‫د‪.‬یوسف بکار و د‪.

‬خلیل الشیخ‬
‫در فصل هشتم از کتاب‪ ،‬صفحاتی میان ‪ 227‬و ‪ 247‬یک نمونه ای از مقایسه ای‬
‫تطبیقی میان دو اثر ادبی رساله الغفران – معری وکمدی الهی دانتی دربرمی گیرد‬
‫در طی سال های گذشته درباره تاثر پدر ادب ایتالیایی دانتی از شاعر وادبی‬ ‫‪-1‬‬
‫عرب زبان المعری خیلی حرف زده شد‪.‬‬
‫وگفته شد عالرغم اینکه میان خودشان تشابه (توازی)‪ 8‬وجود دارد اما هیچ دلیلی‬ ‫‪-2‬‬
‫علمی نیست ثابت میکند که دانتی تحت تاثیر رساله الغفران – معری قرار‬
‫گرفته است‪ ،‬به هیچ وجهی نه به صورت مستقیم ونه به صورت غیر مستقیم یا‬
‫با واسطه ای دیگری نیست‪.‬‬
‫اما بعضی مفکران ومنتقدان مثل قسطاکی الحمصی تاکید میکند که شایدرساله‬ ‫‪-3‬‬
‫الغفران به التین ترجمه شد باشد ودانتی تحت تاثیر اون ترجمه قرار گرفته بود‬
‫اما یه سری دیگری از منتقدان مثل عائشه بن الرحمن (بنت الشاطئ) میگوید که‬ ‫‪-4‬‬
‫هیچ شباهتی میان این دو تا اثر وجود ندارد به جز اینکه هر دو اثر یه داستانی‬
‫سفر تخیلی به عالم دیگری تعریف میکنند ‪ ،،‬ولی این داستان مربوط به خود‬
‫المعری ودانتی نیست‪ ،‬بلکه بحث خیلی قدیمی است در یونان مشاهده میشود‪،‬‬
‫وهمچنین یه داستانی در طول تاریخ بشریت پرداخته میشود‬
‫البته یه عده ای دیگری همچنین میکویند که دانتی تحت تاثیر داستان االسراء‬ ‫‪-5‬‬
‫والمعراج در اسالم قرار گرفته است‬
‫منتها باید با واسطه ی مفهوم – توازی – در مدرسه ای امریکیایی این دو اثر‬ ‫‪-6‬‬
‫پرداخت کنیم تا متوجه کنیم چقدر شباهتی وتفاوتی دارند‬

‫یه مروری مختصر از دو اثر‬

‫رساله الغفران ‪ 1033‬م‪ ،‬یه کتابی توسط ابو عالء المعری نوشته شد وبر طبق‬ ‫‪-1‬‬
‫مفهوم رساله در زبان عربی این اسم بهش اطالق کرده است‪ ،‬بر یه مسافرت‬
‫شدن تخیلی به دنیایی دیگری توسط قهرمان به نام "ابن القارح" دربرمیگیرد که‬
‫المعری قهرمانش رو به بهشت رو برساند دنبال دو هدف اصلی ‪ ،،‬هدف علمی‬
‫که توانایی زبانی خود را خود نمایی کند ‪،‬اما هدف دومی اینکه کامال بحث دینی‬
‫هست ‪ ،‬معری به این صورت مشکالتی که در دنیا مواجه شده وناتوان شد که‬
‫بر طرف کند ‪ ،‬در این رساله به دنبال عدالتی در این دنیا رفته وبه هدف تفهیم‬
 ‫کند دیگران رو که هر چیزی در این دنیا با بخشش ومهربونی خداوند متعال‬
‫مشمول هستند‬
‫اما کمدی الهی ‪ 1312 -1307‬م توسط پدر ادب ایتالیایی ومعروفترین ادیب در‬ ‫‪-2‬‬
‫ایتالیا وجهان دانتی الگیری نوشته شد ‪ ،‬در فلورنس متولد شد‪ .‬به صورت خیلی‬
‫مختصر دانتی در سال های عمرش با مشکالتی مختلف مواجه شده تا حدی که‬
‫بهش صادر شده یه حکم اعدام این باعث شده که دانتی سعی کند با فلسفه‬
‫ومطالعات خودش شر وبدی در این جهان جنگ کند‬
‫اما کمدی الهی ‪ ،‬مهمترین اثار دانتی هست همچنین یه داستانی از سفر تخیلی به‬ ‫‪-3‬‬
‫جهانی دیگری ویه سفری به آسمان ها تعریف میکند البته بدیهی است که سفر به‬
‫اسمان های چیزی جدیدی نیست ویه کشفی منحصر به دانی یا معری نیست ‪،،‬‬
‫بلکه یه سوژه ای معروف است در فرهنگ یونانی ورومانی اسالمی‪ .‬اما اقسام‬
‫کمدی الهی سه تا قسم اصلی هست دوزخ ‪ ،‬وبرزخ ‪ ،‬وبهشت‬

