeftaturus . Secus autem ait S. Thom.
Det ‫ در‬bat : Probabile eft non peccare mortaliter ว fi tu peccatum proximi amico revelares ex ma
19805 » qui imponit falfum crimen alicui , ut fuam litia , nempe ex pravo animo nocendi , tunc
US: 3 ,, juftitiam , & honorem defendat , &c. ) * enim non poteris a mortali excufari . Nec di
973 7. Si quis folatii tantum caufa , & non in cas verbum illud ex incautela , intelligi pro in
"" tentione detrahendi , alicui amico narret in advertentia , ex hac enim nunquam peccatur
juriam ab alio fibi factam , non videtur effe mortaliter ; fed omnino intelligitur impruden
next > ‫ در‬mortale , etfi inde aliqua infamia proveniat tia , five levitas animi , quæ tantum eft venia
fe
"" auctori ; ea enim ipfi imputanda eft . ( Ef lis ; & tunc tantum erit mortalis , cum ex ea
» communiſſima ap. Salm. ib. n. 46. Et commu inde provenit delinquenti infamia aut vitupe
7:23 .‫ د‬nis cum Mazz. t. 2. p. 444. cum Nav. Bon. rium . Nec obftat paritas judicii temerarii a
2 Sayr. Led. c. Hinc probabiliter ait Mazz. Buf. allata ; nam bene refpondet Lef. loc. cit.
2-3 "" cum aliis , excufari poffe faltem a mortali quod ibi peccatum mortale non committitur
famulos detegentes injurias illatas a domi ob damnum famæ , fed ob gravem injuriam
1.3 ) " nis , uxores a viris , filios a Patre , Religio quæ alteri irrogatur , cum quifque habeat jus
" Sos a Prælato . ) * Cavendum tamen , ne di ne falfum crimen ei imputetur , & ideo judi
20 "" catur pluribus , vel apertius nominetur per cium temerarium eft mortale > ut docet D.
23.0 .‫ د‬fona , quam neceffe fit ad confilium , vel fo Thom. 2. 2. quæft. 69. art. 3. ad 2. dicens :
170. • latium , Leff. Laym. Tann. 2. 2. q. 8. d. 2. d.4. - Hoc ipfo quod aliquis malam opinionem babet de
05 ,, Card. Lugo d. 14. & fic excufari poffe famu alio , fine caufa fufficienti ; indebite contemnit
336 "" los (faltem a mortali ) , qui injurias fibi ab ipfum , & ideo injuriatur ei . Idque patet ra
"" heris fuis , uxores , quæ a maritis , filios qui tione , quia , fi judicium temerarium effet mor
"" a patre , Religiofos , qui a Prælato illatas , tale ob damnum famæ alteri proveniens , etiamfi
P
22 .‫ د‬doloris tantum mitigandi caufa , referunt " tu ex juftis indiciis , tibi tantum notis , judi
D ‫ در‬docet Trull. 1.7. c. 10. p. 11. ex Leff. Laym . cares de occulto illius crimine , adhuc gravi
"" Tann. Nav. Dian. p. 2. R. 39. Item putat ter peccares , quod nemo dicet ; ergo malitia
,, Caj. dicendum , fi crimen occultum reveles judicii temerarii non fumitur ex damno infa
"" uni alicui viro prudenti , & taciturno " cui miæ , fed ex contemtu , five injuria , quæ pró
"" dicere perinde fit , ac fi nulli diceretur ; eo ximo infertur .
29 ,, quod damnum illud cenfetur leve : & fic ,, . Crimen fimpliciter publicum , five ut 974
A

"" Trull. I. 7. c. 10. d. 11. cum Dian. p. 1. t. ,, notorium jure , five facto , manifeftare aliis ,
& ,, qui nefciunt , non eft peccatum mortale in
• 3. m. R. 22. 6 p. 2. t. 5. R. 33. excufat
La :> Pœnitentem " qui in confeffione manifeftat juftitiæ : quia hoc ipfo auctor amifit jus ad
"" complicem dicuntque cum Tana. Bon. Es ‫ در‬famam , cum ratio jufti judicii , & evidentia
"" cob. E. 9. eam fententiam effe probabilem . "" facti faciat , ne de injuria jufte quæri poffit .
"" Verum hoc univerfim non videtur fatis tu ,, Quod confirmat confuetudo , mandans hifto
,, tum , quia læfio famæ apud unam etiam per ,, riæ publica crimina .
"" fonam cenfetur gravis , ut patet ex judicio "" Dixi : non eft mortale injuftitiæ : quia dete
29 temerario : imo fæpe quidam ægrius ferunt , " gere eo loco , quo fama non erat perlatura ,
"" fe lædi apud unam perfonam gavem , quam "" vel nonnifi poft longum tempus , vel aliter
" , tres , vel quatuor alias . Unde Suar. Fill. ,, cum gravi moerore ejus , qui commifit , fæpe
„, Leff. Az. & Laym. putant communiter effe „, poteſt eſſe mortale contra charitatem > L.T
"" mortale . V. C. Lugo I. c. ,, Leff. Val. Tol. 1. § . c. 65. contra Nav. &
Sed oppofita fententia , nempe quod revelare " Cajet. V. C. Lugo d. 14. num. 59. Fag. p. 2.
crimen alterius uni vel alteri viro probo , non "" 1. 5. c. 3
fit mortale , fatis eft probabilis , ut dicunt Leſſ. Quæritur , an peccet mortaliter , qui crimen
1. 2. c. 11. num . 70. Cajet. 2. 2. q. 73. a. 2 . in aliquo loco publicum manifeftat in alio loco,
item Nav. Trull. Covar. P. Navar. Reg. Bon. ubi ejus notitia nondum pervenerit , nec perven
Tamb. & alii . Ratio , quia , cum fama con tura erit intra breve tempus ? Circa dubium hoc
Hh 4 tres
 488 Lib. III. Tract . VI. De O&. Præc . & de Præceptis Eccl.
tres funt fententiæ . Prima cum Dicaftill. Vil cum , cenfent Mol. Lugo & Haun. ap. Croix
lalob. Antoine , Cont. Tournely , Cuniliati , &c. 1. 3. p. 2. n. 1219. & Elbel Conf. 13. n. 379. cum
ténet peccare graviter contra juftitiam , quia aliis fufficere , fi in aliqua Communitate odo
peccator ille in eo loco adhuc eft in fua famæ perfonarum , quatuor illud fciant , vel fi cen
poffeffione . Secunda fententia cum Leff. , Bon. tum perfonarum " fciant quindecim ; vel fi
Sylv. tenet peccare graviter , fed tantum con mille , fciamt viginti in circa diverfarum fami
tra caritatem . Ratio , quia licet Reus jam a liarum plufquam duarum : Publicum autem eſſe
miferit jus ad famam , graviter tamen ille tri in aliqua Vicinia 40. perfonarum , fi fciant 8.
ftaretur , fi fciret crimen fuum patefa& tum fuif ex diverfis familiis : Item , fi in Oppidis 5000.
fe ubi erat occultum . Tertia fententia com civium fciant 40. per illud difperfi : Addit Ste
munior , quam tenent Card. de Lugo de Reft. phan. cum aliis , crimen dici famofum , fi illius
D. 14. n. 59. ( & hic vocat communem , & fama pervagatur per majorem partem Oppidi ,
veram ) cum S. Antonino , Cajetano , Ledesma, Communitatis , Vicinie , vel Parochia . Item
Jo. Major , ac_Salmant. eod. tit. c. 14. n. dicunt Mol. & Lugo dici infamatum in Regno,
61. cum Navar. Bannez , Serra , Filliuc. , Fa qui jam infamatus eft in Curia , vel in alio il
gund. Macado , & aliis , dicit non peccare gra luftri loco , ex quo facile in Regnum fama di
viter neque contra juftitiam , neque contra ca manet .
ritatem . res adducunt rationes præfati "" 11. Infamem in uno crimine de altero val- 976
Autores pro hac fententia . Ratio mihi pro ,, de affini intamare , eft tantum veniale : ut v .
babilior videtur effe , quod publico bono con " g. fi de adultero , dicas , quod miferit literas
ducit facinorofos non ignorari , ut ab eis ca ,, amatorias : quia tunc non notabiliter augetur
veant omnes ; publicum enim bonum fane præ ,, infamia . * ( Nec fi de publico fure dicas effe
ferendum eft famæ privati hominis . Hæc tamen " perjurum ; nec fi de famulo lufore dicas emi
"
ratio valet tantum refpe& tu illorum criminum , " fiffe Miffam , non curare familiam . Ita Salm.
quæ reddunt hominem perniciofum , & ab aliis » n. 52. cum Leff. Lug. Bon. Tap. &c. Vel fi
vitandum , ut funt crimina homicidii prodito "" dicas de milite fornicationem " vel duellum
rii , latrocinii , lenocinii , fcandalofæ impudici " patraſſe ) * . De difparato tamen , & non
tiæ , & fimilium . Nec obftat dicere , Reum in ,, connexo crimine infamare , eft mortale : quia
eo loco fuam famam poffidere , & ideo non "" infamis in uno genere v ∙ tii non amiſit jus fa
poffe illa expoliari cum fola opinione probabi ,, mæ in aliis virtutibus . Tan. d. 4. de just. q.
li . Nam refpondetur , quod eodem tempore "" 8. d. 7. n. 141. ex Nav. & Leff. ⭑ (Sic e
quo fuum crimen fit publicum , ex una parte ,, iam dicunt Salm. ib. cum Leff. Lugo , Bon.
jam probabiliter amittit ipfe jus ad fuam fa ", &c. effe grave de femina diffamata de uno a
mam , & ex alia Communitas aliorum acquirit 23 dulterio narrare aliud occultum ) . contra
jus ad eum agnofcendum , ut vitet ; & cum " Sylv. V. aetractio Palud. &c.
uum jus tunc evadit incertum , redditur etiam ,, 12. Detratio materialis ex loquacitate or 977
incerta poffeffio illius . P. Concina ( Compend. ,, ta eft mortale , fi gravem proximi læfionem
Theol. to. 1. pag. 239. n . 10. ) in hac quæftio ,, importet , idque advertatur : quia etfi non
ne diftinguit , & ait , quod cum deli & tum eft ,, inrendatur dire & te læfio alterius : ea tamen
publicum notorietate falti , ideft fi publice eft ,, indirecte , & implicite eft volita , & æquiva
patratum , tunc is omni loco manifeftari pot ,, let formali . Veniale autem tantum erit , fi
eft ; cum autem effet publicum tantum xotorie ,, non fequatur læfio gravis , quia fcilicet com
tate fame refpe &tu ad illius manifeftationem ,, muniter non ferio accipitur , nec creditur. Si
C fic concludit : Cauti omnes fint oportet , quia ,, militer erit veniale tantum , audita referre ,
facile fingitur bæc publica fama . ,, ut audita tantum , hoc eft , nihil affirmando
,, 9. Similiter non eft peccatum contra jufti ,, de rei veritate , fed dubitationem potius fuam
I ,, tiam , faltem mortale , quærere caufam ca ,, de ea fignificando ; ita ut nulla inde fecutu
‫ر‬,,‫ د‬ptivitatis alicujus " vel de ea loqui , ficut " ra putetur infamia , nec auditores rationabi
39 enim captivitas eft publica , fic etiam caufa " liter fint credituri . Ita contra Az. n. 3. l. 13.
39 videtur effe fa& ta publica , Sayr. Bon. Trull. ", c. 6. docet Tann. 2. 2. d. 4. 9. 8. dub. 7. n . 121.
" t. 7. c. 10. d. 11. Ubi eodem modo excufat " Efc. E. 10. c. 4. n . 40. eo quod diffamatio , a
"" eum , qui refert delitum alicujus publicum , » forte fequatur , imputetur audienti , fi credat.
"" referendo fimul poenitentiam , & emendatio " Idem docet C. de Lugol . c. re& te limitans , nifi
22 nem ; fecus , fi taceatur pœnitentia , quam " grave damnum ex modo narrandi , vel ex le
32 fecit fic ait peccare hiftoriographus , de " vitate audientium ( qui temere credituri fint ,
,, fcribendo peccata mortuorum publica , & non ,, & vulgaturi ) fecuturum poffis prævidere .
"" referendo pœnitentiam , vel emendationem , :) Hinc peccas graviter contra juftitiam , fi re
"" hi refpuerint . ,, ferens grave crimen addas , id tibi dictum
31 10. Similiter manifeftare crimen , quod non "" effe a viro fide digno , quia præbes fufficiens
‫ در‬dum eft publicum ; moraliter tamen certum ‫ دو‬fundamentum credendi . V. Dian, t. 5.m. R.
,, eft , brevi fore publicum ( five per facti evi "" 18.
4 ‫ رد‬dentiam , five per fententiam Judicis ) non Quæritur , an referre tantum peccata occulta 978
,, eft mortale , quia parum nocet , nifi tamen alterius ut ab aliis audita , fi: mor ale ? dicen
22 ex ifta anticipatione fequerentur gravia da dum I. Non peccas mortaliter , fi ita referas ,
22 mna , v . gr. in officio , & c. Card. Lugo 1. c. ut tibi probabile non fit ullam inde infamiam
22 n. 92. orituram , eo quod alii non fint credituri . Di
975 Ut aute m aliquod crimen poffit dici publi cendum II . Si audita referas coram iis , qui pro
ba
 Cap. I. De Præcepto Octavo Dub. II. 489
babiliter fint credituri ex fola fua levitate , vel "" eft ejufdem fpeciei in genere moris , Card.
malitia, non peccas contra juftitiam , quia non ,, Lug. d. 16, n. 265.
es caufa efficax damni , fed mere per accidens, "" 18. Peccat mortaliter contra juftitiam , & 980
at peccas contra charitatem , quia quifque te ,, tenetur ad reftitutionem , ratione cooperatio
netur impedire grave damnum proximi , quan ,, nis , qui audit detra& torem , excitando , vel
171.
tum commode poteft . Dicendum III . Si tandem ,, animando efficaciter : qui vero lætatur tan
ita referas , ut audientes probabiliter , & meri ,, tum detra&ione audita , aut , licet non læte
11 to fint credituri , puta fi à eras audiviffe a per ,, tur , qui non impedit , cum commode poffit,
300 fona fide digna , tunc peccas etiam contra jufti ,, peccat pro ratione damni mortaliter , vel ve
Seem ,, nialiter contra charitatem ; non tamen tene
tiam , quia das fufficientem caufam credendi
malum . Ita Leſſ. 1. 2. c. 11. d. s . Lugo D. 14. n. "" tur ad reftitutionem , nifi fit fuperior , pater,
, 56.57. Spor. de 8. Prec. c.4. n. 62. cum S An "" vel dominus : is enim ex officio tenetur im
tem
ton. Caj. Sylvet . Laym. Tamb. & communi, Croix ,, pedire fubditum , ne alteri injufte noceat ·
20 ,, Dixi , fi commode poffit : quia non peccat , qui
46

1.3. p. 2. n. 1207. Salm. de Ref . c. 4. n . 51. cum

} Soto , Truil. Vill. Sylvio , &c. Addit Leff. I. c. „ putat monitionem fuam nihil profuturam :
$

