Dula: Kwento ng mga Mamanwa during panaakop ng Kastila.

“Warriors of the Sun”

By Aliyaah Eder

[Tigsturya]: Sa Museum nan Surigao. May mga studyante na nagbisita para

saila leksyon connectado sa Araling Panlipunan. Isa ka studyante nag
tan-aw sa canva’s nan painting na napakita an Pinuno ng Mamanwa.
Samtang sa kilid nan painting, an hapsay nan kinabuhi nan mga Mamanwa
sa Lugarsa Mat-I, Surigao Del Norte. Samtang sa pagtan-aw nan usa ka
babae sa painting may ning suod na isa ka lalake saija.
Sturyador Layaki: Ka gana noh? Uno kaha an kinabuhi sauna nan mga
Mamanwa?
Sturyador Babaje: Kun imo susihon sa painting jaon na babaje.
[Tigsturya: Gi tudlo nan Babaje an painting ng Ninuno nan Mamanwa]
Sturyador Babaje: Makita saija mga mata an determinasyon, pag tindog
saija mga kaibanan.
Sturyador Layaki: *ning oo an lihok sija uyo* Ako tuod si Jared. Gikan
ako sa Caraga Regional Science Highschool.
Sturyador Babaje: Ako si Sol, schoolmate man kita.
Sol: Kadumdum pakaw adton isa ka-adlaw adiser kita nangari diri, an
speech ni sir Fernando A. Almeda, Gikan adton Historical Society
Member?
Jared: Oo, isa ako adto na ni tambong. Hamok tagsturya ang mga
speakers. Na sina Fernando Almeda Jr, Irenetta Montenola, Richard Nick
Amore adton Open-Forum FORUM: Upholding Surigaonon Heritage & Identity
Sol: Oo. Kahamok-hamok ako nakat-unan didto, sa ngayan palamang sa
discussion diin nagsugod an Surigao, kun diin sab tag sturya ni Mr.
Almeda an mga “historian” kun diin an ato mga mamanwa. Kay advocator
man sija sa pagperswerba ug para makilay-an nato an ato mga mamanwa.
Jared: Kabayo kaw. Nagsisi sa mga tagpanglaong nako sauna adton bata pa
ako. Kun Kapila nako sila na lang an nan kong-king. Didto na nako
nahibaw-an na dili sila ganahan tawagon nan jaon tungod kay konektado
sila sa “kingkong” pasabot unggoy. Pero an sa tinud-anay sa discussion
sab ni Mr. Almeda na kita tanan gikan sa paris nan babaje sanan layaki
na unggoy. Pero sa pagrespeto rkan sab ila, tas kun unoy dapat i-adress
saila ato rkan sundon.
Sol: Amo gajod sab, sigurado ako dako jaon na impact sa mga mamanwa an
pipila ka mga tuig nila tagdaya-daya jaon na tagbati kada tawagon sila
nang “kong-king”.
[ Tigsturya ]: Gitawag an tanan estudyante para ila na lantawon ang sa
film-showing na documentation ng history ng ila lungsod. An lungsod nan
Surigao. Kun diin didto sab nahitabo ang gyera sa dagat na taghimo na
nan museum isab na an tawag kay Battle of the Surigao Strait ang
paglaban nan mga Japanesse sanan Amerikano battle ship, para gyerahon
an Japanesse ship para dili na nila masuyod sa Leyte Gulf.
[Tigsturya]: Nagiban ra sa pag-tanaw nan documentation si Sol sanan
Jared. Namatikud-an ni Jared an pag tutok ni Sol documentation. Samtang
nag pa-filmshowing sige ra sila sturya mahitabo sa teorya nila sa
Documentation.
Jared: Grabe noh, ma feel na nako an kabaguhan nan pag-tan aw nako sa
dagat kun mu skuyla na ako. Ma picture out nako an mga dagko na mga
barko naglaban. Para saila kaijahan na pag-tan aw sanan determinasyon
sa mga buhat nila para rasab saila gusto mahitabo, na pipila sa mga
sauna na mga tawo, nadamay tungod saila.
[Tigsturya]: Napansin ni Jared an kabag-uhan nan wayong ni Sol, gikan
sa pagtan-aw nila sa painting lahi ra, puno nan adminasrasyon an sa
painting samantalang sa kuman puno na nan kaluoy an Makita saija mga
mata.