‫بررسی از مقایسه ی تطبیقی‬

‫باید شاخصه های میان دو تا اثر به دو دسته تقسیم کرد‬
‫ویژگی های عمومی وویژگی های خصوصی‬

‫آ‪ -‬ویژگی های عمومی‬

‫در هر دو اثر پشیامد های خرافی یا معجزه ها مشاهده نمی شود‪ ،‬به جز خود‬ ‫‪-1‬‬
‫بحث خود سفر به دنیایی دیگری ‪ ،،‬اما حوادث دو تا داستان کامال واقعی است ‪،‬‬
‫بنابرین شخصیت اصلی – قهرامان رساله الغفران پیامبری یا از بزرگ های‬
‫قهرمانان نبود ‪ ،‬بلکه انسان عادی بود ‪ ،‬وهمچنین که قهرمان دانتی همینطور‬
‫بود‪.‬‬
‫در غالب شخصیت های رساله الغفران از گروه ادبا وعلما در سطح های‬ ‫‪-2‬‬
‫متفاوت و از زمان های مختلف می باشد‬
‫اما دانتی دایره ی کمدی الهی رو توسعه داده تا مرز های زبانی که معری پیش‬
‫اون متوقف شده را عبور کند به علوم ودانش های عصرهای دیگری وهمچنین‬
‫کل تاریخ بشریت به صورت عام رو دربرگرفته است به خصوص وضعیت‬
‫ایتالیا و امپراتور مسیحی در قرن ‪ .13‬وبنابرین تعداد شخصیت ها خیلی افزدوه‬
 ‫شده در مقایسه با تعداد شخصیت های رساله الغفران به خاطر اینکه شخصیت‬
‫ها پیش دانتی به شخصیت های اجتماعی مبدل شده اند‬
‫اما درباره ی گفتگوها در دو اثر یکسان است عالرغم اینکه دانتی یه تعدادی از‬ ‫‪-3‬‬
‫گفتگوها های بیشتر تنوع دارد در موضوعاتش و جزئیاتی بیشتر را عرض‬
‫کرده است ‪ ،‬چونکه گفتگو در رساله الفغران درباره ی مباحث ادبی وزبانی‬
‫محدود است‪ ،‬همچنین اثر دانتی از مثل این مضووعات خالی نیست مخصوصا‬
‫در قسمت "دوزخ" و "بزرخ"‪.‬‬
‫دو ادیب توافقی دارند راجع به ایده ی بخشش ومهر ووسعت افق ها که قهرمان‬ ‫‪-4‬‬
‫در اثر داشتند‬
‫ب ‪ -‬ویژگی های خصوصی‬
‫‪ -1‬قهرمان رساله الغفران ابن القارح با دو تا حوریه در بهشت خوش صورتند‬
‫مالقات کرد ‪ ،‬وابن القارح ازشون سوال کرده " شما از حور های که خلق شدید‬
‫جبرانی برای مومنین هستید؟" یکی از دو تا حوریه پاسخ داد " بله ‪ ،‬اسم من‬
‫حمدونه در محله دروازه عراق در شهر حلب زندگی میکردم‪ ،‬وبا یه مردی‬
‫ازدواج کردم‪ ،‬وبه دلیل بدبویی دهانم از من طالق کرفته ‪ ،‬ویکی از زشترین‬
‫زنان شهر حلب بودم ‪ ،‬ووقتی این گره مواجه شدم زاهد شدم ودینا رو ترک‬
‫کردم ومشغول به عبادت روز وشب شدم ‪ ،،‬که خداوند من رو جبران کرده "‬
‫‪ -‬اما حوریه دوم گفته که " من توفیق بدن سیاه داشتم یه کنیزکی در مرکز علم‬
‫بغداد بودم ‪ ،،‬شغلم کتاب ها رو به خطنویسان رو ببرم " ابن القارح گفته "‬
