Có một danh nhân là học trò của trạng Lường Lương Thế Vinh, là thầy của nhiều danh sĩ

nổi tiếng trong lịch sử nước nhà như: Tiến sĩ Đinh Bạt Tụy, Tiến sĩ Nguyễn Thừa Hưu, Trạng
Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm... Ông chính là Bảng nhãn Lương Đắc Bằng. Lương Đắc Bằng là
một nhà chính trị thời nhà Hậu Lê, ông nổi bật với việc theo đại thần Nguyễn Văn Lang nổi
quân ba phủ ở Thanh Hóa, đánh đổ triều vua Lê Uy Mục, lập nên vua Lê Tương Dực. Bằng
khả năng văn chương của mình, ông thường được lệnh viết các bài hịch, chiếu, sắc của
triều đình.

Lương Đắc Bằng sinh năm 1475, mất năm 1526 có tên thật là Lương Ngạn Ích, tên chữ là
Tử Lăng. Nhưng vì có rất nhiều công lao cho triều đình nhà Lê lúc bấy giờ nên ông được
Vua đổi tên thành Lương Đắc Bằng.

Sinh trưởng tại làng Hội Trào (Hội Triều), huyện Hoằng Hóa, phủ Hà Trung, trấn Thanh Hóa
(nay là xã Hoằng Phong, huyện Hoằng Hoá, tỉnh Thanh Hóa), Lương Đắc Bằng từ bé đã có
tiếng là thần đồng, được cha là Lương Hay dạy dỗ và khi khoảng 10 tuổi thì theo học người
bác họ là Trạng Lường Lương Thế Vinh. Không phụ công thầy, năm 21 tuổi tức năm 1496
Lương Đắc Bằng thi Hương đậu giải Nguyên, khi thi Hội thì đỗ Hội Nguyên. Đến năm 1499
niên hiệu Cảnh Tống, đời vua Lê Hiến Tông thi Đình ông đậu Bảng nhãn.

Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” chép lại sự kiện này: “Ngày mồng 9, thi Điện. Đầu bài văn
sách hỏi về nhân tài và vương chính... Cho Đỗ Lý Khiêm, Lương Đắc Bằng, Nguyễn Khắc
Kiệm, ba người đỗ Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ... Mùa đông, tháng 10, ngày mồng 7, tuyên
triệu bọn tiến sĩ Đỗ Lý Khiêm vào làm bài ứng chế, vua sai làm bài ký Ngũ vương tướng.
Lương Đắc Bằng được hạng ưu...”.

Theo “Những người thầy trong sử Việt”, do ngụ ý của hoàng hậu, danh hiệu Trạng nguyên
nên để cho Lý Khiêm vì người này đang giữ chức quan trọng trong triều đình, lại nhiều tuổi.
“Ích vui vẻ nhường nhịn, do vậy ông chỉ là Bảng nhãn. Vua Lê Hiến Tông rất đẹp lòng, đổi
tên cho Ích thành Đắc Bằng và ông mang tên này từ đó. Vua còn ngự chế tặng hai vị tiến sĩ
đệ nhất giáp hai bài thơ mừng”.

Khi bắt đầu ra làm quan, Lương Đắc Bằng được cử giữ chức quan Thị độc, sau đó thăng
lên làm Tả Thị lang. Năm 1510 ông giữ chức Lại bộ Thượng thư và giữ chức này qua 4 đời
vua là Lê Hiến Tông, Lê Tương Dực, Lê Uy Mục, Lê Chiêu Tông. Dù làm quan dưới cương
vị nào thì ông vẫn luôn nổi tiếng là người cương trực, thẳng thắn, nhìn xa trông rộng và
được nhiều người kính trọng.

Trong lịch sử nước nhà, Bảng nhãn Lương Đắc Bằng không chỉ nổi tiếng là một vị quan
thanh liêm, chính trực, một người thầy mẫu mực của nhiều quan lại, trí thức đương thời mà
còn được biết đến với tư cách là tác giả của Trị bình thập tứ sách - 14 sách lược trị nước
mà theo nhận định của nhiều nhà nghiên cứu, nếu được thực thi trên diện rộng, rất có thể
nhà Lê Sơ sẽ không đi vào giai đoạn suy vong.

Sống trong suốt 6 triều vua: Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông, Lê Uy Mục, Lê
Tương Dực, Lê Chiêu Tông và tham dự triều chính qua 4 triều vua, từ Túc Tông đến Chiêu
Tông, trực tiếp nhìn thấy tình cảnh nhiễu nhương của triều đại, sự sa đọa của vua quan,
tháng 11 năm 1509, Lương Đắc Bằng theo Nguyễn Văn Lang phò tá Giản Tu công Lê Oanh
và viết “Hịch dụ đại thần bách quan”, tố cáo và kêu gọi mọi người khởi binh đánh vua Lê Uy
Mục.