D
"" vel ex eo magnum incommodum metuit , vel
Y n. 24. (& hoc Salm . num . 49. habent ut certum
cum Bann. Lugo , & Bon. quod fi referas cri ,, qui rationabili verecundia prohibetur , ob au
val men alicujus valde enorme , puta hærefis , re "" Aoritatem detrahentis . Debet tamen tunc
6 bellionis , aut fodomia , tunc peccas graviter > ,, difcedere , fi commode poteft , faciem triftio
etiamfi dubitanter dicas , quia hæc fola fufpi ,, rem oftendere , vel alio fermonem avertere ,
cio horum valde infamat , juxta dicta n. 964. ,, Leff. Bon. I.c. Hinc æqualis raro , inferior
E converfo , fi referas crimen tanquam audi "" rariffime tenetur corrigere detra& torem . 1 .
tum a perfonis fide indignis , v. g. ab inimicis » Quia audiens plerumque nefcit , an quod di
infamati , & tunc non peccas mortaliter refpe ,, citur , fit notorium , tametfi ipfe ignorave it ;
au infamati , ut Salm. ib. "" & in dubio non eft , cur damnet detractorem :
,, 13. Mortuum infamare , minus grave eft , "2 in quo multi falluntur , exiftimantes , fimul
,, quam vivum : mortale tamen , & ad reftitu ,, ac aliquid audiunt dici contra proximum , id
"" tionem obligans ; Leff. lib. 2. c. 11. d. 21. Bon. "" fibi mox refutandum . * ( Excipe , fi detra
"" d. 1. q.3. p. 2. "" bens fit bomo perditus , ut recte ait Ronc. de
979 ,, 14. Non effe mortale de aliquo ignoto " 7. Pr. p. 2.4. 11. R. 4. ) * Quia , coepta de
"" vel indeterminato male loqui , v. g. in tali "" tractione , fæpe melius confulitur proximo
.‫ د‬loco effe multos improbos › in tali Collegio "" fifinatur abfolvi , quam fi abrumpatur . Nam
,, unum Canonicum commififfe grave crimen " "" G diftinte explicetur , fæpe non tam gravi
», v. g . fimoniam , docet Efcob. E. 10. c. 4. Fag. "" ter apprehenditur ? quam initio conceptum
,, quod Trull. l. 7. c. 10. d. 4. ex Bonac. Az. 99 erat . 3. Quia fæpe fine gravi offenfione non
"" c. limitat , fi non fit tale , quod in alios " potes corrigere . 4. Quia fæpe alter habet
Den "" redundet . ,, juftam caufam manifeftandi ? præfertim uni
ace 15. Graviffime autem peccant , qui Ordini ,, foli , C. Lugo I. c. n . 128. V. Dian. t . 3. m. R.
mer ,, feu ftatui alicui Religioforum in communi 2 ", 24.. 5. m . R. 25 .
198 vel Monafterio detrahunt , dicendo v. g . quod Sed melius hæc funt explicanda . Quæritur ,
,í "> in eo male vivatur , non fervetur obfervan quomodo peccet audiens detrahentem ? Refp. I.
"" tia regularis , &c. nifi id fit plane notorium : Qui inducit alterum ad murmurandum > certe
S ,, quia graviffime nocent , tenenturque fub mor peccat graviter , & contra juftitiam . Refp.
TTC " tali ad reftitutionem toti communitati , a II. Qui autem non inducit , fed tantum gau
, qua Superioris remiffio excufat , Sot. Nav. det de detractione gravi , peccat graviter , non
0d0
"" Trull. c. 10. d. 14. Talem autem fufficienter contra juftitiam , fed contra charitatem , cum
OPP ,, confiteri , fi dicat , detraxi cuidam Religio delectetur de gravi damno proximi ; ita cum
"" ni , Ordini , vel Monafterio , & five fit com aliis S. Th. 2. 2. q . 73. n . 4. Excipiunt Leff. “
"" munitas numerofa , five non , docet Lugo & Bon. ap Salm. c. 4. de Reft n. 69. fille non gau
,, Tamb. de exped. conf. 1. 2. c. I. deret de infamia proximi , nec de detra&tione ,
.‫ د‬16. Similiter mortale eft , tacita perfona , fed de auditione réi novæ , feu de cognitione
}
,, nominare Monafterium , vel Ordinem reli curiofa alienorum criminum . Imo Elbel n. 263.
,, giofum , ex quo aliquis grave peccatum oc Ronc. de 7. Pr. c. 2. q . 11. R. 2. Spor, de 8. Pr. c.4.
,, cultum , v. g. adulterii , vel fornicationis n. 106. cum Mol . Leff. 4c Laym. Bon. p . 21. n.5 .
Th
"2 commiferit . Nav. Trull . c. 10. d. 14. Salmant, cum Tol . Dian. & Reg. ibid. di
,, 17. Explicandum eft in Confeffione , an a cunt non peccare graviter , etiamfi de ipfa de
,, pud multos , & quot circiter ; an vero apud tra& tione dele&tetur , non caufa odii , vel gau
"" unum tantum alicui detraxerit . Ita probabi dii de alterius damno , fed ex curiofitate feu
"" liter Bon. de facr. d. 5. 9. 5. p . 2. § . 3. diff. 3. vanitate ; idque deducunt ex S. Th. qui 1. c.
.‫ د‬n. 16. & 21. ex Sanch . , Sylv . Andr. n. 135. Sed tunc tantum docet effe grave , quando placeat
R
"" C. Lugo d. 16. n . 125. 130. & 149. ex Nav. Sa ei detractio propter odium ejus cui detrab tur .
,, las , Con. & c. negat , dicitque contrarium Refp . III. Superior tam detrahentis , quam de
Ita tracti peccat graviter audiendo detra&ionem ,
‫ دو‬effe probabilius . Nec omittendum , fi quem
.‫ د‬infamaveris libello famofo ; cum id fit genus fi eam non avertat , cum commode poffit ; quia
.‫ د‬detrahendi graviffimum , & ad plurimos per ipfi fpecialis obligatio incumbit corrigendi de
福 ,, tinens . Non tamen neceffario dicendum , in trahentem , aut damno infamati obviandi, S.Th.
» quo genere infamaveris : quia fama femper cod. I.c. Lugo D. 14. *.133 . Spor, n.107. cum comm .
An
 490 Lib. III. Tract. V. De Oct. Præc. & de Præceptis Eccl.
An autem Superior tunc peccet contra jufti
tiam , & teneatur ad reftitutionem ? Prima fen
tentia cum Baf. hic affirmat , fi Prælatus fit
Superior detrahentis ; quia , dicit , ipfe tenetur
ex officio obftare , ne fubditus alteri noceat .
Secunda fententia cum Salm. d. c. 4. num. 70.
Bann. & Tap. ib. affirmat , fi fit Superior in
famati , quia ex officio tenetur ad obviandum
infamiæ fubditi , quæ officit illi ad bonum fpi
rituale in alios promovendum . Tertia tamen
forte probabilior fententia negat peccare con
tra juftitiam , neque Superiorem detrahentis ,
cum ipfe non teneatur invigilare bono alterius
non fubditi ( fed non excufatur a culpa gravi
contra charitatem , & etiam contra juftitiam ,
fi fit Epifcopus , vel Parochus , & non corri
gat , quia hi tenentur ex juftitia ad corrigen
dos fubditos , juxta dieta n. 360. v. Sed dubi
tatur ) ; neque Superiorem infamati , cum ipfi
non incumbat ex juftitia bono temporali ſub
diti attendere . Quod autem infamatus impe
diatur fic promovere fpiritualem profe& tum a
liorum , videtur effe per accidens . Ita Sotus,
Rebell. Dicaft. ap. Salmant. ibidem , & con
fentit Lugo D. 14. ex n. 130. Bene autem ad
vertit Lugo n. 133. quod fi infamatus , & infa
mans fint fubditi , & infamatus imploret Præ
lati auctoritatem , ut fama ei reftituatur ; tunc
ille ex juftitia ad id tenetur , modo poffit fine
timore gravioris mali .
981 Dubium majus eft , an perfona particularis
peccet graviter , fi detra& tionem , cum commo
de pofft , non avertit ? Affirmat Buf. bic cum
Lugo , Leff. Bon. Dic . &c . ap. Salm. ib. n. 72. Sed
quia Au& tores relatæ fententiæ plures addunt
limitationes , quas afferunt Buf. Lug. &c . n.978.
ut fupra ; cenfet abfolute Salm. dicendum effe
cum communi Thomiftarum , privatam perfo
nam nonnifi venialiter peccare , fi ex verecun
da , timore , vel negligentia detrationi non
refiftat , etiam cum commode poffit : modo præ
ter infamiam aliud damnum ex detractione non
accedat . Ita Ronc. de 7. Pr. c. 2. Reg. inpra.
7. Leff. 1. 2. c. 11. n . 22. Spor. n. 109. Mazz. t. 2.
P. 448. Elbel Conf. 12. n . 373. Salm. n. 74. cum
Sot. Bann. Tap. Reb. Tann . Dian. &c. ex S.Th.
qui 2.2.q.73 . a. 4. fic docet : Si vero non pla
cet ei peccatum , fed ex timore > vel negligen
tia , vel verecundia quadam omittat repellere
detrahentem , peccat quidem , fed multo minus ,
quam detrahens ; & plerumque venialiter . Ad
dit autem S. Doctor plerumque (ut notant Şalm.),
quia dicit poftea in tribus cafibus peccare gra
viter , nempe 1. Si effet Superior . 2. fi aliud
damnum proximo immineret . 3. fi ipfe ob ti
morem ultimam finem in creatura conftitueret.
Præterea , præcifis his cafibus , memoranda eft
alia doctrina S. Th . 2. 2. 9. 33. a. 1.ad 3. relata
per extenfum 1. 2. n . 36. ubi docet excufari a
mortali , qui ob timorem omittit facere corre
ptionem , modo ci non conftet , quod correptio
fit profutura . At quia in has materia detra
&tionis difficillime conftare poteft correptionem
proficere , & aliunde facillime offenduntur de
trahentes coram aliis correpti , imo periculum
eft quod potius augeant vel confirment detra
&ionem: Ex omnibus his motivis fimul conge
ftis rationabiliter fubftineri poteft præfata com
muniffima fententia excufans univerfe audientes
a mortali , fi correptionem omittant . Excufan
tur autem apud omnes etiam a veniali , qui ,
advertendo detractionem , vel difcedunt , vel
fermonem divertunt , vel faciem avertunt , aut
triftem oftendunt ex Prov. 25. Diſſipat facies tri
ftis linguam detrabentem . Ratio , quia iftæ a
&tiones funt veræ correptiones . Vid . Salm. n.
72. Elbel n. 373. Mazzott. loc. cit. & alios
communiter .
,, Quæres 1. an liceat alium infamare ad 982
, tormenta gravia vitanda?
,, Refp. 1. Licet , fi crimen fit verum : quia
,, nullam alteri facit injuriam , cum habeat
", jus illud in neceffitate revelandi .
,, Refp. 2. Si crimen fit falfum , non licet ;
,, quia effet mendacium perniciofum . Sylv. ta
,, men , & Nav. putant , veniale tantum effe ,
"" fi fola infamia fequatur , & poft torturam
"" revocetur , eo quod non fit infamia efficax
.. (Vid. inf. I. 4. n. 277. ) *
,, Quæres 2. an liceat feipfum infamare ? 1
., Refp. Id non effe faltem mortale regula. 983
,, riter . Ita Leff. Fill. & Laym . 1.3.1.3.p.2.c.3.
"" n. 14. quia non eft contra juftitiam , cum fit
"" famæ fuæ dominus ; nec contra charitatem ,
., quia hæc non obligat ad bona externa con
"" fervanda , nifi in quantum id exigat falus
,, propria , vel proximi .
"" Dixi , regulariter : quia per accidens pot
"" eft effe mortale , ut v. g. fi tua fama fit ne
"" ceffaria muneri , vel fi tibi damnum vitæ,
,, vel aliis infamiæ ex eadem fequeretur .
"" Non eft mortale , ad vitanda gravia tor
,, menta , falfum crimen fibi imponere , ex quo
,, etiam mors fequatur : quia non tenetur homo
,, cum tantis cruciatibus vitam fuam tueri , nec
"" talis dicitur fe interficere , fed tantum ex
,, jufta caufa vitam morti exponere . Leff. Ang.
*
Sylu. Fil. Tann . * ( V. inf. lib.4. n. 275. )
Notandum autem eft hic , quomodo reftitu- 984
endus fit honor injufte ablatus ? Certum eft ,
quod , fi honor publice fit ablatus per con
tumeliam , publice etiam reftitui debet co
ram illis , qui dehonorationi præfentes fue
runt , vel faltem per modum , quo fatisfactio de
facili ad ipforum notitiam pervenire poffit .
Sufficit autem , ut fatisfactio fiat per aliam per
fonam , quæ nomine dehonorantis veniam petat,
&c. Ita Salm. de Reft. c. 4. n. 110, cum Trul.
Pal. & Nav.
Sed quæritur I. An , fi contumelia fuit oc- 985
culta , debeatur fatisfactio ? Negant Mol. D. 46.
ex n. 5. & Laym. l. 3. tr. 3. p. 2. c. 7. n. 6. Sed ifti
Au & tores diverfa ratione ducuntur ; Ratio Laym.
eft , quia in eo cafu adeft injuria fine damno ,
quo feclufo , nullam ait effe obligationem re
ftitutionis . Ratio autem Moline eft , quia , licet
damnum adfuerit , illud tamen tranfiit , & am
plius non perfeverat , cum , deinde offenfor jam
folutam debitamque honoris teftificationem nunc
offenfo exhibeat , ut fupponitur . Sed affirman
dum reor omnino cum communi & vera fenten
tia , quam tenent Leff. I. 2. c. 11. n. 144. Salm , de
Ref. c. 4. n . 112. cum Reb. Trull . Vill . Prado , &
Sera, Spor. de 8. Pr. c. 4. n. 135. Roncag, de
7. Pc.
 Cap. I. De Præcepto
7. Pr. q. 4. c. 1. q. 2. R. 3. cum S. Anton. Lugo D.
15. n. 54. qui dicit omnino tenendam , referens
ex Rebel. contrariam reprobatam fuiffe Roma
a Cenforibus Societatis JESU . Ratio , quia
contra rationes primæ fententiæ probatur in
tali cafu , quod bene adeft damnum , & dam
mnum perfeverat . Quod adfit damnum non vi
detur poffe negari : nam , ut pro certo habet
S. Th. 2. 2.q. 72. a. 1. ad 1. in omni contume
lia , adhuc occulta , præter injuriam adeft da
mnum honoris injufte læfi , cum quifque habeat
jus , ut debitus honor ei fervetur . Quod autem
damnum hoc perfeveret , pariter non eft dubi
tandum , cum honor offenfi remanet læfus , uf
quedum per debitam fatisfactionem reparetur :
Non reparatur vero per figna communia poftea
exhibita , ut fupponit Mal. , poftquam injuria
eft illata , quia , ut bene arguit Lugo , qui al
teri injuriam irrogavit , in æftimatione homi
num non videtur eum honorare ficut debet ,
imo potius videtur contemnere , fi honore fo
lito ipfum revereatur , quin veniam ei petat
contumelia irrogata . Ceterum ipfi. Molin. &
Laym . non negant , quod offenfor tencatur pe
tere veniam ab offenfo , faltem ad reconcilian
dum animum illius exafperatum , juxta præce
ptum Salvatoris Matth. 5. Si offers munus tuum
ad altare , & ibi recordatus fueris , quia frater
tuus habet aliquid adverfum te , vade prius re
conciliari fratri tuo .
986 Quær. II. Quomodo facienda fit honoris re
ftitutio ? Refp. illam fatisfactionem requiri >
quæ cenfetur fufficiens ad manifeftandam æfti
mationem , juxta conditionem perfonæ offenfæ .
Si enim dehonorans fuerit Superior , fufficiet fi
honorabiliter dehonoratum falutet , domi invi
tet , benevolentiam oftendat , &c. Secus G fue
110
rit æqualis , vel inferior , tunc major fatisfa
Act
tio requiritur , nempe ut præveniat in falutan
do , cedat locum , veniam petat ; qui modus
quidem aptior eft ad contumeliam compenfan
dam : Ceterum talis petitio veniæ non eft ne
ceffaria , nifi quando aliter fatisfieri nequeat
1,
Ita Leff. 1. 2. c. 11. n. 244. Salm. d. c. 4. n . 113. &
4 114 , cum Caj. Trull . Bon. Dia . &c. Ideo addunt
numquam teneri Prælatum veniam petere a fub
dito , herum a famulo , virum ab uxore , no
bilem a plebejo .
987 Quær. III. An veniæ petitio fit femper fuffi
ciens fatisfactio ? Affirmant Leff. ib. n. 145. cum
Bon. Trull. &c. ap . Salm. d. c. n. 115. Sed ne
gant Salm. n. 116. cum Soto , Serra , Lug. Led.
Ronc. I. c. cum S. Anton. Laym. & Ant. a
and Sp. S. Quando enim injuria eft graviffima , pu
ta , fi fubditus inhonoret Superiorem , vel ple
bejus nobilem alapa percutiat , ultra petitionem
盛 veniæ , tenetur petere illam flexis genibus , vel
aliam fimilem humiliationem oftendere : Quæ
quidem fententia probabilior eft .
161 988 Ceterum , quoad praxim diligenter adverten
dum puto , quod multoties expedire continget ,
ut Confeffarius omittat monere pœnitentem in
bona fide exiftentem , qui alium inhonoravit , de
fatisfactione præſtanda , in pluribus cafibus : Et I.
Si prævideat monitionem non profuturam , imo
potius obfuturam , juxta regulam infra dicendam
de Sacram. Panit. 1.6, n.610 . dum experientia
Octavo . Dub. H. 491
conftat, quod poenitentes facile tales fatisfa&tiones
promittunt , fed difficulter in facto effe adim
plent , ob ruborem quem poftea in hoc fen
tiunt , vel apprehendunt . II . Si probabiliter
putet , dehonoratum magis recufare , quam cu
pere illam publicam fatisfactionem , ne memo
ria injuriæ acceptæ apud alios redeat " aut ne
ipfe rubore magis afficiatur , ut Lug. D. 15. n. 58.
cum Mol. Tunc vero bene advertit Lug. ib. aliam
effe quærendam viam honorandi peculiariter of
fenfum extraordinariis a& tionibus , in quibus a
ptius contineatur petitio venia . III. Idem di
cendum fi probabile periculum fit , quod in actu
fatisfactionis odia inter offenfum & offenforem re
noventur . IV. Si ex fignis manifefte appareat re
miffio facta ab offenfo , nempe fi ifte fponte ad of
fenforem accedat , atque valde familiariter , &
jocofe cum eo tra&tet , & fimilia . Notant autem
hic Salm. ib. n. 126. cum Bon. Dic . Trull, &c.
non fufficere , ad præfumendam remiffionem "
fimplicem familiarem confervationem offenfi :
Multi enim odium deponunt , & diffimulant in
juriam acceptam ad evitandam notam , vel aliud
damnum fed fatisfa& tionem vere non condonant,
Quær. Utrum , fi tu ofenfus vindi- 989
&tam fumferis ; liberetur offenfor ab onere fa
tisfactionis pro contumelia illata ? Videtur quod
non , quia non videris recuperare honorem tuum
læfum per læfionem honoris offenforis tui . Sed
affirmandum cum Lugo D. 15. n. 58. & communi
fententia. Ratio , tum quia per vindictam jam
cenferis tibi fatisfieri, tum quia offenfor tuus ; to
lerando pofteriorem injuriam , videtur fuam cul
pam recognofcere , & fatisfacere pro offenfa
prius tibi illata ; Rete vero cenfet Lugo n.60.
quod fi injuria a te irrogata tuam primam of
fenfam notabiliter excedat , teneris tu faltem
fecundum exceffum fatisfacere .
Quær, V. Utrum , fi offenfor a Judice pu- 990
blice puniatur , adhuc teneatur in confcientia
pro injuria illata fatisfa& tionem exhibere ? Pro
babiliffime negat Lugo d. D. 15. n. 61. cum com
muni . Ratio , quia ipfa poena inflicta pro ho
nore tibi ablato videtur fatis honorem tuum re
farcire . Ita etiam , fi offenfor a Judice coa& tus
debitam fatisfa&tionem tibi præftiterit : tunc e
nim licet coacte , jam vere teftificationem ex
hibuit æftimationis tuæ dignitatis . Dixi debi
tam , nam fi fatisfactio impofita a Judice non
fuit fufficiens ad reparandum tuum honorem
ablatum , adhuc remanet ei obligatio illum ad
æqualitatem refarciendi .
DUBIUM III.
An , & quomodo fama reftituenda ?
991 Quomodo debet fama reftitui ? Et an apud
auditores etiam mediatos ?
992 Quid , fi verum crimen propalaveris ?
993 Quid , fi bona fide alterum infamaveris ? 994.
An tunc tenearis ad damnum , fi adver
tens famam non reftituas ? An autem dif
famans injufte de crimine vero , teneatur
reftituere integrum damnum ?
995 Quid notandum circa infamantem libello
famafo ?
996
 492 Lib. III. Tract. VI. De Oct. Præc. & de Præceptis Eccl.
996 An tenearis ad damnum ortum ex infama
tione?
997 Que excufent a reftitutione fame ?
998 Quid, fi prudenter judices rem oblivione
deletam ?
999 An & quando reftitutio fame poffit compen
fari , fi alter renuat reftituere ?
1000 An tenearis infamiam pecuniis compenfa
re ?
1001 An infamatus poffit pecuniis fibi famam
compenfare?
1002 An excujer a reftitutione periculum vitæ
vel propriæ infamiæ ?
1003 Quid , fi infamatus remittat reftitutionem?
Et an hac liceat remitti ?
991 m ESP. Nifi fit caufa excufans , patet ex
"" R natura juftitiæ , & ex dicis de re
"" ftitut. famam injufte ablatam reftitui debere.
"" Et quidem , fi verum crimen quis narravit ,
"7 debet opinionem conceptam , quantum pot
,, eft , apud audientes abolere , dicendo v. g.
"" fe male dixiffe › injuriam intuliffe , dece
,, ptum effe , &c. Vel , fi hac ratione parum
,, proficiatur , eum laudando in aliis rebus ,
"" crimen extenuando , honores ejus in re alia
,, procurando &c. fic enim fenfim tantundem
‫ در‬Fama ejus illuftratur ex una parte , quantum
, ex altera obfcurata fuit . Quod fi autem cri
.‫ د‬men falfum impegifti , teneris id aperte re
,, tra& tare ( adhibito etiam , fi opus eft , jura
,, mento ) . * ( Sufficit autem juramentum , quin
"" adhibeantur etiam teftes ; ut tenent Navarr.
" Trull. Dicaft. Salm . de Reft. c. 4. n. 129. con
"2 tra Lug. Bonac. &c. qui etiam teftes requi
", runt ) . apud eos , quibus dixifti , & per
.‫ د‬fe loquendo ) ad quos infamia pervenit , fi
"" ve apud auditores mediatos : ut contra Leff.
"9 & Tann. 2. 2. d. 4. q. 6. d. 6. n. 146. docet
"" Card. Lugo , quia totum damnum famæ
,, cujus caufa es , teneris reparare .
29 Licet aliquando fufficiat dicere , te peni
,, tus deceptum , rem aliter fe habere , male
"" te informatum fuiffe . V. Laym. l. 3. t. 3. p.
"" 2. c. 7. Leff. c. 11. d. 30.
,, Dixi, per fe ; plerumque enim per acci
.‫ د‬dens ab hac obligatione talis excufatur re
,, fpe&u auditorum mediatorum : tum ob mo
"" ralem impotentiam , tum quia eo ipfo ,
,, quod apud immediatos retractavit , implici
‫ در‬te illis commifit ut hanc retractationem ipfi
"" indicent aliis , fi quibus forte revelaverint
,, Idque confirmat praxis Confeffariorum , qui
,, tantum obligant , ut retra & tent apud eos >
,, quibus ipfi revelarunt . Vide Card. Lugo
‫ در‬loc. cit.
Quæritur , an infamator teneatur famam re
ftituere , non folum coram auditoribus imme
diatis , fed etiam mediatis ? Prima fententia
quam tenet Lugo D. 15. num. 15. cum Navar.
Leff. & Turr. Spor. de 8. Præc. cap. 4. n. 100.
Croix lib. 3. p. 2. num. 1242. Salmanticenf. c.
4. num. 122. Roncagl. de 7. Præcept. cap. 3 .
quæft. 1. Concina t . 4. pag. 670. num. 5. Con
tin. Tournely pag. 378. diftinguit : Si famam
abftulifti apud auditores , quos putabas non re
velaturos , non teneris reftitutionem facere a
pud auditores mediatos , quia , cum non præ
videris damnum , non teneris illud reparare ,
tale enim damnum , fi evenit , per accidens
evenit : Secus , fi prævideris alios facile evul
gaturos . Secunda vero fententia , quam ( pra
Aice loquendo ) probabilem putant cum Buf.
Lugo num. 16. cum Fabr. Holzm. de Reftitut.
cap. 3. num. 301. Croix loc. cit. Spor. numer.
102. Salmantic. d. num . 122. tenet fufficere
ut plurimum reftitutionem facere apud imme
diatos ; tum quia reftitutio apud omnes media
tos fæpe eft moraliter impoffibilis : tum quia
per illam retra& tationem coram immediatis jam
imponitur iis obligatio fe retractandi apud alios.
Sed , his non obftantibus , prima fententia eft
mihi verior ; quamvis enim ad nihil tenearis >
fi auditores tui jam fe retra& tent apud alios ;
quando tamen illi hoc facere negligunt , te
neris damnum reparare , quantum eft mora
liter poffibile : Prout , fi incendifti fegetem tui,
inimici , prævidens ignem facile extenfurum
ad fegetes finitimas , teneris utique totum
damnum refarcire : cum quifque teneatur re
ftituere omne damnum , quod alteri provenit
ex fua injuria , femper ac illud fuerit prævi
fum .
Notandum autem hic , quod , cum fama fit 992
reftituenda ab eo , qui verum crimen propala
vit , tres modi a DD. affignantur : I. Modus "
ut docet S. Thom. 2. 2. quæft. 62. art.'2. ad z.
eft , fi diffamator dicat 2 Se male dixiffe , vel
quod injufle diffamavit . Sed hic modus , ut
dicunt Cajetan. Ledefm. Leff. ap. Salm. de Re
ftit. cap. 4. num. 130. vix hodie fufficiens eft
apud rufticos > & fimplices . II . Modus , qui
communiter aptiffimus exiftimatur , eft, quod fi
reftitutio fama alio modo fa& ta potius noceat
quam profit , tunc melior eft indirecte occafio
ne oblata , ferio & pluries honorabiliter loqui
de læfo vel illum honorifice tra&are . Ita
Salmantic. cum Cajet. d. num. 130. III. Mo
dus effet afferere : Se falfum dixiffe , craffe "
fe deceptum , vel mentitum fuiffe . Et licet
hunc modum adhiberi poffe negant Sotus , Ca
jetan. Bann. Sylv. c. apud Salmant. n. 131.
putantes hæc effe vera mendacia ; Probabiliter
tamen Lugo d. 15. num. 30. Sanch. Dec. lib.
3. cap. 6. num. 14. Wigandt d. 333. num. 194.
Leff. cap. 11. num . 110. Roncagl. cap. 3. qu. 2.
R. 2. Mazzott. t. 1. pag. 451. cum communi ,
ut afferit , Salmanticenf. ibid. num. 233. cum
Villal. Trull. Led. Serr. Tap. Prad. Sayr. P.
Nav. cenfent prædicta verba non effe menda
cia , fed veras amphibologias ; nam , ut S. Th.
1. p. quæft. 17. art. 1. ait : Ipfa peccata_falfi
tates dicuntur in Scripturis ; fecundum Pfal. 4.
Ut quid diligitis vanitatem , quæritis men
dacium? Et idem habetur in Jerem. 8. A Pro
pheta ufque ad Sacerdotes omnes faciunt menda
cium , ideft peccatum . Pariter igitur qui pec
cavit , bene poteft dicere , fe mentitum fuiffe ,
five errorem feciffe . Hinc in noftro cafu bene
poffumus , imo , fi opus fit > tenemur talibus
verbis ambiguis uti ; dum S. Thom. in 4. D.
15. quæft. 1. art. 4. q. 2. ad 1. docet famam
proximi omni modo poffibili reparandam effe
İta Salm. d. n. 133.
» 1. Con
 Cap. I. De Præcepto Octavo Dub. II.
?,
,, 1. Confeffarii , eft , uti & Concionatorum ,
‫ן‬ "" bene inftruere fuos , & monere de reftitutio
,, ne , ac fuga vitii tam communis .
993 ‫ در‬2. Is , qui bona fide , vel probabili errore
22 ductus , fine formali mendacio falfum de`alio
,, dixit , tenetur ( intelle& ta poftea materiali in
,, juftitia ) ad reftitutionem , licet non tam ftri
,, &e , quam qui infamavit per injuriam for
"" malem : hic enim tenetur reftituere cum de
,, trimento famæ fuæ , etiam æquali ; alter non
,, item , fed tantum , quatenus fine fuo notabi.
"" li incomodo poteft . Mol. Leff. C. Lug . d. 15 .
2. 4. Similiter qui crimen narravit de uno ,
,, quod auditores ex errore intellexerunt de
,, alio , licet non ex juftitia ( fiquidem non ejus
,, actio , fed error audientium caufa fuit damni
,, injuſti ) , tamen ex charitate tenetur ad reftitu
"" tionem , cum poffit grave damnum proximi
"" fine fuo detrimento præcavere , Bon. d.
" 44.
994 Notandum tamen , quod talis materialis de
tractor , fi commode poffit , tenetur ftatim ac
advertit , famam reftituere ex juftitia ; pari mo
do , quo incendens alterius domum fine cul
pa , tenetur ex juftitia ignem extinguere ; alias
damnum , quod inde fequitur , ipfi imputatur .
Ita communiter Leff. 1.2. c. 11. D. 22. Lugo D.
15. n. 4. Laym . Trull. Bon. Dic. &c. cum Salm.
de Reft. c. 4. n . 120. & 121.
An autem , qui injufte alium diffamavit , cri
men ejus verum manifeftando , teneatur integre
damnum , quod inde fequutum eft , reftituere ?
Negat Sotus , dicens teneri tantum ad par
tem , cum damnum proveniat non folum ex ma
nifeftatione , fed ex ipfo crimine commiffo ; &
hoc probabile putant Bonac. & Trullench. apud
Salmanticenf. num . 125. Sed omnino oppofitum
at, tenendum cum Croix lib. 3. p. 2. num 1240.
493
Accufat. Notandum III. Qoad pœnam con
tra tales libellos conficientes , adeffe excom
municationem ferendam ex c. Qui alterius 5. q.
11. Latam autem ipfo facto , filibellus fit contra
Papam aut Cardinalem : effet imo refervata , fi
libellus fit contra Statum Ordinum Minorum ,
aut Prædicatorum , aut aliorum communican
tium , ut Bon. Mol . Dic. &c. ap. Salm. ib. n..
45. Non vero , fi contra Religiofum particula- .
rem .
4. Si ex læfione fame ortum etiam eft al- 996
,, teri damnum fortunarum , ut fi privatus eft
,, officio , excidit fpe divitis matrimonii , ami
"" fit dotem , &c. tunc & fama debet reftitui , &
33 damnum illud compenfari , ad arbitrium pru
"" dentum . (Juxta Spei æftimationem , ut Leff.
,, Lug. cum Salmanticenf. cap . 4. num. 24. Notan-,
, dum vero , quod ad obligationem reftituendi da- .
" mna omnino requiritur prævifio ipforum , faltem
""" in communi . Salm. n. 118. & 124. Vide dia
" n. 613. ) ⭑ Et quidem obligatio reftitutio
"" nis famæ , cum fit pure perfonalis , non tran
"" fit ad heredes : obligatio autem conpenfatio
"" nis dicti damni , cum habeat refpe & tum ad
"" bona infamatoris , tranfit ad heredes : Laym.
"2 1. c. c. 6. num. 7. cum Lugo , Leſſ. Bon . &c.
Quæres 1. quæ excufent a reftitutione fama?
,, Refp. Patere ex di& tis de Reftit. ex n . 696. 997
"" Et 1. Excufatus es a famæ reftitutione ,
,, plane fis impotens . * ( Qui autem nequit refti
22 tuere totum , tenetur quoad partem , quam po
,, teft . Salm. c. 4. n. 134. ) *
"" 2. Si crimen occultum quod dixifti , vel fi
mile alia ratione fiat publicum . ★ (Cum
">
,, Lugo , Leff. Bon . & Salm. n . 139. &c. Vel fi
"2 auditores non credant . Salm: n. 134. ) *
3. Si fama aliis modis jam recuperata fit ,
"" ut infamati purgatione , vitæ probitate , te *
S

& Salm. n. 126. cum Laym. Lugo , Mol. Di
caftil. &c. quia hic & nunc fua injufta re
velatio et caufa vera & unica damni "
4 dum. fine ipfa damnum omnino abfuif
1, fet .
895 ,, 3. Qui detraxit alteri libello famofo , te
Cr ‫ در‬netur , ut efficax fit reftitutio , eam facere
,, contrariis fcriptis , vel publica revoca
We 29 tione . Sa , Bonac. d. 2. de teft . quæft. 4. P.
14 "? 9.
19 Notandum I. quod libellus infamatorius tunc
conficitur , quando profertur fcriptura , etfi
I₁ breviffima , continens infamiam occultam ali
cujus , ut publica fiat . Unde non effet talis ,
confe&tus effet ad ingenium oftentandum, non
autem malum publicandum ; vel fi infamia jam
effet facta publica ; vel fi quis ob bonum pu
blicum proferret defe& tum graffantem in com
munem perniciem ; vel fi quis jocofa non gravia
confcriberet . Ita Salm. de Reft. c. 4. n.39. cum
# Dic. Bon. & aliis . Notandum II. cum Mol,
& Dic. ib. n. 49. au& torem dibelli cenferi , &
pœnis fubjici etiam illum , qui aliquod fignum
infamatorium appendit ad januam domus ali
cujus , qua publice eum infamet . Dicuntur
S autem libelli famofi etiam fchedula ad Judi
J. ces delata contra aliquem fine nomine accufantis,
ob quas prohibetur Judicibus ad inquifitionem
procedere in c. Inquifitionis . §. Tertia de
"" ftimonio prudentum . Leff. 1. 2. c. 11. d. 24.
" (Ita etiam Salm. n. 137. cum Leff. Dic. Trull.
,, Nav. & communi ) * . Etfi tunc pro damno
,, quod fecutum eft , debeat fatisfieri , C. Lugo
,, d. 15. Seat. 3.
» 4. Si prudenter judicetur , jam dudum rem 998
,, oblivione deletam . Quo cafu maxime pru
"" dentia opus eft : nam aliquando periculofius
"" eft retractare renovando memoriam. Vid. Card.
1 ,, Lug. d. 15. S. 3. n. 35.
Quid agendum , fi dubium fit , an infamatio
fuerit oblivioni data ? Diftinguunt DD. Si cri
men , de quo alter eft infamatus , fuerit verum ,
ait Leff. 1. 2. c. 11. n. 1oo, non effe facile revocan
dum ad memoriam , nifi evidens fit periculum ,
quod infamia illa ex alia via ad memoriam re
deat . Si vero crimen fuerit falfum , femper re
vocanda eft infamatio , nifi conftet de oblivione ;
ita Lefius 1. c. & Caj, ac Dic. ap. Croix l. 3. p. 2.
n. 1255. Hoc tamen advertunt procedere , fi
nullum periculum fit , ut per retractationem cri
men memoria renovetur ; Nam Luge D. 15. n.
35. & Holam . de Ref. c. 3. n. 604. dicunt , ali
quando multo magis periculofum fore , quoad
fervandam famam proximi , detractionem re
tratare , memoriam renovando quæ forte jam
evanuerat , quam tacere . Hinc ajunt Cont. Tour
nely t. 1. p. 380. Mazz. t. 2. p . 456. Holzm. 1 .
c. & Salm. c. 4. n. 138, cum Leff. Nav, Mol. Val,
Bon,
 Lib. III. Tract. VI. De O&. Præc. & de Præceptis Eccl .
494
Bon. Trull, Dic, fufficere ad omittendam re
tractationem , quod oblivio probabiliter creda
tur . Deinde cenfet Leff. & Salm. cum Lugo , & damnum
Bon, crimen præfumendum oblitum , fi per mul
tum tempus nulla de illo mentio facta fuerit .
Et in hoc infuper advertendum 1. quod ad re
ftitutionem famæ requiritur moralis certitudo ,
quod detractor fidem obtinuerit apud audito
res ; alias , ex regula generali , nullum da dieta compenfatio non auferat damnum tibi
mnum dubium eft de neceffi tate reftitu endum ,
prout diximus p. 187. num. 562. v. Secunda
Nec raro de facto accidit , quod his detractio
nibus fides non præftatur ; maxime fi detractor
ur e & detra&t io
loquat ex ira , vel alia paffion ,
teftimoniis aliorum , aut aliter non firmetur .
Advertendum 2. cum Lugo d. n. 35. quod retra
&atio per fe affert infamiam retractanti , unde
quando dubitatur de oblivione infamationis ,
non videtur quis teneri damnum certum pati ,
ad reparandum incertum damnum proximi . Et
licet injuria irrogata fit certa , & ideo poffi pro his duobus diverfis actibus , diverfa occurrit
deat , attamen quia reftitutio non debetur ob
folam injuriam , fed ob damnum vere illatum ,
ut diximus cum S. Thom. d. n . 562 , non vide
tur effe obligatio refarciendi damnum dubium tere autem famam alteri reftituere , licitum eft ,
cum damno certo reftituentis , nifi quando fo fi juftam caufam habes omittendi ; jufta caufa
lum periculum infamiæ alterius in aliquo cafu
magis æftimaretur , quam infamia certa > five
dannum detractoris .
999 ": Si is , cui detraxifti , tibi fimiliter detra & principaliter tendit ad damnum proximi ; &
» xerit , nec velit reftituere ; quia tunc potes ideo, ut
jure compenfationis , feu retentionis uti " % res
dummodo infamia illata non redundet in
22
,, tios . Ita probabiliter Tol. Leff. Sylv. Mald.
t. 2. tr. 5. R. 30. Mol . contra Caj. Tan.
"" Dian.
Card. Lugo , & Nav.
Quæritur igitur I. An liceat compenfare fa
mam cum fama ? Certum est 1. quod , fi alter
tibi velit famam reftituere , teneris tu pariter
reftituere famam ei ablatam . Certum eft 2.
quod , fi alter famam tibi jam abftulerit , non
potes deinde in compenfationem famam illi
auferre ; quia tunc non effet hæc compen
fatio , fed vindi& ta , cum fama tua non repa quia , cum fama fit pretio æftimabilis , debet
retur per infamiam illies . Ita communiter
DD. cum Salm. tr . 13. c. 4. n . 143. Sed quæftio
vertitur , an fialter nolit famam tibi reftituere ,
poffis tu compenfationem facere , differendo re
Kitutionem file fame ? Prima fententia negat ,
quam tenent Nav. c. 18. n. 47. Lugo D. 15. n.
45. Spor. de 8. Pr. c. 4. n . 118. cum P. Nav.
Cajer. Val. & Tan. Rato , quia compenfa
tio tantum conceditur ad reparandum damnum
illatum : in noftro autem cafu , tu non refti
tuendo alteri famam , non jam recuperas fa
mam tuam ab illo ablatam , & ideo non da
tur compenfatio , cum ipfa non reparet damnum
illatum . Secunda vero fententia communior
( imo communiffima , ut fatetur idem Spor. ) ,
& probabilior , quam probabilem vocat Lu
go , & tenent cum Buf. ut fupra , Leffius I. 2.
6. 11. n. 133. Laym. tr. 3. p. 2. c. 7. n. 4.
Continuator Tournely t. I. p. 381. Mol. D. 49.
Sylvius 2. 2.q.6z. a. z . Ronc . de 7. Pr. c. 3.9. 3.
Ŕ. 5. Holzm. de Reft. c. 3. n. 604. Wigandi tr.
8. Ex. 5.n. 103. R. 4. infin. Sotus 1.4. de Juft.
4.3. ad. 4. Salm . I. c. n. 143. cum Sa , Reb. illius compenfari ? Alii negant ; Alii affirmant
Dic. Trull, Vill . e. concedit compenfationem .
Ratio , quia hoc cafu non fit compenfatio in re
paratione proprii damni , cum utriufque partis
permangat ; fed fit in retentione debi
ti , eo quod potes tu retinere famam alterius ,
donec ille famam tibi reftituat : Ait enim
Laym. , regulam effe generalem , quod cogeris
jus fuum alteri reddere , fi ille recufet tibi
reddere tuum . Licet ergo hæc quomodocumque
ablatum , aufert tamen , five fufpendit obliga
tionem refarciendi famam alterius , ufquedum
ille tibi famam reflituat .
Nec obftat dicere cum Lugo , quod fi poffes
retinere famam alterius cum illius damno , pof.
fes etiam famam illi tollere , quod nemo certe
admittit . Nam refpondemus , aliud effe damnum
inferre , aliud illud permittere ; aliud enim eft
pofitive auferre famam proximi , aliud omittere
famam ei reftituere , & negative fe habere ; quia
ratio : Tollere famam alterius , qui te infa
mavit , utique tibi non licet , quia infamia il
lius non reparat damnum infamiæ tuæ ; omit
eft hic , ut diximus , quia non teneris reddere
jus alteri debitum , donec ille jus debitum tibi
reddat . Præterea , ablatio famæ de fe pofitive
eft intrinfece mala ; Et quamvis id face
alter fic moveatur ad reftituendam fa
a mam tuam , hoc tamen non poteft reddere lici
tam tuam detra &ionem , cum tale medium non
fit per fe aptum ad famam tuam reparandam .
Non fic in omiffione reftitutionis , quia hæc o
miffo non tendit de fe ad malum proximo infe
rendum , fed tantum ad fervandum te inde
mnem ? ne obligeris famam reftituere alteri ,
qui famam tuam renuit reftituere .
Quæritur II. An , quando reftitutio famæ fit 1000
impoffibilis,teneatur diffamator infamiam pecuniis
compenfare ? Prima fententia probabilis affirmat,
compenfari pecunia , fi aliter refarciri nequit .
Ita Sylvius , Led. Sut . Arag. Tap. Covarr. (c.
ap. Salm. de Reft, c. 4 n . 141. Et videtur clare
hanc tenere S. Thom. 2. 2. q. 62. art . 2. ad 2.
ubi dicit : Fel fi non poteft fam.m reftituere ,
debet ei aliter compenfare , ficut & in aliis di
tum , fcilicet pecunia , ut in folutione ad 1.
&
jam dixerat . Secunda tamen probabilior fenten
tia negat , quia juftitia, tantum obligat ad red
dendum ablatum , vel æquivalens , fed pecunia
non eft id quod per detra&tionem abiatum eft ,
nec æquivalens famæ ablatæ , cum fama fit or
dinis fuperioris ad pecunias , & ideo quibufcun
que pecuniis nunquam fatisfieri poteft . Monent
autem communiter DD. quod fi infamator fit
dives & infamatus pauper , tunc fi nequit famam
illi reftituere , congruum eft , ut ille ex æqui
tate compenfet infamiam cum aliqua pecunia ,
fi alter libenter illam acceptat . Vide di&a n.
627.
Quær. III. An infamatus , fi alter famam fi- r002
bi reftituere nolit , vel nequeat , poffit pecuniis
ut
;
 120i

Cap. I. De Præcepto Octavo . Dub. III. 495

new. 22 tamen notant 9 condonationem femper effe
ut Leff. 1. 2. c. 11. n . 136. Mol. Bon. Trull. Arag.
Dian. Sed difficultas hic urget , quomodo pof
99 validam , quando fama non redundat in a
,, lios , fecus quando redundat . Unde parentes
fit fieri compenfatio cum fola probabilitate de
parts " non poffunt condonare , quando redundat in
biti ? Sed jam diximus tract. de Confc. quod a
RAH

dete
generali regula hunc cafum fpecialiter DD. ex
,, filios , neque filii , quando in parentes . V.
ents, 99 Au&. cit.
cipiunt apud Salmantic. de Reftitut. cap. 1. n.
s

321. cum Leff. Med. Arag. Led. &c. Et Salm. 99 2. Ex eo vero præcife , quod infamatur
gens
A