‫ال اله اال هللا تو بدن ساه بودی امروز سفید تر از کافور شدید !!""‬
‫‪ -‬اما دانتی تفاوتی ندارد راجع به این صحنه ‪ ،‬که در برزخ با بیاسینا مالقات‬
‫شده که بدبخت در داستان ازدواج خود بوده مثل جمئنه ی المعری می باشد ‪،‬‬
‫اما در اسمان قمر با بیکارا دوناتی فلورنسیس که خوش صورت دارد‬
‫عالرغم اینکه در دنیا شبیه توفیق بدنسیاهی بوده‬
‫‪ -2‬قهرمان الغفران ابن القارح با ادم علیه السالم در بهشت مالقات کرده‪ .‬اما‬
‫موضوع اصلی گفتگو میان قهرمان وادم دربارهی زبان ادم علیه اسالم بوده ‪،‬‬
‫که ادم گفت " من در بهشت زبان عربی صحبت میکردم اما وقتی به زمین پایین‬
‫آمدم زبانم به سریانی عوض شده ‪ ،‬ووقتی به بهشت فرود امدم باز به زبان‬
‫عربی مبدل شده ‪ ،، ،‬اما از جنبه دیگر دانی هم در اسمان هشتم با ادم علیه‬
 ‫السالم مالقات شده ومبحث زبان هم در میان گذاشتند ولی با تفاتی زبان عربی‬
‫وسریانی به زبان های دیگری عرض کرده‪.‬‬
‫ووقتی ابن القارح در الغفران از دوزخ به بهشت برگشته با کنیزک ود مالقات‬ ‫‪-3‬‬
‫شده وقهرمان را سرزنش کرده به خاطر تاخیرش ‪ ،‬سپس یه گردش در باغ های‬
‫فردوس قهرمان رو برده ‪ ،،‬عین همین پیشامد ها در کمدی الهی که "ماتیلدی"‬
‫همین رفتار کرده با قهرمانش‪.‬‬
‫ابن القارح صراط (راه) به بهشت رد کرده با واسطه ی پشت یکی از کنیزک‬ ‫‪-4‬‬
‫های حضرت فاطمه الزهرا ‪ ،،‬اما در مسیر دانتی در کمدی الهی فرقی ندارد که‬
‫راه میان حلقه ی هفتم وهشتم با وساطه ی پشت " جیرون " رد کرده‬
‫همچنین دو اثر یه صحنه ی دیگری مشترکی دارند بشار بن برد خشمگین بوده‬ ‫‪-5‬‬
‫و قبول نکرده از سوالات ابن القارح پاسخ بدهد ‪ ،،‬عین همین موضع تقریبا‬
‫"بوکادلجی فاانی" اظهار کرد وقتی با خشم قبول نکرده از سواالت دانتی پاسخ‬
‫بدهد‬
‫یه صحنه ی خاص هم هست اشتراک وتقاوتی دارد وقتی که ابن القارح با ابلیس‬ ‫‪-6‬‬
‫(دیو ‪ -‬شیطان) مالقات شده در دروزخ که راجع به "شغل‪-‬صنعت" در میان‬
‫گذاشتند ‪ ،،‬که ابلیس وقتی که فهمید که شغل – صنعت ابن القارح ادب هست‬
‫گفته " نفرین بر بدبخت صنعتی باشد ‪ ،‬دلیل اصلی فقره "‬
‫همچنین صحنه ی در کمدی الهی مشاهده می شود که دانتی در راه میان حلقه ی‬
‫هشتم و نهم با افلیاتی یه مردی ضخیم و اتشی مالقات شده وراجع به همین‬
‫مباحثی صحبت کرده اند‪ .‬ولی در این موضع دانتی حرفش مسخره امیز نبود به‬
‫حدی ابو عال المعری ‪.‬‬