*

#
Ex Bibliotheca . •
majori Coli. Rom.
Societ. Jesu

i
i*‘ *
.
*
 .

DEMONSTRATIO
IMMORTALITATIS
ANIMiE rationalis.
SIVE
TRACT ATVS DVO PHILOSOPHICI, Ii*.
* QVORVM NATVRA ET OPERATIONES CORPORVM,.
PRIORI
IN POSTERIORI VERO, NATVRA ANIMAE RATIONALIS, '

‘
ad cuinccndam illius immortalitatem, explicantur.

AVTUORE K EN E L MO EOVITE DIGBAEO,

Carolo primo Magno Britannu Regi d Secretiori conciant, &m
rebus maritimis Adminijlratorc Procipuo, &c.
Ex Anglico in Latinum vctfa opera & ftudio I. L'.

Promittitur huic Latino editioni Profano Alttafhyfica, AuthortThoma Anglo

ex Aliijs Exajifaxonum.

Eidcmqucfubnedlunturinflitutionum Peripateticorum libri quinque, cum Appcn*

dicc Theologica de origine mundi, eiulHcm Authoris.

Anima naturam , abfque totius natura ,fufficientercognofci poffe , exifiimas ?

Plato in Phxdr.
EDITIO SECVNDA AVCTIOR. 4»

PARISIIS,
Apud FEDERIC VM LEONARD, via Iacobffa,
Sub Scuto Veneto.

• M. DC. LV.
CVM APPROBATIONE ET PRIVILEGIO
f
 -, ,

hl

II

AD TRACTATV fiyAtSio 0%f/7l£

’
'fas/Ji. ess />/X /Uy as>A
uFj/X-
1
t
KENELMI EQVITIS DIGBUEI
.
Vfc

DE

IMMORTALITATE
ANIMAL rationalis.
PRAEFATIO EVONYMA
DE NATVRA RARI ET DENSI.
IN QVA PLVRES VERITATES ARCHIPHYSICA
adruentem veteris Peripatetici 8cDigbzanam exponuntur
& demonftraruur.

Authore Thoma Anglo ex Albijs Eaftptxonum.

AD LECTOREM,
v r-r "j qT '

iij ® natur* penetranti non auri efuries, non

aftimationis cupido , non iattantu pruri-
go, fed •veritatis delicia,

bentiam &
&
Jolidus •vita
recte adminifirandapropoftus fructus lu

aujpiciumcreauerunt. Infpi-
ce cominus hunc codicem, quem tempori

bus JIbi immerito difjicilltmii , tuo boi

bono
fu* prend , non ignotus Kenelmus Eques Digbaus por-
tibi noto

rigit. Phyjicesmatliefim dixeris. ItaCeometrico more , fimpli-

d
cibusexorfus, per immediata te deducit ad compofitifima. Ne-
que amittit, donec fuper naturam &
corpora eleuatum in con-
jfnjs aternitatis &
Deitatis fiflat. Trimam &
apertifimam
corporum conditionem ( ipftm Quanti notionem ) pro aditu
ftatust. Primam &
per fe notam Quanti diuif onemper rarita-
tem &dcn fit,nem proxime difcludst. In binis fngularum gradi-
a i
j

1
 -
•

Ad Le&orem.
latitantes deprehen-
bus , primas quatuor norifiimas qualitates
dit. In Anflotelica earum comminatione, celebria elementa-, in ele-

mentorum compofitione,qualitates mixtis communes manifejla ,

plantas &,
natura fundamina. Mixta remifiendo, fiufcitat ;

plantas infitione confiirare cogit in animalia. Hac ( tanta eft or-

dinis vnitatis potentia ) obfiquentiorem mundumfenffico
e?
ad feillap/u rapere ,&vigention dominatrices imjccre manus

(ab/que ‘Deo e machina ) mera rarorum cum der,fis complexione

erudi t:$ miracula artificis creat uti, quibus naturafiupentes ciet,
in potentes euoluit caufiu.Hnus obfiflithomo,
neque a£tiones/uas

rarorum & denforum examini fubijcit, quantumuu eidem infi-

Immortalitatis e i qua tali coroham
fiens Quanti bafi. Propterea
circumdat :proptere a erumpenti fiiritui immutabilitatem : pro-
pterea beatitudmem vel infcehcttatem interminatam conciliat.
Hac omnia , ipfis rationibus anfulatim a prima Quanti notitia
fibi harentibus ,fic
commen dat, vtprater demonftrationis Geo-
metrica formam nihil vltcriusflagitare valeas: quam ipfam tibi
met condonauit : cui explanatio oratoria confliftufq-, argumen-
,

tationum(quibusa/fueucras)crantneccJfarij, nondum adficcum

Geometricavirilitatis panem flomacho fatu mafculo ajfurgenti.
Quidhismaius queam polliceri? Eid igitur, fi quicquamfmile

vsiit antiquitas ; fiquicquam fuppartentauit curio fumhocgfl

inquietum quo nauigamus faculum ifi confici tu es jflerauijfe ifi
etiam nunc credere potes te oculis luftrare &
manibus pertratta
re quod tangis &
habes i pro vili quaojfenmusdefiue. Si Archi-
medaa cura ,
Poliorce tarum propofita pramia , Chymiftarumqi
& Midai contaftus
longauitatis fimilia elementorum
pollicita,

narthecia ia&cnt : etiamfic defiifie. Sinvndique te&nouitate

perculfum & compulfum
vtilitate caue ne
cernis, in perniteat

fortuna &
articulo aftrorum contuitu
fi*b propitio
pigeat tractatu vnico
tibi defuijfe.

coharcntis in reliquis
Herum ne te fine [fle

Philofiphiapartibus doctrina te immerfijfe,adiectas habes quafi

in opiflographo inftitutiones Peripateticas, qua manum incate-
ris audenti tibi pratendant. Et quoniam obfidebant portas ipfiu

rari gst denfi anguflia lumfucixanen, ^ nondum credulas auerte-

bant aures : etiam metaphyficam hanc bolidem qua anguflia-
rum explores pericula ,fubtiliori curiofitati fubmitto. Neque
confionum aliquid his elementis etiam in facrdT heologid defie-
res ,fi hac excolendo illud emerueris. Interea de his Deo gratus
tibi eratulare.
* QV^STIO
 , ;

Q_ V A S T I O PRAVI A
Vtrum in continuo fint parta actu .

Articulus primus.

Quod in nullo proprie diflo compofito fint partes aftu.

Articulus fecundus.

Quod ftecialitcr in continuo non fint partes aflu.

Articulus tertius. .

^Argumenta Geometropkyfica contra refolutionem faflam.

Articulus quartus.

continuo.
.Argumenta Phyfica pro partibus attualibus in

Articulus quintus.

Argumenta duo Metaphyfica contra eandem refolutionem.

Articulus fextus.

non fint ab ijs entitatiue diflinfla.

Quod accidentia intrinfeca fubieflit

Articulus feptimus.

quod idem non pofiit agere

Obiefliones contra propofitam veritatem ,ffi)
in fiemetipjum.

Articulus odlauus.

aftualitate partium in continuo. Etdimfi»

Tertia obiellio Metaphyfica pro
. corporis inmateriam primam, CT formam fubfiantialem.

Articulus nonus.

aBualibus continui , <t) declaratio

Vltimum argumentum pro partibus
continuitatis mundi.

Articulus decimus.

quo confifiat ratio locL

Quod vacuum implicet contradtftioncm.&in
Articulus vndecimus.

' ‘ ' Jn quo confifiat ratio

"
Rari & Denfi.
% "j
j
 * r t-
•

% ' ' * 1

Articulus duodecimus.' .«

Rarcfaflionis ah augnentatione differentia : & huius adtranfulflantiationein

Vf analoga.

ALTERA RRyCFATIO AD. PRIOREM

T radiatum.
Comparatiq trium modorum exponendi mutationes naturales hodie inter

curiofos 'vigntium.

Membrufri primum.

'Democritica explicationis tSriit? quid in ei fit difficile.

...
-
13
Membrutn fecundum.
Cartefiana explicationis examinatio.

Membrum tertium.
\'> m' \rt
.fctliU' ‘V-
Modi Dighaani expofitio & ad
, \

priores comparatio J-

Membrum vltimum.

Formalis compofitionis dd mutationis neceffitas meuitabilifc-

 PRAEFATIO
METAPHYSIC
•IN CONSISTANT
A*
QJ'0
'raritas et densitas.
Qusftio praruia ad rcfolutioncm intentam.

Vtrum in continuo fint partes aflu.

ARTICVLVS PRIMVS.
QUoi m nullo proprie diEto compofito fint partes aclu.

A nc difficultatem quantum Deus

( fuggdtcnr)
expolituro, primus labor in ftatuendo quxftionis
fcnfu fefe Dum enim authores non ignobi-
offert.

bilesfcfefub magnorum nominum vmbia tegere

& protegere moliuntur ; ipfas voces ambiguas &
obicuras & alieni ab ingenua Scnatiuafignifica-
quantum pote, vocum mul-
tioncfcnfus effecerunt. Vitatisitaque,
to vfu detortarum plicis fle propono difputationis argumentum.
,

Quantum continuum ,fcu magnum, puta linea, fupcrficics, vel cor-

pus, fitne plures cntitatcs,aliaui vnione vel connexione fmgulanim
entitatum, priuatatn & peculiarem vnitatem non violante vel de-
ftruente, colligati? An vnica entitas cuius natura fit vtplurcsexcl
fieri poflint, non compofiibilcs cum ipfa, fcdpcrmucationcmipfius

in illas, facienda:. Lite fic conftitud, nihil opuscftfcntcntias nume-

rare: cum contradi&ionis, fub qua conteftatacft lis, repagula, affir-
matiuam duntaxat & negatiuam admittant.
Pangenda eft itaque dilcrtcconclufio: Continuum fcumagnitudi-
ncrav nicam effe cntitatcrn.qux fit diuifibilis,non eo quod plures cn-
titatcsaftu claudat, fcd quia plures ex ea permotum qucndam(qucm
diuifionem appellamus ) vi caufatum naturaliu produci poflint.Quo-
niam autem non folum continuum diuifibilecft,velccrtenondum
liquet cflc,porcft huius hypothefeos vetitas & ex propriis magnitudi-
nis pijpcipiispcti,& cxcomunibuscompofitivniucrfim. Et niccon-»
tSplatio priori pr.xfeyidaeft. Hanc itaque adoriamur. Sed nc incautus
 Prafatio.
inuoluaturlcdor, monitum volumus, quod duo dntcompodtorum
gcnera,alterum eorum inquibusplura cxtrinfeca quadam connexio,
nc & dcnommartonc vnum dicuntur, q uomodo exercitus, regnum,
ciuitas, funt plurcs homines vnitate ordinis & communis imperij in
vnum coadi: grex, acemus, (aecus arenarum vel frumenti, denique
homoarmatus vel calceatus, & irmilia, cxtrinfcco continente vel ap-
plicatione vnum funt,rc & fubfiftentia plura. Alterum vero comin
qui intrinfeca & natiua vnitate prxdita funt , qualia funt. homo,
equus, .AIthiops,xgrotus,erubcfcens, paruus,dmilis,xqualis, &hu-
iuI*iodi,quxnati lumus non vt plura (ubdftcntia,lcd vtfingula mo-
do fcparabiliaffcda apprehendere & cogitarednrcr qux quod conti-
nuum appellare folemus reponendum ducimus. Procedit itaque de
huiufmodi folis & quxftio & propofita concludo, quam ex ijsqux
compofitionivt de peculiaria funt conamur dcmonftrarc.
Cum compodtura,id c(l, compofitioquxcft forma compodti, non
motus feu fieri ipdus, faciat aliquid per eam efle intrinfcccvnum,nc-
ccflario opponitur formaliter pluralitati quam excludit &rqua opor-
tctiniisintclligcrc, ex quibus copodtumnt,in illap^rexiftctiainqua
funt terminus a quo compodtionis, qux cft motus adiuifis ad copod-
tuinihoccft illi pluralitati qua plura erat illa ex quibusfit copodtum,
antequam in compodto forent. Sed palam cft pluralitatem eorum tu
teporis coftitiflc in vnitatibuspcrquasfingula diuidcbatura fefein-
uicem:hanc itaque pluralitatem excludere habet compodturaforma-
litcr:quarc dngulx entitates fex entitatum dngularitas non manet in
compodto. Scio quidobculcatari dnt rationi propodtx, nempe eam-
podtuta no illam pluralitatem tollere qua dngula funt inter icdiuifa
icd propriam quandam qus pluribus per compodtioncm adunatis co-
traria cft. Veru cnimucrd non fum isqui vento me fuffocari patiar, Se
tinnulo vocum nihil dgnificantium (onorc terrear. Explicent proinde
quipcrhancvnioncm dbi velint. Qui congregat ouesincaulam vnit
eas, fedper vnitatemcaulz.Qui iratorum animosdifiidcntcscompo-
nit vnit cos, fcd efficiendo vt vnu idemque velintnolintquc.Etdcx-
terasvniedifpccicsvclimusdccurrcrcjlcmpcrinucnicmus vnirc,cfTe
vnitatem aliquam ttibucrc. Vocem itaquedne mente obiiciunt,qiii
dicunt nobis partesin compodto vnitas efle, fcd non factas vnum.
Infto itaque exeadem compodti natura.Partcs ( quas dicisadu eo-
podto inefle ) vel ex fefe formaliter funt vnitx, vel mediante aliaquafi
compartcquam vnionem vocas. Si dicis eas ex fefe efle vnas, ctiamd
contradictione mihi in terminis obiicis, dicendo calde & ex fefe efle
fingulas,6c ipdsfuis dngularitatibus efle vnuminon tamen illa te pre-
mo.Scd vrgeo,non quando extra compodtioncm fun t , non habeant
idem dngulx fuuru ede quod in compodtioncfd negas, eadem opera
dicis eas non efle extra corapodtionem .'dn ais, eo ipfo affirmas extra
compodtioncm cflccompodtas.cum nondnt compodtx nid p$r hoc
quoa formaliter ijsineft extra compodtioncm. Fidamus itaque ora-
tionem
 i &

Praefatio.
tionem ad cos qui tertiam quafi compartcm (quam vnionem agnomi-
naucrunt ^compoficoneccffariam autumant. Ad quosfic differo :cer-
tum eff & vobifmctipfis cofeffum,hanc vnionem effc tertiam enticatem
prioribus fupcrindudhm certum ed itaque iam tres entitates effc cum
:

dux eff maiorem effc pluralitatem

folx pr;rcxiftercnt: certum itaque
quam prius eraf. Videte optimi Philofophian hzcfit via ad vnitatem.
Sed c lamant hanc entiratem effe vnionem. A ttamen nifi poflmt hzc in-
tcliigibilia facere , quod facere tria e duobus fit facere illa priora duo

v/ium, aut certe ( quod zqucdifficile ed ) ex plicare qualisfit nxcvniras,

. Sc quomodo vcra,quz confidit cum pluralitate vera & acceptat a, qui-
que partes cxtracompofitum propriiffime plurcs condituat , non phi-
lofoplnntur, fed clamores obtrudunt.
Vltcrius, cum cxdetn partes intra compofitum nonnunquam , alia*
vero extra compofitum exidere nata: fint , quarricur an partes faltem ex-
tra compofitum fint entia completa ? in compofito enim affercrc ea*
entium completorum rationem fortiri contra compoliti rationem fo-
ret,quod propterea entium Sc pluralitatis naturam non effugeret: in
compofito itaque entium completorum rationem non habent. Extra
compofitionem diuerfarum eddiuerfa ratio. Partes fiquidem continui
diderminatas in entia completa ftirgere ambigit nemo, fecus dc alijs
partibus exidimant. Hoc itaque in promptu ed, flentis completi natu-
ra ad fubdantiam & entis conditutioncm pertinet ,
quz prius non erant
entia completa Sc modo funtin entis Sc fubdantix conditutiuis,cffe
mutata & in melius profeciffe. Quomodo itaque afferis eadem fuiffc in
corapofitione quz fi entis rationem mutaucrunt ? Par-
fint extra illam,

tes itaque qu* extra compofitionem incompleti funt rcfpiciamus. E*

vel dicuntur fuis entitatibus & effentijs tales, vt exidentiam fubirc Sc
fudetuare fuis viribus valeat, vel eidem fudinendz impares funt.Si priori
incumbis refpofioni , peto cur incompleta entia nomines? Aut enim hoc
ed effc incompletum ens , nondum rationem entis attigiffe, fed gradum
quendam verius illam &aliquam ipfius participationem podidereiquod
’ nomini quidem recti congruit , fed rei nequaquam : cum enim ens fit
exidcns.non potcd negari quod vim exidentiam retinendiexeffcntiali-
bus Sc entiraee fua habet, hoc ed huiufmodi partes, iam entis rationem
accepiffe. Atquifipoderiusmcmbrum amplexaris, quid per ens incom-
pletum moliaris euoluendura cd Vel enim intelligis nori effe ens per-
•

fcflidimum & fic omnia citra primum generis incompleta appella-

,

buntur, equi, homines. Angeli infra fupremum. Vel incompletum ap-

pellas quia fine alio non edfibifufficiens.vtanimaliafine cibo, plantz
finetellurc.cxtcra omnia fine Deo : vel incompletum appellas,quia non
ed idoneum operationi, fine alterius concurfu. Sed imprimis quod exi-
ditex fuis viribus, quid impedit eam operationem quxcffcntixfuxpro-
portionara ed fua virtute pradare ?

virtutem excedat, hoc omnium entium commune ed,vtalienam opem

Sin operatio de qua loqueris ipfius

defiderent ad ca quibus ipfa folanon funt fatis. Sed quodagoptxter in-

s
&
v rjx ..

- T
 :

Praefatio.
ternionem tuam vagatur. Hoc enim quzris vt ens quod vocas incom-
plewm, naturi &c?Icntiz cuiufdamvniuscompartcm feu compartici-
pem dcfideret.Scd fi cflcntia cft qua res nata eft cxiftere , vna cflcntia cft
cuius vna exiftcntia cft, ad quam refertur, & cuius refpe&u dicitur vna
non pofGbile cft itaque partem entis qui pure cft pars entis cxiftere extra
ens completum, neque per confiquens eandem eflc extra totum qui in
ipfo toto cft, neque in ipfo toto aliud e fle quam ipfum totum cum fit ;

quod cxiftit, totum autem exiftercfolum & poffir & dicatur. Dixipu-
re partem, vtijs me liberum plicis (cruem, quibus, fi qua cntitas partis
& totius fecundum diuerfa ingeniumhabeat, onerari vererer. Collcftis
itaque qui nouifllmo hoc difcurfu funt expofita.fic conficio argumen-
tum. Partes continui non funt eidem in toto & in femctipfis, quia in
fe funt entia completa, in toto fubftantialiter incompleti & citen:

partes rationem entis in toto habent, extra non habent : neque vnxira-
que neque alteri eandem in compofiro 6c extra naturam retinent : non
funt itaque vllz a diu in compofito.
Priterca cum conflet non diftinguiin te qualibet vnitatem ipfiusab
entitate >fedip(am entiratem dici vnam, eo ipfo quod non habeat intra
fequicquam de quo verum fir quod non fit aliquid quod fit in cadam
entitate : fi ens compofitum ponatur eflc vel dui paitcs compofiti lb-

li, vel cum vnionecas colligante, manifeftumeft quod vnitas quoque

compofiti fit ipfum eflc has tres entitates , hoc cft , eflc aliqua quorum
vnum non fit aliud. Quarefi vnitas compofiti confiftat in entitate com-
pofiti , confiftet in hoc quod eft effe non vnum.
Rurfus cum tunc intelligamus rem aliquam quando fic cft in intcl-
ledhi noftro obiedliue ( vt loquuntur ficut in ipfafe, palam cft intclli-
)
gibilitatem ipfius efleipfameflentiamipfius, fir quod fequitur,quicquid
vnam eflentiam vel entiratem habet, etiam vnam intelligibilitatem ha-
bere. Quare chm definitio non fit aliud quam oratio explicans notio-
nem feu intelligibilitatem rei cogniti, quicquid habet vnicam eflen-
tiam vel entiratem , etiam vna definitione definibile eft, feu vnam quo-
que definibilitatem habet : fed illius quod vna definitione comprehen-
ditur omnia pndicata funt per fe, & includunt fefe inuicem, ficut peda-
litas & pedififlrojVt non poflitefle pedififlioaliqua qui non fit pedafitas,
neque pedalitas intclligi valeat eflc fine pedififfione aut oppofita diffe-
rentia : cuidens proinde eft vnam definitionem nonnifi vnius entitatis
efTc. Si itaque ens compofirum ita fit vnum vt vna definitione fit com-
prehenfibile, etiam ita cft vnum vt plures entitates non poffir formaliter
includere. Vna itaque eft cntitas in compofito quod veri fit vnum.
Neque ignoro afliimpta efleinhocargumento aliqua, qui noua ac-
cident aliquibus Philolophis quibus nihil 3fluetius. eft quam przdicata
pureaccidentalia inuicem in eandem compingere entitarem. Sed mo-
nendifuni vt vim argumenti penetrent, & videant entiratem eflc qua
res cxiftit & quod fequitur non poflccfle aliam vnitatem entitatis quam
,

cflentiz : led neque intelligibilitatem feu definibilitatem ab cflcntia quo-

 Praefatio.
uo modo efle diuerfam neque ex his fcqui nulla prrdicata efle acci-
:

3cntalia quomodo enim qua: fingula funi accidentia, poflintin colle-

:

dlione effcmialia efle, fuo loco dcmonllrandumreferuaraus. Intercala,

A rilloteJi & Diuo Thomx familiare efle affirmare carnem qui-
cis fit,

dem & oflacffcntialiatflcanimali, cui tamen hanc carnem &hsec ofla

accidentalia efle (quxentitaubus non liint diuerfa) ijdem fatentur.
Tandem, quoniam partesin compofitoalrepronunciantcfle diftin-
dtas,fcd eflediuifas audire non fuftincnr, quid fitdifiindlio ,& in quo
a diuifionc differat , inquiramus. Aiunt itaque diflindiionem fignifi-
care vnum non efTc aliud. Sed hanc Ariftoteles diuiflonis explanatio-
nem tradit, hanc communi hominum conceptione non vnius efle ra-

tionem apprehendimus, & ipfimet vnitatis definitionem cum indiui-

fione confundunt. Ad reliquam proinde partem accingamur;&quid fle
diuiflo fpcculemur. Neque ofeitanter reddunt diuiflonis rarionem efle
diftindtorum feparationem. Hoc ergo ferutandum efl quid flbi velit

quod feparationem appellanr. Localcmnc? non, aiunt. Extrinfecamne

aliquam qui fex vltimororo prxdicamcnrorum feriebus colligatur: Iurc
optimo negant. Sed neque relationis vel qualitatis genera contingir hic
quzflio. Vel itaqucfubflantialisvelquantitatiua erit hic feparatio vel ,

inexplicabilis & in vndccimum pudicamentum releganda. Quoniam

autem non multum intcrcftfiuedc quantrtatiua feparatione pro conti-
nuo , flue de fubftantiali pro reliquiscompofitisfitfcrmo; quid poflunt
extricare ? feparationem quantitatiuam efle eorum qui fupponuntut
eorum qui fupponunrur efle plures
effeplura quanta? vel entitatiuam
entitates » & incompletum confugient?
ntim ad quantum completum
fcd dui fltulxaqux tam completa quanta & aquz unr,quam duo ma- f

ria: de entiraribusvero completis & incompletis fupra fatis excuflum

efl. Etiam tempus eft ad propria hypothefeos fulcimenta excitanda nos
conuertamus , poftquam omnia in
compoflti vniucrflm accepti vifcera
apricum egeflimus: a propria compofltiiri, id efl, compoflti ratione
aufpicati,& inde ad vnionem aduerfariorum fidfitiamdelapfi,hincad
diflinClionem partium intra &
extra compofltioncm , vnitatis cum &
entitate identificationem progrefli: tum cx veritate tranfcendentali feu
definibilitate idem colligentes :& tandem idem fonarediuiflonem &
diffindi: ionem quarum vnam affirmant altcmm negant, coarguentes.
Qui cum aduerterint Philofophii digne didfa ,id efl, efle ex locis inrrin-

fecis & maxime connexis , expedio quid pari fide referte valeant.

ARTICVLVS SECVNDVS.
Quod Jfmialiter in continuo non fmt artes aRu.
f

C Vm

enim flnguli
itaquepofitis adht partibus in continuo necefle flteas vel
nitas efle vel infinitas,
rurfus
& fi

continuum aliquod feu

finiti fine, efle indiuifibiles (alioquin
magnum forent , Sc ad
fi-

f «j
 "

Praefatio.
quzftionem non foret refponfnm )
fed & ponere continuum ex parti"
busindiuifibilibus finitis.rum (it contra dilertam dcmonftrationcm Eu-
clidis,clementofexto,propofitione decima, & praeterea fubruat totius
Geometrix fundamenta, vt lare probant qui contra hoc depugnant:
illafententia non pro rhefi difputabili fufeipienda , fed pro errore ex
fcholis ^«/«^inarPhilofophorumeftecalcanda. Si iraque' partes con-
tinui funt infinitZjVclex rurfus diuifibiles funt vel indiuifibiles: contra &
vtrafque primum inftruo argumentum, fi lemma ncceflarium pizmife-
ro, breuiter quidem,quoniam alieno in loco afiiimitur probandum. Edo
itaque lemma. infinitum multitudine implicat contradi ftiontm.
Quoniam enim multitudo nulla intelligi poteft.quz non immediati
fucceftione vnitatum a prima vfque fuccrelcat in quantamlibet diffii.
fionem : Angelorum (neque enim
efto multitudo infinita arenarum vel
intereft marerialcfnefubftanrias,anabftra&as congeras) in caque vna
aliqua fignetur qux intellectui pro bafi (eruiat , adicftifque vnitatibus
vfque ad certum numerum , & illo numero per vnitates mulriplicato,&
deinceps per numeros fine fine vel termino, non perattualem Sc fuc-
cefliuam numerationem , fed per indiuifibilem & fimultaneam inrel-
ledtus Angelici penetrationem, ad infinitudinem peruentum fit.Num
in tanta multitudine aliquid videbit Angelus, quod neque fit vnitas, ne-
que ex vnitatibus conflatum ? Si autem non videat, xque clarum eft to-
tam multitudinem ex vnitatibus graduatim (hpcrductis conflare. Si ita-
que de finito cuaditur in infinitudinem hac per vnitates fuccretione.cla-
rum eft in confinijs finitionis & infinitatis additionem vnitaris ex fi-
nito reddereinfinitum. Cuius & thefeosablurditas.&fiquelxeuidentia,
6c quod nodus in ipfis vifceribus multitudinis infinitxhxreat
quia non
,
requirunt nifiintelleOum capacem, nobis pro demonflrato acceptetur
lemma.
Ex quo iam non conficiendum,(ed confectum manet theorema, non
efle partes actu in continuo; cum fine infinitate effe, inter vtraroque
pugnantium cohortem confeflum fit implicare contradictionem. Pro-
ximum itaqueargumentum fic contra infinita indiuifibilia propono ,vt
ad partium infinitudinem debellandam gradum inde faciam. Aflumo
&
quod vtrifque placet nobis etiam commune eft, indiuifibile additum
indiuifibili non facere maius, feu non
conflare quantumtquod etiamfi
litem inprxfens nonmoueat,netamen ledbori fit obfcurum, fic declaro.
Sint tria indiuifibilia A BC.fic deinceps co!locata,vt dicatur A. tangere
B. &B. rangereC.fcdA.nontangcreC.fle peto inrclledune aliud fit in
B. quo tangit & tangiturab A.& aliud quo tangit fittangitura C?fi affir-
mas , intellectu itaque 6c imaginatione accipi poteft quo tangiturab A.
non accepto quo tangitur a C. funt itaque in B.quo fit proximum A. de
quo fit proximum C.in longitudinem difpofita,& vnum applicatum ad
C. reliquumad A.Oiflinguibilia itaque funt, & ordinem inter fc habent
realem :& per conlequens diuifibile eft B.Si vero negentur quo B. tangi-
tur ab-A. &quo tangituraC. e(Tc intellcdhj diflinguibiiia , rangibilitas
/
‘
‘

BUr ® '•
ab
 t

Praefatio.
ab A. erirzqualis fle adzquata tociBcum itaquetangiaC.& A.fit ma-
gis quam tangi a folo A tangi, B. non poterit tangiCc ab A. &aC.
Ex hoc affumpto fic formo argumentum. Srindiuifibile adiunftum
non facit maius, neque quilibet numerus finitus indiuifibi-
indiuifibili

liam faciet maius ; non repugnat itaque vni indiuifibili penetrari , leu in-
indiuifibili loci coniungi quantumlibet numerum indiuifibilium. Efto
Itaque quantus poteft numerus, & palam cft cum fine termino fit, infi-
nitum efle , neque infinita itaque pundta magnum faciunt.
Sumitur etiam hinc demonflratio contra infinitatem indiuifibilium:
quod cum infinitum in multitudinenonpoffit non effe infinities infini-

tum, inter plura multitudine infinita nulla poffit efle proportio.Cum ita-
que partes continui conflarent in hac fententia infinitudinibus , vna
nullam proportionem maioris feu minoris ad aliam fortiri poffet.
Exquibusfit facilis gradusad partium infinitatem interimendam. Si
enim partes (unt adtu diftindtx, in ea diftin<ftum cft continuum, in qux
foret diuifum fi in omnes fuas partes eflec diuifumrfi autem in omnes
luas partes eflecdiuifum.quzfupcreflcnt cunila forent mdiuifibilia :cui-
den s itaque cft etiam in indiuifibilia efie diftindtu m ;
& quod (equitur,cx
infinitis indiuifibilibus efie conflatum quod conclufumcfi impoflibile.
:

Cui fubijceomnem multitudinem ex vnitatibus conflare, & vbi nulla

vnitas pro bafi fupponitur, multitudinem non habere principium vn-
denafeatur. Quodu partes ponantur femper diuifibiles non termina- &
ri diuifibiliracem ad indiuifibilia, cum fingulz partes fint multa, erit mul-

titudo qux vnitatem pro bafi non habeat, neque in plurcs refoluatur. .

Tertio infinitarum partium ruinas fic accumulo. Dicis partes in con-

tinuo cflca£iu infinitas , neque vllam harum qu* non fit aliquanta fiuc
magna : fed nulla quantitas cft tam exigua quin finities repetita excedat
quamlibet propofitam quantitatem nulla itaque pars eft ex
. his infinitis

quz finities repetita non excedat propofitam quantitatem : certiflima

itaque firmitate, infinitzpartes,quarumnulla finities repetita non exce-
dit propofitam quantitatem,omnesfimuleamexcedent:maioritaque
erit minima quantitas maxima propofita, fiuc potius omnes erunt infi-

nicx.Idem fic quoque vrgetur. Cum omnis multitudo infinita fit infini-
tiesinfinita, Sc diflmdtio atftualis continui in medietates & medietatum
medietates contineat diffinitiones actuales fine termino, erum huiuf-
modi diffinitiones infinities infinitx: cum itaque panes diftinitionc tali
fi gnatx fint femper duz , vna quzlibcc harum partium erit in continuo

in numero duplicato vel maiori quam fit numerus diftinflionis ex qua

agnita cft pars.-primav.g.diflin£tioquf eft in medietates fecit partes qua-
rum duz fint in continuo : fecunda vero diftin&io quz eft in quadrantes
habet partes quarum fingulz quater in toto teperiantur : tertia vero de-
fignat partes quarum fingulz o<ftiesrcpetuntur,& fic deinccps.Si itaque
diltinftio aliqua fit infinitefima , feu poft infinitas a prima ( cuiufmodi
neceffum eft cfTe infinitas inter infinities infinitas) pari neceffirate ha-
bentur partes infinities repetitz , le totum cx ijs efle parita infinitum.
6 iij
 / ,

Praefatio.
Neque excufabilior eft labes infinitorum indiuifibilium. Si enim infi-
nitudo fine non potcft,&
infinities multiplicata infinitudine cogitari

atomorum multitudo quantum efficiat , infinities infinita eo-

infinita

rundem multitudo infinita quanta, vel vnum infinitis xquiualcns fine

lite nobis excitabit.Deftruunt proinde rationem quanti, qui ex infinitis
feu pun&is, feupartibus,illudzdificare contendunt. : .

Sublcqucns eft vt refpiciamus ad Geometrica, quorum propria mate?

ria eft quantum fcu continuum, vt quid in ijs fequatur differentiam
fallendarum confidcrantcs, inde de ipfis fententijs iudicium ferrepofli-
mus.Manifcftum itaque eft ,quxa&u funt, certa & determinata effe,
quz vero potentia, indeterminata & quafi mobilia Scaltcrabilia effer de
potentia enim educitur modo vnum modb^Jiudjfecundiim agentium
virtutem & incubationem in materiam qua: vcroa£iulunt,iamhabenc
:

quod effe poffunt , & mutatio fiat, aliud pro fuppoi>nitur.

fi illis

A centro itaque A -m
du&is lineis AD £ _
B. AE C. intelli-
K
antur nafei duo •
\
E iftores ABC. /
// \ __
A D E. & fit peri- YD _—
pheria B C. dupla / x\
riam in F.ipfa B C. I v
erunt B F. &FC. I
/
I

fingulx xquales pcripherixD E. tot itaque partes erunt in B F. quotiri

D E. &
fi adhi fint partes neque plures , neque pueiores j
& per confe-
quens duplx multitudine partes in tota B C. quam fint in DErcontra
Geometricam demonftrationem. Si veropartes ponantur tantum efle
in potentia, quoniam non funt dcterminatzin ipfa potentia, nihil in-
conuenit tot effe in minori quot funt in maiori.
,
Rurfus cfto circuli qua-
dransA B C. & circum- C
quadratum A B
feribatur —
C D. & Gcometricz leges
conuincunt in parte qua- s'
dratiD B C. extra qua- f
drantem pofita,poffcduci /
tot lineas quot in quadran-
te CBA :
quz fcilicctfint
rcliquiz linearum CB A.
du&aru parallele D C.
ad
B A. Item lingulas effe fin-
gulis xquales , vt non fit
yna quzlibet linea in B A.
 ’ -

Praifatio.
y !

cui non fit alii icquaiis in BCD. neque dux aliqux xquales. Iraque fi
& ili III. uviu
linex funt
parres IX Illiti
parlCS omnes linex fupcrficici B
,xquales erunt i/.iiiivaiim*
a£lu ,«,iju«ivawMi.iv ^ C, D
* -r. C-;-; r> a £jr..~A „<T.
C ...I
omnibus lineis fupcrficici B A. quod tamen vel ipfis oculis falfum efle
i i-

deptehendituf. Sed apertior eft ex motu Si mechanicis euidentia.

Efto itaque axis A B. duabus roris

inxqualibusC D. maiori, E F. & K
minori innexus lecundum centra:
&intelligatur ita fixus in rotas

axis,Vt rotx fine conuerfioneaxis

non valeant volutari. Moucatur
deinde hxc machina fic vt dux
rotx eodem tempore ( ficur ne-
CelTc eft ) redeant ad eundem fi-

lum : hoc eft vt pun&um ror*

quod infiftcbat plano ante mo-
tum rurfus infiftat plano. Sintquc
duo plana parallela longitudine
zqualia circumferenrixCD.
&*“
manifeftum eft rotam minorem
vna circumuolutionc fignafle li-

neam G H. xqualem linex I K;

quam fignauit fuSi circumuolu-
tionc rota maior , Si tamen nul-
lam partem rotx E F. bis planum
tetigifle. Quod fi partes intclli-

gantur a£tu exiftere prorfus ino-

pinatum exiftit & impoftibile : at

fi partes rotarum conftituantur

pure in potentia & non numera
txefle, tunc non intelligitur aliud
quam corpus minus applicatum
effe maiori (ucceffiuc.
corpori
Sicut itaque non patitur difficultatem quomodo homo ambulans in
omni parte - —
..... fi»! /Tii >n m^iArr
temporis vel motus fui fit in maiori {patio
T /sui
quam m quiefeens,
mi e

& homo ambulans Cliui

lUIIiU aUnUUIdlla
i in eadem parte temporis
iuj ui
celerius |
fit ...
••• maiori
loco ........
in .w*».

quam homo rcmiflms motus, fic nulla difficultas erit, quomodo E F.

applicetur plano longiori fua circumferendi, non enim eft aliud quam
magis efle motam in fux circumferentix proportione, quam mota fit
maior rotain eodem tempore: Si quod de tota rota didtum eft, de qua-

eodem iure pronunciari poreft-

libet parte
Quintum argumentum ex fuperiori Geometria trahitur. Demon-
ftran t enim G eomctrx efle proportiones quafdam furdas fiu irrationa-
les:idcft,quxnumcrorum nulla multiplicatione vel diuifioneattingi
queant, fedfola linearum vel corporum fictionibus inueniantur. Paret
itaque fi continua magnitudo fola multiplicatione indiuifibilium coag-
 Praefatio.
mentatur, tales proportiones nullas eflc pofle, cum certa vnitatum mul-
titudine omnis pars conflaret. Euidcns itaque eft aliud genus compofi-
tionisefTequo magnitudo vna fit. Cum itaque dcmonftratum fit pofi-
tis adhi partibus (eu inexiftentibus continuo, ex infinitis indiuifibiJihus
eidem cxifterc.
fubfiftere continuum .euidcns fit partes nullas adtu
Supremus labor continuum ex partibus aqualibus molientium ex ip-
forumipfis ore concinnabitur. Cumenimipfimet profiteantur infupe.
rabiles cfle fuarum fententiarum difficultates ,
quod hoc ipfiim eft quod
nos dicimus aperte contra eas demonflrari, hanc autem de continuo
opinionema Platone, Ariflotele, &
antiquis eorum interpretibus qui
potentiam partium nobis tradiderunt, nufquam acceperimus, vt fit mera
uxdam fcu labirinthus, palam fit eos contra optimatum philofophix
J dem &authoritatem , dcrcli&a luce , tenebras contradidi ionum vl-
eronee amplexari: nili forte infolitum aliquem demonftrationis folem
in hanc philofophix prx exteris partem Icfe induxifle rebus & fadiis

perfuadeant. Eo itaque intendendus eft orationis nifus.

-
ARTICVLVS TERTI VS.
Argumenta Geometrophyjica contra refolutionem faciam.

DRimum itaque argumentum pro aquali partium in continuo exi-

Jr flentia ex judicio fenfuum defumitur. Putant enim quod ipfi fenfus
nuntient vnam virgx vel linex medietatem ab alia efie diflinchm Sc :

multo magis vnam extremitatem(eam puta quam manu reneo) ab alte-

ra qua terram conringo.Cum itaque a fenfu radicem ducat (cientia , cer-
tius efie qualibet demonfiratione, efie partes adtu in continuo, & opinio-
nem contrariam ( modoplufquam vocibus diftet) efie fatuitatem. Rcf-
pondeturnihilominusiudicium fenfuum in hoc cafu nihil omnino va-
lererquod fic demonftro.Nifi fenfus poflit partem a parte difcemcrc.non
potefteas affirmare efie plures: cum enim pluralitas ex vniratibus con-
fletur, oportet dicentem partes efie plures,dicere fingulas t fle vnam , &
per confcquens agnofeere quo rermino fingulx funt vnx & diftermi-
nenturabalijs-Philofophis vero & cuilibet prudentinotnm cfi fenfum
non valere ad termini alicuius fubtilitatem pertingere: cum nihil ( non
dico diuifibile)fed nifi aliquo modo magnum, Sc quo natura longcfub-
tiliora nata fit procreare, ne dum mathematices non calumniabilis cura,

poflit fenfuum tenerrimum vifum mouere. Non potefl itaque fenfus

vllam vnam partem in fefefinire, vel difccrnerevbia proximo fibi parte
diflepiatur quare neque vtrumdiuerfo fit an continuo fluore vnum
,

quidpiam. Repones faltem extrema virgx fatis lateafc inuiccm eflepro-

pulfa.vr fenfus aliquid interea intercedere comprehendat. Rcfponde-
turprius definienda efie ipfa extrema, id eft , fepatandi ab habentibus
fibi partibus , antequam poflit affirmari inter ea medium aliquod efie

inteiie&um. Si enim qux videntur hxrere partesnon fint abextremis

... difiundhr.
 Pnefatio.
difiundhe , neque ab foetentibus medi* , fiet etiam extrema medio idem
Senius itaque nifi extrema poflit ab hzrcntibus diiudicarc , neque a
effe.

mediis diuerfa valebit pronunciare. Sed tota haec de fenfuum iudicio

imaginatio cerre & conflanti anatomicorum experientis repugnat & v

ex aereis fufpicionibus de potentiis quibufdam & adlibus vitalibus fuf-

pcnlaeft&vaniffima. Docent enim corporum organicorum periri, in-
terclufo neruo quo ab organo ad cercbru m fit commeatio , nihil ab ho-
mine fentiri.ac proinde paffionem illam quam fenfarioncm appella-
muselTc cerebri , non exterioris organi: & fabrica organi tantundem de-
rnonflrat.quz non efl alia quam corporis ad certum motum corpo-
reum peragendum apta deformatio.Oculusenim quafi Iens cryflallina
ad congregandos radios accommodatus efl .-auris cauernorum ad mo-
tum aeris replicandum concinnata congeries naris palpa fpongia quas-
:

dam ad vapores colligendos idonea & fic de cztcris. Sed neque in iplo
,

cerebro apparet aliquid nifi admotum localem fa&um, quare quifquis

in fe reputat quam differens adtionis genus fit, affirmare effe aliqua di-
ftindla adlu,a toto genere motionum fecundum locum , nihil profe&o
melius cerebro habet fi huius a£fom vel ipfi cerebro tribuar, nedum fen-
lui externo. addamus falfitatcm aut veritatem talem a dium
Quibus fi

indiuidue comitari, palam efl nonnifi compoficionem intcllcdlualem

pofTceffetalem cognitionem, fle (quod fequitur) opinionem abfque
vlla ratione & fundamento fufeepram, id efl, errorem hominum nihil
difeutientium: & tamen hoc effe przcipuum fulcrum quo innixi huius
fententiz authores lucem] antiquitatis deferunt , dariffimum efl fi quis
cos interius ferutetur.
Proximus infultus eflo Galilaei, primi Philofophiz hoc fieculo in (tau*
rationis authoris. Is fic argumentatur :duz medietates continui propo-
fiti fiue dicantur effe a£hi,fiue duntaxat in potentia,non minorem quan-
titatem conflituunt , vel locum occupnt quam fi contiguz tantum fo-
rent, & perinde certiffime di(bn£lz;eadem itaque erit ratio de pluri-
bus & centenariis & adeo infinitis .-quOrfum itaque pertinet vexare flu*
diofos veritatis hac inquifitionc , verenc a diu fint tales partes an poten-
tia , cum eadem inconuenicntia ab vtrifque foluenda confecutura fint

Vtrumque dicendi modum. Sed Galilzo hoc indigne euenit , quod con-
greffus fuerit hominibus qui Cub nomine potentiz aqualem partium
inexiflentiam velabant : alioqui ccxlcfle illud ingenium facilddifparita-
tem inter duas fentenriasarpexiffet: quantumuis enim concedamus de
duabus mediatibus non intereffe.adlune an folslporentiainfint, tamen
de infinitis lata erit differentia: fi enim agarurde duabus medietatibus,
verum efl eas effe in potentia continui, fiue potentiam contiuui cfle vt
dux medietates ex eo fiant. At fi de infinitis fit quzftio.falfumcfl vel
potentiam continui cfle vt infinirz fiant ex eo.Ex
infinitas poffe fieri, vel

quibus clariffimumefl quidinterfit inter fententias, quarum altera po-

nit partes adlu ,cantum in potentia. I n altera enim neceffe efl infi-
al cera

nicudinem partium admittere , quz' ab altera dcteflanda efl. Sicut enim

 Praefatio.
admittitur Deum pofle facere quanta maiora & maiora line termino*
neque tamen inde fcquitur pofle facere aliquod vnum adu infinitum,
& confequenrereffc in Deo potentiam ad quantitates maiores &maio-
resin infinitum, non tamen potentiam ipfius (efc extendere ad quanti-
tatem infinitam : fic etiam de continuo finito conceditur pofle diuidi
fcu diminui & quali ad nihil acccdcrc fine termino & infinite, non ta-
men pofle in nihilum vel in infinita indiuifibilia redigi, fcu in infinitas
partes ,
quod idem foret, & per confcqucns, neque infinitas partes vel in-
diuifibiha efle in potentia ipfius , fiue potentiam ipfius fefc extendere ad
infinitudinem,quod reucra foret ad mhiliratem fcfe extendere, quod pa-
lam eft contra potentiz rationem efle, quz virtus quzdam eft falcem'
materialiter. Cum itaque infinitudo non fit in potentia continui , cla-
rum quoque eft ex potentia continui ad infinitatem continui non pofle
legitime duci argumentum ;ficut ex aduali exiftentia partium ineuita-
biliter concluditur.

Replica vel tertius adortus ex euangclifta Torricello Galilzi fuccefforc

depromi poteft.etfi ipfemet huc non refpexerir. 1 Ile itaque in problemate
luo egregio de quadratura parabolz demoftrauit infinitas lineas in con-
tinua aliqua proportione luraptas, id eft, quarum fecunda fit medietas,’
vel tertia ,
vel quarta primx, tertia vero medietas vel tertia, vel quarta fc-
cundx,& fic deinceps , non excedere lineam aliquam finitam cuius lon-
gitudinem ibidem demonftrauit. Et quod illic de lineis, in alio proble-
mate de corpore acuto hypcrbolico, de infinitis corporibus virtualiter
docuit .-vtquibus volupe eft tradatum illum edilcerc fuoptemarte fa-

cillime poterit elicere. Ecce itaque demonftratum, partes adu infinitas

pofle efle in continuo feu Qiunto finito. Verum fatis norunt logices
periti ex pofitioneimpoflibilis nihil impedire quin contrari? demonftra-
tiones in illud cadant. Concedimus itaque Torricello frudum infignis
fuz demonftrationis,quieft,fumpto quolibet numero partium vel li-
nearum in continua proportione non excedi , fcd neque accedi ad quan-
titatem linez quam zqualem infinirisarguit.NequeipfcarapIiuspofcit,
cum ipfemet agnofcatnullum fingulorum axium partium hyperbolici
acuti efle infinitum: concedimus quoque pofitis infinitis rede demon-
ftratum non quam propofuit. Afferimus tamen ex
futuras maiores linea
infiniiudinis poficione inadu,fequuturumeffeomnes exccdere&qui-
dem fine proportione lineam ab ipfo in medium produdam,non de»’
fcdu aliquo difeurfus ab ipfo produdi , fcd fubiedi vanirate quod cum
,
entis & non entis rationes compledatur, etiam contrarias proprietates,
vt efle maius &
non maius propofita magnitudine, efle finitum in- &
finitum fimul patiatur.
Cauallerius quoque, ex qui Geometriam indiuifibilium propugnanr,
in lianc aciem producendi funt. Solennis eft enim illis huiufmodiargu-
mentatio , vt expofitis duobus quantis A & B, proponant fingula indi-
A. efle zqualiafingulis diuifibilibus B, & omnia omnibus; fub-
uifibilia

fumant quoque, fcd omnia indiuifibilia A, funt ipfum quantum A, &

omnia
 ih*f'

Prafatio.
omnia indiuifibilia B. funt ipfum quantum B. ergo quantum A, eft
xqualequantoB.In curafmodiargumentoaffumitur omnia indiuifibi-
lja quanti effe ipfum quantum: & (quod magis
vrget ) fimiles argumen-

tationes a maximis Geometris &cuidenres ccnlentur, & experimen-

tis innumeris cprum conftanria eft approbata : & quidem fide folo au-
thotum difto quaereretur , tanquam a P hilofophiaalicnorum magiftro-

iunj, quantumlibet in fua difciplina eminentium, poffet libere repelli.

&
Sed ad euidentiam experimenta ncccffum eft rcfpondere : dicimus ita-
que bocargumentandi genus proximum cffcaltcriantiquis Geometris
confueto, quo ex formatis figuris intra duo quanta, proportionem eo-
rundem inueftigare machinantur. Vnde fit vt l*pe coincidant.etfinun.
quam in terminis, tamen materialiter & quoad rem hx argumentandi
fpecies quare cum illa antiquis vfurpatafit euidentiftima & certiffima,
:

neceffeeft hanc modernorum (

quoties cum antiqua coincidit & cer- )

titudinem ex ca trahere & euidentix verifimilitudinem : vnde enim ve-

ram euidentiam habere poffir,quxIianc propofitioncm.fcd omnia iadi-
uifibilia A funt ipfum quantum A. quod apud Phyficos fumma vi con-

troucrtitur,apud Geometras prorfusfinedifputationenegligitur,abfquc

probatione Icgitimaaffumit ? Adde quod alij Geometrx formam coi-'

leftionis erroris arguunt , ipfi patroni limitationibus & animaduei/ioni-

bus certis indigere confitentur, cum tamen Logici eam qux legitima
cft euidentix formam erroris flcdeliquij incapacem afferant, quam- &
libet labem ipfam formam infirmare confirment. Neganda proinde
eft ea forma effe legitima, Se vim vllam noftrxveiitatl inferre.

ARTICVLVS qVARTYS.
Argumenta Phyfica pro partibus aflualibw iit continue.

Oft Geometrica tormenta rotari flagitanr,quafi iure fijo,qux Phy.

P
ignem
Geo funt grauida puluere. Ea tria funt ab Zenonis Eleatx ingenio
& impetum concipientia :
primum fic intorquet ille quidem
contra diuifibilitatcm continuiin fempet diuifibilia , atque adeo etiam

contra nos. Si continuum eft in infinitum diuifibile, infinita funt in eo

diuifibilia,id cft,quanta: ex infinitis itaque quantis confiftit omne qua»
tum. Eftitaqueimpertranfibilis quxlibet quanti pars motus itaque nul-:

lus eft. Eoufquc enim fui argumenti neruos tendebat ille. Quid refpon-
debimus , nifi u
uwvimuajuiti fi partes
k*»* funt — — continuo, clariflime effe dcmonftta-
adtu in
tum ficutipfituet lupradeduximus ? Refpondet itaque Ariftotclcs non
continuo, immo omnino nullas nifi per diuifio-
effe partes infinitas in dit

nem. Refpondcurhociplum antiqui Interpretes, &ipfa ratio. Siemm

continuum non fit nifi potentia ad partesfuturas per diuifioncm,non
cft potentia ad infinitas : non eo lolo nomine, quia diuifiones propter

fuccefflonem non poffunteuadereinfinitx,fed quoniam pofito infini-

tas diuifiones fimul vi intelle&us eomprchend entis vel potenti* alicuiu?
> 'J
 Prsfatio.
exortis exiftere, non inde infinitas partes, fcd omnino nullam fle nihil
quanti haberemus, & undem nihil rei, cum indiuifibilia nonnifi in in-
tellectu finr.
Secundum Zenonis argumentum huic fuppar eft tale. Quicquid mo-
panem loci quam maiorem, fi autem con-
netur prius tranfit minorem
tinuumfitdiuifibile in femper diuifibilia, non datur aliqua minima pars w?
loci, fle per confequens fallum eft tranfirc minorem panem antequam
tranfeat maiorem : non itaque poflibilecftmoueri quidpiam.Sed prius
uam refponfum remittamus, notanda eftquaxlam sequiuocatio vitan-
2a. Si enim Zeno fumat vim vocis tranfit ficut iacet in argumento , eua-
nidus diffipabitur difeurfus : fallum enim eft mobile non tranfirc par-
tem maiorem zque primo ac minorem. Cum enim minoffic
cito vel
pars maioris , tranfeundo minorem tranfit etiam maiorem , videlicet er
parte. Sumendum eft itaque Zenoni tranfit pro tranfiuit, vt harc fit vis
propofitionis , mobile non tranfiuit maiorem partem nifi prius tempore
tranfiuerit minorem. Et hoc quoque argumentum ad partes actu inui-
Chim eft. Sienim a&u lunt panes etiam adu funt minores fle minores
fine terminis, vel potius vfque ad terminum indiuifibditatis: fle fimili-
terpofito mobili immediato ad locum in quo moueri oporteat, ncccf-
fum eft fateri partes loci effc propiores fle propiores fine termino ipfi mo-
bili, feu fiipcrficiei mobilis,qux eft fimul vel quafi penetrata cum fu per-
fide loci; uue prius fle prius tranfeundas fine termino. Sicut itaque eui-
dens eft aftumptz cuiuflibct partis aliam determinatam partem effc me-
WIVIHIWIIIM
dietatem, & confequens M*
per WlltVVJUWU# in proportione dupli flimedijcffc illi im-
mediatam:fic fi ponatur partes in proportione dupli fle raedij adu ineffe
.! i
continuo fine aliquo termino, ficut neceffc eft dicere duas determi-
natas medietates effc immediatas toti.fic etiam cuilibet indiuifibili ma-
duplam partem efle immediatam:
nenti ex totali diuifione aliquam &
( quod ex hoc fequitur)aliquam partem efle immediatam ipfi mobili,
flt primo pertranleundam efle in loco.

Obijeies, quicquid didum eft de adualiexiftentia partium continui

fecundum afferentes partes adu poffe dici de potentiali fiuecflentiali
,

exiftentia partium in continuo ad ncgantesadualitatem: neque minus

implicare contradidionem in flatu effentialiquam in aduali. Si enim
priori explicandi modo immediat* funt du? medietates adu ipfi toti,
fti

non minus in pofteriori modo continebuntur du* medietates fadhbiles

immediate in potentia totius, & erit demonftrabile per diuifionem fieri

poffe, & ficdeomnibusconlequentibus.Etfieflentiales conceptus firv-

gulorum cum fuo ordine nonim plicant contradi Aioncm , neque partes
aduales implicabunt :fle fi qua eft in partibus a dualibus contradidio,
v t , quod fit aliqua prima vel minima , eadem contradidio eandem vim
hab&it contra effentiales conceptus fic ordinatos in potentia. Rcfpon-
deturin primis fi de motu fit quaeftio, difparitatcm effc manifeftam. Si
enim partes fint aduales,ncceffum eft mobile tranfiens fignarc fingulas.
Ce per confequens primo tranfiffc minimam, fle per confequens mini-

mam

:
 v* >• •

^ > rf^t. t » y »X£«ag«W:

:
r *
-

HKJ IW' * 1
-% . v
-

Prafatio.
mam aliquam & primam effe. Si vero ponatur locum vnum totum e (Te,
& partes tantummodo in potentia, & fimiliter motu ipfum non habere
partes niG in potentia , nihil ponitur fignari.&perconfequens flat nul-
lam ciTc particulam minimam, nullam primam. Transferamus com-
parationemamotuad diuifionem. Et quoniam diuifibilitas continui eft
po tentiapaffiua, potenti? au tcmpaflluz corrcfpondct adiua , tanta &
talis eric potentia Quanti, cuiufmodi erit potentia adiua eidem corref-
pondens, non quidem in natura, cum Quanti fit magis abftrada ratio
quam natura, fed fimpliciter. Ad duasitaque caularum rationes com-
parabilis eft. Primo ad adu pofitasin natura, & fic patet indefinitam
quidem effc potentiam ipfius,fcd admodum limitatam retfi enim for-
talfis natura poffic procreare caulam aliquam fubtiliorem quam qui de

fado adhuc cxtitcrit,& proinde magis diuifiuam quam quzhadcnus

vifa eft, cum tamen certis principijs & regulis conftet natura, non poteft
aliquatenus diuifibilitatem quanti fecundum refumptamadiquarc.sk
itaque fidefiniendafitpotentia Quanti prout naturalis eft, id eft, prout
correlata naturi, fic indefinita eft cius latitudo, fcd non fine termino
cxtrinleco. Secundo itaque ad illud genus caufarum applicemus, quo
vniuerfim concipi poffit in qualibet fuppofitione effc diuifiuumQuanti:
Et fic patet potentiam Quanti effe proportionatam effectibus talium
caularum, feu verius effedui correlpondenti toti huic generi caufarum
vniuerfim quoque fumptarum. Cum itaque caufas huiufmodi crcfcere
quidem fine termino,fcd nunquam ad fummum apicem pcrucnire con-
B feffum fic , etiam potentiam quanti non effe ad ptimam aliquam feu
maximam diuifionem pariter eft agnofccndum. Manet adhuc compa-
ratio potentiz Quanti ad intclledum , & hunc vel noftrum , vel fupe-
rioris ordinis. Quantumuis enim potentia Quanti non ordinetur ad

cognitionem , neque per conlequens inde fuam rationem trahat quod

,

vocant (pecificari, tamen ex eo quoque intelligi poteft qualis fit, maxi-

me cum noftra intelledio fit quidam ipfius effedus. Patet itaqhe rela-
tum ad cognitionem noftram Quantum non poffealium potentii mo-
(91 dum habere quam quem fortitur ex refpedu ad caulas natas illud diui-
dcre.Cum enim nos a rebus fcientiam hauriamus ; quod non eft in re

nequein nobis natum eft effe : fic itaque intuitu noftri intclledus poten-
tia feu partes porentiales Quanti ordinati funt , & tot funt quot refpedii
fuorum adiuorum , id eft , indefinitiuc, neque attingendo aliquam fum-
mam diuifionem,non tamen hirendo in aliquo determinato gradu, fcd
confundendo particularia, qui modus eft fpecialis potentii prout contra
adum diftinguitur, & propterea in pofitis adu implicat inueniri, in po-
tentia vero raro non inuenitur.Dcfuperioribusintelledibusnihil magis
conftatquam modum illorum cognofccndieffc ignotum nobis, & per
confequens nullum argumentum ex ijs duci poffe. Nifi enim credamus
akijs per rationes communes flcfimilesnoftris demonftrationes perfici

( quod non eft verifimile) nihil exeorum intelledionedcmodo poten-

tiz Quanti expifeari valebimus. Euidensitaquecftohoc fecundum Ze-

f iij
 Praefatio.
nonis argumentum ineuitabile efle illis qui partes aCtualcs fabricationi
quanti intexunt , contra Aiiftotclem vero nullam prorfus obtinere
virtutem.
Tetrium itaque Zenonis armemus militemiipfe Achillem vocat &
fic producit. Pegafus & teftudo curfu contendant: teftudo decem pali
fus anterior fit: &dato figno moueatur. Dum Pegafus decem paflus
decurrit , iam teftudo gra<ni hordeacij fpatiumfacit : dum Pegafus grani
craflitudinem facit > teftudo pili amplitudinem promouebic : Sc fic
deinceps. Et quoniam diuifibile eft continuum in infinitum , dum Pega-
fus anticipationem tcftitudinis occupat, teftudo etfi priori minus, ali-
quantum tamen fpatium procefTerit. Nunquam igitur Pegafus teftudi-
niprxuertetur fic Zeno, fed immerito exultans. Trium enim difficul-
:

tatum hzc apertiflima eft, & neutram opinionem ftringit. Cum cnin*
morus nonnifi cum tempore & in fpatio fiat, 6c hoc adeo neceflario v.e
intrinfeci vtmmque ferat : fi haec in argumento exprefGfler,qqjprndus
ei erat velut in fcirpo fruftra nodus. Sic itaque proponamus hoc ipfum

argumentum. Dum Pegafus decem paflus in pulfu aneri* facit, teftudo

craffitiem grani hordeacei pr*teriuit : dum vero Pegafus in nnillcfima
& minus pulfus arterix parte craffitiem grani occupat, ercpfit pili am-
plitudinem teftudo: & dum Pegafus in fubproportionato rurfus tenv
porepilo in fiftit, aliud teftudo magnitudine fubproportionatum expe-
diuit.Et fic propter diuifibilitatem continui infemperdiuifibilia, poteft
fine termino accipi noua & noua pars quam anticipet teftudo in fub.'
proportionatis temporis prticulis. Huc vfquc egregie, fed cum Zeno
vult inferre ergo nunquam Pegafus praeibit teftudini, vel teftudo femper
anterior erit: computet prticulas temporis, & videbit eas non efficere
nifi duos pulfus arterix, vel longe minus. Et non inucniet vbifit Achil-
leae difficultatisnodus, quiexfolaomiffionetemporisfpeciemaliquam
induerat.

ARTICVLVS QVINTVS.
Argumenti duo Mttaphyjica contra tandem rcfolutionctil.

Nfertfefe campo tandem modernosum cohors, deductionibus qux

I Mctaphyficam aut ci vicinam DialeCticam abftraCtioncm oftentanr,
ptxrexta: vrgentque primo contradictionis leges. Eidem puta rei non
pofle oppofitas qualitates, paffiones, diCta , adaptari. Atqui fi partes non
fint aCtu , eidem rei puta homini efle nigrum extera , dentibus albifli-
( )
mo,competere:eidem virgx concidiimmo& comburi & deftrui fe.
%
eundum vnam extremitatem , falua & rigefeente alia non efle negan-
dum: efle & non efle in aliquo loco, videri & non videri,
& quxcun-
que alia facillime congeri poflunr. Refponderur, ira efle hominum in-
genia comparata , vt vbi quxdam nonnifi ignaue applicari poflunr, illic
ca Gammis viribus ncccflaria efle contendant i eadem , v.bi ipfa natu ra ea
adefle
 Praefatio. t

«defle clamet , ipfi zquali faftidio reijciant : fic in prailenti^ucflione vbi

virtualis quam appellant diftin&ionis apertiffimus eft vfus.eam nullo
modo fuftincnt applicari : ad diuina, vbi fine grauidifpendio my fteriofz
eflcntiznon potcft adhiberi, fummis clamoribus St contentionibus affi-
gant. V erboago, potentia quam damus Quanto, virtualis diftindtio eft,
qua valet quantum diftindta , Sc fumrra fua imperfe&ione ( eft enim
actuum impcrfcdtifsima quantitas ) diftinCtorum aCtiones, pafsiones,
qualitates fuftiner. Inde idem homo,& reliqua a£tliiops,& dentes ele-
eadem virga ad manum falua, fecundum
phantinis niuibus przlucet:
remotiora fculpitur, ardetpetit fi mente loca breuiora tota virgi
:
,

fignentur, fecundum vnam partem hic eft, fecundum alteram non eft,&
fecundum fitumad oculum videtur vel non videtur. Et quidem fi vir-
tualis diftindtionis vlla vis eft, in his argumentis nihil mafculreft.
Indu-
bitatum enim eft plura hzc pati quatenus plura. Sed quibus non placet
virtualis diftimftio ,de deftructione facile fatisfict
:
quoniam quod fu-
pereft , confefsione humani non idem eft quod prius, (ed diui-
generis
fionefadta aliud: non enim medium continui ipfum continuum, fed
ipfiusparticulamarbitramur. Vetum etiam ipfis totis calumnia contra*
diCtionis inulta natura St vfu loquendi infertur. Libere enim non pedem
calcauifle , non manum tetigifle , fed nofmetipfos hxc fecifle v fu com-
muni affirmamus: nofmetiplbs dicimus ardere capite, pedibus rigere,&c.'
clarum itaque eft , totis hanc quam arguentes credunt efle contradi-
,

ctionem, familiarem loquendi praxim attribuere. Sed ne difficultatem

alia non foluere, fed ligare videar; fic radicem ipfam huius nodi accipi-
to. Nihil loquimur nifi per voces , nihil cogitamus nifi per conceptio-
nes, per quas rebus imponimus nomina : nihil itaque vel effamur, vel co-
gitamus, nifi eo modo quo cadit in intellcdlum noftrum. Confeffum au-
tem a partibus habemus, partes continui fignabiles,id eft , determina-
biles& feparabiles efle ab intelleCtu noftro, &reipsa diftingui quoties
opus eftipalameftitaqueaffirmationes Sc negationes fic procedere de
partibus continui, atque fi reuera fepararz ab inuicem alii abalijs &
forent. Cum itaque contradictio fit in propofitionibus, nihil mirum fi

abfque fcrupulo attribuantur fecundum intelledhim diftinCta

his qua:

funt. Hinc itaque eft vt eidem enti tribuatur efle album & non album,
fecundum ea quz accipiuntur vt plura ab intellcdtu. Et idem eft de
quibuflibet aCtionibus vel paflionibus ad quas negatiffnes Sc affirma-
tiones confequuntur. Sed vrges, piius in re competere eidem Enti has
contradictiones quam in mente, quodinconueniensvidetur,fiquidem
Ens vnum eft. Sed viciflim peto, cur inconueniens apparet ? nam vel ex
naturi rei ,vel propter confequentcni contradictionem. Non primum,
quod enim ponitur tale vt plura ex eo fieri nata fint, nonne eo ipfo
affirmatur efle tale, vrprzuia ad hoc quod eft efle plura ineo fieri nata
fint? Quare ex natura reifi fitdiuifibile,eaquzfuntvia ad diuifionem
Sc quafi minus inconuenicnria nara funt ineo fieri. Pofteriorem autem
partem iamdudum refatauiraus.
 Praefatio.
Secundam machinam ex ijs nobis didfis intorquent, quzdifcrte affir-
mant vnam partem non efle aliam, vtexpreflius in Animalium deferi-
ptione vfu venit > in qua nihil naturalius , quam dicere efleanimali duos
pedes , in fingulis pedibus quinquedigitos,& fimilia.Rurfus pedem non
efle caput, manum non ciTe oculum. Denique partem non cfle totum,
quod nos videmur a flerere. Sed ad priorem refponfioncm iterum recur-
rendum eft puta contradictionem non habere luam vim quoties in in-
:

tclledu fubic<fta funt diuerfa led addendum, quz funt in intelle<ftu>alia

:

per modum concretorum , alia per modumabftradforom inefle, & quz

per modumconcretorum infimr, ex modo apprehenfionis pati fecum
alia quz vero per modum abftra&orum apprehenfa funt, ex ipfa cogni-
,

tione quaficircumciG efle, & nihil aliud fecum compati. Sic aliquid
fi

dicimusanimal vel album, nihil vetat idem magnum efle, & dodtum,
& inforo.Siautemanimalitatemvel albedincm,ex vi locutionis nihil
ei accidere poteft,nequc magna vel prua cfle poreft, neque hic vel illic,

neque doCta vel indo&a. Et fi qua huiufmodi aliquando affirmantur vel

iffirmari pofle videntur, inde eft, quod huiufmodi quafi entia efle ex
tritionefcnolarum non naturz du&u zftimemus. Ratio autem cur ab-
ft radia hanc vim habentinde eft quia ex vi abftra&ionis fcu feparatio-
,

nis abeo quod fubiedhimfimulinuoluit, exterorum negationem con-

comitantem habet.-ficut cum reduplicatio additur, vr (i diceretur album
quatenus album , vel tantummodo confiderandoquod fit album pa-
,
tet legitime de eo negari cztera. Eatenus enim neque paruum aut ma-
gnum eft , neque do<5um ,nequeinforo.Hincfiteuidcns,fialia nomi-
na vim huius negationis includant, fimiliter in ipfis quoque przdicario-
nem cfle procefluram. Applicando itaque do&rinam ad inflitutum prz-
fens,manifcftum eft, nomen partis vtficincludere ex vi vocis negatio-
&
nem totius &compartis.Quod idem eft de (pedalibus agnominatio-
nibus partium, vt capitis, oculi, &c. huiufmodi enim vocabula latenter
claudunt ex vfu hominum exclufionem caeterorum membrorum. Vn-
de ptet oculum fignificare vim vifiuam hominis pedem vim progref-
,
Cuam , caput vim cognofcitiuam , idcft,animal fecundum talem facul-
tatem. Mamfeftum eft itaque quod cum talis fecultas non fit prarcise in
membro, fed in eo vtconiuntfto cum alijs, totum Animal fignificat
vox.fed cum reduplicatione, id eft, quatenus hanc facultatem habet,
feu cum exclufione exterorum non quatenus alia haber. Palam
, id eft ,
eft itaque tam non eft manus, quam has,
naturales efle has voces, pes
homo vt habens vim progrefliuam non eft homo vt habens vim com-

prehenfiuam ,fcu vt tantummodo progrefliuus eft, non efle comprc-

henfiuum. Et fic nullo modo officere vnitati fubiedfi, fed fi penetrentur,
magis illud inferre &
arguere, cum neceflaria ad vnam harum adtionum
non pofCnt exifterefine ijs qux inferunt aliam adhonem.
Habent & hi fuum Achillem, quem & (infu fubnixum & rationis
iaculis timendum oftentant. Aiunt itaque ipfo fenfu conftare non mutari

Quantum diuifionc, neque creari tum partes fed duntaxat feparari.

,

Accipiunt
 Praefatio.
Accipiuntquafi per fe notum partes, quamdiu extra totura lunt,ipfifmet
tota quzdam efle , &
per confequens vel inane efle partium nomen vel
,

tum efle partes cum in ipfo compofiro funt , atque adeo adu in compo-
fitoefle. Acriusvrgent.Cumbipedaleinduo pedalia diftrahitur,fi lin-
gula pedalia non extiterunt prius, ergo dcnouofeda funt. Itaque vel
ablata vna quantitate qui totum conlliruebat, fuppofitz funt duz quz
poftmodum conftituunt partes immota manente lubftantia, & erit ea-
dem fubftantia fub duabus quantitatibus, quz ell reshadcnus inaudita:
vel etiam pro vna przexiftcnte fubftantia duz fubftantiz fubmittuntur
quantitates geminas (uftenraturz, & tum creari protinus hasfubftan-
tiasiaditant. Vrgent quomodo hzc tanta fine vlla fenfibili mutatione
przter folam diuifionem feudiftraflionem fieri poflibile fit) Nec a mi-
raculis abftinent ingerendis: fcflicet ex Occano vnamfitulamvcl gut-
tulam non detrahi , quin ipfe totus & cohzrentia perpetuo agmine flu-
mina, quz toto funt fparfa orbe terrz , noua fubito exiflant. Quam ftu-
penda debet efle talis adio ) quam diffula ? Deinde vel Deus illi author
«ftaflignandus, velafuo principio longiflimcabfiftet , & (quod fcqui-

tur)in diflans a dia erit. Hzc fere funt quz Philofophorum vulgus in
appofita fcnrenrii defigunt, noftramquc fatuam & ridiculam prodere
videntur. Quz vt quam vim habeant euoluamus, altius petenda eft ex-
plicatio. Compleditur enim hzc confideratio totam compofiturz &
fimplicitatis naturam.
Ex didis itaque fupra, nemini caintellieenti obfcurum eflepoteft,
duos efle entis quod compofitum vel diuifibilc appellamus, compofi-
turz fcuvnitatis declarandz modos. Vulgarem, quz ex multitudinum
inzquiuocam vnius rationem collcdarum imitatione defumitur i &
hzc multitudinem partium a dualem fecit vnitatem ficexplicat ,vt vel ,

in eo collocet, quod authores quodammodo dicant vel imperent efle

vnum, aflerendo efle quandani entitatem inuifibilem & inintelligibi-
Iem, cuius vis fit totum compofitum reddere vnum» vel certe nihil

omnino explicat , vt videre eft in iis authoribus , qui partes eafdcm extra
& intra compofitum nullatenus varias feciunt , & tamen alibi plurcs, ali-
bi vnitas vel vnum affirmant. Huiulmodi itaque Philolophi vel nihil
explicant.vel vice explicationis frontem & clamores obijciunt.Scd quo-
niam fatis fupra differtum hanc compofiturz formam efle impofii-
eft

bilem ; reliqua eft Ariftotclis & ipfius interpretum forma qui com-
,

pofitum vnicum efle ens , fiuc vnam entitatem affirmannfed talem quz
fit mutabilis in plura, feu diuifibilis : fic vt tres entium gradus , tres

vnitatum rationes comitentur. Supremum ens neque plura fit, neque

diuifibilc in plura ; fed adeo indiuifibile , vt neque plura quorum fingula
exili ere in fefepoflint.ncque fic vt faltem vnum pofiit exillcre,reliquum
ex eo diuilijm ab exiftente percipiatur, quia exiflens iamnon eft omni-
no quod erat ;
enim quod erat album fedum fit nigrum, diuifum eft
fi

album in id quod erat album & in albedinem , non illam exiftentem,

fed quz agnofeatur extitifle , ex eo quod lubiedum modo aliter fc

6
 Praefatio.
habeat, & cum prius fuerit album iam non fit. Primum itaque ens fic

indiuifibile eft , vt neque poftcrioii modo, nedum priori fit diuifibilc,

fcuquod idem eft mutabile. Infimum eat oppofito ens adeo diuifibile eft,
vc& in plura poflit difpertiri quorum fingulaa&ufcparata exiftant, tc
quafi fici femetiplo mutari , vt maneat aliud quam quod prius fuerat,
non fic tantummodo vt non fit totaliter quod prius fuerat, fcd vt nihil
eorum fit quz prius fuerat. Eorum dico quz praedicatorum fcu cogno-
fcibilium rationem habent. Siccum dicitur aliquid fubftantialiter mu-
tatum , nihil fenfibile idem manens agnofeimus. Medius inter hxc gra-
dus, indiuifibilitatem fcu fimplicitatem quoad fubftantiam occupat;
cum huiufmodi ens non fit in plura diuifibile , neque poflit manere in
alio iam non reipsa idem quod erat rpoteft tamen fic manere quod erat,
vt non totaliter idem maneat , fed aliquatenus mutatum {impliciter
identitatem retineat fiue caulas agentes ad talem mutationem in ni tura
:

deftinatas habeat, fiue folanon repugnanti* permiflione talis mutatio

fit poflibilis. Vnitas fupremi ordinis, fimplicitas eft > infimi ordinis, com-'
politura; medij, fimplicitas quoad fubftantiam , fcd compofitio fecun-
dum quid.
Poftquam autem compofituram entium modo explicato exifterc er
demonftrarionibus in principio propofitis non fos fit dubitari : neque
quod ex eo (equitur vllam litem pati poteft, videlicet mutationem ip-
fiusnon fieri per ablationem vnius entitotis &
pofitionem alterius, fcd
per puram immutationem. Si, verbi gratia , album fit vnum ens, vt non
fit ineoaliud lac, aliud albedo: flerurfus nigrum ex albo fa&um fic ite-
rum fit vnum , vt non fit aliud nigredo aliud fubiedhrm nigredinis , ma-
xime fi fubftantia eadem fit puta lac , efficaciflime & incuitabiliter con-
cluditur, non per fublationem vnius entitatis finftum cfle lac non album,
ic per additionem fatftum rurfus nigmm. Non enim potuit auferri alia
entitas quam ipfius la£Hs, neque poni aliqua entitas, nifi quz eadem
quz la&is foret. Non itaque mutatio faifta eft per fublationem vnius &
pofitionem alterius , fed vel ens quod erat lac , non amplius eft lac , vel
aflerendum ens quod lac dicimus talis cfle ingenij,vt poflit manere &
eadem entitas, & tamen non omnino eadem. Sicut enim quoniam
vnum ens a la&e magis eft diuerfum quam aliud ( vt fi dicamus atra-
mentum magis diftarc a ladte quam butyrum )fi lac inatramentum mu-
tatum fit, dicemus magis, fi in butyrum dicemus minus cfle mutatum.
Sic quoniam plura videmuscidcmentiattribui,quorumaliud alio inti-
mius videatur; & horum primum & maxime intimum , appellamus
fubftantiam , ( fi quoad cztera mutetur ens ) dicemus idem ab(olute,fcd
fecundum quid plus vel minus mutatum, iuxta quod przdicatum quod
ablatum eft magis intrinfccum cenfctur. Erit itaque idem &non idem,
fed idem entitatiue, quia non fecundum fubftantiam mutatum eft, ac-
cidentaliter aliud quia fecundum przdicatum quod abefle poterat non
,

mutata fubftantiifa&a eft mutatio.

ARTICVLVS
 Prafatio.
* . vlii Sr'
* > s-.m.
-
'

ARTICVLVS SEXTVS.
Quod accidentia in trinfcca fubicclu non fint ab ijs cntitatiue dij

X adeo euidenter (equitur, accidentia qux dicuntur intrinfeca>

E his

noneffeafuisfubie&isadhi diflimfta, vt nihil priorum demonflra-

tumfir.fihoc deficiat. Oppofita tamen fentcntiavulgariffima cfl, ab
Auicennaf vt creditur) in noftras fcholas dcdu&a , quamuis in anti-
quioribus Platonicis etiam reperiatur. Plato fiquidcmcum formarum
& rationum communium vniucrlalitarem ncceffitatem aduertifiet, &
pofuiteompefitum ex duobus entibus a&u integratum, forma xterna
eadem in pluribus, & materia: tanta probabilitate vc non folos fuos
fedatores , fed etiam aliquos nobiles peripateticos, Aucrrocm quidem
quoad mentem fiueanimam rationalem , & Auicennam poft fefe traxe-
rir. Erfi enim Ariftotclcs omnino ideas feu fpccies Platonis in vniucr-

fum fregerit, quia tamen offendam rerum ad commune quoddam pu-

dicarum (quod (peciem nominat ) religauir.fiib quo indiuidua accidcn-
tali quadam & materiali differentia conftituantur, tenebrasquafdamre-
ElSfe liquiffcvifuscfl, quibus fequaccs ipfiusinuifcarentur. Auiccnna itaque
ideas quafdam feparatas ab entibus marcrialibus noflris angelis propor-
tionatasafTcrcbat, quarum quafi flatu Sc participatione fingulz rerum
fpccies informarentur & animarentur, non formalitcr , fcd cffcdiue.
Sed ( quod maius cfl ) ipfc Diuus Thomas fpecificam quandam cnrira-
temimperfedam quidem fedrealem modo afluineffe rebus, modo, fi
forms a fubiedisfecrcti forent, ijs inextituram non obfcurc loquitur;
etfi noflram fententiam alijs locis clariffime doceat. A uicenna itaque for-

mas fingularcs infundi rebus ab intclligcntijs credebar; infufionem’ mo-

derni accepta nerent, fcd a caufis naturalibus non intclligentijs imprimi
plerumque afll-ucrant. Quam fine ratione hinc difcc.Sienimform funt
entitates a fubieilis fuis aftu diflindlx, nccefTum cfl dicere eas habere
exiflentias; entitas enim cfl, qua quidque natum efl cfle i habere itaque
cn titatem.efl habere quo natum fit exifleredd cfl, naturam capacem exi-
flcn tiat, & per confcquens cxiflcntiam’. & quidem propriam cum enim :

entiras foner capacitatem exiflenti*, entitas peculiaris fignificabit pecu-

liarem & propriam capacitatem exiflenti*, fcd vbi efl capacitas fpecia-
lis, illud cuius cll capax ipfum quoque cfl fpccialc, ab illo enim capaci-
tas fpccificatur,fiuc ideo efl fpccialis quia ad fpccialcm terminum dici-
tur ; efl itaque vna quxuis entitas capax fpccialis exiflenti* quod autem
:

ex fefe & fuis proprijs cfl fuflentatiuum proprix exiflenti* , clarum efl
quod per fefe exiflit : fiuc />ery? fonec appropriationem cxiflcntix fub-
icdto.fiue non indigentiam alterius compartis, fiuc aliquid quidpiam
quod redlc his vocibus perfe defi^nari potcfl, verbi caufa, quod tale

primo competens fubicdlo , huic CDim en-

effc fic cflr fimpliciter , id cfl,

titati primo competit. Quare cum fubfiflens Sc fubllantia(vtIoquun-

'
6 ij
 m
Praefatio.
tur) completa idemfignificcnr.eruntomneshxformx Cmplicitcrfub-
flantix.Neque ob(lar,quod dicantur non poffe exiftere finclubicdis fuis
quibus conncduntur: hoc enim voluntarie dicitur, contrariu eodem &
fpjriru enunciatur. Dum
enimdicirurquddfintadxquarafubiedafua-
rum exiltentianun ,eo ipfo dicitur pofTecxiflere fine quolibet alio :vcl
enim ad exiftendum alio opus habent in genere caufx materialis, vel in
alio genere. Si in genere caufa: materialis , ipfie non funt capaces exiflen-
tiz fi in alio genere: etiamomnes fubflant ix creatx efficiens Se caufam
:

finalem extra fe habent. Clarum itaque efl formas fic pofirasefie fub-
flantias diffindas , Se non aliter accidentia cius cui dicuntur inefle, quam
fint locus vel habitus, aut aliud prxdicamentorum extrinfece denomi-
i
nantium.
Proximum efl quod cum formas maxime accidentales inefTe
,
, vel In-
hzrcre fubiedo , & exiftentiam earum cfle incxiflentiam inter omnes
Philofophos concordia: (limatione acceptatum fit:fed Se naturales prx-
dicationes (finequibusobmutefccre neceffe efl )
vr,cum paiietcm al-
bum cfie, Petrum dodum a(Tctimus,tanrundem clament :huiufmodi
tamen dida in hac fententiaincxplicabiliafint. Inpnmiscnim efto fo-
cia fint Se connexa entia , cut accidens Se forma magis efl aliquid fub-
icdi quam fubiedum fit aliquid formx » Deinde quid efl: inexiflcrc?
non enim vt pars in toto, neque aliquo modo quo fubiedum poffiteon-
tinere formam , neque vel tantum quantum bafis flatunm tu (linet nc
cadat , cum ponatur ex fuis propriis fuftenrarc exiftentiam. Vani itaque
prorfusde non intelligibilesfunt hi termini. Tandem quomodo vnum
funt > vt fupraarguiin genere de fimilibus compofiti;?Mu(Tint quidem
'
moderni quandam marerialifationem fubiedi in formam fupplcbilem
in genere caufx efficientis. Sed ipfe Pythius magis oblcura Se ambigua
oracula non fuderit, tam mentis inane efl hoc vocabulum.
Tertium quod contra has formas vrgcturefl,quod ccrnirurcrperien-
tia contrarietatem Se incompoffibilitatem qux efl in entibus fecun-
dum formas contingere. Sic enim videmus non pofTe contingere idem
fecundum idem Se magnum c(Tc & paruum, album Se nigrum, calidum
& frigidum ,xquale& inamualc, fimile & difllmilc. A r in hac expofi-
rione formarum nulla efl ojqtofirionisaut ratio, aut vetifimilis pofsibili-
tas.Curenimfi ligno alligata efl entitas qux dicitur calor, non potetft
eidem efle aliig.ua alia entitasqux dicatur frigus j Cum fingulxcnrirates
fintinfequod funt, Se dido fubiedo tantummodo altare quafi hono-
ris gratia affirmentur. Neque potefldiciquod non fit opacitas in fub-
iedo .-nequeenim apparet ad quid requiratur, vel quid fignificer capa-
citas vel potenciaineo,vdcurirarcirurusfis calor frigori , fi ad eandem
quafi columnam vinciatur? Denique fi penitius resinrrofpiciatu; qux-
iibet forma efl quod efl, & non habet in quo a fubiedo fuopendear.
Mirum ni antipathiam vel virtutem magneticamaliquam huius dodri-
nx vindices nobis allegent.
Exhocdeducituraliud inconucniens quod nimia certitudine quori-
dianx
 Praefatio
dianx experientix euidentifiimum eft. Videlicet ex hacfi&iria forma-
rum naruri vbique in Philofophia metas Herculeas inucniri : reucra
enim nihil magni momenti ex his colligi poteft. Exceptis enim notio-
nibus aliquibus logicis dc oppofitione.St intentione, remifsione , & &
aliquot alijsqux fenfu cernantur, nihil ex natura accidentium expediri
potefh Si enim quid fit calor, fapor, odor, fonus fimilia quxratur. &
poftquam refponfum efteffe qualitates quafdam qux fint obie&a fen-
fuum, noni folum non eft radix & femita aperta qua vlterius difeurfus ad
I

interiora deuehatur , fed ex diucrlo incarceratur intellcdus in tenebris

entis ignoti Sc particularis , cuius nullas proprietates agnofeit : neque vl-
lum fundamentum inuenire poteft quoeasinueftiget. Si
enim corpora
ponerentur, poflet ex communibus de corpore Se motu theore-
effc
matibus ad aliquam de his cognitionem deduci :lcdfimilium entium
nullos cffe&us habet, ex quibus naturam pofsit elicere.
Similiter neque de produdionc horum accidentium , neque de de-
ftru&ione reddi poteft aliqua ratio fecundum hanc declarationem. Im-
primis enim omnis eorum produ dio creatio eft, cum reuera detur ijs efle
quam fubiedum aliquid aderatur cooperari ex nihilo er-
natura prius , :

go fiunt, &, quod confequcns eft in nihilum etiam definunt,fcu vere

,

annihilantur.Deinde cum deddantur immediate Se vltronec a Cris cau-

fisjcur expedant caufx pnfentiam fubiedi Sc non formas quafigrana
;

inomni (olo vbi fint feminant ? Rurfus quid opus eft in proximo produ- i

cant, vel omnino, vel prius quam in remoto ? Cur intra determinatam
Iphxram , Se non in immenfum ?Cur fucccfllucSe non inftantanee?
Cur prius debiliter & in modica intentione, & non ftatim in fumma?
Horum fiquidem ratio nulla reddi poteft , cum tamen omnia certis ex-
perimentis cfle ncceflaria comprobcntur.Hxc item eadem dc deftmdio-
ne vrgeri poflent , & prxtetea cur omnino deftruentur cfto enim cijce- ;

renrur a fubiedis , fuis cur propterea interirent ? Cu r non occu pant aliud
. Iiibiedum ? Cur non fine fubicdo zternantur, pofl quam ex Ic & fuavi

exiftentiam , id eft, exiftere habeant ?

Sed quod caput huius difputationis merito cenfcri poteft, liber cui
prxloquimur,euifcerata ipsa natura qualitates omnes nonnifi ex mix-
tione rari &
denfioriri protfusipfisoculis indicandum exhibet. Ex hac
'calor Se frigus , & humor Se ficcitas : ex quibus rurfus mollities & duri-
ties, a fperitas Se lxuor,fpiffitas Se fubtilitas, lentor St liquiditasdciiuan-
tur.Colornonnifiipfafupcrficiei afpcritas St Ixuor , fonus motus con-
cufli acris, odor St fapor minutarum partiumin vafafenforia animalium
poteftasripfi fenfus ordinatio quxdam in certo membro harum quali-
tatum. T antundem imaginatio , memoria St exterx facultates fiuc fen-

firiux , fiue naturales. Ex quibus manet euidens , cum raritas St denfitas

non fintnifi determinationes quanti, exterx qualitates quxdam deter-
minationes rarorum & denforum 1 fi rurfus quantum fi c determinatio
«quxdam fubftantix,nihil fupcrcficquin omnia accidentia non fint aliud
quam diuerfx determinationes fubftantix cuius funt. Sed de quantitate
6 iij
 Praefatio.
ipfum nomen loquitur. Cum enim quantum fit aliquid quxrimusj puta-
mus illud dc quo quxrimusmaiusvcl minus effe poffe,ideft,plusdeiIIo
vel minus accipi poffeiclariflimum itaque eft nos illud exiftimarecfie in-
differens feu abftrahcrc a plus & minus, & nos determinationem huius
indifferentisqu serere: non eft itaque aliud quantitas quam determinatio
fubftanrix in(cfc. Sicut fi petamus quantum telluris in fundo quantum
;

panni in veflimento } volumus determinationem quam tellusa terminis

fundi , pannus a fartoris fcientia acceperit intclligere : omnia itaque acci-
dentia Phyfica ( &[par eft dc abffratffis tantundem fufpicari) non funt
nifi determinationes fubftantix’cui accidunt. Et per confcquens cum
termini feu limites feu differentis fupra limitata non addant nifi nega-
tionem, eadem autem fit vtrorumque natura Sc poficiua effentia, pror-
formas
fus impoffibile efl huiufmodieffc entia diflindla a fubie£tis qui-
bus innafcunrur. Crediderit quifpiam radicales quidem rationes acci-
dentium cffceafdem fubiedlis, fcd non formales. Illi vero intimandum
efl ;vt videat annonhs radicales quas vocat rationes fint formaliter
diffindis a rationibus fubiedlorum ,& refpondeant qusffionibus prs-
dicamcntalibus quod faciant/cicndum erit nos dc ijs loqui , formales
fi
:

ignorare: v.g.fidixcrirradicalcra rationem quantitatis eflc fubffantiam

prout exigit quantitatem :pctcndum,an non detur plus & minus fub- i-M
• flantia: fecundum hanc radicalcm rationem feu exigentiam 2 ac proinde
hscfitdc qua quxritur cum quxritur quantum fit fubffantix.
Vciumopctsprctiumeff videre, quomodo & quam connacurafiter
didlara natius & peripateticorum de accidentibus verificentur. Sicnim
ponanturaccidentia non effealiud quam determinationes qusdam fub-
flantisjclarumeflincffecificucdiffcrcntis generi infunt: quarenon vi
partes ipfius, neque enim differentia eff pars generis. Rurfus cumfub-
fiftendi confcqucntia fic a diffcrcntiaad genus, & non c contra valebit
:

quoque ab accidentibus ad fubffantiam & non c contra. Rurfus diffe-

rentis fupponunt genus & per confcquens eft ordo inrer ea & non funt
,

quafi focia, fcd ordinata. Irem ex eo quod differentia fit per (c ad genus,
non poteft habere aliud effe quam effe generis, ficut impoffibile eff fiffio-
nem pedis non effe in pede. Sed & ncccffc eft inter fpecialcs formas effe
oppofirionem.cum Jctcrminationesgenerisnon fintalisquam habere
plus vel minus de genere. Sicut fi colores diftinguuntur inter fe per plus
vel minus lucis, impoffibile erit plureseffe in eodem fubicilo quia non
,

Sr eft pote & pilis lucis ineffe &non plus fcuminuseodcm tempore. Rur-
ES *,
fus quod accidentia dicantur neque effe, neque produci, neque deffiui
cx eadem ratione pater. Quia cum genus fit concretum, differentia vci n
abffradlum vel per modum abftradli, neceffe eff differentiam non effe
nifi quatenus eff in genere concretum enim intclligirur tanquam ha-
;

bens abftratftum, Scabftradlum non tanquam cxiftcns,fcd quo. con-

cretu mexiftat. Rurfus cum dicitur forma educi de potentia fubicili, ex-
plicatgenerationem forms per accidens :cx eo enim quod fit ens ex
entc,fupponiturensex quo fit aliud concurrere ad generationem notii
entis

3
 t

Prafatio.
entis materialiter, hoc eft, tale fuifle vt ex fuis meritis feu difpofitione

habuerit poflc cuadere tale ,

quale poftca fidium eft cx applicatione
agentis ad ipfum. Supponitur itaque ens fadfum in potentiz confufio-
ne latuifle in ipfo,vnde dicitur cdudf um , quia forma eft qui diftin-
guuntur entia, Ipccialitcr forma quafiedudia in lucem dicitur.Ex quibus

& fimilibus qur occurrent quzrentibus, manifeftum redditur hunc

fuifle fenfumantiquorum peripateticorum, quem haufit etiam D.Tho-
mas,vt ex pluribus eius duftis facile eft manifeftum fieri.. Sed quid in
oppofitum afferatur audiamus.

ARTICVLVS SEPTIMVS.
Obieihonet contra propojitam 'veritatem : (y quod idem noif pojjit

agere in femetipjiim.

Rimo Concilium Conftantienfe vrgetur definiuifle accidentia pa-

P nis efle in Sacramento fine omni fubiedlo
bus Wicleffi contrarium afferentibus.' Vnde concludunt non mediocris
, damnatis propefitioni-

famz Theologi efle oppofiram conclufionem de fide. Refpondctur

Concilium hanc propofitionem, accidentia non funtinSacramento Eu-
chariftiz fine fubie&o.condemnauifle ; eft enim fecundus articulus col-
lectionis Parificnfis : verum non inueniri particulam figillatiuam omni;

& quoniam determinata eft propofitio perca verba, WSuovJwifn/o ,ad

S ofitionem adlualem, id eft, de eo quod de faifto contingit, palam

im propofitionis non poflc
fint in fubiedlo fuo videlicet pane.
eflealium quam quod accidentia non
Namque & hic eflfenfus propofi-
eft

tionis Wicleffianz , & per confequens debet efle Anti wicleffianz. Cum
itaque conflet intentionem Concilij fuifle Wicleffianas propofitiones
ficut in libris ipfius reperiebantur condemnare; & hic prorfus fuerit Wi-
cleffi fenfus, panem, hiefupponen-
accidentia panisnon reperiri extra
dus eft efle Concilij fenfus. Certe non poteft conflare de contrario , &
temere ampliatur quod rcftringi oportet, ne Catholicz opiniones cum
hzreticis confundantur. Nequeobftatquod in colleCHone Oxonienfi
eftalia propofitio quz videtur de poflibili agere; cum enim illa propofi-

tio fit condemnata finediftindlione partium , facile poteft refponderi

totam propofitionem efle damnatam propter partem aliquam vel quali-
ficationcm ineonuenientem .Vt vt res ie habeat, non poteft dubitari quin
propofitiones fimiles etiam minus appropinquantes ad myftcrij expla-
nationem , Wiclcffiftis & H uflitis communes fuerint feriam fcandalof*
&fcdiriofz fuerint. In quibus cenfuris, non quzrimr de Veritate di£to-
rum ,fed de intentione loquentium, & periculoex circunftantiis nato.
Vnde cum tunc vel rari admodum vel nulli Theologi myfterium Eu-
chariftiz aliter quam per fubfiftentiam accidentium explanarent fcdi- ,

tiose fcciflet &c fcandalura creauiffet , & pro Wiclcffiftis flare merito vi-
fusfuiffet qui huiufinodi propofitiones promouiffec, ficut & qui tunc
 Praefatio.
docuidet quod continuum cx finitis indiuifibilibus confletur. Neque
refert quod S. Thomasantedidum Concilium talis opinionis Sc memi-
nerit & candide fine cenfura impugnauerir. Similes enim occafionalcs
cenfurz refpiciunt vrilitatem vulgi, & quid eis necdlarium fit, &non
quid dodi inter fc fe Sc in fcholis agitent.
Verofimillimum itaque cft etiam propofitionem hanc his cenfum
ede percudam a Sacrofan&o Concilio. Et hanc fiiide Concilij mentem
tantum non euidenter condat ex Bulla Martini quinti, in qua,podquam
Pontifex exegit confcflionem quod articuli didi fint rite Sc merite con-
demnati , fubiungit interrogationes viris litteratis proponendas , & in ijs
de hac propofitione omnino tacet : quoniam itaque fi hzc propofitio
fpeculatiuz falfitatis ergo ccnfuram fubijflct hoc fpecialitcrad littera-
,

tos pertinuidet , &

ab ijs in capite renunciat io fimilium przpofitionum
exigenda fuifiet, palam fit, morum non dodrinz labem huiepropofi-
tioni efle afperfam , vt vetita fuerit tanquam fcandala & (editiones ge-
nerans ; cum tum temporis etiam in tumultus & bella prorumpere
prompti forent HuflitZjVt ex hidoriaHuflitarum & iplb Concilio eui-
dentercondat. Cum itaque huiufmodi occafiones modo integre cefla-
uerint,& facrofandumEucharidizmyderium longe connaturalius fi-
ne oppofita propofitione enodetur, nihil cd cur e re Ecclefiz non fit
hanc propofitionem pro potiorc acceptare. Cenfurx enim huiufmodi
i>en tam cenfurx funt quam prohibitiones, quz plena cxtindioneoc-
cafionum & ipfo non viu inueterafeunt &cxtabelcunt & videtur non :

vfuscxipfa praxi per bullam Martini indituta initium accepide. Thco^'

logorum vero, quorum meminit obiedio mira ed tum lcuitas, tum te-
,

meritas: lenitas quod cum Concilium indefinite propofitionem dam-

naucrit (fi tamen condcmnauit Jaufint hi.propofitioni (cuius oppofita
nullum in philofophia fundamentum habeat , imo rarioni naturali Sc
communi fenfuicx fefe aduerfetur , neque myderio explicando confe-
rat) grauidimam omnium cenfurarum fine Icuiflima cx verbis vel £u
dis Concilij occafione appingere. Temeritas autem, quod Sacrofan-
dam fidei Chridianz arcem irrumpant fi ne debita zdimationc quan-
ta res fit ambiguos articulos ceruicibus Chridiani orbis fine magna con-
quifitione imponere, Sc fidem Chridi Domini fub leuibus argutiis cap-
tiuam tenere.
Proxime opponunt , non pofle intelligi aliquid mutari
abfque eo
quod addatur. Sed fuo interimendi funt iacu!o,&
nihil ei auferatur vel

fortiter aderendum, nihil per additionem &dctradioncm puram poffs

intelligi cfle mutarum. Nunquid enim fiduo fint Angeli, Michacl Sc

Gabricl fi GabricI annihilitarus fit, intelligetur propterca Michacl ede

:

mutatus? fint ergo fimiliter tres quafi partes rei, fubicdum, forma, Sc
vnio fi tollatur forma , cur dicemus materiam ede mutatam ? tollatur
:

item vnio , cur dicemus vel materiam vol formam ede mutatas ? Certe fi
prius tolleretur vnio , & deinde forma non diceretur neque ab ipfis ad-
,

uerfariis mutatum fubie&um quia forma fublata foret .-tota itaque mu-
tatio
 :

Praefatio.
tatio in fubiedto eft quia fublaraeft vnio. Cum itaque ftatuant formam
adlu diftindtam ab vnionc, formx ablatio tantum denominatione ex-
trinrcca immutat fubic&um.Sed vlterius confidcrandum eft, quod fi de
aceruo tollatur vnus lapis , mutatur accruus quia vnus Iapis aliquid
,
acerui crar ; c? teri autem lapides non mutantur, quia lapis ablatus nihil eo-
rum erat : vnio vero nihil lubicdH eft, per ablationem itaque vnionis
& per confequens non mutatur fubicdhtm. Vn-
nihil a fubicdto tollitur,
de cui Jcnseft mutationem per huiufmodifublarionem non fieri :&tan-
tundemeft de additione. Non itaque poteft intelligi mutatio, nifi ali-
quid contentum in mutato auferatur, vel aliquid contineatur in mura-
to quod prius non continebatur, quod palam eft in noftro explicandi
modo contingere. Quia enim compofitum quod fir.noneftin potentia
aliquid quod compofitum prxcxiftens erat in potentia,patet aliquid de-
ccffiffe compofito priori,& quia compofitum (uccedcscft aliquid in po-
tentia quod copofitum prxcxiftens non erat in potentia, euidens cfl: huic
compofito aliquid ineffc quod prius non erat , & per confequens aliquid
efleadditum. Et hxc proportionaliter inrclligenda funt fiue compofi-
tum fuccedens fit (impliciter idem quod prxcedens, fiue duntaxat fe-
cundum quid. Euidens itaque eft non nifi hoc modo intelligibilcm effc
entium mutationem.
Deinde opponunt in hSc dodbina nullam reperiri differentiam indi-
ftindtione inter accidentia qux interdum adfunt & abfunt, Sc gradus
mctaphyficos qui eflentiales & per fc funt ad inuicem. Refpondetur eui-
dens effea&ionem fernper efle circa Angularia. Cum itaque diuiflo fit
adHo.non nifi circa Angularia verfatur, Se proptereaetudiuifibilitas non
nifi in lingularibus collocanda cfl. Cumitaqueaccidenria fint fingula-
poffunt a fubierftis. Rationes autem vniuerfalesnon poffunt,
ria ea dfuidi

quianon funt Angulares , neque a£Ho circa eas verfatur.

Ex hoc diiflo (equitur aliud, quod axiomatis quidem locum fic vi-
detur obtinuiffe vt tamen fine fcnrpuloaplerifque fit rcierftum. Eft au-
,

tem, omne quod mouetur ab alio mouetur fiue vniuerfaliori loquendi for-
ma. quod nihil agat infemetif>fum,Cme quod caufa efficiens non coincidatcum
materia-, euidentiffimc autem (equiturex propolitioncvltimo demon-

ftrata deaccideniiumentitatiua vnitate cum fubiccfto , infenfii vulgari-

ter negato, videlicet vt afferat propofitio,qualitatemnonagerein (uum
fubicdhim. Cuiusoppofitumadeoreccptumcft, vt totam modernam
philofophiam occupet. Nam grauitatem,leuitatem,impetum, facere
motum localem in fuis fubiettis folemne cfl: vitam vel a dium vitalem
non capiunt vllum effc, nifi qui fit ab eadem potentia in femetip&m:

emanariones quoque & naturales proceflioncs proprietatum a fubftan-

tiisafferunt. Qux omnia fublata entitatiua diftindtione accidentium a
fubiedlis pariter euanefeunt. Si enim non ponatur entitas &entitas> ne-
que f.nftio vnius ab omnino intelligi. Similiter fi aduenientia
alia potefl

fubicdtis, fint praecise quxdam limitationes ipfius, quomodo poffunt

poni effc adtiua ? vel etiama fubiedlisagi )Proponamusparadigma:num-
 Praefatio.
quis cogitare poteft quantitatem bicubitam facere in fefe negationem
huius quod non maior ? vel etiam banc negationem vel limitationem
fit

pode agere in fuum fubiedium ?fi itaque quantitaseodem modo fe ha-

biat ad fubftantiam, raritas &
denfitas ad quantitatem, calor color ad &
raritatem fcdenfitatem, palam eti nullam effepodibiliratcmvthzc fiant
a fubicdis , cum fubie&a non fint nifi per hxc ipfa : fed neque illa pof.
funt agere in fubieda, cum fubiedorum ratio fit intrinleca ipfis, & quaG
ipfifmet intimior quam ex rationes quibus ipfa fubicda perficiunt. Quae
criamfi adeo euidentia finr, vtprorius fupctfluum fit alias rationesatee-
xere, tamen quia ficcxdemonltrationes non fapiunt huic fzculo , adii-
cianius plura.
Diuus itaque Thomaspoft Ariftorelemin 8. phy ficorum hanc can-
demthefim ficdemonftrat. Si idem (inquit) agit in femetipfum.eft
fimul actu & potentia: quod enim adiuum cft & vim effcdhuam ha-
bet inde eam habet , quia cffe&um prxeontinet , nemo enim dat quod
,

non habet, habere autem cffe&um eft ede ipfum effc&um , feuelTeadu
illam perfcdionemqux repetitur in effeftu. Rurfusquod natum cft re-
cipere aliquam formam, e (Te in potentia ad illam non minus confiat,
cum ipfum pofie recipere fit ede potentiam paffiuam. Sed quod magis
ad rem noftram facit eft, quod cum natura non abundet infuperfluis,
nifi quod recipit indigeret illo quod recipitur, natura non daret caufas

connaturales illud in eo producendi. V ndc & fubterfugium quod com-

minifcunrur moderni quam vanum fit facile patefeit. Refponfant enim,
ede quidem agens quod fefe immutat, in adtu eminentiali illius perfe-
ttionis quam facit in fe , fed non in atfiu formali ; & nihil inconuetiire
quod fit in potentia ad aifium formalem .etfieminenrialem habeat. Vo-
cularisenim cft tantummodo iftafolutio:fi enim habet eminenter hune
adtum quare indiget eo formaliter ? non enim nifi vel ad edendum me-
,

lius, vel ad agendum fed notum eft quod melior modus exiftendi ali-
:

quideftclTc illud eminenterquam formaliter, vt ex ipfis vocibus patet,

&exaxiomate quod virtus vnita fit fortior, & ex eo quod ponitur cfle
xquiuoce produdtinum talis acftus, qui eft nobilior modus quam produ-
cere vniuoce. Rurfuscum producere fequatur modum edendi, pofito
quod eminenter cfle edcdtum eft nobilius ede ipfum confequenseft ,

non pode indigere effedhi formali ad aiftionemaliquam.

Tertia demonftratio talis eft. Si dicatur aliquid mutare femedpfum,
efto A & ponatur primo non mutare fe, verbi gratia in tempore B,&
:

poftea in tempore C mutare fe. Et pero eftne ens A aliquo modo aliud in
tempore C quam in tepore B ? (dico quoad ea qux concurrunt ad a<ftio-
nem,fiue vt cauGe agentis aliquid fiue vt patientis)fi dicis,ergo ponis cau-
fam a&ionis procedereab extrinfeco mutante A:fiueitaque extrinfecum
mediante A fiue non mediante A mutet A , certi A mutatura eft ab ex-
trinleco. Si dicis A nullo modo ede aliud in tempore C quam in tempore
B, cumintemporcB nonfitexquofequaturmuratio, neque in rempo-
reCentex quo fequatur mutatio. Ergo non mu tat fe, feu non agit infe.
Dices
 Prxfacio.
Dices (altem permitti vt A mutatum ab extrinfeco mutet femetipfumT
Refpondetur neque hoc fequi; pofito enim quod agens cxtrinfccum
fit
D, fidum D mutatadu A , fequatur ex D & A mutato aliud, id eft, A
quam quod perprimam mutationem erat, palam eft hoc a
efle aliud

D vtmutance.abA vt mutato procedere , id eft, a D efficienter , ab A

autem Donatur D ceflauiflc ab agendo antequam fe-
materialiter. Si
cunda mutatio Hat, inftauratur argumentum quod prius, vt quoniam
A prima mutatione mutatum idem eft ante fecundam mutationem de
in tempore fecunde mutationis, fle ante fecundam mutationem non
quo fequcrctur fecunda, neque poftmoduro erit. Que contra
erat ex
expolitam dodbinam vrgeri folent, nonfunrnifi inftantie ex diuerfis
philofophix partibus quas auiftor nofter fuis locisoptime euertit,ao-
,
propterea nobis equum eft eo labore inprefcnsfuperfcderc.

ARTICVLVS OCTAVVS.
Tertia olitttio Mttaphjfica pro aflualitate panium in continue.
Etdiuifie
corporis in materiam primam, £r formam fubftantialem.

A D
in
obiedionem itaque tertiam Metaphyficam contra partium
compofito potentiam reuertamur. Dicebat
pertum efle, partes quanto diuifo, non nouas excludi fcd coniun&as
igitur fenfii com-

duntaxat fepa rari. Vrgeo quo fenfu?illonequiiudicat plura iam efle qux
prius vnum erant, an alio ? led oportet omnino ftipitexn effc
qui veri
plura fola feparatione accidentali vel fitus transferri credat. Quo ita-
que? eo ne qui diuifionem non fieri in aridis fine puluifculis experitur?
quos neque eiufdem fpeciei efTecum integro corpore fandhisDo&or
arbitratur. Si fenfu itaque agitur, clarum eft mutari , «e alia efle acciden-
tia quantitatis, figurz, fle plerumque qualitatis; qux fi neceflario alia
funt, fle per confequcns noua, quidni etiam quod homines plerumque
(
opinantur) ipfa quanta fateamur fadhdiuifioneeffe Neque pro-
alia.
pterea nccefle vel poffibile eft creari illa, qux fieri non potuiflent nifi
totum prxextitiflet fle mutatione fui illa caufauifTet.
Clamant notum perfeefleprtesnon efle partesnifi cumfunt in to-
to, fiquidem extra totum tota quxdam funt. Adeone difficile eft in-
telligere, quod eft pars vnius pofle efle totum quoddam in fe ? cubicu-

lum integrum non eft pars domus ? rotaintegra non poteft efle pars
currus ? de fic de exteris. Quid ergo totum quoddamcflealteriuspar-
tem impedit ? fed partis notionem ab Ariftorele traditam perfpiciamus:
Partes funt ( inquit )
in quas totu refoluitur.flc rurfuspartes funt ex qui-
bus totum componitur.lllud in quod aliquidrefoluitur.nonne terminus
eft refolutionis^d eft,manens poft refolutionem feu diflolutionem com-
pofiti ? Vide itaque quando partes fecundum hanc notionem debeant
exiftere. Similitercompofitio nonne motuseftabijs qux plura funt ad
illud quod vnum eft > terminus itaque a quo compofitionis , fiant
plura (eu partes ante compofitionem, id eft, illa tota in fe fle partes ref-
u ij
 Praefatio.
pedtu faciendi. Quisneget elementa efle partes mixti > fed effe a diu ki
mixto negant plurcs.
Sed quid afferendum cft, duas peditalitates nouasfadas efle? verum fi
conftat ( quod fusedemonftrauimus ) quantitatem non a diu inexifterc,
neque vna deftruda eft pedalitas,neq; dux fadz,fed vnum pedale trant
mutatum eft in plura pedalia. Cum enim cuidentiflimumfit rationem
Quanti diucrfam efle a ratione entis, de eo cnimquod fupponimusefle
ens, petimus quantum fit > & rurfus rationem quanti non conftituerc
cnritatem diffindam , fed efle determinationem entis , confcdhim eft
quantitatem effe diuifibilitatem ,
atqueex didis diuifibilitatem non fui,
fed fubiedi. Cum enim quantitas fit illa ratio fecundum quam accipi,
turpius vel minus de (ubicdo , manifefte ratio eius eft effe diuifibilinu

tem .atqueex didis diuifibilitatem fubiedi. Neceffum itaque cft fub-’

iedum effe diuifibile , id cft poffibile effe plura. D juidere enim dici.'
,

mus facere plura , puta ex non pluribus ,'id eft , ex vno. Eft itaque fubie-
dum quancitatisdefadovnum&poflibilecffe plura. Rurfus cum ali;

ter fubftantia dicatur ens, videlicet proprie & per fe, aliter vero quan>’
tiras ,
nempe vt mcnfiira entis & affedio ipfius non autem vt habens
,

effe, vnitas aurem rationem entis confequatur, alia erit vnitas fubftan-
tialis ,alia vero quantitatiua. Quare fi fubftantiz vni fuccedant fubftan*
tiz dux, etiam vnitaticonfcquenti fubftantiam fuccedit dualitas con*
fequens fubftantias : habuit itaque fubftantia diuifibilis poflibilitarem

ad dualitatem fubftan tialcm , & fi diuifa eft fucceftit fubftantialis duali-

tas fubftantiali vnitati. Prxter itaque refolubilitatem in duo quantita-
tiuc, habuit refolubilitatem in duoentitatiud & fubftantialiter. Habuit
itaque in potentia paftesentitatiuas feufubftantiales, id eft, partes entis
Vt entis : (eu per quas ipfa entis ratio refoluitur, & per confequens non
manetin partibus, nifi per accidens aliunde habeatur. Et quoniam ex
didis habetur alteram harum partium efsepoflibilitatem; poffibile vero
vt poffibile, non eftaftu quod potcftcfse, fed potefteGeadu, necefse
cft (quoniam hxcpoflibilitaseftpoflibilitasefsendi ens ) reliqua pars fit
quohzc poffibilitas fit quod. poteftefie, id eft, fit adu ens. Eft itaque
reliqua pars quo ens. Compofitum itaque eft quantum ex poflibilitate
ad efsc ens , & adualitate entitatiua ,
qux iunda pofsibilitati conftituat
ens. Ethzc communiter dicuntur vocibus in fcnola receptis , materia
prima & forma fubftantialis, quarum neutra eft ens, quia funt partes
entis vt entis.
Excipitur contra hanc demonftrationem, quod pofiit d iuifibiliras in-
telligi&efsefinedualitate.v.g. cum vulneratur homo Se nihil tamen
, a toto corpore feparatur , fit quidem diuifio 6c exercetur diuifibilitas, Sc
tamen nulla dualitas inde fequiturvel necefsariaeft intelligi. Refpon-
detur, quod cum diuifio fitmotus,
neccfsum eft habere partes, Bc per
confequens aliam efseperfedam aliam imperfedam, quas tamen fub
eodem nomine diuifionis comprehendi nihil vetat. Sic itaque dicimus
diuifionem qux non facit pluralitatem efie diuifionem impei fcdam,ar-
,que
 Prcefetio.
'que adeo non efse diuifionem.fed accefsum vel prxparationem ad
diuf.
«onem. Sicut v g. miniftratio pharmaci non cit fanatio, licet fit princi-
pium aliquod illius. Sic itaque etiam diuifio produda in vulneratione,,
non eft vera diuifio fcd figura immutatio , & potentia ad illam cft figu-
rabilitas, non diuifibilitas.
Alia exceptio obiicitur quod cum fecundum diuerfas entis ac-
ceptiones diuerfx fint etiam vnitates
, , erit aliqua vnitas & plura-
fecundum rationem quantitatis pofito itaque quod fiat diui-
litas
:
fio fubiedi fecundum hanc rationem , fatis 'dcmonftrarioni orit fa-
dhim , abfque eoquodneccfle fit aliam pluralitatem in lubftantia po-
nere, (altem ex diuifione nafeituram i fi enim ex alio capite fit non con-
feretad prafensinftitutum.Sic itaque dicendum et it, quantum vel fub-
ftanriam per diuifionem fieri plures pluralitate quantitatiua non entita-
tiua, & fic nulla diuifibilitas fubftantialis poterit elici ex diuifibilitate
quantitatiua. Refpondctur impoflibilem cfle pluralitatem quantitati»
uam perdiuifionem nafei abfque pluralitate entitatiua. Cum enim di-
uifibilitas fubftantix confidat in eo quod pofsit fieri plura, ex ipfa vi di—
uifibilitatis eft non plura, & per confequcns cft vnaexvi quantitatis.
Cum itaque quantitas ex fefc fitado vnitas, clarum eft non polle poni
quantitates effe plures, nifi ex aliquo quod accidentale fit quantitati
fiatvt vnitas quantitatis qurex fele non poteftefTe limitata, fit limitata
ab alio. Quare, cum extera accidentia quxeunque , fint pofteriora

E
titates
titatc,

i
&
vnitatem proindealiquomodo a quantitate fumant, fit
fubftantiam pqfie clTclimitatricem vnitat is quantitatiux,vt quan-
non pofsinteffe plures nifi quatenus funt plurium fubftahtiarum.
Si iraque plures quantitates ex vnifiant, certilsime etiam plures fubftan-
tix ex vna funt fad?. Adde quod cum quatitas,quidquidfit,fubiedi fit,
etiamquatenusdiuifibilitas,(ubiedi eft.Pluralitas itaqi quseft diuifionis
terminus &fpe<tificatiuum, non ipfius quantitatis fcd fubiedi plurali-
tas eft. Eft itaque diuifibilitas fpecifice & principaliter potentia ad mo-
tum quo peruenirurad fubftantix proprietatem. Imo non omnino di-
citur ad pluralitatem quantitatiuam : cum enim pluralitas quantitatiua
quantitatis rationem in fefe contineat, impofsibileeft vt ipfa ratio quan-
titatis accipiatur in ordine ad ipfam, hoc enim foret ipfum definitum
ponere in definitione, & nihil explicare. Dices: fi quantitas feu plurali-
tas quantitatiua non poffer poni in definitione quantitatis, at nihil vetat
figuram in ea poni ; vt dicatur v. g. quantitas cfle diuifibilitas, id eft, po-
tentia ad illum motum quo figura fit, feuquoquaatum figuratur; &
hxefit propria diuifibilitas quantitatis .-quam quia exerceri videmus li-
ne vlteriore pluralitate, etiam rede potentiam ad ipfam ftatuimus.Ref-
ponderur quod cum notio quantitatis clarifsime fit ea fecundum quam
plus &
minus de fubftantia fumi nata funt: neque minus in propatulo
pofitum fit , quod fola figura mutatum eft, neque plus neque minus cfle
quam fuiticertifsime concluditur rationem diuifibilitatis quaconftitui-
lut quantum , non poffc primaiio dici ad figuram. Sed. quoniam (equi-.
u iij
I

Praefatio.
tur figuratio ad diuifionem qua tenditur ad pluralitatem fubftanriz, ea-
dem pofsibilitat cft fecundario ad figuram , qua: primario ad pluralita-
tem fubftantialem refertur.
Ariftoteles hanc diuifibilitatem enti* in materiam & formam ex
communibus humani generis apprehenfiombus concludit. Cum enim»
aliqua dicamus, manentia quz erant, mutari, vt cum homo de indo-
dofitdoftusi alia vero apprehendamus ita mutata vt nonmaneantea-
dem; & tamen cum haec mutatio per adionc in fubiedum perfeda fue-
rit* non poffit dubitari quin nouum tns non ex nihilo fadum fit, fequi-

turin fubiedo fuifle potentiam ad e flendum nouum ens compofitum

ex materia & forma. Qui difeurfus cztera cum noflro concordat , nili
quod primum principium ex apprehenfionibus noftris pendear. Edi-
cet non dubitem eflc certum, cum intelledhis nofter fadtus fit ad na-
turam rerum tamen inde calumniam patitur, quod interdum ea qux
:

non funt vera entia, per modum entium apprehendamus, 8c ranquam de

vere entibus de iis loquamur. Sic cathedram vel ftaruam fadbmeflc, 8c

deftrui dicimus, zque libere atque ignem vel animal : cum conflet
hxcarrefa&a plura entia eflc, &
neque proprie fieri neque deftrui.
Perfedbius itaque ex fupra demon ftratis conuincitur. Si enim formz
non funt nifi determinationes fubicdorum indiftindz a toto, fed &
quidquid cognofcimus de entibus naturalibus (feclufis ijs quxpropria
funtanimz rationalis) ab ijs perfici videmus quz fub fenfum cadunt:
cuidcns erit quidquid nos de forma fubftantiali concipimus vel (cire
pofliimus, id totum fenfibilibus qualitatibus conflare. Non enim pofi-
fumus fenfibus & ratione in fenfibus fundata duifli, cogitare aliud rem
eflc quam principium earum operationum quas ab ea fluere percipimus.

Cum itaque rurfus firmum fit, cztera accidentia quantitatis quafdam

determinationes eflc, quantitatem autem circa idem fubirdlum variari
non minus conflet quam nofmctipfos durare, & eofdem eflc hodie qui
heri ; conclufum eft, quidquid nos rem dicimus cfle,mutari pofle & ac-
:

cedente experientia quod interdum nihil fenfibile entis naturalis poft

trafmutationcm 'manet idem ( vt cum aqua conuertitur in ignem, vel
cum flamma extinguitur ) etiam de fadto mutari. Muratur itaque quo
fuppofitum eft quod eft , &cum mutatio naturalis non nifi in fubiedo
fiat , cft fubiedtum talis mutationis : compofitum proinde eft ens natu-

rale & ipfo przdicato quo eft,

ex poflibilitate vel fubie&o eius quo eft ,
id eft, ex materia& forma fubflantiali.
Sed ex di&is (ubiu caligo fpeculantibus offunditur.-cum enim tota

(ubflantia per formam fiibftantiale conflituitur , & per confequens fine

ipfa intelligi no poteft.-quomodo intelligi poteftquod forma fubftatialis
fit ipfa accidentia,& per confcqucs ipfa colledioaccidcntiu ? cum enim

collc&io accidentiu mutetur variato quolibet accidente,quomodo pof-

funt
 Praefatio.
(une omnia forma fubftanthli nihil Ixsa permanere > Hic difficultas Tt
enodetur aduertendum eft, natura non aliter procedere in fuis operatio-

nibus quam homines in moralibus, & ars in artefedtis: cum omnia hic
ab eodem diuini rationis principio ortum fuum trahant. Confideran-
do vero a&ionem humanam , videmus familiam aut naucm ( fi fint
perfc&z & operationibus tuis idonei) nonfubfiftere fine mulris qua
extra ipfam domum vel nauim funti fine fabris, fartoribus, fu toribus.la-
ni/icis, & linificis, laniis, coquis, hortulanis, aliilquc qui funes, vela, te-
rnos , perticas , malos , & fi milia faciant vel farciant. Cum vero pro-
pius intuemur habitationem vel nauigationem , experimur pauca qui-
dam immediate concurrere , pleraquequafi fecundarioncceflaria efle.
Sed artcfadli fortaffis fpeculatio magis propria erit. Intueamur proinde
cultrum, & in eo confideremus ferrum, cuius dux funr partes, vnaqux
infigatur manubrio, altera qua fecafur: hanc acie conflare, & crafiiori
parte qui aciem in fecando firmet ipfam aciem alicubi quafi in ven-
:

trem protuberare, alibi in ftylum attenuati, trunco certam latitudinem

obtinere ; illam vero partem manubrio accommodari, illud varii fi guri
rtim ad firmitate pnrtim ad apprehenfienem accommodari. Et cum
,

E :c omnia di(cuffimus,c6fidercmus quod cum culter fignificet inftru-

mentum ad fecandum,ipfam partem qua perficiturfedio,vcl certe qui

neceflaria eft ad fedtionem, minimum quid piam efle, & tamen totum
inftrumentum concurrere ad fe&ionem ,& nihil efle in totoinftrumen-
to quod non conferat adagionem fccandi, &non veniat fubnomine
& ratione inftrumenti fedionis Quare cum ens naturale fit inftrumen-
.

tum ad aliquam adlion;m a Deo & natura inftirutum, & accuratius

ornatum quam noftra artefa dia , palam eft in eo nihil efle ex intentione
naturi, quod non concurrat ad didlam operationem , & tamen ipfam
quafi fubftantiam operationis immediate a minimo aliquo pendere.
Sic fi hominem confideremus, & quomodo cogitatio vel cognitio fiat,
ipfum 'pullum quo excitatur mens quafi inuifibile mirabimur latere,
&
cum tamen & pedes ambulatione, brachia apprehenfione, & quid-
quid priterea in homine eft concurrant ad adtionem, qualibet par- &
te naturali deftitutus homo, fit imperfidlumcogirandiprincipium , 8c
natura intendens faccrehominemdifcurfiuum.defeciflet in neccflariis,
fi quidlibet eorum defuiflet, quibus opulenta eft humana natura. Eui-
dens itaque eft omnia & fingula accidentia & determinationes acci-
dentales hominis fic pertinere ad ratione hominis , vt tamen vix reperiri
polfit quod fimpliciter & abfolute eftneceflarium. Ex quo facile eft
concipere, quomodo omnes formiaccidcntales pertineant ad formam
fubftantialem,id eft, ad animam humanim qui funt in homine, 6c quo-

modo poflunc abefle, & anima tamen humana manere eadem qui fuit,
nonfolum fine aliquibus fed etiam fine omnibus: cum ex fcfe fit quafi
pure palfiua & perficienda, etfi iam perfidia adtiua fiat. Citen au-
tem formi fubftantiales nonpoflunt intelligifine omnibus fenfibili-

bus accidentibus, fed tantum fine aliquibus t cum ex nihil pnterea

 Praefatio.
habeant , quo ipfst fint quibus fubflaniix exiftant &
fine quod funt.Sed
hoc non obftat quin pofiit ita abftra&iuc concipi fubftantia materialis,
vt nullum accidens fpecialiter in definitione explicetur.
Ex hac explicatione non erit difficilis folutio alterius nodi in ipfo ar-
gumentoobuij. Cum enim forma fubftantialis intelligarur effe prius in
compofito quam accidentia & quantitas inter accidentia reputetur,
,

quomodo inquam )
( inferri potuerit ex mutabilitate quantitatis mu-
tatio formx fubftantialis > maxime cum nihil celebrius fit quam ani-
mal toto vitx decutfu falua fubftantia quantitatem continue muta-
re. Cdm enim declaratum fit formam iubftantialcm (fepofita ratio-

nali) non effe nifi certam complexionem accidentium quibus operatio

prxeipua entis naturalis immediate perficitur, manifeftum quoque fit
complexionem maxime intime includere quantitatem ,clariffimum eft
ex mutabilitate quantitatis cfficaclflime inferri mutabilitatem fornax

fubftantialis, fcilicet fi mutetur quantitas quatenus de ratione neccfla-

ria entis eft i eiufdcm autem rationis eft ea quantitas cum reliqua, ex
mutatione itaque quantitatis redeinfcrribilis erat mutatio formx fub-
ftantialis vniucrfim formata argumentatione. Cumque videas aliam

effe quantitatem fubftantix,& aliam quxcft neceffaria .clarum quoque

tibi erit Animal totovitxfuz decurfu pofTc mutare quantitatem qux
a£hi modo illa femper maneat qux neceffu ia eft , abfquc Iz-
eft ipfius ,

fione fuppofiti cuiuscft.

Cum exdidtis cuidentiftrmc conftet duo entia perdiuifionem pro
vno fubftitui , fupercft ad obietfta contra hoc refpondere. Et primo
quod obiiciunt creari hxc duo, fine omnivmb/a verifimilicudinis gar-
riunt. Cum enim non poffic non in oculos irniere fubie&tim ex quo

fiunt plura, cumque ipla a&io patentiflime circa fubie&um verfetur,

vnde eft aliqua fufpicio creationis! Ex eadem pharctii eft fequens te-
lum, quomodo hoc fieri poftit per folam diuifionem ? adeone ofeitari vt
non aduertant diuifionem dicere adHoncm qua plura fiunt ex vno ? po-
ftulant itaque aliam aeftionem vt plura fiant
,
prxter illam qua plura
fiunt. Ecad quid conferret alia aiftio ( fi qua foret )nifi ad hoc vt plu-
ra fierent.
Premunt Oceani ingentem lacum qui totusalius foret dempta vna fi-
tulaaqux. Rcfpondeturnoneffcdubiumquintota moles telluris ablato
vno puluifculo futura fit aliud totum > quid hoc certius ! nifi forte ne-
mo quidem dubitet duos fcyphos aqux effe duas aquas , fed oceanum
cum fcypho aqux non credat fecere duas aquas. Clamant nos xquiuo-
catione ludere. Quod enim oceanus & fcy phus aqux fint moralitcr vel
denominatiue duxaqux &
oceanus non eadem aqua moralitcr fi fcy-
,

phus tollatur, aiunt feconfentire. Sed quod totusOccanus fitphyfice

aliaaqua quam erat, hocfe pernegare. Verum hoc eft aburi vocibus;
verd enim oceanus dempto fcypho moralitcr eft eadem aqua , fed phy-
fice aha. Sed quoniam ibi nobis hxrct aqua, quod putant rhyfice ne-
que fcyphum aqux effe vnam aquami peto abijs vllane fit aqua vna
 Prafatio.
phyficean nulla? eft.dequonam loquuntur? fialiquaefl, cum
fi nulla

continua fit & in partes refolubilis

totus oceanus Gmiliter phy fice vnus
,

crirCEc G phy Gce vnus Gt , cuidcntiilimc Icypho fublato tocusaliustft

quarhcrat. Hic itaque conftritflifunt,vt vel nullam cflc vnam aquam,
&,cum aqua qux non Gt vna, neque aqua Gt, nullam clTc omnino
aquam : vel Oceanum totum vnam «ITe aquam & quolibet fcypho ,

ablato eflealium Oceanum phyGce quam prius fateantur quantum- :

uis tam modica pars non faciat differentiam refpc&u noflri, & per con-
fequens moraliter Gtidemfemper Oceanus.
Sed «bflupefcunt ad amplitudinem a&ionis t quod inde cis accidir,
quod cum audiunt nouum ens fieri , ftitim fuccedit imaginationi illo-
rum,quod (Gcut radiuma Sole quodammodo emicare vident )ab agen-
te aliquo exeat forma vel entitas in totum illud fubiedumexquofit
nouum ens, qua expellitur prior forma, & fic fit nouumensex vnione
po (ferior is formx cum fubicifo. Sedhxc phantafia longe a veritate re-
cedit. Cogitandum eft itaque, quod ficut fi in ceri qu&libet ampla fi-

gurx quotlibet a figillis mediocribus impreflx fic efTenr.vt omnes vnam

figuram integrarent, cum vlrimum figillum adderetur, tota figura alia
foretquam prius erat,exadfionefigilli in vnicam partem ceist, propter
coordinationem totius figurx , etG immediate imprefiio cantum fe-
cundum vnam partem foret : fic etiam contingere quoad vniratem fub-
ff antialcm , vt quoniam totius oceani natura talis eft , vt natus fit in duo
mutari, per adtionem in minimam fui pariem, reliquo qua non mutatur
ex influxu continuo exiftentixa Deo in ftatuinquoeratperfcuerante,
qua autem mutatur ex vi eiufdem influxus variato ( nam hoc reliquum
e fle extera idem, & fecundum hoc aliud , facit totum efle nouum : cum
quxlibat mutatio in fubftantia, mutet ipfamfubffantiam ) exeo quod
Deus conferuet Oceanum fecundum reliquum vt prius, fecundum
vnum terminum variate manet hoc ipfo Oceanus aliud quam erat
, , fi-

ne caufx fecundx adfione magis quam in vnam partem cum caufa fe- :

cunda non concurrat ad fubflantiain nifi alterando quod in vna fola :

parte requirebatur, conflantia in toto reliquo rtfquifita. Quare cum de-

terminatio qua caufa fecunda determinare nataefl caufam primam ad
faciendum hunc Oceanum vice prioris, Gt vt alteratio duntaxat in vna
minima parte fiat, in reliquo autem maneac difpofitio qu* prius i &
caufa fecunda hocad oculum & citra limitem prxftiterif, concluden-
dum efl, fine Dcumalium Oceanum vice prioris fubftituifsd,
miraculo
& miraculum futurum fi non faceret cum ex folo vniuerfali influxu
:

exiftentix.pofira hac variatione fecundum partem, non poflrtnon fe-

qui: quem generalem influxum fubducere miraculo plenum foret.
 Praefatio.

Articvlvs nonvs.
Vltimum a rgumcntum pro partibus aelualibus continui
: $) declaratio
continuitatis mundi.

Vpcreft adhuc vltimum & non leuc fundamentum

S qu* continuum vel componit ex indiuifibilibus.vel
illius fententi*,
indiuifibilia
eiufdem.Gompofitioni mifcet contra quam etfi non per
:
fedifputcmus,
tamen quatenus ex ea fequitur partes in continuo cflc a&u
, catenu s co-
gimur ea ventilare qu*in fui confirmationem promit. Sic
itaque veli-
tantur. Linea fitex fluxu feu motione pumfti ,fupcrficiesex
fluxu line*,
& corpus ex fuperficiei motu nafcitur : fed mdiuifibilia fuo motu non
poflunt nifi indiuifibilia pertranfire ,
&
per confcqucns corpus non nifi
ex indiuifibilibus conflare : corpus itaque ex indiuifibilibus
conflat. Rur-
fus mathematici , vbicumque libitumillis fuerit, indiuifibilia
accipiunt:
ergo ve! geometrizrationesfunt falf*, vel indiuifibilia in
quanto rcpei
riuntur. Tandem fi fphzra mouetur fuper plano
lineam defignatin ,

co, fi flat, punftum non enimpoteft tangere nifi in

:
pumflo: cylindcr
quoque lineam defignat fi incumbat plano ,
& plura fimilia in geome-
tricis occurrunt, qur videntur hoc certum facere cflc in continuo in-
diuifibilia } qu* fi fint, illud componunt & omnia a<Su erunt in conti-
i

nuo. Sed & metaphyfica agnofeit tempore pun&a: folctcnim do-

'in
cere dariefle primum vel e(Te vltimum fubftantiarum incipientium
Sc
definentium. Sed refpondcri poteft/atiscflc fi hzc fignent in tempore
inflantia, ficut quilibet motus cum primo non eft:quandoquidcm fub-
ftantix nonfunt degenere quanti.
Ad primam huius difeurfus partem refpondcmus, huiufmodi diifta
non fic intelligenda effe, quafi diifta fint ad fidem & affenfum
fed tan- ,
tummodo ad formandam imaginationem, vt fignificatio fit,
imaginare
pun&um vel lineam vel fuperficiem &c:moueri,& quod cxipfiusmotu
concipies exurgere, tale quid lineam vel fuperficig vel
corpus efTe appre-
hende. Non itaque verum cft vel punftum moueri, vel motum pun-
&i effe lineam
fed fi intelligerctur cflc puniflum
:
&
moueri , fpeciem
quam nobis offerret futuram fimilem line*, quatenus ad
futuras dc-
monftrationcsopus erit apprehenfionc line*. Simile cft quod in
fequen-
ti parte proponitur geometras vbicumque
,
libuerit fupponere cffcpun-
<fta vel alia indiuifibilia. Eft enim duntaxac forma
loquendi vfurpata
geometris vt propria artis ipforum, vice eius quod philofophi
dicerent,
fuppone lineam vel aliquam quantitatem hic effe finitam, feu non vl-
terius procedere. Hoc enim eft quod eorum dcmonftrationi congruit,
& ad eam requiritur vt finiatur vel incipiat aliqua quantitas, &non vt
fit ens aliquod indiuifibile. Et fatis manifeftum
eft etiam lianceffe men-
tem AnftoteIis,curiofiusdiiftaipfiusrimantibus,fed noneftnoftri
no-
gotij illud examinare.
Tertia &pr*cipua difficultas hoc caminat,
quomodo fiat conta-
<ftuj
 &

Prasfatio.
ftus corporum. Et quamuis plerumque non nifi de fphxri aut cylindro
incumbentibus plano vrgeatur, tamen eadem ratio eft etiam dc omni-
bus aliis corporibus, nili cum planum plano vel coimcxum concauo
proportionato applicatur. Vndccxcludicurillafolutio, quxncgn dari
iphxram vel planum mathematice exa da exoppofito enim necelTum
:

A mathematice planas , vel mathematice concauas

cfle fuperficies

& , alioquin hoc argumentum lemper vim

conuexas proportionate
fuam obtinebit. Nodus itaque ioluitur primo phyficc , offendendo
quod quandocunque duo corpora naturaliaad feinuicem applicantur,
neceflariumfit fuperficies deuenire vel planas, vel concauas &
propor-
tionate conuexas : quod fic fit euidens:cum corpus corpori non appro-
pinquet nifi per motum , motus autem non poflitefle fine velocitate,
neque velocitas fine aliquo impetu & violentia , neque impetus (eu vio-
lentia abfque eo quod vincar refiftcntiamlcuiorem&fumme debilem;
&qub partes corporis ponuntur maiores & minores , eo etiam necefle
eft cfle debiliores & minus refiftcre attritioni fiuediuifionia toto , & in
corpore, cuius partes vniformiter dccrcfcunt vfquead indiuifibile, ne-
cefle eft prope tale indiuifibile cfle partes in quilibet paruitate , & per
confequens in qualibet debilitate ad refiftendum diuifioniineccfle quo-
que erit in qualibec coniun&ionc corporum per motum fatfta partes

Vtrinque circa indiuifibitia refringi & atteri. Etcumfempcr necefle fit

manere indiuifibilia nifi perueniantad figuras didas, necefle eft ex ip*

fa applicatione talia corpora vel fieri plana vel fieri proportionate con-

caua& conuexa,quod erat nobis propofitum. Naturaliter itaque impof-

fibile eft corpora fefe tangentia habere alias figuras. Neque timendum
eft ab immortalibus ccelorum corporibus ab Ariftotelc fidis, qux, cum
idololatriae fuftinendse fint primo inuenta , dignum eft vt multis incon-
uenientibus implicentur , & vana appareant. Sed vt etiam fatisfacia.

mus ijs quos abftradio geometrica deledat, pofito quod fphxra (

tantundem eft de fimilibus) tangat planum, vel fuper eo moueatur,di-

cendumeft quod termini catachreftice fumatur, & quod veri non tan-
gat planum neque fuper eo moueatur, fcd aerem, id eft, corpus conca-
uum & tangat & in eo moueatur quod & Metaphyfica & Mathema-
:

tica demonftratione conftat Metaphyfica quidc, quia cum quantum

:

fit quod eft diuifibile, quod non tangit aliquid diuifibile, (eu fecundum

aliquid diuifibile non tangit quantum quod aliis vocibus fic exprimi-
,
:

tur. Quod tangit nullam partem corporis non tangit corpus (ed quod :

non appropinquat nifi fecundum indiuifibile.non tangit aliquam par-

tem corporis, non tangic itaque corpus. Geometrice quoque fic for-
mari poteft demonftrario : fi inter duo corpora poflit collocari tertium
corpus, illa duo non tangunt fc(e:(ed inter fphxram & planum poteft
collocari vel etiam moueri aliud corpus : ergo fphxra pofita fuper [Ja-
num non tangit illud. Minor fic conftat. Efto planum A, B, fphxra
C, tangens planum in punbto D,& quoniam ex circulo fphxra & linea
A,B,inpun&oD,nafcunrur duoanguli contingentix, quos conftat
 Praefatio.
circulis maioribus fecaWes eflej
p ducatur portio circuli maioris E,
&
D, F, iungantur. A, E, Sc B.F,
Sc dico corpus quod nalcitur ex
du£fu luperhcici A, E, D,F,B, fe-
cundum lineam A, B, fu per pla-
no A, B.poflc interponi inter fphg-
ram C, Scplanum A , B ,Bc moueri ablquc eo quod fphxra vel planum
moueatur cum enim indiuiftbilia fecundum mathematicos non oc-
:

cupent locum.fed poflintcflcfimul in eodem loco, & corpus A, E, D>

F, B, tangat Iphzram quidem in folopunfto D, fuperficies autem ip-
fius inferior cumfupcrncic A,B, penetretur, palam edita pofle moueri,
vt fphxra fignet in eo lineam , Sc per confcquens pofle tranfire inter
fphxram & planum: quare cuidcns efl fphxram non tangere planum.
Scio aliquos ita foluere argumentum nobis oppofitum, vt contendant
pofle rem quantam tangere vel tangi indiuifibiliter , non quod aftu in-
diuifibile aliquod inexiflat , fed quod licut pored tangere vel tangi fe-
cundum minores Sc minores partes fine termino, abfque eo quod
partes fint aliter quam in potentia , fle credunt enam indiuifibiliter tan-
gere pofle vel tangi, abfque eo quod indiuiflbile a&u exidar. Quod
fuppofltoquod indiuiflbile quantiratisaliquid pofltiuum in quantitate
fignificarct , confequenter d fetum foret : fed cum indiuiflbile vel flgni-
ficet non quantum, vel certe negationem additam quantirati, puta non
vitra extendi, vel tangere fecundum indiuiflbile flgniflcabit non tange-
re fcu nullo quanto tangere , vel erit falfa folutio.
D ux itaque priores folutiones nodum quidem tollunt , fed in rerum
natura fundamentum non habent. Reapfe enim neque dantur neque
dari poflunt plura corpora quit quantitatiue fint plura , id ed difeonti-
,

& aliud tfledifeontinua

nua. Aliud enim fignincareefle plura corpora,
& plurima exempla liquorum, metallorum, marmonim, mon Arorum,
tedatum faciunt : Sc noluit nos natura maternis vteris effundi fine hic
veritate, adhibitis obdetricibusquz continuitatem nodram ad matres
per idem vifcus natis abrumperent.Quofuppofito^d hmepropofitio-
nem, quod duo quanta non poflint eflediicontinua immediate Reme-
fit prima demondratio. Quod cum ex fupradidtis condet, om-
diate ,
nem fupcrficiem contiguam alteri, efle vel planam planx vel conca-
uam conuexzi iterum euidensed non pofle efle aliquam fuperficiem
planam ( nifi fortaflis in fupcrficie vniuerfl de qua non loquimur.) Si
enim fit, conncdtirur alteri fuperficici vel planatvel curuilinex: fed vtri-
Qis connedtatur angulum cum ei facit, & perconfequens in indiuifl-
bile definit, quod fuprademondratumedcffeimpoflibilcin natura vbi
permotum res geritur. Eidem ratione nullum vnum folidum corpus
poted habere fuperficiem compoficam ex pluribus circularibus feu cutr
enim in angulos conueniunthuiufmodi fuperficies.
uilineis: neceflario

Omnia itaque corpora folida fingula vnius fuperficici forent vclut fphx-
tica
 Prafatio.
rica vel fphxroideae Sed neque huiufmodi fuperficies aliqua poteft ef-
fe : cum enim femper in his ad (ignaram aliquam lineam corpus appli-

catum perpendiculariter inueniat illam indiuifibiliter eminente, & pro-

ximas partes in quantauis minima quantitate, Sc per confequens in qua-
libet minima reddentia ei adimentes, patet figuram hanc non pofle

minimo impulfui refidere, & per confequens non pofle efle. Clarum
itaque cd intra fuperficiem mundi non efle aliquam figuram (olidi ali-

cuius corporis, fcd folida corpora continua efle, & nullam neque vno-
rum neque alterorum efle figuram a&ualcm, fed dumtaxat potentia-
iem. Vnde nihil Opus eft indiuifibilibus terminatiuis, qux faciant no-
bis difficultatem quomodo moueri poflrnt vel tangere alia. Dices hoc
argumentum, contra fubdantias militare, quas necefle eft aliquam figu-
ram ab ipfis Agnatam habere , & per confequens fubit&.im motui,
xqueac fi foret a&u. Refpondetur.fi figurzfuntpotenriales partes li-
quidi fua diuifionc faciliori protegere folida prxter quz ditabuntur fi

non fine continua ijs. Refpondetur fecundo figuras fiibftantiarum efle

indefinitas vt infra docebitur.

Secunda dcmonflratio fic texitur. Propofito aliquo quanto, & (ig-
naris in eo duabus partibus, puta medietatibus ;quzritur cur ex partes
fine vnum quidpiamquantitatiuc? 5c non petitur de fubdantiali vnita-
te, cum poflint efle vnum quantiratiue,ctfi forent (ubflantix diuerfz,
Vt experimur in exemplis fupra propofit is : & cum quantitas non fitvna
propter fubierdum fubiedum propter quantitatem , in propriis
, fed
quantitatis ratio vnitatis. Euiden* autem eft, ex eo quod
quzrenda eft
quanriras fit diuifibilitas , quod etiam de ratione ipfius fit efle vnam, &
per confequens efle vnitatem cum non habeat efle vnam denominati-
,

uc fed eflentialiter & vt denominans fubic<dum vnum. At fi quanti-

tas fit vnitas , nulla diuifio potefl efle in quantitate przcedenter ad fub-
ieiftum. Ex vi itaque folius quantitatis abftradf d a fubiedto, fion eft in

ea pluralitas, & per confequens cxclufa eft pluralitas. Vnitatisenim ra-

tio fi cadat in eaquxabftrahuntabvnitate & pluralitate, excludit plu-
ralitatem. In quantitate itaque, in priori ad confiderationem fubiedli,
tft pofitiua vnitas excludens & in ipsa, & confequenter in fubiedlo.om-*
nem diuifionem :quod enim in fefc poficiue habet communicat fub-
ie&o. Omncitaquequantumex vi quantitatis eft intcgraliter feu con-
tinuitate vnum.
Licet hxcdemonftratioperfe&einteHigenti fitxquc euidens atque
vnitatem ex ncceflitate facere vnum , quia tamen fatis abftrada eft, aut
explicemus aut confirmemus vlterius. In primis itaque, quoniam quan-
titas poteft efle vna plurium fubftantiarum , cogitemus vnam quantita-

tem toti vniuerfo corporeo datam, num dubitari poteft quin totum
vniuerfum futurum fit continuatione vnum (ed in eo cafn nihil fa-
?

ftum cflet
,
quod iam de fafto non fit quoad caulas vnitatis Mundi:
nam fubftantixnon forent ex fefeplures tunc quam iam funt neque >

poflent minus facere quantitates plures quam iam cum ipfz non ope»
,

aa ii)
 Praefatio.
rentur nifi exhibendo fefe fubirtta quantitati. Si itaque de fatfto funt
plures quantitates , hoc a folo Deo petendum cft , qudd iple fcilicet vo-
luit eas plures facere. Quare cum hoc fit contra naturam quanritarisquz

ex fefe habet rationem vnitatis, & per a&ionem alterius qnafi violente
fiatplures .certum eft a Deo non ede fadtas plures, cum ipfe non agat in
natura nifi fecundum determinationes caularum fecundarum. Rurfus
fic confirmatur. Cum plures fubftantizpoflintefle continuati, ima-
ginemur omnes efle continuas, & cum confideraucrimus in eo cafu om-
nem adtionem caularum naturalium futuram eandem qui defa&oeft,
fciamus nullum poffe elfe argumentum quod non fint continui. £c

cum vnitas mundi perfedtior fit fi fint continui quam fi non fint , ra-
tionabile ede vt omnes fint continui.
Tertio itaque vnitatem quantitatiuam mundi fic declaro, Sim duo
corpora difeontinua v. g. liquida, qui proinde mixta ( maxime fi homo-
genea fint ) nemo dubitat fieri vnum continuum Et quoniam vtrum-
:

que erat ens atftu in genere quantitatis, & habebat proprios terminos,
neutrum habet potentialirarem ad aliud non podunr itaque fieri vnum
:

exeo quod a£hisex aliqua parte deficiat. Sed neque podunr fieri vnum
fola approximationevel contignatione fic enim omnia contigua eo
:

ipfo forent continua , cum ratio quantitatis eadem fit in quibuluis con-
tiguis neque alia adtio cernitur qua coniungantur liquida, qui (pn-
i

fertim cum homogenea ) nifi fint vnum , nihil continuum erit vnum,
vel certe nihil cognofcetur cdevnum. Sivero liquida fola approxima-
tionefint vnum, etiam omnia contigua erunt vnum.cum ratio quan-
titatis in omnibus fiteadem. Ergo velomnia quanta funt ex fefe vnum,'

vel nunquam podunt vnum fieri, & per confequens quanta femperde-
uenient minora & minora , nunquam crefcent. Item nulla potefl ede
augmentatio , quia animalis corpus erit ex quantis pluribus aggregatis
etiam quoad partes fimilares. Neque recurri poteft ad vniones vel pun-
ita continua ,qux cum non tollant terminos prxexiftentes , nullo mo-
do podunt facere vnum.
Quarto, demittatur pertica in aquam perpendiculariter , & fi qui-
dem aer ex quo demittitur & aqua item habeant luos proprios termi-
*
nos , necefle eft horum terminorum coniundlionem ede indiuifibilem,
& (ignare circulum indiuifibilem in fuperficie pertici. Et quoniam fe-
cundum demonftrationem Ariftotelis indiuifibile fi mouearur non
pertranfit locum maiorem nifi prius tranfeat lqcum fibi zqualem , hic
coniun&io fupetficierum aeris 6c aqui fignat in pertica fpatium
uale fibi in motu antequam maius, & per confequens per indiuifi.
S es circulos fignat & tranfit totam lupernciem pertici. Erit itaque (vt

concludit in fimili Ariftotcles ) tota fuperficies pertici conflans ex cir-

culis indiuifibilibus.
Dices, quod quoniam fuaeft lingularum fubftantiarum quantitas
& figura, fignatz manent quantitates a fubicdis fuis: & hic demon-
ftratio contrahos terminos ique procedetatquo contra terminos pro-
prios
 Prafatio.
ptios quanttatis. Refpondetur fubftantias non (ignare terminos quan*
titatiuos, nque habere figuras a duales , vt patet confideranti in confi-
niis fubdaniarum neceflario ex terminis fubftamiarum confingere no-
uum aliqud mixtum indefinitz quantitatis cum plus & minus ex fin- ,

gulistcrmiispoflh in illud conferri, ex quo fit etiam terminos lingu-

larum fubhntiarum proximarum e (Te indeterminatos. Quod non eft
inconuenias, quia ipfae fubdanriz vt quanta particularia , funt in po-
tentia propet vnitatem quantitatis. Replicabis in ijs quorum indiui-
duatio (olaliuifione mutatur, indefinita lutura indiuidua. Negatur (e-
quela. Denitiocnim indiuiduorum cum fit in genrfre fubdamiz &
indiuifibilispoted accipi ex terminis etiam indefinitis, vffit qualis cum
hac indefinione requiritur & cum diuifio fit, iterum fit qualem no-
:

ua indefiniti exigit. Terminienim proprii fubftantix funt fola genera

ic differenti; que
,
non pendent a terminis quantitatis.
Quinto ii(a nxura & experimenta promifeua vnitatem vniucrfi
nobis manifidanr. Cum enim omnia corpora vel fint liquida, vel con*
fidentia: qua funt liquida, fi fint contigua inter fefe, omnes exidimant
coipfo vnaefie. Rurfus fi liquida ( vt plerumque accidit confidenti-
)

bus fint approximata, ipfi fenfusic experientia clamant magis elTe in-

fepanbilia quam part* liquidorum a fefe inuicem : nam videmus &

aquam , & oleum irguttis fatis magnis ex conra&u haerere corporibus
folidoribas, & egerimur difficillimum effe ea fepararc
: adeo vt vel

igne , vel puluer* & cineres , feu fales ad hibendi fint ad vedimenta , li-
gna, faxa, a Iioiidis abdetgenda. Cum ex oppofito nihil facilius fic
quim bzc inr.r fefediuidere quod vel minimo conta&u fit.
,

Con tra continuam vniucrfi vnitatem fic dilputant. Si mundus quan-

iratiuefirvnus, &quantitasvnafit vnacntitfi, mundus erit entitati-
levnus. Rcfpondetut quod quoniam apud peripateticos idem fit ens
(}iod fu b dantia, idem erit entitatiuc vnum, quod fubdantialiter vnumi

flire autem paralogifmused, ex zquiuocatione vocis entis, quod aliam

libet fignincationem cum dicitur de fubdantia,& aliam cum de quan-

tiuc enunciatur arguere ab vnitate quantitatiuaad vnitatem fubftan-
,

tiaim. Ad formam itaque argumenti dicendum cft quod cum dici- ,

tur tia quantitas effe vnum ens non accipiendum fit pro ente in eo
,

fignkato quo dicitur fubftantia effe ens , vt arguens videtur accipere,

fed iialio fignificato fecundario. Sed replicant obiicientes, fefe non
intencere dicere vniuerfum effe vnum fundantia vel definitione, fed
duntaar effe vnum realitcr , materialiter , & identici. Ad quod refpon-
demus^ctendo vtrum putent effe quendam modum identitatis, quem
materiaem & realem appellant , qui ad nullum przdicamentorum per.
tineat ? It fi affirment , v t debent , rurfus petimus , an A ridotcles om-
nia przdcata non incluferit decem capitibus quz praedicamenta vocaJ
uit ? Si nrgant, expedandum erit vndecimum przdicamentum 5 & in-

terea dicimus nos non intelligere poffe effe aliquam identitatem vel
differentiam, quz non faciat vnum vd diuerfumvel infubdantiH, vel
 Praefatio.
in quantitate , vel in qualitate, &c. &
propterea nos putae male argui

ab vnicate quantitatiua ad entuatiuam , ( quam diftin&ar a quantita-

tiua non agnofeimus nifi fubftantialcm ) in quanto fic przcisd
fumpto.
Inuadunt iterum , cirm accidentia indiuiduentur a fuisubierftis , &
quantitas fit accidens, ex necertitatc tot effc quantitates qotfunt fub-
itanti* : folium itaque & impoflibile efle, fingere duas fuKhntias vnl
quantitate conclufas. Refpondetur euidensefle fingulas fullamias de-
terminare fibi partem quantitatis intcgn , & per confeqins non mi-
nimcfle fi dicamus non folumtor efle entia , (ed etiam toefle quanta,

quot fubftantias efle percipimus fed dicere plures efle quntitates, ali-
:

quid e fchola trahit, & non cft pure naturalis locutio, a proinde cft
accommqdate non rigorose explicanda. Sicut enim ii rigore nulla
quantitas cft, fieneque in rigore plures efle peflunt. Senfis itaque verus
non quam fingulas fubftanrias efle Jeteminaras partes
potaft efle alius,
totius vniuerfi, perpetuo quodam diuifibilitatis fluore ficfibicohzren-
tes,vt fingnlarum in illa communitate determinitzfin fedes & ordo
& extenfio. Si enim verum cft (quod docentperipatetici & Thomiftz)
falcem corruptibilium fphzram fic vnicate mzeriz efle vnam, vtvnius
& indiuifibiiis in fe materiei virtutes formarun multitudine figrentur
non plurificcntur, quanto explicatius eft tantumd>m circa quantintem,
quz fit ipfa d iuifibilitas, cogitare & mente fibi effin ure ?
Mundus proinde triplici vnicate vnus eft, maceni U!e fundamen-
q
talis cft; & quantitatis; & ordinisagendi fle patiendi.qui in prioiibus
fundatus cft. Nifi enim materia communis roret ,noi. foret legitima
atftio vniusin aliud vnde eft grauis error AriftorelisaflJgnintis vnicui-
.

que fphzrx fuam materiam , & tamen volentis vnam in aliam agere
maxime dum afleric folem in fuperiores & continentes fphzras lumc
fuum effundere. In primis enim inter ea quz ponuntur totaliter diffc-
re, fbrmz 6c qualitates vnius non deberent conucnirc vniuoce altori
Quotum autem materia ponitur diuerfa ea toralicer difcrcpnt. sd
etiam immortalia & diuina corpora Iucc & a&ione aliena indiget,
& quidem nobiliora , cuiufmodi funr altiora per quz morus ad infi«o-
raperuenit, indigere lumine inferiorum, maxima inordinatio eft. 'ro-
xima vnius eft quantitatis, quz non minus fupponendaeft atftior na-
turali corporum , cum cuidens fit non minus partes vnius corpori age-

re in fele inuicem quam fi forent adlu diftin&z & fine quaititare

;

a&ionem non efle corpoream ;

& fine vnirate quantitatis viitatem
materiei non conferuari,cum propriam vnitatem a fefe norfiabcat.
fatis

Fundatur itaque communitas adbonis corporum mundanorun in his

duabus prioribus vnitatibus.

ARTICVLVS
 Prafatio.

ARTICVLVS DECIMVS.
Quod vacuum implicct con traditionem
, ft) in quo confijlat ratio loci.

X de vnitate quantorum
E diilii luculente conflare poteft im-
plicare contradidlionem vt in mundo fit
effe vacuum aliqui
,

eiufmodifciffura qualem
fatis

Philofophi neceffcdumarbjrrantur. Sienim

prop-
terea non eft pote duo quanta effe &
non coalefcere in vnum, quia
quantitas vnitaseft, neque vna fit a fubiedo.fed
huiuGnodi vnitatem
exfcfe habet, &
communicat eam pluribus fubftantiis non obftante
propria (ubftantiarum pluralitate, &
hocfub pocni contraditfionisin-
currendx : ciufdein quoque rationis fit quantitatem
, non facere duo
quanta vnum , 6c non facere ea vnum aliquo modo feu
fecundum ali-
quid quo nata funt effc vnum i fi enim ex ratione fua
formali facit ea
vnum , facit ea vnum fccundilm omnia, fecundum qux in pofitis cir-
cumfiantiis nata funt effe vnum h*c enim omnia fubrer vim faciendi
:

ynum cadunt quoque fit , fi vacuum aliquod , feu

: euidens
duo latera
inclinata ad inuicem fine medio ea diffringente
reperiantur, ea nata effe
inter fe vniri: palam eft ex vi quantitatis corpora vel corpus ea latera ha-
bens ex vi quantitatis fore vnum : Si <1 non fint, contra didorias effe
quod quantitas adtu facit ea vnum, & tamen non funt
veras, ex eo
vnum.
Neque minus efE cax eft ea ratio (fi tamen alia eft qua ex ordine
)
par-
tium quanti vt quanti idem demonftratur. Ex eo enim quod
quantum
fecundum Ariftotclem Sc feti fu m communem hominum reputatur
di-
uifibile in ea quorum fingula fint hoc aliquid,
id eft, in fubftantias feu in
lingularia per fc fubfiftentia
, ( quod eft effe vere & proprii, & in prima-
ria fignificationediuifibilitatiSjdiuifibile,
quia veri pluranatalunt ex
eo fieri
)
manifeftum eft partes non duntaxat ineffe quanto ,fed Si certa
lege & ordine ineffe, vt non fit minus effentiale quantitati panem po-
tentialcm alteri potentiali potentialiter hxrere & immediatam effe,
quam vere ineffe. Et hoc etiam ex diuifionis ratione dilucet. Cum
enim diuifio fiat per
interie&ioncm heterogenei corporis inter panes
corporis homogeuei, vel aliquo xquiualcnte modo, interfici
autem cor-
pus inter panes inter fefe non ordinatas prorfus inintelligibile fit,con-
,
ftathanc panium in quanto ordinationem de ipfiusdiuifibilitatis ratio-
ne effe , & per confequens effcntialem. A t fi ponanir vacuum
,
ponitur
effe quantitas in corpore abfqueeoquod partes ipfius inuicem hzreant
& fint immediatae ; exipsa itaque quanti ratione iterum
implicat ineffe
corporibus vacuum.
Hinc quafi catenatim trahitur tertia ratio. Si enim de effenda
quan-
titatis fit
,
quod partes in potentia ipfius ordinate inexiftant , fit rouis di-
ftantiafignatarpartisab alia longe fignata per hanc ordinationem par-
tium in potentia : eft itaque realis diftantia quantitas qu*dam.(^m ita-
;<r-

Praefatio.
que non poffint intelligi partes loci , qui vacuus perhibetur .abfque rea-
lidiftantia vniusab alia , & tamen quantiras nulla dicatur adu interiici:
palam eft vnofpiriru duo contradidoria affirmari, efle puta rcalem di-
ftantiam inter latera loci, & tamen non cffcrcalcm.
Par eft euidentia illiusargumenti quod vrget Ariftoreles ( etfi inter
Phyfica ) Metaphyfici puta fi detur vacuum.fptium illud quod inter-
,

iicitur lateribus loci habere aliquas partes :fed nihil abfurdius eft quam
ponere non ens (
quale dicunt hoc fpatium t fle) habere partes, cum ha-
bere partes fit efle quantum, quod entis nobis familialis efl prima &
communiflmiaaffcdio.-prorlus itaque contradidionc pleniflimumeft
aliquod rebus vacuum interferere.