"" vel contumelia affectus , converfans cum in

probabile hoc effe ajunt c. 4. num. 149. dicen
tes , quod cum DD. doceant non poffe fieri "9 famatore , videatur remittere injuriam , non
compenfationem debiti probabiliter dubii , in"9 cenfetur condonare reſtitutionem famæ , vel
telligunt loqui , quando ipfum debitum eft du,, honoris , ficut nec alia debita per familiari
bium ; non vero quando debitum eft certum , », tatem . Nav . c. 18. Trull . d. 19.
& dubium tantum verfatur circa modum fatis
factionis ; tunc enim licite potes uti probabili
opinione , tibi fatisfaciendo compenfatione , vel
aliter . Ita Salmant. loc. cit. Sed vide dicta
lib. 1. n. 35. & v. Attamen , ubi contrariæ fen
tentiæ adhæfimus .
1002 ,, Si non poffis abfque periculo vitæ . ( Nif
99 alter ob tuam infamationem fit in eodem pe
"" riculo vite , Salm. d. num. 138. Tenet tamen
"" Croix n. 1251. cum Ills, metum graviſſimi da
,, mni temporalis in bonis , etiam excufare a re.
"2 ftitutione fame ; Hoc tantum poteft admitti ,
" fi damnum bonorum fit respective majus, quam
,, fame ) * . Vel fi fama reftituenda fit mino
.‫ د‬ris valoris , quam fama detra& toris . Sic v.
,, g. Prælatus non tenetur reftituere vili homi
,, ni ; fi aliter non poteft , quam cum amiffio
DR "9 ne famæ fuæ multo majoris momenti , fed
"" fufficit tunc fi infamatum laudet , aut pecu
1
29 nia compenfet . V. Card. Lugo 1. c. * ( Ita
19 "" etiam Leff. 1. 2. c. 11. n. 138. & Salm. de Re
,, ftit. c. 4. n. 136. cum Bann. Dic . Trull. &c.
,, contra aliquos : Quia aliter non fervaretur
» æqualitas) *.
1003 7. Si infamatus fponte remiferit , ( modo ta
,, men ejus infamia non redundarit in alios , ut
,, familiam , ftatum ) five expreffa , five tacita
" fit condonatio : tametfi nihilominus ex cha
" ritate damnum refarcire aliquando tenearis ,
,, fi poffis abfque gravi incommodo . Card. Lu
», go d. 15. §. 3. n. 28. Imo aliquando etiam fuf
"" ficit condonatio præfumpta , five interpretati
,, va voluntas ejus , qui poteft condonare 2 fi
"" nimirum ille fit ita affectus , ut , fi rogare
39 tur facile condonaret : tunc enim non eft in
», vitus , faltem quoad fubftantiam , etfi fama
"" non reftituatur . V. C. Lugo 1.c.
,, Quæritur , an reftitutio famæ licite condo
"" netur?
,, Refp. Licite fit in iis cafibus , in quibus
,, feipfum licet infamare ; in quibus autem , &
", quam graviter peccat fe infamando , in iif
,, dem , & tam graviter peccat condonando ,
" Nav. Trull. 1. 7. c. 10. d. 38. * ( Per fe loquendo
" non eft mortale infamare feipfum ( exceptis
" cafibus ap. Buſ. ut inf. ) ; Ita Holzm. t. 1. p.
» 303. n.644. cum Laynı . & communi , quia quis
" que eft dominus fuæ fame . Eft tamen venia
"" le , fi fit fine caufa ) * .
39 I. Condonans famæ reftitutionem peccat
,, mortaliter , 1. Si infamia redundet in alios .
2. Si inde fequatur fcandalum . 3. Si fit vir
,, valde utilis Reip. & ex infamia fructus im
» pediatur . 4. Si fama fit neceffaria ad mune
" ris gubernationem , Sot. Leff. Trull. I. c. qui
CAPUT II.
Quid de præcepto Nono , & Decimo?
" ESP. Prohibent omnes internas concu
" R pifcentias , & dele&ationes voluntarias
"9 illorum operum , quæ præceptis fecundæ ta
,, bulæ , præfertim fexto , & feptimo vetantur
,, Qua de re vide fupra : & patebit ex dicendis
39 de peccatis , infra lib. V.
CAPUT III.
Quid de Præceptis Ecclefia ?
99 ESP. Etfi ea fint plurima , præcipue ta
"3 RES men toti Chriftiano Populo communia
,, quinque numerantur . Ex quibus hic agen
"" dum reftat de tertio , quia de 1. & 2. a&tum
"9 eft in Præc. 3. Decal. De 4. & 5. infra lib.
99 VI. de Sacram . Contra porro hoc præce
" ptum ex folo contemptu peccari , propof, eft
profcripta ab Alex. VII. Propofit. 23.
DUBIUM I.
Quid requiratur ad jejunium Ecclefiafticum,
& quanta ejus obligatio?
1004 De unica comeftione .
1005 De abftinentia a carnibus , ovis , & laki
ciniis .
1006 An abftinentia a latticiniis in Quadrage
fima obliget fub gravi?
1007 Dub. I. An bec abftinentia obliget etiam
in Dominicis Quadragefime ! 1008. Qui
nam in Quadragefima excufentur ad eden
das carnes , aut lafticinia?
2009 Dub. II. An in jejunio extra Quadragefi
mam fit abftinendum a latticiniis de jure
communi? Dub. III. An ubi viget confue
tudo abftinendi ? Dub. IV. An liceat ede
re bifcotos ovis confectos ?
1010 Dub. V. An liceat edere laridum , cui per
mittuntur ova ?
1011 Dub. VI. Quorum animalium carnes veten
tur in jejuniis ?
1012 Dub. VII. Quibus pueris poffint miniftrari
carnes?
1013 An difpenfati ad carnes teneatur ad uni
cam comeftionem , & ad abftinendum a pi
Scibus?
1014 Quid in menfa privata ?
1015 Sancita circa boc a N. SS. P. Ben. XIV.
1. de
 496 Lib . III . Tract . VI. De Oct. Præc . , & de Præceptis Eccl .
I. De obligatione fub gravi . II. De cibis ,, probabiliter docent Az. 1. 7. c. 13. q. 3. Fill. t.
in cenula adhibendis . III. De bora pran " 27. C. 3.9. 4. Tolet. &c. * ( Sed bec opinio
dii. IV. De epulis vetitis ad carnes di "" bodie non eft amplius probabilis ex Declara
Spenfatis . V. De Dominicis Quadragefi "" tione noftri SS. Pontificis Bened, XIV. Vide
me . VI. De Bulla Cruciata • VII. De " infr. n. 1013 . ) * Confirmatque Bon. I. c. fi
jejuniis extra Quadragefimam , Quid , fi "" efus carnium fit permiffus ob debilitatem na
quis fit difpenfatus ad carnes ob debilita ,, turæ , & non propter naufeam , vel damnum
tem virium ? An difpenfatis ad carnes "" tantum . Vide Leff. Fill . Azor. & c. Ratio eft ,
蘖
permittantur tantum carnes falubres ? ,, quia de effentia jejunii eft abftinentia a car
1016 De bora debita refectionis . An antevertens ,, nibus .
notabiliter boram meridianam , graviter Quær, an abftinentia ab ovis , & lacticiniis in1006
peccet? diebus jejunii obliget fub gravi ? Damnata qui
1017 De divifione prandii &c. apud Buf. dem fuit ab Alexandro VII. Propof. 32. quæ di
1018 Qu . I. An liceat in jejuniis fumere pa cebat : Non eft evidens quod confuetudo non co
rum cibi ante potum ? medendi ova , & latticinia in Quadragefima ob
1019 Qu . II. An electuaria frangant jejunium ? liget . Unde certum eft prædictam abftinentiam
1020 Qu . III. Per quantum temporis prandium in Quadragefima obligare , & quidem fub gra
non interrumpatur ? Qu . IV. An quis , vi , ut communiter DD. apud Salm. Tr. 23. de
poftquam furrexit a menfa , poffit ad eam Tertio Præc. c. 2. n . 34.
redire Qu. V. Quantum liceat protrahe Sed dubitatur , an abftinentia a lacticiniis1007
re prandium? obliget etiam in Dominicis Quadragefima ? Ne
1021 An liceatfumere lac , jufculum , & fimilia? gant Pafq . Fagund. Mendo , Mach. Gom. Llamas,
1022 Qu . I. An liceat potus vini ? Qu . II. An &c. apud Salm . l. c. n . 35. Ratio iftorum , quia
potus cervife , ac limoniadis die Sor in c.Denique , Dift . 4. prohibentur la&ticinia fo
betto ? lum in diebus jejunii , ut refert ibi Gloffa ; Dies
1023 Qu . III. An liceat potio Chocolatis ? autem Dominici in Quadragefima non funt
1024 De Collatiuncula vefpertina , 1025. Quæ dies jejunii ; ergo non eft in eis abftinen
nam quantitas permittatur in cœnula ; Et dum á laticiniis . Neque conftat , ut dicunt ,
que in Vigilia Nativitatis Domini, & contrariam confuetudinem Fidelium animo
Pafchatis , aut Pentecoftes ? fe obligandi fub culpa gravi fuiffe introdu
1026 Quænam qualitas ciborum in cœnula per tam .
&
mittatur? Quamvis præfata fententia non fane compre
1027 Dub. I. An liceat fumere ova ? Et an pa hendatur fub Propof. relata Alex . VII. omnino
rum cafei? tamen oppofita eft tuenda cum Viva in d. Pro
1028 Dub. II. An pifces ? 1029. Dub. III. An pof. 32. n . 9. Sanch. Conf. lib. 5. c. 1. D. 19. n. 30.
Panem coctum jufculum ex berbis ? cum Cajet. Cov. Metin. &c. Salm. d. c. 2. n. 35.
An legumina ? Ratio , quia ex citato c. Denique , univerfe præ
1030 Que fit parva materia carnium > aut a cipitur in diebus quadragefimalibus abftinentia
liorum ciborum ? Et an fit vetitum fæpius a laticiniis . Certum autem eft , quod dies
in dies quid parum edere ? Dominici , etiam Quadragefimæ dies funt : Qua
1031 Qu. I. an bis comedens culpabiliter , te re prima fententia fat probabilis non videtur ,
neatur ad jejunium ? Qu . II . Quid , fi cum plures eam improbabilem putent apud San
inculpabiliter? Qu . III. An liceat caupo chez d. n. 3.
nibus miniftrare carnes in die jejunii ? Notandum 1. cum Sanch. ib. n . 4. & Salm.1008
num. 40. Trull. Pafq. & Machad. quod pau
1004 , ESP. Jejunium ex præcepto Ecclefiæ , peres , qui non habent , aut non poffunt inve
R obligante fub mortali , requirit tres con nire aliud ad fe alendam , quam lacticinia , li
"" ditiones , Laym . l . 4. t. 8. c. 1. n. 13.
>> cite in Quadragefima poffunt ea comedere , &
‫ در‬1. Eft unica tantum comeftio de die in or præbere domefticis , ac operariis fuis . Idem
"" dine ad nutritionem . Quæ ita neceffaria eft dicit Sanch. de pauperibus mendicantibus . Et
,, conditio , ut fecunda comeftione pecces mor idem afferunt Sanch. num. 6. & Salmantic. ib.
» taliter ; reliquis autem fupra fecundam , ad cum Trull. & Pafqual. de iter agentibus , fiin
,, fummum venialiter tantum , Laym . c . 1. n.12 . via non inveniant pifces ad emendum . Contra
13 . dicunt tamen probabilius huic Dian. p. 10. tra
1005 "" 2. Eft abftinentia ab efu carnium , item Etat. 14. R. 59. & Leand. ac Steph. apud Croix
,, que ovorum , & la& ticiniorum , eo quod ex lib. 3. part. 2. num. 1323. fi hoc accideret
,, carne originem trahant , multumque nutriant. tantum per unum diem ; niſi , ajunt , fit
"" Unde intra Quadragefimam jure communi perfona , quæ aliter non valeat commode re
,, prohibentur ; extra eam permittuntur . Imo fici .
,, intra eam quibufdam locis confuetudo per Notandum 2. cum Sanch. n. 7. Holz. de Præc.
,, mittit , quæ ubique notanda eft , Bon. d, ult, Eccl. c. 1. num. 4. v. Dices , Croix d. n. 1323 .
», q. 1. p. 2. ex Sylv. Nav. Leſſ. Az. Lay. I. c. Fill. cum Dian. Pafq. & Salm. d . c. 2. n . 19. cum
", Fag. p. 4. l. 1. c. 2. Adde , difpenfatum quoad Vega , & Angles , quod in longa inedia per plu
,, carnes etiam la& ticiniis , & ovis vefci poffe , res dies , ubi aliud , quam panis , haberi non
"" non tamen vice verfa : & cui eft permiffus poffit , liceret vefci non folum lacticiniis , fed
,, efus carnium , etiam fecunda refectio permif etiam carnibus . Sanch. tamen refert , ab An
"" fa videtur , ut contra Regin. Leſſ. Nav. &c. gles & aliis non excufari pauperes , qui oleo
ca
 Cap. III. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. I.
wh carentes , larido fibi herbas præpararent ; Sed
hoc valde rigidum mihi videtur , fi carentia ef
fet per notabile tempus, puta per hebdomadam :
" Unde faltem in tali neceffitate probabiliorem
cenfeo fent entiam Laymani tr. 8. c. I. n. 5.
CA
Holzm , d. n. 4. & Elbel to.
2. p. 156. cum
Alenfe , qui laridi ufum pauperibus concedunt . jun.
Circa efum autem laridi extra Quadragefimam ,
vide dicenda infra n. 1010. Dubitat. V.
Notandum 3. plures DD. cenfere , quod , qui
in Quadragefima per plures dies careret pifci
bus , poffet licite jam lafticinia tunc comede
re . Probabilius tamen dicit Ronc. Tr. 9. c. 2.
4. 4. hoc tantum permittendum affuetis pifcibus
vefci , non vero rufticis , qui pane , & herbis ,
aut leguminibus ordinarie aluntur ; Nifi tamen
( ut recte notat Buf . Dub. II. n. 2. ) etiam iftis nique , bujus facri temporis , &c. Et fic intel
cibis carerent ad fufficientiam . Cum autem ta
les tenues cibi parum fubftentent , minime te
* tum fuit pro illa particulari Ecclefia Aurelia
nentur ii ad unicam comeftionem , ut dicunt nenfi .
probabiliter Ronc. I. c. Sanch. I. 4. c. 1. D. 15.
n. 4. cum Angles & aliis , ac Salm, c. 2. nu. 133.
Et idem recte docet Sanch. ib. n. 1. cum com
muni , fi quis non haberet mane prandium fuf
ficiens ad fe pro tota die ſubſtentandum ; Vel fi
Dia
in die præcedenti inediam fit paffus , ut Tamb.
Sanch. n. 4. cum S. Th. &c.
1009 Dubitatur II. An in diebus jejunii extra
Quadragefimam teneamur fub gravi abftinere a noninvetant o Cur autem vetantur min Quadra
lafticiniis de jure communi ? Certum eft in
Quadregefima teneri ad abftinendum , ex pro
pof. profcripta , fupra relata . Dubium eft , an
ASCII
teneamur extra Quadragefimam ? Prima fen tum quia per ipfum difponimur ad Redemtionis
tentia affirmat , eamque tenent Cov. 4. Var. c.
SHA
Pre 2. n. 15. Gomez in Bulla , Clauf. 7. num. 3.
Idque probant ex cap. Denique . 6. Dift. 4. ubi
Gregorius Magnus ad Auguftinum Anglorum
pra Epifcopum fic fcripfit : Par autem eft , ut qui tus .
bus diebus a carne animalium abftinemus , ab
omnibus quoque ,
que fementinam carnis tra
bunt originem , jejunemus , a Latte vide
licet , cafeo & ovis . Ubi notandum , quod
verba , par eft , non denotant hic confilium ,
fed præceptum , ut explicat ibi Gloffa , & te
nent communiter DD. cum Diana part . 3. tr.
6. R. 80. & Elbel tom. 2. pag. 155. n. 428 .
Confirmatur ex cap. Rogationes . 3. dift . 3. ubi
in Concilio Aurelianenfi dictum fuit , quod in
diebus Rogationum ( in quibus olim jejunium
fervabatur ) Fideles cibis quadragefimalibus
utantur : Si ergo in Quadragefima vetan.
tur lacticinia , vetantur etiam in aliis diebus quia ad fe obligandum ex confuetudine , non fuf
SAR
jejunii . Hanc fent entiam videtur etiam tenere
D. Tb. 2. 2. q. 147. a. 8. in c. ubi loquens
generaliter de jejuniis , fic ait : Illos cibos
Ecclefia jejunantibus interdixit , qui hominem
ad venerea provocant . Hujufmodi autem funt
carnes animalium in terra nafcentium & ref
pirantium, & que ab eis procedunt , ficut la
&icinia ex greffilibus , & ova ex avibus ... Et
ideo ab his cibis præcipue jejunantibus Ecclefia
42A
ftatuit effe abft inendum . Ergo S. Doctor vide
tur fentire quod in cun& tis jejuniis fola confuetu
do , ubi viget , derogat obligationi abftinendi a
lafticiniis .
fed Secunda vero fententia communis , quam fe n. 3. & 10. Laym. I. c. n. 3. Viva in d. prop.
Ar quimur , & tenent Laym. lib. 4. trait. 8. cap.
Lig. Theol, Tem, Í.
497
1. n. 3. Sanch . Conf. lib. 1. cap. 1. dub . 20.
n. 2. cum S. Antonin. Nav. Palac. Henr. &c.
Bonac, de Prec. Eccl. D. ult. q. part . 2. num .
2. Conc. t. 5. pag. 188. n. 5. Salm , tr. 23 , c. 2. n.
33. cum Conc. Tolet. an. 1583. Sporer de Je
Sect. 2. n. 9. Viva in prop. 32. Alexandri VII.
n. 10. Holzm . de Præcept. Eccl . cap. 1. numer. 3.
Elbel tom. 2. pag. 155. num.428. docet de jure
communi non vetari lacticinia , & ova : Ra
tio quia contrarium , extra Quadragefimam ,
nullo jure probatur : in citato enim cap. De
nique agebatur tantum de jejunio quadragefima
li , de quo erat quæfitum , ut patet ex Gloffa , &
ex ipfo contextu Canonis , ubi dicitur , a Qua
dragefima propofitum jejunandi fufcipiant, & de
ligunt Panorm. Fagnan, & alii communiter . Nec
obftat illud cit. c. Rogationes , quia illud ftatu
Nec obftat D. Th. in I. c. nam ib. ad 3. cla
re docet abftinentiam a la& ticiniis extra Qua
dragefimam non præcipi , & ideo non pertinere
ad effentiam jejunii , dum ait : Et ideo in quod
libet jejunio interdicitur efus carnium ; injejunio
autem quadragefimali interdicuntur univerfaliter
etiam ova , & la&ticinia . Nota To etiam ; er
jejuni extra Quadragefima lacticiuia
go
ur .
gefima , plures rationes affignat S.Do& tor , tum
quia tale jejunium eft folemnius ; tum quia il
lud obfervatur ad imitationem Chrifti Domini ;
noftræ mifteria devote celebranda . Hinc Viva in
Prop. 32. Alex. VII. n. 8. fupponit ut certum ,
quod difpenfatus ad lacticinia tenetur ad jeju
nium , cum non fit ob talem efum a jejunio folu
Dubitatur III. An ubi viget confuetudo
abſtinendi a lacticiniis in jejuniis extra Quadra
gefimam , talis confuetudo obliget fub gravi ?
Prima fententia negat , quam tenet Sanchez Conf.
1. 5. c. 1. dub. 21. n. 2. cum aliis , Villalob. Sum
ma t. 1. tr. 23. diff. 9. n. 1. & probabilem vocat
Tamb. Dec. I. 4. c. 5. §. 1. n. 22. cum Portell. Sa
las , Henr. &c. Hæc fententia afferit , præfatam
confuetudinem non obligare faltem fub gra
vi , etiam ubi viget , nifi conftet effe introdu
&am a Populo fcienter , & animo fe obligandi ;
nam alias cenfetur fervata fuiffe ex ignorantia,
vel ex devotione fine obligatione . Ratio
ficit credere aliquam effe obligationem , fed re
quiritur , quod conftet majorem Populi partem
habuiffe animum graviter fe obligandi , ut di
cunt Salm. de Leg. tr. 11. cap. 5. n. 28. cum
Suar. Pal, Bon. &c. Unde dicunt , quod in du
bio tunc judicandum eft pro libertate ; nulla enim
lex obligat , nifi probetur ut certa , & nemo
præfumitur in dubio certum onus fibi Impofuif
fe.
Secunda tamen fententia communis , quam
ample& timur , & docent S. Thb. 2. 2. q. 147. a.
8. ad 3. Az. t. 1. 1. 7. c. 1o . q . 1. Lef ] . I. 5.c. 2 .
32. n. 10. Ronc. de 3. Prec. Q. 2. c. 1. q. 3. in
kn. Conc. t. 5. p. 188. n. 5. Salm, c. 2. n. 33.
Ii Bon.
 498 Lib. III. Tract. VI. De O. Præc. & de Præceptis Eccl.
Bon. loc. cit. part. 2. n. 2. cum Nav. Sylvest. fi nequeant refiftere dominis hoc jubentibus .
Valent. Fill. Reg. c. communiter tenet effe Tamb. autem Dec. 1. 4. c. 5. §. 1.ex n. 14. di
obligationem abftinendi a lacticiniis in locis , ftinguit , & dicit , laridum, five pinguedinem non
ubi ab immemorabili talis viget confuetudo . dum igne liquefa&tam , omnino cenfendam effe
Ratio , quia in hoc cafu poffeffio non ftat ta , & in fagimen
carnem ; Si vero illa fit liqueta&
pro libertate , fed pro obligatione confue reducta , dicit probabile effe cum Dian. Henriq.
tudinis ; Regula enim generalis eft , ut pluries &c. quod inter lacticinia numerari poffit .
diximus , quod pro eo ftat poffeffio , pro quo ftat His omnibus igitur non obftantibus (quicquid
præfumtio : una autem ex conje&uris quæ fit de pauperibus , & ancillis , ut fupra dicit
faciunt præfumere confuetudinem iutroductam Laym. ), omnino videtur non recedendum a
animo fe obligandi , eft quando confuetudo fententia communi , quam docent Sanch. Conf.
conftanter , & cum gravi incommodo a ma 1. 5. c. 1. D. 19. in fine & Dec. 1. 4. c. 11. n.
jori parte Populi obfervatur , ut dicunt Suar. 48. Bon. D. 4. 9.2. p.6. n.23 . Conc. 1.5. p. 159.
de Leg. 1. 7. c. 15. n. 17. Pal. t. 1. tr. 3. D. 3 . n. 2. Elbel t. 2. p. 155. n . 430. Ronc. Tr. 9. c.
P. 2. §. 3. n. 13. Diana p. 3. tr. 6. R. 80. utque 1. q. 3. Milante p. 266. Salm. d. c. 2. num. 15.
diximus de Leg. n. 107. v. IV. Requiritur , cum cum Trull. Henr. Rodr. & c. Hi omnes dicunt
Salm. & Croix ; quia non folet Populus con laridum , & fagimen veras effe carnes , cum
ftanter convenire in obfervantiam alicujus con vere de fubftantia carnis participent . Si
fuetudinis graviter onerofæ , nifi quando vere vero adfit in aliquo loco diverfa confuetudo ,
obligatum fe_fentit . Si ergo præfumtio ftat pro hanc fervandam effe dicit Buf. n. 3. in fi
confuetudine, quod animo fe obligandi fit a Po ne .
pulo introducta , pro ea quoque ftat poffeffio . Dubitatur VI. Quorum animalium carnes ju- 1011
Dubitatur IV. An in jejuniis Quadragefimæ dicentur vetitæ in die jejunii ? S. Th. 2. 2. q.
liceat comedere in quacunque quantitate pa 147. a. 8. ait interdici carnes omnium ani
nes bifcoctos ovis confectos , vulgo Ciambelle ? malium , in terra nafcentium & refpirantium .
Affirmat Pasqualigus decif. 85. n. 3. quia Sed ad difcernendum , quæ animalia reputan
quantitas ovorum farinæ immixta ita abforbe da fint carnes , quamvis non leve judicium fit
tur in ejufmodi compofitione , ut nullo modo attendere , an illa diu extra aquam vivere fo
cenfeatur cibus ex ovis . Sed omnino negan leant , magis tamen attendenda eft commu
dum cum Palao tr. 39. D. 3. p. 2. n . 6. Conc. nis æftimatio Fidelium ac judicium medico
1. s. p. 190. n. 8. & Salm. tr. 23. c. 2. n. 41 . rum ,
fi reputent carnes , vel pifces ; ita Leſſ. I.
Ratio , quia fubftantia ovorum non deperditur 4. c. 2. n. 8. Concina tom. 5. pag. 159. n. 2.
per hoc quod farinæ mifcetur , alias quili Elbel 1. 2. pag. 155. n. 427. Holzm . t . 1. p. 333.
bet poffet in diebus prohibitis comedere cibum num. 4. & Bon. de Pr. Eccl. D. ult. q . 1. p. 2.
album , vulgo mangiar bianco , confectum ex n. 1. cum Sylveft. Navar, Azor, Valent. Laym.Fill.
carne , & farina , Dicunt tamen Salm. I. c. quod Reg. Hinc dicunt Tamb. Dec. 1. 4. c. 5. §.
DD. communiter admitunt fine jejunii læfio 1. num. 10. Conc. Bon. Elbel Holzman İl.
ne poffe edi tantum duos bifco& tos , & citant cc. item Reg. & Gab. ap. Croix l . 6. p. 2. num.
Dian. p.1 . tr.9. R. 31. Led. 2. p. tr.27. de Abſtin. 1266. non vetari carnes limacum , teftudinum ,
c. 1. diff. 5. Vill._t. 1. tr. 23. diff. 7. n. B. ranarum , locuftarum , & concharum . Ra
Sed Diana id tantum admittit ratione confue tio , quia hujufmodi animalia faltem æqui
tudinis ; Ledefma vero , & Vill. dicunt duos bi parantur pifcibus , cum vix habeant fanguinem ,
cotos poffe edi fine peccato gravi . Hinc mihi vel fanguinem frigidum , vel nutriuntur pi
probabilius dicendum videtur , hujufmodi cibi fcibus , aut in aquis ad inftar pifcium . Idem
efum non excufari a peccato veniali , nifi fal ajunt Milante p. 265. Tamb. d. nu. 12. de
tem aliqualis caufa accedat , viperis , quæ fimiles funt anguillis , Idem di
1010 Dubitatur V. An , cui licitum fit edere la cunt Elbel , & Holzm. ll. cc. de lutris , ca
Aicinia , liceat etiam edere laridum , & fagi ftoribus , fibris , & de anatribus cujufdam ge
men? Affirmant Hoftienf. Abbas , Sylv. & Glof. neris . Aves tamen , ut Mil. & Conc. ll. cc. licet
in c. Presbyter. Dift. 82. apud Laym. Tr. 8. aliquæ nutriantur in aquis , habentur ut vera
c. 1. n. 5. cum Fagund. apud Buf. Ratio , quia carnes , prout funt fulica , corvi marini , & fimi
dicunt laridum , & fagimen revera non effe les .
carnes ; cum pinguedo crefcat , etiam finito Dubitatur VII. Quibus pueris licite poffinti012
naturali augumento animalium ; ideoque cen miniftrari carnes ? Certum & commune eft pof
fenk pinguedinem potius dicendam effe excre fe pueris ufu rationis carentibus ante feptennium ,
mentum carnis , ficut eft lac , quam veram car ficut & amentibus ; Sanch. Dec. 1. 1. c. 12.
nem ; Viva de 3. Pr. Dec. Q. 10. a. 1. n. 2. id n. o. & 16. Salm. ir. 23. c. 2. n. 20. cum Pa
putat probabile cum Laym. & Az. quos citat ; norm . Bon. Trull. &c. Idem dicitur de pueris , qui
Sed Az. t. 1. l. 7.c. 10. q. ult. minime id af adhu poft feptennium ad ufum rationis non
ferit effe probabile tantum non improbat ; Laym. pervenerint , ut Croix l . 3. p. 2. n. 1367. cum
autem 1. c. dicit expreffe prædi& tam fenten communi . E converfo nequeunt carnes mini
tiam non effe practice probabilem ob con ftrari pueris ftatim ac completo feptennio , ufum
trariam conditionem ; Quamvis concedat poffe rationis adepti fuerint , ut omnino tenendum
cam infervire 1. ad permittendum lacticinia cum Sanch. Laym. Bon. Pal. Salm. &c, con
pauperibus . 2. Ut efus laridi , & fagiminis tra S. Antonin. &c. Vide dita l. 1. n. 155.
non facile damnetur de peccato gravi . 3. Ut in fine , v. Quæritur . Dubium fit , an poffint
permittatur ancillis illa coquere , & etiam vefci , dari carnes pueris , qui ante feptennium
jam
 Cap. II. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. I.
jam habent ufum rationis ? Affirmant Sancius ,
ပါး Diana, & Burgh. ap. Croix l. 1. n. 676, & alii
in pari cafu allati n. 270. quorum fententia non
videtur improbabilis ex doctrina D. Thome , quia,
ut dicunt lex pofitiva tantum refpicit commu
niter contingentia . Sed communius & probabi
lius negant Sanch. I. c. n. 6. Az. p. 1. 1. 7. c.
17. alias 28. q. 2. in fine , & Salm. d . n. 20.
cum Suar. Bon. Vill. Trull. Fill. &c. Ratio ,
1 quia Ecclefia pro hujufmodi abftinentia obliga
tione non quidem determinat tempus feptennii ,
L fed tempus quo pueri funt capaces præcepti ; &
59 hoc fane evenit , quando ufus rationis jam funt
-h compotes facti . In dubio autem , an aliquis
15 puer pervenerit , vel non , ad ufum rationis ,
poffuntne ei carnes miniftrari ? Diftinguendum :
Si puer attigerit feptennium , non poffunt , quia
S tunc præfumptio ftat pro ufu rationis , & con