Sol: Hibayo bakaw Jared? Isa diha namatay an taghigugma karajaw nan ako
lola.
[Tigsturya] isa ka gakos an nadawat ni Sol gikan kan Jared.
Sol: 78 na ka mga tuig an nilabay gikan sa panahon na ini. Pero dako na
impact saako lola, sako mama. Sa tanan na iban nila nagsulay sa sinauna
na panghitabo.
Jared: Woah grabe, isa baja sab ka historian imo lola ug lola.
Sol: Tanan kita historian, pero nagkalahi lahi ra lamang ang ato
pantan-aw, lugar ug mga kaibanan. Lahi an dyagan nan ato isturya sa ato
mga kinabuhi.
Sol: Waya na si lolo. Ang first love ni lola, kibali sukad nan
pagkamatay ni Lolo. Dugay naka move-on si Lola. Pero tungod kay Lolo
Juan, taghimo tanan ni lolo para mahigugma si Lola. Hangtud nahimo ako
mama then ako. Kagana ba lamang isaysay ang mga kalipay nan historya
nan ako lola ug lolo. Pero satinud-anay taas pa an ila pag-agi. *ngisi
si sol na malumay*
Jared: Grabe, ingana gajod an kinabuhi hamok shocking moments. *ngisi
ni jared*
[Tigsturya] Nagpadajon nan pagtan-aw nan documentation sina Jared ug
Sol sa big screen, ya ra nagpila ka minuto na human na ang salida. May
nigawas na speaker sa museum na si Dr. Almeda Jr.
Dr: Amelda Jr: Marajaw na buntag saijo tanan. Kumusta an pagtan-aw sa
ato documentation? Magana diba?
Mga Studyante: Magana! *nagdungan*
Dr. Almeda Jr: Adiser kita manguli. Last rkan gajod ini. Ato pamatiuon
an isa ka studyante gikan Sa CRSHS. Na isa ka saksi an ija pamilya sa
Battle of the Surigao Strait war, sanan an isa ka sakop Mamanwa gikan
sa Mat-i, na nagskuyla kuman sato syudad. Pls Welcome Mirasol D.
Intiago.
Tigsturya: Nangapalakpak an mga studyante, samantalang si Jared na
nakurat nagtan-aw kay Sol pasingud sa Stage, daya an isa ka folder. Nag
kumustahan anay kadali si Sol sanan si Dr. Almeda Jr, gi hawiran ni Sol
an mic ug nagpadajon saija pagsturya sa stage.
Sol: Marajaw na buntag saato tanan, Ako si Marisol D. Intiago, ijo rkan
ako tawagon Sol. Nagpasalamat ako kay Dr. Almeda Jr. sa paghagad saako
diri. Isa ako ka mamanwa. Ako lolo isa ka napatay sa pagsugod nan
Surigao Battle of the Strait samtang nanguha sila nan isda. Si lola
dako an paghigugma sako lolo. Dako sab na proseso an ija pag move-on sa
kamatayon nan ako lolo. Hangtud jaoy nagtabang saija sa pagbag-o, sa
pag pahinumdumdum na dili pa kataposan sa kinabuhi. Tungod si lola isa
ka Pinuno ng mga Mamanwa.
Tigsturya: Dili ra si Jared an na shock, kundili apil nasab an tanan
studyante na jaon didto sa Musuem.
Sol: Oo, lola nako jaon sa painting. Tungod sa kahadlok nasinati ni
Lola. Permi sila nagbalhin nan mga lugar. Lugar na kun matuguan para
dili maka-laban sa mga nanakop diri sa Pilipinas. Gikan pa sa mga
kaninunuan nan sakop ni Lola. Permi sila nagtago. Maski sa pagsakop ng
Cristianity diri sa Pilipinas waya kami nag pa apil, way naka sakop
sukad saila lola. Bilin ini nija sa mga tagsuyat nija saija diary.
Sol: Permi sila magtago. Hangtud nagkagamay an iban tungod kay
nakirelasyon sa lain na lahi an pinangabuhian. Jaon sa syudad. Jaon
nakabana nan mga datu. Mahamok sab, pero sa ngayan na isa sab ka
warrior an pagtago. Tago para sa pagsukad nan adlaw, may buhi pa sila
sa pipila ka adlaw. Hantud nahimo nan buyan, tuig. Jaon gihapon sila.
Pero an problema na sa kuman.
Sol: An pagkawaya nan amo kinaija gikan sa sinauna. Tungod kay una. Ang
impluwensya nan mga tawo saamo. Na amoi nay amo na-andan para makasabay
sa uso nan mga katawhan…
Sol: Pero isa sab jaon, mahitungod sa kay Dr. Almeda Jr. Na advocate
kami about sa sitwasyon nan ini. Na sa mga sumusunod na henerasyon,
dili gihapon mawaya an dugay namo na pagkilay-an saamo cultura na may
kalahiaan sa iban. Ugsa dako na pasalamat nako saija. Ug sa tanan na
nagabri nan ila kaugalingon para maka tilaw kami nan kinabuhi na dili
tago.
[Tigsturya] :Nagpadajon an pagsturya ni Sol sa mga studyante sa jaon sa
Musouem. Ug sa pagkahuman nan adto, tag padajon ni Dr. Almeda Jr. an
pagadvocate sa mga studyante. Samtang ning balik sa ingkuran si Sol,
dako na pangisi ni Jared saija.
Jared: Proud ako saimo Sol.
Sol: Salamat, dako jaon na tabang saako. Way makalabaw sa tanan sa jaon
na mga sulti saako.