Ad hoc confcquens eft aliud > fi enim datur vacuum, ponatur in

eo corpus quod fui longitudine non excedat decimam partem lon-
gitudinis ipfius vacui, &
quoniam illud nonzquat.intelligatur modo
alicui eius lateri efle magis propinquum, interdum efle remotius, abfque
eo tamen quod vnquam tangat latus aliquod loci , &neccflum eft af-
firmare mutationem aliquam rcalem fidam circa tale corpus, quz ta-
men qualis non poflit Neque enim intrinfeca eft, cum
fit intelligi :

tantum ponatur muratum reipedu extrinfeci puta loci neque extrin-

, ;

feca erit, cum extrinfeca mutatio abfque intrinfeca vel in eodem vel in
alio corpore, qualis hic nulla interuenic ,non poflit reperiri.

Subfequitur fexta ratio ex Ariftotele, fed ampliata , & eft ex eo quod ,

non motus in vacuo. Quodcumquc enim corpus feu natu-

poflit efle

rali motu fertur, non fine incitatione & impetu fit, neque
feu violento
ex viribus agentium (
qualia videmus ) fieri poteft aliter motus. Dato
itaque impetu quo mouetur, detur etiam medium in quomoueatur, Sc
quia pofita certa vi mouente, iuxta tenuitatem feu raritatem medij.mo-
tus poteft in qualibet proportione celerior e fle fine termino; ruifusdiui-
medij dati comparata ad vacuum eft fine proportio-
fibiliras cuiullibet

nedifficilior diuifu quam fit vacuum : fequitur didum impetum (eu

vim motriccm in vacuo faduram motum in inflanti. Non itaque de

fado datur in rerum natura vacuum, cum foret ex confequenti in eo
motus in inflanti. Si qua igitur vis poteft motum in vacuo producere,
debet efle talis vt partes corporis partibus fuppofitis vacui ex pleni lin-
gularum partium comprehenfione applicet. Quale agens cum nullum
fit,quia partes continui vtpoteverfusnihilumfinetermino multiplica-
ti certa cognitione incomprchenfibilesfunt; clarum fit motumin va-
cuo (etiam fiip^ofito ipfum efle j Gmpliciter implicare contradidio-

nem, atque adeo rationem vacui :quia ex vi erpanfionis dicit difficul-

tatem ad efle tranfmittendum , & ex vi nihilitatis c diuerfo nullam efle
talem difficultatem.
Accedunt tandem cumulo plures rationes phyficz quas multipli-
,

cat Ariftotelcs ex ingenio motus naturalis: vt quod cum patres vacui

omnes fintfimilares,non magis ad vnam partem quam ad aliam poflit
fieri iratus :6c quod mobile in qualibet parte zqualiter quiefeeret » &

alia:
 Praefatio.
alia
:
quibus adiungi pofTunc experimenta complura quz moderni con-
gerunt, quz omnia ex fui proprii vi non aliud efficiunt, quam naturam
rerum non pati vacuum. Cuius caufa apparens phy fica cum nulla fit
(leues enim (iint quz ex in fluentia czlorum ducuntur, & fimiles ) cogi,
mur confequcntiam icu cohxrentiam partium quanti ab ipsa definitio*
ne & edentia quantitatis pendentem agnoicerc, quz contradictionis
efficaciam impendit prohibitioni vacui. Et fic etiam ex his
licet ad ab-

folutam vacui impoftibilitatem gradum facere.

Ad probandam exiftentiam , vel certe vacui poffibilitatem (quod
mdem eft; fi enim pofliteffe, vis argumentorum, maxi-
fortaffe cantu
me illius quod ex rerefa&kme ducitur, prope cogeret ad illud in naturi

admittendum ) plura cogerunt moderni. In primis fi fpatium imagi-

narium, vel dimenfiones fubfidcntes, vc illud antiquiores indigitant,
admittatur, non eft locus rccufandi poffibilitatem vacui > fed horum al-
terum ncceffum eft acceptare* ergo & vacuum vel a<ftu vel potentia.
Prior propofitio videtur euidens , quia eiufdem apparet naturz vacuum
cum nis effe, & certe pleraque argumenta indifferenter pro vtroque
militant. Sublumptum vero plerifque videtur effe notum perle: nemo
enim dubitat quin corpus aliquod extra vniucrfum poni poftic & dum ;

cogitat , ipfo inrelle&u fponte eum ducente , videt vndequaque lo-

cum vbi ponat tale corpus in infinitis diftanriis ab vniucrfo. Prztcr-
quam quod ipfaviua ratio nos doceat, quod nufquam eft, id omnino
noneffejadeo vtvnumproalcero ponatur : mundus itaqueaut in ali-
quo eft, aut non
eft; fiautem in aliquo, vel in fpatio imaginario, vel in

dimenfionibus (ubfiftentibus. Sed neque omnino locus concipi poteft

fine alceto horum: nemo enim dubitat locum immobilem effe: quod
prorfus impoflibile eft abfque altero horum , cum omne corpus eo ipfo
quod corpus, etiam mobile fit. Ex his itaque videtur euidens effein na-
tura vacuum , vel certi non repugnare.
Verum enimucrd neutri propofitioni credendam eft.In primis enim
hypothetica , fi fpatium imaginarium admittatur, etiam vacuum efle
admittendum, falfa eft: cum exclufio vacui fundata fit fiiper continui-
tate fcu vnitate effentiali quantitatis , quz vim fuam haberet in corpo-
ra, etiamfi illa in (patio imaginario confita forent. Non tamen nego
rationum aliqua fpecialiter contra hoc procedere quod commune eft
fpatio imaginario & vacuo; fcd ijs dedudis, fatis effe dcmonftrarum
contra vacuum confirmo. Adfubie&am itaque propofitionem Ref-
pondeo vtrumuisaccipiatur,manifcftiffimc implicare, & indignas ef-
fepofitiones eo qui philofophiam vel ab ea diftantia olfeceiit, ex qua
vulruresczdesTroianas. Inprimisenim pofitio fpatij imaginarij adeo
manifefte & palpabiliter facit non ens effe ens , in quo pofitaeft meta Bc
apex omnis abfurdi ad quod cogere difputantes certant philofophi , vt
hoc afferentibus quzrcre quz obiicias, fitftulti &
non intelligentis cer-
tamina ingeniorum, nonDialeCtici vel Philofophi Tantumdem vel
paulo minus eft dc pofitionc dimenfionum fubfiftentium. In primii
« ii
 Praefatio.
enim eodem fpiriiu docet quantitatem e(Te fubftantiam, ex eo quod
ponit illam naturaliter & ex vi Tua (ubfiftentem & eodem rurfus negat
:

8c ipfis terminis , vocando quantitatem (ubfiftcntem : quibus declarat

quod quid cft illius entis, efle quantitatem, non fubftantiam : Item quia
opponit corporibus qux non funt aliud quam ens vel fubftantia quanta.
Rurfus fi hoc fpatium potuit non effc , nihil cogit illud exiftens afterere:
pofito autem quod non fit, manet argumenta loluendaaductfariisficut
nobis: fiautem nem potuit non eflc,non iam tantum ens,fed etiam aeter-
num, a fc, & vi fuorum ptzdicarorum exiftens ponitur, atque adeo

Deus , & non quantitas fubfiftens. Pnetcrca ponentes talem quantita-

tem, ponunt omnes ipfius partes homogeneas& nullo differentes, &
tamen differentes fi enim non ponantur differre, non erunt plures, fi
:

autem differunt , eo quo funt differentes eodem funt diflimiles. Dices

eas differre pofitione & , corporis vt fic ( habet enim partes cum ratio
:

corporis fit habere partes )

non cft intclligibilc partes aliter quam ppfi-
tionedifferre. Refpondcrur rationem corporis vt fic abftradiiuca diffe-
rentiis concipi , vr & includat habere diffcrentias,& eas confundat non
declarando qux Sc quales fuerint non : itaque mirum fi partes ipfius fo-
Ja pofitione diftinguantur. Sed ponere partes adhi exiftentes qux diffe-
rant , & nullas differentias vel diffimilitudine habeant, eft contradicto-
ria fimul euomere. Adde quod partesnullum firum determinatum pof-
fint habere, neque refpedhi totius quod ponitur effc infinitum & nullos
terminos habens, neque a feinuicem, cum oporteat prius vnum ftatue-
re antequam poffisper illud definire pofterius , in tali autem fpatio nihil

poteft ante extera natui quod fit quafi primum refpeCtu aliorum- Ad-
de his quod omnes demonftrationes quibus clariflimc dcflruiturinfini-
ti fecundum magnitudinem aChialitas, contra hanc fententiam mili-

tent. Vlterius, cum quantum ex ipsa quanti ratione habeat partes fuas
extra fefe inuicem , & ordinatas, & inde fit quod vna excludat aliam,
etiam parteshuius quantitatis excludent omne aliud corpus, vt ex Ari-
ftotcle habetur qui hanc (ententiam fub nomine vacui feparati impu-
,
gnauit. Valeat itaque omne fpatium infinitum fiuereale id ponaturfiuc
imaginarium.
Ad probationes itaque pro his fpatiis allatas fic refpondetur ;
eos
qui putant effc notum per fe dari fpatium aliquod infinitum , nefeire in
quo confiftat rario propofitionis per fe notx qux non confiftit in alio, :

quam quod vel fubiefhim fic de ratione prxdicati, vel prxdicatum de

ratione fobie&i. Ipfi vero exiftimant, quod ita occurrit imaginationi
vt difficilcfitabeoabftrahere , id effc per fe notum. Sic aliqui perfua-

dent fibi nihil efle fpiritale , quia aflueti corporeis ccrnedis, incorporeum
xftimarc non valent. Sic qui fua xftimanc, cum peregre profe&os de
aliis regionibus narrantes audiunt ab ijs quibus confueti funt valde dif-
ferentia , omnes pro mendacibus habent: fic omnes cum
de viris non
vifis cogitamus , formam quandam ex vifis qux eos nobis rcprxfcntct
formamus. Hi itaque fi velint ex legibus DialcClicx & difcutfus hu-
 ,

Prasfatio.
inani loqui, acceptis terminis exiftentix pro prxdicato.&fpatij imagi-
nari) vel quantitatis fubfiftcntispro fubic&o, iifque definitis, oftendant
rationem vnius efle in ratione alterius.
Hzrens probatio ab eadem rota effi&a eft. Ex eo enim quod omnia
qux cernimus , aliis circumdantibus claula confpiciamus , nihil fine
ciufmodi terminis extrinfecis concipere afluefeimus, incautiores qui &
ex apprehenfionibus facile labuntur in iudicia prxfertim in ijs qux non
(
examinant ) facile' fibi perfuadenc nihil cfle fine huiufmodi terminis.
Inde hxc phrafis vfitata , vt nulquam efle pro nonefle vfurpemus, &
quod nullibi eft nonefle ( quoniam plerumque verum eft pro accep-
)
tato habeamus. Sed huiufmodi fententiz ad Phikdophiam nullam
penitus vim habent. Mundus itaque non eft in loco ,nifi velimus fic in
loco cum efle didlitare quia fingulx, Sc per conlequens omnes eius par-
,

tes clauduntur aliis partibus,

fuis fi fignentur animo; Sc fic per, & pro-
pter partes fuas mundus in loco efle enunciari poteft.
•
Falfum tandem eft immobilitatem loci a fpatio imaginario vel quan-
tirate fubfiftente pendere, adeo vt cdiuerlo cuidens fit, quod
fi per im-
poflrbilc fpatij imaginari) vel dimenfionum fubfiftentium exiftentia ad-
mitteretur , hoc nihil conferret ad explicationem immobilitatis loci, vel
omnino ad localitatem. Cum enim quxrerc quid fit locus , fit quXrere
quod fit fignificarum huius vocis locus hoc eft quxrere quid publicd
,
Vtentcs hoc nomine per illud aliisintimarc intendant vocisautcm hu-
;

ius vfusmanifeftc non ad artem aliquam vel fcientiam , fed ad natura-

lem conuerfationem generis humani pertineat, nemo enim tam ftupi-
dus & brutusefle poteft inter homines vt ignoret quid fit loeus , neque
tam abftra&us vt fine cognitione plurium locorum viuerc valeat qux-
:

rendum eft, quid genus humanum velit cxplicarecum de loco quxtitat.

Neque hoc ignorari poteft ab iis qui confiderant quomodo latisfiat pe.
tentibus vbi res fit > Cum
enim hoc petant propter aliquem vlum, id
eft, vt fciant vtrum fit pofitum in ali fitu in quo fit paraa ad applican-

dum a&ionideftinatx: Refpondcndum eft interroganti vbircsfit,per

aliqua ipfi rei fic coniun&a , vt interrogans ex prxeognitione comm
poflit deduci in cognitionem rei ignotxde qua interrogat, & per con-
lequens ea per qux refpondetur oportet efle fenfibilia , Sc vel prxeogni-
ta, vel facilius agnofeibilia quam res de qua quxritur.&randem aliquo
modo immobilia, vt non fua mutatione fruftrcnturquxrentem. Pa-
lam quoque eft quo proximiora fiint rei dequa quxritur ( modo condi-
tiones fupradidas habeant) dico proximiora ex omni parte, eo magis
fitum rei declarare:& pcrconfcquens loeumefle ex naturi rei imme-
diatum circumflans rem locatam , defignatum per fenfibilia qux ali-
quam immobilitatem habeant feu vt Ariftotelcs deferibit efle vas
:

quoddam immobile. Et cum manifeftumfit perhicfatisfieri interro-

gationi de locofadz, priter manifeftum eft in hispofitam efle ratio,
nem loci. Nuncperoendamusad hxc quid conferat fpatium imagina-
rium vel fubfiftens fi quod foret. Et in primis conflat neutrum horum
(6 iij
 Praefatio.
effe fenfibile , vt poflic inducere quxrentem in notitiam rtL Sed neque
fchabent per modum circumdantium &r limitantium fcu determinan-
tium fitum corporis , fed ipfa magis determinanda veniunt a locato
quam locatumab ipfis. Rurfus confidere tur quid refpondeat interro-
gatus vbi fit gemma refert enim quod fit in tali domo , tali cubiculo
,
i

domus , taliarmario cubiculi tali caplclla armarij tali angulocapfellar.

, ,

Si fitusdomus ignoretur, refpondetur in tali platea, prope portam ci-

uitatis qux refpicit talem montem qui mons rcfpicit ortum (olis. In
,
,

quibus omnibus vides corpora fenfibilia agnofeibilia fumi de (patiis ,

ignotis merum filentium. Przterca cum ex omnibus modis quo ali-

quid dicitur in alio eflc, ille fit maxime proprius quo locatum dicitur
effe in loco , id eft, comprchenfum in comprehendente quantiratiuc fen
circumfcriptiue (vtfcholz loquuntur) quo modo vafatum eft invale,
euidenseftremnonficdici c(Te in fpatio hoc fido , fed penetratiui cum
illo, modus inexiftendicft imaginarius, nullibi vifus & alienifllmus
qui
anatutlloci. Addcquodexvi fpatiorum fimilium non poteft intelligi
quid fit eflc hic vd illic. Cum enim infinita fint hxc fpatia non poteft ,

eflc hic dici eflc adeo remotum a fuperficie compledknte fpatium , ne-
,

que effe adeo remotum ab alia parte defignati (patii, quia tam difficile
c(l detcrminarcaliud fpatium quam hoc: nam de ipfo & quolibet fi-

gnato procedic argumentum non enim poteft pofterius (pccificari a

:

priori, nifi prius fit determinatum. Ex eo quoque quod ponantur par-

tes fpatiorum omnino fimiles, ponuntur impotentes ad defignationem

alterius , non poffuntenim notificarc aliud per coniundlionem alterius

ad ipfa ,nifiipia prius finr nota, qux vero omnino fimilia ponuntur non
habent notasquibusvnumdiftinguaturabalio. Tandem cum ccrciffi-
mum fit , vulgus hominum
hxc cogitata philofophorum neque fenfu
acccpifle neque cogitatione vnquam fomniauiffc, omnidemonftratio-
ne hxc nullatenus ad loci rationem pertinere. Obiicies eflc
certius eft
communem hominum conceptionem locum effe xqualem locato:
quod non poteft effe aliter verum , quam fi fpatium imaginarium pona-
tur eflc locus. Corpus enim ambiens vel maius vel minus erit (ecundum
craffitiem corporis fupcrficics enim neque comparabilis eft. Refpon-
:

detur, cum dicitur locus effe xqualis corpot i locato , fenfus eft non pofle
capere maius locatum , & poffe capere plus quam quodlibct locato mi-
nus , fic vt squalitas fit in proportione non in effentia: quomodo dici-
tur vas effe proportionatum vino, veftem homini fatis magnarp, & fi-

milia.
Quoad immobilitatem vero, ex didis patet eam requiri ad vfum
noftrum , quatenus fi continuo mutarentur figno per qux deferibitur
locus , non prodeffet nobis ea fcire, vel fi locus ipfe mutatus foret non
poffemus rem inuenirc. Rurfus manifeftum eft , ex eo quod videmus
&
rem mutare loca locum mutare plura contenta, manere in nobis ap-
prehenfionem quod locus fit immobilis fed et fi confideremus vndi :

vel qua certitudine poftideamus immobilitatem loci, prorfus dilucet

v eanji
 Prafatio.
eam immobilitatem naturae loci fatisfacere qux his duobus fundamen^
thabunde ed. Priori itaque necclfitati clarum cd leruire immobilita-
tem quandam moralem, v.g. confidentia: ciuitatis , domus, Secuiuf-
libet rei firmiter fixx, & non facile mobilis intra domum ,vt liquet ex
interrogationibus St refponfionibus humanis. Neque minus in propa-
tulo ed confidentiam terrx, montium , fluuiorum , ordinati curfus fo-
Iunx, St odfaux fplixrx facere hominibus inerrabilem quandam
Iis,

methodum determinandi firum lingularum rerum , vt patet in Geo-

graphicis explicationibus fituum ciuitatumper longitudines Se latitu-
dines, Se refpe&us ad aftra , in quibus etfi ipfi artifices aliquando mu-
tationem fentiant .tamen generi humano creditur eas fuos litus xrer-
num retinere : Romam puta fiueHierofoIymam litus fuos femper eof-
dem retinere refpcdhifolis, vtcunque varientur vel folditia vel xqui-
notdia. Euidens proinde cft fufEcere ad rationem loci huiufmodi im-
mobilitatem qux refpe&u generis humani notabilem diuerfitatem non
odendat , & non requiri Metaphylicam illam qux ex fpatiorum agni-
tione polTct intcrucnire vel certe expedtari.
Dices, ergo fi transferretur genus humanum fimul cum omnibus
fcnfu perceptibilibus in longe dilfantem plagam vniuerfi creativel crea-
bilis, dicendi forent homines in eodem femper loco permanere. Ref-
pondetur quxdionem videri implicareduas : vnam.quid defindo ge-

nus humanum tunc cogitaret, fcu quomodo loqueretur feu loqui debe-
ret ex apparentibus ? Se clara cft folutio , quod deberet cogitare Se dicere
fc femper in eodem litu permanere, ficut de fatdo fiCopernici fenten-
tiade motu telluris fit vera, nihilominus genus; humanum fefe credit
femper in eodem loco fidi , Se fic loquitur Se ex apparentibus fenfui lo-
qui debet cum ex iis qux fenfui obiiciuntur fic res fefe habear. Alia
:

quxdio cd, quid in fcnfu copofito dici debeat, id ed, fuppofito quod di-
luxerit hominibus fe cumfuo orbe magno Se omnibus vifibilibus per
ingentia dantis xtheris fpatii ede tranflatos? Refpondetur quod ficut
exnotionecurfusadrorumfic fiimimus rationem temporis, vt tempo-
ris ipfius abdra&am non concretam his motibusnotitiam fabricemus,

vtdiesnon fignificet ipfum tempus quo folab ortu ad ortum redit, ne-
que annus quoabxquinodfioverno ad xquino&ium vernum reuerti-
tur, fed fpatij tantum quantum fol in his motibus impendit fic nos :

etiam quoad locum facimus» etfi enim loci immobilitatem ex certis

adrorum ad certa loca reuerfibusdeterminemus, tamen loci vim Se no^
tionem in animo habemus, qux ex aliis fignis Se nobis determinari pof-
fet abfque prxiudicio notionis acceptx. Neque dubitare pollumus quin

fi hxc omnia transferrentur , forent alij termini a quibus defumi pof-

fet in qua vniuerfi parte collocati Se ex qua tranflati fuilTemus, vnde

ex vi notionis quam iam nunc illigauimus menti , iudicaremus Se dice-
remus nos e(Tc loco motos.
Iterum pro vacui polfibilitate fic arguunt. Si ex cubiculo cubico in-
telligatur difperire aer , non coibunt parietes oppofiri, cum a lateralibus
 Praefatio.
cohibeantur: ergo erit vacuum. Si negas hoc intclligi, parirer negan-
dum erit cubum Vel fphxram concauam poffc intclligi abflrahendo ab
incluro corpore , contra quod coclamabunt Mathematici. Siautem in-
telligantut, etiam intclligitur in eis poflibilitas determinati corporis 6c
per confequens vacuum. Et tantumdem vrgetur de fpatio imaginario
extra vniuerfum: circa extimum czlum
qua enim fronte potefl negari
poflibilitas noui orbis? Cautem ea conceditur, extra eritfpatium ima-
arium. Rcfpondetur non pofle intclligi cubiculi cubici difperirc rea-
K nteruallum , id efl, acrem abfque eo quod conuenerint eo iplo pa-
rietes , quod vel ex terminis patet. Nam in ficu tollere diflantiam , idem

efl quod inqualitatetollere diffimilitudmem , in quantitate tollere in-

zqualitatem : ficut itaque idem efl in coloratis v. g. albo & nigro tol-
lere diflimfirudinemquod facere fimilia, & in quantis tollere inaequa-
litatem quod facere zqualia ,
fic idem efl in Gtu tollere dilfantiam &
fecere coniundionera. EtquifquisvuItcxipGsaduerfariis conuincere
impofTibilitatcm.expifcetur quomodo latera manfurafintdiflantia ! &
inueniet eos exiflimarc poGtionem in loco vel effe fixionem ad fpa-
tium imaginarium , vel entitatem quandam quz faciat partes hic &
illic, cum inexplicabili aliqua ratione localitatis. Vnde apparebit ci,fu-
blatfi illa localitatis non intelligibilis ratione, euidens ede diflantiam ve-
re effc ipfam quantitatem , vt mpra explicauimus. Quod vero dicitur
parietes laterales concurfum impedituros , imperite dicitur, cum enim
de rationibus & definitionibus agitur, refiflcntia phy Gea nihil proficit.
Neque refert quod fphzraconcaua vel cubus concauus podint appre-
hendi , non apprehcnfo medio, aliud enim efl abflrahcre aliud negare.
A bdrahentium fiquidem non efl mendacium , fed negationis accidens
efl falGtas. Neque quicquamexcufantqui aiunt non quidem efle di-

flantiamad lineam redam fed ede ad curuam. In primis enim linea re-
da & perpendicularis edfbla menfuradiflantiarum cum curur Gnt
,

infinitz & incertz longitudinis inter duo pun&a fignata. Deinde cum
curua linea przcontineat duas redas mecientes latitudinem & longitu-
dinem , euidenseflnon diflare fecundum curuam quz non diflanc fe-
cundum redam. Quod &
omnes demonfl rationes Geometricz con-
ficiunt. Quod veto additur effit poffibilitatem in tali figura vacua ad
certum corous , zquiuocum efl. Nam potefl fignificare vel ipfam fi-
guram de fua ratione effe capacitatem ad continendum corpus deter-
minatum, & fic verum efl, fed nihil aduerfario prodefl non enim ex :

eo fequitur effe intra ipfam figuram aliquam poflibilitarem quzexiflat

nonfubiedata in ipsa figura, quzquc cxiflcntiam vacuo mutuam det.
quod intend it arguens vnd e
: & cranflata figura transfertur illa poflibi-
litas, cum exiftentia vacui transferri non poffit, fed fit fpatij imaginarij
pars. Et fic patet etiam zquiuocatiopar in fpatio imaginario. Cumenim
dicitur quod circa extimum czlum fic pofsibilitas alterius fphzrz, du-
plex potefl ede fenfus propoficionis , vnus , vt pofsibile fic fphzram ali-
quam circundari extimo czlo , quomodo propofirio euidens cil : alter,

vt
 Prafatio.
vt fenfus fit, extra czlurofupremum efTe pofsibiliratem ad corpus ' vt rt v

extra cxlum non perrineatad przdicatum ,fed fit quafi vbicatio poffi-
biliratiS) qui (enfus eft abfurdus. Inferret enim tale corpus non poffe

alibi produciquam ibi, & tamen hic fcnfusoft neceffarius intento ar-

guentis.
Sed & pro vacui exiftentia quafi violentantur phyfica experimenta

.
quz contra vacuum afferuntur. Cum enim cuidens fit non nifi ad cer- ,

tum terminum virtutis repugnantiam naturz ad vacuum in fimilibus

experimentis porrigi, inferunt poffe vacuum exiftere, immo &defa£fo
in rerum natura inueniri, fi maior vis adhibeatur. Exemplo rem aperia-
mus. Antlium cleuat aquam fiuftione ne vacuum admittatur : fed fi
verum cfl quod artifices affirmant, nulla vi vitra quadraginta pedum
altitudinem poffe fimiliattradfioncaquamfublimari, vides vim naturz
vacuo refiftentis efle limitatam : fuperetur iraque talis vis , vacuum &
inferetur naturz. Et hoc adeo indubitarumexiftiroant aliqui Phy fici,
vt Galilius primo dialogo de motu , inftrumenti formandi rationem
edocere aufus fit, quo de refiftentia naturz ad vacuum periculum Tu-
meretur. Aduertendum quoquc.fi a nobisdittn fuperius fidem merean-
tur, nempe quod ex ipsa efTentiali quantitatis definitione ducatur im-
planum efle refiftenriim naturz ad vacuum omnem
pofsibilitas vacui,

vim contrariam & poffe & debere : fi itaque non fuperat , falfa
fuperare
funt ha&enus expofita. Eodem pertinet quod dicunt , cum franguntur
marmora neccflarid vacuum intercedere cum aer non polsit ad intima
,

fine temporis aliqui mora penetrare. Refpondetur tam euidentiaeffe

quz fupradiftafunt, quam duo & tria facere quinque: quapropter in
oppofirione quzrcndus eft error neque difficilis eft repertu. Cum enim
:

natura non refiftat de fi&o vacuitati, abfque fpecialibus inftrumcntis,

id eft, nifi mediante aliquo corpore cuius vires funt determinarx, male
imputatur naturz quod eft vitium partis, namque per deftrudlionem&
talis partis vniuerfelis natura refiftit vacuo. In paradigmate ab argu-
mentante propofito vide Aqua in Antlio non poteft eleuari vlrra qua-
:

draginta pedes. Efto licet fi fufpicioncm promouere fis fit, crediderim

:

artem potius mutandam quam defperandum vtaltiusemicer. Verum

efto , nulla arte fieri poflic. Num propterea feqnetur vacuum induci ?

Nihilo minus, fed aquam diffluere: & cim ipfius vires non fufficiunt
repellcndx vlquz vacuum cogit, admittere acrem qui potentius vacui
admifsioni repugner. Non itaque fimilibus experimentis colligetut
quantum Datura fed quantum natura aquz pofsit ad refiftendum va-
,

cuo, quz adaltitudinem quadraginta pedum vno filo fe eleuari patitur

in tubo talis capacitatis , antequam cogaturaerem in vifcera fua admit-
tere fi vitra minare velis, vel ipfain acrem conuertirur
:
,vcl forinfecum

inadiuroriumadmittit. Et quz dicimus efle vera vel inde patere poteft,

&
quod fi differentis ponderis ingenij liquores fimilibus tubis infundan-
tur, ad diueifim quoque altitudinem funt eleuabiles. Eft itaque parti-
cularis non vniucrfalis naturz refiftentia. Sed &
confideranti euiden-
 Prarfatio.
tifsimc patere poteft, impofsibile cfle inftnimentum aliquod facere quo
oflit cum oporteatex tali materia cfle quz nul-
conflare vacuum dari i
E>s poros habeat , quale corpus naturale non poteft inucniri , cum omne
corpus & confletur per ignem , &
deftruibile, per confequens pe-&
netrabile fit per ignem. Vitrum autem quo Alchimiftx vt imperuio
,
gloriankur , compertum cft etiam argentum viuum tranfpiratione
cxudauifle. EchxceademrefponfioGalilxiinftruraento &cxperimcn-
tis fufficic. Dura autem , nulla adeo funt dura vt
non poflint , vt fletfti

patet in valde longis. Et funt plerumque poris magnis peruia vt

, acrem
fubtiliorem in vifcera admittere fit credibile 5 vnde non magnum
ne-
gotium nobis faceflunt. Premebant antiqui argumentum ex motudu-
tftum quem credebant
fine vacuo imnoffibilcm. Sed illud tanta clari-
vanum fit hic tempus eo examinando col-
tate interfecit Ariftotclcs, vt
locare. Aliud argumentum quod difficile femper habitum cft ex rare-
fadjone & condenfatione fumitur, quod nos admonet, tempus iam
cfle vt ad folutionem propofitx nobis quzftionis comminus
accinga-
mur , Sc declaremus raritatis & denfitatis primarum quanti differentia-
rum indolem. Ex qua dependet tanquara ex primario cardine totius
lingularis huiusad quem aditum molimurlibri intelligentia.

ARTICVLVS VNDEC1MVS. a V
'
J . ,t • . *,fc , / . » i .
i

]n quo & conjiftat ratio rari ienfi.

N lliil cuidentius cft in rerum naturi quam

,

ab eadem vi diuifiui facilius fccantur

certa corpora cfle qux
,

quali pcrtranleuntur
quam alia. Hxcdenfiorafolcmus vocare, illa rariora. Sicaercm aqua,
&
aquam oleo , oleum butyro, buty mm ligno , lignum ferro ferftilius , Sc
facilius ede experimento vitra litem certo compcrimus, Sc
diuifibile
rariora difficilius diuifis appellamus. Idem proinde nobis
cft rarum at- ,

que faciliter diuifibile , idem denfum quod difficiliter diuifibile. Pa-

tetquoque diuidens nonrencrire tantam refiftcntiam ad efficiendam
diuifionem in facilius diuifibili quam in difficilius diuifibili. Quod,
cum non poffit ex parte agentis, quod idem cft, neque ex parte cir-
cumflandarum , a quibus abftrahimus , fit non ab alio pofle effe
quam ex illa qualitate fubietftiquam raritatem dicimus. Cum itaque
affe&io qux facit fubicdlum rcfiftere diuifioni fit indifpofitio ad di-
uifionem, affeftio qux fadt non rcfiftere diuifioni eft aptitudoad
di-'
uifionem ,fcu potentia ad diuifionem, fcudiuifibilitas, diuifibilitatem
autem quantitatem vocamus. Quod itaque vnum corpus minus refi-
flit diuifioni quam aliud, eft quia cffeifhis potentixad
diuifionem , feti
difpofirio ad diuifionem cft maiorin illo quam in alio
, id cft, quod ef-

fc&us formalis quantitatis in eo fit maior quam in minus diuifibili,

id
eft, quod quantitas magis dominctur fubieifto
rato quam denfo. Sed
fiquid magis dominatur vni quam alteri, proportio quafi exceflus &
ipfius
 Praefatio.
ipfius maior eft refpe&u illius cui magis dominatur, quam refpe<ftu illius
cui minus dominatur, fi itaq; quantiras magis dominetur vnifubftantix
quam alteri , vel eidem fubftanuz vna vice quam altera proportio ,

quantitatis ad fubftantiam cui plus dominatur, maior erit quam (it ref-
peftu fubftantix cui minus dominatur. Eft itaque in raris proportio
quantitatis ad fubic&um maior quam in denfis : & ratio rari confidit
in hoc quod quantitatis fuz proportio ad fubieiftum rarum fit maior,
uam proportio quantitatis fubie&idenfi fit ad fubictftum quod eft Sc
3icitur denfum.
Et ha&enus quidem difficultas non videtur maior, quam vtrum fint
corpora alia rara & denfa. Si enim funt , certiflimc rara funt magis di-
uifibilia,denfa minus. Nos enim hoc inrendcreexplicare per has voces
perquam clarum eft. Prima difficultas videturquomodocumnonfint
entkatiue diftirkda quantiras & fubic&um ,
poflit interea eflepropor.

tio, qux nonnifi inter diftin&a videtur poflc reperiri. Refpondctur,

cum ex fupradiiftis de accidentium feu formarum mutationibus, con-
ftet fine realidiflin&ionemutationem heri poflc, fcquitur non implica-
re ex hac parte fubic<ftum quantum , poflc interdum efle magis inter-
dum minus quantum, abfque adhralidiftiniftionc quantitatis fubie&o
inexiftentis a fuo fubiefto. Quod fi admittatur, fecundum intclledhrm
cum fundamento in rebus poteft fieri comparatio inter quantitatem in
vtroque flatu, videlicet ante mutationem Sc poft mutationem, cum fub-
ieifto, quafi inter rationes diftimftas. Et fi poteft fieri comparatio po-
,

teft intclligi proportio. A nhxc proportio fit rigorosc relatio realis, an

vero aliquid adminiculi ab intclle&u habeat , non eft huius operae. Sa-
tis eft quod explicet veram & realem diuerfiratem fubie£U a fcmctipfo,
& proinde non fit fiifta quoad fubftantiam, quemcumque poftea mo-

dum fortiacur.
Proxima difficultas quzrir quomodo poflit efle maior diuifibilitas
in vno quanto quam in alio , cum neque in plures partes poflit vna
quantitas diuidi quam alia, neque in minores, cum omnis quantitas in
Vtroque genere nullum habeat terminum. Si autem dicatur quod vna
quantitas poflit in maiores partes diuidi quam alia , hoc quidem verum
eft, fed non pertinet ad negotium raritatis Sc denfitatis ; cum quantum

fiue maius fiue minus , capax fit ciufdem raritatis Sc denfitatis , & fecun-
dum ratam fit xque velociter pertranfibile ab eode agente, fiue fit ma-
gnum fiue fit paruum. Refpondetur.quod cum diuifio fit paffio,id eft,
aiftus fubicclo inexiftens ab alio, omnis cius confideratio non defumi-
turex confiderationefubie&i in fe,fcd aliqua etiam ex confideratione
fubic&i rcfpeitu agentis. Confiderationcs autem, quarum meminit ar-
guens, non refpiciunt nifi potentiam quantitatis rcfpe&u partium in ei
virtualiter contentarum. Prxter eas itaque eft alia confideratio refpc-
ttua gentis, qux petit a quivi diuifio poflit fieri, &non quidem ab-

ftrahitomninoaprxdi&is.cumcadcin virtus non xque diuidat in mi-

nores atque in maiores. Sedvteumquc fit de hoc, palam eft virtutem
 Praefatio.
maiorem eidem facilitate tranfirc magnam partem fpatij, qui debilior

virtus tranfit minorem. Et cum ex oppofitoeiitm experientia teftctur,

zqualem virtutem zque faciliter tranfirc maiorem partem vnius quan-
ti, puta rari, quam minorem partem alterius, puta denfi, patet hanc

etiam differentiam diuifibilitatis in diuerfis quants poni oportere.Et hjc

eft quam per raritatis & denfiratis nomina defigtiamus.
Tertia difficultas cft celebris valde, fed ex errore in przafTumendis
nomen acquifiuit. Ea fic tenditur. Corpus aliquod naturale ex confen-
fuPhilofophorum in rarefa&ione & condcnfatione fit maius & aliud
minus , abfquc eo quod aliud aliquod corpus mutetur in illud , vel fub-
ingrediatur in ampliatione, vel contra excludatur, vel ex corpore di-
minuto fiat in contraiHone ergo plures partes in contra&ione funt in
:

minori loco ergo aliquzdux partes in eodem loco. Et e conuerfo in

,

ampliatione pauciores pattes iunt in maiori locoquam in quo fuerant,

ergo aliqua vna pars in duplo loco cius in quo prius fuerat fiquidem ra- ,

refadfa cft in duplam quantitatem fubftantia. Et hoc argumentum ex

infolubilibus cft inter modernos & merito, quia fupponunt pattes effis
:

a&u inquanto, & contra eam fententiam habet vim demonftrationis,

fi experimentis nullum crimen allinitur. Sed apud peripateticos, prz-

fertim A tiftotelem, nullius eft extra ordinem ponderis qui fic illud eno-
:

dat, quod ficut nulla eft difficultas quomodo quod erat fugidum de-
ueniat calidum, & redit in frigidum ex calido, hoc folo, quod fubte-
dhira in potentia calidum vel frigidum , fit a&u per tranfmurationem
quod erat in potentii fic , cum fubftantia fir zque in potentia ad ma-
:

gnum & paruum , ficut ad calidum & frigidum > nullo maiori negotio
pertr.inf mutationem fit de magno paruum vel de paruo magnum,

quam de calido frigidum & i conuerfo. V nde euidens eft in via peri-
patetici non zquari partes fubftantiz partibus quantitatis, fed fubftan-
tiam efTcfubie&um & quantitatem formam ;
fubftantiam no/.i effie ex
fefcdiuifibilem ,fcd a quantitate -.neque quantitatem per partesa&u in-
cxiftenrcs,quz quafi retrahi in anguftias vel dilatari habeant, facere
fubftantiam diuifibilcm ,
fed per hoc quod fit talis fpecies quantitatis
v. g. bicubita vel tricubita: quando autem eidem corpori modo minor
modo maior appingitur quantitas vi agentis corpus t ranfmuttintis, tunc
denfius illud vel rarius euadere. Clarum quoque eft fecundum viam pe-
ripateticam nihil ad raritatem & denfirarem conducere quod corpus
,

fit in maiori vel minori loco ,fcd hanc mutationem pofte cogitari abfq;
vlla mentione loci,fola quantitatis variatione , quamuis in loco non fo-
rer , ficut fi totus fimul mundus rarior vel denfior euaderer.
Quarta difficultas vthydrz caput ex foluticme prioris pullular.-didhim
eft enim fubftantiam efte in potentia ad maiorem minorem quanti- &
tatem: hoc autem videtur repugnare: chm enim petitur quantum ens
fithoc petitur in qua proportione hoccnsfitvcladvniuerfum, vel ad
,

fuam naturam, v.g.fide homine petitur quantus fit quzricur an intra i

proportionem hominis magnus vel paruus fic, cum vero de agro, non
quzricur
 , ;

Prafatio.
quaeritur an fit paruus vd magnus in ratione agri, fed quar pars fit
totius
orbis terrarum, id eft, quot decempedarum vel perticarum fit: fiuc au-
tem vno vel altero modo petatur, non videtur eadem fubftantia pofle
maior & minor fi manet eadem. Si enim homo fit maior aliafub-
effe
,
ftantia conuertitur in illum vt
fit maiori videtur itaque duae iam
efle fub-
ftantixqui eratvna:non itaque videtur poffibilequod eadem
fubftan-
tia fit maior &
minor. Immo homo tricubitalis videtur habere plus de
homine quam homo bicubitalis , &, fi non eft tantundem de homine,
neque idem homo efle: plus enim & minus hominis, non videtur e(Te
idem hominis, fcu idem homo. Addi poteft ctiamfiibftanriamin folu-
tione fuperioris argumenti didam efle indiuifi bilem, quod clare
felfum
eft : cum non intelligatur fubftantia fine forma neque
, forma naturalis
fine accidentibus,quorum prima;cft eommuniffima quantitas qua-
:
&
re fubftantia fine quantitate nonintelligi poteft (loquendo de corpo-
rea) &
per confequens neque ipfa communis ratio corporis fine quan-
titateapprehendi poteft, nedum aliqua fubftantia particularis.
Vt rerpondeamus huic difficultati ab eo quod vltimo propofirura
eft exordium fumendum eft, & dicendum, fubftantiam corpoream vt
fic abftradtiue efle indiuifibilcm quantitatiue: cum enim euidens fit,
neque fubftantix rationem vt fic coramuniffimam includere quanti-
tatem ,
cum formale expreflum in ipfo tantummodo fit exiftentia
eftenim per fe exiftens fcu quod per fe exiftit, notum eft autem
quod , efle terminum confufiuum : neque etiam rationem adfui
includere quantitatem , & rationem potentiae ordinem ad fuum
adturn praecise nominare : euidenter concluditur rationem corpotis
vt fic non includere formaliter rationem quantitatis : cum notio en-
tis conftantis cj a diu & potentia non eam includat ,
quae eft propria
corpori & prior partibus quantitatiuis.
confideremus mix- Rurfus fi

ta quidem ex Elementis conflari. Elementa quoque noftra habere de-

terminatam molem partium t fed pofle fieri alia alia Elemen- &
ta qua: habeant partes minores &
minores fine termino, videbimus
nullam quantitatem efle tam paruam, quz ncceflaria fit rationi corporis
Vtfic, &
per confequens rationem corporis vt fic ad quamlibet efle in-
differentem, & per confequens abftrahcre a qualibet, id eft, ab omni
feu vniuerfaliter. Ex hoc accipitur etiam fubftantias corporeas particu-
lares abftraherc pofle abomni quantitate. Cum enim conftituantur per
fead rationem corporis vt fic , & ad eam quan-
differentias quat funt per
titatis ratio confcdhnea non primaria fit; ht etiam differentias proprias

corporum differentias quantitatis confedhrias non cffentiales habere:

& per confequens ab ijs abftraherc: & per confequens definitiones Me-
taphyficas corporum non per fevti quantitate; fed ea duntaxat ratione,
quia gradusexiftenti* proprius per quem definiri deberet fpcdalis na-
tura , vel non intelligitur , vel non fatis explicari poteft fine quan-
titate.

Vlterius cum demonftratum fit materiam primam efle potentiam

XX iij
 :

Prasfatio.
autem ratio cft eommumflimn que in
*d aftum quo ens eft ens , entis
e(Te potentiam per fc ad
comrouniflimum
r« cft, palam eft materiam
confcquenter ad dittercntias,
aftum, per confequens tantummodo
&
per ad certam fpeciem aftus , fed ad om-
& per confequens non effe fe
poffe plurcs materi irum effe
nem aiftum rex quo fit manifcftum, non
mdede-
vnam ad omnes formas pertinere. Quod etiam
differentias fed
materiam contrariorum , ae-
monftratur.quod ncceffc fit eandem effe
cum prime differenti* quanti, rotam
que proinde rari & dcnfi, que fint
proinde potentia eque
rationem quantitatis comprehendunt. Materiei
lata eft atque quanti , id eft ,
corporis ratio. V nica itaque intra corporis

poreft. Neque contemnenda eft

Agidi) Romam
naturam cxpeftari
rationem materiei ad
deduftio: fi matetix forent plu res, communem
& particulares per tales differen-
fingulas per differentias determinari ,

tia* dillingui : fed differentix cum aducniant rationi communi, rei peftu
ratio magis erit pura po-
ipfius aftus rationem habent genetica itaque
, ,

tentia quam fpccifica , hxc per confequens non pura. Neque refert
&
dicere q'uod fit pura potentia phyfica , led
non Meraphyfica. Cum
enim Mrtaphyfica confideret definitiones
rationes, vere rationem &
aliquam habebit, non erit pura potentia vt poftit habere primum
&
aftum & facere vere vnum cum eo quod aduemt cum aftus : Iit diltin-

guere, & tollere vnitatem vbi plutificatur. Et ex iildem euidens en

hanc vnitatem materiei non poffe effefpecificam, aut talem vtpoflit

fccari in partesaftu, fiuc in (e liue
per intrinfccas & proprias differentias
in compofitis, tales enim differentix tollerent a materia rationem purx
corporum vna
potentix. Quare vnitas qua materia refpcftu omnium
indiuidualis vniras
eft , ex ncccmtate eft indiuidualis non poCtiuc.cum ,

nequepoflit reperiri
fit propria entis fubfiftcntis.&fir perfefta vnitas ,
fed negatiuc ideft , non diuifa
per vllas diftcrcn-
abfquc ratione entis > ,

tiaSjCti.imfi fit non repugnans diuifioni,qux fit per additionem rormx

materiei qux-
& complcftionem entis per quam fignatx funt eiufdem
,
taftumclt,
dam partes, ficurdequantiratcdiftumcft. Ex quo euidens
rationi corpo-
vt quoniam quantitas ex vna parte adzquata fit toti
& comprehendat
ris vt fic, ex alia parte potentialitas materi* eandem
&
rationes fibi inuicem ad*quatas &pro-
ei • etiam has duas
fubiacendo
latitudinem quantitatis:
portionatas effe, vt materia poflit extendi ad
Sc extenfio quantitatis fit tanta quantum
materia poffit ferre quali &
fuftentare.
quoniam proportio
His adiiciamus mundum hunc finitum effe:&
materiam cft proportio xqualitatis,manifellum
effentialis quantitatis ad
vniuerfo maiorem el-
erit proportionem materiei feu fubftanti* in toto
ferefpeftu quantitatis, quamproportio quantitatis fit ad matetiam : &
ens quod Iit pot-
per confequens totum vniuerfum non effe rariflimum
materia intelligibilis cft lub minon
fibile ficut e diucrfo , quoniam
:

quantitate effe, & hoc fine termino vfquead indiuifibilitatem excluii-

m apparet vniuerfum quodammodo xqualiter diftare&afumroc ra-
 Praefatio.
io & » rummc denfo &per confequens in ea diffantia ab extremis effe
;

collocatum, in qua magnitudo conucnientiffima erit fini cui

ipfius

eam przparaucrat conditrix fapientia. Er quibus hoc inopinatum ori-

cur, nonpoffe Deum aliud vniuerfum corporeum, nifi hoc
dertjoli-
to.ycl certe aliqua ipfius portione, condere. Quia cum *
materia per
hunc gradum denfitatis & raritatis tota fit ita occupata, vtquolibctad-
dito vel diminuto denfitatis ratio mutanda fit, ratione autem
denfitatis
confidant &
Elementa, &
per confequens ex Elementis coagmentata,
clatcex creatione alterius vniuerfi machina huius corrumperetur,
faltem
quoad partem.
Cum autem quantitas illa qua; nunc vniuerfum compledlirur,intel-
ligi poffit materiei Circumfufa vel xquabili fecundum fingulas partes
rari & denfi fluore vel fic vtvna pars denfior aliam rariorem viciffim
, ,

comitetur , & fic raritas & denfitas pro operum naturx varietate & ne»
«Citate fefe mutuo interpungant , hoc pol feriori modo naturam admi-
niftrare vifumelf Deo, vt ipfi nos oculi vbique monent.
Vnderarain-
ter &
der.fa triplex comparatio iniri potefl.
Siquidem fi particulares
raritatis & denfitatis fpecies, quas in naturx
machinaanimaduertimus,
ad eam applicemus qux foret fi fub hic eadem mole materia partes fuas
vniformis ponderis haberet, fic illa entia dicentur fimplicitcr rara qux
eleuabuntur, illa denfa qux deprimenrar in hac trutina communi exa-
minata. Poffumus iterum naturas particulares plures inter fe conferre,
Vt aquam aeri per hanc fhticam , &
pronunciare aerem effe aqua rario-
rem. Tertia proportio refpedhi eiufdem particularis naturx accipitur,
& fic aquam
aerem eundem interdum Variorem interdum denfio-
vel
rem affirmamus. Et fi quidem per vim aliquam exrrinfecam peradta
eftcondenlatiovc! rarcfadfio , nati fumus quendam flatum naturx ip-
fius debitum imaginari, a quo legemdefumentes, cogitamus hunc ac-
rem ve! aquam iufto rariorem effe vel denfiorem,
&
quaG violentiam
pati.

His ita expofitisvt ad nodi incifionem propius accedamus

: conci-
liamus vniuerfum a Deo in vnovniformi gradu denfitatis raritatis &
a fummo opifice primo conditurum, &
partem aliquam circa medi-
tullium fitum vi aliqua extrinfeca , fed accommodata rerum naru-
turx.rarefadfionc expandi palam eft aliam partem tantundem cflfe den-
,

tatam. Cum enim moderata illa vis qualem depopofeimus, non fit ido-
nea toti &
mundo vfque vitra extimam fuperficiem repellendo vnde-
quaque: neque vna aliqua pars fola ab vnitate fuperficiali mundi pro-
tuberare ( metu vacui inter apicem tuberis &
aliquam fuperficici par-
tem irrupturi) permittatur: fit ex neceffitate aliam partem decefluram
tantofpatio quantum pars rarcfadfa de nouo occupauit. Cum itaque
,

reliquum vniuerfi non alterarum feruet eandem proportionem quan-

ad materiam quam habebat, pars rarcfadfa habebit materiam in
titatis

minore proportione, pars condcnfittain maiori quam prius habebant.

Sed interrogas vndein re indiuifibili alia &
alia pars, ad quas diucrfic
 Praefatio-
quantirates variani proportionem habeant ? Si enim ab ipfis quantitati»
bus opem petas, ftufira laborasmon enimpoteft quantitas dare partes

maceriei vtafccondiftimftx & abftrahenti. RcCpondetur irtiqueex di-

ftis, etiamfi nulla fit diftindfio materiei primx quafi lubiediua, cft ta-

menterminatiua. Et fi enim ipfamet fit indiuifibilis in fe quoniam ta- :

men eft potentia ad quantitatem, quantum cft quod cft diuifibile in

&
plura quorum fingula nata funt efte hoc aliquid , etiam materia cft po-
tentia ad plura. Ratione itaque diuifibiles funt in materia plures poten-
tia:, puta ad cfTendumaqu.ipa acrem ignem & &
quzlibct alia,quz &
intra quantitatem vniuerfi fimul includi pofliint, vel funt arftu inclufa.
Pofitis itaque aqua & acre «e tertio reliquo, ratione diftinguimus in ma-
teria polle cfle hunc acrem , ab pofle cfle hanc aquam , St hxc duo pofle
a pofle cfle tertium illud reliquum: & fi mutatio fiat in aere vel inaquS,
dicimus confequentcr mutationem accidifle materiei fecundum pofle
quo erat 'aer vela qua, non autem fecundum pofle quo erat reliqlium il-
lud tertium quantumuis vnum pe fle non fit realircr diftintftum ab alio.'
:

Sed quia tantum de ipfius potentia occupatum eft ab illo reliquo , non
cft poflibile mutationem cfle fa<ftam,nifi leoundura pofle illius ad tan-
tam quantitatem quanta fub aere vel aqua erat. D iuifx funr itaq; hi po-
tentiae vel virtutes per terminos: non in materia. Sicut cum c tubo bom-

bardico plures pilx fimul eiiciuntur, dum funt intra tubum quidem,
omnes vnoimpctuatqueimpulfufemntur:poftquam autem Ipargun-
tur in aere, ftnguli' fecundum naturam & magnitudinem fuam diucr-
fos concipiunt motus. Sic ( quantum cft de ipsi confidcrationc mate-
ri$ ) potentia ad aquam non eft diftindla a potcntili ad aerem , neque
hae dua: a potentia ad tertium , fcd ratione terminorum funt diffindi a:.
Sic acftiones iuftitrzdiuinz funt d ifferen te» ab a dlionibu s mifcricord iz,
vt docent Theologi : fcd non ipfa mifericordia a iuftitia. Sicpotcftas
regia qua vtituriudex, apoteftate diftindfa eft qua Dux exercitus, vel
difpcnlatorgrajtiarum pro rege agunt, in ipfis :qux tamen poteftas in
Rege fimplex & vnica eft. Sic idem animal vt vim ha bet vifitiam dici-
tur oculus, vtprogrefliuam pes,abfquclxfioncfubftantia!is identitatis
& vnitatis.
ARTICVLVS DVODECIMVS.
.

f *
>
’
'
f JdCla

Rjtrtf.ifticnu * 1> augmentatiane differenti* : Et luitu ad tranfulJUn-

tiaritnem analogi*.

X didf non eft difficile videre in quo confiftar differentia inter aug-
E is

mentationem & rarcfadfioncm. Euidens enim eft , quod fuppofitS

in fingulis partibus vniuerfi determinata proportione inter virtutem feu
potentiam materia: & quantitatem, qualem funra dcfcripfimus futu-
ram, fi vniuerfi partes creacx fuiflent cum vnirofmir.ire denfit.itis &
raritatis, ens aliquod quod augetur, id cft, quantitatem maiorem ac-
 '
fc- " , . Picxfatio.
<]uiiic,adhoc bifariam poteft pfrucnirc: vno modovt virtualins ma»
rerieiqux pritrsin co reperiebarar comparetur m eoad maiorem qtian-»
lirarem qqam acquifitrit , te nunc cum eSdem
virtualiratc maiorem
tmaririraccmpqflkfcar: alio modovt CftnucHb'enrealiquo in ens quod
<§wfiur augeri , materia entis au&icoqiparcturad quantitatem maiorem
fccunJqm Virtdifjfetena materia: quatenus piius erat irrduobusentibus:
non qupd niicjitrt noua materia /it eiaddica cum materia in omnibus
,

corporibus fit numero illo informi Se dcfc^inofo quein explicuimus

vniea & indiuifibilis: fcd qupd cdm prmsqiaMrja virtualitatem rclpon-
dcntcm;toti chti aucto lub duabus quaqtititibusdifpeiCam habuerit,
nhne cifidcm fub Vnaduabusiquiualcmt retineat. Et hoccuenit ex
eo quod per immutationem feu altcrarioricm illiuscntis quod conuer-
titur inau&urmquafi vacet materia fecundum virrmlirarern in ente
conucrfo prxcxirfcnrcm, & per determinationem raufx efficientis &
alterationiscomiteturquodamrnodo quantitatem, fefe illud quod au-
getur coniungcutem. Qjinn'do itaque poficriori hac femiutuaditma-
ius aliquod cns,dicitur prqprieaugnactftari: quando priori,, tum dici-

tur rarefieri. Et in rarcfa&ione paret propter imiorem propbitionem

materiam reddi fubicchim magis diuifibile, inaug-
quantitatis iupra
mentationc vero reddi diuifibilcm in maijia, Ruifus in augmen ratio-
ne propoitionem emis ad vnnierfiim raddi maiorcrii non lolutri fcCuii-

dum rationem quantitatis , fcd etiam feciindum rationem corpoiis,

prout etiam virtualitatem materi* debitx quantitati refpondcntam di-
cit. Vnde tft fpcciali quodam modo plus (ubftanti* Se plus mundi. ,

Ex quibus manet iam nodus eglomeratus. Apparet enim quomodo

homo augmentatus fit maior pars vniuctfi vel etiam minor pars mate-
rialiter generis humani , feu plus de mundo vel de homine, quam homo
hsinor : vir quam puer. Et quantumuis maioritas fcuTninoritas fit for-
maliter a fola quantitate, tamen propter concomitantum virtualitatis.
alio modo deueniat maior puer cum fit vir > quam aqua quando fitaer.
Cum autem quxritur quantus fit homo vclalitid animal, tantum vt
I* V'
fciatur vrrum fit perfc&us vel impcrfc&us fecundum quanritatcm,
quantitas xquiuocc famitur pro quadam qualitate, qutenomeh rion ha-
bet, fed non pertinet ad pridicamcntum quantitatis. Comparat enim
hominem non ad vniuetfum feu quatenus conucnit cum exteris enti*
bus,fcd ad fuam fpecicm'Tcfpedu cnius ratio magni & parui habent ra-
tiones proprias, quxque diucr hficantur refpc£hi Ungularum fpccicrum,
& cuaditparuum in vnafpccic quod magnum inalia. Cdnftat quoque
k.-fj dciindiuifibiliutc tum iubilantiaruimum materixpHmx, vt 'pater le-
geriobus.
•
Jik
Et raritatem quidem Se denfitatem non pofle aliter explicari ex di>
ftis facile cft conclodcte. Pofiro enim vacuum rebus nufquam mifce-

ri neque localiratem aliam effc quam applicationem ad realia corpora:

:

iublato rarefa&icthem fieri per admixtionem vacui cum corpore rarefa-

cio, feu potius rarurri corpus uuci feminarum effe potis quibufdam in-
di!/ " 66
 Pra-fatio. , .

\
^
anibus:& ex alia parte quod non ccnfifhu in cxrcnfioncin loco, cju*
non fimul fit cxtenfio quantitatis, quia nulla taliscft: &quia, fi aliqua
foret.non faceret corpus facilius diuifibile ( cum hi ipfimetautbores Jig-
nofcant corpus cum fiia deiifirate polle effein pluribus locis, quanti-

tas enim non Iocalitas facit diuifibile )

fcdnequeornr.ia corpora pofljiic
fieri rara per admixtionem corporis rari jipfum enrrti corpus quod ex-
teris mifcctiir ,
cftne rarunuvcldcnfum ? fi rarum-.vcladmnttioncaltt-
rius vel propria aliqua‘qualitatc, fi admixtionealtCi ius , ruTfus de illo af-
tcro vrgeturquxftio:fi propriaqualitatcjqustitufinqilonamconfiftat
talis qualitas , fi non in illo quod nos explicuimus.? 'Corpus atlrem ad-

mixtum aliis non potcftcffe dentum, cum eoipfodenfarct nch {areface-

ret corpus, ciy admifcctur. Impoffibileiraquc efl rationem rari corporis
oonfiftcrc in co quod aliud fecum admixtum habear. Non itaque ex-
plicant raritatem qui eam foli mixtione declarare contendunt.
Confequcns cftnequcrarefa&ioncmabijs explicari* Sicrum raritas
infimplicicorporccft, ipfi autem rarefadionem non aliter quam per
mixtionem exponant, fit cui jen&eosnonapcrircquid fir rarefacio ve-
ra, fed quid fit quadam apparens rarcfa&io , per quam corpus non fit
rarum fed appareat rarum propter rarum ei mixturo, An vero fit.alj-
qua vera rarefa£bo, hi PhOofbphi non inquirunt fed' videnrur fSi :

phernonienis fatisfacere quibus rarefacio vera videtur conuinci.Nobis

autem quibus dubium non poteft effequin raritas & denfitas finr quali-
tates &
differentiae diuerloruiri Corporum curo nullam munirfoncm (

de vnaqualitate inaliam non cernamus) non licet dubitare quin den-

faquoque Sc rara viciffim tranlmurentur. Maximi cum dcmonftra-
tum fit materiam efle potentiam ad ipfam rationem entis fcu formam
fubftantialcm & vrum effe omnium entium cuidentiffimumeft ma-
, ;

teriam tari in & mutuaro effe eiadjdcnfujla

potentia effer ad denfitatem,
viciflimdincm", & ab eo retro ad rarum. Et quanquiim phy ficis expe-
rimentis hoc ipfum extra periculum collocare arduum fit, exeo quod,
licet permeabilem rotovniuerfo fubtilcm quandam fubftantinm ima-
ginari, cui celeritatem & proximitatem cuilibet a<2ioni quanramljbct
inquantalibec neccffariaquanritatclicctaffingcre, & candim Impune
infenfibilem & in fefe, & ineffeftis fpccialibusaffeuetare.adcd vtfem-
,

per rarcfarfhoni & condenlationi pizflo fit: tamen hoc imprimis yrge-
ri.potcfl: , cui fini naturali &a£fioni parata cfttalisfubftantia ?tantum-

nc vt foluac difficultatem de taro aut dcnfo, aut vacuitatem arcear?cum

iis pyriusin tubo bellico fubito in diflufiffimum ignem emicat, ni-

E '

c ampliatum ? fed materia tantum deforis aeccrfita ’ vnde ergo lux i

cum tubus plenus acre foret , quid coegit tantam huius fubtilisroblfan-
tis copia m aduolarc ? cfto natura: aliqua vis putuerem py riu m fpa gebae i

late, non certer a implebat .Ver? quid opus erae aliena fubfiantiaj cur fal-

tcminca abundantia vt coar£fctur,vt nonpoffit regredi qua ingrefla

efl , vt anttorfum
fibi cogat exitum? Cum in thermomefra crefcitner,

•qua compiimitur, cur non ex aere vicino calor, ideft igriculi fub- ,

,
intraucrunt
 Praefatio.
mcraueruntj vt^Icut aqua fubicdlo igne, fic jjic a cjccumflute infletur, Sc
non a fubftantia innisa & ignota ? Rurfus cum ner in paganica ve! etiam
in pila xnea Ripaeus e A, quid indcmah habet hanc fubfhmiamfubti-
Iero, vt non eam poflic fic dimittere > fcd fitdilo aditu tanti vi irrumpat,
<Sc denfiorem fele rorem expuere compellat, & Ctliciitcmin infignem
altitudinem ciedlare ?"his & huiutmodi infinitis, qux congeri potiunt,

ficum ratione fatisfierj non poflic , agnofccn Ja erit etiam experimenti»

phy ficis deberi vera rarcfadlio. Sed non efl plenus hic locus, nifi quo pa-
cto condenfitio Se rarefacio fiat aliquo modo cuoluamus. Et quoniam
quomodo vi quanti & ipsa Icquela continui fiat attradlio fatis pcrfpi-
tniumeft ;
Eftocorpusattrahcns corpus aliud liquidumputa aerem vel
aquam in talibus circumftantiis, vt ex vi attrahentis,jiars attrahenti pro-
xima non pofsit trahentem non feqtii, remotior verppars proximiorem
metu yacui notipofsit fequi : nonne palatu cllfiadr rarificabiliscft, fefe
citen furum vt quadantenus trahenti obediar, extero corpore occupcc
locum ajioqui vacuo ceflurum ; vides ergo attradlione fieri rarcfa-
dlio nem.
Sed mirantut afliieti partibus aditialibus quomodo non feparentur
hac attradlionc partes, a prioribus pofleriores quibus dicendum efl, :

hoc non ijs partibus, fiuc.ca potentia ad partes qux priusadlu fubicdlo
inerat geii , fcd affusa ampliori potentia eidem fubicdlo, & eidem ma-
teriei virtualicati. Sed hoc amplius mirantur , quomodo pura atrra-

dlionc quantitatis fpecies mutari pofsit, Qui (unc vrgendi quid credanc
dc attradlionc ? eflene adlioncm naturalem Se propriam quantitatis, Se
per confequens ineam acliuam ?an e diucrfocffequid quafi Maihctna-
i
ticum Scabftradlum ,cx quo mutatio nulla naturalis .confequatur ; Sc
fortafsis fi fenfum Tuorum animorum examinent, hoepofterius didturi
funt, cum motum localem in imprefsionc cuiufdamformxprorfus ac-
cidentalis fubicdlo conftimant. Sed fi fatis naturam attradlionis atten-
dant, & attrabentem attradlo fortiter adhxrcrc, Se remotiores partes,
ex connexione quam cum immcdiatishabenr fimul ducere; videbunt ,

attradlioncm ipfam cohxfionem patrium tradli quafi violenta re Sc pre-

mere: vnde fi cohxrentia hxcfir ( vteft) ipfa quantitas, ipfam premit
vtipfam; Sc fi quid in potentiaipfius latet, elicit Sc in lucem vocat.
Et iam dc raritate 6i denfirate fatis, Sc multis etiam nimium dixifle
vifus fuerim : fcd vrget me Philofophantium c Theologia improbitas,
cuinifi ego fatisfaciam , peccatrix erit quam tradididodlrina. Sugillant
enim partium in toto vnitatem, eam cum primis qua accidentia pro-
duntur nonefle entitates adiedlitix fubflantix, fcd ciufjcm determi-
nationes, cum my Ilcrio fandlifsimxEuchariftix male confonarc,in qua
fubfiflcre accidentia fidciCatholicx periculo cqnfitendum credunt. Et
non fotinfeci authoi itate, fcd ex my fleri j
exteroqui inextricabilitate
pugnant quibus, ctfi ptxtcr difciplinx leges inflantibus, (atisfaciamus;
:

ptxfati veniam quodin huius libri prxambulis,qui tam cxadlc leges phi-
lofophicas oLfciuauit,ad alienam feientiam declinemus. Sicaufpica-
raur. 66 ij
 «Praefatio.
Cura tranfubftaotiatio fit conuei fio panis in corpu$.Ch ifti Domi-
ni, id eft, in Chriftum’,ideft,in (uppofitum prxcxillens siri naturi pu-
tent non habeamus aliam conuerfioncm entis in ciis prxcxiftcns.quam
illam quzaugmcntatio dicitur; in qua alimentum conuertitur in ani-
mal quod non de nouo exiftir/ed per priorem adtionem natum eft: non
videtur pofle habere analogiam maiorem & propiorem ad a&ioncm
quamlibet naturalem, quam ad augmentationemmeque melius & con-
formius naturi explanari, quam quxrcndoconuenientias ,&difconuc-
nientias ipfius ad augmentationem. Ht quoniam pars aliqua accrcfcit
animali in augmenrarione ( fit enim maius )fed hic parsinuifibilis eft

in (pedali, quia ficdiffufa eft per totum animal vt nonagnofeatur nifi

in toto,; quod in tranlubftantiationc aliter contingit fingamus mente:

adnafei Chrifto Domino in momento (quod a fubftantia augmcnra-

non eft alienum )
tionis digitum nouum manui vel pedi continuum:
nonne eo ipfo clarum eft, ex indiuifibilitate fubftantix Chrifti Domini,
totam ipfius fubftantiam (
quatenus prior eft &• abftiahir a quantitate,

& ex materia & actu prxeise compofira eft

)
huius digiti quantitati fub -
ede, ex eo quod indiuifibiliterfubcft toti quantitati fux, cuius pari eft

quantitas huius digiti, non adtU inexiftens (cd potentia tantum ?

Rurfus quoniam in conucrfionc alimenti in fubftaiiriam anlnmlis,

accidit non fic totaliter conuerti omnes qualitates alimenti in qualita-

tes aliti,vtaliquxnonrcmancant, vt (exemplo vini, in quod per mul-
tas particulas repetitis vicibus immittitur aqua
,
quod tande m aquarum
fit) declarat Ariftotelcs, clarum eft fubftantiam aliti non minus fubefle

quantiratipcrconucrfionem alimenti ad animal aggrcgatx,proptcr ali-

quam diucrfiratem qualitatum & acridetium. Quare ctia ex pari, in cafu
pofirono minus fubftantia Chrifti Domini fuberitquantirari digiti ad-
ucntitij , fi aliqux qualitates vel accidentia panis, qui fuerat conuerfus
in Chriftum fecundum quod lubeft digito huic, maneant fenfu-pc/ti-
pienda in hoc digito. Et quoniam accidens definitur id quodpoteft
adedi- Se abefle a fubicdo fine lubicxfti interitu , ctirmfi omnia acci-
dentia panis ( modoaccidcmium rationem retineant) maneiznr in con-
ucrfionc panis in eum quem mente fotmauimusChriftodigirum, non
minus fubftantia Cluifti maneret fub eo C hrifii digito ex ipfa definitio-
Si enim non maneat, interibit quia accidentia eam exclu-
ne accidentis.
dunt; quod non podimt nifi inferendo fubftantiam panis, quam non
continent fi non funt plufquam accidentia. Adiiciamus ergo modo,
vnum accidentium panis ede quod quantitas ipfius non fit immediate
,

hxrens Se vna cum reliqua quantitate nonne confltftum eft,

Chrifti-;

corpus Chrifti non minus ede (iib digito hoc diu ifo ab integro Chrifti
corpore. Se habente accidentia panis , Se per confcqucns apparente pa-
ne, quam fit fub naturali aliquo digito ipfius.
Quid ex his fequatur vide. In primis quidquid eflvnu idemque m
vero corpori Se fubftantix Chridi, totum fubefle fpccirby* &qpparen^M K
tiis panis, animam, quantitatem, qualitates, diuinitarem,& extera
 Praefatio.
folencTheologi dilpurare per concomicantiam efle in venerabili Sa-
cramonro” Iterum cx hocenrc ramcomucuralirtr fieri, quodcunque fe-
cundum naturam de pane fieri natum eft, quam fi panis verus foret: Sc
hoc fine iniuria Corporis Chrifti, quod in caelo inrattu manet, Sc per-
ft&um (ecundu omnesqualirates proprias Sc perfedfiones naturi debi-
tas. Tertio, quod quoniam ipfa accretio cx indole fua habet, fecundum
plurcs & quodammodo infinitas animalis partes fimul fieri, confequens
cflquotlibet panes per huiurmodiconuerfionempoliecodera
rfionem poffecodem tempore.
tempore,
* ctfi inter ledifeontinuos Stante &
poli conucrfioncm,in Corpus Chri-
fti Domini conuerti. Et quoniam ^d plures quantitates ipfo naturi iu(I
fu Sc indeclinabili imperio fcquuntur plura loca, Corpus Chrifti poffe
&
quotlibet locis, fimul pra:ftarc officia quotlibet panum eadem
effe in

confrquetuia natura: qua totidempanes idem pnftarcnr. Adeo vt cla-

ri (Time nihil defit nifi voluntas Dei Sc vox Chrifti pronunciantis hoc
eft corpus meum, vt quatcunqucdehoc myftcrio tam a natur* dudu
vifa aliena , ipfa natur* ncccfliratc fcjnetipfa trahant &
in efle confti-
tuant.
Ex quibus clarum redditur neque alterari corpus gloriofum Chrifti,
neque quicquam gloria fua indignum pati : cum corpus ipfius inte-
grum Sc inta&um in coelo.maneat, neque aliqux difpofitiones ipfius
murentur, neque incompoflibilcs ali* fuffiriancurconnaruralibusfqu*
'vilus eft inconucnicnria verirusefle Angelicus Dodfor ) : cum hoc tan- »

tum afferatur, quod ficut iu ipfo ccclo non omnes dilpofitiones in vna
qualibet parte funt , neque difpofitiones vnius partis liint compoffibiles
difpofitionibus alterius partis, fic in alia parte vel quafi parte ftupernu-
racraria, & decisa quantitatiue non fubftantialiter , efle difpofitiones
ijs qu* iu corpore funt gloriofo incompoflibiles in iifdcm partibus, vt
inadiedainuifibiliter, Scnonad fenfum, neque rcuerentiam vllorao-
* do minuant, neque vllaml*furam inferant
:& caput inuifibile corpori
fuo myftico vifibili vnione mixta St cxvtraque natura participe mira-,
biliter continuent &
dcuincianr. Alias difficultates qu* pofluntfub-
oriri , ficut St plcraqucad explicationem myfterij pertinentia
prudentes
pr*terimus, memores eum qui in alienam meflemfuam falcem mitrir,
parre & prudenter hoc agere debere, Sc quantum neccffitas excufct ac :

proinde nos efle contentos debere, fi h*c cutta declaratio fatis fit ad
pr.Tcipitem eorum qui cx paucis iudicant cenfuram tantirpcrfufpcnden-
dam, donec amplior dc tota te tra&atus maiorem foli veritatis fencftram
 j

Praefatio,

APPENDIX SIVE
J.v - •
/ ’

4 1!
‘/
4 ('^V' •>'

SECVNDA PRAEFATIO.
MEMBRVM PRIMVM.
.veh k ,» « • m j -
'
**
‘i- v '

, Dsmcriticit explicationis tenor,

^ ,-s.
y * Vv *
& -
quid in ea
r* Vr ”V
diffliciat.
' f-
-v ^
Xplanata neque fincfudpre raritate, quid ex tam difficili
inueftigatione profe&iini fit manet intuendum. Itaque
|L^'-
tnente repetendum cft , quomodo hoc quo viuimus Ixc u-
lum bellis quam priora fi non infrequentioribus.faltem
1
minoribus & cultioribus infeftum, pacis artes non defti-

tit pet ea tradlarc :& aliquanto prioribus nafutius in cubilia phyfica-

rumquteflionum, carum potiffime qua: cum Mathematicis yiqntaiun-
gumtir,fefcinfinuarc. Galilius motuum localium proportiones & non
pauca ali» pcrfecutus efl. Gilbcrtus magnetem cuifccrauerit. Haruteus
(anguinis circulationem & nonnulla alia. Alij prout appetitus tulit, di-

ucrla fibi propria fubicda illuftranda defumplerunt. Tres viij

ipfam
phyfices arcem & vniuerfalcrt» contemplationem quafi triumuiratu
occupaucrc, nihil dubium quin de principatu difcrptaturi,donec veritas
• vni palmam ferat-

Primus cft ( ctfi fnb prtrlo rccentiffinius)Gaffi:ndusPhi!ofopliG-

rum diferriffimus , neque haereo quin addam eruditiffi mus : ille nobili
opere Democritcasatomoserudcrauit,& pc.r plenum & pratoccupatun»

orbem, quafi per magnum inane mii a eloquentia & falicicatcfparfit.

Quid agatjficaccipc. Inane (quod hodie fpatium imaginarium voca-
tur) ante aruiterna , Bc vitra locata porr igit locum creatis futurum. Iri ,

hoc expandit quicquid vniucrfum dicimus , clementis prope innumeris

fubfiftcns,qtii atomos vel modiceliasincifilcsefle vult: cft illiatomus,
corpufculum vel quantum fubfiftcns in magnitudine quadam mini-
ma, naturaliter refiftens omni partitioni: an per exortem Dei poten-
tiam diuidi eam patiatur ignoro. Nam Democritus illam ignorabat,
Gaffcndus in hic parte, quantum videre potui, tacet. Clare tamen do-
mente particulas, quod geometricis fpe-
cet fignabiles tdTc iivatomis
culatfonibus abunde rcfponder. Has atomos diuerfannn led non infi-
tarutn figurarum facit :gtauitatcm quoque Se motum a Deo indit, fi- *
cut Democritus a natura grauitatis. Ex his fperat rerum phyficarutn
 }

-
. : Praefatio.
& eQcntorum quz cernimus rationes lyddere, fi pcrfcccrir/olus Apol-
lo. Itaqneadhibcndacftrrurinn & exartien. ,

Et quod attinet ad illud iiinilc vallum Cupri cum de illo & vacuo ,

ageremus fatiscdiffcttum cft. Vnum non fatis me contineo quin ad-

dam t dicit (ji flendus ex cocjuOd locos cum locato coniundtus cft , ina-

ne illud argui locum continens enim io la fupcrfjcie cum conten-

rffc :

toiungitur: corporibus injne cum locato copulatur. Mihi non idem

viderur. Si enim inane& locatum fimul funr efle autem fimul vnica- ,

rem quatidarn dicit , in aliquo vno eonbcnitint inane & locatam; ficut
fimilia fiintVnum qualitate, xqualia, quantitate: &c. liare itaque quo-
nam vnum funt?vel cjuidfignificat quod aiuntfimul effc, vel pene-
trare fc inuicem > fi eniui dicas efle loco vnum , agnofeas neceffe cll loci
rationem a' Ipacij rationcdiucrfam, & ipfum proindclpatiuoi in locoeC.
1?, non itaque efle in (patio cft efle in loco. Sin alio aliquo vnum funr,
quodeft llliid ; vel qui ratio
Srd ad atomos cqnucrtamur. In quibus hoc primum incufo, quod
Neque nomen ca-
vOlunr.iriiA: fine ratione indiuifibiles appellantur.
lumnior , quod cum Geometrieftindiuifibilibus fitproptium , non de-
beret ad pnvfica fine additoaliquo a dogmatico transferri ,
qui aperte
loqui deberet. Sed rem ipfani exagito; quomodo cum alii fine maio-
resalia: vero minores, minores non' polline fecarc maiores ? certe ita pof-

funt appelli ad maiorcSjVt minor, vel aliqua cufpis minoris poflit (igna-
re medium aliquod punitum maioris; ytJiine&fiinc partes maioris
camcircumfiftant: fignabile eft itaque qua diuidatur maior. Cur ita-
quenon diuiditur ? nttfti quia rcfiflic diuifioni duri iraque /unt atomi,
:

fed fi aliqui duri funt. alii erunt molles , fi philoPophicc procedatur,

contraria enim citca idem fubic&um verfantur. Rurluscur duri po-
nuntur ? hic. enim qualitas, cum fit phyfica & tenfibilis, vna eft illa- •

rum quaruni ratio redldi debet a 'phyfico , non fupponi ipfc. Pnterea,
cumvna pars in atomo fit fignabiiis qilx fit tenuior akcra,ctiam mino-
retnrcfiftcnnam addiuifibilitatembabebit: 'Sefi atomi minus rcfiftunt
vna quam altera , vel fecundum ynam partem quam aliam; cirmtenui-
tatis nulla lex fit, quin quantumlibet exilior poflit cffe.immo verius an-
gulum ex nceclfitarc fit , etiam fragiles neceffum eft efle atojpos.
Notandunvcft modernos quofdamPhilofophoshanc Democriteam
indiuifibilitatem imitari afferendo corpora quida^n vere indiuifibilia,
,

fedpcrvbicationcsdiftema. Quod inuentum adnibil valet .-imprimis

enim ponit diuifibile vbi in indiuifibiK (ubiefto. Deinde quare fi mi-
rus coipus ad illudappellaiur,non faciet hoc corpus, dimidium fui vbi
ex vno larere reliquum exaltero habete, id cft, in duobus locis ex ipsa na-
tari Vi} Sinfortedixeris vbi etiam indiuifibile cffe,cur facis manas vbi
quam corpus i>cur nnn corpus fubiedum (Impliciter magnum fed in-
cum Democrito ? quam inconcinniori cogitatione vbicatio-
diuifibile

nem indiuifibilcm '& extenfam ? nifi forfcfubftantiam nomine quanti

tegis , & quantitatem dids vbicationcm & fic Thomiftarum ftfiUen- ;
 Praefatio;
ciarn i Jfoclicitec tutaris. Ilii cniiji fubftamiam popunt abftra$iui-fi£
nondum diuifibilcm, tu pofitiu<*priiriofxf(tirKliuifibi1cm, ptjftca po-
htiuc diuifibiler». Sed hrc dimittamus fi ptius monuerimus neque nos
neque Democriteos elfugctc diuifibilitatcm continuiin infinitum bfs
commentis. Gumrnim vtrique extenfionem fuis indfuifibilibus attri-
buant, in quibus marlv.ufcatici fignarefua pun&a lineat mente pof- &
fini, nihil minus demonfltationcs Geometrici procedent contra eos
quaui coatculios. Neque negare porcrant iicluinrlTctpoIicrllas figna-
biles meate & demonft ratione fine fine , & his cura adiu teneantur af-
firmare t (Unecnim partium in potentia efbrcs) quidquid incommodi
A rifiotcli impingunrin^orunT-ceruiccsrepercu.tiiur.Ncque negare po-
terunt efle m qualibet atomo > fi diqifor non deforcr partes qui toto
,

Hdlefpnnto fi^iofeni Iprix iqqnbilitcr ,in ea cla/fts Xerxis natiigate

poflet immoiijcrurejjutrefiidto&rddlutoinatbjnps Democriti no vl- ,

Quare lua deriferunt inconftnntes homines quantum Ari-

tcrius drurlas.

ftotelea. Geometri vero non contr.i atomos

p (qju d jfp u ta n t , cum
i m
non fit curi ipfi's vtrum pbyfice puljiiit diuidi nt ene, Sed mirum eft
virum Vfathcfcosperitumaficrcre geometras fuppqncre falfavt eliciant
verl.Cum cr prcrpofitionibus fcuclidiscuidcnsfitdcrnonlhari,non fup-
poni, tum linei fe&ioticm in xqualia, tum, ficiualu fe£h eft, & fi milia,
qui vt Democrito non repugnant phyficc agenti > fic Mathematici
lunr irrefragabilitcr cuid entia.
Figuratio tammultiplcxquampopunt ( pritnquim-qudd volunta-
ria eft & aflerra abfque alio fundamen coquam quia fic repfuir gerende
conducit) ineo obnoxia eft' a ecufationi, quodVumfigurniio anima,
iium, plantamrn, fofTihumque fit ex mtimij naniri my fterjis, hi gratis
peruncoranc figurarum genus, cuius rationem reddere deberent. Ma-
gnitudinum vao diucrfitas prorfus fuperfluaeft. Cur enim duabus vel
plmibu- mdliccllis minimas non poftent idem priftarequod vna maiori,
pnieicim cutn liceat ipias vncinis fie hamis conncdlcrc quantum &
qualircrvoliiciuir. Aruricaque vacOiim eft poftulate atomos magnitu-
dine niucrlas , cum vivus fpecies magnitudinis orpnibus abunde foret.
Magis verq ab latione alicnUm cft.grioirntem vn^m omnibus tribuert:
tum quia diucrfitas figuri diucr fitatem nuytusiacir , tum quia diucrfa
magnitqdo tantunJcm facit, vtdtmonftraiione conuincitur , quicquid
magni artifices putant alitid expcrlmciufe conftare.qui non cxadlc fiunt
dum infolo acte pet pondqra acri fupctproportionata exercentur. Sed
vel aqua aut medium dciifius Ibcoacys iiipgoriendum eft, vel leuiora
aut minora pondera & aeri mora liter comparabilia demittenda : vt fi
pulucrcm fparfum & pulueiemin Jacco demittas, fi plumas confertas
vel fparfas &fihriilia. In quibus clare patebit maius fibi viam expeditio- •

rem facere. Tandem vt reqerramur ad Democritum fi grauiras pona- :

tur diucrla,non opus eric neque plagam neque dcclinaqqjpern commi-

niTci occupabic erum in v^ftoinani atomus atomum fi: cara inaltero
:

«xeremo vel' latere hic illic diiierbcrabif , prout infiituto eorum conuc-
 a

Pra facio.
niet. Omnino itaque inconnenicntcr & poficx &inftru<dx funt ato-
mi. Videamus nunc de motu ipforum.
Afleric Democritus in vere immenfo infinito defurfum venire, deor-
ium tendere has particulas non cx files i adeo afluetuserat corporibus, vt
non poflet aduertere ( etiam raptis oculis Se retrusi mente) non polTe lo-
(urium & deorfum a capite Sc pedi-
cales differentias in infinito flatui :

bus noftris proprie fumi; corporibus naturalibus a medio & ad medium

eflequod nobis eft furfum &
deorfum ;& proinde in inani fuo infinito
(vbinulli termini funt) non confiftcre, neque motum naturalem fe-
cundum aliam lineam potius quam illam exerceri & hxc omnia :

dici. Sed maximeomnium quod aliquis omnino morus fit. Cum

enim morus ('(altem in Democritea via) fit fucccffio indiuifibiliom

partium vbi, plusvcl manifeftius aliis entibus caufam a£lu irradiantem
flagitat. Nihil enim luce rationis teflatius quam noui effeftus nouam
cautam effe. Si itaque motus fit perpetua cffedlusnouitas, eum fine vl-
la omnino caufa prxeise credendum cfTe quia clt proponere, maximd
Philofophia abhorret. His adiicicndumquod cranfuerfos motus etiam
contra grauitatis rationem decernunt fequaces ipfius.
Corrigit pietate iufta Gifiendusqux ab his cum impietate prode-
bantur, vt de xtcrnitace atque increabilicate atomorum , & naturali
etiam earum motui prouidentiamdiuinam fupponit. Vt, quod illi ca-
fu facium vel laciendum affignant.ex comprchenfiuis pendcatDcicon-
Sed nondum philofophix fatis fadum ctl. Cum enim tot fint mil-
filiis.

atomorum , fingulifne motum immediatum impertit Deus ? an cer-

lia

teabipfomundi principio infudit vim fefemouendi indefinenter.abf-

que certo termino ad quem in quo quietura funt, vel certa linei fecun-
dum quam mouendx funt? vt videtur intimare. Sed tale nihil h.ufte-
nus in philofophia innotuit, nili forte circa libertatem, vbi aliqui pu-
tant voluntatem ad neuttam partem inaCtu primo inclinatam, fine de-
terminatione .vlteriori erumpere in ardum lecundum determinatum.
Sed etiam aiunt hoc effe proprium voluntatis. Ac vero vc atomus in-
differens ad plures motus fine exteriori impulfu vnam certam lineam
arripiat , experdo qux poffic reddi caula ? Et tamen hoc videtur necd-
larium,v catomi motum inceptum vique ad finem mundi continuent.

MEMBRVM SECVNDVM.
Carttfun* explicationis dedutho £r examinatio.

Ecundam de principiis corpomm naturalium fedlam & inchoauie

S & magna cum lama duxit Renatus de Cartes admirando vir inge-
nfo, &nonnififiipcratageomctriaad phyficamaggrefius.Hicvirpro-
pofico fibi (quantus eft
)
naturx vtero , neque Giganteas eius proles

horruit, neque Myrmcciasdcfpexit. Sed omnibus prouiditvndc nafce-

rentur
,
quo alerentur , Si qualiter aliis decederent, conditrice propemo-
 Praefatio.
dum comprehehfione. Primum itaque tria ,
quafl in fundamentis, lo-
cauit elementa. Primum corporis cuiufdam fluidi feu vt ip(c loquitur,
in partes indefinitas diuifi:Sccundum corporum globoforum vel fphz-
ricorum fenfum fingulatim fallentium : Tertium corporum multan-
gulorum > & fpecialiter (friatorum:
qua: cranfiru per ternas fphxrulas
tangentes (cum cxrcroqui angulofa vel magis hamata forent, Stfic'
inter fefe aceruatim cohscrerent ) ex globulis drias Cochleares feu in-
tortas traxerunt. Et horum ede duas Ipccics ftatuit.cxco quod huiuf-
rrjodi corpufcula ex oppofitisnaturx plagis citata, (hias quoque oppo-
fita quadam methodo concipiant. Hsec tria elementa motu infito &
jjatiuo animat, eodem quo pofita funt ordine vt primum elementum
(exquo lucentia per (evtfolem& fixas fabricat) etiam acerrima velo-
» minima tertium , ex quo tellurem & planetas cometaf-
citate cieatur
» media tandem fecundum , exquo ccelos hoc c(l diaphana
q'ue fingit
coniponit. Quid opus e(l vortices commemorare Sc triplicem in iis
motum ? circa Tua centra & centra vorticum Sc tertia centra rcfpon-
, ,

dentia planetis. Sed & alios motus, a centris, &verfus centra quorum
compofitione & conglomeratione tenebix ledori creantur, in quibus
quidlibet affirmarelicct, fcd nihil liquidi pureque repi xfentare: tantus
occurfac inopinatorum motuum vndeque fremitus Sc confufio. Ex his
fpedabilium fontes eruere , fluuiofque ipfos vfqueadcoufufionem in
oceano interitus perfequi, quid dico conatur? cum dodidimis &acu-
tiflimis neque paucis effeciffc vifus fit , tanto cum ingenio vfquead ra-
menta Sc raudufculum.naturx ferinia his peniculis cuerrit.
Ego inditura: vedigationi inhxrens , inucnio vitauifTc ipfum cum
maximi indudriachaos illud fpatij imaginarij rationi inafpcdabile quo
abforptused Democritus :rurfus corporaomnia etiam phyficc diuifi-
bilia facit 8e figurabilia
,
quod (mfi fallor) Phyficinonmodicalauscll.
Cum enim corpus illud fit phyficum quod mutabile vel mobile, princi-
pia, id cd , fubdantiam totam datuere immobilem , ed naturam tollere

non declarare. T crtio pauca Sc numerata principia proponit , quod &

conforme naturzed,quxabvnitate progreditur ad multitudinem, <Jc
methodo (eu difciplinx proprium &,ft gradatione & anfulatim ad par-
:

ticularia deuehatur , mirandum ingenfqtre didorum veritatis argumen-

tum. Verum quoniam non cd pote eundis eadem accidere grara,

etiam quid circa hanc dodrinam fic vniuerfc produdam mihi difpli-
ccat accenfendum cd. Primum itaque elementum hinc criminor,
quod corpus aliquod e(Te adu Mcta-
in partes indefinitas diuifum.tritx

phyficis demondrationibus aures non fudinenr. Et tamen hanc ede

fententiam magni authoris & verba difertidtmc expreda pronuntianr,
Sc cogit neccdltas. Cum ad omnes angulofiiatcs implendas, & quitum
opus cd fluendum illa tritura fit formata. Indefinitnrcm porro hanc rion
pati rerum natura fic conficitur.Equum v.g.vcl cultrum exidere qui ne-

S *
iic fit

uc i
neque
tam
ille, vel, quod tantumdem cd qui
implicat contradidioncnv,
,

quam
& hic fit & ille.fed
ens ede Sc non ede
vnum.
 Pnefatio.
vnum, id eft, efle quod non eft, quod in dualitateconcludrtilr .Quoniam

itaque fi diuifaeftadiufubftantia aliqua in multitudinem indefinitam,

erit multitudo qux fit neque hxc ncq; illa,& vel hic vel illa,talisa£hia-
Iisdiuifio fubftanciz elt impoflibilis. Scio me non obiiccre aliud quam
quod militat contra omnes qui partes adu conrinuo donant, fed luffi-
cit contra illoseflcdcmonftratum. Similiter infinitas quz partes adtu
comitatur hic etiam impingi poflet. Addo neque tantam diuifionem
vilis fzculorum ficulis perfici pofle, cum requirat diuifiones fine termi-
no : & quamuis referri poffit hanc diuifione non pro fadto aiTertam efle
fed fuppofitam tantum , faltem fcquetur elementa non efle inter fefe
ttanfmutabilia.quod tamen in operationibus cceleftibus cum ftellz diP
parent, cometae nafcuntur,& limitibus, quas actu vfuvenite conten-
dit, videtur cflc neceflarium. Similiter fcquitur omnia liquentia paris
efle liquiditatis, cum plufquam in omnes fuas partes, quod vocat in par-
ies indefinite, fciflum efle, non poflitdiuifiointelligi. Aliudcftad idem
pertinens, nempe quod facit corpora efle diuifibilia, fed
non cflc vnibi-
Iia cum tamen ciufdcm rationis fit fieri pofle vnum ex pluribus &plu-
:

raexvno. Neque enim officit quod connedit angulola corpora , &: ea

fibi ficadhirenr. Aliud eftenim bzrerefibidiuetfa, aliud non efledi-
uetfa. Secundi enim clementi globulos ipfc vnos ponit non ex parti-
bus hzrenribus, Sc qui per diuifionem transferantur in priorem ordi-
nem. Similem itaque vnitarem reftitui aeque pofle naturi vi quam
diflolui aflerendum erat ex naturi legibus de contrariis fecum de-
pugnantis.
Circa fecundum clementutnquerorglobulos fcmpcrdcteri,&(quod
fequirur) crcfcerefemper corpora luminofi, vel certe dccrefccrc dia pha-
na. Acccflio enimvelad luminofafit velad opaca, detritio a diaphanis.
Rurfus, cum fuo motu luminofa fint qui talia funt, Sc corpora qui-
dem diuifa in partes indefinitas pet omnia permeent, vbique lucebit.
Motus enim caufam mutabilem non habet, fed ex fuis fubflantiis ip-
fis competit. Namcuminvnafpecie funt, vnam celeritatem nancif-

cuntur,in aliisaliam. Priterca quid fignificat quod dicit omnes par-

tes clementi primi efle inuiccm remotas ? num itaque vacuum vel aliud
corpus inter eas intercedit > neutrum 'profedto eft intelligibile.

Striatum quoque ex multangulis conflatum elementum non fatis

arridet.Cur enim minus erit idoneum motui quam cztera corpora >
Certe fluxilia corpora ( quantum aduerterc experimentis valemus non
)
funt zque obnoxia quam fitntfolidiora. Deinde motus ipfius primo
eft circularis : cui intra femeripfum nihil repugnat. Si ad latera quic-
quam dicatur repugnare ( quoniam omnia corpora dicuntur moueri,&
cztera duo elementa fortius hoc tertio) ficonfentit motus eo ipfo for-
tius mouebitur hoc tertium : fi diflentit, non ex fua natura fed ex ipfis
erit perturbatio motus. Rurfus quod creeturprimum corpus ex attri-
tione fecundi, quomodo peragetur ‘Imprimis enim dicamus femelcic-’
cumadhim efle angulofum corpus abfque detritione partium , in iter*
u5 i)
'
Puf.it io. , ,
Jtu

anibus: &ex alia parte quod non ccnfiftat in cxrchfioncin Joco", qu£
non fimulfitcxtcnfio quantitatis, quia nulla talis cft 6i quia fi aliqua :
,

fotct, non faceret corpus facilius diuifibiVf cum hi ipfimctrairhorcsSg-

nofcant corpuscum fua denfirate pofle effein pluribus locis, quanti*
tasenim non Iocalirss facit diuifibile ) /cd neque omnia corpora poCBiic
fieri rara peradmixtionem corporis rariyipfum cnitfi corpus ejisod ex-
teris mifcctur ,
cftne rarunwddenfum ?n rarum ivet admfcrtionealtc-
rius vel propria aliqua’ qualitate , fi .iJmixtionealtei ius , rurfus do illo al-
fi propria qtjalit at exquiritur in qdonam confifkt
tero v rgetur quscftio :

talis non in illo quod nos explicuimus ? Gorpus atjtcm ad-

qualitas, fi

mixtum aliis non poreft efle drnfum, cum eo ipfodenfarct nch pirrface-
ret corpus, cuj adnrifcctur. ImpoflibHe itaque cft rationem rari cor pons
oonfiftercin eo quod aliud fecum admixtum habear. Non itaque ex-
plicant raritatem qui eam foli mixtione declarare contendunt.
ConfcqucnsYfrncqucrarefiirftioncmabijs explicari. Si enim raritas
autem larefaftioncm non aliter quam per
in fimplici corpore cft, ipfi
mixtionem exponunt, fit cuidenseosnonapetircquid fir rarcficlio .ve-
ra, fcd quid fit quxdam apparens rarefarftio, per quam corpus nori fit

rarum fed appareat rarum propter tarum ei mixtum, Ah verS fit. ali-
qua vera rarefiuftio , hi Philoibphi non inquirunt fcff’vidcntunfi!$i :

phernomenis fatisfacere quibus rarefit <3io vera vidtrurConuinci.NoLis

autem quibus dubium non potcrtdTequinraritas&dcnfitas finr quali-
tates & differenti* diuerlorum corporum cum nullam murarionem (

de ynaqualitate inaliam non cernamus) noli licet dubitare quin den-

fit quoque & rara viciffim tranGnutentur. Maximi cum dcmonftra-
tum fit materiam efle potentiam ad ipfam rationem entis ficu formam
fubflamulcm ,& vnam efle omnium entium jcuidentiflimum cft ma-
teriam rari in potentia cfltfad denfitatem, & mutuare efle ei ndd en furti
.viciffitudmem &
ab eo retro ad rarum. Et quanqunm rhyficis expe-
rimentis hoc ipfum extra periculum collocare arduum fit, ex eoqudd
licet permeabilem toto vniuerfo ftibtilem quandam fubftantiam ima-
ginari, cui celeritatem & proximitatem cuilibet atSIIoni qpantamlibct
inquantalibet ncccflaria quantitate licet affingere, & cande mlmpune
infenfibilcm & in fefe, &incffeftisrpccialibusaflcuctare,adeovtfcm-
,

per rarefaeftioni & condenfationi pisftofit .-tamen hocimprimis vrge-

ri.poreft cui fini naturali & adtioni parata cft
, fqbftantia tantnm-
talis ?

nc vt foluat difficultatem de taro aut dcnfo, aut vacuitatem atceat?cum

’ iis pyrius in tubo bellico fubito in diflufiflimum ignem emicat, ni-

E c ampliatum ? (cd materia tantum deforis accerfita > vnde ergo lux l
cum tubus plenus acre foret, quid coegit tantam huius fubrilis fubftan-
tis copiam aduolarc > efto natur* aliqua vis puluerem pyrium fpargebat
lati, non ccetcra implebat aer? quid opus erat aliena fiibllaniiai «ir (al-
tem in ea abundantia vt coar<3:ctur,vt nonpoffit regredi qOalngrcfla
cft,vtantrorfumfibi cogat exitum icumin thcrmcjncfrit crefcitagr,
aqua compi imitur , cur non ex aere vicino calor , id ert’, ign iculi fub-
lnrrauerunt

*
 •
1 Prafatio.
iritrauerunt.vt ficut aqua fubicdlo igne, ficjiic a ciisumftatcinfletur,3c
nonafubftaniiaimiisa & ignoia? Rurfus cum aer in paganica vel etiam
in pila anca ftipatusell, quid inde mali habet hanc fubllantiamfubti.
lem, vt non eam pofllt fic dimittere > led fadlo aditu tanti vi irrumpar,

& denfiorem fele rorem ex puere compellat, & falicntcmin infignem

altiyidincm ciedtarc & huiulinodi infinitis, qux congeri poliunt,
?Tiis

fi cum ratione non pofllt , agnofccnda erit etiam experimentij

fatisficrj

phy ficis deberi vera rarefadiio. Sed non e II plenus hic Iocus,nifi quo pa-
cto condcn fatio & rarefadiio fiat aliquo modo euoluamus. Er quoniam
quomodo vi quanti Se ipsa (cquela continui fiat attrjdlio latis pcrfpi-
cuumcfl ; Eftocorpusattrahens corpus aliud liquidum puta aerem vel
aquam in talibus circumdandis, vt ex vi attrahentis,|>ars attrahenti pro-
xima non pofsit rrahentem non fequi, remotior vero pars proximiorem
metu vacuj uonpofsic fequi nonne palam eltfiatr rarificabiliscll, fefe
:

c
extcn(urnm vt quadantenus trahenti obediat, extero corpore occupet
locum ajioqui vacuo cefliirum ? vides ergo attradlione fieri rarefa-
dlioncm.
Sed mirantur aflueti partibus adtualibus quomodo non feparentur
hac attradlione partes, a prioribus pollcriorcs quibus dicendum cft, :

hoc non ijs partibus, fiae.ea potentia ad partesqux prius a diu fubicdlo
inerat geti ,
& eidem ma-
fcd affusa ampliori potentia eidem fubicdlo,
teriei virtualirati. Sed hoc amplius mirantur , quomodo pura attra-
Qui luntvrgeudi quid credant
iltione quantitatis fpccies mutari pofsit.

dc attradlione ? e liene adlioncra naturalem & propriam quantitatis. Sc

per conlequens in eam acliuam an c diucrfo efle quid quafi Maihema-
>

>
ticum &.abRradhim ,cx quo mutatio nulla naturalis .confequatur ? Sc
fortalsis fifcnlum fuorum animorum examinent, hoc poflcrius dffturi
funtjcum motum localem in imprclsionc cuiufdam formxprorfus aO-
cicfen talis lubietto conftitiunr. Sed fi fatis naturam attradlionisattcn-

dant, &attrahentem nttraclo fortiter adhxrcrc, remotiores parres, &

ex connexione quam cum immediatishabcnr, fimul ducere; videbunt
attra&ioncmipfam cohsfionem patrium t radii quafi violentarc pre- &
mere: vnde fi cohxrentia hxefit (vreft) ipfa quantitas, ipfam premit
vtiplam; & fi quid in potentia, ipfius latet, elicit & in lucem vocat.
Et iam de raritate &dcnfitate fatis, & multis etiam nimium dixifle
vifus fuerim : fcd vrget me Philofophantium c Theologia improbitas,
cui nifi ego fatisficiatn , peccatrix erit quam tradididodlrina. Sugillant
cpiin partium in toto vnitatem, eam cum primis qua accidentia pro-
duntur nonclTe entitates adieditiac fubftanrix, fcd ciufdcm determi-
nationes, cum myltcriofandlifsimxEucharillia: male confonarc, in qud
fubfiftere accidentia fidciCatholicx periculo confitendum credunt. Et
non forinfeci authoi itate, fcd ex myfterij exteroqui incxtricabilitate
pugnant: quibus, etfi pix ter difciplinx leges inllantibus, latisfaciimus;
ptxfati veniam qubdin huius libri prxambulis,qui tam cxadlc leges phi-
lo(ophicasobfcruauit,ad alienam feientium declinemus. Sicaufpica-
mur. 66 ij
 *
Praefatio. .
•

Curo tranfubdaotiatio fit conueifio panis in corpuj.Ch ifti Domi-

ni, id cft in Chriftum ,id di, in fuppofitum prxexidens :fn natura au-
,

tem non habeamus aliam conuerfioncm entis in ens prxexidens, quam

illam qui augmentatio elicitur qua alimentum conucrtitur in ani-
;
in

mal quod non denouocxiftir/ed per priorem adlionem natum ed: non
videtur pofle habere analogiam maiorem & propiorem ad adlioncm
quamlibet naturalem, quam ad augmcnt.itionemmeque melius Se con-
formius naturi explanari, quam quxrendoconucnientias & difeonue-
nientias ipfiusad augmentationem. Et quoniam pars aliqua accrefcic
animali in augmenrarinne ( fit enim maius) (ed
hxc parsinuifibilis e(l
infpcciali, quiaficdiffufieft per totum animal vt nonagnofeatur nifi
in toto.: quod in tranfubftantiatione aliter contingit fingamus mente :

adnafei Cluifto Domino in momento (quod afubdantia augmenra-

tionis noneft alienum ) digitum nonum manui vel pedi coiuinuum:
nonne eo ipfo clarum cd,ex indiuifibilitatc fubftantixChrifti Domini,
totam ipfiusfubftantiam (
quatenus priorcd & abfbahit a quantitate,
& ex materia & adtu prxeise coiiipofita eft
)
huius digitiquar.tirati fub-
efle, ex eo quod indiuifibiliter fubcft toti quantitati fux, cuius pars ed
quantitas huius digiti, non adlu inexidens fcd potentia tantum ?

Rurfus quoniam in conuerfione alimenti in (i^biitpn airijrjalis,

accidit non fic totaliter conuerti omnes qualitates alimenti in qualita-

aliqui non remaneant, vt (exemplo vini, in quoti per mul-
tes aliti, vt
immittituraqua, quod tandem aquatum
tas particulas repetitis vicibus

fit)declarat Ariftotclcs, clarum cdfubftantiam aliti non minu; fubefic

quantirati per conuerfioncm alimenti ad animal aggregati, propter ali-
quam diucrfiratem qualitatum Se accidctium. Quare etia ex paujn cafu
pofiro no minus fubilanth Chridi Domini /ubtiitqu.innrnnd:giti ad-
uenritij , fi aliqui qualitates vel accidentia panis, qui fuerat cpnucrfus
in Chriftum fecundum quod fubeftdigito huic, maneant Jehft^pd^i-
pienda in hoc digito. Et quoniam accidens definitur id quod poreft
adefle Se abclTc a fubic&o fine (ubiedti interitu , ctiamfi omnia acci-
dentia panis modo accidentium rationem rctiijeant) manarci-.r in con-
(

uerfionc panis in eum quem mente fbrmauimusChnftodigitpui non ,

minus fubftantia Cluilii maneret fub eo Chridi digito ex tpu definitio-

ne accidentis. Si enim non mancat.inreribit quia accidentia eam exclu-
dunt ; quod non poliunt nifi in ferendo /ubuantiam panis, quam non
continent fi nonTunt plufquam accidentia. Adiiciamus ergo modo,
vnum accidentium panis ede, quod quanritasipfius nenfit immediate
hirens Se vna cum reliqua quantitate Chridi: nonne confcdlum elf,
corpus Chridi non minus ede fub digito hoc diuifo ab integro Ciuifi)
corpore, &
habente accidentia panis, &
pcrconfcquensapparcntep3-
ne, quam fit lub naturali aliquo digito ipfius.
Quid ex his fequatur vide. In primis quidquid efl vnum idemque
vero corpori Se lubftantix Cluilii, rotum fubcflefpcciebus & apparen-
panis, animam, quantitatem, qua!irates,diuimtatcro,
tiis extera qu* &
folent
 ,

Praefatio.
folenc Theologi difputare per concomitantum efle in venerabili Sa*
cramento. Iterum ex hoc ente tam conuacuralittr fieri, quodcunque fe-
cundum naturam de pane fieri natum eft, quam fi panis verus foret: &
hoc fine iniuru Corporis Chrilli, quod in caelo inradtu manet, fle per-
feihim fi-cundu. omnes quali rates proprias flt perfectiones naturi debi-
tas. Tertio, quod quoniam ipla accretio ex indole fua habet, fecundum

plurfis & quodammodo infinitas animalis partes fimul fieri, confcquens

cftquotlibct panes perhuiufmodiconuerfionem pofTeeodero tempore,
etfi inter fedifconrinuos Aeante & poli conucrfionem,in Corpus Chri-
fti Domini conucrtf Et quoniam ijd plurcs quantitates ipfo naturi iuf-
fu & indeclinabili imperio fequuntur plura loca, Corpus Chrifti poffe
efle in quothbet locis, & fimul priftarc officia quotlibct panum eadem
confequentia naturi quatotidempanes idempriftarcnt. Adeo vtcla-
riffime nihil defit nifi voluntas Dei fle vox Chrifti pronunciantis hoc
tjl corpus meum , vt quicunque de hoc myftcrio tam a naturi duCtu

vifa aliciia, ipfa naturi neccffitatc fejntipfa trahant fle in efle confti-

tuanc. . .

quibus clarum redditur neque alterari corpus gloriofum Chrifti,

Ex
neque quicquam gloria fua indignum pati : cum corpus ipfius inte-
grum fle intactum in ccclo maneat, neque aliqui difpofitiones ipfius
mutentar neque incompoflibiles alii
,
fufficiantur connatu ratibus (qui
vifus cft inconucnientia veritus efle Angelicus DoCtor ) cum hoc tan- :

tum afferatur, quod ficut iji ipfo corio non omnes difpofitiones in vna
qualibet pnrcc funt , neque difpofitiones vnius partis fiint compoffibiles
difpofitionibus alterius partis, fic in alia parce vel quafi parte fupernu-
meraria, fle decisa quantitatiuc non fubftantialiter , efle difpofitiones

jjs qui in corpore funt gloriofo incompoflibiles in iifdem partibus, vt

inadiedainuifibiliter, fle non ad fenfum, neque reuerentiam vllomo-
* do minuant, neque vllamlifuram inferant :8e caput inuifibile corpori
fuo myfticovifibilivnione mixta fleexvtraque natura participe mira-
biliter continuent Sc dcuinciant. Alias difficultates qui poffuntfub-

oriri , ficut fle pleraquead explicationem my flerij pertinentia prudentes

priterimus,mctnoreseum qui in alienam meflemfuam falcem miccit,

parce fle prudenter hocagere debere, fle quantum neccflkas excufct ac :

proinde nos efle contentos debere, fi hic curta declaratio fatis fic ad
praecipitem eorum qui ex paucis iudicant cenfuram tantifpcr fufpcnden-
da m, donec amplior dc tota re tranatus maiorem foli veritatis fencflram
*
dilcludat. - .
• 7 v f
'
.
'
 V.

> C. >..

Prsfatio. ,

APPENDIX SIVE
'I

J
SECVNDA PR^FATIO. J
MEMBRVM PRIMVM.
. Dimocritic* explicationis renor ,& yuij in ea dij}liciar.
Xplanata ncc ue fioefudprc raritate, quid ex
I tam difficili
di
inueftigatione ptofedumfit manet
" > intuendum. Itaque
“‘'uutuuiii. itaque
It
mente repetendum elt, quomodo hoc quo
viuimus fecq.
!um bcllis c
l
l,am
P tiora fi non infrequentioribus, falcem
^ minoribus 8c cultioribus infeflum pacis
, artes non dcfli-
tlc
P cr ca t«clarc &
aliquanto prioribus nafutiiis in
:
phy Cea cubilia
(* " m <in*'honum, earumpotinimequarcum Mathematicis vicniaiun-
gunmr, fefc,nCnuare. Galilius motuum localium
proportiones &non
pauca a,i perfecutusett. Gilbertus magnetem,
i
euilccraucrit. Haruzus
n
p
!, '" ,s Orculationem & nonnulla
alia. Alij ptoiit
appetitus tulit, di-
uerfa Coi propria fubicfta illuftranda
defumplerunr. Tres viij ipfam
pnyfrees arcem &
vniuerfalem contemplationem quafi
triumuiram
occupauerc, nihil dubium quin de principatu
difcrptaturi,doncc veritas
palmam terat.
• viit

P
?r i
S ft (
P r * 10 tcccnt 'ffirmis) Gaffcndus Philofopho-
rum dilcrriffimus neque hirco quin addam
,
eruditifemus : ilfe nobili
opere Democrircasatomps cru Jcrauir,&
pc.r plenum & prioccnpa tt:m
orbem quaff per magnum inane
,

t^uid agat,ficaccipe. Inane

mira eloquentia & felicitate iparCr.
(quod hodie (patiumimaginarium voca-
tur) arte aiuiterna, &
vitra locata porrigit .locum creiris
'Futurum In
lo^panditquicquidvmucrrumdicimus.eicmenrispropcinnumcris
luWiitens.qtiarntomosvcl modiccllasinciCleseiTevultreli
illiaromus
corpufadum vel quantum fubCftens in magnitudine
quadam mini’
ma, naturaliter rcCflens omni partitioni: an per exortem
Dei poten
nam diuidi eam patiatur ignoro. Nam Democritus
illam ignorabat
GaOendus in hac parte, quantum videre potui,racer.
Clare tamen do-
cet Cgnabiles vlTc in atomis mente particulas, quod geometrici, fpe-
culat.on.bus abunde rcfpondct. Hasatomosdmcrfamm led non i, fi.
tarum figUrarum/ac.trgtauitaten, quoque*
motutn.i Dcotrnf.t, fi-
,
cut Democritus a natura grauitatis. E* his
(perae rerum phvCcarum

f 4
x y i
 .
- Prarfatio.
fecQcntorum qu* ccrrtimusrationcjryddere, fi perfccerir,folus Apol-
lo. Icaqtrpadhibcndacft trutina & examen.

Et quod attinet ad illud inaile vallum , fupra cum dc illo & vacuo
ageremqs latu cdirtertum eft. Vnum non fatis me comineo qvmi ad-
dam dicit Qtffcndus ex co quod locus fum locato cpniun&us eft ina-
:
,

ne illud argui efTc locum continens cnimfola fuperficic cupa conten-

:

to lungitur: corporibus inane cum locato copulatur. Mihinon idem

videtur- Si enim inane & locatum fimul funr , cfle autem finml vnica-
tem quandarti dicit, in aliquo viro Cdnncniunt inane & locatum; ficui
fimilia funt Vnum qualitatc.iqualia, quantitate : &c. hxc itaque quo-
nam vnum funt ; vel quid fignificat qiiod aiimtifimul efte, vel pene-
trare fe inuicem :• fi enitn dicas efle loco vnum , agnofeas neecffe cll loci
rationem afpatij raciortcdiucifam, & ipfum proinde fparium in loco cf-
1?,non itaque cfle iri fpario eft cfle in loco. Sin alio sHiquo vnum funt,
quod eft illud 3 vel qu* ratio 3
Sed ad.itoinos canucrtamur. In quibus hoc primum incufo , quod
V6hmr.uii&: fine rationi indiuifibiles appellantur. Neque nomen ca-
lumnior quod cum Geometrici&ndiuifibilibus fit proprium, non de-
,

beretad phyficafine addiroaliquo a dogmatico transferri , qui aperte

loqui deberet. Sed rem ipfarn exagito :
quomodo cum ali* fint maio-
res alii vero minores, minores nonfpoffint fccare maiores 3 certcira pof-
funcappclli ad maiores,vt minor, vel aliqua cufpis minoris poftit figna-
rc mediunv aliquod pundlum maioris, ythinc &; hinc partes maioris
camcircumfiftant: fignabile eft itaque qua diuidatur maior. Cur ita-

quenon diuiditur 3 nutn quia rcfiflit diuinoni durx iraque funt atomi, :

fed fi aliqui dura: funt, alii erant molles, fi philofophicc procedatur,

contraria enim circa idem fubietftum verfantur, Rutius cur duri po-
nuntur 3 hic, enim qualitas, cum fit phyfica & fenfibilis, vna eft illa-t
rum quaruni ratio reddi debet a pbyfico , non fupponi ipfa. Prxrcrea,
c&m vnapahinatqmofitfignabilisqilxfit tcnuioraltera,ctiam mino-
rein refirtentiam ad diuifibilitatemhabebit: & fi atomi minias rcllftttnt
vna qUam altera , vel fecundum vnam partem.quam aliam', cum tenui-
tatis nulla lex fit, quin quantumlibct exilior poffit cfle,immo verfus an-
gulum cxneccftitare fit, etiam fragiles neccffum eft cfTc atopicis.

Notnndilnrcft modernos quofdani Pfiilofophos hanc Democriteam

indiuifibilitatcm imitari, afferendo corpora quxdam vere indiuifibilia,
fetfpcrvbicarioncsdiftcnta. Quod inuentum aiinihil valet: imprimis

enim ponit diuifibile vbi in indiuiGbili fuSitfdto. Deinde quare fi mi-

iluscoi pusad illud appcIlatur,non faciet hoc corpus, dimidium fui vbi
ex vno latere reliquum cxaltero habete, id eft, in ducibus locis ex ipsa na-
turi vi 3 Sin for cedit eris vbi cciaihindmiflbilc cfle , cur facis matus vbi
quam corpus 3 cur. non corpus (ubieiftum fimpliciter magnum fed in-
diuifibilccum Democrico »quam inconcinniori cogitatione vbicatio-
nemindiuifibilcm &cxtenfam3 nifi forjcffobftantiam nominequand
tegis, & quantitatem dicis vbicationcm & fic , Thomiftarum feflren-'
 Praefatio. : . .

cum idfceliritet tutatis. Illi cnimTubftandam ponuncaJ>fliaiftiui-&

nondum diuifibilem, tu pofitind primo ex ft indiuifibilcm, poftca po-
Jitiue diuifiibiicrn. Sed hic durueramus ft piius monuerimus nequebos
neque Democriteos fcffugcTc dkiiCbiliratcm continui "in infinitum bis
commentis. G&m.fnim vtrique extenfibnem fuis indjwfibilibus atrri-
buanc, in quibus math.-riiarici fignarefua pumfta & lineas mente poC*
fmt, nihil miniis demanftrationes Geometrici procedent contra eos
quam coutrialios. Neque negare poterant aiftuinrffemoliqcllasfigna-
bilcsmcnre &'demonli i.itionc finefinc , & has cum a diu reneantur af-
firmare? ftlntenim partium in potentia efores) quidquid incommodi
Atiflorclj i inpinjiuntin eomirrccruices repercutitur. Neque negare po-
terunt efle iu qualibet atomo > fidiijilor non deforct partes quae toto
,

Heilefponto fi,forrnt (paris iquabiliter.in ea cla/Tis Xerxis nauigiye

atomps Democriti no vl-
poflct:TmiT;fflincrureputrcf.i«Slo8c rcloluto in
Quare lua detiferunt inconftnntes Komines quantum Ari-
lerius diuilas.

fiotelca. Geometri vero non contra atomos ipfciiumdifputant, cum

non fit curi infe vtrum phyficc pqflint diuidi necne, Sed mirum eft
virum Mathcicos peritum affercre geometras rupponere falfavt eliciant
vera.Cum «- proportionibus Euclidis euidenslit dcmonOtati, non fup-
poni, tum linei fcdlioncm inxqualia, tum, ficut. alia fedta eft, & fimilia,
qui vt Democrito non repugnant phyiicc agenti, fit Mathematici
lunr irreftagabiliter ciidcntia.
Figuratio rammulriplcx quam poount ( prirn-quatnqudd volunta-
ria eft &afTertaabfqucaliofundamcntbquarfi quia ficreitai gerende
conducit )
ineo obhoxia eft accuiationi, quod'cum figuratio anima-
lium, plantarum, foflibdmquc fit ex intimu narun myftcriis, hi gratis
petunt omnefigurarum genus, cuius rationem reddere deberent. Ma-
gnifudinum vero diuerfirasprorfus fuperflua eft. Cur enim duabus yei
pluiibiismdliecllisminitnjsnonpoffcriticletn priftarcquodvrnmaiori,
pixiercitu ciitn ficcat ipfas vncinishamis fpnnccleie quantum &
qualitervolueriiir. Arcciraque vacuum eftpoftulare atomos magnicu-
dmcdiucrfrs, cum viyus fpccics magnitudinis omnibus abunde forer.
Magis vero ab taticnCaKcmim eft.giahitntrmvnam omnibus tribuere:
tum quia diucrfitas figurx diuci Statam ruptus facit, tum quia diuerfa
magnitudo tantundem facit, vtdcmonfttationc conuincitur , quicquid
magriurtifiecs putant aliud cxperimcni is conftare,qux non cradlc fiunt
dum infolo aere pet pondera aeri fuperproportionata exercentur. Sed
vel aqua aut medium denfius Ibcoufcrjs fupjoriendum eft , vel leuiora
aut minora ponddra & acti mora liter comparabilia demittenda vtfi :

pulucrcm fparfum Sc puluctemin facco demittas, fi plumas confertas

vel fparfas &
firrul«- Iu quibas clare patebit majus fibi viam expeditio^
'

rem facere. Tihdcm vt rcqcrtamut ad Democritum fi grauiras pona- :

tur diuerla , non opus erit neque plagam neque declinationem commi-
nifei ;occupabit enun in vallo ipani atomus atomum cana in altero &
exuemo veidatere hic ilfacdhierberabk, p r0 ut mftituto eorum conue-
 c

Prafatio.
nict. Omnino itaque inconuenienter & pofirx &inftru<Sx funt ato-
mi. Videamus nunc de motu ipforum.
Aflferit Democritus in vere immcnloinfinito defurfum venire, deor-
fiim tendere ha* particulas non exfiles r adeo afluet us erat corpor ibus, v
nonpoflet aduertere (etiam raptis oculis & retrusi mente) non pofle lo-

cales differentias in infinito flatuifurfum & deorfum a capite & pedi-

:

bus noflris proprie fumi; corporibus naturalibus a medio & ad medipm

eflequod nobis eft furfum &
deorfum & proinde in inani fuo infinito
i

(vbi nulli termini funt) non confidere, neque motum naturalem fe-
cundum aliam lineam potius quam iflam exerceri & hxc omnia :

dici. Sed maximeomnium quod aliquis omnino motus fit. Cum

enim morus ( (altem in Democritea via) fit fucccflio indtuifibilinm

partium vbi, plusvcl manifcllius aliis entibus caufama&u irradiantem
flagitat. Nihil enim luce rationis teflatius quam noui cfftnSus nouam

caufameflc. Si itaque motus fit perpetua cffctSusnouitas, cum fine vl-

la omnino caufa prxeise credendum dfle quia cfl proponere , maxirod a
Philofophia abhorret. His adiiciendum quod tranfuerlos motus etiam
contra grauitatis rationem decernunt fequaces ipfius.
Corrigit pietate iufta Gaflendusqux ab his cum impietate prode-
bantur, vt de xternitate atque increabilitate atomorum , Sc naturali
etiam earum motui prouidentiamdiuinim fupponir. Vt.quod illi ca-
fu fa dirum vel faciendum aflignanr,ex comprchcnfiuis pendcatDeicon-
Sed nondum philofophix fatis fatSum etf Cum enim tot fine mil-
filiis. .

atomorum, fingulifne motum immediatum impertit Deus? an cer-

lia

teabipfomundi principio infudit vim fefcmouendi indefincnrer.abf-

que certo terminoad quem in quo quietura funt, vel certa linrl fecun-
dum quam mouendx funt? vt videtur intimare. Sed tale nihil haiSe-
nus in philofophia innotuit, nifi forte circa libettatem, vbi aliqui pu-
tant voluntatem ad neutram partem inactu primo inclinatam, fine de-
terminatione .vlteriori erumpere in a (Sum lecundum determinatum.
Sed etiam aiunt hoc cflc proprium voluntatis. Ac vero vt atomus in-
differens ad plures motus fine exteriori impulfu vnam certam lineam
arripiat, expediroqux poflic reddi caufa? Et tamen hoc videtur necef-
fadum,vtacomi motum inceptum vlquead finem mundi continuent.

MEMBRVM SECVNDVM.
Cartejiana explicationis deduftio &" examinatio.

Ecundam de principiis corporum naturalium fedam & inchoauit

S Sc magna cum fama duxit Renatus deCartes admirando vir inge-
nio, & nonnifi fuperata gcomctriaad phyficam aggreflus.Hicvirpro-
pofico Gbi (quantus eft ) nanuz vtero , neque Giganteas eius proles
horruit , neque Mytmecias defpexit. Sed omnibus prouidit vnde nafcc-
t entur
,
quo alerentur , & qualicer aliis decederent, conditrice propemo-
 Praefatio.
dum comprehetifione. Primum itaque tria ,
quafi in fundamentis, lo-
cauit elementa. Primum corporis cuiufdam fluidi fcu vt ip(c loquitur,
corporum globoforum vel fphz-
in partes indefinitas diuifi.-Secundum
ricomm fenfum fingulatim fallentium Tertium corporum multan- :

gulorum , & fpccialitcr ftriatorum qua: tranfiru per ternas fpliacrulas

:

tangentes ( cum cstteroqui angulofa vel magis hamata forent, & fic
inter fefe aceruatim cohatrerent ex globulis ftrias Cochleares fcu in-
)
tortas traxerunt. Et horum efleduaslpecies ftatuit, exeo quod huiuf-
rqodicorpufcula ex oppofitis natur* plagis citata, fhiasquoque oppo-
fita quadam methodo concipiant. Hac tria elemenra motu infito &
uatiuo animat, eodem quo pofita funt ordine vt primum elementum
(ex quo lucentia per fevtfolem& fixas fabricat ) etiam acerrima velo-
citate cieatur * minima tertium , ex quo tellurem & planetas cometaf-
que fingit » media tandem fecundum, ex quo ccelos hoc e (i diaphana
corriponit. Quid opus eft vortices commemorare Sc triplicem in iis
motum ? circa (ua centra & centra vorticum Sc tertia centra refpon-
, ,

dentia planetis. Sed & alios motus, a centris, &verfus centra quorum
compofitionc Sc conglomeratione tenebra: lc&ori creantur , in quibus
quidlibet affirmare licet, fcd nihil liquidi pureque repi ifentare: tantus
occurfat inopinatorum motuum vndeque fremitus & confufio. Ex his
fpe&abilium fontes eruere , fluuiofquc ipfos vfqucadcoufufionem in
oceano interitus perfequi, quid dico conatur» cum dodiflimis &acu-
tiffimis neque paucis effeciflc vifus fit, tanto cumingcnio vfquead ra-
menta & raudufculum, natur* ferinia his peniculis euerrit.
Ego inditura: veftigationi inhzrens inuenio vitauifTe ipfum cum
,

maximi induftriachaos illud fpatij imaginari) rationi inafpcdabile quo

abforptuseft Democritus .-rurfus corporaomnia etiam phyficc diuifi-
bilia facit & figurabilia quod mfl fallor) Phy fici non modica laus eli.
(
,

Cum enim corpus illud fit phyficum quod mutabile vel mobile, princi-
pia , id eft , fubftantiam totam ftatucre immobilem ,
eft naturam tojlerc

non declarare. Tertio pauca Sc numerata principia proponit , quod &

conforme natur* eft,qux ab vnitate progreditur ad multitudinem, $c
methodo fcu difciplinx proprium: &,figradatione & anfulatimad par-
deuehatur, mirandum ingenfqitc didtorum veritatis argumen-
ticularia

tum. Verum quoniam non eft pote eundis eadem accidere grata,
etiam quid circa hanc dodrinam fic vniuerfe produdam mihi difpli-
ceat acccnfendum eft. Primum itaque elementum hinc criminor,
quod corpus aliquod effe adu in partes indefinitas diuifum,tritz .Vfeta-

phyficis demonftrationibus aures non fuftinent. Et tamen hanc effe

fententiam magni authoris & verba difertiffime expreffa pronuntianr,

& cogit neceffitas. Cum ad omnes angulofitatcs implendas, & quarum
opus eft fluendum illa triturafit formata'. Indefinitarcm potro hanc rlon
pati rerum natura fic conficitur.Equum v.g.vel cultrum exifterc qui nc-

n lic fit neque ille, vel, quod tantumdem eft, qui & hic fit & ille.fcd
'

ue 5 tam implicat contradidioncm,, quam ens effe Sc non

vnum.
cfTc
 Prafatio.
vnum, id eft, effe quod non eft, quod in dualitate concluditur .Quoniam
itaque fi diuifaeftadlufubftantia aliqua in multitudinem indefinitam,
erit &
multitudo qux fit neque hxc neq; illa, vel hxc vel illa.talis attua-
lisdiuifio lubftantixellimpo (Tibilis. Scio me non obiiccre aliud quam

quod militat contra omnes qui j5artesa<ftu conrinuo donant, fed luffi-
eit contra illoscffc a&u
deraonftratum. Similiter infinitas quse partes
comitatur hic etiam impingi poffet. Addo neque cantam diuifionem
vilis fxculorum feculis perfici poffe, cum requirat diuifionesfinc termi-

no : & quamuis referri poflit hanc diuifione non pro fatto a (Tertam effe
fed fuppofitam tantum , faltem fcquctur elementa non effe inter fefe
tranfmutabilia.quod tamen in operationibus cceleftibus cum ftellx diP
parent, cometae nafcuntur,& fimilibus.quasa&u vfuvenirc concen-
dic, videtur effe ncceflarium. Similiter fequitur omnia liquentia paris
efle liquiditatis, cuna plufquam in omnes Tuas partes, quod vocat in par-
tes indefinite, fciffum effe, non poflit diuifio intelligi.
A liud cfl ad idem
tinens, nempe quod facit corpora effediuifibilia.fed non effe vnibi-
r cum: tamen ciufdem rationis fit fieri poffe vnum ex pluribus 8c plu-
ra ex vno. Neque enim officit quod connedlitangulofa corpora, & ea
adhxrent. Aliud eftenim bxrerefibidiucifa, aliud non effedi-
fibi fic
uerfa.Secundi enim elementi globulos ipfc vnos ponit non ex parti-
bus haerentibus , &
qui per diuifionem transferantur in priorem ordi-
nem. Similem iraque vnitatera reditui seque poffe natura: vi quam
diffoluiafferendum erat ex naturx legibus de contrariis fecum de-
pugnantis.
Circa fecundum elementum queror globulos fempcrdeteri,&(quod
fequirur) crcfccre femper corpora luminofa, vel certe decrcfccre dia pha-
na. Acccffioenimvclad luminola fit vel ad opaca, detritio a diaphanis.
Rurfus, cum fuo motu luminofa fint qux talia funt, & corpora qui-
dem diuifa in partes indefinitas per omnia permeent, vbique lucebit.
Motuscnim caufam mutabilem non habet, (ed ex fuis fubftantiis ip-
fis competit. Namcuminvnafpccie funr,vnam celeritatem nanciff

cuntur, in sdiisaliam. Prxterea quid fignificat quod dicit omnes par-

tes elementi primi effe inuicem remotas ? num itaque vacuum vel aliud
corpus inter eas intercedit > neutrum profcdlo eft intelligibile.

quoque ex multangulis conflatum elementum non fatis

Striatura
arridet.Cur enim minus erit idoneum motui quam extera corpora»
Certe fluxilia corpora ( quantum aduertere experimentis valemus non
)
funt xque obnoxia quam (untfolidiora. Deinde motus ipfius primo
cfl circularis : cui intra femctipfum nihil repugnat. Si ad latera quic-
quam dicatur repugnare (quoniam omnia corpora dicuntur moueri,&
extera duo elementa fortius hoc tertio) fi confentit motus eo ipTb for-
tius moucbitur hoc tertium : fi diffentit, non ex fua natura fed ex ipfis
erit perturbatio motus. Rurfus quod creetur primum corpus cx attri-
tione fecundi, quomodo peragetur» Imprimis enim dicamus (emel cir-
cumactum effe angulofum eStpusabfquedctritione partium , in xtefi
uh i)
 Praefatio.
numquoquefinevlla attritione conuoluctur. Sin prima circumuolu-
rionc tantum detenfumeft.vt abfqueconta&u proximi corporis (olidi
circumuehi poflit, & quod fatis cfl in partes indefinitas pukierifatum,

poftea nihil deteretur; partes enim fluidi facilius inter fe& a reliquo flui-

quam a fictis. Non itaque ficca terentur, id tft, fecun-

di diftrahuntur
dum elementum fed primum hoceft nullum. Illud enim cum iamvf-
que in partes indefinitas hifcat,noncft vlterius diuifibile. Sufpeda quo-
que mihi propofitio illa qua dicitur morum circularem partes cen-
eft

tralesextrorfum ad Jcircumferentiam protrudere. Non quod dubitem

hoc in noflris motibus circularibus, quibus pugno vt centro appenfum
pondus chorda verfamus contingere, fortafns etiam cum rotas com-
munes volutamus ; quarum reuolutionum ambigua mihi funt princi-
pia, video enim itus & reditus pugni impetum inferentis, atque proin-
de duplicem motum confundi redtum & circularem: & dubiroextru-
floncm a redfo mixto, & non ex circuli vi innafei noflris motibus. Si
itaque innatus ponaturmotus circularis , longe erit vt protrudantur
media verfus peripheriam , quod motui circulari prorfus oppofitum
eft.

Amplius me terret quod infufum pofeit a creatore rootum,& fufei-

pit motum femel infufum perpetuo duraturum. Sienimaflerereturin-

fufus vni corpori motus, a quo in cztera dilabererur.vt Ariftotclcs coelo
vel primo' fortiflis mobili infingit , tolerabile foret. At fi globulorum
cuidam infinitati , partium primi elementi abfolutz infinitan. Se vrrique
in tertio elemento coniundfse immediate infundendus eft motus bre- :

uius agamus &

dicamus Deum immediate omnes cffedfus de (uofce-
cundo velle excludere, & nihil amplius de natura fatagamus. Deinde
cur vni corpori ferociorem iniicir impetum quam alteri ? num quia ma-
idoneum eft hoc quam illud .'quid
gis intererat ? motus enim non fe-
cundum proportionem corporum, fed finisad quem aguntur, finguiis
corporibus eftdimeticndusrvt qui prxeipueavi efficientis pendere fo-
lear. Deinde non habet corpus aliquod imparitatem ad morum nifl
comparetur medio in quo eft moucndum , & vnum monendum ad
aliud quoque referatur alioqui quod libet corpus quantalibet celeritate
:

poteftmoueri. Vide motum telluris in Zodiaco quam velox fit ? fed

forte Deus vnicum motum omnibus rebusinferuit, qui mutatus eft fe-
cundum difpofitiones corporum & proportione diftributus. Non cri-
minor quod male & contra indolem recipientium hic affignatus fit fo- :

lida enim perpetuum &

fortem, fluxa momentaneum & leuem,nifi a Ca-
lidis cogimur , induere debebant. Sed queror intelle&ui rcfponfarcvt

Deus vagum quendam & indccifum motum imprimat.Sicnim ab vno

corpore, cui primo fuifTet inditus, cartcrisaffignarctur impulfus ,intcl-
ligercm quomodo vnus motus finguiis fua dimenfa partiretur .-nunc,
cumfingulafiint ptimo mobilia , quomodo vnus quantitate motus in
pluribus fcructur prorfus ignoro. Sed & quifpiamnc, cui afTueuciunt
aures Metaphyficx euidentiz , audiat motum feraci impreftum fefe

fuftentare?
 Praefatio.
fuftentare ? Cum
enim motus ficut tempus per fuit & erit diftrahatur,
hoe? emortuam partem nondum natis effeparentem?
intelligibilc eft

adeo etiam non entibus tribuenda eft a&io ? fi natunftn confidamus,

proie&orum motus tum incipit deliquium cum a motore feparatur,
,

vndecumque tantillum foucatur. Aft hi motus xternitatem ab vna

creatione fortiuntur. Alij fortaflisvim adtiuam diuinitusgrauidam in-
fulam vnde motus xterna fcecunditate pareretur , adruerent fcd a
, :

Cartefiononeftexpciftandum, vt idem in fefe exercere poteftatem pa-

tiatur. Ipfc Democritus fi fuerit luas damnaucrit atomos. Si enim fc-
mcl facultatem a&iuam motusinfcmetipfumincnte agnofeas, omnis
periit labor phyficos extricandi plexus, quidlibet enim ita licebit dice-

re fattum , ficut enim motiua potentia dicitur motum protuliflc.ficge-

neratiua generationem, nutritiua nutntioncm, & quilibet qualitas fi-
dfitia cognominem fibieffe&um.
Expe£hr nos iampridem vehiculum motus localis raritas.de qua vi-
dendum eft quam fatisfnftionem afferat. Collocat eam in diuifione cor-
poris in partes indefinitas: &cfto,etfinonfitin rerum natura talis di-
uifio. Num propterea funt partes minus llipatz ?
profedo nihil minus.
Num itaque aliam apparentiam habebunt quam fi effent indiuifi ? cer-
tum eft quod nullam nifi ipfaidiuifionespoffemus oculis cernere, lun-
gemmas lapidarius, vt fallant ocu-
gat enim faber incaftraturis ligna,
lum iuntfturi, non vnum lignum, vna gemma credetur i fic itaque
fi & infinitum diuidatur primum elementum non propterea , fi nul-
,

los hiatus habeat ,

apparebit diuerfum a fc integro , & alium fub vifii

iudice conftituet corporis genus. Verum neque leuius erit in eadem

quantitate, quod tamen rarorum index indiuiduus eft. Experimur enim
compreffum puluerem graucm effc, etiamfi fparfus fufpcndatur inac-
te fic itaque corpus quantumlibct diuifum , fi compreftum, xque gra-
:

lie eft atque fi partes concretas habfrec. Et ex his quidem confequens

eft non effe facilius vel repulfabile a fequenti vel attraft ibile a prxccden-
ti.quam corpus integrum,poftquam tantum ipfius pnagi debet tan- &
tum duci ,
faltem quantum ipfum corpus eft. H oc denique folo priftac
quod partes non nxrent. Si tamen pofimtnon hxrere cum nihil me-
dium habent. Itaque defeendent omnia tanquam in hydrargyro, & in-
ter rara nulla erit maior Bc minor difparationis facultas. Immo cum
hxc corpufcula non ftipata modo fed ftipati/Graa ponantur , fubuc-
reor eandem in his quam in folidiflimo corpore cedendi impoten-
tiam.
Tandem etiam quid motus fit intclligere difeupio. Cum enim Va-
cuum non admittat, videturnon poffealiud effe motus localis, quam
applicatio eiufdem corporis fuccefliuc ad plura corpora. Sit itaque, A,
mobile, quod modo coniungitur corpori, B, mox corpori, C, quo-' &
niam prius motu exiftebant hxc tria corpora, quxro num quando A,
eft in C, aliquid mutatum fit in aliquotrium, ab eo quod inipfts erat
cum A coniunctum foret ipfi B fi dicis omnia eodem modo (e habere
:

uu iij
 Prrefatio.
quo prius, prorsus falfum & fi&itium erit A, effe proximum C, quo-
niam hxc fc habere ve prius, erat A hxrere B. Sed mutatione exrrinfeci
mutata hxc tria dices , nullo intime diuerfificato. Audio : fcd cum etiam
videre contendo , prorfus excutio. Video enim parietem cum de non
vifovifuseuadit,ip(iim quidem inuariatum intrinfece , paiTum effe ex-
trinfccam altcrationern fcd videntem fine quo non intelligitur paries
:

vifus , effe intime alterum. Sic, fi album limile , quantum de nouo

xquale emergit, in alio aliquo mutationem incxillentem cxpifcor,a quo
denominatio in non mutatum deriuatur. Sed fi omnem mutationem
internam fuftulcris ,ex#infeca denominatio noua ab intcllcdhi accep-
tari non poteric, qui idem clTc idem conftanrer tueatur.

MEMBRVM TERTI VM.

& ad
ModiDigbxani expofttifi, priores comparatio.

& Mercurij xque Alum-

T
bxus.
Ertix fententix
nus
Choragogus eft Martis
& vtrobique egregius naturx myfta Kenelmus eques Dig-
Isquxab Ariflotele demonftrata accepit vcftigio premens, iif-
quetanquam firmis fubftrudlionibusinxdificans, ab altiflimis naturx
confiniis, qua Meraphyficx cft illigata, fa£to principio, non ipfc no-
uamordiri telam, fed a maioribus acceptam pertexere, & vfquead in-
tricariflima naturx vifcera& labyrinthos Ariadnxo protelare dudluag;
greffus eft. Quantum perfecerit , ex ipfo volumine quod fic offertur in-
tclligcrc poteris.Meum efl, quod in prioribus prrfliti, fententiam ipfius
quoad communia principia quali in typo proponere : fic ergo cogita-

bat. Mundum fcu corporum vniuerfitatem effe multa entia fubftan-

tialiter 8c entitatiue a fc inuicemdiftin<fta,feudiuifa: qux idem fonare
exiflimar. Horumfingula diuifibilia effe in alia qux poffentcffc fingu-
la corpora: &ex hoc fequi,effe iterum diuifibilia inquafdam partes qux
non fint na tx effe fingula corpora vel entia. Hanc pofleriorem diuifi-
bilitatem vocat formalem ,feu in partes formales
,
quam, quia ex Meta*
phvfica mutuatam opinatur, parce rradtat, & citra rarefa itionem &
condcnlationcm prorfus ab ea abflinct. Scintillarem tamen de ea lu-
cem ficaccipe. Ens, quod corpus Metaphyficum dicitur, id cft, corpus
fecundum abltradtionem a fenfibilibus confideratum, huiufmodi cft vc
quibufdampofitiscx ipsafiuintrinfeca natura poffit deficere ab eflen-
doquodeft, non tamen ab omnino effendo, fcd fievt in alio virtute
exiftar. Habet itaque poteftatem effendi plura. Hxc poteftas neque di-
ftinita eft ab ipfo ente, neque ab aliquoin ipfo ente, fed cft ipfum ens fe-
cundum vnam confiderationem, fcu vna 'facultas & poteftas ipfius.
Tantumdem dicendum de compartc huius poreftatis qux facit a itu ,

ens efle quod eft, vtique facultatem quaridam effe totius, nihil diftin-
dtum ab vel in ente. Huic in fingulis entibus poteftari effendi plura,
tefpondctin natura facultas alia, cuius hxc indoles eft , vt ea in certis
circunftantiis
 I *
V

Praefatio.
circunftantiis pofica.neceffumfit.fequi feudcfa&oefle, vt corpus cui
applicatum cft, fitiam aliquod illorum quz poterat effe, & non hoC
quod prius erat. Et exhibere Gmilcs circumftantias v<d aliquas earum
przcipuas , hxc cft a&iuz facultatis operatio, ficut prioris paffiuz e (Te
liicceffiuequod prius non fuerat. Quoniam vero hxc pafsiua potentia
idem eft quod corpus in quo cft, neque definitum cft intra vniucrfi ter-
minos, quantum & per quzfepofiic extendere vnum corpus.-ncque hzc
pafsiua potentia qua talis per mutationem pofsit fieri alia creditur hzc :

pafsiua potentia vnica in vniuerfo efle ; abftrahensab omnibus differen-

tiis, atque adeo indiuifibilis; & totum vniuerfum materia, fic enim hanc
potentiam indigetant, vnum.
Retorto deinde oculo ad diuifionem corporum in corpora; & hanc
fine termino proceffuram confpicatus , facile intellexit corpora, ficut
minima fic & maxima, & demum omnia, ipfa notione corporis, non
iam Mctaphyfici fed Mathematici (quod naturalis corporis pars qux-
dam abftratftioneconftituta cft )
vna effe: fruftraquequxri inhacvni-
tate eam diuifionem quxcx fubftantiali ratione iis conuenit quzquc il- ,
Izfa & illibata illis manet , ctfi vnitasquantitatiua nihil minus afferatur.
Et hoc intcllctto, ftatim in apricum prolata cft diuifibilitas quzdam
inter eiufdcm entis fubftantiana &
quantitatem ipfius: poftquam quan-
titatis vnitaS; cum pluralitate fubftantiarum conflare comperta eft. Et
quoniam hxc qualifeunqueoppofirionon intellciftuseft fed rei, etiam
diuifibilitas non folius cft contemplationis. Quid itaque prohiberet plus

& minus quantitatis eidem infidere enti ? attellata eft natura oftendens
atrem aqua, terra aquam facilius diuifibilcm. Conclufum eft proinde
primas quantorum differentias habere illa , quibus plus minufvc quan-
titatis comparatione fubcxiftentisfubftanti.x foret. Ec cum notum fo-

ret quz magis implexiufve diffiderent ex fimplicibus minufque diucrfis

feu componi feu oriri ea vero ex quibus extera ipfa. porro non ex aliis
;

fierent elementa appellari , acceptatum eft elementa effe illa quz fola
,

raritate & denfitate diftinerenrur ; hxc quaterno ab A riftotelc accepto

numero conclufa funr: extera ex iis componi pronunciatum. Hxc eft
Digbxanorum Ariftotcli conformium principiorum fumma. Cxtera
ab ipfo libro requirenda.
Hzc ego fi culparem, cum amplexari profitear, a me diuerfus abi-
rem. Manet itaque vt ingentium virorum difciplinarumauchorum &
inftituta fic inter fefe conferam , vt quale vnumquodque fic ledtori fit
in propatulo. Gaffendus itaque celebrem ante Ariftotclcm fententiam,
Bc ab ipfo & fcquacibus ( iurc an iniuria non dlfpuco ) contemptam &
ciedhm reddere famx&fcholis,magnisanimis contendit. Sed exure-
re inuftum tanta authoritate & Philofophia fenatoria ftigma, hoc opus
fic labor eft. Cartefius ab ipfis fundamentis ,& fi quid ipfis profun-
dius eft, in caelum nouam penitus attollere molem aufu & viribus gi-
ganteis molitur. Et ipfe proinde nihil dum
profe&um in Philofophia
cauffatur,& omnium proinde dogmaticorum phalangas aduerfas paj
 ?

Pra-fatio.
ritur,&ipfam natu rar famam , qux lente equidem furgercfolec.fed tot
ingeniis Se ztatibus nihil cumulaffc dedignabitur. Has fymplegadas fi-
xit Digbxus, & maiorum fecutus principia, & eadem non dcftrucrc (ed
propagare ( fcclulis quos imbecillitas humana vel natur* plexus inucve-
runt errores) amplificarequc connixus, fautricem veruftatemnouitatis
deliciis exornatam demeretur. Rurfnscumdu* fint demonflrationum

femit* Geomerris triti , Philofophis ( fi quid fcire meditantur ) te-

rendi prima compofitionis , pofterior analyfios feu. refolutionis ; Et
:

a notis compofitis ad ignota principia fibi viam faciat, illa a dc-

liacc

monftratis vel Jperfe notis principiis ad conelufiones ignotas difccntem

agat. priorem ingrclG videntur Se Gafiendus
- Cartefius Afttono- & : &
micomore colle&isqux videutur, quirunt quibus pofitis h.xc colle-
#
cffacucntura fint : & alter ad atomos infinitas , alter ad tria fua elemen-
ta filum prolecutus eft. Digbiusadcompofitionemconuerrus.fim-
pliciflima arripit :
quid fit quantum ? qux pnm* ipfius differenti*
quomodo ex his primiqualitates > ex iis elementa ? ex iis mixta ? & hic
continuato ordine vfquead illa a quibus incipiunt reliqui. Hoc autem
ordinis intcrcft.quod declaratis principiis clari intelligunturlcqucntia,
probatis principiis confidenter promouetur gradus ad lequentia; &' vbf
que certus animus fele figic & firmat, & proccflii exultat, Irie intra

fepta (cienti* expertus, &: quafi oculis cernens. Priori via quali in tene-
bris 8c dubitatione ambulatur vlque ad vltimum fcienti*
,
adiim : Sc
cum frudum expedias, hoc fummum nancifceris;h*c clfe tfFeftuum
principia , nifi alius acutius infpexerir, &acuratiusphxnomenon ratio-
nem reddere valeat.
Tertio videntur ha: tres methodi ficafe inuicemdifcederc, vt pul-
chro augurio citen Digbianum 'mediam claudanr. Dcmocritica
enim cjbafi ex fcccibus phantafii omnino fubtus incelle&um dt fident is
prognata, apparet hiatibus vacui Se imaginibus fpatiorum in armario fa-
bri, vel ferutorum venditoris officina, vbi aliquid ad manum femper fc
oftendac quo vtaris, concepta. Cartefiana contra in tertio ccelo ( vbi ,

ratio fcalis proportionum &

confequentiarum multiplicitate fublimis,
non amplius inuenit folum vbi figat machinas quibus orbem moueat,
fediEfopcis par aquilis lateres & bitumen ad fe clamer) cx Araclinxis
vifceribuseduda Se fufpenfa videtur. Media Digbiana comircnnrma
terris ingredi , experimentis ad fingulos paffus tentatis , Met» phyficis
( fi quando ) alis adiuta magis vt neoffendar quam Vt meteora pendeat:
atque adeo fcfeipfa, natur* puerperio & enitentis in accliuia rationis ob-
ffcrricatione , lucem natalclque obtinuifle , ipfo vultu perfuadet. Dig-
bius definitiones communes accipit , magis particularcsex vniucrlalio-
ribus fufpendit, ab ipsa ratione quantitatis ad fpecialiffimas progredi-
tur, & apertam viam ad demonftrarionem cernit, c*tcri per rationes
nihil expediunt Se magis dicunt polTc explicari qti* fiunt ,
quam quic-
quatnex propriis declarant. Tandem quifquisaudit Digbxanam refo-
lutionem in calida &: frigida, humida&ficca, autfivlt<riusinrara&
denfa;
 '

Pra-fecro.
*
• >
denfai vldctfibi refpondcti per ca in quibus viuir, qaxque agnofeit arcuMtiri
tia. Medicus fuas morborum caufas, medicamentorum potentiis .orgnnotum
virtutes difpicicSeexijsfibiprodcft. Chymifta luos fpiritus igneam nitiram
cfle, olea aeriam, phlegma aqueatri, fxccs terreas cfle cum acceperit, non am-
ijiusmoratus , coniungit operas, dilcic Se dotet ex conuiciahumfinodi pliilo-
fophorum Narra modo yel natui se oblcuritatem deauranti vel auxilium ab ip-
. ,

fa petenti , vacuum &

ex panium inanc,pan(permiam atonv'rum,omnigenafq>
facies enatantium toto chao infedihum lumbricorum , aut certe detritos glo-
bulos Sc alcohol iptaraiioncintipprabilis exiguitatis, & hxrentiavnciuis angu-
lo fa corpufcub : exaniraaueris credo attonitum audirorcm,fj?d mirum ni refp ru-
pto fpiiitu fucclamet , tandem dicito de tribus capdtis.Chymifta quomodo hos
globulos vel atomos fuis cucurbitis claudet: vel recipientibus excipiet >
Medi-
cus vel pharmacopeusquSmcnlura in pyxides fuas ea recondet quo pondere ?

in bolos vel vngfienra illigabit’qtiarc fi Dighxana,Se authorit.itc, Sc methodo,

& cognatione ad naturam dequaquxritur,& refolurionu claritate, Se ad vlum

propinquitate exteris prxferatur, quid eligendum ex his fit f acile Sc palam cfl.

MEMBRVM
1
VLTIMVM.
# Ah 'vutfMTMHMlK
. iai
.

mutationis neceffitas intuitaklisl'7

' '
Formalis compofltionis (t)
• '>*
• ’
4 i

V Nurn cft quod ab hac methodo in omnia alia cogjr afluctos naturi ani-
mos ea cfl diuifibilitas quam in via Digbxana formalem appell.iuimus
:

hanc ignorant anatomici chymilhe fpiculis igneis Sc telis ilicr ptnttiare ne-
:
:

queunt: non phancafiadifcinderc.non phantafix vinculorum patiens ratio di-

uerberare valcr. Hinc tot ad atomos , & figuras rcpulfx mentes, tenebras m igis
quam tam infueram miiantur lucem. Verum enimuero ingerenda .eft nolenti-
bus, obtrudenda oculos auertentibus,&: compellenda adapertam veritatem plii-
lofophica inquifitio. Conucniamus itaque antiperipateticos , & inquiramus,
motum localem' aliquem fatemini?!audant, Sc folum volunt is quomodo per- :

agitur ? vagatur(inquit Democritus) per inane atomus ergo, dum alibi e (1, mu-:

tata cft ab hoc quod erat dum hic effit: Sc hoc citra mentis cuiufque ruod "ad-
miniculum. Vel itaque in inani vel in atomo fa<5ta cft mutatio, iildemcnim fe-
cundum omnialiifdcm manentibus, fi femel feceruntatomtimeffe hic,fempcr
faciendum cric effe hic.neque aliud pofllbilc.Si admittas cfle mutatam atotrtum,
ctfi apud Iouem Trophonium fpmnies, mutationem feu diuifionem forpia-

Jcm non excuties, vel aliud inucnics.quo motum localem perficias: ad Cartei
Canam explicationem idem fupra difputaui. Vcer fc explicabit , me difcipulum*
auferat. Cartefius vlteriiis etiam diuifionem agnofeit : ad illum itaque rurfi-.s mc
accingo, Se petoi globuli vel materia ccelefhs attrita cft intercy rfiulemeti primi
vel vnius partis contra aliam affri&ioncrerantitaq; prius vnum, nunc funt plura:
vel itaque pattes de nouo procreata: funt, vel certe difiundx, id cft, vnione reali
priuatz. V trum horum mauis fine mutatione formali euolue. Si vnioaltquafuit,
cum non fuerit ens fubfiftens,aliquid priorum entium fuit fic frparabilc.vt non
per (eparationem fubftitunim. Si partes excludendo narx funt , diuifio non
adu exiftenrcs fecic adu exiftere: potentiam itaque Ce a Cium agnofeendum
eft, hoe eft, diuifionem formalem.
 *t> -i

«
V
Prasfatio.
Iterum ad Demecritumagamus,& proferamus corpus liquidum atirem v. gi
quamlibet figuram facillime tranfmutantem , aurum difficilius , fcd ta-
fefe in

men du&ione vel mallcationcplusminufve in alias figuras quaflibet conutft-

im' fum: & cum aurum fit milliesponderofiusaere, erit acr corpus prorfusrctinum,
millecuplis vacuis in fingulas corporis partes dj/linflum. lnrclligantut vtraque
cx cubo vel fphxra duci in cylindrum vel parallelcpipcdum valde longum.
Neccflecft aerem quidem fieri valde denfuin, quoniam approximantur partes
corporis, vt videmus in reti fieri, aurum vero quoad raritatem mhjl immutatum

erit : non poteft itaque rarum ex interpofitiojie-vafuorum conflari , & per con-
fequens ex diucrsa proportione quantitatisad quantum; per confcqucnscx di- &
uiiibilitatc formali quantitatis contra quantum. Hanc enim confequentiam

fupra contra Cartefium fecimus rmnifeft.im : 8c fic hree argumentatio vtrof-

que concludit. Rurfus Vel puerefteade lubftantia feuidem ens quod vir, vel non
eft:fi eft, quoniam quantitas maioreft inviroquam in puero, clara cft quanti-

tatis a quanto diuifibilitas. Si renuis-, in primis refragaris maximi naturali ap-

prehenfioni & minime fallaci qua: totam humanam naturam comitarur.Dein*
dcbafim humans vitxfle negotiationis tollis; vnufqutfquc enim fupereo fun-
dat operationem fuam, quod fibi non altjri velit brnccfte. Si itaque conti,
nue mutatur homo & fit alius , hzc pura deceptio eft Neque ifficir fi quis oc- ,

rat dicendo moraliter efle eundem hominem. Vel cnimfcnfus eft apparere eun-
dem fcd non efle , quod non tollit ex aliqua parte difficultatem: vel quod dici-
tur eft , ex maioti parte manere eundem & qua muratur non efle portionem
.

corifiJerabilcm. Quod poterit medicis fncculationibus falfiratis conuinci, &

comparato infantead virum non poteft fine impudenti^ affirmari.
Experimenta aliqua his addamus. Vnde in modica terra folis e cctlo ftcllis

rigata elicitur tanta copia vel atomorum fimiliu, vel ncfciocuiufmodicorpuf-

culorum,qt.x.id augmentationem cuicuimodi herbar, radicis, plantxve illic

confirx , ncccflatia funt ? num in omni rc inucnientur omnigena femina > vt

nihilirnmutarincccflum fit, feddun taxat fegregationem fieri vnde modicum
?'

veneni veLfpirirus chymici tantam vim habet contagione fui corrumpendi

corpora quibus adhxret ? vnde fcrociffimum naturxtclum ignis inuenirybi*

quequz in fuam fubftarltiamconuertat,fi nihil poflit immutare, (ed dumta-

xat igniculos incarccratos.i (Terere in libe rtatem. Hzc cuntfta fine formali diui- .

b' * Cone prorfus hxrcnt. Tandem vt ad Chriftianos philofophos aliquid dicam,

quomodo dodlum cx indotto faciunt > temperatum cx cupiditatibus dedito?
Nullamne in fupetftite animi vel intclligentiisdiuifibilitatcm & mutabilitatem
fatebuntur,? aut comminifcentur quomodo indiuifibiles fubftanriz.fine for-
mali diuifibilir.ue tranfmutarioncm fentient? Addofublata formali diuifibili-
rate, radices Mrraphyficcs(fiue eam refpedhr corporum, fiuc quoad contem-
plationem incorporeorum expendas^ prorfus interficiuntur.Nullo iraquemodo
aucrfanda eft diuifibilitas formalis , quz non maiorem difficultatem appre-
henfionis in corporihuspatitur quam in incorporeis. Bonis itaque auibus huius
alis iublcuatus aggredere Digbxanam Philolophiam.

ILLVSTRISSIMI

X i*
r :
- -
KENELMI DIGBjEI
EQVITIS A VR ATI.