fequenter pro obligatione , ut re& te dicunt Salm.
1. c. cum AA. citatis . Secus dicendum , fi non
attigerit ; quia tunc præfumptio ftat pro oppofi
to , & ideo poffeffio ftat pro libertate , ut Salm.
de Leg. c. 3. n. 52. Holzm. t. I. p. 82. n.
402.
.1013 Quoad eos autem , qui in diebus jejunii dif
pentantur ad carnes , attente oportet hic adver
tere , quæ nuper fancita funt a SS. Noftro Pon
tifice Bened. XIV. in Epiftola Encyclica , quæ
incipit : Non ambigimus . Ipfam in Differtatio
ne Prolegomena P. II . in extenfum reperies :
ubi SS. Pontifex , graviter dolens de perniciofa
licentia plurimorum , hanc adeo invaluiffe con
queritur , ut nulla Apoftolici inftituti ( verba
གཡང གས
funt Epiftolæ ) babita ratione jejuniorum tem
pore palam, & impune ab iifdem agitantur
convivia, & epule interdite promifcue inferun
ཨརསམྨ
tur. Hinc in prædi&ta Epiftola , & clarius in al
tera , quæ incipit : In Juprema , ( & hanc ibi
dem reperies ) ita Pontifex fancit : Nos quibuf
cunque, quacunque occafione , five multitudini
Ra indifcriminatim ob legitimam caufam , & de u
triufque medici confilio ( dummodo nulla certa , *
& periculofa affe& te valetudinis ratio interce
dat , & aliter fieri neceffario exigat ) in Qua
dragefime , aliifque anni temporibus , & die
bus, quibus carnium , ovorum , & lacticinio
rum efus eft prohibitus , difpenfari contige
rit , ab omnibus omnino , nemine excepto ,
unicam comeftionem fervandam , & licitas ,
atque interditas epulas minime effe apponen
das , tenore præfentium declaramus & edici
mus
1014 Hic ab aliquibus dubitatum fuit , an difpen
fatus ad carnes licite poffit aliquem pifciculum ,
five cibum legalem , non in conviviis , neque
cum fcandalo , fed in privata menfa aliquan
do moderate comedere ? Ad hoc dubium quidam
modernus Au& tor ( de Petio in Addit. ad Fel.
Pot. ) animadvertens relata verba SS. noftri
Pontificis , quæ fub initio primæ Bullæ præmit
tuntur , ut fupra ; Ut nulla Apoftolici Inftituti ,
Sacratiffimique Præcepti babita ratione , jejunio
rum tempore palam , & impune ab iifdem agun
tur convivia, & epule interdi& te promifcue in
feruntur . Sic refpondet : ,, ( In conviviis igitur,
lautifque menfis promifcue carnes , ac legales
cibos comedere prohibetur . At fi privatæ
nt
499
fint menfæ , & nullum fit fcandalum , difpenfa
tos ad carnes , legales etiam cibos cum illis
edere , fi debita cum moderatione fiat , non ad
fatietatem , non immodice , non ad gulæ dele
&ationem , fed ad ftomachi appetentiam , mini
me cenfetur hac Bulla prohibitum . Nonne &
actus poffet effe temperantiæ , ut , fi quis , ne
comedat duo fercula carnis , unum carnis , lega
le alterum edat ? Nec enim illa SS. Pontifex vult
effe vitanda , quæ Theologorum fenfus probat ,
fed ea , quæ folum abufum redolent laxitatis
"" His tamen non obftantibus , attentis dua
bus Bullis Noftri SS. Pape Benedicti XIV.
nempe Bulla , Non ambigimus , & Bulla Li
bentiffime , præfata opinio non videtur probabi
lis ; quia , licet in prima Bulla fiat obiter
mentio de conviviis , non ideo tamen infertur ,
quod prohibitio fuerit facta tantum pro convi
viis : nam in primis Bulla generaliter prohibet
difpenfatis , ne pifcibus vefcantur ; fecundo , Pon
tifex afferit hanc Bullam emanaffe ad inftar
alterius fui Refcripti eodem anno editi , quo
cum difpenfaffet generaliter ad carnes , expreffe
vetuit apponi promifcue licitas , atque inter
dictas epulas Quis autem dicet , tunc Pon
tificem prohibuiffe difpenfatis efum pifcium tan
tum in conviviis ? Deinde per alteram prædi
&tam Bullam Libentiffime , & per infertam ibi
Conftitutionem , fi Fraternitas , videtur hoc
dubium omnino ablatum : ibi enim Pontifex
præcepit Medicis , ne dent facultatem vefcen
di carnibus tempore vetito , nifi geminis adje
tis conditionibus , fcilicet unice die comeftio
&
nis , & non permiſcendarum epularum . Ergo
difpenfatis ad carnes interdicti fuerunt genera
liter pifces , tam in conviviis , quam in menfa
privata , cum licentia Medicorum non dentur
ad carnes edendas_tantum__in conviviis , fed
etiam in menfa privata . Tandem in præfata
Conftitutione , Si Fraternitas , ad Quæfitum 4.
folis difpenfatis ad ova conceditur efus pi
fcium , & negatur difpenfatis ad carnes , nec
ullam ibi Papa mentionem facit de conviviis ,
fed generice loquitur . Præterea præfatus Au
Ator de Petio 1. c. notat in præfata , & fequenti
Epiftola noftri SS. Pontificis Benedi&t. XIV. non
reprobari opinionem > quod extra Quadra
gefimam non fit obligatio de jure communi ,
in diebus jejunii abftinendi a lacticiniis , juxta
dicta num. 1009. Et quidem valde probabili
ter ; nam licet in præfata Epiftola , In Suprema ,
ut fupra dicatur : In quadragefimæ , aliifque
anni temporibus diebus , quibus carnium ,
ovorum , & latticiniorum efus eft probibitus , dif
penfari contigerit , &c. Per hæc tamen ver
ba , affertive prolata , nulla apparet fata
a Pontifice de hoc peculiaris fanctio ; & illa
prohibitio laicinorum rationabiliter intelli
gitur afferta relative ad tempora Quadragefima ,
in quibus procul dubio eorum efus eft veti
tus .
Infuper alia Epiftola edita die 10. Juniire15
1745. quæ incipit , Libentiffime . ( Vide Epiftolam
in eadem Differtat. Proleg. P. II. ) nofter SS.
Pontifex declaravit I. quod duo prædi & ta præ
cepta pro difpenfatis ad carnes , fcilicet de uni
ca comeftione in die facienda , & de nom
Ii z per
 500 Lib. III. Tract. V. De Oct. Præc. & de Præceptis Eccl .
permifcendis epulis , obligant fub gravi . II. quod
difpenfati ad carnes in vefpertina refe& tiuncula
ut debeant eo cibo , eaque portione , quibus u
tuntur jejunantes recta meticulofæ confcientiæ .
III. quod iidem difpenfati fervare debent ho
ram jejunantibus præfcriptam . IV. quod pro
difpenfatis ad carnes epulæ licitæ funt ipfæ car
nes , interdiétæ vero funt pifces , adeo ut utrum
que fimul adhibere non poffint . V. quod præce
ptum de dictis epulis non mifcendis dies quo
que Dominicos Quadragefimales complectatur .
VI. quod lex non refpiciat eos , qui gau
dent Bulla Cruciatæ . VII . quod prædi & ta duo
præcepta urgeant diebus jejunii , etiam extra
Quadragefimam . Hic autem notandum , quod
difpenfati ad carnes minime prohibentur fe
cundam comeftionem facere , fi fint difpenfa.
ti ob debilitatem virium , ut Salm. cap. 2. nu
mer. 26. cum Wigandt : Et idem declaratur
in Epiftola noftri Summi Pontificis verbis , ut
fupra : Dummodo nulla corta , & pericu
lofa affecte valetudinis ratio intercedat, &c.
Scribit autem Angelus Franzoja 1. 3. tr. 6. c.
3. Animad. II. v. At bic &c. quod difpenfatus
ad carnes , fi pulmentum vulgo Mineftra , car
nium jure coctum comedit , licite vefci poteft
non tantum la&iciniis & ovis , fed etiam . pi
fcibus . Ratio , ut puto , quia prohibitio Ponti
ficis non mifcendi carnes & pifces , ftri& te
intelligenda eft , nempe cum comeditur pro
prie ferculum carnium , fed jus carnium ma
gis quam edulii , condimenti rationem ha
bet .
Quæritur hic , an difpenfati ad carnes poffint
fine læfione jejunii edere carnes non falubres ,
nempe porcinas , & fimiles ? Affirmant com
muniffime DD. & quidem probabiliter , tum
quia licentia ad carnes generaliter impertita ,
non eft reftringenda ad folas falubres , tum quia
alias difpenfati pluribus fubjicerentur fcrupu
lis , non raro dubitando , quænam carnes_no
ceant , vel profint . Ita Lugo de Juft. D. 3 .
num. 139. Sanchez Dec. 1. 4. c. I. num . 59.
Croix lib. 3. part. 2. num. 1313. Tamb. Dec.
1. 4. c. 5. §. 1. numer. 8. & Salm. tr. 23. de
3. Præc. c. 2. num. 21. cum Villal. Trull.
Diana , &c. Veruntamen P. Concina t. 5. P.
273. n. 6. adducit quoddam Edi&um Clemen
tis XI. Romæ publicatum die 24. Febr. an. 1703.
& confirmatum an. 1704. ubi difpenfatis in
Quadragefima permittuntur tantum carnes fa
lubres . Sed advertendum cum P. Viva de Je
jun. quæft. 10. art. 1. num. 4. & Capellotto , ac
aliis ap. eundem Concina , Edi &um illud non
fuiffe generale pro tota Ecclefia , fed tan
tum pro ftatu Romano , idque declaratum fuit
a N. SS. P. Benedi&o XIV . prius in libro No
Į tificationum ( to. 1. Notif. 15. num. 24. ) , ubi
teftatur hujufmodi Edictum emanatum fuif
fe a Clemente tanquam Epifcopo Romæ .
Deinde expreffius id declaravit in fua Bulla de
Jejunio, Non ambigimus , in qua loquens de
præfato Edi& to ( ubi , ut diximus , vetitum
fuit difpenfatis edere carnes infalubres & infu
per in eodem Edito fimul præfcriptum fuit
difpenfatos teneri ad unicam comeftionem )
dicit : Nolumus tamen vos ignorare cum
+
bujufmodi neceffitate , & fervandam effe unicam
ecmeftionem , ficut alias hic Rome , ac nos ipfis
boc anno , urgentibus caufis difpenfantes , ex
preffe præfcripfimus . Nota To ficut alias bic
Rome , ergo clare exprimit nofter Papa Be
nedi&us Decretum illud , ubi fimul prafcripta
fuit quoad difpenfatos unica comeftio , &
efus carnium tantum falubrium , fuiffe parti
culare folum pro Roma . Nofter autem Ponti
fex tale Decretum ampliavit quidem pro tota
Ecclefia quoad partem unica comeftionis ,
non vero quoad prohibitionem carnium infalu
brium . Advertendum tamen , quod in Bulla ,
Libentiffime , ejufdem Benedi& ti XIV. ( Vidé
Differt. Proleg. P. II . Epift. III. verf. Inno
centius III. ) dicitur , quod , interveniente ali
qua urgentiffima neceffitate difpenfandi ad efum
carnium cum univerfa quadam Civitate , aut
Gente , tunc tantum a Sede Apoftolica car
nis , falubris tamen , facultas concedetur . Hoc
enim æquum fuit fic difponere , & ftri& tius pro
cedere, cum ageretur de univerfo Populo . Quod
autem in præfata Bulla difponendum fancitur
pro univerfo Populo , non habetur fancitum
quoad difpenfationem pro fingulis perfonis
Sed loquendo in particulari de carne porcina ,
non videtur illa abfolute poffe dici infalubris
cum ipfa , ut fcribit celebris Medicus Hoff
man , maximam habeat convenientiam cum
fanguine humano . Refertque Riverius ( Inftit.
medic. lib. 2. c. 17. ) id quod fentit Galenus
de carne fuilla , & ait : Galenus bumanæ carnis
fimilem effe afferit , & fi bene coquatur , omnium
ciborum potiffim: nutrire. Craffum & lentum
habet Succum , & ideo nutrimentum præbet
firmum , ac durabile , quod diſſipari facile ne
quit . Dicet aliquis : fed cur caro porcina ve
tita fuit Hebræis , nifi quia nociva ? Refpon
detur , quod Palæftine ( regionis tam aduftæ )
prohibita fuit illa , quia fues ibi magis quam
alibi lepra laborant , ut fcribit Calmet in Le
vit. 11. 8. ficut ibi etiam leporica caro interdi
&
ta fuit , quæ certe inter nos non habetur ut
noxia . Præterea ait S. Thomas , quod carnes
Judæis vetitæ aliæ interdi& tæ fuerunt ob ni
miam humiditatem aut ficcitatem , aliæ quia
reputabantur immundæ, prout carnes porcina ; &
de facto ratio a Moyfe prolata de tali prohibi
tione hæc quidem fuit , quia carnes fuillæ
immundæ erant : Horum carnibus non ບ..
fcimini , quia immundæ funt vobis . Levit. 11 .
8. Immunde autem appellantur quia ( ut fcri
bit Plutarchus ) nullum animal ita gau
det ceno , ac fordidis locis . Item ait Natalis
Alexander , & idem fcripfit olim Tertullianus
( lib. 2. contra Marcionem cap. 18. ) carnes
fuillas vetitas effe Hebræis , ut eorum coerce
retur ingluvies , & incontinentia refrænare
tur .
" 3. Conditio eft certa hora refectionis , 1016
,, quæ eft circa meridiem , nifi aliud loci con
,, fuetudo ferat . Idque non mathematice com
›› putandum , fed moraliter . Ditam autem ho
,, ram notabiliter fine jufta caufa prævenire ,
,, mortale putat Nav. & quidam alii ; fed pro
"" babilius docent effe veniale Tolet, & Filliuc. eo
quod non violetur fubftantia , fed tantum
93 Cir
 Cap. II. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. I.
"" circumftantia . Tol. Lefl. d. 2. n. 13. Vid.
,, Laym. c. 3. n. 10. & seq.
I. "" Dixi 1. notabiliter & fine caufa : quia
», prævenire ex jufta caufa , v. g . fi iter fa
,, ciendum , fi hofpites dimittendi , &c. &
pta ,, abfque ea , per mediam horam tantum , nul
& " lum peccatum videtur effe . Dilatio in vefpe
,, ram , & licita eft , & laudabilis , fi nihil an
" te fumas .
ota Quæritur , an antevertens notabiliter fine
61 caufa horam meridianam graviter peccet ? Pri
mitus compertum eft , horam refectionis fuiffe
vefpere poft folis occafum . Deinde retroacta
eft ad horam nonam , nempe ad horam mediam
inter meridiem , & occafum . Verum a XIV.
alS feculo confuevit refe& tio fieri ad horam fex
tam , five ad meridiem . Hæc autem hora non
AAT
mathematice , fed moraliter computanda eft ,
ut docet D. Th. 2. 2. q. 137. a. 7. ad 2. ubi
!
ait: Ad jejunium requiritur bora determinata ,
non fecundum fubtilem examinationem , fed Se
cundum groffam æftimationem : fufficit enim >
quod fit circa boram nonam : hæc enim tunc
erat hora refectionis . Quæ autem dicenda eft
5. notabilis anticipatio ? Ali dicunt , fi refe& tio
anticipetur plus , quam hora ; Alii autem pro
babilius , fi tantum hora , ut Azor. tom. I.
,
1. 7. c. 11. 9. 4. Conc. t. 5. p. 277. num. 6.
Elbel tom. 2. p. 160. n. 444. Holzm . t. 1. p.
333. num. 6. Quamvis apud plures Religiofos ,
Thin
ut ait Elbel 1. c. cum Croix , Spor. & Tamb.
receptiffima fit confuetudo anticipandi pran
dium per integram horam . Ceterum omnibus
licitum eft anticipare infra horam , etiam fi
ne caufa . An autem notabilis anticipatio fit
mortalis . Prima fententia probabilis affirmat
cum Az. I. c. Sanch. Dec. l. 4. c. 11. n. si.
** Nav. Sylveft. Led. Cov. &c. ap. Salm. tr. 23. c.
-33. 1. n. 86. & hanc probabiliorem putat Conc. l. c. n.
=) 5. Ratio , quia ficut datur præceptum de uni
ca comeftione , fic etiam datur de comeftio
Le nis tempore • Secunda vero fententia com
To munior, & probabilior negat eamque tenent
cum Buf. Leff. 1. 4. c. 2. n. 15. Tol. l. 6. c. 2.
Bon. q. 1. p. 4. n. 3. Pal. p. 2. §. 3. n. 3.
Laym. 1.4. tr. 8. cap. 1. n. 11. Spor. de 3. Præc.
Sect. 5. n. 23. Elbel p. 160. n. 443. Holzm. t. 1.
P. 433. n. 6. Salm. d. c. 2. n. 87. cum Innoc.
Riccb. Archidiac. Vill. Fill. & Rodr. Ratio ,
quia hora non eft de cffentia jejunii , ut ipfi
Contrarii fatentur , fed eft circumftantia tantum
accidentalis ; Unde , ficut in Officio Divino ,
Th licet hora recitationis fit præcepta , anticipatio
tamen non eft mortalis ; ita nec etiam in jeju
al nio . Hinc non valet dicere , quod efto hora
determinatio non fit de effentia jejunii , eft
1-5 tamen conditio ab Ecclefia præfcripta ; Nam
refpondetur , quod hæc conditio vel non obligat
??
Tê fubgravi , vel an obliget fub gravi , faltem non
conftat ; & ideo ad mortale non obligat . Ne
5.1:2 que officit , quod anticipando , finis jejunii
fruftretur ; quia ( ut bene refpondet Elbel )
0
maceratio , quæ mane habenda erat , compenſa
10 tur poftea , licet cum minori difficultate ; fed
hæc diminutio non reputatur gravis ; præterea
2, quod finis præcepti non cadit fub præcepto .
D tum , fed ad digeftionem ciborum : Unde non
20 Nemo autem dubitat , quin hujufmodi notabi
Lig. Theol. Tom. I.
501
lis anticipatio fit faltem veniale ; a quo excufat
quælibet caufa rationalis , nempe iter inchoan
dum , urgens negotium , debilitas complexionis ,
urbanitas , & fimilia . Ita Eibel , Holzm. , Spo
rer ll. cc. & Salm. namer. 90. cum Pal, Azor.
Nav. &c.
,, 1. Non folvitur jejunium per divifionem1017
,, prandii , ob negotium incidens , vel fi quid
25 fumatur per modum medicinæ , vel ob debi
" litatem , aliamve caufam rationabilem , ut
,, apud Religiofos faciunt miniftri , & lectores
,, menfæ , quia non nifi unicam refectionem in
"" tendunt . * ( Ita Caj. Bon.Leff. Pal. & Salm.
" num. 51. Et ita præfcripfit S. Benedi&us
"2 in Reg. 28. ) * Et hinc Sanch. t. 2. opusc.
"" 1. 5. c. 1. dub. 34. Efcob. t. 1. E. 6. c. 3.
" num. 29. excufant famulos menfæ miniftran
,, tes , fi aliquid præguftent , aut ex reliquiis gu
"" lofe fumant , tum ut melius ferviant , tum
"" ut famem fublevent ; intellige , fi cum illo
,, rum refe& tione licita moraliter uniatur . * (Ut
"" ait etiam Elbel tom. 2. p. 161. num. 448.
,, cum Leff. Tamb. Sporer numer. 13. cum Azor.
" Nav. Diana , & Croix 1. 3. p. 2. num.
,, 1280. ) Nec folvitur per fumtionem ele
"" &uariorum " vel crebriorem hauftum ( ante
,, quem modicum fumere , ne potus noceat , per
"" mittit Azorius, Efcob. tom. 1. E. 7. c. 3. n. 28.);
"" & quidem toties , quoties biberit dummodo
,, non in fraudem jejunii , verbi gratia 5. vel
" 6. amygdalas , vel quid fimile 9 Regin.
23 &c. cum Diana p. 1. tom. 8. R. 24. quia
"" ordinantur potius ad alterationem corpo
,, ris , vel digeftionem ciborum , quam nutri
" tionem .
Quæritur I. an liceat fine fra&ione jejunii , 1018”
fumere toties quoties libuerit aliquid cibi ante
potum , ne potus noceat ? Affirmant Pafq.
Fag. Dian. & Leander ( apud Saim. tr. 23.
cap. 2. num. 66. ) , qui citat D. Thom. Sylv.
Sanch. Bonac. &c. Sed re&e contradicunt
Salm. numer. 68. cum Caj. Abul. &c. qui di
cunt nequaquam D. Thomam , nec alios ci
tatos a Leandro , id permittere toties , quo
ties , fed tantum vix pro una vice , in quo
confentiunt ipfi Salm. & Concina tom.¯5.
pag. 255. n. 3. Aiii vero , ut Elbel tom.
2. pag. 165. n. 440. cum communiffima D
ut afferit > Sporer jett. 5. n. 14. Laym. l. 4.
tr. 8. c. I. n. 7. Croix l. 3. p. 2. num. 1293.
id permittunt , fi non fiat frequenter .
Quæritur 11. an Electuaria frangant jeju-1019
nium ? Ele&uaria dicuntur ea , quæ ex electis
rebus , puta ex faccharo & junipero , aut cedro
conficiuntur , vulgo dicta Conferve , ut Concina
tom. S. pag. 203. n. 8. & Elbel t. 2. p. 171 .
num. 447. cum D. Th. loco mox citando ; non
autem intelliguntur potiones de Kaffè , & her
ba Thè , quæ omnino ad libitum quidem per
mittuntur , ut bene ajunt Croix l. 3. p. 2. n.
1292. Holzmann 1. 1. p. 337. num. 21. Mi.
lante in Prop. Ex. 23. p. 257. & Elbel p. 156.
num. 433. cum communi . De præfatis autem
Electuariis fic docet D. Th. 3. 2.q. 147. art. 6.
ad 3. ubi ait ; Electuaria , etiamfi aliquo modo nu
triant , non principaliter aſſumuntur ad nutrimen
Ii 3 Job
 502 Lib. III . Tract . V. De O. Præc. & de Præceptis Eccl.
folvuntjejunium , ficut nec aliarum medicinarum dium : Dummodo ( addunt ) retinuerit inten
afuntio ; nifi forte aliquis in fraudem electua tionem redeundi , & non fufficienter fe refece
ria in magna quantitate affumat per modum rit . Sed cafu quo aliquis non poffet tolerare
cibi . Hanc doctrinam S. Doctoris communi jejunium fine magno incommodo , puto , etiam
ter fequuntur Holzmann 1. c . p. 338. R. 2. fine illa intentione , poffe redire , quia Ec
Elbel p. 161. nu. 447. Spor. num. 14. & Salm. clefia nunquam intendit obligare ad diem
cap. 2. num. 42. cum Caj. Leff. Navar. Laym . tranfigendum fine fufficienti refeftione ? Et
&c. An autem hæc , ob folam delectatio hoc concedere videntur etiam ipfi Salm. ſe
nem fumta , jejunium lædant ? Negant Salm. quenti n. 50. in fine cum Leff. Trull. &
num. 53. cum Abul. & Sylv. modo fuman Fill.
tur in parva quantitate : utuntur ratione D. Quæres IV. an quis , poftquam furrexit a
Thome , fcilicet quod Ele&uaria non fumun menfa animo non amplius comedendi , poffit
tur ad nutriendum , fed ad digeftionem adiu iterum ad comedendum redire ? Negat Nav. Sed
vandam ? ficut vinum , etiamfi vere nutriat , & affirmant Leff. I. 4. c. 2. D. 2. Ronc. c. I. q.
ad delectationem fumatur , tamen , quia non 1. R. 1. ac Bon. Trull. & Vill. apud Salm.
eft ad nutriendum inftitutum , non frangit C. 2. n. 50. qui merito probabile putant , fi
jejunium . Sed oppofitum tenendum cum Conci convive adhuc comedant , vel fi in menfa ap
na p. 203. n. 8. qui citat Leand. Fag, &c. ac ponatur aliud ferculum , quod ille ignorabat
Dian. Coord. tr. 6. R. 95. num . 2. Ratio , apponendum ; ut ait Sanch. n. 5. & Salm.
quia ideo Ele& tuaria licite fumuntur in par n. 16. cum Villal. quia adhuc moraliter cen
va quantitate , eo quod , cum affumuntur ut me fetur idem prandium durare . Id autem quod
dicamentum , adeft fufficiens caufa excufans a ve dicunt Nav. Sylv. & Pal. fcilicet , quod qui
niali ; cum autem fumuntur ad dele& tationem , caufa itineris mane jentaculum fumpferit , non
deficit caufa , & propterea nequeunt fumi fi tenetur ad jejunandum , fi poftea non proficifca
ne culpa . Nec obftat ratio D. Thome , ut fu tur ; Rete id negant Salm. Leff. Trull. & Fill.
pra oppofita ; quia , cum dicat S. Doctor non nifi quando per illam unicam comeftionem non
poffe ea fumi per modum cibi , utique confe poffit is reliquo die commode jejunare ;
quenter excludit poffe fumi ad delectationem . Nam alias , cum effentia non adhuc fit de
Neque etiam valet paritas vini , nam vinum ftru& ta , tenetur utique jejunium fervare .
per fe habet rationem potus , & non cibi , ut Quæritur V. Quamdiu liceat protrahere pran
per fe habent Ele&uaria . Ceterum , ad excu dium ? Probabiliter refpondet Tamib. I. 4. c.
fandum fufficit quælibet rationabilis caufa, licet 4. §. 2. n. 15. & Croix l. 3. p. 2. n. 1283.
non tam gravis , puta ad digeftionem ciborum , cum Fagund. licere ufque ad duas horas ;
ut ait S. Thomas , five ad confortandum fto Imo Elbel t. 2. p. 158. n. 437. cum Gobat
machum , ad tollendum fotorem oris , ad con concedit ufque ad tres , vel quatuor horas ,
fervandam vocem , & fimilia ; Ita Spor. d. num. faltem pro Germanis , juxta eorum morem ;
14. Elbel 1. c. Et fic probabiliter excufan fed Croix merito dubitat , an hæc confue
tur ii , qui aliquid fumunt , ne vires defi tudo fit approbata ; nifi , ut ait , poft duas
ciant " quando prandium differre debent ultra circiter horas apponantur fola bellaria , vel
horam communem , ut docent Pal. t. 7. tr. 1. D. cibi leviores ; maxime fi poftea vefperi omittatur
3. §. 2. n. 3. cum Az. Tol. Sa , Nav. & Val. L'Ŋ. refe& tiuncula ; Hocque ego nec approbo , nec re
ac Layman apud Croix 1. 3. part. 2. num, probo .
1282. ,, Excipe tamen 1. Si quis fumeret lac , ju- 1011
1020 Quæritur III. Per quantum temporis pran "" fculum , & fimilia , quæ five forbeantur ,
dium moraliter non interrumpatur , itaut illud ,, five comedantur , non habent rationem po
continuari poffit ? Tamb. Dec. I. 4. c. 5. n . 16. ,, tus , fed cibi , ac principaliter referuntur ad
Fill. apud Dian. part. 1. Tra&t. 9. Ref. 32. ,, nutriendum * Eft commune apud Salm. n.
dicunt , fi nulla adfit caufa , non interrum » 57. cum Sanch. Trull. &c. ) * 2. Si quis po
pi prandium per quadrans cum dimidio , etiam ,, ma , pira , vel etiam uvas in magna quan
fi decreveris non amplius comedere ; imo Elbel " titate fumeret ; quia habent rationem ci
b
tom. 2 p. 158. num. 438. concedit id etiam "" i. ic. alii 6. Dian. p. 9. t. 6. R.
per femihoram . Per horam procul dubio in 22 14. (Etiamfi folum fuccum deglutiat .
terrumpitur prandium , ut Salm. tr. 10. c. 21. "" Salm . n. 64. Et idem de uva , ex communi
num. 38. Quando vero intercedit negotium "" Salm. n. 65. ( contra Pal. ) Et idem dicit
Sanch. Conf. 1. 5. cap. 1. D. 24. num. 1. cum "" Viva q. 10. a. 1. n. 8. de peponibus , vul
aliis , & Viva Qu . 10. A. 2. n. 4. dicunt , nec " go melloni d'acqua , ut eft communiffima
etiam per horam prandium interrumpi . Imo "" contra quendam Anonymum , qui improbabi
Joan. Sanchez extendit adhuc ad duas horas ; "" liter contrarium ſcripfit ) * 3. Nifi quis in
Et quamvis hoc non admittant . Salm. tr. 23. ,, magna quantitate electuaria in fraudem je
c. 2. n. 49. attamen Tamb. Dec. 1. 4. c. 5. " junii fumeret . Qui vero in potu valde exce
§. 2. n. 15. cum Fag. & Lezan. Dian. apud ,, deret , contra temperantiam quidem, non
Croix 1. 3. p. 2. n. 1279. abfolute concedunt ; ,, tamen contra jejunium peccaret , fal
Et fane probabiliter , quando quis non fufficien ,, tem mortaliter . Laym. 1. c. n . 7.
ter fe refecit , ut ait Holzmann t. 1. p. 338. n. Quæritur hic I. An potus vini frangatiQ22
22. Imo Croix 1. C. cum Leand. Steph. & jejunium ? Non dubitandum , quod , ut te
Pafq . adhuc probabiliter concedunt , quan ftantur plures Patres , S. Chryfoftomus , S.
tumcumque fit fero , poffe eum redire ad pran Hieronymus , S. Bafilius , & c. juxta primam
Eccle
 CA4