Lê Uy Mục bị giết, Lê Oanh lên ngôi, Lương Đắc Bằng tưởng lập được minh quân nên dâng
Trị bình thập tứ sách (14 kế sách trị nước). Ai ngờ vua cũng không tránh được vết xe đổ,
hoang dâm vô độ, Nhân dân oán thán, gọi vua là vua lợn. Xét diễn biến lịch sử giai đoạn
cuối Lê Sơ cùng nội dung của Trị bình thập tứ sách, có thể khẳng định, quan điểm của
Lương Đắc Bằng đã chạm vào mâu thuẫn căn bản của nhà nước quân chủ lúc bấy giờ.
Ngày hôm nay, hậu thế đọc lại Trị bình thập tứ sách không chỉ nhìn ra được thực trạng đất
nước những năm đầu thế kỷ XVI với sự tha hóa của vua, quan nhà Lê, mà còn thấy khát
vọng cải cách triều chính của Lương Đắc Bằng.

Tuy kế sách trên của Lương Đắc Bằng không được thực hiện nhưng lịch sử vẫn ghi nhận
ông là một nhà cải cách xuất sắc của thế kỷ XVI. 14 điều trong Trị bình thập tứ sách rất
ngắn gọn nhưng lại tập trung vào việc đề xuất xây dựng, kiến nghị những vấn đề phải khắc
phục như thế nào. Đây là tư tưởng rất hiện đại của một người dám nói, dám bày tỏ suy nghĩ
của mình với vương triều.

Dù đã đạt nhiều thành tựu khi làm quan nhưng cuộc đời của Bảng nhãn Lương Đắc Bằng
còn nổi tiếng hơn, rạng danh hơn khi ông lui về quê dạy học. Với triết lý “Tiến vi quan, thoái
vi sư”, ông đã dùng tất cả những đạo học, những triết lý của mình để truyền đạt lại cho các
thế hệ học trò. Và ông đã đào tạo được rất nhiều nhân tài giúp ích cho triều đình, cho đất
nước. Những học trò của Lương Đắc Bằng sau này đều là những người thành đạt và nổi
tiếng như: Tiến sĩ Đinh Bạt Tụy, Bảng nhãn Nguyễn Mẫu Đối, Tiến sĩ Nguyễn Thừa Hưu,
Hoàng giáp Lại Kim Bảng, nhưng nổi tiếng hơn cả là Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm.

Trong cuốn Nam Hải Dị Nhân của tác giả Phan Kế Bính có chép tiểu sử của ông. Viết rằng
ông có người bà con ở Trung Quốc, mới mua được sách quí, nên giỏi nghề lí số. Ngoại 50,
chưa có con trai, vợ mang thai 3 tháng, lúc sắp mất dặn vợ cho con học Nguyễn Bỉnh
Khiêm. Con là Hữu Khánh mới 10 tuổi đã biết làm văn, ăn khỏe nên xin mẹ đi tha phương
cầu thực làm thơ kiếm cơm.[9]
Sách Nam Hải dị nhân chép học trò ông nổi tiếng có Nguyễn Bỉnh Khiêm sinh năm Tân Hợi
(1491), người tỉnh Hải Dương. Nhận thấy Nguyễn Bỉnh Khiêm tính tình khoáng đạt và thích
lý số, nên ông truyền dạy và trao cho toàn bộ Thái Ất thần kinh. Sau này Nguyễn Bỉnh
Khiêm đỗ trạng nguyên, làm quan đến chức Lại bộ Thượng thư nhà Mạc, tước Trình Quốc
Công, người đời thường gọi là Trạng Trình, ông có truyền lại cuốn "sấm Trạng Trình" tiên
đoán việc đời sau.
Nam Hải dị nhân không phải là sách chính sử, chỉ là các chuyện đồn thổi, truyền thuyết
trong dân gian được Phan Kế Bính biên tập lại. Các sách chính sử như Đại Việt sử ký toàn
thư, sách Lịch triều hiến chương loại chí đều không viết Nguyễn Bỉnh Khiêm có theo học
Lương Đắc Bằng hay không và cũng không nói gì về việc Lương Đắc Bằng tinh thông lý số.
Một số nhà soạn sử ở Việt Nam hiện nay đã dùng tư liệu này để viết bài chính sử.

Sự nghiệp và những đóng góp của Bảng nhãn Lương Đắc Bằng cho đất nước đã chứng tỏ
ông là một người tài năng, có học vị uyên thâm và đạo đức. Ông là người thầy vô cùng mẫu
mực, tài giỏi của lịch sử nước nhà. Ngày nay chính tại quê hương ông Hoằng Hóa, Thanh
Hóa cũng có đền thờ và khu di tích để tưởng nhớ và ghi công của ông đối với đất nước.