T#
 & -,

Epiftola.
licturus efi. Quid ei k bellorum vaji itate aut illorum crudeli-
tate qui bona fortunafque tpfius inuafire pertimefitndum erit
fi cogitat nobiliori fe thefauro dttefcere pofiefquehi fibt prattr fc-
ipfum nemo valeat eripere. L nimuero qui mente reuoluit natu-
ra fu* excellentiam , perfechfimumque illum, fctliufimum &
latum quem certifime adepturus ef ,fi mundi huiusfarcinu fe
fi
,
'
animam ad fuperna nitentem pondere fio depri-
exoneret qua
munt, defriciat necejfc efl fflendtdai illas nugas quibus imbecil-
liores animi obleiiari flent. St minus necejfartum futefbmhia
hac impedimenta abijcere (
quod olim fipiens tlle fecifie dicitur)"
vt diuinii contemplationibus liberius vacer ; (ex refla quippe bo-
norum temporalium admimfiratione, multa tum a nobtfmtttp
commoda percipi, tum in alios dcriuan pofiunt) *quo fiiltem
fis
animo feret fortunam bonafisa repetente m,quorumvfum dun-
taxat ei permifirat.
V
r ergo infiruclusfis &
armatus contra omncsfortuna ictus,
quicqutd demum incommodi tibi ex infcehci hocren/m in patria
nofira flatu obuenire pofiit, eas t/bi dena tura &• immortalitate
anima rationalis contemplationes mitto, quibus etapfis hifce men-
fibus pracipuam temporu mei partem impendi. Tantos tamni
fallor in pi ilofphia fludto progrefius fecifii,vtex leQione illo-
rum qua a mede hac materia [criptafunt,proficere in melius
p of-
fis: vero fi firta eorundem ponderationi vel dimidium tem-
poris illius impendas quod ipfiin cogitationibus meis caute de-
,

ducendis, dcdultafque in hanc, quam vides, telam contexendis:

infismpfi, non dubito quin tantam non modo voluptatem, ve-
rumetiamvtilitatcm mde percipies, vtde [ludio male collocato
minime conqueflurus fis. Prater^uam enim quod occupationes
intelledus purifima,nobilifima,humanaque natura conuenien-
iifitma funt, eaque demum qua plenius deguflata maximam fe-
cum voluptatem a ferunt factlc agnofces nullam effe in tota hu-
mana natura latitudine materiam, ea quam traftnndam fufcepi
praflantiorem,dignioremq\ in quam nobilis acgencrofus antmus
fe impendat Hominis fuper resexpertes rationis eminentia dig-
nitafque in eo fitaeft que d actus ipfius ab electione procedant,
,

tiufdem que dominio fiubdantur ha vero externarum caufarum

,

impetum in omnibus fiqisantur. De cateris rebus apte dicitur,

quod aguntur magis quam agunt filus homo liber efl :
in om- &
ni circunfantiarum varietate potefiatem fibt relictam habet
'imam eligendi, alteram retjciendi. lam vero vt electio Lac pru-
'

• .
• • ** . *. silenter
 ,
-
4
.

den terfiat Atque vt hominem decetfidentis. v, eluti clauo dirigen-

da eft. Ad fidum enim quempiam rite peragendum penetranda
prius omnia qua ad eundem pertinent, prefirtim vero finis ad
quem tendit. Porro ddutsmomnium qui ab homine exercentur,
regimenfui ipfius practpuus eji maximi que momenti : revirninis
huuu vts ffi/ ftudiorum omnium in quibus fefi homines occu-
pant finit vnanimi confienfis jlatuitur effe beatitu do id effictus >•

pcrfcttionis , conditioque cui nihil fcdtatatu t litus deefi , cuius

natura humana capax eji. Via qua nos adfinem hunc certo di-
necieque perducar detegi nulla ratione potefi, ntfi priiss jlatuatur
num hac de qua loquimur beatirudo ad prafentem vitam per-
tineat, vel in altera expcelanda fit , aut potius futura omnino
fit alia vita in qua beati ejfepofiimtss. fi pofi
Nam
breuia tem-
poris (patiaqua tanta hicvelocitate tranfiurrimus, longa nos ex-
cipiat aternitas , certum cft fceliciratemomnemqua in prxcipiti
vita huius flatu vel fierarivelfingi potefi, nullius ejfe pretij,
fi
cum futura comparetur, nec quidquam hic a nobis agi quod ali-
ter fi i mari mereatur , quam prout noftra i Utc conditio melior
inde deteriorve reddi pofiit.
Iam vero vt hoc nobis cum certitudine innotefiat docentis au- ,

thoritate nulli errori obnoxia, vel cui denti j'cientia opus e Qui
fi.
priori nititur, ab alijs pendet i ij vero filum in fi pcrfecli fiunt,
principijfque [ibi inexifientibus in re omnium maxima actus
fisos regunt ordmantque, qui pofteriori proditi fiunt. Pateor equi-
dem noncontigiffc omnibus tantum ingenij vigorem iudicijque
profunditatcm,vt in pficriorcruhuncordtnemadfcribi merean-
tur, quibus proindefufficere debetfidesfisa cum magiftriauthori-
tatesiji vero qui altius quiddam fpirat,acvcluti infiupcnori or-
be collocari defiderant.tn hoc ftudium incumbendum cft-,h*ccrc-
80 generofo qtsc animo par demum ac digna occupatio efi.
,
&
Vt autem appareat quam fublimu fit prtclara fidentia illa
qua fi homo a ftu[que fisos ad beatitudinem inaltera vita con-
jfiqucndam dirigit, olifiruandum efi inter omnes artes ad hanc
,

vitam pertinentes, nobilifiimanifie artem illius cui reipubli-

ct recte adminiftranda onus incumbit. Huic utera omnfs artes
fubfiruinnt i bicmilitc, legifperito, oratore, antiquario, medico
denique ita vtitur.proute.osfini fu o,fulta nempe fiorentique rti-
publica flatui, conducere iudicat : viliores quoque profeffiones
inferiori adhuc rationi eidem famulantur. Hic tamen ipfi d
jfiietapbyfico vel Theologo dirigendus efi. Namcurn regimen
 -
> *> .

v
fc>

hominum infocietate degentium eo ffectet, vtij qui

duitatis fiue
reguntur ad optimum hicviuen di flatum perducantur, cumque
flatus hui tu felicitas haud aliter bona expetendaJit, quam vt &
ad obtinendam alterius vita.felicitatem auxil a nolu c<f admi-
nicula fubminiftrat, palam eflspfam quoque Politicam [cientia
illi fubferuire qud priuatus quilibet athu fuostta dirigit ut bea-,

tx pofi hanc 'Vitam aternitatu particeps [iat. Quare fi re /publica

rcclon defit hacfiientia,ab alio/epraflanttori pende at necejfeefl,
qui a£tus ipfius omnes adfinem hunonobiliorem dirigat ordine/r
que. Ex hiflor i a notum cfl qud renerent ia Cxfar ‘Ditia tor
diffe-
rentem Achoreum aufcultauit qud obfnuantia prxcepiorem
,

* fisum z.4riflotclem magnus ille Alexander coluit, quam fecure

tncefftt Nero dum Seneca •vcft/gijsinfiftebat, quanta animifub-
RL- mifitonc Silueflri Pontificis monita d Conflantino Imperatore
^
excipiebantur-, quam denique rehgiofe Carolus Maenm in pra-
cipuis vita fiuaatiibw oAlcuini confilio
acqu eflebat : atque vt
• verbo concludam,omnes illi heroes quos antiquitas tantopere ce-
lebrat, [tue Cjraci illi fuerint , flue R omani, 'P(ulo/bp hos vi
.
tunc ferebat. Theologos fuos habuere a quibus, pro re nata
tres
,

** redi viuendi , agendi que pracepta haurirent, ft ipfi fuperiorem

;

hanc & reliquarum omnium diretiricem fienttam minime cal-

lerent. Quibus proprium lumen non efl, ij in periculofa hacna-
uigattone ad oftenfam ab facem curfum fitum dirigant ne-
d
^ alijs
•
ceffc efl : gfl vero ft is cuius eruditione nituntur, lucem iianctan-
ttfper abfcondat, vel falftm pro vera proferat, tenebris
flatim
^
r circumfunduntur in quibus a recto tramite haud dubii aberra-
,

bunt. Quanta obfccrointer rudes adhftc Romanos Augurum

(0
facerdotum authoritqs fuit, adrefindenda acta, publica vt l co- ,

mitiorum obtenta religione , diffolutioncpi qua a neba-

,
, fi res de
tur ijs minime placeret ? Tantundem apud Chrifhanos efficere
poffent Theologi priuatis commodis plus oquo fiudcntes,fi /Ilim *

quibus fuprcmi magiflratus commifi funt,nulldrerum theologi-

carum peritia tnflructi forent. Anxiam fani miframque vi-
* A*m degit, cui in nob/lifimorumactuum exercitio tot occurrunt
offendicula, tot quibus pungitur firuptsli, vtne vnum quidem
w
jg|
gradum nifi
tnouere audeat.
alio facem proferente,
& vtlutimanuducente pro
Neceffarium tamen non exiflimo vt in eo quem hic defigno,
viro fctltcet perfecto [sis numerii abfoluto, exactarerum Jlde-
taphyficarum & Theologicarum peritia rcperutur,£ffl vtfin-
KPt *
*
,J
’

gulas

-v
L
 ,

Epiftola.
'gula* huius quam prodicamus (cienti* circumflantias apice(qui

diffidat: fufficit enim generatim eandem comprehendere, & in

Theologia sta verfatum efft, vtin ifs quo frequentius occurrunt
tpfe fe dirigere valeat : in rarioribus vero
telligat non modo quid fibi 'a Theologo fiuo proferibatur,verum-
& difficilioribus , in-

etiam quibus rationibus in profcribendo nitatur

j tunc qui- &
dem licet magifhri ope vtatur,feipfum tamen gubernat, nec alte-
rius dudum cocorum more [equitur. Si artem quis cqucjlrem per-
fe&cnoffe defiderat , ei profer modum equitandi generatim
,

quoque cognofcenda fient equorum natura temperamenta, di- &

uerfo item qualitates fronorum , ephippiorum aliorumque de-
mum vtenfilium, quo ad equitatiotiem quoquo modo pertinent:
exqutfita autem horum cognitio ad veterinarios, ephippiorum
confectores, fabros ferrarios, alio/que artifices (pedati quibus
eques, fi iudicio &
prudentia proditus fit, oblata fibi occafione
vtitur ad affecutionemfinis fui, qui in reda equi moderatione
fituseft. Similiter in viro hoc quem diximus perfedo folida im-
primis comprehenfiofinis obquem in mundum editus eft requiri-
tur i deinde vero in fcientiarum ftudio ita verfatus
fit oportet,
vt pro arbitrio fiso , vel quando vrget necefiitas, (ublimes theo-
logorum contemplationes abjlradas metaphyficorum fecula-
,

tiones minutas phyficorum obferuationes fubtiles mathemati-

,
,

corum demon/lrationes,& qutequid demum in inferiori artium

ordine finis fui adeptioni conducere iudicauerit , adhibere va-
leat: nulli tamen harum fiue fcientiarum fiue artium ex
profeffo
incumbat.
Vt fiientia huius quodam veluti fundamenta iaciantur, hoc
d me opus contextum eft: &
primo quidem conatus (itmeandem
in memetipfo generares quodvtajfequertrnectffarium fuit ea
quo de hac materia animo conceperam, ordine digerere feripto-
qtSe mandare merito enim timendum erat, ne ftbi inuicem ma-
;

le cohorentia it fiopo aberrarent, nififlrido examini fubijccrcn-

tur, quod abfquc ftyli beneficio fisbire non pojfent. Porro cum
hoc a me proflitumfit, proxima cura eft, vt tibi cui bona omnia
mtcum opto communia tantum ex illius leSione vtilitatis pro-
,

ueniat, quantum ipfe ex eiufdem compofitione expertus fism.

Quare cum finis mihi in hoc operepropofitus priuatusfit, quippe
quod idcirco tantum compofui, vt mihi tibique confislcrem,mi-
nime adnitcndumputaui,vt terminis loquendiqueformulis, quo
in fcholis vfurpantur^tnimi meifienfis exprimerem. Nobis enirri
 Epiftola.
abunde fufftciet rem ipfam comprehendere, omijf% in teri mfcrii-
pulosa fingulorum apicum tnncftigatione,qut ad formam dun-
taxat pertinent cadcmquc me ratio permonit vt tnpr ton de na-
:

tura corporum trallattileui tantum mentione haud pauca per-

fringerem, de quibus ab ingeniofii eruditis hominibus integra

eaque ampla volumina exarari potuijjent. !n ea quippe parte

non alium mihi finem propofui quam vt ofienderemquid de-
&
mum aventium corporeorum vi efficacia fieri pofiet. Si qua
huc (fellantia a nobu afferuntur pojsibilia fint, perinde ad rem
nofiram faciunt, ac fi fummi veri tutu apices attigantur : praci-
p na quam reffteimus meta haud aliamd nobis diligentiam po-
fiulat. Et vero multiplices angUflxque,vt ita dicam rtmx, arc-
tique &
fmuofi corporearum rerum anfrattus haud aliter afii-
mari merentur quam vt ex eorum cognitione ad ipfius anima
,

. notitiam ducimur. Nobilu ille animus ejui generofa quadam

ambitione ad fumma aspirat, fatis fe in tma hxcpenctraffe ar-
bitratur, fi modum quo fieri pofimt detexerit, ncc fubfiliffima
& fe cretifit ma ipforum myjlcrsa dignaarbitratur,qutbsss eruen-
dis tempus ftudiumque fuum impendat.
Ceterum prxter licentiam nonnulla leuiter currenti quod
aiunt calamo pratereundi quam propofitus mihifinit mdulgcrc
,

vifusejl, ea demum relegenti, que prelo committenda confcrip-

fi, multa videntur deeffe quorum diligentiorem tractationem

ipfa in flituti mei ratio poftulabat. Quarefi temere me incautc-

que adoperis huius euulgationem minime obligajf:m prefitffem ,

illud certe apud me, nec nifi re traliatum fedulo in lucjem emi-

fiffem. Enimuero totam illius feriem confufam

male dige-
fiam reperio orationis flrulturam afferam
,
impolitam, que-
fliones plurimas ( quarum decifio ad precipuum quo [fellabam

finem abfolute neceffaria non erat, ) propemodum in tallas, certe

ea qua par erat diligentia minime difcuffts: atque vtverbo con-
cludam rudia potilis lineamenta illius quod mihrpropofueram
,

agnofeo , quam elaboratam fitifquc numeris abfolutam lucubra-

tionem.
Verum cum prxpropera illius promifio ad amicorum quorun-
dam importunitatem qui vehementer id fanc a me efflagitabant
ad eas me angufiias redegerit, vt nec mihi decorum forettllorum
expcHationcm longius differre, nec liberum fit eidem adornan -*'
do diutius immorari obdi[faria prorfus negotia quibus tmpra-
,

fentiarum difiineor ( prxterquam quod ingenium laboris impa-

tiens
 *
Epiftola.
tietts, quale me fateor habere, materia tot noda implicata facile
obtundat) id tam qualequale ejlad te mnto,polJicitus tamen me,
ubi primum per otium licuerit, fitmma illud cura recognitu-
rum, &m
altera editione politurum, emendaturum, ac denique
additurum quantum opus videbitur. In teri m fi quis libris hunc,
titulo ipfb vel materia quam tradat innitatur, tibi e manibus
eripiat,- moriendus a te erit quantum vita mea ratio, perpetua-
que abineunte state injlitutio, it librorum firip none aliena fue-
rit. In qualibet arte quantumlibet rudi atque facili tyrocinium
prius explendum ejl, quam perfedum quippiam 'fcelaboratum
ab profejfore expedari debeat. Prima quaque mchoan
tllius

titun molimina imperfedi duntaxat conatusfisnt,qt*os ad artem

pertinere agre percipies, nifi rudis adh uc dtfiipuh mantis a pra-
feptore dirigatur id vero multo potiori iurt mihi accidere ne-
:

ce e ejl, qui methodi ignarus fiinofam difficilemque in me pro-

Jf
mneiam fuficepi materia fcihcet illius tradationem qua fubtdi-
,

tate fisa & copia a que deterret.

'Libera hac ingeriuaque confefiio apud eos qui ad nojlra hac
legenda parem afferunt ingenuitatem tantum ni ftUorJtSalebit,
vt eorum qua fibimintu probantur (fi quidefn id opera pretium
arbitrentur ) candide me admoneant conaturum in altera ea*
,

nue magis accurata editione plentia ijt fatisfacerf. Nam prater

lapfitsqua circa materiam ipfitm occurrere pojfunt, mcr.-ro du-
bitandum ejl, ne in oratione quoque mentis interprete breu itate
nimia &
obfcuritate haud raro peccetur , quod a me facile per-
cipi , animus rebus ipfis intentus, qfque quodammodo impletus
minime permittit. Quare quod mihi forte abunde pleneqtse ex-
plicatum videtur, vtpote cui leuifiima quaque rei fapius agitata
perfrictio, notionem illius integram totamque circumfiaritiarum
adeam pertinentium feriem vcluti catenam in mentem vo-
,

cat, ale dor e in hacnp/lra primumincidente, nec aliter quam ex

plana apertaque verborum fignificatione animi mei finfia colli-

gente, pro manco imperfedo haberi poterit.
Vnum adhUc ad extremum reflat quod d te rogandi funt quot-
quot binos hostradatus perlegere non grauabuntur tam ne ipfi ,

decipi patiantur, quam n( in me iniqui fmt i nimirum vtin

fi
qua/dam dodrina mea partes d eateris difractas, abruptas &
ctnfuram minime pracipitent. Seriem illius integram ac veluti ,

filum digitii deductum explorent, partium in toto corpore conne-

xionem expendant,pari deinde diligentia noflra hac cum ijs con -
*S:. :
' ” .'e e e
 -

Epiftola.
ferant, qua communiter in fcholis traduntur, &fiquidem in po-
ferioribus hifce plurtmaveluri figmina ,particulafque male
fi-
bi refrondentes reperiant ,qua in tufam aquabilemque, vt ita
dicam, telam texi nequeunt, in nofrit mero apta vbique coha-
rentia appareat , benignam ab ijs fintentiammihi pollicebor, nec
dubitabo quin in tradita a me doctrina plene acquieturi ftnt.
Quodfi leuiter (0 perfunctorie eandem tranfcurrant,& in non-
nullas pofitiones que prima fronte, frfd quafi dmulfa d 'ceterit
,

minus probabiles forfitan videbuntur , impetu quodam incur-

rant ( vti moris cft fubitorum ingeniorum fid nihil folidi dige-
rentium , qua integrum ampla dijfertationk v eluti ambitum
comprehendere nequeunt ) fieri non potefl, quin vehementer eam
improbent, fibique perfuadeant pofitiones quafdam qua re peni-
tus infrecta euidentifiima funt ( vnd alteram, totamque adeo
ftructuram infar lapidum in fornice fuflinente ) tanquam chy-
maras (0 paradoxa, qua d communi hominum Jcnfu abhorrent,
explodendas ejfe.

Sed tam, mi Kenelme, tempus efi vt ipfe potius pro fe liber

loquatur
,
quam ego de ipjo. ‘Diligenter eum euolue, prudenti
que actuum vitaqtie tua regimine fac ofrendas, tantos te ex illisu
lectione fructus percepiffe , vt merito mihi gratuler te potifirmum
electum cui eundem veluti hereditarium munus relinquerem.
Deus te incolumem conferuet. Parifiis pridie Cal.Scptemb.1644.

Amantillimuj tui pater,

Kenelmv* Dtcbevs.
 Vcvbrationem hanc fub vnius tradkitus no-
mine cuulg-irc propolueram i cum vero (ctipro iam
mandata eflet , animaduerti partem cius proxniialcm
(
eam nempe qux de corpoi ibus agit ) alteram in quam
tanquam finem dirigebatur, & in cuiusgratiani illius a
..... v.plicatio fufeepta erat,mole adeo fuperafle, vt merito timendum
eflet, ne mihi lector exprobraret infignem a propofuofeopoaberatio-
i nem , vtpote qui de immortalitate rationalis animxdifferturus, non nifi
m quarta eius parte vllam illius mentionem fecerim cuius naturam &
qualitatem explicare inftitueram. Vthoc demum incommodum eui-

tarem, operis mei titulum Sevnitatcm mutare coadlus fum,coiporum-

que tratftationcm vnum fcorfim cornus efficere, quod alteri tamen, in
quo anima: naturam contemplor, lubfcruiret. Et vero quamuis polle-
rior hic tractatus mole a priori fuperctur ,
ledtori tamen promittere au-
ffm.fi ftudium ac diligentiam ad plenam eius comptehcnffonem necef.
faria afferre non grauabitur , cum de labore male collocato
mihimccon-
quefturtfm.licet haud minus temporisei euoluendo impenderit , quam

multo prolixioris ledlioni impenfum fit.

alterius
Video autem obiici mihi facile pofle, vel potius a mequzri, quor-
fum in corporum contemplatione tamdiu immoratus fim, cum nemo
eorum qui ante me in hac materia verfati funt.hanc fibi rationem ineun-
dam vllatenusduxerint. HuicobicdVioaii itaameoccurri poffet, vt di-
cerem cos de natura, corporum, alia fibi dataoccafionc diffcruifTc, quod
Ariftotclem feciffe certum eft aiij veto complures hinc de corpori-
:

bus (cientiam vel ipfi ex proteffo tradidere, vel aliorum indufhia iam
jatis explicatam arbitrati ledtorcm ad eos remifere.
Cxterum vt hanc
ego viim ingrederer inui&ai & ineuitabilis neceflitas coegit, nata fcili-
cet ex quidam, vt ita dicam , vena do&rinx qux late lc infinuans ita
demum inualuit vt plerxque per orbem Chi ift ianum (cholx illius quafi
,

veneno infedtx finti in quibus nimirum paffim reperies corpora & eo-
rundem fijndtionesad modum rerum fpiritualium explicata. Tenuis
enim quam hibernus de fpiritibus notitia altius plerumque in eorum
naturas penetrare non permittit quamvt inefle ijs facultates quafdam»
,
r
feuqualitates detegamus', pauciffimis veto conceflum eft eou que in lizc
naturx penetralia defeendere .Vtdiftindtam huiufmodi facultatum, fiue
qualitatum intclligcnriamaflequantur. Iam veto recenriorcs pliilofbphi
eec ij
 Prafatio.
rationem quandammethodumquc do&rinz infcholasinutftere, iuxta
quam cun&is demam quzflionibus quz ad naturam corporum & eo-
rundem asiones explicandas pertinent, abunde (atisfa&um putant, fi
rclpondeatur inefle corpotibus hifce facultatem, fiuc qualitatem, rei de
qua agitur effe&riccm deinde vero inquirunt firne qualitas hzc fi.
:

ue facultas dillin&um quiddam ab co cui dicitur inefie , Sc an di-

uelli ab co poflit , vel infeparabil iter eidem coniundla fit. Et vero
quicunque libros, quorum in fcliulis hifce przcipua zflimatio eft,
cuolucrcnon dedignabitur , przter huiufmodi controueifias , ac refi.
pon(a,quz vbique occurrunc, vir quidquam reperiet. Ita fi de qua-

litatibus quz fcnfu percipiuntur ferino fit ,

quzraturquc quiJ fit al-

bedo, vel rubedo , dulcedo , vel acor, odor gratus , vel fcctor , ca-
lor denique, vel frigus; relponfum in promptu habent, efic nimirum
qualitates quibus vis quzdam infit reddendi parietem album , vel ru-
brum cibum guftuiconucnicntcm vel iniucundum , res odore przdi-
,

tasolfadhii gratas, vel ingratas, &c. De grauitate item & leuitate eafi.
dem moucntquzftiones.cafdemquc afferunt dilutiones-, vtrumnempe
fint qualitates ? id cft res a fubicfto cui infunt dift indi z, & an a&iurfint
vel palfiuz ? quz cumleui hinc inde velitatione logicilque argumentis
agitauerint, tanquamin parta iam fcientia acquiefcunt , phy ficas earum
fiue caufas,fiuc effc&us nihil vitra inquirentes. Eundem in ijs ratioci-
nandi modum deprehendes, quoties noua aliqua inufirata ijs propo- &
nuntur.Magnes & corpora elciit rica ab ijs proferunturtaquam miracula
& res minime intelligibilcs.in quibus occultz quzda per quas agant qua-
lipates humani ingenij aciem fugientes ncccflarioadmitrendz fint. De-
inde vero ad viucntia afeendentes, pro axiomate nobis obtrudunt , vi-
tam a itionem ciufdem rei in fcipfam , achim item fentiendi efle
efic

operationem facultatis internz in feipfam in parte illa quam fenfum ap-

pellamus : quz omnia maiores olim nollri a
p
lnlofoj hiz limine tan-
quam grauiflimos errores arceri voluere. Neque vero medici nonnulli,
qui corporum noftrorum curam fufeipiunt, ab hac vcluti contagione
immunes funt, inanes haud raro terminos nobis offerentes. Apud co-
njm aliquos prolixasdiffertationcs reperies de facultate retentrice, expul-
trice, purgatrice, confolidattice & id genusquibus omnia expli-
aliis-,

cant , torti quz corpori ipfi tum etiam quz eidem exreriusin
inexiftunt,
remedium applicantur. Et vero medicorum vulgus cognofcir dunta-
xat huiufmodi facultates efTc ,
quamuis peritiores Sc qui titulo illo Se
appellatione digni funt, rationemquoque in qui confidunt comper-
tam habeant, finequi demum fcientia magnopere timendum eft, nei
medicis plus damni quam volitatis in humanum genus deriuerur.
Cztcrum vtad inftitutumreuertar, recepta iam in fc holis dodfrinz
ratio, haud mediocrem mihi labotem impofuit.dctcgendi firilicct mo-
dum, quo aidiones ilizomnes ( vel przcipua faltem carum pars) per-
agantur , quz vt humanum captum fuperantes tacita quadam admira-
tione anuhacliilpicicbantur. Ticquod enim rcliquuerar fpeipoflemeex
*' f
animz
 Prafatio.
animi operationibus incorpoream ciufdcm naturam cuinccre.fi de ipfii
corporum operationibus haud aliam demum rarfcnem reddere valerem»
quam eas qualitatum quarundam occultarum, fpccificarum ,
ac deni-
que minimcinrelligibilium minifterio peragi? Annonmihi abaduerla-
riisdatim reponi poflct, operationcsillascquibusprobarcm fonrein ea-
rum animam fpiritualem dTe, occulti cuiuidam.fed corporeiqualitatis
cfScaciiarcribendasefre, cui comprehendendi ficutipfi fc impjrcs con-
* fitentur , ita a me quoqueagnofcendas fore nonnullas corporum quali-
tares
,
qui intelledus noftri imbecillitatem perinde fuperent ? promdei

que iniquum eflevt ipfi cogerentur ad explicandum modum quo adio

illa a corpore elici valeret, quam ego non nifi a fpiritu edi pofle conten-
derem , cum ipfe perinde ignorarem qua ratione ferrum a magnete at-
trahitur , aut ad Septemtrioncm fc conucrtat quid lapidem citeraque
,
grauia deorfum premat ,
quo pado peragatur vifio , vel imaginatio,
concoctio, deniquevel purgatio.cum multis idgcnusalijs, qui leuiter
adeo te perfundorie in fcholis expenduntur.
Praccr hanc quam modo attuli rationem , ipfum etiam quo flagra-
bam defiderium mihimeripfi fcientiam comparandi, aliifquc vtilitatis
aliquid afferendi, ( catcnus (altem vt fublata opinione qua impoflibilcm

putant illius acquifitioncm.adeiurdcm (ludium excitarentur ) fatis apud

me valuit, vt eo permotus, lucubrationem hincad illam inquam iam
exercuit magnitudinem perducerem. Indignum enim & plane deplo-
randum clt, optima quique per Chriftianum orbem ingenia, & cite-
rorum omnium quodammodo florem, qui ad academias fpe adipifeen-
d* feientii confluunt, miferc illic deludi, eximiique indolisadolefccn-
tes poft plurium annorum laborem ingentcfquc fumptus,ad fiios de-
mum , nihil inde reportantes priter facultatem quandam ac
rcuetti
promptitudinem de plurimis rebus , quarum ne vnam quidem intolli,
guur.pfirtacorum inflat loquendi; fimulquc.quodindigniflimum efl,
perfuafionem illic nadi, nullam rcucra fcientiam acquiri pofle. Qupr-
fumenimfpcd.it facultas hicde re quapiam difpurandi, fi fpes omnis
feientii confequendi abiiciarur?quorfum altercationes illi veritatem
nec quirentium , nec fperantium,nifi vtvana ingeniorum fubtilicas
edentetur ? An non hic omnia eo pertinent vt qui illis vtuntur inftru-
dica perfedione videantur, qua reucia dedituti funt ? Neque vero ed
cur quempiam offendant qui de rccentiorum’ fcholis hic a me di da
fune, ipfi enim potius (e accufant. Si Mathefisdudiofos excipias, r«li-
quosomnesquiin hoc fcholarum puluere defudant, appello, expromant
ipfi quod fentiunt, dicantque ingenue, credantne in toto dodrini fu*

curfu vel vnam demonffrationem repetiti ? Et quidem fi omnes, aut pars

eorum maxima vnanimi confenfii affirment vel vnam pofitionem per-
fedc,apodidice,& vt innumeras propemodum in Mathefi demon-
dratasrepcries, illic probari.non recufo quin calumnii crimen mihi ob-
iiciant, paratus vtiqueproiniuria ijs illarff fatisfacere. Id vero fi aflcrcre
nolint, vel omnino non poflint, propria ipfbrumfcnrcntia meabfoluit:
 Praefatio.
nec eft Cur mihi fuccenfeanc vmbratilcm hanc do£bin® ipfomm leni-
tatem carpenti ,quam ipfi palam ac publice profitentur :vndc&ingc-
:

niofiffimosquofdam cfcholl viros de (ua hac penuria grauitcrcoiique-

rcntcshaud lemclaudiui. Czterum in tanti rei ipfius cuidentia frullra

ab argumentis lucem quaerimus.

Ea igitur rcli&a, hoc opere confilnitn initaque a me ratio,
meum in

vt aliquod huicincommodo remedium afferrem, paucisapcricndafunr;

qu® hc fc habent. Cum vagam quandam folutamquc in (cholis metho-
dum vel potius nullam omnino obliquarem , led licere pro cuiullibet
commentatoris libidinequamlibet quxfiionemin quouislnco tradare,
(
quod illius quam reprehendo in neotericorum do&rina fierilitatis cau-
facft jimpeditqucquominus ad Icientiam vllam vel certitudinem per-
ueniatur )
ipfc a principiis omnium qu® funt in rerum natura commu-
niffimis exorfus lum, quantitatis fciliccc ptimarumque ipfius differen-
tiarum notionibus, quzptimx, Gmpliciuim® & crterarum omnium
fundamenta fiint. Hinc proximi catundcmcompofitione& ab iifdcm
deriuatione elementa conatus fum ratiocinando deducere , corpora fci-
licet omnium qu® natura fuo gremio effudit prima & fimplicilTima. Ex
his deinde gradum facioad corpora compofira , & primo quidem ad ea
qu® mixta appellantur, moxeriamad viuentia, horum omnium pro-
prietatibus & operationibus generatim declaratis. Obiter quoque &
veluti in tranfiru operationes illas expendens.qu* maximam habere vi-
dentur admirationem , modum quo peraguntur, vel faltem quo peragi
rofltnc aperio; vt licet exquifitam illam natur® folertiam haud planeaf-
iequar, a propofito tamen fine minime aberrem. Eo enim fpe&at in-
hievt rationem inueltigemus , qtia operationes iit® alixque ijs
iuifitio

fmiles ex accurata ( quamuis intricata) partium quantarum Sc corpo-

rearum difpofitione & ordinatione fequi poflint , fimulque appareat
nulla nos neceflitarc cogi, vt pro caram explicatione ad occultas&mi-
nime intelfigibiles qualitates confugiamus. Porro fi operationes illae
qu® a me in liunc modum explicantur, fatis habeant momentiadgig-
nendum in lefforis animo probabilem perfuafionem poflc quoque
exteras quas inta&as prztcrmifi fimili ratione declarari , & ad eadem
principia reuocari, ficuriofi (edulique natui® indagatores earum dere^
gendarum prouinciam in fefufcipicnt,voti ipfc compos efficior, quip-
pe cui baud aliud propofitum eft, quam defignare principia equibus om-
nia adtionum corporcamm genera oriuntur , Sc vicilfim exponere qua-
les efle debeant operationes qozad huiufmodi principia reduci poffint,
Vt inde demum facilius & veluti gradu
rationalis animz con-
fa&o ad
templationem ratiocinando afccndam.fimulqueoltcndam operationes
ei proprias alterius efle conditionis , quam vt ab huiufmodi principiis

proficifci valeant; qu® cum omnibus prorfus corporibus communia nnt

Sc aptata, certo licet concludere, quod ab ijs oriri neqnit,alium a corpo-
re fui fontem & originem agnofcerc.
Claudam igitur przfationem hanc, fi prius le&orcm rogaucro vti
cogitet
 ;

*
•
**»
iPpi

• Praefatio. .
•
-

cogitet in diflertatioiie, hoc quem diximusordine methodoque procem

dente, minime expc&andum cflr, vt qux in media iliqua aut portet iori
illius parte luenti occurrunt, ei vel probentur, vel omnino inrtflliganntr,
nifi leclis plenequc comprchrnfis qux prius cxplicatafunr. Quare ii eam
in legerido conrtantiam ac fedulitatcm promittere nequeat v t ab operis
,
huius initia exorfus totam deinde illius feriem eo quo texitur ordine euol-
uat , fibi quidem melius confulet, mihi rem gratiorem faciet, fi ciu fi-
dero leftione penitus abrtineat. Qaod fi tempus ei aliquod ftudiumque
impendendum putet, nepropofita de-
fibi vtilitatcpriuetur, labor ille

trcdhndus non cfl qui ad finguIoram’gsadatim articulorum intclle-

itiim requiritur. memoria non ita valeat, vt omnes hofcc articulos
Si
fiinul. retineat
, quo tratrtantur recordetur, quem fubinde
loci (altem in
quoties opus eft rrfpicerepoflit. Iam vero fi cuipiam videatur nimianf
hic a tne diligentiam exigi, is velim apud fe reputet quanta laboris'im-
pensi libri huius confc£h'oauthonconftititiqucrri ficuti optime colloca-
tum exirtimabit, fi ad liberales ingenuafijue mentes vtiliraris inde aliquid
perucniat; ita fi alijcum fuparcilio reiician t qux ille tanta cum difficul-
tate , tahtaque patientia ex duriffima naturx vt ita dicam rupe excidit;
i , ,
aut inurbanis cauillarionibus candide abeo impertitos rtudiorum Tuo-
rum frudhis excipiant haud aliter eum iniurix huius fenfus mouebir,'
:

quam vt priores quidem moneat, ex tenui quam de hoc opere concepe-

runt opinione incumbere ijs obligationem in materia aliqua nobiliori,
vtiliori, digniufque rrairtata ftudia Tua occupandi: pofteriores vero ro-
get, vt pcrfe&ioremigifque abfoluto philolophix veluri corpore quo-
dam in lucemedito.palamfaciantaiudicioporiusquam impetu proce-
dere quod hic ipfius do£hina minime 'ijs probetur. Qux fi affi-cutus
fuerit, feliciores operi
Tuo fucccflus optare non poterit, quam vt accepti
inde occafione i quidem feipfos , hi vero mundum do&iorcm ac fapien.
j

tiorem reddant.

- •

*
'• t .
*u' ; :-(L\ -i

*
*

V/ i •
1
& .
.

I •%

t
 ,

APPROBATIONES DOCTORVM.
Go infrafcriptus natione Anglus, 6c in facra Theologi*
Facultate P.irificnfi Magifter, fidem facio me librum per-
Anglicano idiomare fcriptum i cui titulus , T-n®
legi (Te

treatifes , mtheone of yuhich fie nature ofbodies , m theother

the nature of mans /oule u looktd into, in tray ofdijcouerie of
of rcafonable foules , Authore nobilifiimo, Se vndequa-
the immortality
queeruditiflimo viro Kenelmo Digbzo Anglo. In quo nihil deprehen-
di aut fidei, aut pietati Catholica Roman* EcclefizdifTonum vel in-
dignum. Quod etiam fpondeo , priufquam typis exoluetur, candidiori
ac duplicato calculo reflatum fore. ntcrca vero ne tantum fub modio lu-
I

haen vel parupaperdclitcfcat.hoc ipfum proprio firmaui chirographo.

Datum ParifiisKalcndis Marti) Incarnationis Dom.anno 1644.
H. Holdes.

Enia ac iuifu Almi Facultatis , Nos infraferipti S. Theo-

logi* Dodfores Academi* Parifienfis ,
perlegimus librum,
cui titulus , Duo tractatus, in quorum •vno natura corporum
allero natura humana anima injjncitur , ad inuejhrandam animarum ra
tionaltum immortalitatem. Authore Kenelmo Dtgbao Equite aurato , ty-
pis /Egidij Blaizotin folioexcufum Anno 1644. Quem tum ob pr*~
cipuam illius materiam , quam nunquam leuiter tractari pareft,tum ma-
xime ob nouas quafdam & inufitatas aflertiones, quz tam in tr.i£Iatu
denaturaeorporum,quam in altero de Anima rationali, paffim occur-
runt, accuraitori fludio pernotuimus. In quibus an ipfosveritatisapices
attigerit
,
penes alios iudicium fit. Nos interim nobilem ac virilem au-
thoris animum ipfam euidentiam indagantis non poffumus non mag-
nopere commendare, in hoc fccpticoprifcrtim aEiOjin quo tam pau-
ci profitentur , aut poffibilem reputant fcienti* certitudinem imo vero :

inquo plurimi eorum qui vulgi opinionefcientiarummagiftrihabcntu^

quotquot funt philofophiz politiones , non nili totidem vcluti’ pro-
:

blemata recipiunt 'quique proinde por ren tofis voluminibus fua alio-
rumq re placita loco ver* fcienti* nobis obtrudentes , eam prorfus
fcholis fuis exterminarunt. At hic generofiorem animum inuenimus,
qui nudis hifce ac inexplicatis vocibus haud'acquicfcens , fed veritatis
ardore fucccnfus, eam altius in ipfis rerum corporearum vifceribus per-
tum demum immaterialium & fubfiflentium formarum
'

ferutaturrae
naturam perlpicaciflimi mentis acie fpeculanrr. Necadhoccontentio-
fis vritnr verborum rixis, aut chimericas, incognitalque qualitates in

(ubftdium conuocatjfed genuinam cuiufque rei, prout in feell, exhi-

bens
bens veritatem , vno coque continuo fcictuz filo torum opus contexit.

In quo plurima cxabftnifiotibus natui.rfreretisiflui Iiadlenusaur om-

nino non innorueruc.aut ad fuinmum vmbratili Verbo tum fuco (unt ob,
Upluta)non minus clara &cuidenria quoad interiores corunt maturas Si
cfFc&us, quam grata Se ineunda quoad exteriorem ornatum exhiben-
tur. Inter quz noiuiihil fortafle occurret, quod Philofophorum vul-
gogcncri (aquo oinneinufirarumparadoxi loco habetur) longe a vc r
ritatisfeopo alienum videri poterit', aut quod moderatioribusgymnaGa-
llis.inuahdis quidem innixum fundamentis, attamen non nifi mgeniofis
adinuentum eoniedluiiuErir nihilominus quod poli maturam difcufiio-
nem , omnium vcrcdo&orum animos ad fuiamorem apdcGderidhi al-
liciar. Quicquid fir.hoc faltem cellari pofTumus , ac rcipfa reflamur &
notum facimus (vtvt Auihoris confpicui fama ac dignitas rellimonium
noftrum inutile reddat) nihil in vrrolibct horum tractatuum conten-
tum , in quibus ordinariusfolum naturi procellas confiderarur , in prae-

judicium fidei tendere, aut pietatis Catholici Romani Ecclcfix , cuius

author hic fe filium obedientiflimum profitetur. In cuius proinde rei

teflimonium hic noftra fubfcripfimus nomina , Se iubfignauimus.

A&umParifiis io. Noucmbrisanno 1-644.
H. Holden. E. TvrreI-.

' Ruditaeflhxclucubratio.crudiriseJita cogirarionibus.ni-

i hi! habet orthodoxis repugnans Maximis, mage maximum

nng >x Britanni* decus loquiturauthorcm; vcie vrrumjflc

K¥_T < primis Chriftiani orbis componendum Heroibus, ea do&ri-

nx Se fortitudinis laude , eo Caflrenfis Se literarij pulueris vfu, ijs pro pa-
tria & Religione negotiationibus , eaporenti fuada , tam fupcrcimncnti
politia, tot terra, marique rebus geflis inclytum, vt cius commentario
prarlatum Nomen non modo , lucis ipfi vfiiram, fed Se quouis terra-
rum inoffenfo pede commeandi, & iuraciuium vendicandi promerea-
tur. Sicccnluit Parifiis in Collegio Pldlzo n. Nouembris Anno Do-
mini i<< 44 .

^ s
Iacobvs O dvlevs in facta Facultate
Parif. Doftor Theologus.

iftud Opus, Se aureum Viri nobdiflimi , illu-

Rrclarum
Domini mei D. Kcnclmi Digbxi,
ftrilTimi Equitis aurati,

non cll cur adgrcdiar approbare vel audeam. Satis illud

probatum reddiderint Sapientiffimi M. NN. quibus, M
me abfente,iongeque alioi Gentium conllituto , hanc prouiuciam de-
mandauit facta nollra Facultas Parifienns. luuat tamen admirari, ac
 9».

1?

venerari fingularom atque praecellentem Viri Genium, parique virtute

& ftrlicitatclngenium. Peragraucratolim Oceanum, mareque Medi.
- terraneum naualibusfiugnis, vidoriis .triumphis , parua, fcd bene in-
ft ruda claflicula tot fic tam miranda patrauerar, quot, fic quanta dein-
,

ceps alii, 'ne regiis quidem cladibus, funtaflequuti. Martigenam dixif-

fes aut Neptunigenam. Nunc Apollini quoque facrumfe, fic diarum^

oftendic; Mincrux, Mufarumque Alumnum. Principiis quippe fub-

nixuspurc naturalibus, paucis quidem, fcd validis, bene prouifis , dili-
genter (eledis, ferrea ,vt ira dicam, Natur* clauftra perrumpit, atque
refringit. Alf quodnam mihi verbum exciderat ? aperit leniter potius,

& redtedit. Sinus, penetralia, rccelTus, vifccra, mentis acumine perer-

rat: diuitiamtp illinc thclauros eruit rvtendos, fruendos ni bis elargi-
tur. Principia illius, fic elementa , ipforumque inter fele texturarri fic

coagmentationem explicat ; indequeexorientia mixta ,pcrf da,imr~r-

feda,viuentia, animata , «nouentia, rationis expertia, rati riSIn ; lio-

rumque omnium virtutes, operationes, effedus: tum, quibus inf‘ru-

mentis illa moliatur Natura Architcdrix. Hifce attenta murte per-

penfis, fic quoufquc pertingere valeat formarum, qitz plane funt mate-
riales, vis ficpoteffas» tum (ternum clara luce vifendurn offendit For- ,

Ar.j. detnim». mam noftram., non animam duntaxar c(Te ,'qua fumus, vegetamur,
mouemur (emimus , fcd fic animum mcnrcmque qu& lapimus c in-
, ,
,
, fi

telligimus Hac nos prxtcrita reminifeendo recolere; pizfcntia fupra

:

ipfa refledendo intueri futura , non ex acris humorumvc immutatio-

I ne,
fic
fed ratiocinando,

fecula profpicere
extera permcaucrit
,
;

fic

fic
veta prouidentia,
prxeaucre
intclltgibilia ,
:

reuoenta in
Quin
in

Se
fe
alteram quoque ztarem,
eundem animum, cum
fua atque fubduda ra-
tiocinatione, eam fupra lemctiplam conuerrcre, ac retorquere :ac ve-
-

re fuam omnem energiam tunc excrcre Se ftudiofiffimc exercere qui ,

fefe eundem tcftcrur mamfcflc fic intelligcnrem cfle, fic inrelligibilc.

Aflcqui iffud non pofle Agentia , omnimodis a materia dependentia.

Hinc ipfum cuinci fpiritualem, & immortalem efle, fic fine corpore
potentem fubfiftcrc. Abftradx propterca Harum, vim, virtutem, fitn-
diones, operationes perfequitur accurate, ficaflequitur; quantum fieri
poteft in fubluftribus fic opacis terrenx commorationis rioftrx vmbra-
culis. At 6 bone Deus! Dum campos fic lata mentis prxtoria perlu-

ftrat , ablfrufioraquc voluntarisliberrimx receptacula» abditofque gran-

i dismemorixrecefius, qux reponuntur illic miris tamquam cellis fic
&
caucis; quam inde miranda nobis egerit, quam ffupenda producite
Res illic elTe innumerabiles , quarum fonos verborum fic nominum,
tenucfvc, languidas, emortuas per fenfum hauferimusvmbras fic ima-
gines; viuidas autem fic veraces inrusnos habere earum notiones atque
<t
rationes , illius etiam quo quid cft, quidquid ell, fiuc, vt more nolfro
-

loquar, effentiarum ab omni materia depuraramm, definitiones, diui-

fiones, qu?quc ex illis fcquuntur domon Arationes. Noflrum nos ti-
morem fine timore recolere , ^nofiramque trilles l^ririam ; vitam nos
beatam
 ***> •'
. srt

beata mprxlibare, &purumab omni faece gaudium, quod in vno ho-

minum nemine fumus experti. Ad imitationem jfcmmi, poft Apolfo-
lorum tempora ingenio , & dodrina T heologi , exclamare libet Quale :

tibi fabricatus es cubile in mente mea Domine? Quale tibi fandujrium

xdificalli ? Quid ego nunc ilyli nitorem, & vbertatem deprxdiccm»
Exemplorum .fimilitudinum , experimentorum copiam & varietatem.
Scientiarum omnium vnica in diflcrtationcbreuiaiium & amcephalccq-
fim ? Hifce, V ir natalitiis .ingenio, dodrina fummus, tiuulis , floribus,
luminibus ita irrigauir.conuefhuit, dillinxit, Ixta reddidit horrida, vc

videbantur arua aeafpera contemplationis Phy ficx, vt cellare podint

cuin Ixtiflimis, &
anicrniflimis hortis aliorum, &fuburbanis. Gratulor
magrx Britannix, quondam foecundx maximorum ingeniorum pa-
renti, & altrici; qux ne hoc quidem xuofenedute caduco, aut phree-
nifi laborante, fefe indicat fterilem &
effatam. Gratulor lingux An-
glicanx , locupletifsimx iam antea , &
fuauifsimx ; cuius tamen poma-
ria longe !ai eque protulit Auihor hic fplendidifsimus. Gratulor Philo-
logis& P hilofophis A nglis , quibus viam prxiuir, qua fe quoque pofsinc
vulgo eximere atque in libertatem affcrcrcA& horridiufcula quxquc
, &
inculta nitidifsimi cdiffercre. Gratulor trcniquc generofifsimo beaix
prolis parenti, tam altam animi pacem, tranquillitatem, magnitudinem;
vt inter nouercantis fortunx procellas, bellorum tumultus, aulx ftre-
pitus ,illa tamen procudere valuerit.
H. Maillard.

J8*
;VJk;

A.M
*Yl'S

Xf.
.

X' - T >

. . Iii ij
U
-vStUf.

-
 PRIVI LEC E DV ROT.
O VY S par la grace da Dieu Roy dc France Se de
Nauarre : A nos ardez &
les Gens tcnans nos
feaux
Cours dcParlemcntj Scncfchaux , Prcuofti,
Baillifs,

leurs Lieutcnans, &tousautresnosIufticiers&Offi-

ciers qu'il appartiendra Saliit. Lc ficur Kenelme :

D g b y Cheualicr Anglois , nous a faic remonlirct

i

qu’il a compofc vn Liureen langue Angloile contenant dcux Traircz, ,

l’vn de la Nature du Cerps , Se 1’autre de la Nature des Ames , aure ime

recherchc de l' lmmortflue de celles qui jont raifonnables , lequel ij defire-
roit mettre en lumiere Se faire imprimer , s’il auoit nos lettres a ce necef-
faires lefquelles nous faifant fupplier luy vouloir odhoyer. Aces
Ca v s e s luy auons permis Se accordc ,
permettons Se accordons par
ces prefentes , de faire imprimer Se dcbiterledic liure pendant feize ans»
durant lefquels nous faifons defFcnfcs a tous Iroprimeurs Librairesde &
noftre Royaume de rimprimer , vendreny debiter , fous quclquc mar-
que de deguifement ou tradutftion que ce foic , fans le confentcment
dudit fieur D i g b y , a peinc de trois mille liures demende, confifca-
tion desexemplairesqui s’cn trouucront,&detous derpens dommages
& interefts enuers luy. S r vous mandons Se a chacun de vous enjoi-

gnons tenir Ia roain a rexeeutipn des prefentes, lefquelles voulons eftrc

tenues pour deucmenc Ggnifiecs, en mettant vne copie d’icellcs au com-
mencemcntou ala finde chacundefdits Liures. A lacharge de mettre
par ledit Gcur D i G b y vne cxemplaire dudit Liure en noftre Biblio-
theque, Se vne autre en celle de noftre tres-cher & feal Chancelier.a pei.
ne de nullitc defdites prefentes. Car tel eft noftre plaifir, nonobftanr
oppofttions ou appellations quelconques , clameur de Harcj , Chartrc
Normande, & lettres a ce contraires. D o NNB' a Fontainebleau le
vingt-Gxicfme iour de Septembre, l‘an dcgrace mil Gx ccnsquarante
quatre , & dc noftre regne le deuxiefmc.
Par le Roy en fon Confcil,
Gvitonnkav.

L Edit Siour Digby a cede 8r tranfportc for» Priuilege auxSieurs

Villery Se Gcorgc Io(Tc Marchands Libraires pour cn ioiiyr
,
,
en-auant felon la tencur d'iceluy. Fait a Paris, ce zo. Ianuicr 16
Iacques
4'ores-
jt.

INDEX
 3 ' 1

r$W&r&rsii
S* ->S 3fr *£ C' 3 ?5 6' '-c '
-3£ ^s- '£
- - - jc 3f 3*

INDEX CAPITVM
ET MATERI ARVM QV /E 1 N
PRIORI TRACT*ATV EXPLlCAVTVR.

Cap.I. ;
Raamlula quadam ad totum traflatum, de Notionibus gene-
’
ratim. '
pa. t.

' Quantitas prima noriflirnaque corporis iffcdio. i.ij.

1 1- Voccsncn exprimunt res prout m leipfisfunt led prouc
in anima. '# , ibid.
3. Primuserrorindepullulanscftmultiplicatio entium vbi reucra multa
non funt. *
7 Secundus error ed renrm didiiifdarum
4. identifientio.
, j
J. Magnopere cauendi errores qui ex modo nodro intelligendi oriri
pofliint.
^
6 . Duo vocum genera quibus notiones aperiuntur ,vnum commune
omnibus, aliud dodlis peculiare. j[,jd.
7. Graues nafcuntur errores cum voces a communi fignificatione ad
particulares & meditatas qiiafdam notiones exprimendas transfe-
runtur.
j
Cap.II. De quantitate.
y
1. ^Communes & vfitatz quantitatis notiones fciendz, vt illius narura
innotefear. *'
ibid.
a. Extendo feu diuifzbilitas ed communis notio quantitatis. 8
3. Partes quantitatis non funt attu in toto.
9
4. Si partes effenta&uin toto quantitas componeretur ex indiuifibili-
bus. ibid.
3. Quantitas ex indiuifibilibus componi nequit. 10
C. Argumentum 'ad probandum partes ede in quantitate, vna eum er-
roris, vnde oritur hzc opinio, dete&ione. n
7. Solutio praecedentis obieftionis.&oftenflo quod fenfus difccrncrc
nequeat vtrum pars vna ab alia didinguntur necne. 1

8. Enumeratio variaramfpecieramquantitatis,exquaconfirmatur ef-

fentiam ipfius in diuifibilitatc confidere.
Cap.IIT. De raritate £r denfitate.
r. Propofitum Authoris in capite. ibid.
t. Manifcdum cd quidam corpora rara ede , alia denfa, quanquam de
1 modo quo talia fint non perinde condet. ibid.
^
3. Breuis enumeratio variaram proprietatum ad rara dcnfaque corpora
pertinentium. ibid,
- * »» ii;

i
'«•
1
 .xflUk -

Index Capitum
4. Explicatur opinio philolophorurn docentium raritatem 111 aquali di-
uififlhccorporisin exignas partes confidere. ij

y Opinio prior reiicitur dcteCla erroris occafione. ic

6 . Opinio Philofophorum ponentium raritatem confidere in admix-
tione vacui. 17
7. Opinio vacuitatum aflertrix confutatur. 18
8. Raritas & denficas fita lunt in variis proportionibus quantitatis ad
fiiani fubd.intiam '
io
9. Metaphy fica in corporibus Phyfidfecompofitio ab omnibus admit-
tenda cll. 11
Cap. 1 V.- De quatuor primi* qualitatibus & elementis. '•
, 14
1. ! n notionibus denfitatis ac raritatis clt latitudo capaxTnfinitz varie-
tatis. ibid.
a. Quo paito humiditas & ficcitas gignuntur in corporibus dcnfis.ibid.
j. Qifepa&o huniiditas&ficcitas gignuntur in corporibus raris.

4. Calor rarorum, frigus Vero deniorum proprietas ed. 16

} E duobus denfis, quod minorem habet denfitatem, frigore excellit}
c duobus vero raris, minusrarum clt etiam minus calidum. 17
Corpus lummedcnfumcd magis ficcum, quam id quod eftfummc
rarum, i ibid.
7. Quatuor funt duntaxat corpora fimpliciaqure & clemtnta merito
appellannir. ibid.
8. Author lue non dclinicvtrum quodlibet elementum vnam dunta-
xat (pcciem vel plurcs fqb fua appellatione complectatur, nec vuum
eorum aliqua in fua puritate reperiantur. 18
£)e uchombus elementorum gencrattm , fimulque de virtutibus
Caf.VI
attiuts fngulorum ad inuicem colUtis. 2.9
t. Prima elementorum operatio cd diuifio, ex qua nafeitur motus lo-
calis. ibid.
.Quid fit locus tam formalitcr, quam realitcr. jo
3. Motus localis edea diuifio qua corpus locum mutat. 31
4- Ipfa per fc quantitas fufficit , vt corpus loco fuo vniar.
32
» y Omnes corporum operationes vel funt motus localis , vel eum con-
fequuntur. ibid:
6. T erra quoad vim agendi cum aqua conferturi 33
7. Ex modo quo leignis pabulo fuo infinuar .probatur eum terr&a&uo-
fiorem ede. ibid.'
8. Idem probaturex modo quo ignis c pabulofuoegreditur.agitqucin
'
alia corpora. , 4.

Cap.VI. De Luce : Quid fit t jg

1. Quo fenfuqualiratcs.abaurhore reuciuntur. ibid.
1

1. Q_io fcnfu ab authore admittuntur qualitates. 37

3. Proponuntur quinque argumenta, quibus contenditurducem efTe
corpus. jg
4. Duo prima argumenta quibus probatur lucem efle corpus, petuntur
* «x
j
,
'\
& Materiarum.
'** illius cum igne conucnicnt» tum etiam quia fi f*t qualitas aliam
;

Xqualcm fempcr produceret.

fibi *
i- Tertium argumentum .-propofitl nobis per imaginationem ignis ra-
rcfatfli lpccie,codcmprorfusmodoapparerct,quoapparct lux. 40
6. Argumentum quartum dudhim a modoquo generatur & corrum-
pitur Iux,in quo cum igneconfentir. ibid;
7. Argumentum quintum, quia proprietates lucis tales funt, quales fo-
lis-corporibus conueniunr. 4,
C AP. V 11. Recondetur duabus obicflsonibus rjuibui contenditur lucem non ejfe
ignem, nofiraque ajficrtiojfs veritas amplius confirmatur. 41
1. Lucem omnem cfle calidam fimul calciaCUujiu. & ibid.
• a. Ratio ctir^noflra corpora purz lucis calorem plerumque non len-
tianr.
4J
3. Experientia dioptrarum vfloriarum , nec non pigri luffocantifque
1 xltus, probatur lucem cfle ignem. „ 4$
Non deberent philofoplu iildem quibus vulgus regulis de rebus indi-
care. ibicf.

Diuerfz lucis ignifque appellationes i diueifisciufdem fubftantu: no-

tionibus proficifcuntur. 46
6. Affertur ratio, cur fepenumero ignis & calor fine lucefint. ibid.
7 Qmd fit de luce poftquamdcfiit videri, feuexringuitun 47
8. Experimentum quorumdam opinantium lucem inpulucrem przci.
pitari pofle. ibid.
9. Qiiidlendat Author de lampadibusiftisquasnonnulliaflcrunc reper-
inconiumpribili flamma ardentibus.
tas fuiflein fcpulchris,
48
CAP.VIII. Solutio trium aliarum obiettionum quibus fupra contendebatur

lucem non ejje' corpus. •

1. Lux non c(l in qualibet parte (parij illuminati, nec partem illius ali-
quam fenfibilcmabfolute implet, quamuis videatur nobis eam im-
plere. . ibid.
fc. Nullum cft incorporediaphanopun&um fenfibilc,quod lucis fimul
cum aere, & multorum ctiamradioTumadiuerfis luminibus cmiflo-
rum capax non fit, abfque eo quod ncccflarium fit vnum ab alio pe-
netrari. jr
3*Lux nullum fpatiumin inflanti illuminat , fcd magna qua monetur
celeritas impedit quominus illius motus (enfu percipiatur. \

4 Ratio cur motus lucis ad nosdire&e tendentis non percipiatur j &

•

quod fit ineo vera aliqua Sc realis tarditas.

'
5. Planetx nunquam vere ibi funt, vbiapparenr.
6. Ratio cur lux, G fit corpus, motu fuo alia corpora non difliper? ibid.
7* Ratio cur nunqoamfentimus lucem agitari vento. j7
8. Rationes, quz hinc inde, pro lucis corporeitatc, & contra eandem al-
lati funt, inuicem comparantur. j8
5. Breuis recapitulatio argumentorum quibus pfrobauimus lucem cfle
ignem. * ibid.
fw nB * r !

•£
Index Capiturri
Caf.IX. m. De Motu loculi oencratim. f9
i. Nulliij rnottfflocnlii fine iucccflioncpcragi poteft. ibid.
z. Tempus communis mcnfuraeft omnis (iicccflionis. 6©
} Quid fir velocitas, & quod non poflitefle infinita. ibid.

4 NoHa -
vis tam exigua quin pondus quod vel cogitari poteft maxi
ra im mouerc valear.
$ Pr.Tcipuum in Mechanicis principium ex prxccdenti ratiocinio de-
ducium. Ci
6 Nullum mobile a quietead determinatum aliquem
-
gradum veloci-
tatis , vel a minori ad maiorem rranfirc poteft quin,
prius gradus om-
nes intermedios infra gradum acquifitum pcrtranfcai;. ibid.
"• Cauli ad morum conferentes , tres in mobili funt , . & in medio
vna.
; 6 +
8. N meftin corporcaliquo vis intrinfeca monendi Icad determinatam
aliquam vniucrfi partem.
9 ' Iifefcmcnti velocitati* in motu/fiunt femper in proportione nume-
- rorum imparium. 6c
io. N
ullius motus incrementum poteft efle perpetuum.
it
Soluuntur quidam problemata dr proportione quortirfdam agen-
,J .

tium cum fffciftibus fuis collatorum.

.
Cf
iz. Mobili ad ftnem tendente,
motus illius iuxtaeafdem leges diminui-
tur, iuxta quas antea augebatur.
ya
Cxr.X, De gauitate ac lenitate ; detjue motu locali qui communiter
vocatur naturalit. 71
I. Motus ij vocanturnaturalesqui conftantes habent caufas , violenti
autem qui Ilis contrarij funt. ^ibid.'
z. Prima maximeque vniuerfalis operatio lblis,cft atomorum, vt ita di-
cam , excufio earundemque furfirm attra&io.
, 71,
J. Lux, cum adhxrentibus fibi atomis a tellure refiliens, bina efficit in
quorum vnum afccndit, alterum defeendit , idque in li-
aere effluuia,
nea perpendiculari.-
7j
4. DenPjm in acre collocatum inter duo afeendentium Si defeenden-
tium effluuia, neccflario dcfccndct. ibid.'

J- Enucleatiopriorisdodfrinxqunmdegrauitatftradimus.
74
6 Grauitas
.
& leuirnsnon fignificant intrinfecam aliquam inclinatio-
nem ad motum lurlum vcldeorfum in corporibus ipfisqu* vocan-
tur gr.mia & Icilia.
7g
7. Corpgsquodcnfiuscft.eo velocius defeendit. ibid.
8. Velocitas corporum defeenderitium non augetur iuxta proportio-
nem diuerfiutis qui in eorundem denfitatibus efle poteft. 77
9. Maior minorve grauitas velociorem aut tardiorem efficit dcfcenfum
jjrauium.Argumentum quo Ariftotcles probat nullum dari motum
iti vacuo vindicatur. yg
10. Ratio cur ad inferiorem circuli quadrantem
mobile celerius de/ccn-
daf pcrarcum lftius quadrantis, quam per chordam. 80
'
_ , CaV..
 .

& Materiarum.
’Jn diluuntur obietiones contra caufas motus naturalis
in prxcetfenri
* capite aJftrtM , vna cum oppafltx flent entia refutatione. gt
*' ^«'pondetur primi obicdfiom ratioque affertur cur concaua i
loli-
dis, tardius defeendant.
j[,y ;
R c fp on dcrur fecundi obiedfioni, affcrunturqueratior.es , tur atomi
defeendens denfum continuo a Aequantur.
83
y. Quxifio quidam curiofa abaurhore indecifa relinquitur. ibid.
4. Refpondctur quartae obiedPioni redditurque ratio, cur eorundem
;

grauium dcfcenfus in tanta atomorum cum efficientium inxqualita-

te iqualis fit.

j. Affertur ratio cur folidum defuper

corpus, alterius infra fepofiridel-
cenfum non impediat.
83
C- Cur in aqua quidam corpora mergantur, alia ei innatent. 87
7. Refpondctur quinti obiediom de grauium in torrentibus defccn-

.Rdpondetur frxtx obiedfioni , fimulque offenditur elementa grauia

t
in propriis fphirisgrauirare. ‘

gf
9" Rffpondetur feptimi obiedfioni , fimulque affertur ratio, cur idfus
< aeris & atomorum perpetuo in nos impingentium minime Icntia-
mus.
* .
90
to. Qupmodo in eodem corpore, grauitas poffit effe maior denflrate,
den litas item e contra maior grauitate, quanquam
ipfa inter ie mini-
me diflinguantur.
11. Opinio afferentium grauitatemeffe inclinationem
ad centrum cor-
pori intrinfecam, argumentis a ratione
dudlis refellitur, 9»
ir. Ladcm opinio experientiis variis refellitur.
Cap.XII. De motu violento. 1

1. Conflituitur ftatus quiffionis , dc caufa motus violenri.

ibid.
1. Caufa vnica violentum motum continuans a medio petenda
,

'
c ^*
. .
^3
}• Vlterior pricedentisdodfrini explicatio.
96
4. Ineft atri vis fufficiens ad continuandum violenrum corporis mo-
• tum.
97
}• Refpondctur primi obiedfioni, qua contenditur acrem conferuan-’
do motui ineptum efleiitemque offenditur modus defitionis
motus
,* violenti.
£. Refpondctur fecundxobie&ioni.qua contendebatur nullam effe
ae-
ri in grauia corpora poteffatem.
7 - Refpondctur
~
I tertii
*v* obic£tioni,quod nempe fagitta rranfuerfa ccle-
rllu ^ - /l
rius ferri deberet quam diredfa.
.1 - .
1
.

ibid.'
Cap.XIII De tribus fjteciebus motus violenti , reflexione
vndulatione , reflatione jjcfc,
*• Reflexio motus violenti fpecies quidam elf. ibief.
Reflexio fit ad angulos xquales.
ibid.
f, Caufi& proprietates vndulationis.
 s

'

*
Index Capitum .
* W
4. Refra&io, vbi radius corpus reficClcns ingreditur , ad perpendicu.
fit

Ium vbi vero egreditur ,

,
fi fuperficies fecunda fit prime parallela , fit

a perpendiculo. 10J
j. Refcilitut explicatio refraCHonis allata a Cartcfio. ibid.
6. Refpondetur argumentis allatis pro lententia Cartefij. 105
7. Vera profertur caufa refractionis lucis tum ad ingreflum fuum in cor-
pus reflcCtensi tum etiam ad illius cx eodem cgrefliim. 10
8. Sancitur canon generalis fecundum quem iudicctur de reflexionibus
& refractionibus in cuiufcunque generis fupcrficiebus. 107
9. Corpus cui partes poriquefunt maiores, rerradionem maiorem effi-
cit,quam aliud minoribus poris partibufque conflans. 108
10. Confirmatur doCbina fuperius tradita ex natura corporum qua: lu-
cem refringunt, ibid.
Cap.XIV. De comfsojitione ,
tjualiuttlns & generatione mixtorum. | I0
i- Connexio huius capitis cum prxcedentibus : authoris in eo confi-
lium. ibid.
t. Datur minima quaedam corporum menfura ,caque in igne reperi-
tur. 111

j. Prima partium coniunCtio fit in corporibus omnium minimisdpfiufi

que quantitatis vi & virtute efficitur. ibid.
4. Secundum coniunCtionis genus cft partium in eodem elemento

4 compaClio , nafciturque cx denfitate . ut

y Tertia coniunCtio eft partium diuerforum elementorum, ofiturquea
quantitate fimul cum denfitate- ibid.

C. Cur liquida facile in vnum coeant, arida autem non fine magna dif-
ficultate. 11}

7. Nonpofluntduodurafeinuicemimmediatetangerc. ibid.
8. Modus quo mixta gencratim formantur. iij

9. Caufzdiuer forum graduum folidiratis in mixtis. ibid.

10. Regula ad quam reducuntur combinationes omnes elementorum in
mixtorum corti pofitione. ibid.
11. Terra & aqua' funt veluti, bafis mixtorum omnium permanen-
tium. i><
u. Qualia (unt illa corpora quorum & bafis aqua cft, in quibus terra re-
liquis duobus elementis dominatur. 117
T i3- De ijs corporibus in quibus aqua pro bafipofita,a«r elementis reli-

quis dominatur. ibid.

14. Qualia corpora ex mixtione illa oriuntur, in qua, pofita pro bafi aqui,
reliqua elementa abignefuperantur. 118
i}. De corporibus in quibus Tola aqua dominatur.
illis ibid.

16. De corporibus illis in quibus fola terra reliquis tribus elementis do.
minatur. .j, , ibid.

17. De corporibus illis in quibus teri a pro bafi pofita, aqua duobus reli.
quis elementis dominatur. u9
18. De corporibus ijs in quibus terra bafis cft , aer autem elementis
' '•
,
'
reliquis

j
 j 13

& Materiarum.
reliquis dominatur. fbij.
19. De corporibus illis in quibus terra pofita probafi, ignis reliquis ele-
mentis dominatur. ibid.
ao. Omnes mixtorum qualitates fecundae, a variis primarum combina*
tionibusoriuntur,acdeniquein varios raritatis & denfitatis gradus re-
foluuutur. <110
11. In planetis &{yderibns perinde ac in rebus fublunaribus, mixtorum
varietatem quandam virtute lucis produci. fSid.
at. Quo padto elementa in mixtorum compofitione fefe inuicem im-
mutent, figillatim vero de medo quo operatur iguis,qui reliquis om-
•nibus agendi efficacia antecellit. iti
13. Particularis explicatio generatfonis metallorum. ut
Cap-XV. De mixtorum dijjolutione. /13
H Cur quxdam corpora fragilia finr, alia lenta, (Iiie apta refiftcre vio-
kntiz extern* , quz vnum eft ex tribus inlirumemis dilloluendi
corpora. ibid.
a.. Quo pado vis externa in corpora admodum denfa operetur. 114
3. Varij effedus ignis, qui aliud eft (idquepixeipuum) indifloluendis
corporibus inftrumentum. ‘
«tj
4. Cur corpora quzdam ab igne non diffoluantur } ibid.
j. Ratio cur ab igne fundatur aurum fed nonconliimatur. ilS
<•.-Cur plumbum facile ab igne confurmtur,& in calcem redigatur, ny
7 • Cur, 6c quomodo corpora quzdamin(piritus,aquas,olcum,falester-
ramque ab igne refoluuntur, tc quidnam flnt iftiufnjddi partes- ibid.
?• Modus quo aqua.poftremumdifloluendorum corporum inftrumen-
tum, falem in calce a terra damnata fcparat. »9
j>. Quomodo aqua permixta fali magnam habeat vim ad aliorum cor-
porum diffolutioncm. J30
|o. Medus quo.fir putrefacio. ibid.

Caf.XVI , Explicatio quorundam axiomatum ad tjualitatrs & operationis corporum Jpe~

flantium-, $) vtrumpuraelementa in aliqua mundi torte reportantur, ibid.
1. Quid Cr tnagcntibuscorporeisfphiraadtiuitam. ibid.
t-Cur nullum corpus operari poflit in diftans. 13
3. Refpondctur obieCioni faCx contra modum quo explicuimus prx-
cedens axioma. ibid,
4. Dereadione, & primo quod in motu pure locale agens quodlibct»
inter agendum pati, agereque dum patitur debeat. 1 3

f. Ptxcedens dodrina applicatur aliis motibus localibus, qui proprii*

nominibus defignantur : fimulque oftenditur argumentum Calcula-
toris, in via quam nos tenemus, nullius efle roboris. 134
1 Cur notiones quxdam admittant intenfionem & rcmiflionem , alix
non admittant. ibid.
7. In qualibet parte mundi huius habitabilis teperiuntur elementa pu-
ra , in minimis quidem atomis , non autem in magna «liqua mote
confiftentia, ,

666 i
 , ;

Index Capitum
Cap. De rarefaftione ({) condcnfationc duobus primis particularium

XV1L corporum motibus. rj 7

r. A uthoris fcopusdn capite hoc & fequcntibus. ,
ibid,
I. Quod corpora tum interno cum cx terno calore rarefieri
, 1 poflint < &
quomodo id fieri cnnringat. ljg
J. De magnis effc&ibus rarcfa&ionis. i^o
4. Piimus modus quo ficcondcnfocio, nimirum per calorem. 141
j. Secundus modus condenfarionis, nimirum per frigus. 141
6. Glaciem non efle aquam rarcfi&am lcdcondcniautn. i
4j
7. De modo quo fiunt ventus , nix , & grando, & quomodo ventorum
vis pluuia fedatur. .J4J
8. Quomodo partes eorundem vel diucrforum corporum ancius inter
fe condenfarionis beneficio comunguntut. 14$
9. Vacuitates non poflunt incauiacilc cur aqua ingefto vnius generis
falciam fatura, alium adhuc aheriusgcneris lalcm imbibat. 1^47
10. Affertur vera prxccdentis effettus ratio. 145
11. Ratiocor corpora ciufdcmnaturxiaciliuscoalefaint, quam qua di-
ueriam naturam obtinent. 149
Cap. De alio quodam motu ad corportt pertinente
,
qui vulgo attracho dicitur
XVIII. deque operationibus qttilufdam qua vocantur magica ,

1. Qujd fit attradlio &vnde oriatur. ibid.'

». V erus axiomatis iftius fenfus, quod natura abhorreat a vacuo. ijr
}• Vera attractionis ratio. Ij»
4. Aqua atrra&ionis vi ad quamlibetaltitudinem attolli potefl. tfs
} Dcaquarpcr fyphonrmattraftione. ibid.'
6 . Siphonis experientia non probatur aquam in proprio fuo orbe gTa.
uitare.
,^4
7. De attraftione cuius ignis caufacft. jjj
8. De attra&ionequzfitpercalida.vtper amuleta, Scc. ibid.
9. Vera & naturalis ratio operationum quarundam qusr a nonnullis ap-
pellantur magica* tfi
Caf.XIX De tribus alns%iotibut ad particularia corpora pertinentibus,
filtratione ,
rtjhtutiont gr attraihtnc eleOricd. ijg
1. Quid fit fiitratio 6c quomodo peragatur. ibid.
. Quinam fit caufa afcenlus aqux in filtratione. ij<j

3. Curaquafiltroattradfa non defluat invasfilbiechim, nifiparslingu-

li exterior aquxfupcrficic inferior fit. ico
4. De motu reftitutionis, & cur quaedam corpora flexa refiliunt, alia
non item. i$j.
3. Cur quidam corpora ex toto , alia nonnifiex parte naturali fua; fi-
gurz reftiruantur. tgc
. De corporibus quibus tenfionis 6c contraftionis motus conue-
niunt. i(f
7. Quam miri ingentefque efferus ab exiguis, planis, fimplicibufque
principiis oriuntur. ,jg
8. Dc
 7

& Materiarum,
8. Dc attra&ionibusel estricis carumque caufis. j$ 9
9. Refellitur opinio C.ibridrcausantrr.i&tQnunicIciftric.-irum. 170
Cap.XX. De generatione magittit , motibujque n proprtu. 1 1
1. tolis calor fub Zodiaco aiirisprofluuium quoddam ab
Intenfirtimus
Vfroquepoload Zonam torridam trahic. ibij.
1. Atomi diuerforum huiufmodi cfHuuiorum aeris aprxfunt quz bibi
inuiccm incorporemur. 173
j. Exoccurfu & permixtione effluuiorutn aeris ad zquatorem fit vt va-
rix h nc inde atomorum polarium emanationes ab vno polo vfquc
ad alterum deferantur. ibid.
4. Ex atomis hifte materis alicui idonez in terra: vifceribus incorpora-
tis generatur lapis. 171;
}• Lapis hic operatur mediantibus quibufdam emanationibus . permix-
tis aliis fai fenilibus quibus inaerc occutritieftqidemum mngncs.ibid.
6 . Proponitur methodus pro inftiruendis in quauis materia experien-
tiis.
177
7. G me rari magnetem ex atomis ab vtroque polo fluentibus experi-
menta in magneteipfooblcruataconfirmant. 178
8. Experhnertra quibus probatur magnetem operari per emanationes,
quibus congruentia atomorum cffliiuia occurrunt. 179
Cap.XXI. Pojitiones quadam ex procedenti do firma deducia &
experimentit confirmata. ,g (
1. A&ioncs magnctic*. corporum, non qualitatum, minifterio per-
aguntur. ibid.
Diluunturobiedioncs contra pofitionempnceicntemfidV*. 18»
j. Virtus magnetis ab alio corpore in' ipfum deriuarur. i8j
4. Magnetis virtus fimplexnoneft, ied ex duabus veluti heterogeneis
partibus integratur. 184
5. Virtus maguetis efficacior cft in poIis,quam in alia quauis illius par-
te. ibid.
d. Magnes in orbem agit emanationes ipfius ddjpJifcis funt generis,
:

vrriufque vis maxima in eo eft hsmifphxrio per cuius partes polares

egreditur. i8j
7. Duorum magnetum quorum alterin alterius fphxra collocatur.par-
tes fingulz inter fe miniirie conuerliunr. ibid.
S. De declinatione aliifque refpedlibus quos acus attrita ad magnetem
gerit. 186
9 ’ Magnetis virtus ab vno «tremo ad altcmm lineis axi fere parallelis

transfunditur. 187
10. Virtus magnetis etiam rotundi , non diffunditur «qualiter in or-
bem. ibid.
11. Natura in operationibus magneticis vnionem inter attrahens & at-
trattum intendit. 188
it. Totus terrzglobus non eft magneticUs. ibid.
*}- Magnes in qualibet mundi parte, ac climate generatur. 184
odo iij
 Index Capitum
14. Conuenientia , ac fimilrtudo inter motus magneticorum & gra-
uium. ibid.

Cap XXII. Solutio quorundam problematum pertinentium ad magnetem j breuifque to-

tius docbina quam de illo tradidimus anacephaltofit. r 9o

I. Quifnam fit borealis , &

quisauilralis magnetis polus. ibid.

z. Vrrum pi xier magnetica ,alia quoque corpora attrahendi virtutem

habeant. ibid.

j. Verum fertum perpendiculariter telluri imminens ad feptentrionem,

6. vel adauftrum.in extremo tcrrxproximo refprttum acquirat? ibid.
4. Cur magnes magis propendeat in ferrum quam in alium magne-
*
tem. 9*
j. Refellitur opinio Gtlberti rationem afferentis, cur magnesarmatus
maius ferri portdCts fullineat qtiarn inermis, item curferrum
magne-
tica virtute imbutum ipfo .iaonnunquim magnete fortius opere-
tur! ibid.

Rcfeiljtur opinio Galilaei rationem reddentis praecedentium effe-

ctuum. ibid.
* 7. Solutio quam Authoripfc praecedenti quxftioni adhibet. 1 91
.
8. Cur in prxcedentehypothcfi imbccilliortnagnes ferrum in reriedtum
eripiat fortiori. *94
9. Cur variationes acus magneti attritae, eo maioresGrif ab ipfofepten-
trionispum£fo,qua.pr<3piusad'polum accedit. I9J
10. Vrrum variatio acus attriti magneti in eidem mundi plaga alias
maior alias minor cfTepofTir. I9C
II. Totius do£frinxqriamde magnete tradidimus fumma. 197
C A V. Dejcri tio duplicis generis 'viuentium plantarum,
,
animalium & : & de ge-

XXIII ’ ncrali eorundem formatione qud ad eliciendas attianes vitales

apta redduntur. l 8
?
1. Connexio Capitum fubfequcncium cum praecedentibus. ibid.

'Dc variis mixtorum compofitionibus. 199

j. Duo viuentium genera. 100
4. Dcfcriptio cuiufdammacliinr primum viuentium genus non infeite
exprimentis. 101
j. Alterius machinSt defcriprio , qua fecundum viuentium genus adum-
brari poteft. z°l

. Conferuntur dux hxmachih* cum duplici viuentium genere aliae- :

que nonnullxab, aliis rebus dudhe fimilitudincsad eorundem naturas

explicandas adhibentur. ibid.

7. De modo quo formantur piant*. 104

8. De modoquoform‘anturanirfiantes. aoj
generationem animantium,f!mulque detegitur quod-
C A P.' Specialius inquiritur in

XxiV nam animalu membrum primo formetur. 108

1. Opinio afferentium quamlibet parentis partem formaliter contineri
in femine. ibid.

Refellitur hxc opinio. .<** »09

z.
j. Authoris
 Tftjfl» ' .

( .

& Materiarum'.
Jv Authorisin hac quatftionc opinio. lro
f
4. Refellitur opinio afferentium quodlibet in quolibec foimaliter con-
tineri. x.,|

Authoris degeneratione animalium opinio proponitur, &

k j.

6 .
matur.
Quod vna fubftantia in aliam mutetur.
confir-
m
214 x.

7. De exclufionc pullorum aliorumque animalium generatione, nj

8 . Ratio cur dcfe&us quidam fiuc extuberantiz in corporibus paren-
tum tranfundantur in prolem. iitf
9. Difcrimcn inter opinionem Authoris & alteram quam fupra refii-
rauit. X17
to. T otius corporis virtutes fpecificz reperiuntur in
corde, indeque con*
firmatur do&rina in duobus paragraphis proxime antecedentibus
tradita. at8
11. Cor in animantis generatione primo formatur. no
Cap.XXV. ,
Quo patio planta fiuc animal ad figuram fuam perueniat. ut
1. Plantarum &animantium figurx perinde ac alijquiuis inter corpora
effe&us, ordinati caularum fecundarum virtute producuntur, ibid.
Figurarum in corporibus varietas ex defe&u in vna aliqua trium di-

3.
menfionum ab externis caufisindu&o oritur.
Do&rina modo tradita, variis experimentis confirmatur.
m
it)
4.
j.
Eadem dodfrina applicatur plantis.
Eadem dodtrina ex iis quae obferuantur in arboru foliis declaratur,
^ ib.
6 Do&rina eadem
. applicatur animantibus. nj
7. Quofenfuvisformatrixabauthorc admittatur. %ic
Ca p. Quo patio in viuentibus incipit motus , item de motu cordis , [anguinis cif r
XXVI. cuittone a nutritione, augmento t ac denique corruptione fiuc morte, ibid.
1. Vnde primus plantarum motus primaque eorundem iucremcnta
oriantur. ibid.
V
•Jl

1. Opinio Cartefij de motu cordis. 117

3. Refellitur opinio Cartefij. n.8
4. Authoris de motu cordis fententia. ti 0
j. Motus cordisex fibris fuis irrigatis fanguinc primario dependet. 230
6 . Refpondeturobiedlioniconiramox traditam do&rinamfadhe. 131
7. De fanguinis circuitione, aliifque cffc&ibus motum cordis confe-
quentibus. 152
8. f)e nurritione. 233
De accretione.
j>. xjj
10.De morte ac aegritudine. . . ibid.

C A F. De finfu (t) qualitatibus fienfibihbus generarim ,fieciatim 'nero deijs qua ad

[xxVil gufium , ratium, odoratum pertinent. zj 6
1. Subfequentium capitum cum przcedentibus connexio. ibid.
t. De fenfibus & qualitatibus fenfibilibus in genere , deque fine ob
quem infiituuntur. ibid.

3. De fenfu t.nftus, &c quod tam ipfe, quam qualitates quibus afficitur
firnt corpora.

/*
i
 *lndex Capitum
'

Dc guflu& qualitatibus ad cum pertinentibus; quddqtieambo firit

corpora. i 35
Odoratum &qualitatesad eum pertinentes cfle corpora. i 40
De confenlu odoratus Sc guftatus. ibid.
De ratione cur odoratus perfedHor fit in brutis quam in hominibus:
miraque hilloria hominis cuiufdam qui res diditas odoratu percipere
poterat. 24!
Cap. De Jenfii nucinus (*)Jen/ibili qualitate quam Jbnum appellamus. 143
xxvin. Dclcniu auditus, & quod fonusin motu pure locali litus fit. ibid.
Dc Variis artibus ad auditum pertinentibus iquz omnes confirmant
fonum nihilefTcprxtermotum. ibid.
Idem eonfirmaturexeffcdlibus quos ingentes foni efficiunt. 143
Solidaquoque corpora motum atris ad auditus organum tranfrnit»
tunt. 1 4 tf
Vbi motus interrumpiturdefinit fonus. ibid.
Non folo motu aeris fed & aliis quibufirfs , fi ad aures perueniant , edi
fonum. ibid.
7. Quoilvnusfenfus alterius dcfc&unieompenfarefolet. 147
8. De nobili quodam Hifpano, qui fonum oculis percipiebar. i 48
9- Variis rationibus probatur, fonum nihil edealiud ,
quam corporis ali-
cuius motum. 150
Cap. De vifu (jf coloribus.
2.J1
XXIX. *• Colores nihil aliud funtquani lux mixta tenebris, feu difpofitio faper-
ficiei lucis ita mixrz, reflexioni idonex. ibid
*• Dcdifpoficionecorporumequibusnafcunturalbedo & nigredo. ijj
3. Dodlrina mox tradita authoritatcAridotelis, ratione item expe- &
1
rientia confirmatur. ibid..
4. Quomodo colorum varietas ex varietate graduum raritatis Sc dcnfi-'
tatis oriatur.
134
J. Curquxdamcorporafintdiaphana, alia opaca. ijy
6 Dodtrina fupetius tradita confirmatur, ex generatione albedinis
.
Sc
nigredinis in corporibus. ij<?
Cap.XXX. De coloribus luminofis fue apparentibus. ibid.'
*.
'
Colorum fpecies per cry (lallum triangularem apparentes duplicis ge-
1
neris funt. ibid.
i. VarizobicdH partesad ingreffum in cryflallum triangularem varios
angulos efficiunt. zj7
|. Affertur ratio cur idem obiedhrm perciyftallum triangularem non-
nunquam in duobus locis appareat, & in vno quidem clariorem , in
alio obfcuriorem fui imaginem przbcar. ,
>
ibid*
3. Ratio iflius colorum varietatis que per triangularem cryflallum in-
tuenti apparer. t jg
. Cur crylhltus triangularis in vno fitu collocata, colores reprzfentel
prorfus contrarios illis, quos in alio fitu collocata reprzfentabar.
137
• Adducitur ratio generalis, varietatis colorum ex fola lucis per cry ftal-
*'
lum
 .
wtm

Index Capitum
'
» Ium triangularem traic&ionc orientium. '( •" 2<&
7- Ex qua parte appareant colores finguli qui puix Iucisper cryftalfurn
L
trinngdarrrtitraicffionc efficiuntur.
'W Gap. Redditur caufa quarundam apparitionum in coloribus luminofis , toti- .que dc
ijfXXI. fenjibitis qualitatibus Jenfbilibus fcrmo concluditur.
4.
I. Affertur ratio 6c caufa varietatis cunifliScc coloris qui Iucisper c.V-
flallum ttiangularem traiedVione rfficitur. ibid,
»• Difficiledecryflallo triangulari problema explicatur. 214
}. Deinde, & quo pa&oex colore cuiufuis corporis naturalem eiuldrm
conftirutionem cognofcerc poffimus. toS
Quod qualitates omnes fcnfibiles Gnt vera ac realia corpora, ex va-
riis raritatis ac denfitaris inter fc mixtorum proportionibus oriun-

da. 267
J. Cur fcnfuum numerus fit quinarius.vna cum totius do£Hnz de fen-
fibus condufione. 2 68
jt C A P. De fenfationc Jtuc motu quo fcnfus funthones fuasproprie exequitur. 16$
t xxxn. Cartefii dc ienlatione opinio.
1. ibid
t. Authoris de fenfationc opinio. 270
3- Argumenta quibus confirmatur authoris fententia. 2 7t
4. Spiritus vitales fune immediata (cnlusinftrumenta, quatenus qualira-
tes fcnfibiles ad cerebrum vehunt. 272
5. Modusquo foni ad cerebru n iniftcriofpirituum tranfuehunrur. 17}
6 . Qao pacio colores ipirituum vitalium minifterioad cerebrum deuc-
huntur. 474
7. Proferuntur argumenta contra opinionem Cartefij. rfs r'cf

8. Qjod fvmtomata paralyfeos non confirment opinionem Cartefij. , L* -

omijjist ejl titulus huius paragraphi in margine libri.

\
9- In opinione Cartefij haud fatis commode exp, itatur modus quo res
in memoria conletuantur.
Ca r. De Memoria. 278
XXXIII. Quo pafto confcruantur res in memoria ? ibid.
Quo pa&o res in memoria recondit* reducuntur in phantafiam. 277
Do&rinx tradirx confirmatio. ibid.
4. Cur obiedta i memoria vocata & phantafix denuoprxfentatacum
iildem circumflandis quibus cerebrum ingrefla funcappareanr. 2 88

j. Quo padlo memoria rerum przteritarum amirtrtur , ac deinde reno-

uatur. j. 281
Ca p. De motu -voluntario , facultatibus naturalibus pajjionibus. ibid.
XXXIV. i. Ex qua maceria componatur cerebrum. itjjd.'

». Quid fit motus voluntarius? x8j

3. Quidnam fint facultates illxquxvocanmr naturales. ibid.
4. Quomodo attra&rix & fccrctrix operentur. »84
J. Dc facultate concodlrice. - * ibidf
4. De retcntrice & expultrice. z8j
7. De expulfiorte per medicamenta. ibid.'

ufiu

y
 . .

um iir
-

Index Capitum
•.-iit'
CAP.IX. m* De Adoni locali gencralim. 19
Nuliiis motiWlornlis fine iuccelfione peragi potcfl. ibi J-
* x. Tenrpuscommunis nicnfuracfl omnis fuccclfionis. ce
}• Qdio fit velocitas, Se quod non pofiitefleinfinifa. ibid.
4- NuHa vh tam' exigua quin pondus quod vel cogitari potefl maxi-
m ira mouerc valear. ei
5- P acipuum in Mechanicis principium ex pratccdentiratiocinio de-
ducium. 6l
6. Nullum mobile a quiete ad determinatum aliquem gradum veloci-
tatis , vel a minori ad maiorem rranfire potcfl quin ,
prius gradus om-
nes rnrcrmedios infra gradum acquifitum pertranfcai;.
ibid.
7 Cauli ad
-
motum conferentes , tres in mobili lunt ,T&: in medio
vn 1
'
-
64
*• Noneftin corpnrcaliquo visintrinlecamoucndifead determinatam
®tiflpafti vniuerfi
partem. tfy
9- Ilfcfemcnta velocitatis in
motu fiunt femper in proportione nume-
rorum imparium.
•
66
to. Njllius motus incrementum
, poteflelTe perpetuum. ct
“ Soluuntur quidam problemata de proportione quorumdam agen-
.
cum effectibus fuis collatorum.
riiim
cp
ix. Mobili ad Enem tendente, motus illius iuxta eafdcm leges
diniinui-
tur,iuxta quas antea augebatur.
,
y0
CaP.X. De grauitate ac lenitate ;
detjue motu locali qui communiter
'vocatur naturalit
71
’• ^ ^tus ij vocantur naturales qui conflantes habent caulis, violanti
autem qui his contrarij funt. ibid.'
"

x- Prima maximeque vniucrfalisoperatiolblis,ellaromorum,vt ita di-

cam, cxcufio,earundcmquefurliimattra<3 io.
7^
3. Lux, cum adhxrenribus fibi atomis a tellure refiliens, bina efficit in
acre effluuia, quorum vnum afeendit, alterum defeendit , idque in li-
. nca perpendiculari,-
7j
4. Dcnlum in aere collocatum inter duo afeendentium &defcenden-
rium effluuia, ncceiraiiodefcender. ibid.
S- Enuclcario prioris doftrini quam degrauitatetradimus.
, ( Grauitas &
leuiras non fignificant intrinfccam aliquam inclinatio-
nem ad motum Turium veldeorfum in corporibus ipfis qui vocan-
f
tur grauia & leuia. 7^
T- Corpus quo dcnfiusefl, eo velocius defeendit. ibid.
8. Velocitas corponim defeendentium non augetur iuxta proportio-'
nem diuerfiratisquz in eorundem denfitatibus efle potcfl. 77
jr. Maiorminorvegrauitasvelocioremauttardiorem efficit defcenfum
£rauium. Alimentum quo Arido t cies probat nullum
dari motum
in vacuo vindicatur.
78
10. Ratio cur ad inferiorem circuli quadrantem
mobile celerius defccn-
d^pcrarcum illius quadrantis, quam per chordam.
g0
- C ‘kr.

-t x r
i

«•
& Materiarufn:
taXlJ» Q
k0 diluuntur oliefliones contra
caufas motus naturalis in [rrstccdcnri
Ca ,e vna cum oppo/itst Jcntentix refutatione.
' P‘ *[fer,M > gi
t

>•
h r
Refpondetur prima; obie&iom ratioqueaffertur
cur cuncaua
;
(oli-
dis, tardius defeendant.
j{,y.
». Refpondetur fecundi obietftioni.affcrunturque
rationes; cur atomi
defcendcnsdenfum continuo aflequanrur.
g}
y. Qua-ftio quidam curiofa ab aurhore
indccifa relinquitur. ibid.
4, Refpondetur quarti obicdfioni redditurque ratio, cur eorundem
;

grauium defcenfus in tanta atomorum cum efficientium

iniqualita-
te «qualis fit.

I' Affertur ratio cur folidum defuper corpus,

alterius infra fe pofiri def-
ccnlum non impediat.
gj
tf. Cur in aqtra quidam corpora mergantur, alia ei innatenr.
I 87
7 Refpondetur quinti
-
obiedlioni de grauium in torrentibus defeen-

•. Refpondetur feiti obie&ioni.fimulque oftenditur elementa

gntuia
in propriis fphirisgrauitare. *
gf
9 ’ Refpondetur feptimi obicdfioni , fimulquc affertur ratio , cur idfus
aeris & atomorum perpetuo in nos impingentium minime (cmia-
mus.
9o
ro. Quomodo in eodem corpore, grauitas poffit efle maior denflrate,
denfitasitem c contra maior grauitate,quanquam
t me diftinguantur.
ipfa inter ie mini-
j(_jj
11. Opinio aflerentium grauitatemefle inclinationem
ad centrum cor-
pori intrinfecam, argumentis a ratione
dudtis refellitur,
n. Eadem opinio experientiis vatiis refellitur.
Cap.XII. De motu 'violento.
1. Conftituitur (latus quilfionis , dc caula motus violenti.
ibjd.
t. Caufa vnica violentum motum continuans
a , medio petenda
'
eft ' •
. <>S
- }• VItcrior pricedentisdoflrini explicatio.
9<j
4- Ineft aeri vis fufficicns ad' continuandum violentum corporis mo-
t * tum.
97
f Refpondetur primi obiciftioni qua contenditur acrem conferuan-
,
do motui ineptum cflc:itemque oftenditur modus defitionis
motus
c violenti.
* Refpondetur fecundiobie<ftioni,qu& contendebatur nullam cfte ac-
ri in grau ia corpora potcftatcm.

7 - Refpondetur tertii obie<ftioni,quod nempe fagitta tranfuerfa cele-

rius ferri deberet quam diredh. ibid.’
Cap.XIII. Dc tribus flieciebus motus violenti , reflexione
vnilulationc rcfrailionc.
, jcb-
1. Reflexio motus violenti fpecics quidam cft. ibid.
a. Reflexio fit ad angulos iquaJcs.
ibid.
}• Caufi & proprietates vndulationis. ,5,
 1 1

Index Capitum .

4. RcfradHo, vbi radius corpus refletftens ingreditur , fitad perpendicu.

Ium , vbi vero egreditur , fi fupexficies fecunda fit primsr parallela , fit
a perpendiculo. 10)
j. Refcllitut explicatio refraiflionis allata a Cartcfio. ibid.
6 Rcfponderur argumentis allatis pro lententia Cartcfij.
. 105
7 Vera profertur caufa refra&ionis lucis tum ad ingreflum fuum in cor-
.

pus rcfle&ens; tum etiam ad illius ex eodem egreflum. ros

8. Sancitur canon generalis fecundum quem iudicctur de reflexionibus

& refractionibus in cuiufcunque generis fuperficiebus. 107

9. Corpus cui partes poriquefunt maiores, refraCtionem maiorem effi-

cit,quam aliud minoribus poris partibufque conflans. 1 08

10. Confirmatur doCtrina fuperius tradita ex natura corporum qux lu-
cem refringunt, ibid.
De compojhione , qualitatibus & generatione mixtorum . 1 0
*• Connexio huius capitis cum przcedentibus : authoris in eo confi-
litim. ibid.

t. Datur minima quzdam corporum menfura,caque in igne repen-

tur. 111

}• Prima partium coniunCtio fit in corporibus omnium minimis,ipfiul-

que quantitatis vi & virtute efficitur. ibid.

4. Secundum coniundtionis genus cft partium in eodem elemento

com paClio ,
nafciturque ex denfitate » 11

j. Tertia coniuntflioefl partium diuerforum ch mentorum, oriturquea

quantitate fimul cum denfitate. ibid.

C. Cur liquida facile in vnum coeant, arida autem non fine magna dif-
ficultate. 11 i

7. Non poflunt duo dura fcinuicem immediate tangere. ibid.

8. Modus quo mixta generatim formantur. nj
9. Caufzdiuerforum graduum foliditatis in mixtis. ibid.

10. Regula ad quam reducuntur combinationes omnes elementorum in

mixtorum cortipofirione. ibid.

11. Terra & aqua fiint veluti. bafis mixtorum omnium permanen-
tium. vt
u. Qualia lunt illa corpora quorum bafis aqua cft, St in quibus terra re-
liquis duobus elementis dominatur. 117

13. De ijs corporibus in quibus aquapro bafi pofita aer elementis • reli-

quis dominatur. ibid-

14. Qualia corpora ex mixtione illa oriuntur,in qua, pofita pro bafi aqu&,
reliqua elementa abignefuperantur. 118
ij. De corporibus illis in quibus fola aqua dominatur. ibid.

16. De corporibus illis in quibus fola terra reliquis tribus elementis do.
minatur. * .
ibid. ,

17. De corporibus illis in quibus teri a pro bafi pofita, aqua duobus reli-
quis elementis dominatur. u9
18. De corporibus ijs in quibus terra bafis cft , aer autem elementis
 •

& Materiarum.
reliquis dominatur. ibid,
19. De corporibus illis in quibus terra pofita probafi, ignis reliquis cle-
mentis dominatur. ibi J.
Omnes mixtorum qualitates fecundz , a varii» primarum combina»
tionibus oriuntur.ac denique in varios raritat is & denii tatis gradus re-
foluuntur. ' izo
xi. In planetis &fyderibas perinde ac in rebus fublunaribus, mixtorum
varietatem quandam virtute lucis produci. ibid,
• xt. Quo padlo elementa in mixtorum compofuione fefe inuicem im-
mutent, figillatim vero demodo quo operatur igois,qui reliquis om-
-nibus agendi efficacia antecellit. ni
Particularis explicatio generaribnis metallorum. 111
Ci.pXV. De mixtorum iijjolutione. ri)
». Cur quzdam corpora fragiliaiint , alia lenta ,fiue apta rcfiltcre vio-
lenti* extern*
,
quz vnum cft ex tribus inibis naentis dillolucndi
corpora. ibid.
x.'. Quo padVo vis externain corpora admodum denfa operetur. 114
3. Varij cffe&us ignis, qui aliud cft (idqucptzcipuum )
indifloluendis
corporibus inftrumentum. srj
4 Cur corpora quzdam ab igne non difibluantur t
-* ibid.
j. Ratio curab igne fundaturaurumfed non coniiirrratur. u<T
Cur plumbum facile ab igneconfumatur,& in calcem redigatur, 12.7
<*.•

7 • Cur, & quomodo corpora quzdam in fpiricus, aquas, olcumdalcs ter-

ramque ab igne refoluuntur, & quidnam fuit ilbufmddi paries, ibid.
? Modus quoaqua ,pofl remu m difloluendorum corporum in llrumen
tum , (alem in calcea terra damnata feparar. i» 9

J>. Quomodo aqua permixta fali magnam habeat vim ad aliorum cor-
porum diflbluuoncm. 130
»0. Medus quo.fi r putrcfasftio. ibid.

CAP.XVI. Explicatio ejuoruniam axiomatum ai qualitates &• operationes corporum fre-

flantium-, q) vtrum pura elementa in alapa mundi torre referiantur, ibid.
1. Quid fir in agentibus corporeis fphxra a dtiuicans. ibid.
x. Cur nullum corpus operari poflit in diftans. 131
•
-^. .Rcfpondeturobiedioni fadbc contra modum quo explicuimus prae-
cedens axioma. ibid.
4 Derca&ione, &primoquod in motu pure locale agens quodlibct,
inter agendum pati, agereque dum patitur debear. 1 3 3

f. Przcedens dodlrina applicatur aliis motibus localibus, qui propriis

nominibus defignantur : fimulque oftenditur argumentum Calcula-
toris, in viaquam nos renemus, nullius efle roboris. 134
<. Cur notiones quzdam admittant intentionem & remiffionem ali* ,

- — non admittant. ibidv

.7. In qualibet parte mundi huius habitabilis reperiunturclementa pu-
ra, in minimis quidem atomis, non autem in magna «liqua mote
confiftcntia,-
“
jj<;
'
000 ij
 ;

Index Capitum
Cap. De rarefaihone condenfatione duobus primis particularium.

XVII corporum molibus. i$ 7

Authoris fcopusin capite hoc & fequcnribus. ibid.
Quod corpora tum interno , tum externo calore rarefieri
, pollini { Sc
quomodo id fieri contingat. I38
De magnis effedibus rarefadionis. i'4o
Primus modusquo fit condcnfatio , nimirum per calorem. 741
, Secundus modus condenfarionis, nimirum per frigus. /41
6. Glaciem non efle aquam raicfadam fcd condcnfatam. 14J
7. De modo quo fiunt ventus , nix & grando, & quomodo ventorum
,

vis pluuia (edatur.

14J
8. Quomodo partes eorundem vel dmerforum corporum arduis inter
fe condenfarionis beneficio coniunguntur. 14$
9. Vacuitates non poflunt incaulacflc cur aqua ingefto vnius generis
falc iam alium adhuc alterius generis lalcm imbibat.
facuta, 1*47
10. Affertur vera praecedentis effedus ratio. 148
n. Ratio cor corpora ciufdcm natura: facilius coalefcunt
,
quam quae di-
uerlam naturam obtinent. 149
Cap. De alio quodam motu ad corpora pertinente , qui vulgo attracho dicitur
XVIII. deque operationibus quilufdam qua vocantur magica 1

1. Quid fit attradio &vnde oriatur. ibid.

a. V erus axiomatis iftius fenfus, quod natura abhorreat a vacuo. •Jt
}. Vera attradionis ratio.

4-Aqua attradionis vi ad quamlibet altitudinem attolli poteft. iJJ

5 Deaquxpcr fyphonrra attradione.
-
ibid.'
6 Siphonis experientia non probatur aquam in proprio fuo orbe gra
-

uitarc.

7. De attradione cuius ignis caufaeft. jjj

8. Dc attradioncquarfitpercalida.vrper amuleta, &c. ibid.
9. Vera & naturalis ratio operationum quatundam quse a nonnullis ap-
pellantur magici ,j(j

Caf.XIX De tribus ahu^notibus ad particularia corpora pertinentibus ,

filtratione ,
rejlitutione , & attractione clecbicd. 1)8
1. Quid fit filtratio & quomodo peragatur. ibid.
x. Quznam fit caufa afcenlus aqux in filtratione. ij<j

). Cur aqua filrro attrada non defluat in vas f iibiedum, nifi pars lingu-
lx exterior aquz fupcrficic inferior fit. igo
4. De motu reftitutionis, & cur quaedam corpora flexa tefiliunt, alii
non item. iCj
J- Cur quzdam corpora ex toro , alia non nifi ex parte naturali fuz fi.
gurz reftiruantur. igg
C. De corporibus quibus tenfionis & conrradionis motus conue-
niunt. iCf
7. Quam miri ingentcfque effedus ab exiguis, planis, fimplicibufque
principiis oriuntur. ,$g
0 8. D*

* I
 t

& Materiarum,
8.. Dc attra&ionibuscle&ricis earumque caufis.
9. Refellitur opinio CabcidecausaatrradHonunielcii ricarum. 170
Ca P .XX. De generatione magnetis , motikttfijue et profrus. , 7
I. Intenfiffirnus iolis calor fub Zodiaco aeris profluuium quoddam ab
Vtroquepoload Zonam torridam trahit. ibij.
a. Atomi diuerforum huiulmodi effluuiorum aeris aprifunt qui Cibi
inuiccm incorporentur. , 7J
}• Exoccutfu & permixtione effluuiorum aeris ad xquarorem fit vt va-
rir h nc inde atomorum polarium emanationes ab vnopolo vfque
;

ad alterum deferantur. jbid.

4 Exaromishifce materiat alicui idonex
- in terrxvifceribus incorpora-
tis generatur lapis. i 7<j
J. Lapis hic operatur mediantibus quibufdam emanationibus permix-
,
tis aliis fui fimilibus quibus in aere 0ccurricicftqidemumm.1gne3.1bid.
C. Proponitur methodus pro inftituendis in quauis materia experien-
tiis.
1
77
7. G 'nerari magnetem ex atomis ab vtroque polo fluenribus experi-
menta magnctcipfooblcruataconfirmant.
in 178
8. Experimenta quibus probatur magnetem operati per emanationes,
quibus congruentia atomorum cffliiuia occurrunt. 179
CAP.XX1 . Pofitiones qa<edam ex procedenti do firma deduci.e &
experimentis conjjrmatee. 18 (
A Itiones magnetic*, corporum, non qualitatum, minifterio per-
aguntur. ibid.
Diluuntur obicitioncs contra pofitionem praecedentem faiftx. iSx.
Virtus magnetis ab alio corpore inipfum deriuatur. 183
Magnetis virtus fimplexnoneft, led ex duabus veluti hetcrogcncis
partibus integratur. 184
5. Virtus maguetis cfficacior eft in polis, quam in alia quauis illius par-
te - ibid.
<!. Magnes orbem agit emanationes ipfius dd^licis funt geiieris,
in :

vtriufque vis maxima in eo eft hemifphxrio per Cuius partes polares

egredirur 18 j
7. D uom m m ignetum quomm alterin ai tetius fphxra collocatur, par-
tes fingulx inter femininieconueiliunr. ibid.
S. Dedcclinatione aliifque refpedtibus quos acus attrita ad magnetem
gerit. ,8g
9. Magnetis virtus ab vno extremo ad alteram lineis axi fere parallelis

transfunditur. 187
10. Virtus magnetis etiam rotundi , non diffiiriditur aequaliter in or-
bem. ibid.
11. Natura in operationibus magneticis vnionem inter attrahens & at-
tra&um intendit. 188
it. Totus terrseglobus non eft magneticus! ibid.
ij. Magnes in qualibet mundi parte, ac climate generatur.' 184
066 iij

i
 » * . ’
• x’

Index Capitum
14. Conuenientia , ac fimilitudo inter motus magncticorum gra-
uium. _ _

CaP.XXII. Solutio quorundam problematum pertinentium ad magnetem , breuifque to-

1
tius doctrina quam de illo tradidimus anacepbaleofis. 19O
Quifnam fit botealis , & quisauftralis magnetis polus. ibid.

Vtrum puter magnctica,alia quoque corpora attrahendi virtutem

habeant. ibid.

Vrtum ferrum perpcndiculariter tclkiri imminens ad feptentrionrm,

extremo tcrr* proximo rcfpedum acquirat? ibid.
vel ad auftrum.in
4. Cur magnes magis propendeat in ferrum quam in alium magne-
1
tem. 9I
j. Rcftllirur opinio Gilberti rationem afferentis, cur magnes armatus
maius ferri poridtis fulline.it quam inermis, item curferrummagne-

tici virtute imbutum ipfo .honnunquam magnete fortius opere-

tur! *bid.

6 . Refellitur opinio Galilaei rationem reddentis praecedentium effe-

iliium. *bid.

7. Solurioquam Authoripfeprxcedentiquxftioniadhibet. 191

8 .
Cur in prxcedentehypotlaefi imbecillior magnes ferrum inreriettum
eripiat fortiori. *94
9. Cur variationes acus magneti atttitx, eo maioresfirit ab ipfo fepten-
trionispun£io,quapr<}piusad'polum accedit. I9J
10. Vtrum variatio acus atrritx magneti in eidem mundi plaga alias
maioraliasminorcffepoflir. I9C
11. Totius do&rinx quam de magnete tradidimus fumma. 197
C A P. Deferi tio duplicu generis viuentium ^ plantarum s animalium & : & de ge~
•v viii ntrali eorundem formatione qlt.i ad eliciendas afhonet vitales

apta redduntur. 198

^

1. Connexio Capitum fubfequentium cum praecedentibus. ibid.

i. 'Dc variis mixtorum compofitionibus. 199

3. Duo viuentium genera. 100
4. Defcriptio cuiufchm machinae primum viuentium genus non infcitS
exprimentis. 401
j. Alterius machini defcriprio , qua fecundum viuentium genus adum-
brari poteft.
Z °L

6 Conferuntur dux hxmachmx cum duplici viuentium genere raliat-

.

que nonnullx ab aliis rebus dudhefitriilitudmesad eorundem naturas

explicandas adhibentur. ibid.

7. De modo quo formantur piant*. *°4

8. De modo quo formantur anirfiarites. »05
Specialius inquiritur in generationem
animantium3fimulque detegitur quod-
C A P.'
XXIV nam membrum primo formetur. 108
'

1. Opinio afferentium quamlibet parentis partem formaliter contineri

in femine. ibid.

1. Refellitur hxc opinio. •> 109

3. Authoris
 & Materiarum.
I' 5. Authorisin hac quoftione opinio. lto
L 4. Refellitur opinio afferentium quodlibct in quolibet formaliter con-
U lineri. tll
j. Authoris degeneratione animalium opinio proponitur, & confir-
matur. tu,
6 . Quod vna fubffantia in aliam mutetur. 114
g 7. Decxclufione pullorum altorumque animalium generatione. nj
8. Ratio cur defe&us quidam fiue extuberantia in corporibus paren-
tum tranfundantur in prolem. n<f
9. Difcrimcn inter opinionem Authoris fle alteram quam fupra refu-
. 1 tauit. H7
10. T otius corporis virtutes (pccificx reperiuntur in corde, indeque corii
firmatur do£lrina in duobus paragraphis proxime antecedentibus
tradita. zi8
11. Cor in animantis generatione primo formatur. 110
CAP-XXV. ^«0 pallo planta fiue animal ad figuram fuam perueniar. ut
t. Plantarum &animantium figura; perinde ac alijquiuis inter corpora
effe&us, ordinati caufarum fecundarum virtute producuntur, ibici.

t. Figurarum in corporibus varietas ex defeft u in vna aliqua trium di-

menfronum ab externis caufis indu&o oritur. iza
3. Do&rina modo tradita, variis experimentis confirmatur. j.13

4. Eadem do&rina applicatur plantis.

*
y Eadem dotftrina ex iis quz obleniantur in arboru foliis declaratur, ib.

C. Doctrina eadem applicatur animantibus. ny

7. Quo fenfu vis formatrix ab authore admittatur. ng
CA p. Qho patio m viuentibus incipit motus , item de motu cordis , fanptinis cir-
XXVI. cuitione ,nutritione, augmento ,ac denique corruptione fiue morte, ibiij.

1. Vnde primus plantarum motus primaque eorundem incrementa

8.
oriantur. ibid.
1. Opinio Cartefij de motu cordis. 117
3. Refellitur opinio Cartefij. ,
' xig
4^ Authori$de motu cordis fententia.

j. Motuscordisexfibrisfuisirrigatisfanguineprimariddepcndet. 230
6. Refpondctur obicdiioni contra mox traditam do&rinamfa&ae. 131
7. De (anguinis circuitione, aliifque effc&ibus motum cordis confe-
quentibus. 131
8.Pe nurritione- 233
9.De accretione. ajj
10.De morte ac aegritudine. . ibid.

cA r. De fenfu f} qualitatibus fenfebilikus generarim .feeeiatim vero

<5 de tjs qua ad
'XXVII. guftum, talium, & odoratum perlinent. i$6
1. Subfequentium capitum cum procedentibus connexio, ibid.
1. De fenfibus & qualitatibus fenfibilibus in genere , deque fine ob
.
quem inflituuntur. ibid.

De fenfu tatHrus, & quod tam ipfe, quam qualirates quibus afScitux
f«nt corpora.
 Index Capitum
4. Dc guflu & qualitatibus ad cum pertinentibus; qubdqUe ambo finf
corpora. 139
\ 5- Odoratum & qualitates ad eum pertinentes efTe corpora. i 40
<*• De confenlu odoratus & guftatus. ibid.
7- De ratione cur odoratus perfedlior fit in brutis quam in hominibus;
miraque hilloria hominis cuiufdam qui res diditas odoratu percipere
potcrac. i
4j
C A P. De JenJit auditus (tjjenfbili qualitate quam Janum appellamus. 1
4j
XXVIfl. 1. Dcfcnlu auditus, & quod fonus in motu pure locali litus fit. ibid.
1. Dc Variis artibus ad auditum pertinentibus quz omnes confirmant
i

fonum nihil efle prxrer motum. ibid.

). Ifem eonfirmaturcxeffedlibus quos ingentes foni efficiunt. t4
j
4. Solida quoqueeorpora motum atris ad auditus organum tranfinit-
tunt. 1 45
S- Vbi motus interrumpirurdefinit fonus. ibid.
<<• Non folo motu aeris fcd & aliis quibuftiis fi ad aures perucniant , edi
,

fonum. ibid.
7. Q^oil vnus fenfus alterius dcfc<£hinicompcnfarefoler. 147
8. De nobili quodam Hifpano,qui fonum oculis percipiebar. 1 48
9- Variisrationibus probatur, fonum nihil ede aliud
,
quam corporis ali-
cuius motum. 150
Cap. De vifu &
coloribus. 1 jt
XXIX. Colores nihil aliud funt quam lux mixra tenebris, feu difpofitio fuper-
ficiei lucis ira niixrx, reflexioni idonex. ibid
Dedifpofitionccorporumcquibusnafcunturalbedo & nigredo, ijy
Dodtrina mox tradita authoritare A riflotelis , ratione item expe- &
rientia confirmatur. ibid..'
Quomodo colorum varietas ex varietate graduum raritatis & denfi-
tatis oriatur.

Curquxdamcorporafintdiaphana, alia opaca. ajy

6 . Dodlrina fuperius tradita confirmatur ex generatione albedinis
, &
nigredinis in corporibus.
Cap.XXX. De coloribus luminofis )lue apparentibus. ibid.'
1. 'Colorum fpecies per cryflallum triangularem apparentes duplicis ge-
neris funr. ibid.'
». Varix obietfli partesad ingreflum in cryflallum triangularem varios
angulos efficiunt. 157
* J- Affertur ratio cur idem obiedtum percryflallum triangularem non-
• nunquam
in duobus locis appareat, &in vno quidem clariorem , in

.
_
obfcuriorem fui imaginem prxbcat.
alio '
ibid.
4. Ratio illius colorum varietatis que per triangularem cryflallum in-
'
tuenti apparer. t jg
S • Cur y no fitu collocata, colores reprxfente»
cryllaltus triangularis in
quos in alio fitu collocata reprxfentabat.
prorfus contrarios illis,
159
6 Adducitur ratio generalis, varietatis colorum ex fola lucis per cry flal-
.

*' lum
v
 go

7. Index Capitum
lum triangularem traicttione orientium.
Exqun parteappareanr colores finguli qui pui* iuus per crM.tlfum
£ triangu^rem traicdlione efficiuntur. c6t

C a r. Redditur caufa quarundam apparitionum in coloribus luminofs M totu que dc

-XXXI. Jcn/ibilis &
qualitatibus fenfibdibus fermo concluditur.
4.
I. Affertur ratio & caufa varietatis cuniflibct coloris qui lucis per c.t-
ftallum triangularem traiedfionc efficitur. il *id,

». Difficiledecryftallo Triangulari problema explicatur. 214

J. De Iride, & quo pa&ocx colore cuiuluis corporis naturalem eiuldrm
conftitutionem cognolcere poffimus. tt>6

Quod qualitates omnes fenfibiles fint vera ac realia corpora, ex va-

• riis raritatis ac denfitatis inter le mixtorum propoi npfubus oriun-
da. . 167
J. Cur fcnfuum numerusfir quinarius,vnacum totius dodf inxdefen-
fibus condii fione. 1

c A t.
. Dc fenfatione fiuc motu quo fenfus funftiorus fuaspropne cxcquitur.
• XXXII. I. Cartefi) dc lenlatione opinio. ibid
x. Autboris de fenfatione opinio. 17
J. Argumenta quibus confirmatur authoris fententia. iy t
4. Spiritus vitales funtimmediata fenfus inftrumenta , quatenus qualita-
tes fenfibiles ad cerebrum vehunt. »71
j. Modus quo foni ad cerebru rr inifteriofpirituum rranfuchuntur. 17}

6 Qjo padio colores fpirituum vitalium minillerio ad cerebrum deue-

.

huntur. 174
7. Proferuntur argumenta contra opinionem Cartefij. i{>id.

8. Quod fymtomara paralyfeos non confirment opinionem Cartefij.

omijfus efl titulus liutui parapraphi m margine libri. 17^
9. In opinione Cartefij haud iatiscommode explicatur modus quo res
in memoria confetuanrur. 17
CaP. Dc Memoria. z78
XXXIII. *• Quo pa&oconferuantur res in memoria? ibid.
i. Quopa&oresin memoria recondit* reducuntur in phantafiam.
}. Dodfrim traditae confirmatio. ibid.

4. Cur obiedla e memoria vocata & phanrafi* denuo praefentatacum

iifdcm circumflandis quibus cerebrum ingreflfa funt apparcanr.
1

1 88

j. Quo padto memoria rerum pr*teritarum amittitur , ac deinde reno-

uatur. ,. itt
C A P. Dc motu voluntario , facultatibus naturalibus pajftonibus. ibid.

XXX IV. f. Ex qua materia componatur cerebrum. iljid.'

1. Quid fit motus voluntarius} i8j

5. Quidnam fint facultates illi qu* vocantur naturales. ibjd.

4. Quomodo attra&rix &fccretrix operentur. 184

5. Dc facultate concodtrice. > ibid.
1

6. Dc retentrice & expultrice. x8j

j. De cxpulfioric per medicamenta.' ibid.'

ufiu
 Index Capitum
8. Quo pa&o raoueacur cerebrum ad voluntarij motus produ&io-
nem. 28 6
9. Cur obie&aiucunda dilatent fpirkus.iniucunda vero eofdem contra-
hant. 187
10. De {.fcnfuum externorum finc&vtilitate. 2 gg
C A P. De inflrumentu materialibus cofnitionu Crpajfionit , variifque pajjionum ef-
XXXV. feftibuf,de voluptate item ac dolore quomodo fyintus virales d
cerebro ad dejlinata corporis membra ita mittantur,

it in itinere non aberrent, xoo

i. Seprum lucidum fedcscfl phantafise, ibi d.
a. Curobic£h in incmoiiam veniant vt antea cognita 191
3. Quomodo motus phantafis dcriucnturad cor. ibid.
4- De dolore & voluptate, ibid.
j.
'
De rpallione *v*
<». De multiplici arteriarum pulfuex pa (nonum diuerCtate oriente. 193
7. De aliis quibufdam pailionum cffe&ibus qui in corpore fefe pro-
dunt.
2?4
8. De diaphragmate. 1?(;
9- De triflitii& delegatione ex prsteritorum memoria orientibus. 197
10. Quomodo exiguae fpccicsfiuc atomi tantos in corde motus excitare
poflunt ibid.
n. Quo padto Tpiritus milii a cerebro ad determinatas corporis partes
certo denuentur.
2g g
u. Quo padlobominespadionibusexcicantur. t 99
De nonnullis aflionibus brutorum qua a ratione videntur proficijci
qA p , quale*
/*” f dubitatio y determinatio atque inuentio.
XXX VI , ibid.
*• Ordo & connexio lequcntium capitum. ibid.
I. Vnde oriatur brutorum dubitatio. j OI

^ 3- De vulpium aliarumque beftiarum inuentione. ibid-

4. De vulpibus qu*femortuasfimulantes,gallinascapuint,item de aliis
quae oculis in cifdem defixis no&u eas decipiunt.
303
J. Vnde proucniataftutia illa vulpis pulicibus fefe liberantis. 303
6 Explicantur alia duo vulpinxaftutiz exempla. ibid.
7 - De argumento Montanij probantis a canibus fieri fyllogifmos. 304
8. Explicantur alia vulpium effugia quae ratiocinium quoddam prse fe
ferunt. }Q7
j. De inuentione Hyense qua alimenta ad fealicit. omijfus ejl titulut hu-

ius paragraphi in margine libri.

ibid;
10. De illo altcroanimali quod leoni famulatur. 308
it
v De variis pifeium inuentionibus. ibid.
11. Explicantur adlionesaliquaa leporibus edit* quae ratiocinium quod-
dam prae fe ferunt. JOff
«3 - De vulpe qu* anferem penfitabat priufquamcum eo flumen traii-
cerettitem defabulofis narrationibus generarim. 310
14. De varietate fonorum ac vocum ab animantibus brutis editarum,
wil vna
 1
v <

& Materiarum.
vnacum eorum refutatione, qui perfectam ijs locutionem attribue 1
runt. 31
C A P. De docilitate quarundam animantium rationis expertium ;
item de non-
*
j
XXXV II- nullis earundem aftionibus longo tempore ac Jrie continuatis , qua
tam ordinata methodo peraguntur 'Vt ab inteUcilu dirigi ,

& prxfcribt videantur. 315

». Dc accipitrum aliarumquc animantium condoce fe&ionc. ibid.
• t. De cercopitheco qui citharam modulate pulfabat. 3*4
j. Dc elephantis aliilquebeiHis mira quzdatncdodis. )ij
4. Dc ordinata illa methodo quam in fcetu educando bruta animantia
obferuanr. 56
Ca P. De Juturorum prafcienli.t prouidentid rerumque nunquam antea 'vi'arunt
, ,

XXX VIII. cognitione (gj alijs id genus actionibus qua in animantibus quibuj-
>

elam objeruata, ipfam qua in homine efi rationem

Juperare 'videntur. Jit
I. Cur belli* homines timeant. ibid.
a. Quomodo qualitates cafu primum beftiisaduenientes, in totam ea-
rundem fobolcm propagari poflint? 311-
Quod parentum imaginatio miros nonnunquam effe&us in prole
operetur. 313
4 De antipathiis.'
-
314
y De fimpathiis. 317
C Antypathiam animalium
. affuefadione tolli pofle. omijfus efi titulus
huius paragraphi in 'margine libri.
jt 8
7; De qutbufdam qu* infantium corporibus imprimuntur ma*
notis
tribuspicafcu malacia laborantibus. 3x9
8. Curnonnullicibosquofdamprzlertimverocafcumauerfentur. 330
•>. Deprouidentiaformicz alimentainhycmem condentisr 33*
lo. De befliarum ptzfcientia. *
332
Epilogus prioris tradat».
334'
I
’
. .
•
I
... .

•5
s 'i

***.
tjt' :
n»,

uuu
UU Ij

7
Attii taiou
*

tgggfc' '.I v,:. ejaity # •

c*##»*-
rfiSU

4
 «•* «I»

Index Capitum

INDEX CAPITVM ET MATERI ARVM

QV^ IN POSTERIORI TRACTATV
EXPL 1CANTV.R.
Probmi v m.
E fimphtibus apprchenjtonikus. 3 49
Cap. I.
ibid.
Quid (itrr&a apprehendo.
•

i. ..

i. Res ipfa qua; apprehenditur in intellectu reCle eam

apprehendentis vcrillimc exiftit. 3J©
'

3. A pprchenfioncs obie Ciorum per fenfus ingredien-

tmni magis fimpliccs rcloluuntur.
in alias
15*

4. A pprehenflo cxillenrue fimpliciflima eft ac

exterarum balis. ibid.

j. Apprchenfio entis proximum

polt apprrhcnfi onera ejtillentiz gra-
4’
dum occupat. _ ij
'

6. Apprehendo rerum per fenfus cognitarum in rclpectibus quibutdam

duarum ad fcinuiccm rerum fita eft. 3}3

7. RefpeClus fiue relatio formiiiter fpc&atus in folo hominis cum ap-

ibid*
prehendentis inrclleClu exili ir.

8 Quod exiflcntia (It propria hominis affcClio, & quod anima rationa-
lis fir vis quxdam feu potentia comparatiua. 3} 4

9. Res in inrellcCtu exillcns propriam (ibi naturam & qualitates nulla-

tenus exuir.
10. Rerum multitudo in humano intclleClu abfque confuCone vniri
,bld -
poteft.
Ii De terminis abftraflis& concretis. 3$ 6
1?.. De notionibus vniuerfalibus. j
51®
ij. Deapprehenfione multitudinis fub vnaindiuifibili notione, ibid.

14. Virtus intelleClus adsequar latitudinem exiftenti*. 3J 9

Cap.II; De enuncijiionibus gr iudiciu. ibid.

ibid.
1. Quomodo iudicium formaturabintelleClu.
. Quod dua: plurcfve apprehenfiones identificentur in anima per ea-
rundemin exiftentii vnionem. .. .

3. Quomodo notiones nominis fubftantiui & adie&iui vniuntur in

3<»*
animi media exiftentia.

4. Quod iudicium flabile & fixum fiat pars ipfiusanimx. J®*

QtjomodoanimadereqUapiamfixum fieftabile iudicium format. j6$
j.
. Quomodo opinio in mente generetur. 36J

Quomodo fides in intelleClu generetur. 3 66

7.
8. Cur veritas fit rationalis anim*pcrfc6lio,& cur non perinde in fim-
plici apprehenfioneae in
enuntiatione reperiatur. ibid.

9. De iudicio folido &

leui feu pcrfun&orio. 367
10. Dc iudicio fubtili & hebeti. 369
u. De
•
& Materiarum.
ii. De iudicij promptitudine& claritate, nec non de vitiis qu* ijs con-
traria, funt. ibid;

Cap. III. De difcurfu fme ratiocinatione. 370

1. Quomodo fiat difcurlus. ibid.

%. De figuris & modis ryllogifmorum. ibid.

3. Quod vita hominis quatenus homo eft confidat in ratiocinatione,

deque ingenti ipfius latitudine. 37r
4. De actionibus humanis gcneratim , iifque fpeciatim qua ad nofmet-
ipfos fpedlant. 375
j. De a&ionibushumanisquibusin noftro cum ceteris hominibus com-
mercio vtimur. ^ 374
c. De Lcgica. 37f
• 7. De Grammatica. ibid.
8. De Rcthorica. . ,
ibid.

9. De Poetici. 37<>

10. De loquela ipfa, fcu potentia loquendi. ibid.

11. Deartibus quibus dirigimur in vfu brutorum animantium & rerum

inanimatarum. 377
U. De Anthcnctica. ibid.

13. De Prudentii. 37&

14. Obfcruationes quzdam fuper iis quxin hoc capite di&afimt. ibid.
CAP.IV. ’
De modo quo ad actionem homo procedit. }8o
I. Quod humanarum actionum duo fint principia ,
ienfus videlicet &
intellectus. ibid.'

a. Quomodo communia & congenita humano generi axiomata eon-

curranrad adhionem humanam. ( omijfu ejl titulus huius paragraphi ii1

margine libri.
)
381
'
3. Quod regula & principia artium in nobis etiam minime 4e ijs cogi-
tantibus vere operentur. 38t
4. Quo pa£to intelleClus fufficicntibusad agendum principiis minimd
v inftruCtus,aliafubindc inueftiget. ,
383
j. Quomodo fenfui & affeClibus moderetur ratio. 384
e. Quomodo cogitationes per obie&a varia diuagantes recolligun-
tur. ibid.

7. Quomodo a fenfu Arj&iflione ratio quandoque fuperetur. 386

CAP.VJ» quo probatur animam rationalem ej]e incorpoream , arfvmentis ductu

ex natura Jimpliciam apprehenfionum. 387
f. Subfequentium capitum cum praecedentibus connexio. ibid.

a. E xificn(ia rerum corporearum inanima vi apprehenfionis, probae

ipfam animam effe incorpoream. 388.
3. Notioexiftentiz anim* infita & ingenita idem probat. 389
4. Probatur eadem veritas ex notione refpeCtuum. 390
f.
Quod res corporex euadant fpirituales in intelleCtu , ex eo quod ani-
mae operationes circa rcfpcCtus verfentur. 3 91

Quod abftra&io notionum ab accidentibus omnibus particularibus

(.
ii u u
I< ii
j

^
 '

Index Capitum
& indiuiduis, euinc.it anim* immatcrialitarcm. ibid.
7- Vniucrlaliratcm abllra&arum notionum rantundem probate. 39»
8. Probatureadem veritascxapprchcnfionibuscolkdliuis.
3^3
y- Operationes anim* omnia ad vilitatem a multitudine trahentis,
ean-
*«.
’
de.n veritatem probant.
3 9+
•o. Probatur eadem veritas ex differentia notionis qu* in
intellectu for-
mator, ab imprcfljpnc ci rclpondcntc in phantafia.
393
11. Apprehcnfio negationum &
priuationum eandem veritatem con-
.
firmat
Cap. \
^ ^
I
.Jn quo probatur anima naturam ejfi feiritualem .argumentis duflis a fecun-
da illius operatione, indicio nimirum feue enuntiatione.
j9g
1- Modus iudicandi prrapprclienfioncmiduuuatis imtrduas res, de-
monllrat animam efle incorpoream.
ibfd.
a-. Idem probatur co.modo apprehendendi oppofitionem in
iudiciis
m-gatiuis.
} Probatur eadem veritas,cx eo quod ea qu* re ipsa fibi inuicem oppo-
nuntur, nullam in anima oppofitionem habeant.
4 Quod -
pri.na^rincipLi identificcntur anim*. 4oo
5 -
Quod animx capacitas infinita fit, adeoqueipfaincotporca.
401
6 . Quod oppofitiopropofirionum contradidoriarum inanima
probet
eandem efle incorpoream.
^ ol
. Quomodo propufitiones atern* veritatis probent dnimam efle in-
corpoream
lbid .
Cap. VII. i^uod ex dijcurju feeu ratiocinatione probetur animam
£ '
ej]c incorpoream.
403
Quod anima inter ratiocuiandum eodem tempore contineat
plura
quam phantafia, indeque probatur animam efle incorpoream,
ibid-
1. Quod 'latura
ipfa ratiocinij demon liret animam ordinari
ad fcien-
tiam infinitam, proindeque incorpoream efle.
40^
Quod obie&a maximcnaturalia anim* fint incorporea, adcoqueip-
3.

eriam mater ia expers fir.

11
jb d j

Cap. VJI. Continens argumenta quibus ex modo quo procedimus ad

aftionem proba.
,
tur animam ejje incorpoream. +0 £
i. Probatur animam efle incorpoream ex eo quod fit potentia rerum
ordinatrix. '
ibrrl.
A nimamoucns alia, ipsa non mora, probat (c effc incorpoream.
407
}• Quod anima adadlioncm, cum vniucrlalitate quadam & indifferen-
• tia procedens , eandem veritatem demonilrer.
4- Tranquilla & compofita rationi^ operatio eandem veritatem confir-
mat.
* Conclufio coram qu* in fecundo hoc traftatu huc vfque didti
«inr.
jhj <lr
CA*p.ym.
1.
Quod anima rationalis fit fubftantu
Quod anima rationalis fit fubllantia.
immortalis. & 4,1
j bjd
Quod anima rationalis fit fubfiantia pneter corpus. ibid.

J. Quod

*
 1 ,

& Materiarum.
'

J. Quod anima per indepen Jenter a corpore.

fc fubfilhir
ibid.
4 Probatur eadem veritas duobus aliis argumentis quorum vnum pofi-
-

tiuumefl, alterum negatiuum. 4I1

8. Probatur
J. eadem veritas ex eo quod anima mortalitatis caufx non fit
T
obnoxia. .

4I ^ fe).

6 Probatur eadem veritas exeo quod animx nihil fit,contrarium.

.

4i 4
7. Probatureadem veritas ex fine ob quem creata ell anima.
ibid.
~
Probatur eadem veritasex coqubd mouerepotefi ip^aimmora
4 ij
9- P.obatureademveiitasexmodooperandi ipfi proprio, qui nimirum"
in exiftentia fundatur. *'
4l g
16. Probatur deniqueeadem veritasex principiis Ethicx,qux omnia
cor-
ruerent anima mortalis foret.
fi
ibid.
In quo declaratur flatus anima feparata a'corpore, modufque quo
Cap. X. in hoc flatu cognojfiit ft) operatur.
4 ,8
1. Quod animafi: vnus& fimpkxadasintclligens, & quod adus hic
fit pura folaque fubftantia. ibid.
,*« Quod anima feparata non fit jp loco, nec tamen abfir a quocunque
loco. omiffus efl titulus huius paragraphi in margine libri.
4 10
3. Quodammaf paratanonfit iiitempore.nccnlifubdatur. 4n
4. Quod anima fit fubftantia adiuaOc ipsi adiuitate conflans. ibid.
5 Defcriprio animx.
Quod anima feparata cognofcat
‘
omnia qux cognouit in corpo-
ra ‘

„ ibid.
7 » Quod em (fima cognitio quam vel de vno aliquo obiedo anima exi-
I

m 8.
adhuc in corpore acquirit , completam in ea poft feparationem
flens
rerum omnium fcientiam generat.
Refpondetur obiedionibus quorundam Peripateticorum qui dicunt
4l j

animam fimul cum corpore perire. >

"
' 9. Rtf IlimrhxcPeripareticorumfentcntiaex Ariftotcle.
(
4 i7
Mi 10. Comprantur operationes animx feparatx operationibus
eiufdemin
corpore adhuc exiftentis. lg
it. Quod anima feparata fit in ftatu purx cxiflentix; adeoque immor-
sis-
4l9
Cap.XI.J” 9“° declarantur ejfeftus qui ex diuersd in hocmundo liuendi ratione,
diuerJijque moribus in anima pofi fuam a corpore
feparationem oriuntur.
t. Quodanimainhacvitafitobnoxiamutationi, & quod feientia ip-
fius augeri poffir.
ibid.
^
I. Quod parta in hac vita rerum cognitio fcientiam anim* feparatx per-
feriorem & firmiorem reddat.
f; J. Quod anim* eorum qui in hac vita fcientiarum (fodio addidi fuere,
4j

perfediores fint in altera vita quam rudium indodorum ani- &

mx. 4}t
4. Quod amraxeorum qui in hac vita fedantur virtutem , in altera -fit-
turx lint fceliriffimx, eorum vero qui vitiis fele inquinant infcclieiffi-
n>r- ibid.

Si
 .ttftwr** •W
I
V Index Capitum & Materiarum. *>. v.1
-- *
Statusanimz vitiis dedirz in alteri vita. 4.' 5|
f. 4?
6 Ratio fundamentalis cur fcelicitas & miferia alterius vitat extrema
finr. 456
7. Refertur ratio cur anima rationalis poftulet vniri corpori , & in eo-
dem aliquandiu morari. 458
>
8. Quod miferia anirr z in altera vita non ex falfirate fcd cx inxqualitate
indiciorum fuorum oriatur. 4.3^
Cap.XJI. De perfiflentia anima in flatu illo in ejuo fe referit
fofl primam
. fui a corpore feparattonem. 440
J. Ratio & explicatio huius axiomatis ,fi eaufa fit in a(lu } effeflui quo.
que in aflu ejje debet. ibici.

1. Effc&usagcntiumomniumquz motu operantur completi funt

fine
atque pctfc&i in primo momento quo ponuntur huiufmodi agen-
«4'
da., ibid.
3. Quod operationes omnes putorum fpirituum momento peragan-
S-
tur.
44 *
4. Quod anima a corpore feparata nullam fubeat mutationem poli pri-
mum feparationis fu* momentum. ibid.
j. Quod peccata temporalia aeternis (iippliciis iufte puniantur. 441
EP LOGVS.
1
44,

Wf

mm

TRACTATVS
 TRACTAT VS PRIMVS,
IN QVO NATVRA CORPORVM
EORVMQVE OPERATIONES

CAPVT PRIMVM.
Traambula quidam ad totum traftatum de Notionibut
generarim.

N (cientia quauis pertra&anda ca demum eft I.

nacurzquc rerum maxime confentanea

clariffima P"-
methodus , qux ab eorum , qux communiflima, corporis affc
nobtfqucnotillimaexiftunt, confidcratione ordi- *“•
tur > ac deinde per eorundem vcluti diflcdlionem
ordinate & per certos quofdam gradus ad remo-
tiora magifque particularia, prout (ingula fefe
i offerunt, inueltiganda defeendit. Iam vero in liac quam molimur cor-
poris infpc&ionc primum quod fenfui occurrit cft illius quantitas, mo-
1
. Ies,fruemagnitudo,arquenxcexcommuni omnium hominum con-,
fcnfu adeo videtur a corpore feparari non pofle, vt (i quisremcorpo-
ream a (pirituali ( qux diuiftonis expers habetur ) diftinguere velir,
(ponte ac veluti natura duce in eam incidat cogitationem , quod illa
(tr mole prxdita , folida , tatftui lubietfta , apraque qux fcnlus externos
l moueat; iuxta illud Lucrctij qui naturas rerum modo quodam fami-
liari, & rationi confenraneo ferutatus ita cecinit, m .

• •• Tangere enim tangi mfi corpus nulla potejl res.

In hac ergo noftra corporum dilquihtione , apertam illam , quam

’
naturadocet, methodum fe£tantes, ordiemur jnueffigando, quid fit i
49 .

Quantitasjvtpotequx illorum prima cft & prxcipuaaffctftio,qux etiam

£ f
• efficit vt res iplic
iplac de quibus fermo cft tales cuadant, quales maxime
j
* Volumus ca,qua vtirnur, corporum appellatione frgniheare.
Quoniam vero quantitatis natura diucrftmode a viris doiftis appre- II.

henditur(
quanquam rcuera nihil illa (implicius, nihil euidennusexeo- Vocti n ?u tx' *>*. -
i

f
a* i.
I 0
lu
{*
 1

4
.

2 Traftatus Primus,
primut r<s pro- gitari poteft ) operi pretium erit priufquam illius explicationem aggre-
minfcijfi'
otinfeirfi>fu«
(ed prout in
dj irn ur , modum fermocinandi, & interiora animi fenfa inuicem per

verba aperiendi quod foli eft ) declarare , & qua

homini conccffum
•niraa. (
ratione qooque ordine peragitur, confiderareivt ita demum fcopulos
illos declinemus , in quos plerique dum fe fubtiliffimas telas texere ar-

bitrantur , etiam in acutimmis difecptationibus grauiter impingunt.

Quod nullibi cum maiori periculo concingit,quam vbi veras ac genui-
nas rerum naturas , cum illarum notionibus quas mente cxprjmunr,
temere confundunt , ex qua veluti fundamentali rationis deuiatione in
foedos fubinde errores , & abfurda dilabuntur. Et ea omnia, quae tam
caduco fuperflruunt funda mento, tanquamlcues aranearum teli facile
diffipantur , aut vt prodigiofi fomniantium chymeri cxploduntup.
Fateor equidem exprimendis rebus verba deferuire quod tamen pro- ;

pius rem intuenti fieri apparebit non fecundum proprias rerum naturas,
ied illarum folummodo in mente depidfas imagines. Atque hoc rationi
confcntaneum eft quandoquidem animi nomina imponenti, ipfarum
,

rerum pntcrhuiufmodi notiones nihil ineft, nec illa vllam rerum nifi
per huiufmodi notiones intelligentiam acquirit , nec proinde alia nomi-
na poteftimponere quam qui mediis notionibus res fignificcnr.Si res
ipfas fpedles, omnia ad illas pertinentia, vnica in fe completa entitas
comprchendit.in nobisautem repefiunturtot formales conceptus inter
fediltindli, quot fe res aliqua fubdiucrfis faciebus , videndam exhibet,
quorum quilibet pro obierfto rem prorfus diftindtam forriri videtur,
quia conceptus iplc tam ii quouis alio conceptu fcu imagine rem licet
eandem exprimente diftinguirur quam ab alio quouis rem prorfus di-
uerfam reprzfentante difereparet.
Itt. Non abs re erit familiari aliquo exemplo qui modo diximus illa—

ind^puliuUnt' frater fuppono itaque me pomum maftu tenere; Pomum illud in fe

eft multiplici idem , diuerfos in fenfibus meis effetius producit : vifus ineo ruborem
““ ” n “™^bl aut viriditatem detegit .olfadlus odorem iam maturcfcenris guftus dul-
,

noafunt. ccdinem, tatftus denique grauitatem & frigus.Senfus hoc modo affo-
dii nuntios ad phintafiam mittunt , tanquam certiorem fadluriquid

quifquein obiedlo deprehenderit; atque ab his omnibus ciufdcm pror-

fus rei imagines in ea depinguntur i ita vt rario ( qui de pncxiflenribus
’
in phahtafia difeurrit ) viriditatem, maturitatem , dulcedinem , frigus,
aliamve quamlibet qualitatem (olitarid & per fe conftdcrare po/ht , nul-
la habita ratione citerarum quas idem in me pomum expreflerat, qui
tamen in illo nullatenus diftinguuntur, nec omnino aliud funtquam
ipfa illius fubflantia pro varia fenfuum difpofirione diuerfimode me
afficiens , vt fufius infra declarabitur. In mente autem mea quilibet ha-
rum notionum flue imaginum filis veluti numeris abfbluta, tam a reli-

quis pomum illud referentibus diftinguirur quam ab altera quapiam

'
-* fiuc lapidis fiuealterius rei toto cilodiftindfi imagine diftingui pofTct.
Atque hinceftquod nifi magnam cautelam adhibeam Se quodammo-
.
' * do cum innata intclle&us propenfione ludler , ( qui quas in fe reperie
‘
diftindias
mv W*~- jy '-iMr

De Natura Corporum. Caput I. 3

diftin&as rerum imigines, diffindis etiam in rebus fpfis exemplaribus
facile attribuit) temere & incauti affingere pdflifti quantitati, figura;, .f
Colori jfapoti , odori , aliifque pomi accidentibus totidem aduales exi-
ftentias,quibujinrerfe,&dfub(binti4cuiinfunt,diftinguantur;ed<juod
diaerfas illorum in mente notiones, ‘perinde aefi teipsa diffingueren-
™ ,

tur,rtperib>arque iride etiam , non repugnare rerum naturis

inferre'

quod accidentia aleihuicem tc ab omni fubiedto feparati fubUflant,

cum aliis id genus fubrilitatibus pirperam intelledis , dtirft ftatum, 4
quem res in mente 'obtinent iifdem etiam exrramentem pofitiscon-
,
•'*
uenire arbitramur. ;
livi.
»
Atque hic demum procedendi modus, quo intelledtus receptis, ab j Vi

obie&is ,{peciebus abutens longe aliter ea reprxienrat, quam illorum Secun4us «rot

*'
natura poffulet, obferuari porell non folum ,

vbireuera pluranonfunt , verametiam dum res inter fc diferepantes

dum multiplicat entia
ficwio.
JL
, ,
^ M
fub vnafimplici notione complc&itur.quaeUnofteain resipfas refle-
datur , multorum errorum caufa efl , ingente/qric difficultate» creat.
Exempli causa ; dum multos cubos intueor quorum vnus ex auro , alius
exargento , tertius ex ebore , quartus ex plumbo^juintus ex vitro,aIiave
I quauis materia confldusUt hi omnes in mente conueniunr,ibique fub
;

vnica cubi notione comprehenduntur, qui ( pidoris inftar eos une co-
loribus delineantis) vnam qui omnes referar figuram efficit. Iam fi
ab intelledu ad cubos ipfos rranfiens , hanc lingulis notionem incaute
affingam, &eamineffeillisomnibus reipfaarbitrer, continget necefTa-
rio , ex peruersa hac notionum ad res iplas applicatione , vt aliis fubinde 1

entitatibus exiflentias ttibuam,quas nec habuere vnquam,nec iuxta na-

turi leges habere portiint.
Exhocintelligendi modo nata funtldei Platonis; illeUquidem in
mente reperiens communem quandam notionem , fingulis illius fpcciei
quam exprimcbatjindiuiduis exade conucnicntcm Umulque cogitans ,

quam arda inter imaginem quamlibet , & rena cuius efl imago, cogna-
tio cfledebeat,necfatisanimaducrtens imaginem hanc non nili imper-
fede indiuiduum,aquo ducebatur , reprifentare inde opinatus eft ;

fuilfcin lingulis indiuiduis naturam quandam communem, vniucrfam

illorum fpeciem vcluti permeantem , per quam inralifpecie conflirue-
rentur. Deinde conlideranscorporeitatem ,
quantitatem , aliaque acci-
dentiaex materili oriunda vniuerlali huic fubUffenti naturi competere
non pofTc , omnia ab ipsa procul amandauit, licque ideas luas ab om-
ea
ni matcrii concretione (emouens , veramque illis & adualcm in rerum
natura fubUftentiam tribuens , eas veluti angelos quofdam effecit , qua-
9
rum cflentii& rationesfotmales in eo liti effent , quod indiuiduis cor-
poreis exiftentiam communicarent, elTentiique illorum ipfis forent;
qualibet idea hocpado Ungulorum fpeciei lute indiuiduorum corpo-
ribusquodammodo immersa.In quam opinionem iifdem nitens funda- '

mentis propendebat Auerroes quantum ad animas rationales. Scotus

item cum ab indiuiduis intellcdui obuetfantibus vniuerfalem in eono-
A ij

4» *
*
Jk jr H
i*. «fi
 4 Tra&atus Primus,
tioncm gigni animaducrterct , fimilcm quandam communitatem in
ipfa tranftulit , ita ftatuens ( vt ipfius verbis vtar ) vniucrfalia effe a
parte rei ; modumque, quo a reliquo omni ad eandem rem pertinente
diferepae, his teiminis exprimens, aflu formaliter ,Jed non realitir:
vt quandam Se fubfiftcntcm na-
ideoque cuilibet indiuiduo vniuerfalem
turam inefle afferuit. Quod incommodum alij ex reccntioribusphilofo-
phisdeclinare conantes, veram Se aqualem fubfiftentiam iftiu/fnodi

vniuerfalihus denegant, eaque in ter entia quae vocant rationis rciiciunt»

ftd Se hi rurfus ab intcllc&u ex iis quae in feipfo reperit obic&a me-
tiente , in errorem abripi fe patiuntur,quandam in rebus ipfis vnitatem,
.quxfoli menti ineft , confiderantes.

v. Quapropterin difeurfus noftri regimine eiufd^mque exercitio prx-

Mx,ignopcte ci- cjpua quxdam hac in parte diligentia , cautioque non mediocrissdhi-
tjcm
qui’ cx 'modo' benda cft vbi quilibet error fundamentalis cft , Se in labirinthos inex-
,

noftro intclli- tricabiles ducens , Se rbiipra , qua vnice dirigimur, norma atqueregu-
ex natura (ua proprioque operandi mo-
por-
j a ^ j ntc l| c ft us fcilicet nollcr )

do, tam facile in obliquum ducit.Atque vtbrcuiter dicam, quod lon-

giori hoc fermone profccurus fum fummoperecauendum cft nc in no-

;

tiones, quas mente formauimus plus xquo intenti , leuia ifta Se aeria

figmenta , rebus ipfis qux illa pepercrunt temere imponamus , vel cx

fubtilionintclle&us negotiatione circa fpeciesfcnfibushauftas,nouum
de naturaalicuius rei conceptum formemus, cum in genuina Se aperra
notione rei
,
quam res ipfa fponte ex fc quodammodo effundere vide-
tur, acquiefccrc potius deberemus i quod cum facere negligimus,quo
magis fubtilitatc excellimus, eo longius a veritate recedimus, quem-
admodum fagitta initio male collineata , co amplius a fcopo aberrat
quo fortiori arcu emittitur.
VI. Iam vtad aliud accedam, quodprarfenti inftituto plurimum deferuit.
effe locutionum genera quibus in manifcftan-
««.'mbmno- Obfcruandum eft duo
tioncl «pcriun. disalterinotionibus noftris vtipoflumus, quorum vnum toti humano
tur.vnumcom- fimpliciffimus e plebe ,modo omni ra-
g cncr commune eftjdcquo
j

Z" d°Tij p".’

tionis vfu non priuetur» perinde iudicarepoterit ac dodiffnnie fchoia; ,

culi*». voces huic propria: plane ac genuine res fignificant , iuxta illum conci-
piendi modum, in quoomnes homines naturaliter confentiunr. Aliud

vocu genus anguftioribus finibus clauditur, Se abiis (olum intclligitur,

qui peculiari ad id (ludio Se inftitutionc formantur i Se cx vocibus huic
generi propriis .plurimx, ab illius authoribusper metaphoras, fimili-
tudines aut allufiones quafdam a primxua Se communi carundem ac-
,

ceptione tranflitz in priuatos vfus detorquentur. Abfquc priori no-

tiones aperiendi modo non poflent homines in focietate degere, mu-
tuaque confuetudinc Se commercio frui. Pofterior autem ad eos tan-
tum pertinet qui peculiares quafdam notiones artibus negotiifque fuis
proprias certis nominibus defignare atque explicare communi confiliq
decreucrunt.
Prioris generis funt decem illa rerum capita fcu claftcs, quxab Arifto-'
tele
 De Natura Corporum. Caput I. $
rele Cacegorix appellantur, fub quibus iile(in notionibus ordinandis,

mentifque operationibus dirigendis mortalium omnium peritiflimus)

quicquid vnquam inxerum natura fuit , aut effe poteft , complexus eft.
Cum enim obic&um aliquod animo obucrfatur.vel in eoeffenrialcm &
quafi fundamentalem exiftendi rationem confideremus , vel illud ad
aliquam quantitatis fpccicm referimus, vel qualitates in eo aliquas de-
prehendimus, aut etiam percipimus quod agat aliquid, aut pariaturi
quod fit in loco, & tempore determinato , Se id genus alia. Quorum
omnium quilibet rationis vfu prxditus apertam, completam, Se qua:
plene farisfacier, notionem in fereperiti qui Sc eadem proifus eft in om-
nibus hominibus, iis forte exceptis qui primzuas fincerafque naturi
imprefliones,dediraopera, non fine magno labore, vi etiam adhibita
confuderuntac deprauarunt.
Pofterioris generis funt peculiares artium termini qui a doctioribus
,
in tradendis feientiis vfurpanturi nomina item inftrumentorum , rc-
rumque ad mechanica pertinentium, Se id genus alia, vt finus, tangens,
epiciclus deferens, axis,trulla,cxteraque his fimilia, quorum intclligen-
,

tiaad humanum genus vniuerfim non fpcCtar,fcd tantum ad Geome-

tras, Aftronomos, fabros lignarios, cxmenrarios,alio(que qui inter hu-
iufmodiinftrumenta crebro verfantur. Genuini talium vocum figni-
ficationes a peritis illarum artium ad quas pertinent accipiendi funt.
Acvcrd vt prius illud & fimplicius locutionis genus intclligatur , aliud
obferuandum non eft, quam quo paCto voces eam componentes ab
omnibus generarim hominibusapprehenduntur, Se vfurpntur, nihil
inrerim curando coadtas illas, fcumetaphoricas fignificationes idodtis
quibufpiam , iildem impofitas, vtpoce qui non raroabfque vlla rarione
conantur vniuerfalcm quandam notionem formare , qui particulares
omnes quocunque tandem fenfu flue proprio, fiuc improprio vnius
vocis acceptione oriri poffunr , compleCtatur.
Atque hinc tot errorum femina , hinc tam frequentes , tamque era- „ VII.
ucs mter ratiocinandum laplus prouemunt , vc vix vnquam inculcari turcrrorescum

fatis poflit quantopere caucndus fit iflc (copulus. Quod vt clarius pa- vocesicommn.
teat,exemplum vnum in medium proferam notionis cuiufdam fimpli- nc.ad^ankul
& in qua omnes homines naturaliter confentiunr, lares & mcdiu-
ciffimx .apertiflimi,
cuius tamen a primxua , Sc genuina inalicnamfignificationcm rranfla-
tiomirum in quot quamqueabfurdas opiniones pricipitct ,qm vulgo mcnllas utri,

nihilominus pro fubtilifEmisfpeculationibushabcntur.Notiocxiftendi

omnes mortales eadem prorfus eft. Interroga ex plebe ali-
in loco apud
quem, vomam fit tal is homo, talis domus, talis arbor, aut aliud quiduis,
eodemque modo relpondebit quo philofopbus quantumlibet dorffus
refponderct : hominem fcilicet illum quem quirebas effe in tali templo,
tali fubfellio, talique fubfellij angulo domum autem in tali platea , me-
i

diam inter talia hinc indexdificu fitameffe; arborem porro in tali ne-
more, tali colle iuxta talem fontem talemque rubum crefcere j vinum
,

quod appetis tali in cella talique eius paitc , tali etiam cado codicum effe.
A iij
 )

6 Tra&atus Primus,
Nemo denique eft, qui conceptam mente notionem finceie & vclltti
didhnte natura profert , qui interrogatus vbinam res aliqua fit, aliud
relponfum reddit, quam quo manifeftum fiat, per exigentiam rei in
loco nihil aliud ‘ab ipfo intelligi.quam corpus aliquod vrio pluribufvc
corporibusipfi contiguis circumlcribi. Sic vas quo liquor continetur,
illius locus eft , vafis autem locus prs illa domus in qua continetur , vni
cum ambiente aere, qui in plerorumque corporum loci partem venit'
Cumquehocdemum tefponfum ab omnibus promifcuehuic intcrroJ
gationi reddatur, & interrogantes in coacquielcant, tutoconcludipo-
teft notionem exiftendi in loco eandem in iis omnibus effe, prouideque
eam clTc etiam veram & naturx maximi conlcntaneam.
Iam vero nonnulli confidcrantes huiufmodi conditiones rebus aliis

minime conuenire, quas tamen ipfi in loco efic opinantur ( effatum fi-
quidemapud tpfos eft tanquam fenfibus hauftum, quodeunque eft, in
loco cjfc & qnodnujjiiam eft, omnino non ejft inucftigareincipiunr, com-
;

munem quandam notionem, qux varia illa genera exiftendi in loco

compledtarur.eamque rebus ipfisdc quibus difputant competere exi-
ftinrant. Si fola corpora conftituenda effent in loco , deferiptio iam a me
allata tanquamTufficiens ab iis admitteretur; at vero quoniam fpiiitus

& qux a materia fecreta funt, vt angeli , anima: rationales, veritates,

&
fcientix, artes id genus alia, in rerum natura exiftunt , nec tamen eo
locigcnerc,quoambiuntur corpora, circumfcribipoffunt, vim fibi&
cogitationibus luis faciunt, vt communem aliquam notionem exiften-
di in loco excogiccnt fpiritibus xqueac corporibus congruentem tan- ,

quam commune quoddam accidens diucrfis lubie&is conueniens. At-

que ita tandem in entiratem quandam incidunt, quam vocant Vbi,
cuius natura formalifque ratio in eo pofira fir,vr rem cui affigitur ira

lococonftituat; nec deinde vliam patiuntur clifficulratem ,

quo minrra
xqu£ proprie, ac ipfa corpo-
angelus, aut alia quxuis materix expertia,
ra in loco exiftanr. Affignandum folummodo huiufmodi fpiritui ralc
Vbi, ftatimque quem volucris , locum tenebir. Ex harum erinm multi-
plicatione eueniet, vt quoduis fingulare corpus tot fimul inter fe di-
ucrfaloca impleat, quot illi diftindla FiralTignaucrint ,vel fi diftindKs
corporibus idem Vbi affinxerint , eundem omnia locum poffidcbunr*
imo quod adhuc difficilius eft , corpus integrum in indiuifibile loci con-
trahetur, per certum videlicet genus, vbi, cui vis quxdam infit extentas
corporis partes colligendi, & in punrfto figendi. Qux omnia opinionum
portenta & cum naturis rerum pugnantia, non aliunde orta funt, quam
quddabftradas& Mctaphyficas notiones indagauerint , negle&is pri-
mis illis facilibus, planifqtie,quas natura omnibus lenfu comuni & ratio-
ne prxditisinfudit.Id quod plura adhuc de hac rc fcire cupicntireftatitis
reddetur, modo legat qux de Loco fcriptafuntaThoma Angloin pri-
mo dia!ogommfuorum,quosdcMundoinfirripfir, ad quos identidem
in hoc opere Ic&ora me remittendus erit, cum in quxftioncs illas, qux
ibi ex profeffo tra&atx fiinr , (ermo incidet. Pcrtuafum fiquidcnr mihi
 : ° &

Dc Natura Corporum. Caput II. 7

eft,demonllrationes Mctaphyficas ab eo allatas, robore ac firmitate
Mathematicis nequaquam cedere , ( Neque enim illz er natura Tua
minus ccrtx.validz, aut euidentcs funt ) atque adeo parem cum ijscui-
dentiam habituras, modo rite concipiantur , plencque comprehen-
,
dantur , quod quantumuis facile videri poflit, non eft tamen cuiuflibec
qui fc feientix candidatum gloriatur.