Cap. II. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. I. 503

A
&
C

Ecclefiæ difciplinam antiqui Chriftiani in jeju- Secus , fi parva quantitas cum magna quanti
are niis omnino vino abftinebant . Sed nec etiam tate aquæ , quia tunc judicantur ifti veri po
20 dubitandum " quod hodierno tempore potio tus , eo quod alia , quæ cum aqua mifcen
vini non eft interdicta , fi fumatur in co- tur , ita liquefiunt , ut videantur propriam na
meftione , vel extra , ad fedandam fitim , turam amififfe . Ita communiter Wigandt p.
vel ad digeftionem juvandam ; fic docet S. Tho- 738. n. 97. Ronc. c. 1. q. 6. Elbel t . 2. p. 156.
mas : Non autem intendit Ecclefia interdice- n. 433. cum communiffima , Concina t. 5. p.
re abftinentiam potus ... licet aliquo modo 204. n. 9. Viva q. 10. a. 1. n. 8. Mazzotta t.
nutriat . 2. 2. q. 141. a. 1. ad 2. Et patet 1. p. 425. Croix l . 3. p. 2, num . 1292. cum
ex c. Denique , Dift. 3. ubi Gregorius Ma- Leand. Steph. Tamb. de Præc. Eccl. c. 5.
gnus fic ait : Vinum quoque ita bibere per- num. 8. & Salm. cap. 2. n. 57. Nec obftat di
mittitur , ut ebrietatem omnino fugiamus . cere , quod aqua mixta faccharo , cum con
Attamen dubium fit " an vinum fumptum geletur , mutet naturam ; quia mutatio nat:
extra refectionem ad fedandam famem lædat ræ importat privationem prioris effe , ad quod
præceptum jejunii ? Prima fententia affirmat , redire non poffit : fed aqua congelata liquefit fta
quam tenent Sylveft. v. Jejunium n. 9. Nat. tim ac ori admovetur , ergo naturam non mu
Alex. I. 4. a. 7. Reg. 14. item S. Anton . Abul. tat . Confirmatur : fi gelum mutaret natu
Reg. &c. ap. Salm. de 3. Præc. c. 2. n. 55. ram , accideret quod in fpeciebus congelatis
Et hanc videtur tenere D. Th. in 4. Sent. vini poft Confecrationem defineret ibi effe
D. 15. 9. 3. 4. 4. q. 1. ad 1. his verbis : Qui Chriftus , fed hoc eft contra Rubricam Mif
potat extra boram unica comeftionis , non di- falis ( c. 1o . n. 11. ) , ubi præcipitur , ut fi
citur bis manducare , & propter hoc nec fta- Sanguis congeletur , debeat igne liquefieri , &
tutum Ecclefie frangit : nifi fraudem faciat , fumi . Inftabis : fi quis uvam manibus exprimat ,
12 quia legem violat , qui in fraudem legis aliquid & fuccum tamen deglutiat , quippe jejunium
facit . Ratio igitur hujus fententiæ eft , quia , frangit , unde non refert , quod aqua illa_li
licet bibens vinum ad famem extinguendam quefacta deglutiatur . Sed refpondetur : Li
non peccet frangendo jejunium , peccat tamen quor intra uvas non eft quidem in forma po
fruftrando finem jejunii . Hæc fententia eft tabili , fed in forma cibi , & per mafticationem
probabilis , fed probabilior eft mihi fententia deglutitur , fed aqua congelata non jam per
21 oppofita , quam tenent Sanch. Conf. I. 5. c. 1. mafticationem deglutitur , fed ore immif
C
dub. 23. n. 3. Nav. Sum. c. 21. n. 13. Az. l. fa , cito per fe ipfius oris calore liquefit , &
7. c. 10. q. 6. Ronc. tr. 9. c. 1. q. 6. qui ho- ad priftinum ftatum redit , ficque naturam
25 die certam vocat , & Salm. c. 2. n. 56. cum potus non amittit , & ut potus habe
Leff. Laym. Pal. Bon. & allis communiter . Ra tur .
as tio , quia , ut ipfe D. Th. eod. I. c. docet : Quæritur III. An potio Chocolatis frangatio23
}; Statutum pofitive legis non attendit intentionem jejunium? Prima fententia , quam tuentur Car
obfervantis , fed ipfum a&tum , eo quod modus dinalis Brancatius in ſua Diſſert. de Chocol.
virtutis non cadit inpræcepto , fed eft finis pre Efcob. tom. 12. pag. 93. dub. 28. Hurtad. p.
vel cepti . Si igitur modus virtutis , feu finis præ 2. ir. 10. cap. 5. numer. 98. Holzmann tom.
cepti non cadit fub præcepto , ergo non peccat 1. pag. 337. num . 21. Viva de 3. Præc. q.
contra præceptum , qui modum virtutis , feu 10. a. 1. num. 8. item Macbad. Ávila , Hen
finem præcepti non obfervat , quia utitur ju riq. Quintanad. apud Guimenium , & proba
20 re fuo . Neque huic obftat dicere , quod , fi bilem putant Felix Poteftas pag. 307. num.
hoc effet , non peccaret qui fine jufta caufa la 2877. & Tamb. lib. 4. cap. S. §. 2. num . 13.
borem affumeret , ut poffet jejunium folvere ; qui teftatur probabilem etiam cenfuiffe Card.
quod verum non eft , ut dicemus in Dub. feq. de Lugo ; negat jejunium frangere , modo fiat
& n. 1045. Sed refpondetur , aliud effe apponere ufus illius , ut eft in Mexico ; non aute ,
impedimentum contra præceptum , aliud contra fi fumatur ad inftar denfæ pultis , puta fi mi
finem præcepti : Quando labor affumitur ad fceatur æque in majori aut æquali quantita
non jejunandum , peccatur quidem contra je te . Fundamentum hujus fententiæ eft prout
R junii præceptum , eo qnod Ecclefia , præci aliqui ex citatis AA. dicunt , quia ratio po
piendo jejunium , præcipit fimul non apponere tus fumitur a materia prædominante , quæ hic
impedimentum proximum ad jejunandum ; At eft aqua . Et hoc modo fentiunt citati Auctores
in noftro cafu potus vini ad fedandam famem hanc potionem poffe fumi toties , quoties libue
non eft contra præceptum jejunii , fed con rit ; Feruntque Hurtadus , & Illfung ap. Holzm,
tra finem jejunii , qui non cadit fub præcepto , eam licitam declaraffe S. Pium V. Gregorium
& ideo talis potus non eft faltem culpa gravis ; XIII. & Paulum V.
& forte per fe nec venialis , quia potu vini Secunda vero fententia , quam tenet Sanch.
non omnino fruftratur finis jejunii , ficut fru Conf. I. 5. c. 1. dub. 23. n. 1. Sylvius 2. 2. q.
ftratur per fumptionem cibi , qui ab Ecclefia veta 147. a. 6. Laym . l . 4. tr. 8. c. 1. P. Conc. t. 5.p.
tur . 307. n. 4. Salm. tr. 23. c. 2. n. 60. Dian. p. 4. ir,
Quæritur II. An frangat jejunium potus cer 4. R. 194. Ronc. tr. 9. c. 1. q. 6. R. 3. Tamb.
vifiæ ex hordeo , & cerafis confe& tæ , aut aquæ Dec. 1. 4. n. 5. §. 2. n. 9. & alii plures , do
**AM mixtæ faccharo , & fucco cinnamomi , vel ma cet frangere jejunium . Ratio , quia illa tan
li cedrini , vulgo dice Limonata , five Sorbetto ? tnm potio habet rationem potus , quæ infervit ad
Certe fi cum parva aqua magna rerum ha vehiculum alimenti , non vero quæ ipfa ali
rum quantitas , mifceatur , jejunium frangitur ; mentum eft , ut eft lac , & jufculum ; ita &
Ii 4 choco
 504 Cap. II. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. I.
ehocolates . Alias , fi quis pifces contunderet , electuarii . Contra vero , merito Salm. n. 63.
& in aqua mixtos fumeret , nec ifte frangeret rejiciunt Leand. q. 5. §. 4. & Turrian. Sum. p. 1.
jejunium . Hoc tamen non obftante , prima fen c. 256. dub. 37. qui permittunt potionem duarum
tentia probabilior mihi eft , fub limitationibus unciarum chocolatis . Alii , ut Pinellus ap. Sal
tamen , ut infra dicam . Ratio , quia potus mantic. Felix Poteftas , ac Au& tor Adnotation.
chocolatis co modo quo admittemus , li ad Anacl. de Præc. Eccl. D. 2. q. 1. n. 6. per
cet non habeat rationem potus , cum non de mittunt unam unciam & dimidiam chocolatis
ferviat ad extinguendam fitim , ut certe fentio , cum dimidia facchari . Rationabilius tamen
& licet aliquo modo nutriat ; habet tamen Cardin. Brancatius admittit potionem unius
rationem medicinæ , quatenus juvat ad vehen uncia chocolatis ( cum quinque unciis aquæ
dum cibum , five ad caput , ac ftomachum ut ait ) non frangere jejunium ; Vel , ut admit>
confortandum Unde de hoc potu idem di tune Efcobar I. c. Salm. n. 65. in fine , Viva ut
ci poteft , quod diximus fupra de electuariis n. Supra , & Renzius de Præcept. Eccl. c. 2. q.
1019. cum D. Tb. 2. 2. q. 147. a. 6. ad 3. ubi ait : 18. cum Hurtad, unam, unciam chocolatis cum
Electuaria , etiam aliquo modo nutriant , non dimidia facchari . Spectata autem hodierna
tamen principaliter affumuntur ad nutrimentum , confuetudine , P. Milante I. c. pag. 256. fic fcri
Sed ad digeftionem ciborum ; unde non folvunt bit : Dico in præfentiarum effe abfolute licitam
jejunium , ficut nec aliarum medicinarum af chocolate potionem in moderatafexquiuncie quan
Jumptio . Sed hac ratione medicinæ non lice titate ( ideft unciæ cum dimidia ) , quia par
bit fumere chocolatem , nifi in parva quanti vitas materiæ ex confuetudine introducta & to
tate , & cum aderit aliqua rationabilis caufa , lerata ab Ecclefta omnino excufat a culpa .
eo modo quo licitus eft ufus ele&uariorum . Dixi ex tolerantia Ecclefiæ , quia ex laudata
Hinc P. Milante in Prop. Alex. VII. Exerc. permiſſione bodie chocolata in præfata quantita
23. pag. 257. loquendo de electuariis , re& te ait : te fumpta communalis potus femel dumtaxat
Ergo etiam ex fine in præfentiarum chocolatam in die permiffus evafit . Et quidem valde pro
ad confolidandum ftomachum viri probi in mo babiliter , dum communis ufus fert ut mihi
derata quantitate permittunt . Accedit alia ra conftat , non minus quam unciam cum dımi
tio extrinfeca univerfalior & forte potior , nem dia chocolatis in ordinariis cyathis folere im
pe confuetudinis jam hodie communiter recc mitti . Dicit autem Viva, quod tunc choco
ptæ , quæ negari non poteft , & quam etiam te lates habet rationem potus , quando uncia cho
ftantur Salm. n. 62. in fine , & Viva Tamb. colatis , & media facchari , mifcentur feptem
Holzm. ll. cc. ac Felix Poteftas n . 2879. cum unciis aquæ . Sed hoc videtur contra commu
Ronc. I. Supra c. ubi fic ait : ,, ( Dixi chocola nem ufum , neque hoc congruit ei quod dicit
tum frangere jejunium ; habeo tamen rationem ipfe Viva , & quod proferunt Leander , Diana ,
extrinfecam , qua certum mihi redditur , jeju Efcob. Poteftas , &c. nempe tunc chocolatem
nium non frangere : Hæc autem fundatur in non habere rationem potus , cum illa æquat
univerfali confuetudine , quam fciunt & tole quantitatem aquæ . Unde melius videtur fuffice
rant Prælati Ecclefiæ , quæ confuetudo legi de re , quod præfata permiffa quantitas fumatur
rogavit ) ,,. Hæc autem ratio confuetudinis cum acqua , quæ de more folet in ufualibus cya
( etfi in alio cafu ) confirmatur ex D. Thom. this adhiberi .
2. 2. q. 147. art. 4. ad 3. in fine ubi differens ,, 2. Jejunium non folvitur per collatiuncu- 1024
de operariis , & preregrinantibus , an excufentur "" lam vefpertinam , etfi hæc non ad fomnum ,
a jejuniis , ait excufandos effe , fi immineat ,, fed ad nutritionem ordinetur : quia confue
neceffitas , & deinde fubdit : Videtur tamen in ,, tudo permittit . Addo , vespertinam : quia fine
talibus recurrendum effe ad Superioris difpen "" caufa non licet illam fumere mane , vel me
Sationem , nifi forte ubi eft confuetudo , quia "" ridie ex jufta tamen caufa licet utrumque :
ex boc ipfo, quod Prælati diffimulant , videntur "" ut fi fiat ratione debilitatis , negotiorum , ftu
anguere . Cum vero ratione confuetudinis po ,, diorum ; fine ea erit veniale tantum , cum
tus chocolatis admittitur , cenfeo cum Sad .. non videtur fubftantia_jejunii * ( Ita Viva
manticenfibus d. n. 62. in fine , hanc confue " Q. 10. A. 3. n. 5. & Salm. c. 2. n. 82. cum
tudinem non adeffe , nifi pro uno tantum cya ,, Leff. Tol. Sanch. Cajet. Fill. & communi . Ibi
tho in diem , non toties quoties , ut alii di " dem dicunt Fagund. & Leand. quod vena
cunt .
,, tio fufficit pro cauſa jufta tempus commutan
Quænam autem quantitas cenfeatur parva , "3 di . )
& juxta ufum hodie permitti poffit ? Sane im ,, Quoad ejus quantitatem , communiter de
probabiliter Pafqualig, in fuo Tr. de jejun. pu ,, fignatur quarta vel quinta pars integræ cœ
tat nimiam mediam unciam chocolatis , ut poffit ,, næ , ut contra Dian, 1.p. tr. 4. R. 117. Turr.
fumi pro parva materia , inepte dicens , quod "" c. docent Reg . c. 2. 1.6, n . 185. Laym.c. I.
hujufmodi quantitas plus nutrit , quam fex un ", n. 9. Fill. t. 2. tr. 27. p. 2. c. 2. q.7. n. 33.
ciæ alterius cibi : unde tantum admittit octa ,, dicens , ita decifum effe in celebri Academia
vam , vel fextam partem unciæ ; Et huic opi ,, Theologorum , qui omnes in quartam partem
nionis videtur adhærere P. Conc. t. 5. P. 243. ,, confenferunt . Idem probat Efcob. t. 1. E.
m. 5. ubi ait folum poffe admitti aliquid pul ,, 13. c. 3. n. 61. fiquidem coena ordinaria
veris chocolatis cum aqua ita admixtæ , ut ,, duarum librarum pondus non excedet , quia
aqua fapida efficiatur , & ftomacho attempere 99 talis in reliquis præceptis modica cenfetur ,
tur : Ceterum ». 6. non dubitat chocolatem ,, ac proinde tanto quis magis , minufve peccat ,
poffe fumi per modum medicinæ ad inftar
>> quanto magis , vel minus tranfgreditur .
" Ad
 Cap. III. De Præceptis Ecclefiæ Dub. I.
,, Adde , quibufdam locis ex confuetudine
,, plus permitti fecularibus , quam religiofis ,
" nobilibus , quam plebeis , & in frigidis regio
91 nibus , quam in aliis , ut notat Laym. 1. 4.
99 t. 8. c. 1. & Bon. I. c. Plus item quibufdam
CS "" in locis in vigilia Nativitatis Domini , & alibi
"99 in coena Domini,permitti ex confuetudine dicit
"" Med. Cajet. n. 34. & Sanch. in opufc. Efcob. t.
» 1. E. 9. c. 3. Quod Bɔn. non improbat ; ubi ea
" confuetudo eft recepta .
" Quoad qualitatem , in ea prohibentur cibi
"" ob nutritionem communiter ordinati , quique
"" inter fercula fere apponuntur . Permittuntur
,, autem leviores , ut fru&tus , aliave ex faccha
,, ro , & melle confecta ; & pro more regionis
» parum butyri , & cafei , ut in regionibus fe
" ptemtrionalibus , ob fructuum inopiam . Laym.
AP "" 1. c. n. 9.
1025 In ferotina igitur refe& tione duo fpe& tanda
funt , quantitas , & qualitas cibi . Sed hic ante
omnia animadvertendum præcipue in his atten
dendam effe confuetudinem locorum , ut bene
advertunt Caj. 2. 2. q. 147. n. 6. §. 2. & alii paf
fim: Certum enim eft , quod ubi agitur de con
fuetudine , tam circa jejunium , quam circa o
mnes alias Ecclefiæ leges , quibus nemo negat
per confuetudinem derogari poffe , au& toritas Do
13 torum recentiorum , licet pauciorum , qui foli
& unciarum ita hodie ufu recepta eft , ut indiftin
de pofteriori moderna confuetudine teftari pof
-0
funt , pluris facienda eft , & fine dubio præfe
renda au&toritati , etfi communiori A A. antiquo
rum , qui nihil de confuetudine impofterum in
Kat troducenda fcire poterant . Cum autem Au& tores
de aliqua confuetudine teftantur id non temere ,
161
em & fine fufficienti fundamento afferuiffe creden
at dum eft . His pofitis , omnibus patet , quod anti
ce quitus , præter unicam comeftionem , nulla alia
ter refectio cibi permittebatur . Tra&tu temporis in
STE trodu& tum fuit aliquid parum fumere fru& tuum ,
herbarum , aut dulciarium ad medicinam , ne
potus noceret , ut teftatur D. Antonin. & Caj.
ལྟར
de fuo tempore . Poftmodum confuetudo obti
ཀྱི
ཏ
ཐུ
ཀ
ཤཱ
འམ
སིཀབ
nuit , etiam ad nutriendum fumere aliquid pa
• nis , & fru&uum , ufque ad tres , vel quatuor
uncias , ut aliqui DD. dicebant ; vel ufque ad fex,
ut alii putabant . Recentiorum autem , quoad
quantitatem pertinet , alii , ut Holzm. t.1 . p.338.
n. 23. cum Laym. Fill. Reg. Spor. t. 1. p. 293.
n. 26. Wigandt p. 139. Refp. 5. Croix lib. 3.
p. z. n. 1299. cum Buf. & Elbel t. 2. p. 175.
n. 401. cum Henno , & aliis , Anacl. p. 387.
n. 27. dicunt ex confuetudine permitti jejunan
tibus quartam partem cone ; Sed hæc regula
non multum mihi arridet , nam vel poteft effe
nimis indulgens , & ideo reprobant eam Salm.
tr. 23. c. 2. n. 71. & Diana p. 1. tr. 9. R. 1 .
cum aliis , vel faltem eft valde obfcura , ſeru
aff pulifque obnoxia . Melius igitur alii communi
,4, ter afferunt permitti in collatiuncula ofto uncias
cibi : ita Palaus t. 7. tr. 1. D. 3. § . 2. n. 7.
33.
Ronc. de 3. Præc. c. 1. q. 5. R. 1. qui afferit
m fic ferre hodie praxim timoratorum 9 Viva
E • eod. tit. q. 10. a. 3. n. 1. Tamb. Dec. 1. 4. c.
rit
5. §. 3. n. 1. Elbel t. 2. pag. 180. num . 493.
Dia Felix Poteftas de Præc. Eccl . n. 2886. Mazzotta
t. 1. pag. 428. Diana p. 1. tr. 8. R. 1. qui ait
banc fententiam ab omnibus admittendam ,
t.
505
& Salm. cap. 2. num . 72. cum Vill. Turr. Paf
qualig. Led. Trull. Leand. &c. communiter ,
qui dicunt fic hodie tenere communem Piorum
ufum , & fic practicari ab eodem fuorum Dif
fcalceatorum Ordine , ficut apud ipfos Salm.
teftatur Fagund. ex Suar. de Societate Jefu . Idem
confirmat P. Millante in prop. Alexandri VIII.
Exerc. 23. p. 258. qui Autor , licet rigidarum
fententiarum fautor fit , tamen non dubitat fic
afferere ,, ( Ut coenula ifta innoxia fit , debet
effe modica , ita ut octo unciarum pondus or
dinarie haud excedat quantitas illa , quæ pro
refe& tione fumitur ; ita quidem univerfim viri
qua pietate , qua doctrina pollentes docent ,
& ad praxim deducunt . Dixi ordinarie , quia
jufta ex caufa poterit effe majoris ponde
ris , quando videlicet aliquis majori eget nu
trimento . ) ,, Quod ultimum etiam communi
ter DD. admittunt . Quapropter cum cenfeant
Salm. loc. cit. cum Sanch. Viva num. 3. Elbel
t. 2. p. 180. n. 484. Spor. §. 3. n. 2. & Vi
vald. Tamb. Leand. ac Diana apud Croix l. 3.
p. 2. n. 1300. duas uncias in refectiuncula non
reputari exceffum gravem ; confequenter te
nere debent , eum a culpa excufari , qui majo
ri indiget nutrimento , & per duas tantum un
cias cœnulam excedit . Ceterum , quantitas octo
&e permittatur , etiam iis qui cum illa ad fa
tietatem reficiuntur ; ut dicunt Spor. ad 3. Prec.
de Jejun. n. 27. Croix n. 1299. cum Vili. Fag.
Bon. Tamb. §. 3. n. 1. Elbel t. 1. p. 180. n.
491. & Holzm. t. 1. p. 339. n. 24. cum commu
ni .
In Vigilia autem Nativitatis Domini ex con
fuetudine permittitur quantitas duplo major ,
ut dicunt Viva a. 3. n . 2. Holzm. n . 25. Maz
zott. t. 1. pag. 278. Ronc. R. 2. Imo Sanch. Conf.
1.5. c. 1. dub. 26. n. 6. cum Metin. Elbel p. 181 .
n. 496. Pal. § . 2. n. 7. & Salm. n. 73. cum
Mol. Barb. Led Fag. &c. dicunt in ea note
poffe fumi quantumlibet de fructibus , herbis ,
& dulciariis , non autem de pane ; quia hanc
afferunt effe confuetudinem Ecclefiæ ab omni
bus receptam . Hanc tamen confuetudinem
Mazzota apud nos negat adeffe ; & ego cum
Pafq. Dec. 92. n, 2. & Renzi t. 2. p. 589. q.
6. faltem de illa dubito . Duplicem autem re
fe&tiunculam Sanch. Az. Dian. Tamb. &c .
apud Croix n. 1301. Mazz. & Ronc. ll . cc. ad
mittunt , etiamfi Vigilia Nativitatis adveniat
in Sabbato Quatuor Temporum , hoc eft etiamfi
Feftum Nativitatis accedat in die luna ; quia id
conceditur ratione lætitiæ , & folemnitatis •
Probabilius tamen advertit Sanch. 1. c. n. 6.
quod , fi quis in meridie anteverteret refe &tiun
lam , non poffet excedere o& to uncias , quia tunc
non adhuc Feftum incoepit . In Vigilia autem
Pafchatis , aut Pentecoftes dicunt Viva , &
Salm. non permitti duplicem cœnulam , fed
tantum poffe fumi ex confuerudine decem vel
undecim uncias cum Leand. Pafq. & Quintan.
fed de hac confuetudine apud nos etiam dubi.
to .
Quoad qualitatem vero cibi in cœenula fu- 1026
mendi , hodie commune eft poffe comedi panem ,
fructus , oleas , herbas , & dulciaria , ut
dicunt
 i
506 Lib. III . Tra & t . V. De Oct. Præc . & de Præceptis Eccl .
dicunt Viva q. 10. art. 1. n. 9. Salm. c . 2. n. ego ipfe authenticum obfervavi , & nunc ad me
77. cum Laym. Nav. Az. Pal. &c. communi eft ) in quo fic dicitur : Sacra Pænitentiaria de
ter . Ceterum , Spor. to. 1. ad 3. Præc. n . 32. El mandato SS. Domini , quifuis ipfis oculis retro
bel tom . 2. pag. 176. num . 483. cum March. fcriptam epiftolam dignatus eft legere , refpon
Tamb. & Burgbaber , dicunt quod fpectata mo det vera eſſe , & pro veris habenda quæ conftat
derna confuetudine , tuta eft fententia , quod in ab eadem Pænitentiaria fuiffe refcripta . Datum
collatione vefpertina non eft attendenda qualitas Rome in Pan, die 23. Julii 1756.
ciborum , fed tantum quantitas ; adeo ut ex Sed fuper hoc illud dubium aliquibus fa
omnibus cibis , qui die jejunii fumi poffunt in & tum fuit , an hujufmodi Declaratio Pontificis
prandio , etiam pifcibus , leguminibus , ovis indigeat univerfali promulgatione , ut Fideles
&c. adhuc liceat fumere in coena . His videtur obliget . Dubitatio orta fuit ex eo quod dicunt
fe adjungi Bonac. de Præcep. Eccl. D. ult. q. DD . , nimirum quod interpretationes , five De
1. p. 3. n. 3. dicens : Ex quo patet in fecunda clarationes , etiam authenticæ , fa&tæ fcilicet
refectiuncula magis fervandam effe quantitatem , ab ipfo Legislatore , vel a Succeffore , aut ejus
quam cibi qualitatem . Superiore , indigent promulgatione , ut vim legis
1027 Huic opinioni non univerfe acquiefcendum habeant. Attamen dicimus diftinguendam effe De
eft , nam dubitatur I. An in cœnula liceat fu clarationem pure talem , a Declaratione non
mere ova , cui hæc fint permiffa ? Affirmant Spo pure tali , five ab Interpretatione . Declaratio
rerut fupra tom. 1. pag. 284. n . 32. cum Paſqua pure talis eft illa quæ clare a pincipio ineft in
lig. & Vivald. apud Croix l . 3. p. 2. n. 1303. Sed ipfa lege , ideft cum fenfus declaratus totus jam
hoc omnino negandum , ut dicunt Viva p . 10. in lege continebatur , v. g . fi lex loquatur de
a. 3. n. 3. Poteftas de Præcept. Eccl . num . 2886. alio , & dubitetur , an de filio legitimo , vel
Mazzotta num. 1. pag. 427. Roncaglia I. c. Ú fpurio ; fi Legislator declaret intelligi de legi
Tamb. t. 4. cap. 5. § . 3. num. 5. cum San timo , jam fenfus clare in lege ineft a princi
ch. Fill. & Diana . Ratio , quia ova funt ma pio . Declaratio autem non pure talis , five in
ximæ fubftantiæ , & ideo a confuetudine com terpretatio eft illa , cujus fenfus non clare eft
muniter rejiciuntur . Tantum permittunt Bu in lege imbibitus , fed infertur ex aliquo ar
femb. ut fupra , Layman. I. 4. tr. 8. c. 1. n. 9. gumento , puta , quod nomine Patris veniat
Holzmann. to. 1. pag. 339. n . 23. & Elbel tom . etiam Avus , nomine mortis naturalis veniat
2. pag. 276. n. 483. pro regionibus frigidiori etiam civilis & fimilibus .
bus fumere parum cafei , vel butyri . Verum Hinc dicimus cum fententia communi , quam
tamen Viva , Poteftas , Tamb. II. cc. & Mazzot tradunt Caftrop. t . 3. D. s . p. 3. §. 3. n . 3. cum
ta tom. 1. pag. 427. id indifcriminatim permit Suar. , Vafq. Salas , &c. citatis ib. in §. 1. n.
tunt . Hocque probabiliter apud nos admittitur , 5. Holzm. t. 1. de Lege pag. 112. n. 543. Spor.
& in ufum deducitur a pluribus perdo&tis Junio Supplem. eod. tit. c. 1. pag. 47. n. 330. La Croix
ribus , & præfertim a doctiffimo meo Magiftro 1. c. n. 824. Salm. tr. 11. de Leg. c. 3. n. 30.
ac Illuftriffimo Epifcopo D. Julio Torni , pro quod Declaratio pure talis illius fenfus qui
eis qui jam difpenfati funt ad lacticinia ; modo clare jam ineft in lege , non indiget promul
non fumatur plus quam una uncia cafei , vel gatione , fed obligat omnes qui Declaratio
ad fummum una cum dimidia . Idem ait Palaus nem illam jam fciunt : cum ipfa non fit no
§. 2. n. 6. de bifcoctis cum ovis , vel butyro va lex , fed a principio in lege fit imbibita .
confectis , modo eorum non fumatur plus quam Declatatio contra non pure talis , five inter
una vel altera uncia . pretatio alicujus fenfus obfcuri vel ambigui ,
Hic notandum , quod nuper per quemdam qui dubius eft , an infit vel ne in ipfa lege , fed
confeffarium fupplicatus fuit SS. Pontifex Ben. ex argumento infertur , hujufmodi Declaratio ,
XIV. , ut explicaret an revera liceret in fero ut obliget , indiget promulgatione . Ut rece
tina collatiuncula parum cafei fumere iis , qui in ajunt Pal. 1. c. §. I. n. 2. & Suar. de Leg.
Quadragefima & vigiliis funt difpenfati ad lacti 1. 6. c. 1. n. 3. quod Declarationes omnes
cinia ? Pontifex fupplicationem tranfmifit ad S. quæ non funt a Legislatore , fed ab ejus
Pœnitentiariam , quæ fic refcripfit : Sacra Pani Succeffore , aut fuperiore , femper indigent
tentiaria optime confcia mentis Sanitatis fuæ nova promulgatione , ut obligent ; Ratio ,
ex Speciali autoritate ejufdem refpondet non li quia Succeffori aut Superiori non eft tam aper
cere . Rationem afferens quod illud jejunantes , ta mens primi Legislatoris , ficut ipfi Le
expreffum in Bulia Libentiffime , præfati No gislatori nota eft ; ideoque , ut illi aliquid
tri Pontificis Benedi&ti XIV . ( ubi dictum declarent , etiamfi explicarent aliquem fenfum
fuit difpenfatos ad carnes , vel ad laticinia , jam in lege exiftentem , femper opus habent re
opus habere eo cibo eaque uti portione , quibus currere ad argumenta , & interpretationes , &
utuntur omnes jejunantes recte meticulofe con propterea femper videntur aliquid novi confti
fcientia ) intelligitur de rigorofe jejunantibus tuere . Saltem ( ut ait P. Suar. de leg. 1. 4. c.
Quadragefimali jejunio , in quo tum carnes , 14. n. 3. ) hujufmodi Declarationes , prout
quam ova & laticinia vetantur . funt Refponfa declarativa Pontificum , obftrin
Deinde dubium fubortum fuit , an S. Pœni gunt ad illam interpretationem tuendam , five
tentiaria illud , Optime confcia mentis ; c. di ad fervandum antiquum jus fecundum illam in
xerit ex fua interpretatione , vel ex proprio terpretationem . Veruntamen idem Suar. eod.
Oraculo Pontificis ? Idcirco idem Confeffarius tit. l. 6. c. 1. n. 3. fic addit ; Ut authentica fir
item Papam fupplicavit , ut ipfemet men interpretatio , oportet , ut habeat legis conditio
tem fuam explicaret . Venit Refponfum ( quod nes , ut fit justa , Sufficienter promulgata &c. Un
de pop
 Cap. III. De Præceptis Ecclefiæ Dub. I. 507
de confequenterfit , ut hæc lex interpretativa al effe vefci pifciculis recentibus , ) præfertim quia
terius expofita fit dubiis , ita ut aliæ interpre viri prudentes ac docti , immo Regularium Com
tationes neceffaria fint. munitates eifdem vefci in antipafchali jejunio
His pofitis concluditur in noftro cafu , quod confueverunt . Ut ingenue meam in re proferam
econds cum fenfus explicatus a Pontifice , legis ipfiuf fententiam , attenta præfenti difciplina , fine
met conditore ( nempe verbum jejunantes ac ullo fcrupulo poffe etiam magnos pifces in ea
cipiendum effe pro rigorofe jejunantibus ) , jam dem quantitate permitti exiftimo ….. Unde , ficut
totus infit in lege , totum enim quod fignificet bodie in prandio licet grandes pifces comedere ,
bus fa abftinentiam tam a carne quam a lacticiniis , licet pariter in cœnula cum debito moderamine
jam in verbo jejunantes continetur ; propterea manducare .
hæc Declaratio non indiget promulgatione ; tum Dubitatur III. Utrum liceat fumere o& to un - 1209
quia explicatus eft fenfus jam in lege imbibi cias panis coti cum aqua , & oleo . Prima fen
tus , tum quia ab ipfo Legislatore declaratus tentia affirmat , quam tenent Diana p. 10. tr.
eft . 14. R. 58. Spor. to. 1. pag. 284. n. 32. cum
Sed poft hæc fcripta Regnans Pontifex Cle Baffeo , & Dreff . ac Bon. D. ult. q. 1. p. 3. n. 3.
SCA2921

mens XIII. per Bullam quæ incipit Appetente ,
fub die 20. Dec. 1759. in hoc puncto omnia
fuftulit dubia , dicens : Nova infringendis jejunii
REE
citans Az. 1. 7. c. 8. q. 7. ( fed non bene , nam
Az. ibi nihil aliud admittit , nifi aliquid panis ,
ne alii cibi foli noceant ) item Elb. t . 2. p. 181.
n. 499. qui probabiliffimam vocat , & Lay.