CA P V T II.

De Quantitate.

NtEr przcipuas corporis affcdioncSjqux' in illius difqui- I.

firionc occurrunt Quantitas

rat n' !
[ vrin przcedcnti capite ob. A
v Jf
t
vna cll.caque prima
fcruauimus )
veluti radix extera- & t«is notiones,
rum. Quapropter , iuxta cautionem ,iam ftiperius vt in re
> (
kicnik.vt illius

maximi momenti.prolixiori fermone inculcatam ) fi rede dc illius na- fcat ,

tura lentirc velimus, inquirendum nobis cftqualisdeeaapprehenfioab
omni hominum genere formetur.Nec propterca ignarum vulgus con-
flituimus iuJicem illius dodiinx, qux ex quantitatis confideratione
oritur, fed tantummodo naturalis illius notionisiqua tanquambafiflc
fundamcntoniiitur,quicquid pollca peririores fidentiarum Architcdi
fuperftruunc. Quanquamcnim Icicntix ipfzopcrafint flefilradura in-
tclledus ad perinffimorum artificum normam & prsficripta dircdi,cx
his tamen cfariffimis notionibus veluti fundamentis furgunt, quarcu-
iuflibec apprehenfioni abfque arte, naturali quodam infiindu fefe in
gerunt, qui etiam nifiadefrcnt,artificiofziflz fpeculationcsnon ma-
gisintelleduifatisfiiccrent,quamcoquus ille appetitui', qui ferculum
quidem apponeret exquifitiflima. arte condirunii, cuius tamen prima vt
ficdicam materia, foliduna nutrimentum non priberet; huic enim c
publico fle rudi foro petendum cll illud , circa quod artem poltea fuam
exerceat. A radi item fle imperita multitudine naturales rerum notiones
fumcndzfunt , circa quas deinceps dodiorurti ingenia verfentur , qui
poterunt de illis quidem pro arbitrio philofophari. Se varix intclledus
fui dilquifitioni fubijcere, accipi tamen debent infimpliciea natiuaq»

forma, quam ipfum in fe genus humanum veluti narurz dudu ex-

*
prcflit.

Primutn itaque finpirntum munus cll a populo

Quem
p enes arbitriumeji &
iu< (t) norma loquendi,

genuinam huiulmodi voctimfignificariohcm addificere , fle abeoacci-

perc quales in omnibus promifeue hominibus, rerum quas fignificanr,
notiones gignant. Quxrcndum igitur ab hominum vulgo quid fit

Quantitas cui quillioni protinus fatisfict.fi confideremus quale refpon-

fum cx improuilo reddituras fit quifpiam communi fenfu pridirus,fi
dc re quanta interrogetur : illmfmodi fiqiudcm exccmporanea refponla
 8 Tra&atus Primus,
naturales j rerum de quibus loquuntur qui illa reddunt , notiones fince-
riusindicanr. Nulliusautera rei fenfibus obie&xnotio prior efl vel faci-

v lior quam hxc quantitatis, quo etiam veluti fundamento reliquae omnes
difquifitiones & fpeculationes noftrx innituntur, atque hac de causa
danda opera eft,vt quam maxime fieri poteft, (Incera & incorrupta
a nobis recipiatur.
II, Si ergo a quopiam quxratur , quanta fit res aliqua ,
ille flatim eam
Extehfioftudi- mente comparabit cum alia fibi & interroganti perinde nota, quae pro
communi/ no- menfuri deferuiat, &
tum demum refpondcbit rem de qua qusritur
tio quantitatis, ede hacduplo maiorem , dimidio minorem, velxqualem.

Multum intcrcflvt quod modo di£hime(t plene comprehendatur, ,

quare idem rurlus repetere, oculdque vt fic dicam propius admouere

non erit abs re. Si quempiam itaque interroges quantum in fe contineat

certa aliqua panni portio .quantum ligni Ut in tali tigno, quantum auri
in tali mafsa, quantum vini in tali dolio , quantum denique temporis
in tali a&ione infumptum. Qui ad hxc refponfurus efl, ea omnia pri-
mum metitur, per vlnas, pedes, pollices , libras , vncias, congios, pintas,
dies, horas, & id genus alia, deinde quoties contineatur quxlibet narum
menfurarum inredequaeftquxftio.cdifferit. Atque hoc demum refi
ponfum quilibet flarim abfquevllaprxuia meditatione Jiuic quxflioni
dabit , eoque flatim dato quilibet acquiefcet j vt vel inde manifcflum
fit, vtriufquetam interrogantis quam recondentis, omniumque ho-
minum notiones per illud accurate exprimi.
Qiyre cum confideramus quantitatem nihil aliud cfle quam rei cu-
iufpiam extenfionem haneque per certum pumerum minorum eiufi
,

dem generis extenfionum explicari ( vtpote qux facilius concipiuntur,

quia prius & familiarius iis afTucuimus, & quia perfedlius etiam ab in-
tellectu comprehendi, diftimftius ponderari, certiufque diiudicari pof-
funt
)
minores item hafce in maioribus vt partes in toto contineri ; to-
tum denique, ex eo quod has partes includat, meram eflc qux in illas di-
uidatur capacitatem, concludimus tandem quantitatem ipfim, nihil
ede aliud quam diuifibilitatem .adeoque rem aliquam quantam cfle,

quia capacitatem habet vt diuidatur, vel quodin idem reddit, vt partes

er ea effici poffint.

Hoc adhuc euidentiusapparet ( fi tamen aliquid euidentius ede pof-

fit , )
numero quam in continua feu magni-
in Quantitate difereta id eft
tudine. Namfi numerum aliquem, quicunqde demum ille fit, attente
confideremus, reperiemus illius edentiam confidere in capacitate qua-
dam vt diuidatur in rotvniratcs, quas vt partes fuas continet. Atque
hac Quantitatu fpecic.cum fit priore fimplidor , tanquam regula ad
illam dignofeendam vtimur quod in rcfponfis illis familiaribus ad
>

quxftiones de quantitate continuit reddi folitis obferuarf-poteft, qua

quantum in ei contineatur per numerum indicaturi vt eum fpatiunt
aliquod cerTX per certum numerum lladiorum , iugerum perticarum,
,
&fimiliummenfuratur.
'f Hic
 t 1

I De Natura Corporum. Caput II. 9

r Hic vero caucndum eft ne partes illas quas ad melius difcerncndam
quantitatis
V
naturam mente concepimus, a&u &realirerexifterein toto
r r . v, •
,
llt.
Pa,,c * <3 u
lan5 non
“
Cuu
ti -

aliquo continuo lulpicemut. Neque enim, vlnx,

1 1 .

pedes pollices , toti, adu in tato.

,
quod metiuntur, Se a quo notiones huiuimodi
mente gignuntur, in
magis cenfendx fiint vt res quxdam diftin&x inexiftcrc.quam in exem-
plo (uperius allato, color, figura, odor Scfapor pro diftintftis rebus in
eodem pomo diucrflmode fenfus noftros afficiente habenda funt. Vni-
cum ibi totum cft quod in multas quidem partes fccari poteft , illarum

t tamen nullxadu inluntantequapcrdiuifionemfeparentur; Se tunc de-

mum totum , ex quo nafecbantur , definit cfleifuccedentibus fcilicet in?
cius locum partibus quarum iam quilibet per fetotum quoddam cft.
,

Vetitas hxc pcrfpicua redditur, ex ipsa quam fupra collegimus quan-

titatis definitione. Cum enim quantitas fit diuifibilitasjid .cft mera ad

diuifionera capacitas , neceffe cft eam nondum cfle diuilam , &, quod • r"

confequcns cft, partes, qux ex illa fieri poftimt, nondum in ea atftu

' i
cfle
;
per diuifionem quippe ex vno duo vel multa efficiu ntur.
Verumquiadchacremagnainfcholiscontrouerfiacft, cuiusdecifio l v -
a»
vfque adeo neceflaria eft , vt canon prxmifsa , naturam corporum , eo-
1

I
rnmquc operationes inquirentes, in errores quamplutimos labi pof-<ju»muu coro-

fimus ; totaque huiufcc operis feries Se vcluti fabrica fiudhiatura fit , nifi
principium iftud & fundamentum (olide ftabiliarur > adnitendum eft
aflertionis huius veritatem, preflius adhuc ,magi(quefpecialibus argu-
mcniisconfirmare. Quod prxftare aggrediemur afferendoin medium,,
incommoda, impoflibilitatem , & contradidfionem,.in qux opinio *
. „
noftrx contraria aftertores fuos prxeipitat. Enimucro fi partesatftu in
quantitate admittamus, fcquetureamcxindiuifibilibuscomponi,quod'
impoftibilc cfle mox detnonftrabimus. : ,d. t

Primum vero hac ratione (iiadcbitur. Si quantitas in omnes partes

diuideretur, in quas diuidi poteft , diuidcrctur in indiuifibiiia' ( nihil

quippe diuifibile ,&nondiuiffim,in diftingunurautemilla fupcrcfTct)

a£iu incafdcm partes, in quas diuidcrctur, li diuidcrctur ineas omnes
in quas diuidi poteft, igitur diftinguitur in indiuifibiiia. Maior huius:
fyllogifmipropofitio cuilibet intcllcdu prxdito euidens eft: minor ip--
fiufmtt aduerlarij confeftio, vel potiui aftertio cft , ftatuentis fcilicet:
partes cius omnes a&u diftmgui: fequclaacalumniatuta cft , quando-:
quidem indiuifibiiia flue vnita,fiucfeparata , fempcrfunt indiurfibilia,

licet totum ex ijscompofitumfic diuifibile. Concedi itaque ndccfle cft

partes omnes quantitatis cfle indiuifibiiia qux etiam partes tran toti ,

afhiinfmt, &totumexiisfoliscomponatur,fequicur quantitatem to-

tius cxindiuifibilibns componi. n: atipr -71 -Lt « •
!

Si quis hic cauillationcm interponeret, dicei erque hypothtfim ipfam t <

viter ins a nobis extendi quam contraria: fententixauthores velint ,fup-

**. poncndofcilicctpartesomnes in quantitate diftingui, aim ipfi dolum

st dicant pateesin illa adhaefle, nullam interini mentionem facientes par*'
ticulx collctftiuxjownerjv epote quxin hac matciia infinitatem aliquam
f i

-ei
M
\ u
,

*
‘

—
-f
-
 IO Tra&atus Primus,
inferret, quamarebus omnibus creatis tanquam impoflibilem ipfimet
excludunt. Reponemus gratis hxc & fine vlla probabilitatis fpccieia-
£tari , vt euadanr incommodum quo illos vis argumenti adigit. Nam fi
partes aliqua: adu diftinguantur, quidni omnes? quo tandem priui-
legio aliqux prz exteris gaudent , aut quo pado ad id peruenerunt
>

Si adualis illarum diftindio ex ipfa ratione partium oriatur ,

par erit

quoad illam omnium conditio , omncfque vt fupponimus xque di-

ftinguentur , enintque indiuifibiles vt probatum eft. Prxtcrea vc ca-

uillationis tollatur occafio omitti poteft particula ifta collcdiua , mu-

tari que propofitionis forma abaffirmatiuainncgatiuam.Namfifaican-

tur, ( vti rcuera fatentur) nullam eflc in quantitate prtem,quxadu
non diftinguatur quantum diftingui poteft , fcquetur non minori cui-
dentia eadem conclu(io,eruntquc vt antea, omnes indiuifibiles.
v. Cxterum impoflibilc eft quantitatem ex indiuifibilibus componi,
<5o»mit«nin. ve l en m cx finito certoque illomm numero componeretur, vel ex in-
j

componf nc- fi™ 0* Si dicas finit0 » Amamus exempli gratia tria , cx quibus ad in-
quit uicem vnitis fupponamus lineam coalefcere cuius extenfio , cum fit >

pura longitudo,inter omnes quantitatis fpecies fimpliciflima cftadco-

quequicquid in partes eft diuifibile , linea faltem fit > neccfle eft. Por-
ro, linea huiufinodi non nifi in tres partes diuidi poteft, ita enim ad
fua indiuifibilia reduceretur : Euclides autem inpropof. io. libri 6. ele-

mentorum , clariflime demonftrauit quamlibet lineam in quemuis par-

tium numerum diuidi pofle, quod cum impoflibilc fit in ei fieri, qux
in tres duntaxat partes diuifibilis eft, quarum quxlibet vlteriorcm diui-
fionem refugit palam eft neque lineam neque aliquam omnino quan-
,
,

titatem ex finito indiuifibilium numero componi pofle.

Et cum hxc ia infinitum diuifibiliras cuilibet extenfioni propria fit
( Euclidis quippe demonftratio generalis eft ) fateamur neccfle eft eam

eflc indiuifibilium naturam, vt fimul iunda fe mutuo in eodem pun-

do concludant , nec aliquam extenfionem iortiantur ;

alioquin qux-
dam ex ijs extenfio coalefceret , cui non conueniret ifta proprietas,

contra quam ab Euclide demonftratum eft. Atque hinc vlterius /c-

quitur quantitatem non pofle ex infinita iftiufmodi indiuifibilium mul-

t
' titudine componi» nam fihuiufmodi fit indiuifibilium natura ,quan-
tumuis ingentem eorum numerum colligas ,
omnii in vnico pundo
,
concludentur. Qux enim tanta ex hac infinitate diutrfiras accrefccrc
illis poteft, vt ea accedente, naturx illorum & proprietates ftatim de-
‘
ftruantur?Prartcrca fi eflentialis multitudinis cuiuflibct compofirio , per
continuam vnitatum additionem fiat donec definitus numerus im-
pleatur, idem quoque in hypothefi noftra cuenirc perfpicuum eft, ad
** indiuifibilum numerum additione fimili perueniri.
infinitum (cilicct

Concipiamus ergo animo finitum aliquem eorum numerum cx quo

nullam oriri extenfionem probatum eft , ac deinde obferuantes,
iifdem prorfus gradibus ad infinitatem tendi , vnius fcilicet poftaltc-
. rum ad priora adiedione , reperiemus quodlibec indiuifibile de nouo
. • vdditum.

..

4
 -

Dc Natura Corporum. Caput II. n

additufn^de^que totam infinitatem in primo eorum n umero abfof-
fl|e numerus inipfo prirfioindiuifibiiiabforptus
beri, pWfrMi ac prior
fifrl
' j:. Jibo >*>,.. u ufbbMnv^
• K^otfmanifirftiusadbtfc euadet,fi' cogitemus: naturam tttefifionis
poftulare Vr diuerfse illius partes diuerfa item loca occupent. Hoc enim

pofiro ,fi extenfio exindiuifibilibus condetur- , fumamus Ibiti in quo

•nuwfrnodi extenfio continetur, punifta duo, qimatnufquefinrne indi
extenfibhb alterutri iftorum pun&orum relpondentia , finita,
Tiifibilia

infinita : fi dicatur , finita, fequeturihdiuifibilia finita, in duobus iftis

'-punfiisexteOfionem efficere ,
quod fubra probatum cft fieri non pofle:
fivero dicatut, infinita, fequetur, infinita indiuifibilia vnico in pun-
cto concludi -ndeoqtie non pofle ex illis extenfionem coalcfcedc. Fir-
mum itaque 8c ftabititum manet quantitatem ex indiuifibiltbus non
componi ffiue finita illa fint, fiue infinita ; adeoque partes in illa a&u
-
< ii.d
rion efle.

Priufquam vero ad alia trnnfearn, quanquam iam diutius huiernateria: vi.

fmmorams fim.noti erit credo molcftu,fi tantifpcradhuc in cahzream, a

^" 7ndZ,
b
doiiec difficultatem ,abipfis vt videtur fenfibus,motam e medio fuftu- 'partes a&u efle

<ero. Annon enim, ipforum oculorum teftimonio conflat, efle in hu-

mano cotporedigitos, manus, brachia, crura, pedes , pedum etiam ris^nde oritur

digitos, magnamque praxerea aliarum partium varietatem? h xc om-

" cm '

nia illi aiflUinfunt , leortimque diftindio

ita per fe cuidens videtui,

vt perfuaderi non poffimus quin ipfiseam fenfibus palpemus. Cuilibet

’

illorum vis quxdaro ptculiaris ineft obeundi fun&iones naturae fuz cori-.
fentancas. Quilibetdigitus vere.ibi eft,manusapede feccrnitur, crusa .
/.
brachio, &fic de exteris. Nonne igitur narres hae a&u &realitcr cor- a-
pori humano infunt ; Nonne quariibet illarum seque etiam rcaliter,ab

alijs diftinguitur?
• Hxc obiediio quia teftimonio , & cuidcnria fenfuum niti videtur,

primo’ confpedhi apparet iafolubilis: Quod fi propius penitius rem &

intueamur , videbimus difficultatem non ex notitia fenfibus haufta
nafei , fed ex peruersa applicatione conditionum qua: notionibus pro-
prii funt, ad res ipfas quae fenfibus obijeiuntur ; fenfus noniudicat qux
pars fit digitus, quxvc manus, aut pes .-notiones vocibus hifce refpori-

dentes , vti & voces ipfx opera funt intcllcdus ,

qui contemplans diuer-

fas in fenfibus fartas imprefliones , ab eadem re quatenus vi quadam

& potcftarc diuerfas edendi operationes inftrurta eft , varias in feillius

notiones exprimit , ficut in exemplo pomi , fuperius addurto , varias in

fe coloris, figurat, faporis, aliatumqucciufdcm

qualitatum,imagincs de-
pingit- Quemadmodum enim hxc non funt fubftantix vel corpora in-
fenfus afficiens, ac
ter fe diftinrta,fed vna eademqueres.diueifimode
proinde diuerfas in intellertu formas imprimens, non minus ibidiftin-
ftas quam fi res prorfus diuerfas reprxfcncarent : Ita partes etiam qui
,

in quantitate confidetantur, non funt diucrfi res, fcd virtus quidam,

Sc potentia qua pollini efle diuerfa:. Qux virtus aliter fubindeatqucali-

 2 Tra&atus Primus,
primut res pro- gitari poteft ) operae pretium erit priufquam illius explicationem aggre-
at in (ciplis fune
(cd piouc io
diamur, modum fermocinandi, & interiora animi fcnfa inuicem per

•diras. verba aperiendi ( quod foli homini conccfliim eft ) declarare , & qua
ratione quoque ordine peragitur, confiderare; vt ira demum fcopulos
illos declinemus , in quos plerique dum fe fubtiliffimas telas texere ar-

bitrantur, etiam in acutifumis diferptationibus grauiter impingunt.

Quod nullibi cum maiori periculo contingit,quam vbi veras ac genui-
nas rerum naturas , cum illarum notionibus quas mente exprjmunr,
temere confundunt , ex qua veluti fundamentali rationis deuiatione in
foedos fubinde errores, &abfurda dilabuntur. Et ea omnia , qua: tam
caduco fuperftruunt fundamento, tanquamleues aranearum relse facile

diflipantur , aut vt prodigio fx foraniantium chymerse cxploduntup.

Fateor equidem exprimendis rebus verba deferuire; quod tamen pro-
>ius rem intuenti fieri apparebit non fecundum proprias rerum naturas,

!ed illarum folummodo in mente dcpiClas imagines. Atque hoc rationi

confentaneum eft, quandoquidem anima: nomina imponenti, ipfarum
rerum prxterhuiufmodi notiones nihil ineft, nec illa vll.im rerum nifi
per huiufmodi notiones intclligcntiam acquirit nec proinde alia nomi- ,

na poreft imponere quam qux mediis notionibus resfignificcnr.Si res

ipfas fpeCtes, omnia ad illas pertinentia, vnica in fe completa entitas

comprehendit, in nobis autem reperiuntur tot formales conceptus inter

fediftinCti, quot feres aliqua fubdiuerfis faciebus , videndam exhibet,
quorum quilibet pro obie&o rem prorfus diftinCtam fortiri videtur,
quia conceptus ipic tam a quouis alio conceptu fcu imagine rem licet
eandem exprimente diftinguitur quam ab alio quouis rem prorfus di-
uerfam reprzfcnrante difereparet.
III. Non abs re erir familiari aliquo exemplo qux modo diximus illu-
Primus error
inde pullulans,
ftrate: fuppono itaque me pomum maflu tenere; Pomum illud in fe
eft multiplica- idem , diuerfos in fenfibus meis effe&us producit : vifus in eo ruborem
tio entium vbi
reucra multa
aut viriditatem detegit, olfaCtus odorem iam matutefccnris , guflus dul-
nooTunt. cedinem , raChis denique grauitatem & frigus. Senfus hoc modo affe-
Cti nuntios ad phintafiam mittunt , tanquam certiorem fa&uriquid

quifqueinobicdto deprehenderit; atque ab his omnibus eiufdeni pror-

fus rei imagines in ea depir guntur ita vt rario ( qux de prxexiftcnribus
i

in phahtafia difeutrit ) viriditatem, maturitatem, dulcedinem, frigus,

aliamve quamlibet qualitatem folitari^ & per (e confiderare poffit , nul-i

Ia habita ratione exteraram quas idem in me pomum exprefferat, qux

tamen in illo nullatenus diftinguuntur, ncc omnino aliud funtquam
ipfa illius fubftantia pro varia fcnfuum difpofitione diuerfimode me
afficiens , vt fufius infra declarabitur. In mente autem mea quxlibet ha-
nim notionum fiue imaginum fuis velutinumeris abfolura, tam a reli-
quis pomum illud referentibus diftinguitur quam ab altcia quapiam
fine lapidis fiue alterius rei toto caclo diftinCtz imagine dillingui poffet.
A tque hinc eft quod nifi magnam cautelam adhibeam 8e quodammo-
do cum innata intellectus propenflonc luCtcr , ( qui quas in fe reperit
* •
« .
+ diftinCtas
1
 De Natura Corporum. Caput I. 3
diftinbas rerum imigines.diflinbis etiam in rebus ipfis exemplaribus
facile attribuit )
temere & incaute affingere poflifn quantitati, figura:,
Colori jlapori, odori, aliifquepomi accidentibus totidem abuales exi-
ftfntbs, quibus inter fe.&a fubffanrul cui mfunt,diftinguantur;eo quod
diuerfasiilorum in mente notiones, perinde ac fi reipsa diflingueren-
tur ,reperio atque iride etiam inferre' , non reipugnare rtfrum naturis
i

quod accidentia a fi ihuicem& ab omni fubieb» feparati fbbfiftant,

cum aliis id genus fubriliratibus perperam intellegis dflm flatum, ,

quem res in mente obtinent, iifdem etiam extramentem pofitiscon-

•*
uenire arbitramur. ’• • ' .
'
•!*

Atquehicdcmum procedendi modus, quo intellebus receptis, ab IV.

obiebis ,fpeciebus abutens longe aliter ea repraefenrat, quam illorum S«un4as «ror
natura poftulet, obferuari potell non folum dum multiplicat entia
H
. «.
* vbireuera plura non lunt , vemmetiam dum
,

res inter fe diferepantes ficuio.

», fub vnafimplici notione complebitur, qustfipoflea in resipfas refle-

batur, multorum errorum caufa cft , ingenrelqUe difficultate» creat.
Exempli caus& ; dum multos cubos intueor quorum vnus ex auro, alius
exargento , tertius ex ebore ,
quartus ex plumbo,quintus ex vitro,aliavc
quauis materia confibus fit ; hi omnes in mente conueniutir,ibiquc fub
vnica cubi notione comprehenduntur, qux ( piboris inftar eos fine co-
loribus delineantis ) vnam qu* omnes referar figuram efficit. Iam fi
ab intellebu ad cubos ipfos rranfiens,hanc fingulis notionem incaute
affingam, &eaminefle illis omnibus reipfa arbitrer, continget ncceffa-
rio, ex
peruersa hac notionum ad res ipfas applicatione , vt aliis fubinde '

entitatibus exiftentias tribuam,quas nec habuere vnquam,nec iuxta na-

turi leges habere poffunt. • " *

Exhocintelligcndi modo nata funtldei Platonis; illefiquidem in

*
mentereperienscommuncmquandamnotionem,fingulisillius fpeciei
quam exprimebat,indiuiduis cXabe conuenicntcm fimulquc cogitans ,

quam arba inter imaginem quamlibet , & rem cuius cft imago, cogna-
tiocfredcbeat,neclatisanimaduertensimaginemhanc nonnifi imper-
febe indiuiduum,aquo ducebatur , reprifentare ; inde opinatus cft
fiiiffein fingulis indiuiduis naturam quandam communem, vniucrfam
illorum fpeciem veluri permeantem, per quam mralifpccie conftitue-
rentur. Deinde confiderans corporeitatem ,
quantitatem , aliaque acci-
dentia ex materia oriunda vniuerfali huic fubfiftcnti naturi competere
non poffe , ea omniaab ipsa procul amandauit, ficque ideas (uas ab om-
ni materix concretione fcmouens , veramque illis abualemin rerum &
natura fubfiftentiam tribuens , eas vcluti angelos quofdam effecit , qua-
rum effentii & quod indiuiduis cor-
rationes fotrnales in eo fici effent ,

poreis exiftentiam communicarent, effentizque illorum ipfis forent»

qualibet idea hoc pabo fingulorum fpeciei lux indiuiduorum corpo-
ribus quodammodo immersa.ln quam opinionem iifdem nitens funda-
'

mentis propendebat Auerrocs quantum ad animas rationales. Scotus

item cum ab indiuiduis intellcbui obuerfantibus vniuerlalem in eo no-
«. A ij
 4 ? Tra&atus Primus,
tionetn gigni animaduerterer , fimilem quandam communitatem in
ipfa tranftulit , ita ftatuens { vt ipfius verbis vtar ) vniucHalia e fle a
parte rei 5
modumque, quo a reliquo omni ad eandem rem pertinente
diferepat, his terminis exprimens, afltt formditer ,Jcd nonrcalittr:
>* idcoqtie cuilibet indiuiduovniuerfalem quandam & fubfiftcntcm na-
turam inefle afleruit. Quod incommodum alij ex reccntioribusphilolb-
i-
:

phis declinare conantes, veram &

a&ualem fubfiftentiam iftiu/modi
vniuerfalibus denegant, caque inter entia qux vocant rationis reiiciunti
fed & hi rutfus ab intclledtu ex iis qua: in feipfo reperit obic&j me-
tiente , in errorem abripi fe patiuntur,quandam in rebus ipfis vniutem,
quxfoli menti ineft , confiderantes.
v. Quaproptcrin rWcurfus noftri regimine eiufd^mque exercitio prx-
Magnopere ca-
cipuaquadam hac in parte diligentia , cautioque non mediocris a dhi-
rendi errores
qui ex raodo benda cft, vbi quilibet error fundamentalis eft , & in labirinthos inex-
noftro incclli- tricabiles ducens, &vbiipfa, qua vnice dirigimur, norma atque regu-
gcndi oriri pof-
iuue.
la ( intelle&us fcilicet nofter )
ex natura liia proprioque operandi mo-
do tam , obliquum ducit. Atque vt Drcuiter dicam , quod lon-
facilcin
giori hoc fermone profecutus fum fummopere cauendum cft ne in no-
i

tiones, quas mente formauimus plus aequo intenti , leuia ifta & acria
figmenta , rebus ipfis qux illa pepcrcrunc temere imponamus , vel ex
fubtiliori intellectus negotiatione circa fpecies fenfibus bauflas, nouum
de natui aalicuius rei conceptum formemus, cum in genuina & aperta
notione rei, quam res ipfa fponte ex fe quodammodo effundere vide-
tur, acquiefccre potius deberemus', quod cum facere negligimus quo ,

magis fubtilitarc excellimus , eo longius a veritate recedimus, quem-

admodum fagitta initio male collineata , eo amplius a fcopo aberrat
quo fortiori arcu emittitur.
VI. Iam vt ad aliud accedam, quodprzfcnti inflituto plurimum deferuir,
Duo vocum ge-
nera quibus no-
Obfcruandum cft duo efle locutionum genera quibus in manif.-ftan-
tiones aperiun- dis alteri notionibus noftris vri poflumus, quorum vnum tori humano
tur, vnum com- generi
mune oinnibu?,
communede quo fimpliciflimus e plebe ,modo omni ra-
cft,

aliuJ do Ais pe- tionis vfu non priuctur» perinde iudicare poterit , ac dodhflimi c fchola*,
culiare. voces huic propria: plane ac genuine res fignificant.iuxta illum conci-
piendimodum, in quo omnes homines naturaliter confentiunt. Aliud
vocu genus anguftioribus finibus clauditur, & ab iis folum intelligirur,
qui peculiari ad id ftudio & inftitutionc formantur & ex vocibus > huic
generi propriis, plurimi, ab illius authoribusper metaphoras , fimili-
tudines , aut allufiones quafdam a primxua 3e communi earundem ac-
ceptione tranflati in priuatos vfus detorquentur. A bfquc priori no*,

tiones aperiendi modo non poflent in focietatc degere, mu.

1

homines
tuaque confuctudinc & commercio frui. Pofterior autem ad eos tan-
tum pertinet qui peculiares quafdam notiones artibus negotiifque fuis
proprias certis nominibus defignare atque explicate communi confiliq
dccreucrunt.
P rioris generis funt decem illa rerum capita foi dafles, qua: ab Ariftcu
telrj
 De Natura Corporum. Caput I. 5
tele Categoria appellantur, fub quibus ille ( in notionibus ordinandis,
mentifque operationibus dirigendis mortalium omnium peritiflimus)
quicquidvnquaminjerumnarurafuit,autcffcpotcft, complexus eft.
Cum enim obiedhim aliquod animo obucrfatur.vcl in eo eflcntialem &
quafl fundamentalem exiftendi rationem confldcramus , vel illud ad
aliquam quantitatis fpeciem referimus, vel qualitates in eo aliquas de-
prehendimus , aut etiam percipimus quod agat aliquid, auc patiatur) 1

quod fit in loco, & tempore determinato , &

id genus alia. Quorum
omnium quilibet rationis vfu praeditus apertam , completam , & que
plenefitisfaciet,notionem in fereperit, qux Sc eadem proifus eft in om-
nibus hominibus, iis forte exceptis qui primatuas flncerafque nature
imprcffioncs, dedita opera, non fine magno labore, vi etiam adhibita
confudcruntac deprauanmt.
Poftcrioris generis funt peculiares artium termini qui a do&ioribus
,
iu tradendis fcientiis v Turpantur) nomina item inftrumentorum, re-

ramquead mechanica pertinentium, & id genus alia, vt flnus, tangens,

epiciclus deferens, ax is, trulla,ceteraque his fimilia, quorum intclligcn-
,

tiaad humanumgenus vniucrflmnon fpedfat , fed tantum adGeome-

tras, Aftronomos, fabroslignarios, cimenrarios,aliofque qui inter hu-
iufmodiinftrumcnta crebro verlantur. Genuine talium vocum flgni-
ficationcs a peritis illarum artium ad quas pertinent accipiende lunr.
Atvcro vr prius illud & flmplicius locutionis genus intelligatur , aliud
obferuandum non eft, quam quo padio voces eam componentes ab
omnibus gencratim hominibus apprehenduntur, vfurpantur, nihil &
inrcrim curando coadtas illas, fcumetaphoricas fignificationes idodtis
quibufpiam , iifdem impofiras, vtporc qui non raro abfque vlla ratione
conantur vniucrfalcm quandam notionem formare , que particulares
omnes quocunque tandem fenfu flue proprio, flue improprio vnius
vocis 3cceptioncoriripoflunt,complcdfatur. •
•
Atque hinctot errorum fcmina , hinc tam frequentes , tamque era- _ v,I -„
1
. « r * P , Gcaues tulcun-
1
. .

ucs inter ratiocinandum laplus proucniunt , vc vix vnquaminculcan turerrorescum

fatis poflit quantopere caucndus fit ifte fcopulus. Quod vt clarius pa- voccsicommu-
teat, exemplum vnum in medium proferam notionis cuiufdam flmpli- ne/jd pirdcul
ciflime ,apcrtiftime,& in qua omnes homines naturaliter confcntiunr, I^cs & medua-
0
cuius tamen a primaeua , Sc genuina inalienam flgnificationem rranlla-
"«"rf-
tiomirum in quot quamque abfurdas opiniones precipitet, que vulgo mendas «ani-
nihilominus pro fubtiliftlmislpeculationibushabcntur.Notiocxiftendi fciun “ir.
inlocoapud omnes mortales eadem prorfus eft. Interroga ex plebe ali-
quem, vbinam fit talis homo, talis domus, talis arbor, aut aliud quiduis,
eodemque modo rclpondebir quo philofophus quantumlibet dotftus
rcfponderet hominem fcilicet illum quem quaerebas eifeintali templo,
:

talifubfcllio talique fubfellij angulo domum autem in tali platea me-

,
;
,

diam inter talia hinc indeedificii fleam ede) arborem porro in tali ne-
more, tali colle nixta talem fontem talemque rubum crefcerc ; vinum
,

quod appetis tali in cella taliqueeius parte, tali etiam cado coditumeflc.
A ii;
 4

5 '
Tra&atus Primus,
Nemo denique eft, qui conceptam mente notionem finccrc & vcKnt
di&ante natura profert , qui interrogatus vbinam res aliqua fit, aliud
refponfum reddit, quam quo manifcftum fiat, per exiftentiam rei ia
loco nihi! aliud •ab ipfo intelligi.quam corpus aliquod vtio pluribufvc
•w- quo liquor concinetur,
corporibusipfi contiguis circumlcribi. Sic vas
illius locus elt , vafis autem locus pars illa domus in qua continetur , vna
cum ambiente aere, qui in plerorumque corporum loci partem verat
1

Cumque hoc demum refponfumab omnibus promifcuehuic interroi- 1

gationi reddatur, & interrogantes in eoacquic(cant,tutbconcludipo-

teft notionem exiftendi in loco eandem in iis omnibus effe, proindeque
cam efle etiam veram Cc natura; maxime conlentaneam.
Iam vero nonnulli confiderantes huiufmodi conditiones rebus aliis

minime conuenire, quas tamen ipfi in loco efle opinantur ( effatu tn fi-
quidemapud ipfos cft tanquam fenfibus hauftum, qnodeunque eft, in
loco ejft & quod nufttam eft, omnino non effe) inucftigareincipiunr, com-
;

munem quandam notionem, qux varia illa genera exiftendi in loco

complc&atur eamque rebus ipfisdc quibus dilputant competere exi-
,

lliniant. Si fola corpora conftituenda effent in loco , deferiptio iam a me

allata tanquamfufficiens ab iis admitteretur; at vero quoniam fpiiitus

6 qui a materia fecrcta funt,vt angeli anima; rationales, veritates,

,

(cientia: artes & id genus alia in rerum natura exiftunt nec tamen eo
, , ,

loeigenere, quoambiuntnr corpora .circumfcribipoffunt, vim fibi&

Cogitationibus (uisfaciunr,vtcommuuem aliquam notionem exiften-
di in loco excogitent fpiritibus xqueac corporibus congruentem tan- ,

quam communequoddamaccidensdiucrfis lubiedtis conueniens. At-

que in tandem in entiratem quandam incidunt, quam vocant Vbi,
cuius natura formalifque ratio in eo pofira fit, vt rem cui affigitur in
lococonftituatvnec deinde vllam patiuntur difficultatem, quo mintra
angelus, aut alia quxuis materix expertia, xqu£ proprie, ac ipfa corpo-
ra in loco exiftanr. Affignandum folummodo huiufmodi fpiritui taJc
Vbi, flatimque quem volucris, locum tenebit. Ex harum etiam multi-
plicatione eucniet ,vt quoduis fingulare corpus tot fimul inter (e di-
uerfiloca impicat, quot illi diftindfci Fiiaflignaucrint,ve! fi diftiinftis
corpotibus idem Vbi affinxerint , eundem omnia locum poflidebunt,
imo quod adhuc difficilius eft , corpus integrum in indiuifibile loci con-
trahetur, per certum vidclicetgenus.trii, cui vis quidam infie cxren&s
corporis partes colligendi, & in pun£to figendi. Qui omnia opinionum
portenta Sc cum naturis rerum pugnantia , non aliunde orta funr, quam
quod abftra&as & Metaphyficas notiones indagauerint , ncgledlis pri-
mis illis facilibus,planifque,quas natura omnibus fenlii comuni & ratio-
ne przditis infudit. Id quod plura adhuc de hac re fcire cupienti teftatius
reddetur, modo legat qui de Loco fcriptafuntaThoma Angloin pri-
modialogorumfuorum,quosdcMundoinfcripfit;ad quos identidem
in hoc opere ledlor a me remittendus erit, cum in quiftiones illas, qui
ibi ex profcffo tradatx (unr , fermo incidet. Pcrtuafum fiquidem mihi
eft,
 De Natura Corporum. Caput II. 7
efhdemonftrationes Mctaphyficais ab eo allatas, robore ac firmitate
Mathematicis nequaquam cedere , ( Neque enim illx ex natura fua

minus certx, validae, aut euidcntesfunt) atque adeo parem cum ijseui-
dentiam habituras, modo rite concipiantur , pleneque comprehen-
dantur , quod quantumuis facile videripoflit.noneft tamen cuiuflibct
qui fc fcientiae candidatum gloriatur.

CAPVT II.

De Quantitate.

N t E r prxcipuas corporis affcdtiones,qux in illius difqui- I.

firionc occurrunt Quantitas [v tin prxcedcnti capite ob.

i
fcruauimus) vna elt,eaque prima & vcluti radix extera- tatis notiones,
fci«n4s,ytillfiM
• rum. Quapropter (iuxta cautionem ,iamfupcrius vt in re
,

maximi momenti, prolixiori fermone inculcatam fi retfte dc illius na-

) fcat .

tura fentirc velimus, inquirendum nobis cft qualis de ea apprehenfio ab

omni hominum genere Nec propterea ignarum vulgus con-
formetur.
fiituimus iuJicem illius dodhinx, qux ex quantitatis confideratione
oritur, fed tantummodo naturalis illius notionis, qua tanquambafifc
fundamento nititur, quicquid poftea peritioresfeientiarum Architcdti
fuperftruunt. Quanquamcnim feientix ipfxopcrafint &ftrudfura in-
tcllcdlusad peritiflimorum artificum normam &prxfcripta dircdh',ex
his tamen clariflimis notionibus veluti fundamentis furgunr, qux cu-
iuflibet apprehenfioni abfque arte, naturali quodam inflindha fefe in
gerunt, qux etiam nifiadeflent ,artificiofxiflx fpeculationesnon ma-
gisintclIediuifatisfaccrent,quamcoquus ille apfterituc', qui ferculum

quidemapponeret exquifitiflimaartc conditumi, cuius tamen prima vt

ficdicam materia, folidum nutrimentum non prxbereti huic enim e
publico & rudi foro petendum eft illud , circa quod artem poftea fuam
exerceat. A rudi item & imperita multitudine naturales rerum notiones
fumendxfunt, circa quas deinceps dotftioiurti ingenia verfentur , qui
poterunt deillis quidem pro arbitrio philofophari, & varix intelledhrs
fui difquifitioni fubijcere, accipi tamen debent in fimplici ea natiuaqi

forma, quam ipfum in fe genus humanum veluti naturx dudtu ex-

*
prcllir.

Primutn itaque fapientum munus eft a poptrlo

vV, Quem penes arbitriumej1 norma lotjuendi,
>
genuinam huiulmodi vocum fignificatiohcmaddifccre,& abeo 'acci-
pere quales in omnibus promifeue hominibus rerum quas fignificant,
U4 ,

notiones gignanr. Quxrcndum igitur ab hominum vulgo quid fit

-

Quantitas: cui quxftioni protinus (arisfict,fi confideremus quale refpon-

fum ex improuifo redditurus fit quifpiam communi fcnfu prxditus,fi
de re quanta interrogetur : iftiufmodi fiquidem extemporanea refponfa
 8 Tra&atus Primus,
naturales i rerum de quibus loquuntur qui illa reddunt , notiones fince-
riusindicanr. Nullius autem rei fenfibus obietix notio prior eft vel faci-

, lior quam hxc quantitatis, quo etiam veluti fundamento reliquae omnes
difquifitioncs & fpeculationes noftrx innituntur, atque hac de causa
danda opera vt quam maxime fieri poreft, fincera & incorrupta
eft ,

a nobis recipiatur.
II. Si ergo a quopiam quaeratur , quanta fit res aliqua , ille ftatim eam
Extentio (cudi- mente comparabit cum alia fibi & interroganti perinde nota, qux pro
communis' no- tncnfuri
deferuiat, & tum dcmltm rcfpondebir rem dc qua quxritur
iio quantitatis, efle hacduplo maiorem , dimidio minorem, vel squalem.

Multum intcrcftvt quod modo di&um eft plene comprehendatur,

quare idem rurfus repetere, ocultfque vt fic dicam propius admoucre
non erit abs re. Si quempiam itaque interroges quantum infe contineat
. certa aliqua panni portio .quantum ligni fit in tali tigno, quantum auri
in tali mafsa, quantum vini in tali dolio, quantum denique temporis
in tali atiione infumptum. Qui ad hxc rcfponfuruscft,ea omnia pri-
mum metitur, per vlnas, pedes, pollices libras vncias, congios, pintas,
, ,

& id genus alia, deinde quoties contineatur quxlibet harum

dies, horas,
menfurarum inredequaeftquxftio.ediflerit. Atque hoc demum ref-
ponfum quilibet ftatim abfquc vllaprxuia meditatione huic quxftioni
dabit, eoque ftatim dato quilibet acquiefcet; vt vel inde manifeftum
fit.vtriufquetam interrogantis quam rcfpondcntis, omniumque ho-
minum notiones per illud accurate exprimi.
Qiyrecum confidcramus quantitatem nihil aliud efle quam rei cu-
iufpiam extenfionem , haneque per certum numerum minorum eiufi
dem generis extenfionum explicari ( vtpore qux facilius concipiuntur,
quia prius & familiarius iis affricuimus, &C quia perfetiius etiam ab in-
telietiu comprehendi, diftintiius ponderari, ccrtiufquc diiudicaripof-
funt )
minores item hafce in maioribus vt partes in toto contineri to- ‘>

tum denique, ex eo quod has partes includat , meram efle qux in illas di-
uidatur capacitatem: concludimus tandem quantitatem ipfam, nihil
eftc aliud quam diuifibilitatem ,adcoquc rem aliquam quantam efle,

quia capacitatem habet vt diuidatur, vel quod in idem recidit,vt partes

er ca effici poffint.

Hoc adhuc euidentiusapparet ( fi tamen aliquid euidentius efle pof-

fit , )
in Quantitdte difereta id eft numero quam in continua feu magni-
tudine. Nam numerum aliquem
fi
,
quicunque demum ille fit, attente
confideremus, reperiemus illius eflentiamconfifterc in capacitate qua-
dam vt diuidatur in totvnitates, quas vt partes fuas continet. Arque
hac Quantiutu fpecic,cum fit priore fimplicior , tanquam regula ad
illam dignofccndam vtimur : quod in refponfis illis familiaribus ad
quxftioncs de quantitate continui reddi folitis obferuari poteft, qua
quantum in ei contineatur per numerum indicatur: vt cum fpatiurq
aliquod terrx per certum numerum ftadiorum iugerum perticarum,
, ,
&fimilium menfuratur.
Hic
 De Natura Corporum. Caput II. 9
Hic vero caucndum cft ne partes illas, quas ad melius difeernendam Ut.
quantitatis naturam mente concepimus, atftu & realiter exiliore in toro Partu
1
r r
. ...
. tatis non tunc .
.
aliquo continuo lulpiccmur. Neque enim , vlnx, pedes pollices , toti, a a u in toto,
,

,
quod metiuntur, & a quo notiones huiufmodi in niente gignuntur,
magis cenlendx 1'unt v t res Quidam diftindx incxiftcre.quam in exem-
plo fuperius allato , color figura, odor Sefapor pro diltindtis rebus in
,

eodem pomo diucrfimodefcnfus noftros afficiente habenda fiint. Vni-

cum ibi totum cft quod in mulcas quidem partes fecari poteft, illarum
tamen nullxa&uinfuntantequapcr diuifionem feparenruri & tunede-
nmm totum , ex quo nafcebantur , definit cfte.fucceden cibus fcilicet in

locum partibus , quaium iam quilibet perfetotum quoddam cft.

eius
Vetitas haec pcrfpicua redditur, ex ipsa quam fupra collegimus quan-
ticatis definitione. Cum enim quantitas fit diuifibilitas',id cft mera ad
diuifionem capacitas, nccefTc cft eam nondum cftediuilam, Se, quod
confequens cft, partes, qux ex illa fieri poflunt, nondum in ea atftu
efle
;
per diuifionem quippe ex vno duo vel multa efficiuntur.
Verum quia de hac re magna in fcholis controucrfia ert, cuius decifio IV.

vfquc adeo neceflaria eft , vt ea non prxmifsa , naturam corporum , eo- fanTni^o"’'
rnmque operationes inquirentes, iu errores quamplurimos labi pof- quantitas cora-
fimus ; totaque huiufce operis feries Se veluti fabrica flutftuatura fit , nifi
principium iftud Se fundamentum (olide ftaibilisrur ; adnitendum eft
afTertionis huius veritatem, preflius adhuc ,magifqucfpccialibus argu-
mentis confirmare. Quod prxftare aggrediemur afferendo in medium,,
incommoda, impoflibilitatem , & contraditftionem , in qux opinio
*

lioftrx contraria aflertores fuos prxeipitar. Enimucrd fi partes adfu in

quantitate admittamus, fcquctuteamexindi'.iifibilibuscomponi,quod'
impoflibilc efle mox demonftrabimus. i .d. r

Primum vero hac ratione fuadebitur. Si quantitas in omnes partes

diuideretur, in quas diuidi poteft , diuideretur in indiuifibiiia ’( nihil

quippe diuifibile ,&nondiuifumyinillafupcrcffi.t) dilfinguiturautem

adhi incafdem partes , in quas diuideretur , li diuideretur in eas omnes
in quas diuidi poteft , igitur diftinguitur in indiuifibiliti. Maior huius>
'
.

fyllogifrai propofitio cuilibet ntellcdhi prxdito euidens cft: minor ip..

i

fiufmct aduerlarij confcffio, vel potius afTcrtio cft , ftatuentis fcilicet'

omnes atftu diftingui fequclaa calumniatura eft quando-

partes cius :
,

quidem indiuifibiiia fiuc vnita fiue feparata femper funt indiuifibiiia,

, ,

licettotum cxijscompofitum fit diuifibile. Concedi itaque nccefle cft

partes omnes quantitatis efle indiuifibiiia qux etiam patees tum toti ,

atftuinfint, Sctotumcxiisfoliscomponatur,fequiturquantitatxm to-

•
tius exindiuifibilibus componi. ! ni aT:p; -p !.:,s

Si quishic cauillationera interponeret, diccictquchypotbtfim ipfam

vltcrius a nobis extendi quam contrarix fententix anthores velint , fup-
ponendo fcilicet partes omnes in quantitate diftingui , cum ipfifolum
dicant paicesin illa atftucffc, nullam interim mentionem facientes par-
riculx colledliux.ow««,v tpote qux in hac materia infinitatem aliquam
/ .
’
B • .
V

10 Tranatus Primus,
inferret, quam a rebus omnibus creatis tanquam impoflibilcm ipfimet
excludunt. Reponemus gratis hic & fine vlla probabilitatis fpecie ia-

<5tari , vt euadant incommodum quo illos vis argumenti adigit. Nam fi

partes aliqui a6hi diftinguantur omnes ? quo tandem priui-
,
quidni
legio aliqui pri citeris gaudent , aut quo padto ad id peruenerunt ?
Si aftualis illarum diftinCfio ex ipfa ratione prtium oriatur , par erit
uoad illam omnium conditio , omncfque vt fupponimus xque di-
S inguencur, eruntque indiuifibiles vt probatum cft. Priterca vt ca-
uillationis tollatur occafio omitti poteft particula ifta colltSliua j mu-
tari que propofitionis forma ab affirmatiua in ncgatiuam.Nam fi fatean-

tur, (vti rcucra fatentur) nullam effc in quantitate partem, qui a£hj
non diftinguatur quantum diftingui poteft, fequetur non minori cui-
dentia eadem conclufio, eruntque vt antea, omnes indiuifibiles.
Citerum impoflibile cft quantitatem ei indiuifibilibus componi,
(^nmituotin- vcl cn m ex finito certoque illomm numero componeretur, vel ex in-
i
diuifibilibus
componi ne- finito. Si dicas finito, lumamus exempli gratia tria, ex quibus ad m-
quit. uiccm vnitis fupponamus lineam coalcfccre ; cuius extenfio , cum fit
pura longitudo, inter omnes quantitatis fpecies fimpliciflima cftadco-
quequicquid in partes eft diuifibile, linea faltem fit , neceffe eft. Por-
.
ro, linea huiufinodi non nifi in tres partes diuidi poteft, ita cnim ad
fua indiuifibilia reduceretur Euclides autem inpropof. io. libri 6. ele-
:

mentorum , clarifllme demonftrauit quamlibet lineam in quemuis par-

dum numerum diuidi pofle.quod cum impoflibile fit in ei fieri, qui
•
in tres duntaxat partes diuifibilis cft, quarum quilibet vlteriorem diui-

fionem refugit palam eft neque lineam , neque aliquam omnino quan-
,

titatem ex finito indiuifibiJium numero componi pofle.

Et cum hic in infinitum diuifibiliras cuilibet extenfioni propria fit

( Euclidis quippe demonftratio generalis eft )
fateamur neccflc eft eam
naturam,vr fimul iunifta fe mutuo in eodem pun-
efle indiuifibilium
dfo concludant , nec aliquam extenfionem (ortiantur ; alioquin qui-
dam ex ijs extenfio coalefceret , cui non conueniret ifta proprietas,

contra quam ab Euclide demonftratum cft. Atque hinc vltcriusfc-

quitur quantitatem non pofle ex infinita iftiufmodi indiuifibilium mul-

titudine componi» nam fihuiufmodi fit indiuifibilium natura, quan-
rumuis ingentem eorum numerum colligas ,
omnia in vnico pundfo
concludentur.' Qui enim tanta ex hac infinitate diueifirasaccrefcere
iliis poteft, vtea accedenre,natun illorum & proprietates ftatim de-
'
ftruantur?Priterea fi eflentialis multitudinis cuiuflibct compofitio ,per
continuam vnitatum additionem fiat donec definitus numerus im-
idem quoque in hypothcfi noftra euenirc perfpicuum cft, ad
pleatur,
*• infinitum fcilicct indiuifibilum numerum additione fimili perueniri.
Concipiamus ergo animo finitum aliquem eorum numerum ex quo
nullam oriri extenfionem probatum eft , ac deinde obfcruanres,
iifdetn prorfus gradibus ad infinitatem tendi ,vnius fcilicct poft alte-
ram ad priora adieiftione , reperiemus quodliber indiuifibile de nouo
<: “additum.

.. t
A

4
 jr»

De Natura Corporum. Caput II. h

addiuiW.srderbqut totam infinitatem in primoeorum niimero abfot-
ac prior il|e numerus inipfoprimoindiuifibiliabforptus
t»eri,pWitf<4*

fuit;
''*>» • i&i>wi*v« ’?

J
Qudd’ manjfeftius ridhtfc euadet, fi' COgitemtlif xiaturam jartenfidnis

poftulare vt diuerfx illius partes dmerfa item loca occupent. Hocenim

•pofiro , fi extenfio ex indiuiflbilibus confletur-

!

, fumamus-idd in quo
diuiufmodi extenfio continerur.punrftaduO.qiKrrafnufquefinrncindi-
'

uifibilia cxrefifibhii alterutri iftorum pundtorum rdfpondentia , finita, f

dn infinita: fi dicatur .finita, fcqueturindiuifibilia finita, in duobus iftis
spUnftis extchfioncm efficere, quod fupra probatum eft fieri non pofle:
fi vero dittitui-, infinita, fequetur, infinita indiuifibilia vnico in pun-
rfto concludi jadeaqite non pofle ex illis extenfionem coalcfccte. Fir-

mum itaque Si ftabilitum manet quantitatem ex indiuifibilibus non

Pomponi ffiue finita illa fint, fiue infinita ; adeoque partes in illa a£tu
non efTe. ! . j d
'
Priufqtwm vero ad alia tranfeam,quanquam Lam diutius huiemateria: VI.

fmmorarus fini ,ndn erit credo molcfhVfi tantifper adhuc in cahxream, ,*p^bmdum,
doiiccdifficultatem,abipfis vt videtur fenfibus, motam e medio fuftu- 'pi««s aftu <(Te
Iero. Annon enim .ipforum oculorum teftimonio conflat, cflfe in hu-
mano corporedigitos , manus, brachia , crura , pedes , pedum etiam ris.-vmle oritur
digitos ,magnamquepra*erea aliarum partium varietatem? hxc om-
l>«o|tiAio,<i*.
:
cnt ’
nia illi aO« infunt , eorumque diftin&io ita per fe euidens videtur, ..
vt perfuaderi non poflimus quin ipfis eam fenfibus palpemus. Cuilibet
1 - 1

illorum vis quxdam pSrculiaris inefl obeundi fundiones naturae fuz con- IS5V03
fcntnneas. Quilibetdigitus vere.ibi eft, manus a pede fecernitur, crusa
brachio, &fic de csrteris. Nonne igitur partes ha: a&u & rcalitcr cor-
n v fglig'-

pori humano infunt ? Nonne quxiibet illarum seque etiam rcalitcr, ab

alijs diftingtiitur?

• Hxc obie&io quia teftimonio , & euidenria fenfuum niti viderur,

primo' confpeilu apparet iafolubilis : Quod fi propius & penitius rem

intueamur videbimus difficultatem non ex notitia fenfibus haufta
,

nafci.fedex peruersa applicatione conditionum qux notionibus pro-

prisefiint, ad res ipfas qua: fenfibus obijeiuntur ; fenfus noniudicat qua:

pars fit digitus, quxve manus, aut pes: notiones vocibus hifce refpori-

dentes vti , & voces ipf* opera funt intellerflus ,

qui contemplans diuer-

fas in fenfibus fadas impreffiones , ab eadem re quatenus vi quadam

& poreftare diuerfas edendi operationes inftrudla eft , varias in feillius

notiones exprimit, ficut in exemplo pomi, fuppriusaddu&o, varias in

fe coloris, figurx,faporis,aliaTumqtieciufdcmqualitatum, imagines de-

pingit. Quemadmodum enim hrc non funt fubftanri* vel corpora in-
ter ic diftinifta, fed vna eademqueres, diucrfimode fenfus afficiens, ac

proinde diuerfas in intellerftu formas imprimens, non minus ibidiftin-

£hs ,quam fi res prorfus diuerfas reprxfenrarent : Ita partes etiam qux
inquantitatcconfiderantur.non funt diucrfx res, fed virrus quaedam,

& potentia qunpollint effc diuerfx. Qu* virtus aliterfubindeatqucali-

*
 '

~A *
'
7 •
jii ** v ffXra6tatus 'Prirtms,‘
mouens > anfam prxbetiintellcbhii, diuerfas ndtjqnes
ter.fenfus effdr-
.
v
mandb;Ppnbrintellc&us co pronior eftad apptehcndcridum partes
illas vt res diflin&as, quo quantitas propius accedit ad res drftin&asfc^

? diuerfe,quam ifts^pomiqualitatw. Quantum lenim cft potentfia res di-

^ucrfe.qqaljtates amem funt tantum vinus agendi diucrfai Et tamen
.
quodiaiAfupra tetigimus, fi Quantitas fit diuifibilnas ( id cft potantia
plura,) RihiLeuideniiuseft quam partes iftas nondum cfleadhj plura. Iu
Vt fi virga exempligratiafie collocetur , Vt pars vna videatu r , aken) ex-
(

tra cortlpe&um fit, noni cft vna pats> feu rcsquxfefe oculis obijeit,
altera quxfeabfcondit.fed cft vna cadcmque res(fciliccc viiga )quz
videtur fecundum potentiam quam habet vt fiat vna iftarum rerum,
Jjtet verbfecundum potentiam quam habet vt per diuifionem fiat
altera. Quod exemplum fi rite perpendatur , facilius perfuadebimur

jmanum , oculum .pedetn , non cfle res ex fc.diuerfas, fed eorum fingula
effe ipfum hominem prout virtutem quandam habet feu potentiam ad
,

l 7 diuerfasattiones fe extendentem. Nam fi harum partium aliquam a toto

*
,fr
(
feparaueris, nec in manu etit potentia apprehendendi, nec inoculo po-
'i tentia videndi, nec in pede potentia ambulandif quibus tatrten poten-
tijs partes illa: in naturis fuis conftituuntur )
idcoquc nec ipfz amplius
)
.
; manus, oculi , aut pedis rationem retinebunt.
'
.

Vll. Vtredeamusergo tandem ad obietftionem expendamus quantum i

n ^ ac iudicio fcnfuum tribuendum fit,& videbimus non

'
dcmiitbu&o-
cis , & oftcnfiupoflefenfun) yllam prorfus in corpore partem defignare ,id enim fi pot
quod fenfus Jif- ['ct indicaret etiam przcise vbi pars illa inciperet vbi defineret i cum
{ ,

mpiwllWq inter, omnes fere conueniat, eam ab indiuifibili incipere & in

ab alia diftin- indiuifibilc dcfincre .certum cft non poflefenfum de his iudicium ferrei
guatur necne,
q crg 0 fcn fus non poftit partem aliquam defignare , qua ratione poterte
diftin&ionem illius ab altera difeetnere? Rurfuscum fcnfus nil nifidi-
uifibilcdifcemat, in quolibet a fe percepto plures ede partes renuntiat,,
adcoqucnccipfedifccrnere nec indicare nobis poreft vliam ,qux fit ibi

vnica.&non plures i neque omnino nouit quid fit effcvnum, vtpote

quod abipfo nunquam difeerni potuit; multitudo autem cum ex plu-
ribus vnitatibuscoalelcat, nec iplaab eo cognofci poteft , qui, quid fic

vnitas , ignorat. Nequit igitur fcnfus indicare efle ibipartium multitu-

.dinem , feu multas partes; quare perfpicuum cft non pofle nos (enfus
iudicio in hac quzftione niti.
Reftat ergo folum vt offendamus cur in communi & quotidiano
termone multarum partium mentionem faciamus, & quod non ob-
ftanre rei vnitate iftiufmodi locutio vera fir.Ratio huius rei in aperto crir,

fi confideremus moris effeintelleflui noftro, vt obirtfta melius difeer-

nac, eidem rei, prout vni notioni fubcft , exclufionem fui imponere,
alteri. Atque hoc cuilibet vel mediocriter dotfto manife-
prout fubcft
ftum eft quando exclufionis nota exprimitur , vt cu derealba loquentes
addunt reduplicationem quatenus alba, qui omnem aliam prxterquatn
albedinis confiderationem excludit. Cum aurem hic cxclufio fub pe-
’

i i , 1
culiari
 ,

De Napura G^rporurou' Caput II. >13

culiari aliqua appellatione latet minus petitos forftn aliquando decipit,

,

quamuis plerique eam depreheridant in nominibus qux vocantur ab-

ftrada.vt humanitas , animahtas, &
id genus afta i difficilius autem per-

cipitur , cum nominibus concretis profertur; qualia funt nomen fartu

generarim , item nojTttrrt^tfcfartt^ngulararA.Vtinanus.oculuSjpollex,
vncia , &
id genus alia. Quemadmodum enim notio fartu tum totius,

tum Caarumcompartnmtnotibncrrrifatcktdrtiifa fimilitef manus, ocu- t

lus i vncia
, &
finiri»:,, reliquum, ilia tum rerum,, ad quas pertinent vel
...I

«feruntur , cxcludunCoQuarc fi culi palam eftdici non poflc parieterti

quatenus album, c(Ieiap»deni,.vci ctementum, ita nec dici poteft ma-
num hominis , eflt iljius pedem. Siquidctnvox hxc manus ,-lelitatic pro-
lata idemfignificat , quod fignifi citet homo addita redu plica tione qua-
,

tenus manus, fe\l quattrm affrehimfcntb futeniiH ffJtditus. Similiter de

virga quam fupra adduximus dici nequit , partem qux videtur , efle par-

tem qux latet, quia parsvilafignificat virgam iplam quatenus eftpo r

ficti talis, qualem fe videndam exhi-
«entia talis.lcu quatenus, eft, apta
.(i
Jiet. ArquchuK: demam petfpicuurm^iadic difficultatem lnliafi mate- 'fi 3 OTufl*-*'» ttM
ria exinde nafei, quodcohditioncshotionum vQcmnque proprias, rebus <• ,203 rj.tufuj*.
t. Ii! ( t!
•ipfis, Cc perperam applicemus: qqod iam
obicdlis .pereas fignificatis
c,p...
ante ah initio huius opeiis cauen.dum.cfle pnttnqnuimus.rr -
,
.

- His ita determinatis rcftat folum vt enumeremus vaiias quantitatis

F. nnWtta^ibVi-
fpecies iuxta vulgatam illam diuifionem quam Qnle&ici ob maiorem
riarum fpecie-
inraciocinando facilitatem inftituerunc. V* » Magnitudinem, Locum, rum quatiuiis, !

T &
Motum , empus. Numerum, Pondus : quarum dux pritpsp. perma- cx qua confir- matur , eflen-
nentes funt examini quorumcumque id imre volentium pxpofit®
, fc tiam ipflus io
iacent quod poteft metiendo partes in quas diftifibiks funt « quot
fieri diuiflbilitate
;
coniiftcrc*
verbi gratia vlnas, pedes, pollices res aliqua fit longa, lata, vel profunda;
quantus fit loci alicuius ambitus , capaciorne fit an minus capax altero
afiignato ,aliifque id genus confidcracipnibus ;
qu»omnes in coconue-
niunr, quod eflentiam vtriufque huius fpccici quantitatis indicent in
diaifibilitatb confifiere. I-,: •
: r.
< • •

Duas etiam proximas quamuis in perpetuo fluxu fint , eurdens ta-

men primordialem illarum naturam
eft fi eflentiam fpc&emus, &
in fimili diuifibilitatc confiftcre, qux menfuratut maioris vel minoris
fpatij dccurfu; item annis , diebus, horis, minutis, & fimilibus. Nu-
merum etiam conftat ciufdem efle natura; > diuidi enim poteft in tot
partes determinatas, menfuratur etiam vnitatibus, vel minori numero
toties in maiori contento. Idem quoque liquet de pondere, quod in
vncias, drachmas , fcrupulos diuiditur , iifdemque menfuratur. Quate
fingulas quantitatis fpecics perluftranti euidenseft retfte illam definiri
perdiuifibilitatcm,fcupcr hoc quodaptafit in partesdiuidi,necaliam'
teperiti definitionem qux naturam cius perfere explicet.
 , :

f:
14 Tranatus Primule 'l
:

C A P V T. II v, .ii,
'-ir.: -ano > vdrob;' ; «Atr» mtiqiO»
c
De
rcojy* " • Raritate Qfr Denfaate.
'f rr:h <.).,
•

;
i
,

h
m;
.

I. Ropositvm mihi eft hoc in capite pro vinlinatuiam

Propofitum
Authorisinhoc
& caulas inueftigare duarum primarum corporum diffo.
Capite. rentiarum qu.T quantitatem conleqOuntiir , quatcnus.cibm
lubrtancia ad conftitutrortcm corporis concurrit. Harum
fiquidem dctc&io , vna cum varijs earum inter fe proportionibus , ma-
gnum momentum afferet ad fieilius citiufquchoc quod fiifcepimus
iterperagendum. Per has autem differentias intelligo Raritatem. , Sc
Dcnfitatem , quarum vocum vis & fignificatio e* ijs
> qu* poftea dice-

mus, apparebit. '

• ..*« si,.!, ..i . .
•
i

! ,
Manifeftum eft vatia effe corporum genera quorum quantitates licet
Manifcftum cft fiib vna ratione «quales ,fub ali&tamen erunt inrquales > magnitudine
quxdam corpo for/7tan conuenicnt fcd pondere different vel contra poitdere
, , «quales
dcnia.quaquam erunt , magnitudine non item. Si pintam aeris contra «qualem aqu«
dc modo quoti- menfuram penfites , videbis hanc magna velocitate defeeridere , qu«
ii)dc coaftct. tamen fi loco aerisplumbumapponas, non minori celeritate afeendet:
aquam porro fi effundas, pintamqueargento viuo impleas, huic plum-
bum in grauitate cedet ; aurum denique , argentum viuum longe fupe-
rabic.-Similitrr fi a grauioribus corporibus fubcrahas, quantum fat eff,
vtcum kuioribusirl pondere conueniant, communem qua continen-
SltttlfrJi -
tur menfuram , ad inarquales altitudines , diuerfafque propoitioncs
£x»Cuir:
implebunt.
Vnde aurem nafcaturhiceffe&us, nodus eft cuius fblurionem qu«ru
mus; Quantitates eftrum inter fe pares effe menfur* ipf« loquuntur;
ratio etiam cuincimon pofTe duo corpora vnum eundemque locum oc-
cupare. Cum itaque videmus pintam tenuiori elemento plenam, ab alre-
rsi.cui magis fpiftumineft elemennlm,pondercfuperari, concludendum
eft plus corporis in elemento graui,quam in lcui compreflum & con-
ftipatum efle. Vnde enim alias tam exigua dcnfi alicuius folidive portio
coufque expandi portet , vt ingens fparium occuparet ( veluti ciim
modica peluisaqux in acrem feuvaporein folur« integrum cubiculum
implet )
rurfumquein tam angufturii locum le contrahere, vti accidir,
cum eadem aqua ad naturam fuam redit, vel in glaciem concrcfcit»
Modus autem quo plus corporis in «quali fpatioconftipatur,philofo.
phorum ingenia haud mediocriter exercet. .

III. Vt viam aperiamus, qua orientes ex Raritatc& Denfitatc difficulra-

Dreuis cnumc-
tes penetremus, faciamus quod folent Aftronomi.qui fphernrumcx-
ratio variarum
propricrarum leftium & planerarum motum inusftiganres
,
primo phaenomena om-
3
cj u' "U
nia ,fcu varias illorum apparitiones in vnum colligunt .deinde fingulis
r
ncruium. conucnientcsorbes.curfus.pcriodbfqueaflienanr, ex quorum fuppo-
fitions
 Dc Natura Corporum. Caput III. ij
{Irione quicquid poftea in illorum rcuolurionibus eucn turum eft, exadlc
praedicunt: ita nos etiam rarorum dcnforiimquc corporum
praecipuis

proprietatibus, primo obleruaiis , adnitamur deinceps liypothelim ali-

quam ,
qua: iis omnibus fi fieri poteft conueniat , excogitare.
Primo itaque experimur denforum corporum partes magis inter fe
comprellas & (liparas c(Te, quam aliorum qux rariora funt & iubtiliora;
hxc facilius diui iunturquaniilla,
itein dcnla raris grauiora fune ,rutfus
nam aqua , oleum , lac , mei , aliaque hisfimilia non tantum cum a du-
riori aliquo comprimuntur,facilc cedunt, verum etiam ita funt diuifio-
ni obnoxia , fuaeque continuitatis parum tenacia , vt proprio frangantur
pondere, cum tanren in ferro, auro, marmore , cxtetilquc id genus
corporibus denfis, pondus multo grauius ,& vis potentior ad id effi-
ciendum requiratur. Er quidem re diligentius introfpcfta deprehende-
mus rara in minori quantitate perinde diuifibilia effe, ac dcnla in maiori,
item rara vi xquali in plures minorefquc partes diuidi quam denfa licet
,

magnitudine pariarfit v.g. baculum aliquod leuioris& tenuioris fubfian-

tix,taliq; craffitic prxditum, vt illud, licet pedem longitudine non exce-
dat, manibus tamen confringas; aliud vero craffitiequidem xquale, led
ligni grauioris & compadioris.illudquc minime confringes, licet alium
lubinde pedem Panem quoque vi xquali
prioris longitudini adieccris.
in plura & minora quam plumbi maflam xqualis ma-
fruftula diuides,
gnitudinis ; hxc item igni
(
vis , omniumq,
cuiusaccrrima eft diuidendi
lubtiliffima) contumacius rcfifter quam tantundem aqux.exiguxfi-
quidem ignis atomi (de quibus poftea differemus ) aquam vndique
permeabunt & in particulas non multo fe maiores comminuent, qui-
bus poftea fefe immifccntcs , vna cum illis auolabunt , in vapores te-
nuiflimos rotam aqux fubftantiam foluentes; vis tamen eadem diu
plumbo applicata illud non nili in tenuem puluifculum calcinabit
, :

aurum denique, quod plumbodcnfiuseft, peninaciffimeigni rcfiftit,

nec omnino per eam operationem cui plumbum cedit, in calcem fe
teduci patietur.
Quare fi recordemur naturam quantitatisin diuifibilirate litam efle,
fitmilquccogitcmusrara facilius (ubire diuifionem quam denfa, fatea-
mur ncccffe cft, quantitatis naturam modo aliquo perfediori in illis ,

quam in his contineri. Ex alii vero parte quidam forte exiftimabuni

dcnliora & magis compaJla corpora , plus in fc quantitatis includere,
camque non nili contra&am & muolutam effe, poffdque latius expli-

cari & in dimenfiones multo maiores protendi ,

quam quanritatem
rariorum mole f qualiuni-Sic aurum in tenuiores bra&eolasduci poteft,
quam tantundem argenti vel plumbi, cereus xquali lumine diutiuj
ardebir, quam candela ex feua paris magnitudinis, adeoque in maio-
rem ignis aerifve quantitatem conuerteturi maior ex oleo quam fpiritu

vini ,qui illo multo rarior eft , damma excitabitur.

Hxalixquehifcefimilcs confidcrationcs non mediocre philolophis
negotium faccffcrunt,conanccfquc rationem illarum reddere in diuci fas ,'^1
 1 6 Tranatus Primus,
rum docentium opiniones dillraxcrc. Qiydam animaduertcntes corpus ex fui in exiguas
artcs diuifione , minus aptum dcfcenfui reddi quam cum maiori mole
«ftualT diuifio P
ne corporis io & raritatis caufamex fola diui-
confifleret ,rati funt integram leuitatis
exiguas partes
(Jone petendam cfTe. Experiuntur plumbum in minutas particulas
confiftcre.
conc ifum lentius inaqua defccndere quam anteconcifionem ,po(Teq;
in tam exiguas atomos redigi vc inllar pulueris lignei aliquantifper fu-
perficiei innatet.
Quam aflumptionem probat magnus ille Galilams, cuius praecellenti
ingenio cum fingulariinduflriaconiun&ototuslitteratorum ordo plu-
rimum debet, non folumob miranda & prius incomperta arcana quae
in cdcflibus corporibus relcrauit,verume(iam ob accuratam do&araqi
- V* illarum rerum explicationem quas pedibus ipfis calcamus. Is circa pag.
f.
p % 90.Di3l.i- de Motu clare demonflrat medium quod vis realc magis rc-
defcenfui plumbi , autalterius rei grauis in paruaquam fi in ma-
fi flere

gna Ct quantitatis mole, &refiflentiam continuo crefcerc, prout cor-

pus illud in minores partes fcinditur. A deo vt quo minores cuadunt , eo
tardius per medium defceadaat videanturque nouam quandam ex
,

bac diminutione naturam leuitatis acquifiiffe , non folum vt minus ha-

beant ponderis quam antea , quo pa&o vnciz dimidium minoris quam
iota vncia ponderis efl , verumetiam vt minorem habeant proportio-
'
nem ponderisad magnitudinem, quam ante habuere, quemadmodum
libra fuberis habita ratione fux magnitudinis libra plumbi Icuior efl.

Atque hinc demum concludit id. cuius partes coniun&x minores funt,
leuius efle , alia vero quorum partes coniun&z funt maiores grauiora
, ,

& denfiora cuaderc.

V. Verum Argumenta haec minime fatisfaciunt,iuxta quz cum graui-
9 P“‘° P‘'° r
tas corporis ex illius ad medium per quod defcendic proportione colli-
flj creorii oc- gatur,prxfupponendum femper efl aliud corpus leuius, in quoalterum
«afionc. defeendat & in imum fubfidat. Iamque de leuiori illo quaero, quo pa&o
tale fiat? &iuxtafupcrius di&a rcfpondendum efl ipfurn,ideoeffe le-
uius, quia illius partes minores funt, &ab'inuicem magis fepararae; fi
enim arque arde cohxrcicc, nihil referret quamuis non effent continuae,
quandoquidem partes ita compadae perinde operantur , ac fi eflent
. •
vnum quiddam continuum- Sic libra plumbi redadi in puluerem,fi
compreflis arde partibus coalcfcat dcnuoinmaffam,non minoti cele-
ritate defcendic
,
quam fi nunquam diuifa fuifler.
Pofito itaque quod partes illx exigux ab inuiccm feparentur , peto,
. quonam corpore impleantur fpatia illa interieda inter partes exiguas

medij , in quo ^raue defeendit ? Nam fiaqua: partes magisab inuicem

feparentur, qpam plumbi, intercipi necefTe efl aliud quidpiam
partes
per quod feparentur. Supponamus hoc e(Te aerem ideindepeto, nutn

partes aeris & aquae paresin magnirudine, pondere etiam aequales fint ?
SiafKrmcs id ira efTe, dicendum erit compofitumcx aqua Sc aere sequa-

K *.
.
lis cumplumbograuitatisefTc, quandoquidem illorumfie coeuntium
v > partes aeque compadae funt, ac partes plumbi. Ad hoc enim vt totum
cx
 De Natura Corporum. Caput III. 17
«illis tonflatumxquale pondus habeat, nihil refert vrrum corpora, * • i
quorum partes ita comprimuntor', eiufdcm an diuerfx fint fubftantiz».
velvtrum vriuttm minores partes diuidatur, quam alterum, dummodo
ponderis fint «qualis . Quemadmodum experiri poteris, fi tfxigua ferri,
xrifve ramenta arena: 'eiufdem ponderis immixta ficculo inieccris , ca-
metfihxc in particulas multo minores concidatur. ..iiv --t : :

S i autem dicasaerem efle aqua leuiorem , hoc ideo erit , quia fingulz
partes acris alterius rurfum corporis interuentu magisab inuicSmiepa-
rantur , quam partesaqnx intercepto prius aere feparabantur. Redibttq;
tunc eadem quxftio de corpore feprante partes acris, & ita demum
( cum in corporibus quorum vnum altero leuius fit non poflit in infini-

tum procedi ) neceffit eftin aliquo fiftarur, quae reliquorum poros Bc

fpatia implens in fe nulla habeat, quae impleantur. '# i
Statim vero ac fateris huiufmodi corpus carteris efle leuius aerarius," /**
•
tecumipfe pugnas, dcftractis penitusquseantea determinaueras. Exeo
enim quod poris carcat, fi allata a te regula quicquam valeat , necefle eft.
partescius exiguas fi non grauiores , faltem aeque graucscfTe, ac partes
«que exiguas corporis iftius, cuius poros impier ; adeoque , vti ex ad-
- oinrqO
dudM mox experientia ramentorum ferri vel .Triscumarenis mixtorum
alta muJSJ
confiat, partium cius mixtio cum partibus corporis cuius poros per fe : :u~y.lCQ»
immediate implet, nihil conferet ad augendam huiufce corporis leni-
tatem. Nec vero vrriufquc fimul corporis particulae, alteri ,
in quo im-
mediate ambo continentur, immixta:, vllam illi leuirarem afferrent.
Sicquc paulatim progrediens per corpora omnia ira cotnmixra , donec
ad illud tandem pcrucnias quod immediarccumaqui mifcctur.iplafn
aquam nihilo leuiorem poft tot mixtiones efficies ; eam igitur zquaJis jlr

cum plumbo grauitaris ac denfitatis cfle oporteret. P

Porro huiufce opinionis aurhores, idcirco in errorem lapfifunr, quod
non fatis perciperent caufas cur parces exigua: corporum ex natura fua
grauium tarde defeendant, habita ratione velocitatis qua maiores eo-
rundem corporum partes zqualc medium peruadanc cuius
i
> rei rationes
nos infra allaturi fumus.
Alij itaque dcfctfium huius regulae animaducrtcnres firpplere cumad- VI.
mix trone vacui conati funt , credentes fcilicet ex eo nafei quod corpus pP inio
vnum alio raruiseuadar. Hanc aurem vacui mixtionem non lemper im- nentium nnta-
' mediate cum eo corpore, quod leuius denominatur, fieri arbitrantur; "m confidere
n “ lono
fed ,fi plura in eo corpora lcutora & ratiora reperiantur, cum eo quod J,
’ lirn ‘ ,
lcu
fummum interea raritatis gradum obtinet. Ex. gratia cum cryftallus
adamante lcuior , & proinde rarior fit , non ramen proptcrca dicent plus
vacui cryllallo ,
quam adamanti adnnlccii ,fcd cryftalli poros laxiores
effe, adeoque plus aeris in illa quam in adamante contineri, vacuum

demum in aereillo fpargi qui cum in cryftallo magis quam adamante

,

abundet , illam hoc rariorem efficit , ob plurcs fcilicet vacuitates quz in

Riaiori aeris illi admixti copia reperiuotur.
Cscterum contra hanc hypothcfim, ingentis aduerlarij vrgerur au-
i
C

f
 Wr %
18 Tranatus Primus.M /f /r
thoritas. Ariftotelesenim quarto Phy ficorum dcmonftrauif, in)p<flg„
bilem effe motum
vacuo. Conanrur quidem aduerfarij vim huius
in
demonftrationis cuaderc ( tanquam ad eorum hypothefim minimi

pertinentis) agnofeendo illius euidentiam quoad vacuum iftud de quo

Philofophus eo loci agic, quod ille nempe fupponit tanta: efle magni-
tudinis, vt in eo corpus nulli alteri contiguum, tanquam in occano na-,
tet : cum umen hsec illorum opinio iftiulmodi a rebus inane pariter ex-
cludat, nec vllas admittat vacuitates nifi adeo exiguas, vt corpufculo
qflouisijs admixto minores fint,proindeque non poflit corpus vllum*
ita in ijs contineri quin partes aliquas corporis per illas vacuitates diuifi
,

alicubi contingar. Licet enim vacuitates iftxfint minimarum quse fune

vel efle poflunt partium fepa rationes, cum tamen partes illae debeant
alicubi icfe inuicem contingere, quia alioquin ad vnius fu b fla nux com-
4\
pofitionem cohxrcre non poflcnt.neceflc eil vacuitates feparan tes pr-
,
tibusquas feparanr, minores efle : vnde non erit hic metuenda corporis
alicuius feiun&i ab omni alio flu&uatio quod a Philofopho prxeipue
:

impugnatur.
vn. Nihilhercle xque optarem quam vt hy pothefis hxc fufficerct red-
ratIon ' omnium , vt ita dicam
,
phxnomenorum , qux ex rarita-
utum°
coahuawr!"
X
“ & denfitaris varietate , in corporibus nafei obferuantur. Id enim fi ita

eflet,ftudium deinceps fermonemque conucrterem ad inuefligandum,

quid ex ea pofidone tequeretur. Quemadmodum Aflronomi ( vt allata
antea fimilitudine vtar) futuras cxleflium corporum appandones, ex
motibus orbibiifquc quos illis aflignant.prxdicunt. V t enim opinio hxc
de vacuo corporibus admixto intcllc&u facilis efl i ita illa, quam nos
veram efle exfllimamus, admodum abftra&a eft, tc a fenfibus remota,
nec quidquam fere in tota Mctaphy fica, illa difficilius : idcoque a b illius
fi pofGbile eflet tra€latione in hoc opere abflineretn
,
quod cupio efle
planiflimum, facillimum, Oc a fcholx terminis quantum fieri poteft
j alienum.
t
Verum enimucrd incommoda qux hypothefim iflam admixtionis
vacui conlequunrur, tanta funt , vt diflimulari a nobis nullo modo

Quod , vt exemplo monflremus, mutuemur a Galilxo propor-

poflint.
DUI.i. Jel mot. tionem qux eft inter grauitatem aqux & acris oftendit ille vnum ho- :

nim quadringenties altero grauiorem efle. Marinus Ghctaldus etiam

docet aurum nouemdecies grauius efle aqua, quare aurum feptiesmillies
fexcentics grauiorerit aere, lam ergo cum in corpore nihil prxtcr prtes
eiusfolidas grauitatem exerceat , (equitur proportionem pardum aurei
globuli cuius Diameter fit vnius vncix,ad partes acris xqualis extenfio-
nis, eandem efle qux eft 7 600 ad vnum 1 idcoque
qu? in vacuitates,
aere ifto reperiuntur habere rcfpc£hi partium ipfius acris eandem om-
;.j|
nino proportionem, ita vtfint ad aerem, ficut 7600 ad vnum. Quin-
* kno maior erit adhuc proportio differentix, cum etiam inipfoauro plu-
rimxagnofcendx fint vacuitates, vti liquet ex illius calefadlione qux
quamlibet eius partemabundareporis indicar. Sed iuxta fupputationem
,-4t a iam

•
 Dc
Natura Corporum. Caput III. -19
iamfa&am ne incommoda ifta prcfliusvrgeam,acr apparebit ad indar
,

retis, cuius foraminum ad , fila quibus texitur proportio , eadem fit,

,
qua: 7 600 ad vnum i adeoque facile poflet contingere,
vt, quod illi co-
nantur euitare, exigua: aeris partes in magnis iftis vacuitatibus fluitarent.
Porro incommodum hoc multo adhuc maius foret, fi ex vna parte re-
petiti poffent corpora auro denfiora , tantxqucfoliditatis vt omne pror-
lus vacuum & cum exalia parte conferrentur corpora
excluderent i ijs

aere rariora, cuiufmodicft ignis, & vt quidam volunt, xther. Carterum

inxqualitas iam tanta eft, corpufque ab admixto illi vacuo tantopere
fuperatur , vr abfurdus plane foret, qui illud admitterer.
Prxtcrea dcftrucrctur omnis corpufculorum in acre motus verum
, fi
fit, quod ab AriftoteIe4.Phyf.demonftratur,morumnon nifi in ple-
no peragi poflc, .& in vacuo nullum efle.

Rurfumfi raritas ex vacui admixtione nafceretur, rara non poflenr

in vnum cogi, fine iadhira raritatis fuse , & acquifirione dcnfiratis,cu-
iuscontrarium certa experientia conflat; vtcum faber ferrarius ,& vi-
triarius, albicantes illos & in cufpidem accuminatos ignesad opera
fua
adhibent item cum aer impetuofo vento incitatus fubtilius penetrat;
;

generarim quoque experimur, quo plura eiufdem generis rara in eun-

,

dem locum comprimuntur, eo operationem ,qu*ex corporibus cum

tali raritatis gradu nafcifolct.cfficaciorem reddi. Quod
argumento cft
quamlibet particulam xqudacantca raram efle ( cum alioqui vim agen-
di propriam ifli raritatis gradui amitterent
;) fed ex illarum ad inuicem
compreflione & conftipatione
omnia corpora inter lfhufmodi
, alia

particulas antea intercepta excludi,

adeoque pluribus iam quam antea
in eundem locum particulis coalis adtionem indefequentem eflScatio-
rem reddi.
Tertio fi iftiufmodi vacuitates ratirariscaufx forent, fcqueretur cor-
pora fluida, cum fint Tolidis rariora, ex {cconfiftentiam quandam in-
dar retium vel fcutularum habitura i cum tamen e contra videamus
naturale ijs effeinvnum confluere, & quamlibet exiguam rimam fiue
angulum implere quod cum ,
ex ipfis rerum naturis oriatur , omnes in
primis ab ipfifmer vacuitates neceflario excludent.
Denique fi verum fit ( quod in prxcedenti capite o (tendimus nullas
)
efle partes adtu in quantitate .fequatur nccefle elt quantitatem omnem
exfevnam efle.vti ex Metaphyfica conflat ; hoc aurem pofito nulla
,

inter partes quantitatis diflantia admitti poteft.

Etfanefi Ariftotelem rctfte intelligo , euidentiflime demohftrauit,
nullum vacuum fiue magnum, fiue exiguum poflibile efle,
in natura
proinde'que tota qux ifli hypothefi innitritur machina infirma erit
, ,

& caduca. Argumentum autem ipfiusin hunc fere modum proponi-

tur. Quod nihil elt, non poteft habere partes; vacuum autem nihil
cft,
(cum ex ipsa aduerfarierum definitione vacuum fit negatio fubftanti*
corpore* intra corpus ambiens , nimirum intra cuius latera nihil e(V,
cum tamen corpus aliquod indudi illic poflet; vt fi infitula, vel vma,
Cij
 20 Tra&atus Primus,
neque lac , neque aqua , neque aer , neque aliud quodpiam corpus con-
tineretur. )
Vacuum iraque non poteft habere parces :illiramenqui va-
cuum admittunt, exprcfse dicunt illud effe quoddam genus fpatij -.ipa-
tium autem partes eflcntialiter includit. Atque ita demum duo fecum
pugnantia in eadem propofitione iungunt, nihil & partes, id eft, par-
tes & non partes , ens & non ens , nec hoc puto vlla ratione vitati
poflfc.

vili. Propter has igitur rationes rogandus a me lettor eft , vt liceat paulo
Raritas & D«n-
ad Meraphyficam diucrtere , quam vel optabam initio , vel ad-
liberius

varijs propor- tendebam. Hoc autem aliter a me non het ,quam vti fertur de canibus
tionibus quan- prope Nilum degentibus, qui iuxta ripam currentes, follicirnnreeosfiti
Uni
, & non nili cantum aquse bibunt, quantuneceftitas reftinguen-
S

fuMa mura. feftine

dx fit is poftular. Reuocato itaque in memoriam quod fupra determina-
uimus, rationem quantitatis in diuifibilitarefitamcfle, videbimus inde
fequi , fi fubftan tia aut omnino res aliqua przter quantitatem diuifibilis
fit , eandem fi a quantitate fcu diuifibilitate diftinguatur , ex feipla fore
indiuifibilem ,fiue vtmagis proprie loquar non diuifibilem. Fac igitur
talem fubftantiam capacem clTe quantitatis totius mundi , Sc confe-
quenter fuppones eam ex fcipfa ad totam quantitatem , & ad quamli-
bet illius partem indifferentem effe. Nam ob negationem diuifibilitatis,
nulla in ea eritpartium varietas, quarum vna vnipatti quantitatis, alia
alteri fubljci deberet , vel quarum vna maioris alia minoris capax foret.
Hoc cum ita fit, habemus inde fundamentum maioiis vel minoris
proportionis inter fubftantiam & quantitatem ;fi enim totius vniuerft
quantitas in illa poneretur, maior foret quantitatis proportio refpedfu
capacitatisdi(ftarfubftantii,quamfi dimidium duntaxat iftius quanti-
tatiseidem iungeretur. Et quia proportio vtrinque mutatur fafta ex
, confequens eft proportionem
alterutri parte mutatione diiftae fub-

ffonrir ad quantitatem fuam in pofteriori hypothtfl maiorem cfte, mi-

norem vero in priori, tametfiiplafubftantia ex feipfaindiuifibilis fit.

Quod modo generatim Sc vniuersedirimus, facilius intelligetur, fi

fpeciatim illud ijscorporibus intcrquJc verfamur applicemus, in quibus
fcilicec raritatis &'denfitatis inxqualitatem clare deprehendimus, vt
puta a£ri,aqux , auro, & fimilibus; ac deinde examinemus vtrum effe-
dus, qui iftis corporibus accidunt, ex hac inter fubftantiam & quanti-
tatem proportionum inaequalitate nafcantur- Er. gr. fupponamus
totius mundi quantitatem in vniformi quadam fubftantia exiftere ; hoc
pofito, totus mundus in eodem raritatis &denfitatis gradu'conftituc-
jcturrfit gradus ifte idem quiinaqua.rcpcritur,indelequctur,tn qua-

cunque demum parte reccffus ab noc gradu contingat, partem illam

non habituram eandem quantitatis ad fubftantiam fuam proportio-
nem , quam haberet totius mundi quantitas ad lubftantiam quam fupl
pofuimusvniformcnv, fcd fi gradum raritatis aeri conueniehtcm acqui-
rat , maior erit quantitatis ad fubftantiam fuam proportio , quam illi de-
beretur iuxta proportionem quantitatis totius mundi ad fubftantiam
,i O illam
 , , »

Dc Natura Corporum. Caput III. 21

illam vniformem , qux in noftra hac hypothefi communis quaedam
menfuraeft !8c regula, ad quamrcliqux proportiones examinandi funtt
Contra vero fi gradus denfiratis terra: vel auro proprius illi contingat,
minorem habebit ad fubftantiam fuam quantitatis proportionem,
quam illi iuxta communem illam & vniformem menfuram debe-

retur.
Vt progrediamur iam ad inueftigatianem effectuum ex hac quantita-
tis cum fubftantia compofitione orientium, confiderandum primo eft
definitiones quibus A riftotclcs, raritatis &dcnfitatis naturas explicuit,
eafdem efic quas nos tradere intendimus. Docet enim Ariftoteles, id
rarum effe, quod fub maiori quantitate fubftantix minus habet iden-
iumverb contra , quod plus (ubftantix fub quantitate minori. Iamfi
corporum quorum fupra meminimus, aliorumvc quorumlibet proprie-
tates confideremus, deprehendemus eas omnes ex his definitionibus,
cuidentcr Fequi. Primo enim quod vnum compreflius fit , aliud magis
dilatetur, huiufmodicompreffio & dilatatio ipfiftimas illorum naturas
exprimere videntur, fi allata definitio bona fit : cum fubftantia ideo
dilatetur quia plures habet partes , vel in partibus pluribus exift it ,
,
&a
causa huic contraria comprimatur. Deinde quod rara ficiliusdiuidan-
tur, vides id in eandem rationem cum eorundem comprcflione dila- &
tatione coincidcre. Et hincrurfus fcquiturca in maiori mole minus re-

fiftcre diuifioni, poffeque vi agentium naturalium in minores partes

fccaii.Vtrumquccnim tum quod facilius, tum quod in minores partes
diuidantur,in hoc vno continetur quodfint magis diuifibilia, leueffc-
ftum quantitatis , qua: eft diuifibiliras , magis participent. Ex eadem
causa nafeitur quod rara minus rcfiftant corpori per- ea moto, quam
dent» , adeoque quod vi xquali facilius ilia quam hxc peruadantur.
Rurfus penetrandi atque agendi visacrior fubtilidrque raris ineft quam
denfis > quia fcilicct ( ob maiorem quantitatis propottionenv) facilius

in exiguas partes diuiduntur,qusefc in fingulos quantumuis anguftos

poros infinuarc,aliifque corporibus melius admifccrc poffunt , quam
denfa. Leuia item corpora ciunt etiam rariora, vtpotc maxime diuifi-

bilia, fi extera fint paria. ;• ,

i:l.
.Habeshunc in modum nullo fcrelabQre collegam primam corpo-
rum diuifionem ,qux ex quantitate, prout cum fubftantia ad corporis
compofitionem concurrit, nafeitur. Cum enim corpus definiatur id,
quod partibus conflat, quantitas autem fit id, quod partes tribuit primaque
quantitatis affe&io fit effe maior vel minor adeoque prima habendi partes
differentia:, fint habcre,maiores vel minores, plures vel pauciores > ecqua

tandem corporis diuifio finjplicior , planior , magis immediata effe po-

teft, quam qua fit per quantitatem tribuentem illi maiores vel minoret,
plures vel pauciores partes, habita ratione proportionis ad fubftantiam
Neque vero mihi vitio verti debet, quod ad naturas horum duplicis
generis corporum explicandas tantifper ad Metaphyficamdiuerterirn.
Nam cum Mcraphyfica fit fcientia fupcriot Phyfica,ad iplam pertine-
0 C iij
 22 Tra&atus Primus,
bit huius principia declarare,quorum hic , qui pri manibus habemus,
omnino prima funt. Si vero cogitemus quanriraris cum fubftanrA
compofitionem efle pure Metaphyficam, multo adhuc magis conce-
dendum erit taritatis & dcnfi tatis infpc&ionem ad Metaphyficam
,
pertinere i quandoquidem , fi credamus Ariftoteli in condendis defini-
tionibus ordinandifque notionibus mortalium omnium peritiflimo,
fimulque ratio habeatur argumentorum omni exceptione maiorum
qui fupra attulimus , raritatis & renfitatis eflentix in proportiore ad
fubftantiam pofitz funt.
IX. Hic raritatis & denfitatis explicatio per compofitionem quantita-

i incorporeus
tis & fubftantii, minus forfan illis fatisfaciet
,
qui lupra Phyficas fpecu-
Phyficrs cora- lationes mentem attollere nunquam confueuere.Hi enim facile fibi per-
politio ab om- ua dcbunt, nullam compofitionem velrefolutionem pnteream,
f cflc

da cft. quam lenius indicat in componendis ac rcioluendis corporibus lccun-

dum partes quantitatiuas. Hinc noua nobis incumbit necellitas offen-
dendi, iftiufmodi compofitionem &
diuifionem etiam ab ijs admitti
debere qui in naturi contemplatione viam maximeoppofitam noftrz
,

ingredi videntur. Quem in finem fupponamus Democriti & Epicuri

opinionem veram efTe , Corpora fcilicct omnia primirus componi ex
minimis quibufdamcorpufculis,diuerfz inter fc figurx, & indiuifibi-
hbus , non Mathematice quidem.fed Phyfice, infinitumque huiufmodi
indiuifibiliumnumerum, in immenfo vacui feu fpatij imaginarij ocea-
no flu&uare. Hoc pofito explicet aliquis qui putat hanc illorum opi-
nionem fuftineri pofTe , quo pa&o , aliquod iftorum corpufculomm
t
mouetur. Defignatis quippe duabus vacui partibus quas fucccfliue at-
tingit , manifeftum eft , non in meo duntaxat intelledtu , fed in ipfb rc-
uera corpufculo differre, quod modo hic exiftat, modo illic; quare
cum illuc migrauitjid quod notioni exiftendi hic refpondet , amplius
in illo non remanet proindeque ab
.
eodiuidituriitaque dumexifteret
quidam fiebat ex ipfo , & ex hoc quod eft cflc hic,
hic ,compofitio
qui cum nequeat cflc duarum partium quantitatis, talis erit rieceflario
qualem nos fubftantii & quantitatis efle dicimus. Et certe quantum-
cumqpefe torqueant homines, ingeniumque In omnem vt ita dicam
partem verfent, abfque tali aliqui compofirione & refoluiione nun-
quam ex plicabunt, quo padfo fiat motus, quibufeunque demum prin-
cipiis & fundamentis innitantur.
Tuncverofidicantfenon pofleintelligereqiiaranoneinterfubftan-
tiam &
quantitatem diuifibilitas efTe poflit. Refpondebimus duo ad
,
iftiufmodi diuifibilitatem requiri,primum vteorum notiones abinui-
cem diferepent , alterum vt eonim vnum finealio mutari valeat. Quod
ad primum attinet , nihil euidentius eftqnamdifcrepantcs prorfus no-
tiones de ijs a nobis cffbrmari; tum quando dicimus Socritcm virum
fc puero maiorem efle, tum etiam cum apprehendimus lac fiue aquam
dum ebulliunt, vinum quoque dum concepto intus fpiritu agitatur 8C
intumefeit , ita vt intra.vafa non cbntincatur,maioraefle,tnaioremque
‘ ‘J
i
1
occupare
 .

De Natura^Gorpprum. Caput IIT.

^
occupare locum ,
quam cum frigida e (Tene ac immota, nec vafa fua
penitus implentia. Quanquam enim ingeniofi homines, effugium ali-
quod comminifcanrur , ciiiilsi ope expedito ft poflint, obtendentes non
eandem rem efle, quz modo maior, modo minor eft; negari tamen
non poteft quin vul^s^dminuTOs^idifciplinas plSJofophicas nun- *

quam attigerunt, ita cenfeant, ita etiam quotidiano & familiari fermo-
ne loquantur, quod nunquam. fodarent ,ni£ tHftinflarinfe ha-
certe
,
bcrentnotiones.fubftantiae & qu^tit^tisrtailli^sdf qua loquuntur. Ec «udmoiion ,.]

Jicet omnia huiuCpemodiargumenta nosdcficqtent^ipfa tamen illorum

nomina acdcfinitioncs.caufam haneextra ale^mppnerentjcum fub-

flantia ab omnibus appelletur ens,. A: ad exiftentiam referatur, quafi •* 1) - >? :KT V
diceretur , id quod cjl quantitas autem vocetur magnitudo , refeta-j
;

turque ad aliam magnitudinem fimilis naturi , cui comparatur , ve

quod fit dimidio minor, duplo maior, fice. v
v
Cum itaque cerriffi.mum fit , notiones illas ab inuicem diferepare,
t°ta difficultas in fecundo vertitur, vtrum vno nihil mutato?
fcilicct
pliud fubire poffit mutationem, quod ratio mamfcftiffima eoincitita
efle, vtfupraoftcnfum eft. Quare fi quis vlterius inflet, dicatquefe nec
intclligcre quo pa<fto talis mutatio peragatur; refpondebimus quzrendo
viciflimab ijs,fiinrclligant,quo pa&o
fiat tranfitus, adeoque muta-

motum localem in vacuo , nulla interim

tio ab hac in illam partem per
quod moueriirjmuratione fai2a ? Cui quzftioni fi (atisfacere
in corpore
nequeant, vel negaredebent vllum omninoefle in vacuo motum, vel
in quantitateadmitteremutationem /ubllantia nullam fubcunte. Hoc
enim pofterius non minus reipfa cuidens eft, quam prius ab ipfiseffe
fupponitur,quamuis modus quo vtrumque peragitur perinde obfcu*
,
rus fit, &
eadem in vtroque obfcuritatis ratio.
Atque hic tandem prxfenri capiti finem imponemus, hoc foluni
prius obferuato ,
quod nempe fi res omnes Phyficz mutationcfque na-
turalcscx rarorum denfotumque conftitution*, modoa nobis explicato
( id quod toto hoc opere oftendete propofuimus) oriantur ;• tunc de4

mura multiplices qui fefe offerent cffc&us

, , doclrinx noftrx veritatem
itaconfirmabunt ,vt nullum de illa dubium remanfurumfit ; nec re-
uera vllum effe poteft de diuifibilitate quantitatisa (ubllantia , fine qua
dodlrina hxc fuftincri nequit. Non poflumus enim intclligcre quo pa-
£lo maiorfit quantitatis quam fubilantiz, vel contra fubftantix quam
quantitatis proportio , nifi realis inter vtramque diuifibilitas intercedat}
multoque adhuc difficilius cfl intclle&u , quomodo res eadem nunc
maiorem alias minorem quantitatis proportionem habeat, nifi maior
minorve proportio ab ea feparati poffit id eft nifi vera fit diuifibilitas
,

inter quantitatem & fubftanriam ,

quemadmodum diucrlse de ijs no- V>
tioncsefformantur. Quod vtprincipijs caufx huic proprijs oftenderem,
ncceffarium foret altius adhuc , &
in ipfa vt fic dicam Metaphyficz J.. -
'

vifccra penetrare, longiufqnc iter fufeipere quam vellubie<ftx materi*

conuenitet , vclpropofita mihi operis huius breuitas ferre poflet.

 .

v
24 JH Tranatus Primus, ^
r.ir 7 w; Ba{

~"7T: 'z

3 CA P V T II II.
di • : V . .
v'T'f l
c •' ' HF9
pi De quatuor primit qualitarihit. -<.n

I.
A c T E N V s de tribus notionibus fimplicibus difleruirhus,
In notionibus videlicet quantitate , raritate , ac denfitate: deinceps in-
denfiucis acra-
riutiscft latitu-
ueftigabimusvtrum ex compofitiorie horum cum graui»
do capax inhni- tate, flue pondere, (
quod inter fpecies quantitatis /apra
lx varietatis.
numerauimus , & de quo poftea latius agendum erit alia: adhuc qua-
)

litates gighi poflint, & ita demum quatuor prima corpora ,quse vocata

tur clertienta , produci. Imitantes quoad hoc Dialcdficos, qui propo*

Ctiones per fe notas quibus a quolibet flarim atque proferuntur alien-
,
ius prxbctur, aptd dilponentes, nouas fubinde Conclufiones eliciunt,
quas deinde veluti fila quasdam contiuue intertexunt, donec in amplam
(
vt fic dicam )
fcientix telam excrefcant. Atque ita demum fcientix,
quas tanto labore acquirunt, & quarum ingentem poftea latitudinem
admirantur, ex paucis iifquefiimplicibus notionibus initio pullulant.
Antequam vero mixtionem hanc & compofitionem aggrediamur,
opera: pretium erit indicare ac ftatuere, qualia tandem corpora per rata,
qualia etiam per denfa fignificari volumus, vt ita in vocibus conlen-
tientes «errores, qui ex aliena illarum acceptione nafei poflent , decline-
mus. Igitur licet mulra occurrant, propter qu* raritas ac denlitas cor-
poribus varie attribuantur, tamen cum nomina hunc prxfertim in fi-

nem imponantur vt homines res ipfasdiftintfte percipientes apte de ijs

difeeptare poflint, ea poflumus redle appellare denfa, in quorum diui-

fionc difficultas manifefta occurrit, contra vero illa rara, quorum re-
fiftentiam fenfus non difeernit.
Porro his raritatis ac denfitatis notionibus magna concedenda cft

latitudo, tantumabeftvtinindiuifibiliconfiftant.Cum enim per rare-

factionem corpus minus reddatur aequale maiori, cumque omnem cor-
porum inzqualitatcm conditiones corporis comitentur, fit exceflum
vnius fupraaliud infinitas partes includere, in quas diuidipoflet; proin-
deque id quod rarefit tot pertranfire gradus , quot in illa inxqualitarc

fiucexceflu partes continentur i cumque condcnfationis lex fit eadem,

agnofei debet tam in denfis ,
quam in raris capacitas quzdam ad infini-
,

tam varietatem ftatuumque diuerfitatem quoad magis & minus in eo-

dem genere.
II. His ita przmifiGs , reuocatoque in memoriam denfitati naturale efli
hu * partes dcnfi comprimere , fibfq; inuicem cohzrentes & zgre diuifibiles
gignuntur reddere } c6tra vero raritatem ex naniri fua rem quam afficit diffundere,
,n corpotibu, dilatare, necnon ad diuifionem difponerciuxta gradus, quem obtinet,
dcnfi*.
proportionem ; grauitatem quoque abundare vbi abundat denlitas,

nec nifiexiguamefle vbi raritas dominatur:prcfliusi»m examen aggredi

 Dc Natura Corporum. Caput IV. i$
poffumus hafquc ad inuieem qualitates xquis, vtfic dicam cogitatio-
numlancibus ponderare. Er primo quidem contra denfitarcmfeu par- .
•

tium cohaerentiam penfiremus gtauitatem , qux cohxrentia fiue com* *

pallio , cum (It naturalis denfitati , non fine excefTu aliquo grauitatis,
aut alia vi externa diflolui poted.Si indenfo igitur contingat denflta-
tem a grauitate fuperari hxc illius partes fepa rabit , feparatalque verfus
,

centrum fuum fecum deferet nec , fi impedimenta abfint, prius fidere

,

permittet, quam centrum illud attigerint. Quare corpus idiuGnodi in

figura, qnantum fas ed,(phxri'ca circa centrum fundetur, partcTque
illius quamlibet fubibunt mutationem , premi fe quoque atque trudi
inquamuis partem patientur, vt celerius eo tendant ; grauitatis itaque
impullu deorfumadhim, donec aliquid obdet defcenfui, ad fphxricx t,
'

•>
adeptionem feftinabir. Quare idiufmodi corpora , certam
fupcrficici
aliquam ac determinataipi fuperficiem fibi propriam non habent, fcd >
.’•

figuram JimitcTque recipiunt ab obftaculis, quorum intetuentu ab ea,

quam ambiebant , figura fphxrica excluduntur.
Iam vero Aridoreles ( cuius in his materijs definitiones vt notiones ,

humani generis perfe&e exprimentes receptx funt ) difertedocet, quod

& nos etiam experimur, ea a nobis vfitato fermone appellari humitU,
qux ita vt diximusfunduntur ,fcca autem illa dici ,qux per (eipfa con-
fidunt , nec vt figuram determinatam obtineant , alterius corporis, quo '

claudantur , interucnrum podulant > quod ijs demum corporibus pro-

prium ac naturale eric , in quibus maior denfitatis proportio cum mi-
nori grauitate coniungitur.
Fadii igitur in hunc modum grauitatis cum denfltate comparatione,
duas de nouo qualitates deteximus, humiditatem videlicet, Be ficcitattm.
Tametficnim in corporealiquoreperiaturdenfitasf qux nempe fuapte
natura & per feconfldcrata continuitatem partium tueretur , reddens
illud argre Jiuiflbile ,
promdeque etiam ficcum )
tamen fi grauitatis ,
*
deorfumpellentisproportiodenfitatemfuperet, partes ab inuieem
illius

feparabit .cfficietque vt verfus centrum defeendant , adedque corpus

iftud fluidum &humidumeuadettnonquideminfummo humiditatis
gradu, nam fi xquale grauitatis p rxd ominiumrarocorpori incumbat,
longe efficacius operabitur, quam poffit in denfoi quia rarum facilius
obedit, cedi tque dominanti graunati , quam denfum adeoque magis
fluidum humidumque efficitur.
Ex alia vero parte fi inrerfcgrauitas raritafque comparentur, contin- H j;
gatqueillamabhacfupcrari jfiguracorporisficdifpofiti per grauitatem Quo p,ifto ho-
non mutabitur , fed quxa proprijs & naturalibus caufis recepta ed , ea-
"<***

dem remanebit ; proindeque corpus, idiufmodi propriis claudetur ter- corporibus ra-

xninis.ncc figuram limiteTque ab aliquo ambiente mutuabitur, quae ™j

autem tali natura condant, ficca appellantur. »V-,

Si vero grauitatis proportio tanta fit, vt raritatem fu petet, tunc quo

&
maior ed raritas, eo magis grauitati cedet, ad illius veluti imperium
aequaliter fe ex omni parte ad centrum applicabit, uMque corpus faci-
- >a D '*•
t' »• ‘

X 1
 6

1 Tranatus Primus,
lius ab alio figuram recipict,minufque aptum erit per feipfum confideret
quas proprietates humiditati attribuimus. Vnde apparet ficcitacm &
raritatem ,
que fupra in denfis reperiebamus, raris quoque cum ipfis

communia efle.
Atque hunc in modum e* prima noftra inquifitione,qua detegere
conati fumus qualiademum corpora ex compofitione raritatis & den»
fitatis cum nafcunmr, quatuor inter fe diferepantia genera
grauitate
deprehendimus i aliqua denfa fimulque ficca , alia item dcnfa prae- &
terea humida rurfum quzdamrara & humida , quzdam denique rara
:

& ficca.
Sed hic fidendum non ed. Progrediamur itaque paululum, <vt pro-
.
pricratcsillasinueftigemus.quz quatuor his corporum generibus con-
ueniunti quas tum demum facilius detegemus ,fi illas mixto alicui,
( qualia funt omnia
inter quae verfamur ) figillatim applicemus, dein- &
de quid in eo efficiant confideremus. V t ab illo igitur ordiamur , cuius
tantam effe raritatem diximus, vtvisgrauiratis nihil in illud pncualeaO
fi partium minimamm in quas diuidipoteft multitudinem attendamus,

quarum quaelibet perfefubfidet , ( ficcum enim efle iam probauimus)

ac deinde fupponamus eas magnavi & impetu in corpus cui applican-
tur impelli, confcquens eric, vt fubho &
veluti impreflione fada po»

ros illius ingrediantur, viamque fibiinter ipfius partes non fine violen-
tia faciant , eafque ab inuicem feparent ,
quemadmodum cultro cu-
neouefolida aliqua fubdantiafindifolet, admota fcilicecadadaque in
illam cunei feu cultri acie. Quarefiin mixtoillo partes aliqui grauiores
finr.alix lcuiores , ( quod neceflario eueniet)illx in imum (ubfidenr,
hx ad fumma euolabunt , & quse mediae naturae funt inter vtrumque
extremum, medium item locum obtinebunt. Atque, vt femel omnia
compledar.adione hac corporis fumme rariin mixtum fiet, vr partes
homogeneX mixti in vnumlocum congregentur , heterogenez vero
in diu er (a ;
qua ipfiffima definitione vfuseft Aiidoteles ad naturam ca-
loris explicandam , quotidiana nos combuftionis & codionis expe-
&
effedum illum non aliunde quamacalore proficifci,vt
rientia docet,
propterea nemini dubium efle poffir, quin ifliufmodi corpora lumine
rara calorem cum ficcirate coniundum habeant.
E contra vero fidenfum mixto alicui applicetur ,hoc ab eovrpoti
graui comprimetur , & fi zqualiter ex omni parte fiat applicatio , ita vt
nulla pars mixti ab illa veluti obfidione corporis denfi vndique premen-
tis libera fir, mixtum illud in locum angulliorem cogetur, omnifque

ipfius partibus exitus praecludetur. Quare denfum illud omnia quzfub

ipfius poteflatem cadunt , fiue grauia illa fint , fiue lcuia , vel naturi

quantumcumquc diffimilis ,
quoad poteft , comprimit, & in ardum
compellit, adeoqueconftringit vtfibiinuiccm cohxreanr. Inquocffir-
duipfilfimam frigoris notionem pofuic Arifloteles, proindeque illud
definiuir per hoc , quod fit congrcgatiuum heterogeneorum fuffra- :

gatur hic etiam experientia , docet que in congelatione , magnifque

omnibus
 Dc Natura Corporum. Caput IV. 27
omnibus infrigidationibus eundem efferiu a frigore neccffarib produci.
Siexaminemus vero, in quonam ex duobus his denforum generibus, V.
huiufmodi operatio, repe- Ju US ett*
fluido fcil icet, an confiftenti.potentior fit “
Jf s u j f
riemus minus denfum aptius e (Te vt oblcffo corpori , ex omni parte ap- imb~bn'it°n-
plicetur iproindequefingulos illius poros ardius occludet, faciliufquc j'?“* ’

in quamlibet venulam fubtiliores fuas partes emittet,

& quod confe- tu? v«i> ririj
quenseft, illud contrahet, coagulabit, fortiufque conftringet , quam a n>>nui

corpore fumme denfo conftringi poffeti illud enim , impediente fcilicct

denfitate, partiumque contumacia, non ita facile flcrii,motufque ad
hunc efferium neceflaiiosfubire poteft. Quare corpus mediocriter den-
fum frigidius eft, quam cui denfitas fumma incft,cum frigus fit visqua^
dam ariiua, Sc quod minori prxditum eft denfitate, maiorem agendi
vim & efficaciam obtineat.* >
Contra cum rara idcirco fintcalida,quiafubtileseorum partes mix-
tum vndique obfidentes poros illius penetrant , confcqucns eft ea,
,

qyorum raritas a grauitate (uperatur, minus calida effe, quam qua; ra-
ritatem in fummo gradu pofudenr. Tum quia hic minores refiftentis
corporis poros fubire poffunt , quam illa tum etiam quia non ita fa-
>

cile, cum in folidiora incidunt, figuram abijslimitcfquc recipiunt.

Ex didis itaque colligimus , inter corpora varia duntaxat raritatis &
'

* .

denfitatis proportione differentia , qui fumme rara funt fummo etiam ,

calore prxdita cffc.cum nonnulla-ficcitatci quxgrauitatem cum raritate

coniunriam habent, effe fumme humida,& mediocriter calida i qui
denfa funt & fluida, gradum aliquem humiditatis poffiderc , minorem
tamen quam rara fluida , frigus autem in fummo ; denique quibus fum-
ma ineft denfitas, minus frigida effe, quam denfa humida , fi ccitate
etiam aliqua pridira efle.
Vtrumverbfummedcnfaficciorafintfummcraris.liseftadhuc fub vr.

iudicc , cuius tamen dccifio facilis erit , fi cogitemus denfitatem in causa

effe, quod corpora aegre diuidantur, raritatem vero quod facile. Facili-
J s flcc ci,quim

tas quippe ad diuifipncm, nihil aliud eft quam flexibilitas quidam cor- idquoddMiua-
poris diuidendi, ratione cuius prxfcriptos fibi a diuidente limites & fi-

guram prompteaccipir.Porro flexibilitas ad rara magis quam denfa per-

tinet. Hinc experimur ignem a clibani fornice facilius reflecti , & in fe

replicari ,
quam lapidem in figuram fculpendo formari. taque cum fi c-
I 1'

ricas corporibus,quibus ineft.vim quandam tribuat figuram limitrique

proprios conferuandi ,& eorundem ab altero receptioni obfiftendii
pcrfpicuum eft ea demum effe maximeficca , in quibus hi efferius prae-
cipue elucent , cfucenc autem pricipue in denfis : ijs ergo ficcitaris ex-
ceffus tribui debet, cum cemperato cocundcm frigore copulandus.
Hinc videmus elementorum numerum ab A riftotcletraditurti,reric
f ^
& ex rei veritate aflignatum effe, nec maiorem illum effe poffe nec mi. cor-
norem, propriafque fingulis qualitates reric attribui, quod vt firmius p° ra fimplid»,
adhuc ftabijiatur mentique tenacius hxrcac , operi pretium erit qui XncntllpPl-
harienus diriafunt brcuiccrrccapitulare, viimque vt fic dicam remc- lamut.
. n »i
 28 Tra&atus Primus, -. uT
tiri,perquamad terminnmhune fiucconcluGonemperuenimus. Pri-
i , &
mo itaque offendimus corpus fieri in ratione fua conftitui per quan-
titatem i deinde primam corporum diuifionem Heri per rara dcnfa, &
':<
quippe quz hoc fblo differunt, quod plus minufve quantitatis conti*
'
'
neant denique ex grauitatis cum his duobus coniun&ione , duas alias
combinationes nafci, quarum etiam vtraque bifariam diuiditur: prior
fpe£htt ad raritatem , ex qua oritur, vna combinatio, fummi caloris
cum mediocri Hccitate , alia, fummzhumiditacis cum mediocri calore;
pofterior pertinet ad denfitatem,exquaitem oritur, vna, fummi fri-
goris cum mediocri humiditate, altera, fummz ficcitatis cum medio-
cri frigore. Atque hz demum funt combinationes quibus ignis, aer,
aqua, & terra conftituuntur.
.
Habemus itaque proprias & genuinas quatuor elementorum notio-
nes , habemus etiam elementa ipfa cum fuis qualitatibus rcdu&a ad
principia fimpliciflima, & in illa refoluta , nimirum in quantitatem,
duafquc fimpliciflimas quantorum d ifferentias, raritatem, Sc denfitatem:
vitra quz nec hominum ingenia penetrare, nec vota extendi poflunt»
cum eo peruentum fit , vt cognofcatur , quid fint , quamam fint illo-
rum caufz,&quod impoflibilc fit ea aliter fe habere; idqueper prin-
cipia omnium prima & fimpliciflima, quz in illorum compofitionetn
,

ingrediuntur. Vnde perfpicuum eff quatuor illa corpora efle elementa,

cum fi de Phy fica refolutione fermo fit ) in alia fe priora corpora re-
(

folui nequeant, ipfa enim per fimpliciflimas corporum differentias

conft ituuntur rurfus alia omnia corpora in illa refoiui ob eandem ratio-
;

nem neccflceft i fiquidem a primis corporum differentijs nulla poffunc

eximi corpora. Cum igitur perelementumintelligamus, corpus ex prio-
ribus corporibus minime compofitum, &.ex quo alia omnia compo-
nuntur, dubitari non poteff ,
quin illa hac appellacione metito gau-
deant.

vin. Vtrum vero quatuor horum elementorum vnumquodque, fub pro-

Author hic non priifibi appellatione vnicam folummodo fpeciem infimam, vel plures

“SLTT *>mple<ffatur,vt vtrum vnica fit an plures ignis fpecies, & ficdecz-
mentum vnam teris, non eft nobis propofitumhicftatuere.Moncmus tamen magnam
duntuat fpe-
rC p erj r j in quolibet genere latitudinem , cum
iam fupra di- raritas ( vti

*l plurcs fub ccum clt ) non minus quam ipfa quantitas diuilibilis Iit. Hic autem lati-
fu, appellatio- quibufcumverfamur,itadiftinguitur ac limitatur,
tudo in corporibus

tur^netf vtrum vt quod videri ipfum poteft, aliaque vt videantur efficere, infita vide-
corum aliqua luce fulgens, Ignit appclleturi quod lumen quidem ab igne recipir,
Jjcet
atC
repmamut. ipfom rameh non videtur, -tfer nuncupatur } quod lumen etiam recipit,
nec ita tranlmittir , quiri ipfum vifu percipiatur, in ordine elementorum,
atqua dicitur; denique quod prz denfitare lumen non admittit, fed
totum reflexit , Terra vocatur.
Et ex his demum omnibus quz de quatuor clementis di&a funt per-
fpicuum redditur , non poffe illis quintum adijei, vt videre eft apud
quemuis Peripateticum, haede re differentem. Nonignoro contra has
*
:
primarum
 Dc Natura Corporum. Caput V. 29
primarum qualitatum notiones, fadtamque elementorum diuifionetni
multa obijei folcrc i verum quia obicdlioncs hae vnacum carundem
fokitionibus pallim in quolibet Philofophii Tmdlatore reperiuntur,
nim etiam quia panlm difficultatis continent, carumque pertrahat io
nimis pro operis huius indituro aebreuitate particularis foret, Ledlo-
rem dc hac re plura feire cupientem, ad illos authores remitto, qui Phy-
ficam ex profeffo tradaucre , perfcdlumque Philofophii corpus in lu-

trem edidere.
Et huic demum capiti finem imponam eundem Leporem admonen-
do, (ne quis fortementem meam non latis perciperet ) quod.tametfi no-
ftra hicdilquifitio circa quatuor corpora, ignem Icilicet, acrem, aquam,

& terram occupata fuerit, non fit tamen mihi propofitu a (Terere, ea qua:

vulgo ira qui verfamur quotidie, talia effc, qualia

appellantur , Se inter
quod hic ( vt ita dicam ) elementa Phi-
a nobis hic deferipta funt , vel
lofophica ,cxfola primarum qualitatum combinationc oriunda , ma-
gna fimul mole confidant, & in parte aliqua mundi quantumuis remo-
tainucniantur, vt ignis in luniconcauo,aqua in fondo maris, aer fu-
pra nubes , terra infra mineralia, fed allati a nobis notiones, veluti qui-
dam elementorum Idei, ad id folum deferuient, vt quatuor illa cor-
pora & qui ex ijscomponunturinde illimentur; vt faciliusde Ungu-
lorum puritate, vel mixtione, per acceflum ad naturam vnde appella-
tionem mutuantur, vel ab eadem receffum lententia feratur. Non ta-
men ibo inficias,quin exigui perfectorum ciufmodi elementorum par-
ticuli in mixtis contineantur , & maxima quidem illatum copia in ijs
quatuor, qui v (itato fermonc elementorum nominibus proferuntur.
Hic enim minimeomnium compofita funt, & ad elementorum puri-
tatem proximeaccedunt. Certo autem Sc ablolute (latuere exiflantne ,

an noncxiflantjfiue in magnaaliqua mole,fiue in minutis paniculis,

pendet ex modo adlionis corporibus proprii de quo nondum Termo-,

nem inftituimus.

CAPVT V-

De actionibus elementorum generatim ,fimulque de 'virtutibus

actiuis fmgulorum ad inuicem collatu.

•
l St en s o iam in pricedcnti Capite, quinam gradus Se j.

I proportiones raritatis Se denfitatis cumgrauitateconiun- Prim» tlonen-

requirantur ad produdlionem elementorum nec

J diorum ,
c*
non primarum qualitatum, ex quarum combinationc, for- qua micuor
motuiloclU, ‘
.—...ur. Differendum proxime erit, iuxta ordinatamillam methodum,
quam nobis hoc in opere pnfcripfimus { in quo nempe ipfius naturi
,

velligijs infidere pro virili conabimur ) deadlionibus , quibus elementa

vires' liras in fc mutuo exercent. Supponamus ergo duocorpora, rarum
- D iij
 30 Tra&atus Primus, '

vnum ,denfum , externx alicuius caulx impulfu applicari ad in.

aliud ,

uicem & vduti committi. Hoc pofitocum ratitas maiorem in fc quan-

titatis proportionem inuoluat, quantitas autem nihil aliud fit, quam di-

uifibihtas, manifeftum cft rara debere magis diuifibilia efte quam den-
,

fa
:
proindeque duobus huiufmodi corporibus ad muicem comprcffis,
cum rarUm non ita pertinaciter reCftcre poflitdiuifioni , ac denfum,

nec locus recepruirelinquarurjmpcdienteicilicetviexcemaqua in den-

fum impellitur, confequenseft debere neceflario rari partes didilire ac
quidem diuidetur , hoc
feiungi, vt denfoaditum faciant > atque ita illud
autem diuidet. Ex quo apparet diuiforis, ac diuifibilis notiones rara ac
dtnfa immediate confequi, eoque magis proprii illis conucnire, quo
magis dux iftx qualitates in ijs dominantur.
, Prxtereain allata a nobis hypothcfiobferuandum cft, debere den-
fum, fiue diuidens, vlterius Sc vlterius penetrare in rarum , adeoque de-
bere ipfius latera nouis fubinde partibus rari illi cedentis fucccfliuc ap-
plicari.defertisprioribusa quibus difcedit. lam cum rarum ccito quo-
dam in hoc vniucrfofitu gaudeat, (
quod nos communi vfu loquendi
dicimus e^/e in loco, omnibufque prorlus corporibus infeparabiliter con-

Uenit, denfumquein illo cxiftat,cum antea non exiffcreti fequitur de-

)
perdi ab eo locum quem prius occupauit > nouumque acquiri qui de-
,
mum effedus idem ipfe cft quem nos motum localem appellamus.
Atque ita dec]aratomodoquohxcadioperagirur,palamfit,mo-
Quid fiti 0
um forma !™', tum localem nihil aliud eflequam mutationem relationis , qux mobili
quim ruliict. ad reliquas vniuerfi partes inerat, natam ex diuifionei motufque localis
appcllationefbrmalirer, vt aiunt, n-hilaliud quam mutationem huiuf-
modi fignificari. Hocqueita per fecuidenseft , & notionibus quas ip.
fum genus humanum (penes quod, vt antea monuimus , arbitrium tft
&norm* loquendi') naturaliter de loco format, vt vehementer mirer,
quoi fum laborent aliqui artificiosa Sc implicata dodriua rem perfe fa-
cilem & apertam inuoluere & obfcurare- Quid hic opus introducere
fpatium aliquod imaginarium totum mundum permeans, aut cum
Ioannc Grammatico nelcio quam fubfiftentem quantitatem, ac deinde
cuilibet corpori aeriam quandam entitatem 8r modum intellcdu im-
,

poflibilcm , vbi fcilicct quoddam fiditium affignare, quod corpus cui

tribuitur determinatx iftiufmodi fpatij parti, relatione inrrinfcca ,ve-
luti clauoquodam affigat? Caduca fit neccfleeft.fibiquc male conflans
philofophia
,
qux tali contradidione nititur, qualiseftfMttiumineode-
fignatio.quodauthoresipfi, re melius perpensa ,
fatentur nihil prorfiis
efle,quxquetamlcuicommentovcluti machina fuftenratur, (ncfcili-
cec in ea incommoda prolabantur, in quxab aliis multis
fubinde ineo-
rurrjdodrina recurrentibus ducuntur) qualis cft gratis Sc prolibitono-.
uarum entitatum confidio ,ablque vllo in ipsa rerum natuia probabili
fundamento. Deberent Philofophi perfpicacitatem fubtilitatemque
,
ingenijfui,quibusftipravulguseminenr,inprofundiori natuixrcrum
penetratione, non autem in turbando ipfius ordine, cutfuquc aliddefte-
’ ' s
s . dendo
 De Natura Corporum. Caput V. 31
6tendo oftcndere. Poliendae ( vt ira dicam ) ab iis funt altiuique proue-
hendx, non dcftruendat humani generis notiones*» prifcrtim.quarutn
iudicium ad ipfum pertinet , cuiufmodi haud dubie funt prima: illae,
quas Arirtotclcsad decem clades reuocauit. Has enim ( vt iam antea
monui,) in fe quilibet generarim faltem , & confuse concipit , Dotrto-
himquemunus cft eafdem particulatim explicare, nec vulgo hominum
perfudere» decipi fe, cum res, ita vt a natura cdo&i funt, apprehen-
dunt.
Ex iis quae hadenus determinata funt, mani fertum redditur , locum
vere & ab operatione mentis abftrahcndo, nihil efle aliud, quam corpo-
ris & proxime continentis fuperficicm intimam qu*
aliud ambientis
,

cumfoleacertc corpoi is rari, quod vifunon percipitur, nempe aeris, ple*

rumqueanobis Quoniam vero non poflumus cuipiam no-
ignoratur.
men imponerenifi habita prius illius notitia, addendum aliquid ab intel-
lectu tenui huic ariemque fugienti fuperficiei, quo cerro dignofci.mciy.
trfque tribunali lifti valeat. Atque hunc in finem vlterius confideran-
dum eft, ficut ipla per fe lupcrficics certam quandam & determinatam
relationem habet ad corpora fixa & immobilia quibus ambitur, ita &
corpus in ea. contentum fimilem ad eadem corpora rela rionem acquire-
re. Ex. gratia intelligimus arborem ideo in tali aliquo loco efle, quia de-

terminaram relationem habet ad propinquum illi collem, ad sedificium

iuxtapofiturn, vel ad fluuium ad modicam diftantium prztcrlabcntcm,
velad immobile aliquod cadi punCtum, quod obfolcm ibi in zquino-
&io orientem vocatur ortus. Nihil aute refert, quod attinet ad prjefens
infticutum, vtrum-pumfta, ve! corporaciufmodifint rcuera immobilia»
dummodo omnibus e(Te. Cum enim
proi Ius hominibus videantur ica
homines de rebus loquantur iuxta notiones mente conceptas , ( locutio
quippe nihil aliud ert, quam imaginum intus expreflarum faClacxterius
manifeftatio,) cumque notiones hx,res,ira vt nobis apparent, reptaefen-
tcnt,neccflc ell ea fient (cmpercxprimi.fiuercs ipfepcr fe t3lcs'(int,fiue
appareant duntaxat tales efle, dummodo hzc apparitio eadem femperfi-
bique conflans exirtat.
Porro cum corpus quodpiam alterum diuidenstiouo ( vt fic dicam ) ni.
vcftitu operitur, adeoquenouas adeorppra ambientia, vere aut fpecic
tenus immobilia, rclationcsinduit, notionem, quam priusdcillo mente qui coipus lo-
formauimus fubinde mutamus, aliisquam antea circumftantiisalufq»
,
curo rau “V
relationibus vertitum apprehendentes ,idque exterius manifertamus di-
cendo, corpus irtud rhutafle locum, nec iam amplius efle vbi prius exi-
rtebat. Haiic porro mutationem vocamus motum localem, difccrtum £
fcilicet corporis a fiiporficie concaua.qua continebatur ,altcnufque ac-
quificionem nouas illi telationestribiientisad partlesmundiveii aliqui
aut certe apparenti immobilitate fixas. .Ex quotandem perfpicuum fit • ;.«

fubrtantiam (vt ita dicam) motus localis , in diuifione fitam efle, Io.
ciquevarietatem ex illafcqui; eo fere modo quoduomm parietum inal-
bedinc fimilit udo, vel diflimilitudo, cx alterutrius dealbatione nafeitur.

*
 32 Tra&atus Primus,
IV- Quapropter noneftnobisin natura rerumquzrenda entitasaliqua,
1
vc ^ cau ' a P ecu l' ar ' sa ppl' eins corpus loco , quatenus locus eft, ( qui fci»
u*s^offidt ' *t
’
corpus loco lue licet , nonnifivt relatio quzdam , diuifionis effeftum fubfequitur ) fed
enUt expendendum duntaxat quanam a&ione vera & phy fica vniatur alteri
corpori, quod locus Ipfiusappellatur, vereque illi vfui deferuit. Proin-
deque qui (e magnum aliquod acumen excogitaffe putant > indu&a en-
titate qua: corpus loco fuo vniat, Cupra vires conativmbram pro corpo-
re p ren fau e re. Quod liquebit adhucmanifeftius, fi bene attendant, ni-
hil effie diuifibile, nifi quod ante diuifionem in fevnum fuit; diuifionis

enim eft plura efficere; ex quo necefiariofequitur,quod diuidendum

eft, non effie plura , antequam diuidatur. Cum ergo quantitas fit (iibie.

<ftu m diuifionis palam eft eam per fe abfolutc , ablque quzfitis aliunde
,

\ auxiliis vnam c(Tc quamdiu vis aliqua externa multiplicitatem non in-

ducit. Et quandocunque aliqua agunt inquantitatem vtquantitaseft,

non coCpeitat vis & natura illius aiftionis, vt vnitas in illam inducatur,
cum iam antea per fe vna fuerit , fed contra proximus illius effedhis eft
vnius quantitatis in plures diffie&io, iuxta varias diuidentis,ac diuidendi
conditiones, & circuftancias. Quare licet inquiri poffint caufic , cur alia
aliis compariora fint abfolutc tamen quzri, cur corpus aliquod cohz-
;

reat, fine quantitatis iniuria non poteft; vtpote cuius effientia partes in-
ter fe cohzrentcs poftulat, vel potius vnitatem quandam, qua non prx-
fuppofita diuifibilitatem omnem pariter tolli neceiTe effiet.
Ex quibus (equitur non effie in motu
locali inquirendam caufam qu*
vniat, fed tantum quz diuidat ipfa enim per fe quantitas partes quafli-
;

bet, inter fe non diftantes connedlit, vt non propterea czmento aliquo

ad id efficiendum opus fit; quemadmodum viaemus aquz omnium-
que liquidorum partes occurrenti fimilis naturzcorpori protinus fcad-
iungerc,folidis etiam, vbieaproxima fuerint, vniri. Fruftra itaque la-
boramus in comminifcendis vnionibus, modifquefi&itiis, quibus cor-
pora in locis fuis conftituantur , cum ipfa perfe, fi nihil intermedier,
vnum fint. Similiter fi, cum voluitur globulus, caufas iftiufmodi motus
indagare velimus, expendenda eft aut aquz quantitas, quam , vt
aeris
Viam fibiapcriat.difiicit , non autem occupanda mens in fpsculationc
nefeio cuius relationis corpori intrinfeczad certam aliquam partem fpa-
-f ..... tij imnginarij omnia ( vt putant) permeantis : aerifque aut aquz fic
difieiftz quantitatem maturS expendendo, de vi ad motum iftum glo-
buli neccffiaria judicium ferre valebimus.
*am localitatem motus quam denominatio-
nihil effiealiud
OmncT cor o-
nunopcn°io° ncm externam , nec rcale quidpiam mobili intrinfecum fignificarej
oc, vel funemo- videamus quam late pateat do&rina fuperius tradita, & quam ingentem
^ fequelam tranat. Nam fi corporis naturam contemplemur, id
eum°canfc^ P°^
quuntur. eft, fi confideremus corpus in ratione corporisper quantitatem confti-
tui, quantitatis autem rationem formalem effie diuifibilitatem, huiUI
denique adhim adzquatum effie diuifionem perfpicuum etit nullam
,
omnino a&ionem circa quantitatem, adeoque circa corpora verfari,
quz

11",
 De Natura Corporum. Caput V. 33
quition fit vel ea, quam explicuimus, diuiAo, vel huiuAnodi diuiAo-
nem neceffario confequcns. Item cum diuiAo fit rrrotuslocalis, vt mox
oiicndimus , euidensetum eft omnes corporum adhones , vel cfle mo-
tum localem , vel ex eo nafei. Qui conclufto quantumuis prseter expe-
ftationem infwarut, primoque afpe<ffu pro paradoxo haberi poffir, in
progrciTu tamen huius operis adeo rellata & cuidens reddetur, vt nul-
lus poftea faturus At de illius veritateambigendi locus ridquenon folum
vi & efficacia argumentorum, nafcentcque ex ipAs notionibus nccefli-
tate ( Acuti iam a nobis dedudh eft ) voitum etiam certis experientiis , ef-
feftuumque particularium, prout nobis fele offerent , explicatione.
Sed vteaquzdiiffa funt inditum prxfentiappiiccmus, cumindiui- Vl.
Terra quoad
Aonc motuque locali Agens Ac id , qiiod diuiait , vis autem diuidendi vim agendi cum
donfis corporibus At naturalis, quiuis facile iudicabit, terram quod ad »qui confertur,
hoc attinet reliqua elementa vi agendi fuperare , vtpote quidenAtatc
citeris fupereminer. Verum hoc communi philofophorum omnium
fentcnrix repugnare videtur, qui vnanimi confenlu maximam agendi
vim elemento ignis tribuunt, repugnare etiam videtur iis qui anobif- ,

metipAs fupra uatuta funt 5 vbi diximus duas effe 'qualitates adiuas , ca-
lorem fciliccr , &
frigus, quarum prior in igne, pofterior in aqua prxei-
pue dominatur.
Vt hic qui videntur pugnantia concilientur, conAderandum eft,
aiftionem frigoris infummogradu , ex duabus veluti panibus integrari,
quarum prior, quidam eft pofterior, penetratio , ad quam re-
preffio >

quiricurapplicabilicas. Prima harum ex denfttare oritur fecunda, ex ;

moderatione & quadam mediocritate dcnfttatis.vd iam in pnc. eap. i. s.

declaratum eft quare in priori quidem terra fuperior erit , licet A amba.
;

rum habeatur ratio, ea ab aqua fuperetur. Quanquam enim A mouen-

di virtutem duntaxat attendamus (cuius ratio Amplicioreft magifque
abftracta, quam particularis elementorum dcAgnatio, illique priuia)
aquam terra fuperet , nihilominus A virtutem eandem fpe&es quatenus
mixtorum compoA-
particularis elementi propria eft, Oc quatenus ad
tionem vcldiffolutionem confert (quod pricipuum elementorum mu-
nus eft, inrimamque agentium applicationem poftulat) aqua terram
vincit , eique fupereminer.
Quod ad ignem attinet ille vtrumqtie fuperat agendi efficacia, vti VII.
manifeftumfiet, AconAderemusquopadfo pabulo fuo applicatus, ad- fr
x mo<, ° 1“°
°
ditaqu e innati illius viexterna follium violentia , fe illi inftnuer, breui-
quetemporis magnam illius partem in Aibftantiamfuamconuer- probatur eum
fpatio
iauofio*
tat reliquo in fumum foluto vel diftedbo in cineres. Quod non aliun- rem cfle.
, ,

dc proucnit quam ex fumma partium cius exiguitate, & Accicate, qui

,

violenter in pabulum ada&x & veluti turmatim in illud irruentes, po-

rofam cius fubftantiam , inftar fubtiliffimarum acuum facillime pe-
netrant.
Speciatim vero quod vis arSUua ignis maior Ac eaquxrcperirur in

terra ,
ex iisqui fupra docujmus colligi poccft ; camenim oftenfum Ac
.. . E
 34 Tra&atus Primus,
denfitatemeffe virtutem illam qua mouetur corpus, mediumque diui-
cumque velocitas denfiras quidam fit , vti mox declarabitur , ma-
dit >
nifcftum eft, prticulis ignis ( quas vi fufflationis rapido & incitato mo-
tu in alimentum fuum impelli neceflc eft adeoquc vehementer con- ,

denfari,tum ob fummara motus quo feruntur velocitatem, tum ob

irigentemj earum in eundcmlocum coatlam multitudinem) magnam
ex fufflatione ifta efficaciam accedere, vt corpusin quod impelluntur
facile penetrent- : . 'f; .j u :

Quod vero velocitas fit denfitas quidam, collatis inter fe vtriufquo

naturis apparebit. Nam fi confideremus denfum eoufque diffundi ac
IV dilatari pofTc , vc locum rarioris , a quo magnitudine fuperabatur, im-
LvoD a:
fHJ)
pleat, &'ex eadem dilatatione habere , vt diuidi poffit in partes numero
ua/lu ~6c magnitudine pares illis, in quas ramm diuifibile erat, intelligemus
facile partium illarum fubflantiam in minori extenfione, occulta qua-
dam naturi potentia tnuolutamantea Simi- , & complicatam fuilTc.
liter fi duo inter fe flumina mente conferamus, alueorum quidem iqua-

lium, quorum alterum tamen torrenti rapidiori voluitur; certam &

vtrique longitudinem, communem item temporis menfuram alfigne-
mus, videbimus in eadem hacmenfura temporis, maioreraaquarum
vim & copiam volui indefignata illa aluei parte illius, cuirapidior tor-
rens, quam in illa item defignata parte alterius, cui torrens tardior, ram-
ctfi partis vtriufque longitudo zqualis fit.

Neque refert quod in velocitate fumatur pars temporis , cum tamen

in denfitate momentum fufficere videatur, proindeque nulla foret in-
•*) .J
ter illa proportio : melioris enim noti philofophi vnanimi confenlii
fiatuunt nulla dari in tempore momenta corumque politionem non ,

nili ex noftrointelligendi modonafei. Quod vero attinet ad partes tem-

tam exigui defignari, in quibus inllituta a nobis

poris, nulli poliunt
comparatio robur fuum non obtineat i ea icaquehocnon obllante pro
vera &
legitimaadmittenda eft.
I Si vero le&or difficultatem aliquam patiatur, er difparitare rerflm

?v
qui in denfitate 6c velocitate comprimuntur, eb quod in illa folafub-
llantia-, in hac fimul cum fubllantia quantitas etiam conftipetur ; facile
illi fatisfiet, fi confiderauerit veritatem nollrxaflcrtionisdilparitate illa
confirmari , naturamque denfitatis in velocitate perfeftiorem reddi,
adeoque in igne quam in terra potentiorem. Praeterea fi nullaclTet dif-
pariras, velocitas non foret diuerlafpecics denfitatis fed omnino eadem.

VIII. Modum quo in pabulum (uum ignis ingreditur fupra explicuimus,

P bl r
V c^ camus am q u °modo egreditur, fumma enim agendi vis, qua cor-
*
«‘modo ao
pabulo pus illud prasditum cft, nullam illi quietem permittit, quamdiu cum tot
Ibo egreditur, vndiqueobfidentibusipfum hoflibus confligendum ell. Statim itaque
agitque m
ab»
corpora. ac pabulo fuo feimmifcuit,illudquefubegit, introdudla fuarum par-
tium ingenti multitudine (haud fecus ac in expugnatum oppidum mi-
litum manu ) illi non minori quam quo intrauerant impetu vndique
erumpunt. Ob priorem quippe pabuli refiftentiam , continuus nd*-
uarum

V
 De Natura Corporum. Caput V. 35
tiaram partium effluxus , earumque omnium illic concurlus , vbi iter
* ad qu x vis etiam externa follium plurimum confert)
intercludi carpit
casita condcnfant, & in locum quam ferar carum natura angufhorcm
cogunt, vt ftatim ac libertatem nadx fuerint, pabulumque fubegerint
quovelnti carcerc prius includebantur, locum fuum dilatent, proin-
deque foris cuolent, reda femper a pundo vnde primo egrefli funt
curium dirigentes. Impctusenim , quo iara liberxdiffunderefefe, ma-
. o
iordmquc occupare locum conanrurinon nifi breuiffimum illis motum, iSii(
qui fit per lineam redam , permittir. !.

»
Quare fi cogitatione formemus imaginem quandam corporis ro-
*.
I

tundi Sc ignei, apprehendamus fimul ncceffe eft flammam mde emi-

cantem aequaliter quaquauerfus in redis lineis diffundi , ita vt corpore
ipfo igneo centri locum tenente ingens circumquaque ignis luminifque
fphxra apparerer, nifi vis aliqua externa & aduentiria motum ipfius in
vnam potius panem quam alteram inclinaret, fpatiumque quod hu-
iufmodi motu vndiqueattingitur cum rotundam fit , fphxrxque figu-
1 ram referat ,a philolophis adiuitatis fphxra nuncupatur.
Manifefhim igitur eft primum fimplicifiimumque motum ede flu-
xum in linea reda a centro ad circumferentiam , per centri nomen in-
telledo pabulo. Manifefhim item elt ignem , cum in durius aliquod
corpus impellitur ,poflc illud, licet cx natura fui magis denfum fubige-
re. Corpus q uippe in quod impellitur, vel poros aliquos haber, vel nul-
los, ficuti reucrain elementis nulli funt r Si poros habet, tunc ignis vio-
lento externi motoris impetu adus , corpufcula ijs contenta expellit, &
inexpullbrumlocafucccdit, nouarumquefubinde partium acceffione
audus , eos demum effedus producit , quos agentes de elementis ca-
lori afcripfimus: fi poros nullos habet, rarum erit vel denfum ;fi rarum»
tum fi vis ignem impellens refiftenriam illius fuperet, ignediuidctur.fi
vero denfnm fuerit vt puta aliqua terrx atomus, tunc quamuis primo
conflidudiuidereipfum nequeat, temporis tamen diuturnitate, impe-
tiifque quo illud inuadit continuatione aliquam tandem illius partem
deradere poterit, impellentis vi panlatim illud fubigente, diredo fcili-
cet in certam aliquam eius partem continuo veluti torrente minorum
particularum ignis- Cum
autem atomi mentionem facimus, nemo,
vri fpero , exiftimabitnosiftaappellationeahquid abfolute indiuifibile
defignare velle, fed minima duntaxac corpufcula eorum qux in rerum
naturi reperiuntur. > i i,

»•» - W* "Uti' K 1'* 1' ^5

1 xkn 4- ,
.
•-
i' 11
1

>
t ;.i-, •
. i , iforti.

i,-
iSl.. '>R. 'i . i . 1 .
'i
'

V
*>i lito SflMrviWM: * -l n':M
. Jdbfoti-i J >!v:r:

-..tvnfctUir';. -UriMM- >«. E ij *

tvX) .
“ t
u .uf-r -.
.
•
\ '
. *
1
 35 Tra&atus Primus,

CAPVT VI.
..
.* 4 '-
De Luce : Quid fit i

I. Xplicata in prxcedenti capite natura ignis , ar£fa

Quo fcnfu qua-
litatesab au-
lucemquc cognatio noftros ad illam contem-
inter ipfum
thorc rciiciun- plandam oculos inuitat, cuius fulgore oculi minus caute
cur?
ipfam intuentes perdriagi folent. Certe vt prima: illi inter
qualitates fenfibiles debentur, ita inter res omfies corpo-
reas, nulla fpiriralemnaturam perferius imitatur
,
propiufve ad eam
accedit, nec defuere quidam qui lucem effe fpiritum arbitrati funt, (i
humanjs oculis pcrfpici fpiritus poffint. Ariftotcles author cd eam efle
qualitatem fubiidcntix omnis cornorex penitus expertem, in cuius de-
inceps fententiam vniuerfus fere orbis confpirauit. Edque hxc quxdio
tanti momenti vt tota de qualitatibus do&rina ex ea pendeat. Nam fi
lux inter corpora referatur, xgre aliquem reperies, qui pro alterius cu-
iufuis qualitatis defenfionc adurget i fi autem pro qualitate habeatur,
k
reliqua omnia qux gaudent ido nomine» confequenter & paritate qua-
dam rationis admittenda erunt.
Antequam vcrovlterius progrediamur operr pretium erit breuiter
indicare quo fcnfu a nobis reiiciuntur qualitates Sc quod in aliqua fi,
, ,

gnificatione eas admittamus. Iuxta illarum deferiptionem quam phi-

lofophi communiter, prxfertim, vero Reccntiores tradunt .nullatenus
eas admittere pofTumus. Ingenue fateor nefeire me, quid fibi velint
ira eas deferibentes, nccipfi fatis, ni fallor, feintclligunt i ipfiflimam
quippe notionem quam priora illorum verba adruunt poderiora da-
,

timdedruunc. VolunteascfTe entia quzdamrcalia, a corporibus, qux

afficiunt , didinda , omnem tamen ijs fubfidentiam,fiueper fe exiden-
tiam denegant, aderentes illas fubiet&o quofudentantur inhxrcre, vel
i quod in idem recidit exidentiam earutjvcdequandamdcpendcntiami
fubiedlo.
< Si qux exterius voce proferunt, intus apucLft expendant velint- ,

qiie vt lingux mens canfentiat, deprehendent, eas prima deferiptionis

tamen podea difertirtimis ver-
parte completas lubftantias effici,- quod
bisnegant. Nec conciliariduohifenfusvllarationcpodunt. Ensqood-
libet rcalc fua id cd fibi propria gaudeat exidentia neccdc ed » 8c hoc
nec ipfi quidem inficiantur. Quod autem propriam habet exidentiam,
fubllantiaed , fua enim fubfidit exidentia; vel vt idem clarius dicant,
per exidentiam fibi proprlimhabetedequod ed,ncc aliena exidentia
indiget ad hoc vt fic. Iam vero protinus afferere ens huiufmodi non
fubfidercpcr fe vel quod fubfidentiani a fiibdantiaemcndicata requi-
,

rat ad hqcvtfit>edcu ijs qux prius didla funr manifedidime pugnare.

Neque vero error hic aliunde ortu habet quama peruerfis lubdantix,
exidentix.
 Dc Natura Corporum. Caput VI. 37
exiflentix, & fubfillcntix notionibus quibus imbuti funr, quodque co-
gitationes funs non quidem voces
perinde ac libros confulanr. In his
diftindhs reperiunt, quarum ope a contradictione quam reipfa non ,

effugiunt , verbo tenus fe tuentur. Si voces iftx rite intelligerentur,

aptxquc iis accommodarentur ( quod feriam maturamque
notiones
ipfarum rerum meditationem poftulat, mentemque omni prxiudicio
& partium ftudio vacuam, & qua: nulli opinioni propter folam do-
centis authoritatem temere & fine maturo examine addidta fit) multa:
huiufmodi difputationes fponte terminarentur & corruerent, in qui-

bus non raro pars vtraque prius fele, fle qua Ilio nem perdit, quam vl-
lum exitum reperiat. In tenebras fcnfim & incauti prolabunrur vbi nu-
dis deinceps & inanibus terminis contendunt, qui vclut imparia viri-

busarma , vitra quam dcftinauerant.iChjs ferunt. Huiufcc generis funt

qualitates iftxacmodi, quos reccntiores philofophi argutiis fuisitanto-
perc profccuti funt. Atque in hoc fentu prorfus a nobis reuciuntur.
reiici

Verum cum quxftio hxc Metaphy fici iuris fit , non eft prxfentis infli-
tuti illam diligentius pertradhre.
Cxterum eo fcnfu quoin familiari communique fermone accipi fo- ' '

10 f nfu lb
lent, illas admittimus > noflricnim muneris ell figillatim , &
vcluti per authJrc^dmic-
particulas ea tantum explicare, qux homines magiflra natura genera- tumur qmliu-
tim , rudiorique quod aiunt mincrua proferunr. Hoc quippe i jsabun- ,

de, fatis eft, vt fe mutuo intelligant , nec nifi ad philofophos fpcClat re-
rum caufas indagare, ^/ulgus in effe&ibus acquiefcit vereque ac pro-
prie loquitur cum illos defignar. Ex. gratia cum dicit ignem per in- .111

ditam fibi qualitatem comburere, vel cubum pcrinhxrcntcmfibi qua-

litatem figurx cubici quadratum reddi, ita vt par ell loquitur. Sive-
ro ali arrepta hinc occafioneexillcntiashifce qualitatibus, a fiibflantiis
j

quibus cogitantur inelTc , diltindhs tribuant, ibi demuni labuntur in er-

rorem. Si eundem hominem vtefurientem .fitiemem, fatigatum, dor-
mientem, flantem , denique vel fedentem confideremus i intcllcttus
flatim intra fc fomnum, famem, fitim, laflitudincm, flationem, vel
feffionem , ac fi cum tamen non nifi
reipfa diuerfa forent, diflioguit,
vatix eiufdem corporis affetftiones aut fitusfint. Quare non minori di-

ligentia cauendum eft jhcconccptas.mentc notiones, rebus fecundum

flatum quem extra mentem poffident i tribuamus, quam ne in quan-
titate dillinguamus adhi partes , quarum diucrfas mente notiones cflor-
marepoflumus. .Verum quemadmodum, quod vulgodtcitur, rrcsfci-
Ucetpcdcsin vina contineri, co.fenlu verum eft,- qtlod tres exea pedes
effici poffintjfie ramar.vt quamdiuvlna manet integra, vna tanntm fit

quantitas, & vna res. 'haillt, quorum munus eft verborum vim & fu
gnificationeni accuratetexpenderc , explicare debent, quo fenfu calor

& frigus quibus exempli; gratia vfi fumus ) pro qualitatibus admir-
(

tenda funt , fatemur enim ea effe qualitates , nec communi vulgatdquc

fcrmoni vllatcnus contradicimus, vtpotequi ad philofophicos rerum
apees minime pertingit.

E iij

1
 38 Tra&atus Primus,
Afferimus igitur qualitates nihil efle aliud ,
quam proptktates quaf-
dam, notafque particulares quibus res vna ab alii difcrepat. Quare
Dialectici fubftantiales differentias qualitates fubflantiales vocant, di-
cuntque eas praedicari in quale quid. Qualitatis autem Categoria ab
Ariftotele inftitutaeftad easduntaxat differentias rerum complecten-
das, quz cum nec fubltantiales fint nec quantitatiux , internar tamen
funt &
abfolutx. Illud igitur cui intelledus caloris nomen imponit. Se
de quo notionem efformat diftindam a notione ignis vnde ad vicinum
lignum comburendum emittitur, in igne nihil aliud eft quam ipfiffima
ad certum raritatis gradum redada , vel continuum par-
cius fubffantia

tium profluuium, quod a przcipuo ignis corpore veluti a fonte quo-

dam dimanans , lignum corripit , & pro ea qua pollet raritate per quafli-
bet illius particulas viam fibi aperit, eafque ab inuicem feparat. Quz
omnes adiones fub vnica combultionis notione , virtulque earum efle-
drix ( quz reuera ab igne non diftinguitur fub notione qualitatis,
)
quam vocamus calorem, ab intellcdu comprehenditur rtamctficom-
buftio iuxta philofophicos apices explicata nihil aliud fit quam illa mo-
,

tuum materialium leries quos modo enumerauimus. Similiter figura

cubica , nihil aliud eft quam ipfa Cubi fubftantia , aliis vndique corpori-
bus circumfcripta, & limitata, quibus intra extenfionis fux fines conti-
, netur i atque adeo qualitas illa figura: cubica: quz communi lermone
ineffeilli dicitur, ipfiflima eiusfubftanriaeftfub talinotionelatens,qua-
lem vox iftacxrerius fignificar. ^
III. V erum vt ad quzftionem propoGtam aliquando accedamus , ex cui
quinq^ir^u- ‘ us decifionc fiditiarum omnium emiratum, quz in fcholis vocantur
menta quibus qualitates , fatum pende» i przcipua motiua quibus fuadetur lucem efle
,

em^Se cor-* S ua ^ tatcm » a<^ quinque fi bene memini capita reduci poffune. Pri-
"

pu». mum eft, quod aerem illuminet in inflanti , proinde'que nequeat efle
corpus, corpus enim vt moueatur, temporis fueceflGonem poflulat.cum
tamen lux in inflanti fe per totum hzmifphzrium diffindere videatur.
Sol enim quantumlibec vafloanobis fpatio diflet, haud citius tamen
fuprahotizontem noftrum oritur, & veluti caput luum effert, quam
diredos in nos illius radios tanquam (picula fentiamus ; & vt verbo ab-
foluam, ne fingi quidem poteflvlla in haediffufione fucceflio.
Secundum ita fe habet. Cum nullum corpus admittere poffc aliud
in locum fuum,nifi ipfummctalidmigrans,hunc fuccedcnti reliquerit;
quotidiana tamen experientia compertum eft , duo fimul lumina in
eodem beo efle poffe tantumque abeft, vt fecundi acceflionc primum
;

extingaatur, vcleuanefcat, vt contra illo huic adiundo, idem locus

,

magis, fublaro vero minus illuminetur. Obeandem quoque rationem

C lux foret corpus, acrem , ( quod corpus item eft ) ab ea , quacunque
permearet, expelli neccflc effet » nam in tota irradiationis ipfius fphz-
ra, nullum fupereft pundum in quo defigi acies poflir quod illa non
,

impleat ; proindeque fi foret corpus, nullus plane aeri locus in fpatioi

quod ipla occupat relinqueretur. Similiter videmus foiida quzqiie
corpora
 De Natura Corporum.. Caput VI. 39
corpora ( pnefcrtim vero vitrum.) :ab iila. penetrari» vt experiendi coik
dat , inJigno y lapide , metallis , Scalib quouis corpore; fi in reriuiflimas
laminas concidatur. . \r-

us .Tertium argumentum iquofuadetur lucem eflie corpus, in hunc

modum proponi poced. Si lux fitcorpus.nonedvrique aliud abigne,
'citeris omnibus lubtilitate, & raritate praecellit : atqui fi fir ignis,
S : calore efle non potcd ,adeoque illuccfcentelblefrigusomne con-
feftim expelleretur , cuius contrariumtotaferehyemecxperimur.in qua
dies eo plerumque frigidiores funt
,
quo lucidiores. Solebat Galilxusi
quod & alij nonnulli poli ipfam fa&icarunt , radios folares lapide quo-
dam excipere , tjui in Italia repetitur , vocaturque proprerca ab gentis
idius incolis fuoidiomacc Calamita dcllaluct, an quo nullum tamen ca-
lorisveftigium apparebat. Nitedul 2 lucem emittunt, ad quam legas,
unT
non qua calcii as. Fcmirquoqueadamantcs & carbunculos in dcnfif-
-

:yrr:tj;n»ni

fimis tenebris lucis indar fplendefcerc nemo tamen vnquam conque-

,
•:c> .t tjit

itused & ex illorum conta&u lardi, quemadmodumincautus illcfaty-

rus qui candicntem. carbonem ofculabatur. E contra vero fi fecdm quis

cogitet ; ingentes fiepe calores ,abfque omni prorfus luce excitari polle,
quomodo fibi perfuaderi finct lucemab igne non didingui, vel omni-
no vllara inter ca cognationem, 8c fimilitudinem intercedere.
Quartum argumentum ex fubita. lucis Cxtinftione petitur. Cum opa-
cum quippiatn inter illius fontem , Sc locum quo emittit radios , inter-
cipitur quo tandem abit ingens illa latdquediffula luminis vis, cum
:

folem -nubes abfeondit, radiorumque ipfius iter intercludit? vel cum

fydus illud horyxonte nodro deferto , Antipodas illudrat ? Eo ipfo mo-
mento quo confpetflui nodro eripitur , omnes eius radij euancfcunr. Si
quod vadum illud fpatium occupat , foret corpus, in aliam (altem lub-
ftantiam conuerteretur, & aliquod illius vedigium remaneret, vt cum
corporum igne confumptorum cineres fuperlunt, neque enim natura
rerum patitur quid piam, in nihilum rcuerti.
Denique fi lux eflet corpus, ventis, omnique aeris impullu agitare-
tur , turbidoque ac procellolo czlo , tremulo femper motu cieretur.
Quare hifce omnibus io vnum colle&is , lucem cfle corpus non impro-
babile folum verum etiam impolfibile videtur proindeque qualitatibus :

adnumeranda cd.
Ex alia vero parte priufquam hic argumenta diluere aggrediamur, IV-
rationes illas breuiter perftringamus, quibus pricipue inducimur vt cre- Duo primi ar-
gumentaquibus
damus lucem efle corpus , non obdantibus ijs qui tanta cu fimiljtudine probatur tuccm
\ veri contra obiiciuntur. Argumentum tcttiiicatcnus admitto, quatenus cflecorpus, pe-
tuntur ex Ulius
contendit lucem cfle ignem, neque enim aliud quicquam cfle poted, cum igne con-
cum vrriufque proprietates ita ad amuflim conueniant. Addendum ta- ucnicntia j cum
men ignem qui feper lucem prodit, non efle ignem inquauis forma, & etiam quia fifo*
ret qualitas alii
cum quaiibet fubdantia coniunftum ,fed eum duntaxat, qui in fummi flbi ar qualem

raritate ablqilc vllacraflioris corporis concretione reperimr. Si linteum femper produ-

chartamve,luccrni flammz' propius admoueam, ac deinde paulatim
1
F
2
I 40 Tranatus- Primus, >1 v' l

fubducam > oculi ipfi fidem facere videntur, aliquid illius quod in char-
tafplcndct , fupra chartam diffundi y idemque fenfim langucfcere quo
,
longius a lucerna remouetur. Adeovtfi fenluum tcftimonio fidem ad-
hiberem , certo mihi perfuaderem , id quod in charta cernitur y perinde
effe corpus , ac quod in lucerna conlumitur , hoc fotum difcrimine,'

quod illud ob canalis , vc fic dicam , in quofiuit laxitatem , renuiusJan-

guidiufque cuadat. .
• i n r •
*. i; >
• Atque hoc ex ipsa aduerfariorum politione confirmari videtur. Nam
fi luxforct qualitas, cumnihil habeat fibt contrarium, quo frangatur
eius vis , Vel definiatur , oporteret aliam xqualis intenfionis abfque vlla
fuarum virium diminutione toties produci, quocies in lubiedhim ad id
idoneum, quale ellacr.,incidcrcr. ) v 1 .