legibus , vel opinionum commenta , vel a veraje

24

junii vi & natura abborrentes confuetudines bu 1. 4. tr. 8. c. 1. n . 9. dicit non carere aliqua
42
IS
*

mani pravitate ingenii fint invecte , ea omnia probabilitate . Ratio , ut dicunt , tum quia , fi
*
1
:
¦

radicitus convellenda curetis . In quibus profe panis , & liquor fejunctim fumi poffunt , cur non
Яo abufum illum cenfemus omnino numerandum , una fimul? tum quia , licet panis crefcat pon
cum nonnulli , quibns ob juftas & legitimas cau dere , non tamen acquirit rationem majoris
fas ab abftinentia carnium difpenfatum fuerit , fubftantiæ quoad nutritionem , fed folum ra
licere fibi putant potiones lactepermiftas fumere : tionem temperamenti quoad cibum vehendum .
contra quam prædi&us Præceffor Nofter cenfuit Secunda vero fententia tenenda negat , eamque
tam difpenfatos a carnium abftinentia , quam docent Pal. tr. 30. D. 3. p. 2. n . 6. Laym. l. c.
quovis modo jejunantes , unica excepta come Fill. tr. 27. p. 2. c. 2. n. 30. Ronc. c. 1. q. 5.
ftione , in omnibus æquiparandus iis effe , qui R. 2. Croix l. 3. p . 2. n . 1303. Tamb. Dec. 1. 4. c.
bufcum nulla eft difpenfatio ; ac propterea tan 5. §. 3. n. 2. qui oppofitam non audet vocare
tummodo ad unicam comeftionem poffe carnem , probabilem , item Salm. tr. 23. c. 2. n. 77. cum
!

vel que ex carne trabunt originem , adbibere . Trull. Villal, & Reg. idemque fentit Viva Q.10.
ན
|