V. Vt -clarius appareat quantum fiiciatad prxfens infiitutum languida

> debilifquc quam in charta obfcruauimus flammae fpecies , cogitc-
mendum propo"
fiti nobis per mus qualis foret ignis illius facies , quem mediocris Iucernx flamma

cont <net, fi tantum diffunderetur, quantum perlummam rarcfadtio-

fpede "eodem nem diffundi poffet. Si pars flammx huiufinodi quanta latis foret ad
prorfus modo efficiendum conum cuius altitudo duos pollices diameter
, , vero vnius
U0
appu«?ux? dimidium contineret, eoufqueattcnuarerur, vtamplum aliquod cubi-'
• culum leuis hac fubtililque fubftantia impleret , qualemnam putas lui
fpeciem exhiberet? Quam tremulo luper chartam motu ludere videre-
tur, dum perenni quodam profluuio a centro fuo exiens, in maiorem
fubinde raritatem continuo laxaretur? Iudicct deinde quilpiam, an non
verifimile fit iplam effe corpus, cum ratio certa perfuadeat eam , fi foret
corpus, eodem prorfus modo apparituram , quo iam rcucra oculis ipfis
attefiancibus apparer. Si aurum in tenuiflimas dudum bracteolas, qui-
bus vtuntur aurarij, in fumnu illa tenuitate, naturam auri femper reti-

near i quidni fateamur ignem quantumuis attenuatum, naturam ta-

men luam non exuere, tametfimulto quam ante rarior, fubtiliorque
cuadat ?

vi. Certum elf elemento huic inter omnia corpora lupremum raritatis,

& fubtilitatis gradum a natura conceffum effe; confiat etiam, iplum

i modo quo crafTioris,quam depafeitur , fubfiantix conlumptioni ortum fuum de-
fornjmpm^
^ere. Computemus igitur quam vaftum occupatura fint fpatium,
lux.in quo cum oleum lampadis , feuum , aut cera ex quibus efficitur candela, fafeisde-
igncconlcnm. nique, aut ligni portioaliqua, ad raritatis gradum qui in igne reperi-
rur, attenuata.
Huic adiiccquod docet Arifiotelcs, ignem non elTcfimilem ftagno*
iifdcm femperaquis repleto, quarum ficuti nullum patitur difpendium,
• ita nullam fentit reparationem, fed viuo perenniterque fluenti riuulo.
Idcmquc ex eo conflare poteft quod ignis continuo ali poftulet ; ftatim
quippe ac noua alimenti parsin nouamitem ignis partem conuerfa cfi,
*
( vt in
exiguis olei Iiquentilve cerx atomis animaduerti potefi
priori )
migrandum cfi, vtpoftenori locum faciat, aeque ita nouahuiufce vt
fic dicam riuuli pars continuo manat.
Cum

»
 De Natura Corporum. Ciput VI. 4t
Cum ergo continuum hoc ignis profluuium ,e«rp6reita attenuato
Vt ingens fpatium impleat, nutriatur , fi iniplb ftatim ortu non cxrin-
1

giiatur, fed aliquo, quantumlibet breuitemporepcfdurec, fontem vn-

dederiuatur neceffario deferet. Id verofi ita fit.non eftquod mireris
ignis extenfionem tantam e(Te
,
quanta ad perfundendum luce fpatium
illud requiritur, nec quod difpendia ,
qux ab inftfto aifris firigorc pati-
tur , nouarum partium acccifionc reparentur. Nam fi cogites flammx
fubftantiam puro igne multo craffioretn eiTe , ob admixtionem fcilicet
vifeofe, pinguifquc materix ,
qux c ligno , feu candela extraria , ignem
nutrit, paulatimque in eundem ignem conuertitur, fimulque confide-
res ignem ex naturz motufquc fui conditione habere, quod vehementer
dilaretur,& a centro ad circumferentiamvndique fe diffundat, dubitare
non poteris, quin omni fxce ignis, diu vcluticum horte col-
purus ab
pabulum quxrens, ( quod in
ludfans, exitumque fibi per oleofum illud
nouum continuo ignem conucrtit ) emergat tandem vifcoque in quo
inhxrebat liberatus, ingenti celeritate in apertum volet, nacfufque li-
bertatem, mimm in modum intumefeat, & in vartam late extenfio-
nem diffufus amplum fpatium occupet, ita tamen vt donec extingua-
tur, ignis naturam retineat: ftatim vero ac extinguirur, noua partium
profluuia fubftituuntur, percolata quodammodo , fic e craffiori flam-
mx fubftantiaexpreffijin qua vcluti in carccrc detinebantur, donec il-

la igne iamgrauida, plcniorquc quam vtvltcrius cumcontinere portit

(ob continuam fcilicet oleofatuni partium attenuationem, Sc in ignem

conuerfionem) iis tandem partibus qux fuperficiei proximx furit, exitum
pcrmittit,Vtqudeasnarurx impetus agit libere cuolenr.
Atque hoc demum padto rationibus perfuaderi etiam exeo pofTcr,
qui naturam ignis mature perpenderet , debere illum per ingens fpa-
tium diffundi .quamuis initio ex angufto fonte educatur > quod fon- &
ti fuo adhuc inclufus.ob fui condenfationem & cum craffiori corpore
commixtionem vim habear vrendi ; quam vim fubinde amittit, cum
hac commixtione liber, in naturalem laxitatem fediffundit non deeft ;

tamen illi operatio aliqua qua prxfentem fc effe offendat, cum in fub-
tile,ritequead hoc prxpararum corpus inciderit; haneque operationem,
qui vifu prxdici funt,onilis fentiri dicent , quorii quanta fit aptitudo ad
recipiendas» fubtili hoc Agente impreffiones Anatomici docent. Mc-
miniego Pxdagogumqucndam oculis orbum quem inftituendis liberis
domi retinebam, cui fpiritus fubtilifsimi erant , miraque per totum cor-
pus teneritudo, rarx denique mentis euagationes quibus a percipienda
quanrumuis fubtili in fe furta imprefsionc impediretur, frequenter dice-
re folitiim , fe variis corporis membris , prxfertim vero cerebro vim Sc
operationem lucis perfentifeere. VII.

Verum vt perfuafiohxc.quod lux fit corpus, altius adhuc animo quintum'"^

infideat firmiufque infigatur, obferuandum cfl corporis proprietates pr°pt'et*ws lu.

lucem perpetuo comitari. Modum infpice & leges ,

qux in pilx reper-
cufsionc feruantur cx Jcm
,
in reflexione lucis occurrent, cademque de- ponbut conue-
niuoc*
p
0» '
*

42 Tra&atus Primus,
monftratio vtrobique robur fuum habet. Frangitur quoque ad inftar

corporis , vt cum tenacioris fubftantizintcruentu abrumpitur. In an-

guftum etiam cogitur fpcculorum» & dioptrarum vftori;tf»tn ope, non
Iccus aepluuia per tegulas fparfim defluens , canalibus ad rdapte difpo*
ficis, in vna demum cifterna excipitur. Quibuldam etiam fpcculis fpar-
gitur, ac difiipatur, quaquaucrlus ad mouentisarbiyium, aliorum cor-
porum more,proie&a. Porro quae luci cueniunt, tadem quoque calo-
ri, Frigori, vento, ac fono euenire poflimt, eademque prorfus inftru-
mentaquz lucis operationibus deferuiunt, in reliquis hifcc omnibus, fi
debite applicentur, effedtus fuos forrietjtur.
Quare nifi hincauthoritas Ariftotelis, & eruditorum eius difcipulo-
mm , illinc rationum quas initio attulimus probabilitas nos aliquantu-
Ium morarentur , oculorum cuidentia vi&i turmatim in eorum fenten-
tiam abiremus , qui aiTerunt lucem nihil efle aliud quam ipFifsimain
ignis naturam &
fubftantiam , diffufam late & attenuatam , omnique
crafsiomm corporum firce &
admixtione liberam. Quae etiam lenten-
tia manifeFlior adhuc fiet, ex obie&ionum quas contra opinionem no-

firarn attulimus folutionibus, in ijs quippe non minoris roboris argu-

menta occurrent ad veritatis huius confirmationem, quam qua: iam
fitpra a nobis propofita lunt. .

CAP VT V II.

Refrondetur duabus obiectionibus quibus contenditur lucem

non ejfe ignem, nojlrxque afrertionis 'veritas
amplius confirmatur.

I. Vm igitur in fuperiori capite multae a nobis rationes ari-

Lucem omnem du&xfint, quibus fuadere conati Fumus rem hanc (libri-
«fle calidam fi-
mut & calcfa-
lem qua: pcrftringit fimul oculos & dcle&at , efle corpus,
&iuam. proximo loco obie&ioncs illas expendemus, quas contra
* hanc opinionem
initio attulimus. Et fi fa6hl diligenti ea-

rundem difcufsione deprehenderimus , nihil minus ijs confici quam

quod primo afpcdhr prae fe ferre videbatur, nec eas roboris aliquid conti-
nere, quod non eneruare penitus , & retundere pofsimus; nemo nos vt
opinor temeritatis arguet , fi ab Ariftotelc diflentiamus , in quxftionc

quam iplc ad fundum minime penetrauit, & cuius in hac re lententia

ab apertis repugnantiis , & contradi&ionibus vindicari nequit. Fateor
equidem neminem vnquam maiori ingenij perfpicacitate, abdita natu-
ra: arcana, & veluri vilcera inlpexiflc. Illius genius merito appellari po-

terit; ita vrquicunque prarcipuis eius dodhinz principiis infillercr.ab er-

rore immunis foret. Non eft tamen credendum vel illi vel alicui omni-
no mortali, qui fepropriz rationis duftui committit, conccflum efle
priuilegium vt nunquam a veritate dcflc61.it. Miremur igitur ipfum
&
i

l
 .

De Natura Corporum. Caput VII. 4$

itlblpicemur ob cruditas lucubrationes quasabeotradirasa&epimus,
ita tamen vt fi quandoque
a veritati deuiet, aut in ip(b difqnifitionis la-

bore deficiens , popularium opinionum impetu veluti torrente quo-

dam , contra propria principia ( quod raro admodum contingit ) abripi
lcpermittat, fuppetias illi ferre, &
e* noftro quodammodo lupplcre
adnitamur.
Sed vt inftitutumprofequar, tertio primum argumento refponde-

bo, quo contendebatur, fi lux foret Corpus, quicunqueab illafplcn-

defeerent tam incalefcere debere quam illuminari. Dubium noh eft
quin ira fe res habeat, quod &nianifeftum redditur ex thermometris,
&. muficis quibufdam inftrumentis ( vt puta organis & clauecymbalis
concentum quendam (ponte efficientibus) qui Cornelius Drebbelliu*
peritiffimusille Mechanicorum Magiftcr, mira arte elaborauit, vtfere*
nilfimo Regi noftro oftenderet Id enim torum effe&um eft rarefatkio*
ne, & condcnfatione fubtilis alicuius corporis in inftrumentorum caui-
tatibus inclufi/plcndcfcentccnim fole concentum ftatim edcbant,muT
niaque fua explebant. Neque veto ambigendum cft quin hoc ex tenuis
tuiufdam liquoris, quoad id vtebatur, rarcfadlione contigerit , qui fta-
timatqueaer folaribus radiis i&us intepuit, dilatabatur , ex quorum pr?-
fentia, &
operatione , ifte liquoris morus adeo pendebat, vt fole hori-
m
zonte noftrum deferente protinus ceflarct : &
fi nubes forte aliqua ra-

dios ipfius intercluderet, tardior ab inftrumenco concentus edebatur-

Credibile eft haud abfimiliarte, celebre illud miraculum ftatuse Mem-
nonis, ab yEchiopii lacerdotibus , vt plebi illuderent, antiquitus per-
petratum fuifle.

Quanquam vero ille tenuem fubtile'mque fubftantiam naftus eft,

|uz tam infignium impreffionum, exigua in fefaifta mutatione capax

? oret mirum tamen non eft fi eidem a corporibus noftris quibus craf-
:

fius temperamentum eftjfentiri nequeant. Nos nullum percipimus ca-

loterti nifi maior illo fit , quo fenfuum organa affeifta funt , hic autem
,

illi refpondet quo incalefcit fanguis, fanguinis vero calor intenfus

eft.

Credibile ergo eft ignem admodum dilatatum debiliorem emittere ca-

lorem , quam qui a nobis lentiri poflir. Cogita puros vini fpirirus, fi
inflammentur, admotam illis manum, adeo non comburere, vtne te-
pefaciant quidem.ac deinde vide num a candcli luce cxpe&arc debeas,
vtvbicunque fplcndct.vrat vel calefaciat.
Sin vero accurate feire velis, quis caloris gradus, & quivrendi vis,
luci illi competat, qui parietem ex. gr. ampli cubiculi illuminat, cu-
ius inmedio lucerna ardens collocatur i computandus eft exceflus quo
quantitas lucis pet totum cubiculum fufx, quantitatem flammi in lu-
cern.r vertice ardentis fuperat ; idem enim prorfus eft exceflus ille quo
virtus calefa&iua flammi fuperat virtutem calefa&iuam lucis in pariete
fulgentis fi pari quantitate fumatur. Quod vbi attentius confideraue-
jis. defines mirari, fi ad illam diftantiam minime calefaciat, licet eoa-1
ceneris eam effe ignem , a flamma veluti fonte, quo continuo nutritur,
F ij
44 • Tra&atus Primus,
prominantem ,Jvolntuque fuo , abfque vllo cralfioris corporis impedi*
mento iuxta naturam ignis magnopere attenuatum.
Dubium nonedqmn modus hic lnucdigandi virtutem calefadiuam
lucis, aequalis cum flamini extenfionis ( computando fcilicot propor-
tionem ,
quam quantitas lucis totum cubiculum implentis habet ad
quantitatem flammarie deinde eandem flammam cumpari lucisquan-
titate cotn parando ) legitimus fit, nullique obnoxius errori , fi diferimi-
naqux ex accidenti euenite pedunt, excipias.' Vtrumque enim perenni
fluxui fubcd, totaque lux inflamma, e qua tanquam fonte continuo
manat , prius continebatur. Quemadmodum in flumine , quod aequa-
bili conltantique torrenti fertur , quamuis aluci pars v na anguflior , al-

tera laxior iit ,quia tamen totaaqua qu* laxiorem hanc partem implet
exaliiangudiori fluxit, fcquetut necedario , in xquali temporis fpatio
non ferri maiorem vim aqua: , vbi alueus laxior cft , quam vbi coeunti-
bus ripis ardiorem cogitur , modo nulla fit in fundo inx-
in canalem
qualitas.
Similiter fi in magno hypocaudo, peluis aqux foluatur in vaporem»
aqua fic rarefada , qux totum iam hypocauftum implet , eadem plane
cft cum ca, qux prius pelui includebatur :idcbquc virtus humedandi
qux.excmp.gr. in pedali quantitate illius hypocaudiaqua pleni repe-
ntur, eandem habet proportionem ad humedandivirtutem qux peda-
li itemaqux quantitati inelt,quam habet ntfiplumciuldem nypocau-
di (patium ad quantiratem aqux pelui inclufx. Nam licet quaflibet
illius fpatij partes minimas. Vapor ille qui torum videtur occupare, non

impleat, aer enim prxterracui innatet admittendus cll, virtus tamen

humedandi qux aqux pelui inclufx inerat , per totum illud fpatium
obeoniundinnem fcilicetnebulx, fiue roris cum qualibet
diffunditur,
proindeque virtus humedandi qux repetitur in
aeris parte fenfibili
:

quantitate pedali idius fpatij , tanto quodammodo minor ed virtute

humedandi qux pedali item aqux quantitati incd, quanto minor fo-
ret fi aere omni exclufo totum penitus fpatium vapor occuparet.
Eodemquc prorfus modo in igne rarefado , ac in aqua (c res haber,
hoclolumf irtedilcrimine quod ille attenuatione purior flat, propiuT-
que ad narurx fux fimplicitatem accedat , cum hxc eadem adione red-
datur magis compofita & a naciuo temperamento longius dimouca-
,

tur. Vis tamen humedandi inaquararcfadafortiorerit,quaminigne

attenuato visvrendi. Aquxenim per rarefadionem ad naturam acris,
cuius prxeipua affodio cft humiditas, propius accedit .ignis etiam qui
foluit eam in vaporem fimulquc comitatur, faciliorem illi in corpora
circumdantia aditum prxdat. Jplemet vero puritati fux redditus , na-
dufque libertatem diffundendi le ac dilatandi quantum naturx lux
conditio podulat, nullam ex aeris admixtione virtutis acccflioncm ac-
quirit, qua acrius comburat. Et quamuis vires illi aliqux ex puritate lua
accrcfcant,mulrum tamen ex vehemcnri attenuatione dcbihterur 115^
cefle cd. At verofi ignis, qui prius late fundebatur, dioptrarum v Ho-
riarum
•
•
Dc Natura Corporum. Caput Vll. 4j
qualis eft ex. gr. in lucerni
riaium ope colligamur. Se ad denfitatem ,

flamma, redigatur; ignis inquam ille, fiue lux dentata, multo acrius

quamtantundemflainmx comburet. Nam fi quantitatem (pedes illa

hac minor non eft.nifi aliquid forte in colledione perierit, in fpatium
etiam seque anguftum cpgitur, gaudetque infuper hoc priuilegioi quod
nulla craflioris corporis admixtione vis cius agendi hebetetur. |

Obiediionis huius folutione, prxcemuam quod roburillius enerue-

m:
Expetitu» dio-
tur.manifefte probari videtur, lucem nihileiTealiud, quam Ignem ve- perarum vfto-.

hementi attenuatione flatum fux naturse adeptum. Nam ft iuppona- narum, ncc non
pigri fuffocan-
mus ignem aliquem, ex. gh flammam lucerna: , ad fupremum raritatis iitqucrilus,pro«
gradum attenuari, quem corpus talis erafliciei videtur pofleattingere, barur fucem cf*
fc ignem.
impoflibile cft, cum aliter apparere vel operari quam ita vt iam dclu-
,
,

ce agentes cxpofutmus^Rurfurn videmus lucem collc&is in vnum ra-

diis acrius longe quam alium quemuis ignem comburere, proindeque

ex neceflttate ignem efle.

Quidni igitur auda&cr concludamus, id

,
quod antequam diffun.

ditur ignh eft , & quod cum coi t rurfus & colligitur ignis cft, toto quo-
que itineris fui decurfu ignis Quinimo aperto tefli-
namram retinere»

monio conflat illud etiam in ipfo itinere remanere ignem nam lux i »

terra rcpercufla ,exigur'fque onu fla atomis ( quod in pigro fuffocantu

,

que xftu contingit ) acrius calefacit; haud fccusac ignis, dum corporei
aliquo dcnfo tanquam carcere includitur.
Pbilofophi aliis fe in iudicando regulis dirigere deberent , quam vul- IV.
Non deberent
gus hominum. Hi crafliorum fenfuumdu&um folummodo fequun- philofophi iif-
tur, nec proinde arbitrantur aliquid efle ignem , mfi quod comburendo dera quibus
prodit fefe. Quivero rem ad rationis calculos vocat, ortumque cius& vulgus regulis
periodum accuratius perquirit , &
caulas etiam nouit , cur alias
dc rcbas indica*
te.

comburat, alias line viribus langueat, merito culpandus erit , fi fc contra

rationis fux cuidcntiam, aliorum ignorantia in errorem abripi patiatur.
odoribus exquifitis delc&antur ( fi forte perfundi ijs cubicula lira
volunt, eaannitenipcftate, qua ob calidam exii temperiem minus con-
ucnit ijs vti qui fubiedto igne exhalantur ) famulum aliquem minifterio
ifliafluetum , aquas quafdam odoriferas excutere ore iubent, vti apud
Hifpanos in xftate moris eft. Qui id fieri videt, quamuis aqua prori-
nus vifum omnem ta&umque effugiat , foloque odoratu percipiatur
non dubitat tamen quin odor quo recreatur, fit ipfifltma illa aqua quam
in vafe vitreo paulo ante confpcxerat , magnopere tamen attenuata im-
petu illo, quo ex famuli ore excutiebatur , qux etiam paulatim decidens
ad priftinam aqux fpcciem reuertetur. Cum interim alius qui necvidit
operationem illam ab aqua incepiflc, nec in eandem dcfinerc,excufa-
tionem forte aliquam mereretur , fi quod naribus percipit nec elTe
aquam per aera fparfam , nec omnino aliquid per fc fubfiftcns (quia
nccvideri nec tangi poceft) exiftimaret,fcdaducntitiam aliquam qua-
litatem, modo quodam occulto aeri inhxremcm. Simile fere dilcri-
men eft inter philofophos , qui ordinate in difputationibus fuis progre-
t iij
 - m

46 Tra&atus Primus,
diuntur , aliofque qui Te terminis, quos nec ipfimct intclligunt,pafcunt?
illi euidentia vitti conclufionibus afTcntiuntur.hi leuibus vagifquc con-

icbturis hinc inde circumferuntur.

v; Non judicabit le&or vti fpero, tempus quod in huiufmodi exem-
Diuctfz lucis
pijj, a c digreflionibus collocamus, przcipuo operis huius infhtutoeri-
lftionc,' Tl pi > multum enim ( ni fallor ) lucis afferunt, ad materiae in qua verlamur
uerfis ciufdcm intclligentiam ,
quam iam vt opinor adeo cuidcntem explqratamque
reddidimus , vt nemo qui argumenta noftra fcdulo perpenderit, ab igne
tio^bus^profi-
dicuntur in ccnuifTimam fubftantiam dudlo ( quam genus humanum, diuerla
rebus nomina imponens , prout diucrfimode lenfibus apparent, lucem
appellant) vim illam comburendi expeihturus fit, quae in denfiori fub-
ftantiaexiftens, ignis illi appellationem dedit vel dubitaturus rem ean-
,

dem plus, minufve rarefattam in vtroque cflepofle. Quemadmodum

aurum in plumarum inirar per aera volitans , na-
rcnuiflimisbra&colis
* turam auri perinde retinet , ac aliud adhuc in palacrl confidens , quod,
vtpotc corporum omnium grauiffimum, motu vclocifhrao deorfum
fertur. '

• Quae ha&enus de igne non comburente (quem vocamus lucem ) a

. eandelz flamma promanante di£ta funt, aliis quibuflibet luminibus ca-
. lore fenfibilidefhtutis, haud difficulter a pplica ri pofTu nt,quoru quz- m
dam cum flamma, alia abfque illa apjnrcnt. Prioris generis funt inno-
xia: illae flammz quz in hominum capillis , equorum iubis, nauium ma-
J lis, fepulchris, locis pinguibus ac paluftribus, aliilquehis fimilibus cre-
bro vifuntur.Pollcrioris generis funtea quz in nitedulis, lapidibus lu-
cem confcruantibus, ligno purrcfa&o.pifcium etiam quorundam, Sc
aliorum animalium carnibus iam putrcfccre incipientibus, nonnuliil que
id genus aliis rcpcriunmr.
VI. Vt fccundz iam obic&ionis huius parti refjpondeatur, qua conten-

OT&pcnume’
^‘ tur > mag nos fine luce aliqua calores quotidie fentiri, vti e contra fplcn-
toignis&cilor didiffimam fine calore vlio lucem, adeoque hanc ab igne neceflario di-
fin< luce fine,
ftingui : repetamus animo magnum in corporibus denfis raroru nume-
rum includi pofle, indeque fieri, vt quz in flammz laxitatem diduci
nequeunt, multum nihilominus ignis contineant. Quemadmodum
in hypocaufto, ignis quamtumlibet intenfus, nullam tamen fui fpeciem
oculis exhibet, quamuis loca illi vicina vndique calefaciat. Similiter
cum multz exiguzquc caloris particulz in totidem craflioris terrenx-
que fubflantiz atomis veluti cellulis includuntur (quz illis prohypo-
caullis funt
) inclufio illa non obftabit, quo minus ta&ui (
qui denfis
przcipue mouctur ) fefc prodat > licet, quia crafia tenacique materia cui
T7* immerguntur fuffocatz funt, erumpere, & in flammz lucifveraritatcm
naturz fuz conditionem ollendanr ; quz
fc diffundere nequeant , vt fic
etiam vti iam diximusadvrendum inepriffimacft,cumcondenfari lu-
cem oporteat , fle in vnum colligi , vt ex ca flamma ignifvc excite-
tur i quinimqnec ipla quidem flamma, rufi condenfata, acriter com-
buret.
•I i Sublata

as
 De Natura Corporum, Caput VII. 47
Sublata iam , vt opinor, omni obiedtionis terti* jdi&wltaM , quatt VJ *•
tam aggrediamur i in cuius folutiqne cunofiiati eorum fatisfacicnduiq
cft qui inquirunr quid fiat deiqimsofb illo lucis corpore (fitamen cof r vidcn.
,

pusfit)quofpatiunj terram in w&lrmquc dif&ifum impletur, quod,

que momento euan,efeit, quoties fc' nubes aliqua aut luna, interponent
fydus illud nobis eripit ,
vel ab ipiq bxmifpharium noftrum deferitur. *
Nullum illius vcftigium poft exfinciionein fqi remanef , focus quam

corporibus reliquis vfu veniar, ex quorum corruptione aliud aliquod de

nouo gignitur. Quo domum auolauit > Perfbgderi nobis poteft, nebu.
. A“
Iam efle fubftantiam corpoream , quia in arborum ramis quos inuoluit, 'M
aqusc in quam conucrtitur guttas intuemur i idem vt de luce credere, ?
mus adduci portemus, fi ea confumpta cineres aljqui reflarent ; verum i >T «i i

expciientia conflat, ne minimum quidem illius vcftigium poft extin-

£Honcm fuperefle. r* im
Antequam huicobieiftionirefpondcamus,roganduscftadiier(arius, m .

vt in mentem reuocet quod in prioris folutiqne explicatum iam a no-

bis , & probatum eft i lucem ex. gr. quam lucerna diffundit , non plus
fubftantixin fe continere, quam contineat flamma vnde or jtur,fed rem
eandem qua; in hac addenfatur in illa dilatari; flammamque continuas
,

fubiremutationcsjdum quod confumirur iri circumferentia, rcftaura-

turin centro , vbinouum fubinde pabulum attrahit. Quod cumimpe-
rraucrimus, quaeremus nos viciffim ab eo quid a&um fit de corpore
flammx iftius quod reciproca alternatione extinguitur, Sc renouatur,
nullo poft ferelidiovefligio, perinde aciplc nos interrogat de corpore
lucis, quae fimiliter continua decrementa continuis reparat incrementis.
Cumque rem fciio perpenderit , videbit eandem vtrique quxftioni ref-
ponfionem accommodari porte.
Ea autemhaeceft. Ignisdumcfontefuoproflujr fubtiliurque ex di-
latatione redditur, occurrentia corpora faciliusingrcditur,quorum pri-
mus eft aer vndiquecircumfufus,adri itaque Ic immilcet, &c incorpo-
rat , proindeque aliis etiam corpufculis acfri innatantibus ; & in his cas,
quas molitur natura, mutationes fiibit, quibus vel in alia, fi ita fit ne-
ceflc, elementa conucrratur , vel in corporibus calorem poftuLintibus
adhuc eonfeructur.
Subit animum hac occafione memoria rari admodum experimenti, VIII.
U ™
quod nobilis quidavir fidei finccrillimi.mihique amicitia coniundiffi- quoronJam

musvidirtefeaffirmauit,vaforum vitrcorufcilicet ope peculiari quodam pimmium lu-

modo fivftorum,& artificiose difpofitoru m .collcdlos folis radios in pul- ^"xapiuii

nerem fulci coloiis, aut purpurei in rubrum vergentis pratcipitat-os fuif- polle,

fc. Fraus nulla huic operationi Tuberte potuit, nihil enim in vafis an-
tequam difponerentur continebatur ,
peragi etiam debuit in calidiori
annitempeftate vt effedhisifte fequcrctur. Hac porro operatione, ali-

quibus diebus dux fere vncix colligi potuerunt- Natura illi erat mire
lubtilis , qux ipfum etianiaurum.corporumomniuminterquxverfa-

mur grauiflimum ac folidiffimum, vi fuavtfic dicam fpirituali pene- <

 . & •: •
'

-
, 48 Tranatus Primus,
Id fi reuera&abfque omni errore ita fit, ipfi demum oculi, ma-
traret.

1. nufque renuntiare pOtiiurtc , quid de luce vbi euanuerit fidum fit, fi

ittagna ilHus copia in vnum fcopis colligeretur. Quibufcunque autem
ex caufis experientia hac orta fit, nos in rationibus Cuperius allatis pleni
«cquiefcere poflumus : nam quod ad me attinet , exiftimo puluerem

iftum fuiffecorpufcula quasdam radios (olis comitantia , & ab ijs colle-

da, non autem puram finceramque illorum fubftantiam.
'
1 X. Obiicient forte aliqui lampades iftas quas teftimonio fcriptorutn

A«Gorde"am- tum antiqui tum noftri zui

, , confiat in fepulchris repertas fuirte longo
pidibas iftis, retro tempore claufas , & ab omni confpedu adituque hominum ,
qui
nouum alimentum inferre portent , remotas; quarum proinde flammas
• tas f«iir« in fc- fine pabulo fuftentari opinantur, adc6quepcrennes& immortales cffe.
Cl 0n " fi verum fit, dodrina a nobis tradita qua afferitur lumen nihil
,
Eim dbUifl
m^udcntibui. effc aliud ,
quam ipfammet ignis fubftanriam ,a centro continuo fc dif-
fundentem , ftatimque in ip(b ortu cxpirantem , corruat neccffc eft;
fucceffu enim temporis fieret .vtiftiufmodi ignes totos fe in lucem pro-
funderent. Tamctfienim lucis fubftantia tenuis adeo fit , & fubtilis, vt
exigua admodum alimenti pars in ingentem iliiusquantitatem diffundi
portet, aliqua tamen foret illius confumptio,quz licet in breui tempo-
ris fpatio percipi non portet, poft multorum tamen annorum reuolu-

tiones necertario deprehenderetur.

Quibus refpondeo , teftcs ex quorum fide lampadum harum hifto-
riz plerumque pendent, tales eflc vt ab ijs ftridam illam drexquifitam
in obferuando diligentiam , quam materia hxc pofhilat, prudens re-
rum zftimator minime expedauerit. Sunt enim plerumque ex rudi illo
hominum genere, qui manuum labore viditant. Hi dumaliosob fi-
nes terram effodiunt, in lampades iftas fortuiro incidunt, quas etiam
vt plurimum in ipsa detedione frangunt, putantque fibi nefeio quo
fulgore oculos przftringi, qui antequam plene percipi poftit,cuanefcar,
nec fortealiudquippiam fuit quam ex vitri, fidilifve vitro illiti fragmi-
nibui, fplendor quidam emicans, cum primum egeftis ruderibus lucis in
ea radij incidere; (quemadmodum
forte adamas in obfcuro loco pofi-

, t
tus, lumen ita primo confpedu ignis inftar fcin tilla r
excipere poffit , vt
revideatur.) Hi vero poftmodum cum fradamlampademoftendunr,
modumque inuentionis alicui narrant, cui eredior mens, maiorque vis
ingenij a natura concerta eft quique circumftantias omnes ad huiuf-
,

modi lampades fpedantes auidede curiose exquirit; tum demum tor-

quent fe, &
vim quandam memoriz inferunt , vt ad fingula interroga-
ta appofite refpondeant ; atque ita in illius gratiam perfuadentmeminiC
fc fe, quod nunquam viderunt, cui etiam narrationi alter quoque de
fuo aliquid ranquam pro ornamento libenter adiicit,quzfic in iuftam
perfedamque hirtoriam breui euadit quod in rerum omnium mirabi-
;
lium & prxter communem morem euenientium narrationibus ple-
,

rumque contingit; quas etiam ipfi quorum indoles a mendaciis maxi-

me abhorret , Veluti ex naturz quadam procliuitate aliquantulum
* '

4 extendunt.
 Dc Natura Corporum. Caput VI II. 49
extendunt , & in habitum decenriorem fingunt, fibi propemodum per-
foadentes, vidifTc fe in realiqua plus quam reueta viderint: vfque adeo
innata omnibus eft exteris pfitcellendi cupido, quanquam inhocfolo,
vt videanrur aliquid confpexjfle.quod ab aliis confpedum non fuit.
* Quare antequam huic obiedioni de luminaribus .abfque fui con-

fumptione ardentibus particulare aliquod refponfum faciam , certiora

rei dc qua eft quxflio, tcftimonia, &
argumenta magis indubitata affer-
ri optarem ca enim qux a Forrunio Liceto (qui magna diligentia ea in
:

vnum collegit, fubtilireradmodumdciifdem differuit .omnibufque in

ea quxftione ver fatis ingenij fimul & induftrix palmam prxripuit) af-
feruntur, non videnturad eam certitudinem affingere, qux iaciendo,
firraiterque ftabiliendo philofophix fundamento neceflaria foret. Si

qua tamen in hac materia experientia adduci poflit, qux dubium omne
excludat, putarem artificiosa quadam alimenti circulatione fieri pofle.vt
lux eadem ad longa annorum fpatia conferuarctur, xgre tamen mihi
finerem perfuaderi , (tue flammam , fiue lucem , abfque vllo prorfus ali-
menti fui difpcndio accendi & continuari pofle.

C A P V T VIII.
Solutio trium aliarum obiectionum quibus Jitpra contendeba-
tur lucem non ejfe corpus.

Vm in hunc modum nos defenderimus contra illorum ob- *•

iediones, qui negarunt lucem efle ignem, aliorumque cu-

iSSK I
riofitatifatisfeccrimus,qui quid de illa, fi eflet corpus , poft ip.vi) lilumin».
t ncc 111011
extindionem fieret, interrogabant; eorum iam difficulta- ff f
i
. , - ^ ^ i
* illius slK|UJni
tes foluere conabimur, qui ideo negant eam efle corpus, quod eodem rC n(ib>lcmabfo-

in loco cum alio corpore reperiatur ; vt cum folaresradij totum aera il-
lu “ '™ P
m s !id^.
luminant, diftindaque duarum candelarum lumina, quamlibet fpatij in ?ur n obu«Jn*
quo collocantur partem coniundim occupanr. In quibus fecundxob- implere,
iedionis vis prxeipua confidit.
Quod ad primum, de acris preflione attinet, facile refponderi po-
teft,acrem vtpote maxime diuifibilem, abfque vlla relidentia tantum
quantum luci recipicndx fatis fit ; haneque, licet folosocu-
loci cedere ,
lo^Mnfulcnti videatur vbique diffundi, non efle tamen reuera in quali-
bt^Jr is atomo , fiue pundo. Vt appareat autem vbiquediffundi, fuf-
ficit quod in qualibet aeris parte quantitatem pupillxnon excedente re-
periatur, ita vt quocunque oculos conficiamus a luce feriantur. Eodem
plane modo quo halitus odoriferi > licet adeo concreti fint & corporei,
Vt eorum yi ventorum agitatio fenfibus ipfis percipi poflit i aerem ta-
menlira implent, vt in quacunque parte loci iis pcrmfi colloceris, nari-
i

buseos haufturus fis, idem in nebulis &excufsi illa cuius fupra memi-
nimus aqua odorifera obferuari poteff.
•
G
 ’
r
fo a -^j^ra!6tettjs^fb©»,'
Quoniam vero nudi ratiocinia in re ad modum fubtili.qual is cfl: quam
'Jmodo tra&amus , non ita fortixcr prcmnntj.jeonliringuntquc Icftbrci
talibus phsfatimiinafluctos», cumqtle opus hoc cujlibtffi fieri pofifaj
prudenti rerumzftimarorijquantumcuxftpielcuitcr in fcboJisimbutc^
peruium crte optarem ( faciliorem enimciaditum &
approbat toncmab
huiufmodi homimbusexpetto,quarn abtjsqui aliis iam principiis ab
tniyimbnti funt ; );experiamur fi quid hic a fcnfibushautirc poflimus»
oculofque ipfos artemonis notha: teftes inducere concmur. Quicunque
ergo perfecte fibi in hacmateria fatisfiefi cupit , obfcuro fe cubiculo ine
eludat , in quod per foramen aut rimam aliquam in pariete, fol radios
fuosinfundir,videbfrqueingentcmatomommmultitudinem in exigu&
illa lucis emanatione fluitantium, quz ab oculo in pleno lumine confli-*

tuto difeerni nequeunt. Deinde fecum cogitet vtrum exigua illa cor-
pulcula lucem tranfmicrant nec nev ftatimque ratio fuggerct ea fi perin-
de atque aer perfpicua forent, radios per quos videntur ad oculos no-
ftros minime reflexura. Quare audadter concludet , cas (altem illorum
’ partes lucem non tranfmitterc, neque imbibere quareandem ad nos re-
,
percutiunt. Cogitet deinde quam magna fit illorum multitudo, quam-
que breuibusab.inuicem diftent intcruallis, & quod confpe&um ta-
men non impediant, fed liberum relinquant obieftorum vitra ea pofi-
torum intuitum , quocunque demum ficu oculi conftituantur. Cum-
que animaduerterjr opaca hzc corpufcula vbique (paria, non obftare
tamen quo minus vifudifcernamus plenam sequabilcmque lucis diffu-
fionem pet totum quod illuminatur fpatiutn , abfque hzfitarionc vili
concedet, acrem ( vrpoecqui perfpicuus cft.iifquc longe fubtilioradco-
que in minores atomos diuifibilis, quique pra: infigniori pororum exi-
guitate, minus permittit oculis a luce deuiare) vbique admixtum cfle
luci,tamctfi hanefolam intueamur, nullamque acris diuifionem , aut
interruptionem difeernere valeamus.
Przfertim vero hoc concedet, fi adid quod mododi&um eftadic-
ccrit , corpus illud fubtile quo perfunditur acr , cfle omnium maxime

vifibile , Sc id cuius beneficio reliqua omnia fub confpc&um cadunt,

aCrcm vero cui fc admifeet , ob fummam perfpicuitatem , facilcmque
in quemlibet porum lucis receptionem , abfque vllaeiufdcm reflexione,
omnino non terminare eam porroefle lucis natu-
vel rcfiftcntia vifum :

ram, vt opaca corpora fi nimis magna non fint, cerni non permittat}
nec opaca folum verumeriam lucida vifui noftro eripit ; fydera qumpe
tam fixa quam errantia (olis vicinia abfeondit , nec horum claritatWicc
illorum magnitudine difcutcre valente offufam illis ab exuperante luce
caliginem. Idem etiam quotidiana experientia conflat, in vitro admo-
dum pellucido, nec non Iimpidiflima aqua, a quibus (tam tfi id ocu-
quibufdam eorum pofirionibus percipere nequeat ) ex eftedhi de-
lus in
prehendimus multum lucis rcfle£H , adeoque plurima iu illis opaca cor-
pora includi. Exquorandcm ncccflario concludet, fieri non pofle vt
luxaliccr appareat, quam vtvideaturvbiquecflc, & continuam quan-
dam ‘
 De Natura Corporum. Caput VIIL $i

dam per fe extenfionem efficere , quamuis rationis difcurfu certiflimc

colligat, nullam effe illius partem fcnfibilcm qui admixtum fibiaercih
Hon habeat.
Atque haec ni fallor folutio alteram eiufdcm obiedtionis partem de fi.
pluribus luminibus in eodem fpatio coniun£bi6 ex confcqucnti diluet: Nullum <•« i*
,

& fpccierum d coloribus vndique emanantium , motibus contrariis fibi phln^poawa.

inuicemabfque impedimento occurrentium par ratio eft. Citerum vt lenfibiic quod
inquifitionem hanc paulo altius attollamus , cogitemus lucem, cum fit
corporum omnium quorum notitiam aliquam habemus ftibtilifli- totum etiam/A-
mum , ex naturj fua habere, (ob diuifibilitatem fcilicet qux raritatem

comitatur) vtinminoresparresdiuidatur quam aliud quoduis corpus, «mirorum

nominarim vero quam flamma diuidi poflit» hic enim fumo erafliori- p»* n°n fit,abf-
que materia: admixta , a lucis puritate longillime abeft , idque fccun- «ff/riuln fit"'*

dum gradum proportionis quo a corpore cui coparatur in raritate fupe- vnum Jio at»

penetrari.
ratur.Iamvero celebris huiufce rcui Mathematicus, cum modum exco-
giraffet metiendi raritatem pulueris nitrei in flammam conuerfi, depre-
hendit eiusdiametrumquinquagefies quam ante inflammationem ma-
iorem efleiindeque conclufic, proportionem corporis iflius flamma:,
ad corpus pulueris nitrei equo excitabatur, eandem effc qui eft 115000
ad vnum. Quarcimmediateacneceffariofequituriijooo partes flam-
m.t in fpatio, quod minimum quoduis granum pulueris intrei occupat, M.
Includi poffe, forraflis etiam plures fi cogitemus quot vndique poris W*'
puluis perforatus fit. Hoc autem femcl admitto, manifolium eft etiamfi
lux purior non ettet flamma ex nitreopuluerc excitata, puluifquc huiuC.
modi foliditate aurum aequaret, pouc tamen 1x5000 lucis radios per

/parium, quod minimi cuiufuis pulueris illius particula: adxquatum fit,

tranCmitci, quod fpatium a nobis omnino non difeerneretur, rnulto-
ticfque in quantitate pupilla: oculi contineretur. Ex quo colligere licet,
quam ingens, & propemodum infinitus obic&oruni niimcrus videri
ioflit in eodem loci punito fibi inuicem occurrere, quibus tamen fac
fpati) relinquitur , vt liber fic fingulorum fine vlla arietatione difeurfus.
Quare, cum vnicum candelae lumen minime lufficcrct fingulis aeris pt>i
xis, qui lucis capaces funt, implendis prxfcrtim vCro ijsquia flamma
.(

magis diftant) facile Intclligetur, multarum candelarum coniunitis ra-

diis, in fpatio quo continetur aer, locum fieri poffe.

Qiubus omnibusin vnum collectis & comprehcnfis ,ceflabic ingens
illa admiratio, quo fcilicet patto tanta multitudo radiorum lucis, quam-
uis corporeorum fine vlla. aliorum in alios incidentium rixa- & aricta-
tionetraiicere corpora, & ferire oculos poffit > fimulque conftabic non
%
ex aliquo natura vitio , fcd inrellccftus noltri imbecillitate proucnirej
quod tantas in hac materia difficultates patiamur. Abunde enim a na-
tura profpcihim eft fubtilibus hifce ignis operationibus ; quae erianj
aditum illi viafque apeniit, quibusin vitrum, aliaque corpora folida qui
pellucida funt, ingrediatur in quo vltima fecundi obicrSionjsdifficuf-
>

(as confidebat. Nam cum iftiufmodi corpora operatione ignis (quf

~ Cii

% •
 -V»,

J2 Tra&atus Primus,
nunquam a motu ceflat)cfficiantur,relinqui & patere luci aditus nccef-
quibus intrandi* exeundi libertatem habeat. Atque hoc in
fc cft,
vi-
tro cuidentifsimum cft, quod cum acerrimo vehementifsimo igne &
elaboretur , coque fubinde intumefear ( vti folet aqua , aliaque
quibus
elementum illud fc immifeuit ) multum in fe ignis contineat neccflceft,
dum in fornace decoquitur, quod etiam ex igneo illius candore colligi
poteft. Hinc cft quod vitriarijpaulatim.&pcr gradus inducur ei frigus,
temperando prius, remittendoquecaIorcm,nc repcntinaacris in locum
vitrum difrumpatur. A er nanque cum maioribus par-
ignis fuccefsionc
tibus conftet vitri poros fubitaneo nimis impetu diftenderet
, , aditurn-
que fibi per illius comminutionem aperiret qui fi remifsiori tempera-
,
toque calore prius rarefiat , minores illius partes igni fuccedcnt, vitrique
poros lentius, &
fine iniuria Iaxabunr. Non eft itaque cur miremur
quod lux adeo facile vitrum traiiciat , multoque adhuc minus quodalia
illi corpora peruia fint, cum experientiis Chjmicorum conftet vix repe-
riri corpus aliquod quod perindeae vitrum penetrationi refiftar.
^ am vcro vt
11 !.
omniumque fpecic tenus potcntifsimat contra
Lui nullum
fpatium in in- corporeitatem lucis obictftioni rcfpondeamus , qua nempe contende-
ftmnUlumiiiM, batur eam moueri proindeque ad
in inftanti , id , quod materiale eft
rnouctu^ccicn-
quantitateque vcftitum , non polle pertinere; oftendere conabimur,
u$ impedit quo quanta fit fenfuum incapacitas vt de motuum generibus iudi.
variis
ccnt ’ c u:* mf uc grauiter in iifdem decipiantur. Quod vbi oftendero ,ac
mo“« fmCu l ]

percipiatur. deinde conftiterit difficilius cfle obferuare motum lucis quam aliorum
,
corporum, corruent ni fallor omnia, qux contra fententiam noftram, a
iudicc tam inepto & incapaci opponentur.
Primo itaque letftorem admonebo vt in mentem reuocet,fi vnquarn
pueros torribus ludentesanimaduerterit, tanta illos celeritate moueri,
& circumagi, vrmotus oculos fallat, perfcclumquc illis ignis circulum
exhibeat: *fiad remotiorem diftantiam in obfcura no&c fax aliqua in
gyrum ageretur, fpecicmquandam «quabilcm redderet igneae rotx, in
qua nullum motus vcftigium appareret. Deinde cogitet quam tardus
fit ifte motus, fi cumalio quo cieri corpus poffibile cft conferatur: tu-

toque inde concludet mirum non elTc , fi motus lucis minime perci-
,

piatur, nec vllum inde argumentum depromi pofle, quo probetur lu-
cem non cfle corpus.
Propofito a nobis exemplo paulo ampliusinfiftamus, illudquc terra:
‘‘r.j
cselorumve motui comparemus, fit ignei iftius circuli apparentis dia-
v meter trium pedum , tempufquc quo femcl gyrum conficit fexagefima
pars minuti , cuiufmodi nora fexaginta continet, ita vt in die integri
f
non nifi 86400 iftiufmodi temporis partes contineantur. Tum ficj
V cum circuli iftius ignei diameter tres tantum pedes longus fit, fpatium
quod in illa temporis morula decurret, non excedet pedes decem , qui
trespafliis vno adhuc pede reli&o efficiunt, cuiufmodi partium vnde-
cim fere milliones in terne ambitu numerantur ita vt fi terra vigind
>

quatuor horis circulum fuum compleat , moueri cam neccflc fit centies
fere

*
 De Natura Corporum. Caput VIIF. 73
fere &vigefies maiori celerirate ,
quam torris ille pueri qui tamen velo-
citate fua oculos fallit. Si verofolcm lunam, ftelldfquc
, fixas moucri
concedamus , quam rapida erir eorum giratio ? quam infenfibilis tranf-
curfus per illud fpatium quod emetiri oculus poteft? Cumque cerriffi-
mum fit , fiue
haredemum moueantur , fiuc terra , modum quo nobis
apparent eundem plane effe , cuidens quoque eft , ficut iam eorum mo-
tum non percipimus (qui forte in ijs nullus eft) ita nec percipiendum
a nobis fore
,
quamuis reuera ijs competerer. Si fol vicinus nobis effer,

curfuque illo citatiifimo ferretur, profedto nec itineris eius initium ne-
que finem diftingueremus , fed vnica tantum eaque continua ab ortu
ad occafum porredta linea appareret , abfquc vllo penitus motus indi-
cio ;
quemadmodum fex illa licet tardiori multum gyrarione circum-
adta, fixum immobilemque ignis circulum deferibere videtur.
Verum quod huic plane contrarium eft, exfola ftcllarum folifquel
nobis diftantia, oculos noftros tam infigniter decipi experimur, vt im-
menfe illa corpora ne omnino quidem moucri percipiamus. Quiscre-
deret tam rapidum velocemque motum (qui tellurinc an ipfis com-
petat quod ad prxfens inftitutum attinet perinde eft) abfquc vllo fui
fenfii peragi poffe > Quis enim dubitaret quin vel mutari continuo ab ijs

loca deprehenderemus , quod infagittisauibufqueperaera volantibus

obleniamus, vel illa longum aliquem lucis tramitem fignarenr, fpe-
ciemque vero maiorem, inftar circumadfa: fecis, obiicercnt } Sed nihil
horum cucnit : intendamus in ea oculos donec fetifcant,& perftringan-
tur,rotoque illo tempore videbuntur fine motu ftare;ncc omnino eo-
rum iter antequam finiatur, difeernimus; momenta ipfe currentium
vilus noftri tarditas non affequitur. Quare nifi peritiores magiftros con-
fulamus, mirari xque poffimus , cum vefpere corpus illud cernimus in
occidente defeendentem , quod mane furgentem in oriente vide-
ramus.
Id vero maiori adhuc admiratione dignum videtur, quod corpora
iftain tranfuerfum rcfpe&u noftri moueantur, nec vilus tamen eorum
motus a nobis percipiatur. Cogita iam quanto fecilius fit rem itinere ad

nos redto tendentem improuifos ferire. Agilis peritufquegladiatortan-

t£ celeritate telum fuum vibrabit vt finum eo preffurus fit ; cum diftare
illud fel tem ad paffum credideris quia eodem temporis momento il Iam
:

mucronis diftanriam notaueras, nec motum in rcdiredH prius difeeme-

re poteras, quam illius veftigium in pedto re heferit. Si ergo lucem cum
aliis corporibus conferas , qux motus fui velocitate oculis ita illudunt,
fercaris ncceffc eftnon fine infigni temeritate motum illi omnem de-
,

negari poffe, propterea quod non difeematur a nobis huiufmodi motus

fucccffio. Cogita illam omnia qux a Deo condita funt corpora fubti-
-
litatc fuperarc ,femitaseiusfcrutare,in quibus prx incredibili radiorum,
vcluti filorum, tenuitate, ac fummaeorundediuifibilitarc.ingentique
facilitate qua fe cuiuis corpori potos haberi applicat, 6c infinuat, nullam
fere rcfiftentiam inuenit i mirabilem eius multiplicationem lupputa , ex
"rtt: G iij
I
•*'

J4 Tranatus Primus,
continufc &
pene momentanei fui reparatione proucnientc ; vide quini
vehementiae repcnrinoimperuemicctfcquediffundat. Exalia deinde
parte cogita ha:c omnia in vadis illis quorum fiipra meminimus corpo-.
ribus , direfte contraria ede & oppofita 1 quorum tamen motus non an->
te nobis appret, quam effc deficrit. Quibus omnibus rite ponderatis
concedes vel inuitus,cosquifcinhac caulafoli oculorum dudui com-
mittunt, dere lcuiter examinata perperam ac temere ludicare.
• • IV. Quidam autem fortadis qui Icftaiima fenfuummagifleriocuitam-
diu affueucrc , abducere non poffunt vlterius inquirent » cur nullos hu-
(usTucis Ia nos
dirette tenden- iufcc motionis effe<ftus fentiamus? Non prodit fe in aere procul adhuc
ti» non perci-
ad nos itinere feftinam. Nc momento quidem fubfi-
, longoquc
didita

ET ’,0
r: ftit,necquicquam de ingenti fui velocitate remittit in vadi illius fptij
realis tranfcurfu, quod nos inter folemque diffunditur. Nullo denique fui ve-
«axdiui,
ftigio, aut nota deprehenditur. •

Cseterum fi quod a (Terit Galilams verum fit, fulguris nempe fuccel-

fionem aliquatenus percipi , vrpotequa: initio minus velox paulatim in-

tenditur: vel fi approbanda fit opinio Cartefij afferentis lucem in refra-
£Vione tardius moueri , non erit opus longcr Audio vt inquifitioni ifti (a-
•
tisfaciamus. Verumin Galilircxperrmcnro, nubis forfitan cffraiftioni,
ifta, quam obleniamus , fucccflio motus conueniti & a rcfiftcntia cor-
poris refringentis, tanta fieri non poteft in celeritate lucis diminutio,
quanta requiritur, ad efficiendam illam linearum differentiam , quam
cxcogitauit Cartefius fubtiliter quidem, (dubito auteman vere) vt rar
tionem refraiftionis redderet , vti ex infra dicendis amplius apprebir.
.
Nos ergo, hxc tanquam incerta mifla facientes , vt offendamus*
quam fit a ratione alienum iffud qulfltum, (opponamus clTealrqunm in
motu lucis tarditatem , quz fenfu preipi poffit * ac deinde ab ijs qusrit*
• •
mus, qua ratione illam perciperemus ?cuiufham ad id fenfus auxilium
vocari deberet > Non dubitamus quidem quin fonus in fuo per aecem ai
aures itinere tcmpusaliquodrmpcndat; verum idcirco denae re mini-
me dubitamus, quia oculi auribus agiliores funt, poflunrquead iorf-
• giorem diftantiam fibro lignum feindente , fccuris defcenfum , vel
flammas ex tormento bellico emicantes prius percipere, quam vllus de
ijs nuncius ad aures perferatur fin vero oculos claudas, vel carcura de
:

hac re confulas, nec*difccrncre ipfe poteris , nec ab eo difccre, Ytrum

fonus ifte eodem quo gignitur momento aures implear, vel moram ali-
quam in tranfitu fecerit. Oculi igitur aures inffruunt. Eftnc vero len-
ius aliquis vifu agilior ? aut modus dignofccndi expeditior quam per
oculos i Poteftne denique lumen , vel omnino res aliqua ante ab oculis
percipi, quam ijs prxfens fit ? Certo itaque concludi poteft, motum-
lucis adhuc in itinere cxiftentisdifccmi non poffc, nec omnino lucemi
ipfim priusdifccmi,quamipfius radij oculos feriant.
i Si vero illius motus ratione vlla deprehendi pollet , id certe contin-
gere deberet in medio aliquo per quod aegre tranfitum moliretur , inftar
ignis ferrum penetrantis , qui vires paulatim colligens , tandem ( vbi

ferrum
 ,

De Natura Qji^orunjilQiput VI H. y
fcrrumyicandim.) Jacis fuxradios, ptr lambrtpsqais fWtifMiftitffij 'Iit
bete diffundit. Huc etiam facit, qudd. lapida qi*
»Uqji»ndw fo folpdtMnc , .pnufqnam la T
in Italia colliguniwn*)tponi
cem retineant cendem quercum ifopolfoairtiefofsurQ cx>Uocantur, da,- ^
.

lior in iis, aut remigor apparebit fdortecad vbjwum gradn/n NftttUM

fuerit) prout hituiot illis fucnitjftt* dtwujfli^t^difplefflijipera. Oculi

item nollri quo diutius lucent cootomplafAforit

guntur Sc caligant, fi fubitojn tciWbn)Sitransf«anfur., Aftrwftilitqrio-
que diligens quidam natura: per cxpotimri*Sfl«pl«ft^i-|,i!pePKm cuiuG-
uisobieeU multo lumine perfufii,Ud vc/qipfsfSculiati.tet in prate fer-
reo fxpenumero obfauaratf appviturmn in flCijla iatn auprfo illius,

qui vehementius conftamiulque aciem, donte perltringcretwj •

intenderit* Nequevcroex illa tprris chcumrfoh.iwjc de quadra Jpctlw

fumus, ignex rotx invagoreprcefcmari oculis pf9flcc,niC (ppcaesabign»
c.v vnoloco emiilaatiquandiu rcmdtttW, etiftfo^aollquam ignis locum
ilhim, quo radios emiiir,defcrueritv: iVnde.trotiifqftum eftylumen fpfr
ciefque obi ecforom tempus aliquod po (folate, twjivtifubiedlii Aiis fori
tius imprimantur itqm etiam y r.cx ufocmdfllcwKur; Si ergo fortior Irn-

eis imprcfliononniCtn tempore fuoqiwrluW dubitemus qkiu primsi

eiufdcm emicationi tempus aKqnodiimpendttur,, quauqu.uy fcoftts

nollri tarditas itaanceuertatur, vtillfid nongpcj$Tp»t, r-q ulnv' j/r
Sed contra obiici pritcll, fi lutg vpr» fint^fotejn nunquam in eo for V.
co rcucra foturum , quo.cflc apparet, .Nam cuu\uon nifi lucii ab.eqma*
nantis beneficio confpidarur,fi lur illa tempus in quo mouerriur requi. r.ntNbi appa-
reret, fol ,
qui ingcntrceleritatcfecturjjocuro-e.quriluccmemileratan* tcm -

te murafiet, quam illa ad nosnuncmm

aliquod per ferre poffet. Huic :

ego obie&ioni rem forfitumra effc .ecquis enim

refpocideo.aflercndo
nouit eam aliter (c habere ? vel quodnam hoc admirtb fequcrctur ini
commodum» In refractione rem Ita, (e habere .certiflimutn eft » quare
etiamfi lux in inftanti moneretur. :dc folis loco, tunc folum conltare
poflet , cum ille verticibus noftris perpcndiaikritci' immineret. Nifi
forte vera -fit lententia exiltimamium; non circa nos folcm fcd nos ver-
fus ipfum moueri ,& tunc-quidem obiedlio a fcopo nbei rar. 4 i;.- d ,

Carerum quo auifrlius.cclcriratemquamoUaur lumen iriculcamiis, VI.

co magis difficultatcillanbs inuoluimus, cur folioet aer &alixquxque

edam folidiflima corpora illius impadu non diflipentur. Tradunt cnins moiu fuo ilia

naturalis philofophix magiltri, non minorem efle rei mollioris ingenti noB
1
1
celeritate adlx in percutiendo efficaciam, quam durioris tarde motae.
S ic experientia conilae caridclam c leuo coagmentatam cum c bom-
barda excutitur , affcrein trajicere , vel perimere hominem. Quare cum
lux infinita propcmodumcclcritatemoueatur, inuida quadam violen-
tia non aerem duntaxat , fcd & folidifiima qnxque corpora perrumpere

&difiiccrc deberet. Exiftimabunt forte aliqui, admittendam effc hanc

lcquclam ,(in debitis circuraftautiis) cum experientia docear, pauxillo ,

lucis in dioptra vlloria coileftx folida admodum corpora incendi ,-mc-

 $6 Tra&atus Primus,
talla quoque in per breui teporis fpatio liquefcere. Quod argumento eft
vim illi agendi acerrimam inefle» vi» item illa vchemcnte percuflionem
indicat , cum combuftio quodam rei combuftx attritu fiat : violentia
quoque qua ignis e tormentis bellicis & cuniculis erumpit, cum non nifi
eiufdem multiplicatio quxdam fit, manifefte oftendit, naturale illi eflc
fortiter percutere, modo adfint reliqua: ad id requifitz conditiones,

tjux fi non ponantur ,'languefcitifte impetus , vt videre eft, in corpore

admodum raro , cuiufmodi funt puri fpiritus vini, qui in flammam verfi
calorem vi* fenfibilem emittunt.
Czterum res haec ftridHori examini fubiicienda eft , rarioque inuefti-
ganda , cur v iolentus ille effedhrs lucis percuflionem non (emper comi-
tetur. Pro quo aduertendum eft tres requiri conditiones, vt percuflio
aliqua reddatur vehemens, magnitudinem fcilicet,denfitatem, & velo-
citatem mobilis quarum non nifi vltima in luce repetitur, raritate enim
;

reliquisomnibus corporibus antecellit radijquc cius funt partium om-

,

nium , in quas naturalia corpora fecari poliunt, minimi. Cum igitur

folius velocitatis habenda fit ratio in pcrcuflionibus omnibus quae a lu-

ce fiunt, expendendum quanta requiratur celeritas, vtradij percudentis

i&us fenfibilis euadac. Primo itaque experimur nec atomorum qux in
aere fluitant, nec plumarum quidem & palearum in nos incidentium
idtusfcnfu percipi pofle ; quare vt lucis percufsio omnino fcnfibilis red-
datur, admittenda eft in eo celeritas, qux celeritati palex ex.gr.in ma-
num incidentis collata, eandem habeat ad illam proportionem, quam
palex denfitas ad lucis item denfitatem habet. Czterum loco palex, fu.
mamus granum pulueris nitrei qux diferimen magnum non erit)
( inter
& tunc pofito quod denfitas ignis eandem habeat proportionem ad
denfitatem pulueris nitrei, quam habet vnum ad 115000, & quod den-
fitas lucisterram hanc irradiantis , collata cum denfitate iftius portionis
ignis quxin (ole exiftic, eodem modo fe ad illam habeat , quo fe habet
corpus ipfum lolare.ad illud quod magnum orbem appellamus, (cuius
femidianaeter medium inter cxlum terramque fpatiumoccupat) quod
ncceflario erit in proportione fubrripla diametri folaris ad magni orbis
diametru,fequiturex multiplicatione 1 15000 perproportionem magni
orbisad folcm quam Galilxus docet eflc eandem qux eft 106000000
(
ad vnum,) vtcumque colligi pofle, quo celeritatis gradu pulueris ni-
trei,granumaluce fuperandum fit , vtcompenferurgrauitatisexupe-
granum iftud radium lucis ei io quantitate xqualcm (uperar.
rantia,qua
Qui demum exceflus maior erit proportione femidiametri orbis magni
ad femidiametrum grani pulueris nitrei. Nam fi quinque huiufmodi
grana in latitudine grani hordeacei numeres , hordeacea autem in pol-
liceduodecim , in pede vero totidem pollices , in paflu pedes tres, in mil-
Iiaripaflus mille, in terrx femidiamerro 3500 milliaria , fi denique in fe-
midiamerro magni orbis terrx lemidiameter millies ducenties & odries
contineatur, in ipfo orbis magni femidiametro non nifi. 9 131420000000
.
pulueris nitrei grana continebuntur; cum tamen iuxta alteram fupputa-
tionem
 '
•
-c

.•sxyi.
v
*«&•

t>£ Natura Corporum. Caput V ITT. {7

m
tioncm raritas lucis raritatem pulueris nitrei Mijooooooooeo gradi- sT.
busfuperer- quxproportio decuplo fere priori maiorclt. Etnihilomi- '
-
jt ‘ »

nus edentas hic vnam duntaxaeduarum conditionum qui illi deerant v' *
Vt
vr pcrcuflioncs cius forent fcnfibilesjtrpplet , nempe denfitatem. Iam . •
C
~-
vero quia velocitas non ita fortem reddit percuflionem cum exiguo,ac
* cum magno corpore coniun&a minimarum autem in corporibus par-
,

r tium exiguitas , raritatisproportionem lequatur, vaftam hanc velocita-

tis proportionem in fcipfam rurlus duci oportct,vr magnitudo, qua gra-
num pulueris nitrei lucis atomum fuperat,compcnfctur : celeritas vero <**
qui ex hac multiplicatione exutget ea demum erit qui ad ,
fupplen-
dam vtriufque conditionis abfentiam requiritur. Ex quo manifeifum
£uadir,i npoflibile plane efTe.vt a radio lucis, tamctfi corporeus foret,
idtus aliquis infligeretur, qui (cnlupcrcipi poffet i prifcrtim fi confide-
remus foiifum nunquam moueti icexcitan ab obiedlis, qui perpetuo
in moderato quodam gradu ijs incumbunt. Facla igitur diligenti hac
circumftantiarum omnium infpe&ione, non eft quod dubitemus luci
concedere maximam omnium quivei cogitari poteft velocitatem , &
percuffioncm quidem tali velocitati in corpore adeo raro conucnien*
tem: nec metuendum propterea aliquod ab illius ilibus vulnus; nifi
forte condcnfenir .partaqueillius plurimi in vnum cogantur, vt con-
iun&is viribus, perindeae fivna forent, operentur. i
Quod hd vlrimam obie&ioncm attinet, fore fcficcr vt lux , fi effet VII.
Rjno cut ><«>-
corpus, vento agitaretur; confiderandum primo, quinam caufa fit 'f.
1'

cur res uiouei i videantur vdeindeinuefligandum, quantum virium cau- iLcn^cM*

VCIU0,
fahic in luce hi beat. Quoad primum, corpus tuncdemumappnret
'

fiibmotucfrcjcumli^ernimusmodovnummodoaliumlocumabeo
occupari, atque hoc in luce obferuari potcli , vr cum fol mouecle, vel
defertur candela , lux enim vtriufque propria , moueri fimul ac migrare
viderur, idemquein lucida nube vel cometa contingit.
Citerum vtquod mododi&um eflprifenti inltituto applicemus.
Nntnndumeftobiedlionem eo colliniare, vr lux ad opacum corpus lon-
ge diditum continuaro quodam fluxu ab igne egrediens , a vento in
tranfuerfum flante trudi, & e tramite fuodiflurbari cerneretur. Cuius
dbiedionis primus error in co confiftir,quod eam proponens exiflimae Jtf - 1

Ilicem a media lineivelradij fui partcfpeciem ad oculos mittere, cum 1

:
tamen fi rem hanc vel mediocri diligentia expendat, fteile intelliget **>
rem nullam a nobis cerni, nifiquiab opaco corpore ad oculos reper-
:*?»'
m
cutitur Quare lux illa de qua in obie&ione fit mentio nunquam omni-
.

no cdnfpicittir. Secundo manifoflumeft lucem qui oculos ferit in re-

da cos linea ferire, & in extrema eiufdem linei parte, vbicunquc de-
*.
mum illaeft, appdrere, adedque nunquam polfe apparere in alio loco
eam, quam diuerfo in loco cernimus, efle quoque a priori
exiftere :fed
diuerfam fomperarbitramur. Quod rurfus etiidenti argumento cft lu- --W-
cem, qunmuisfupponeremuscam a medi* linei fliiprtefpecicm emit-
tere, nunquam tamen ira apparituram, vt tremere Sc agitari videatur.
H
 *
*.
j8 Tranatus Primus,
Nulla quippe venti aerifve particula cantacclericate loreum aliquemftn-
• fibilem in iftius linose medio occupare poteft, vtnon alia flarim lux i
fonte emicans eandem prius illuminet, quam dilcerni a nobis queat}
quare apparebit nobis illuminata, quatenus in ifto loco eft ; proindeque
.
•
heri non poteft vt lux agitari videatur. Denique aeri fiue vento faci-.
lius eft lucem omnino dcftruere, quam loco monere; quare nunquam

ab ijsiraextrudeturclocofuo, vtin alio cerni queat; quod (i forte eam

exturbarent, exturbatam in feipfis inuolucrent & occultarent.
Viti. A tque vt longam hanc de natura lucis differtationem tandem con-
p”* eludamus , fidiligcntcr perpendamus qua: in vtramque prtcm a nobis ‘

Wnc°indl’
lods corporei- difputata funt quibus multo adhuc plura addi pollent, nifiin prolixi-
(
crimen iamiam incidiffcm; ca etiam qua: diximus, caufse huius dcci-
«ndem iUit»*
funt , inuiccm floni, ni fallor, fufficiunt) aequus rerum x (limator facile deprehender,
comparamur, dicam) lancem momentis hinc inde
his veluti
quaeflionis huius (vt ita

Jk pendere ;
quod ad probandum lucena cfle corpoream & materialem,
*>
fe. afferatur coileflio accidentium qua: quantitati fiue corpori proprii
•'W <£ * conuenire nofcuntur, qua: luci etiam competere non minus notum
eft;vfque adeo vtmanifcftbconftetcaminitio antequam diffundatur
1
effc ignem, rurfumque cutninvriumcolligitur, eandem in fc ignisna-
| turam prodere illius quoque receptacula effc proprie receptacula cor-
v'- Mt P ;

poris pororum fcilicet multitudinem, vt ex pellucidorum duritie fiigo-

,
'
'
reque datur intelligi.de quibus inferius 1'efc offeret differendi occabo.
Ex alia vero parte argumenta, quibus contenditur lucem non cfle
corpus, negariua rantum funt, vt quod nullum illius motum percipia-
•
mus, quod illiusacrifqueconfinia minime diftinguamus, quod fpatium
fufficicnsjin quo ambo vel plura ffmul lumina contineantur, non rc-
Vm& '*
*

periamus ; Sc id grnusalia. Quod quid aliud eft quam probationes ne-

fX'

gatiuas pofuiuis opponere , & fupra fenfuum imbecillitatem, aut rerum

diflimillimnrum prxtenfamhmilimdmc philofophia: dogmata fiindare,
iifdcm.a corporibus craflifllmis perindeac (ubtiliflimis,effe<ftibus expe-
diaris ? Qui omnia vna cum Ariftotclis eiufque feqtiacium authoritate

lucem verteruntin tenebras .tantumque apud homines valuere, vt ip-

(am (ere oculorum euidentiam ijs eripuerint.
IX. '4 Ab hac tandem quxftionc graui fanc permagntque momenti, ad
Bteu.s rccpi-
a |i a tranfituri, principia vnde exorfi fumus, repetamus, confidcrcmuf-
raentorumqu,- que ignis (It clcmcntomm cum omnium rarifllmus , magnaqucficcira-
bus prdtuui te pradicus ; fle ex priori habeat , quod in partesadmodum exiguas, (e-
cllc
cari poflit; cxpottcriori.qqbdhguri fui tenax corpora quxuis fluida
facile diuidat; additoque his duobus qupd in ipfo fui fonte admodum
^
w ,
multiplicetur, neceffario inde fequi , ingentem exiguarum partium
multitudinem , in aerem aliaque circumiedla corpora verfus omnem
partem in fplixrx modum lateeflundi; hxc etiam partium effluuia facile
interrumpi; nouaquc prioribus fuccedcntia, ab eodem, quo ipfa inter-
. . ruptacrant,loco,rc&is lineis ingenti numero propagari, ex quo liquet
* omnia propemodum loca ab eo debere impleri,, nullumquc sam
i
^ 'V"' guurn
exi-

A*

*
4*
»1
 De Natura Corporum. Caput IX. f 0
guum dcfignari fcnfu poffc, in ano , fi medium ad id idoneum (It, ignis
non minimas hem illius atomos ab aere vtpotc humido faci-
reperiaturi

le abforberi codemqueinuolutas ita occultari , vt nullam prz fc ignis

fpecicm ferant ;rurfus cum in reflexionibus crafsiorum corporum leges

imitari parcfquc cum ijs fubire inclinationes , quas vfirato vocabulo
,

refradf iones appellamus , exigua ab ea mifla effluuia (ibi inuicem, in fpa-

*ij parce minime fenfibili, ingenti multitudine occurrere, ira tamen vt

alia aliis non impliCcntur; celeriorem e(fe illius motum quam vt (en.

(us eum aflequi pofsint , vidaique propterca in inflanti ferri , vel iner*
tis inftaraquz ftagnarc, corpora denique, (i qua (int, quorum exigui

frequencefquc pori ipfa cui infunt fere exaequant ignitis atomis ita im- ,

pleri , vt tota ignea apparitura (int , perinde ac (I nihil in fe haberent»

quod elementi illius rranfitum moraretur, cum tamen plurimz illius

atomi repercutiantur. Quafcunque demum qualitates in luce depre-

hendimus, eas ab his principiis deducere valebimus, (Imulque offende-
re , cofdem penitus cffedhn ab igne neceflario produci, quos a luce pro-
cedere experimur i quod perinde eft ac (i diceremus ignem efle lucem.'
Si vero ignis (It lux, lucem quoque efle ignem neccfle eft. Et ita demum
huic controucrflz finem imponimus.

CAPVT IX..

De Motu loculi generarim.

(V ANQV am
in quinto huius operis capite vbi de vi adh'- »•

jua elementorum difleruimus, terram duntaxat induximus iJj",”'

icum igne veluti deimperio Se przdominio decertantem; icflionc peragi

poKft-
( & fane vis maxima
grauitatis in ijs fc corporibus prodit,
|
quorum compofitionem terra przcipue ingreditur) aqua

nihilominus & aer (vti conflat ex capitequarto , de elementis) in hoc

cum terra conueniunt, quod grauirateprx<ftta(Int,eftquc cavis p'Zci-

pua per quam operantur , quare lis hzc atqueadlio tribus iftis clementis

communi? eft.
Vt igitur explicemus virtutem qua grauia hzc elementa operantur,
repetamusanimoquzin initio cap. 5. demotu locali allata a nobis funti
mobile nempe fi iediuidehs prout altius in diuifum penetrat , nouis il-
lius partibus, defertis prioiibus fefe adiungeret
quo fit vt in qualibet
motus parte maiorem med partem 'occupet , quam pofsit fimul fe-
j

melquc implere. Et quia ob cuiufque magnitudinis limitationem, qua

intra cerros fines clauditur quos tranfire non poteft, impofsibilc ell a

minori corpotc femel fu mpto maius zqu.iri , (equitur diuifionem hanc*

fiuemotum.a quo corpos habet vt locum (e maiorem impleat , lurcef-
fiue peragi; id ell, mobile partem vnam
fpatij in quo mouetur primo
implebit , deinde aliam , & (Ic deinceps , donec fingulas ctnenfum
-L .... H ij
 V

6o Tranatus Primus.
fuerit , ab ipfo motus initio ad finem vfque in quo demum quiefot,
progrediens.
Ex quo ratiocinio euidcns fit, nullam eflepoflc in rerum lutura po-
tentiam , qu* efficere valeat vt mobile ouanrumlibet velox aut exi-
guum , fpatium quod vel cogitari poteft breuiffimum , in momento
tranfeurrat: inde enim fequeretur mobile nihil mutatum quoad magni-
tudinem, rei fe maiori adaquari. Palam ergo cft , debere motum parti-
I bus conflare, quarum ea fit natura, vt vnaearum exiflente reliqua non-
&
dum exiflant , prout quaelibet fucceffiuc de nouo in lucem prodit, re-
liquae, qu* prsceflcrunt.efle definant. Qu* circumflantia motum con-
ebruitans appellatur fucccffio.
IL .
Quodcunque etiam fit,dicitur fieri in tempore, communi fcilicctfuc-
mu^rmMGui ce ^
on“ omnis menfura, mutatio enim pofitionis fyderum , prxfertim
cft omnis fac- vero folis ac Iunx ab omnibus prorfus mortalibus aliquatenus oblenia-
«flionis.
tur, caquecumfitfucceffionum omnium quibus alTuercunt homines,
notiffima, condantiffima , maximcqtie vniformis , a natura ipsa quo-
dammodo offerturac porrigitur, vt ad eam velucinormam motus alios
particulares expendamus, comparanteseosfcilicettumipfi, tumipfius
beneficio, inter le. luxeaque experimur homines omnes naturaliter fuc-
ceffiones alias , earumque durationes , his czleflium corporum reuolu-
tionibus dimetiri. Diescnim,hor*,atqueanni,nibil aliud funt quam
huiufmodi rcuolutiones , vel cerc* camm portiones , & ad illorum qui-
dem aliqua, fucceffiones reliqu*,motufque omnes referendi funt, fi
eorum menfuras inuelligare velimus. A tque hinc demum apparet tem-
pus ad prticulares motus applicare , nihil cfle aliud quam cogitare,
quantum fpatij motore luoadtus tranfeurrit , dum corpus aliquod
fol a

particula re ab alio incitatum motore curfum fuum peragit.

tn. velocitatem nafei ex virturisexuperantia.in
<!KiiJ fu veloci Qa?re
uT, & quM vno motore refpc&u certi cuiuldam medij , fi conferatur cum alterius
p°fl“ cfli motoris virtute rcfpe&u eiufdem medij. Eli ergo velocitas qualitas
quxdampcr quam vna fucccffio intrinfcce differt ab aliaiquamuisnos
velocitatem ac tarditatem explicantes, tempus etiam iu eorum defini-
tionibus includere folcamus. Velocitas itaque vt modo diximus maio-
ris in motore virtutis effedlus cft. Cumque fuperius monuerimus, velo-
citatem effcdenfitatcmquandam, deprehendimus hanc denfitatis fpe-
ciem , ad fucceffionisperfc&ioncro pertinere, perinde ac illa altera ad
fubftantii’ ipfius perfc£lionem pertinet, licet quantitas ex eadem im-
perfedhor reddatur > quod argumento cft fubftantiam ex coniundione
&veluti confortio quantitatis, viliorem &
quodammodo degenerem
reddi. Atque hinc cuidens eft quo celerior motus cft per media xqua-
lia , eo perferiorem efle motorem qu* celeritatem iftam efficit. Quare
4
fi velocitas vfque adeo crefceret,vt nulla umefiet proportio inter mo-
bilis vnius celeritatem , &
alterius tarditatem vbi przter motorum
, di-
uerfiratem exter* circumflanti* omnes ponerentur aquales, nulla cfleC
* • inter iftiufmodi motores proportio » nec reucra vlla intercedere pollet,
> ** quantum-
 *

De Natura Corporum. Caput IX. 6t

quanmmcunque reliqu* omnes circumflanti* difparcs eflenr, dum.
modo difpariras illa proportionem omnem non excederet proindeque :

fi fupponas motorem vnum moucrc aliquid in inflanti» alium vero non

nifiin tempore quafcunque demum pofteafiue mobilium, fiuc me-

,

diorum perqua: morientur, differentias adicceris, motor

,
ille cui com-
petit virtus 'mouendi in inflanti, infinite fupcrabitalium a quo moras
non nifi tempore producitur; quod tamen impoflibile eft, cum natu-
in

ra corporis poftulet vt maior virtus in maiori ciufdcm rei quantitate,

quam in minori contineatur; proindeque vt corpus aliquod infiniti
virtute przditum fit , infinitaquoque magnitudineextendi debet.
Si quis e contra affirmaret finito corpori virtutem infinitam ineffe
pofle, peterem ab eo vtrum fi corpus illud duas in partes fecarerar, ea*
rum vna infinitatem illam virtutis adhuc retineret : fi neget retentui
ram. inde concludo nec duabus partibus fimul iumftiscamuifiiiflc; cx
duobus enim finitis non potefl infinitum coalefccre :fin vero vtramque
partem infinita illa virtute gaudere velit , tacite fatetur non maiorem ef-
fe totius quam vnius dimidij virtutem , quod natur* corporum repu-
,

gnat. Porro non pofle corpus aliquod in infinitam magnitudinem ex-

crefccre, a Thoma Anglo, in fecundo nodo Dialogi primi de Mundo
aperte demonflratum eft. Atque ita perfpicuum cuadit corporei dun-
taxat virtute nullum in inflanti motum effici pofle.
Ex alia vero parte fequitur nullam efle in rerum natura vim tam exi- IV.
Nulli vis tam
guam , tamque imbecillem , a qua pondus quod vel cogitari potefl rna- Cllgul qilm
ximum ,fi fat temporis impendas , moueri nequeat. Nam cum omnia pondus quod
de quibus agimus quantitate przdita fine , diuifionis & multiplicationis ^
beneficio ad *qualitatcm reduci poterunt. Ex. gr. pofito quod mobilis moueic v»lc«. . i

alicuius pondusdeciescentenislibrnrum millibus Conflet, & quod vir-

tus motoris fufficiens fit ad mouendam , centum annorum myriadum
(patio , decies
centefimam miilefimam paiTemvniuslibr*,per decies
centefimam miilefimam partem vnius paflus; cum annorum numerus
ita multiplicari pofsit, vt eorum multiplicatio virtutem motoris pon-
deri mobilis ad*quet,manifefte fequitur rotum iftiufmodi pondus cen-
tum librarum myriades continens, in determinato numero mvriadum
annorum percentum item pifliium myriades defignati medi j, ab hac
yirtute moueri pofle; virtus enim iftiufmodi cffe&ui producendo par
eft, proindeque fi ille non fequeretur, pcrfc&a & ad*quata caufa (ine 4V
effedhi fuo poneretur. nintflalt

Cxtcrum res h*c maiori forfitan explicatione indigebit, fit igitur

pondus quantumcumque graue A virtus autem motrix quantum- ,

cumque exigua B. lam fi concipias aliam aliquam virtutem moucrc

A, concipias vtiqueneceflc efl, A per fpatium aliquod ab ea moueri,
cum motus omnis ncceflario poftulet in fpatio aliquo peragi. Sit ergo
(parium illud C D. Er quia corpus nequit moueri per (parium aliquod
in inflanti , fed aliquam ad id temporis moram requirat , fequitur debere
tcmpusalicjuod determinatum impendi in quo pondus A per fpatium
•jSxi H iij
 6i Tra&atus Primus,
CD,a virtute illa defignatamoueatur, fit tcmpusillud EF. Hoc po-
fito i euidens cum dicitur B moucrc A, id perinde cfle ac fi dicere-
eft ,

tur, B mouere Aperfpatiumin tempore; quarefialiquod horum omit-

tatur, intclligi nequit quod B moueat A. Vt igitur effe&um a B pro-
ducendum in A diHin&cexprimamus.diccndumeft B mouere A pet
cettum fpatium, in certo tempore. Quod cum ita fit, deinceps confi-
derarc poflumus, effedhim hunc , mouere fcilicet A duobus modis mi-
,

e nui pofle, vel quia fpatium perquod A mouendum eft diminuitur, vel
quia tempus motui impenfum augetur. Namficutmaiusquiddameft
mouere A per f patium C D in tempore minori quam E F ita minus eft >

mouere idem A per idem fpatium C D in tepore maiori quam E F. Hoc

N igitur pofito, quod nempe minus quidda fit mouere A per parium C D I

in tempore maiori quam E F, fequitur minorem virtutem fufficcre vt

mouearur A per C D in tempore maiori quam E F, quam requiritur vt
, moucatur per idem fpatium in tepore ipfo E F. Quod fi femel conceda-
tur (negari autem non poteft,) tunc fi tempus multiplicetur quantu vir-
tus, qux requiritur ad mouendum A per fpatium CD in tempore E F,
virtutem B excedit; in teporeitamultiplicarovirtusBpareritmouen-
do A per C D. Atque hoc ratiocinium fi in abftra&is communibufi*
que terminis fiftamus per fc euidens cfl, fi autem adiioni alicui applice-
tur, in qua accidentia Phyfica interucniunt, cautione &iudicioopus
eft.vt ijsartifcxpro operis fui natura & conditione occurrat.
Y* Ex his qux modo difteruimus principium illud pendet quo dirigun-
,a
M«h,niri™ tur Mechanica .debere fcilicet virtutem & diftantiam ponderum fefe
principium «i inuicem librantium , quanto vnum pondus altero
eflc reciproca : id eft

ra uius eft, tanto maiorem e(fe debere leuioris diftantiam a pundto fixo
tiodwtTdcdu" g
dtum. circa quod vtrurnque mouerur,quam fitgrauioris ab eodem puntfto
diftantia. Manifeftum enim eft pondus longius diftans debere maius
fpatium conficere, quam quod propinquius eft, idqueiuxta rationem
proportionis qux in diftanriis ipfis reperitur. Quare oportet vt virtus ip-
fiusmotrix impertiat illi velocitatem in eadem proportione velocita-
tem alterius fuperantem : & quod confequens eft, oportet vt agens fiue
motor quo impellitur, motorem contrarium iuxta proportionem ean-
dem vi & efficacia fuperet. Atque ex hac demum Geometrarum in
Mechanicis praxi, ( qux experientia etiam confirmatur ) perfpicuum fit
ex augmento grauitatis par fcqui velocitatis augmentum , fi extera
VJ
Nullum inobile Cnt paria > itemque velocitatis acccffione grauitatis defedtum com-
1 quiete ad de- penfari.
"

qoem^radu m conclufionibus prxcedentibus fequitur alia : nullum fcilicet rao.

*

velocitatis, vel ftatum delerere, magnamque velocitatis intenfionem adi-

bile quietis
6 u ‘n P r' us ornncs velocitatis eo quem adeptum eft inferio-,
?owm7™fiTe P^ ** ft
poteft quin,
tes pertranfierit. Par etiam ratio eft illiusquod ab inferiori velocitatis
prius gradus gradu ad fuperiorem afeendit , perinde enim illi per gradus intermedios
diosuTra^gra-
tranfeundum eft. Nam ex ea quam mox attulimus velocitatis cxplica-
dumacquifituro tione,conftat, refiftentiam medij rcfpe&u velocitatis , noji minorem-
p«nanie»t. * V
 t>e Natura Corporum. Caput IX.
eflera.qux eidem medio ratione quantitatis fcu longitudinis fuxcom-
pecir.Quin,( vti iam dfcium eft ) motoris virtus in ponderibus (e mu-
tuo librantibus tantum augcii debet, quantum longitudo medij , in
xquali tempore a motore fuperandi, maior eft alterius medij longitudi-
ne, per quod corpus exoppofiro rcfiftens mouendum eft. Quare cum
iam detnonftratum fit nullam omnino longitudinem in inftanti per-
tranfiri pofTc, conlcquens item eft, nullum velocitatis defedum , vrpo-

tc qui non minorem in causa virtutis exuperantiampoftulat,in inftanti

poffc compenlari.
Idem quoque argumentum quo probamus non poiTe mobile ab in-
feriori velocitatis gradu ad fuperiorem afeendere, pari cuidcntiaconuin-
citnullum omnino velocitatis gradum in inftantiattingipofte. Diui-
dacur enim gradus ifteinduas partes itum vero fi vis motrix vnam ea-
rum in inftanti luperaflet, alteram certe in inftanti fuperarenon potuit,
mulroque minus gradui integro adipifccndo (id eft reducendo mobili
a ftatu quietis ad illum velocitatis gradum ) in inftanti par efle po-
tuit.

Altera huius rei ratio efte poreft, quod corpora iplamouentia ( cu-
iufmodi iunt ea de quibus in prxfcnti agimus) (untcii.im mota,adcd-
que ex partibus compofita, quarum non qualibet figillatim, fcd ido-
neus earum numerus, fufficienti mototem virtute inftruunt, vt certum
aliquod mobilein determinato velocitatis gradu impellere valear. Iam
ergo, cum corpus hoc moucns,rc fidentiam cum qua ludetur, in mo-
bili reperiat, nec fupremum denfitatis gradum pbtinueric , fed ykerioris
adhuc capax fit, (quod illi ex ipla corporis ratione competit,) cumque
quantumuis exigua, moucns quantumlibet durum , aliquate-
refiftentia
nus condenfct ncceire eft partes mouentis quibus refiftentia illa mobi-
,

lis fuperanda eft, per ipfam mobilis rcfiftcnriam in anguftum premi, &
condcnfari , quantum fat cftad effedum fuum producendum. Hinc
partes mouentis remotiores mobili appropinquant, qux appropinqua-
tio vtpotc motus localis abfque fucceffione peragi nequir. Porro cum
eidem illa appropinquatio fit etiam diuifibilis, nec partes omnes in mo-
mento illuc congregari pofliot, vbi vires exercitura: funti (equitur, mi-
nori illarum numero coeunte tardiorem fore ac debiliorem illarum im*
, I

pecum quam fi plures vel criam omnesadopus fimgl accingerentur!

,

Quare crcfcentc hunc in modum vi motricciuxta proportionem mul-

tiplicationis partium ad efficiendum motum coeuntium , augeri paritet
in eadem proportione cfFcdu.ni (
mobilis videlicet promptitudincru
vt moucatur, ipfiulquc motus velocitatem )
ncccfle eft: id eft mobile
quietis ftatum dcfctens.peromnes velocitatis gradus tranfire debet, do-
nec illum attigerit, quem omnes iam partes in vnum coadx, & confpi-
ranccs caufare poffunt.
Exempli gratia cum pilam manu percutio
,
quiefcit illa donec tan-
gatur, flarim vero ac tada eft , moucti incipit , cum tali autem rcfiftcu-
tia, vt quamuis idui aliquantulum obediat, molletp. tamen cedentis
 6* Tra&atus Primus,
, palmat carnem premat, camque ad fuperiorcm ofTeamque partem re*
pellat, iliaque tunc parte per continuam manus motionem aflequente
•' *
. .
'
. alteram , vtriufque viribus fimul iun£lis vt pilam propellant , impetu*
:
1
cuadit fortior, quam initio percuffionis fuerat : &cjuo diutius manu*
•
v premitur, eo plures illius partes condenfantur, cocuntque ad fuarum
,
^ *; r, vinum exercitium; pila igiturampliusccdet,adeoqueccleiirasquamo-
|ieturgradatimaugebitur,doner manum penitusdeferueiit Quacom-
-jircHionc panium manus fucceffiuc crclcente, cx ardiori (cilicct earun*
*
. .

.
dem vnione, velocitatem in pilx motu quiindenafeitur paribus incre-
* mentis augeri necefle eft. Similiter oportet manus brachiique motio-
nem nouae continuo celeritatis augmenta acquirere omnefque illius
- gradus, inter quietem & fupremum quem attingere potell, medios per-
.
tranfire. Nam cum brachij motus a fpiritibus neruos dilien. lentibus
efficiatur, (vtinfraoftcnfuri fumus) illi, vt primum refiflenrix admo-
•
nentur, ab aliis corporis partibus veluti in fubiidium brachii laboranrts
Cdnfluunt ; cumque ad iter illud conficiendum aliquam temporis mo-
.
'
r. ram poftulent, Sc propinquiores quique primo aduolent, neceflc cfl:

crefcente eorum numcrovimrefi(ientemvalidiusrepelli,adedqucve*

' locitarem motus augeri in eadem proportione qua illuc confluunt , do-
nec ad vltimum virrutis gradum ventum fucrit,qui agenti ad fuperan-

dam medij illius rcfiftcntiam competit , inter quem 3c quieti m , vel in-
feriorem aliquem velocitatis gradum infiniti ali[ inrcrmedij defigit» ii
. .
polTunr, infinita: temporis &fpatij in quibus mobile fertur diuifibilitati
refpondenres. Porro gradus ifti ex reciproca medij ccflione oriuntur*
caque demum fimili in infinitum diuifibilirare prxdita cfl.

‘i- Quocirca cum

agentium naturalium virtus intra certos quofdam
“ > - limites claufa fit, agens quantacunque demum virtute praeitum fir.has
proportionum leges obferuare debebit nec infinitos hofcc qui defigna-
,

ri poflimt gradus in inflanti valebit pertranfirc > fed impendendum

tempusaliquod (cui fimilis partium infinitas conucnir vt illa in velo-
)
citatis gradibus infinitas eompenferur: & quod confcquens eft, requirit
etiam rempus vt gradum quemuis dererminattim aflcquatur,proindc-
queaqtiietisflatuadgradum aliquem velocitatis prius tranfire nequir,'
f • quam gradus omnes intermedios percranfierir.
Arqur hinc ckmum liquet momm omnem habentem initium ,ali-
quandiir fdrem in velocitate crefccre, cumque opera naturi caularum
fuarum virruri refpondcant, neceflfc eft incrementum illud indefinita
quadam proportione fieri cuius detegendi modum Galilaeus ( cuima-
;

ximnm eorum partem debemus quae ad motus notitiam ger tment) de-
clarat, fimulquc deprehendendi, quifnam celeritatis gradiis mobili cui-
piam viribus natur* a£to, in quauis definita fpatij per quod mouetur
VU. parte, conuiniat.
C>ur* ,a Conditionibus hifce motus prifuppofitis &llabilitis,pareftvrpro*
rem es , tres xiino loco eiuldem caulas, cam in mobili quam in motore , a quo pro-
,

fidfcitur hiueftigemus. Et quoniam iam fupra a nobis oftcnfum cfl,

TraiiovM*
1 •
motum

I
 De Natura Corporum. Caput IX. 6f
motum localem , fi naturam illius fpedtes, a diuifionc non diflingui;
concludere inde poflumus, caulas qux diuifidni aliquid conferunt , vel
eidem obfiftunt, eafdem plane cfle a quibus motus localis proficifcitur,
vel impeditur. Superius quoque ftatutumeft dcnfitati incile vim diui-
dendi , raritatem vero in causa efle quod res diuidatur. Diximus item
jgnem ob partium fuarum exiguitatem, ( vnde & acumen carum nafei-
tur ) in virtute diuidendi eminere. Duas igitur habemus qualitatcs,dcn-
fiitatem Itilicct, & tenuitatem, fiuc acumcn.qux ad diuifionem efficien-
ter concurrunt. Monuimus denique , a Galilaeo dcmonftrattim cfTe Di»Lr.4cMotui
quod maior quantitas , manente eadem figura , minori velocius defeen-
datj idque cx eo fieri, tjuia fupcrficiei ad corpus, quod circumlcribit, pro-
portio (quxvbimaiareft,amplius retardat) in maiori,quam in minori
quantitate minor fir.

Tres itaque habemus caulas ad motus celericatcm conferentes, den-

fitatem fcilicet aelubtilitarem fcuacumcn mobilis, eiufdemque magni- x '

tudinem, neque ab eo quidem pluresexpcdandxfiinr. Quantitas enim

triplicem duntaxat determinationem recipit vnam a dcnfitatc& rari-
>

tate, denfitas autem in caafisallatis numeraturi aliam a partibus fuis,

pede videlicet palma, &c ad hanc vero quod attincti oftcnfumeft,mi-
: ,

norem quantitatem a maiori fuperan: tertia denique eique vltima cx

figura oritur, ratione cuius fubtiliores & in acumen ducla: quantitates ,
....

o btufioribus prxualenc Cum igitur quantitas harum folummodo de-

:

terminationum capax fit, plures tribus hifce quas memoraui conditiones

in mobili , ( quod neceflario finit* quantitatis eft )
reperiri nequeunt.

Quod attinet vero ad medium diuidendum , raritas folum & denfi-

tas quorum illa motui fauet hxc eidem obdat ) confideranda ve-
( ,

niunt. Neque enim gura paruit as, aut magnitudo, vilius in ipfo va-
fi
,

rietatis caufie funt. Agentis autem qualitates tunc demum oportunius

detegentur, cum motus naturam accuratius inlpexcrimus.
Confideremus iam, tres bafce caulas in eo conuenirc , q uod diuifioni VIII.
°"
nitui conferant, nifi corpuscui infunc,in aliud quod diuidendum pro-
,
^0 r
ponitur, impellatur, illudque premat. Quare nullumapparetargumcn- inuinlic* mo-

tum quo fuadeamur pofle corpus aliquod fponte Sc veliiti indindlu na-
tiii
turalimouere fe vetius determinatam aliquam vniucrfi partem. Nam qu,mvniu«fi
prxterquam quod ab eruditoilloauthorc dialogorum de mundo de-
u )n ° 0,-
mondracumed,non pofle corpus aliquod moueri nifiacausa externa
impcllatur, haud difficulter lpfimetintclligenjus, quam fit rationi dif-
lonum, tribuere corpori qualitatem qua in feipfum agat: vrluti fi dice-
remus raritatem ( qu* non nifi plus quantitatisfignjficat) in quantita-
tem agere, aut figuram ( qux nihil aliud fignificat quam corpus vlce-
non porrigi) vimfuam in corpus aliquod exerceret vd denique vc
tius
femcl omnia compledlar, poffemodum aliquem, corpus, cuius eft mo-
dus agendo immutare. Ariftoteles enim,S. Thomas, &qui deinceps
ineorum opera maiori cum doftrinx laude commentarios edidere,
vno ore pronuntiant , qualitatem nihil efle aliud , quam fabftantix cui
 m

66 Tra&atus Primus,
inefl: determinationem & modificationem quandam.'
His adiice operationis modum poftulare.vtiuxta fubie&i capacita-
tem exerceatur. Cum autem corpus aliquod in medio fpatij vniformis
conftituicur, fubie&um arqualitor ex omni parte ad recipiendam
illius
a&ioncmdifponitur. Quare tamctfi vim aliqUam mouendi fc illi
con-
cederemus, fi tamen naturale agens fit.rationllque & intclledus expers,
deberet in omnem partem ablquevllodifcriminefeconuertere.proin-
deque in nullam tendere. Nam fi dicas, agens , in hac hypothefi
, vbi
medium eflctvniformc, in hanc potius partem quam in illam propen-
dere, id ex eo fieri ncceflfe eft,quod determinatio hxc ipfi agenti infir’
nec ab extrinfecis qux circumdant didofitionifius pendeat qui ope-
, :
randi modus carum rerum proprius eft, qui ob finem quem fibi
ipfis
prxfticuunt operantimid eft rerum ratione
prxdicarum,non autem cor*
* porum pure naturalium.
ui ccrt ° & deurat* difpicere vellet
rro
incrementa «. P° <l ,
qualifiiam motus cor-
locitati, in mo- pon alicui competat ,vcl competere pofGr,dcterminata
prius per hypo-
thc £™ V,rtUtC W** qux in tnbus hifcc conditionibus
b proportione
numerorum im- mo ®* 1 conuenientibus reperiuntur, fimulquedifpofitionis medij
ratio-
panum. nem inire debet; quod.i me fieri inftituta huiusoperis breuiras
minime
patitur. Cxtcrum vt vniuerfim aliquid ftatuamus ; cum iam ante con-
clulerimus, motum poft quietem incipientem continuis incrementis au*
geri, operx pretium huiufmodi inctemcntimodum ,
nem expendere.
erit
proportio- &
( prodigium illud noftrixui , cuius incredibili
Galilxjs
ingemj perlpicacitati mhilvfquam impenetrabile fuit vel imperuium)
docuit motus incrementa fieri in proportione numerorum
impaiium.
Quod, vt exemplo rem explicemus , ita fc habet , fi mobile in primi
paf-
fus confe&ione vnum velocitatis gradum adeptus fit in fecundi paffus
,
confectione tres, in tertij quinque gradus confequetur
; & fic deinceps,
additis femper pro vno fpatij paffu duobus gradibus velocitatis ; vel vt
idem adhuc explicatius dicam fi primo temporis (crupulo,
in paffu
vnum fpatij emenfum fuerit, in fecundo tres, in tertio quinque,uvduar-
to feptcmlparij paffus , fle fic deinceps emetietur.
Propofitio hxc ad omnes prorfus motus extendenda eft
«ficutiprio-
rem de velocitatis ipfius incrementoanteacxtendcbamus. Ratio
enim
cui innititur omnibusxque motibus communis
.... eft, fle in eo pofita,quod

( vt ex Nuperioribus conflat) motusomnisa duabus caufis oriatur,agen-

tc fcilicct, (eu vi motrice, Bc difpofirione
mobilis ex tribus illis quas mox
attulimus conditionibus coalclcente. Vbi hocnotandum
eft, agens fci-
licet propria dunraxat fc innata fibi virtute morum non cfficerejcd vir-
tutem infuper illam adhibeto, qua mobile ad diuidendum
alio exterius
ampellcnte inftruitur. Vtcum culcroaliquid fecamm.fedlio hxc a cul-
tro manu proflo; fiucamanu cultro
vtertte.illiiifque aciem & ftcnndi
Vim , ret qua fccanda eft . applicante proficifcitur; Porro cffcCh.s
, hic
m phyficis, ili. alteri perfeflilW refpondet, qui
in Arithmetici &
Geometria vnms numeri autlaterisin alterum
dudioa Mathematicis
appellatur.
 ;

m ...

De Natura CoVporam. Caput IX. 6 ?

appellatur. Nam fient in Mathematica, nUmerum vnumin aiium du;
tere, cft illum qui ducitur, cuilibet parti alterius in quem ducitur, appli-
care i & cum tribus in feprem du&is prodeunt viginti vnum» dum pars
quaelibet Gue vnitas numeri feptenarij binarum vnitatum acceflionie tri-
plicatur. In lineis geometricis res eodem prorfus modo iefe habet. Si-
militer inpraefcnci hypothefi ficuti cuilibet parti motus quo cietur ma-
nus, totam qu* in cultro cft fccandi facultatem, ita cuilibetetiam parti
motus cultri, vim integram prementis manus adiicimus. Quare incre-
menta effe&us a duabus caulis ita operantibus prouenient ia , augmento
quantitatum in mathematicis er fimilidu&ioncnafcenti, perfcde ref-
ponderc debent. Hoc vero augmentum imparibus numeris fieri con-
flat 5 idem igitur in hypothefi
noftra eueniar necefie eft i id eil incre-

menta in proportione numerorum imprium fieri. Quod vero in ma-

thematicis augmentum ita vt diximus fiat, perfpicuum erit, fi trianguli
ifofcelis augmentum confideres, quod quia in certa longitudinis Sc Ia*

ritudinis proportione progreditur,fiaugmenta totius trianguli,quod in

vtraque dimenfionc crefcit, cura augmentis perpendicularis, quatere*
longitudine,eompares , videbis ea, in proportioae numero-
fcit folum in
rum imparium, vti diximus, fieri.
Hoc quod modo diximus facilius intelligetur, fi illius demonftra*
tioncm lubiiciamus. Sit igitur triangulum ifofcdes ABC, &apun<fto

^ A , ducatur linea AD perpendiculum immi-

i nens line* BC,ead<?mque in tres partes *quales
:r diuidatuf lineis EF & G H in punttis I 6c Ki
Tum fic \
quia line* A K duplum continet li-
ne* A I, trapezium E F G H triplum Contine-
bit trianguli A E F. Nam vt fe habet A K ad
j AI, ita fc habet G H ad E F fcd triangulum
:

c AGH ad triangulum A E F eft in proportione

dupla line* GH ad lineam E F, qu* cum fit

dupla, vnius trianguli ad alterum prdportio erit quadtuplaiita vtfub-

tra.€to triangulo A EJF, trapezium E F G H
triplum illius remaneat.
Atque hoc demum pafto integrum triangulum trium partium fibi
aqualium incrementum acquirit, durrl perpendiculari non nifivna ac*
cedir,qua: priori addita longitudinem duplaro facit ; dum h*c euadit &
tripla, trapezium GHCB,
quod tertiam perpendicularis diuifioneru
continet, quintuplum fit trianguliA E F- .Nam cum linea A D lineam
AI ter continear & linea E F in linei B C toties contineatur, fcquitur
triangulum A BC noliks aquare triangulum A 'EF: fcd A.GH qua*
ter contincc A E F, eo itaque al> integro triangulo A B C/ubtra&O,
manebic trapezium GHCB ^uiutuplo tnaiu4 primo illo -triangulo

A Jj.fi* Qut propofitiQiHigenios^ 'admodum a dodUflinto viro Petro

Galfendo adducitur i^ptiroaeius epiftola demotu impreflb i, wefere tranfi
Uto eodem tamenqUO ,dle ratioi*: defnonftrandihrc non

vtimui>.q.uja priusinhoc noftrum iqcideumuGquam illiUs lucubratio

 ‘ i:

68 Tra&atus Primus,
edita foret. Indicam igitur folumqnid ipfe in hacreprzftiterit, vtad-
monitus lettor eum confulat , inuenturus forte in ipfius methodo quod
magis arrideat.
X. Non eft autem putandum velocitatem motus toto decurfus fui tem-
Mallia» m oto» modum augeri ; nam vbi vltimam periodum attigit, quam
p ore j n hunc
poteft cilc pcc- mobile talibus innixum caufis adipifei poteft, eundem celeritatis gra-
petuon. dum retinet,sequabiliquedcinceps 8t vnifbrmi curfu fertur. Cum enim
denfltas mobilis, motorifque a quoimpelIiturvirtus,nonnifi in certi
quadam ac definita proportione, medij quanrumuis peruij & cedentis
refiftentiam fuperent, necefle eft motum, vbifupremum qui et tali pro-
portione oritur gradum attigit, in eo fiftere, ac deinceps permanere, nifi
aliunde visaliqua maiori impetu mobile impellat. Nam cum velocius
in eo (ita fit
,
quod mobile in zquali tempore amplius medij fpatium
peruadat; palam eft crefcente velocitate, medij refiftentiam , cedere
coa&am, nouas fubindevires colligere, paulatfmquefeconna motoris
impetum erigere : ita vt exuperantia virtutis in motore pro velocitatis
augmento continuo diminuatur, & vrrinque demum ad aequilibrium
accedatur, quod vbi attingitur , cedant tandem velocitatis incre-
menta-
Ratio autem cur velocitas motus aliquandiu fub initium augeatur,
ea eft, quia iampoft quietem incipiens, gradus omnes velocitatis ante
pertranfire debet, quam attingat fupremum hoc aurem; fine temporis
mori aliqui fieri nequit, proinddque in fenfuum noftrorum obferua-
tionem cadit. Quoniam vero hoc aliquanto tempore ita eucnire ani-
maduertimus.non proinde concludendum eft naturam motos poftu-
Iare , vt fine modo vllo aut limite augeatur inftar lineatum iftarum q u*
perpetuo fibi inuicem abfque vlla (pe conta&us propinquant. Nam
velocitatis huius caufas ad rationis calculos vocantes , certo deprehen di-
mus, continuo temporis (patiiquedecurfu fupremum, quifuperari ne-
quit, gradum attingi pofle.
Atque hic demum gradus, ille foret, ad cuius diftanriam defeen-
dentia pondera valididime percuterent,
& percadionis fuzveftigia al-
rilfime imprimerent. Galilaeus & Merfenius diligens vterque natur*
, (
per experientias infpcttor) deprehendifTe fevericatem hanc experientiis
arbitrantur. Verum id ni fallor impodibileeft. Nam cum velocitatfe

mquod mobiletranfeurrit continuo augetur,

pusvdroin iftiusfpatij ttanfcurfu infumptumidcmeft,brcuenimirufti
iftud ,quod immediate ante minoris fpatij confe&ioni impendcbatUrt
exigua aiireth illa diferimina magnorum (pariorum breui tempore cori1
fedfomm fenfuum acumen
, cito fallunt. Ratio aurem quidtmonftraV
nir velocitatem , fi perpetuo crefCerpr, eo tandem pertientiiratn, vt par-
ticularem quamlibet velocitatem, ipfamque mobilis ad medium preA
portionem Operaret, ob noui femptf' graduaquo augeretur accedit*.
' *
nem.
4
De Natura Corporum* Caput IX. 69
nem, mimifeftc concludit impoffibile plane cflc, vt motus.abfqueoinni
termino limitcque in velocitate crcfcat.
lamvcro imprcflio quz fit a ponderibus decidentibus, duplicis go- XI.

neris eft, vel enim corpus eam recipiensretro cedere potcft.tuncque im-
prefiio fafta erit motus localis, vt cum pila , fi reticulo , aur globulus lu- u ac proportio.
"' n da™
foriiius, fi malleolo percutiatur .procul auolant vel refilire nequit , tum- :
c IJ“°™ c u
dtueti imode. Nam
idquediuerfimode.
que: ad latus cedit, tdque iNam n fi cor
corpus ita percufliim ari- c Sedibus fui (
dum fit ac fragile, racile rumpitur diflilicntibus circumquaque pani- collatorum.
bus , fin vero lentius fit , & tenacius , in figuram latiorem cxpli-

catur.
Czterum quocunque demum horum modorum
quia cfie&us hic ,

producatur,maior eft, quam vr agentis vinus eo peningere po fle videa-

tur , operae pretium erit illius caulas accuratius inueftigare. Repetamus
ergo animo 'quod (upra a nobis oftenfum eft , vim i velocitate nafcen-
tem reciprocae ponderis vi in motore aequalem e(Te. Quare percuflio
malleo fatfta, ex mallei pondere, motus velocitate, manu quoque.fi
illa motum fin vero haec moueri antea defieri
comitetur, dependet >

(vt in proic&orum mom accidit

)
velocitas duntaxat, pondus mallei &
confideranda fuperfunt verunramen manus ponderi* vires fimul &
• iungamus , & vcluri in vna lanee ponamus , quas alii aliqui virtute aut
pondere compcnfarc fubinde poterimus. Deinde expendamus viam,
/lue fpatium a pondere mobili incumbente conficiendum , ad hoc Vt
idem efletftus, qui producitur a pcrcuflione ab ipfo pondere in aequali ,

temporeproducatur. Etenim quantum, linea percoflionis lineam vid,

/eu fpatij fuperat, tantum ponderis vinutifvc zquiualentis, ponderi praei-
fuppofiroadiiciendum elt.illudquc quod ex amborum compofitione
oritur, idoneum agens erit ad fimilem impreflionem efficiendam. Pro-
pofitum mihi erat hoc frroblema ii doiftiflimo aeque ac religiofiffimo vi-
ro Patre Merfenio , qui non contentus induftria laboreque proprio anv
plificandis feientiis incumbere , pro generofo illo quo flagrat veritatis
amore nufquam non ftimulosaddit, incitarquealios,vr publica earun-
,

dem vcluti pomzria proferre pro virili adnitanruf.

Ab eodem etiam 81 fequens haec quzftio propofita mihi fuit; cur
nempe requiratur aquae pondus in proportione dupla geometrici , ai
boC vt duplo quam ante velocius erumpar i fiftuli, vd vt in tempore
sequali.duplum illius, quod 3nte effluxerat, effluat. Cui eodem quo priu»
fundamento nixus refpOndeo; quod quia ob duplicatam fluxus veloci-
tatem, vis etiam aqust duplo quam antea maior in qualibet temporis
parte effluit , rurfumque quilibet aqOafc pats irt eadem temporis mori
duplum fpitij conficit : Id eft duplum celeritatis in duplum aqui. Se
contra duplum aquzin duplum celeritatis ducituri effeftus inderiafcens
perinde fc habebit adpriorcrri jaceftdftus feu quadratum lihese dupl*
in fcipfamduiftz.adeffedumfeuquadratunvdimidutpttiseiiifdem Ii*
neaeinfcipfamitfcmduftz. Proindcquc caufapofteriuris effttftus (ni- .

mirum pt>udusacceflioncalterius au€fUtti,)adtaSJ&toprioriS'?videlicel

:

.{um/.ib I iij
 70 Tranatus Primus» ^
ad pondus prxfuppofitum) eandem neceffiirio proportionem habebit,
quam habet quadratum lineae duplx, ad quadratum dimidij ciufdcm li-
nei. Non dubito tamen quin cum opus haede re ab ipfo lucubratum
publici iuris fadhim fuerit plenior huiufce difficultatis folutio ex illius
,

le&ione haurienda fit.

Alia interim experientia a Galilaeo allata eandem dodfrinam confir-

mabit, qua; fle fe habet. Aie ille, ad hoc vt idem pendulum duplo quam

ante celerius moueatur, vel vt quilibet illius vndulatio in dimidii parte

temporis peragatur , lineam in qua fufpenditur ita augendam eflc , vt fit
in proportione dupli geometrica ad lineam in quaprius fufpendebatur.
Vnde confequens eft circulum qui ab eo deferibetur eandem propor*
nem habituram. Ec cum certo conflet celeritatem celeritati additam
eandem habere virtutis proportionem ,quam habet pondus ponderi ad'
iedhim , euidens eft ficut in priori hypothefl requiritur pondus in pro-
portione geometrica , ita inpofteriori, vbi a fola velocitate diferimen
oritur , eam in proportione dupla geometrica efle debere, prout ferem
habere Galilzus experiebatur.
Sed vtad prxeipuum inftitutum reuertamurivlteriusafiimaduerten-
dum eft, quod, fi percuffi corporis temperamentum mollius fit, nec
cefturum , hebetari ab eo iftus languidufque reddi videatur!,
difficulter

qui tamen fi in duro folidoque fiat, adeo videtur vim fuam non amit-
tere , vt effedtus inde nafcens pcrfwftior apparear. Quanquam reuera cf-
ferftus vtrobfque arquales funt,varij tamen pro Varia corporum percuf-

forum difpofltione. Neque enim vis aliqua naturalis perire penitus po-
teft, fcd adxquatum flbi effc&umaliq uo tandem modo fortiatur ne*
cefle eft.

Supponam igiturprimo corpus percuffum durum efle, iuftzque Jk

modum non excedentis magnitudinis. In hac hypothefl, idfus fi per*
-
pendicularitcr incidat, iftiufmodicorpus ante fc propellet , fin verocor-
poris magnitudo nimia fit, partium autem compa&io minor quam vt
,
itftum ferant, tunc demumnarumvna a percudente propellitur, adeo-
quea reliquis feparatur. Sidenique corpus quod percutitur, fine lurfta
aliqua vel difficultate cedat percudens coufque in illud penetrat , donec
,
hebetati tandem vires eius elanguerint. Quare re ad calculos vocata,vi*
demus in tribus hifce hypothefibus, quanquam multumdifcre.
inter fe
,pcnt,abxquali tamen virtute cffe&um item zqualem femper proficifci.
Sed in eo facile decipimur, quod effe&us grauiratem ex allato commo-
do, vel illato detrimento metiamur. Hinc plerumque dicimus itftum
qui marum concutit, velcuerdt funditus, faxffque late diffilientibus
homines perimit, maiorem fortiricffc&um, quam qui parietem luteum
4 altius penetrans parum damni infert- Nimirum effetftus hic quia fino

noxa eft , quanquam priori minor non fit, parui tamen zftipMtur, nec
tam djligentes fui oblematores habet.
XII. Sermo hic ad alium nos inuitar, quo fcilicet modum deflrionismo»
Mobili ad fi»
liem ccadcmc.
tus explicemus, quoja vt veluti in fummam cofte&ura breuiter expo,
pi i diamus.
 De Natura Corporum. Caput X. 71
diamus, aderimus motum ad quietem tendentem paulatim diminui, motus illius

gradiifqueomnes velocitatis, ac tarditatis, inter quietem fupremum- iuit c*f<leiIlI#* ?.

que velocitatis gradum , medios pertranfircridquc in proportione nu-

merorum imparium , vti fupra de eiufdem incrementis oftenfum eft. c* egebunt. ‘

Huius rei ratio manifcfta eft , id enim a quo oritur motus defitio eft ,

ea qua: occurrit medij refiftcntia; h*c autem adHo

rcfiftentia, vel eft
caulae impellentis aliquid contra mobile, vel aliud quiddam huiufmodi
a&ioni xquiuafcns; quocirca leges cunttis motibus commanes tranC-
gredi non debet , in quorum numero funt dua: ili* mutationes qua*
fUm hac aflertione mentionem fecimus. Porro refiftcntiam efle
in
cea&ionem, vel aliquid illi xquiualens, inde manifeftum redditur.quod
coi pus quodlibet, id a quo premitur, viciffim premat. Quare caufa im-
pediens quo minus corpus huiufmodi cedat, non eft alia quam virtus
illud impellens contra alterum a quo premitur. Qua- omnia fufius &
figillatim exponentur, vbi de a&ione dc rea&ione corporum particu*
larium fermonem inftituemus.

CA P VT X.

De Grauitate ac leuitate >• deque Motu locali qui communiter

vocatur naturalit.

Xpekdbnda iam celebris illa apud Ariftotclem mo- i,

tuum diftin&io fecundum quamalij dicuturnaturalcs,alij Morus tjroca*

& ratio harum vocum aperienda eft. ™ r c
violenti, fimulque vis
, 3w.
Nam cum fupra ftatuerimus,nonineffcvlli corpori a na- cauf«,
locum aliquem in quem perfeip-
tura , inclinationem ad
fum ferri poflit ; concludendum eft , motum cuiuflibct cor-
neccflario n( funt.
•poris caularum externarum impetum fequi. Impoftibile igiturvidetur,

motum aliquem corporibus naturalem 'efle; fi vero naturalis nullus fit,

nec violentus aliquis efle poteft; proindtique «uanefcet penitus hxc di-
fhmftio. Verum ex alia parte manifefta naturalium motuum indicia ia
animantibus fele produnt , vrpotef quibus a natura ad certos quofdam
•motus peragendos inftnimenta concefla funt: quare neccflc eft hiiiuf.
modi motus naturales js efle ifed noneft nobis hiede huiufmodi mo-
i

tibus lermoinftituendus. Illa quippe Philofophi diftintftio corporibup

omnibus faltem fublunaribus communis eft; ijs vero fpeciatim '
qui
£rauia & leuia appellantur, quae dua: voces ad omnia, quorum notitiam
aliquam habemus, corpora pertinent.
Fundamento igitur antea ia iftoinflftentes, quod fcilicetnullumco?-

pus feiplum moUere valeat, motus illi naturales corporibus dicipoflunr,

qui racas conftantefque caufas agnofeunt, quibufque femper cfficieri-
dis motores praefto funt, illi vero Violenti, qui naturalibus ifliufruodi
 ir

IT»
72 Tranatus Primus,
Hoc pofito inuelligandx funt caufx qux conflantem
contrari) funt.
quorundam corporum motum verfus centrum (eu telluris medium effi-
ciant, qux rurfum alia ab eodem repellant: ex qua reciprocatione fit
vt mundus hicxicrnis ijs motibus obnoxius fit, qui perpetuam rerum
viuifitudinem in mutabili hac a&ionis & partionis fphxrx indu.
ennt.
II.
. Ordiamur itaque ab effe&uum illorum confidcrarionc, qui a fole
p m .
^
quc »nTutt'rUis(conftanti vtique & perenni cauli) in inferioribus Wifcc corporibus
operatio fol»,
producuntur i dum prxfentix & abfentix fui vices ftatisquibuldam 6c
»ti“d“": immobilibus naturae legibus difpenfar. Vide quo pado, dum lebeti
culio ,
earun* aqux pleno ignis fubiicitur aqux partes aliqux vi caloris furtum feran-
1C ^Ura
tur ’ defeendentibus aliis vt in priorum Iocafuccedant,
quandiu ita vt
auudtio^
bullit aqua afeendentium ille &
defccndentium partium tumultus
nunquam certet. lam vero cum fuperius a nobis determinatum fit
ignem elTe lucem , lucemque vicirtim efle ignem , dubirati non poteft,
quin nollro huic telluris & aqux globo Ibi loco ignis fic > vaporcfque
continuo a corporibus qux luce Tui perfundit , attollar. Radiorum
enim, veluti fpiculorum ingentem multitudinem , perenni effluuio d
centro fuo emicantium in Pythonem illum, terram Icilicet quam inco-
limus , torquens ij fe tnuicem illic aflcquunrur , &
qua parte penetrant,
calorem aliquem excitant. Verum cum prx ingenti expanfione, in
quam ob itineris quod confecerunt longitudinem, laxantur, non lup.
petant ijs vires quibus eam incendant ,& in naturam fuam conucrtant
( vehementi quippe ad id radiorum condenlatione opus foret pene-
)

trant eam dunraxar,diuiduntquefubci!iteradmodum,extimafque illius

partes in minutifltmas atomos fcindunt quibus ipfi tenaciffimc adhx-
rentes, &
t|uodammodo incorporati ( conterenread id atomorum hu-
miditate) a terra dcnuorefilicntcs.vna fecum illas vehunt iinflar pilx
quxinhumentem impada parietem , nonnihil cxmenti fiibi adhxren-
tis in reditu portat. Neque enim inreniallo, quod folem a terra diti-

mit jfubtilirtimorumhorumcorporumvolatusdcfinituri quarefi foli-

dum aliquod fe interponat, curliimque vlteriusproperantium interci-
piat, fubito refiliunt, difcerptafqueillius particulas fecum reuehunt,alias
quidem breuiori, longiori aliasirincrc, prout. casparuitas aut raritas afi.

ccnfuiaptas reddunt. Quodexvnanimi omnium confcnfu qui de re-

gionibus aeris fcripferunt manifeftum efl,(h tuentium Icilicet, infimam
illius regionem fpatium illud complcdi , quod rcpercurtos folis radios
fentic.atqueadeo concludendum, eandem regionem admodum inca-
lefccre.

Nam fi confideremus, calorem ignis tum demum vehementiorcra

efle, cum denfo aliquo corpore, ex. gr.fcrrovel carbone fortili , in-
cluditur, haud xgre intelligeremus , calorem huiufce regionis, ex in-
corporatione lucis cum exiguis illis atomiscam a tcrra cpinirantibus,
prxeipuenafei. fdemque exppricmiifonfiimaturin diebus illis qui pf-
gte (uffocautiquo xllu tofi,cntul:,in.quihuicialfior, vtita dicam, aeris
temperies
 .

vVVU'

Dc Natura Corporum. Caput X. 73

temperies efl, pluuixquefccuturx prxnuntia tum criam in primis illis
:

veris caloribus quos gentes aliqui «terno alioquin frigore damnati,

,

intolerabiles fentiunt i non enim aliunde ij quam ex congelati humoris

folationc oriuntur. Idem quoque experiri elt in calidis quibufdam ven-
tis , (quosHifpani fuo idiomate boebomos vocant, quafi bocadc homo,
allufionc fa&a ad halitus feruentes ex clibani recens aperti ore emiiTos:)
hi enim manifefte oflendunt, lucem atomis ijs quibus conflant incor-
porari. Id ipfum denique, quanquam nuHa fufhagarctur experientia,
ex principiis iam fupra ftabilitis fequeretur. Nam cum ignis tempera-
mentum ficcum fit, hurnida, qua: facillime foluuntur igne, radiis abeo
emifiis ncccflario adhxrebunt , eofdcmquc in reditu comitabuntur.
Porro dum atomi hseafcendunt, alias temperamenti craiTioris non UI^
.d- (

minori celeritate defccndcrc ncccfleefl.tumvt prioribus locum faciant, fe^aibu» f.bi

tum etiam vrdefertas earum fedes impleant, ne vllum in naturi vacuum atomis i kIIum
admittatur. inuciligandum autem, vndenam veniant ,
Ad quales&
fint partes illa:, qua: luci cumadhxrentibus fibi atomis fuccedunt , fa- effluuu, quoru

cem nobis prxfcrct axioma illud apud opticos receptum , lucem fcilicet ffi”*
infui reflexione redlos angulos efficere.Hincenim,pofitoquodtellu- a» jj que n t
j

risfuperficies fphxrica fit, fequetur perpendicularem ad centmm du-

p«pendi- .

c lr, ‘

<2am , inter duos iftosradios , incidentem Sc reflexum, mediam effc.

Igitur cum aer inter radios illos intcrceptus.&corpufculaaeri innatan-
tia xqualiter vtrinque premantur ; eademum corpufcula qua: medium

ipfum cenent, propiora funtadeoque aptiora, qux luci atomifquc a tel-

luris fupcrficicafcendentibusfuccedjnt.motufque eorum ad iftudpun-

dium per lineam perpendicularem. Vnde manifcflum
cfl, aerem
fit

corporaque omnia qux ad occupanda lucis & atomorum a terra afeen-

5 ; m
dentium loca defeendunt, perpendiculariter verfus centrum ferri. Et
ita demum videmus inchoatum a natura motum , quorundam quidem

corporum continuo defccndentium, aliorum vero abfquc intermiffio-

*
ne afcendcntium,tdquc perlineam perpendicularem, ijsduntaxatexccp- _
tis quxrefilientem lucem comitantur.
’
Prxterea inclinato iam ad vefperam dic, vbi folem vires defecere,
vel relido noflro horizonte cuanelcencesillius radi), velites illos, quos
vehebant, deiecere, proprixque indoli ac naturx a qua vi abdudi fuc- 4
rant, reddidere i illi le valida defccndentium atomorum manuobfcfTos

reperientes, non minori celeritate nodu prxeipitantur, quam interdiu

euedi fuerant, dcfcrtafquc fedes certarim repetentes, nouos hofpites.qui
eas in fui abfentia occupauerant, vcluti iniullos pofleflores vi extrudunt:
ficque omnia corpora imperio fojis fubieda, prxfcrtim veroinfimx hu-
motuum reciprocationi obnoxia funt, rario-
ius regionis aer, perpetux «
ribus particulis in lublime tendentibus , & denfioribus viciffim deor-
fum latis.
Iam ergo quoniam ( vt fupra oftcnfum cfl
)
nulla corpora, vbicum- I v. *

que demum finr aliter ad locum aliquem particularem determinantur

,

quamex caufarum externarum impulfu, & veluti imperioifupponamus tcr ,j uo ^iCa .

1 '
K
 „ 74 Tranatus Primus,
fcntiom acdef- corpus aliquod denfum in aperto acre libere pendulum. Hoc enim poC»
«milr^irl-
t0 ’”
P°^' 3 inquiramus versus quam partem corpus ita collocatum mo-
lio defundet. ucrctur, videbimus fieri no pofle, quin tandiu dcfcendat, donec crafliu*
aliquod corpus, quo fuftentari po(Iit,occurrat. Quanquam enim fifibi
relinqueretur, nullam in partem tenderet, fiab alio tamen corpore vali-
dius percutiatur, dubitari non potcft quin eo mouendum fit quo vis
,

.
percudentis impellit. Vtrinque autempercudtur.inferiusabafcenden-
tibus atomis, fupcrius a dcfcendendbus; rariores ab imo feriunt, &fur.
fum clcuant , denfiores verticem premunt coguntque deorfum. Quod
fi rararum donfarumque fadtas hinc inde imprcfsiones a:qua vcluti lance
perpendas
,
qui a denfioribus fiunt , validiores haud dubie apparebunt}
proindeque motum corporis in acre pendentis, ad locum quem illi
I
petunt, determinabunt.
Neque veroeft quod metuamus ne agentium exiguitas, aut imbe-
cillitas iduum huiufmodi effedui minime fufficiant, cum mobile ip-
,

fum nullatenus rcfillat, aer autem foiaribus radiis, motrfque ineo cor-
nullum ex illius ad mobile adhifio-
pufculis continuo ita diflecetur , vt
nc, impedimentum nafcipofsir, quod amplius adhuc apparebit, fi per-
petuas de nouo percufsiones , ingentemque iduum numerum tecum
reputes , cogitefque nullum efle impetum adeo imbellem, qui temporis

diuturnitate crebnTque fui replicationibus refiftentiam quantumuis

magnam non fuperet.
v. quem autem teneat defiderium, totam hanedodrinileriem, &
Si
Enuclea cio
prioris dodri- veluti catenam quam de grauitate contexuimus fimul perluftrandi}
nar quam de aciem primo dirigat in ea qui de ignedidafunt, dum naturam illius
grauitate tradi-
dimus.
exponebamus. Quomodo (cilicet ab exiguo fonte emicans mox prom-
ptillima fui dilatatione, Sc rarefa^lione in ingentem late fphiratn Ic
diffundat .-caufamquc tunc facile deprehendet incredibilis illius ccleri-
tatis,qua lucis radij a folari corpore emifli rcmotilfimos quofque mundi
angulos in momenco quodammodo attingant i videbirque motum in
circumfula corpora ab eadem neceffario deriuari vtpote qui ob in-;

gentem attenuationem vi magna propellitur, & vicirtim quo longius

propellitur ,coampliusdiffiinditurac dilatatur.
Deinde fircum cogitet quam infinita pene
celeritate lucis volatus,
motum corporis humidioris cuiufmodi cil aer, anteuertat clarcquc :

perfpiciec primum qui aeri a luce imprimi poteft motum ,cflenecc(Ta-

,

riocum.quo humidum illud elementum telluri circumfufum perpendi-

culariter vndique intumefeit. Radiis enim incidente* reflexo, tanta
vobntibus celeritate, vt interceptusaerpriufquam iuftam aliquam figu-
ram recipere valeat, ijs ex vtraque parte claudatur, confequens cft,
vc
iuxta humidorum naturam, primo intumefeat tantum, ita enim- lblcc
eorum motus inciperc,ingrediente calore & vim fuam in ijs exerceucc,-
liccbit igitur tuto concludere, primum motum qui atri a luce
impri-
mitur, efle tumorem quendara, quo in duorum radiorum interftitio,
circa ciufdcm medium, id cft pcrpendiculariter i tellure aflureit.

Hinc
 ,

'
De Natura Corporum. Caput X.
.
u-Hinc etiam non obfcurc colliget , debere alia corpufcula denfa , fi

, eo in hunc modum
qux in aere fluitent intumefccnte , aliquantulum
Cxterum afecnfus hic non vitra porrigetur, quam proximx
afeendere.
•i&immcdiatx aeris partes motu fuo feruntur. Non enimorltur ex im-
petu aliquo, aut impulfu corpufculis iftis denfioribusabaereimpreflo,
fed ex eo duntaxat quod in acre continentur , fimulque cum
eo feran-

tur* qui proinde non aliam ijs celeritatem impertit, quam quxfufEciat
Vteum tanquam partes ipfius aliquas comitentur.
Poftea confideret lucem fiue ignem , multiplicatis idiibus tellurem
crebro ac diutius verberantem .exiguas quafdam ab ea particulas
dera-

dere } quarum fi aliqui ita parux fint Se rradta biles , vt radiorum vires
nonfuperent, hi a tellure refilientes illas, quas fecere ipfimct.vna fecum
vehunt, vel fi alias adeo paruas in reditu obuiashabeant , casante fe pro-
pellunt , atque ita demum corpufculis a tellure decifisaerem vndique
'
implebunt. -'W' :

•Transferat deinde mentis aciem , cogitctque lucem atomo , cum

qua auolat , adhxrere , vnumque ex ambobus afeendens corpus confti-
tui * eo fere modo quo cum difeus folo acre plenus aqux imponitur , aer
ille vnacumdifcoquo includitur non nifivnum corpus defeendens ef-
ficit , ita vt denfitas totius corporis, aeris fcilicet, & difci,qux in prxfcnti
non nifi pro vno habentur.ex duamm partium denfitate xftimanda fit;
vna altera inftigante ac temperante, perinde ac fi totius teperamentum
tale forer.qualc ex compofitione, & mixtione intima diuerlarum vtriuf-
que partis denfitatum oriretur. lam ergo vbi corpufcula hxc luce ter-

i4que conflantia , ad certam altitudinem afeenderunt, lucis fiue ignis

particulx fe paulatimfeparant. Quofit vt pars atomi fuperftcs diuer-
fum denfitatis gradum acquirat , ab eo qui intcgrx.ante lucis difceflum
inerat .proindeque /fi parvtriufquc quantitas fumatur) denfior iam,
quam antea fuerat, euadat.
Cogitet prxterea corpufcula hxc dum afeendunt , ab anguftiori fpa-
tio in largius, a centro videlicetad circumferentiam,
dumdefeendunt
vero.a hrgioriadanguftius tendere* vnde confequenscft ea in defcenfu
continuo propinquare fibi-inuicem.adeoque facile implicari, & coin-
. cidere, & ex inde fieri vt mole augeantur, maiorc'mquedenfitatcmac-
tiuirant non ob ignis folumraodo difceflum *
'*
verumetiam ob quanti-
tatis noux acccflioncm. Ex quo palam fiteaeflein defcenfu denfiora,

quam in afcenfu.
v
Confideret denique, atomos qu* primo afeenderunt, a leuibusiam
itineris fui fociis , lucis nempe fiue ignis particulis defertas , fubfidere

protinus debere, cum eas alix nondum a luce relictx non aflequuntur
modo, verumetiam prx maiori Ieuitatc tranfeendunt. Atque vt pofte-
riores vi magni & celeritate furfum euolant ; ita &
priores pernici

curfudeorfum ferrincccffe eft :

qux proinde , vtpote denfiores aere per
quem defeendunt, viam fibi perliquidum iftudrarumque elementum
pcrpendicu-
neceflario aperienti breuiflimoque itinere ,id eft per lineam
 ' .

>•;

76 T ra&atus Primus* .•'ifljfe'

larem ad occupanda afeendentium loca verfus terram properabunt,
fimifem quoque impriment motum obuio cuiuis corpori iftinfmodi
motus capaci> capacia autem fine dubio lime omnia corpora, rufi im-
petu aliquo contrario eodem tempore vrgeanrur. Nam cum corpus '
efle inloco nihil ajiud fit, quam extimam cius fupcrficiem, alterius cor-
poris in quo continetur, quodque locus ipfius eft, fupcrficiei intimx
coniungi, folahic coniun&io impedire poteft quo minus locali motu’
( qui (uccefliua duntaxat loci mutatio eft) cieatur. Cum igitur diuiden-
di virtus fit ipfa denfitatis natura, nec vlla fit tam exigua virtus, quin
agendoaliquid producat, vt fupraoftenfum eft, fequitur,cuiuflibet ato-
mi fiucafccndemis, fiucdcfccndentis,i<ftum, obuio corpori quantum,
cumque magno, imperum aliquem imprcflurum.nifiobftct visaequalis
idem corpus in contrarium impellens. Atvetoiamdeterminatum eft,
atomos omnes dcfcendenfes afeendentibus denfiores efle, illa: igitur his
przualebunt proindeque denla omnia ex ncccflitStedcorfunVad cen-
;

trum tendent, (quod eft efle graue) nifialiud aliquod tnaioridenfieate

prxditum , motum , eo verfus impediar.

.. *
t*
... Ex ijsqux modo difleruimus concludi poteft nullam efle in corpori-
bus grauiratem aut leui citem pofitiuam, i cd motus quibus (urium vel
gnl
fiunt intrinfe- deorfum feruntur, ex przfcripto ordine natura:, caularum externarum
^hpulfu alterutrum ili >rum motuum illis impertienti eucnire qui nifi
incHnidoncm ,

ad motum fur- adeflet .quicunque demum loca natta forent corpora , in iifdem quiet
fom »d deor cerent, vtpote nulli motui addi<fta,fcd cuilibet obnoxia. Quoniam vc-
bas ipfis qu* ro vocibus exprimuntur nouones, has autem dc rebus luxr a pccies quas I

^•cantur gta- fenfibus exhibent , in mente formandus , cum corpus aliquod rato con-
ii St Inu,.
ftantiquc ordine ad terram defeendere animaduertimus graue illud ap-
pellamus lene autem quod motu huic contrario cieri cbfcruamus.
,

Gaucndum tamen eft ne putemus grJuitatcm & leuitarem, efle entitares

quafdam iftiufmodi cffe&uum produdrices, cum re bene perpensi,
,

appareat, voces has ad id foluminftitutaseflc vt effedus iplos brcuiccr

indicent, dedefignent» de quorum caufis vulgus hominum, cuius eft
nomina rebus imponere , follicitum non eft ( curam enim iftam philo-
,

(ophis relinquit; )fed ineafolum intendit, quz coram fc fieri intuetur,

ijfde'mque deinceps exprimendis communi confenfit voces inftiruit;
I qua: etiam, voces nec dc eadem quidem re femper enuntiari poliunt;
nam quemadmodum fuber in aercdclcendit, inaqua aurem afccndit,
ita Sc aliud quoduis corpus intet alia fe rariora conftirurum fubfider, ia
denfiora autem incidens attollitur : non aliter itaque dicimus corpora ct
fegrauia,vcl leuia,quam habita ratione motus quem vt plurimum ia
ijs obferuamus.
VII. P° rro vt vlteriusadhuc progrediamur, cum vatij fint in Corporibus
* Coi iu, quo
rar* UMS & denfijatis gradus
I dcnfiu, eft abfurdum foret opinari, corpora omnia.
,

* « vcU>du»*fccii-;cquali verfus centrum velocitate defeendere. Nam ficutifiduo cultri,

'
ac * c'
fubtilitate impares, in materiam zqualiter cefliiram pari nifq
adi-
gantur,qui acumine przftat altius penetrabit; ita fi e duobus corporibus
vnum

0
* •
 *
4l

Dc Natura Corporum. Caput 3£. 7^

vfiufln altero denfius fit , illud cui maiof , validius nerem di.
eft denfitas

iiidetjceleriufquedcfeendet. Nam quod ad pnrlens negotium attincr,

denfitas acici cultri non inepte comparari poteft, vtporequx, vrfupra
fhtuimus, in potentia diuidendi fita eft. Itaque cum a defccndentibus
tomis pari vtrumque impetu, ( vel denfius forfitan maiori vt infra do-

cebimus) deorfum prematur, nec alia ad fit caufa eouerfus impellens,

maior fit necefTceft diuifionis cffecftus, vbi diuidens ipfum potentius
eft , quale eft id quod denfitate excellit ; hoc ergo refiftentiant acris
facilius fuperat , adeoauc deftinatumiter maiori celeritate conficit
Hzc non ita intclligi vellem quafi dicerem eandem efte in illorum
ille viit.
Veloci c^sccw-
defcenfu, velocitatum proportionem, quz eft in corporibus ipfis.dcn- porum delocn-
^

fitatum. Praeter denfiratem enim aliarum etiam qualitatum habenda Jemium non
eft ratio, de quibus fupra difleruimus, vbi de caufis velocitatis in motu
egimus , 6c ejt omnium collatione, non vnius duntaxat confideratione, diucifiwis que
velocitatum diferimina xftimandafunt; idqueduntaxatquodad mo-
btliaipfa attinet. Nam vccxa&a reddatur fupputatio, medium quoque fc p5<fh '
C

( vti mox declarabimus ) expendi debet. Cum enim motus ex omniufn

caufarum fimul iun&arum pofitionc pendeat quanquam mobilia iu ,

vna foladiffcrrcnt, exterxque effient xqu.alcs; proportio tamen differen-

tiae, qu* in motibus eorum deprehenditur, proporrionem differentiae
v
cx vno illo capite oriundz fequi non debet. Proportio fiquidem differ
‘

tentiae ab hocfolo capite petitz, diuerfa cricabeiquam haberent mobi-

lia , fi huic differenti* extera omnia ( licet verobique paria ) adde,

rentur. *•
1
Exempli gratia , fit mobilis vnius denfitas, dupla eiuf, quae reperitur

in altero , in vt ftib hacratione duos habeat ad defeeridendum v irtutis -

gradus, cum alterum non vno prxdirum fit: fupponamus deinde
nifi

reliquasdefccnfuscaufas,tresillas fcilicct quarum fupra meminimus, in .

vtroque pares effe. Adiicc tunc tres hafce cau&svnicoiftigradui qui

mobili pofterioricx denfitate fua competit.fimulque duobus alteris qui
reperiuntur in priori, fadaque hac additione, videbis differentiam vir- • v

tutis ad defcendendum,non iam amplius in proportione dupla confi.

ftere, fed in proportione quinarij ad quaternarium. t
Cxtcrum confideratis omnibus, quzad mobilia ipfa fpetftanr, ttiedij
deinde per quod moucntur habenda ratio eft , ex cuius additione prone
vi prementi facilius cedit, multoadhuc magis diminutam iri differentia: v
proportionem deprehendemus. Nam fimediu lftud fitacr.inxqualrtas
fumma inter illius aliorumque corporum pondus.qux in huiufmodi ex- .a
perientiis adhiberi folent, intercedens, efficiet vt velocitatis differentia in
defcenfu vix.autjie vix quidem difccrni queat. Quemadmodum acuti
& hebetioris cultri diferimina, in carnium panifve fetftionc, facile perci-
piuntur, in aquzvero olcive diuifione minime apparenr. Similiter in
ponderibus fi fcrtipulumlibrx addas , &
vtrumque contra drachmam
penfices, non ita augebitur c.x additione ift adcfcendcntis librx velocitas,
vc incrementum lenfu deprehendas, fi tamcnloco drachmz libtamaU
& , K. iij *
 7& Tra&atus Primus,
*
teram in lance ponas, differentia reddetur admodum notabilis. Ilbigi*
tur corpora quorum mdefccnfu differentia, dum per aquam feruntur,
manifeita (ob maiorem fcilicet illius clementi cum corporibus ineo
eft,

dcfccndcntibus in gravitate proportionem ) nullo quod dilccmi poffic

velocitatis dilcriminc per aera decident, impediente nimirum fumral il-
la grauitarisinxqualitacc,quz in aere & corporibus per cum defeenden-
tibus repentur.
Rario huius rei in proportionibus abftra&is manifefta erir. Suppo,
namus igitur aeri vnttm denfitatis gradum ineffe, aquz autem 400.
Deinde mobile A 410 denfitatis gradibus prxditum fit , mobile vero B
joo. Confer iam vtriufquedefcenfum per diuerfa media, aquam fcili-
wf- > ccr&aera. Exuperantia denfitatis quxcft in A.collata aquz, 10 gra-
dibus finitur, exuperantia autem denfitatis in B rcfpedlu ciufdem aquz,
ad 1 00 gradus afTurgit ita vt necefle fit A moueri celerius B, in propor-
:
j

tione 100 ad 10, id eft 10 ad 1. Comparemus deinceps exuperantiam

eorundem mobilium refpcdu aeris. Denfitas A, denfitate acris qua-
dringenties nouicsjdenfitas vero B denfitate eiufdcm acris quadringen-
ties nonagefies nouies maior eft. Iuxta quam fupputationem delcen-
fus mobilis B per medium vincet celeritate defcenfum mobilis A
iftud
in proportione 499 ad 4o<>,idcftjo plusminusad 41, qu* (nefrarftio*
num minutias excutiamus) haberi poteft pro ea quz 10 ad 8: fi eorun-
dem verodefcenlus per aquam fiat, exceflus prioris rcfpcrftu poftcriorij
erit in proportione o ad1 1 i proinde'que differentia velocitatis , in aqua
quidem notabilis, in aere vix difccmi poterit
Equibus omnibus hoc folum generarim infero maiorem velocita-
tem motus, maiorem mobilis denfitatem confequi ; abftinens interitu
ab exadta proportionum de/i§natione, quam illis faciendam relinquo
quibus id muneris ex profeffo incumbit; nam prius iftud prxfcntiinfti-
tuto abunde fufficir,hic enim generalem duntaxarnaturzinfpctftioncm,
mihi propofui : erenim eo przfcrtim tradita hic a me dodirina colli-
neat, vt rationem aliquam tanquam viam aperiam, quam renere pofGi
mus, ad offendendum quopailo corpora nullam perfead locum ali-
quem determinatum inclinationem fortita, perpetuotamen conftantf-
que motu in eandem partem deferantur, dcorfiim denfis , raris furfum
nitentibus! idquenon per qualitatem vllam intrinfecam in ipfis operan-
tem, fed exprouidanaturzdifpofitione,ad notorum cffe&uum produ-
IX. ctionem manrfeftasaptafquecaufas przparantis.
Maior.iuinorvc Roganda hic fublirois illa Galilzi anima ( cuius emditionem fln-
,
gularem omnis pofterorum ztas venerabitur) vt patienter nos ferar,’
mnraau, ui.'
diorem efficit dum quandam iiliusaffertionem redarguimus,quxfanc non immerito
abfurda dici debet: eam tamen ipfe pluribus in locis non defendit fo-
mentum quo Ium , vcrtimetiim ita defendit vt in dialog. primo de motu .profiteatur
^ rcc^‘ meridiani luce clariorem. Afferrio illius hzc eft; plus
eatn “
bunolbm^ari
motum inva- minufve gnuitatis, nihil prorfus conferre ad celeriorem vel tardiorem
cao vindicatur, naturalis corporis defcenfum neque omnino aliud ab ea tribui, quam
;
 De Natura Corporum. Caput X. 7$
vr ab folii te indeterminato medio defcendat. Quod primo notiflimo-
que principio ad corpora pertinenti repugnat, maiorem fei/icet effe-
&uma maiori virtute procedere, minoremqueaminori. Fatetur quip-
pe corpus vi grauiratisdcfcendcre, nec tamen fatcbiturmaiorem,id eft
celeriorem defcenfum fieri, vbi maior vis grauitatis interuenit.

- Miror equidem nunquam aduerrifle ipfum .quopado exuperantia

ponderis inaltera ftaters lance pofii i, illam qui ex aduerfo eft celerius
quam fi inaequalitas minor foret, aut veru celerius circumagi,
attollit,

vbi pondus grauius machina: illud vertenti appenditur, horologij quo-

que curium fimiii ponderis adie&ionc citatiorem fieri.
Argumentum vero quo aflertionem fuam probare nititur, mirabi-
liusadhuc eft. Cum enim in pendulis grauitatis imparis deprehenderat
leuius in eodem tempore iquali
fere velocitate defeendens parum ad-
,

modum a grauiori vinci indeconclufit ponderibus aqualibus eandem

i

velocitatem conucnirc, aeris vero refillenriam in causaeilc.quod leuius

qualibet vndulatione minus emetiatur fpatij, quam grauTus. Huic ar-
gumento vtrcfpondeatur, qua:rendtim primo a Galilaoell, numab ex-
perientia vel ratione didicerit breuitatem vndulationis in pendulo leuiori
a folo medio, non autem grauitatis defedhi aliquo proucnirc? cumque
ille refponderit, ( vtincceflario refpondere debet) id nulla experientil
compertum fibieffe; vrgendus tandem eft vt folidam aflTertionis fux ra-
tionem afferat, cuius ne vmbram quidem in ipfo reperio.
Rurfus fi concedat, ( quod facit quidem difertiffime ) non poflc a
corpore leuiori perinde refifti medio, ac a grauiori, quircndum vtrum
non a grauitate proucniat,qudd plus illius habens magis refilht : id vero
vbiagnouerit verum c(Te, eo ipfo agnouit, quandocunquc hoc in def-
ccnfu corporis contingit , nccefium fote, vt celerior ille grautoris corpo-
ris dcfccnfus ,a maiori cinfdem grauitate oriatur.

Caeterum non poffumus materi* huic valcdicere.priufquam obferue-

mus, quo pa£fo argumentum illud A riftotelis.quod nullius e(Tc roboris
opinatur, ipfemet confirmet. Nam cum grauitas in certa aliqua propor-
tione refiftcntiam medij fupcret,fequiru»,proportione5 inter grauitatem
& medium abfque fine multiplicari pnfle; quare fi fupponar corpus ali-
quod pcrfpatium imaginarium ( ita enim folct vim grauitatis expende-
re, )
incerto velocitatis gradu impellente grauitate defeendere; poterit
vtique dari corpus, cui talis fit,rcfpe<ftu medij realis, proportio , vt pari

i infinita tamen erit diftantia inter refiftcn-

illud velocitate tranfeurrat
tiam medij realis huic corpori collati, Oc refiftcntiam fpatij imaginarij
comparari cum altero, quod illezquali in co velocitate moucri fuppo-
nir. Id veroabfurdiftimum efTe quilibet ftatim pronuntiabit.
V
ersa igitur argumenri formula : quia refiftentia medij grauitatem
nonnihil retardat, celeriufqucferturgraue, vbi minus illi reflftitur; cum
nulla fit inter medium fpatiiimque imaginarium proportio , fequerur
neceffario, neque vllam fore, inter tempus in quo corpus grauc determi-
 8o Tra&atus Primus,
natam medij quantitatem emetitur, & tempus in quo tantundem fpati)
imaginari) tranfcurrit : quare fpatium illud imaginarium in momento
conficiet. A tque hoc demum argumentum, illud cft, quod ab A rifto-
tele propofitum rifu abeo exploditur. Denique vt verbo abfoluam,
euidentiflimum eft nihil magis a ratione abhorrere, quam produdlioni
• huius effc&us , quem Galilsus grauitati aferibit , cum ipfe indiuifibilis
fit, qualitatem diuifibilem aflignarc; proindeque non minus cuiden»
eft,iuxta ipfius principia, non deberi admitti qualitatem iftam qui in-
,
trinfecigrauitatis appellatione intelligi lolet , cum virtutem quamlibet
effedhii , vel fini ad quem ordinatur, aptari oporteat.
Alterum Galilxi argumentum, perinde infirmum eft , quo probare
nititur , corpora
omnia sequali velocitate ferri , quia contingit leuius in
quibufdam citcumftantiis celerius ferri quam grauius in aliis. Exerap.'
causa , in duobus pendulis , quorum leuius iam motum inchoat quem
,
grauius propemodumabfoluit vel, fi illud longiori funiculo, hoc bre-
;

uiori fufpendatur, experimur grauius a leuiori, celeritate vinci. Verum

hoc nihilo amplius probat intentum ,
quam fi quis contenderet leuius
moueri velocius grauiori, quia vis maior adhibita maiorem illi celeri-
tatem tribuere poffit. Manifeftum quippe eft in violento corporum
motu, vim motricem in fine quam initio debiliorem efle. De funiculis
quoque par ratio eft.
X. erit propofitum ab eodem problema ad
Hic autem operx pretium
Ratio eur ad prifens negotiumfpe&ans di(Toluere.Expertuseft,fi eodem tepore duo
n
«uli q3ri»m corpora ab eodem exeuntia puntfto in idem tendant , vnum per inferio-
mobilc celerius rem circuli quadrantem, aliud per chordam iftiusarcus, vel alias quafi.

ircum^ftiuj
1
uis l> neas qux aliquarum arcus iftius prtium chordx funt: expertus, in-
«juadrantis
,
quam , eft , celerius ferri mobile per arcum quam per chordam vllam.
quimpetehot-
R at j 0 huius rei euidens erit , fi confideremus motum deorfum quo
propius accedit ad perpendiculum , eo maiorem fortiri velocitatem,
partem etiam quamlibet in iftiufmodi quadrantis arcu , ad perpendi-
culum lociin quo cft, magis quam chordx partem illi refpondentem
accedere.

.... .
.... . . ..

v
.

.->** 'l.v-

CAPVT
 De Natura Corporum. Caput XI. 8r
Vf

C A P V T XI. /i
1

/» ^«o diluuntur obiectiones contra caufas motus naturalis

in prace denti capite afertas ,
una cum oppofiu
fententu refutatione.
V

f m vt interruptum do&rinx filum tandem refu-

j€ t e r v T.

*
mamus, contra ipfam forte obiicietur;(i velocitas in defeen-
( fu corporis verfus centrum , oriatur duntaxat ab illius dcnfi- ni \
rau6quc af- %
tate aphtudinem fcilicet ad fccandum facilius medium tri- *“*
(
buente nec non a multitudine defeendentium atomorum in illud in-
) j c fcen
’.

cidentium,& a tergo prementium, vt eodem quo ipfar, id eftdeorfum, d»nt.

vtrum interiores corporis iftius partes , perinde ac

tendant, nihil referre ,
tamen contrarium docet ma-
exteriores, folidx fint, necne .-experientia >

gnus fiquidem plumbi globulus vniformis per totu foliditatis , velocius

defeendit, quam fi tres diametri quadrantes concaui forent : & qui talis
eft cum in materiam contumaciorem incidit dius fui vefligia altius im-
, i

primit, quam fi non nifi aere magna ex parte impleretur. Pila etiam

xnca ex tenui conflata lamina, aquae fupemarat , folidioripefTumcunte.

Ex quibus patet grauitatem non ab externis hifcc caufis,(edab ipsa po-
tius metalli intima natura, proficifci.
Cxterum difficultas harc facile diluetur fi confideres, quam tenues
fint & fubtilesiftxatomi, qux deorfum tendentes corpus fibiobuium
verberant , &ad inferiora deprimunt. Iam enim oftcnfum eft eas effe
particulas dmniumtcnuiflimas.minutiffimafque, qux a luce, cui inter
caufas omnes naturales vis diuidendi fubtiliffima accrrimaqueineff, fe-
parari poffunt. Facile ergo intelligitur, fubtiliffimas hafce atomos , reli-
qua omnia corpora non fccus ac a luce vitrum traiicicur , penetrare, ca-
,

demque permeare, vti folent arena: per cribrum exiguis crcbtffque di- >

ftinrftum foraminibus ,
vel per fpongiam aqua defluere ita vt non tan-
:

tum extimam fuperficiem premant ,fed recluCflimas quafque totius

corporis partes attingant, vndiquefe per porosinfinuantes. Quod cum

ita fit, fequetur ncccflario , vtquofolidius illud eft in quod incurrunt,
plurefque interius exteriufque partes habet qux percuti pofTint , eo cele-
rius defeendat, maiorfque impetu corpus in quod ceciderit, premat.
Cum tamen fi tres diametri quadrantes folo acre implerentur, atomi to-
tum illud fpatium ,vtpote rarum admodum & ex facili ecdurum, abf- %
que effettu vllo notabili tranfeurrerent.
Quod vero iftx atomi ea qua diximus fubtilitate ptzditx fint , vari)
quos molitur natura effedHis demonftrant. Nonnulli qui de Aigypto
fcripfcrunt, pro certo affirmant, quanquam illic xdificia folidoacdura-

turo lapide extruantur , cefpitis tamen vel in intimis penetralibus collo-

i.M
fjk
 8z Tra&atus Primus,
cati, ommqtic quantum fas cft, acris ad cum aditu prarclufo.orauitatem
tam infigniter augeri, vt exinde incolae de mutationibus in caeli tempe-
rie imminentibus , Sc de pluuia breui fccutura iudicare folcant. Quod
non aliunde nalci potell, quam ab ingenti multitudine exiguarum ato-
morum nitri, quas dcnfiffimos muros, & validillirm quae objiciuntur
munimenta perrumpentes, in ccfpitc tandem confident, idoneam in
eo nadbemateriaminqua conternentur, &cui feimmifceanr. Inucnc-
rc &
modum delicixquo fpiritus atomique niuis nitri foliditatem vitri
perrranfeant
,
quod tamen Chymiciaffirrnantpertinaciffime omnium,
quibus vtuntur, corporum penetrationircfiltcre. In noftris quoque cor-

poribus debiliorum partium dolores, qui imminentes in exii temperie

mutationes prstagiunt, humerorum item capitumque grauedines, cum
in acre poft occalum folis exponimur, abunde tcftantur ab his etiam
cratGoribusatomis,prim6 fcilicct dccidcntibus,infigniter penetrari cor-
pora, adeo vt tentuum tcftimonio conuidi, veritatem forte.quam ratio
minime pcrfuafiflet, amplexuri fimus.
Cxterum validius adhuc fupereft argumentum quo probetur , a def-
ccndcnribus atomis totum timui corpus propelli, etiamfi tanta foret il-
, vt penetrari non portet , fcd omnem ad interiora aditum
lius denfiras

prohibens, extimam duntaxat fuperficiem idibus obiiccret. Ita quippe

a natura comparatum cft , vt quotiefeunque partes denfaeardo inter te
nexu cohaerentes, corpus ex ijscompadumargrcflcdi permittunt, mor
ucri vna nequeat, quinfimul omnes in eadem linea lucccdentesmo-
ueantur. Quare fi totus ex atomis ita compreffis mundus componere-
tur, nccctTarium foret omnes quotquot in reda linea iarerent, ad extre-’
muni vfque mundi limitem propelli. Hoc fi rationem confulas cuiden-
cum trabe aliqua oblonga
ritlimumcll, fuftragatur etiam experientia,
leui iduinextremitatepercufsa, vibratio (quxfonum efficit) ad alte-
rum vfqucextremuni pertingit. Cxcus etiam qui in oculorum ablentia
tadu greflum dirigit , rerum a te diftantium baculo quem manu tenet,
,

admonetur .idqucditlindius forte , quam fi luminum dudu vteretur.

Simile quiddam furdo accidit, qui vnum baculi extremum ore appre-
hendens, altero fuper muticum inftrumentum pofito,fonosab co editos
percipit.Quidam etiam ijquc non vulgaris notx philotophi exiftimanr,
fi baculus ille tanta: foret longitudinis vt a folcad nos vtque pertingeret,
eundem plane effedum in momento fecuturum. Tamctfiquodadme
attinet vix crediderim tonum ad tam immenfum inteniailutn percipi,
,

nifi forte baculi cratlities ita longitudini rcfponderer , vt fledi cum faci-
le non permitteret; nam fi ex fudli dederetur, inliituto ifti nihil delcr.
uiretivti in filo experiri cft, quod fia manuad terram derairtum , in
quippiam inciderit, nullam in manu impreflionem , faltem lcnfibileni
efficit.

In vnum igitur rario, fenfus ,authorit.ifquc

confpirant,oficndunt- •
que atomos, quo minus mobile, obftantc fcilicetliimma illius denfita-
te, penetrant, co fortius aduras , tnaioremque eius motui celeritatem
impertituras.
 De Natura Corporum. Caput XI. 83
impertituras. Atque hinc plenilfimefolui poteft fadfa iuperius obicdfio».
qua nempe contendebatur, quod cum diuifio fola fupcrficie feu extimi
parte denfi corporis perficiatur , cumque vis qui denlum agir,confiftat
folum in pertinacia qua diuifioni rcfiftit,exqua in eo nafeitur diuidendi
facilitas, quod inquam fequcretur,concauum acris aut ferri globulum,

paris cum folido grauiratis fore. Rciponderefiquidcm poffumus , quod

cum atomi velut impreflione fadla peruadere corpus debeant, corpus
autem cui natura mollior ,& ex facili cedens, non ita firmiter ictus fu-
ftinear , nec eorum vim tam longe t ranfmittat.ac fi fohdioris ardlinfquc
fibi coharrcntis fubftantii foret; fi fupcrficiei foliditari partes intus mol-
liores fuccedcrent , neceffe effec pcrcuffionum impetum languefcerc
plurimum, virefquefuas perdere; proindeque non poffc illas ea veloci-
tate & efficacia corpusaere repletum, qua folidum impellere.
,

II.
Sed occurres forfitan ac dices, fi caufa morus deortum cxhifcedef- .

cendcntium atomorum idfibus petenda effet, concedendum efle, aro- fc . m‘!|* ohie-

mos iftiufmodi ipfodcnfo corpore celerius ferri, vt ira illud continu#*ioni,aff«i>n-

trffequantur , propellantac penetrent nam fi tardius eo mouerenrur,

, :
uomi
non poffent earum vllse ad munia fua obeunda fatcico accurrere, illius dcfccuJcnsden-

nimirum velocitate minus celerem harum dclccnfumanteuertente. At ^ ‘° n t,‘° u6

n,
inquies ex caufis motus quas ipfiaffignamus mani felium efl , non pofle
huiufmodi atomos , pari cum denfo magnoque corpore velocitate def-
ccndcre,cum earum motui exiguitas fimul & raritas obfiftant, quare
effectus quem vocamus grauitatem , non potell ab illis quos diximus
i&ibus proficifci. &
Nos huic obiedtioni refpondcmus;vt atomi denfum hoc padfo in
defcenfu feriant ,
non reciuiri maiorem in naturali & ordinario earum
motu , quam in huius defcenfu ,
velocitatem ; cacterum defcenfus ipfc
denfi corporis tali percuffioni occafionem prarbet. A tomi fiquidem eo
decidente viamque fibi peripfas aperiente diffiliunt, &cx vtroque late-

re, fupra etiam ad modicam dilfantiam intumefeunt, deinde aliquan-

tulum progreffum a tergo premunt. Porro hicacrisaccurfusjvtpotead
euitandum vacuum, fubitaneus cft; perindeque velocitatis tanti, vt per
eam atomi non foluiriaffequcrentur corpus iftud,fed ferrentur quoque
vlterius, nifi illud obfifterct. Ex quo atomorum accurfu corporifque
fubinde occurfu, nafcuntur idhisilli quibus defeendentis corpoi is mo-
,

tum effici fupponimus. Simile quid in aqua experimur, cui fi immitta-

tur lapis, ea demum pars qu* lapidis defcenfu diuidebatur, atque ad la-
tus creuit.vrgetrcpcntca tergo, caquc violentia lapidem infequitur, vt
in loco quo defeendebat foramen quoddam aliquandiu confpiciatur,
donec quiefeentein imo lapide, aqus etiam tranquillitas. Si fua luper-

ficici squalitas reddatur.

Tertio locoexhacdecorporummotufurfumacdeorfumdoiffrinS, • > 1

emergit qu.xftio, vtrum fcilicetin vifceribus terra: vitra quam folis ra-
dijpenetrant , fi vera effet hrc do<ffrina,motusaliquis naturalis daretur, authorc indcci-
la rcUl '4 01tuc -
Sequi enim videtur ex his principiisnullamdari,adcoq; ingens fupereffe
.
L ij
 84 Tra&atus Primus, *
VT
fpatium inerti, vtfic dicam , otio languens , nullo grauium leuiumve
motu agitatum. Nam vt fupponamus folis radiosad mille milliarium
altitudinem penetrare, reflaret adhuc mada, cuius diameter milliaria
circiter quinquies mille contineret >in qua nullus iftiulmodi motuum re-
ciprocatio foret.
Quod ad me attinet ,haud xgre concedam illationem illa, fi de motu
duntaxat a fole nofl to produdto fermo fit : ecquod enim inde fequeretut
incommodum } Non aufim vero (latuere, vtrum non alius aliquis ignis
qualem Chymiciiaditant, Acheus nimirum aliquis vel Demogorgon
intra vadam hanc telluris fphxram claudatur, qui conditutus in centro,
indar cordis in animantibus , vapores excitet , & in acrem, vt ita dicam,
decoquat , crafsiora etiam corpora in atomos fecet , motufque nodris
rcfpondentes ijs tribuat ,
quanquam per lineas differentes, iuxta pro-
irium ignis fiue folis idius fitum, cum perfpicacilsimus ille author dia-
Nodo II. Iogorum de mundo , quxdionem hanc quam dial. 1. mouct , indecifam
reliquerit.
IV. Quarto obiici potedi fi corporum grauiras, eorumque verfus cen-
0'
qu«ti Tbi''-
trum motus * Hefcendentibus atomis , ita vt diximus proueniret, idem
>

aioni ; reddi- corpus diueifistemporibus celerius, minufqueceleritermorumiri. Ex.

ra^eorundem F* pod nodis medium cum iam atomi , tardiori motu decidere inci-
gnuium def- piunt, idem corpus tardius quoque in fimili proportione defeenderer,

«ommniMm
nec P er indc ac in diurno calore graue foret. Idem dexdate hy eme &
efficientium in- dici potedi hybernxquippeatomi videntureffe cra£siores,adeoque cor-
* qualiute z- porafibi indefcenfu obuia validius impellere. Ex alia vero parte, quse
‘,U1 u
in arda te excitantur , excedere multitudine, &
amaiori altitudine labi
videntur, ex quo vtroque capite crefcet percufsionis impetus corpus
deorfum pellens. Idemdeniquedc diuerfis mundi plagis obiici potedj
nam in zona torrida eodem lempermodo fereshaberct,quo per «da-
tem in temperata, in climatibus vero ad polos pofiris, non aliter quam
media & frigidifsima hyeme adeo vt nullam reperiremus menfu-
in :

ram , ad quam corporum grauitas , fi caufis tam incondantibus nitere-

tur, exigi poffet. Huc etiam facit quod corpus quodpiam folidilsimx
rupi fubicdlum, aut alteri cuius, corpori tam compadtx denfitaris.vt ab
atomis (altem in magno numeroconfluentibus penetrari nequiret, non
deberet perinde graue effe, ac fi in aperto acre conditutum , pleno vt
fic dicam atomorum exercitui , liberifque earundem ldlibus obiice-
retur.

Vt hxc &fimilia argumenta diluantur; notandum primo ed, non

tam ab atomorum multitudine, idtuumve violentia, quam a perculsi
qua defeendit, modum, limitdfque prae-
corporis denfitate, celeritati,
figi. Id vero prxfertim agunt idius idiufmodi, vt denfo prxfcribaturac

determinetur via , quam deinde vi 6c denfitate propria fibi aperiar.

Quare neomorum paucitas vel frequentia nullum inducet diferimen
(altem (enfibile,in grauitatem vnius dcnfi, quod multis, Sc alterius
eiufdem denfitatis
,
quod paucioribus atomis vrgetyr , dummodo
impetus
 De Natura Corporum. Caput XI. 8*
impetus atomorum defccndcntium , vim lurfum nitentium fuperec,
adeoque non ad fupcriora cogat mobile, fed ad centrum inclinct^ieque
vero alius carum effe&us fenfibusdifccrni poteft.
Secundo obferuandum cft quae in prima obictftionis huius parte af-
i

feruntur , licet concederemus ea omnia ita vt proponuntur euenire, non

effe camen roboris fufficientis ad eneruandam do&rinse noftr* firmita-
tem rtam perpetuam enim caufatum viciffitudinem noftrse femper at
ferdoni fauentem fimul includunt, vt nullum illi periculum inde me-
tuendum Exempli caufa, cum multa; fimul atomi in acre defeen-
fit.

dunt, caufa eadem generalis, quae numerum illarum auget, iuxta aug-
menti huius proportionem, minuit grauitatem ita etiam vbi numero >

pauciores, ibi viciflim grauiores fune. Rurfus vbi lcucsfunt diducitur

aer, & attenuatur ,
qui fi eaedem graues fint , crafsior cft & con/lipatior.
Ex quibus omnibus liquido apparet non polle nos in tanta circutnftan-
,

tiarum varietate , rem hanc adeo accurate difpiccrc, veluti ad lancem &
exigere, vt de caufis grauitatis, quando nempe efficaciorcs, vel minus
efficaces ponuntur, certo iudicemus. Et quemadmodum neutra pars in
oppofitishifce circumflandis, fufficientia praebet argumenta, quibus ra-
rionis veluti xquiiibrium tollatur, ita nec experientia vlla inaequalitatem
deprehendimus pondera enim quibus vtimur, in graui nubiloque, per-
:

inde ac in puro fcrenoqueaercdcfcendunr. Et tamen fi res ad rationis

calculos vocetur, dubitari non poteft, quin in priori minus quam in po-
fteriorigrauitenr, quanquam differentia hxc fenfum effugiat. Medium
autem cum infignem aliquem fpifsitudinis gradum attigit, qualis cft ex.
gr. in aqua i magnum in corporum per illud delccnfu dilcrimen efficit:
fiegrauium in aere & aqua defccndcntium latam differentiam animad-
uertimus,qux inter duo aeris genera nulla obferuari poteft, ob medio-
crem fcilicet inter cadiftercntiam , refpedtu denfitatis corporis in ijs de-
cidentis. Quare cum certa & indubitata circumftantiarum inaequalitas,
nullam in effcdlu inzqualitatem faltem fcnfibiiem efficiat, fruftra hanc
a circumftantiis illis expc&aucrimus, de quibus, an ipfie inaequales fint,
merito dubitamus.
Praeterea fi in aliquo illorum cafuumqui proponuntur in obiedfio-
ne, graue, celerius vno tempore, defeenderet, quam alio,hoc vtique non
pollet penfitando difeerni» grauitatem quippe alterius corporis, quod
contra penfitares, & quo dignofei prioris grauitas deberet ,augeti quo-
que eadem proportione neceffe eft. Prxter hunc vero modum nul-
in
lus fupereft alius deprehendendi maiorem eius grauitationem , nifi vt '

temporis indcfcenlu infumpti ratio habeatur : at vero defccnfus inae-

qualitas, ad intcmalla quibusid experiri pofliimus, haud minori ni fallor
difficu!rate,hic quam alii vlla via deprehendetur.
AfF T r t'
Denique vtfigillatim ifti obictftionis parti rcfpondeam.quaconten- curfolidum de-
dunt, fi grauitas corporum ,ab atomis ea in defcenfu verberantibus ori- P cr (ij

retur, lapidem,aliudvc denfum, profunda, dura,impenetrabili,adaman- pX^dcfccn-'

tini denique rupe defuper munitum , nullam habiturum inclinationem <um non irope-
duc.
• L iij
86 Tra&atus Primus,
ad centrum, proindcque nec dcfcenfurum. Aducrcendum eft , nullum
dari corpus caufarum naturalium vi compadhim, adeo denfum im- &
peruium , vt non huiufmodi, de quibus loquimur, atomos admittar, Sc
abiifdcmvndiquc traiiciatur,ficutiab aqua cribrum, vel fpongia pene-
trat folcc. Quod axioma vniuerfalitcr locum habet, vbicunquefolauc
i

calor aliquis a fole der iuatus repetitur.

Cuius rei hic eft ratio, quia nempe atomi huiufmodi aliud nihil fiwr,
quam exigua admodum corpufcula , caloris vi foluea , & a reliquis cor-
poribus, in quz fol calorque operantur, feparata. Vnde, cum ex ijs quae
Fu pra diximus exploratum fit , mixta omnia , ortum , temperamentum,
ac confiftentiam fuam, ignis, cum citeris quibus confiant elementis,
commixtioni, nec non concodtioni fcudigellioni, qu* beneficio ignis
palam eft, nullum omnino mixtum, nec vll3tn mix-
perficitur, debere;
ti partem fenfibilem dari pofTe , abfquc poris atomorum huiufmodi

> quz me*

capacibus, vel abfquc atomis poros huiufmodi permeantibus
diante acre (qui fuum quoque in iifdem poris locum vendicat ) cum re-
Uquo acris vcluti immenfo occano communicanc , motuumque illi
imprcfTorum participes fiunt. Proindcque nullum erir corpus inter ea
{altem ,
quorum ad nos vlla notitia peruenit
,
quantumuis denfum , &
impenetrabile videri pofsit , cuius omnesfingulzque partes, faltcmfen-
fibiles,hanc atomorum percufsionem non fentiant,qux etiam facillime
illud tranfuerberantes, in aliud quoduiseoveluti munimine tedum in-
current. Atquehinc demum apparet» tum intra ipfum corpus durum,
tum etiam fub eo, continuum grauitaris exercitium , fcu motum verfus
‘
centrum reperiri debere.
, .

Quibus & illud adiicere licet , non pofTe Iapidem fcu denfum quod-
piam , rupi illud protegenti tam ar£te adhzrerc, vt nullus omnino aer
intercipiatur ; ( nam fi nihil interciperetur, coirent ad inuicem, nec nifi
vnum quoddam continuum efficerent; ) in hoc autem aere ( qui veluti
anguftus quidam finus eft immenfi illius aeris oceani , per totum orbem
dimifi,atomi'fquehinc inde fluitantibus vndique fparli , & perennis vi-
uique torrentis more,nouis fui partibus priores afTequcntibus & pro-
,

pellentibus , continuodubitandum non eft.quin atomi qui-

reparati )
dam perinde atque in reliquo defeendant > & hz quidem in lapidem
incidentes irftum illi aliquem necefTario in fligent, quo quantumuis debi-
li , lapidem aliquantulum mouebunt verfus partem in quam ipfz ten-

dunt motusdeniqueifte, cuius beneficio fpatium inter lapidem rupdm-

>

que intcrie&um augetur, nouomaioiiqueaeris & atomorum fubfidio

locum faciet. Arqueitadcmumlapisgradusomnesurditans, quia cor-
pore quietem deferente pertranfiri in dcfccnfu debent, paulatim percur-
rit» idque eo celeriusfir,quo mobile in denfitate magis excellit. Ac ve-
ro hic temporum diferimina, fi atomorum duntaxat idtus fpc&cntur,
non zftimata mobilis denfitate, fenfum omnem effugient quandoqui- ,
dem vti iam fupra diximus nihil ab ijs amplius requiritur, quam vc mo-
bile ex fc indifferens deotfum inclinent.
 Dc Natura Corporum. Caput XI. 87
Atque hinc non obfcurcintelliges, cur nonnulla corporaaqux im- Cu7in»qal
earundcm atomorum ilibus lubmcrgantur , alia non item.
1

pofita cor-

Excmp. gr. fi ferri fragmentum aliquod in aqux luperficic colloces, fi- P°rr *
mulque luberis portiunculam, xqualis magnitudinis, figurxque ciuf- ««.
dem, illud in imum fubfidet,hxc natabit in fummo. Huius rei ratio a
varii proportione qux repentur in eorum denfiratibus , denfirati aqux
,

collitis, fatenda eft; vis enim & efficacia qua defeendunt corpora, inde,

vtiamfupra monuimus, modum & limites fuos recipit. Igitur cum ato-
morum idtusin aqua cfficaciores fine, quam in fubere, quia aqux den-
fitas fubcrisdenfitatem fuperat, ob magnam fcilicet acris copiam qux

laxiores huius poros occupat', confequens eft vt aqua atomis dia maiori
i

deorfum nifu tendat , quam fuber. Quoniam vero ferri denfitas denfi-
maior eft, eadem percuffionis vi, hac illud celerius defeendet,
tate aqua:
proindeque neccffie eft ferrum quidem in aqua lubmergi, fuber vero ei-
dem fupematare.
Ex eadem quoque caufa oritur, quod fuber in fundo aqux vi deten-
tum , ea ccftante nitatur ftatim in fummum. Nam cum atomi fortius
agant in aquam quam in fuber, defeendet illa & fubter hanc labetur.
,

Subibit primo tenuiffima , vt ita dicam ,aqux lamina, mox aliaaliquan-

tulum & fic deinceps, audta lubinde huiufmodi laminarum
fpiffior,

craffirie donec fuber ad fuperficiem attollatur.

,

Quinto obiici poteft atomos non femper perpendiculariter , (ed

: Y 11 '

obliquo nonnunquamcurlu ferri, quod fi accideret, &

ex earum dii- quimiobic- i

bus deniorum motus penderet, ille non redta deorfum, led in obliquum a,olli Jc g“- .

fierer. Quod vero atomi hxnonnunquamobliqucdefccndant, res ex-

tra aleam eft, vtputacum rorrentealiquo aut validiori vento rapiuntur,

quinimo,cum vel in Icucm aliquam aurx morum incidunt, qualis ea
eft qux plumas hinc inde circumferre folet, quametiamdeferrcfccum
atomos aliquantulum necefle eft. Igitur cum tam lcuis agitatioacris,
exturbandz a tramite fuo plumx , non obftantibus atomorum id) ibus
fufficiat, quidni & in ferrum eandem vim habeat, vtpotequod al ato-
*
•
**
mis nihil prxter vixdeterminationem recipit ? Id vero mu!toadhu<- ma-
,gis eucniret fi cum vchrmentiori vento vel torrente ludbandum illi fo-
,

ret, cum iis etiamiplasatomos, qux motum ferri determinant , abripi

neceffe Gr. •
Ad hxc refpondemus, ventum etiam ipfum & aquam dc quibus eft
fermo, naturaliter iftiufmodi atomis repleri, qux itcT fuutn verius cen-
rrum continuo profequentes , aquam ipfam ac ventum omni ex parte
premunt ac traiiciunr ; quemadmodum prxduram rupem, aliudve cor-
pusdenfiffimum, ab ijs penetrati fupra oftendimus. Et hx quidem ato-
mi prxeipue &ex primaria id agunt, vt ventus ille
narurx intentione
fiue aqua centrum tendant, quanquam alix ex accidente fu-
redii ad
perucnientcs caufx , obliquum ijs motum poftea impertiant. Motus
etiam ille primarius, & naturalis in rei veritate femper prxualet, quan-
quam quia non permittuntur cum perinde ac violentum libere exequi.
 88 Tra&atus Primus,
pofterior hic facilius obferuetur. Hoc vero ita eflc ex eo apparet, quod
fi in ima parte alicuius fiftulx, aquam oblique deferentis foramen ape*
riatur
,
quantumuis longa fit illa fiftula ,
quantumcunque etiam ex
confequcnti obliquus aquae curfusaugeatur, defluet potius per foramen
illudaqua, vt imperio potentiori vis deorfum prementis obtemperet,
quam violento illo motu progredietur, in quo nihilominus magnum
vtlocitatis gradum attigerat.
Qua: cum pa&o motus ferri ver*
ita fint facile inteliigi poteft, quo
fus centrum, ab atomis qust per ventum fiue aquam perpendiculariter

defeendunt, non obftanre motu obliquo medij, lemper continuetur,

quandoquidem vis prxualens tam ferrnm quam ipfum medium, deor-
fum inclinet, ferroque przterea infit exuperantiadenfitatis, qua viam
fibi aperiat , & quocunque vocat vis illa prxualens fine mori fe.
quatur.
Sin vero accidat vtaliquxdefcendentium atomorum, venti violen*
tia vel aquarum torrente abripiantur, vis tamen eadem quzillasabripit,
nouas fubinde in abreptarum loca fubftituit, &hx quidem vbicum-
que demum conftituantur, naturx fuz relidx perpendiculariter ad cen-
trum tendunt , quanquam venti vel torrentis impetus obftet, quo mi-
nus ex toto id, quod conantur, perficiant: tunc igitur in obliquum fe-
rentur, motu fcilicet mixto, ex fuo naturali, alioque, quo violenter abri-
piuntur, compofito. Iamergo fi denfum aliquod in ventum iftiufmodi
vel torrentem incidat, vbi motus hidiflerentes fecum inuicem ludan-
tur, & in diucrfum nituntur, feretur quide, ( iuxta quod de atomis dixi-

mus licet in alia proportione ) non in linea perpendiculari, fed mixta ali-
quantulum declinante i motu fcilicet ex diuerfis impulfibus compofi-
to, qui ei ab atomis fimul & vento fcu torrente imprimuntur; (vbi quo-
que obiter notandum eft ventum hunc fiue torrentem , non in obli-

quum duntaxat, verumetiam redla deorfum, idque forfitan maiori nilii

impellere porro declinatio , maior erit , aut minor , prout naturalis im-
)
'
pulfus a violento magis minufvc /uperatur.
Czterum aliud adhuc reflat confiderandum, vt de corporis dcnfi in
vento fiue torrente fubfidentis declinatione exa&c iudicetur. Recolen-
dum quippe cftinefleipfidenfo a natura vim quandam fibi propriam
& peculiarem puta denfitatem, cuius beneficio, impulfum verfus cen-
,

trum promptius recipit, maionquenifuexequiruri proindeque vis cor-

poris illius viam fibi per medium aperientis, non minus in prxfenti con-
fideranda eft, quam vbi eiufdem a perpendiculo rcccflumfupra fuppu-
tauimus i Sc ex omnibus hifcc caufis media quxdam orietur declinatio,
ex mixto illo venti & torrentismotu ,
proprioque qui in perpendiculari

fit,compofita. Cum autem ex tribus hifce caufis, qux ad dcnfi corporis

motum confpiranr, vis illi infita (
prolequendi fcilicet per denfitatem,
illam, quam ex natura fui poftulat , determinationem reliquas omnes
)
efficacia longe fuperet, fa£fa fcmel extrinfecus determinatione, declina-
tio mobilis, fi magna denfitate ac grauitate prxditum fit,etic admodum

exigua;
 De Natura Corporum, Caput XI. 89
exiguajfin vero a fummodenficatis gradu longeabfit, & ad eam qui
medij propria eft,propius accedat.dcclinario magna erit. Atque vt bre-
niterquod reseft dicam, maior rainorveeticmobilis in eodem ventofeu
torrente declinatio, prout ipfum grauiu» fiierir vel leuius i tamctfi
decli-
natio h*c proportionem, fecundum quam diminuitur denficas
exadtc ,

non fequarur.quandiuinfignis adhuc manet inter ipfiusmediique dco-

, cum talis vt iamfupraoftendimus.inaiqualitas
fitates iniqualitas
effi-
ciat, vca&io medij in corpus iftiufmodiasgre percipiatur. . x:
A tque hinc apparet ratio,cur lapis fiuc ferrum non perinde abripiatur •

ac pluma i quia fcilicet motus lapidisdeorfum celerior cft & validior,

quam plumat, & quod confequens eft, vis illa quathuic c tramite fuq ex-
turbandi fufficit , debilior eft quam vt idem praeftet in lapide. Si vero
indet aliquis 6c dicat, fieri pofle , vt lapis nullo prarlus motu cieatur an-
tequam in torren tem mittat ur,eumque nihilominus defcenfurumiref-
pondemUsfore,vt ob mediocrem torrentis dccliuijatem.nifus partium
inimum tendentium cfficaciflimus fit, proindeque lapidant dcorlum
impellat. Si Yero pluma: , altcrive leui corpori id minime eueniar,
hoc idcirco eft, quia torrentis partes leueilludjvt ita dicam) fupplan-
tant, & furfutn cuehunt, lapidi autem fimili modo attollendo pares non
funt. ,

Sexto obiici poteft , fi elementa: in propriis filis fphxris non graui- vi 1 1.

tent, eorumde(cen(usabaliacau(kperidebct,quam a percuflioneato-
f
morum, cui nos illum afcripfimus qui etiam percuffionc traiici ab ato-
i
fiiSSqwT
mis corpora omnia, fingulafque eorum partes fenfibiles attingi afterui- oft ‘n <*itur, de-
mus. Quod vero elementa in propriis fphirisrion gnjuitcnt.Yiphonis
“"'Sp"
experientia manifcftum redditur. Quintumcunquc enim vnafiphonis g«mtaie.
fiftula profundius in a qua mergatur, quam altera extra aquam deprefla
fit , nihilominus vbi haec pofterior aqua plena fuerit, eandem ex
priori
hauriet: quod fane fieri non deberet, fi partes aquae tori fuo adhuc vni-
tae grauitarent , cum quantitas aquarin mersififtuli
contenta, maior fit
ea, quae continetur in alteri,proindeque illa hanc retrahere potiusjquatn
ipfa in »crcm e ciftcrni extrahi deberer.
A d hoc refpondemus , dubium non c(Te,quin elementa grauitent in
propriis fphxris, filtem quoad illaseorom partes ,qnarum nosaliquam x
notitiam habere poflumus: experimur enim pilaminfiatam ie refertam -f'

aere, vacua grairioremcffc. Prztcrea vis maior aquae minori grauior non
foret, fi partes illius interiores minime grauitarent. Dcniquenondefunc
qui profiteantur fc in aqua profundiori diftinguere pofle varia jn illius

partibus diferimina grauitatis.crefccntis fcilicet continuo, prout illae pro-

pius a fundo abfuerint! adeoque in hac arte periti cuascrc, vt ia&irent fe
'z v .

pofle fobricareinftrumenca, qux certi alicui aqu* parti adamuflim ita

refpondcant, vt vbiadeamventura fuerit (iibfiftant, nec magis minuf»
ve deprimantur aut furgant:fin vero adhibiti vi profundius mergantur,
vel in altum euehantur , cidenuo ccflitntead zquilibrium protinus re-
deant, & in loco priori roqoicfcant! Ex qup euidens cft,aquz partes coti
:
"-••• '

M
 f )

' >(
9° Tra&atus Primus ,
-

{tu mole adhuc inclufasgrauitare , neque dubium eft, quin idftn in aliis

duobus elementis grauitate praeditis eueniat.

Quod ad experientiam fiphonis nobis obiedam, eam remit-
attinet

timus ad locum illum,inquo fefe offeret occafio naturam iftius ma-

china ex profeffo declarandi, ibique oftendemusnonpoffe operationem
iftam , dc qua in obiedione fit mentio , ita peragi , nifi aqux partes in ci- ,

fterna cui altera fiphonis tibia immergitur, grauitarent.

I X. Poftremo obiici poteft. Si dareturtalis, qualem nos aftruimus,aromo-
K tum e ffl“ xus » & at> earum idibus effedus adeo infignis , qualis eft def-
fc ±°iT
Soni, finiulq; cendcntium corporum grauitas, oriretur, fore, vt eum haud obfcure in
affertur r«io
, CO rporibus noftris fcntircmus,quod tamen quotidiana: experientiae re-

ae atomorum pugnar.
perpetuo m nos Ad hoc refpoi idemus primo, nihil neeefle c(Te,vt effluxus ille acomo-
mpii^entium
mm ^ no bis percipiatur, vtpotc quae corpora omnia fubtilitate fua pene-
mus. trant, proinde'que i [a feriunt, vt fenfum non moueant. Secundo (i cogi-
temus pu luerem, plumas, palcafque in nos incidentia minhne fentiri,
multo minus cft quod miremur, li atomi ( a quibus illa fubtilitate lc- &
uitate infinite propemodum fuperantur) abfque vllo fui fenfii feriant.

Tertio experimur , id cui perpetuo alluefeimus, 6c quod eundis ie cor-

poribus immifeet haec autem percutientium atomorum conditio eft
(
i ,• inobfetUatum plerumque a nobis tranfiri. Fottaffis tamen in rei verita-
te, toties eas fentimus, quoties fentimus frigidam calidam ve edi tempe-

riem ; itemque in diltillarionibus omnibus , aliifque afledionibus qoat

furtim fubrepunt,alteque corporibus noftrisinfident, nobis interim nul-

lam earum caufam fenfibilem depehendentibas. Dubium quippe noft
eft.quin atomi huiufinodi proximi caufz fint qualitatum omnium tam
falutarium
,
quam noxiarum , quibus afflaturaer. Denique vbi cogitis
uerimus noa poffe nos exporredum brachium , pedem ve a terra elcua-
tum diutius tenere, fimulqucin mentem rcuocaucrimus, alias difficulta-
tes complures, quas in rcfiftenda propriorum corporum grauitate expe-

rimur , ambigere non poffumus.quin carum virii laboranribus partibus

incumbentem fentiamus quanquamanilla ab huiufinodi caufisoria-
;

tur, fenfus nequeat immediate difeernere.

X. rtCiterum iam tempus cft, difficultate quadam expedire ledorem jqu^
J
forte in maxima eorum parte qui hadenus anobii dida funr.fufpen-
*o^w° ort ,

grauitu°poflit fum eum tenuit. Dum elementa fuprainueftigabamus.pro principio

«flinuior lien-
quoda m & vel uti fundamento poneba mus;grauitatcm quandoque ma-
item* i contra** iorem, alias minorem effe denfitate corporis in quo exillir. Contra veto
roaior grauita- v de raritate ac denfitate differuimus, rurfumque cum grauitatisnatu-
fc,i

ipd imet?cmU
&
«tn cxpofuimus.nullum intergrauitatem denfitatem diferimen poni
tume diiUn- a rtobis videtur. Facile fufpicor fpinam hanc in tam longo itinere griui^
guantur.
ter aliquos pupugiffc; verum non erat mihi poffibile, maturius huic malo
occurrere, quia grauitationis modum nondum explicueram. Hicergo
pro virili adnitar , amoliri hanc moleftiam , & veluti dolorem mitigare,
hic, quz fibi inuicem contraria videntur , conciliando.
Aduertendum
 Dc NaturarCorporum Caput XI. , pi
Aduercendum igictir eft, denfitarem per fe fpe&atara, nihil aliud fr-
gnificare, quam difficultatem quandam impedientem quo minus par-
tes rcicuiineft,ab inuicem diuellanturigrauitatem item per fe fpctfatam,
.fignificarc qualitatem per quam graueverfus centrum nititur, vel ,qaod
hinc confequcns eft, vim qua corpus deorfum premitur. Porro vim
hanc feu potentiam ad denfitatem pertinere offendimus, quatenus cor-
:pus denfum ab alio pcrcuflum,non ita cedit,vt diuelliab inuiiem partes
luas patiatur , fcd tota fimul molcin proximum incumbat, illudque, fi
feipfo rarius fit, diuifiique faciUUs.diuidac. Erquo apparet , id , de quo
-eft , denfitatis appellationem forriri
qua: (lio propter paffiuam quan-
,
damqualitatem , feu potius impflibiliracem qua: in illo confidcratur,
,

eidem vero grauitatis nomen imponi, ob qualitatem a&iuam, quse im-

.paffibilitatem iftara confcquitur.Vtrumque autem xftimatur ex rela- 1 7.
tionibus diucrfis, quas idem corpus fcu fubiedlumcui ineft.fbrtirurad
diucrla corpora
,
quibus tanquam terminis compratur. Qualitas enim i:u.ih» t

adliuafcugrauitas corporis, xftimatur ex relationcad illud corpus,

illa
•
-
i jTbt rrrm
duod ipfa premit, denfitas vero adeorpusduntaxae, a quo premitur
denfum , relationem includit. ubiniijuncU
Porro mirumnon eft, ab hac comparationis varietate, diuerfitatem
hanc appellationum induci, indeque fieri, vt idem corpus intelligatur
efle maius vd thinus.diuifibile, quam fit graue velaiftiuum. Sumamus
.gr. clementidcnfi prtem aliquam minimam: eam profedlo ex gc-
nere
tc, & natura fua oportet efle abfoluteindiuifibilem ; manifeftum ta-
men eft debere illius grauitatem efle admodum exiguam, ob quantitatis
fcilicer exiguitatem : vides itaque cxceflum in cffc&u denfitatis, con-
iumftum in eodem corpore , ( efficiente id illius pruirate )
cum cxcefla
contrario in effcdhi grauitatis.fcu potiuscum illius priuationei&vrrum-

que quidem eiufdem fpeciei limitibus circumfcriprum. Similiter vfu

venit, vt idemmet corpus, in quibufdam drcumftantiis plus habeat gra-
uitatis, in aliis vero, ( feu potius contrariis) fit magis diuifibile. Sicaqua
in fitula inclu(a,quia eiusimpediturdiffufio, grauitatis effedtu magis par-
ticipat’, in effiisa autem, cfFcdtus diuifibilicatis magis clucer. Atque ita
demum fieri poreft,vt ex varia duntaxat graduum raritarisac denfiratis
comparatione , vnum aliquod corpis ex generali caufarum naturalium
lege atque ordine, diuidatur facilius, quam diuidat, quanquam , fi natu-
ra huiufmodi graduum pr fcipfam fpe&ctur, cuivis fortior diuidendi
ineft , eidem etiam maior infit pertinacia qua diuifioni refiftir. A tque
,

hoc in gradu aquam conftituente euenit atomi quippe in aquam inci-

i

dentes , eamque percutiemes ,fat virium habent tum vt eam diuidanr, ,

tum etiam vtdeorfumpdlanr,ita tamen vt deorfum pllendo diuidanr.*

ideoque dicimus plus ilH grauitatis quam deyfiratis inefle, tamctfireue»
ra denfitas ipfa diuifibilitatiscaufafit, quam atomi in corpore il]6 nifi
rcpcrirent,non poflent fuisidiibus prtes eius ab inuicem diuellere.
Quare denfitatem corprisdenfi , ab ciufdemgrauitatefuprari, ni-
hil aliud fignificat ,
quam eam in tali gradu ab iftiufinodi corpore pof-
M ij

*
,r
 ;

M
Prirhus > srl sO.
.17 q £Da<ftatm
- !

Gdeti,vt nonnullae illius partes , a causa generali , (

qnxin pnefcnti alia

non eft quam atomorum impulfiis )incitat* & adiutae,fufl|icientes vqts

habeant ad fepanmdum prtesalias adiaccnces eiufdem fecum den/i ta-
j

tis quemadmodum videmus aquz in peluim infula adiurzquc celeri-

; ,

tate quarti indefccnfu acquirit, latis ineflevirium, ad illam qua in pehii

prius continebatur diuidendum. Etnuncdemumni fallor remoto om-
nidubiodedfotintdliget J nullatenusrepugnaierationi,quodgrauitas^:
denfitas pto eadem materialiter ( vraiurn) habeantur,
& quod idem ni-
hilominus corpus grauius fit quam dcifluus, vel contra plus denfitatis
cum minori grauirace poflideat > qua fcilicet iilius varia comparatio-
ne, prout infiiruto noftro dcieruiebat, in elementorum inueftigatione
v fi umus.
i lo ,trtoq ni larnoariJtmir.i^ Oivr rrvjhin

Xt. JaCto in hunemodum facili ad inteiligendum fundamento , eu-

Opinioafliren-
jUSO p C detegere poflimus modum quo natura motus hos colporibus
ritTiifcbmrio- omnibus communes , & inter naturales omnes , prateipuos piolitumco-
nem ad citrum nabimur deinceps oftendere , aflertionem contrariam non folumratio-
fecun"argmnt- ne nuUaniti, verametiamomni repugnare. Supponamus ergo inefic
«iai ratione du- corpori qualitatem, qua deorfum moueatut; ac deinde inccrrogabi-
aisrcfcllitur.
figrnficct moneri deorfum. Nam vel fignificat moucri verius
punCtum aliquod immobile fpatij imaginari), vel verfus immobile ali-
quod pundtum vniucrfi, vel denique verfus pun&um aliquod mobile.
Quod ad primum attinet, plus eum imaginatione quam iudicio valete
ncceflccffet, qui putaret eflentiam qualitatis naturalis , modum Sc fpe-

ciem fuam a nihilo trahere pofle, quia nihili fiue non entis notio aliqua
ab intcllcClu formari poflu. Quod fpe&at ad fecundum , incertum ad-
modum eft, vtrumdetur in naturi, rerum tale aliquod puntftum, necne:
nam fi terra circumagatur , manifeftum eft centrum illius fiaum non ef-
fe quod fi per centrum terne intelligatur certum aliquod punCtum
;

quod fit medium grauitatis feu quantitatis, toties mutatur, quoties pul-
uifculus inzqualiter in terram incidens , partem in quam incidit accefi
fionefui auget ; dubito autem vtrum confideratio illa moralis, quz pa-
rum pro nihilo reputat , in qualitate locum habeat. Quod ad tertium do
nique attinet, non minus incredibile eft, variari toties inclinationem tc
eflentiam qualitatis , quoties mutatio aliqua incidens , aliud fubinde at-
que aliud centmm ad quod ferri debet conftituit.
Rurfus confideremus qualitatem omnem certi & determinati efi.

fentii gaudete, hoc pofito, cum huius qualitatis eflentia fit potert tia mo-
uendi mouere autem , fignificet diuidere medium per quod res tnoue-
i

tur, ad naturam illius pertinet , tantam portionem talis medij in tanto

tempore diuidere » adeo vt fi nullam praeterea caufam adiictas , fed pre-
cii e & inabftradto iftam qualitatem, iftud medium, ac tempus iftud ac-

cipias, tuncifte effcCtus fecuturus fit, tantum videlicet motum pera-

ctum efle quod fi effeihis ifte non fequatur , manifeftum eft qualita-
: ,

tis iftius eflentiam in potentia diuidendi tantam talis medij portionem in

tanto cemporc,contraquamfuppofuimus,minimcconfiftere. Diuifo
i
igitur
 De Natura Coiporum, Gaput XI. 93
jgicur n^fcp&riter ac tempore, dimidium motu» in dimidio temporis,
& qu.v,«m motus partem ii) quarta remporis farte, & fic drihceps abf-
quc vjlo fi«e , quoufque diuifio vlla poflet pertingere, peragi oporteret,
ypc^tem euidenriflimi ratione tfnpofGbiljtatisarguitur i demonftra-
tum quippe eft, mobile quietem defirens, gradus omnes tarditatis nccei-
Ctrid pertranii.ro, • proindeque iutta demonftrationem quam aGalilxo
mutuati, fumus, parsaliqua afijgnaripotencjnquagrauitas h*cnon va-
lebit corpus cuiineftjih proportionali temporis pete, perpr-
tem ittan. medij poportionaletn. r.jiloq nui' it,-
Cacternm quia theoremata phyfica firmari fubin de exprientii iure XI i.

quodam filo poftulare^identur, videamus numfbrte natura huic veri-

tat iteftjmonium aliquod pra:htatv Quem infinem, proponere nobis .
riis refellitur,

poffumusplumbatam aliquam tenui funiculo a trabe pndentem, hic

fi leni manus dudfu, prredto in longum funiculo, paulatim ex vna par-

te cleuctur, & mot grauitati fu* permittatur , furgit ex aduersa ad alti-

tudintriiiferc squalem ti,a quademiffo fuerat. Inhoc exprimento duo
occurrunt confideranda. Primum efl,grauitatem fi fit qualitas, contra
naturam fuam agere plumbatam attollendo, cum naturale ei fit illam
deprimere ac deprfum ferre. Quanquam enim refpondcri poffir, eam
,

non a grauhate, fcdab a)u qualkatequam vocant vim imprtflam attol-

liinegari tamen npnppteft quin vis illa impeeffa, fi non proxime, faltem
mediate!^ giauicatt oriatur, qu* tamen cum eflcdfum natur* grauitatis
contrarium fortiacur,abfurdd faneaflerituragrauitace proficifci, quafi
diceres grauitatem natur* alicuius caulam efle, qu* propriefu* natur*
aduerfatur. Valebit idem argumeneu ctfi vim illam impreflam non ad-
mittas/ed aliud quippiam illius loco ftatuas,a quo plubatiafccnfus oria-
tur ,quamdiuafllris grauitatem efle qualitatem i (emperenim fequere-

tur eam efle caufam cffedt us natuf* (u* contrarij , excitando fcilicet &
ad opus applicando caufam , a qua proxime effedus ciufmodi produ-
ceretur.
Alterum quod in hoc exprimento afcenfus plumbat* obferuan-
dum venit, eft, debere , fi grauitas fit qualicas, tamam effe irfiftcntiam
impedientem afcenfum , quanta erat virtus efficiens defcenfum : vir-
tus ergo qua afecndit. dupla effedebet illi, qua defcenditj id eft du-
pla illi qu* grauitati naturaliter competit. Primo enim requiritut
squalis, v t grauitatis refiftentia compenlctur, deinde altera nihilo minor
hac, vt plumbatam , tempore *quali, in eodem medio, per tantundem
fpatij ferar. A tqui impoffibile eft a causa aliqua effecfum fcipsl prfe-
dtiorem produci.
Rurfus necefle eft
,
quodam intentionis gradu
grauitatem in certo
conftirui virtus etiam qu*cunqucdcmum illa fit, qu* plumbatam ar-
,

rollit , quantum volueris exigua fumi poceft, proindequeadeo exigua, vt

ad fubigendam grauitatem fi fit qualitas intrinfeca , fola non fufficiar;

,

plumbata nihilominus afccndet i quo in cafu, effe&um fine caufa

ponis. ;• >
•
r»n >•{<:•>

JU. M ii)
 94 Tra&atus Primus,'
Aliud argumentum peti poteft , a vi attra&ionis qust fligendo fif,
nam fi tubo fclopi exquifite terebrati ore furfumeretto, glandem mag-

nitudinis idoneae immittas, ita adaptatam, vt foramen adaequet, net

vllibi tamen in defcenfu hzrcat , tam ipsafcilicet quam tubo exquifi-
tiflimc politis Sc latuigatis, ac deinde ad os tubi quantumlibet leniterfpi-
ritum attrahas, glans tanto tamque repentino impetu furfum nitetur,
Expendamus iam quae vis necef-
vrartrahentis dentes periclitaturi fine.
faria foret,' ad attrahendam eo padfo glandem, quamque hsec tardi afi

ccndcrct.fi intra tubum pofita, perinde reniteretur afcenfui, ac in libert

apertoque acre conftitutaad dcfcenfum prona eft j perinde autem reni-
fi grauitas eflet qualitas ilii naturalis ; cum tamen in hoc noflro
teretur ,
ex pcrimento,non minori facilitate quam aer ipfe afeendat. Quare tam

hoc.quam fuperiori exemplo, natura ipfa nos docet, grauitarem non effe
qualitatem.
Porro hxc omnia vel faltempleraque aigumenta , quibus probare
conati fumusgrauitatemnon efle qualitatem, iuxta eam quam ha&e-
nus tradidimus illius explicationem, perinde vim fuam retinent , quam-
uis dicatur efle inclinatio quzdam rei cui ineft , ad vnionem cumpraeci-
pua generis fui veluti maisa : quz aflertio multis iifque ingeniolis viris
placet. Hzc enim pofitio, finem duntaxat, & intentionem grauitatis
mutat, necaliud omnino efficit.quam vt in aliud fubinde genus tranfia*
ta, alium intelligentis natura: modum fortiatur, aliumque fibi finem

E "
'ruat
,
quod naturali qualitati perinde repugnat , ac le ad priores il-
cs determinare. Et hoc quidem, propofita a nobis argumenta, fi

conrra ifiam opinionem adhibeantur , manifeftiflimi euincunt.

CAPVT XII. : 'i

De motu violento.

i. Vae a nobisin fuperiori capite di£b funt, fufficient ad vt-

Conftituicur
ftatus cjuxftio-
cunque intelligendum caulas illius motus, quem vocamus
nis , dc caafa naturalem, tum quia ab vniuerfali natur* in rebus fubluna-
motus violenti. ribus oeconomi! proficifcitur,id eft a generali folis influxu,
qui rebus omnibus naturalibus motum impertit, tum quiavbique &
(cmper,conftanti quadam lege,vniformis fibiquefimilis eft. Ordo do-
iftrinae poftulat, vt proximo loco motus violentos infpiciamus, quorum
caufie primae, vnde initium fumunt, quo magis in aperto pofitz funt,co
minus poft fe lucis relinquunt, ad inueftigandum modum quo con-
tinuantur.
Cum pila reticulo percutitur, aut ab arcu emittitnr fagitta, caulas
iftorum motuum, clare deprehendimus, videlicet neruos,qui primo
cedentes, mox celeritate maiori redeuntes, mifliiia ifta ad deftinatos fco-
pos pernici motu impellunt. Experientia docet quibufnam praecipui
qualitatibus
 De Natura Corporum, Caput XII. 95
qualitatibus inflrui debeant ifliufmodi miflilia , vt celerius , firmius &
nioueantur.Tamgrauiafintoportet.vt eorum morusncqucac ab aere
interrumpi; tam lcuianihilominus,vridhium quibus impelluntur vires
non excedant ; in percutiente requiritur dcnficas , & celeritas qua ferri
potell inaxiinai angulus ad quem afcendir , vt vlumam curfus fui perio-
dum attingar, femircdlus eflc debet. Miifilis denique figura talis cfle de-

bet, vtabaerefuftineri poflit , nec tamen eam in fe potcftatem det , vt

pofitt ab illo in curfu fuo impediri; hoc cotum ienlu deprehendimus)

cum vero fimul videamus mobileamouentc.ilatimatquc dium infli- i

xit dolen ibi demum haeremus, nec vbi quxrcnda fit caufa motura
, ,

poftea continuans , fcimus: motus enim cum tranfiens quiddam fit, &
in fluxu pofitum,ceflantcaquanafcitur,causa,ceflct etiam ipfcncceflc
«ft, &rviciflim quandiu ipfc durat, manere quoque aliquid debet quod
durationis idiuscaulafit. Itaque reticulo non iamamplius pilam nio-
uente, fagitramque deferente arcus neruo,quorfum illa flarim ad terram
non decidunt; j.

Ariltotcleseiuique fcquaces, pro huiufcc effedtus causa acrem affi- n.

Cauta vnica
gnarunr. Galilaeo ea fententianon probatur, cuius argumenta quibus
eam impugnat, fi bene memini, hxeferefunt. Primo aer od rarita- tum citimum,
* 0 pctcn '
ccm & diuihbilicarem fuam non videtur conferuando motui idoneus;
fecundo experimur lcuia facilius ab aere fufiincti, nullamqueilli ingra-
nia poteflatcm effe. Denique manifeftum eftfiipcrficienvquofatiorcft,
eo commodius aere filftincri ,
proindeque fi vera cfTctfcntcntia peripa-
tetica , fagitta qux pet tranfuerlum , ad ncrui fcilrcet longitudinem ex-
tenta emitteretur, celerius volaret, quam qux diredte excuteretur. Ni-
hilominus cum cuilibet effedhii apta aflignanda fic caufa ,
a qua proxi-

me otiatur, cumque corpus a corpore impelli poihilet, examinemus

quxnam cotpora contingant mobiledum in motu cft neque enim alia ,

reflat via qua nos hac difficultate expediamus nam recurrere ad qua-
,
;

litatem feu vim impreflam, vt angulliis hifcc liberemur, inutile prorfus

erit in hac cui infiftimus dockritis methodo i nullus in hacphilofophia
nodus tali ratione foluitur.
,
Quare fi inquiramus, a quonam corpore pila vel fagitta proxime in
idpetefuo contingatur, non occurret aliud praeter acrem atomofque in
eo fluitantes , pofrquam prxterito iam idhi miffilia neruos reliquetd.
Qaanquanr ergo nos Galilsriauthoriras & argumenta deterrere poffint,
quo minus ita facile credamus effedhim hunc ab aere proficifci ; cum
tamen nullum prxtcrea corpus fuperfit confiderandunr , expendamus
falrern quo padto fefegerat aer , pollquam ncrui munia fua explcuere.
Primo itaque certum cft, flatimac reticuli vei arcus ncrui a miflili refi- *
fiunt , fpatiumque aliquod inter fc illudque relinquunt ( quod vtique
protinus pofl fidhm pcraifsioncmeucnirc peifpicuumcft ) aerem ne-
ccflirio accurrere non minori velocitate quam illarefiliunt, imo vero
aliquanro maiori fpatium quippe aliquod a mifiili interi conficitur,
; m
proindeque ad illud affequendum fcflinare oportet acrem , ne inter
 96 Tra&atus Primus,
neruum & figittam vacui aliquid relinquatur. Certum item cft aerem
ad latera effulum.ftatimacdiuiditur.retrofe recipere, 8c ad fpatij a fi-

gura relidi implctionem fcfc offerre. Iam vero violentus hic & repen-
tinus aeris ad fagictz crenam accurfus,idum illi aliquem infligat necet
fe cft i qui fi exiguus, & imbecillis videatur , cogita quanto adhuc ma-

ior fit illo, qui ab aere Sc fluitantibus in eo atomis, lapidi e fublimi ca-
denti indefcenfus fui initio infligatur ; &
quomodo exigua illa corpuf-
cula, qua: lapidem fecundum naturalem fuum motum deorfum pel-

lunt, tandem retibus fuis imbellibus efficiant, vt lapis ift e maiori forfi-
tan impetu, curfuque citatiori feratur, quam a causa vlla nobis cogniti
im pelli pofTct. V
is ergo acris &
atomorum , qux fagittam ingenti cele-
ritate, poft vehementem fui agitationem impellunt, magnum aliquid
efficiat neceflc cft, in mobiliquod ad quemlibet quaquauetfus motum
indifferens cft.
in. Cxterum nifi hocacris motu figitta continuo a tergo vrgeatur, ili-
deficiente fcilicet causa qua propellatur, praefertim cum aSr
ccSmUdo&r co Accidet,
dx explicatio, qui tunc vnicc fupcrcft , eam deorfum inclinet. Confideremus ergo
quomodo ex violenta hac aeris fcparacione, idu neruifigittam ferien-
tis effcdli , ueccffiim fit aerem atomofque in eo hinc inde fluitantes , &
pra- maiori grauitate continuo fubfidentcs,vchementcr commoucri, ex
ua commotione euenit,vtaliquxcgrauioribus fupra leuiores afeen-
3 ant,quod ha: minime ferentes, veluti iniuria vlturx, in proximas quaf-
que irruunt, illxdeindealias premunt. Hinc magna atomorum rixa ii
agitatio in tota acris vicinia oritur , qua: non nifi poft aliquod tempus
fedari poteft, Cumqueatomi ita agirarz, recepta a prxuio fagittx mo-
tu determinatione, in eandem quam ipfi partem incumbant, fic vt tu-
multus ifte continuando fagittz curfui deferuiar. Atque ita demum
eucnit,vt priufquam partes vllza tergo tumultuantes fedari.pofsint, aliz
rurfus a lateribus accurrant , donec tandem a refi ftentia roedij impul&s
moucntium fuperetur.
His adiice,quod cum fagitta in aerem ante fe pofitum maiori vi ic
celeritate irruar, quam ille, vtpotc tenuis fluidzque fubftantizffinc con-

tinuitatis fuz iaduri ferre pofiit, ex necefsitatc continget , partes aeris

figittz proximas , in alias remotiores impelli , antequam hz moucri pof-
fint vt illis prementibus locum ficiant. Quare aer alicubi condenfibi-
tur,& alibi ex confequenti rarefiet. Quod etiam ex vento deambulatio-
nis motu excitato, ( qui nimirum chartulam ad parietem iuxtaquem
ambulamus , libere pendentem agitabit \ aereque quem ad temperan-
dum calorem ventilando refrigeramus, abunde confirmatur. Dubitari

A igitur non poteft, quincondenfitio & rarefadio aeris, folidi cuiuflibet

corporis motum comitetur, quo admiffo non minori euidentia fequi-
tur, ingentem commotionem fieri in aere.zgrefcilicct & impatienter
ferente maiorem quam natura poftulat fiue raritatem , fiuc denfitatemS
eam que non ftatim cellare, (cd ad tempus aliquod notabile perfeuerare.
Rixentur enim neceflc cft , maleque inter fe conueniant grauia & leuia.
 De Natura Corporum, Caput XII. 97
in eundem altitudinis vel depreffionis gradum, violento fagitrx motu
contrufa. Negari iraque non poteft, quin fuperfic adhuc cx eondenla-
tionc & tumultu partium in acre , fuffieicns agitatio ad fagittam vlterius

propellendam , motumque illius continuandum, poftquam relido ner.

uo auolaucrit.
Sed hic emerget diffitultas, vndenam fcilicct huic aeris accurlui IV. &
agitationi, vis tanta& efficacia, vt continuando motui tam veloci, qua-
liseli (agictxex arcu cmiffii , fufficcrcpoffinr. Ad cuius folutionemnon continuandum
violentum cor-
alio argumento opus eft, quam tcftimonio Galilaei, indicantis quanti
P .. r.
1
r
. . .
ponsmotum.
. . .
,
* . .

magnitudinis corpusjingcnci cclcntatc j «pineus vmus duntoxiit nominis

orcemiffus, dummodo rite applicetur, moucre poffit fimulque vt con- ^o^pag.jS. i

fideremus (agittam vicinumque aerem certum velociratis gradum

iamum artigiffe.hoccft, id quo impediri potuit motus verfiis illam (for-
tem ( acris videlicet refiftcntiam
)
iam ablatam, caufamque eiufdem
produdricein , nempe acris & atomorum, eouersus determinationem
au&am effe. Certo enim hinc concludi poteft , fagittam qui ad mo-
tum omnem fiue furfum , fiuedeorfum , fiue horizontalem indifferens
eft , illum neccffario exequi, quici ab aere atomifquea tergo vrgentibus
imprimitur, vel iuxra modum impuKus ncrui, vel eo iam ceflanre, iuxta
modum aliarum percudionum, cx generali naturi difpofitionc prouc-
uicntium, vel modo quodam mixro, & ex his compofito, iuxra propor-
tiones quas duo illi modi ad Quarum quidem pro-
fe inuicem habenr.
portionum, ingeniofam admodumexplicationem tradere aggreffus eft Dijl.^.dcniottti
Galilzus. Verum cum in vna e fuis nypotheflbus lapfus (it , ftacucns
nimirum morum violentum in linea horizontali vniformiter progredi,
magni ipfius hacinprteIabores,adrcferandanaturxarcana,quodfibi
pollicitus eft, parum contulcmnt : conclufiones quippe quas deducit, in
praxi minime fucccdunt , vti re fipius & diligenter ob(eruata,pro certo
affirmat Mcrfenius: neque Vero rationes quibus innituntur,ipfis rerum
naturis conucnirc poliunt.
Quare vt negotium hoc tandem conficiam nullam patior difficul- ,

ratem, quo minus concedam , (at virium ineffc acri ad continuandum,

aliquandiu corporis motum, poftquam a causa motum inchoante fep-
ratum fueiit;( motusautem nuiusgenerisdiupoft feparationemhuiuf-
mod i
pcrleuerare nunquam experimur,
)
vt proinde neccfle non fir, vl-
teriorem huiufce continuationis caulam anxie perquirere, tuto enim in
i’am affignara acquicfccrepoffumus, certoquc nobis perfuaderc, cum
caufic &
circumftantii omnes quas ratio nobis fuggeric,effc<ftibus quos
experimur per omnia refpondcanr,do<ftrinamfupra traditam , folidam
cfle.verifque rationibus niti.
Pro cuius confirmatione, non erit opus in (olutione argumentorum, v.
Rcfp nd ar
quas a Galilxo contra obiiciuntur,diu immorati; cum ex iis, qui iam di- ? A'
«ftafunr.quidad bicrefponderi debeat liquido apprear. Nam primo ni.qui conttn.
affignauimus caulas quibus continuari poffit aeris agitatio, quantum aiiemc»-
' u'
fufficit vt fagitta curfum fuum conficiat i neque vero tanta requiritur, in ^e
N
 .

98 Tra&atus Primus,
itemque often- aere fagittam fequente eandcmquc propellente, qiianta efficitur a fa-
,

U a
firioni»m t j
g* ttan a'ere,quemantcfefufum dilhpat. Ulaftquidcmobdcnfiratem
’

violenti. qua prxdira eft, maiorem in acre quem diuidirimprefsioncm , maio-

remque commotionem faciat ncceffe eft, quam pollet aCr a tergo pre.
mens fc folo efficere. Quemadmodum cum cultrum ad fecandum pa»
nem manu applicamus, ille ob infitam fibidenliratcm,aptamque quam
pofsidet figuram, altius in panem penetrat, quam fola perfe nanus pe-
netrare pofler. Atque lioc idem eft cum eo, quod in explicatione det
cenfus grauium fupra declarauimus, cuius binas alsignauimus caulas,
videlicet iiftus atomorum peracrem naturali motu decidentium, viam-
que illi veluti priferibentium , & mobilis ipGus denfitatein , qua; me-
dium potentius diuidens quam atomi , harum ope accedente, maiorem
mobili velocitatem impertit , quam atomi fc folis impertite po-
tuere.
Neque refert quod noftrah*cdotftiina,rarorumden{brumque cor-
porum natura; generarim fpetftats quoad motus conferuationcm con-
traria fit, vt Galilams obiicit. Ratio enim cur dcnla diutius motum con-
feruent quam rara, ea eft, quia denla, ob potentiorem diuidendi vim, in
zquafi temporis fpatio , maiorem velocitatem acquirunt quare cum
;

grauitati velocitas stquiualeat, fit, ea facilius fupcrarercfiftcntiam,aclco-

que tardius a motu cellare quam rara. Hxc ratio generalis eft conier-
uationis motus in corporibus denfis; c*terum quia in noffro cafuadeft
caufa, quae motum in acre continuo conferuat , poteft illius motus lon-
giori tempore durare, quam ex infitis ei viribus durare poffet, non qui-
dem in eadem parte, quod videtur intcllexilTc Galil<eus, fcd indiuerfis,

qu smobile lucccfsiue occupat.

His ita determinatis modum iam inueftigemus quo remittitur , cefi
fatque motus violentus. Quem in finem obferuandum eft, quod cum
impulfus acris fagittam propellentis debilior fit co , qui a neruo pro-
uenit, ( propterea quod aer non ita denfusfit, adeoque non ita valide
percutere poflit) fagitta in hac fecunda temporis menfura (vbi nempe
impulfus ab aere fadhisduntaxatconfideratur) non ita fortiter cum di-
uidit, nectam violento in eum impetu incurrit, ac cum in prima cem -
poris menfura a neruo propellebatur hucufquc enim : creuit velocitas
lagittx, vti & nerui cum deferentis, qui in ipsa digitorum foltitione
uietcm deferens, ad fiimmum velocitatis gradum properat,qucm runc
Jemum acquirir, cum vltimam impetus fui veluti periodum attingens,
fagittam excutit. Proindeque aer non iam ea velocitate, nccrantain
copia ab anteriori parte refilir^ccurritquead implendnm fparium quod
auolante fagitta vacuum alioquin relinqueretur vnde etiam confc- ;

quens eft, iiftum, quo in tertia temporis menfura fagittam propellit, non
'

•
,

tam validum eflcpolTe, quam qui proxime exculhoncmipfamlcquc-

batur, in. fecunda videlicet temporis menfura ;idcoque tardius mouea*
tur neceflfc eft fagitta in tertia menfura quam in fecunda mora fuerat;
,

qnemadmodum & in hac fecunda ( impellente dunraxat aere ) tardius

ferebatur.
 1

Dc Natura Corporum, Caput XII. 99

ferebarur, quam in plima, cuma ncruo fcilicct impellebatur. Et ita de-
mum in qualibet temporis morula , languefcmtc paula tim caularum
virtute, ob aiuftam diuidendi aeris refiftentiam , rcmiflumque fubfc-

quentis vigorem, motus fubinde tardior euader, donec tandem in quie-

tem definat.
Quod ad fecundum Galilsei argumentum attinet, quo contendit v i.

nullam acri in grauia poteftatcm clTe, adeoque non pofle continuatio-

nem motu» in corporibus denfis abeo repeti vtinam perinde experiri : aioni.quicon-
potuiffet, quantam celeritatem motuiglandisex plumbo ferro vc con-
flat*, tc in fupcrficie exquifite plana ac dura ( longitudo menfx huic 'corpora
experienti* non fufficcret
)
fpintus humano ore emiflus tribuere vale- poteftatcm.

ret , ac cxpcrtuseft celeritatem illam, ingentem lanc, qua ab eadem cau-

sa in pendulorum motu excitabatur. Non dubito enim quin fi id face-
re licuiflet , agnouiflet in co poteftatcm quoad motus horizontales pa-
rem illi, quam in eodem quoad pendulorum fuorum vndulationes ex-
pertus cft; quod tamen folum magnam cfteaerisin grauia poteftatcm,
non obfcurc demonftrar. Experientia item fcloporum , fine tormen-
torum , e quibus inclufi duntaxat fpiritus violcnria glandem cxcutir,
abunde rcftatur aerem riie applicatum, maiorem grauibus quam Icuibus
motum imprimere pofle. Qui enim vel imaginatione fingi poflet.pa-
lcamaliquam,plumamvc tanto impetu ex machina iftiufmodiciici pof-
fc, quanto glandem plumbeam eiici cernimus ? Denique cum quis c
tubo fclopicxquifitctercbratiglandem iuftx magnitudinis, vt iniupe-
riori exemplo, Ipiritu attrahit , quanta quxfb violentia (equitur illalpi-

ritum, furfumque emicat ? Memini mc vidiffc quendam ,cui maiori ni-

fu.quam cautela, glandem ita attrahenti, anicrioresdentcs repentino
afeendentis impetu excutiebantur.
Vltimum hoc experimentum fi bene perpendatur, non exigui forfi-
tan momenticrit,addodhin*,quam modo tradidimus, magna Ciltcm
ex parte confirmationem. Aer quippe orificium inferius dcriuand*flam-
tax deftinatum fubiens , glandem a tergo vrget , & ad afdtnfum deter-
minat; cui deinde, fi ipGusglnndisdcnfitatcniadiicias, completam ce-
leritatis, nec non violenti* qua afccndir,cau(am habes, (glans enim lig-

nea vel c fubcre confctfta , tam velociter, tantoqucimpctuminimeaf-

,

ccnderct :)
porro aeris artradio rcfiftenti.ini, qua alioquin impediretur,
promptitudo vero qua attrahenti obfcquitur, argumento cft, eam
tollit,

ad quemlibet morum indifferentem cflc,vbi vi nulla externa verfus par-

tem aliquam determinatam impellitur.
Iam vero quod ad vltimum Galilxi argumentum fpedtat, quo nirni- Y 1

rum contendit, (agittam tranfuerfam celerius ferri debere, quam dire- ter ^x ob"efti!!!
6fam.fi motus illiab aere imprimeretur, non alia qua diluatur rcfpon- », quod nempe
fione opus eft, quam refiftentiam aeris diuidendi non minus (agittam
impedire, quam fubfcqucntisimpulfus adiuuet, adeoque exilio capite dcbact quam
nihil acquiri, imo vero multum deperdi ratione figur*, qua: fagittam
longe ineptiorem reddit findendo aeri, quando tranfucrla, quam quan-
N ij
 ,

iqo Tra&atus Primus,

do dire&a emittitur; proindeque aer debiliori imp*tu diuifus,non poteft
in tanta copia diflilire, & a tergo accurrere, ad impellendam fagittanj
per medium maiori quam ante pertinacia reddens.
Hucufque, debito tamen cum honore, grataque fempier memoria re-
colentes, plurima , eaque mirabilia natur* arcana, quse fublimi huiufce
viri ingenio referata orbi innotuere, aduerfusipfum difputauimus,quia
ha:c difficultasimpuliffc eum videtur inuitum quodammodo, vt contra
propriam indolem geniumque,ad motus huiufmodi peragendos, quali-
tatem aliquam impreffam neccffariam fuiffe crederet; nobis enim pro-
pofitumed oftendere.non hac folum occafione,fed vbicunque demum
id generis qualitates obtruduntur , eas fuperfluas effe , maleque cum na-
tura rerum cohxrcntes , nec omnino effcaliud, quam nudas voces, ad id
deferuientes , vtquialiquid in iisptxfidij collocant , magis confundan-
tur, & denfiori quam antea caligine inuoluantur.

C A P V T XIII.
De tribus [pecitbus motus 'violenti , reflexione , vndulatione
g£/ refractione.

i. Otvs de quo in prxccdcnti capite differuimus quia

,
Reflexio morat
communiter , velex toto , vel ex parte opponitur graui-
violenti fpedes
quxdam cft.
cati,fiuecftfcenfui,(
qui naturalis plerorumque corpo-
rum motus habetur) violentus fiuc coactus appellari
folet. Atque ita demum vtriufque motus tum naturalis,

tum etiam violentinaturam caufa (que explicatashabcs.

Supereft tamen aliquid dicendu de motibus quibuldam particularibus,
fub communi ratione violenti contentis , qui quamuis videantur a b eo
diferepare, rcueratamen idem cum eo funt.Er primo quidem fc(e offert
motus reflexionis,quem( fi modum quo peragitur motusviolcntus con-
fideremus ) videbimus non effe alium, quam violentuquendam, cuius,
in qua fcilicetdt,linea,corporis folidi occurfu quodammodo obrumpi-
tur. Quemadmodum enim in aqua quam quis magno impetu contra
parietem ciaculatur, experimur partes praxedentes , a fubicquentibus
primo conrra parietem impelli, deinde ab iifdem,vti parietem ipfz atti-
gerint, retro abigi
ita partes pofteriores in illo aeris veluti torrente, ( qui
>

ab eodem, a quo &

motus violentus oritur, impulfu efficitur ) priores in
obiedhim corpus primo protrudunt, ea (que deinde ab eodem repelluur.
Hoc vero in luce
,
quam in alio quouis corpore manifefHus apparer,
proptcrca quod illa minus de grauirate participet, adeoquea folo i diu dc-
terminetur,illiufquc legesexadiiffimc(equatur,a quibus alia plerumque
corpora, impediente nimirum grauirate,aliquatenusaberrant.
It
Reflexio fit
Porro propria reflcxionislex hxceft, vt ncmpelinea incidens, acre-
ad
angulox xqua- flexa, aquales angulos efficiant cum ea reddentis fuperficiei linea,
qu* in
eadem
 D'c Natura Corporum, Caput XIII. ioi
eadem cum ipfisfuperficiedcfcribituricuiusdemonftfarionern virfum-
mo ingenio prxditus Renatus Cartefius accuratiflimc in dioptricis fuis
rndidit ,
cxplicauitque exemplo piis, in tellurem aliudve corpus foli-
dum , reticulo impattx : illius demonftrationis vim hic breuiter fub-
iiciemus.

q
In redhngulo parallelogrammo A E,
A/ —q fit CF telluris fuperficies A pun&um a
i
,

quo reticulum G H , pilam mittit per li-

neam pun^ u ni B,in telluris fuper-
c l
e ficie:fupponamus etiam C dexteram, Efi-
pofitis, oftendendum eft, pilam per lineam BF
niftram tenere. His ita
reuerfuramad punctum F,in tempore squali ei, quo prius ab A ad B
tranfierat,adeoquc fadluram angulum A B C, squalem angulo F B E.
Quod vtfiat abftrahcndum, vt in mathematicis loler, ab omni pliyfica
insqualitate & (iipponendum eft, fuperficiem GEeflc mathematici
,

planam, impetus etiam reticuli, squalem & vniformem vigorem e<Te in

A & in B. Quamuis enim rcucra neutrum horum ita fe habeat i quia
tamen in operationibus cx iis pendentibus nullum interuenit vitium no-
tabile ,
perinde eft quod ad prxfens inftirutum attinet , ac fi mathemati-
ce huiufmodi forent. Videmus ergo reticulum HG, pilam in determi-
nato tempore mittere ab A ad B, idell,a finiftraad dextram quantum
diftatCa B, &afummodeorfum,quantumdi(latAaC. Rurfum, vi-
demus fuperficiem CE,nonefle contrariam huic pilae motui quatenus
tendit a finiftta ad dextram, linea fiquidem CE verfus eandem partem
porrigitur; (ed contrariam eidem efle quatenus a fummodeorfum ca-
dit, illae enim fuperficies CE fe illi opponit, ctirfumquc abrumpit lines
A C. Idcoque necefle cft motum piis, vbiattigerit fuperficiem C E,

tantum deflc&i a iinca A C, quantum fuperficies C E illi contraria eft,id

eft ,
oportet cum retro prorfus ferri
,
quatenus ab illa fupcrficici oppofi-
tione dependet; proindequcvbi pila acceftit ad B,refilirc debet in ei-
dem proportione, a finiftra dextrorfum, itemqueab imo furfum, quam
habuit a finiftra dexrrorfum , Scafummo deorliimin tranfitu A ad B;
proptereaque oportet eam in squali tempore confecilTe lineam a fini-
ftra dextrorfum , squalem lines CBifimuIquc alteram ab imo Rufum
squalem lines A C, ex quo neceflmo eueniet, vt decurfo tempore
squali ci quod ab A ad B impenderat; peruentura fit ad pun-
in tranfitu
dhim F,adeoquceffe<ftura duos angulos A BC,& FBE squales;quod
cuilibet qui vel a limine Euclidem falutaucrit.probe compertum eft.
Motus quem vndulationem vocamus,vlteriori explicatione non in-
diget:manifeftumquippceft, cum pendulum aliquod a perpendiculo
fuo dimotum, conaturum fit naturali grauitatis vi illud recuperare, £ &
in eo conatu vclocitatemaliquam acquifiturum, (qua impeditur quo
minus ftatim requiefeat ) manifeftum inquam eft, debere illud violenti^
motus abreptum in contrariam pattern ferri , donec fuperante velocita-
tem grauitate, verfus perpendiculum retrahatur, a quo iterum pr^ualcnte
N iij
 102 Tra&atus Primus,
velocitate recedet, niteturque furfum verfus punitum a quo primo de-
cidebat. Atquehac demumreciprocatione motuum aliquandiu alter-
nabitur, debilioribus continuo vndulationibus agitatum, donec tan-
dem requiefeat, Pedato iamaeris tumultu, proprioquefuo litui reftitu-
to per caufasad id e* prxfcripto natura: ordine deftinatas. Eodem pror-
fus modo, & illa vndulatio peragitur , quam in aqua obleniamus , cum
a litu naturali fuperficiei fpnxricx vi aliqua turbante dimouctur.
Galilxus animaduertit tempus quod vndulationibus hviufmodi
fponte quodammodo libi inuiccm luccedentibus impenditur, aqua-
nec minusa pendulo, fub finem motus breuiorem iatn
le in lingulis elTc,

arcum dcfcribentc,quam cum lqngiflimum,fub initium vidclicet,con-

ficiebat infumi. Quod mirum illi videtur, cxillimanti fcilicet id cor-
pori naturaliter ex fuagrauirate competere, indeque euinci iftiufmodi
corpora ab acre nequaquam moueri.Cum tamen reueia nihil manife-
ftius Iit, quam effedtum hunc ab acre procedere, qui nempe ad vtram-

que arcus extremitatem vbi motus imperio minus obnoxius cft, conatus
fc quieti reftituere.nonnihil poli quamlibet vndulationcm acquirit, eanv

que proinde in breuiorem arcum cogit.

Ego vero magis miror quod cffc&us hic potuerit Galilso mirus vi-
deri, ad cuius caufam reddendam viam ipfemet adeo facilem aperuit , II

modo oculos ad fequclam adieciflet. Is enim in dialogo quarto de mo-

tu, demonftrauit mobile quoduis naturale, per quadrantem circuli def-
** cendens,aquacumqucdemumparteincipiatdelcenfus,xquale fcrr.pcr
tempus infumere vtad perpendiculum peiueniat ita \ t pendulum ad
,
:

quamcunque altitudinem vi prioris defccnfusfublatum, in reditu ab ea-

dem ad perpendiculum, inlumpturum Iit tempus ei prorfus squale,
quod primo, ab altitudine fummadcfcendensinlumplerar. lamlic dif-
puto: cum penduli afcenfus,a velocitate motus in dclcenfu proxime an-
tecedente acquilita producatur, debet velocitas illafat habere virium,
vt pendulum illud in zquali tempore deferat ad altitudinem proportio-
ne quadam refpondcntcm priorialtitudini, ad quam velocitas in primo
dcfcenlii acquilita pendulum detulit. Ex. gr. Ii primus penduli alccnfus
ab A ad E,(ccudus veroa C ad E; quoniam
fuerit

L(j tempus inhisduobusinlumptum squalccft, vta

Galilsodemonftratur, neceffc cft velocitates ab
acquifitas , eandem habere proportionem,
iis
E quam habet linea A E ad lineam C E.-quare in-
tereorum cffedlus proportio etiam intercedere debet. Si ergo fuppona-
mus proportionem lines E D ad lineam C E, eandem clTc,qux cft: li-
nes CE ad A E, velocitas acquilita indefccnfuper CE,deferet pendu-
lum ab E ad D,in eodem tempore, quo prius ex alia parte dcfcenfus per
A E furfum illud detulit ab E adC. Igitur cum tempora qus in defcen-
libus ab A ad E, nec hon a C ad E infumuntur,iintsqua!ia,con!e-
quens eft, vtduz ilis vndulationesab A ad C, a C ad D, & in zquali
quoque tempore peragantur. Quod vero Galilxus fequcls huius vim
minime

{-
? i
 De NaturaCorporum, Caput XIII.' 103
minime p«rfpcxerir,cx eo acridkiquia nempe exiftimaiiit motum violen-
tum iuxta ealcicm proportiones, idque ob eafdcm rationes, qtiasin moti-
bus naturalibus deprehendimus , nequaquam peragi ; eurus contrarium
fupra, vbi dc hac re fermo fuit, dcmonftrauimjus.
Motus quem vocamus rcfradionem, qui nullibi fc manifeflc pro- I V.

Rcfra&jo, vbi
( quanquam forte diligentiorcs poli hac natu-
dit, praeterquam in luce,
corpus
tx fetutatores, eundem quoque etiam in aliis corporibus, quae qualita- icHcGss ingi* .

tes appellari folent, detegere potemnt } reflexionis fpccics quidam ejl.

Oculum
Cum enim a natura, corporum quotuudam poti, huc meatus, cum ry- vero cgrediiur,
liqui eorundem fub/lantia magis densa lra-^erfcde commifccan- r ,u P c ' ficicsle ‘
‘

tur , vc parces eorum omnes videamur lucem admittere , fimulquc parallela * fii
,

eandem omnes reflederc; Gforreluxincorporaiftiurrnodi incidic,ipfo perpendiculo,

ftatim in limine occurrit illi refiftcntia, fufficiens quidem ad conllitutio-
nem corporis refledentis , ita tamen reflodentis , vt tranfitum non pro-
hibeat omnino, fcd impediat duntaxat, quo minus fiat in eadem linea
reda, per quam impegit in corpus. Quare ncccflc ell lumen inclinari
aliquantulum, vclucircpercuflum verfus lineam dudamabilluminanre,
Se inrefiflenrem fuperheiem perpendiculariter incidcntem.-quod prop-
terea a mathematicis dicitur refringi , feu frangi ad perpendicularem.
Porro in ipfo lucis egreflu, fecunda iupcrficics fi priori fir parallela, con-
trariis caufisvrgentibus, illud in contrariam partem fleder, quod dicitur
refringi a perpendiculari.
Exemp.gr. fi radius AB, incidat in
fupcrficicmEBF aditumque reperiati
E F, noniamei refillit, fed
fuperficics
pars vt dicam interior pori B refpi-
ita

ciens pundum F qui porus non cfl

i

pundum mathematicum fcd corpus

phy ficum. Reflexio itaque perinde fie-
ri debet , ac fi corpus refledens cfTct
I B K. Manifcftum vero eft quod fi A B incideretin 1 K, reflederetur

verfusAG- Quoniam vero non confiat de inclinatione fupcrficiei IK,

vtrum nempe fit vere perpendicularis necne , non poflumus exide xfti-
marc quanta fir futura inclinatio hac reflexiore efficienda; id folum con-
flat , quod vetius A G fieri debeat.
Antequam veroin difficultatem hancaltius penetrem , modum quo v.
vtitur Cartefius in explicanda refradione breuiter pcrflringam qui Rcfclln cx ‘
;
; ^
fanc ab illo tam ingeniose excogitatus, vcllrm fucceffu non careret. Is aioni'sYiUt*"i
igitur dcmonflrationi fuperius cradirx infiftcns, fupponit fupcrficicm in Cwtefio.
quam pila incidit, effe tenuis alicuius lintei altcriuive cuiufuis fubftantix,
qux pilx magno imperu impadx facile fif ceflura,camqueadmifliira.
Et quoniam fuperficics ifla verfus vnamdunraxatparrem rcfiflic, exin-
de colligit pilx velocitatem minui folummodo verfus vnam partem,
non aurem verfus aliam. Ita vt cum iam linteum pila pcrcranfiit , opor-
teat velocitatem motus , in eam partem qua nulla occurrit rcfillcntia,
 104 • Tra&atus Primus,
collatam cum velocitate eiufde , verfus partem qua occurrit rcfiftentiaj
maiorem efle quam antea fuerat. Pila itaque brcuiori tempore conficiet
curium fuum verfus partem illam qua nulla occurrit relidentia, proindc-
quc verfus eandem inclinabitur.
Quantum vero in hac materia
-® aberret a fcopo, figura fubie&a fa-
Sitre&angulumpa-
cile oftendet.

E rallclogrammum vt fupra A Ei
p quod deinde duplico , totumque
parallclogrammum efficio A L li-
neamque AB produco donec per-
ueniatur ad L. Supponendum iam CE effe linteum feu fupcrficiem
ceffilem, a Cartcfio propofitam , lineam vero quam teneret fi nulla
occurreret refiftentia,cffe B L. Deinde inquirenda eft perpendicularis,
quae iuxta nodram explicationem eft A C,ida quippe linea ab illumi-
nante A perpcndicularitcr incidit in CE , tamctfi nonnulli qui Car-
opinionem tuentur,aliam pro perpendiculari lineam a ffignent, con-
refij

tra communem omnium conlenfum qui de opticis fcripferunr. Sed ne

in terminis haereamus, quaedio in eo vertitur, vtrum pila linteum tran-
fiens debeat eo iam traie<do,dcfle&ere a linea B L ( quam fi nulla oc-
curriflct relidentia tenuillct) verfus punttum E, vel potius verfus C. Ra-
tio & experientia euincunt, inclinationem debere fieri verfus C. Cartc-
Cus autem contra affirmat eam fieri debere verfusE.
Quod vt offendam quamfitcriamapropriisipfiusprincipiisalienum,
liipponamus linteum CE cflcaliquanta^craffiriei.ducaturquead d cfig-
nandam idam craffitiem linea O
P, deinde a B fuper A L fiat alterum
parallclogrammum , fimile parallelogrammo A L, cuius diameter fit
B Q;_His politis, fequetur ncccflario, motum a B ad Q,finulla fit reli-
dentia, fieri in eadem proportione, qua motus ab A ad B proportio au- i

tem motus ab A ad B eadem ed, quam habet CB ad C A , id cd,

celerior erit motus in eodem tempore verfus D , quam verius M,
idque iuxta proportionem quam habet CB ab CA. Vnde fit re-
fidentiam occurrentem tendenti verfus D, maiorem ede ea qua: oc-
currit tendenti verfus M
iuxta proportionem 'quam habet C B ad
,

C A, adeoque tardior erit motus in via quse ducit ad D; non autem in

via qu* ducit ad M,proindeque declinatio erit ab E verfus M. Nam
vbi maxima ed relidentia , ibi maximam oportet ede tarditatem, & ab
inde fieri debet declinatio. Atqui vbijeraffities in eodem temporeper-
tranfeunda maxima ed, ibi etiam erit maxima relidentia; porro mani-

fedumed, craffitiem maiorem ede verfus D quam verfus Mi ergo reli-

dentia maior erit verfus E; proindeque necede cd declinationem a linea
BL fieri verfus M, non autem verfus E.
Sed rcuera iuxta dodfrinam a Cartcfio traditam, pila, perinde ac
II , in rc&a linea tenderet, nili forread oppofiram
nulla foret relidentia
lintei partem qua in acrem egreditur declinatio aliqua fieret. Nam quem-
ad modum
 De Natura CoiporumvGaput XIII. *©$
ad modu tcfiftentia lintei maior eft versus
D^juam versus M (
quia lon-
piius in atrre contigit ita
gior eodem tempore conficienda linea eft * vti )

etiam vis Ineam partem impellens, maioreft viqurimpcllicirr aliam,

adeoque exdem plani' proportiones, qu»fuemntinmotuantequam ad

linteum ventum efTct.mancbunt q uoque in cwfdcm traiediione, fa Item
dante appropinquante ad oppofiram fupctfidicm piByrefiftentia lan-
guefcar.ob tenuitatem fcilicet llliqs pixisquxillic refiftit. Quodciiiw
ineceflaridabei parte contingat qua minima eft craffities, debebit pila
curium ftium illae flcdere.vbi nempe refifteritia minor eftiadeoqueitp
ipfoegrcflu hbertaCem aflecuta, a maiori itfiftehtia declinabit, modo
fbpra explicauimus. 1 t.forw oti: -•
queni • .

vt.
auNcqut‘vero exempla quas iiCartefio ahifquc ad hancipfiusdo- Rcfpondet „
ftrinam confirmandam proferuntur , quidquam efficiunt. Cum enim argumentis al-

glans, cuormento bellico in fluuiutn cxcufla.inaduersaupa ftantes vu

‘nerar.id non a rcfradhone.fed reflexione oritur, quemadmoduagnofeit
K^
ls

lll (
#
?
r

^“‘
n n'
' ,-

iplcCartcfius , adeoque nullum

haber roburad probandum aliquid in
xefimftione , cuias nimirum leges a legibus pure reflexionis diucrfe funt.<
Eidem refponfione dilui poteftfiealia abiedtiodeglande per aquam
d felopo milsa.qux quimuiscxaddiflimc eollincara,fcmpcr tamen fupef
fcopum aqua mcrfuln furgir. Nam
cum ea fit natura aquse , vt alicu-
bi fubfidens in aliis circum locis inrumcfcat , fieri non poteft quin
glans qux aquam fubiens luprenins illiuspartirfdcprcffit , alias lubin-
,

dc remoriores cxcitauerit &

(brfum cuociucrici occurrent illi igi-
tur in progreflu partes aliqux furfum nitentes , a quibus ipla impul-
fijm fif determinationem quandam recipiens fcopum ad-quem diriga-
mrtranfcendet. Ex quo apparet effe&um hunc a reflexionefiue refultu

aqux. non vero a refraddioneproficifci.quanquam nonimmerito fuf-

plcari poffimus, eum qui felopum explofic lupra debitum collineaffe, A IV

tvV
tfoitf
qui a fcopus per aquam vifusaltior vero apparet, nifi huic periculo prius
*' tX!
profpetlum fuerir. _

Nec admittendum illud eft quod obtendit Qirtefius , dum ait , rem
•j i»
»
b
aliter fehibere in luce ,
quam in pila, propterca quod artherca fubftanria i

corpora omnia permeare arbitratur efficacius in vitro fiue Is Ui'»

quam ille ,
ii

J flEiJ*’ I,
aqua quinrin acre moueatur,proindequencccftc fit lucem velocius in
aqua quam in acre ferri» adeoque inclinari ad illud latus linea: reddar,
quod opponitur ei, ad quod tendit pila, eo quod tardiori curfu feratur.
Nam ( vt de veritate huius propofirionis in prx(cntinondifpurem) effe-
«ftns quem produci contendit, impoffibilis eft. Si enim arthereafubfl^n-
ria ( cuius morum appellac lucem jlin acre cis vitrum pofico tarde naib-
ueatur, fieri non potrlh vcillius, qux virrum vel aquam ingreftaeft, ce-

motus fif. iorraffisquidcnxtardms rowcLitur,ccrnftirnum tanieo

lerior
eftimpulFum fubftinrix arthcrcar. vitrum ingreffz non pofle caulem
fuam adaequatam excedere , ea autem alia ivqncft.quaih motus aliaiU(n
partium in acre as vttrompofito v.oJiuntiutn.
'>i
ji Ruiffistakdtaiam
tiitroirfdittodcbcre^^ddlatum priftinum, &:m- i
 )

'
to6 Tra&atus Primus,
terruptam're&irudinem dcnuo refumere» cum necefle fit, tanrundem
(nccamplius) illi in fubfequenii acre det radum iri, quantum in vitro
adie&um fuerat. Hoc vero falfum cfle demonftrac experientia.
Tertio iuxta hanc explicationem fequemur, lucem in aerediucrfum
(eraper tenere tramitem ab eo quem tenet in vitro , cum tamen expe-
,
rientia conftantiffime teftctur, fi vitrum ex vtraque parte conuexum
fit, inclinationem illius in acre,poftquam vitro iam egreffa eft, fieri ver-
eandem partc,vcrfus quem in vitro fa&a fuerat, fed aliquanto in illo
fus
quam in hoc maiorem. Idem quoque cotingit in vitris vcrinqiconcauis.
Euidcns igitur eft cficdhim hinc a vitri fuperheie vtrinque produci, cau-
&
lamquc illius non ab aere ex vna parte, a vitro ex alia repetendam efle.
Poftremo hxc ipfius folutio obic&ioninoftrxnulJa tenus fatisfacit.qua
nimirum contendebamus refiftentiam refipondere vi impellenti ,proin-
que debere mobilcin re&a linea ferri. Quemadmodum fe res haberet,
fi g^ns oblique cxcutercrurper murum luteum recens
, coagmentatum,
in quo virga: quxdam rotundae talibus ad inuiccm interuallis texeren-
tur, vt eam facile admitterent. Quamdiu enim glans in nullam earum
impingeret, ( quod Cartcfij bypothefim exprimit) re&a progrederetur;'
fin veroin aliquam incideret quod noftram refert vt mox apparebit
(

iuxta menfuram contadhrs oblique fenetur, & ab illa virga per aliam li-
neam dcfledferct.
Rcfpondcbunt forte aliqui pro Cartefio , tenue illud & fiibtile cor-
pus, quod ille res omnes permeare vultjinflcxibilcefTe nullique violenthe
celfimrm. Czrerumrcfponfiohxc raritatis natunctantopererepugnat,
tot etiam tamque ingentia incommoda fecum fert, vrvix crediderim,
Cartefium illam pro Tua agniturum proinde illius refutatione vt inutili
;
labore fuperfedebo.
vii. Alia itaque nobis inuefliganda eft caufa rcfra&ionis quae ad ingref-
,
^um uc s in corpusaliquod diaphanum contingit :hzc autem, vti iam
! '
uut, rt fria'm.
ni, lucis sumdiximus, in eohaud dubie confiftit, quod radius in prtem corporis in-
"tcr’ orem uam penetrare nequit, incidens , rcflcdfitur verfus latus illud
> 9
fuum n
icflcac n s"mm
ex U0 ^ at illuminans» & quidem fi ei per totum quod refiftit corpus li-
9
«iam ad illius bcrillic aditus pateat, inceptum primo iterprofequitur, fin minusmulti-
excodcm cgtcf
p|i c j() US hj nc j ncj e nullum reperit.
reflexionibus diftradi a exitum
Porro do&rinz huius veritatem accidentia phxnomena quse ob-&
feruantur manifefte confirmant : experimur quippe re fradiionrm in pla-
na fupcrficie fieri ad 'perpendicularem dudhm ab illuminante ad ipfam
, xr fuperficicm , vt fupra dnftum eft. In
egreflu vero radi) fi fupcrficies fint pa-
rallela: , vidrmus eum a perpendicula*
ri dcfle&ere; quod etiam necelfarium
eft. Porum enim fe maiorem vel (al-
tem aequalem rraiiciens , quem ab ae-
I? re occupatum reperit, prematur ne-
cefte eft , ( in omni autem turba accidit

vt
 DcNatura Corporum, CaputXIII. 107
yt qui alium maxime premit ab eodem
, viciflim maxime prematur.)
Tranfeuntem icitur radium, pori larus illud, quod ei proximum eft, pre-
met : fed angulus qui ad perpendicularem fit, videlicet B C I, minor eft,
proindeque radius propinquior eft i di lateri pori quod refpicit I, quam
quod refpicit H: ab eo ergo inclinationem recipiet; latus autem
alteri

idud repellet eum a pcrpendiculariiproindcque a perpendiculari refrin-

getur.
Eadem hsec dodhina.quam ad reddendam refradtionis rationem ad-
duximus , vlterius confirmatur ex eo quod in cumis fupcrficiebus acci-
dit. Sit v.g. E F; Iens fiue vinum ex vtra-
que prte conuexum, C B illius axis, AD
fn-l TTSiiu" radius emiifus ab illuminante A > AB per-
-> iscncef: pendicularis ab eodem illuminante A ,deci-
dens; & ex praecedenti ratiocinio manife-
O ftum erir,quod AD fubipfum ingredum
E( refringi debeat verfus A B.vtpotc repulfus
ab illa parte interioris lateris pori D ,qu*
vergit ad F quia fcilicct latus idud eft ra-
T/g i

dio maxime oppofitum radius vero iam fe- :

mel ineam partem inclinatus , cum poftea

traie&o vitro ad alteram fupcrficiem E GF
peruenit, minorem efficit angulum verfus
Fi proindeque iuxta regulam fuperius poli-
tam, inegreffue vitro iterum refringi debet ad eandem perpendicula-
rem , occurrctque alicubi axi C B. Qu* omnia experientia comperta
funt.
Si fumatur autem corpus fuperficieivtrinqueconcauae, deprehende-
mus ( iuxta noftram hanc do&rinam )
re-
fractionis caulas contrario prorfus modo fe
habere, ficuti effe&us ipfos contrarios ede
declarat experientia. Itaque cum regulis a
nobis traditis experientia quoad omnia luf-
fragetur, dubitare non poffumus quin fun-
damenta quibus nitimur (olidi iaCta lint.
Cacterum cum in curuis fupcrficiebus VIII.
multa prattervniuerfalcm regulam cueniant,
operae pretium erit canonem aliquem fanet; dum quem iu-
re, per quem dc his omnibus certo iudicari
^‘^us^rT-
pofiit. Isautcmeft huiufmodi, reflexiones f, a a, 0 nibus in
fcilicct a curuis fupcrficiebus faCtas, squales cuiufcunque
Uf '
ede reflexionibus faCtis a planis illis fupcrfi-
ciebus
,
quae cumas contingunt in punCto,
a quo fiunt reflexiones. Quod principium
opticidefumpferunt a luppofitione quadam Mathematica, devnitate,
punfti refledtentis in vtraque fupcrficie.tam curua fcilicct, quam plana,
O ij
 io8 Tra&atus Primus,
at nos illud defumimus ab infcnfibilitare partis adeo exigui in duabus
dtuerfis fuperficiebus, qualis illa eft qui radio refle&endo fufficir. Nam
vbidiflercnria in caufisnon poteft fcnfibus percipi, in effc&ibus quoque
tam exigua eft , vt omnem illorum aciem fallat i quod inftituto noftro

abunde luflScit. Porro cum iuxta fuppofirionem iftam mathematicam,

pun&um in quo fit reflexio, vtrique Giperficiei commune fit; (equitur
nihil referre,vtram illarum eligas ad dignofeendam reflexionis qualita-
tem hoc principio, quodreflexiofequidebeat tangen-
Stabilito igitur
tium fuperficieium conditionem » oftenfo etiam , in fuperficiebus planii
eam ita vt diximus euencuram, confcquens eft , idem quoque in fuperfi-
ciebuscuruiscuiufcunque demum fint figurat euenire debere.
,x -
Denique cum fuprainobis declaratum fit, refradbionem cfTefpeciem
panatvoriqw quandarareflexionis, quod hic de reflexione di&um eft.refradhonc quo-
iuncmaiorci,[c- que applicari poterit.
1
iorraTcfficU
Supereft vna adhuc refrarftionum proprietas
,
quam harftenus inta-
quim ahud mi. &am reliquimus, experientia enim compertum habemus , quorundam
POnl
"ambiif
diaphanorum partes interiores, magis fortiufque refledtere quam alio-
coailins? rum; hoc vero idem eft quod nos renaAionem vocamus. Pro cuius in-
telligentia obferuandum eft , in diaphanorum compofitione duas diffe-
rentias confiderari pofTe: quidam enim partibus maioribus porifquc ,

laxioribus conftant i alia contra , minoribus partibus porifque anguftio-

ribus. Poffunt quidem & alii potorum , partiumque combinationes
fieri fed ex bis duabus non erit difficile de reliquis iftimare. Quod ad
,

primam attinet, quia poti in illa laxiores funt, maior radiorum numeros
pereorum vnum fimul tranfire poteft, item quia partes funt maiores,
plures quoque radij , ab vna illarum aliqua rcfle&i, ac deinde Temnam
aliquam reperire poterunt, quam fimul omnes teneant, diaphmumque
non interrupto itinere traiiaant: i contrivero in altera combinatione,
vbi tam partes quam poti exigui (unt, pauci fint oportet radij quibus
per eundem porum tranfirus patear.
Iam vero quod refraftio maior fit, vel minor, duobus modis fieri
poteft) vel enim id contingit, cum vnum dia phanum ad plures angulos,
adeoque maiori lupctficiei latitudine , rcflcdfit lucem ,quam aliud i vel
. cum vnum eam refle&it ab eodem pun&o incidentia: per breuiorem li-
neam angulumque maiorem quam aliud V troque horum modorum
.
,
.

manifeftu eft a corpore maioribus partibus porifque laxioribus conflan-

te fu perari aliud, cuius compofiriohuic contraria eft. Nam quia in priori
genere pluresfimul radij in eandem partem incidunt , in fuperficie cor-

poris cuihoc contingit pars aliqua remotior cernetur , in corpore vero

qui in minimas illius partes incidit , ob exiguita-
pofterioris generis lux
tem fuam futim euanefeet. Rurfum quia in priori genere, pars ad inci-
dentiam maior eft, fuperficics a qua introrfum fit reflexio, de plana rc-
«ftaque magis participat
,
proindequa ad maiorem angulum reflc&ir,
quam illud cuius fuperficics obliquior eft.

Confirmitur
Citerum priufquam hanc quzftionem relinquamus, natura illorum
corporum

'V
 De Natura Corporum, Caput XIII. 109
corporum in quibus fit refradio paulifper ml^ieadaeftifienimtatn doarin» fii pe :
jpCi quamproxima: refractionis caufe nobis friueanr, dodrin* noftr.r riu * '»•>«* «
veritas haud parum confirmabitur. Hunc in finem reuocaminmcncem
“ «“
u *'Lccm
poffumusid.quod crebris experientiisdidicimusiinagnas fieri refrad io- f,m R unt -

nes in fumo, nebulis, vitris, fle aquis crafiroris confidenti*» quibus addit
Cartefius olei genera quidam , Ipiritusctiam , fea aquas fortes.
Iam vero pleraque horum ex minutis corpufculis humido innatan-
tibus componuntur.-in firmo nebulrlque rps rnanifedaefl. Exigui
enim
bulluli qu*
in aqui fupcrficieviruntur.priufquam eam deferant, fle
quae iam in
acremfabbtr iiaturanihmu poflidenr, abunde fidem fa-
ciunt, fumum niliilcfie aliud quam ingentem rotundarum atomorum
,

.multitudinem acri innatantium, iguttuli quoque rotundx ia quas fc

aqua in pruina vel rore colligit , & qu* herba, folih,ramufcu!ifque ar- ' • -eD
boruminfidenr,argumeutofont,ncbulamcfimilicorpufculoromcon-
1
gerie coalefcereiquinonnunquamtranquillcinaercconfiduiu, aliis nt
,
pro venti veluti arbitrio fluitant & agitantur. Oculi ipfi clamant aquas
1 ,n03

quibus crafliored confidentia corpufcuiisabundare.fle obhanc caufam

minus limpidas & perfpicuas ede.
Quod ad .vitrum ateinet , modus quo fpiiitu in habitum quemlibet
. formatur, faris euincit ,ilkida fuboliffimh ignis {piculis quibus vndique
tranfuerberatur, in exigua fle caua corpufcula , dum funditur, effingi,
qui fiibinde refrigerata, eandem figuram retinent. Deinde quod ad
criftallum aliofquel.ipidcs pellucidos in locis frigidioribus repertos, fpe-
dat cum tota illorum corpora fubcat ac penetret frigus, fle quamlibet
;

eorum partem contrahat, necedc edex ifla contractione plurima incer

partes foramina relinqui QuddetiamlapidesillipeUucidiquicalqrisvi
coagmentantur, fimili proprietate gaudeant , ex foraminibus qui in li-
codis apparcnt.non obfcurc colligi poted. V idi
terihus, tcgulilque igne
ipfcmet in oflibus diu expofids (oli ingentem confcrtamquc exiguorum
foraminum multitudinem, perindeac fi fubtilibus vndique acunculis
transfixa fuedenr.Chymicorum fpiritus olcique genera qu* a Cartcfio
vrgentur, fimilefortiri temperamentum crcdibileelt , vtpote qui acer-

rimorum ignium applicatione extrahi (olent : idiufmodi quippe ignes

plurimorum ad inuiccm radiorum coniundionc excitantur, adeoque
corpora in qui agunt laxioribus porisdidendunr, %d quorum deinceps
eonferuationem vifeofa tenaxque fpirituum confidentia idonea ed.
Ex hifceomnibusobferuationibus fcquitur, corpora, in quibus ma-
ximi contingunt refradiones, magnis ( vti didum cd ) partibus porifr
que condarc, proindeque fi modo admiferis lucem efTe ralc corpus, qua-
le a nobis, vbi de natura cius dideruimusdeferiptumed, manifcllccon-
dabit , effedum , de quo hic egimus, reflexione quadam produci , nec
h aliud ede refradionem, quam fpecicm quandam reflexionis.
Quipodrema aderrio inde quoque euincirur, quod iidem ptorfus
effedus a reflexione, non minus quam a refradione proficifcunrun Re-
flexione cnimefficittir vt res appareant maiores vero, fle in alia, quam
O fj
 :

no Tra&atus Primus,
reipla fint, Iodo ; colores quoque, & Ius quxdam euanida ,
quin & ignis
quoque , eadem excitari poffunt : fortaflis item reliqui cffe&us omnes,
qui refra&ione fiunt, reflexione perinde peragi valerent. Euidcns igi-

tur eft , eandem in vtroque naturam effe, cum parenmm fimilitudinem

proles exprimat.

CAP VT XIV.

Dt eompojitione, qualitotibus ,
generatione mixtorum.

Eclarato iam quibus virtutibus ignis ,

terra , cat-
Connexio hu- teraque in Te mutuo elementa operantur, luce videlicet,
ius capitis cum
praecedentibus
iiique motibus, quos in capitibus prxcedcntibus expli-
tnthoris in co cuimus; propofitum nobis in hoc capite eft obferuare,
coafilium.
quidnam demum ex his eorum operationibus oriatur,
deinde modum quoesedem peraguntur, inueftigare.Hoc pofterius faci-
lius confequemur, fi finem adquem dii igitur illoru adHo, prius cogno-

fcamus. In cuius perquifitionc deprehendemus effedhrm ex elemento-

rum combinationibus nalcentem , beneficio motuum quibus varie in-
ter lemifeentur, effe longam quandam feriem,& veluti profapiam mix-
torum corporum &qualitatum,in quaex prima combinationetanquam
coniugio Ar copula quadam nafcuntur alia corpora magis compofita,
ex his alia generatur proles priori numcrofior,qux deinde in hunc mo-
dum fine fine augetur. Nam quo longius hxc augmenta progrediun-
tur , eo vbcriorem femper nouis generationibus maceriam lubmini-'
ftrant.
Ad hxc omnia figillatim defcendereimpoflibilecfti quin imo mo-
Ipftum & fuperfluum plufquam generalia eorum capita delibare, hoc
,

prxlcrtim in opere, inquo conftituimus vniuerfim duntaxar oftendere,

qux rerum generavi St efficacia corporum produci queant ; vt fi po-
ftea occurrant aliqua fortis fienaturx differentis, non dubitemus eorum
profapiam aliunde, quam a corporibus & quantitate repetendam effe;
qui prxeipuus huiufce operis fcopuseft. Vr hoc autem cum fi lucifi &
certitudine ftatuergrur, ncceffarium fuit lenta hac 6c ordinata methodo
qua & hadcnusvfi & deincepsvfuriiumus, progredi i hoc enim pa&o
veluti pedetentim incedentes, terram lempervno pede premimus, vt ita
non nifi explorata foli firmitate neceffe fit alterum figere : cum aliis in-
ierim qui plusxquoad finem properantes, ficu biafpcra & prxrupta lo-
ca occurrunt , faltu ea traiiccre conantur, vtroque iam pede in aere fuf-
penfo, non habent quo fibi opitulentur, fcd quo eos calus proiicit, teme-
ti ferunmr.
Quod ad praefens negotium attinet, obfemandum eft, qualitates cor-
poribus omnibus communes.rriplids effe generis, vel enim ad conftiru-
donem mixti corporis pertinent, velad illius operationem. Porro cor-
poris
 .

De Natura Corporum, Caput XIV. m

poris operatio bifariam quoque diuiditur; vnaenim circa aJia corpora .V 1

occupatur, altera circa fenCun: poltrcnium harum qualitatum genua,

1 ’- l: u,r‘" u '
in capite ad id peculiariter deftinaro «plicabitur. De qualitatibus fe- ?}> /iwt

eundi genetis, iis nimirum quibus corpora fefe inuicem immuunc.par- -frxytti
QI
timin capitibus prxcedcntibus adurn eft, fufius autem in progreflu hu-
90piu;i4M
ius operis dirputabitur. Supereft igiturfolum inprzfcnti vfieas expen- .a;c?ilna&

damus qualitates, quz ad iplam mixtorum corporum conilitutioncm

pertinenti fimulquc experiamur an nonillz ex varia raritatis & denfita-
uscontemperationcnafci po/lint. QUod vt piteac, conbdcrandumcfl,
quibus demum modis duz lia: primariae corporum differentia: inter fe
coniungi queant , & qualcfnam ex iftiulmodi coniun&ionc efferus
prodituri fint.
Quod ad coniundhoncm illarum attinet , vt accurati naturam eius 21 .
explicemus, res ab ipsa radice & fundamento repetenda eft;confideran-
dumquequod cumvniuerfuro ThoraaAnglo demon- runa rncnfur*
fit finitum, vt i -

Aratum cA,infinituscorporum numerus m eo effc nequeat. Gcometrz “ que m ‘K"* 1

fiquidem manifeAe oftendunt, magnitudinem quantumuis exiguam DiTunoJo».

toties multiplicari poffe, vt omnem aliam finitam quantumlibet ingen-
tem excedat. Ex quo fcquirur, licet corpora omnia quz vniuerfum com-
ponunt, rainimz quz defiguari poffit quantitatis menluram non «ce.
derent.ea tamen fi effent numero infinica , maiora fore quam vr totius
vniuerfi ambitu contineri poffcnt.NeccfTe igitur eft dari corpusaliquod
minimum , vel potius menluram aliquam corporum minimam : haec

vero in mixtis cxpe&anda non eft , nam partes illorum minim* cum
fint etiam mixtz. Ceu compofitz, componantur fe mino,
alias, equibus ,

res includere debent. Minima hzcmenfura inelementis,rrpote

igitur
corporum omnium fimplicilfimisjquirenda eft, interquz etiam illud »

eligendum, quod maxime diuifibile, proindeque in minimas partes di-

uifum eft, nempe ignis. Quare concludi poteft, id quod inter corpora
omnia quz vniuerlum hoc luo ambitu complc&itiir, aptum eft in mi-
nima fecari, efle ignem.
Porro nulla datur ignis particula adeo exigua /quin diuidi adhuc in HI.
minores polfit. Vnde ergo habet quod fit vna? Pro quzftionis huius
fonTunal"'^!"
folutione,ad naturam quantitatis recurrendum eft, cuius eflentia ratio- in corporibus

que formalis eft, effe diuifibile, cfleaute diuifibile, fignificat plura «eo omnium ™ n '-
«
quod tale eft fieri poflr; illud vero quo plura fieri poflunt, vel ob hanc qo» Jutis Ti'
iplam rationem nondum eft plura, quodaurcmnondueftplura,vnum & ' ‘«acc ctt- r

anic '
cft. Quicquid igitur quantitate praeditum eft, hoc ipfo quod illa przdi»

tum eft, tam eft aiftu Ce formaliter vnum.quam potentia plura adeoque j

ia minima quauis particula ignis , eo ipfo quod quantitate przditaeft,

omnes iftz, quasbibet partes potentia plutes, vnum quiddam funr.At*
quehzc partium coniunrftio prima eft illarum quz in corporum com*
pofitionc fele offerunt confiderandasi & ea quidem quamuis non fit
a&ualis vnitio partium quza&u plures iunr, eft tamen vnio formalis il*
liusquod eft in potentia plura. •
 ii2 . v i Tranatus Primus, -

i v. st Proximo loto corifiderandum eft , quod cum corpufcula omnium

Serandum con-
iun&ionis gc- w n jj naturam
jg,
r .
,
poffideant,
- ..
neceiTe fit minimas reliquorum ele-
. ... - ,

nus eft partium mcnconim atomos his maiores efle adeoque debere partes , qux alio-
>

;r°f
e'

niTcuutque
T- rum elethentorum atomis potentia infunt , amplius aliquid in fe ha-
<x bere quo cohsthint, & in vnitate fu a conferdentur , quam quod in igne
denfitatc.
reperitur-hocverq quoniam elementa raritate dunr&xar&denfitqrein-
terfediftinguuntur, ftatim Concluditur efledenfitas. Et hinfidemUm
patet, ficut quantitas in caufa eft , cur partespoteftate plltres a<ftu vnum
quiddam fint , ira a denfitate habere ea (dem partes r vt ad inuicemco-
hzreant, atque hoc ex ipsa illius definitione colligitur» nam efle minus
diuifibile,in quo confifbt notio denfitaris,refiftentiam quandam nedi-
uidarur , fiue ar<ftam inter (e partium cohxrcntiam indicat.
_ .
v -
Videamus iam quo pa&o duae diuerfomm elementorum partes ad
Aio eft partium mixtl compolitionem in vnum coeant :m qua quidem coniundhone,
diucrfotum ct& vtrumqucillum cuius mox meminimus effedtum deprehendimus,
de-
^ueTqtun. bent quippe dux iftiufmodipartes non folum efficere vnum , verum
tiutefimuleiai» etiam diuifioni rcfiftere primum horum effe&uum ipfi quantitatis na-
dcnliutc. "
rurx iam fupra
— ,

aflignauimus , cumque
'* •

fit quantitatis effe&us formalis,

------
nonporeft vbicunque demum reperiatur, aliam fui caufam formalem
praeter quantitatem agnofeere, proinde diuerforum elementorum ato-

mi , vel omnino non efficiunt vnum, vel fi efficiant,id eas neccffe eft a

quantitate habere, qust perinde in partibus heterogeneisacin homoge-

neis vim (uam exercet. Neque vero fieri poteft vt aliter feres habeat: ra-
enim Be denfitas cum fint propriae quantitatis differentis , cotnmul
ritas

nem illius naturam immutare non poflunt,vtpore qua: earum genus eft,
adeoque vniuoce ab vrroque participari debet, nec minus in prtibus he-
terogcncis, quam in homogeneisreperiri; cum vero homogenex prius
fcparatx jam in vnum coeunt, non poteft alia huiufce vniratis ratio red-
di praner eam, ob quam partes nondum fcparatx, fed tamen lepara-
biles, vnum funt ; haec autem citra dubium vllum a quantitate repe,
tenda eft.

Haec quae modo diximus experientia videntur confirmari, cum fusa

epelui aqulparsilliusaliqualateribnsvafisadhaerer. Namnifi peluis &
aqua: quantitas ex fui natura vna eademque fuiflct.aqua fine dubio om-
nis, proeaqua praedita eft humiditate,effluxiflct, pelui(que inaequalita-

tem, attrahente & vcluri prouocante totius vnirate, deferuiflet, confer,

uatura eam potius, quam adhaerendo pelui violationem paflura propriae
hanc enim dum cotafimulaquapeiuiadhuccontinere-
fiix quantitatis,

rur, vnam fuiffc nemo dubitat. Sed quia ex vrriufque, peluis (cilicct, te
aqua: quantitate, quantitas vna conflabatur , & in ipsfidiuifionem ali-
quam fieri rieccffum fuit, nihil intererat quantitatis abfolurifumptx,
quanam illa in parte contingerer, in pelui fdlicet, an inaqua; aliae vero
circumflantia: indifferentiam hanc fuftulerunt, camqueaqux partem
qux coniun&ioni proxima, veluti in vrriufque confinio pofita erar, di*
•uifioni expofuerunt. swoq
Alterum
 De Naturi Corporum, Caput XIV. nj
Alterum efFedlum (nimirum refi flere diuifioni) attribuimus denfi-
ratij &ab hac eadem caufafimilis in prafenti negotio cffcdlus pendere
debet; nimirum adhzfio duarum partium diucrforum elementorum in
vnum coeuntium. Nam fi duae partes quarum vila dcnfa eft, altera ra-
ra, non fuperent quantitatem panis alicuius hornogenea: vnius elementi
rari, ad cuius diuifionem vis quidam determinata requiratur, nec fuffi-
ciet minor; tunc, quia totum ex duabus illis partibus conflatum non adeo
diuifibile cfl, ac totUm quod hac vnici conflat, ili* vi illi affignatafe-
prari nonpoterunc. Quare manifeftumeftprtcm raram, fi alteri Ci-
bi fimili loco denfx coniundlx fuiflct, facilius ab illa feparari potuifle,
quam modo a densa feparaturi proindeque ar&ius huic adhaeret quam ,

alteri ciufdem fecum natura adhaerere potuifler.

£x iis quatditta funt,gradus fieri pteflad intelligendum cur mollia,' vi.

& liquida corpora tam facile mifceantur, & in vnum coalefcant,dura Cur cile in
liquida
vnum
fa-

autem & arida non fine illa difficultate, quz quam magna fit,experien- coeant
autem non
, arida
fine
tia fatis demonflrat. Duaefimul aquae , vinum etiam alio fui generis li-
magna difficul-
quori, vel aqui ita mifcentur,v t poflea difficulter admodum fegregen- tate.

tUr : aren* autem vel lapides, non fine vi magna & labore coagmentan-
tur. Cuius rei ratio cum iisqux fupradidla lunt connexa eft ; videlicet
duo corpora non poffc fe mutuo contingere, quin tranfeant in vnum,6e
corpora denfi tatis vniformiscontingant, tantam efle ramqive
fi duo fefc

ardlam illorum coha: fio nem, quantus quamque efficax eft gradus ille
quem poffident denfi tatis. Ex quibusduobus manifefte fcquitur , dura
fe mutuo tangentia difficilius longe feparari, quam liquida ; proindeque
non minori difficultate fieri, vt fe mutuo tangant quam vt in vnum
quiddam euadant.
Caeterum vr ad particularem huiufce rei explicationem defeenda- VII.
Non pofliint
mus obferuandum eft , omnes illas exiguas fuperficies , pr quas vnum
, duo dura fe in-

corpus ab alio tangi potefl ex. gr. lapis a lapide, debere ncceflarid planas, uiccm ixnmcdia*
ti tangere*
concauas, vel conuexas efle. Iam fi plana fuperficies ab alia item plana
perpendiculanter incidente tangi fupponatur , negari non poteft , quin
eonta&us zque cito in illarum medioae ad margines fiat. Quare fi aer
aliquis inter fuperficies ante contadhim fundebatur, (fundi autem ali-]
quem neceffiun fuit) fequetut eum qui medium occupabar, auolafle pe-'
nitus llatim ac fuperficies iflx alicubi fe contigerint, id eft firaulatque
auolauit ille, qui inter extremos fuperficierum margines capiebatur,pro-
indeque in inflanti motum fuifle.

Si autem fupponatur fuperficies plana conuexam tangere , tanget

quidem folum pr lineam, ( vt demonfttant Mathematici vel per pun- )

fium, fic vero tangere non eft reuera tangere, quantiratiuc vt aiunt , (eu
iuxta notionem quantitatis, ( qux nimirum b omnibus ad feprtinenti-
busdiuifibilitatem poftuiat )
proindeque contadhjseiufmodi, fi de cor*
potibus fermofit, pro contadhihaberinondebct. Quare non tangunt
fefe tales fuperficies.
Jam vero ti fupi ficios plana tangat concauatn, quam fit impoffibile
 ,

114 . 7: T ra&atus Primus

nemo non videt: item fidux conucxx fc inuiccm tangant , contaflus
ille per lineam fiet, vel punitum, adeoque phy ficus non erit, vt mox
ollendimus. Si denique conucxa dicatur tangere concauam,le totis fi.
mul tangent, vt de planis oftcnfum cft, eademque recurret impoflihili.
tas. Manifellum itaque eft, non poffe duas fupcrficies quarum altera in
alteram perpendiculariter incidit, fefe contingere, fi neutra alteri cedat
& habitum mutet. „
Si fupponatur autem vna, per illapfum quendam fubire alteram in
eadem linea, ita vt extremi margines primo fe contingant , deinde fupe-
rioridentidem protrufa vlterius fubeat, augeaturque contaitus. Rcf-
pondeo neque fic futurum, vt immediate fe contingant, (latim quippe
ac extrema illa primo concurriffent , fi aere omni exclufo fc inuiccm tc-
tigiffent . vnam ex iis quantitatem , fiue corpus effici neceffe fuiffet , vc

fupra monflrauimus > deberentque iuxta denfitatis fu* proportionem,

firmiter cohxrere, proindeque moueri non poffcnr, quin ad impulfum
quemlibet, tantum continuo frangeretur, quantum
folidi illius corporis

antea per eorundem conta&um in vnum coi'uerar.

Si negares vnum quiddam ex iis effici, & tamen admitteres ini me-
diatum earundem contadlum , aere omni aliove quouis fluido exclufo:
tunc fialtera vt prius protruderetur .fequeretur motus localisabfqucvlla.
mutatione intrinfeca , quod abauthorc dialogorum de mundo, quem
fupra allegauimus,impoffibilc efTedemonllratur.
Tcrrius iam folummodo modus fuperefl, quo dux fupcrficies folidx
coire poffint, ita nimirum vt altera alteri oblique in cumbente, in vti iuf-
que occurfu angulus efficiatur ( quemadmodum dux mutuo
linex fc
lecantes.in ipfo fedtionis pun&o angulum efficiunt ) adeoque cuneum
quendam, vt fic dicam acris inter fc claudant, qui quidem cuneus pau-
latim minuatur, oppofitis fuperficicrum marginibus fibi mutuo pro-
pinquantibus . quiclcentibus interim duabus prioribus qux fc contin-
gunt, veluti centris immobilibus , circum qux alix moueantur , donec
exclufo tandem omni ar&e coeant.
aere inflar lacerum circini
Sed neque poffibile cft, vthoc modo fefe contingant. Nam poft
primum illum contadlum, qui per lineam fit (quanquamnec ille rcue-

ra procontn&u habere debeat ) nullxdeinceps illarum partes, licet con-

tinuo fibi inuicem propinquantes, prius fe contingere pofTent, quam
ipf* totx fupcrficies fimul in vnum penitus coirent, adeoque deberet
aer in hachypothefi longius in momento auolare, quam fi vna fuperfi-
cies perpendiculariter in alteram inciderctshic namque ab vnoextremo
ad alteru m auolandum eft, cum in priori nonnifi a medio ad Vtmmquc
extremum tranfitus foret.
A rque ex his demum euidens eft , non poffe vnquam duo corpora fc
contingere, nifi illorum alterum habeat fuperficiem flexibilem, & fu-
perficici alterius ex facili ccfTuram, id eft, nifi altetum illorum molle fit,
adeoque humiditatisgradum aliquem poffideat. Cum itaque corpora
per concavum fiant vnum,humiditas autem fit difpofitio ad conta.
dum
 De Natura Corporum, Gajput XIV. iij
<dum requifita , auda&er concludere poflumus , duo liquida facillimi
omnium coi re in vnu m, deinde liquidum cum folido.duo autem folida
fiue dura difficillime vniri.
Vtergo indicutum prolequamur, modumque quo componuntur vitf.
Modus quo
corpora , & quid ex varia coniun&ione & mixtione primarum corpo- mixta genera-
rum differentiarum , raritate fcilicet fic denfirate oriatur tnuedigemus, tim formantor.
experimur liquidum ficco applicatum facile illi adimere : cogita iam
tam exiguam efTepofTe liquidi illius quantitatem, vt vix vitra ab agente
vllo naturali diuidi poffit , fac dei i, de illud medium effe inter duas partes
ficcas corporis dcnfi, quas inflat glutinis cuiufdam connedbt. An noa
ex iis qui di&afuntfequetur, duarum huiulmodi partium feparationern
perinde difficilem fore , ac diuifionem liquidi iflius quo conne&unrurf

Quare, fi quando vifcofa illa ligamina, quibus partes dcnfl continentur,

adeo tenuia funr.tantzque fubtilitatis , vt vis nulla ad earum diuifionem
applicari poflit , neccfle eft partium huiufmodi nexum indifTolubilem

fore. Et propterea folemus humc&arcficca, quo facilius diuidantur,

cum interimea, qui nimio humore madent, zgre contineantur quo
minus ex fcipfis diffoluantur. Et hinedemum generarim intelliges mo-
dum quo corpora componunrur.
His przmiffis, facile erit gradus foliditaris in corporibus metiri ,& IX.
Caufe diucrfo-
veluti ad lancem expendere. Nam cum omnia corpora humidisficrif- rum graduum
xjue partibus conflenti vtrumqueearumgenus intelligi poteflefTc maius folidi tatis in
mixtis.
aut minus, fic efle denfiusaut rarius: iam fi corporis cuiufpiam partes
ficcz admodum exigui fint , fic magna denfitate przditz humidz , au-
tem, quibus hz conne£lantur, magni fie rari, corpus idiufmodi facile
diffoluetur , fin vero humidz partes, quibus cxiguzillx, dcnfzque parti-
culz connnlluntur , minores fint , vel non ita rari , corpus iis conflans
folidioris erit confillentiz : denique fi humidi munus hoc obeuntes,
cum infimo patuitatis gradu denfitatem quoque eoniun&am habent,
corpus ita compofitum, fummum quem moliri natura potefl foliditaris

gradum obtinebit.
E contra fi partes ficcas moderati denfitatis ac magnitudinis, ad-
mixtione humidarum pamitatisinfimz fimulque denfarum coniungas,
foliditas inde nafcens a fupremo gradu tantum aberit, quantum partes il-
li ficczmaiores funt, aut denfitatem minorem habent. Sivero ficcis

in fuprema vt dicam magnarum clafTe pofitis, & quarum denfitas

ita

mediocris admodum efl, adiicias humidas admodum magnas fic admo-

dum raras, corpus ita conditurum, omnium quz a natura condita funr,
facillime diffoluetur.
Podhzc mentis aciem dirigentibusad particularium corporum com- X.
Regula ad qui
pofirionem, quo longius inquirendo excurrimus, eo maiores mixtiones, redueuturcora.
fic a prima fimplicitate magis recedentes fefe offerent
,
quemadmodum bmationes om-
nes elemento-
enim mixtorum omnium prima fii fimplicidima elementis condant, ita rum in mixto-
ex primis idisnafcunrur alia , ex his rurfus alia , fic fic deinceps prout par- rum compofi-
tion*.
tes cuiuflibetper motum localem leparancur, fic cum aliis mifcentur.
P ij
 ii 6 Tra&atus Primus,
Qua: primi generis funt, varium ferientur temperamentum, ium vi:
rias elementorum e quibus proximi componuntur proportiones, talis v.

g. proportio ignis cum reliquis tribus clementis coniun&i.talegcnuscor-

‘ poris ( vt ita dicam) mixtofimplicis conftituct , alia vero proportio
aliud , & fic deinceps progrediendo per varias clementomm omnium
inter fe combinationes & proportiones.
Vt inquifitio hxcfxlicius fuccedar, operx pretium erit naturam ip-
fam contemplari & obferuare, qua arteab illa temperantur, mifentur-
que corpora ab inuicem diferepantia , vt magna hxc creaturarum , qui-
bus impletur orbis, varietas producatur. Cxrerupi quia gradus compo-
Ctionisiuxta augmentum numeri, infiniti funt, nos infi flemus in com-
munibus tantum notionibus illius cxceflus, qui in quatuor primis com-
ponentibus fibi inuicem collaris repcritur.Nam fi ad particularium pro-
portionum defignationem fcmel defeenderemus, metuendum effer, ne
immenfam iftam varietatem & veluti fluam fingularium ingreffi.quo-
ruminfpcdho ad prxfens inftitutum minime pertinet, exitum nullum
reperiremus. Sumptis ergo quatuor elementis tanquam materia circa
uam verfemur, expendamus quomodo illa Cc variari poflint , vt diuer-
2 ex varia eorundem mixtione compofita oriantur. Modi omnes ni
.

fallor variandi elementa, quantum ad hoc negotium fpedht, reduci po-

terunt ad diuerfos gradus magnitudini» partium elementi cuiuflibct

quod corporis compofirionem ingreditur , ad carundem nume- &
rum ; neque enim vel fingi poteft aliud quidpiam nifi forte varietas
figurx.
Verum impoffibile cfl figuram eandem conflanti aliqui ratione
conuenire minimis iftis particulis c quibus corpora componuntur, ita

vt cuilibet elemento in qualibet determinata quantitate fumpto certa

aliqua figura ex natura fuadeberetur, quam deinde in minimas conci-
fum atomos, perindeat in iufta confidens magnitudine confcruarc pof-
fet. Nam cum atomi hxabfque ordine vllo vel dele&u mifeantur,

cumque liquidxfacile coalefcant, figuramque & limites a denfis reci-

piant hx vero compreffionc mutua & arietatione conferente quoque
, ,

ad id liquidarum admixtione, in nouos identidem habitus fingantur,

quam cafus tribuir.
impoffibile eft aliam ineffe elementis figuram ab ea,
Quod vero partes vnius elementi maiores efTe debeant panibus alterius,
res manifefta eft , hoc enim ex ipfis raritatis ac denfitatis rationibus ori-
tur, a quibus prior, diuifibilitatis in minima,caufa cft; pofterior, eandem
impedit.
XI. Oftcnfis igimr modis quibus in corporum compofitione elementa
T ' rl var * ar'P 0 ^"un r,ipfumiam mixtionis opus aggrediamur, in quo terra &
f *utibi(is
mixtorum om.aquapro fundamento (umenda funt; nam duo hxc duntaxatfunt velu-
nium permx- ti bafes corporum permanentium, qux fe examini fubiiciunt
Dentium.
in qui* , &
busfigerefc (vtitadicam) fenfuspofTunt. Si enim acri vel igniprxdo-
minium concederemus, &
duo folida elementa in horum redalta
alia

potcflatem , nonnifi ad mixtionem perficiendam ingredi fupponantun

mixtum
 DcNatura Corporum, CaputXIV. 117
mixtum inde nafcens, vel continuo confumeretur, vt apud nos ignis
communis, vel oculos ta&umque prx nimii fubtiiitacc effugeret , adeo-
quc minus idonea foret materia circa quam difcepratio noftra verfare.
tur; maxime cum in duobus aliis elementis occurrant, qusemcntisaciem
iibunde exerceant. Corpus ita compofitum odoratu forfiran percipi
poffet, forte etiam refpiratione intus receptum.lxsa vel confirmata reci-
pientis fanitate fefe proderer. Cxtenim noftra nihil interefttam lohgc v! "
rofpicerc, inditurum quod prx manibus eft, materiam magis tradfa-
Eilem poftulat.
Sumamus igitur primo aquam, & ei reliqua tria elementa mifcea- Xir.
mus, eorum cuilibet pradominium per vices ita concedentes vt omnia QsaKi funt iUl ,
'

ab aqua lupcrentur, penes quam lumina vt ita dicam poteftas rema- rum bilis ,qu»
cft & “ ui bn *
neat. Deinde jobfcruemus qualia tandem corpora ex huiufmodi pro- 5 * i
,

portionibus orien rur. Si terra ignem &

aerem fuperet primafqnc poft duobuscllmm-
,
aquam obtineat, neceiTc cft corpus ita coagmentatum ciTe aegre liqui- “* «iomiiutur.

dum, nec facile diffluere illius partes, continente easfcilicet denfitare

terr* largius admixti , nihilominus ob abfoluram aqux prxdominium
aliquantam humiditatem participabit; erirque ab eandem caulam facile
diuifibile, duroque quo diuidaturadmpto, parum admodum refiftet:
atque vt breuiterdicam huiufmodi mixtione efficiuntur limus, lutum,
butyrum, rnel, & alia his fimilia, quorum prxcipux partes maiores funt,
quales funt illx quibus terra & aqua naturaliter conftanr.
Eftoproximeincompofitoaqueoprfdominium aeris; qui vbiexcel- XIII.
"*
Iit, terrx fc prfeipue incorporat, aliis quippe elementisnon ita facilccon- £,*
tinetur. atomi ob raritatem fubtiles, ob humiditatem aqui prob.fi
Porro quia aeris

vero tenaces funt, aquam terramque in minores partes ftantrunr, cor- P 01 11, el *- '

r j.
. • .
r. V
.11 .menu, reliquis
porique ex huiulmodi mixtione nalccnte proprium erit, habere partes dominatur.
ar&c fibi cohxrentes , vifcolas , lente fluentes, lubricas, facileque etiam
vt plurimum ardebit, & in flammam conuerrerur.
Huius generis funt, ea qux vocamus olcofa, quorum partes maiores
facile feparantur, (id cft corpora huiufmodi dum in magna mole con-
fiftunr, facile diuiduntur ) minimx autem non fine magna difficultate:
partium deinde exiguitas carundemque intima mixtio, ( inde proueniens
quod aer partes omnes denfas fubtilitate fua penetret, earumque cuili-
bet artfti adhxrens, illas inter fe abfque vlla inxqualitate vnit omnem
)
ab iis afperitatem remouet, redditque lubrica, quemadmodum ingip-
funi & turbatem bene elaborata lxuiticm quandam induci obleniamus.
Porro ab humidicatc habent , vt alteri corpori ex concadu prompte ad-
herefeant, a breuitate autem partium &
exiguitate, vtxgrc detergan-
tur. Raritas denique qux poft ignem in aere maxima cft, efficit, vt aer
prx ceteris elementis igni facile cedat, & in eius naturam conuertatur;
indeque cft quod oleum conuenientiffimum igni alimentum prebeat,
cuius fi forte gutta aliqua in folium chartx cflufum fuerit, illaque ad
angulum aliquemflammamconceperit,olcumprotinusacilliignisap-
propinquat,l.itcfe fupra chartam diffundit, maius quam anteafpatium
P iij
 h8 .
Tranatus Primus,
occupans , calore fcilicet ipfum attenuante: eodemque modo feres ha-
bet in jpfooleo, aer enim, quem intus continet, vi ignis rarefa&us par- ,

adeoque ipfas quoque reddit

tes terreas fibi adiaccntcs facilius penetrat ,

fubtiliores, donec eo fubtilitatis peruenerint, vt iam recipiendae igni*

formx idonex fint , atque ita demum concepto igne in flammam
foluuntur.
Xiv. Sin vero in compofitoaqueo.aeri terr aeque domineturignis, corpoS
qujli, coipor, raram, penetratiuum,
r jj 'y1(j c na fcent is temperamentum erit iubtile,

oriutur.in m.i, calidum quoad operationem, lcue, ignemque ex racili concipiens. Hu-
pofui pru fpiritus diftillati, aqui fortes , fiue ar-|
i u fmocJj funt vini genera omnia ,
bafi

cl^rneu^bTgnc dentes, quorum omnium languefcet virtus , fi inaere exponantur. Ne-

fuperantur. ignis ita incorporatur aqux , quin fi pateat illi in acrem exitus
q UC enim
eo auolcr, deuti in fumoquiab efferuefcemiaqu&afcendii obferaarceftT
hic nempe nihil aliud eft, quam atomi igne*, quae aquam fubcunrcs,par-
minus contentae , qui
res illius aliquas attenuant, (ed illo veluti hofpitio
pofliint celeritate egredi feftinant. Humidaeauremaquae partes, abil-

iis attenuati, cum fint natura tenaces, addunt £c itineris focias , fimul-
que cum prioribus in aercafcendunt,quoufqueab illis ferri poffunticum
autem illae ferendo huic oneri ipapares effe cjpcre , fumus in rore auo-
dam decidit, & ad priftinam demum aqux naturam redit. Totum hoc
in olla vitrea aqux plena , ignique fuperpofita obferaari poreft videbis :

enim ignem per fundum ollx ingredientem indar exigux cuiufdam bul-
Iulx furfum niti,& vbi ad fummum peruenerit.folutum protinus in fu-
- mum auolarc.ac demum collcdhim&condenfatum in guttas folido ali-
cui corpori in vicinia pofito infidere.
Spirituum horum igneorum quidam adeo fubtilesfunt, vt cuanef-
cant illico , nullumquc poft fe corporis vedigium relinquant > chymici
item iadicanr, poffe a ielpiritustam volatiles xrheriofque extrahi, vt c
vitroad altitudinem non ita magnam effufi, terram nihilominus nun-
quam attingant, fed antequam eoperacniant, motu illo brcuiufculo ita

attenuentur, vt vifum penitus effugiant indar aeris i cubiculum, in &

quo fcvndique diffundunt, odore quidem fuo replebunt, confpici au-
tem nu!'a ratione poterant.
xv. Poffrcmusqucm in compofito aqueo obferaaturi fumus cxcefTusj
c lpor US
,° ctit ipfius aqux, cum fcilicct reliqua dementa in quantitate adeo medio-
Mi t
foUaquXnfi- cri admifeentur, vt xgredifcernantur. Ex huiufmodi mixtione nafcun-
nMUr-
turgenera omnia fuccorum, fiueliquorum, quos communi nomine
aquas appellamus. Hx ob aliorum trium elementorum admixtionem,
peculiares quafdam proprietates fibi vcndicant,qux aqux dementari
minime conueniunt. De communibus vero illius qualitatibus non erit
hic ncccfle amplius diflerere, nam ex iis qux generarim de aqua di&x
funt , abunde innotefeent.
xvi- In proxma mixtorum infpetdione, pro bafi & fundamento opera-
tionis fumemus terram ; quf fi fupremum pr^d omini j gradum lupra

CoU terti r eU. elementa reliqua attigerit , corpus ex idiufmodi mixtione nafccns in
rupes
 De Natura Corporum, Caput XIV. 119
rupes lapidcfque concrefccc, quorum fimulcum ficcitatcdurities abun- Quis tribus ele-
de fidem facit terram in illorum temperamero dominari,cum minimi, rocmis domina*
tUL
qua: fieri poteft , reliquorum elementorum admixtione. Neque obftat
nuic aflcrtioni, eorum Icuitas collata grauitari aliorum quomndam in
quibus terra praecipue dominatur.-ea enim nafciturex multitudine, &
laxitate pororura quibus prx ficcitatefua abundant; (olidis tamcnfibi-
quc cohxrentibus partibus grauitatem fuam non aufert.
Iam vero fi aquam terne largius infundamus, ita vt ignem aerem- XVII. \

ue fuperansab illa folummodo vincatur, gignentur metalla; qux cum Dc corporibus

illis in quibus
2nt admodum grauia.du&ilia etiam mallcoqueoblequcntia, latis inde cerri pro baf»

euinci poteft, partes illorum terreas minimis e craffioribus potiti aqua

aqux parti-
duobus
,

reliquis
busveluti glutine quodam conftringi& contineri, grauitasquippe ifta clementis do-
ad terram pertinet , partium vero vt ita dicam obedientia qui nouos minatur.
,
fubinde habitus recipiunt aqua: propria eft. Hydrargyros qua: om-
(
nium generatim metallorum proxima materia eft )
veritatem hanc
aperte confirmat : vis enim & operatio ignis eunde prorfus in ipfo quem
in aqua effedum forti tur ; plerommque etiam metallorum in calcem
redudio, argumento eft, gluten iftud quo partes eorum vniuntur, 6c fi-
bi inuicem cofuerent, virtute ignea diflolui, &confumi pofle, quorum
proinde (ubftantiam aqueam potius quam aeriam efle necdleeft. Simi-
liter illa hydrargyri fuforumque metallorum aliis corporibus minime
adhaerentium lxuitas feu lubricitas quzdam haud obfcurc innuit, hu-
midum hoc clementu , quod in meeallis poft terram dominatur , aquam
efle , non aiJrem partcfqucaqueas contineri,
,
&
veluti includi in terreis;
acr enim proxima quaeque corripit, iifdemque firmiter adhaeret, nec vllo
fc carcerc claudi patitur quippe qui magnam diuifibilitatem in partibus
;

etiam breuiffimis poffidet.

Si autem aer terrae admixtus, aqux&igni dominetur , oleolum XVIII. &
pingue folum efficit, quale ab agricolis feraciffimum iudicatur. Nam Dc corporibus
in quibas
cumhocafole & moderato calore foecundius reddatur, dubitari non
iis

terra batis eft,

poteft, quin aer illic partes fuas agat ; vbicunquc enim reperitur eiufmo- aer autem ele-
mentis reliquis
di calor, acrem habet vel comitem fui vel cftedum. Porro terra huius
dorainatuc.
generis fcraciffima , ( vt marga , & argilla ) agente in eam igne, (olidior
compadiorque cuadit, vtviderc eft cum in fidilia, maiorifque pretij
laceres coquitur, quorum fi partes denfie aqua tanquam glutine vnitx
forent, igne fepararentur, abirentque in puluercm, ficuti corporibus
iis accidit, qux in calcem reducuntur. Quinimo poteft vis tanta ignis

adhiberi, Vt in vitrum concrefcant

;
quod fignumeft abundate in iis

acrem. Naturale quippe aeri eft cui femel intime mifcerur, eidem ita
tenaciter adhaerere.vtnonnifidifEcultcradmodumfepararipofllt.Huic
adiice vifeofitatem vitri fufi
,
qux clare cuincit , magnam acris copiam
in corporibus vitrificatis includi.
Vltima quam habemus expendendam elementorum combinatio,' XIX.
ea demum eft , in qua ignis terra: admixtus, acri & aqux dominatur, Qt Dc ccffporibus
ilUs in quibus
ex hac, ni fallor, nafcuntur illa corpora, qux vocantur fucci concreti-,
terri pro potiti
 no Tranatus Primus i
bafi ,
ignis teli- quorum origo a liquoribus calore vel frigore ficcatis , du&a Vidctiltl
qois elementis
Huiufmodi fune genera omnia falis, nitri & fulphuris, varia item genera
donunxtui. . ° r ..
rf c ° *

bituminis, qux omnia ignis in le reliquias & effectus facile produnt,

. . . . . . r, ,

quanquam alia magis, alia minus, iuxta variam proprij cuique tempera-
menti conditionem.
x X. Atque hoc demum padto temperamenta illorum corporum , c qui-
Omnes mixto-
b us vniuerfum hoc, qua vfibus noftris mancipatum cft, componitur; 6c
fecund», i »a- qux dcferuiunt producftioni nec non alimento viuentium omftium,tam
eiis ptimarum
animantium, quam plantarum, a caufisipfis deduximus. Fateor equi-
oriuntu^acdc- dem id non ita accurate, & figillatim prxftitum e(Tc', ac vel ipfius perfc
materix dignitas, vel t radiatus de hac re peculiariter editus poftularet:
iiiquc in virios

fiutT/gudu'"" inftituto tamen

noftro abunde fatisfadlum eft; in cuius pofthac profccu-
tefoluumur. tione fi diligentiores nacurx (crutatores deprehenderint forte eirauiflc
nos, in particulari tempefamentiquorundam corporum defignatione;
non dubito quin ipfa illorum redargutio praecipuum operis nofiri fco-
pum confirmatura fit, quo fcilicet intendimus oftendere, magnam il-
lam quam videmus inter corpora varietatem , ex commixtione prima-
rum qualitatum elementarium originem ducere; neque enim dodlri-
nam noftram aliis nixi principiis ,
quam qux ipfi fiabiliuimus , redar-
guere poterunt.
Hoc facile apparebit, fi mixtorum qualitates fummatim pcrluftre-

mus, quas quidem omnes deprehendemus a raritate &denfitate pullu-

originemque fuamfapere. Notiffirax enim corporum qualitates,
lare,
ad paria quaedam feu iuga fibi inuicem aduerfantium reduci pofliint:
vt v. g. quxdam liquida funt Sc fluida, aliaconfiftentiaiquxdam mollia,
alia dura, quidam pinguia, vifeofa, & Ixuia.alia macilenta , arida , & aC-
pera; quxdam craffa , alia fubtilia; quxdam lenta , alia fragilia ; & id ge-
nus Porro liquidorum, mollium, pinguium, &vifcoforum ori-
fimilia.
go a raritate adeo manifefta eft , vt non fit nccefle eam vlteriusinuefli-
garei fimiliter qux his contraria funt, nimimm confidentia, dura, maci-
lenta, & arida, contrarix item caufx, videlicet denfitati, ortum fuum de-
bent. Ad Ixuitatem quod attinet , iam fupra offendimus, 'eam ab ae-
rei & adeoque a gradu aliquo raritatis proficifci}'
oleosi natura ,

quare necefle eft afperitatem ei oppofiram a proportionali denfitaris

gradu nafei. Lentor dudkilitatis genus quoddam cft, quam tempera-

mentoaqueoadfcripfimus, alteri fcilicet raritatis gradui: fragilitas igi-
tur ei oppofita a contrario denfiratis gradu orietur. Denique craffities,
Sc fubtilitasfignificantdun taxat difficultatem quandam, vel facilitatem
quibus corpora iis prxditadiuifioni fauent, vel repugnant, quod nihil
aliud efle videtur, quam determinatioquxdam, raritatis fle denfitaris.
Ex quibus omnibus apparet,quo padlo varia temperamenta corporum,
in quatuor quibus conflant elementa , eorundem vero qualitates in duas
primas quantorum differentias, qux ipfa ab inuicem elementa diftin-
• guunt.refoluuntur.
XXI. Ex his quz modo difleruimus manifeftum fit qualitates has , ao
In planctis k ,
temperamenta.
 De Natura Corporum, Caput XIV. 121
temperamenta , quamquam in dilpari gradu, rcpcriri tamen vbicunque fyderibui p«-
n d icm r' bu *
occurrit corporum
r
varietas aliqua.
1
Nam cum quilibet
in corporibus
r f
iublunanbus,
‘
.

.
r s t r /r' r .

vancras, non nili a ranracc ac dcnliracc oriri polliiicumquecx puris lim- mixtorum v*.
u “*
plicibufque raritatis ac denfitatis gradibus nafcantur calor, frigus, humi- ^“ tcm <l

dicas, &
ficciras , &
( vt verbo dicam ) quatuor elementa ; dubitari ne- ptoitta.
quit quin vbicunque reperitur corporum varietas, ibi fint& quatuor
elementa, quanquam illis forte multum dilTimilia , qur vulgo iisnomi-
nibus appellantur. Rurfus quia elementa non poifunt fine motu otiola
confillere , motu vero producuntur mixta, Cc excuduntur ( vt ita di-
cam ) qualitates iftx, quas mox explicuimus; pari neceflitateconfequcns
eft, vbicumque reperitur a&iuorum paffiuorumque corporum varietas,
ibidem quoque reperiri mixta ciufdem generis, iifdcmque imbuta quali-
tatibus, quibus ea, qui modo dercripfimus,tamctfi forte ea qui in mun-
di partibus procul a nobis diflitis producuntur, graduslonge difpares
fortiti fuerint.

Quandoquidem igitur negati nequit , quin vbicunque exiftit lux,

magna fit adtiuorum & paffiuorum varietas; neque etiam negari poterit, «

quin vada illa corpora , qui ad nos lucem repercutiunt , magnam quo-
que contineant qualitatum temperamentorum, corporumque hisira-
,

bu torum varietatem, flmilcm illi, quam in hoc quem incolimus orbe,

deprehendimus. Quod vniuerfl fydema a nobis propofltum quam fit
diuerfumabeo,quod AridoteIcs,& pod cum fcholadici pleriquc de-
feripsere, prudenti lectori expendendum relinquo.
Ex iis qui ha&cnus di da funt, non erit difficile detegere modum, xxu.
quo corporum compofitio peragitur; cum in hoc negotio, ignis /flue
calor fit pricipuus veluti cardo in quo tam motus idc , quam alij om- torum compo-
<

nes vertuntur. Cxterum quia mixti compofitio aba&ione vnius ele- fidonefefemui-
menti in reliqua prohcilcitur, operi prenum eritadtionis huius modum Cgiii.tim vero
ordinemque exemplo aliquo declarare videamus ergo quo pado ignis, de modo quo
:

r , r
1

Illic calor in comportes luas agat.

1
operatur ienij.
quircliquiiom-
^
Iam luprademondrauimus, profluente a centro fuo igne,Iatequefe niburigendief.
c “
per circuitum diffundente, ira vt orbem longe nunc quam ante^ maio- jj“
*em implear, confequcns effe, radios ab ipfo emiflbsprope centrum ma-
xime denfos & confertos effe , & quo longius excurrunt eo tenuiores Be
rariores euaderc, incrementis tamen ita fallentibus , vt vbique fefe inui-
cem tangere videantur, nroindeque exigua admodum interditia relin-
quant. Supponamus iam vifeofo lentoque corpori ineffe ignem, tc
quid inde lecuturum fit , expendamus. Hinc (e diffundet ignis, illinc
lenti corporis partes, vtpotehumidi, (quemadmodum fupradi&um
ed )
fledoribus ignis radiis vndique per potos tranfeuntibus adhiref-
cent; tumilli diducentes fe,&ampliorem locum ambientes, partes ita
adhxrentesneceffario fecum deferent, 6c in maiorem ,
quam qua prius
gaudebant, laxitatem didendent. Ex quo fequitur i cum priterduo illa

corpora nullum adflt aliud , vel relinqui fpatiu aliquod penitus vacuum,
vel certe maius quam antea fpatium a lento illo corpore occupari, adcoqt
ipfum rarefieri Q_
 122 Tra&atus Primusj
E contnrio vero, fi aliud quoduis ex elementis ignem fuperet , ek-
menta denfiora continuum atomomm ignearum curfum, qui maiora
ipfomm partes pcnetraueranr,intemimpunt,iifquc quaquauerfus adhi-
rences,ita lingulas concludunt, vt nullam amplius ignis fpeciem pri fe

ferant : &
fi quidem poftea contigerit eas vehementius comprimi &
condenfari, exuere penitus conditionem fuam, in alterius elementi na- &
turam tranfire cogentur. Has demum tum in agendo, tum in patien-
do, vcluticuiufdam belli vices ignis experitur; candemjquoque quoad
vttumque,vici(fitudinemfubcunt & reliqua elementa, iuxta modum St ,

proportionem contrnrictatum qui in ipfis reperiuntur.

Hinc fequitur ignem , fi quando in corpore aliquo reperiat humidi-
tatem, diuidere illam, attenuare, Icnique &
iquabili vi (fi illius opera-
tio lenta fit ac naturalis,) per totum corpus diftribuerc ,adcoque in par-
ta remotiora deriuate, quas etiam attenuando ad illius receptionem
praeparat. Moderatus igitur ignis efficit , vt humor ifte in minutiflimas
concifus atomos, ficcioribus in quas incidit partibus, vniformitet fefe
incorporet; deinde vero fiue maneat poftea calor , fiuc in illius locum
frigus fiiccedat , fequetur neccffarib, corpus ita affe&um , cohxrere , &
veluti conftringiariftius , velminusar&e, iuxta proportionem materiae
ex qua coagmentatur , & caularum qua in illud agunt 6c temporis ,

a itioni impenfi. Hoc in frugibus qu* calore fol is maturefcunr, in va-

riis item tam artis quam naturi operibus ,
quotidie experimur; eftque
per fe cuilibet vel mediocri diligentia illud oioferuanti adeo obuium, vt
neceflc non imprtfenriarum diu immorari.
fit ei

P
Noncrit tamen abs re, breuiter, &
exempli gratia expendere caloris

f K tiTiftgtntw*
progreflum , in compofirione &
augmento metallorum , nec non terrx
«ionii metallo- diuerforum generum. Primo itaque calor ( vt iam diftum e(t)exom.
rm> '

nibus in qui agit corporibus humorem quendam elicit, qui fi copiolus

fit, illiufque veluti riuuli in vnam aliquam cauitatem incidant , ido-
neam vt in maiores illic partescoalcfcant, ibi demum addenfantur, &
in liquidam (luentemque confiltentiam comprcfTa decidunt; mox in li-

quorem ita denfati, canalem fibi per quem fluant fub tellure aperiunt, in
quo fi forte parces aliqui cum citeris minus cohlreant,Iiquori pretcrla-
benti fefe immifccnt, fin vero tales nulli finr, liquor ipfe canalis latera
paulatim emolliens, partes inde deradit, fibique incorporat qui dein-
ceps liquori immixti vnalabuntur, donec tandem ad locumaliquem
depremorem peruencrint, e quo exitum facil? non reperiunt. Illic igi-
tur fhgnans cum partibus hifcc liquor, calorem vndique fubeuntem,
( vtpotequi per totam telluris molem varie hinc inde fpargitur) facilius

recipit, receptumquc conleruat: & quidem calor hic fi largus fuerir, li-
quorem iftum in folidumcorpus digerit, conferente eruimad idprofuo
modulo frigoris efficacia. Porro pro varietate fubftantianim quibus li-
quor hic primo conflabat, partef que quas poftea fibi adiunxir, corpus
inde coagmentatum variatur.
In quorum omnium confirmationem, qui laborant in fodinis,a(Te.
 tc f i W>! M

De Natura Corporum, Caput XV. 12$

fllntfendiKaro metalla lapidibus immitrareperirc, vti &fuccos con-’
cretos cum vtrifque iundos,& cum iis omnibus diuerfa terra: genera}
, cum his, & inter fe,
priora item multiplici varietate vnita nonnun- i

quam etiam in mineralia incidere nondum fatis coda, &in metallum

durata, qux proinde rurfus cIaudunt,doncc ad maturitatem perucnianr,
epius tempus experientia edodli exploratum habent.
Iamverofi in cauitateilla, in quam corpus (liquidum primo ac flui-
dum) delabitur.non excipiatur fimul totum, fed pars illius duntaxar,
reliquo fubinde liquore fucceffiue in eundem influente, tum demum au-
eturcorpusiftud,maioremquc molem acquirit; &rquamuis liquores
f i diuerfis temporibus interrupto non proinde tamen
curlii influxerint,

in diftinda concrefcunt corpora, fed vnicum tantum efficiunt; humidas

quippe partes liquoris de nouo aducnientis, extrema alterius iam concre-
ti emolliunt, cu mque tempera mentum vtriufque cognatum fit affine, &
vterque facile in vnum coalefcit.
Ex didis manifefte fequitur, debere neceflario, mixtorum genera
omnia varias in fe partes conditionis & natur* difparis continere, alio-
quin enim non edent aliud quam totidem puri gradus raritatis ac den-
,

f i tat is, id cft, nihil forent aliud, quam totidem pura elementa, quo-
rum quodlibct vnica duntaxac virtute , & operatione fibi proprii
gauderet,

CAPVT XV.
c
jDe mixtorum dijfolutione.
: *
_'7 r r.
_

Actenvs de mixtorum compofitione egimus, nunc R

Cur quaedam
de eorundem diffolutione agendum cft: quae ttibus om- corpora fragilia
alia tena-
•
nino modis fit, igncfcilicet, aqua, aut vi aliqua externa. line ,

cia, fiuc aptare-

Ordicmurab extremo. Ad cuius explicationem obfer- fiftcre violenti*
uandumeft, dubium non cftc, quin, cum corporis cu- externae qu* ,

numeft ex tri-
iufpiam vnitas in partium fuarum nexu fitafit, illx vi
bus inftrumen-
motus, fi adhibentur, fepararipoffint,vt videre eftin fractione, fedione, tis diflolucnd»

limationc.diftradionc, & id genus aliis.

corpora.

Omnes hi motus quia craffioribus corporibus peraguntur, circa mag-

nas etiam partes exerccti poftulant; ita vt difficile non caufam dete-
fit

gere , cur quzdam facile, alia non fine vi & graui niftl frangantur ; quo-
rum priora, vocantur fragilia; pofteriora, lenta fiue flexibilia. Nam fi

bene attendas , videbis corpus omne antequam frangatur fledi, quo

motu efficitur, vt partes ex vno latere, comprimantur, & in anguftius
quam ante poffideDant fpatium cogantur ; ex altero voro dilatentur, &
in ampliorem-Iocum laxentur. Motus hic in corpore illi obnoxio, mol-
lem aliquam humidamque fubftantiam poftulat, neque enim abfque
huiufinodi fubftantia moucri poflent illius partes, Sc fledenti cedere,
Qij
 I' ffm

124 Tranatus Primus,

Quare corpora qux abundant humore , funt maxime flexibilia , id eft,
lentai quibus autem parcus ineft humor, quamuis impreflioni ®mni per-*
tinacifhmc refiftant ; fi tamen adhibeatur vis fufficiens, frangi fe potius,
quam duntaxat fledi permittent proindeque vocantur fragilia.
,

Ex his licet colligere, corpora quardam tam fubitaneo & repentino

motu fledi pofle,vt protinus in partes difliliant qui fi adhibiti mora, ,

leniori manu tra darentur ,quoquoucrfus dedentis impetum fequeren-

tur. Similiter nullum effe corpus quantumuis fragile & durum, quod
non aliquatenus huic motui obediat, idque forfitan promptius quam
expedares, modo far temporis impendas, & qua par eft arte rem aggre-
diaris; neque enim vlla funt corpora qux non aliquid in fe liquidi conti-
heant, ne vitro quidem, latcribufque exceptis. Hac data occafione me-
mini me hyeme quadam vidifle lateritios caminos, altos gracilefquc pa-
quod vocant Diui lacobi, vbi tunc aula commorabatur, vali-
latij regij

do ventorum impetu ita verberatos, vtinftararcuumcuruarentur, ve-

hementer etiam quaterentur , & vacillarent idem alias obferuaui in ccl-:

fis multumque acuminatis templorum pinnaculistaudiui etiam qui pro

certo affirmarent, fe id in integra caftelli mole animaduertiffc, in quod,

rcranguftias vallis vbierat cxtrudum.vcnti colledis viribus mniori vio-
fentia irruerent nominatim vero illius quod in agro Wiltonienfi firum,
;

apud nos Warder appellatur hoc enim dante vento vehementiori mi-
;

rum in modum vaciilaffc crebro confpcxerant.

Quorum omnium ratio ex iis quz fupra dida funt deduci poreftjnani
cum dexione humor fpiritufquc incorporeincIuficoganturexilire,ma-
nifeftum eft fi vis adhibita non ita repentina fit
,
nec motus tanta celeri-
tate impreffus
,
quin lente & paulatim egredi valeant , corpus irtiufmodi
magis liibindcac magis ceflurum, prout per illorum abfentiam licebit.
Sin vero motus celeritate nimia imprimatur, tum demum fpiritus qui
paulatim egredi prohibentur, effrado carccre vno impetu cnimpunt, at-
que ita corpus fubito in partes diffilit.
II. Quidam hic fortaffis memoria retinentes quod antea a nobis di-
exKrnatn cor- ^m ruit, breuitatem fcilicet & exiguitatem partium humidarum in
porii admodum caula ede quod corpus in fe cohatrcat poflcquc breuitatem hanc tan-
, ,
deofa operetur.
tam c (pCj vt p r tes e o veluti glutine coalcfcentes.vi nulla penetrari va-
leant & ab inuicem diuelli, quirent qua ratione, aut quibus inftrumcn-
tis, corpus ita coagmentatum frangi diuidique poflir. Citcrum nodus
ifte facile foluitur.cum enim in humidarum partium brcuitate,quanta-

cunque demumjla fit, gradus aliquos Sc latitudinem admitti neccfle

fit, dubitandum non eft quin vis aliqua affignari poffit qua rcfiftcntia
, ,

illius fuperetur. Quiftio in eo folum hirebit, quo pado fcilicet vis Ilie

applicari debeat corporiadco compado , in quo forte partium humida-

rum continuitas tam exigua eft, vt a nullo alio corpore , ne quidem igne
ita penetrari poffinr,vtabinuicemfeparcntur. Quicquid autcmfitdc
hac re, dubitari faltem non poteft, quin vis ifta exterior corpori fiepof-
fitapplicari,vtpartes illius comprimat , Sc veluti rixam quandam inter
eas

V
 Dc Natura Corporum, Caput XV. n$
cas excitet, demumquc in tantum aageri, vt cedere cogantur Se diuifio>
nem pati. Atque hoc demum auri quarundamque gemmarum tempe-
ramentum cflearbitror,in quibus elementa partibusadeo cxiguisvniun-
tur,vtnifi intertino contra fcinuiccm bello armentur, fubtili vt ita di-
am horte illud exterius excitante quo propria quodammodo vifccra
,

mutuo profeindanr , deftrui ac dirtolui nullatenus pofsinr.