Quænam autem fint que ex carne originem

པསསྙནཔག12:|

art. 3. num. 4, qui afferit hanc effe communem ,

trahunt , habetur in Can. Denique , Dift. II. & contrariam non effe fequendam , ut commu
ubi dicitur : Quæ trahunt originem fementinam niter reje&tam . Ratio 1. quia , efto panis co
a carnibus , ut funt ova , & laticinia . Itaque &us in aqua naturam non mutaret , tamen hu
Difpenfatis non permittitur in Collatiuncula alius jufmodi ferculum minime eft confuetudine rece
cibus , nifi ille qui permittitur non Difpenfa ptum . Ratio 2. quia revera panis per decoctio
tis . nem , & fermentationem cum aqua , aliam na
208 Dubitatur II. An in coenula permittantur turam acquirit , & ita fit quid unum panis &
pifces? Hic plures concurrunt Do& torum fenten aqua ut evadat una fubftantia major , & ab in
tiæ . Id abfolute_negant Salm. c. 2. n . 8o. cum vicem feparari nequeant . Tantum ipfe cenfeo
Sanch. Led. & Pal. ex communi , ut afferunt , admitti poffe cum Tamb. 1. c. ut quis actu , quo
etiamfi pifces fint parvi , & ficcati ; quia , ut fe reficit , infundens panem in aqua , aut vino ,
ajunt , nullibi eft hæc confuetudo . Attamen ftatim , ori admoveat ; quia tunc non interve
Laym. cit. n. 9. cum Azor. concedit pifciculum nit fermentatio , & liquor defervit ad vehicu
fale co& tum . Tamb, autem 1. c. §. 3. n . 3. te lum cibi . Nec improbo quod ajunt Salm. ib.
met pifces fale co& tos , five parvos , five magnos , nempe quinque uncias ( aut faltem quatuor , ut
hodie vetitos non effe ; & afferit Viva d. a. 3. ait Ronc. ) panis cofti non excedere notabiliter
2. 3. putans hanc confuetudinem jam introdu debitam quantitatem .
&am effe . Imo Sporer loco Supr. cit. pag. 284. Probabiliter autem licitum eft in cœenula
n. 32. Elbel pag. 176. nu. 483. & Vivald. edere jufculum ex herbis coftis cum aqua , &
March. Pafqual. ac Burgb. apud Croix l . 3. P. aceto , aut oleo , aut vino deco& to , ut dicunt
2. nu. 1302. dicunt juxta hodiernam confuetu Palaus p. 2.. §. 2. n . 6. Dian. p. 10. tr. 14. R. 58.
dinem licitum effe vefci pifcibus , prout in cum Laym. & Leand. & p. 9. tr. 6. R. 8. Viva
3 prandio , modo quantitas debita fervetur . Cete 9. 10. a. 3. n. 3. cum Bon. & Tamb. Mazzot. to.
rum , Bon. Dift. ult. q. 2. p. 3. n. 3. & Viva , 1. pag. 427. ac Salm, cap. 2. n. 77. cum Nav. &
d. n. 3. ac Mazzot. tom. 1. pag. 427. proba Azor. nec diffentit Wigand. p. 139. Refp. 5. fi
biliter ajunt , hodie ex confuetudine jam apud adfit aliqua caufa , alias ait effe veniale . Bene
nos recepta ( quam mihi confirmarunt alii do tamen advertit Viva loc. cit. oleum , & acetum
&i & probi Juniores ) poffe fumi in coenula exi computanda effe in pondus ; & ratio eft , quia
guam partem , v. g. duas vel tres uncias pifcis oleum & acetum revera non habent rationem
majoris . Hancque confuetudinem confirmat , & potus . Admittunt autem Salm. loc. cit. o& o un
approbat ut licitum M. Milante in prop. Ale cias ex leguminibus igne toftis : Negant vero poffe
xand. VII. Exerc. 23. ubi fic ait : Nec fcrupu fumi legumina cota cum aqua , quia ( ut di
dofus quidem Theologus inficiari audet ( licitum cunt ) in hoc adverfatur confuetudo ; Sed id
conce
 508 Lib. III . Tract . VI . De O&. Præc . & de Præceptis Eccl .
concedunt Efcob. t. 12. l. 45. dub. 54. n. 293 . "" Dixi : fi fit in Quadragefima ; quia extra
6294. Spor. 1. c. n. 32. Elbel num. 483. ,, eam licite vefcitur ovis , qui debet jejuna
Ceterum , quod dictum eft fupra de pane de ,, re , v. g. ob Jubilæum , Henric. &c. vel ex
coto , fortius videtur poffe dici de legumini ,, pœnitentia facramentali . Fag. vel ex voto "
bus quæ minoris funt nutrimenti , quam pa "" aut in vigilia . V. Dian. p. 1. c. 9. R. 5. &
nis . "" 6. Vide di&ta n. 1009.
,, 3. In Confeffione non fufficit dicere , non Quæritur I. Utrum , qui in die jejunii cul- 10jo
.‫ د‬fervavi , aut fregi jejunium , fed addendum , pabiliter bis comedit in notabili quantitate ,
"" utrum refe& tione multiplici , an eſu carnium . peccet graviter , fi iterum comedat ? Affirmat
,, Et , fi hoc , utrum femel , an fæpius quanti prima fententia , quam tenet Wigandt pag.
"" tatem notabilem fumpferit : quia probabile fa 140. n. 101. Reſp. 3. Sylv . v. Jejunium num. 22.
"" tis eft etiam in hac materia , parvitatem a Elbel tom. 2. pag. 154. n. 46. cum Med. Sc.
" mortali excufare , ut docet Bon. t. 2. D. ult. Henno item Major , ac Montefin. apud Salm.
,, P. 1. q. 2. & Tann. t. 3. d. 3.9. 3. dub. 5. v. g. de 3. Præc. c. 1. n. 7. Ratio , quia , ficut præ
" fi coquus , aut ægroti minifter parum carnis ceptum abftinendi a carnibus eft negativum , ita
,, præguftent , Efcob. I. c. n. 54. Sanch. in opufc. ut qui eas quoties comedit , toties peccet , prout
*
"" t. 2. l. 5. c. 1. dub. 12. n. 10. (Mediam un omnes afferunt cum Salm . c. 2. n . 29. Suar . Dia
"" ciam carnis , ait Pafq. effe materiam parvam , na &c. communiter , contra Palud. Tab. &c.
, fed merito rejicitur a Salm. c. 2. n. 17. qui Sic eft illud per quod præcipitur abftinentia
,, dicunt materiam parvam effe tantum octavam a fecunda comeftione . Negat vero fecunda com
» partem unciæ , ut ajunt etiam Ronc. & Dian. munis , & probabilior fententia , quam tenent
,, ap. Croix n. 1305. ) vel ex aliis cibis quar cum Bufemb. п. 1004. Sanch. Dec. I. 4. c. I.
"" tam tantum partem collationis ferotinæ , five n. 42. 45. Holzmann tom. 1. pag. 335. num.
"" unam vel duas uncias fumat : hanc enim effe 8. Anacl. pag. 386. num. 20. Mazzotta tom. 1 .
"" materiam parvam , cum Turrian. & Leon. pag. 326. Roncaglia de 3. Præcept. c. 1. q. z.
"" docet Diana p. 5. t. 5. R. 11. p. 8. t. 7. R. R. 2. cum Az. Suar. Fag. Palaus tom. 7. tr.
54. effe probabile . Si autem fæpius eodem die 1. D. 3. p. 2. § . 2. n. 8. cum Caj. Val. Sa , Tol.
,, parum fumeret , peccaret graviter ; quia ma Laym. Henr. &c . Salm. I. c. & c. 2. n. 47. cum
,, teriæ ille coalefcerent in unam magnam , ut Bon. Trull. Fag. & Bafs. Ratio 1. ut alii di
⭑
"" contra Salas docet Diana p. 3. tr. 6. R. 43. cunt , quia præceptum jejunii eft pofitivum , cum
"" Accedit autoritas Pontificia damnans opinio præcipiat principaliter per fe unicam comeftio
"" nem oppofitam . Vide Propof. 29. inter pro nem , unde non obligat femper ad femper ; &
,, fcriptas ab Alexandro VII. * Denique , fi fit in proinde qui femel illud fregit , non peccat fal
" Quadragefima , utrum fregeris efu ovorum , tem graviter iterum comedendo ; fed hæc ra
"3 aut laticiniorum ? Tametfi etiam Dian. t. 9. tio non convincit , nam fi hoc effet præceptum
"" R. 54. & 1.6. mifc. R. 82. citans multos Do& to mere pofitivum , peccaret qui prorfus nihil per
,, res , dicat , certum cffe , quod fit mortale , fi diem comederet . Ratio 2. potior eft , quia effen
33 non ex jure pofitivo , faltem ex confuetudine , tia jejunii confiftit in unica comeftione , ut clare
,, in omnibus fere mundi partibus recepta , vefci videtur docere D. Thomas 2. 2. q. 147. art. 6.
,, ovis , & lafticiniis in quadragefima probabi dicens : Ecclefie moderamine ftatutum eft , utfe
"3 le tamen eft , & tutum ( faltem in Germa mel in die a jejunantibus comedatur . Quapro
39 niæ partibus ) eſſe tantum veniale . Laym. c. pter, deftru& tá eſſentia jejunii , ceffat præceptum.
99 1. n. 3. Fagund. l. 1. c. 2. &c. Tum quia , Difpar autem eft ratio præcepti abftinendi a car
93 licet confuetudo habeat , ea tamen non fem nibus , ibi enim effentia præcepti confiftit in
,, per fub peccato , præfertim mortali , obligat . unica comeftione , quia facta fecunda comeftio
"" V. Fill. t. 27. 3. Bon. n. 2. Tum quia Eccle ne , jam jejunium folutum eft ; ideoque bis
>> fia non tam graviter ad hoc obligat ; ut patet comedens non tenetur deinde jejunare , cum
"" tum ex verbis ipfis , tum ex faciliore difpen amplius jejunium fervare non poffit . Adde >
,, fatione in his , quam in carnibus , (Sed quod hoc præceptum communiter fic DD. inter
,, bodie boc eft improbabile ex Prop. 32. damnata pretantur ; & hoc folum redderet probabiliorem
‫ دو‬ab Alex. VII. relata fupra n. 1007. ) * Ob quam fententiam noftram . Dixi autem faltem graviter ,
,, caufam etiam laridi , & adipis ufum facilius nam Lefs. I. 4. c. 2. n. 17. Fill. tom. 2. tr. 27.
" concedi poffe pauperibus , docet Laym. 1.4. t. num. 24. Croix 1. 3. p. 2. num. 1265. cum
"" 8. c. 1. n. 5. Imo ait , nec divitem propter eum communiffima ( contra Pal. Anacl. & Salm. II.
"" ufum continuo damnandum effe peccati mor cc. ) dicunt id effe veniale , eo quod eft contra
,, talis , prefertim cum Syl. verb. jejunium , & finem legis , qui eft carnis mortificatio : & qui
"" alii dicant , ei , cui ovorum , & lacticiniorum dem probabilius , quia contraire fini legis eft
"" ufus permiffus eft , etiam laridi , & fagimi quædam inordinatio , quæ ab omni culpa non
nis permiffum videri , idque non improbet videtur excufari .
,, Az. l. 7. c. 10. q. ult. V. Laym. hic , Fa Quæritur II. Utrum , qui inculpabiliter bis
" gund. p. 4. l . I. c. 2. n. 20. ubi dicit , pin comedit in die , teneatur abftinere a tertia refe
,, guedinem inter carnes non computari . V. &ione ? Negant Bonac. de Præc. Eccl. D. ult. qu.
29 Dian. p. 1. t. 9. R. 21. Verum in his viden 1. p. 3. num . 8. Holzman I. c. pag. 335. Laym.
"" dum ubique , quid recepta priorum confuetu c. 1 , n. 13. Pal. p. 2. §. 2. n. 9. Elbel I. c. &
" do ferat , a qua non temere recedendum . Spor. tom. 1. pag. 285. n. 39. Quia , ut dicunt
.‫ د‬Az. l. 7. c. 10. q. ult. * (Vide dicta n. adhuc in cafu inadvertentiæ jam deftructa eft
» 1010. ) effentia jejunii . Sed affirmant Azor. Val. Sa ,
Nav.
 Cap. III. De Præceptis Ecclefiæ Dub. II.
Ita
Nav. &c. apud Bon. 1. ut fup. Ratio , quia is
1 crum ?
qui jejunium inadvertenter fregit , materialiter
tantum fregit , & non formaliter ; unde cnm pri
b.
mum advertit ad jejunii legem , tenetur illam
fervare , ne formaliter lædat . Utraque fenten
tia eft probabilis , fed juxta dita in præ.
ced. Quæft. prima videtur probabilior .
# Quæritur hic III. an liceat caupon:bus in die
#1 jejunii indifcriminatim minifirare omnibus ci
bos , & carnes ? Affirmat Viva Qu . 10. A. 4.
n. 7. cum communi , etiamfi dubitent , an aliquis
petens excufetur , quin eum interrogent ; quia in
dubio nemo præfumitur malus . Imo etiamfi
12 certo fciant eum non excufari , concedunt taber
nariis Sanch. 1. 7. cum Nav. Tol . Mol. &c. apud
Viva b. poffe adhuc invitare ad prandium ;
De quia , ut dicunt , illa invitatio intelligitur condi
3: tionata , hoc eft , fi vultis comedere , comedite
apud me . Ad carnes vero dicit Viva non
poffe invitate hofpites , nifi expreffe fub dicta
conditione nuper enunciata . Sed hæc duo ulti
4.L ma non admittimus , nifi permiffive , & accedat
gravis caufa excufans a peccato fcandali , prout
! diximus 1. 2. n. 80.
4.2
1. DUBIUM II.
Que caufæ excufent a jejunio ?
d 29 in minimis , ut ufùs habet ; quod Epifcopi
1031 Quatuor funt caufæ excufantes a jejunio ,
1. Difpenfatio. II. Impotentia . III. Labor .
IV. Pietas . Vide omnia quæ de bis dicit Bu
th Semb.
1032 I. Caufa cft Difpenfatio ; Poffunt enim a
per jejunio difpenfare 1. Papa . 2. Epifcopi . 3.
Parocbi. 4. Prælati , de quibus fingulatim agi
lare tur .
16 1033 II. Caufa eft Impotentia . Quinam excu
fentur de Impotentia Phyfica . Refp. 1.
Infirmi . 2. Pauperes . 1034. Quinam excu
Sentur de Impotentia Morali ? Refp. Excufan
tur 1. Qui laborant dolore capitis : Vel qui
ZA nequeunt dormire : An autem bi teneantur
mane fumere cœnulam ? 2. Milites . 3. An
uxores timentes indignationem a Viris
& an Viri non potentes reddere debitum ?
1035. 4. Adolefcentes . 1036. 5. Senes ·
Dub. 1. An Sexagenarii robufti teneantur
jejunare? 1037. Dub. 2. An Femina quin
quagenarie? 1038. Dub. 3. Quid de Seni
bus habentibus votum jejunandi ? 1039. Dub.
4. An Religiofi fexagenarii teneantur ad je
LA junia Regula ? 1040. Dub. 5. Anjejuniumfu
DETA brogatum voto caftitatis , obliget Sexagena
83
rios?
8
1041 III. Caufa eft Labor . Quæ fint artes per
Se laboriofe? An excufentur Tonfores , &
Sartores? An Pi&tores , Scribe , & Horolo
giarii ? An Molitores , Argentarii , & Scul
ptores ? 1042. Qu . 1. An excufentur Artifices
པཏནཐུ
divites? 1043. Qu . 2. An excufentur Arti
fices qui poflunt fine gravi incommodo ? 1044.
Qu . 3. An excufentur ipfi in diebus , in
quibus non laborant ? 1045. Qu. 4. An
excufentur , qui affumunt laborem in fraudem
jejunii ? 2046. Qu . 5. An qui laborant fine
509
jufta caufa? Et an qui laborant ob rarum lu
1047 De Itinerantibus . Dub. 1. Quale iter fuf
ficiat ad excufandum? Dub, 2. An excufentur
iter facientes equis , vel rbedis ?
1048 IV. Caufa eft Pietas . An ideo opera pie
tatis poffint fponte fufcipi ? 1049. 1. Quan
do excujentur infervientes infirmis ? 2. Quan
do peregrinantes ad Loca facra ? 3. Juan
do Concionatores ? 4. Quando Cantores ? 5.
Quando Lectores ? 6. Quando Advocati , Ju
dices , Medici , & alii Profeffores? 7. Quando
Confeffarii?
1050 An abfentes a Patria teneantur adjejunium
in illa præceptum ? Et an ad jejunium loci
ubi funt ? Remiffive ad n. 1056,
"" ESP. Hæ fequentes ; 1. Superioris Dif- 131
>> penfatic ; qua tamen non eft opus , fi ne
"" ceffitas fit evidens , fed in dubio tantum ;
,, idque five ad efum carnium , five ad fecundam
93 refe& tionem . Talis autem Superior eft Epifco
,, pus , & Parochus , etiam præfente Epifcopo ,
,, quando legitima confuetudo fic habet . Imo
" Sylv. Sanch. de matr. l . 9. d. 9, n. 27. & in
», opufc. t. 2. I. 5. c. 1. dub. 5. n . 18. abfolute
,, affirmat , poffe difpenfare præfente Epifcopo :
,, quia , inquit , ad Epifcopum non recurritur
,, fciunt , & non contradicunt . Verum id totum
,, pendet ab ufu , & confuetudine , fine qua non
22 licebit . V. Trull. 1. 2. c. 3. d. 7. Item Præ
,, latus , & in ejus abfentia Vicarius illius , ut
"" habent Sanch. 1. c. refpectu fuorum Religio
"" forum . Non tamen Confeffarius , licet pri
"" vilegiatus , fi non fit Parochus : quia non ha
"2 bet jurifdi&tionem in foro externo , Sanch.l.
"" c. contra Pal. Unde tantum poteft judicare
"" de juftitia caufæ . * (Vel adeffe caufam ad
"" nonjejunandum . Viva d. n. 5. ) * Caufa au
"" tem valida ad difpenfandum erit vel vera , vel
», quæ talis putatur ; fufficit enim credulitas in
,, culpata . Item cum quis bona fide putat fe a
,, jejunio excufari , etfi caufa infufficiens fit , tan
"" tum venialiter peccare docet Cajet. At fi vere
"" bona fide putet , fe plane excufari nullo modo
" peccare videtur.
2. Caufa eft Impotentia , qua excufantur ,
,, qui fine notabili damno non poffunt jejunare :
"" ut funt juniores ufque ad annum 21. com
,, pletum ; quibus tamen poft feptimum annum
"" carnes dari non debent . Item debiles , infir
,, mi , convalefcentes , prægnantes , lactantes ,
.‫& د‬c. * ( Etiamfi lactantes fint robuſtæ , ut Viva
,, q. 10. Art. 4. n. 3. Salm. n. 126. communiter .
"" Idem Tamb, dicit de muliere mox conceptura ,
" fi jejunium ei nocere probabiliter poffit. Hinc pro
"" babilis metus gravis mali , ut ait Viva Art.
,, 4. n. 2. aut gravis incommodi , ut dicit Croix
"" 1. 3. p. 2. num. 1324. cum Bon . Tamb. G
" Pafqual. excufat a jejunio . ) * Ratio eft ,
,, quia hi omnes egent alimento multiplicato :
23 uti & fenes communiter fexagenarii , nifi evi
99 denter conftet poffe jejunare fine damno .
"". In dubio autem an poffint , non tenentur
"" cum periculo tentare fortunam : quia cum de
"" ætate conftet , & robur fit dubium , non eft
expe
 510 Lib. II. Tract. VI. De Oct. Præc. & de Præceptis Eccl.
" expe&andum , donec deficiat ; tunc enim ir ,, putetur , ita ut officio rite fungi nequeat . V.
39 recuperabilis eft defe& us . Gra. to. 2. d. 6. "" Bon. dift. ult. qu . 4. n. 11. Ex eodem capi
„, tract. 3. p. 1. d. 6. §. 5. n. 39. Efcob. Laym. ,, te Do&. excufant conjugem , fi debitum red
39 1. 4. tr. 8. c. 3. Tan. 2. 2. d. 3. q. 3. dub. "" dere non poffit , quando jejunat ; uti & uxo
,, S. Fill. to. 2. tr. 27. p. 2. c. 6. & ceteri com ,, rem, quæ ob maciem non poffit cum jejunio
,, muniter , contra Nav. Sa , Sanch. de matr. 27 fe viro gratam præftare . Bon. loc. cit. Atque ,
99 8. z. 1. 7. d. 32. n. 17. &par. z. confil. lib. 6. 93 univerfim loquendo , nemo tenetur opus , ad
,, c. I. d. 4. n. 7. item Dian. p. 1. tr. 9. R. ,, quod obligatur , omittere ob præceptum jeju
"" 20. &c. qui abfolute , fine omni reftri& tione , ,, nii , ait Cajet. Quod intelligo , nifi ifta obli
"9 fexagenarios omnes a jejunio liberant . Quam ,, gatio fit valde levis , & rationabiliter poftpo
‫ در‬fententiam Trull. tanquam communiorem "7 nenda obligationi jejunii .
39 & magis conformem tempori , & imbecilli 4. Eft Pietas, vel majus bonum . Unde excu
,, tati humanæ , ut ait , fequitur ( cum Molf. ,, fantur , qui cum jejunio non poffunt vacare
,, Ortiz. &c. ) lib. 3. c. 2. d. 7. num. 3. præ ,, operibus melioribus, v. g. Concionatores , Præ
59 fertim cum fcrupulis , quibus exponit contra ,, ceptores ordinarii , Confeffarii , Cantores , &
", ria, liberat. Quidam infuper id extendunt ad ,, quotquot opera charitatis , & mifericordiæ
59
,, eos , qui pro toto tempore certis diebus vo ,, tam corporalia , quam ſpiritualia exercent ,
,, verunt jejunium ; adduntque effe probabile , ,, etiam ob mercedem , fi ea cum jejunio pe
,, quod fufficiat , fi annus 60. fit inchoatus , eo , ragere non poffunt . Fill. t. 2. tr. 27. p. z.
", quod is in favorabilibus habeatur pro comple " C. 6. num. 24. Azor. p. 1. l. 7. c. 28. Fern.
,, to. Diana p. 5. t. 14. R. 83. ex Naldo , & " Navar. Sylveft . Fagund. &c. Atque hi qui
Sanch. Idem p. 9. t . 7. R. 73. ex Trull. & 99 dem omnes intelligunt , & fere addunt , quan
,, aliis 6. Eademque ætate , uti & ante annum ,, do eorum labores cum jejunio non poffunt con
27 21. Regulares non teneri ad jejunia fui Ordinis, ,, fiftere . Diana autem ( abfolute loquendo )
» probabile affirmat Dian. p. 9. t . 7. R. 73. ex a ", p. 1. t. 9. R. 9. Prædicatores , qui diebus
,, liis 4. qui etiam probabile cenfet excufari fe ", quadragefimalibus ( intelligo omnibus ) con
"2 minas quinquagenarias , p. 9. t . 7. R. 93. Ex ,, cionantur , putat a jejunio excufandos ; quia ,
" aliis 4. Denique pauperes , qui non habent ,, inquit , fummopere laborant : non item eos ,
,, alium cibum præter prohibitum , vel non fuffi » qui Dominicis tantum concionantur , nifi fint
" cientem pro unica refe& tione . Vide Sanchez "3 debiles . Sanchez tamen in confil. p. z. I. S.
" in opufc. ubi ex Nav. Gabr. Ang. excufat eos „, c. I. d. 13. n. 6. 7. & 8. Trull. I. 3. c. 3. d.
,, qui laborant tertiana , vel quartana , item qui 7. putat a jejunio Quadragefimæ communi
15 ex vacuitate ftomachi notabilem capitis dolo ,, ter, & regulariter excufari eos , qui ter , vel
,, rem , vel tota nocte calefieri , aut dormire non ,, quater in hebdomada concionantur cum fer
" poffunt . Neque hos teneri mane fumere col 23 vore . Lectoribus vero Dian. 1. c. cum Fa
,, latiunculam , & vefperi cœnam , notat Dian. ,, gund. p. 4. l. 1. c. 8. n. 19. cenfet non omnes
" P. 1. t. 9. R. 51. ex Fill. & aliis 3. quia ne. ,, excufandos , fed eos tantum , quorum labor
22 mo tenetur pervertere ordinem refe& tionum · "" eft improbus ; vel qui ita funt debiles , ut fa
,, 3. Caufa eft Labor , vel Officium , cum quo "" tisfacere non poffint . Idem fere fentit Sanch.
,, jejunium non poffint confiftere , qualis eft agri 95 licet cit. putet Leftores eos , qui quotidie
,, colarum , & multorum opificum , ut fabrorum , ,, quatuor le& tiones legunt ( ut in Socictate fa
" piftorum , futorum ; &c. ( etfi de futoribus "" ciunt præceptores Grammatica ) fatisfacere ,
", neget Angtes : cujus fententiam Sanchez di "3 fi media Quadragefima , five ter in hebdoma
,, cit effe veram , fi non fuant , fed tantum "" da jejunent , eo quod fit magnus labor , &
,, fcindant corium, & materiam præparent ) ; non " paucis annis fic fatigentur , ut progredi non
,, tamen pictorum , fartorum , quorum labor ,, poffint ; fic ille . Verum præftat , ut Supe
15 exiguus eft. Excufat etiam Laym . 1. 4. t. 8. c. 3. ,, riores , ad tollendum fcrupulum , cum talibus
,, figulos , argentarios , lignarios , fullones , co "" difpenfent ; ut monet idem Sanch. I. c. Nam
mentarios , coriarios , & textores . Dian. p. 39 in omnibus iftis regula certa , & univerfalis
39 4. t. 4. R. 138. & Gordon. t. 2. l. 6. q. 18. 23 ftatui non poteft alia , quam quod lex Ecclefiæ
c. 6. verfantes prælum typographicum , non "" non obliget cum magna difficultate , ut notat
,, tamen typorum compofitores : foffores autem , "" Laym. c. 2. n. 3.
,, ferrarios , & fimiles , etiam in die uno , vel " S. Charitas , vel etiam urbanitas fecundum
,, altero , quo non laborant , excufat Azor. &c. ,, quofdam excufat etiam a veniali eum , qui die
" cum Dian. p. 1. t. 9. R. 9. Similiter excu ,, jejunii rogatus ab amico , modicum fibi fumit
,, fatur qui pedibus facit iter per magnam diei ,, Med. Fab. Fill. Dian. p. 2. t. 9. R. 29. vel qui
, partem , ut ait Sanch. in opufc. loc. cit. "" ad excitandum infirmorum appetitum, comedit
.‫ د‬Vid . Fill. num. 119. Ratio horum omnium » parum, etiam carnis. Sanch. Dian. p. 3. t. 5. R.
,, eft , quia communiter horum vires mon " 32.
99 fufficiunt ad hujufmodi labores cum jeju Quatuor igitur funt caufæ excufantes a jeju- 1032
,, nio . nio ; I. Difpenfatio . II. Impotentia . III. La
" Dixi , pedibus ; quia multi non excufant bor . IV. Pietas . De his feorfim hic , & accurate
,, equites ; longa tamen equitatio ad plures dies , cenfeo differendum , cum fint res omnes pertinen
95 ut docet Filliuc. tract. 37. c. 6. merito excu tes ad praxim , & fcitu neceffariæ . Sedulo curavi
, fat . Ubi etiam concedit ob labores præceden fuper hoc puncto quamplures Au& tores obferva
59 tes & fubfequentes , poffe aliquem excufari , re , & hic recenfere , eo quod Doctorum au
ལ� probabiliter debilitatus , vel debilitandus toritas in hoc redundat in probabilitatem
&
intria
 Cap. III. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. II.
V. intrinfecam , cum agatur de re quæ valde pendet
ab æftimatione Sapientum . Et quia pluries in
fra in fingulis fententiis eofdem AA. fæpe citare
mihi opus erit , ideo , ne citationes iterum fem
00 per repetam , loca Doftorum de hoc punto
12, agentium , quos obfervavi , hic congero : Hi
funt Sanch. Conf. l . 5. c. 1. ex dub, 1. pag. 90.
Laym. 1. 4. tract. 8. c. 2. pag. 144. Leſſ. 1. 4.
c. 2. pag. 590. Azorius tom, i . 1.7 . c. 17. ex pag.
830. Petrocorenf. tom. 2. expag. 191. c. 3. Efcob.
tom . 12. l. 94. Palaus tract. 30. D. 3. p. 2. §. 5.
pag. 22. Bon. tom . 2. de Præc. Eccl. D. ult. q. 1. p.
ult. pag. 413. P. Concina tom . 5. de Pr. Eccl.
Differtat. 2. expag. 308. Sporer Append. ad 3.
Pr. Sect. 4.§. i . pag. 286. Roncaglia tr. 9. deJe
jun. c.2. pag. 266. Salm. de 3. Pr. tr. 23. c. 2 .
P. 7. pag. 362. Wigandt tr. 5. E. 4. pag. 137.
Holzmann tom. 1. p. 3. de Pr. Eccl. tr. 1. c.
11 3. Pag. 335. Abelly trait. 2. c. 5. pag. 414. Vi
va de 3. Pr.q. 10. art. 5. ex pag. 115. Anaclet.
Dec. 1. 4. c.5. §. 7. pag. 392. Croix l . 2. p. 3. ex
n. 138. Tamb. 1. 4. c. 5. §. 7. pag. 140. Elbel tom.
2. Conf. 18. pag. 183. Mazzotta tom . 1. de 3.
Præc. D. 1. q. 4. §. 4. P. 428. Felix Poteftas de
Pr. Ecclef. ex pag. 308. Renzius tom. 2.
de Pr. Eccl. ex pag. 592. . ut in
fra.
1. Caufa eft Difpenfatio ; circa quam rogatur,
quifnam poffit in jejunio difpenfare ? Refp. 1.
Papa habet poteftatem difpenfandi a jejuniis in
univerfam Ecclefiam, & quidem valide etiam fine
jufta caufa, quamvis non licite . Quomodo autem
peccet difpenfando fine caufa . Plures cenfent
peccare graviter, ut P. Concinapag. 330. n . 2.
Sotus, Covarr. Cordud. Tap. c. ap. Salm, de
Ex Leg. c. 5. n. 61. qui id putant probabile , quia
16 hoc effet contra bonum commune , ad quod le
bar ges ordinantur . Sed fatis probabiliter dicunt
f peccare tantum venialiter Sanch. de Matr. 1. 8.
D. 18. n. 7. Laym . l. 1. tr. 4. c . 22. n. 13. & Salm.
1. c. n. 66. cum Bafil. Pal. Salas , Vill. &c. modo
tamen fcandalum , vel aliud damnum abfit . Ra
tio , quia hoc quod non omnes conformentur
in obfervantia legum humanarum , non wide
.. tur tam gravis deordinatio , ut damnetur de mor
tali..
2. Epifcopi poffunt etiam difpenfare cum fub
ditis fuis pro cafibus occurrentibus , fed nonnifi
ex jufta cauſa ; alias difpenfatio erit nulla . Si
vero caufa non videatur omnino fufficiens ad
difpenfandum , vel dubitetur , an fufficiat , poterit
Epifcopus partim difpenfare , & partim commu
tare jejunium in aliud pium opus , ut ajunt
Roncaglia c. 2. Reg. in praxi 4. & Viva n. 4.
cum Tamb. Poteft etiam Epifcopus ob ali
quam fpecialem caufam difpenfare pro una vi
ce in lege univerfalis jejunii , aut commutare ,
cum ejus Officium fit faluti fuarum ovium in
vigilare , & fcandala infirmorum tollere , pu
ta fi periculum fit alicubi jejunium non obfer
vari , ita Laym. cap. 3. n. 5. Azor. c. 18. q. 5. &
Salm. de 3. Pr. c. 2. n. 160. cum Caj. Armill.
Tab. Trul. Sed Summ. Pontif. Benedi &. XIV.
in Bulla Prodiit jam dudum . §. 10. (vide ( vide
Bullar. Tom . 3. ) dixit fententiam oppofitam ,
78° nimirum non poffe Epifcopos pro univerfo grege
difpenfare in lege jejunii , effe non modo com
SII
muniorem cum Raynaud, Merat. Diana , Mo
nacell. Leand. & Ferrar. fed etiam magis ra
tioni confentaneam . Et fic ait ipfe refpondifle
quibufdam Epifcopis rogantibus , an poffent vi
giliam S. Mathie occurrentis in ultimo die
bacchanaliorum ad præcedens fabbatum trans
ferre . Hinc ipfe Benedi &us licentiam eis im
pertivit , ut pro illo anno prædi & tam vigiliam
anticiparent . Vicarii autem Epifcoporum non
poffunt difpenfare , nifi ex fpeciali facultate ipfis
conceffa , ut ait Viva art. 5. n. 5. Neque pof
funt difpenfare Abbatiffe , aliæque fuperiores
Monialium , cum ipfæ nullam habeant jurisdi
&tionem fpiritualem ; poffunt tamen in aliquo ca
fu declarare Moniales fubditas ad jejunium
non teneri . Ita Concina tom. 5. P. 331. cum
aliis pafm . Vide dicenda . 4. n. 53. G
61.
3. Parochi , licet dubitetur inter DD. an ex vi
juris communis poffint difpenfare in jejuniis ,
jure tamen confuetudinis certe id poffunt ex
jufta caufa cum fuis fubditis particularibus ,
non vero pro tota Parochia . Ita ex commu
ni fententia , quam tenent Laym. c. 3. n. 8. Leſſ.
n. 45. P. Concina p . 331. n. 4. Elbel num.
504. Sanch. de Matr. 1. 8. D. 9. num. 27.
Holzm. pag. 436. num. 19. ( quamvis hic per
mittat tantum ad unum vel alterum diem , fed
ali abfolute loquuntur ) item Salm. c. 2. n.
155. cum Cajer. Suar. Sylveft. &c. Ratio , quia
hoc expedit ad fuave regimen Ecclefiæ ; ni
mis enim grave foret ex locis remotis adi
re Epifcopos ad obtinendam difpenfationem ,
cujus neceffitas occurrit in diem . Vide lib.
2. n. 109. 1. 2. n. 288. Imo valde proba
biliter poteft Parochus in iis difpenfare ,
etiam præfente Epifcopo ; quamvis enim Paro
chi de jure hanc jurisdi&ionem , non ha
beant tamen , ut dictum eft , ex confuetudine ,
quæ fatis poteft jurifdi& tionem tribuere , ex c.
Contingut de Foro compet. ita Sanch. Conci
na & Salm. loc. cit. cum Lop. Azor, & aliis
fupra relatis . Id poffunt etiam Vicarii Pa
rochorum , qui exercent actus parochiales juris
ditionem exigentes , nifi Parochi expreffe repu
gnent , ut Salm, cum Sanch. Palac. Paſqualig.
& c.
4. Poffunt etiam difpenfare cum fuis fubdi
tis , & adhuc cum femetipfis , omnes Prælati
Religioforum , etiam inferiores , atque Vicarii
Superiorum localium : Ita Concina p. 331. n. 5.
Elbel n. 503. cum aliis communiter . Ra
tio , quia Regulares Superiores veram habent
jurifditionem fpiritualem fupra fubditos fuos , ut
eis provideant.in illis quæ ad ipforum bonum re
gimen pertinent .
Hic autem maxime advertenda eft de omni
bus hujufmodi facultatem difpenfandi habentibus
doctrina communis , quam tradit D. Thomas 2.
2. qu. 147. art. 4. nimirum : Si caufa fit evi
dens , perfeipfum licite poteft homo ftatuti obfer
vantiam præterire , præfertim confuetudine in
terveniente > vel fi non poffet de facili recur
Jus ad Superiorem haberi . Si vero cauſa fit
dubia , debet aliquis ad Superiorem recurrere ?
qui babet poteftatem in talibus difpenfan
di.
II. Cau
 512 Lib. III. Tract. VI . De O& t.
1033 II. Caufa eft Impotentia , five Phyfica , five
Moralis . Ex impotentia Phyfica excufantur 1.
Infirmi , quibus jejunium timetur poffe notabi
le damnum afferre ; Hinc dicunt Elbel num.
527. & Viva art. 5. num. 2. quod , fi quis fibi
perfuadeat ex experientia , vel ex probabili ra
tione , jejunium graviter nociturum , non te
netur jejunare . Sed ideo etiam excufantur , qui
laborant febri tertiana , vel quartana , vel qui
ab ea immediate convaluerunt , Holzm . n. 14.
Item debiles qui una vice alimentum fufficiens
non poffunt fumere , ut Sanch. dub. 14. n . 11.
cum Sylveft. & Angles , ac Holzm . n. 14.
cum Laym. Item prægnantes , & la&tantes , qui
bus aliquando permittunt etiam carnes , fi
puer fit infirmus , aut ei immineat periculum
infirmitatis , vel fi mater fit debilis , ut Roncaglia
c. 2. n. 1. & Holzm. n . 18. Imo prægnantes
peccarent , fi pluries jejunarent ; Secus fi unum
vel alterum jejunium aliqua mulier robufta fer
re vellet , ut Petrocorenf. tom. 2. p. 198. cum
Nav.
2. Excufantur pauperes , qui non habent pran-
dium perfe&um pro unica congrua refe& tione .
Ita communiter Leffius c. 2. n. 40. Sanch. dub.
14. n. 1. Elbel n. 507. Sporer n. 55. Holzm.
n. 13. alii ex D. Thoma 2. 2. 9. 147.
art. 4. ad 4. ubi ait : Excufari videntur illi >
qui fruftatim eleemofynas mendicant , qui non
poffunt fimul babere quod eis ad vitum fuffi
ciat . Hinc valde probabiliter dicunt Sanch.
dub. 14. n. 3. cum Angles , Sælm. n. 133. &
Roncaglia q. 4. R. 1. ( contra Mazzotta ) quod
fi quis non haberet nifi panem & legumina ,
aut herbas , non teneretur ad unicam refectio
nem : Licet enim effet is ad hujufmodi obfonia
affuetus, tamen ideo fe fufficienter fuftentat, quia
pluries in die , & pluries in magna quantitate fe
reficere folet iis cibis , qui funt modice nutritio-
nis .
1034 Impotentia autem Moralis etiam excufat a
jejunio : & hæc eft , quando jejunium non fine
gravi incommodo , five fine magna difficulta
te extrinfeca , quæ magno incommodo æqui
paratur , fubftineri poteft , ut dicunt Abelly pag.
412. num. 2. Viva num. 3. Tamb. num. 14. &
Croix n. 1324. cum Bon . &c. Hinc 1 . non te
D nentur jejunare ii , quibus jejunium affert
gravem capitis dolorem , ut dicunt Holzmarn .
numer. 14. Elbel numer. 507. & Sanch.dub. 14.
num. 10. cum Abul . Navar. & Gabr. 2. Excu
fantur ii qui jejunando non poffunt no&u ca
lefieri , vel per notabile tempus fomnum ca
ut communiter docent DD. ut Sanch.
pere ,
dub. 14. num . 10. & Salm. c. 2. num. 125. Pal.
num. 9. Spor. num . 53. Holzmann num. 14.
Leff. num. 40. Laym . num. 3. &c. An autem
ifti teneantur eo cafu mane fumere collatium
culam , ut fero poffint comedere , & fic fervare
jejunium affirmant Roncaglia c. 1. Reg. prax.
4. Concina pag. 310. n. 41. Salm. c. 2. n. 83 .
& Croix n. 1325. cum Sanch. dub. 27. n. 4.
Ratio , quia ille qui tenetur ad finem , tenetur
etiam ad media non difficilia . Sed valde pro
babiliter id negant Elbel n. 507. Tamb. §. 7.
- . 14. Fill. tom. 2. tr. 27. c. 6. n. 130. Viva
a. 5. n. 3. cum Fagund . Diana p. 1. tract . g.
Præc. , & de Præceptis Eccl.
R. 51, item Lop. Sanctius , & Loth. ap. Croix
loc. cit. Ratio , ut alii dicunt , quia nemo te
netur ordinem pervertere , fed poteft communi
aliorum confuetudini fe uniformare . At hæc
ratio debilis eft , nam refectionem ad vefperam
transferre , revera non eft ordinem pervertere ,
fed illum perfe& tius fervare , cum hæc erat an
tiqua difciplina . Ratio potior eft , quia dilatio
comeftionis ufque ad vefperam revera medium
eft non folum extraordinarium , fed grave afe
rens incommodum , cum in eo non leve perfe
ratur incommodum , qua ratione derogatum ek
antiquæ difciplinæ , quæ olim tam rigorofe fuit
obfervata .
3. Excufantur milites , five fint in caftris , five
in hofpitiis , ut dicunt communiter Concina pag.
323. n. 2. Roncag. c. 2. Reg. prax. 2. & Salm .
cap. 2. num. 141. cum Leand. Pafqualig. &
aliis . Ratio , tum quia ipfi magnos labores
perferunt , tum quia ftatis horis non poffunt co
medere , nec congruum habent cibum pro jeju
nio .
4. Excufantur uxores , quæ alias jejunando
magnam paterentur indignationem a viris , ut
Leff. n. 44. Azor. c. 18. q. 7. Viva art. 6. num.
6. Sanch. de Mat. 1. 9. D. 3. numer. 13. 6
26. Salm. c. 2. n. 127. Holzmann n. 16.
Sporer n. 65. cum Cajet. Sylveft. Nav. Laya!. 7
&c. Modo jejunium a viro non prohibeatur in
contemtum Religionis , vel præcepti Eccle
fiæ . Pariter Sanch. 1. c. de Matr, num. 12. Viva
art. 6. num. 3. & Tamb. num. 45. excufant a
jejunio puellam petentem nuptias , fi timeat je
junando notabiliter deformari . Sed recte ait
Croix num. 1326. hoc practice vix effe proba
bile , cum vix accidat ex jejuniis ordinariis Ec
clefiæ hanc notabilem deformitatem caufari . Be
ne autem excufantur viri , fi jejunando non
poffent uxoribus debitum reddere , quia præce
ptum juftitiæ debet prævalere præcepto humano
jejunii . Ita Sanch. loc. cit. num . 10, cum Ca
jet. Arm. Nay. Sa , Val. &c. Laym. num. 4.
Holzmann numer. 16. Tamb. num. 37. & Salm.
c. 2. n. 127. cum Leff. &c. Idem fentit Con
cina pag. 317. num. 14. fed cenfent teneri virum
prius precibus hortari conjugem , ut a petendo
defiftat : Si tamen hoc omitteret , non putarem
eum peccare , faltem mortaliter . Si autem
vir fervans Ecclefiæ jejunia , & alia modera
ta ex devotione , redderetur minus potens ad de
bitum reddendum , non teneretur ab eis abfti
nere ; quia non tenetur cum ſpirituali ja&u
ra illa omittere , ut potentiorem fe reddat , uti
dicunt Sanch. num. 5. cum Gabr. Soto , Sylveft.
Angles &c. ac Croix num. 1338. cum Cornejo →
Steph. Non autem excufantur conjuges a
jejunio , fi cum illo debitum petere non pof
fint , ut Croix loc. cit. & Tamb . numer. 40.
qui tamen num. 41. probabiliter excufat conju
gem advertentem in altero , nifi petat , periculum
incontinentiæ , vel gravem fufpicionem concipe
re quod ipfe adulteratus fuerit , vel aliam dili
gat .
5. Excufantur univerfe Adolefcentes ufque adros
aunum 21. completum , ut docet D. Thom . 2. 2.
9. 147. art. 4. cum aliis communiter : Hi enim
indigent majori & crebriori cibo , tam ad
augmen
 Cap. III. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. II.
ន
augmentum naturæ , quam ad vires folidan
ទី
ន
ទី
Co das . Sentit autem Durandus in 4. Diſt. 15.
iR qu. 10. art. 4. quod , fi aliquis adolefcens effet
robuftus , & in ipfo natura jam attigerit termi
num augmenti , is teneretur ad jejunia ; fed hæc
BC82 opinio eft contra communem , & contra D.
WIR BLA Thomam loc. c. qui prorfus deobligat juvenes
13.5 ante finem tertii feptenii , & tantum fubdit ;
grat Conveniens tamen eft , ut etiam in hoc tempore
adjejunandum fe exerceant . An vero aliquis ado
lefcens complens 21. annum , verb. gr. hora
tertia , vel nona , teneatur eo die jejunare ? Ne
gant Efcob. pag. 108. num. 364. Sporer pag.
286. num. 41. & Trall. Diana , &c . ap. Salm.
c. 2. num. 120. quia , ut hi dicunt , preceptum
jejunii refpicit totum diem integrum , tanquam
unicum obje&um præcepti . Sed probabilius af
:‫ܐ‬
firmant P. Concina p. 289. numer. 3. Sanch. de
Matr. 1. 2. D. 24. num. 23. & Salm. loc . cit.
cum Bon. c. Ratio , quia præceptum obligat
ftatim ac tempus obligationis advenit ; prout qui
perveniens ad locum , ubi tenetur ad jeju
nium , obligatur jejunare , ftatim ac perve
nit .
1036 6. Excufantur Senes ; Sed de his dubitatur
1. an fexagenarii indiftin&te fint ab obligatione
jejunii immunes ? Communiter DD. docent fe
15. M xagenarios excufari in dubio de validitate vi
rium , nifi oppofitum conftet , ita Bonac. p. ult.
n. 4. Leff. num. 41. Laym. num. 2. Sanch. dub.
h 4. num. 7. Abelly num. 2. Sporer num. 50. cum
Nav. Tol. &c. Ratio , quia in iftis præ
fumtio in dubio ftat pro imbecillitate vi
rium , ut a jejunio excufari cenfeantur . Sed
xis dubium fit, an teneatur jejunare , fi quis certe
robuftus inveniatur ? Prima fententia affirmat ,
camque tenent Fill. tr. 27. c. 6. q. 4. num.
112. Elbel num. 458. Bon. p. ult. num . 4. cum
2 Valent. Abul. Rodr. Reg. Laym. num. 2. cum
Nav. Cajet. Tol. Sa , &c. Ratio , quia illi qui
in ea ætate vires validas habent , non reputan
1,1 tur ut fenes . Hæc quidem eft probabilis , fed
non minus probabilis eft fententia oppofita ,
quam tenent Sanch. de Matrim. 1. 7. D. 22.
num. 17. Efcob. pag. 108. num. 367. Holzmann
n. 17. Roncaglia quæft. 4. R. 1. qui eam tutam
vocat ? Viva art. 6. num. 8. cum Trull.
Molf. &c. Salm. c. 2. num. 130. cum Villal.
Leand. &c. & probabilem putant Azor. c. 17.
q. 4. Palans §. 5. num. 6. cum Sa , & Angles ,
Elbel pag. 166. num. 458. ac Mazzot. tom.
1. pag. 428. Ratio , tum quia fic fert univerfa
lis confuetudo , ut teftantur communius DD.
apud Roncaglia ; tum quia alias effet res mul
tis fcrupulis obnoxia , examinare , an aliquis
fexagenarius fit vel ne fufficienter robuftus ad
jejunium fubftinendum . Sed ratio potior eft ,
10 quia hujufmodi fenes , tam ob virium imbecil
litatem , quam ob defc& tum caloris , nequeunt
fimul alimentum fufficiens fumere , egentque ci
bo frequentiori ; & licet nonnulli in tali ætate
robufti videantur , eorum tamen robur eft de
1 facili illufivum , & inconftans , cum negari non
poffit in hujufmodi fenibus vires deficere &
prolabi in interitum , ita ut fi in morbum inci
dant , difficulter perfecte convalefcunt , unde
Galenus 1. 5. de Sanit. tuenda fic dixit : Seni
Lig. Theol. Tom. I.
513
bus fimili ratione iis " qui ex morbo convale
fcunt , in victu effe curandum . Hinc comm
ne adagium prodiit ; Senetus ipfa morbus
eft .
Nec obftat dicere cum Elbel , quod fenes an
te fexagenarium annum certe tenentur ad je
junium : unde cum dubium accedat , an deinde
ob ætatem excufentur , poffidet præceptum .
Nam refpondetur 1. quod , cum dubitatur , an
lex comprehendat aliquem cafum , aut fubje
tum , non obligat ; quia tunc prorfus perinde
&
eft , ac fi dubitetur , an exiftat lex vel non pro
illo cafu , aut fubje& to ; & ideo poffidet liber
tas , ut docent Sanch. Dec. 1. I. C. IO. numer.
33. Palaus tom. 1. tr. 1. D. 3. p. 7. numer. 2
cum Salas, Salm. de Leg. c. 2. num. 110. &
Tamb. Dec. lib. 1. c. 3. §. 7. verb. Leges , num.
1. An verò fexagenarii comprehendantur a le
ge , vel non , eft quidem dubium , imo valde
probabiliter negatur , ut oftendimus ; unde hoc
cafu , non lex , fed libertas poffidet . Ref
pondetur 2. quod , etiamfi eo cafu poffeffio fta
ret pro lege , fexagenarii nec etiam tenentur
ad jejunium ; quia , cum fenes ad eam æta
tem perveniunt , duobus ipfi obligationibus ob
ftringuntur, una fervandi præceptum Ecclefiæ, al
tera tuendi valetudinem; unde ficut in dubio pru
dens timor gravis incommodi excufat a recita
tione Officii , ut communiter dicunt Holzmann
tom. I. pag. 451. num . 486. Viva de 1. Præc.
9. 3. art. 6. num. 3. Salm. de Hor. Canon. c.
3. num. 36. cum Sanch. Pelliz. Trull. & aliis ,
ac ipfe Elbel tom . 2. p . 556. num. 443. ita ex
cufat etiam fexagenarios a præcepto jejunii ;
præceptum enim naturale fervandi fanitatem præ
ponderat præcepto ecclefiaftico jejunii , cum in
talibus fenibus adhuc robuftis , ut ait Palaus
num. 8. femper adek periculum moraliter cer
tum gravis nocumenti , aut diminutionis vi
rium , quæ femel amiffe , nunquam recuperan
ter .
An autem annus fexagefimus debeat effe com
pletus , ad excufandum ? Affirmant Sporer , &
Elbel ll. cc. Sed alii dicunt fufficere , ut fit in
choatus , Viva art . 6. num . 8. Mazzott. tom. I.
pag. 428. Diana p.6. traft. 14. R. 83. cum Nal
do; & probabile putat Palaus § . 5. num. 6. cum
Sa , Angles, & Llamas . Ratio , quia communi
ter diciturfexagenarius , qui annum fexagefimum
inchoavit .
Dubitatur z . An excufentur a jejunio feminaro 37
quinquagenariæ ? Prima fententia affirmat ,
quam tenent Escobar p. 109. n. 372. Renzius p.
593. 9. 4. & Narbona , Machad. ac Pel
liz. ap. Diana p. 9. tr. 7. R. 73. & hanc ap
probat etiam Sanchez , qui licet in Tract. de
Matrim. in dubium revocaverit , in Opufcuto
tamen Confiliorum dub. 4. n. 5. cum Cajet.
aliis eam abfolute docet : & probabilem pu
tant Viva art. 6. num . 8. & Mazzot. tom . 1. p.
428. Ratio iftorum , quia in foeminis antecedit
fene&tus , ita ut quinquagenariæ nequeant am
plius generare . Secunda vero fententia , quam
tenent Laym. c. 3. Salm. c. 2. n. 131. Tamb. §.
7. n. 5. Croix n. 1318. Holzmann p. 336.n. 17.
Elbel p. 184. n. 507. Anacl. p. 393. n. 64.
negat quinquagenarias excufari ? nifi adfir
Kk fpe
 514 Lib. III . Tract. VI. De Oct. Præc. & de Præceptis Eccl.
fpecialis circumftantia infirmitatis , vel debilita convincit , nam nimis probat : probaret enim ,
tis ; quia experientia conftat , quod feminæ fine quod fi vovens gravi laboraret morbo , adhuc
detrimento valetudinis facilius jejunant , cum teneretur ad jejunium . Quapropter , cum fene.
ipfæ minoris indigeant cibo . Primam fenten &tus morbo æquiparetur , eifdemque ærumnis
tiam non audco improbare , fed neque audeo fubjiciatur , non omnino improbabilis videtur
probabilem dicere , dum video illam a Laym . prima fententia ; Sed cum res fit valde dubia ,
Tamb. Elbel , La Croix cum aliis omnino reji putarem hunc teneri ad impetrandam difpenfa
ci , & Dianam dubitare de fua probabilitate . tionem , pro qua ætas illa eft quidem fufficiens
1038 Dubitatur 3. An qui voverit jejunare , puta caufa .
femel in hebdomada , toto vite fue tempore , III. Caufa eft Labor . Ante omnia hic eft1041
teneatur ad jejunium in ætate fexagenaria ? advertenda Propof. 30. damnata ab Alex. VII. ·
Prima fententia , quam tenent Sanchez Dec. 1 . quæ dicebat : Omnes Officiales , qui in Republica
4. c. 11. n. 54. Bon . p . ult. n. 4. Renzius tom . corporaliter laborant , funt excufati ab obliga
2. pag. 594. q. 6. Palaus § . 5. n . 8. Efcobar tione jejunii ; nec debent fe certificare , fi labor
1. 94. n. 379. & Tamb. § . 7. n. 9. cum Fag. fit compatibilis cum jejunio . Merito Pontifex
ac Diana , negat , nifi quis expreffe voluerit præfatam Propofitionem damnavit , quia fecun
fe obligare ad jejunandum poft fexagefimum dum eam omnes laborantes , five ob officium ,
annum . Ratio iftorum , quia votum , cum fit five ob recreationem , five labor effet compa
lex particularis , non obligat nifi ad inftar le tibilis , five non cum jejunio , effent excufati ,
gis Ecclefiafticæ . Secunda tamen verior fen quod falfum eft . Ideo igitur fuit illa profcri
tentia , quam tenent Laym. n. 3. Sporer n . 51 . pta , quia nimis generaliter loquebatur . Cete
Ancl. n. 78. Holzmann n. 26. Elbel n. 528. rum omnes artes , quæ exerceri non poffunt nifi
Ronc . c. 2. q. 4. R. 1. affirmat teneri , nifi cum ingenti corporis agitatione , a jejunio excu
adveniat fpecialis ratio debilitatis . Ratio , quia fant , eo quod in eis multi fpiritus confumun
votum, quamvis obliget ad inftar præcepti Ec tur . Hujufmodi artes laboriofas exercere , & a
clefiaftici quoad modum , non tamen quoad per jejunio excufari , ex communi fententia dicun
fonas ; unde ficut adolefcens ante 21. annum tur Foffores , Agricole , Lapidicine , Figuli ,
poteft fe obligare ad jejunandum , & ita & fe Textores , Lanarii , Fullones , Bajuli , Auri
nes poft annum fexagefimum ; & fatis præfu ga , Nautæ remigantes , Fabri lignarii , ferra
mitur ad id voluiffe fe fe obftringere , qui vo rii , & murarii ; ita communiter Salm. c. z. n.
vit jejunium ufque ad mortem , five toto vite 136. Concina pag. 320. n. 2. Elbel n. 508. &
Jue tempore . Secus autem dicendum cum Anacl, alii . Iis merito adduntur Curfores cum Sanchez
Elbel , fi quis voveat fine tali expreffione , dub. 10. n. 6. Wigandt n. 92. Ronc. c. 2. Reg.
& non advertat ad ætatem fexagenariam ; tunc in prax. 2. Sporer n. 58. Sutores , qui calceos
enim non tenetur , quia eo cafu vel cenfe conficiunt , non vero qui coria fcindunt , Sanch.
tur fe obligaffe ad inftar præcepti ecclefiafti d. dub. 10, n. 7. Saim. n. 136. Elbel n. 508.
ci , juxta primam fententiam : vel quia tunc Azor. q. 8. Pal. n. 10. Wigandt n. 92. & Spo
fupervenit notabilis mutatio , ad quam fi adver rer num.58. Item Furnarii , Salm. n.136 . Holzm .
tiffet , non intendiffet fe obligare , juxta dieta n. n. 15. Palaus n. 8. Piftores , Azor. q. 8. Elbel
226. n. 508. Pal. n. 8. Holzmann n. 15. Coqui ,
1039 Dubitatur 4. An Religiofi fexagenarii excu plures dapes & multis perfonis præparantes ,
fentur a jejuniis Regulæ ? Affirmant Sporer p. fi fere per diem laborent , ut Salm. & Spor:
287. n. 51. Holzm. p. 340. n. 26. Tamb. de Ju Il. cc. Roncaglia Reg. 2. in prax. & Tamb. n.
re Abb. D. 12. q. 5. num. 7. item Rodr. Paf 27. Secus , fi pauca fercula parent , vel tan
qualig. & Sandius ap. Salm. c. 2. n. 132. Quia tum præfideant inferioribus miniftris . Typo
pariter dicunt præceptum Regulæ obligare ad graphi prælum verfantes , non vero týpos com
inftar præcepti ecclefiaftici . Sed negant Azor. ponentes , Concina pag. 322. n. 7. Salm. n. 136.
6. 3. Elbel pag. 167. num. 480. Roncaglia q. Holzm. n. 3. Elbel n. 508. Famuli , qui vehe
4. R. 1. & Salm . c. 2. n. 132. cum Bordon. menter tota die incumbunt majoribus labori
c. Ego diftinguendum puto , & dico non excu bus , ut Laym. n. 3. & Sporer n. 58. non vero
fari , fi in Regula , quam Religiofi profitentur , Ancillæ lanam aut linum nentes , aut fimilia
expreffe promittatur obfervantia ufque ad mor levia fervitia domus exhibentes , ut Tamb. §. 7.
tem . Secus , fi promiffio fit fine illa claufula n. 25. Secantes lapides , percurfantes urbem
ufque ad mortem , juxta id quod dicimus in ad vendendas merces , Croix n. 1330. ornantes
præcedenti dubio . Et hujus fententiæ videntur Templa fcalas circumferendo , Tamb. §.
7. n.
quidem effe Salmanticenfes , cum afferant in 30. qui autem bene advertit omnes hoc laboran
corum Regula (fecundum quam loquuntur ) tes non excufari a jejunio nifi laborent faltem
obfervantiam ufque ad mortem promitti . per majorem diei partem , non vero fi per duas
1040 Dubitatur 5. An jejunium fubrogatum voto vel tres horas .
caftitatis obliget voventem poft 60. annum ? Barbitonfores communiter non excufantur ,
Negat Tamb. §. 7. ex n. 10. cum aliis , quia ut docent Leff. c. 2. n. 43. Laym. c. 3. n. 3. &
in illa ætate , ut ait , ipfa fene&us , utpote ma Salm. c. 2. num. 39. &c. cum communi . Exci
gnis infirmitatibus obnoxia , æquivalens eft mor pe , nifi aliquis artem fuam fine refectione
bus a jejunio excufans . Affirmat vero La-Croix excrcere non valeret propter laboris moleftiam ,
num. 1320. dicens , quod ficut fenes tenerentur vel propter complexionis debilitatem , ut dicunt
in ea ætate ad caftitatem , fic tenentur ad je Palaus p. 2. §. 5. n. 10. Sanch. c. 1. dub. 7. n.
junium illius vice impofitum . Sed hæc ratio non 8. Mazzotta tom. I. p. 429. Concina p. 321.
❤. 6.
 ZDA6172128134MA