Cxtcrum modus hic dirtoluendi corpora magis proprie fpedat ad
ignem, cuius vim fecundo loeoexpenfuri fumus, tameth idem quoque
cucniar, cum vis aliqua externa, corporis cui applicatur, partes compri-
mens , cogit illas per proximas quafque viam fibi aperire , donec conti-
nuato impetu totum denique corpus diuidatur : vt cum fcalpri , mallei-
ve idhi diuiditur aurum, neque enim diuifio hxc a fcalpro mallcove im-
mediati oritur , fed ab ipfis auri partibus , quas huiufmodi inftrumento-
&
rum vis defuper incumbens in proximas adigit, fccarc compellit. Si-
mile quiddam accidirte memini nobili cuidam viro, qui mihiolim in
nauali pradio lorica indutus adrtitir. Glans enim felopo cxcufla in par-
tem quandamofleam incidens, graue illi vulnus inflixic,omniaquc cir-
cum orta comminuit, lorica permanente integra, verifimile enim cft

tenues illius catenulas glandis violcntix cedentes, carnem primo deinde

ad ofla vfquc penetrafle.
Sed iam tempus eft vt ad alia duo inrtrumenta quibus fcparanmr cor- IIT.
Vaiij cffc&us
pora tranfeamus, ignem fcilicet Se aquam, & quo pa&o ab iis dirtoluun-
ignis, qui aliud
tur corpora examinemus : modus quo id prxftat ignis , facilior eft , mi- cft idque prx-
(

nufque a fenfibus remotus, vtpote quem inccnfo ligno nullo negotio de- cipuum ) in diG*
foluendis cor-
prehendes, videbis enim illud igneis atomis vcluti quibufdam pugiun- poribus ififtru-
culis vndique perforari. Quare cum dc operandi modo igni proprio fi mentura.
generatim fpedlctur , manifefto conrtet, fupcrcft duntaxaqvt particula-
res quofdam illius gradus breuiter expendamus. Putares quxdam cor-
pora inta&a ab eo prxreriri cuiufmodi funt tela: ex albcfto lapide con-
,

fedtz, qux vfquc adeo nullum ab eo detrimentum patiuntur, vt putio-

res inde exeant. Alia quidem liquefacit, (ed non confumit, vt aurum.
Alia ftatim difloluta redigit in cineres vt plumbum , Se metalla reliqua
quae fubiccfto igne in calces refoluuntur. In aliis rurfus magnam hetero-
genearum partium varietatem fegregat, puta fpiritus, aquas, oleum, fa-
lemqucdiuerfomm generum, terram quoque, ac vitrum :ad hancclaf-
fem rcuocanda funt omnia qux gignuntur e terra. Alia denique in pu-
rum ignem conucrtit, vt aquas fortes hue ardentes, & olei admodum
fubtilis genera quxdam fumus quippe ex illorum inflammatione or-
>

tus, vti torte & eorundem fal,adeo exiguus cft Se tenuis, vt vix difeerni
queat. Atque hic demum fummatim enumerauimus, modos omnes
quibus ab igne dirtoluuntur corpora, fi naturam duntaxat debitamque
illiusapplicationem fpedtes;nam fi aliarum rerum adminicula accedant,
alix item effedhis produci minime negaucrim. IV.
Cur corpora
Iam vero vt ad particularia defeendentes breuiter examinemus,quor- qutjdam ab igne
fum ignis in diuerfis corporibus tam difpares fortia tur effelhis, non difloluaa»

QJ‘j
 ;

\i6 Tra&atus Primus

Limus it hic durefcit , t? huc njt cura hqncjcit
Vno codcmque igni
naturascorporum illorum quorSm fupra meminimus figillatim per-i
(crutabimur. & primo quidem quod fpedat ad albeftum lapidem, ma-

quendam brctiiufculomm pilor

eft penuria, vt nullam fere neque longitudinem neque latitudinem par-
tibus tribuat; proindeque parum ibi offendit ignis quod dilatet > vbi au-
tem nihil habet quod dilatet , feparandi etiam vim amittit , nec potefi:
quicquam ab iftiufinodi corpore derafum (ecum afportare, nifi quod
extariori fupcrficiei cafuadhxret. Tranfire itaque videtur ignis per la-
pidis huiufce poros,fubt iliaque illius fila purgare, nullum vero fubftan-
tix ipfi detrimentum inferre. Loquor autem hic duntaxat de igne or-
dinario ,non dubito enim quin dari poGit aliquis a quo perfede in cal-
cem redigatur. ,

Secundo loco auri mentionem fecimus; huic (at humoris ineft vt

igneVndTtuf’ *g n * adhxreat humor autem ifte cum partibus eiufdem terreis , tam ar-
;

aurum fed non de vnitur, tamquc intime iifdcm mifccrur, vt ille (inediis auferri ne-
confunutar.
queat, amborum vero pondus grauius eft, quam vt a fubtilibus ignis
atomis fublcuari pofsint. Itaque mtumcfcct quidem ab igneaurum,vt
experimur dum liquefit , tunc enim recipit quodammodo in vifcera
fua ignem, diuquc ilirc fouer,non patitur autem quicquam fibiabeoin

difceiTu detrahi, vti confiat ex eo quod poftquantumlibct crebras fufio-

nes, pondus illius nequaquam minuatur. Quare vt aurum, ab igne dif-
foluatur, alius aliquis humor priori veluti infubfidiumadiicienduseft,
qui & auro, in cuius vifcera virtuteignis adigitur, tenaciter adharcat, &
dilatationis quoque capax fir, cum in ipfum vis eadem ignis dirigitur.
Conditiones hx aliquatenus reperiuntur in aquis fortibus qux c falibus
,
extrahuntur, dilatanti enim igni prompte obediunt, coque adiuuanre
exiguis auri atomis fefe immifeentes, easa reliqua eiufdem auri mafsa
diuellunt, fociafque itineris quod furfum faciunt fibi per vimadiun-
gunt; conferente ad id, & a tergo eas vrgentcnumerolo ignearum ato-
morum agmine. Atque demum
fuccumbente auri grauitate,
ita &
duobus hifcc veluti hofiibus, quorum vnus fuppletquod alteri decft,
coada fefe dedere , tota illius fubftantia in exiguas foluta atomos per
,
aquam vndique diffunditur. Cxterum adio hxc fi proprie loquamur,
non eft partium fubfiautialiumauri diflolutio, vel ab inuicem (eparatio,
led duntaxat corrofio quxdam.quain fubtilem puluerem reducitur illi
haud multum difiimilem, (prxtcrquam quod partes illius longe mino-
res fint) in quem limatione, vel bradearum fupra porphyritem attri*

tionc redigi potefi. Neque enim vel aqux vel ipfius etiam ignis partes,
quxauri mafiam fubcunt, fatis exigux funt, & lubtiles , ad penetrandas
atomos quibus cfientialitcr confiat vis earum omnis in quantitatis
illas :

eius diutfione occupatur,ad intimam vero ipfius naturx compofitionetn

minime pertingit. Non
 De Natura Corporum, Caput XV. My
Non ibo tamen inficias, etiam hanc attingi pofle vel ab igne puro ri-

te.applicato, vel ab eodem alterius caufxopc adiuto , vt forte aliquo ge-

jiereraercurij,qui cum maiorem habeateum metallis, quam alius qui-
uis liquor cognationem, verifimile eft inefle ei prx exteris vim quandam
fijbtiliotem, & cfficaciorcm
qua suram ingrediatur i cumque ingentis
,

raritatis capax fir, mi-

poterit forcaflis illud ita penetrare, vr partes ctiarn

nimas ab inuicem diuellat, adeoque in calcem perfeiHflimc redigar. Cx-

terum hic duntaxat ea expendo qux ordinarie cueniunt, arcana huius ap-
tis iis relinquens, qui eandem ex profeffo tradunt.

Vc igitur in ea qux prx manibus eft inquifitione progrediamur, VI.

plumbum humoris aquei magnumcopiam terrxfux admixtam habet, fSle ab^gne*”

vei patet tum ex eo quod facile in quamlibet parte fledticur, tum etiam, contum, tur, u
tcdi‘
quia fitum illi i fledtence datum conflanter retinet. Itaque prtes illius
B
liquidxaficcisterreifque facile feparantUr,illiufqueiamliquefadi fola
agitatio efficit, vt partes craffiores in imum fubfidant.humidarum ve-
ro magnus numerus furfgm cum igne auolet. Quare breui temporis
fpatio redigitur in puluerem , qui & craflus eft , fi conferatur pulucri ex

aliorum metallorum refolutionc fuperftiti,nifi vel operatio hxc crebro

(ubinde repetatur, vel ignis aliquis applicetur acrioreo &cfficacior,qui
ei quoquomodo in calcem redigendo fufficicns eft.

Inter corpora qux virtute ignis difloluuntur, ea proximi fefe offe- VIK
runt confideranda , qux in fpiritus,fales, oleum, aquas, pituitas, ter-
ramque ab illo refoluuntur. P orro hxc non funt purx fimplicefque dor- pm |us,
i„ r

poris difloluti partes, fed alia de nouo mixta corpora , caloris vi' cx priori
produ&a. Sic fumus non eft aqua pura ,fed quiddam ex aqua fimul & & igne rcfol-

igne coalefcens, proindeque non euadk aqua nifi refrigeretur, id eft, nifi *
auolanteab eo igne. Similiter fpit itus ifti.fales etiam, oleumque, &
reliqua huiufmodf nihil aliud funt, quam gradus quidam rerum in quos
ignis diflolutum a fe corpus diftinguit, ieparando illius partes ab inui-
cem , fingulifque fefe immilccndo.
Nolo autem hic aflerere, nullas in huiufmodi corpore priufquam ,

diflbluatur, partes efle, quibus competant proprietates earum rerum

qux in ipsa eius diflolutione producuntur. Nam cum natura vtatur in-
ftrumentis fimihbus iis qux adhibenturabarte-, dubium non eft quin
fi quando illa in operationibus fuis excedat ,vel deficiat, talia gignar,
qualia ab arte in diflolutione corporum producuntur :ipfa quippe artis

opcrationihilaliudcft.qUam exceflus quidam , ftatum naturx ordinem

curfumque fupergrediens. Hoc folum in prxfenti intendo, nimirum in (

tali corporis diflolutione fJures huiufcemodi partes virtute ignis produ-

ci, quam eidem ante diflolutioncm inerant.
Quare cum hxc fit ordinaria, maximeque naturalis corporum diflo-
lntio, modum quo peragitur ftgillatim infpiciamus. Supponamus igi*

tur ignem corpori omnia partium genera in fe continenti , apte ap-

plicari , rarioque ftatimfuggeret .futurum primo, vtfubtiles ignis ato-'
mj corpus illud penetrantes, actraiicicntes, fubtiliflimis i«m ifiiuspar-
12 8 Tra&atus Primus,
,qux cum fint maxime agiles & expedit*,
tibus in tranfitu adhzreant
minimeque omnium immerf* corpori, cui infunc, fed folute quodam-
modo per ipfum fparfx ,ab ignealportantur. Hxcrgoprimz omnium
a reliquo corpore feparabuntur; qux deinde vafe ad hoc idoneo excep-
ta: ab ambiente exterius aere infrigidabuntur, & mox latera vafis rore

quodam perfundent, au&oquepaulatimfrigorefubindc contrahentur,

donccin fcnfibilem liquorem dcnfat* tandem decidant ; qui ccalidiffi-
mis, vt vides, corporis iftius partibus igni easafportanti immixtis com-
ponitur;flammam igitur facile concipit, & in ignem conuertitur quod :

lpiritibusomnibus aquifque ardentibus , qux a corporibus vegetante

anima praeditis extrahuntur , promifeue conucnit.
Calidis & quzlaxc iacebant partibus inhunemodum extra&is , au-
ftaque continuo ignis violentia, e* proxime fequuntur , qux tamctfi
nondum fint folutxac liberx , facile tamen folui
pofTunt, adeoque fune
maxime HasopoitetefTehumidas: porro exigux illx ficcx,
feparabiles.

qux humidis hifcc quodammodo exundantibus incorporantur ( neque

enim nos partes vllas attingere pofTumusqux pura fimplicique natura
gaudeant, omnes quippe in fe quatuor elementa aliquo faltem in gradu
continent )
tam craflo ( vt ita dicam) glutine conne&i debent, vt ignem
facile admittant, & illius virtute feparentur. Quibus ita feparatis, par-
tes humidx in exiguas concifx atomos , fubtilioribus ignis particulis ad-
hxrcfcunt, qux numero motufque quod de mole
celeritate fupplentcs

dceft, illas fecum deferunt. Atque hoc demum padto fimul cum igne
auolant partes hx phlegmaticx , denfanturque poftea in aquam quan-
dam infipidam vel , fi vllus omnino fapor illi infit, hoc ideo eucnit,quia

fpiritus ardentes nondum omnes auolarunt, fed manent adhuc non-

nulli, a quibus toti liquori marcido alioquin &
emortuo vigor aliquis
communicatur. *
Poft ignearum Sc aquearum partium fegregationem , qux proxime
ab igne aggrediendx funt, tales effc debent , vt ignis circa eas vim fuam
exercere pofTit , humore igitur abundant necefTe eft. Quoniam vero
non ante moucri incipiunt, quam auolarint aquez, manifeffum eft lic-
eas etiam plurimas in illarum compofltionem ingredi, humidis intime
incorporatas, 8c fubtiliter admodum permixtas, tantam quoque efle
vtrarumque exiguitatem, tam fubtihrmconfertamque vt ita dicam tex-
turam, vt ignis ipfe non fine magna difficultate aditum reperiat , tenuif-
fimaque quibus colligantur fila interfeindat. Vis ergo intenfa ignis ad
harum feparationem & afportationem requiritur. Porro hx cxcompo-
offendunt fc aerias efTe; & in eam demum confiftcntiam,
fitione lira
quam oleum vocamus, vna cum permixto iis igne coalefcunt.
Poflremo fieri non poteff, quin in continua hac ignis cum corpore
quod ita difTccarpugna.aliqux illius partes duratxac vclutitoflzrantam
acquirant tum ficcitatem ,tum magnitudinem, vt necauolare perfeip-
fx poffint, nec moderato calore attolli. Cxterum magna ignis copia
fubtilioribus coftz huius terrz partibus immixta, acrem iis mordacem-
que
 ,

Dc Natura Corpoirum, Caput XV. 129

qbefapbrem tribuit ;
quare naturam nomen que falis ordinari) & vfualis
aqua feparari a partibus craffioribus qux
fortiunrUr; poffuntquc infusa ,

fterile demum inutileque terne pondus remanent.

Ex-didtismariifeftum relinquitur,ignem effeinftirimentum,quopar..' :p
varias hafce formas habitufoue
resortines integri perfeftique corporis in
.
;

attenuabar; dmn has

finguntur. Nani doriTtgncasafporiaret.aqueas
.

extraheret, digerebat aerias ;dum has denique m

oleum fublimaret , k tliia

partcsfihgulx, propriam fubJ

ferriatque terram coquebat. Rurfus cum
retineant , palam ert , fubftanriam ip-
ftantii, vridc'ortx furit , naturam
fitn nondunldiflblui (
fic enim natura ipfa diffolucremr , &
in qualibet

foret) fed partes duntaxac aliquas totam in

fui parte deftrudla ac deleta
cohtinentcs,ab aliis
fe fubftanriam, vel potius hatnram totius fubftantix
r
: " ‘

eadem riatun preditis feparari.

Tertium feparandorum ac diiToIuendorum corporum inftrumen-
tum eft aqua hxc Circa falem vt propriam fibi materiam occupatur,
1

: aqua ,
poftee-

fuppletque quod igni dcetac, fegregarido falem i terra in corporibus

partes (olus per le ignis
iam ad calcem reda&is. Potuit quidem reliquas lum ln(Uu £ cn _
fcpararenn his vero, modicus querri reliquit humor in
copiosa terra in- um ,
(klcm in

illi vires ad vlreriorem illius

clufus, ita abeo coquitur ,vt non fufficiant
diuifionem > itaque immifcct fe quidem illis, &
incorporat, fed nihil iri
calci pura infundatur aqua , ficca-
egreffu afportat. Iam G huiufmodj
ar&eque
rum ipfius partium fubtiliffimx , prompti fc illi adiungunt ,
quia lcuioresfunr,
ampleftentes, conantur eam ad feattrahereiciterum i

littus attrahit, non enim

perinde iis accidit ac homini qui in nauiexiftens
fed vt ipfcad illud fimul
conatu illo efficit vt ad ipfum lituis accedat ,
cum naui appellat eodem modo particulx iftx fimulac folountur , af-
:

ccndunt porro aqua magis magifquecas penetrans, nduaque partium

i

conncftentem continuo au-

fuarum acceffione, humotem partes terreas
gens, magis item ac magis cas ab
inuicem diucllit , atque ita demum tota
inficitur, iam in exiguasajomosconcifis, quarum qu* maiores funt,
illis

in imum fubfidunt, minoribus viciffim ad fuperiora nitentibus, donec

aqua vndique illis fcatcat, illxquc per totum aqux Corpus diffu ndantur,-
terrex ( vtpote nihil in fe habentes,
partes interim craffiorcs magilquc
quo adhxrcant aqux) ad fundum prxeipitantur, ibique in puluerem
redadVx congeruntur.
Ab boc.quiiiola illi terra, idque in magna admodum copia domi-
natur , non eft expedtanda alia virtus ,
quam qux foli terrx propria
* cft.ficcitas nimirum &
grauitas,dequibuschymicorum vulgus parum
damnata. Alij vero ri-
{bllicitumcft, vocaturque propterea ab iis terra
xantem, vt loquuntur,qualitatem in eo detegunt, cuius ope miros edunt
damnata aquam leuioribus atomis fcaten- 'C.V.;
efferftus- Iam fi a teri i hac

tem, quodammodo grauidam effimdas,eandemque mox ab ipfis ato-

&
mis fepares, relinquetur fubftantia
quxdam admodum candida, qux ex
mordaxque kpor
denfiirc oftendit terram in fe.ibundirc.acerautem
indicat hofpitari illic
ignem, facilis denique ciufdemin loc^humido
 V ,

130' Tra&atus Primus, oC t

t t
diffolutio , argumento eft , aquam ad illius produ&ionera plurimum
conculifle. Atque ita demum a corporibus 'extrahuntur Se fiunt
.»«• iii!.. ",1:1;.* 'nfflwi
'

IX. *'
lamvetoaqua, ficuti vim habet di/Tolucndifaletn, ita qx illius incor-
Quomodoaqua
permixta
poratione deriuata in fomordaei eius virtute, cqadit (ale ipfo potentior.
(ali
magnam habeat Hac enim acrimonia praedita , maiqrcmque na£ta grauitatem ex falis in
vim ad aliorum
corporum
ipsa difledprione , viam fibi in fojida aperit, ne a metalJisqui^em cxclu.
dif.
folutioucm. (a, quemadmodum videre efi,in xre ferroque, quae diflolutp fcle madens
tiarubiginem facile contrahunt. Et prout fales ifli fortiores fum,e£
,

magis augetur acrimonia, vfque adeo vt nec argentum , imo nec aurun*
ipfum a mordaci hac qualitate tuta fit, fed «cilia perindeac extera, in
minutiflfmas cpncifa atomos , aqux coguntur innatare, mpdo fupra
explicaro , quem figillatim a vulgari quouis, chymico traditum re-
1 1
P CT '«- : " . ..n li- . , nv :
•••
oup i»UM<
.
Cxterum non hic finitur eorum virtus tam enim ad folidorum cotn i
•jtfmq., u.
-ioolollii «;ti pprumiac metallorum liqucfa^iipncm, quam ad eorundem corrofioJ
nem valent. Nam fales quidam liquabiles, calore ignep^ivel vaporea
metallis exhalato, & incorporante fc illis diflbluti, ftatimac jflcipiunc
. *-»J j * r-> fluere, naturali metallorum fucco permifeentur, eademque altius pe-
nectant, quam poflet fc folo ignis penetrare, intumefeunt .quoque
me,
tallz ex horum ingreflii , reddunturque idonea qus fundantur, :f|
X. Hi prxcjpuimodi funt, quibus pofterioraduo inftrumenta,fi icor-
Modus quo fit

putrefacio. fim.fpeSeuturjdiflbluunt corpora. Supereftadhucaliusifqiienon

par-
uimonienci, tam ad artis quam naturx opera., in quo ambo fimul jun-
1
guntur , &: concurrunt > videlicet putrefinftioi hxc fic perficitur corpus i

putrefaciendum, moderato primum calore bumiditace penetratur, Se &

IiumcSaturj quofit vt corpus illud intumefeatimox Co luto partium ca-
lidarumcum reliquis nexu,illx immerguntur humidis, &quodammo-
doab iirdem abforbentur, ( vnde ignis extraSo humore facilecas redi-
mit vt fupra declaratum eft. ) Pprro hunjidis iftis difcedentibus, quod
relinquitur aridum eft, & deficiente glfltine fruftulatim delabitur.

CAPVT XVI.
Explicatio quorundam axiomatum ad qualitates operatio- &
nes corporum /j> eBantium &
nitrum pura elementa in '
;

aliqua mundi parte referiantur.

r;
Quid fit in agt-
X iisquz hadtenusdeterminauimusde naturalibus asio-
tibus corporeis nibus corporum fefc inuicem producentium ,ac definien-
fpharra adkiui-
tium , facile deprehendetur genuina quarundam vocum
tacis?
— fignificatio, veraque ratio nonnullorumaxiomatum^quz
crebro in fcholis vfurpantur quale primo eft illud philofophorum
:

fpharam
 De Natura Corporum, Caput XV. 13!
ft>h*ram quanitam aftiuiutis agentibns omnibus corporibus tribuet
tium, fenfuscnim iflius locutionis applicata: igni manifefleapparet cx
,

iis qui iam fupcrius de natura modoque operandi huic elerttento pro-
priis expofuimus.
Similiter fi confideremus vim frigoris in compreflionc quadam cor-
poris ftigefa&i fitamefle, facile intelligemus,fiqua; fint in iftiufmodi
corpore partes fubtiliores, eas facfa tali compreffionc vndiqUc eruptu-
ras, przfcrtim fi compreflio ifta fiat non folum circa exteriorem fupef-
ficicm, fcd ad interiora quoque penetret, partefquc illic exiguas inter fe
committat. Primo enim partes huiufmodi comprdTi in locis quibus
expelluntur, porosquofdam feu foramina relinquunt, quae prius, dum
*
Iaxicate naturali libere frucrentuf, implebant porro in maiores iam an-
:

guflias contrufx , fubciliffimas qunfque Sc carteris minus cohaerentes

(quas hucu (que hofpitiodignatxfunt) vndique excludunt; qua: hac ve-
luti rixa & tumultu a frigore excitato liberarae ,
poros ex priori (vtdixi- •
mus) comprelTlone vacuos occupant: fcd tiec illos diu polTiderc licet:
nam aduenientes frigoris atomi comprelfum corpus obfidentes,' totis
pariter viribus in poros ilfosirruunt,& quia numero, magnitudine, cur-
fufque celeritate prxualcnt, imbellexiftas hofpites ciio exturbant c6-
gunturigitur anguftas fuas fedes ,& Veluti canales, quos paulo anteot-
cupuerant tanquam potentioribus cedere : quininio tanti violentifc
excutiuntur potias quam excluduntur, vt impetu repentino 'exilianr,
non fccusacpcr conum hydrargyrus, cum ad illud purgandum , vel' -

amalgama ad temperiem debitam perducendiim per illius latera co-

,
latur- mirwdi noil, irMfjuurdrioj rn?b*
jo
&
Hxc vero atomorum effluiiij, veluri imbres , i compre (To corpo-
re egredientes , cingunt' illud vndique ad modica? diftanti* mrerualla,

( nam &pori quos reliquere conferti admodum fqnr, promdcque ift

)
proximo fabfiilunt , obfidentes Illud , tanquam recupera tu ripriftrrnt
fedes fratim atque ab extraneis iniuftifque pofTcfroribus defcmntur:-'ft
prout maior fuerit roinorve huiufmodi atomorum multitudo, vis etfe»A
qua expellebantur porentior, vel minus potens ,orbisquoqqeleu fplixra
quam efficiunt , amplior erit velanguftior. Neque verpobfidences ifti
atomi ab externa aliqua aut fortuiti causa ciiiasdiffipatnur,qiiimhoiJi
-earundem veluti cxercirusa conipreffo coipoYc.profihbues,indiflipatb<.
rum loca fuccedanr. .astruo
Porro quod hicBtefnpIo fngoriipartidulartraliquod cdrpus pene-
trantis explicaulrnus, bmnibas demum corporibus,in qaicqnque tntW-
di partepofiris coromuneteft. Nam cum tffcdhisiftc calorem.&frjgos
vbicunque tandem iUafrnt,infrpajubilitcr;eonn(itetur quibus' duablit
(
qualitatibus, non ignis folum Sc aqua cumreliqufr elemcncKyfed mixta
generarim omnia hisi conflantia . vittT fijam agdndi debent) cumqfle

duo haec, in omnibu&prorfus corporibus repcrjanturyvt fupra probatum

cfr,mahifeflefequitur,nuliamteffi: in lrcicvnipcrfecorpusyquod circum
fe nott. habeat orbetn qiiendamefflucntiumhtomonirn > eandem cum
R ij
 132 Tra&atus Primus,
iplbnaturam participantium quem cum aliud quoduis corpus ingre-
•,

ditur , & ab atomis illum componentibus immutatur , affici plene-

que imbui videtur qualitatibus corporis a quo ili* emittuntur; & rum
demum corpushoc in aliud atomis luis refertum agere dicitur. Denique
quia orbis hic in figura fphserica plerumque diffunditur, corpus immu-
tatum, in fphara achuitatif alterius conftitui dicimus.
1 1. Secundo , cum philofophi pronuntiant , nihil corporeum operari pojjo
Cot nullum
in jij}a„ Si id cft. nullum corpusin aliud remotum agere poffe, quin prius

poffitUrS” agat medium, cuius beneficio continuariadio debet, & abagente in

in
paflura deriuari.Axio matis huius veritas, eiufdemquc ratio in philofo-
phia noftra manifefta funt. Cum enim fupra oftenderimus, adhonem
*
corpoream atomorum ab vno in aliud emiffione plerumque peragi, nec
poffe atomos a corpore vnde trahunt originem , effluere & alteri diffito
infidere, quin prius per intermedia tranfeant, a quibus fuppeditandae
• ( vtfic dicam nftulae, )
&
canales per qua: in locum deftinatum dcriucn-

tur ; aperte fequitur lcues hos & expeditos A gentis emiffarios, non pofle
corpusaliquod diftans , veluti fcopumad quem diriguntur ferire, nifi

prius interiedhim fpatium fucceffiuc traiiciant , cui etiam nonnullas pr?-

fentii fux notas imprimant necefle eft , adeoquein ipfa traic&ione illud
immutabunt qualitates fuas,
,
&
temperamentum veluti pro naulo re-
linquentes.
IU. Sed contendet fortaffe quifpiam , inuifibilcs hofce farcllites ac mini-'
Rcfpondctur quam vt magnorum quos quotidie cernimus
ft f0 s f imbecilliores effe
,

cont» modum effedVuum productioni fufficiant i vt cum

afferes diu igni oppofiti tan-

quo «plicui- dem comburuntur, licet interim corpus ipfum igneum nunquam eos
C*<l,n!
«iom»* tetigerit ; vel cum graue ferri pondus a magnete diffito attrahitur.

Cui refpondebimus.fi nolit effedhimhuncfubtilibus iftisatomorum

'

abagente effluuiis proxime alcribcre.oportet vt eundem agenti tota fi*

mul mole fu a operanti attribuat-, nihil enim in corporibus.vtpotc quan-
titate conflantibus prxtcr totum & partes occurrit. Arqui nonpoteft
,

(c toto alictr quam per motum localem operari, quod tamen in przfcnti
admitti ncquit,cum ex bypothefi diftantiam fuam tueatur, nec ad paf-
fiim vllatenus appropinquet. Hic igitur agendi modus prorfus impof-
, cum alius adTummum
fihiliseft nonnifi difficilis videri potit , proin-
deque idmitti deboatj,>fi nulla facilior & probabilior folutio oc-
currat.

Simul tamen obferuahdum eft, nos none* mente lixc dicere, quafi
negemus, polle vnquamcontingerc.vc adho aliqua vei cffe&us parti-
cularis , in corpore n liquo vel parte: corporis remoti produci quear, quin
idem prius, in medio per quod deriuaritur atomi, producatur fomes :

enim,auc naphta ad vina: diftantutn,tepefaftodunraxataere interie-

ro, ignem concipit : fol quoque dioptra: vftorise beneficio, vel reflexio-
nis alicuius ope.corpora quzdam incendit, dioptra interim ipsa acreqne
intermedio folo lumine perfufis : cuius rei ratio a. difparibus fu bie dio-
rum dilpofitionibus haud dubie repetenda eft,adcoquc non eft quod

t: miremur.
 <»

Dc Natura Corporum Caput XVI. , 133

miremur, fi pro variis hifce difpoficionibus varij,quoque effe&us pro-
ducantur.
Tertia inter philofophos pofi tio eft.corpora omnia qu* in alia agunt, IV.
coJrm tempore ah ipfis i» qua Agunt pati; vel contra, omniaqu* ah aliil

patiuntur, in eadem wijfim [imulagere, Quod Vt melius intelligatur.ob- motu puri Io.

ii-ruandum eft,a£tionem omnem corpoream, vel effe motum pure loca-

“*
lem, vel certemotum localem, addita aliqua particulari circumdantia, dum pari.igcrc-
quse proprium illi appellationem tribuat : vt cum atomorum ignis , ter- p, “'
lur e “‘
t
rar
,
vel acris fuper alia corpora , vel in aliis corporibus motum localem,
calefadlione , infrigidatione, aliifque id genus vocibus fignificamus.
latn fi contingat a&ionem effe motum pute localem, adeoque effe&um
inde nafccntem, effe meram loci mutationem, confidcrandum eft , duo
denfa infe mutuo incurlantia , coram fc vtrinque pellere modicam cor-

poris alicuius rari quantitatem fibi contiguam , proindeque rara illa pri-

mos denforum confligentium i&us, primaque (vt ita dicam) vulnera

in fc excipient, vtrumqueararofibi oppoflto, quod tanquam fitelles
quidam antecedit, fubfcqucnti domino, a quo illi munus iftud deman-
datum eft locum fa&urus. ,

• Porro poftquam rari hi fatellitesinftat leuioris armaturx militum,

medij inter duos exercitus hinc inde fut fcquentes,aliquantilper velitati
funt , cedant tandem neceffc eft , grauiori quam fuftinere poflint , veluti
belli cuiufdammoleopprcfli, &cumdemum retrocedunt, deniorum a

quibus propellebantur ordines ingrediendo fc in tuto collocaturi :

qui
cum fton aperiant fefc, vt aducnicntcs recipiant , hi autem ab hofte infe-
lto cos infequente, iamque a tergo premente ,
adhuc fugiant , tanto de-
mum impetu in ipfa quibus protrudebantur corpora inuolant,vteanon
obftantc illorum denfitate, ac robore, cogant vt ita dicam pedem re-
ferre, quodnifi faciant, non funt ex illorum numero qux in fc inui-
cem agunt.
Fuga autem hxc fiue receptus, vel mutuus eft.vel ex alter li parte tan-
tum } fi primum, cuidens eft, vtmmquedcnfum agens fimul dc patiens
cfte > vtroqucfcilicctaduerfariumfuum ita fuperante , vt neutri fine ia-
dhira vulncribufque parta fit vidtoria. Sin vero alteram foluramodo
deniorum cedat, ipfum tantum non
in corpore fuo patitur, aliud vero

nifi in fua virtute, id eft aere, vel alio quopiam raroquod ante fc idque ,

canto impetu propellit , vt per illud denfi ex aduerfo dimicantis refiften-

riam prius vincar, quam vllum ab ipfo vulnus patiatur, vclmoueri loco
poffir. Ficti tamen non poteft, quin tarum hoc turbatis aliquantulum

i uis ordinibus, detrimentum aliquod patiatur, in confli&ucum altero

raro, quod quantumcumquc debiles, aliquas tamen vires opponit. Id

vero multo magis accidit , vbi cominus cum dcnfb ipfo congreditur;
’
-

t _

quare partim ab vno , partimab altero vulneratur debiliufquc redditur: s.

inftar militum.quiexpugnatam vrbem per murorum ruinam primi iiv-

grediuntur, a quibus fugatos hoftes in arcemadigunt, mox illi quoque
expellunt, ita multis licet vulneribus faucij, viam aperientes, qua totus
R iij
 ,

134 Tra&atus Primus,'

poftea exercitus libere , & fine certamine fubfequatur , vrbemque
quiete pofftdeat, cuius expugnatio tanto fanguinc, totque vulneribus
•v ( (terit.

Hinc apparet quo paifto accidere poffit.vt alterum horum agentium,

' . ne moram quidem, multoque minus rcpulfam patiatur Jicet contrarium
eodem tempore aliquatenus in ipfum agat, agendo (ciUcct in illud quod
-sm’ ; « contiguum eft , a quo fubinde refiliente , aliquam in eoimpreffionem
fieri neceffe eft , cum vis nulla omni penitus effc&u priuetur. Porro ef-
fedhishicfiuc imprcfsio,quamuisnon prodat fe contrarij motus pro-
duiftione, retundi tamen ea neceffe eft robur etiam vittoris, curfufque
Celeritatem minui. Ex quibus perfpicuumeft,in motu omni agentium
corporeorum pure locali, debere quod libet eorum dum agit pati,agerc-
que vicifsim dum patitur.
Prxcedcn, io- ^
c< uc vero difficile erit qux hadenus de hoc genere adtionis diffe-
l
arin» applica- ruimus , transferre in aliud v bi effedhis motus localis peculiari nomine

bu, tacallbus'
'^cfignantur > vt in exemplis quae adduximus calcfatftionis & infrigida,
qui proprii, no' tionis; Nam fi ignis in aquam agat, hic vices rependit, & vel in ignem,
rain
‘jj“* fi proximus
veleodiftantcinacrem interiedhim rcagit infrigidatur
fit, :

rac ue h° c pattoaer, ab atomis frigidis quas emittit aqua, cuius cum or-
que^oftendicur ^ I

argumentum bis feu fphxra aci iuitatis minor fit illa , in quam fc ignis diffundit non
,

«Ii quinos » ponunt atomi ad tantum interuallum infrigidare , ad quantum ali*

illius

jiemus, nullius calefaciunt quoufque tamen penetrare conceftum eft , frigus fuum pro
:
«fle robons.
viribus impertiunt, vel in media ignearum atomorum acie , ingenti ha-
rum multitudine, & violentia nequaquam deterriti.
luxra quam philolophandi rationem, argumentum illud’ Richardi
Swiffcth gcntilisnoftri.quod in fcholii habetur pro infolubili, nevm-
bram quidem difficultatis haber. Manifeftum quippe cft,ifliufmodi
ignis & aqu* atomos, quales nos calorem & frigus effe dicimus, corpora
ad qui mittuntur libere & abfquc rixa per diucrios cuniculos ingredi
pofle, ficuti de lucc & aere fupra monftratum cft,vtrafque etiam fine al-
terutrarum iniuria, natura (cilicec & qualitatibus fuis integris, in iifdrm
recipi poffei quanquam fenfus folum przdominium percipiat, & fecun-
dum illius modum dunraxat iudicct.
Hac data occafione, non poffumus non obferuare, dotftrinam quali-
tatum non modo imparem effe explicandis ordinariis , &
affcrtriccm ,

qu* pafsim occurrunt natui x effctftibus, verumetiam in apertas plerum-

que contradi&iones, & impofsibilitates, fi prefsius vrgeatur, defenfores
fuos ducere, vt argumentum hoc Swiffcthij , aliaque id generis, haud
pauca non obfcurc dcmonftianr.
v i. Quarta inter philofophos pofitio eft, notiones quafdam admittere
0 n
n6minatio nes lnrenfonis, &remiJJionii alias non item. Cuius pofitio-
qU *d!,m 1 dm u^f .

<« intenfionem nis ratio manifcfta erit ,fi cogitemus , vocibus iftis nihil aliud fignificari,
qijatn plus minufveilliusrei qux intendi dicitur , vel remitti. Nam plus
unt. ^ minus naturaliter indicant latitudinem quandam, & diuifibiiitatem,
proindequenonpoffuntiis rebus competere, quarum natura in indiuifi-
bili
 j

De NaturaCorporum, Caput XVI. 13

-

bili Gta eft. Excmp. gr. cotum, vel zquale non fufcipiunr magis vel mi-
nus, eorum quippe ratio itaprorfusindiuifibilis eft, vt fi pirs quae vel fin-
gi poreft minima defit , tptum deftrUatur,vcl fi alteri duorum squalium
quantuncunquc parua fiat accefsio, vtriufquc «qualitas pereat ,& alia
:i al'
aliqua proportionis fpecies in illius locum fucccdar.
'Jii.

2>1: .fildSfi

.
Etjijnc «ft,quod A riftotcles doceat fubftantiam, &r quantitatem,' 5 ttr illii
v|
intenfionem, aul rtmifiionem non admittere, qualitatem vero vtriufquc L

capacem efle. Nani primoquod fpc£htad mbftanciam, palam cft Vo-

ce .illa, fignificari id quod rei alicui dat ejfie quod eft, vt exinde apparet, -

quod pcrillam rcfpondeamys quiftioni, quid Jit rtsf proindequefief-

Ict in fubftamiidiuifibilitas aliqua .foret in eo quod res eft , adeoquedi-
uifio corifequcns diuifibiiitatem iftam, efficeret aliud quid, id eft aliata
rem adeoque fubftantja qui intenfionem vel remifsionem fubite di-
,
,
ceretur, non effctdiuifavtfuppoqitur, fed omnino defineret efle, alia-

• queab hac diuerfa in ipfius locum fubftitueretur. Vnde yides quamli-

bet infubftantiamUtationem,rem nouam efficere, neo pofle dici rem
eandem plus minufve,vtitadicam,quidditatisobtinerc. ; t .
v
Similiterquod tfd quantitatem attinet, tnanifcftum eft illius fpecics
in indiuifibdi fitasefleo Quemadmodum enim in quantitate quam vo-
cant diferetam, deccm leones , ex. gr. vel decem elephanti, fpe&ara fo-
lum ratione numcrishihil in feamplius habent quamdecem mufetf,
,
V
vel toridena atomi i &ficuti fi numero huic addasaliquid , vel detrahas,
*

non iamamplius manet ratio dcnarij.fedin aliam aliquam fpeciem tran-

fit : ita plane in quantitate continui j;vlna , palmus , vnds.aluvequzuis
menfura, definunt efle vlnq, palmus-, &c. fi vel minimam illis quantita-
tem addas dctrahafve. idem forte etiam figuris commune eft , vt
.

' fphzrz , cubo, circulo, quadrato, quanquamilli in qualitatibus nu-

1

merentur.l . .si... Vi'-\

Quod fi confideremus alias qualitates, cuiufmodifunt calor, frigus, -

humiditas,ficcitas, mollities, durities, grauicas.leuitas, & id genus reli-

qui, deprehendemus eas a corpore quopiam, quandoque magis, quan-
doque tninus participati pofle, prout in eo elementum aliquod vel ele-
mentorum certa complexio, plus vno quam alio tempore dominatu?,
ita tamen vt id in quo intenduntur, vel remittuntur, eandem femperdo-
nominationemretineat fic luto fua femper manet mollities,licct modo
i

minor, modo maior, cera item fiueliquefiat.fiue concretafir, impreffio-'

num femper capax eft; lignum denique non definit efle calidum,tametfi
caloris gradus quofdara acquirat fubinde, vel amittar.
Cicerum incenfioni buiufrnodi, in quocunque demum corpore re-
periatur, limites quidam figuntur, quos tranfire illi non licet. Nam cnm
plus illius qualitatis qui intendi dicitur, ( id eft plures agentis atomi,)
ineft corpori intenfionem fubcunri, quam illius temperamentum ferre
poflIr,cedic quide illud, hoftique valentiori fefe dedit, & velut in vi&oris
caftra tranfiens,noua fubinde naturam pro illius arbitrio induit : vt cum
lignum vehementi calore, ( id eft indu&a in illud atomorum ignearum

».

i
 j

13 6 Trk&atus Primus !
' ' 1 -U ;

manu, cui ipfa cius natura fuccumbat) in ignem, fumum» aqunm,cine-

rclque conuertinir, nihil prorfus natur* ligni remanente.
vii. ' Sed priufquam caputhocclaudamus,reuocarein mentem polTumuj,
io quilibet p«equ*ftionem de exiftentia elementorum ( id eft vtrum in aliquibn s muir-
haKiU»”” ui plagis pura reperiantur , fiuo in magna aliqua mole, fme in minimis
penuntur cie- particulis ) ifialiUm locum reiedam a nobis fuifle vtpote qusedetermi-
.
,

ncauj^*ra,m
nar j comm odc non potuit, priufquam modus quo in fe inuiccm agunt
«omT^noni^ elementa innotefeeret opportune igitur hic decidi poterit,ex iis qu* de
:

texn in nutrii
a itionibus quibus producuntur , ad difloluiintUr corpora difleru imus.
J&LSr Nam fi vniucrfalcm illam ignisoperationem omnia inter quii! verfamur
corpora permeantem, ob folis videlicet per lucis fu* radios tong^ lateque

diffufos in ea influxum, ac deinde effectus quos docuimus ipde proficifci

confideremus ; haud obfcuri colligemus , nullhisomninO torporis ma-
gnam aliquam quantitatem dari poffit, cui ignis' intime non permifeea-
tur.Rurfus, palam cft non poflcigncm diu conferuari,nifi alttfti cuipiam®
icorpori jungatur, tum ob violentum ortus fui modum, quippe qui ma-
gno impetu a fonte contiftuo emicat.rum etiam quia femcl diffufus quo-
uis corpore eum obfidente adeo factle extinguitur. Tuto iginir conclu-

di poteft , iuxta p nefentem rerum ordinem quem perluftrandutn fiifce-

pimus,nuilum elementum purum in magna aliqua mole confiflere poli

fe. Neque vero a ppa ret vlla ratio, cur prouida rerum natura , aliqui ve-

Juri repofitoriafimplicium corporum inflitueret .quandoquidem t<im'-

peramenta omnia neccffaria , diffolutionc mixtorum in alia mixta , qu*

originem quam ab elementis ducuntfapiunt perficere valear, nihil inie-
rim indigens fimplici horum puritate, vt opus fuum aufpicctur.
Contra vero, non minus euidens eft, debere in quolibet mixto ele-
menta pura contineri, in minimis illis partibus, quasnosaromos vocare
folemus alioquin enim corporum varietas, nihil effet aliud, quam tot
:

• gradus raritatis ac denfitatis , fiue torpura & homogenea elementa & ,

cx partibus heterogeneis minimi coalefccreti proindeque nec multiplici

illi quem in corporibus miramur partium apparatui, nec diuerforum in-

complicatorum effe&uum , qui ex iifdem nafcunrur , produflioni

ter fe

fufficerer. Et quidem nullatenus dubitamus, quin minimis carum par-

tium quxfcnfui fubiiciuntur magna infitvarietas,vfque adeo vt integra

animantis compages, qu* magnam in partibus organicis temperamenti
diuerfitarem poflul.it tam exigua cflc poffit , vt oculorum noftrorum
,

aciem penitus effugiat, neque vllas in ei partes, nifi vitro augentefpccies,

difeemere valeamus vti quotidie videre cft in minimo curcnlionum
:

genere , paruifque illis vermiculis qu* c manibus infantiumextrahun-

rar. Quare manifeftum eft nullam partem fenfibilem impermixtam
.efle.

Crtcrum cum rurfus recordamur, fupra a nobis oftenfum efTe, quali-

tates omnesquzin corporibus occurrunt, ex mixtorum compofitione
& mixtione elementorum nafei , omnino concludendum eft, ea fecun-

dum rationes proprias in mixto contineri adeoque hifce omnibus in

;

vnum
 1 4

De Natura Corporum Caput XV 1 , . 137

rnumcolledis ftatuendumeft, non reperiri illa quidem in quantitate
aliqua vifibili , fed in minimis iftis atomis quz (enfum omnem fallunt.
Quam tamen aflcrrionem non ita intelligi velim, quali dicerem fubftan-
tiales eorum formas adu inefle mixto , fcd tantum accidenrariat eoran*
dem qualitates in illo reperiri , relida inierim meraphyficis ( illis rerum
fpiritualium ve ita dicam diflcdoribus ) alterius quaeftionis decifione.

CAPVT XVII.
De rarcfa&ionc & condenjatione , duobus primis
fArticularium corporum motibus.
: [ : . l:iJ; . *

Vm in przfenri hoc dc natura corporum & eorundem ope- *

£ *u ‘

'traionibus rradatu , non aliud nobis propoCtum fit, quam n

tvtoftcndamus quid reuttafiat,vel fieri polfit agentium cor- Lc ac «eque»*
“ bu,:
porcorum virtute vt hoc femcl patefacio , ftatuamusdein-
!

ccp quinam fintadiones proprii fpiritualium materia carentium &

fabftantiarutn,nemoameperfedum,fuilque numeris abfolutum phi-
lofophir corpus iure cxpcdauerit,fed duntaxat vt tantum illius velutiin
tranfira delibem.quantum neceffe eft vt fiilceptum iter, cum euidentil
& fine errore conficiam. Ad meigitur non fpedant fublimes illa: fpecu-
lationes , quibus qui in iis vetfahtur, ittimenli huius vniucrfi nttiira per-
ferutantur, vnitatem eius limitefquedt finiunt , indru menta machinali
que quibus mouetur detegunt, ac denique ad venerabundam primae
cauli agnirionem, fubmiilamquetiufdem admirationem aflutgunt,'
ua nempe ipfius vniuetfi exiftentia, a qua primi ip/Tus motus exor-
3ium, a qua denique aliorum omnium ptogreffus & continuatio pro*
' r ' r 1
dcunt,?c dependent- .
i.
•.

Neque. Vero cuiquam tonfulendum eft , Vtvalfe huitloCcano fe

committar.rrourimqueperillum iteraufpicetut.nifipriusprocertocoh-

Cellario, vi nccpmauiam nauuum

teaberret, nec redire cogatur ad pOrttriri .tenuerfidunraxat obfcuram-
«ploratarum narrationem reportani : cum alij qCji ean*
qucrcfrritttSle
dem vt ita dicam expeditionem antehac fufeeperunt , ea confodi am-

talhim reruiri capacem repererinc, qiiihtomlibet vadum dtfidfcrtum fa-

r|art~ jiuicmm."
riare rmjuv uuvut «.—j ThoitlU Ab*

iun&itfimus gefttilisrtbft^r , quimefibt'pi* omnibi}* rhortalibiisWteKglui.

no beneficio obftrinxit ; (huic enim debeo ,'quicqUid illud elHclentia»
mei 5 eaque omnia qO* veihadcmis tradidi , veldritfdps in hdC Opere
fum, nonnifi pauci fdntilluli fune , ab ingemi dlius ighi
traditurus
 138 Tra&atus Primus,
accenfx, ) magna tum foliditatc , tum fubrilicate,acri denique maturo*
queiudicio przftitit, in dialogis quos de mundo infcripfit.
Noftra itaque prouincia, ( inferiori forte contenta, viribus fcilicet no-
ftris aptius rcfpondens )
vitra nota nobis corpora, non excurrit. De qui-
bus, cum iam fupra oftcnfum fit , qua methodo ,
quibufque machinis
natura vtaturin communibus illis motibus peragendis , qui elementis

ipfisconuenmnt, &
ab his in alia, ex iiscompofita corpora deriuantun
aggrediemur iam explicatione nonnullorum motuum, quicorporibus
quibufdam particularibus competunt, magnamque in ignorantibus eo*
caulas admirationem excitant.

1 1- Vt ergo a facilioribus & cum adiionibus elementorum maxime con-

QuiJ corpor», nexis ordiamur.; primus labor erit in explicando motibus rarcfadtionis,
tum interno,^
quatenus ea mixtorum affectiones funt. Quod ad
& condenfationis,

lore rarc6cri priorem fpedkat, eam ab igneoriginem fuam ducere, a calore peff. &
dere, iam in przcedenti capite oftcnfum eft : quare vbicunque illam de-
^"'idVT
Ctl
conUngic. prehendimus, pro certo affirmare poflumus, in corpore cui conuenit ca-
lorem aliquem hofpitari : & hinc licet colligere , cum aerpilaluforii vel
vefica inclufus fubinde intumefeit, lateraque vcluti carceris fui diducens
erumpere conatur, effedtum illum igni ( tametfi nonappreat ) Ce u ca-
lori aferibendum cfle, qui vel in ipfisaeris vifceribus operatur, vel ex-

terius pilam aut veficam oblidens , aditum libi per ipla in aerem mo-

litur.

Porro quod effe&us ille pofteriori hoc modo produci queat , ex alio
contrario a contraria item caurllproficifcente, efficaciter luadcri poteft.
Nam fi veficam aere intus claufo in flata & quantum fieri potcll tenlam
in frigidiori loco fufpendas, videbis protinus aerem illum in anguftiores
, eo vt antea minime repleri.
fines adduci, veficamque rugis contra diam
Cxterum non defunt argumenta qux preffius magifque immediate ve-
ritatem huius affertionis euincant : vt cum experimur, aidrem modici ca-
loris accrlfione in thermometro rarefieri , -(aer enim citiusquam aqua
vim caloris fentit ) adeoque in maiorem laxitatem diffiiDdi, qui proinde
aquam comprimit, & in locum quam ante occupabat angulliorem
trudit. Simile quid in hydrargyro aliifque liquoribus videre eft, qui fi
phialis vitreis beneobturatis includantur, idoneufquc iis calor applice.
tur (huic autem cffedlui exiguus fufficit) intumefccnt (latim, phiala f.
que implebunt, ealdcmque demum, nifialiunde detur exitus.effringcru,
vtampliorem acquirant locum ,cum phialxiamobliquorumab igne
rarefadlioncm nimisanguftx fint.
.
Rurfus quod idem cffedlus a calore in ipfis corporis fic inclufi vifce-’
ribusoperantenafeipoflit, tam ratio, quam-experientia euinoint, quo
vtrocllle docemur, fi corpus aliquod non ita dcqfum &-qqmpadtum
un ..<!• -

... fit,quin prx laxitate fua in minimasadhuc partesdiuid queat (cuiufmq-

di funt vinum aliiqueliquorcscopipfo fpiritu abundantes) atomos qux
perenni tumultu in quolibet mundiangulo hinc inde concur(anr,om-
niaque corpora peruaduat prorita turas
,
& veluti ad fcditioncm follici-
raturas
 De Natura Corporum, Caput XVII. 139
taturasexigua illa corpufcula quxin vino excmp. gr. continentur i ca-
,

lida itaque & leuia

abundent numero, non vitra terentia fcagrauibus
fi

frigidifque coerceri.iugum excutienda vi erumpent, deufis, quibus ea

detinentur & veluti ad carcerem retrahuntur donec fe ijs penitus expe-
dire poterunt , vna fecurh delatis , & intumefeere coa<2is.
Quod fi in vafc ita cohi beantur,vceuolandi libertatem non habeant,
tunc denfa , veluti totidem malleolos fiue cuneos in vafis latera arietant,
coque tandem effradlo in ampliorem locum profiliunt : fin autem fa-
,

cilis pateat ptitus, fpiritus calidiores & ignei duntaxat euolant, reli&is
poftfe partibus craflioribus, alta quiere & veluti fomnomerfis. Contra
vero, fi leues calidasque liquoris partes nec numero abundent, ncc fint

admodum aCtuofse, vas quoque ita com pleatur, vt libere ineo moueri
viamque fibi mutuo facere nequeant , nihil quoad hoc magni fequeturi
quemadmodum videre eft in cereuifia poculis bene obturatis vti moris
«ft inclusi , qua: parum fefo purgat , nili in poculis fpatium aliquod va-

icuum relinquatur. Denique fi vafis capacitas, claulum intus liquorem

multum fuperet, partes ignea: fat fpatij teperient, primo vt gratiores
dilatent , deinde vt ab iifdcm , vafe licet diligenter obturato emergant,
fpatium enim inter liquoris luperficiem , tcCtumque vt ita dicam vafis
intericCtum , latis amplum eft , vt libere in eo fluitent.
Et hxc demum ratio eft cur fi modica ccreuifix vel vini tenuoris vis
,

in migno dolio quaritacunque diligentia obturato, diutius contineatur,

marcida tandem euadat, &
tunc quidem fi lucernam accenfam pro-
pius admoueris orificio iam primum aperto dolij longo tempore fine

iaCtatione vl!a quiefcentis.iplo ftatim apertionis momento,yidebis circa

orificium micare flammam .cui materiam prxbenc fpiritus illi fubtiles,

ii i cereuifia vel vino egredientes marcorem in illis reliquere, qui &

SCtaiam exeundi poteftatc foris euolantes, ab obuia in egreflu flamma

accenduntur ,
quam fcilicet , ( vtpote fubtiliores) facilius concipiunt,

quam vini fpiritus, liquoris adhuc fpeciem retinens

,
qui tamen & ipfe
licet confiftentix longe crafliorisex contaCtu flamma: accenditur. Ne-
que vero hoc vino duntaxat 6c ccreuifix , fed aquae etiam ipfi contingit,
vti experiuntur quotidie nautae ab orientalibus Indis remeantes , quibus
poft quinque vel fex annorum nauigationem cados aliquos Tamifint
aqua plenos aperientibus ( hanc enim aquam ad extremum referuare Co-
lent, vtpote omnium optimam, maximeque duraturam, & quse
crebris

identidem putrefactionibus violenta tempeftatum agitatione induCtis

purior fubinde leuiorque euadit , qualibet nempe harum putrefactio-
num efficiente , vt noux partes craffiores ad imum fubfidant,leuefque
in fiiperiora nitantur ) flamma cingens orificia, fi lucerna propius admo- .1 'I

neatur, in eorundem apertione vifitur, vti fupra de vino diCtu eft. m :;r;r.rn

tri
Cl
ruri ij t

Atque vt doCtrinam hanc aliis adhuc experimentis confirmemus,

videmus atomos igneas, vbiincorpore aliquo moueii catpcrint , 8c

agitari, alias fubinde partes penetrari feque illis permifccrc, accendere

«iam, fi quidem idoneam concipiendx flamm* materiam prxbeanti

S ij
St

140 Tradatus Primus,

quemadmodum contingit cum vis magna lini fxniue madidi in vnuftl
’

congeritur , fi vero concipiendo igni idonea: non fint , eas (altem ad ex-
teriorem fuperficiem fecum deferent quibus ibi relidis , ( vrpord qua*
,
*
longius afportarc nequeunt pars foris euolar, pars cum relidis moratur,
)

vt videre cft in recenti cereuifia, vel mullo vini in quibus fubftantia

quxdam fircu lenta
,
quam florem appellamus , a reliquo fecrcta corpore
/ r
ad fuperiora attollitur. •••tu . .

Et ille quidem qui vino fu perna tat, vertetur tandem in fxcem illamj
quam tartarum vocant poflquam nempe fpiritus admodum volatile*
,

erupere , relidis partibus vnde exhalantur craflioi ibus iis, a quibus nulla
adhuc fnbtiliorumfecretiofadaeft. Flos autem ccreuifix eandem for-
mam eafdemquc qualitates diutius retinebit fpiritus enim eo indufi i

non ita ignei funt,vt a corpore cui permifcentUr (fatim euolent, nec
habent, vt decoquant illud
fat caloris &
indurent proindeque a pifto- .

ribus fermentando pani adnibetur,fed nec huic futurus cft vfui ido-
neus nifi a frigore protegatur,qQod euidenti argumento cft, illum in
virtute caloris operari, adeoque calidx adhuc leuifque naturi efle. 't

Solent pmerea vinum & cereuifia, poft primam purgationem (u-

peruenicnrc motu aliquo violento,denuo purgari, vt non raro in fulgure
ronitruue vehementiori, vel fi quando magna aliqua iadatione agitan-

tur, experimur. Rarefiunt enim per huiufmodi motus, proindeque in-

calefcunt ,partimob corpufculorum feparationem ,
qux antea vcluti
fibi mutuo agglutinata quiete iacuerunt.iamveroabinuicem diuulla,
in liquore ex liacdiuulfione laxiori reddito libere hinc inde difeurrunt:
partim etiam ob eorundem collifionem ,qua in minores atomos con-
teruntur, adeo vt eorum nonnullae etiam ignefeant tignis quippe vt ex
fupradidis conflat, nihil aliud eft.quam corpus ad certum quendam
raritaris & paruitatis gradum redadum.

Et hxc rario cft, cur dura quxdam & ficea corpora oleofam in fe fub-
ftantiam includentia, ex motu ignem facile concipiunt ,vel (altem ex-
primuntdta filices & alij quidam lapides fcintillas idi emittunt, &fi nares
ijs ftatim admoueas, odorem quendam fulphureum hauries, fimilemque

illi qui poft combuftionem relinqui folet: quo non obfcure indicatur

naturale illud fulphur immixtum filici, & quod concretum frigore illi
in ortu fuoadhxfcrat.motu iam folutum conuerti in ignem. Similiter
lignum hederaceum, aliaque complura , cannx etiam Indicx(qux &
ignexabhoccffeduappellantur)ad inuicem confricati fi prius multa
'ficcitatcprxdita fuerint, fponte accenduntur: idem quoque rotis qua-
drigarum celeri motu per xftatem incalefccntibus vfuucnir.
1 1 1- V
t hanc tandem de rarefadione (ermonem concludamus, vim illius

fcaibuf rttefe- *Acaciam breuiter expendemus , qux nullibi fe quam in igne mani*
Oionu. feftius prodit > qui ficut rarefadionis omnis caufa generalis eft,ita cx-

reris omnibus corponbus raritatcantcccllit vt proinde mirum non fit,

i

fieffcdus rarefadionis naturalium omnium maximi fint, cum ipfafit

•
clementi maxitpe adiui propria operatio,, Visilliu, incredibilis quotidie
~
. , f * fefe

I
 De Nat ura£)or ponam. Caput XVI. 14!
bombardis , caniculis, jdiifquc machifm bellicis*
fefe prodit, intonitra,
de quibus plurima vfque ad miraculum ftupenda ,& ab biftoiicis nar-
rata accepimus , &
nofipfi crebro, experimur : quorum exadlam obfer-
«ationem aliis quos ea tenet curipGtas relinquentes modum duntaxat ,

toUeftigabimus.qup effaShis tam prodigiofi a caufis fpecic-tenusadeo

exilibus proficircunttfr. '-!<! ''{ •? , i

-H Manifeftumeft ignem vtantcademonftrauimus, in figuram fph*-

'ritam fcfedilatare.tellanmr hoc bullx,qu*in fcruemiaqua.Ia&e etiam,
-omrtique generarim corpore, cui vifcola fubftantia eft, excitari folent.
•Harum enim rotunditas non dbfiiirc dcmonftrat eas a caufis vnde
'ortsc (urit xqualircr verfus omn es partes a centro diffundi. Reuocato igi-
tur in memoriam infinita illa propanodum ignis continuoeroicantis
multiplicatione, carri iri «utri conaertitur granum pulueiisoirrci, haud
i*gre intelligcmus, magnum exiguarum bullalarum ingentife inuicem
celeritate infequenrinrri numerum excitari , tantoque maiorem quanto
plures iam liant particulte ignis, quam fuere antea pulucris nitrei. Et
quidem fi multitudinis harum bullularum , nec non celeritatis qua mo-
uentur, rationem ineamus , licet lingularum impetus fi per fefpe&etur,
merito contemni pofle videatur , deprehendemus tamen vnitam fimul
emnium vim,corporisea mori fcueffra&ircfiftentix parem efle, przfer-
timfi confideremus>folidaqusrque: citius frangi, fi repentino impetu,
tempufque cedendi minime permittente, verberentur. Quibus omni-
bus rite perpenfis , non tanroperesidmirabimur effetius , quos ab hilce
caufis prodire animaduertimus.
Explicata hunc in modum rarefa&ionis natura ,
dudtaque illius ori- V
*,
prim ^lo<j 0i
gine a foHs ignifque operatione , de oppofita illi condenfatiohe proxime quo fit conden-
agendum eft quam non raro ab eadem causa diuerfimode ramen ope- udo, nimirum
,
* m ‘

rante proficifci deprehendemus. Nam cum humidum duobus modis

exiccari queat,primo extrahendo fuccum qui humiditaris caufa eft , fe-
cundo plus ficci apponendo, a quo humor imbibatur, non minus po-
fteriorihoc modo, quam priori cbndenfatur corpus ex arda enim fir- : .v
maque humidorum cutnucciscohacfione mixtorum denfitas plerum-
quenafeitur. i

Primus horum modorum caloris proprius eft, & ad eum imediar£ :

pertinet; ille quippe ingrediens corpus, humidis vifcofifque quas illic

reperit partibus fefe incorporat, non fccusac purgantia medicamenta

humoribus expellendis permifeeri folent, qu* ita permixta, cum iam
a ventriculo diutius ferri nequeant, ob tumultum fcilicet quem fecum
inuicem colludhnt ia illic excitant , ambo eijciuntur , acri inter fe pugna
implicita locufque certaminis in hunc modum per aduentum noui
,

hofpitis, dicam an hoftis, ( natur* quippe contrari*) cito difcefluri,

a nimia qua premebatur humorum copia .liberatur. Eodem plane mo-

do, ignis, qui ab aqueis vifcofifque mixti partibus auide excipitur, &
cuius irrequieta agilitas non diu patitut fe vllo carccre includi, totum
quod ingreditur corpus illicoperuadit.moxquepet vltetius latus noft
 144 Tra&atus Primus,
minori celeritate euolat, quam per citerius intrauerat, partes vilco&s
quibus implicitus erat vna fecum afpottans , quarum difceffu re) jquura
cornus ficcius auam ante relinquitur»
'
1
Hk natur* progreffus obferaari poteft, in fyrupis diu co&is donec
Crtflefcanr.item in iufculisad coagulum eadem vi perducis, fupra quae,
cum fubie&o igne coquuntur, copiofus vapor confpicitur > qui nihil
aliud eft, quam aque* eorundem partes , qu* immilbeigniauolantfi-
•militer cum aqua marinain falemconcrefrit, palam eft, id ab igne fcu
Iole humorem omnem fenfibilenvoxtrahentc effici, ita etiam cum vc-
madid* admouentur igni , vel in folc exponuntur, exterius volitai]-
ftes

, tem circi illas fumum , intus autem calorem fentimus, quodemum

Vtfoqueextra&ovcfteseuadunt fieex. i;.: 7

PorrO hoc etiam fpeciali noti dignum eft ,quodlicet.veftesiam primo

ignererrtotlt perfedfam flcritatem nonacquifierint , prius tamen quam
calor omnis dilceflerit > eahdem adipifcanrur. Igne* quippe atomi que
foto iam fubdu&is infunt, foras poftea euolantes, humorem cui per.
illis

mifcenrur fecum ferant, proindequequandiuveftesmanferuntcalid*,

id eft, quandiu ignem imus clauferu nt, eafdem etiam madidas fuifle ne-
celfum erat, humor quippe & ignis in vnum corpus coaluerant; neque
perfedte « tantillo igne exficcari poterant ( maior enim adhibitus id fe-
cifllr)antequam tota perfirguerinr.Similirerfyrapi.hydromeli, coagu-
la, & id multo amplius craflcfcunr iam ab igne remota,
genus alia ,

qukm dum ille adhuc fubdebatur, multumque humidivna cum igne

dum refrigerantur auolar, vnde & eorum quantitas haud param mi-
. , ,
nuitur, etiam poftquam ignis externi a&io cefTauerir.
Iam fi humidaquepoft hancexficcationem fuperfunr.ftlorisope
n: "
'
ficcis bene incorporentur, ardtamque inter hxc vnionem efficiant, cor-
pus nffe&um conden&bitur , maioremque feraata proportione , in
ita

-minori mole grauitatem obtinebit» fic metalla laxis grauiora eflc ex-
perimur.
v. Quaiiquam in exemplis moxaddu&is effe&us hic condenfatbnis ca-
C
l°re producatur generarim tamen loquendo, frigori, alteri fcilicet exic-
du! °eotdcn& ,

tioni», nimirum cationis caufx afcribcndus eft: vt cum in Illandia cetariorum cereuifia
f« fagui.
j ta congelatur, vt oeconomi fecuribus , cuntifque eam diuidere cogan-
tur , nautifque
diftribuerc; quam illi vicilfim nudis manibus excipiunt.
Czterum in intima dolij parte nonihil fortiflimi liquoris reperiunt,tem-

peratioribus vini fpiritibus minimi cedentis. Mirabantur primo naut*,

priufquam conluctudo id familiare reddiderat , quod quoties eam hau-
fturi accederent , poftquam ad littus e nauibus afportaretur, (nam calor
locivbi in naui repo nabatur , gelu arcebat) liquor nullus efflueret, nifi
longior fiphunculus extra&o priori adhiberetur, verim hunc laborem
abunde compenlatum arbitrabantur liquoris forritudine qu* fubinde
Crefcebat , donec doliis nec dum ad quarta partem depictis , per fiphun-
culos quos adhibere poterant longillimos, nihil penitus efflueret; qua-
' teeftnngi dolia opportuit, vt cereuifia qu* adhuc fupererat fiui poflent.
Rationem
 De Natura Corporum, Caput XVIL 1 45
Rationem huius rei cuidcns eft in eo confiftere.quod frigore, vt con- •

denfet cercuifiam, frigidas ficcafque otomos ei admilccntc, partes iilx

liquoris, qui mixtionem hanc ferre poterant , imbibit* ftatim ab iis con-
cra&arquc fuerint; calidae vero fle rari, quae a denfisad congelandam
cercuifiam fubeuntibus expulfae.ad ipfum dolij centrum ,veluti ad ar-
cem cogebantur fe recipere ( vbi nempe , remotiflim* ab infequente
hoftefutune erant) liquorisadhuc formam retinentes, minas omnes vt
ita dicam infultantis frigoris defpexerint > dum interim compartcs er

illarum difceflu crafliores , magifque terreae cffcdbe.vi&ori , cui refi flere

non poterant , fefe dederent , atque ita cxiccatx in glaciem denfarentur,

qux poftea a nautis diflblura/peciem aqua: purae retulit, nullos intus fpu
ritus vel calorem quo natiuus ventriculi calor corroboraretur continens.
Modus condenlationis hica nobis in cereuifix congelatione deferi-
pms is eft quo vt plurimum natura vtitur , fi dc immediata condcnla-
,
,

tione fermo fit ( lecundaria enim rarefa&ioncm fequitur quam a ca-

>
,

lore procedere iam probauimus ) ordo autem quo peritur talis eft : in-
genti terreorum ficcorumque corpufculomm multitude in liquorem
aliquem adla, ea prxdenfitate.ficcitate, fle exiguitate
,
quibus prxdita
funtf iftaenim omnia in praefenti cafu fefe inuicem comitantur , ma-
gnamque vim habent diuidendi , vti fupra oftenfum eft ) facile illum
penetrant.cundemque iam ingreffa, liquidas diffufafque cius partes poris

iliis imbibant, qui vbi pleni faturique fuerint , cztcrx quxfuperfunr par-
-tes ficcis adhuc eorundem lateribus adhxrefcunt, eaque inter fe ve-
luti glutine quodam firmiter arftcque conne&unt. Atque ita demum
exiccatur liquor , naturalique grauitatis comprclTionc in anguflio-
rem locum contrahitur. Haud aliter quam cum vis magna fpiritus,

•ut aqux invtrcm infunditur, maiorique fubinde comprcffioneinan-

guftiorem quam naturaliter poftulat , locum cogitur : vel potius vt

cum cineri aqua permifeetur, ambo fibi inuicem adeo ardle cohirenr*
vt minus abvtroqucfic cocunte, quam ab alterutro feorfim.fpatium
occupetur.
Hac ratione efficiuntur gelu, nix, fle glacies, tam ea quam natura
molitur ,
quam qux arte concrefcit. In naturali enim congelatione
aquilo plerumque vel eurus, terrea quxdam cbrpufcula ,ab opertis niue
montibus fublara , flatibus fuis in liquores noftros adigit •
fle ea quidem
leuibus iftis permixta atomis, quibus conflat ventus, facilem reperiunt
«ditumin hiiiufinodi liquores, quos ingrefia mox exiccant, fle ad c.inay
quam nos glaciem voca rnus,confiftentiam perducunt; qux vtfentias
includi fpiritum, aqux fupernatat, in vafe «tiara quo includitur, altius
intumefeit «quam intqmuerat aqua ante congelationem , vafisquoque
latera plerumquedelerit, locum ftdlurusfpirituicopiofioriquo profun-’
dius congeletur, r.nr.-K .
r
rnwl: r- uni Uls tr-
vt.
Quoniam vero Qalilxus arbitratus eft glaciemefTeaquam non con- Gkdemnon
™*
denfatam quidem ,fedrrarcfa£tami non eft nobis ab huiufce veritaris
c °n ’

cxplicatione tranfeuadum, ptiuCquam eam a. tam potens» aduerfarij denfwJL

I
 ,

144 Tra&atus Primus

Nd difcorfp impugnatione munierimus. Hzc illius argumenta funt. 'Primo glaciem
cofe 'que ftlnno
occupare locum maiorem aqua -vnde fiebat 5 quod naeurz condenfatio-
foprt lacqiu .nis repugnat. Secundo glaciem aqua leuiorem e (Te, fi par vtriufque
P a 8- 4. quantitas penfitetur, cum tamen denia czteris paribus fint rarisgrauio-
ra. Denique glaciem aquz fupernatare , cumtameniam fzpiusdocue-
Timusdenfiorain rarioribusdefcendere. sr-

Vt argumentis hifccTefpondeamns ; primo libenter friremUs, quo

:p<fto ille aquam & glaciem quod vbi aperuerit,
inter fc pcnficaucrit
,

iimulque offenderit, maiorem ab hac quam ab ilia locum occupari

reponemus, experimentum iftud nihil prorfos officere doftrinznoftrz.
Nam in produdione glaciei aliorum corpufculorum aquz permixto-
,

rum fitacceffio,vt fupra monuimus, proindeque mirum nontft.fi ro-

rum ex hac mixtione nafcens , maius, quam fala aqua, {parium im-
pleat , & nihilominus denfius illa euadat & ; fi aqua etiam ipfc denfior
nunc quam antea exiftat.
Quod vero #ia corpufcula ingrediantur aquam , cidemquc perrotf-
ceantur , manifeftum fit,ex vehementi acris rigore, autvento aliquo
admodum frigido , quorum (altem alteram , dum congelatur aqua,
nunquamabdt, vrrumquevero magnam in fe copiam includit ficca-
rum atomorum quz cum corpora omnia in itinere fuo iacentia per-
,

flent, ad ea nec effatio diuertenr,quz commodum iis hofpitium offe-

rent , quod aqoaquidem facit libenriffime ; hinc etiam videmus in illiut
congelatione, glaciem cum iam incipit reddi craffior, circa vafismar-'
ginem hifcere pulatim , atque contrahi , vd {altem ita laxe iacere, vt
dubium nullum fit, quin liber aperiatur aditus pluribus rftiufmodi ato-
mis ingreffuris aquam , eandemque profundius congelaturis.
Quod ad fecundum illius argumentum fpe&at , quzremus ab eo
vnde fciat, glaciem aquileinorcm dfc,fiparvtriufquequanriras acci-
piatur tamctfi enim cum fpongia impleturaqui, {acile fit experiri quid
:

leorfim fpongia , & quid aqua ab eo imbibita penfirent quia fcilicet

;

hzc abinuicem feparari poffunt, & (cprata confcruari , vt ita pondera

filorum innotefeant : non putamustamen fieri poffc , vt idem deaqua
& glacie experimentum inttituarur, fi hzc (quod neceflariom cftjmul-
tu m in fc acris includat. Quare contingere poreft vt aqua przpondere*
glaciei > in maiori aliqua mole comta pnfitatx, ( t>b laxos videlicet po-
tos, qui ex contra dlione partium aquz in gkcieUperiuntur.&quosatire

fubindereplcrineccffceftdider pars illius quzliberperfefpedhita,exclulb

fcfiicw aere, grauior quam tantuhdemaqu* remaneat. 01 r> :

Atque hinc apparet vltimum illius argumentum , quod natatione

glacieiimaqua niriturvnon magis concludere i quam fi contenderet
difcumex ferro argiilaae conflatum , leuiorem , adeoque rariorem effo
a< ua > ““ nimirum fili innatat hoc
-
v 5 9 enim aeri intra cauitatem eius «0
.-

cepto ( ficuc etiam mglaciil fc res habet (aferibi debet , non autem bro
argumento afferri, quo probetur, rnetallaeffeaquararior*. ; nb
.mf-nv i
l*t*fcruntcumex altaa parte probatio pofitiua fit.nobifque fflapfJ
fcfta

"V
 r

De Natum Corporum Caput X Vll. , i 4$

ferte fidens. Neque enim negari poteft ,quin fi aqua corporibus aliis fi
denfioribus permifcearur , totum ex illa mixtione nafcens, Sc aqua etiam'
ipfa denfior euadat. Vnde experimur glaciem (emidirtblutam , ( tunc
enim multum aZris expuifum cft, porolquc antea ab illo pofleiTos aqua
•

occupat) fundum petere , quod etiam difeo ferreo cueniret , fi in eo fie-

rent foramina, per qua; aqua fubingrcderctur. Deniqueaqua pellucidior
eft glacie , hzc autem illi folidior. Quibus omnibus bene perpenfis .ne-

mo vt opinOr vitio nobis vertet, quod in hac re a tanti viri opinione

recerterimus.
Ctterum vr interruptum Termonis noflri filum tandem refumamus, VH.
idem prorfus quod hic in terra fieri obferuauimus , in illa quoqueaeris
regione agitur, vbi nix, grando, pluuia, vcntufque gignuntur. Quod nix,& grando,
vt melius intelligatur, modum quo excitantur venti expendamus; ho-
& S uoraoao

rum quippe ut reliqua vis magna cc emcacia clt. Cum lol ex incidenti pluaii feda-

aliqua occafione ingentem atomorum multitudinem ,

ab vnolocoat- lut -

tollit, & hz fiueattraftionem Polis fccut*,fiue ob aliam caufam, in cer-

tam aliquam partem curfum fuum dirigunt hunc atomorum fluxum ,

ventum appellamus, qui prout materia, vnde extrahuntur atomi qui-

bus conrtat , copiofior eft vel parcior longiori vel
, breuiori fpatio durati
longiufque,aur breuius iter coficit , inftarfluminis,vel potius Cubitarunt
quarundam aquz eruptionum , quas in fcptenrrionalibus Angliae pro-
uinciis peculiari nomine ^Egiptias appellant; quae nec (latis temporibus
/iec eafdem femper ob caufas accidunt , nec certam durarionis menfu-
ram habent. Venti enim cum conflent atomis determinata quadam
grauiratis proportione aerem fuperantibus, feruntur in certo altitudinis
gradu a tellure vbi fuftentatur ( vduti canali fuo aqua ) donec curricu-
,

lum vt ita dicam cotnplcuerinr.id cft, donec conTumantur penitus ato-

mi e quibus componuntur fiue ardore folisextra<ftz,fiueadhzrendo

,

corporibus craflioribus, iifquefefeperuincendo.

- Ex hifce ventis quidam iuxra corporis vnde extrahuntur tempera-
mentum aridi fune, vr quiafterilibus montibus niue opertis exeunt,
,

3lij humidi, vt qui ab vdis pahiftribufque locis oriuntur: alij denique

alias (ortiurttur qualitates ,
quibus calidi fint vel frigidi , falubres noxi jue,
j&fic de citeris .partiiri a corpore vnde trahunt originem , partim ab
aliis quibus fe in itinere permifcenr.
Igitur cum ventorum talis fit natura , talifque origo ; fi. contingar
ventum frigidum in aere grn flantem, humidum aliquod habere ob-
nium ex qumafloquin pluuia fuiflet gencrara, illud ipfc in nitiem gran-
dinem ve conueitic fi humido corpori, ficcus ventus occurrat, ficcira-
:

tem illi impertit, & pluuiam quam minabaturaucrtitrfinvero hicab

illa fuperetur, vtrumquefimul decidit S vt cum vehementior ventuscf-
fufo imbre fedatur.
Hzc vero omnia ita (e habere , non folum ratio demonftrat fcd
& experientia etiam manifefte reflatur, in nonnullis effeCHbus, ex qui-
bus czterinoriobfcurc colligi poflunt. Videmus euim eos qui ad natu-
ure T
 146 Tra&atus Primus,
r * imitationem conglaciare aquam aggrediuntur fumpri nnieaplgla» ,

«ieeam corpori alicui aduofx ficcitatis permifcere, a quo frigidi niuia

partes expellantur aquam deindein vafe ad id idoneo collocant, in vil

i ,

per quam partes id* tranfire debent , quo fit vt hae fubingredientes
aquam ilicofe illi incorporent eamque conglacient. Facile erit huius
,

rei periculum facere , fi fal armoniacum niui permifeeas , multo vero ef-

ficacius , fi niuem igni imponas , vafe aqux congelend* in eo, vtiin fale
otium (olet collocato. Atque hoc demum pado ignis ipfe, cui cum
,

fiigoregrauiflimx funt & implacabiles vtitadicam inimiciri*,inftni-

mentumciufdemad congelationem efficitur. Ab eadem ratione oritur
infrigidatio vini.niuis vel glaciei inicdione, cum nempe famulus cui id
muneris incumbit, vas quo continetur vinum, ter quaterve hinc inde
per niuem ducit ac reducit , poftquam iufloiam tempore in eadem im-
merfum fuerit tum vtagitatione ida frigus quod in partibus duntaxat
i

exterioribus receptum fuerat , per tot u m vini corpus diffundatur, run»

etiam vt comprcffionis beneficio , aliis frigoris atomis nondum ingreffii

facilior adirus patefiat.
Cxterum integra de Metcoris dodrinn, tara copiose, tam ingeniosd,
tam denique accurate, a Renato Cartefio viro nunquam fatisiaudato
tradita cft, vt &
otio meo ledorifquc patientia abuterer, fi materie
huic diutius immoraref : nec dubito quin fieiufdem lucubrationes phy»
ficx , prius in lucem editae fuiflent, quam ego opus hoc aggrtflus cfTcm,
magno me in corporu naturis explicadis , labore atque onere liberaflenr.
QuwnoJop« Merito tamen culpandus forem , fi a condonationis explicatione
te» eorundem tranfirem , non obferuaro obuio hoc Oc v ficato illius effedu, qui in duo.
0
corpmum ™?. > ciufdem , fcu diucrfi generis corporum vnitioneapparer. Videmus
aiin imerfe enim vnienda corpora calefieri plerumque, vel humedari,id efl rarefie»

-£^»riac
COn
deinde in gelido aere, vel aliis corporibus frigidis exponi vt
iunguntur. craffefcanr, & condenfcntur, quemadmodum defirupis 6e coagulis fo.
pra monuimus •, &
ita fieri,vt arde firmirerque inter fe cohaeream. Simi,

lirervidemus metalla duoab igne ita candentia, vtfufioni proxima finr»

mallei idibus ad inuicem comprefla, in vnum coalcfcerc idem in virro,
cera,aliifquc compluribus obferuareeft. E contrario verovt fra dilapi-
des coagmententur, tam ipfi quam lithocolb humedari debent, qui
deinde apte inter fecommifTi,& ficcati firmiter cohzrcbunt. Made,
fieri gluten oportet vtpoftcaficcatum ligna fortius conftringat. Eft Sc
fabris confpiciliorum genus quoddam collz, qux tum humedari, tum
calefieri poftulat, vt vitrum aptandum poftea , & in debitam figuram
perducendum , anfis ligneis agglutinent; frada denique vitra cafeo,cal.
ce.velalliocoagmentantur. •.•rr.rr;, rc-rrnt*;.- uii uea : ,

Effedushofceomnesa condenfatione oriri fcnfusipfi clamant, figilla-

tim vero expendere, quibus quifque gradibus & vcluri paffibnsad perfo
dionem tendat, rationisopus cft. Primo igitur palam cft^orpufcula qu*
in^aoris calefadi corporis continentur, igne atrenuarr, ipfofque etiam p6-
ros aliquantulum laxari fi corporis natura id ferar ,qtiamadmodum ferre
plerumque
 Dfe NaturaCorporum, Caput XVII. 147
pfcromquevidcnturilla,quxfundj, & emolliri calore idonea fiinr. Pr*-
tetea dubium non c fi:, quin humida prx fubrilitate lua facilius per rima-
rum anguilias ingrediantur quam ficca, przfertim fi premantur, tunc
,

enim in rainutiffimas partes diuiia rimulas quamlibet exiguas im-

plent, ka tamen vtfi ccaflius illis vifcofiufijucrcmperamentufit.partes
«otum omnes inter fc cphzreant. Er duabus hifce proprietatibus colli-
gimus, cum cuilibet corpori fuus fit exhalationum vel euaporationum
orbe, vtifupradeclarauimus, vapores ab vno horum corporum emif-
fos fortius , lolidiufquc, (id e fi pluribus maioribulque fui partibus )
alte-
rius cui impingitor poros , laxatos iam patentefquc ingredi, fiuntque
hac ratione vapores ilii vtrique corpori communes , ab vno egrediendo,
«Iterumque ingrediendo, &
vtrique ita adhzrentcs, vtrumqueinter fe
committunt. Porro vbi corpora hzc frigefeere deinceps, &ficcaricx-
perinc , i jdem vapores vrrinque fefe contrahentes, corpora etiam ipla ad
fe irwicem trahunt arftiufnue coniutngunt ; fimulquc ampliores in iis

ira coniunftis, & compreifis potos relinquunt, quam antea habebant

eum calore pariter & humore in maiorem raritatem foluta cflenr. Poros
deniquchos&igidiqui circumflant vipores ingredi, priores veluti ada-
& is cuneis ar&ius infigunr.indcque efficiunt , vt corporum iis vnitorum
oexus magis indiflolubiliscuadac. ,
. Czterum fi corporibus ita vniris fiue arte fiue naturalibus caufis li-
quoraliquis, vaporue applicaretur , qui fc efficacius fubtiliufque alteri

horam corporum , quam gluten infinuare poffet , fequeretur ncceflario

eorundem difToIutio. Atque hoc demum contingit in metallorum fepa-
xatione vicorofiuarumquarundam aquarum , vtietiam in metallorum
fiue falium praecipitatione, cum per.ilia metalla falefuc differetis naturz,
in iftiufmodi aquis difToluuntur. Nam pofierioriscuiu rdam corporis inr
greffus, quod & fortius penerret,& illorum vni reic&o altero fefe vniar,
vtrobiqucincausaeftquodab inuicem feparentur: porro illud quod a
penetrante reijcitur minutatim concidit , & fi quidem ptius liquori per-
mitium fuerit in puluerem comminutum ab eo prxeipitatur.
Er quibus foluipotefi quzfiio ab erudito iuxta &ingeniofo viro Pe- ix.
V„‘£“|,“
no Gaflcndo propofita, qui experientia deprehenderat aquam cum Vacuiutcinoh,
ln .

iam tantum falis vfualis imbiberat , quantur capere potuit nonnihil fa- r, cifc cut
,

»">“*
lisalterius generis adhuc recepturam , quo ad fatietatem haufto, tertium

(ubinde admitteret, &fic deinceps alios fucceffiuc infufos. Hunc illef,™,"

efferum vacuitatibus quibufdam afcripfit , porifque diuerGrum figura- "Ihiic alrerio*
f:lIcra
lum, quos inefTe aquz opinatus eft, quorum aliqui figurzvnius Glis, f^“u
aliorum figurisapte refponderent. Id quidem ingeniose, admodum ab
ipfo excogitatum eft ; nihilominus vel ego \ fcopo meo late aberro , vel

ille certe a fuo aberrauit.

Primo enim quomodo poterat ille diuerfa vacuitatum genera aquz
i affignare, nifi fimul diuerfasilli figuras attribueret : hoc autem pofterius
cumipfiusdo&rina minime cohzreret , iuxta quam vna cuilibet corpo-

ri figura caque ipfi propria a natuu tribui deberet.

Tij
 .

148 Tra&atus Ptimu^ ;

Secundo peterem ab illo, nutri aquam poft quamlibet falituratriTnen-;

fus fuerit , & fi quidem ita fecerit, peterem
rurlus, annort autftam rfpfrJ

retit liquoris quantitatem poft quamlibet falis iniedHonemi namfirepe--

rerit id ita efle neque vera aliter le res habere potuit , tuto inde crtnclu--
,

dere potuiifct.falcsillosnon ruifle reCeptos in vacuitatibus , fed ipfam

aquz fubftantiam locum illis ceffifle , & ex eorundem admixtione fac-.

'•«*'«•* rqtooi,- 0 enn.irr '

^effiuc Creuifle.
Tertio cum iuxta ipfius fententhritt , fubftnnria quilibet peculiari»

figura gaudeat /quam prodigiofarri vacuitatum multitudinemdiuwfasl

figuras fortitarumine(Tenaturaliteraqusrdicendum(#>ficp<tpo|toma
niaquxilli per deco£Hones,cxtraftiones,folutibiies,aliafqutfy generi*!
aifViones, incorporari poflunt, aptam in ea vacuitatem .vcluri hofpiriutw

in quo commode excipiantur reperire dcbeantJ Q*13 m diffonwvt i»

dicam rettex illa efficeretur, incredibili macularum varietate interrex-:
tum imo vero quam irfcapax effcttot multiformium vacuitatum quasi
i

ineffc illi oporteret , facile apparebit , fi in diflbluMOMc corporis: cuiufuix

particularis , rationem ineas proportionis ipfius eum aqu^ eandemque
deinde multiplices p^r varia corportihl gcnera.quainaqui diffolui pof-
funt. Narp fi rem ad hofee calculos Voces, reperies
totam aquzfubftan-
tiam ab ifiiufmodi vacuitatibus infinito' propemodum exccffii fuperan,
adeo vt nec (ubtilia fila fuptrefient’qiiibus contineri & veluti colligari

propria: ipfius partespoflent. : - tr.'“ •

q-ja v. 0
Quarto fi vera cttet hic fententii , flon poflet vnquam contingere;

vt vnumcorpus.fiuefal per alterius inaquadiffolutionem ad fundum-

przcipitarctur , quod tamen nunquam non accidere , fidebirz adfine
circumflantia, cuilibet Chymico notum eft nam fi corporis quod pra» :

cipitatur,& illius quod in aqua diflbluinir,diu«fxfint figura, adeo-

que diueifz ab ijs vacuitates requirantur, nihil obftabic quo minus
vitrumque fine alterutrius exclnfionelua in aqua loca pacifice teneanr.
Deniquecx hic dodfrina nulla redditur ratio cur pars vna falis aqua
permixti (eparcturabalia.curctiamambapoftfeparationcm maneant*
in quo tamen totushuiufccmotus, quem diffolutionem vocamus »ef-
fcdhts confiflit.
x. Vera igitut huiufce rei ratio inde in fallor petenda eft ,
quod vnus
pncedcntttcf. iftorumfalium praeparet aquam ad receptionem alterius leuiorquippc i

feftai ntio. incorporatus aqua eandem reddit aptiorem , qua grauiori adhzreat,
diuifumque in exiguas particulas, fuftentet,aIioquinitunim ad fundum.
Veritas hrc eiufdcmqueratio manifeftius apparebit , fi ad quamlibet
nmii falis inicdfioncm, gradus per quosad diffolutionem peruenitur fi-

gillatim obferuemus. Srntirn atque primus fal in aquam mittitur, ille ad

fundum fubfidct, & prout hac humiditatis
fuz beneficio fubtilibus il-
lius conuniff iris gradatim fefe infinuat partes cius exigua paulatimab
,

inuicemfcparataaquapcrmifccntur. Qui effetftus, fi plus fubinde falis

inijcias,tandiu continuabitur, donec pars qualibet falis alicui viciffim
parti aqua incorporata fuerit >& tunc demum aqua fe fola operari defi-
niti
*
De Natura Corporam, Caput XVII. 149
niti nec poteftquicquam agerenifi vtimbuta fele cui vnicur.; Igitur fi

plm eiufdem falis in aquam pofthacnrictatur,hsc ita imbuta vcluti

quia iam nullas habet
iam fatura, non valebit eum amplius diuiderc,
falis tam arde cohzrcntis commiflu-
partes fatis fubtilesad penetrandas
titt.fed comparari Cum eo poteft vt crirpus aqualis ficcitatis,adeoque

iiieptum quod illum hume&et diuidatque. v. \ifb o.

• Quod fi iri liquorem hunc ex fele fle aqua compofitum , aliud fubin-.
de falis geniti infundas , cui fottiorficciorque natura eft & cuius parte» ,

crafliori vt fic dicam glutine

committuntur poterit tunc primus ille
1

qui in aqua (ii(Toluebatu«,poiictiorij huiufce commiiTuras

penetra-
fid

re, cumque in exiguas parres diuidcrci ficque liquor, ille ex primofale &
aqua compofitus, abibit paulatim in decompofirum ex aqua Si duobus
craflibrihuic feji de nouo incorporen-.
felibus, donec omnes illius partes
tur }fictquchunc in modum continua
mixtionum feries,fi idonca;feni-
pcrcorpora adijciantordonec diffoKicnsliquordn cratem demum fub-
ftanriameoadat. imm: ; ;*nv h-jci ,
•sir-t/ •
_

«Quibus&dludadijci^otcil, aquam fcilicet primofeleita iam mix-

tam faturamque , vt idem retinens temperamentum , amplius nequeat
imbibere yfi poftea tamen calefiat, plus adhuc eiufdem generis
difloluc-

Quod argumento cfteam idcirco ab vlterioridiuifione cetetequia

te.

nondum in atomos fatis exigumf iuidebatur ad hoc vt plures falis par-

,

tes cortipertt , iifdemque

adhzreret : qui defedtus vt in przfenti a ca- xt .

eore, ita fortein altera nypothcfi a fehs acrimonia

fuppletur.

HEt hzc demum fufficiant , vt cunofis ingemis occafionem prxbeant, fealiu ,

perdiligentiora experimenta rei huius veritatem accuratius inueftigan-

coilefcant ,

in plenfque allatorum a nobis

di, id folum obiter obfemabimus , quod
experimentorum contingit, videlicet corpora eiufdem natur* facilius rim obtinent,
quam ea qux magis difparia funt : cftque hoc ra-
firmiufquc coalefcere ,
tioni maxime confcntaneum nam fi corpora aliqua ex natur* intentio-
;

ne , ad longum tempus coh*rcrc debeant , oportet vt ad huiufmodi co-

hzfioncm rite ab eadem przpatata aptata fine. &
Viieturqucaptitudo h*c ex eorundem in quatuor qualitatibus con-
uenientianafei : &ptimo quidem ex conuenientia in grauitate. Nam
fu* permittantur,
corpora diuerfos grauitatis gradus fottita.fi libertati

diuerfa etiam loca petent ; quod confequens eft, corpora xqualis pon-
&
cuiufmodi congregatio-
derisfefe inuicem reperient vnaciuc coibunt, r
nos caloris natur* fupra a ffignauimus. Iam vero dubium
non cll,
nem
haud multum difii-
quin qu* eiufdem funt natur*, eandem, vel certe
habere de-
milem grauitatis proportionem , in «qualibus fui panibus
beant quandoquidem par elementorum proportio
eorum compofitio-
,

nem ingrediatur. •

Secunda ratio cur corpora eiufdem natur* fimul congregentur,

clt

conuenientia quam bibent partes cotum liquid* in eodem

raritatis vel

denfitatis gradu. Nara ficutad quantitatem

generarim pertinet , partes
Sc ex vnum quantum efficere, ita 6ead naturam
omnes confociarc, iis

T iij
 - /
148 Tra&atus -PHmusi
Secundo peterem ab illo.num aquam poft quamlibet fallturatrtTnen--
fus fuerit , & fi quidem ita fecerit peterem
rurfus, an nort autftatn rcpe-J
,

rcrit liquoris quantitatem poft quamlibet falis inie&ionem i namfirepe.'

rerit id ita effe , neque
vera aliter fe res habere potuit , tuto inde crinclu---
dere potuiflet , non hiiffe receptos in vacuitatibus , fed ipfam
fales illos

iquz fubftantiam locum illis cefTifle, & ex eorundem admixtione fac*

deffiue tretiifle'.
; M: ”' :v T 01 ncir ’

Tertio cum iuxta ipfius fententfattt , fubftahtia quzlibef peculiari»

figura gaudeat , quam prodigiofam vacuitatum multitudinemdiuerfasl

figuras (brtirarum incile naturaliter aquae dicendum e$ , fi «ffpore oma
niaquzilli pcrdecodioncs, extradiones,folutior1es,aliafqti<rid generis!
adiones , incorporari poflunr, aptam in ea vacuitatem , velutrhpfpiriuiw
in quo commode excipiantur reperire debeant» <£oam
difformervt it»

dicam feifexilla efficeretur, incredibili macularum varietate interrex-:

turri ; imo vero quam iricapax effit tot multifotTftiutrt vacuitatum quasi
ineifc illi oporteret , facile apparebit ,fi in diflblutiorte corporis: cuiufuis

particularis , rationem ineas proportionis ipfius eiim aqui.eandemque

1

deinde multiplices prt-vafiacorportilri genera, qusrinaqua diifolui pof-

funt. Narp fi rem ad hofcc calculos Voces, reperies totam aqur fubftan-
tiam ab iftiufmodi vacuitatibus infinito propemoddm exccflb fuperari,

adeo vt nec fubtilia fila fuptreffent’ qiiibus contineri & veluti coHigari
;;.v . >•: r <i
proprizipfiuspartcspoflfent. :

Qiiartofi vera cflet haec fententii ,fton poflervnquam contingere;

vrvnum corpus, fiuelal peralterius in aqua difldlutionem ad fundum

przcipitaretur, quod tamen nunquam non accidere , fi debrrz adfint

circumftantiz.cuilibct Chymiconotum eft nam fi corporis quod prz-
:

cipitatut i & illius quod in aqua dilfoluicur ,diuerfr fint figura: ,adeo-»

que diuetfie ab ijs vacuitates requirantur , nihil obftabit ejuo minus

vitrumque fine alterutrius exelufiohefua in aqua loca pacifice teneant..
Deniquecx hac dodrina nulla redditur ratio cur pars vna falis aquz
permixti feparcturabalii.cur ctiamambz poft feparationem maneant»
in quo tamen totus huiufcc morus, quem diffolutionem vocamus ,ef-
fcdus confiftir.

Vera igitur huiufcc rei ratio indein fallor petenda eft ,

quod vnus
illorum falium prxparct aquam ad receptionem alterius Ucuior quippe
f*

incorporatus aquz eandem reddit aptiorem ,

qua: grauiori adhxrcar,

diuifumque in exiguas particulas, fu ftentet,aIioquin iturum ad fundum.

Veritas hrc eiufdcroqueratio manifoftius apparebit , fi ad quamlibet
noui (alis iniedionem, gradus per quosad diffolutionem peruenitur fi-

gillatim obferuemus. Statiin atque primus fa! in aquam mittitur, ille ad

fundum fubfidet, & prout hxc humiditatis fur beneficio fubtilibus il-

lius cominiffiris gradati m fefc infinuat partes cius exigur paulatim ab

,

inuicem feparatxaqur permifeentur. Qui effedus, fi plus fubinde falis

inijcias,tandiu continuabitur, donec pars quzlibet falis alicui viciflim

parci aquz in corporata fuerit i & tunc demum aqua fefola operari defi-
nit»
*
DeNatqra Cdrporam, Caput XV II. 149
nit'i nec poteftquicquam agerenifi vt imbuta fale cui vnitur.. Igitur fi

plusciufdetn falis in aquam ‘pofthac mittatur hxc ita imbuta > fle vcluti
,

iam fatura , non

valebit eum amplius diuidere, quia iam nullas habet
pattes fatis fubtilesad penetrandas falis
tam ardte cohxrcntis commiflu-
ftfefed comparari cumeo poteft
vt corpus iqualis ficciratii.adeoque

ineptum quod illum humeClet diuidarque. v...

-q-Quod fi in liquorem hunc ex falc fltaqua compofitum , aliud fubin-.

de f^irgen* inrundas , cui fotriorficciorquc natura eft.&cuius
parte*

craffiorivt fic dicam gluqne

committuntur» poterit tunc primus ille
qui in aqua di(Ioluebatus,poftetioris huiufce commiffuras
penetra-
fef

re, eumque in exiguas partes diuideres

ficque liquorifte ex primo fale fle
abua compotitus, abibit paulatim in decompofitu m ex aqua fle duobus

felibus , donec omnes illius partes craffibri

huic feli dc nouo incorporei!-,

mt fietquehunc
}
in modum continua mulionum feriesdi idonc4;fcni-
cratfam dernumfub-
per corpora adijcianturdanccditTohiemliquorjin
ftantiameuadat. -.-A..;:, -.'.m :
'
:
.»• .

X^iiibusflcdludadijci^otcft, aquam fcilicee ptitho fale ira iam mu-

tam faturamque, idem retinens temperamentum , amplius nequeat
vt
imbibere yfi poftea tamen calefiat, plus adbuc eiufdem generis
diffoluc-

re. Quod argumento cfteam idcirco ab vlterioridiuifione ceflafTdquia

nondum in atomos fatis exiguaPdiuidcbatur ad hoc vt plures falis par- ,

te* corripettt .iitdemque adhxreretrqui

defedus vt in prxfenti a ca- xr .

core, ita fortein altera hypothcfi afelhacrirnoniafupplctur.

. Z£t hxc demum (ufficiant , vt curiofisingemisoccafioncm prxbcant, facl i, ut

perdiligentiora experimenta rei huius veritatem accuratius inueftigan- coiUfcant ,

in plerifque allatorum a nobis

di, id folum obiter obferuabimus , quod
experimentorum contingit, videlicet corpora eiufdem 'naturx facilius riro obtinent,

quam ea qux magis difparia funt eftque hoc ra-

firmiufque coalcfcere , :

tioni maxime confentaneum i nam fi corpora aliqua ex naturx intentio-

oportet vt ad huiufmodi co-
ne , ad longum tempus cohxrerc debeant ,
hzfioncm rite ab eadem prxparata fle aptata fint.
ViJerurqueapricudo hxc ex eorundem in quatuor qualitatibus con-
uenientianafei : fle primo quidem ex conuenientia in grauitate. Nam
libertati fux permutantur,
corpora diuerfos grauitatis gradus fottita , fi
diuerfa etiam loca petent ; fle quod
confequcns eft, corpora xqualis pon-

derisfefe inuicem reperient vnaque

coibunt, cuiufmodi congregatio-
r
nem noscalorisnarurxfupraaffignauimus. Iam verodubiumnon c(I,

quinqux eiufdem funt naturx .eandem, vel certe haud multum

didi- •>

habere de-
milem grauitatis proportionem in xqualibus fui paitibus
,

beant , quandoquidem par elementorum proportio

eorum compofitio-
nem ingrediatur. •

Secunda ratio cur corpora eiufdem naturx fimul congregentur,

clt

conuenientia quam habent partes eorum liquidi in eodem

raritatis vel

pertinet , partes
den (itatis gradu. Nara ficutad quantitatem generarim
omnes confociare, & ex iis vnum quantum efficere, ita fle ad naturam
T iij
 ijo Tra&atus Primus,
graduum quantiratBpertinct,quotiefcumque dux parteseiufdc intortis
& in eodem conditurae gradu ubi inuiccm occurrunt , eas in illo gradu
vnirc, id eft efficere vt cohaereant ineo foliditatis gradu,, qui dcnfiutis
gradui vtrique communi proprius eft , Sc naturalis , quae cohxrendi ra-
tio 6e caufa partibus diucifx denfitatis minime competit , ramctfi aliam,
forte eamque efficaciorem contineant. Similiter cum homogenexduo-
tum corporum partes humidx, in vnumcocunt,porosetiain duc recep-
tacula quibus humor ifte continetur coire etiam j&vnirjncceffc eft.
Tertia huiufmodi congregationis ratio , petitur a concordi iliapto-
portione
,
quam homogcncorum figurx ad inuicem collatx obtinenti
Nam fi a mixto humor aliquis ignea prxfertim virtute extrahatur , ne-
eefle eft pororumab eo reli&orurri figuras fimiles cfleiisin quas humos
ipfcextra&usfcindipoftular. (Hutnidaenira quxlibet.cum puro fim.
pliciquc humore non conftenr,fed ficci aliquid admixtum fibi habeant,
vni cuipiam figurx & magnitudini aptiora (unt quam alteri)proindcque
vbicumquc humor ifte, in corpus vnde extrahebatur, dcnuoincideiif,
tocumque peruadet , & fingulas Ulnis eauirares
facile illud penetrabit,
porofque antea occupatos exa&cadimplcbit.
Poftrema qualitas in qua corpota dia cohxltira conuenite debent,
humidarurn ficcarumquc pactjum quoad magnitudinem pro»
eft debita

portio. Nam fi humidx ficcis colhtx .remismagnx fint, palam eft po-
fteriores hafce laxi minufque firmiter cohxfutas , ob nimiam fcificet
glutinis quo committuntur abundantiam ; fin vero humidx refpedhi

ficcarum fint nimis exigux , cuiuflibe» parris ficcx portio aliqua fuffi-
cienti glutinedeftituetur
,
quo aheri fibi proximat rnita adhaereat prom- ,

deque cum partes cohxfurx non ita congrue fibi inuicem adaptentur,
conxfionem iplam minus firmam & duraturam efle oportet, quam fi
pars quxlibet comparti fux exadierefpondertt.

CA P V T XV 1 I r.

De alio quodam motu ad corpora pertinente,qui vulgo attraSio

dicitur i deque operationibue quibufdam qua vocantur
magica.

I.
Quid 'fit attra-
Xplicatis hoc pafto motibus rarefaftionis tc con-
&io & rndc denfationis proxime fele offerunt locales
,
illi, quibus cor-
oriatur.
pora quxdam verfus alia tendunt. Motus hi peraguntur
nonnunqttam vi aperti & manifcfta corporibus verfas
qu* fiunt inexiftente aliorum occultiores caufx funr, qux
:

non ita facile deteguntur. A d primum genus ille prxfcrtim fpc(ftat,qucm

natura ad impediendum vacuum moliri dicimr, & frequenter occurrit
in astra dfionc fpiritus, finftu, alijfqueaiftionibus naturalibus, inque
mi-
rabili illo experimento grauis marmoris, quod fublatoaltero perfeifte
complanato, zqualiterque ex omni parte illi incumbente, nullo prxre
rea
 De Natura Corporum, Caput XV III. tjt

rea nexu vtrumque commitrente,atcol!irur:Vti &inlufu illo puerorum

corium renue hume&antiunn, ac dcindein patulo aliquo laxo extenden-
tium , cuius fuperficieiar&c illud vndiqueadiungunt, ac demum fu-
niculo in medio eius alligaro fimul cum eo grauc faxum attollunt. In
quibus omnibus prima huiufmodi motus caufa a corpore verfus quod
ftt profidfcitur, proindeque motus ipfe propricappcllaturartra&io.

Pro cuins meliori intelligentii , & explanatione , fupponamus dari

binos lapides marmoreos erquifitiffime politos, quorum vnus alteri
fnperiacear ; infigarurqueannulusfuperficiei extimi fuperioris , idquein
medio cxa&iffime, idem deinde per innulum iftum ,
perpendiculari»
ter , iquabilique ac flabili vt ita dicam motu attollatur : quibus pofltis
videbis inferiorem fuperiori adbitentem , vna cum illo afeendere.
Quinimo tametfi non fuerint adeo exquifite poliri, inferior tamen fe-

quetur aliquantulum fuperiorem ,fihicfubito impetu fublatus fuerit,

fed confeflim rurfus decidet. Hinc autem palam nr , rationem tam ar-
ifbccohxfionisin iis qui perfe&e poliuntur, non eflc aliam, quam quod
nihil ingredi poflit.quo feparentur, adeoqucreduciturad breuiratem
inrercepti acris qui cum nec tanti expanfionis capax fit, nec in profun-
:

dum diuidi valeat quantum fatis eft vt primum iam difccdentium lapi-
,

dum interuallum impleat donec nouus aer accurrere poflit { vt ita vno
,

inramefcente impediatur vacuum, donec alter velut in fubfidiutn ve-

niat )
necefle eft ea aliquanto temptaris fpatiocohxrcre , cuius limites 3c
menfura , ex propottioneintergrauitatem & continuitatem marmori*
inferioris fumi debent.

Quam vbi diligenter examinauerimus,intel!igrmus quo fenfu acci- U.

Verus axiotti*
piendum fit id quod dicitur , naturam abhorrere* vacuo, & quibus modis
lis iftius fenfus,
illud euiret vacuum enim inducere tanquam hortem cum quo naturi
> qu6d fi4tMT4dh*
dimicandum fit , vel in effe&us , qui cx illius pofitione orirentur , inqui- imrtdthvdcuii

rere infignis foret a fcopo aberratio^bfque vllo operi pretio , cum va-
,

cuum re ipsa nihil fit,adeoque nec agerequicquam valeat, fcd vfurpe-

rur dun taxat vt di&io quidam & loquendi formula , qua breuiter indi-
cetur , contradi&ionem inuoluerc • feu implicarequod aiunt in termi-
nis , & natunipfi repugnare , vt vacuum vllam habeat vel habere polfit

in rebus exiftentiam.
Itaque cum , quod ad prxfentem hypothefim fpe&ar, vndiqueeir-
cnmfpicientibus nihil occurrat confiderandum , prxtergrauintem ho-
rum lapidum , eorundemque contiguitatem applicanda cft mentis
ades , ad contemplationem effe&uu m a duabus bifee caufis orientium,
& reperiemus earum vna »nem pe grauitate retrahi marmor inferius ab
a(cenfu,ab alteri vero ad eundem prouocari; motumque hunc prout
vittoria ab vni vel alteri rteterit continuandum efle , vel intermit-
tendum.
Porro contiguitatem rerum in causiefle cur vna alteram fequatur,
euidens cft, excoquodolim a priccptoribns in metaphyfica didicimus,
demonftrantibus fcilicet hac fublata, nullum fote in vniuerfo motum
 152 Tranatus Primus,
nec vllam eorum quos quotidie expetimur rationem reddi poffe.
Nam cum ea fit quantitatis natura , vt quotiefcumque inter ipfas panes
nihil interuenit , tangere ic mutuo, adharrere, vnirique fibi inuicetn
debeant (
quomodo enim diftarcnt cum nihil fit quo feparentur?)cum
,

vna carum velnouum aliquid occurratabeunti

attrahitur, oportet, vt
adhzfurum', vel, altera contiguitatem fuam tueatur , rraftamque fc-
quatur.Si enim nihil interueniat, manent femper contiguz. Quare cum
necefle fit corpus quodlibct ab alio ei adhaerente contingi vacuum ,

quod prorfus nihil cd, ab omni in natura rerum exidentii excludi debet.
Et cum dicimus ad vitandutVi vacuum , debere corpus vnum fequi
aliud ,fenfusa(ferrioniscd, ipfam contradidionis neceflitatem admo-
tum hu nc compellere, nec poiTealiter fieri quam vt fequatur. Affirmare
enim inter duo aliqua nihil intercedere , & negare ea eflie contigua»
fine aperta contradi&ione nemo poteft: quare qui duo illa fimul jun-
geret , licet aliis verbis plane tamen enuntiaret , ea contigua e (Te, Bc non
,

cfle contigua. Similiter , aflercrc V»cuum cflcalicubi ,

pura contradi&io
cft i Vacuum quippe cum nihil fit , nullam prorfus habet exidentiam , 6c
tamen a proferente illa verba a (Teritur ede in loco , quare a (Teritur idem
fimul exiflcre, & noncxiderc.
III.
Cscterum videamus, fi ad conrradi&ionem hanc , vacuumque eui-
Ver» aitraftio-
nis ratio. tandum , nihil fuperfit aliud prarter duorum corporum cohxlionem,
quorum vnum alreriusfibi impofiti fievndique contigui motum fcqua-
tur:fenfusenimin fpeculationibus hifcemctaphyficis, quz proprio ip-
fiusdiilamini videntur repugnare, zgreacquicfcit » (altem ergo conce-
dendum ei ed v t circumfpiciat vndique , viafque omnes exploret, fi for-
te occurratgliquid ,
quod magis arrideat i & fi tandem deprehenderit
inutili fe id labore quzrerc, facilius inducetur vt dedat fe,rigidifquc ra-
tionis fcqudis & argumentis afientiatur.
Quod ad me attinet , modos omnes foluendi hanc difficultatem
•curiole perludranti ..nihil occturit
,
quod vel minimam probabilitatis
fpeciem przfc ferre videatur, nifidicaturlapidem inferiorem per ali-

quem (ui angulum deorfum trahi >quo paulatim difcedente, Sc veluti

dehifcenrc aditus aliquis admittendo (ucccfliuc acri aperiatur, ex qua
hynothcfi interuentione aeris vacuum impeditur, & nihilominus per-
mittitur lapidi in feriori » innatam fibi prbpenfiohem libere exequi, pon-
dereque fuo ferri. Sed profcdh>,fircmhancittemiusconfidercs,reperics
maiorem longevim admotum huiufmodi efficiendum requiri, quam
.requiratur ad hoc , vt Iapis inferior fequatucfitpcriorem. P iftjeflus enit»
, fiuc hyatus nd re&am lineam fieri nequit^inde quippe fcqueretur,
ille

lapidem ad marginem fu per iorem vbi efficit lirangulus , eodim tempo:

remotum fui(Tc quoad inferiorem marginem moueri fupponitur pro-
,
indeque priufquam aer ( qui non nifi in tempore mouetur) fpatium hoc
conficeret, vacui nos intercicontradirdio vrgeret. Quarefi vllusadmic-
t endo acri
aditus aperiretur .oporteret ad id efficiendum lapidem
indat ligni ada&o cuneo findendi. ,
•

Cogait
 De Natura Corporum, Caput XVIII. ijj
'
Cogita igitur quanta vis neccfliria fit, vt (olidum magncque pro-
funditatis marmor, virgx indar flc&atur, & vtrum non frangeretur
potius, ac dilabcrctur ad latus ,
quam idud pareretur certenon dubita-
:

bis concedere vim longe minorem fufEccre inferiori vna cum fuperiori
attollendo quare fi fuperius trahatur furfum perpendicularircr , inferius
:

neccflaridfequetur. Idem quoque contingeret fi ad obliquos angulos

margo alicui inniteretur impedienti quominus
attolleretur, fi infimus
marmor a fu periori dilabcrctur.
in ferius
Atque hxc ipfiflima conditio cd aliorum omnium experimentorum,
A tt ;
tum artis, tum naturx, quorum fupra meminimus ; ratio enim allata aionis vi ad
ram in aqua, corporibufque liquidis, quam in folidis robur fuum habet: a,l ‘-

1
afccndunt enim etiam illa donec ^vincente continuitatem grauitate, |, potc ft
vcluti difrupto filo tandem decidant.
Porro altitudo ad quamafeendit aqua , ex Galilaeo ( qui id ab opera-
riis in armamentario V encto laborantibus didicit pedum cft ferme qua-
)

draginta , fi per anguftam fidulam deriuetur, confert enim tunc ad

afcenfum propinquitas laterum. Alij audtum effeaiunt hocinuentum,
poflequcadquamuis altitudinem aquam eleuari- Quicquid fit de ea re,
vis quam natura adhrbctad tuendam quantitatis continuitatem, nullis
limitibus claudi poteft,cumin ipsa conrradi&ionis necefiitate funde-
tur: quare multum aberrauit Galilzus, arbitratus fcinflrumentura ex-
cogitare potuifie, quo idius potentix limites detegerentur.
Concludi igitur poteft fradfionem aqux ab aliarum caufarum effica-
cia petendam ede, vt puta a crefcenteaqux mole grauitatem eiufdem in
tantum augente, vt vel fidulx robur fuperetur, vclantli? atnardoiium
oneri impar locum potius cedat afcenfuroaeri, quam tantum pondus
attollat i quibus defc&ibus fi vilis poflet remediis occutri, ars h^cattra-
<Aor ia augeri continuo & ad perferiorem (latum adduci poflet.
- In fyphonc hoc peculiare e(l,quod cum fiftula illius altera, ea nimirum d« aquq per !}•
qux extra aquam prominet, ipfiusaqux fuperficie depreflior e(l,hxc ph°ntm «tra-
a onc ‘ '

fimulatque atrra&ionis vi ad afcenfum determinata fuerit , fponte dcin-

ceps fluet. Cuius rei ratio in eo confidit, quod pondus defeendentis
aquf maiusfit pondere afcendentis adeoque continux attractionis de-
i

fectum (uppleat. Cxterum fi extremum fiflulx prorrtinentis extra

aquam, eo duntaxat pertingat, vtfquali deorfum fitu, cum aquf fu-

perficie gaudeat , tunc in ambabus flflulis fimulatque per attradl ionem
impletx fuerint, aqua (lagnabir. Quod fi decrefcente, per continuum
effluxum aqua, contingat fi Aulam prominentem breuiorem efle, quam
vt depreflioremiam illius fuperficicm adaquet, aqua vtramque replens
in cidcrnam demum vnde exiit relabctur.
Sed &hicobfcruandumcfl, quantacumque demum fit prominen-
tis fidulx longitudo, nifi tamen infra fuperficiem aqux deprimatur, exu-
perantiam quantitatis &
ponderis aqux , copiofioris in hac quam in al-
,

tera fiflula , nihil prorfus ad eiufdem effluxum collaturam :

quod idcirco
contingic,quiaalteriusfiduIx dccliuitas exuperantiam ponderis in priori
V
 if4 Tra6tatus Primus,
abunde compenfat , non quod grauitas aqux in breuioti fiftula con-
tenti aequalem habeat vim cum grauitate aqux contentae in
longiori,

fedquod vis illius maior fit , quam qu* ab hac in fluxu fuo exercetur,
aquaenim in prominenti fiftula conutnta alio quam adekifdemfiftulx
extremum prxeipuo nifu fuo tendit , nimirum perpendicularitcr ad
centrum adeoque magna obliquitate, fcudccliuitatcparua fiftulx cui
;

incumbit , quo minuseiffluat, impeditur.

Vt. Quidam vero attendentes plusaquxineffc longiori fiphonis fiftulx.
Siphonis «pc-
(
j
nam a tctiper qua effluitimirantur cur maior aquae quantitas minorem
]

probamr"«Ktl non retrahat potius in cifternam.quam patiatur feipfim ita facile attolli,
in proprio (a o
vt nihilo fegnius fluat , quam fi dediui prxeipitique alueo ferretur i pu-
mtw grauinrc. ”
Mnt( j Ue ^ c p ro bari poffe, partes aqux dum adhuc in cifterna vclut in-
tra orbem proprij corporis continentur , nuilam grauitatem exercere.
Quibus refpondcmusjdebuifle illos eria attendere/juod vt maior aqux
quantitas contenta in longiori fiftula ( ea Icilicet qux aqux immergitur)
in cifternam retrahataquam qux in fiftula prominente continetur , ne-
ceflarium tantam aqux vim, quanta ipfa eft , fupra prxfcntem altitu-
fit,

dinem reliqu? molis in cifterna exiftentis ab ipsi attolli eodemque tem-

pore cuchi aliam , qux fiftulx prominenti ineft. Atqui manifeftum eft
duas hafce aquas fimul iundas, grauioresefte vniciillaquxih immersa,
fiphonis fiftula continetur, cum illarum vna perfe fumpta hancadx-
quet. Maior ergo in fiftuli immersi aqux vis, minorem in prominenti
retrahete non valebit , quandoquidem vt id efficeret, deberet infuper
quantitatem fibi xqualem & cifterna tradam attollere.
Cxterum versa in ipfos aduerfariosargumenti acic,dicoquod fi fiftula

fiphonis prominens, aquam aliquam quantumuis modicam e cifterna

extraherefupponatur ( fiue id attradione,fiuealioquouis modo con-
ringat )
neceflario fequarur tantam aqux vim, quanta fuper reliquam
illius qux in cifterno eft molem attollitur , a vicinis partibus ( id eft a ci-

ftemx fundo ) in fiftulam immetfam confluere, ad refarcicnda cuacua-

tionis difpendia; tantundem etiam deotfum niti , curfu fcilicet ei natura-

li
(
quo femper fertur, quamdiu vis nulla extrinfeca prohibet ) vt quief-
catin locoqucmafccndensaqua ( ipsi inferior ) liberi illi occupandum
& poffidendum relinquit. Tuncque dubitari non poteft , quin, cum
totus defeendentis huius aqbx nifus eo fpedct,vt illam qux fiftulam
immerfam fubiit furfum impellat ; cumque totum etiam pondus aqux
per fiftulam prominentem effluentis eodem tempore connitatur attra-
here eandem aquam in immersi fiftula afcendentem-.hxcfuisduncaxac
viribusnitcn5,geminacoaduerfarianim robori fuccumbar proindeque :

aquam in immersi fiftula contenram .attrahi abcaquz ef-

neceflefir,
prominentem, quamdiu fiftulx huius exrremum , infra fuper -
fluit per

ficiemaquxcontcntxin cifterna deprimitur jtamdiu enim, vri conftar

ex didis , hxcilla grauior cft.cumaquxpcrimmcrfam fiphonisfiftu-
lamafcenfus , eius, qux in cifterna continetur , deorfum nitentis defccn-
fu , ex parte compcnfetur.
Manet
 De Natura GbrpSrtim, Caput XVIII.
Manet itaque perfpicuum , experimento hoc euinci non pofte , quod
partes aquiincra totius lui orbem non grauirenr.fcd foliim qurid dux
partes aequales (illa fcilieer qui in immersa fiftula afccndit , & altera

qm a tota aquae mole in drama contenti dcorlum premit ) Aequalis

init ponderis , & inuieem fefc librent : adeo vt fi alterutri illarum dua-
Wm aqui partium ,
qux in fiphone continentur, & in iquilibrio per
aerem fufpenduntur ,
vel minima fiat ponderis acceflio , ncccflc fit per
eamfiphonisfiftulam.cuihic ponderis exuperentia incumbit , aquam
effluere.
VII.
Attra&io qui ,
poft hanc quam modo
, in dc «cuaftiantexplicuimus maxime
apcrtocaufam habet, ea eft, qui vi caloris, fiue ignis efficitur : confiat cuius ignis c»u-
quippe experientia , aerem femper trahi ab igne, idque tam jnfigniter,
V t fi in cubiculo bene elaufo largior ignis accendatur , qui ad oftium vel
feneftramfiatis priferttm fiat fonurn quendam tanquam venti cuiuf»
,

piam vehementioris intra cubiculum graffantisauditurusfir.: Attradfcio

fixe inde oritur , quod ignis proximum fibiacreyi attenuans, & feipfum
perpetuis effluuiis conltimens , atomos fuasaeri permixtas,, per camis

nnra aliudque aliquod fpiraculum emittat quibus auoLintibus nccefle ;

<(1 , vt quod proximum fuerit corpus, in eorum locum (decedat,'.id verp

vt plurimum eft aer, quem mobilitas fummacumhumiditateconiim-
-£fa pri citeris idoneii reddit, qui awahany ;
Sc quo plus attrahitur, plus .*t
JVicilfim fequatur ncccflc cft.Porron qui prztcrea atomi in acre fluitent ili.fl 21 tV
jO U1J& .-
i

Spfius curfuiobnoxii, vna eum eo trahentur ad ignem, a quo attenua- || HlCliOU

sti extra orbem hunc anguftumafportabuntur. qc r- : Jp }

n vH!Dtfr>ori -

i Hu#eft qnod cubicula’, accenfo in iis igne purgari nonimmerito

-e enicantur tum quia inftar venti ea purificat .inducendo veluti torren-
;

•tem quendam acris quo cubiculum totum perfletur, vel efficiendo,, vt

•tfSriplemotu le purget, vti folem curfii fuo flilmina, tum etiam quia
vaporexiifiptopinquantes igni ab eo confumuntur 5 quare cum acrcua-
-dat noxius & infalubris, ex craffitudinc quadam, quam piget diuque
.immotus, inftar aqui in paluilri loco ftagnantis , contrahit , huiufmodi
anfalubritatiscaufa virtute ignis aufertur. •>.

x -Eadem nos regula docet,alia item calida »natuTam ignis participan-

i:
Dc ^''atiione
ji* ( fimce*ianjillius qualitatem ,
quoad alios fubinde effectus in le cx-
q UX i, t pc rc.i-
vt per a-
qjrirrferc;: fic panes iam recens e furno extra <fti quicquid noxii qualitatis
-anrimcft acLlc trahere exiftimantur , idem fertur deccpis.ahjfque corpo-
^
rauc
•

&c.

aliius* qur forte» baliruvemittuncipontagium quoque vc. communis

;

fert opininad colum bafij.fdcs, &cuniculos facile manat, obinfigne in

aflqrumttampcramcntebMbrispridcutoiiiiditL ;!'tri;

.ii .ConfifmKdrhoc ex oontueiudine medicorum, qui columbas recen-

•uadhuc occifiono tepidas xgnocohnln .pedibus, brachialibus, &cnpiti-
.bus.caculoritcfnftoniachis, vmbilieis quoque nunnunquam calida
quidam gummi applicare folent vt vapores humorefquc noxios c ,

corpore cxtraliant. Oficandcm rationem arnulcta arfcnici, bufonum

tiitofa^fotuniilaiit a ruinarum sasgrot orum cctuicibuiappendum.vt ve,

Stlolu.riiql V ')
 ^

i j<5 Tra&atus Primus

nenofasad fc qualitates trahant.Hinc clt quod vipera aut fcorpione i&i,
qux lxfic, corpus conterere ic admoucre vulneri, vel fi
ipfius beftix,
illa cuafir , nec repeririqueae , venenofum animal adhibe-
aliud aliquod

re folenc ;
quemadmodum ipfc bufonem morfui vipera applicatum
vidi; planeque percipiunt corpus it» applicatum veneno c vulnere ex-
trado intumefeere , leuarique xgrum iara minus eo infedum; haud
terquam cumadmot* cucurbita: venenofam tabem adfe trahunt >vt
vel inde cognofcaseandem vtrobique rationem efle, vel certe cogna-
tam admodum. Id folum obferuandum eft , proprium ipfius belli*
corpus a quo venenum manauit in vulnus, maiorem quouis alio vim
habere ad idem rurfus vulnere extrahendum.
&
Quod ipfum in exteris attradionibus vlu venit i vapores enim ex-
trahendi promptius femper trihfiunt incorpora fimilis natur*, quam
fi co mmunes duntaxat caloris &
ficcitatis conditiones, uarum vna hu-
q
morem attrahit, altera arrradum fibi incorporat, participarent. Hinc
videmus aquam a corpprc vnde extrada fuit ita imbibi , eique immifee-
ri vt xgre poftmodum feparetur , imo nec appareat quidem: fic poli
magnos xllus cadente pluuia , terra llatim ac ceffauit imber arida ap-

parcc. Similiter lirhocollis vt plurimum admifeendus ell puluis ciufdem

naturxeum lapidibus qui coniungendi funt, fi velis vt firmiter coeant,
ix. Exiis quxdidafuntratiojpddiMtell quarundam operationum ma^
Vera ac natura- gjcarurn
,
quas nonnulli ope dxm™ um peragi arbitrantur :forte quia

tlonum °qo'a-
" hominum impieras boni eorunde voluntateingeniofior exticir, vnde Ac
rundim qui i plures nocendi qua opitulandi artes inuenit quinirnofalurarcsquxdam
A
>

peUuMrimgi. excogitat* eandem cum

exteris fubicre calumniam , propter tonum
«. ab vtrifquepTOcedenrium fimilittrdinem id quidem non fine graui in- :

juria G effectibus ipfis veritas fubfir. Ecquando enim tam (alutatia nobis
ab humani generis holle con filia fuggclla/unc , vt merito perfuadea-
mur ipfum liatis temporibus con llantiquc ordine iis ade!Te,opem-
, rato
qucluamprxllarc, quos tam infefto odio prolcquitnr > qux tamen om-
nia concedenda funt, fieffedus huiufmodi ipfi vt authori afcnbantur.
An non omnipotenti rerum conditori fedulifque ipfius inftrumenris

{[[ iniuria irrogatur , dum ea auxilii , qux quibufdam vidcripolfunt naturx

vires fuperare ,dxmoni potius imputantur, quam iis , quibus attribui
&aqutbusiurcexpcdari iftiulrnodi officia & beneficia poffint ? Deiis
operationibus loquor tam noxiis
,
quam proficuis qux vulgoappe lian-
i

tur magtttic*, minus forralTe congrue, cutn vis illa , & proprietas a qua
magnes appella tionem fuam fort itus cft , iis minime conuenin. o r> 1 • •

;
-

Vnum cerre in illa rumdcfmfiobem fidenter affirmare aufint, ipfis

nimirum fi fa&x de iisnarrariones vcrxfinr, naturam perfe&ilfime ini-
tari: vt exempli gratia, quod empfallrumghtlioiiquo infligebatur vul-
nus, imponi folitum , aut lympathericus puluis fi adhibeatur jin squa-

hiliac moderato temperamento confetuari poftirlerttyquod 'gladius,

fiuevcftis cruorc quii vulnere manauit inferia ,Hte frequenterque cur-
retur, ipfo alioqui vulnere in cicatrice non. coituro. Halitus item illi

. Ipiritufque
*

De NaturaCorporum, Caput XVIII. '157

fpiritufque qui in ipsa vulneris inflidionegladij poros fubierant , «pelli
non debent; (
quod per ignem fieri poilet, cui proinde fi admoueatur
gladius, videbisab aueisa illius parte quoufque vulnerati corpus pene,
trauit, humorem quendam quo penitus expulfo nihil deinceps
exudari,
eifimilein gladio illo apparebit) neque etiam eruor velli afperfus elu-
endus eft nara fi horum quodpiam fiat, nec puluisi(le,ncc cmplailrum
;

remedium vllum afferet. Prsterea fi quis forte caloris fiigoriivc excef-

fus ingladij vcftifvecurationeaccidat,euraa:ger perinde (entiet ac fi in
remedio quopiam vulneri ipfi admoto accidiflet. Rurfus fi gladius, aut
cruenta vellis , cui imponitur medicamentum , nimis teda Sc obuo-
iuta fit , fanitas nulla (equetur. Denique rebus ipfis quae in huiufinodi
curationibus adhibentur, vis ineft maxime falutaris adfimilium vulne-
rum medelam quanquam forte nimis violent* forent, fi in formis pro-
i

priis , & non frada prius ac attenuata illarum virtute applicarentur.

Et fine fi eundos id generis effedus reijciamus omni propemodum ,

fidei humans renunciandum cll quandoquidem omnium promifeui

,

conditionum homines, (multi etiam mihimctipfiappiime cogniti, quo-

tum nec in obferuando prudentiam , nec innarrandoqus obfcruaue-
rant finceritatem in dubium vocare vllo modo poffum ) fado fxpius
huiufmodi medicamentorum periculo , vnanimi confenfu affirment,
deprehendilfe. Adijce his magnum fimilium tffe-
eofdcm fe effedus
duumnumerum, qui aliis in corporibus vclreipsa apparent vel putan-
tur faltem apparere. In quibufdamregionibusfamiliaris vaccis morbus
eil rumor quidam in pedum plantis exoriens > cui palfiin mederi folent
euellendo cefpitem tumenti illo pede calcatum , Bc in fepe fulpendendo,
quo fenfim arafeente pedis dolor mitigabitur. Alibi obferuant, fi lac

xecens a vacca inter bulliendum effluat in ignem , idqucfxpiui 8t circa

idem temptisciufdem vaces Fodi contingat, doliturum rfli Sc inflam-

matum iri vbcra, cui ijialo vr occurrant, ladi in ignem effufo falem inij-
'ciunt. Pcrficariaverrucubeneaffncata.acdcindcpofitainlocoidoneo ulS :ii ;<,£>

.prout ipla conlumitur,amoIitur idem

tvt putrefeat, verrucas paulatini :
Xit.b
de carne bouilla nondum lalsa perhibetur. Sunt Sc alia multa exem-
pla fimilium operationum i quibus Isdi poffent animantia , a quibus
Commemorandis confulto abftiheo , rie ex quorundam propenfio-
in malum,' plus damni afferant in iliorum manus incidendi, quam
<fte

cnrum cognitio iis quibus opus hoc deftinatum eil emolimentum affer-
re polfir. • -ncjr r :. :-i «i -
rr-- •
Cstefum vt has naeurs operationes , ab incredibilithtis calumnii
vindicentur , reuooemusin memoriam , quod fuprJa nobis determina-
tu meft, nullum fcjliceteffc corpus, quod a fe halitas quofdam feu va-
pores non emittat vfimulquc confideremus hoc iis maxime compete- ,

re ,
qushumiditate & calore excellunt ,
qualia fime' lac ,fariguis ,a0 ge-
ncratim vulnera omrili, vlceraque. Expetimur aleporistranfeuntis pede
tam fortem telluri qualitatem imprimi ,vt eam canes longo poli tem-
porc odorentur vaporem autem a vulpino corpore culillum venatores
:

V iij

i
 :

Tra&atus Primus.,
A
<1 .
r\
158 l

ipfl ad magnam diftantum , diu etiam poft difccflum vulpis perfentiD

cunr. Adijce his experimenta fuperiusapprobata de caloris attradlione,
liccbitquc inde cocludcre , fi qui vapores huiufmodi in folidum aliquod
tepidumque corpus incidant, quod illis in vicem fontis quodammodo
&: originis vnde primo exierunt ede poffit, cos illic naturaliter congre-
gari & incorporari; fi contingac ergo vt a (anguine fptiicibullie vapor
egrediens , medicinalis pulucris aut emplaffri qualitates , a gladio veilc-
ue fecum deferat , vnaque cum ijs vulneri infideat ecquid demum
cxpe&ari poteft quam vt vulnus iftud melius: fefe habeat ? fimiliter fi va,
poraputrcfccntcccfpitefo]urus,cxiccantemvcnri,quofufpcnfusin aere
ce (pes perflatur ,
qualicarcm deferat ad partem ill.ifn pedis vaccini qux
vicere corripicut,quidnifaniem illic repertam perinde exiccct,ac aliam
infufpenfo ccfpitc cxifVcntcm ? i tem fi latftis combufb' vapor' ignem de*
fcrendoadvberavrm nocendi lubeat, quidni fal ei iniedfus vim etiam
habear medendi , vel impediendi potiris quo minus ignis illuc deferatur,
cum ca Gt natura falis vt ignis efficaciam frangit hebet etque* vt con- ,

flat experientia cum iadfo inferius in ignem la(cfu liginkin fummitate

,

camini inflammatio-cohibctur , (fatim nempe ceflatuia fufrafeendente

ab irrio igne continuo reptetur. Atquehocdcnium di ce reddi poffec p
.ratioaliorum plurimorum cjfeduum , frfarisperfpcdtam haberemus
eorundem veritatem quia vero dc.natcatiomim fide non. vlqucquaque
:

-conflat, totam hancqudiioneminteftium authoritatera te fundimus.

et- rn uoav i-aliniLi.
i igeim.f." imonl .«rsrqrjMn
arniolud. r,{ •i '
:q i!jd
;
mi iox> enas: •
•wutoqni .-r '

ust rn;rJJ.j
' i i v, QA P :T-.; X lr?Sfr 5 '.tMialhiiS'
0;.’ i! , ucui :Ji! A ..ir : •
-birn idloii zitoq 'L\L
tDe tribwvdlijS motibm ad particularia corpora pcr.tinentibw,
- 1
'
n;
-jtni viiliT A:..-
y MXrattorit, rejhtunonc, attra£iionc electrica
rrranpi ni^frrJtinsnmooirblrrjitr: mocfv iti
& .

Quid ftt filtra-o] Is itaexplicatis.traafeamus iimadnliusa mortlm chj-

tio,& quomo-
* micis admodum:£rmiliareni.s.qiiem!ipfi filtrationem
do peragatur.
vocam,fHimpdnendoe/,vfi jquk.-jvnamlittejilsgqfTyr
pina: vel linettoitrcmiiatqnn altcj» extra eiuflem ivaljs

oram dqaendtntc..:HUih(niMidi:«ium lingula jdquam

'ironincmiquEccontincbnruf in.vafcipaulatimiilxhautiftu
(mpdocxtrcmitys in nere pcB<ltiM:fuprfijjieaqu*:ipfertqrhtj &5 ia aliud
aftllam excipiendam rite collocatum deriuabir. .jj;;,
’

,', ,i(0[SRr.itio-ha:ciimim il uenuhrigitiir, vc,c«0>iilu]<ml' emfTt luroiue,

^.hpn^^riimcdiffolubilBiilliiKlihifcctiir , puriwrcs &i Jhjipres huius
Ji.quori^tjrtes 4 SoeiiJentis fecerp<VJtupie)C){}tij>,3fipii!tD IduitydS .vptff

-gMffWtS effe , quayiiundTa Gbt corpora prqiliptitts- apprehendunt dl£

dcmqueadhcrenii E« quidem GJubet GgillatAtijcxpcndkWiqrilGiaw (k
•
verifimilioFoperationblwitis peragenda: nwduAfacilc mMlligenWiltt-
uiorejiflpaquaf patte» ( quas IjOgulse , cuiiifc op» lafccadurt x Mfusaii-
efW*. Yiciniottsfccit)«i;Vtpotp^fcfjc, (fatim «dhaweyiiwltoqjbt d«q-
(ii f cep

v
 De Natura Corporum, Caput XIX. 159
ccps minorem vim & impulfum fijffkerevt linum fcandant quam ne- ,

ceflaria forent vt in aperto aere afcendcrant : cuius rei) fpecimcn aliquod

tibi offerec baculum coutra torrentem fluuij eredum , videbis quippe
vndam longe altius ope baculi afeendere, quam poflet iu aperto acre,
ablquc huiufmodi fuflentaculo , licet vis multo validior quam fit illa
torrentis adbiberetur. Pila quoquefi in a flerem oblique erectum reper-
cufla incidat .altius feretur, quam fi adminiculo iilo deftituta foret,
Audiui etiam affirmantes putamen oui, (i plenum rore ad imum baculi .IIT
ercauari collocetur, virtute folisattra&um enitiadfummum , quod ta-
men abfquaiali fulcro ne moneretur quidem. ni jrn
Multo igitur vcrifimiliuscft^quam { qu*ingo(fippio exiguos quof- rrtrfcv lui

dam vtitadicarngradus.facilioremreddcntesafccnfom repetit) vbi fe- S" I «-1

mel vi ada fuerit, minori deinceps negoriq
aliqua impellente furfum
attolli
,
quam illa quorum mox mentionem fiximus. Grauitas enim
aqu*, tura illius qu* a golfipio imbibitur, tum etiam vicinarum par-
tium ad goflipium quoquomodo pertingentium magnopere frangitur,
vel quia aqua adhzrcr goffipio ,
proindequefeorfinj ificco ifto corpore

non gtauitat.vel quia non redaad centrum, fed perdccliuem quandam

veluti planitiem fertur(iuxtafupcriusdida de aqua qu; in fipfaonis
fiftu-

Ii oblique admodum prominente continetur, ob cuius

fcilicet declini-

tatem , minorem aqu* molem exiftentem in altera fiftula qu* magis

perpcndiculariter centro imminet.attrahcrenon fufficit) quo fit.vt

aqua fimulatque fcandereinatperit.eonum quendam efficiat , nec a re-

liqua aqua qu* fubeft , recedens, (cum tant* molis fit vt ad eam per-
,

tingerepoffit)necrurfusineandcmdclabcns. ,r

C*terumineopr*rertim laborandum nobis cft.vt caufam aliquam Quznam fit

a qua motus primo incipiat detegamus. Cogita ergo quomodo fefe na-
*£“* m
turaliter aqua comprimat.vt leuioris cuiufpiam corporis ingreflum
pro-

htbeat : partes auremaquzadhzrentesgoffipio fi cum reliquis nondum

eo pertingentibus conferantur, multo illis leniores ccnfend* funt, non
quod maior aliqua leuitas ijs a natuia conccflafit.fed ob comitantes
quafdam circumflandas , quibus aptiores longe redduntur afcenfui,
quam' corpora multd per fe leuiora iftiufmodi adminiculis deftituta.
Quare quemadmodum cum integra molesaqu* deotfum pondere fuo
nititur aerem , fi qui forte includatur , ab ea minorem
ambiente locum
,

expelli necefleeft; ita etiam in prefenri, aqua illa, qu* in

gradu infimo

veluti fca!*goflipin* confiftit in procindu quodammodo vt fcandat,

fi vel minimo follicitetur impulfu , poteft quodam fenfu pr* fua leni-

tate comparari acti, proindeque a reliqua circum

aqua fefe comprimen-
tefurfum impellitur: neque vero hxc citius afccndit, quam nou* par-
tes ad pedem fcalz accurrant priores fccutur* , & furfum aftur*:quibus
ali* fubinde atque ali* fi(is quoque ordinibus
fuccedunt, (eque inuiccm

hoc paifto protrudentes facile denique adfummitatemfiltripcrtingut.

Quemadmodum mappa aliqua fubtilioris textur* per felopi tubum
protrudi poteft |
nam licet mollior fit quam vt in longum porre&a ve-
 •
<•

De Natura Corporum, Caput XIX. 16$

admodum linum circumlitu rori e coloductum inftamen protinus
conuenicur.
Proximus inquifitionisnoft.x labor commode impendetur expen- **II.

““£ °' ™ <

dendis moribus illarum rerum, que flexead priorem habitum repentino C at i

impetu refiliunt , aliis eandem partis violentiam patum admodum, aliis quidam cor-
ne omnino quidem redeuntibus, fed in figuiaquam flexio dederat quie-
te perfeuerantibus. Quorum efFcituum rarionem vt pofllmus detegere, irem >

animaduertendumeit luperficiei , cuius longitudo latitudinem fuperar,

minus capiet m e fle arca m quam cuius latera iunt xoualia , vel certe ab
,

aequalitate luud multum recedentia: & inter eas etiam fupcrficics qua-
rum lines omnes, angulique Iunt squalia, earum demum arcas capa-
ciores cfil- ,qtixin plura latera angulofquc diflinguuntur. Atque hinc
eftquod Mathematici concludant figurarum omnium capaciflimum
cllccirculum, & quod de lineis flaruunt fuperficici comparatis, de fu-
, corpori quod circumfcribunt (cruata pro-
perficicbusipfis collaris ,

portione ftatuendum ccnfentriuxtaquc experimur cum e mappa oblon-

ga conficitur facculus eum minus capacem efle cum in longum,quam
,

cum in latum confuitur..

Hinc m inifeftbconftat.fi corpus aliquod crafliim atque breuein te-
nuiorem habitum cogatur ( non poteft aurem fieri tenuius quin eo ipfb
,

crcfcat , vel in longitudine , vel in latitudine , nam quod vna ratione de-
perditur, acquiiituralrera) debere protendi qux in illius (upcrficicm,
pratenti hy pothefi phyfica eft , feu pars materialis
,
non folidi corporis,
aurem rei indiuiftbiiis notio mathematica. Experimur quoque hanc fi-
gurarum mutationem in flexione eorum omnium corporum, de quibu*
hm in quirimus cur eorum aliqua in priftiiiam formam fereftituanr,alia
camquam aflc&ente recepere, conftanter retineant.
V t igitur a pofleriori buiufmodi corporum genere ordiamur, humi-
dum ea temperamentum lottiri experimur i vt inter metalla plumbum,

& ftannum & inter alia corpora

, , ea omnia qux mollia appellamus af- 5

cribique poteft effeiftus hic partim humidicati qua imbuitur corpus

quod figuram in quam fledtitur retinet, partim ficcitati eidem corpori
proprix qux fluxam alioquin humiditarem coercet , & quodammodo
,

figiriper priorem redditur aptum vt quamlibet fiuea natura fiueabarre

figuram prompte recipiat:pofterior impedit quo minus figura femcl re-
cepta per propriam ipfius corporis grauitatem difloluarur.
Quia dux hx conditiones corporibus omnibus folidis commu-
nes funr , concludi poteft effc£tum ex rjs nafcentcm , nifi aliud aliquid
obftet , ijfdem quoque corporibus communem efle >
quare vbi
reperimusrem aliter fc habere, aliunde repetenda eft iftius aberrationis

caufa- Ex: gra.fi teneros adolcfccntium arborum truncos, aut omnino

quarumlibet ramos inflc&as ad priftinam ac naturalem figuram denuo
,

redibunt; verum quidem eft illa nonnunquam eo propendere, quo vis

flcdlcntis incubuit ; vt videre eft etiam in magnisadultifquearboribus
quas vehemens procella verberauit : & generatim apud quafdam regio-
 ' , j ' jt \
f

1 66 Tranatus Primus,
nes > vbiinfigne eftalicuius venti vnice fere regnantisdominium , arbo-
rum vertices , fpici fegetum , confitiquc fepium ordines in eandem
partem propendent ,vc obfcruarceft in orientali Anglii plaga prope
oram maritimam, quam maxima anni parte Affficusinfcftat. Cicerum
cum cffcdhis hic a peculiari quadam & extraordinaria caufa oriatur , ad
eam qui prx manibus eft prouinciam nequaquam pertinet.
Inucftigandaanobiscft caufa irtius motus reftitutionis, quem genera-
rim in teneris arboribus, ramifquc aliarum, vt fupra dichim eft/jbfcrua-
mus. Ad hic igiturquodatinct,manifcftum eft partem terreamaqua
habent quod flexa refiliant, & in priftin a figuram (e reftituant, magis in
ijsabundare,quam in aliis qu? poft flexionem cuma remanent.Cererum
non puto hanc cftc cajfameftetftusdcquoqucrimus.cam enimafub-
tilifpiritu multum in fe ignis includente petendam arbitror. Quemad.
modum enim fupra oftendebamus, ignem fiue extra, Cue intra corpus
rarefaciendum exiftentem, rarefatftionis caufamcfle,vel ingrediendo
fcilicet corpus illud, vel iam intus in cooperandoritacumin pr^fenti
maiorem iuperficicm migrante (quod
qujftiofit dc corpore a minori in
in rarcfuflioneomni obferuamus,&in hoc etiam reftitutionis motu
effici: & quoniam manifeftum
contingit) nece (Te eft id caloris virtute
eft hunccftcdtumcxipsarciinquafit natura , non autem ab vlla vi ex-

terna profleifei , concludi poteft , originem illius duci a calore intus

claufo , vel faltcm quiantea claudebatur, & ad partes exteriorcsvicoa-
dfusad interiores regredi nititur.
Excmp.gr. cum arborem tenerem fierfti videmus, vnanimis om-
nium confcnfus eft, lpfiufque rei natura inducimur vr credamus, vim
qua figurx fui reftituitur,ab interiori flexi arborislatcreproficifci.quod
nempe plus iquo comprimitur,vtpotea reda figurain circularem con-
tradunt. Nam cum corpora folida que prius ex vtraqua parte plana
erant, ita fleduntur, vt portionem circuli vtrinque efficiant , conue-
xa fupcrficics longior erit
,
quam cum in redum porrigebatur, concaua
autem breuior. Ex quo licet conijcere fpiritus in contra £fa hac parte
exiftentes ( vtpotein anguftiorem quam illorum natura ferat, locum
contrufos)ceftante violentia in maius fpatium fefe diffundere; vel cos
quia conucxa fuperficie dum extenderetur expreffi fuerant , defertas fe-
des obfidere, reditumque tentare (ad cum modum quem fupra de artra-
dioneagenrcs explicuimus, vbi nempe oftendebamus , cmiflos c cor-
pore quopiam fpiritus, fontem fuum repetere, ciquefe rui fus coniunge-
re , fi conuenicnti interuallo diftent atque adeo extentas illas parresad
)
priftinum ficum reuocarc: vel potius vtraque hic caufa conlpirat,Vt
y
Cur quxdim arbor naturali fui figurx reftituatur.
P «’ Alterum quemadmodumdum frangitur lignum aliquod , difficile
aha n°Tm'fi
parte , naturali admodum eft particulis omnibuscolledis.fuisquafquc locis aptecom-
fuifigurxrcrti- ponere, ita in flexione accidat ncccffc eft, vt partes quidam exigui ad-
tuamur.
m odum & infenfibiles , tam interiores , quam exteriorcs.ledibus (uisex-
turbatx,vix, aut ne vix quidem in eas integ e refticui apteque interfe
vniri
 Wftt

De Natura Corporum, Caput XIX. 6y 1

vniri poflinr. Ex quo (equitur, quod quemadmodum fcmifratfti ligni

particulx ,fibi inuicem occurrentes, impediunt quo minus lignum illud

reditudine fuam recuperet , itaminimx hx quoque Sc inuihbilcs atomi
idem plane efficiunt in corpore, aliquantulum adhuc in eam verfus
quam flectebatur partem propendente. Quoniam vero partes hx exi-
admodum funt arbor fiue ramus quantumcunque inclinatus,
s;us ,

dummodo nihil in eo fradum fuerit, adhibito labore ac diligentia, ad

priltinam reditudinem reuocari poteft , idque fine vlloinfigni roboris
fui detrimento. A tque ita demum apparet ratio , cur corpora nonnulla

vi fledente liberata figuram fuam naturalem ex parte recuperent.

Ex quo gradus fieri poteft , ad ea corpora qu? integre perfedeque fe
reftituunt, inter qu? prx exteris eminet chalibs. Huic autem comper-
tum eft inefle fpiritum igneum, qui non fblum longis illis operationi-
bus , calcinatione fcilicet, digeftione, & diftillatione extrahi poteft , vc-
rumetiam ordinaria illius calefadione, &moxeiufdcm in vino,aliove

idoneo liquore , vti medicis in more eft , extindione. Quod amplius

adhuc confirmari poteft ex illius puluere, (eu ramentis, quxpriufquam

huiufmodi operatione fubadafuerint, cande!? flamma accendentur,

quod poft talem fubadionem minime contingit. Hinc enim docemur
inefle naturaliter chalibi magnam fpirituum copiam, donec vialiqua ex-
terna educantur. Cum igitur exploratum fit chalibcm abundare fpiriti-
busjfimulqucconftetfpiritusex natura fua celerem viuidumque mo-
tum corpori cui infunt impertiri , ac denique experiamur motum quo fe
reftituunt arbores , a fpiritibus magis pigris languidifque proficifci,
non
eft quod vltcrius quxramus caufam reftitutionis in chalybe , alijfvc cor-
poribus , fimili
quoad hoc natura prxditis , quxpr? fpirituum in iis,
pr^fertim vero in chalibe , abundantia , motu adeo viuido cclcri-
que tefiliunt , Vt totam eorundem molem diu poftquam ad figuram
fuam rediere, tremula quadam vibratione , folarccurfus violentia con-
cutiat.
Ex iis quxdida funt, intelligi poteft natura illorum corporum, qux vt.
tendi fubinde , contrahique per vices folent. Ea tenuibus quibufdam
particulis veluti fibris hinc inde difcurrentibus,& intertextis conftanr, „„ & CO iurj-
quxhumedationecraf^ores, breuiorefq; euadut:vt videre eft in rudete a,onis motu»
conu,mum-
nouo,funeue puteali, qux receptaintusaquaraultuintumefcur,&r,quod
confequcnseft.brcuiora redduntur.Galilxus obferuat tantam cflciftiuf-
modi humedationis efficaciam, vt rudentem nouum infigniter contra-
hat , eiufdemque longitudinem diminuat , licet eodem tempore procel-
larum violentia, pondus etiam, fubitxque onuftx nauis iadationes ad
illius tenfionem totis viribus confpirent. Ad hanc claflcm reuocanda

videntur, corium , pergamena, aliaque nonnulla, qux moderato humo-

redelibuta (nifi vialiqua enterna tendantur) contrahunt fefe , nimis
autem madefada flaccefcunt. Rurfus fi prxpropere ficcentur , in rugas
plicafque eunti fin vero poft moderatam humedationem paulatinv
inducatur ficcitas , in primam longitudinem fc reftituunt.

/
 1(58 Tra&atus Primus,
VII Cum perca qur antequam ad motum hunc rfc-
fuperius di<fta fune ,

Qaatn min in-

genuique ette*
on i s accederemus viam aperuerimus ad detegendum modum,
(ti lul|
/- . •

«usabexiguis, quo grauia contra innatam propcniionem lurlum cogi pollrnt, ldque
pUnu,fimplici-
v ifp ec cte nusadmodum exigua: examinemus iarn ijfdem nixi princi-
i
0
pui Mmatut
"
piis . annon motus fimiles iis , quos in aqua experimur , in aliis quoque

corpoiibus fubtiliori quadam ratione peragi valeant. In qua inquifitione

non eft quod de maiori vel minori huiufmodi motuum perfedlionefol-
liciti funus; quandoquidem conftct neque quantitatem ipfam, neque

operationesab ea dependentes in indiuifibili confiftcre , ccrtifveaut de-

finitis non poflmt, circumfcribi. Nobisabunde
limitibus qui tranfiri
fufficit fundamentum aliquod iacere, cui innixi ipfius operationis pof-
fibilitatemvtcunqueperfuadeamus, cuius deinde veluti politionem, &
adeum perfe<ftionisgradum,quiinitionon incredibilis lolumverume-
tiam impoffibilis videri poterat, perdutftioncm ,folerti naturae zcono-
miz relinquemus. Qui iam difeit legere , feribere , vel fidibus canere,

quolibet fere momento hsrret, defpondctque animum , anxie fecum re-

putans quanto labore , quanta difficultate, quam tarde denique eli men-
ta iungit, fy liabas ordinat, format characteres , aptat, quodammodo &
fiangir digitos( tanquam fi equuleo imponerentur vt debita premac
)

interualla.rcCtafque chordas pulfet ; vides tamen quam mira in hifcc

omnibusdcxteritas.promptitudoetiam quxomnem fidem fuperaret,

nifi quotidiana illius exempla oculis fubijcerentur, induftria exercitio &
acquiratur.
Si ergo nobis eoufque pertingere liceat, vt vel primos arcani huius
^
alphabeti quod aggredimur charaCteres detegere, primafque eiufdem
filabas ordinare poffimus 5 non eft quod dubitemus quin fapientifli-

mus naturz nuthor, in vniuerfi huius fabrica quam ad exprimendam

opificis excellentiam deftinauit, mirabili arte, & peritia circumftantias

omnes tam apte difpofuerit,vt ex rudibus hifce elementis pcrfeCta tan-

dem ( vt fic dicam ) lingua nafccretur ,

cuius late parens copia , & veluti
vbertas quasdam, prima illa principia ,quz nos ii.fmtili imbecillitate

balbutimus, tantum excederct.quantum ingentes fapientiffimorum K

difertiflimorum hominum lucubrationes imperfedtis puerulorum iam
primum legere incipientium , hxfitationibus , & fyllabarum ordinatio-
nibus antecellunt i illae tamen ab eadem quibus hae radice pullulant, ad
altiorem duntaxat perfeClionis gradum cueCbe : quemadmodum fiiauis
concentus a lyra barbitoue exquifitiffiroa arte pullato editus, rudi>&
ille

iniucundofono quem pullati arcuum nerui reddidere, ortum luurn de-

bet , quinimirum aptius paulatim ordinati , & quodammodo politi , ad
hanc quam miramur perfedtionem demum peruenere. Atque ita in ma-
teria quam mox tractaturi fimus, audaCtcr affirmare Iicct,fublimcs iftos

effeCtus quos miraculorum inftar fufpicimus,non eflcaliud,quamipfif-

fimarum illarum aCtionum quas pro eorum caufis principijlque ftatim
a dignaturi fumus, ad fummum quendam pcrfcCtionis gradum cleua-
donem.
Supponamus
 \

De NaturaCorporum, Caput XIX. 169

Supponamus igitur dari corpus aliquod durum folidumque oleofi & vili,

pinguis temperamenti , partibus conflans adeo fubtilibus ignrifquc, vt ,

modica agitatione multum attenuentur, foluanturque in halitus (quan- «rumque «u-

quamprz exiguitate fua oculorum nodrorum aciem fallentes )fimilcs h ‘-
illis qui ab hominibus equifvc (udantibus, vel a candela cum extingui-
tur emittuntur: hos vero halitus flatim acfiigidiorem aerem fubeunr,vi
frigoris ilico addenfar:, addenfatos- autem fe contrahere, paularim

egredientes , donec in fonte vnde exierunt denuo requiefcant-.ad eum

fere modum, q’ui in teneris limacum cornibus obferuari poted , quz

protinus ac ab aliquo tanguntur , retrahi folent , donec non mfi exigua
quidam vcluti tubercula in eorum capitibus appareant- Si ergo tenuia
hzc vt ita dicam fila bituminofi halitus foras egredientia, in leue quod-
piam & fpongiofum corpus inciderent , penetrarent illud ac in eo confi-
derent, & fi quidem corpus hoc tantum non foret, vt vires eorum ex-
cederet , ab ijfdcm quocunque tenderent circumferretur , adeo vjfi
fontem vnde mittebantur denuo repeterent, fpongiofum illud corpus
quod fpiculis fuis transfixere vna deferri neccflum effer.
Cogita deinde quantum calor attenuauerat , tantum frigore con-
denfari , proindeque partes quz per fui agitationem in filum quoddam
ducuntur ,
pollicis v. g. longitudinem continens , prout cis frigus occur-
rit, craffiores paulatim , adeoque breuiores euaderc , donec ad corpus
vnde exierant reuertentes, ibi demum confidant , ffigidique vt antea bi-
tuminis conditionem fubeantjvnaque fecum deferunt leue illud corpus,
in quo fpicula fua fixerant , quod proinde bituminis fupcrficiei adhaeret:
eo fere modo quo fi vni extremo ndiculz quarum fieri porcd tenfzjcue
quippiam appenderetur, altero circa clauum aliquem ligato , cotrahente
le fidicula id quod appenditur,clauo appropinquaretiquamv t ita dicam
naturz artem imitantur circulatores,dutcnuis,&qui (peculatores lateat,
crinis beneficio, leuia ad fe corpora trahunt. Porro fi tota hic adlio ira
peragatur, vtexigua quibus natura vtitur fila non appareant, ingentem
ad mirationem excitae, at vero vbi hanc quam propofuimus methodum
confidcraueris , de illius falcem pofTibilitatc minime dubitabis.
Atque hzc videtur efTe corporum eorum conditio, quz vocamus
eledlrica
,
qualia funt ,fuccinum flauum
,
gagates , & id genus alia,quz
omnia pingui ac bituminosi natura condant, vt ex facili eorundem
combudione,nec non combudorum odore datur intelligi. Quod fi
pinguedo hzc non ita manifede fefe prodat, id vel ab nimiam eorum du-
ritiem contingit, vel quia multum humoris aquei permidum habenti \

&in huiufmodi quidem corporibus pro menfuraadmixri idius humo- i

ris languidior erit operatio, ficut enim corpora olcofa magis odorifera
funt quam alia , longiufquc & fortius halitus fuos mittunt , ita dubitare
non podumus, quin corporum quz abundant humore, imbecillior
,

fiteuaporatio quod tamen non obdat, quo minus effetdum aliquem

i

eledlricum , perindeae ea quorum maiored efficacia, fortiantur quem :

etiam fenfu percipi pofTe, fi experimentum accurate indirtiererur, adhi-

X iij
 170 Tra&atus Primus,
bito indrumento aliquo indar prxidulz nauticx Gilbertus noder, virap-
primc eruditus tedatur.
Quod autem corporum , in quibus vis hzc przcipue eminet , fpiritus

per quos attrahunt oleod fint, indefit pcrlpicuum ,

quod igne confu-
mantur , hinc operatio iliorum nimio calore impeditur, moderato vero,
etiam ignis augetur. Prxterca aer nebulis grauis, vel humeCtario vires
eorum hebetat; vini quoque vel aquarum ardentium Ipirirus penetrant
ea , ac didoluunt ; perfufione olei minime lxduntur » copioGorcs in apri-
co, quam in vmbrafpiritus effundunt; diutius dusant ferenantibus ae-
rem borea, vel fubfolano ;polirilubinde,fricariquepodulant , vel vc
detergantur halitus priores, qui iam reuerG & fuperficicbus eorum ad-
hzrentes ,
aliorum intus clauforum exitum prohibent , vel vt fordes

aliunde forte contraCtx, hac aCtioncauferanrur, vel denique vt poros

Iam vero quod foliditas quoque ac durities re-
laxet idiufmodi fricatio.
curantur argumento ed fpiritus hos debere viuidos ede, vt agili prom-
,

ptoque motu rcGliant, ne inaere languentes, contrariarum caufarum

vcluti hodium incurfu diffipentur. Praeterea quod corpora omnia vif-
coGs hifce filis attrahantur, niG qi ac vel rara admodum funt.vcl igne
accenfa, fatis euincit virtutem perquamagunt ede quodammodo pub-
licam nec priuatis contrarictatibus tanquam inimicitiis obnoxiam,
,

qualis cd illa picis &

adipis cuilibet protnifeue adhzrenris , (olo aere,
igneque exceptis. Denique quod tunc demum ifficacidime agant, cum
freatione potius , quam igne calefiunt , indicio ed , fpiritus intus claufos
motu excitari forafque elici ,
quemadmodum in diafpafmate aliilque
odoramentis experimur , quae vtfoluanturin halitus calefieri podulant;
nec didimilis h lic effe&us in gaeare , flauo fuccino aliifque id genus ele-
Ct ricis , motu producitur ; nam G da tini pod fricationem natibus ea ad-
moueas, fortem ac hituminofum odorem fenties. Ex quibus omnibus
palam fit, virtutem hincattra&ticem in certo quodam raritatisae den-
Gtatisgradu fitam ede, quo pingues electricorum corporum halitus
praediti funt.