Cap. III, De Præceptis Ecclefiæ . Dub. II, 515

n. 6. & Led. Fagund. ac Leand, ap. Salm. hujufmodi divites poffunt venialiter peccare ,
1. c. ex Leff. d. n. 43. Item Palaus n. 10, & aflumendo laborem propter cupiditatem lu
Led. ac Angles ap. Sanch. dub. 6. n. 7, excu cri , juxta dicta num. 885. Et ob hanc caufam
DS
fant etiam Sartores ; fed hoc non admitten rationabiliter monet Pontifex eos inducendos
LÁZARI

百
dum , nifi ipfi peculiari debilitate laborent , ut effe ad alia bona opera facienda . 2, Inepta etiam
Did videri alia verba illa , & quod abfolvi poj
ait Concina p. 371. n. 6. vel nifi aliquando de
berent extraordinario labore etiam per magnam funt : Si non peccant , a qua culpa abfolvi de
noctis partem fuere , ut evenire poffet , fi aliqua bent ? Sed hoc clare intelligitur ; eo quod forte
0

feftivitas immineret > & non poffent neceffa ii tamquam indifpofiti a Confeffariis dimitteban
rias veftes conficere , ut dicunt Roncaglia Reg. tur , propterea Eugenius declaravit bene ens
in prax. 2. & Salm. n. 139. Pi &tores , & Scribe abfolvi poffe , non quidem a tranfgreffione
five Notarii non excufantur , ut verius docent jejunii , fed ab aliis peccatis confeffis . Cete
Salm. n. 140. Tamb , num. 25. Viva art, 6. n. 4. rum , ufquedum mihi non conftabit falfitas hu
Elbel n. 508, cum communi " ut afferit jus Declarationis , numquam audebo eam apo
er crypham dicere , poftquam tot claffici Autores
( contra Henr, Machad, Leand. & Pafq. ap.
Salm. ibid. ) nifi labor fit talis , ut non poffet communiter pro vera illam habent , & fuper ea
exerceri cum jejunio , fine magna difficultate , fuam fententiam fundant . Ratio autem hujus
Neque Horologiarii , ut ait idem Elbel ; fententiæ mihi videtur effe , quia valde intereft
Sed excipe eos , qui magna horologia confi Republicæ , ne caufa jejunii Operarii inter
ciunt , ad quæ connftruenda magnis viribus opus mittant exercere artes , quibus ex fuo officio in
.eft . cumbunt ; fi enim in diebus jejunii tantum pau
Alii abfolute excufant Molitores , Argenta peres laborare poffent fine jejunii obligatione ,
rios , & Sculptores ; At Concina p. 326. n. 6. plures , quibus non eft opus actualiter laborare
hos non excufat , nifi ob debilitatem perfonæ . ad fe fubftentandum , laborem intermitterent ,
Sed melius puto dicendum , in his attendi de quod certę verteret in notabile Reipublicæ detri
bere qualitatem laboris , an fit gravis , & cum mentum ,
jejunio incompatibilis ; Regula enim commu Quæritur 2, An Artifices , qui laborando fine1043
niter recepta eft cum Leffio num. 43. quod qui gravi incommodo jejunare valent , teneantur
fine magno incommodo nequit aliquam artem , ad jejunium . Prima fententia negat , quam te
*
etfi per fe non laboriofam , exercere , vel propter net Tamb. §. 7. n. 18, & Leand. & Paf
debilitatem perfonæ , vel propter aliam peculia qual. ap. Concinn p . 320. num. 3. Ratio , tum
rem circumftantiam , is non tepetur ad jeju quia confuetudo communiter a jejunio eximit
nium , omnes qui laboriofas artes exercent ; leges au
1042 Hic quæritur 1, An Artifices divites , qui tem non refpiciunt , quod raro , per accidens
ex officio exercent artes laboriofas , peccent , evenit , fed quod communiter , & per fe con
fi in die jejunii laborem affumunt ; Prima fen tingit ; tum quia ab Eugenio IV . in præfatą
tentia probabilis affirmat , quam tenent S. Ani Declaratione omnes hi fuerunt diſpenſati , Se
tonin. 2, p. tit. 6, c. 11. § . 8. Concina p. 319. cunda vero fententia , quam tenet Bonac. p. ult.
n. 1, cum Fabr, Durando , & Armill, Et hanc n. 8. Conc. I. c. Viva in prop. 30. damn . ab
clare tenet etiam S. Thomas 2. 2. q. 147. art. Alex. VII. Regin , I. 4. c. 16. n . 216. affirmat te
4. ad 3. ubi fic ait : Si operis labor commode neri , modo tamen fit manifeftum , quod ipfi
differri poffit , aut diminui abfque detrimen jejunando grave non fubeant incommodum ;
to corporalis falutis , & exterioris ftatus , qui cum ex una parte lex univerfe obliget omnes ,
requiritur ad confervationem corporalis , vel Spi qui valent cum levi incommodo jejunare ; & ex
ritualis vite ; non funt propter hoc Ecclefie je altera fatis non conftat Eugenium voluiffe cum
junia prætermittenda . Verum fecunda commu eis difpenfare , Secus vero dicendum , fi dubium
nis fententia , quam tenent Sylvest. v. Jejunium fit , an jejunando grave perferant incommodum ;
n. 4. Nav. c. 21. n. 16. Salm . n. 134. Viva in quia ex communiter contingentibus in dubio præ
prop. 39. Alex. VII. Leff. n. 42. Ronc, c. 2. fumitur jejunium non effe compatibile cum arti
Reg. in prax. 2. Elbel n. 518. Sanch. dub. 7. bus laboriofis . Hæc fecunda fententia , fpeculati
n. 4. cum Tol. Led. Met, & alii innumeri , ve loquendo , videtur probabilior ; fed in praxi
dicit hos non peccare , quamvis non indigeant vix reperietur unus qui ex hujufmodi labore non
pro fui vel fuorum fuftentatione , Probatur 1 . graviter relaxetur ,
ex Decreto , five Oraculo viva vocis prolato ab Quæritur 3. An excufentur a jejunio exer- 1044
te Eugenio IV. ann. 1440. ut teftantur omnes
centes artes laboriofas in diebus , in quibus va
L AA. citati , utque habetur in Compend. Privi cant a labore? Commune eft inter DD, quod ii
legiorum Fratr. Minor. verb.Jejunium n. 2. In qui uno vel altero die non laborant , non tenen
illo enim fic fertur Pontifex déclaraffe: Arti fur jejunare , Ita Sanc,
dub. 7. n. 10. Bonec. p.
fices laboriofas artes exercitantes , & ruftici , ult. n. 8. Azor. c. 17. q. 8. Roncag, c. 2. Reg.
five divites fint , five pauperes , non tenen in prax. 2. Elbel p. , 189, n. 518, Tamb
. §.
tur jejunare fub præcepto peccati mortalis . 7. n. 24. Croix n. 1333. cum Mendo , & Dia
Et quod abfolvi poffunt , & induci ad eleemofy. na . Ratio , quia in primo die excufantur
nas, & alia bona opera facienda . Alicui hujuf
modi Declaratio vifa eft apocrypha , dicens ad reficiendam faffitudinem propter laborem
affumtum in die præcedenti in altero , ad fer
1. Inepta videri verba illa , fub præcepto peccati vandas vires propter labores in fubfequenti
mortalis ; ergo ne declarat Pontifex teneri fub die affumendos . Sed quid , fi in illis duobus
veniali? & cur? Sed refpondetur , quia facile diebus poffet aliquis fine gravi incommodo
4 Kk 2 jeju
 516 Lib. III. Tract . VI . De Oct. Præc . , & de Præceptis Eccl .
jejunare? Bonac. I. c. Ledesma , & Med. apud
Viva in d. prop. 30. Alex . VII. n. 9. affirmant
teneri , nifi experti jam fuerint ex præcedenti la
bore laxatos manere , vel minus aptos reddi ad
laborem pro die fequenti . E contrario Elbel p.
189. n. 518. Sanch. dub. 7 , n. 10. cum Victoria ,
&c. Diana p. 1. tr. 9. R. 9. cum Fag. Hurta
do abfolute excufant , quia ipfe labor laffitudi
nem infert . At ego fentio cum Viva I. c. pa
riter diftinguendum , ut in præcedenti queftione ,
nempe quod fi manifefte ipfi grave incommo
dum ex jejunio non fuftinerent , tenerentur je
junare ; Secus , fi non manifefte ; in dubio enim
excufantur , quia ex communiter contigenti
bus præfumtio ftat pro neceffitate alimenti , ut
vel reficiantur a labore exercito , vel idonei red
dantur ad laborem exercendum .
8045 Quæritur 4. An qui laborem affumit , ut exi
matur a jejunio , excufetur a culpa ? Non
videtur dubitandum , quod hic poftquam gravi
ter eft defatigatus , etiam malo fine , & etiam
fi præviderit defatigationem illam fore incom
poffibilem cum jejunio , ad illud non tenetur, ut
communiffime docent Laym . 1. 4. tr. 8. cap. 3.
n. 5. P. Concina tom . 5. p. 308. n. 2. Spo
rer num. 61. cum Med. ac Diana , & Sylveft.
Palud. Sanch. Pal. Fill. & Pafqualig. ( qui af
ferit communem effe fententiam ) apud Croix
1. 3. p. 2. num. 1334. Ratio , quia jam ille eft
factus moraliter impotens ad jejunandum . An
autem ifte , apponendo impedimentum , pec
cet contra jejunii præceptum ? Negant Salm.
de Leg. c. 2. n. 164. cum Pafq . Sanctio , &
Recaful. ap. Croix . c. Ratio ut dicunt , quia
tunc ille utitur jure fuo , quo poteft fe ex
trahere ab obligatione legis , ficut fe eximit ab
obligatione jejunii , qui egreditur e fua Patria ,
ubi aderat obligatio jejunandi , ut alium locum
adeat , in quo tale præceptum non adeft .
Sed omnino affirmandum cum fententia com
muni , quam tenent Sanch. Conf. I. 5. cap. 1.
dub. 7. n. 13. Azor. tom . 1. 1. 7. c. 17. n. 9.
P. Concina tom . 5. p . 140. n. 2. Mazzota tom .
1. pag. 126. & Diana P. 3. tr. 14. R. 11 .
qui ait ab hac fententia non recedendum , quid
quid prius alibi dixerit : item Viva q. 10. art.
6. n. 7. & Croix 1. c . qui dicunt contrariam
fententiam communiter rejici . Ratio , quia ,
licet is non peccet contra præceptum jejunii ,
mittendo jejunium poft defatigationem , peccat
tamen, qui operatur in fraudem præcepti ;
omnis enim lex obligat , ne quid fiat data ope
ra , ut lex eludatur , ex D. Tb. vide num.
Jeq.
1046 Quæritur 5. An peccet contra legem jejunii ,
qui fine jufta caufa laborem affumit , quamvis
non in fraudem præcepti ? Negant Roncaglia tr.
9. c. 2. Reg. 1. Bonac. Led. Med. Leand. Paf
qualig. & alii ap. Croix l . 3. p. 2. n. 1334.
Sed oppofitum pariter omnino tenendum , ut
cenfent Laym. l . 4. tr. 8. c. 3. n. 5. Sanch.
Conf. lib. 5. c. 1. dub. 8. n. 2. Palaus tr. 30 .
D. 3. p. 2. §. 5. n. 10. cum Nat. Gajet. Tol.
Abul. Fill. &c. communiter , item Croix , l. c.
cum Sanch. Diana , ac aliis ; Et hanc clare
docet S. Th . 1. 2. q. 71. art. 5. ubi loquens
de eo qui fe occupat talibus , quibus ab eùnd o
ad Ecclefiam impenditur ( nempe ad Sacrum au
diendum ) , damnat de peccato omiffionis ; &
rationem adducit : Qui ening vult aliquid , cum
quo aliud effe non poteft , ex confequenti vult
illo carere . Nec obftat dicere , quod , fi quis
obligatus ad Sacrum audiendum , alio pergat
ubi non adeft tale præceptum , eo fine , ut exi
matur , vel prævidens fic eximi ab obligatione
Miffa , non peccat . Nam bene refpondet Maz
zota I. c. quod hic talis , alio eundo , omnino
eximitur a debito Sacri audiendi ; fed qui opus
af mit ad fe liberandum , vel prævidens fe li
beratum iri a jejunio , adhuc remanet ad il
lud obligatus , licet poftea propter laborem af
fumtum a jejunio excufetur . Notat autem San
ch. Conf. 1. 5. c. 1. dub. 7. n. 16. cum Vittor.
& aliis , quod , fi quis non ad recreationem , fed
ad finem utilem , licet non neceffarium , affumit
laborem , non peccat contra præceptum jejunii ,
fi poftea non jejunet . Etidem ait z. 17. de iti
nerante ex aliqua caufa honefta , etfi non ne
ceffaria puta ad vifendos propinquos , vel Pa
triam , ad venandum , ad ludendum pila ; tunè
enim femel , vel iterum excufat . Sed his non
univerfe acquiefco ; præfertim , fi fola delecta
tionis caufa , iter , five alius labor fufcipiatur ,
ut bene ajunt Abelly p. 412. n. 3. & Sporer n.
61. Ceterum probabiliter Elbel p. 191. num.
526. Sporer n. 60. cum Laym. & Sanch. dub. 7.
n. 2. cum Caj. Nav. Angles , & aliis communi
ter , excufant a culpa eos , qui , licet ex pro
prio officio non laborent , tamen laborem ali
quem magnum affumunt ob rarum lucrum ;
ficut probabiliter non peccant , qui ob hujuf
modi caufam laborant in die feftivo , ut
ait idem Sanchez , utque diximus de 3. Præc.
pag. 139. n. 301. pag. 146. n. 332. cum
aliis .
Ratione pariter laboris excufantur a jejunior 047
iter facientes pedefter per majorem diei par
tem , ut probabiliter docent Sanch. dub. 10. n.
2. Leff. c. 2. n. 43. Holzmann pag. 335. n. 15.
Pal. §. 5. n. 10. & alii communiter . Sicque pa
riter excufantur Muliones , & Agafones pede
fter mulas , aut afinos ducentes , ut Salm, c. 3. n.
137. cum Sanch. Pal. Tol. Laym . &c. Hoc ta
men intelligitur 1. nifi perfona , completo itine
re , & alia refectione non fumta in notabili
quantitate , jam poftea fatis fe reficiat , tunc
enim nequit fecundam comeftionem facere , nifi
die fequenti iter profequi deberet . Intelligitur
2. nifi iter commode differri poffit , ut docet D.
Thom. 2. 2. q. 147. art. 4. ad 3. dicens : Si pe
regrinatio commode differri poffit ... nonfunt pro
pier boc Ecclefie jejunia prætermittenda . Et
eum fequuntur Leff. n. 43. & Laym. n. 3. cùm
Sylveft. Tol. & Medin. Quando autem , in
cœpto itinere , jejunii dies intercurrit , non
tenetur itinerans ab illo defiftere , ut jejunet ,
uti docent Sanch. dub. 11. n. 5. cum Abul. Laym .
c. 3. n. 5. & Sporer n. 66. cum aliis communi
ter .
Sed dubitatur 1. Quale iter , communiter lo
quendo , fufficiat ad excufandum ? Pafqualigus
apud Croix n. 1344. dicit fatis effe iter fe
ptem milliarium , ideft duarum leucarum , &
media (leuca enim importat hic fpatium
trium
 Cap. III. De Præceptis Ecclefiæ . Dub. II.
trium milliarium , five unam horam itineris ) .
Sed hæc opinio ab aliis non recipitur , qui pro
babiliter dicunt requiri ad excufandum faltem iter
quatuor vel quinque leucarum , ut Salm. n. 145.
Pal. §.5. n. 10. Viva art. 6, n. 4. cum Trull,&
Diana ; quamvis La- Croix cum Bonac. Fill . &c.
requirat iter ad minus quinque leucarum , ideft
15. milliarium . Si tamen via effet tam ardua ,
aut tempus tam afperum , aut fi itinerans effet
adeo debilis , vel itineri non affuetus , ut non
poffet jejunare fine magna difficultate ; ob has
caufas aliquando pollet eum excufare a jejunio
iter etiam fex milliarium , vel minus ; ita
Sanchez dub. 10. n . 3. Salm. n. 137. Roncag.
Reg. 2. in prax. & Croix l . c. Sic pariter Tamb.
§. 7. n. 25. in fine recte excufat famulos pede
fter comitantes. Dominum , qui per totum diem
equitaret per Urbem . Et fic adhuc probabiliter
3 quidam doctus excufabat famulos , qui jugiter per
diem inferviunt , ambulantes ad emendum ,
ad comitandum , ad literas ferendas , & fimi
lia .
Dubitatur 2. an iter facientes equis , vel rhe
dis , excufentur a jejunio ? Damnata quidem
fuit prop. 3. ab Alex . VII. que dicebat : Excu
fantur abfolute a præcepto “jejunii omnes illi ,
qui iter agunt equitando , utcumque iter agant ,
1
etiamfi iter neceffarium non fit , & etiamfi iter
1 fta caufa affumatur , & differri non pof
unius diei conficiant . Ceterum communiter DD.
excufant qui fic itinerantur per plures dies ,
ut Salm. n. 138. Sanch. dub. 1o . n . 5. Ronc. c.
2. Reg. 2. in prax. Laym . n. 3. Viva art.
Q. n. 4. cum Trull. ( Viva tamen , & Laymann
requirunt , ut tale iter fit faltem per oto dies ;
fed hoc videtur nimis rigorofum ) . Bene au
tem advertit Viva , quod hujufmodi itinerantes
non excufantur , fi conftet eos fine magno in
173 commodo poffe jejunare . Præterea , recte di
cunt Croix , Ronc. ll . cc. & Salm. n. 137.
138. cum Sanch. Azor. Tol . Trull. &c. poffe ali
quando excufare iter etiam unius diei , fi agendum
effet cum magna defatigatione , ut evenit Cur
14 foribus ; vel fi equitans fit debilis , aut tempus
fit afperum , vel iter arduum , aut extraordi
narium . Iter autem o& to , vel decem leucarum
putant non effe extraordinarium Salm. cum
Sanch. Tol. Trull. Lafra , Corella , &c. contra
Machad. Dianam , Leand. & c. ib. Merito au
200 tem hic notat Viva d. art. 6, n . 11. cum Sanch.
dub. 32. quod itinerantes , fi non habeant cibos
quadragefimales fufficientes ad fubftentandum ,
potius debent refici lacticiniis , adhuc in Qua-
dragefima , & fervare jejunium , quam aliis le
galibus cibis leviorius vefci & jejunium frange
re , quia obfervantia jejunii præftat abftinentiæ
a lacticiniis .
1048 IV. Caufa excufans eft Pietas . Communiter
10 docent DD. propter hujufmodi caufam pietatis
CO poffe hominem jejunium omittere , fcil. ob pe
net ragendam aliam piam charitatis aut religionis
JB operam , quæ fit majoris boni , quam jejunium .
Ita Salm. c. 2. n. 142. cum aliis paffim , ex D.
Tb. 2. 2. q. 147. ad 3. ubi fic ait : Si autem
T10. immineat neceffitas utim peregrinandi , ‫من‬
magnas dietas faciendi , vel etiam multum la
borandi , vel propter confervationem vitæ corpo
ralis , vel propter aliquid neceffarium ad vitam
517
Spiritualem , & fimul cumhoc non poffint Ecclefe
jejunia obfervari , non obligatur homo ad jeju
nandum ; quia non videtur fuiffe intentio Ec
clefiæ ftatuentis jejunia , ut per boc impediver
alias pias , & magis neceffarias caufas , Subdit
tamen S. Do &tor : Videtur tamen in talibus
recurrendum effe ad Superioris difpenfationem ;
nifi forte ubi eft ita confuetum ; quia ex hoc ipfo
quod Prælati diffimulant , videntur annuere . Sed
facile S. Thomas difpenfationem hanc potius
requirit ad majorem cautelam , vel de convc
nientia , non vero de neceffitate , cum mox
prius jam dixerat ut fupra , propter hujufmodi
caufas pietatis non obligatur homo ad jejunan
dum .
Sed dubium fit , an hujufmodi opera a jeju
nio excufantia poffint fufcipi fponte , & non ex
officio , vel obedientia ? Negant Sylveft. Navar.
Cajet. & alii ap. Salm . n. 142. Sed proba
bilius affirmant Sanch. dub. 17. num . 2. ‫من‬
Salm. I. c. cum Arm. Gabr. Palac. & Villal.
Idque expreffe docet D. Th. in 4. dift. 15. 9.
3. art. 1. q. 2. ad 3. ubi dicit : Si enim fit
tanta abftinentia , quod homo ab operibus uti
lioribus impediatur, quamvis ad ea de necef
fitate non teneatur , indifcretum eft jejunium ,
etfi non fit illicitum . Modo " intelligitur
( ut infra , explicabimus ) , opera illa ex ju
fit .
Hinc 1. Excufantur qui pluribus infirmis1049
cum magno labore inferviunt in Hofpitalibus ,
aut Monafteriis, ut dicunt Palaus § . 4. n. 11. Bon.
p. ult. n. 13. & Salm. c. 2. n. 143. cum Led.
&c.
2. Excufantur peregrinantes ad loca facra ,
modo I. ipfi vero zelo peregrinationem fufci
piant , in magnum Dei honorem , aut magnam
ædificationem comunem , nempe fi fint perfo
næ gravis au&oritatis, ut ait Cajetanus ap. Laym.
n. 5. vel fi peregrinatio vertat in magnam ipfius
peregrini fpiritualem utilitatem , ut dicunt
Sanch. dub. 11. n. 5. Holmann pag. 336. n.
16. & Salm. tr. 23. c. 2. n . 144. cum Sylvet.
Abul. Pal. Vill. &c. contra Ledefm. Palac. &
Met. ap. Sanch. I. c. qui excufant a jejunio
etiam eos qui fimplicis devotionis caufa pere
grinationem fufcipiunt : Sed hæc opinio non
videtur fatis tuta , femper ac ipfi commode pere
grinationem differre poffunt , ut docet D. Tь.
eod. locofupra cit. art. 4. ad 3. ubi ait : Si pe
regrinatio , operis labor commode differri
poffit , aut diminui abfque detrimento corporalis
falutis ... vel fpiritualis vite , non funt pro
pter hoc Ecclefie jejunia prætermittenda . Et
Ac alii communiter , ut Leff. c. 2. num. 44.
Laym . d. n. 5. Holzm . & Salm. II. cc. Quando
vero peregrinatio jam ſuſcepta fuerit , & interim
dies jejunii occurrat , non eft obligatio intermit
tendi cam , ut jejunium fervetur , prout com
muniter inquiunt Sanch. & Salm. ll. cc. cum
Abul. Spor. n. 66. & Laym. d. n. 5. qui ait id
ut certum tenendum ,
3. Excufantur Concionatores , qui predicant
quotidie five frequenter in Quadragefima , ut ex
communi fententia dicunt P. Wiganit Ex. 4.
n. 92. Tolet . 1. 6. c. 4. n . 6. & Salm. c. z .
n. 149.

518 Lib . III . Tract . V. De Oct. Præc . & de Præcept
n. 149. cum Nav. Cajet. Tolet. Trull. &c. quia
actio concionandi eft valde laboriofa , tum pro
pter ftudium ad id neceffarium , tum propter
corporis agitationem . Et hoc maxime locum
habebit pro Miffionariis , qui diebus Miffionis
cum vehementi agitatione concionantur . Cete
rum decet quidem Concionatores omnes , qui
non folum verbo , fed etiam exemplo debent præ
dicare , ut quantum fieri poteft , ad ædificatio
nem Populorum , jejunia fatagant obfervare , ut
faciunt qui perfectionis amantiores funt . An
vero excufentur , qui tantum ter , vel quater in
hebdomada Conciones habent ; Affirmant abfo
lute Sanch. dub. 13. n. 6. Roncag. c. 2. Reg.
prax. 3. Tamb. §. 7. n. 26. & Henr. Trull, ac
Pafqualig. ap. Sal. num. 149. Idem fentiunt
Bujemb. ut fupra , Elbel pag. 169. n . 464. &
Viva art. 6. n. 4. Modo tamen , ut illi di
cunt cum magno fervore concionentur . Sed me
lius ajunt Holzm . pag. 335. n . 15. & Salm. I.
6. in hoc ftandum effe judicio prudentum , nem
pe f Concionatores ifti ob corporis agitatio
nem , & applicationem mentis ita debiles eva
dant , ut nequeant jejunium perferre, tunc pof
funt excufari . Et hoc valet etiamfi ipfi conciq
nentur caufa lucri , ut dicunt Sporer n. 63. Tamb.
n. 26. Sanch. dub. 13. num. 3. cum Nav. &
Angles , contra Cajet, Led. & Arm. ) & Salm.
d. n. 149. cum Leff. Bonac. &c. Ratio , quia
hujufmodi lucrum , cum fit juftum ftipendium
talis laboris , licite intenditur ; & aliunde ex ta
li intentione non impeditur utilitas audientium .
4. Excufantur Cantores , five Muſici , qui jeju
pium obfervando vocem amitterent , nec poffent
fuum Officium exercere , ut dicunt Anacl, n. 65.
Sporer n. 63. Elbel n. 511. & Leff. n. 44. cum
Sylveft. Nav. & Tamb.
5. Excufantur Lectores Scientiarum > qui
magno ftudio & labore indigerent ; non vero qui
dictant leftiones jam prius ordinatas , & fæpius
repetitas ; ita communiter Rontag, c. 2. Reg.
prax. 3. Elbel n. 464. & Salm. cap. 2. num. 147.
cum Leff. Navar. Caj. Tol. Azor . & c. Afferunt
Salm . contrarium fentire Sanch. dub. 13. n. 7.
Sed non bene , nam hic Auctor ibi non loqui
tur de Lectoribus , fed de Scholafticis , qui pro
pter ftudium non poffent jejunare ,,& dicit cum
Angles , hos potius debere omittere ftudium , et
iam per totam Quadragefimam , quam jejunium ;
contra Azorium q . 8. Pal. n . 11. qui cenfent
Scholafticos excufari , fi per quinque horas uti
libus Rudiis vacant . An autem excufentur a
jejunio Lectores Grammatica ? Negant Salm.
. : 48. Sed affirmant Sanch. n. 7. fi in die
quatuor legant lectiones : five fi doceant per
quinque horas , ut ait Azorius ; Palaus au
tein , & alii ap. Croix n. 1346. dicunt Magi
Bros Grammaticæ , qui per quatuor horas
FINIS TOMI
i s
Eccl .
docent , non teneri jejunare plufquam tribus in
hebdomada .
6. Excufantur Advocari , qui cum jejunio non
poffent fatisfacere fuis clientibus , propter ftu
drum quo indigent , ita Ronc. Reg. 3. prax . Holz.
n. 15. Elbel. . 464. Idem ajunt Salm . n.
140. de Judicibus , qui egent ftudio ad fenten
tias ferendas . Idem dicunt Sporer n. 59. Holzm,
Elbel ll. cc. cum Bonac, de Medicis , & Con
feffariis , qui magno indigent ftudio , ut fuis
infirmis , aut pœnitentibus fatisfaciant : Hi e
nim licet non egeant majori cibo , cum labor fit
mentis , opus tamen habent cibo frequentiori ,
ut in eis reparetur fpirituum confumma
tio .
7. Confeffarii caufa Confeffionum excipienda
rum communiter non excufantur ; nifi extraor
dinarium laborem fubeant , nempe fi Confeffio
nes audiant fere per totum diem ( puta per
feptem , vel oto horas ; ita Palaus n. II.
Salm. n. 150. & Ronc. c. 2. Reg. prax . 3. Sed
melius Sanch. dub. 13. x . 11. Sporer n. 59. Viva
art. 6. n. 4. & Diana p. 1. tr. 9. R. 10.
cum Fagund. ad eos excufandos , ultra labo
rem extraordinarium , requirunt , ut ipfi fint
ita debiles , ut cum jejunio non poffent fatisfa
cere frequentiæ pœnitentium ; & idem fentit
Tamb. §. 7. n. 25. ubi infuper notat , quod præ
di &
ti Profeffores , nempe Lectores , Cantores ,
Advocati , Medici , & Confeffarii , non per fe ,
fed tantum per accidens a jejunio excufa
ri poffunt , nimirum fi ratione alicujus gravis
circumftantiæ fuis officiis jejunando non poffint
fatisfacere . Et hoc maxime advertendum in hac
materia , nam ubi labor per fe excufat , in du
bio præfumtio ftat pro exemtione jejunii ; e
converfo , ubi labor non per fe , fed per acci
dens , nempe ob aliquam circumftantiam debili
tatis perfonæ , vel grayitatem laboris excufat , in
dubio præfumptio ftat pro obligatione jeju
nii .
Hic autem ultimo animadvertenda eft quatiam
doctrina , quam tradunt Sporer n. 67. & Laym .
cap. 3. num . 6. cum Nav. Sylveft . Cajet. & Tol.
quod , fi quis non habeat caufam abfolute fuf
ficientem ad eum excufandum a jejunio Quadra
gefimali , & aliqua ratio ipfi probabilis & jufta
appareat , qua tantum bis , vel ter in hebdoma
da jejunet , non eft urgendus ad jejunandum ,
etiamfi caufa illa non omnino fufficiat , fed re
linquendus in fua bona fide , ne ipfe forte dein
de omnia jejunia culpabiliter omittat .
An autem peregrinus teneatur ad jejunium1050
quod fervatur in loco ubi repetitur non perma
nenter, fed per aliquod tempus , aut tranfeunter ;
Et quid fi ibi non fervetur jejunium quod fer
vatur in Patria , Vide dicta l. 1 , n. 156. v. His re
fert .
PRIMI.
 ‫"‬
‫سا‬
‫‪。,‬‬
‫{‬
‫‪7‬‬
‫‪1‬‬

‫‪3‬‬
1
1.