Porro fi tenuia hzc ievifeofa gag.it is vel fuccini fila , dum foraseuo-
lantinpalcx, fcni.folij aridi ,corporifvc alterius Icuis& fpongiofi par-
mirum non cd fi ei indar vifei adhaereant , eandem-
ticulam incidant,
que mox cum contrahuntur ( condcnfata fcilicet & repulfa ab aeris fri-
gore) ad corpus vnde ip(a exibant , fecum deferant :
quod qui effedtum
duntaxat contemplantes, ad detegendam naturalis caufie podibilitatem
adurgere non valent , vehementer mirari folent.
IX. Atque hzc demum quzattulimus.verifimiliora mihi videntur, quam
medium
q U zi Cabeo pro caufa
Refellitor opi- attraCtionum electricarum in profe-
parte fpeculationem quamuis profolida admittere
c«usf,ttraaio- runtur. Cuius hac in
num eleOrica- pofhm , vt tngeniofam tamen commendare necedc ed. Et (ancipfi
non
IUm & ab
•
etiam errores laudem meremur, fi cum ingenio coniunCti fint, iis

excogitati , qui non contenti tritae idi veibilis philofophix (emirar in-
fidere, vel potius inanibus quibufdam terminis rcmiplam de qua quz-
ritur
 De Natura Corporum, Caput XIX. 171
ritur minime explicantibus , difficultates eludere , maius aliquid medi-
tantur & cogitationes luas in vlteriora tranfmittunr. Arbitratur ille pa-
learum , aliorumque leuium corpufculorum a fuccino , gagate , & fimi-
libus attraftionem , vento cuidam aferibendam efie qui violenta fubti-
,

lium emanationum ab electricis inacrem irruptione excitatus, Ieuiaifta

corpufcula ad clcdt ica defert.
Cxtcrum explicatio hxc minime fatisficit. Primo enim non habent
id generatim loquendo halitus vilcofi , vt per lelblitariengcntescele-
ris ,
motus caulx finr. Secundo tametfi ex illorum eruptione
viuidique
ventus excitaretur , non video quo padio ventus huiufmojii redlaad

fontem vnde proceffit , corpora repelleret ; imo alio potius quopiam ab-
ripere deberet, proindeque oporteret lcuia in qux incurfat, longe ab cle-
Ctricis repelli, potius quam verfus ea ferri. Tertio licet excitaretur ventus,
qui lcuia etiam corpufcula deferret ad cleftrica , efficere tamen non pof-
fet.vtilla hisadhxrcrent,quod videmus nihilominus accidere in quam-

cunque demum partem verfentur , non fecus ac fi glutine quodam

vnirentur.
Neque vero experimenta ab eo allata quicquam euincun nam quod t :

ait lcuia nonnumquam tanto impetu ad electricum ferri, vt abeoreper-

cufla ,curfu mox placidiori redeant contra ipfum potius facir. Nam fi
i

impulfu venti agerentur , poftquam ab electrico rcfilijfTent,ad idem de-

nuo non redirent , quemadmodum nec ventum ipfum eo rediturum
credibile eft.

Idem etiam ad alterum eius experimentum dici potcft,deminutiffima

nimiru fcobe,ab electrico corpore pcndentc,cuius exrremos puluifculos
non folum decidere , fed cum impetu abigi obferuabat nam non recta ;

deorfum fed trafuerfim ferebantur, prxterea violentia celcrcfque motus

fortem quendam impulfum indicabant. Horum enim omnium ea ratio
efie potuit, quod puluifculo flo nouis emanationibus percuiTo, cum
i

hx non tam alte fpicula fua fixerint , vt eu propius ad fc traherent , illum

logius abigi nccefTum fuit :'vel prioribus emanationibus quibus adhxre-
bant contrariis , & in fontem fuum receptis , extremi puluifculi ab alij»
totam antea fuperficiem oblidentibus detrudebantur, qui, quia ema-
nationes velociter fele recepere, non fine impetu quodam diuulfi abie-
re; vel denique fieri potuit vt ab aere aliquandiu fuftentati, excuti potius
a corpore viderentur, quam fponte decidere, quemadmodum plumas
alhque lcuia oblique defeendere obferuamus.
 17 2 Tra&atus Primus,

ca p v t xx.
De generationi magnetis, motibufquc ei proprijs.

Y. V pe r e st adhuc a nobis difcuticnda vis illa fecreta

Intcnfiffimus
magnetis, /quam authoresomnes tam veteris , quam
folis calor fub
Zodiaco acris noftriaui , vnanimi confenfu propofuerunt vt llluftre
profluuiura
quoddam documentum imbecillitatis humaniingenij,'
quoddam ab
vrroquc polo 6c vnde liquido patcat,quam fit impoflibile rationi hu-
ad zonam torri- mans arcana ifta penetrare & euoluere, quz natura in
dam trahit.
abdito pofuit , & aconfpe&u hominum femota efle voluit. Quare non
vereor ne hac natui s caligine, clarant a nobis lucem apertafque dc-
in

monflrationcs Icttor expediet : quinimo muncii noftro abunde nos fa-

tisfecifleiudicabit, fi quodin medium proferimus aliquatenus plaufibi-
lecuadat.
Vteicrgoprovirilifatisfacereconemur.adijciamus animum, ad va-
riam difpofitioncm partium huiufce globi habitabilis .cuius nos pro
vits noftrzfpatio quodammodo inquilini fumus: rcpericmufque ma-
gnam illius partem a folecurfumliium fub Zodiaco conflanti lege pe.
ragente , intenfiori longe calore , quam reliquum eiufdem globi torrerij
proindeque cum Zodiacus medius fit inter duos vcluti terminos, quos
polos vocamus, hos necefTeefl vehementi frigore rigere, fi comparen-
tur cu m zona torrida; ita enim vocatur illa telluris plaga, quz fub zodia-
co firacft.
Iam vero in eaqushincfequunturmentisaciem intendentes , colli-

gimus, folcm.fcu ipfius calorem, a tellure in zona torridarepercuflum,

debere magnopere attenuare acrem , & iuxta naturam ignis omnis &
caloris, plurimas eiufdem tcrrsque particulas, modo quent fupra expli-
cuimus inde afportare.
Exquoneceflario fequitur, debere alium acrem accurrcrearegioni-
bus polis vicinioribus , vt ia&urant in medio fadtam reparet , ( prout in
alijs conflagrationibus vfu venit, &
nos fuperius oflendimus) ptsfertim
fi confideremus, aerem polirem longe grauiorem efle illo, qui in zona
torrida diffunditur, adeoque naturaliter ambire locum terra: viciniorem:
quare aerem zonz torridz proprium trudet quodammodo cogetquc A
fuperiora, irruendo fcilicctin ipfius locum, idque in magna copia , vt
proinde nccefle fic, acrem polarem magnum pofl fc,vt ita dicam, comi-
tatum trahere.
Quem fi vadum ambitum zons torridz confideremus , ad ipfos
vtrinque polos pertingere facilciudicabimus.-fuppofitoenimex Archi-
mede quod fuperficiesfphzrica portionis alicuius a fphzradccifz, ita fe

habeat ad fuperficiem totius , ficut fc haber axis illi portioni refpondens,

ad axem totius, fimulque perpcnfo f quod ad prxlens negotium perti-
net)
 Dc Natura Corporum.Caput XX. 173
n« portionem axis contentam intra zonam torridam , ad totum tellu-
)

risaxem efle in proportione quatuor ad decem» neccflario fcquctur reg-

nante per tam vaftum fpatium igne, aut vehementi calore, magnam
aeris vim a reliquis mundi plagis attra&ura iri.
Neque vero cft quid quis v creaturae ex tot atomorum in zon a torri-
da virtute folisatrra&ionc ,naturalisillic grauitatis cuifus impediatun
Nam primo medium in zona hac longe rarius eft, quam in aliis telluris
partibus , adeoque opus non eft tanta defeendentium atomorum copia
hic , atque alibi , vt corpora arquali celeritate vtrobique defccndanr.
Deinde cum nouus fernper aera plagis polaribusad zonamtorridam

perenni effluuioderiuetur,neceflario continget, aliquasab illo aere ato-

mos deferri, quarum tanta fit craflitudo,vt non poflint fubito perduci

ad gradum iftum raritatisquiaerisillieexiftentis propriuseft. Quoma-

gis ergo partes hzfubtiles attenuantur, &
per hoc fublimius feruntur,

eo fortiores, &cra(Tioresfint oportet grauiores illa: atomi, quae dcfccn-

dunr. Atque ita demum aeris a plagis polaribus confluxus grauitatem
conferuat , qux a! ioquin in zona torrida nulla foret , omnibus illic cor-
.
poribus in ignem conuerfis. n.
Porro qui duo hxmifpbxria per xquatoremdiuila attente perluftra- Atomi diuciCo-
ucrit.nonreperietfimilem vtrobique temperiem i noftrum quippe in
quo continetur polus ardbicus , multo ficcius eft altero > ob maiora in tl , ,p * funt t

qux fib im uU
hoc continentis (patia , vaftiorefque in alio tradus oceani , proindeque
“” ‘ n “ lp "
atomos vt ita dicam fubfidiarias quxadiuerfis hifce hamilphariismit- tur

. tuntur,difparem fortiri naturam necefle eft ,

ijsqux apolo antar&ico

veniunt, fi comparentur cum aliis quzab ar&ico mittuntur, habentibus

fc vt humidioribusad ficciores , quas
tamen quantumcumquedifparia
fortiantur temperamenta, non dubitamus ab vno eodemque
corpore

deriuari. Simile quid in ordineanimalium i

natura inftitutum eft , inter

quse mas &

femina, per calorem frigus, humiditatem & ficcita- &
tem ita ab inuicem diferepant , vt omnia
t?men ad vniui natur* inte-
co-
gritatem pertineant > idque in gradibus licet manifcftediucrfis,ram
gnatis nihilominus ,vc corpus vnius non videatur quodammodo
aliud

cfle a corpore alterius. Parimodo duorum

hzmifphzriorum tempera-
menta inijfdem qualitatibus ita differunt, vt eandem tamen naturam
corporis, quod tel-
participent, nec omnino aliud fint, quam eiufdem
lurem vocamus partes inaequaliter difpofit*. Iam verochymrei pro
,
fibi inuicem occutv
certo affirmant, duo ab eodem corpore cxtradia.fi
rtnt mutuo incorporari, przfertim fi nonnulla
temperamentorum dir
uerfitas ea ab inuicem diftinguat.
,non nifi vnum vt ira
m
quo (equitur , cum duo haec aeris cfHuuia
pj 0 ccurfu &
dicam ingentem amnem efficiant , difparibus fluentis inattemoshinp

inde orbis cardines pertingentem , vrrumquea

proprio pota veifus ad xquatorem

sequatorem calore folisattracium , nouifque continuo fubfidij5 ab eOr

fit vt»»rix hinc

“ d
dem polo ad aequatorera item profluentibus, ante reparatum, quam ^
folaribus radiis fubijciebwtut, cm»n»uonei»b
atomi qux primo perpendkularitcr
 174 Tra&atus Primus,
Ynooolovfque
fu f£ c j en ter attenuarx elcuari potuerint ( quemadmodum exteris cau-
ferantur. farum phylicarumeftedtibus viu venit , qm exadte adaptari nequeunt,
fed latitudinem aliquam admittunt, in qui natura femperad exceflum
potius, quam defedtum propendet) adaduerfum polum tranfiturum,
altero fcilicct effluuio ( fi qua forte occafionc retro fe recipere Coa-

&um fuerit veluti itineris duce prxeunte.

)

Nam ficut in trulleo ficulauc aqua» plena, vel potius in fi (lull per
quam aqua labitur, fi in ipfius latere aut fundo exiguum foramen ape-
videmus aquam variis hinc inde flexibus errantem , mutarecur-
riatur ,
fum fuum vt per foramen effluat pratfertim fi Calamus vel fiphunculus
,

ei imponatur cuius angufta longitudo conferat aliquid ad aquam quo-

,

dammodo exugendam. Ita fi qui ordines exercitus ftue fluuij atomorum

a polorum altero ad xquatorem tendentium, repetiant illic rimasaliquas
anguftafuefcmitas ex fuga feu receptu qnorundam ordinum in prima
Veluti acie aduerfarij exercitus inftrudtorum , apertas , illic demum ir-

ruent( modo quem fupra declarauimus, vbi de aqua goffipinam lin-

gulam fcandente cgimus.-cuius etiam extant exempla in omnibus ve-

neni per venenata corporaattradtionibus ,
quorum nos in prxcedenti
capite haud pauca adduximus ) eundemque iam cum iis curfum tene-
bunt. Quemadmodum enim cum denfa breuifque argenti deaurati
maffa in longum ac fubtile filum ducitur , perfe&a totius fili deauratio
illius maflx partes cum interioribus mire
euidenteroftendit exteriores
concurrere &
in du£hr mifceri i ita exigua hxc emanatio qua: ( inflar
riuulorum quorundam in contrarium toti fluuio labentium ad pro-.
)
prium polum ab xquatorerecurrit, manebit femper imbuta qualitati-
bus atomorum alterius poli, quibus in primo ad xquatorem acccffio
permixta fuit.

Quod vero exigui aeris & atomorum riuuli contra praecipium totius
vtfic dicam fluuij curfum,ad proprium polum remeent, facile inrellige-
mus, ficonfideremus certis quibufdamanni-temporibus, fortius, ma-
iorique violentia gra flari ventosa determinata aliqua mudi parte quam
alio tempore , vel eodem ab aliis partibus. Sic ab iis quiad Indos orienta-

les nauigant, celebrantur nobiles illi Monfonts, ita enim vulgari nomi-

ne appellantur validi quidam venti, qui lex anni menfibus continuisab

vno polo fpirant , fex reliquisab altero, & praecise oriuntur, cum fol
determinatum quendamZodiaci gradum ingreditur, durantque quoufi
quegradumexaduerfo pofirum attingar. In noftro quoque orbcacres
quidam venti ab oriente vel a plaga inter orientem & feptentrionem
media fub finem menfis Martij,vel initium Aprilis flare foIent,quo tem-
pore, niucs aliquas verno folis calore fotui verifimileefl. Alij aliis tem-
3' poribus,aliafqueobcaufasvicesfuashabent. Ex quibus omnibus ma-
nifeftc euincitur, curfum aifris& vaporum, a polis ad xquatorem non
ita certa conftantique lege peragi .quin multi fubinde incidant cafus,
quibus interturbetur, & non raro in oppofitum vertatur : eo fere modo
quem obferuamus in aquis illis quarum fupra meminimus , in contra-
rium
 De NaturaCorporum,Caput XX. 175
rium reliquo omni laris, &
in fluuiorum piarifquexftu , in quo rapidus
circa medium torrcnscxcrcmosveiuri margines aqux refundit in litto-
ra. Atque hinc demum concludi potcft quod licet pricipuus aeris
,
&
vaporum, a fcptentrioncv.g. ad auftrum in hxmifphxrio noftro cur-
tus, impediri nunquam valeat, quo minus ftata confiant ique methodo
vetfus xquatorem fiat ; in exiguis tamen partibus , iis prxfertim quas ad
extremas illius oras vis aliqua prxter folitum ingruens , citatiori motu ra-
pit, diuerfimode interrumpitur partibus iis nonnunquam ex toto repref-
fis, aliquando in feptentrionem retroadto impetu reuolutis.
Et fi quis forte exiftimarct hoc idcirco non euenturum quiavtrum-
que effluuium continuo a cardine proprio ad zquatoremcurfu prope-
,

rans , opponeret fe hinc inde quibufvis corpufculis minori robore veluc

aduerfo flumine natareconantibus,eademquc vel repelleret, vel fi fibi
odhxrerent, vna fecum ad xquatorem deferret. Rcfpondemus hanc
rem non ita inrelligi debere ,quafi tota acris moles xquali vbique impe-
tu a polisad zonam torridam proflueret, fed duntaxat quidam quodam-
modo riuuli
,
prout id ex fortuito caufarum omnium concurfu fieri

contigerit.
Ad diifta confequens erit cum totus in nofiro hoc hxmifphxrioaiir
,

ingenti fcptcntrionalium atomorum copia confperfus fit, quarum ri-

uuli quidam , repreflo impetu confiftunt , alij etiam verfo itinere ad ar-
&icum polum refluunt , confequens inquam erit^tomos auftrales(qux
ad xquatorem occurrentes, non folum qua datur
in fcptentrionalesfi
aditus fatta impteflione irruunt , fed etiam variis feorfim ordinibus ver-
ius feptentrionem tendunt, ijfdcmaccidentariis caufis illuc a (fix quibus
alix fe recipere cogebantur leptentrionales in itinere fuo corripientes,
)
modoquem in filtratione cxpofuimus.ita vt ficubiftantes repererint,
earum ope tranfeant,fin vero reucrtentescum ijfdem reuertantur ; de-
bere ncceflarioinuenirefemitas perquas ingens earum mulritudo,ctiam
ad ipfum polum ar&icum pertingat, licet forte pars illarum aliqua in
hoc fuo itinere reprimatur , prxeipuo fcilicct fcptentrionalis veluti exer-
citus robore, contra paucas aliquas turmas prxualente, & ad zquato-
rem quem tranfierant denuo reducente.
Porro neceflecft hunc effedhim ,pro variisanni tempeftatibus ma-
iorem vel minorem efle. Nam fole Capricorni tropicum ingreflo , longe
maior auftralium quam' fcptentrionalium atomorum multitudo, maio-
rique celeritate in zonam torridam confluet , obacccflum nempe folis
ad auftrum eiufdemque a feptentrione difccfliim , languet enim ibi ma-
xime ipfius virtus, vbi longiflimc a fonte fuo abeft proindeque illas ;

duntaxaratomosafeptentrione attrahet, qux maxime lubtiles & fufei-

piendo itineri aptiores funt i cumque hz duntaxat veluti fclcdlz cohor-
tes verfus xquatorem incedant , rariores oportet efle illarum ordines,
quam cum fol in tropico cancri conftitutus, copias omnes leptentriona-
lcs euocat & in acie ducit :
proindeque tranquillz partes acris inter ordi-
nes hofcc filii (
qui etiam atomos huiufmodi in fe fparlas habet ) amplio-
Yij
 176 Tra&atus Primus,
res funt ,
adeoque atomis auftralibtis illae tranfeuntibus largius per quoti
afeendant filtrum prxbent?Idcm quoque contingit in altero h?mifphx-
rioingrcdientefole tropicum cancri > vt vtrumqueinterfc comparanti
ftatim apparebit.
Hisita prxmiffis , expendamus iam quidaduobus his effluuiis fibi
1111.
E latomis hifcc mutuo in hunc modum incorporatis, in fupcrficic,vel partibus terrx
matcrix alicui fuperioribus effici neceffe fit. Primo dubium non eft,quin tellurem fatis
idoncxin tcrrar
alte fubcant, idenimfuadct congelatio .multoque adhuc magis fubti-
vifceribus in-
corporatis ge- lispenetrandi vis, quam experimur in corporibus quibufdam materix
neratur lapis.
minus immerfis,dequibusfuprafufius differuimus. Supponamus iam
effluuia hxc incidere in corpus aliquod idonei denfitatis, cui fecundum
conditionem modumque denfitatis fe incorporent i quemadmodum
-

fcrroalijfqucdenfis incorporari ignem videmus idque non vt ignis, ad

,

vnam, alteram ve duntaxat horam ,fed ad plures annos vti fertur de ,

ficcis frigoris atomis qux in frigidiffimis Darbixin Anglia montibus,

longa & non interrupta congelatione adeo firmiter inieparabiliterque

incorporantur aqux vt in genus quoddam criftalli tandem folidentur.
,

Hoc pofito, neccffc eft corpus ex atomis inhunc modum incorpo-

ratis coalcfcens , natura ac proprietatibus iftiufmodi effluuiorum pene
totum imbui, qux quia a partibus polaribus vbi frigus & ficcitas pix-
cipuc abundant, proficifcuntur ( alix quippe quibus hx non infunt qua-
litates nihil huic effedui conferunt) corpus huiufmodiaptiffimum erit

quod in lapidem durefeat : ita videmus partes terrx fuperiores vi frigoris

& ficcitatis in lapides rupcfque conuerti. Hinc etiam regiones in quibus
ficci frigidique venti multum regnant , frequentiffimis rupibus afpe*
rantur.

V. Fac nunc lapidem hunc terra cffofTum fiifpendi in aere, vel dauo ali-
Lapis hic ope- cui apte imponi, aut alio quouis modo libertati fuxita permitti, vt exi-
ratur medianti*
bus qutbufdam
guo impulfu in quamlibet partem verti poffit , (equeturque neceffario,
emanationibus, extremum illud lapidis quod antequam effoderetur polum ardicum rc-
pet mixtis
fpicicbat, nunc in acre collocatum, fefe ad eundem conucrfurum, adeo-
aliis

lui fimihbus
quibus in aere que extremum alterum quod rcfpiciebat antardicum , ad illum pariter
occurrit, cflquc
demum mag-
conuerfum iri. De regionibus ijs loquor qux inter feptentrionem &
nes. zquatorem fitx funt, in quibus neccflceftatomorumeffluuiaafepten-
triqne ad xquatorem progredientia fortiora effe aliis qux ex aduerfo
veniunt.
Vt vero modum quo hoc peragitur explicemus , fupponatur lapis

hic inaperto aere libere pendulus, orientem occidcntemque hinc inde

refpiciens hoc pofito fcptentrionalia rffluuia in luo verfus xquatorem
:

itinere, illum prxtcrlabcntur , reperientiaque atomos auftrales (infitas

iam illi & innatas ) multum in eo virium habere , neceffario fe illi incor-
porabunt, idque prxeipue in ea lapidis parte in qua fortiores funt hu-
iufmodi atomorum emanationes, nimirum ea qux refpicit feptentrio-
nem ; per hanc autem partem ,eam intelligo qux adhuc fub tellure po-
,

fita ad feptentrionem conuertebatur, & nunc in acre fufpenfa eodem

refpicit.
 De Natura Corporum, Caput XX.
^efpicic. Ingens ergo Atomorum effluuium ab ar<5hco telluris polo effu-
fum , per extremum iftud Iapidis quod rclpicit fcptentrionctn , incorpo-
rabit (e fbrtiflimecxigux auftralium atomorum emanationi quam in la-
pide offendit. Hocfiquidem extremum auftralibus atomis exitum prx-
bet, apertoqueaeri reddit, quod idem feprenrrionalibusprxftatoppofi-
tum > cum neccfTc fit fubcuntes per vnum extremum egredi per con- ,

trarium.
Hinc licet colligere lapidem iftum intra fphxram adliuitatis illorum
effluuiorum a quibus trahitur conftitutum , ferri ad illa , eifaue adhaere-
re. Prxterea fi cafu aliquo contingeret atomos polares , verius xquato-

rem calore folis attradas, maiori numero ab aliquo telluris pun&ode-

fictlcntea polo.quamapolo ipfo aduolare, tunc lapidisquoque huius

a polo verius pundum iftud fieret inclinatio >

poftremo quemcunquc
dentum fitumlapishicrefpedu poli telluris obtineat, eundem prorfus
habebit lapis minor eiufdem generis refpedu maioris i & fi quX fint alia
corpora qualitates huius lapidis participantia, ea fe eodem modo verius
ipfum quo ille fe verfus tellurem gerent. Singula huc pcrtincntia.veluti
,

phxnomena melius obferuari poterunt, fi lapis ifte in figuram telluris

rotundetur.
Atque ita demum perfedam magnetis rationem ab ipfis cius caufis
dudam inuenimus. Neque enim quifquam eius naturx adeo ignarus
cft , vt non cognofcat has cfle illius proprietates, vx.refpicerc feptentrio,
nem, ab eodem nonnunquam declipare, vnircfe alteri magneti, fer-
rum attrahere , & id genus alia, quorum caufas fupra expofuimus,
Cxterum vt experimentis tandem & obferuationibus circa magne-
'

0^ft urft)e .
tem fidis oftendamus, caufas hafceritca nobis xftimatas , apteque ap- thod^prl
, in-

plicataseffe, multa nobis mutuanda funtab admirabili illo naturx ma-

gneticx exploratore GulielmoGilberto , cuius fimulque Haruei opera «periemf,»"'
& induftria effedum cft , vt non minus nationinoftrx in pofteriori hoc
xuo.pro folida philofophia palma debeatur, quam olim ob acutas fubti-
Icfq; in thcologiadifputarioncs per multa retro facula eidem debebatur.
Priufquam vero rem ipfam aggredior, operx pretium duxi admonere
ledorem mcthodi.cui vir ille eruditus infiftens,eoufque in magncticam
philofophiam penetrauit,vt& ipfe etiam fi quo flagret defiderio na-
turam rerum perferutandi , ex huius imitatione amplos in illo ftudio

progrelTus faciat.

Vt dicam magnetem exiguum in telluris fpeciem ef-

breuitet igitur ;

formando , omnem quam de hac re fcientiam habuit adeptus cft; atque

hac ratione mirabile quod meditabatur opus perfecit , totum, quantus
cft , telluris globum traiftabilem reddens , omnes quippe illius proprie-

tates in exiguohocglobulodeprehendit,quem propterea terellamfeu

paruam terram appellauit. Etfanead huiufce viri exemplum, quicunqj
jn reru m natur? contemplatione magno cum fruiftu vcrlari cupit , fum-
ma ope adniti debet, vt materiam inquifitioni propofitam breui quo-
dam compendio comprehendat, faciliuc aliqua methodo tra&abilem
Y iij
 178 Tra&atus Primus,
reddat, qua eam in omnes vt ita dicam partes vertet ; certoque Gbipcr-
fuadeat (e, ftiodoadfit par huic conatui intelle&U' pcrfpicacitasa pro-
poli tofeopo minime aberraturum.
vil. Sed vtinftitutum profequamur, primum quod probandum nobisin-
Generan mi-
cum bir, ell: magnetem eo quo dirimus modo generari ad cuius decla- :
guetero cx ato* ®
,
r*
.
.c*
^ 1 ^
mis ab ttroque rationem , primus gradus erit conhdcratio lnlrgms varietatis, quam dif-
P°lo fluentibus feptentrionem , vel auftrum ,in eandem rem indu-
fcrcm ja fJcus verfus

TOqneT^ipfo cit ,
quod in aliis compluribus effcdhbus manifeftum cft , & nos inferius
obletuau con- datloccafione in corticibus pe&inibufque arborum oflenfuri fumus.
Dcindecxperimurvirturemmagnericaminaliacorpora magnetisqua-
litates participantia , frigoris , calorifquc operationibus deriuari. In ferro

enim ita fe res habet, quod fi plene calefiat , moxque in frigore ea pona-

tur, magnetica virtute imbuetur, laxante fcilicet ipfrus poros calore,

adeoquedifponentc ad attrahendas atomos natutz fu* conuenientes,
qu*ad illud dum refrigeraturaduolant. Quare dubitarenon po (Turnus,
quin idonea materia fub tellure veluti in tepenti lecto ferinenrcfcens fi-
mili ad fe praeterfluentium atomorum eiufdcm cum prioribus tempera-
menti attratftione in magnetem eoncrcfcat.
Idem quoquecucnit in furcisigniariis forcipibus, batillis ,aliifqucii
,

genus ferramentis qux femper erefta dant , illa fiquidem ex frequenti

calcfadionc, & viciflim refrigeratione, in fignem admodum refpedluni
ad polum acquirunt, neque vero tam breui (patio in (itu hoc collocari
po(Tunt,quin refpcftum huiufmodi aliquem manifeftein fe prodant,
porro cum vis ha:c refpiciendi fcu vertendi Ce ad polum cxtrrmo terr*
proximo infideat , palam eft , virtutem a tellure deriuatanT illius caufam
efle.

Etquoniam in magnete ( globi figuram vere referente vel faltem vt

tali confidcrato, quo hzmifphzria m illo perindeae in magno telluris

globo diftinguantur) alterutrum ipfius hzmifph*rium acui frbiaflri&o

non folum propriam verum etiam oppofiri hcmifphzrij virtutem im-
pertitiauda&cr concludere licet, virtutem qua imbuitur magnes in
ledo fubterranco vbi formatur & crefcit, tam ab
telluris vifceribus, fcu

oppofito telluris hemifphxrio, quam ab illo in quo iacet deriuari, quem-

admodum fupra expofuimus.Et ficuti in corporibus noftris non raro ex-
perimur frigus aliquod a nobis contra&u diu poftquam ill'H contraxe-
rimus remanere, viderique aliquando ita immutare partem aliquam,
quam przcipuccorripuit & pr* ceteris quodammodo elegit m qua pol-
feffionem fuamfirmaret ; vt quotiefeunque nouosatomos fimili naturi
przditosincircumfulo aere volitare contigerit, pars illa, quz prioribus
eiufdem generis tam alte imbuitur, videatur peculiariter affici, eas adfe
trahere , (entireque intra fe tumultum quendam priorum hofpitum ex-
perge fa ru mv t ita dicam, & fufcitararumifbihus earum quz deno-
uo adueniunt ,& veluti fores pulfanr. Pari modo ( multo tamen fortius
oblongiorem temporis moram, & minora quz occurrunt impedimen-
ta ) intclligi potcfl binas iflas virtutes, fiue atomos, ab oppofitis hcmiC.
phzriis
 De Natura Corporurti, Caput 30£. 179
hxriis exeuntes, permanentem quandani, ftabilemque naturam im*
E ibenticaslapidiinfcrere.quitunc demum appellatur magnes; aducn-
ruque nouarum atomorum naturi ac temperamento fi milium iis qui-
,
bus antea imbutus eft , facillime mouetur , v t infra declarabimus.
Porro virtus hxc cum molliori ac teneriori fubftantia confiet quam
reliquus Iapis , igni obnoxia eft & ab eo confumi poteft. A tque hinc col-
ligi poteft ratio, cur magnes virtutem hanc fcmel amittam nunquam
rccupcretjtametfi eadem in ferro reparetur. Humiditas quippe ferri ab
ipfius fubftcntia infeparabilis eft, magnetis vero humiditas, qua huiuf-
modieffedus capax redditur, ab igne penitusabfumi poteft, adeoque
lapisipfcob nimiam ficcicatcm ineptus reddi, quinouam a tellure vir-
tutem hauriat, nifi deftruda veteri natura quodammodo reuiuifear.
Proximum quod habemus probandum , eft operationem magnetis vili,
eo quem explicuimus modo peragi quod vt pateat confiderandum eft, E 'P cr,m '" t *
,
cum atomi ab vtroque telluris polo , Sc hcmifphxrio ad xquarorem mt m> n«cm
S
confluentes , fe inuicem in itinere (uftineant , & vcluti manuducant, fieri 0 P' til,i P" «-
non potte quin pofterior priorem continuo fcquatur. Et quemadmo-qSco”gru-
dum infiltrationeacciditvt fi pars aliqua goflipij melius difpofita fit af- cmi1 atomord
j™°““ occut*
cenfui aqux, quam cxterx,aqua per illam celerius quam
per vllam
aliam afcenfura fit: ita atomi fi pattem aliquam medij per quod voli-
tant aptiorem eam haud dubie frequentiores , ma-
itineri duo reperiant ,

iori quoque impetu & vigore quam aliam quampiam ingredientur.

,
Manifcftum autem eft,atomis hifce cum in talem qualem nosdeferip-
fimus lapidem incidunt, longe plura quam antea prxbcri adminicula,
quibus fc in itinere promoueat.oD plurimaru emanationem atomorum,
quibus a lapide iftoexeuntibus occurrutihasenim.vt pote imbutas qua-
litatibus poli oppofiti auide adoriuntur , ijfque apprehenfis , ipfx fe faci-

lius quo maiori nifu funem in vtroque

trahunt , inllar portitoris ,
qui
littore alligatum, fluuioque tranfueiifim
impendentem arripit, eo cele-
rius ad vlteriorem ripam cimbam appellit. Dubiumitaquenoneftquin
effluuium atomorum atelluris polo manantium , maiori vigore, maio-
rique celeritate per lapidem iftum, quam alia quauis via' tranfire debeat.
Et quemadmodum in aqux fluxu obferuamus,eam fi canales aliquos
lato inquo voluitur alueo deprefliores reperiat , a reda vcluti femita de-
flexuram , vt illic labatur vbi facilior dccliuiorque alueus fefe offert : ita
dubium non eft, quin atomi iftx a reda via aliquantulum digretturx
fint , vt lapidem huiufmodi pro maiori itineris oporrunitate traijcianr.
Porro quod de atomis illis qux pervaftum aeris oceanum verfus
xquatorem properant didumefi , ijs quoque applicari debet, quxab
ipfo lapide profluunt »ita vt condudcrc liceat, eas etiam » fiqua fele offe-
rat oportunitas celerioris' tranfuedionis quam dum re dum tramitem
tenerent, curfum deflexuras ,vt eam arripiant. Et fi lapis ipfe tara laxe,
libereque fufpendatur , vt visminot fufficiat ei circumagendo, quam
neceffuia ficvtatomorumab illo continuo fluxu emanantium ,cutfu*
defledatur; tunc nccetteefilapidemipfumeonueitud effluuium fl/ud,
 ,

i8o Tra&atus Primus,

quod emanationibusab ipfo lapide exeuntibus implicitum, illiufque tari-
quam filtri ope ad faciliorem traicftionem vtcns,alio ipfum detorquet
a rcdlo tramice auulfum i indar tritonis ad ventum, cuius index ed,fe
conuerrentis. Iam ergo cum palam fit effluuium omnium fortiflimum
re (da a polo aridico proficifci , audralemquctcrrcllar/eu magnetis ema-
nationem (
quxapteanatura temperatur vt boreali effluuio lc incorpo-
ret
)
per magnetis extremum, quod feptcntrioncmrefpicit, exire, aper-
te fequitur , magnetis libero gaudentis fitu extremum fcptentrionalead
aridicum quoque telluris polum conuerti oportere.
Confequtns item erit, quotiefeunque lapis huiufmodi in alium ciuf-
dem geneiis naturxquc incidit , debete illos eodem quem mox explicui-
mus modo fe ad inuicem gerere. Hoc ed fi vterque libere pendeat , nec
vlla fit inter eos inxqualitas, conuertcnt fead intiicem , vel ab inuicem
auertent, pro ratione fitus quem alter alteri collatus podidetiiravt fi

axes vtriufque fint paralleli, audralifque vnius polus eodem refpiciat,

quo feptentrionalis alterius, atomorum riuulos hinc inde emifTuri fint»
quiaptefibi mutuo refpodentes facile mifccbutfe, & incorporabuntur,
abfque vlla curfus declina tioneaut breuiorit vwarrcptione,aut omnino
vlla fitus , in quo fc inuicem refpiciunt , mutatione.
Cxrcrum fi policiufdcm denominationis eandem partem refpicianr,
Sc magnetes itacolloccntur, vtaxes non habeant parallelos, fcd ad fe
mutuo inclinentur, tum demum circuibunt, verfabuntque fe, donec
p>er poloroppofitos in reda linei daruamut > idqueob eandem ratio-
nem , quam fupra pro magnetis ad polum telluris conuerfioneattui
limus.
- Sinverovnoduntaxatmagncteliberependente,aIterfixusfit,& ad
fe inuicem inclinentur vt prius : tum ille qui libertate fua fruitur,tam-
diu fe eonuerrrt ,
donec polus ipfius refpiciat ex aduerfo partem illam
fiximagnetis equa emanatio fuxaimica maiori violentia egreditur: ifta
quippecmanatioitafc habet ad magnetem liberum, ficutfe habet ef-
fluuium (eptentrionale telluris ad magnetem terrx compararunt. Hic

tatirett obferuandum ed nosab aliis accidentibusin hoc (crmontabdra-

hene,prxfertim vero ab emanationibus tcirxiiunagnetctri influentibus,
qur,filapidesinitioka collocentur, vcaudiura & feptentrionem pet-
fe&inonixfpidsHit , magnx varietatis caule erunt.
Et quemadmodum duo magnetes i vtietiam aliarorpora vimag-
netici prasdita yrcutnvtcnquclibercft, ad inuicem fis neceffitiio con-
uertunc,&fialrerfixusfit,alinsad ipfum conuertitur ita fimiliter , fi :

habeant prtsgredicndii eadem neccflitatc, eandemque ob

hbcrtatoifi
caufam coibunt, flefibi ntutud coruungenrur. Et quidem fi vnusdun-
farathae libertate gaudea r, mouere fe debebit v erfus altcru mV . is n a m-
que eadem qux eoduei Conis eorum canfaeft (hase vero non ed alia
quam ipfius emanationis vigori)fi congrux. adfint dteumdantix, eo fi-
dem coniungcnt. Emanationes enim, quaram vn» per alteram ad mo-»
dum fikrationis afcendit>afcenftique idaufinodi magnetes ipfos circa
propria
 De Natura Corporum, Caput XX. iS t
propria centra conucrtunt, quando non nihad talem conuerfionern
liberi exiftunc,debebunt eoldem penitus loco moucre ,& ad inuicem
enniungere, quoties ad hoc efficiendum non alia requiritur vis, quam
illa qux (ufficiat vt emanationes ab vrroq; hinc inde magnete in fc inui-

cem celeri motu deriucntur; id cft, quoties nullum adeft impedimentum

quod ipfa moucntium atomorum fibi inuicem permixtarii celeritas fu-

perare non poflit; tunc enim neceffc cft effedlu hunc produci : magnes
enim ob naturalem quam habet connexionem cum atomorum emana-
tione qua inuoluitur, illius curfum lequitur quemadmodum in exem-
;

plo putaminis oui impleti rorc(quo fupcriusalia occafioncvfi fumus)

rore per folares radios in vaporem foluto, vaporeque mox in fublime
cunte, putamen ouifimul cum cgrcdicntc inde vapore (urfum attol-
litur.

Neque vero alia ratio quarrenda eft,cur ferrum a magneteattrahatur:

nam cum temperamentum ferri idoneum fit ad recipiendas , fle quo-
dammodo holpitandas magnetis emanationes , fit vt ipfum cuadat ma-
gnes quidam languida & imbecilli virtute prxdicus.eodemqucmodo
magnetem , quo magnes debilior verfus fortiorcmpdeo-
ic gerat verfus
que ad ipfum conucrtatur,modo fiipra explicato. Quod autem naturalis
hxc ferri magnctifqueconuenicntia vera ratio fit , cur illud ab hoc tra-
hatur , inde conflat quod fciliccta magnete grauius attrahatur pondus
,

puri ferri ,
quam illius quod multum fcorix permixtum, vel aliud quod-
uis metallum adiundlum fibi habet; item quod tenui & oblongo fer-
ramento armatus, ad maiorem diftantiam attrahit, quam fi inermisin
aprrroacreconftituatur.Hxc enim non obfcurc indicant ferrum infita:
fibiamagnete virtuti cooperari. Ratio denique cur ferrum efficaciusa
magnete, quam alter magnes attrahatur, ea cft, quia magnetes plerum-
que impuriores funt, ( vtpotequardam ferri matriccs)aliafquc extraneas
& hetcrogcncas naturas immixtas fibi habent virtus autem magnctica ;

ferro excepta totam illius fubflantiam peruadit.

CAPVT XXI.
T optiones quodam ex procedenti do Urina deducto, &
experimentis confirmato.

.Rima pofitio cft operationem magnetis, cum leges I.

Jmethodumquca&ionum corporearum obfcruet.mi- A&ioncs mi-

gnctic*, corpo-
i nifterio corporum peragi poffe, proindeque ab occul- rum, non qua-
! tis & arcanis qualitatibus minime proficifci. Veritas litatum , mini-
fteno peragun-
. huius pofitionisindeapparet, quod maioris magnetis tur.
cfficacior fit operatio, quam minoris, item quod de-
t radia magnete parte aliqua virtus
a ipfius minuatur, & eadem iterum
adiedla in integtum reftituatur.
t
 i8* Tra&atus Primus,
Praeterea longius ferrum magneti attritum minus de ipfius virtute
participt quam breuius ,
quinimo manifefte debilior eft cuiuflibet
,

partis virms, prout illaab attrita parte longius didar. Rurfus quo diu-
tius continuatur attritio, eo altius imbibitur virtus.firmiufquc retinetur:
poteft etiam fieri vt tam ferrum quam magnes amittant penitus vires

litas , fi conucnienti fitu vel refpctdu telluris , vel relpeflu alterius ma-
gnetis.ad longum tempus priuentur.
Ad hic magnesfi ferrum oblongum ei admotum in medio tangat,
virtutem fuamiqualiter verfus vtrumque illius extremum diffundit i fi
rotunda lamina ab eodem tangatur , virtus item iqualirer verfus cir-
cumferentiam propagatur.
Denique virtus hic tam in ipfo magnete, quam in ferro ei attrito

igne expellitur. Quae omnia vclutifymptomata legibus corporum ad

amulfim refpondcntia .clare euincunt, virtutem magnetis veri folidique
corporis rationem polTidcrc.
II. Infurgit contra pofitionem hanc Cabeus,obijcirque non fuffc&u-
Diluuntur ob- quibus penetrarent corpora omnia, ficutia ma-
ras exiguis
<>
atomis vires ,
* 1
lectiones con- , . i

tra prxccdcn- gncte pcnctrantur>conrcnditquc vlterius ctiamli hoc conccdererur,crc-

tem pofitio-
Jibilc tamen non efle, dcnfa ab ijs folidaque corpora ea iem qua renuio-
nem
celeritate traijci proderent ergo fc figna aliqua facilioris aut diflfi-
;

ciiioristranfitusex folidoruminterpofitione,& fubinde remotione, in-

ter magnetem corpufquc in quod agit. Secundo obijcitatomos,cum
fintexigua corpufcula.non poffe moueri in inflanti .operationem vero
magnetis videri efle momentaneam. Obijcir poftremo magnetem tam
continua tamqueeopiosaeuaporatione breui exhauflum iri.
Ad primum rcfpondcmus immerito dubitari de potentia atomorum
ad aliud quoduis corpus penetrandum , quibus ferrum ipfum nature
peruium fecit. Porro ferrum ab atomis penetrari reflatur ipfius ab igna
Et fane fero venit hic obierftio, quantitatis diuifibilitate,
liquefarflio. &
mira natura: omnia in minima reducentis fubtilitate.iam antea a nobis
fufius explicatis: Nequecnim difficultas hic aliunde prarfidium habet,
quam ab imaginationis tarditate, profluentes c magnete atomos haud
fatis fubtiliter diuidente.

Porro ne denfi folidique corporis interpofitio tarditatis alicuius cau-

fa fit, non eft omnino quod metuamus , cum videamus adenfo vi-

tro tranfmitti lucem abfqu e vllo vel leuiflimx in tranfitu oppofitionis

argumento , ( vti pluribus oftenfum eft fupra ) habent etiam hoc pri
luce magnetici operationes celeritati fui fauens, quod fcilicet non per-
inde ac illa , re&is lineis diffundi poftulenr.

Illius denique quod additur de magnetis per continuas euaporatio-

nes confumptione , corpora odorifera pleni nobis folutionis copiam fa-
ciunt:hic namque ad multos annos continuam fui confumprioncm pa-
tiuntur, abfque vllo odoris detrimento s cum tamen magnes nifi con-
uenienti fitu fruatur, ne dimidium quidem iftius temporis perdurer.
Ratio durationis in vtroque rem hanc manifcftam facit, omnem que
rollic
 DeNaturaCorporum,Caput XXI. 183
tollit difficultatem : in ea autem hxc eft
;
quod nempe ficuti plantarum
radicibus vis quxdam a naturi indita eft conuertendi fuccumaduen-
titium in propriam naturam: ita & huiufmodi corpora vim quandam
habent conuertendi ambientem aerem in proprias fubftancias : vti expe-
rientia compertum eft in fale, quem Recentiorcs quidam hermcticum
appellanc qui in nere poficus exhauftas vires reparat , crcfcitque in
;

pondere: idem in nitro obferuare eft: in hac ipsa quxprx manibus &
eft.materii, experimur magnetis virtutem augcti.fi ponatur in con-
gruo firu verfus tellurem, altcrumve magnetem fortiorem fefc,quo me-
manantes ab iis atomos, Sc feijs quodammodo pafcar.
lius excipiat

Proxima pofitio cftvirtutem hanc ab alio corpore deriuari in mag- IU.

ncticum , feruata quoad ,hoc aliorum corporum lege, qux vtmo-

ueant ,
prius ipfa moucri poftulant. Hoc in ferro cuidens eft ,
quod a porc m ipfuni
^nuatur,
magnete tatftum, vel in ficu conuenicnti iuxta pofitum, illius virtute
imbuitur. Prxtcrea ,fi dum a fabro ferrario mallei iftibus in oblongam
virgam ducitur, ita collocctur,vt extrema feptentrionem & auftrum
refpiciant, pcrcuffioneipfarefpe&umad fcptencrionemacquirit. Item
fi virga ferrea iam candens , diu in igne teneatur, tandemque cum ex-
quo prior refrigerenda in aere exponatur, fi mi-
trahitur in eodem fitu
lem ad feptentrionem refpettumadipifcctur. Neque vero hoc ferro pe-
culiare eft , fed commune illi cum aliis quibufeunque corporibus, qux,
talem ignis operationem pati poffunt , fpcciatim vero terrx figulari,
qurfiin longiorem habitum fingatur , exrra&xquc e fornace ad fep-
tentrionem Se auftrum, vt'de ferro dittum eft , refrigeranda collocetur,
eadem virtute imbuetur. Quinimo ferro etiam nonignito, fed eundem
diu ficum, feptentrionem Se auftrum verfus in aedificio obtinenti, tan-
tundem eueniet. Negari igitur non poteft, quin virtus hxcin ferrum
dcriueturab aliis corporibus , in quorum numero ponendum eft arca-
num a feptentrione atomorum effluuium. A tque hoc amplius ex eo con-
firmatur, quod magnetis virtus intereat, fi extra congruum fitum flue

refpe&u telluris, fiuerefpedlu alterius fortioris magnetis diu collocetur,

& intereuntis loco nonam ei, quo gaudet ficui refpondencem acquirat.
Neque vero hoc flabili duntaxat ac permanenti virtuti accidit, qua
magnes vel ferrum ab eo tatftumimbuiturivcrum etiam adfuali eorun-
dem operationi , vti cxperienrijs probari poteft. Primo enim eiufdem
magnetis vel ferri ab eo tacfti in auftrali hemifphxrio mundi fortior erit
,

operatio ad extremum quod rcfpicic feptentrionem , in feptentrionali

vero ad illud quod refpicit auftrum vtroque fcilicet mundi polo com-:

municante vigorem refpondentem viribus, quas habet in climate vbi fit

operatio. Secundo ex eo quod ferrum adiuniftum magneti, vel intra
fphxramadfiuitatisipfius collocatum, grauius alterius ferri pondusat-
tollar quam magnes fe folo fuftinerc valcatiftatimqucacab eadem
,

fphxra difcefTerit ,onus fuum dimittat. Quod vfquc adeo verum eft , vt
minor magnes intra fphxram' maioris certo 'modo collocatus , ferrum
ei eripere poffit, idque in ipfius virtute cui eripitur i minori enim?
Z ij

#
 184 /Tra&atus Primus,
maioris fphxra fubdudlo efferus iflcnon fequitur. Euidens igitur eft in
his experimentis .minoris magnetis , fiue ferri operationem ab adtuali
maiori influxuproficifci. Et hinc demum intclligipoteft, magnetica

quotiefeumque agunt , vialiqua extrinfeca excitari , qua fcilicec prouo-

ccntur ad effundendas fuas atomos, iuxta naturam .legefque aliorum
corporum , nominatim vero ignis , quem in eum modum operari pluri-
bus exemplis oftenfum eft , v bi de rarefa&ionc egimus.
Cxterum vt rem hanc diiigentiusexcuflam, explicatiorem adhuc red-
damus. Simagnesira collocetur, vthincauftrum inde feptentrionem
refpiciat , facile quisiudicabir .effluuia quz a duobus illis mundi cardi-

nibus proficifcuntur ', lapidcmque permeant, debere ncceflario inna-

tam eius virtutem excitare , quafdamque illius atomos , fecum qua ipfx
pergunt deferre: linvero ad orientem &
occidentem iaceat , auflralia
& borealia telluris effluuia , binos magnetis polos prxterue&a, imbecil-
lius ab illis attrahuntur, fufficicnter tamen adhocvt propria: innatxque

ipfi magneti emanationes ab iis excitata: , motum fuum ordinarium

exequantur.
mi.
Magnetis vir-
Tertia politio eft, magnetis virtutem fimplicem non effle , led duas
tiis° fimplex in fcvcluti heterogeneas partes comple&i. Hoc in ferroattriro magneti
man ‘^c ^^ apparer. Nam fi vni duntaxat magnetis polo illud atteras,
duibuj’ vclut*
hcterogencis
'
non perfedte ipfius virtute imbuetur , ac fi vnum illius extremum
partibus inte- vni.altcrum alteri magnetis polo atteratur. Rurfusfi vtrumqueferriex-
gratur.
rremum eidem magnetis polo atteras , virtus vtrique imprefla in eo fo-
lum maner, quod pollremd attritum fiiit , mutatque identidem fedes
ab vno extremo in aliud tranflata quoties oppofitis extremis per attri-
,

tionem imprimitur. Prxterea vnum magnetis feu attriti ferri extre-

mum , maiori virtute imbuitur ex vni xquatoris parte , alterum ex alte-

ra.Denique variationes ex vtiaque parte xquatoris diuerfas fubcuntle-

ges.pto differentia extremorum magnetis vel acus oppofitoshinc inde
polos refpicientis. ,

Ex liis conllat binas magneti virtutes ineffe , vnam in vno , alteram

in altero illius extremo dominantem vrraque tamen virtus in qualibet
:

magnetis parte lenfibili repetitur. Nam fi ab alterutro eius extremo

quicquam detrahatur, minuitur virtus in oppbfiro extremo exiflens,
& magneti cx detradtione ifta ambx infunt virtutes, iuxta
diminuto
proportionem magnitudinis quam modo poflidet. Pixtcrca in quem-
cunque demuni habitum fcindendo fingatur, ipfius poli eam/emper
lineam tenebunt qux dum adhuc fub tellure latuit , meridiano diredte
,

Idem dc ferro attrito magneti dicendum efl, cuius virtus

fubijciebatur.
pcrlineam illam propagatur, qux redia ( iuxta lineam axis) apundto
vbi primoatterebatur producitur, &
ad oppofitum extremum , oppo-
fitum item polum conftiruit.
Virtus magne
tisciHcacior eft
Quarta politio efl , virtutem magnetis quamuis per torum corpus
in polis, quam diffufam ,manifeflius tamen in polis quam in aliis partibus fefe prode-
re -_E x cricntla
P qu*PP c conflat, magnetem xqualis magnitudinis effica-

1
 De Natura Corporum, Caput XXL i8j
carius operari fi longam habeat figuram , quam fi in aliam quamuis fin>
gatur: & quidem a media inter duos polos linea nulla in ferrum illic ac-
tricum virtus deriuatur ; exterarum autem partium, quo quarque vici-
nior polo eft, eo maiorem impertit virtutem. Denique idem ex decli-
natione conuincitur , qua: tanto maior e quanto magnes a polo propius
abeft.
Vt.
Quarta pofitio eft i emanationes magncricas non folum per polos, Magnes in or-
bem agit: era*-
partelquepolo viciniores, verum etiam fphxrice circa totumcorpus
nationes ipfius
&
per fingulas fiipcrficici ipfius partes effluere; quod aliis quibufcun- duplicis fune&
que corporibus vfuuenit: item emanationum fphx ricarum duoefle ge- genens, vtriuf-
quc vis maxima
nera , totidem polaribus refpondentia : maximam denique vtriufquc co- in eo eft hemif*
piam in eo e(Te magnetis hxmifphxrio , ad quod pertinet polus per phatrioper cu-
ius partes pola-
quem prxeipua atomorum vis erumpit. res cgtcdiiur.
Ratio primx partis huius pofitionis eft quia corpus nullum particu-
;

lare , a communibus corporum omnium legibus eximi poreft , fupra au-

tem demonftrauimus , e(Te corpori cuilibet phyfico luum emanatio-
num orbem,fiuca(ftiuitatis fphxram neccflarid compctcre.Secudx par-
tis bxc ratio eft , quia cum emanationes hx ex intima ipfius fubftantia,
& vclutivifceribus prodeant, fieri non poteft, quin in partibus quan-

tumlibet exiguis, dummodo natura magnetis in ipQsfit, aliquas vtriuf-

T
que generis reperiantur. crtia denique pars fuadetur Quia cum pola- ,

res emanationes verfuspolos tendant, &quxlibet verfus proprium, fe-

quitur in alterutro hemifphxrio cogregari,tum eas qux ab oppofito mit-
tuntur, tum casetiamqux in ipfo nafcuntur proinde maiorem copiam
,
emanationum eiufdem generis , in hoc quam in oppofito hemifphxrio
Quibus omnibus fuffragatur experientia. Nam fi
reperiri necefle eft.
magneti in aliqua parte hemifphxrij refpicientis (eptentrionem , ferrum
oblongum atteratur, attrita huius extremitas feptentrionem refpicier.
Idcmcueniet fi ferrum fupra magnetem modico diftans interuallo luf-
pendatur. Hoc ipfum denique confirmatur fimili experimento ferti
comparati eum tellure , fi enim in parte aliqua noftri hemifphxrij alteri
extremitate ad tellurem versa fufpcndatur.fimilem ad feptentrionem
relpedum acquiret.
VII.
Sexta pofitio eft , licet quxlibet pars magnetis per fefpc6hta , cum Duorum ma-
qualibet etiam alterius parte conueniat , id eft licet fingulx vtriufquc gnetum quotu
alter in alterius
partes fi a toto cuiinfunt fepararentur, & per fe fubfiftercnt , ita coniun- fpliarta collo-
gi poflent , vt inter Ce conucnirent , ante leparationem tamen non repe- catur partes
lingulae imer fo
riri in iis huiufmodi conuenicntiam , fed polos duntaxat rnius magnetis
minime cauue*
cum toto corpore alterius , id eft alterutrum polurtrtuilibet parti hemif- niunt.

phxrij fibi oppofiti alterius magnetis conuenire.

Ratio huius pofitionis eft ,
quia emanationes ex magnetibus hifce
profluentes , in diuerfiseorum partibus diftin&os quofdam virtutis gra-
dus obtinent , quo fit vt eorum Vnus efficaciflime in alterum agat,fi cer-

ta 'quxdam ac determinata huius pars proxime alteri obiaceat.minu*

efficaciter vero fi obiaceat altera: iuxtaque experimur , fi admoueatur
Z iij
 i86 Tra&atus Primus,
polus magnetis medio acus ,
cuius extremum illius virtute imbutum
fit , auerti mediam illam partem , extremumque fc ad magnetis po-
Ium conuertere.
vni. Septima pofitio cft; fi acus magneti attrita magnefqucfimul coeant,
Dc declinatio- g, fc j n uicem in partibusco.ifenticntibus ( quzeunque tandem illi fue-
3SSTZ rint contingant , lineam longitudinis acus verfus polum magnetis in-
)
media parte acus fiat &
acu» amita ad clinaturam ( nifi forte in magnetis zquatorc
magnetem ge-
conta£us j non i ta tamcn, vt fi linea ifla longitudinis producatur,
.

polum traic&ura fic, nififevnius extremum polufque alterius contin-

gant quod fi in vnius aquatore , medioque alterius fiat conta&us, tunc
;

demum acus magnetis axi parallela erit.

> (

Et ratio huius rei in aperto eft. Nam cum hypothefi duo poli
in ea

magnet is paribus hinc inde interuallis diftent ab acu , v terque eam ad fc

zquali nifu trahet; proindeque neccfle cft acum magnetis axi paralle-
lam relinqui. Nequerefertquddinzqualitas polorum magnetis, ma-
terialiter, feufpedbtta quantitate maior fit inzqualitate polorum acus,
vnde prima fronte polum debere
fequi videatur, fortiorem magnetis
propius ad polum debiliorem acus, quam poffit magnetis
fe trahere
polus imbecillior polum acus fortiorem proindeque non debere acum ;

efle parallelam axi magnetis, fed ad fortiorem eius polum aliquantulum

inclinare. Nam re penitius infpc&a, videbis polarem magnetis virtutem

non fpe&atam ,fed iuxta acus
exerceri iuxta intenfionem ipfius in fc
eam fufccpturz capacitatem, quz cum fubtilitenuiqucconftet corpo-
re, non po teli in fe tantum recipere, quantum portet aliud crafliori mo-’
le przditum. Quare cum fortior magnetis polus maximam imprimat
virtutcmrcmotioriafepoloacus, accidere quidem poteric, vt vis in-

tenfior illius poli acus qui debiliori polo magnetis applicatur, exceflum
fortioris poli magnetis fupra debiliorem polum acus compenfet, fi non
quoad intenfionem per fcfpedatam,habita tamen ratione virtutis illius
cuius poli acus capaces funt, ex qua capacitate, ipfius ad magnetis po*
•
los conuerfio modum limitefque recipit. Et fane quod acus magnetis
axi fit parallela , quando media ciufdem pars zquatoriadhzret,rebene
perpenfa fatis euincit , nulla efte efficacia: exccfTum in operatione vtriuf-
uispoli magnetis ,
fed exccfTum quo alter ab altero fuperatur, ex varia

recipientis acus capacitate compenfari.

Czterum fiacus atteratur magneti in parte aliqua viciniori vni eiuf-
dem polo, quam alteri, palam cft virtutem magnetis maiorem efTe er
vni parte contadhrs quam cx altera ob maiorem fcilicet magnetis ex
,
i

vni quam ex altera parte quantitatem proindeque eo inclinabit acus

, ,

quo vis potentior illam vocat , quantum ei per alterius partis rcfiften-
tiam licet. Iam vero dubium non cft, quin fi pars maior feparata a mino-
ri, totum per (e integrumque magnetem conftituerct (ideftfiad pun-

«ftum contaiftus in duas partes fccaretur) acus fe illius polo, id cft extre-
mo adiungeret ;
proindeque ad eum tenderet , vt folet res quz exugitur,
ad alteran) quz exugit , non obflante partis minotis in contrarium
trahentis
 DeNatura Coiporum, Caput XXI. 187
trahentis nifu. E contra vero nccefle cft minorem magnetis portioncmj
qua: ex altera parte contadlus relinquitur huic acus inclinationi pro mo-
dulo fuo obfirterc ex quo fcquitur pendulam acum non rcfpcdturam
,

diredtcpolum maioris portionis, fed ad eum quantum per contrarium

minoris nifum licet, inclinatum iri- Atque hinc colligi poteft vera ac
germana caufadeclinationis acus , nimirum varia proportio operationis
duarum magnetis partium inxqualium , inter quas eum contingitejquc
adiungitur.
Eorum quoque lapfum detegimus qui opinantur magnetis partem IX.

qua trahitur ferrum c(Tc polum ferro proximum. A ttradio quippe fit *“*£“*„
1 •
' r. ...i '2 a i ....
potius a polo oppofito , vel vt magis proprie loquar , a toto magnete tremo ad alt*-
. 1

virtutem fuam in lineis fere parallelis axi a remotiori extremo ad illud

quod ferro proximum cft transfundente: & in nolba quidem hypothefi transfunditur.
parsilla attrahit, quxaboppofito polo incipiens, adacum vfque porri-
gitur. Nam prxter lucem illam quam nobis in hac caligine prxccdcns
ratiocinium attulit, certa etiam experientia confiat, magnetem cuius
non in longum , fed in latum poli Licent , imperfedliorem cfle, dcbiliuf
que attrahere , quod tamen minime contingeret , fi emanationes ab
omnibus ipfius partibus exeuntes rcdfa ad polos tenderent: tunc enim
quemcunquedemum habitum, & figuram fortitus fuifict, totafemper
virtus in polis refideret. Prxtercafiacusfuperidcm meridianum, ab vno
ad alterum polum libere traheretur , ftatim ac tranfiiflet xquatorem,
vbi magnetis axi parallela foret , repentino motu exiliens defineree
efle parallela , cfficeretque cura eo angulum maiorem dimidio re-
dii , vc polum cui foli inefle dicitur vis ipfius attradlrix , refpi-
,

ccret:quam infignem mutationem , fimul femclque nec inducit vn-

quam natura, nec induci patitur fed in quolibet motu atque adlione,
gradus omnes inter medios emetitur, quotiefeunque ab vno extremo
ad alterum progreditur. Denique nulla eflet in acu variatio rcfpcdhts ad
borealem magnetis polum. Namfi pars quxlibet virtutem litam imme-
non pollet alia aliqua pars polari efie
diate ad polos mitteret, fortior,
quandoquidem virtus quoque iftius partis, nec illius folum, fed reli-

quarum omnium in polari reperirctur. ,

Euidens ergo cft, virtutem magnetis, ab vno extremo ad alterum,

in^incis parallelis fe transfundere , nifi ex eorum numero fit ,qui partes
polares reliquo corpore angufiiotes habent. In huiufmodi quippe ema-
nationes fluent cum inclinatione aliqua verfus polum quafi refradfx.
Quia fcilicet polaria telluris effluuia ingreflura magnetem coardlantle,

& in anguftum colligunt, vt vcluti conferto agmine in magnetem ir-

ruant, ftatim acaliquibusatomis ab iplo exeuntibus occurrerint , quan-

doquidem vtiamanre.imonuimus,hxc fit expeditiftima conficiendi
itineris via nec fegnius prxparant fe atomi e magnete egrefiiirz vt illae
;

aduenrantcsatomos.qua vis earum fortior cft magifquc vnita excipiant,

id cft ad ipfas extremi lapidis iam delinentis anguftias.
X.
Et hoc pariter ratiocinio alium quoque errorem detegimus, eorum virtus 'magne-
m 188 Tra&atus Primus,
tis etiam rotun- fciliccc, qui cxiflimat magnetem habere circa Te xqualem omni ex parte
di, non diffun-
a&iuitatis fphxram.id eft perfc£tc rotundam , fi magnes eafiguta gau-
ditur xqualitcr
in orbem. deat; quod aperte falfumeft. Namcum natuiaita comparatum fit, ve
vbiagentium virtus efficaciffima cft.ibi {generarim loquendo ) longifli-

me fc diffundat illorum adlio; cumque etiam in conferto fit , vir tutem

magnetis cfficaciflimamineflc polis, debiliflimam vero xquatori,ne-
ceflario fequetur eum ad maiorem dillantiam per polos , quam per
xquatorctn operari , proindeque portabile non efle, ve fphxram adi mira-
ti; perfecfe rotunda explicet.
Neque vero nos mouet experientia illa Cabei , vt arbitremur , ma-
gnetem fortius retinere ferrum ,adxquatorcm , quamadpolos fibi im-
pofitum. Debuit enim ad probandam affectionis fux veritatem , in illa
experientia adhibuirte filum e fetro dmrtum titntx breuitatis, vtapo-
,

lis ipfius extrema vis aliqua infigriis deriuari non potue-

magnetis , ad
rit ;alioquinenim virtus qua retineretur (iuxta ea quxfupra docuimus)
XI.
Natura in ope- non xquatori fcd polis aferibenda foret.
rationibus ma- Otftaun pofitio eft naturam in omnibus hifcc magnetis operationi-
;

gncticis vnio-
nem inter attra-
bus, vnionem quandam inter attrahens Se arrradlum intendere. Hoc ex
hens & aura- mutua eorundem adhxfioneeuidenscft; vti & ex celeritate motus ma-
ifurn incendit.
gnetisad ferrum properantis qux , fi virtus magnetis intenfa fit tanta
; ,

cft,vtcx ipraidtus vehementia refiliat, ac fubinde reuertatur. Smiliter

acus clauiculicufpidiimpofita.fiadmoucacurmagncs, tanta fcveloci-
ad illius polum conuertit.vt vi nimiaabrepta illum tranfeat mox
tate ,

eundem repetens , in contrariam partem motus violentia agatur, ac de-

mum poft frequentes vndulationes dircdle e regione poli requiefeat.
Idem etiam paret ex declinatione, qua ferrum ad magnetem, vel ma-
gnes iplcad tellurem eo modo accedit, Se conucrtitur, qui extremorum
coniundlioniconucnientiflimus cft : vti etiam ex oppofitorum extre-
morum ab inuiccm aucrfione,qux haud dubie idcirco fit vt alia duo
extrema coeant. Denique vt fummatim omnia completftar , ambigi
nequit, quin alterius ad alterum accertusordineruranatutaad eorun-
dem coniundtionem , Se vt fibi mutuo permanenter adhxreant quod
,
XII. non nifi primx coniun&ionis continuatio quxdam eft.
Totus terra:
globus non eft
Nona pofitiocft,magncticam qualitatem non ita alte tellurem fubi-
magneticus. re, vt totam eiusfubrtantiam imbuat, fed partibus duntax.it illius fu-
perioribusinhxrere. Hxcpofitioeuidcnseft ex inxqualitate virtutis in
duobus extremis magnetis. Namfivirtusmagneticatori telluris globo
naturalis foret , ea ab vtroque extremo xqualiter participaretur , nec
vniusdifpofitioab alterius difpofitioncdifcreparct. Prxtcrca nulla pof-
fet effc varietas refpcttusad feptentrionem ; exuperantia quippe virtutis
toti telluris globo, inexirtens montium pelagiquc inxqualitati collara,
,

canta foret , vt horum varieras ne difcerncrcrur quidem- Rut ius fi fno-

tus magnetis virtute a tota tellure deriuata efficeretur , bxc non a polis
fed a centro femper egrederetur, adeoque nulla portet efle declinatio in
vna parte, potius quam in alia, nec magnesa feptentrione ad aurtrum,
fed
 De Natura CorporilfA* Caput XXI. 189
fcd a centro ad circutnferentiam»vel potius a circumferentia ad centrum
tenderet.
Atque hinc colligi poteft differentia inter attratftiones magnetis , &
eo nempe fira , quod tellus vim fuam ab alio corpore non re-
cellaris , in

cipiat ,'iicc virtus ipfiusmagnetica ab alio agente magnctico eam im-

primente dependeat’: quod cameninter prarcipuas magnetis conditio-
nes numeratur. Praeterea magnes a polo ad polum cfficaciffime agit,
terra vero a centro ad circumferentiam, vti ex eo conllat, quod furca
igniaria , virtutem fhtenfiorem in breui temporis fptio acquirat , quarri
niagnesin longiori. Neque vero hincinferri poteft telluris virturemde-
berefortiusa centro quam a polis in magnetem deriuari ( quod fecus
accidere ex eius operatione ijfquc qui de ipfo difleruimus certirtime
,

conflat) cum receptacula in quibus magnetes formantur & iacenr,

fint in inferiori parte corticis terta:, qui virtute magnetica imbuitur.
Rurfus virtus quam in magnete deprehendimus,ci naturalis eft, cum ta-
men illa qua imbuitur terra, accidat ipfiduntaxat ex borcnliumauffra- X'U.
,
Magnes irt
Kumquc exhalationum virtute folati ad arquarorem attradfionc. mundi
qualibei
Portrema pofitio magnetem vbique terrarum & in qualibet
eft , ,
pari e, ac clima*
tc generatur.
regione gigni debcre:hoc experientia compertum eft patetque vlterius, ;

rum quia minerz ferri in qualibet fere mundi plagi reperiuntur; tum
quiaalia faltem terrx genera (qualis eft figularis cuius fupramemini-
mus, )
a magno aliquo terrz tratftu abeffe nequeunt, qua: codtaigne,
ac deinde in congruo fitu refrigerata & naturam parti-
, magnetis vim
cipant. Gilbertus infuper oftendit magnetem nihil aliud
cfle, quam cha-

lybis vel purgatiftimi matricem, nec vllum cfle colorem, figu-

ferri XIIIT.
ram vilam, aut vllam fere confidentiam qua ipfius natura abhorreat.
a Conucmcntia,
ac fimilitudo
Quare cum emanationes magnetici perinde ac grauitatis caufz vbiq, inter motus
reperiantur, facile iudicabimus, vtrumqiie motum tum illum quo ma- magneticorum
gnetica , tum etiam cum quo grauia cientur ab eodem fonte originem & grauium.
,

fuam ducere, nimirum abijfdem prorfus terra: effluuijs ,quz ex diuersa

natur* ordinatione, hunc in magnete, illum in grauibus effettumpro-
ducunt,quinimoattraiftio,magnetic*huicfimilis,ingrauiumquoque
motu Fottaffis peragitur. Certe vt verbo abfoluam grauitas luculen-
,
,

tum perhibet teftimonium virtuti magnetic* magnetis item operatio, ,

pares quodammodo vices rependens, haud parum momenti affert ad

fbbtlicndas eas, quz a nobis tradit* funt, caufas grauitatis.

Aa
 190 Tra&atus Primus,

CAPVT XX1I.

Solutio quorundam problematum pertinentium ad magnetem,

breutfque totius dottriru quam de illo tradidimus
anacephaleofis. 1

X ijs qua; de hac materia di&a funt, gradum facere

poffumus ad folutionem quorundam problematum

,

icuqqxftionum qux in ea mouentur vel moueri pof-

funt CV primo illius quam difputans Gilbei tus con-
>
,
trariam omnibusquianteipfum de magnete fcripfe-
runt fententiam tenet, videlicet quifnain fit borealis,
quis aultralis magnetis polus’ qux mihi fola nominis quxftio efie vide-
Nam borealis vel aultralis poli appellatione intelligamus extre-
tur. fi

mum magnetis virtute illa prarditum qua borealis vel aultralis terrx
,

polus imbutus eft, dubium non eft, quin extremum magnetis, aufira-
iem terra: polum refpiciens, vocandum fit illius polus borealis , contra
vero illud aultralis, quod ad borealem terrx polum conuertitur. A t vero
fi per borealem Sc auftralcm magnetis polos ,intelligas extrema qux
terrx cardines eiufdcm denominationis refpiciunt , contraria prorfus ra-
tioineunda eft in defignandisipfius polis. Quare fide vocum fignifica-
tione femel conucniat , nulla amplius (upererit de re ipla controucrfia.
Aliud pixterca Gilbcrtocura exteris omnibus de hac re feriptoribus
Virum* c
videtur cfle dilfidium. Nimirum vtrum corpora aliqua prxterquam
quoque corpo- magnetica , viitutc attra ftrice przdita fint. Negantem huius quxftio-
n ' s P jrtcm Gilbertus, affirmantem alij tenere videntur fcd & hoc quo- ;

bcant. que dilfidium,fi quxltio rite proponatur,fortafiis euanefeer. Etenim vel

dcattra&ionc generarim agitur, vel fpeciatim de illa qux magnetis pro-
pria elt. Quod ad priorem attinet, ex iis qux fupra docuimus res mani-
felta eft
,
patetque vlterius ex auro, quod ore tentum , argentum viuum
a reliquo corpore ad fe trahit.
Vnius vero ab altero ita rradti,vt torum
quidem non attrahatur ,fed folum pars aliqua determinata , ad determi-
natam item partemattrahentis.quod ad me attinet, nullum prxterquam
Vn magncticis exemplum reperio.
III. T en ia quxltio eft , vtrum ferrum in fcneltra aut alia quauis xdificij
Vtrum ferrum parte diu immotum
perpendicula- „
& 1perpendiculariter
.*
terrx imminens , acquirat in
.
i

m cxtremo proximo virtutem magneticam attrahendi & conuer-

,

riter telluri i .
terrx ,

minens ad fep. tendi fead feptentrionem. Affirmat id allata experientia Cabeus,qui poft
Gilbertum de hac materia fcripfit : fcd vel experientia ipfius manca fuit,
aTau(hu'n’,7n
extremo rem vel ccrteminuspleneeamexplicuir. Nam fi ferrumfituiflo gaudeat in
hcmif P h * rirl boreali , haud dubie conuertet fead feptentrionem, ad au-
CtumTc°quiui?
firum vero fi in auftrali. Cum enim magnetis virtusoriatur a terra,cum-
que terrx aliud fit temperamentum verius polum borealem, aliud ver-
fus
 (

De NaturaCorporum, Caput !XXiI. 191

fus auftralcm , ( vcfuprademonftratum manans in
eft) virtus e tellure
hcmifphxrio boreali tribuet extremo ferri ei proximo
rcfpcdum ad po-
lum borcalem , terra vero in hcmifphxrio auftrali, extremo ferri fibi
proximo alium priori contrarium impertiet.
Proxima quxftio eft, cur magneris propenfio, & veluti amor maior
Illt.
Cur magne)
videatur efle erga ferrum ,
quam alterum magnetem : ad quam rcfpon- magis piopcn-
deat inferium,
demus . hoc ideo omnes ferri partes magnetis virtutem
contingere,quia
quam in alium
cum tamen nlfcr magnes non nifi in deter- magnetem.
indiferiminatim recipiunt ,
minata fui partccandcm admittat. Proindeque facilius attrahitur a ma-
gnete ferrum, quam alius magnes» quia in partibus alterius magnetis,
nifl in certo quodam fitu exade collocatus fit refiftentiam offendit. ,

P laterca ferrum videtur fe habere ad magnetem,ranquam Jiumidius ad

eandem Ipeciem ; lexus vero mafculini & feminini in ani-
ficcius intra
ma ntibus differentia non obfcurc indicat vehementem coniundionis
appetitionem in humidis Sc ficcis, quoties ad eandem corporum fpe-
cicm pertinent.
A lia quxftio eft , celebris nimirum illa , cur magnes chaly be armatus V.
grauiusferri pondus fuftineat, quam inermis-, cui &hxcfimilis eft, cur Refellitur opi-
mioGilbert» ra-
nempe fi a magnete attollatur ferrum vnum,& a ferro hoc aliud item tionem afferen-
ferrum, auulfopofteriori, prius (in aliqua pofitione ) magnetem defe- tis , cur magnes
armatus matus
rat vt auullb adhxrcat ,
quamdiu intra fphxram adiuitatis magncticx ferti pondus fu-
continetur, quam fi rgrcfTum tum demum ferrum prius adhuc ftincat quam
fuerit,
inermis item
in ea remanes relinquet pofterius, &ad magnetem refilier. Eodem quo- ,

cur ferrum ma-

que fpedat & tertia nxc quxftio, cur nempe ferrum intra fphxram vir- gnetica virtute
tutis magncticx conftitutum,quo maius^cft, eo fortius exciter prouo- imbutum ipfo
nonnunquam
cctquc ad fc magnetem , firmiufqueci adhxrcat. magnete for-
Rationes trium horum problematum , fimul reddendx funt, omnes tius operetur.
quippe ex eodem, vt ita dicam, filo pendent; ijfdemquenitunrur mo-
mentis. Et quidem ni fallor nec Gilbertus , neque Galilxus , veritatem
in hac parte affecuti funt. Quod ad Gilbertum attinet, opinatur ipf- inef-
fe ferro a primo fui ortu virtutem magncticam, eamque torpentem , Se
vcluti fepultam fomno , magnetis attadu excitari , forafquc ad opus
euocari , Se vtriufque demum virtutem coniundam folius magnetis
virtute fortiorem effe.

Cxterumfihxceffetverahuiufce quoad omnia

rei ratio, ferri virtus
foret cfficacior , & non folum in adhxrendo & fuflinendo cum tamen :

ipfemct fateatur magnetem armatum non attrahere ad maiorem di-

ffantiam , quam inermem prxtcrca virtus hxc maneret etiam extra
fphxram adiuitatis magnetis , quod fecus contingir. Rurlus cum virtus
magnetis fcorfim fpedata , virtutem ferri fuperct quorfum non ardius
,
adhxrer ferrum medium magneti, quam ferro temotiori cui debilio-
rem ineffe virtutem neceflceft?
VI.
Galilxus caufam huiuseffcdus ex eo repetit quod , cum ferrum fer- Refellitur opi-'
,
nio Galibri ra-
ro tangitur, contadus fit in pluribus hinc inde partibus, quam cum tionem redden-
magnes ferrum tangit tum quia magnes plerumque multum ih fe
> tis pixccden-
effc&uum.
.
Aa 'j
tiu
 1 pz Tranatus Primus,
. fxculentx matcrix includit , quo fit , vt varix ipfius partes nulla prorfus
Yirtuteimbuantur;cumtamcn ferri partes omnes a fecibus 6c fcoria li-

quefadlione purgentur. Tum quia ferrum Ixuius tertiufquc magnete

reddi potefl proindeque fuperficies cius
:
omnibus propemodum parti-
bus alterius fupcrficicm tanget , plurimxautcm partes magnetis ob fu-
pcrficieiafperitatcmad contailum nequeunt accedere.
Hanc fuam opinionem allaia experientia confirmat fi enim,inquit, :

caput , fcu craflius extremu m acus magneti, cufpidem vero eiufdem ad-
moueas ferro , hoc fubtrafeo acus ipfum relinquens adhxrcbit magneti»
fin vero inuertas acum, tunc ea ferro adhxrens magnetem deferet : vide-
turquehoc ipfum deprehendiffe in magnetum fuorum armatura .ille
quippein hoc experimento, planum ferrum adhibuit, quod tota fimul

; Gilbertus vero vtebaturconucxo

; quod
fuperficicalteri feadiungerct
cum non ita fortiter ac illud Gali!xi,nec tantafimul partium multitudi-
nealteri fcrroapplicari poterat, in ponderibus fuflinendis longe ab illo

fuperabatur.
Sed nec illius refponfio qux(lionifatisfuccre,nec rationes quibus eam
tuetur fatis validx mihi videntur. Nam cum virtus quam ipfe ferro at-
tribuit, etiam iuxta ipfius hypothefim,a magnete deriuanda fit, quid
refert vtrum ferri alterum ferrum tangentis fuperficies fit cxadle plana
necne ,vcl quod partes ipfius (olidiores fint partibus magnetis. Neque
enim hoc augendx ipfius virtuti quicquam confert 5 cum non poffit ma-
ior virtus ab vno magnete ipfo in primum
ferro in aliud deriuari,quam a
ferrum infufi fuerat. , vt primum ferrum ma-
Quare fi ea non fufficiat

gnctiaffigat,non potefl vtique fecundi ad primum adhzfio abillaori-

ri. Rurfus fi inter ferrum quoarmatur magnes , & aliud quodpiam po-

natur charta, non impeditur virtutis magneticx ad ferrum hoc pofle-

rius traie&io; virtus tamen attollendi grauius pondus, quam ab inermi
fuflineri poterat, inutilis prorfus exinde redditur: palam igitur eft virtu-
tem hanc non in fola virtutis magneticx applicatione , fcd in alio aliquo
conflituendamefTe.
.
AtqueVt rationesab eo allatas fpecietim expendam, fieri potefl, qux-
cunque demum vera fit huius rei caufa , v t cufpis acus prx nimia fubtili-
fit inflituendxin hac materia accuratxexperientix; proinde-
tate inepta

que temeritatis cfTet nouum dogma fundare fuptr id , quod in huiusap-

plicatione apparer. Potefl itemfieri vt magnitudo fupcrficierumin v-

troquehincindcferrocomplanatoadhxfionis caufam .quxeunque de-

mum illa fit,adiuuet maius quippe & minus communes funt corporum
:

omnium conditiones .proindeque in omnibus caufarunt corporearum

generibus multum habent momenti, adeo vt nulla penitus caufa dici
poffitabfoluteperfc(3:ioralia,ob hoc tantum quod plusa maiori illius
quantitate a minori minus efficiatur.
,
VII.
Solutio quam Vtnoflta igitur folutio tandem proferatur: mecum ipfe confideraui,
Auchor ipfe
^
prrcedcti qur-
idem fere in ferro operari ignem quod virtus magnetis beneficio arma-
quzftioniaJhi. turz ignis enim e candenti ferro egrediens , acrius comburit , quam fi
i

b ": immediati

V
 De Natura Corporum, Caput XXII. 193
immediate per acrem diffunderetur, eiufdcmc)ue virtutem in carbone
quam in ligneo intcnfiorem ex perimur, ad maiorem tamen diftan-
foffili

tiam calefaciet immediate a fonrcfuo manans quam fi candenti ferro ,

excipiatur , quod taCtum vrit vehementius. Similiter carbo ligneus

longius mittit calorem Tuum quam foflilis, cuius ignis in proxima vio-
lentius graflatur. Pari modo magnes ad maiorem diftantiam
inermis
attrahet , armatus vero quod atrra&um eft firmius fuflinebit. Ex quibus
collegi effeCtum nona magnetis virtute folitarie (pedtata, fed ab eadem
qua f -rro excipitur & incxifbit , proficifci.
Hoc autem oriri potefi vel a multitudincatomorum erumpentium
a magnete, & ferro quodammodo interclufarum , quo fitvtfphxram
breuioremiam quidem fed fortiorem nancifcantur vel ab aliqua ferri :

qualitate coniuntftis cum magnete viribus operante. Primum horum

non videturplenam huiufce cffeCtus rationem reddere, quorfum enim
ille interpofitione tenuis chartae impediretur, cum certum fit ab ea non
intercludi tranfitum virtuti magneticx. Prxtcrea virtus hxc in modo
quo mouetur, virtutem lucis videtur imitari >qux in tempore minime
fenfidili orbem fuum implct,toturr*que quod perfundere potefi fpatinm
tranluolaf proindeque in ferro multiplicata latius
,
mox diffunderetur,
nouamque ab eo adliuitatis fphxram ordiretur. Quare pofteriori de-
terminationis noftrx parti libentius adhxremus.
I nuefligantes ergo quxnam fit in ferro qualitas,cui effe&us hic aferi-
bipoffit.repeymus ipfum a magnete vt lapidem a metallo diftingui.
Conflat vero metallis plus ineffe humoris quam lapidibus , fuperiufque
,

oftenfumefl humiditatemcffccaulam adhxfionis, prxfcrtim fi exigua

fit , & cum denfirateconiun&a: Porro neccfte cfl qualitates has con-
uen ire ferro, vt pote metallorum omnium maxime rerrcftri: humorem
eriam qui virtuti magneticx adhxrere aptus eft , tenuem admodum &
fu btilem efTe oportet ; nec minus neceflarium videtur, vt ifliufmodi hu-
morvirtuti magneticx, ficubi illi occurrerit, adhxreat, cum virtus &
hxcperfeficca,magnerqueferroafEnis fit. Humiditas ergo vnius cum
haud dubie& commifcebitur. Quarefiferrum
alterius ficcitate coibit
quodpiam planum , ac bene politum , alteri fimiliterprxparato, glutine
cx hac commixtipneorientevnitum fuerit, arCtam fore eoruminterfe
commixtionem verifimile eft. Confirmatur hoc ex ipsa ferri natura in
r-giombus frigidis , & admodum cxli temperie acris enim
in frigida :

humiditas fxuiente gelu citius in ferro quam alio quopiam corpore effi-
ciet g'uten quoddam tantx tenacitatis vt durius ac rudiori manu illud
,

tradfantis cutem eucllat.

Atque hinc demum apparebitargumenta Galilaei non minus noftrx

quem ipfiusfentcntix militare, debereque omnia iuxta traditam a no- (

bis doCtrinam )
ita ac ipfe expertus eft eucnire. Porro quod alterius cor-
poris interpofitio impediat arCtam ferri cum magnetis armatura con-
junctionem , pala m eft id ex auCta inde eorundem didentia oriri, quam
fupra oftedimus effc caufam vniuerfalem, cur corpora facile feparentuj;.
 1 1

194 Tra&atus Primus,

Pergamus igitur ad aliorum nodorum fuperiusa nobis propofito--
rum folutioncm. Secundus ,iam folutus eft. Nam fi gluten iftud ma-
gnetis virtutecoalefcat ,
non poteft ipfius vis vitra pertingere, quam ip-
fius magnetis virtus fc extendit : intra hanc autem fphxram efficacius

aget quam magnes: vel potius dicendum, gluten ob geminam

folus

hinc inde ferri humiditatem, tenaciusreddi illo, quod ficcum magne-

tem ferro vnit gluten quoque melius fe infinuat , cum in vtraque fu-
:

pcrficie , quam cum in vna tantum , humorem reperit.

VIII.
Cur in przce-
^
Cxtcrum quamuisfolutio hxcex parte admittenda fit, toram tamen
deniehypoche- difficultatem non tollit, quandoquidem inter magnetem fortiorem, &
mapnes ferrum * m becilliorcm ijem prorfus contingat ,
quod inter magnetem & fer-
intre"eaum«T- rum. Imbecillior quippe magnes quandiu intra fphxram a&iuitatisfor-
piat foruori.
tioris continetur , intericiVum ferrum perinde ad fc trahit, ac aliud fer-

rum. Vt igitur reddatur ratio cur imbecillior magnes fermm eripiat for-
tiori , & ad fe trahat , confiderandum eft , a magnete fortiori duos in fer-

ro interietto cffe&us , vnum vero in imbecilliori magnete produci. Pri-

mus in eo fitus eft, quod ferrum imbuat , eique conferat permanentem
quandam virtutem operandi inflat» magnetis imbecillioris. Secundus
quod ficut ipfein caufa eft cur ferri per virtdtem hanc'
in eo confidit,
permanentem operatio , verfus magnetem imbecilliorem dirigatur , ita
emanationem a ferro ad imbecilliorem magnetem deriuatam,fua etiam
qui eodem tendit , comitatur adeo vt iun&a vtriufque emanatio per
;

occurrentem fibi imbecillioris magnetis emanationenvlefccnd.it , &

hic viciftim audiam vtriufque emanationem fcandat. Tertius denique
cffcdlus a fortiori magnete proficifccns , eft egredientis ab imbecilliori
emanationis audla aliquantulum innata illius virtute corroboratio.
His ita primiflis ; nccefTe eft motum ferri verfus alterutrum ma-
gnetem, maiorem ac promptiorem duarum emanationum fibi inuieem
occurrentium coniunttioncm fequi,non autem vniusduntaxat magni-
tudinem. Quare fi coniuntftio duarum emanationum inter ferrum &
magnetem imbecilliorem maior fit, promptiorque quam earum qui
inter ferrum magnetemque fortiorem coeunt, ferrum imbecilliori ad-
hxrebir. Atque hoc fxpius , quam contrarium eueniet. Emanatio quip-
pe a ferro exiens verfus magnetem fortiorem, plerurgque minor eft ea,
qui ab imbecilliori ad ipfum mittitur: & veroquantacumquedemum
fit emanatio prior, nequit tamen attrahere nifi fecundum proportionem
emanationis in occurfum illi e ferro egredieris. Quare cum emanationes

dux inter ferru & magnetem imbecilliorem magis affines fint , aptiufqi
inuieem refpondeant, cumque illa qux i magnete imbecilliori emit-
fibi
maior fit ci qux a ferro trafit ad magnete fortiorem, neceffc eft fer-
titur

rum imbecilliori magneti plerumque' adhxrere. Porro fi ratiocinium

hoc quoad priore problematis prtem in qua loco magnetis imbecillio-
ris aliud ferrum adhibetur , minime concludat, dcfcdlus iftcalteia quam
iuperius in hunc finem fpcciarim adduximus ratione fupplcndus eft.
Tertij quoque nodifolutio ab ca quam mox attulimus pendet. Fer-
rum

'"V
V
 \

De Natura Corporum, Caput XXII. 19?

rum quippe quo maiuseft,ebplures habet partes quibus magnetis vir-
tutem excipiat , atque imbibat i quod proinde facit maiori cum auidita-
re iadeoqueneceffe cft magnetem vehementiori nifu ad illud ferri, ei.
demque poft coniun&ionem tenacius adhrrere.
IX.
Sexta qurftioeft, cur in hemilphxrio boreali variationes acus a vero
Cur variatio^
quo propius acceditur ad polum , minores
feptentrione maiores funt nes acos
veroquoaccediturpropiusadfcptentrionem. Ratio huius rei in dodtri- gncti

na noftra cuidens eft. Nam cum virtus magnetica telluris afeptentrione ftptilrio-
verfus aquatorem fundatur, fi duo fimul effluuia magncticaafepten- m, puncto, qufc
trione veniant, vnum dire&c a polo ,
alterum a parte aliqui laterali,

polo vicina, & fi poflerius hoc haud multo prius f'upcrct,fequitur neccf-
fario modica admodum fore diferimina, in diftin&is eorum operationi,
bus , poftqua longo fpatio vna decurfo, mifcuere inuicem atomos ,'qua
ita conful*, vnum quodammodocx duobus effluuium efficiunt. Vbi

tamen ad polum propius accefTcris reperies magis feparata , viiibufque

magis diuifis operantia ; in ipsa vero vicinia pundi vnde oritur variatio,
vrrunquccffluuiumfccrfimagit. Quare praualebit ibi pundtum varia-
tionis , acumque a vero feptentrione aberrantem, fortius trahet ad fe,fi
effluuiuminde veniens polare tantifper luperer.
Rurfus linea dudlaa puntfto aliquo telluris diftantead latus a polo, ad
pun&um meridiani prope aquatorem, minorem efficitangulum, quam
linea du£h ab eodem telluris punito ad punitum eiufdem meridiant
prope polum. Quare cum variatio ex quantitate illorum
angulorum adimetur, neceffe cd eam maiorem efle pro-
pe polum , quam prope aquatorem , licet caufa vtrobique
eadem fit.
Hoc quod modo diximus exigua hac figura explicatum
reddet. Sit ergo punitum A polus, linea A B meridianus,
D punitum vero B interfeitio meridiani per parallelam pro-
peaquatoremipunitum Cinteileitio eiufdem meridiani per tropicum:
f r denique D punitum telluris polo vicinum , ad quod acus in eadem
interfeitione rcliito polo conuertitur , adeoque a vero feptentrione
aberrat. Dico igitur variationem acus prope aquatorem in punito B
refpiciente punitum D non pofleefle adeo magnam, &fenfibi!em,ac
variatio acus in tropico C refpiciente idem punitum, quandoquidem
angulus D B A quem prioris variatio efficit, minor cft angulo D C A

qui pofterioris prope polum variatione efficitur.

Quoniam vero contingere poteft,vt in partibus vicinis aquatori va-
ab aliquo terra trailu haud multo magis feptcntrionali,
riatio oriatur
quamfiteainquaacusconftituitur,fed qua ad orientem potius , vel
occidentem vergat; cum tamen affertioGilberti docentis variationes in
regionibus auftralibus minores ede, quam in fcprentrionalibus vniuer-
falis fit .differentia huius ratio inueftiganda cft; eam vero ipfius magne-
tis generatio flarim atque aperte indicat. Nam cum magnerem ideo
generari contingat, quia folisadtio fortior eft in zonam torridam, quam
 /<T
Tra&atus Primus,
.

196 v.4.

in polos i cumque fortior folis operario , vrpote fuam ab igne origu

nem magneti contraria fit,manifeftcfcquitur regiones in aoni
fapiens,
torrida pofitas non polfigeneratim loquendo adeo magncticas e (Te, ac
,

regiones polares proindeque minor territradlus polo vicinus, potem

i

tius operabitur, quam maior prope iquatorem. Similiter regionis re-

motioris verfus polum maior vis erit
,
quam vicinioris verius squa-
'
lorem. - '

X.
Septima quzftioelV, vtrum in eadem mundi plaga acus artrira ma-i
Vtruni variatio
•cus autiu gneti poffiri vero feprentrione alias magis, alias minus declinare. Nc-
affirmant autem noftrates Mathematicr.
dlmmundi u" £ a kar pertinaciter Gilbertus ,

g« alus ruai *r Tria de hac re experimenta tribus annis diucrfis prope Londinuminfli-
alii. minor crte tuebantur
, fecundum quatuor & quadraginta annis poli primum , ter-
tium vero duodecim poft fecundum. Et his quidem experimentis com-
pertumeft, Londini quinquaginta quatuorannorum fpatio, magnetis
a feptentrione variationem fiptem gradibus diminutam fuifle, ita tamen
vt annis pofterioribus diminutio hic manifefte celerius quam in priori-
bus proceflcrit.
'
His forfitan obferuationibus parum firma fides ab exteris adhibebi*
tur,nosautem qiri virotuma quibus fiebant eruditionem fumna cum
coniundtam pei fpedtam habemus , adduci non poffumus vt
integritate
magnu aliquem in ijs errorem fuiffe fufpicemur. Erat quippe ipfi in ma-
theicosftudio verfati(fimi,obferuationes etiam fuas accurare admodum
fummaquecumdiligentiafccerc.nec defuere illarum dum fiebant va-
teftes , ijque haud mediocri iudicio przditi.vt videre efl in libro quem
rij

de hac rcGillcbrandus in lucem edidit. Idem quoque confirmant alij

complures , quorum authoritas quamuis forte fi finguli fiorfim fpcdk-
rentur, parui pendi pofletjVnanimis tamen omnium confinius pluri-
mum ad extorquendam fidem ponderis, ac momenti habeat ncceflc

Inuelliganda igitur caufa huius efferus, tam alieni a reliqua dodlrina

quam de magnete tradidimus. Nam cum nullius loci fitus aliter refpicc-
vno tempore quam alio qui demum
re polfit feptentrionem telluris
, ,

fieri poteft vtacus nouas fubeat variationes , cum variatio illius omnis
,

ab imqiiali telluris temperamento oriatur? C iterum cum confidcra-

mus effcdlum hunc non ab integro telluris globo , fid dunraxat ab ip-
fius cortice procedere ,
pofleque huic cortici varia nobifque nondum
cognita temperamenta conucnire , ex quorum varietate terrenarum
partium influxus rcfpeitueiufdem loci diucrfus fit , non videtur im-
poffibilis huiufmodi variatio prifirtim in Anglia,qux nimirum infula
,

per vallum occanum fiptentrioni expofita , fpeciales iftosinfluxus, fa-

cilius quam alia: regiones recipere , mutationefque in caeli temperie qui
in plagis fiptentrionalibus (vnde ad nos dimanant infiuxusifli) cuc-
niunt , fentirc poteft. Si ergo in aeris temperie certa aliqua , & vtita di-
cam conftans vicilfitudo contingerec , cuius periodus centum anno-
rum ex gr. pluriumuc aut pauciorum fpatio definiretur, atque ita facile
polfic
 I

De Natura Corporum, Caput XXH. 197

poflet inobferuata prxteriri j
variario itare ab iftiufmodi viciffimdind
oriri poflet.

Czterum in re tam obfcura ac difficili, conie&uris agere iam nimium

aufi fumus : & quidem quod ad totam hanc de magneredifputationcm
attinet, inftituro noftro fatis eft , fi probauerimus ( quod fanc arbitra-
mur nos plene przftitilTc ) actiones quz tanta cum admiratione fufpu
ciuntur , non ab occulta aliqua qualitate proficilci fed earum caulas ad
motum localem reduci polfe, ijfdemque inflrumentis corporeis ( licet
forte intricatius difpofitis) perfici pofle, quibus alij omnes inter corpora
effedtus producuntur
:
quorum ordinationem dilpofitionern, nec non
,

progrcfliim particularem non eft quod detegi polle dcfperemus modo ,

fe homines fedulo huic ftudio applicarent, (olidis principijs , exa&ifque

experientijs innixi.
Verum quia iam in hac materia prolixi admodum fuimus, varijque ir.
d ° a ri '
illius vcluti rami fparfim hinc inde fufi funt, rem forte non ingratam ,

lectori raciam , li totam de magnetis natura doctrinam colledtam in magnete tndi-

fummam oculis fiibiecero- Aciem itaque conijciat in quendam dlmusrumm '-
illiufef-
fe&um expertu facilem , & de quo inter omnes promilcucfcriptores
conuenit .tamctfi nullam illius mentionem ha&cnus fecerimus. Effe- t
&us autem ille fic fe habet : cultellus ab vno magnetis polo verfus zqua-
torem cufpide in zquatorem verfo dudtus.refpedhim ad alterum pofum
acquiret contra vero , fi cufpis ad zquatorem vertatur, pellaturque
;

eadem via , qua prius ducebatur, id eft, verfus zquatorem , refpedtus ad

priorem polum acquiretur.
Ex hac experientia manifbftum fit, magnetis virtutem per emanatio- . «
nes deriuari , effeque in eo emanationes contrarias , alioquin enim mo- ••

tus cultelli hac , vim & efficaciamearundem partium magne-

vel illae ,

tis immutare non polTet. Palam quoque eft contrarias hafce emanatio- ,

nes ab oppofitis magnetis polis proficifci, vti Scillarum virtutem cuili-

bet eiufdcm parti inefle. Item debere magnetem certas aliquas fui par-
tes , ad certas etiam alterius magnetis partes conuertete .neque hoc (o-
lum ,fed infuper eundem adire, feque illi adiungere,iuxta leges attrt-
dlionis fuperius traditas , & quod confequens eft, auef tere ab ihuicem
partes diflentientes, quafi alter alterum fligeret, fi ita collocentur, vt
partes iftz diflentientes proxime fibi hinc inde ex aduerfo obiaceant!
tunc enim , cum eiufdem magnetis partes confentientes 6e diflentien 4 ,

tes in eadem reifta linei porrigantur .neccfle eft conantertl adtnouere

prtesfuas alterius magnetis partibus cum quibus confentitint, filas ab
ii/dem diflentientes auertere , vt priorum proximatiorti locum faciat, n
Atque hinc apparet duorum extremorum magnetis eiufdcm dCnd-i
minationis (auftraliumv.g. vel borealium) ab inuicem fugam i, nort
nefeio qua inter illa antipathia fed a confindentium extremorum a ttra4
ftione proficifci. * oa •

Przterea cum terra magneti comparata , magnetis & infa natutatri

habeat, neceflario fequitur magnetem in fua ad polos telluris cofiuer-
muu •: ‘
Bb
 .

198 Tra&atus Primus,

fionc eardem penitus leges obferuare; quare tendet ad feptentrionem,ab
eodem fubinde variabit, propendebit ad centrum, ijfdcm denique acci-
dentibus obnoxius erit
,
qua: eidem competere hadrnus demonflra-
uimus.
Poftrcmd cum ferrum fit idonea materia cui magnes qualitates fiias
imprimat, & qua: impreflas facile retineat , ncccfTe cft eofdcm penitus
effedus qui inter duos magnetes cueniunt,eucnire etiam inter magne-
tem & fcrrum,fi iuxta gradus vtrique proprios apte difponantur, exce-
ptis quibufdam minoris noti circumdandis , inde nafcentibus, quod
magnetica virtus magneti quam ferro naturalior fit.
Habes hic magnetis naturam breuiter delinearam, cuius veluti articu-
los, cym eorundem caufis, in diflertatione ipsa fufius explicatos repe-
ries: & quia totus noder difcurfusexpericntiisaGilberto & Cabco alla-
tis prxcipu e innititur, ad eos pro ampliori fingulorum explicatione Ie-
dorem remittimus

CAPVT XXIII.
* Defcriptio duplicis generuviuentium , Plantarum & Anima-
lium:^ dtgenerali eorundemformatione qua ad eliciendas
adion es vitales apta redduntur.

1. A c t e N v s continuato fermonis 6c dodrini filo , efi

Connexio ca-
pitum fubfe- ferdus omnes qui nobis inter corpora occurrerunt per-
quentium^um lequi,omnes eorundem flexus & anfradus inueftiga-
,

procedentibus.
rc,tandemquc ad ipfam radicem , primamque origi-
nem eos reducere conati fumus. Nam cum materia in
quahucufque verlati fumus, communis admodum, &
vniucrfalis fuerit , non erat vfque adeo difficile przcipuas
,
illius circum-
dandas Quia vero plurimae earum veluti machinarum, & in-
aperire.

drumentorum , quibus adiones fupra a nobis expofitx peraguntur,

adeo abditi funt , & remoti a fenfibus,vt quiminus caute.nec ea quam
res tanta podulat iudicij maturitate illas contemplantur, arcanis quibuf-
dam caufis, humanique naturi captum excedentibus facile eas aferi-
bant',atqueadeo.calumnienturquafiaboccultis nefeio quibus &fpe-
cificis qualitatibus oriundas, quarum perinde difficile foret rationem

reddere, ac fi abfque vllo corporum miniderio, angelicis vt ita dicam

manibusfi|igcrentur i quod extremum indodorum hominum afylum
elTc folet, qui nefeientes quid reuera proferendum fit, proferre tamen
aliquid gefiientes, inpropofitionesquafdam non raro incidunt, qua*
nccipfi, nec auditores fatis intelligunt, & qui fi Aridius excutiantur
apertas contradidioncs inuoluunr. Propterea ncceflarium duximus
fumma ope adniti ,
vt effedus idiufmodi ad ipfam notionalem cum ra-
ritate ac denfitate connexionem reduceremus.idque eo libentius , quod
, nondum
 De NaturaCorporum,Caput XXIII. 199
nftndum in quempiam inciderimus, qui fimilcm huic proulnciam in
|
omnino aliquidin lucem edideritquo in labore hoc
fefufceperit.vel qui
noftrolubeundo multum iuuaremur, vr proindeneccflc fit Ledi oris ve-
ftigia nodra fequenris itermoleftum reddi, ob callium per quos gradi-

murnullo adhuc viatore tritorum afperiratem.

Cxterum qui deinceps nobis occurrent effeidus adeo particulares
funr,inquetam ingertteha exiguorum vtita dicam articulorum &finuo-
forum natur* anfrarduum multitudinem excrefcunc , vt impoflibile fo-
reem ea quam nobis propofuimus huius operis breuitate, eorum om-
nium caulas accurate aperire. Hoc enim pro rei merito praedare, tum
prolixiores diflertationes tum etiam magnam experimentorum co-
,

piam podularet; neque vero quod ad prxfens inflitntum attinet, par

vrget neceflirasid praedandi, quandoquidem cauli illorum omnes ma-
dicam artificium , quod in iis tan-
nirefle funt corporeae. Se naturae vt fic

!
topercadmiramur, non nifi in ingeniosa & plufquam Daedalea earun-
dem caufrrumdifpofitione, ac ordinatione confidit.
Lerdorcm itaque rogabimus , vt deinceps generali quadam huiulmo*
di efferduum ex principiis fupra dabilitis fequela contentus fit: Sefi quan-
do occurrant nonnulli, qui primo confperdu videri poliunt immedia-
ti a virtute fpirituali prodire, modo quodam indiuifibili, ac differenti at
folemni illa quam in corporibus rebufque corporeis obferuamus natur?
aeconomia , ( raritatisfcilicet ac denfitatis per motum localem operatio-
ne ) fpero fore, vt fatisfardum fibi aibitrctur,fi methodum quandam
ordinemque defcribamus,quo idiufmodi effedtus ex principiis antea
iardis fequi pollintilicet forte non valeamus abfoluteeuincere.effcdlum

quemlibet ita per omnia vt a nobis deferibitur eucnire nec pofle perin-,

de alio aliquo modo fub generali hac methodo contento produci. No-
bis enim abunde fufficit, fi odendatur tales effeidusab agentibus cor-
poreis indaraliorum corporum -operantibus fieri pofle, parum follicitis
decxaOa vt fic dicam politur&Qiuflibet annuli in longailli caularum
feric. Se veluti catena, qua: ad eorundem produrdionem neceflarix
funr.
lr
Vt ergo rem iplam aggrediamur; explicata iam natuta eorum mo- Devuiii mix
ruum , quorum beneficio corpora oriuntur Se intereunt, & in quibus
fperdanturprxcipuc vt pafliue fc habentia dum vis aliqua externa eas
inducir mutationes, quas in corporibus quotidie obferuamus. Proximi
fc confiderandos offerunt motus quorundam corporumiqux in illorum
exeeutione non tam pati, quam agere videntur, motufquefuiprinci-
pium intra fe habentia, non' aliter ab obierdo vllo exteriori pendent,
quam vt principium iflud excitetur, & ad opus euocetur quod vbi pro- ;

dire in ardum experit tunc demum velutinter proprij regni limites,

,

abfquc extranei cuiufpiam corporis commercio, multos fubfe motus

habet , quibus prxed& moderatur.
Pro faciliori huiufmodi motuum intelligcntia, obferuandum eft in-
ter mixta , quorum naturam lupra expofuimus , aliqua efle quorum par*
Bb ij
200 Tra&atus Primus,
tesheterogenex adeo exigua: funt ,
perfc&eque coramiftx.vt totum
naturam penitus homogcneam
inde exurgens ( fi fenfum confulamus )
po didere 'videatur & qualitercunque demum
:
diuidatur, pars illius qua-
fcparatur naturam retineat.
libetintegram completamque totius vndc
funt qui facile agnofces ex variis , ijfquc
magnis partibus,
Alia rurlus
difparis admodum fortis , & narurx coalefcerc.
poftcrioris generis bifariam rurfus dmidunturi
Porro corpora hic
quidam enim funt quorum partes hetcrogenex nullam videntur inter
ad effetius ali-
feconuenientiam habere, vel fimul omnes confpirarc,
cuius cui neccdarii fint produ&ionem ; fed cafu potius ,
omnes ,
per &
quipiam harum a reliquis feparetur quid-
accidens vnitas fuide. Et fi ,

habuerat na-
dam perfe completum efficit, eandem quam priusintoto
deftrudla harmonia.; Vt
curam retinens > nulla ex huiufmodi feparationc
videre eft in fodihbus nonnullis , qui metallum , mineram, lapidem, vi-
in vnam colledfa mafiam com-
trum aliaque id genus difparia corpora
pleduntur.fuo quodlibet fitu gaudens , omniaque in vnum continuum
perfe&e coeuntia quod fi diuiferis vitrum vtique formam naturam-
,

argento defua
que fuam retinet jfmaragdus adhuc manet fmaragdus,
corporibus inibi contentis ve-
bonitate nihil peiit v idemque de reliquis
ex quifupra di&a funt facile colligi poteft.
rum eft, cuius rei ratio iis

Alia rurfus corpora funt , in quibus apertam

hanc , infignem & partium
fubordinatio comitatur, vt
diuerfitatem tam exafta alterius ad alteram
fit, quin tales vtfic dicam machint
certo quodam confi-
dubium non
volente fcilicet varietatem hanc mede
lio a natura fabricati fuerint ,
harmonia pen-
reicuius vnitas &
exiftentia , a diuersa partium inter fc
videre eft in viuentibus.qua-
dens, earundem feparationedeftrueretur.vt
difiundtis , nulla in iis
rum pricipuis partibus fiue membris ab inuiccm
amplius viuentisfpeciesperfeuerat.
Hic rurfum corpora duplicis quoque genens funt. Primum
elt eo-

fubftantiam pri (e terunt,

rum , qui vnam quandam , continuamque
parte vfque ad fupremam eundem penitus natu-
in qua ab infima illius
obleruamus:
nprogreffum , conflanti lege ac methodo continuatam
alterius nullatenus difereper,
ita vt operatio vnius partis ab operatione
canalis, per ouem vna hic
totum autem corpus videatur habere fe inftar
& continuata a£lio deriuatur, Varias fubinde pro vana fubiefti
difpofi-

tione mutationes fubiens. ... tam m-

•_

diftimftio partium ab inuicem

In corporibus fecundi generis
proprium etiam peculiarem fibi motum
&
fienis eft, earum qualibet
vendicante, vt merito videri pofTent ,
fingula completa quidam di- &
perfecorpora efficere , nec nifi artificiosi quadam wndtura ad
flinifla
nifi cxadla omnium fubordinatio , ardtaque earun-
inuicem colligari
quarum vna tme alte-
dem conucnientia , & veluti neceffitudo ( vrpote
ra fuppeditante ei omnia quibus opus habet, fubfiftere nequit, cui «
ei non fotam conuenicntes,
hic viciffim adeo vtilis eft ,ob motus fuos
illam quoqueau-
verumetiam neceffarios,vt hac a natura rerum fublau,
 De Natura Corporum,Caput XXIII. 201
ferri necetTe fit) totum ex diffimilibus hifce partibus refutans vnum
quoddaift ir.diuiduum eflcapertedemonftrer.
Memini mc dum in Hifpania peregrinabar, duasibi machinas vidifTe _ , I,n '

qux naturas horum duplicis genens corporum non mlcireexprimaht; mCdam machi-
T oleti vnam, alteram Segouix : vtriufque motum aqux efficiebant, fub "* P rimum *>-
quibus ambarum fundamenta iacicbantur. Illa quam videbam Toleti non inftificx!
in hunc finem excogitabatur, vt aqua e Tago fluuio in vicinum regis primemii.
palatium deriuaretut , quod in accliuis fcopuli feu collis vertice ex- Alc«ar.
trudium , fluuio radices collis alluente ad perpendiculum imminet.
In ipfo fluuio figebatur rota ,
qux aqux currentis vi in gyrum a&a
totam eodem tempore machinam mouebat. Hiavero conflabat multi-
tudine paruorum canalium , fiue capularum vnius fiiper aliam grada-
tim difpofitarum , qux binis hinc inde ordinibus xqualiter ab imo
ad fummum diflantes , fefe inuicem rcfpiciebant , binis pariter tignis in-
nixx. Porro altera horum canalium extremitas tranfuerfo aflerc claude-
batur , vt receptam intus aquam contineret; cumque hxc extremitas
amplior efler , &
capacior , figuram capulx prx fe ferebat , cuius anCim
pars reliqua verfus oppofitam extremitatem protcnfa efficiebat 1 illiuf-
que extremitas priori anguftior,aperra erat, vt liberum aqux exitum per-
xnitteret.Hi denique canales,fiue capulx, in medio per axem tignis ita af- t
figebantur.vt quolibet circa proprium centrum libere moto,vtrumque
extremum, inflar iugi librx , alternis vicibus modo deprimeretur,modo
attolleretur.
Iam vero in certo quodam fitu prxdidlx rotx quam radicem totius
machinxnon incongrue dixeris, vnum hihufce machinx latus verfus
aquam defeendebat, altero ex aduerfotantundem fupra aquam afeen-
dente;quimotusftatim atque orbem fuum rota compleuerat.in con-
trarium mutabatur, afccndente fcilicet latere quod prius defccnderat,
& viciffim quod prius afeenderat defeendente. Sicqueduo ifta latera
prf fe ferebant totidem veluti crura alternarim aquis immerfa. Porro ca-
nalesqui tigno defeendenti affigebantur, extremitates qux ad cotinen-
dam aquam inflar pixidis claudebantur, aqux fubmittebanr, oppofitis
in acrem elatis (vt leuiori librx lanci contingit ) dum interim canales tig-
ni afeendentis, motu prorfus contrario ferebantur, claufa etenim illo-
rum extremitas furfum, aperta deorfiim agebatur, per quam proinde
aquam intusadmiflameijciebant, dum alterius tigni canales eam quam
admiferant retinebant.
Vbiperfe&am huius machinx imaginem in phantafiaformaueris,
quid deindeex illius motu fecu turum fit attentius perpende videbifque
>

dum vnum huiufmodi crurum fiue tignorum verfus aquam defeendir,

canalem illum quiaqux proximus eft inclinari paululum, & qua parte
claufus eft illi immergi^deoque afccndente rurfus eodem tigno, plenum
aquaafTurgerercumautemtignusiftcaltitudincm quam (uperare non
pocefl attigerit , canali circa proprium centrum mdto,claufum illius ex-
tremum quod antea erat inferius , iam fu penus cuadir , atque ita recepta
Bb iij
 202 Tra&atus Primus,
priusaqua elabitur. Porro tigno ex aduerfo pofito eodem tempore afeen-
illo alteroaqui pleno gradutmo altior
dente , fit , vt canalis ei affixus,qui
foret, fi veerque in aequilibrio confift cret, iam tantundem infra fubfidat,
&1n cum modum locetur, vt defluentem ex altera aquam excipiat, qui
excepti rignus cui affigitur protinus furgit, eo qui ex aduerfo cft vici/fim
defcendente;ita vt aqua i po (feriori hoc tigno fublata effundatur iam
in alium prioris tigni canalem,fuccedcntcm fcilicetimmediateilli qui ex
ipfofluuio aquam hauferar. A rque hac demum alternatione motuumq»
rcciprocationcefficitur , vtaffixi hinc inde tignis fuis canales , exceptam
intus aquam , alter alteri per vices tradat , quz ad quamlibet huiufmodi
alternationem gradum vnumafcendit, donec adfummum perueniat:
interim ad quemlrbet totius lateris feu tigni afcenfum,defcenfumque,in-
fimus eius canalis aquam cfluuio haurit, quz proxima: afeendentis lo-
cum fubit, fingulis vtriufquc tigni canalibus paulatim hoc pado imple-
tis , nifi forte illorum aliquis rimam agat, tunc enim erumpente illic
aqul ,
qui fupra illum funt vacui remanebunt.

Alteiiusnuclu-
Altera machina fcu potius machinarum multirudo , variis quz ad
n* deferipeio , idem opus pertinent, adfionibus deft inata nam illa T oletenfis eundem (

qu» fecundum
vfquc ad finem motus tenorem fcruatlin monetario Seeouien-
a b initio

nus adumbrari ficonlpicrtur tanra arte dilpofita vt pars illius vna dmendat auri vel
; ,

potcft.
argenti maflam in latitudinem craffitiemquc quam moneta cudenda
polfulat i quo perntffo laminam fic diffentam alteri tradit fignandam,
,

hrc fignatam tranfmittit alteri, a qua pondus figuramque debitam iux-

ta imprr flumfibi fignum recipiat.Moneta denique ficpcrfedfa.inrcce-

ptaculumad id in alia officina cxrrudfum decid ir, vbi is cuieiufdem col-

ligendi, & culfodiendi munus incumbic, paratum, nummum reperir,
nullum interim veftigium cernens illorum motuum , quos argentum
fiue aurum prius fubijt, quam formam illam habitumque adeptum fir.
Quod fi officinam ex alia parietis parte fitam ,in qua fcilicet machinae
i flz eriguntur, & ad opus applicantur , ingrediatur.ffatim deprehrndcr,
quamlibet carum, licet feorfim fpe&ata cenferi poflet diftindfa a reli-

quis compleramque per fe machinam conflituerc, non cfTe nifi partem

,

miniftcrialem totius, ad monet? effc&ionem deft inatz;quam!ibet etiam

illarum , ( quod ad opus iflud pertinet )
flatim ac a reliquis fcpararur,
dcfincieefTe partem monetarij.totamque adeo machinam mancam,
6c inutilem reddi.
vi.
Applicemus iam quz deduplici hoc machinarum genere didia funt,
Conferuntur
dux hx michi- naturis ipfis corporum de quibus deinceps adfuri fumus, quibus fine
nx eam duplici dubio predidtz machini multo aptius quadrarent fi accuratea me def-
,

ncic":'abxquc f^riprac, & vcluti ad viuum delineatz forent. Cztcrum tot iam effluxere
nonnullx ab anniaquo habcbamquctunc ipfc adeo paucos, vt non nifi
illas vidi ,

cor| hif> imperfedtaque earum apud me notitia remaneat, prifertim

ftx' fim^adi'
oc ad cocudctn monctarij Scgouienfis, in quo przrer machinas a me deferiptas, aliz
™ultz fuere miner a: mctalloque purgandis, ijfdempoffea in
candas* adhb*"
beatur. mafliilas fundendis, his deinceps extendendis in virgas, &aliisid genus
operationibus
 r

De Natura Cor porum ,Caput XXI II. 203

operationibus deftiniffx; quibus omnibus peragendis minifterium ho-
minum parum requirebatur, nifivt materia initio rite applicaretur. Ni-
hilominus qux a me de ijs narrata funt prsefenri difficultati iliuftrand*
abunde fufficiunt, Sc fi forte in quarundam circumilantiamm comme-
moratione lapfus fuerim , haud multum refert, neque enim illarum
hiftoriam tradere inftitui, fed tatum ex recordatione operum tam infig-
nium , tantaque arte excogitatorum , aliqualem eorum fpecicm in
animis harc legentium gignere, quaadiuti, materiam quam modo ag-
gredimur redtius apprehendant.
Omnia ergo plantarum genera, fiuc magna: illae fint.fiue parux, priori
machinx , aquxdudlui (cilicct T oletano ,aptecomparari poflunt. fn iis
quippe nullus apparet motus prxter eum, quo fuccus ab inferiori parte
attra<5hrs,tranfmittitur in fuperiorem proxime fuccedentem,vnico cort-
ffantique fluendi modo, a prima radice, qua exugiturc terra, ad fupre-
mum vfque crefcenjis plantx apicem. Quod fi vitio aliquo corticis,
{ canalis fcilicet per quem afccndir) hic illius curfus interrumperetur,

illic demumeffluensguttatim dclaberetur, concrefceretur in gummi,

vel in aliam aliquam lubrtanriam naturx plantx conuenientcm abiret}

pars autem fuperior , ad quam fuccus ita interruptus afeendere nequirer»
ninra ariditate marccfcerer.
A
nimantes vero aptius comparari poflunt machinx pofteriori in mo-
netario Segouienfi. Iniis enim pars quxlibet atque membrum rametfi
completum quiddamprx fc ferat, poftulat tamen ab alia dirigi, & ad
opus impelli idebentque fimul omnes (quanquamnaruras admodum
differentes , diuerfaque motuum genera fortitx fint) ad efficiendum
quidpfimquodin totius vtilitatem cedat , confpirare. Mouens itaque
ac mobile pcrfe&cin diftmguimus,qux diffimilibus fibi inuicem mo-
iis

tibus cientur, formantquefibi proprios modo Ungulorum naturis ma-

xime accommodato, vbia parte illa qua ad opus applicantur excitata
fuerint.
Quoniam vtto partes hx mouentes fcilicet ( & motx )
ad vnius cor-
poris integritatem pertinent, totum illud automati, fe moucntis,fiue

animahsappellationeinfignimus.-quod etiam non infeite comparaue-

ris fabro lignario, pi&ori , alteriuc cuiuis artifici, cuius omnia circum

inftrumenta ita difponerentur , vt quoties vrgeret occafio aliquid in fua

arte elaborandi , inftrumentum a&ioni ifti accommodatum aptiffimo
ad ciu fdem vfum litu iam locatum cflet > ita vt locum in quo inftrumen-
ms filis circundatus federct nunquam deferens, fola quorundamner-
uorum addudione materiam inftrumento alicui remotiori, vel inftru-
mentum quodpiam materixapplicare poflet; prout alterutrum inflitu-
tioperis exeeutioni magis conduceret.
Inaltero autem viuentium genere nulla apparet motuum Varietas
fed vnus idemque conflanti quodam
tenore ab vno eorundem extre-
mo ad oppofitum Porro humoris ab vna parte in alteram
pertingit.

ei proximam deriuatio (quo folo motu gaudent ) ad cum fere inodum

 ‘

204 Tra&atus Primus,

peragitur
,
quo afcenfus aquz in metadeftillatoria , qua: nimirum calo-
re tepefadla per vitri latera leniter ierpit, atque inde per fiftulam exiens
in fubicdhira receptaculum labitur. Quareli planta dicatur viuerc,vcl
totam a toti,& partem quamlibet abalteracompartemoucri, hzc lon-
ge aliter intelligi debent, quam cum de animali cnunciantur,nec nifi
1
iinperfedto & zquiuoco quodam lenfu eaedem vtrifque voces attri-
,

buuntur. Obiter tamen notandum eft,mefub plantarum appellatione

zoophyta feu planta -nimalia minime comprehendere » id cfl viucntia,
qtiz quamuis motu progrcfTiuo careant , adeoque fe totis de loco in lo-
cum non migrent, in partibus tamen luis diftin&um,& articulatum
motum fibi vendicanr.
vit. Sed vt mittamus tandem fimilitudincs,& ad proprias ipfarumre-
formitut°plTo°
rum naturas accedamus; fingamusanimo coiiuifle lub tellure haud lon-
tr. geab illius fuperficie varias exiquorum mixtorum partes, quarum tota
fimul congeries exiguam duntaxat mattam efficeret i fupponamus por-
ro inefTe huic maUz aliquam ignis e*uperantiam , qualem in feno ma-
dido , mutto etiam, rccentique nondum admittis lupulis cereuifla expe-
rimur i fimulque tantam ette eiufdcm matta: ficcitatem , vt ignis ifte

vndique compreflus explicare fele

, & partes luas agere non poflet; hanc
deinde mattam in telluris gremio latitantem, poftoreue temporis fpa-
tium ,cxpcdtatum optatumque humorem ajpropitio czlo reciperc^u-
ins beneficio hu mediata ia m molliorque effedla minus contumacem
fc aduerfus vim agentium przbeat ; tuneque veluti laxato carccre erum-
pere ignis a tomos.nadbfque in humore idoneam fuzadtioni materiam,
cum in Ungulas iftitis mattae partes cum impetu quodam immittere,
eiufdemque illic concodlione totam denique mattam tumefacere. Quz
adiio , ciim in tam exiguo intumefeentis maflz augmento longa tem-

poris mora infumpta fuerir, nulla defuper incumbentis terrz pondere

impediri potuit , iuxra ttabilitum fuperius axioma quod fcilicet vis >

quamlibet infirma refittentiam quantumcunque magnam fuperare va-

leat, fi tempus adtioniimpenfum ita multiplicetur, vt illius augmento
agentis ac rcliftentis proportiones ad sequalitatem reducantur. Porro
intumefeentis huius mattae incrementum verfus omnes partes fiet, ob
v ignem fcilicet & calorem vnde oritur, quorum in orbem , a centro ad
circumferentiam , motus funditur : praecipuus verofurfum conanfis ni-
fus eft, quia debilittima eft ex ca parte refittenria;tumob minorem illic
,tum quia pars fuperior telluris laxa admodum eft , fie
telluris cralfitiem

poris plena, obeontinuam folis operationem .imbriumquein eamcau

dentium vim ; in aerem ergo attendar neceflc eft , virtufque caulem
quae afcenfus huius eaufa eft, inferiores eiufdem mattae partes deorlum
premet. Debent autem attendentes maflz huius partcscalidiorcs ette,
&humidiores,ill* veto duriores &
licciores qu* premuntur deorlumi
refpondentes fcilicet contrariis ignis terraeque moribus, qux praefertim
elementa in duobus illis partium generibus dominantur. Porro quod
elicitur futfum, vbi iam a tellure emerfic foliquc ac ventis exponitur
duro
 1 2

De Natura Corporum Caput XXII , . of

duroafpcroquc cortice vertitur , fubftantix intus tenerioris .-atque hoc
padio tu etur fe , dum afccndit , ab externis a (iris iniuriis, alijfque fui par-
tibusfub tellure fixis furtentat fefemunitque contra ventorum incur-
fus,vt quamuis quaflari valeat , euerti tamen non pofllt. Planta hxc
quo magis adolefcit , eo vbcriorcm ad fe fuccum trahit , audtoque calo-
re maior humoris vis continuo afeendit j qui vbi in planta: vertice con-
crcfcere experit, alius a tergopremens , morzque impatiens .corticem
perrumpit» atque ita parsnoua trunco ipfi fimilis excluditur, pullulat-

que e lateribus ,
quam ramum appellamus. Crefcitin hunc modum, dif-
funditque fe planta , donec exhaufta iam natura, tantorum v t ita dicam
fsetuum procreationi amplius non fufficiens, circa minora opera iefe oc-
cupat , &
ex puriori maximeque elaborata fucciparte, teneriora corpora
molitur i prxfcrtim ad ramorum extremitates , vbi copiofus humor, fed
haud fatis digeftusturgefeit in gemmam , qux mox nouo meliuf-
initio

que concodlo humore fucccdentc mollior paulatim efficitur ( fole par-

tes fubtiliores eliciente ) exceptis ijs partibus
,
quas aeris frigus , aut ven-
torum inclementia in corticem durat. Pars ergo cortici proxima tene-
ra eft eam vero qux ipfiim gemmx medium tenet, duram ficcamque
,

efle oportet. Geminaquippeadlione, hinc folis humorem exterius eli-

cientis , natiui iliinc caloris eundem a centro pellentis, necertc eft partes
terreas contrahi multum ac durefcereiquxdurities cum ab igne exterius
ille hanc fubftantiam ita decoquens, raul-
interiu fque operante oriatur,
tumci quoque dc fuaincorporabit, iuxtafuperiusdidta , vbi de falis per
ignein produdtione agebamus. Gemmam hanc itavodtam & dilata-
tam ipfius plantx frudum appellamus cuius pars durior aliam fxpenu-
;

mero includit maiori ficcitatc quam duritie prxdiram, & ratio huius rei
* eft quia exterior durities parum intra fe humoris admittens, parum
,

quoque ad id quod includitur tranfmittit.hoc itaque abundabit ficci-

tate , non tamen tanta quin communem plantx rationem (emper reti-
,
near. Porro hxc partis inclufxficcitas eam in puluerem quendam redi-
git vel faltem ira difponit.vt folliculo quo inuoluta fueratexclufa.facile
,

pofllt exiccariin puluerem, in cuius Angulis partibus totius plantx na-

tura vclut in compendium redacta dclitcfcit. Humor quippe qui primo
gemmx inerat, & per multiplicem partium varietatem a radice plantx
afcendens,partim folis ardore, partim calore interno quem durior gem-
mx pars claufum detinuit multum concodta fuerat his tranfmilfioni-
, ;

bus, percolationibus, & concoctionibus velutielixir quoddam ex

fit

totaplantaextradtum & in cuiufdam quod vocant magifterij genus

,

tandem exiccatur. Hoc nos femenappellamus , idoneum fcilicct quod ,

tellure conditum, folutumque humore, hanc quam modo defcripfi-

mus operationem renouet atque hic demum plantx formationem
:

habes. VIII.
Quod vero ad animantem fpcCtat, cum illa plantx collata eandem Dc modo quo
formantur ani-
fere rationem habeat ,
quam planta fi mixto comparetur , dubitari non mantes.
poteft ,
quin ex pluribus v t ita dicam plantis componatur , fictiti planta
Cc
20 6 Tra&atus Primus,
ex pluribus mixtis coalefcit ',
ita tamen vt piata: omnes qua: ad illiuscom-
pofirioncm concurrunt, affines fint.ciufdemque naturz: materiaquoq;
ex qua tantus, tamque varius partium apparatus fingendus eft, humi*
dior fit ncceflc eft, molliorquc illa ex qua communiter piant i procrean-
tur; visdeniquemaior, ac fubtilior in artifice eam fingente requiritur.
Quare fupponendum eft maftam e qua gignitur animal, adu liquidam
erte , ignifquc in illam agentis vim tantam efle, vtperfe valeat eam in
halitus vaporcfque (oluere, fimilesijs, quos ab aqua virtute folari, aut

fubicdo igne tepefada videmus exhalati. Nihilominus fi mada hate

perinde ac aqua , liquida forer ,codione tandem exiccaretur, totaque
cuanefcerct. Quocirca ita temperari debet, vtquamuis partes illius ali-
qui fluidi (m t , alif tamen cohireant.quod vifeofis plerumque corpo-
ribus vfu venit qui calcfatfta incumefeunt quidem , fed in vapores non
,

abeunt.
Itaque fi fu pponamus, magnam caloris vim in iftiufmodi liquore in-
cludi , qui efferuefeens perrumpere conatus , liquoris tamen folidiratc,&
vircofitatedetinerctur, motu quodam cieri liquorem iftum opottebir,
fimilcei quem in butyro & oleo obferuamus , dum fartagini fubicdo
igne infula tu mefeunt in bullas: motus tamen hic in liquore noftro
longe efficacior erit, butyrum enim & oleum debiliora funt
,
quam vt
erumpentem colorem veluti carcere includant '.itaque furgentes m ii*

bulli ftatim euanefeunt qui fi liquorem fortiorem nadi eflent, altius

,

attollerentur , &
maiorem paulatim longitudinem fc extenderent,
in
(quod videre eft 3>tn forte vifeofumque lixiuium in faponem decoqui-
tur & carum quilibet foret inftar riuuli, cuius canalis effiet pars illa cor-
)

poris , qui vaporem includit, vapor autem ipfe partem hanc inflans &
extendens, ipfius riuuli aqui non infeite comparari poflet. Aliquod hu-
ius rei fpecimenfefcoffertinvitro.quodignisintus operantis, (piritufi
que efficacia in habitum oblongum fingitur.
Hic vero memoria repetendum eft quod fupra vbide mixtorum ,

produdione , & diflfolutionc adum fuit, oftendimus: duo nimirum

effic liquidarum partium genera, qui virtute ignis folutz c mixto extra-

huntur, aqueas videlicet & olcofas. Tamctfi enim alii nonnunquam

tertij generis occurrant, fubtiles admodum & ithetii, quales eifunr
quas aquas ardentes appellamus i h* tamen in ardi hac & identidem in
fc recurrente diftillatione/eorfim non extrahuntur.fed immixti citeris,
pr^ferrim vero aqueisjVtpote idoneum temperamentum fortitis, cuife
fpiritus ?therei admifeeant, & in quo (e diffundant, vnde fit vtaqua
reddatur fortior, & fpiritus hi minus volatiles.
Inter partes hafce liquidas , qu? virtute ignis foluuntur , aquei vtpo-
te facilius cedentes primo auolant, oleofi quia pertinacius refiftunt, tar-

dius quoque fegregantur. Eodemqueprorfusmodoin hac veluti riuu-

lorum cmiffione contingit, halitus enim aquei & oleofi diftindafubi-
bun t receptacula, qui fi illis vis halitum copiofior eafdem qualitates par-
ticipantium (e adiungac , conuenientia fibi loca feorfim occupantes,
riteque
 i

DeNaturaCorporurruCaputXXIII. 107
ritcque concodi , ambo in corpora ciufJcm fecum naturz concrefcenr:
quz perfeda iam & folidata , fi forte nouus calor humorqueintus pre-
mat,in alios fubinde canaliculoscrumpd. Partibus vcronqucis & olcofis
diuturna codionis vi extradis, manent adhuc alizfolidiorcs firmio-
refque quz copiofiorcm intimiufque permixtum in fe ignem
, tc clau-
dunt» quz tamen ob continuam noui humoris acceflionem.eas in fluxu
conferuantis in falem igneum cxiccari nequeunt , fpecicm igitur przfe
ferunt ignis in lebete efferuefeentis, debentque fe non minus fale propa-
gare quam priores, maior quippe illis ineft agendi vis(vtpote quz cztcris
motum impertiunt ) nec deeft humor cuius beneficio fefc diffundant.
Vides hic in eadem planta tres quodammodo trium plantarum radi-
ces , naturali quadam refolutione ab eodem fonte promanantes : qua-
rumea quz abundat aqua , fabricando corpori, communique triplicis
huius plantz cortici aptiflima effe. A qua enim inter corpora omnia na-
turalia imprefliones figurafque facillime recipit , facillime multipli-
catur ,& ob innatum frigus facillime quoqueduratur,vnde&pro-
pulfandis infertorum corporum iniuriis maxime idonea cft. Partes oleo-
fz continuitati ac (oliditati plantz pr?cipue conducunt, experimur enim
vifcofa& quz abundant oleo firmius coherere, tardius quoque confu-
&
mi igne , quinimo ignem ipfum alere confcruare. Partes terti generis j

caloris conferuationiaccommodatirtlmz fiint , qui licet in ipfis nimium

ve hemens , neceflarius tamen eft , vt in alias partes agat, debitumque in
ijstemperamentum tueatur.
Atque hoc demum pado plantam noftram tribus riuulorum generi-
bus totidem fluentis eam irrigantium inftruximus. Quorum primus
,

leni quodam balfamico oleo manat , fecundus igne, tertius gelidiori , &
naturz illius confentanea aqua, humedante eam fcilicet ac temperante.
Fluento aquz totum triformishuius plantz corpus vt iam lupra monui-
mus irrigari debet, aqua autem hzc quia fimplex non eft, & fincera,
fed calore aliquantulum intenfiori przdita medizque quodamodo na-
turi interaqua puram aeremque, idoneum habet (ob ardentem fcilicet
volaticumquefpiritumquem intra fe claudit) temperamentum , tum
vt inftar aeris inrumcfcat tum etiam vt vi externi quantum neccfTe eft
,

inftaraquzobfirtat. Quare fi humor hic in partem aliquam determina-

tam largius influxerit , intumelcet illa neccflarid , crafliorque ac breuior
euadet , adeoque przfcriptum fibi a natura habitum induet. A tquehinc
detegitur modus,quo pars quzuis exterioris vt ita dicam fabricz,inftiru.
tis ad id a natura inrtrumentisin quemlibet habitum fingi ac duci portir.
Czterumvbi nullus eft vel perexiguus in firtulishifce motus, tunc rta.
gnans humor qui angufto admodum quamuis longo canali clauditur, ,

Yi pars illius aliqua impreffionem cxtrinfecus receperit , toto corporo

commouebitur. Quarea quocunquedemum,& licet in extrema fui 01S
prematur, tumultus tamen illic excitatus totum peruagabicur,& ad
ipfum vfque fontem pertinget cumque ex przcedentibus conftct, mo-
:

tuum omnium , ex occafione , fle vcluti pro re nata contingentium ori-

Cc ij
 V

208 Tra flatus Primus,

ginem , ab huiufmodi causa repetendam efle , haud *gre intelliges,
ifta. humor , motum quempiam or-
quam facile excitatus impreffione
diatur ,
natur* ipGus piant* vbi talem impreffionem receperit con-
uenientem.
A tque hinc demum vides , ineffe huic piant* facultatem fcntiendi,id
eft aptitudinem quandam , v t obie&is exterioribus leuiter eam ferienti-

bus moueatur , &r afficiatur , virtutem etiam mouendifcverfustaleob-

ieftum vel ab eodem recedendi prout id natura ordinaucrit. Quod
.

perinde eft ac fi diceres planram hanc efle animal .tribus membris prf-
ciptris conflans, corde , cerebro , atque iecore.c quibus pullulant arte-

ri z, nerui.ac ven* , qu* fpiritibus vitalibus animalibus , & fanguine re-

,

plentur , & his demum animal calefit, nutritur, motufquc aefenfus

particeps efficitur.
Motuum vero particularium, Sc propriorum viuentibus tradhtionem
alio remittentes i in pr?(enti duntaxatobferunbimus.vtrumquc viucn-
tium genus , tam plantas fcilicet quam animalia, confcntire in modo ge-
nerali conferuandi fe per tres illas communes a&innes generationis , nu-
tritionis, & augmenti, qu* vite ortum progriffim & conferuario-, ,

nem compledluntur quibus etiam addipoteftjila non tam a£tio quam

,

paflio.mors fcilicet , vti & morbi defcdufque quf ad mortem ducunt.

CAPVT XXIII I.

Specialita inquiritur in generationem animantium ,fimulque

detegitur quodnam animalu membrum prunoformetur.

Opinio afle- T ergo ordiamur ab infpe<Sione modi quo generantur

icntiumquam animantes , pr*cipua esi de te qu$ftio erit , vtrum omni*
libee parentis
partem forma illarum membra fimul formentur , an vero fucceflfiue,
liter contincti vnum fcilicet poft aliud, & fi quidem fucccfliue, a cuiufi
ia femine.
nam formatione opus fuum natura aufpicetur. Inqu*-
ftionis liuiusdircuflionc explicaturi fumus omniaad generationem fpe-
ftantii, quantum inftituti noflri ratio poftulat : vt vero materiam hinc

aprimaillius origine repetamus , meminifle oportet id ,

quod Phyfici
nos docent , nimirum cum adoleuit animal , cxa<Aoque*tatis flore crtfi.
cere iam in longitudinem defiit, humorem ex alimentofupeifluum in
deflinatoad id corporis receptaculo condi, vt alterius produftkmi de-
Porro dubium non eft quin humor ifle a fingulis animantis par-
(eruiat.

tibus mittatur, adeoque dicipoflit totius animantis peifcdioneminfe

quodammodo continere. Sed quicquid fit de ea re ,
certum eft animan-
tem ex fuperfluo hoc parentis humore proft-eari , qui cum iuxta quo-
sundam opinionem er variis partibus a varibitem parentis membris de-
riuatb componatur, partes ift* vbi conuenienti calore & humorefer-
mentatz fuerint ^habitum fit uirtquc foiduntur fimilia iis, q u* animan-
tis
 q

De datura Corporum, Caput XXIV. 20^

tisvndedecidebanrurmcmbrafbrtitafuntiac deinde crefcentes indics
magnitudine , &
foliditate ( uz caloris cum humore operantis effcdtus

funt ) in perfectum demum aiiimaleuadunt,fimilcillia quo oiigincm

traxere.
Opinionem hanc haud pamm confirmare videtur, exemplum quod
me olim obferuafle memini, felis nimirum qux cum ei adhuc paruulz
procideretur cauda, catulos poftmodum enixa eft partim caudatos,par-
tfm , idque in xquali numero , abfque cauda ; rem ita difpcnCinte
natura , quafi vnius parentis integritate in fztum deriuata , alte-
rius defedum fupplerc nequiucric. Huc facit & aliud exemplum quod
mihi in Barbaria ad oppidum illud piratica infame vulgo jllgcr diuer-
tenti occurrebat Mulierem illic quandam duos in finiftiamanu polli-
;

ces habentem, quatuor, quas pepererat, fili? in hac naturx vitio imita-

bantur, vti & paruula puella quam filia natu maxima genuerat proles ',

autem mafcula ab eodem immunis nalcebaturtfubibat animum curio-

fitas dum illic commorabar omnes videndi: & quanquam no facile per
1

(
Mahumetanxfe&gfxminam familiariteralloqui;
mittatur Chriftianis,
munus tamen quod tunc obibam, vnacum prxfedti vrbanitatc.copiam
mihi fecit non videndi casfolum, verumctiamcum ijfdem colloquen-
di. Affirmabat vetula tumin matre, tum in auiafua eodem prorfus mo-
do naturam aberrafle; quod ad ipfas autem attinet, fides penes autho-

fem fit.rcliquas ipfe confpexi.

Cxcerum opinio hfc exemplis hifce roborata , quamuis primo afpe- rteftii.Vux hac
£tu videatur propofit? qu? ftioni fatisfacere .formationfemque animan- opinio,

tisapte explicare, penitius tamen introfpeda , longe aberit ab ea quam

pollicita eft fotisfa<ftione,incidcrque in difficultates quibus nullavatione
extricari poterit. Primo enim qui fieri poteft.vt ex diucrfis partibus coa-
lcfcens humor qui animantis generationi deferuit ,ira a quolibet paren-
tis membro colligatur, vt completam illius in fe naturam ferat? vel enim
fenfus eft , fuperftuum hunc humorem minimam quamlibet in parentis
corpore particulam alluere, & ab ea aliquid in tranfitu recipere , vel a
magnis duntaxat & fimilaribus partibus communicationem iftam fieri.

Prius videtur penitus impoflibile, quomodo enim vel fingi poteft,

humorem iftiufmodi totum animalis corpus circumire, fingulas illius
atomos rimari, condere fe deinde in vafcvbi ad vfum generationis re-
feruatur, necinterim quidquam illius in longo hoc itinere perire, carni
fcilicetoffibufveab illo irrigatis adhxrens,fed aliquam illius partem a
quolibet animalis membro femper remitti- Prxterca partes remotiores
a canalibus per quos deriuaturhumorifte, cum largius alimentum ha-
beant , quam quod in propriam fubftantiam conuertcre poffint , in pro-
ximas fefe exonerant, numorque ita exundans ad fontem amplius non
redit , fed in illarum partium in quas effunditur nutrimentum ce-
dens , humorem inter (e canalcmquc intcriciftum repellit ad canalem,
ita vt nihil penitus a remotioribus quibufdam partibus remittatur, qui-
nimo pars magna humoris rcpulfi a canale ipfo longe non difceffit.
Cc iij
 2io Traftatus Primus,
Tuto igitur concludi poteft, fieri non poffc, vt a qualibet totius corporis
parte remittatur aliquid, natura & qualitatibus remittentis imbutum.
Sed dices fortaflis , aliquid a parte qualibet fimilari remitti: quod
fi ita fit ,
libenter quxrcrcm , qui tandem fieri , vt (olius fermen-
poffet

tationis vi partes fingulx rata conflantiquc lege determinatum locum

,

peteret ad formationem animalis , in quo tanta eft taque difFufacuiufli-

bet partis fimilaris exrefio? Vnde haberet caro.vt hic lata, illic rotunda,
figurae partis quam opertura eft, tam exadte fe accommodaret ? vnde

o(G vt hic cauum , illic enfiforme foret, collae alibi figuram reciperet,
illamque formarum varietatem quam in oflibus obleniamus, fubiret»
Idem de alia qualibet fimilati , vtputa venis cxtcrifque quxri polTcr.
Rurlus cum eodem tempore largior ab vna,quamabalia parte remit-
tatur humor , qui fit vt debita naturx proportio tam exadte obferuetur»
Num dicemus hoca pei ito aliquo artificocurari, cuius munus fit partes
omnes in proprio cuique loco fituquc difponcre , quod ab A riftotele fe-
mini maris adicribirur. Atqui id impofiibile eft j tota enim huius operis
varietas, eodem tempore, ijfdcraqucoccafionibusefficicnda eft, quod
tam vnius agentis virtutem fuperat, quam impoflibile eft multiplicita-
tem ab vnitate immediate proficifei.
Prrtcrquam vero quod nullum reperiaturagens, quod partibus iam
collcdtisfuum cuique locum ordinemque tribuere polfit , manifeftum
eftprxuiam hanc partium a fimilatibus colle&ionera ad animantis pro-
dudfionem minime requiri hxc enim fi requireretur, quomodo ex alijs
:

— animantibus, & ex putri materia nafeipoffent vermes? vndeinnauibus

tanta foricum aliunde non inuedforum multitudo? vnde ranarum in
aere generatio ,
anguillarum ex luto rolcidouc cefpite, bufonum er
anatibus
,
& id genus alia ? A dijee quod cum ani-
pifeium ex gruibus ,
mal vnius (pecieiinaliud diuerlum tranfmutatur, vt cum bom-
fpccie
bix vel eruca conuertitur in papilionem , lucc elatius fit , nullam ibi prx-
uiam partium colb&ionem fieri poffe.
in
Amhoris in Quapropter aha nobis via ingredienda eft ,vt generationis modum
h»c quxftionc inueftieemus, in quam nos quodammodo manuducetconfidcrationu-
r
* tritionis & augmenti animalis quidni cmm partes in prima generatio-
:

ne fiant ex materia fimiliillicxquain nutritione efficiuntur? Si anima-

lia certi cuiufdam humoris beneficio augefeant qui poft varias muta-
,

tiones in carnem demum atque offa , mixtumque quodlibet, fcu partem

fimilarem ad animalis compofirionem pertinentem conuertatur, qui &
deinde adiungatfe aliis partibus, quas iam ante produtftasperfc&afque
reperit
,
quid obftat quo minus idem humor , fimili caloris humorifque
operatione, ficxcerx qualitates nondefint,in carnem quoque & olla,

conuertatur, licet nihil id generis re periat cui de nouo accedens vniatur?

Concludamus ergo vbihumoris quo nutritir animal maior fuerit
copia, quam in ipfiusfubftantiam conuerti po(Iit,id quod fuperfluum
eft, feparari a reliquo, & in idoneo receptaculo condi, vbiapta conco-
ctione vires undem fpiritufque intra fc colligens, corpus quoddam ho-
mogeneum

i
 De Natura Corporum,Caput XXIV. 2ir
tnogeneum auadit jfimileijsqux nulli fenfibili partium varietate cori-"
flant. Porro corpus hoc per alios caloris & humiditatis gradus in albo-

rem fubflantiarum ordinem afccndit , a quo nouis rurlus qualitatibus

imbutum tranfit in alteru atque ita demum per varios temperamento-
.

rum gradus fecundum diucrfasnaturx operationes tranlcundo.plenam-

que &abfo!utam in eorum quolibet mutationem fubeundo, prodic
tandem animal ex tali humore formatum, qualis podea in illius iam
produdli alimentum cedit.
IUI.
* 111-
Cxterum vt facilius, maiorique compendio ad hoc perucnirctur
quorundamopinio fuit , partes omnes fiinilarescuiufcunque generis in
fenfibiliter in quolibet corpore confufas dclitefcere ,
nec ad produdio-
nem cuiullibct ex quolibet aliud requiri quam
,
congregationem carum malicer conti,
partium qua ad corporis producendi compofitionem fpedlant.lepa-
ratis iis ac reie<dis,qu*abhac compofitione adeoque natura alienat

funt.
Verum fubtilitas hxc leuisadmodum apparebit , prxfcntique inditu-
ro nihil profutura fi cogitemus in quot diuerfa corpora res aliqua ciuf-
,

dem fpecici immediate tranfmutari queat vel potius quot corpora plu-
i

ribus eiufdem fpecici indiuiduis , in pari quantitate intus fufeeptis imme-

diate augeri valeant : & deinde fiipputemus quantum cuiuflibet indiui-
dui , in lingula corpora ita aucta conuerlum fuerit. Nam fi incrementa
in fingulis corporibus fa£la colligamus in fummam , videbimus totam
vnius cuiufpiam ex idis indiuiduis quantitatem , longe ab iis fuperari,
quod ,fi allata hypothefis vera edet, minime deberet euenire. O porteret
enim quodlibet indiuiduum nihil aliud effequam totum quoddam coa*
Icfcens ex partibus fimilaribus quibus augentur diuerfailla corpora, ex-
trahentia fcilicet quicquid in iis fimilis fibinaturx repererint.

Res hxc exemplo fiec manifedior.-fupponamus ergo hominem,

equum, vaccam, ouem aliaque quingenta diuerfx fpecici animalia, la-
dlucisfimul vefei. Atque vt in argumenti huius propofirione confufio-
nem omnem cuitemus,vnicuique libram fuam quavefeatur adrgne-
mus: fupponamus dcindealtcram eiufdem herbx libram , igne confu-
mi , tantundem fub brafllcx, aliarumque quingentarum diucrfe fpecici
plantarum radicibus putrefeere. Quo polito fupputemus quantum cu-
prudu£him,audlumue conuertatur. Ex gr.
iuflibet librx in corpus ex ea
quanta vis cinerum ex vnius librx confumptione congeda fucrir,quan-
tumaquxdidillatumexalia , quantum homo creucrit ex comellione
rertix, quantum equus ex quarrx’, quantum denique terra, quantum
braffica ex quintX & fextx putrefadhone au£la fuerint & ita libras

omnes in corpora diuerfarum fpecicrum (qux pro libito multiplicari

poffunt) conucrfas percurramus 1 colledHfque in fummam incremen-

tis fingulorbm, videbimus vnius librx quantitatem longcab iis fuperari.

Quod tamen fecus foret fi quxlibet libra la&ucarumex variis partibus

,

fimilaribus aftuilliinexidentibus componeretur, quas corpora diuerfa

eiufdem cum iis naturx ad fe traherent , nec vllum omnino corpus la.
 212 Tra&atus Primus,
v. ttucaruminfc conuerfione augeretur, nifi quod partes (Ibi fimilesna*
turaliteriniis latitantes reperiret.
«“‘‘‘fu'-
m iltum opinio Ex alia vero parte fi mentis aciem retorqueamus ad principia fupra
& ft a bilita,vbi de corporum compofitione differuimus, deprehendemus
confirmatur
vniusin aliud cranfmutationcmfiueinnurricionc.fiucinaugmentatio-
nc, fiuc denique in generatione , non poffibilem fblum,verumetiamef-

fedtu facilem c(Te. Ex iis manifefteapparet , quo patfto multiplex folido-

rum liquidotumque varietas,omnes naturalium qualitatum diffcrcntii,
confidenti* omnes, & quicquid praeterea ad corpora fimilaria perriner,
ex pura fimplicique raritatis ac denfitatis mixtione oriantur. Adeo vc
ad varietatem hanc efficiendam neceflaria non fit aliarum alterius gene-

ris partium mixtio ac feparatio fcd artificiofaduntaxat rarorum ac den-

iorum ordinatio. Quz ipfiffima aiftio eac^ue fola , mira tamen arte me-
thodoque peradla, qualis magnum illum a quo excogitata cft archite-
rftum decet, in animantis generatione repetitur quz fcilicet primo er;

fubflantiS multum diflimili ei in quam poftea fingitur coagmentatur.

Si mutationem hanc generali tantum mentis obtutu luftremus,nec
nifi duo illius extrema confideremus, primam nempe fubftantiam quz

in animantis compofitioncm venir.eandemque iam perfedfionem luam

adeptam fateor fupra fidem omnem videri poffe , vt opus tam elabora-
,

tum,tamqueabfolutumafundamentoadeo rudi, remotoque abeain

quam poftea crcfcit perfeiftione furgat. Czterum fi eandem per parti,
culas expendamus, naturamque pedetentimfequentes.fingulisilhusve-
infiftamus, quemlibet promouentis gradum diligentius obferuan-
ftigiis

tesjfaciledeprehendemus mutationes fingulas adeo cognatas effe, &

connexas, tantaque euidentia ex caufis materiam difponenribus fequi,
vt vel inuite concludendum fit, non poffe ex ea aliud quidpiam effici,

quam quod reuera efficitur.

Si fabam tellure conditam aqua irriges (idem de alio quouis femine
ditftum puta) fieri non poteft quin intumefeat; ea fic intumefeente

nonne effringi corticem neceffe eft ? hoc effra&o, nonne eadem necef-
fitate ( calore intus proritante^ nouam materiam effundet , eamque

idiionem edet quam germinationem vocamus? Germina haec nonne

tenuiffimis fibris, qua viam fibi valent aperire, telluri fe infinuabunr?

I
nonne fibrzhz tum ob tellurem vndique comprimentem , tum fupre
etiam natura vtpotc fab* ita fermentat* partes grauifsim* duritiem
quandam contrahent? Poteftne denique hoc totum aliud effe quam
piant* radix? Porro calore radicis huius nouo fe humori admifeente,
&iuxta naturalem fibi propenfionemfurfum nitente , annon fequitur
neccffario teneram viridemque fubftantiam
,
quam gemma foliumue
Vocamus, atcllure aliquantulum emergere, quandoquidem teneritudo,
viriditas, 6c afcenfusa duabushifcecaufis calore fcilicet & hnmorenaf-
ci (olent ? Annon etiam oportet viridem hanc fubftantiam , fenfim iam
adolefcentcm , altiufquc e terra Turgentem , ftatum in quonafeebatut
defercrc , donec durefeat in culmum ? Calor interim radici incubans no-
uum
 De
Natura Corporum, Caput 213 XXIV.
uum cotinuo humorem fublimat, quo fice ve culmus primo luxurietur,
crefcatque in altitudinem , exterum vbi tepcfa&i humoris partes magis

volatiles iam Citis depurat* fuerint , ae fublimat*, nonne fupra culmum

magno nifu & vigore conabuntur fe erigere > aerifque frigidioris occiir-
fu in ipfa eruptione cohibitz, nonne lubfillent illic, Ce concrefcent?
nonne etiam afeendentes continuo panes nou* prioribufque fe jungen-
illum vcluti fontem obftruent , & in gemmam intumefeent ? ea de-
tes,

nique i|fdem c.iufis , quibus culmus , exterius durata , caloreque interno

continuo afccndente, nec patiente fe includi, pr*fcrtim cum ex reten-
tione vires collegerit , nonne findi neccfle erit teneram fiam gemmam,
i

& aperire fc,vtfubtiliori fucco exitum faciat? qui ob infignem fubli-

mationem purior reliquo efferius, in puriori itemac nobiliori fubflantia
fele prodit , adeoque tranfit in florem. Porro fi via quam ingrefsi fumus
infillentes.fingulas huiufmodi generationis circumflandas excutiamus,
videbimus, perinde neceflarium effc, vt alia flori fubflantia fucce- &
dat qu* intus caua fit frudlumque includat , & vtfrutflus demum
hic maior paulatim duriorque cuadat nec ceffibit hxc natur* opera- :

tio donec ad perfedlam tandem nouarum fabarum generationem

,

ventum fuerit.
Atque hoc demum pa&o filum per digitos caute ducentes.hirentefi
que ad fingulosvt ita dicam illius nodos , non ante tranfituri quam ar-
tem qua neduntur detegamus, videmus difficilem hunc in animantium
generatione progreflum. non vfque adeo femorum effc ab intelle&us
huminiacie, nec impoffibile effc folertis natur* veftigia affequi, modo
fhidium tempufque neceffarium impendamus ( minus vtique quam
,

philofophus ille, qui tot annis folirutur* apum infpedioni totus incu-
buit )
Cingulis quarumlibet mutationum circum flant iis accurate obfer-
uandis, in quibus omnibus res qu* ante fuit.effe definit, nouamqucna-
turaminduens.nouisitem qualitatibus imbuitur ,diuerfis penitus abijs
quas ante poffidebat, vti medicorum experientijs certo conflat ; muta-
tio tamen quzlibct talis efl , vt iuxta folemnem ac generalem natur* or-
dinem ( in quo nihil attendendum efl pr*ter effedlus neceffarios, quos
talia agentia , in talibus fubiedtis, talibufque circumflandis producunt,)
impoffibile fit aliud quidpiam procedenti mutatione fieri, quaraquod
proximeeam fubfequi experimur.
Porro fi ordinata h?c mutationum fucccffio,caufarum externarum
vi , & variarum circumflandarum difpofitioneindudla , neceflarioin
faba reperiatur , quidni exiftimemus idem quoque animantibus euenire,
Jicct perfediori modo , vtpote fubflantiis perferioribus. Certe hic
quem dcfcripfimusprogreffus multo verifimilior efl , quam fi dicere-
mus minutifsimis variorum corporum fimilarium atomos in farina la-
titare , vrputa radicis , folij , culmi ,
floris,fi!iqu* & fruilus , horumque
quodlibet natura quam iam olim a prima fui produdlione accepit, nun-
quam exuens, copiofiorem duntaxat humorem e tellure trahere, quo in-
tume£cat,& quoad quantitatem augeatur : vel ineffe femini maris, fub-
 114 Tra&atus Primus,
{lantiarii carnis , ofsium, nemorum , venarum ,a!iarurnque partium fi.
milarium, quibus animantis corpus fabricatur; camquc tra&oafiminS
humore iullam folummodo magnitudinem acquirere, nihilo mutatam
quoad naturamabcaquiprimoinfeminedclituit.
A udadfer itaque concludamus, generationem otnncm ei idonea fcd
remota homogenea mixtaque fubftantiafieri , quam externarum cau-
,

larum vis in aliam prorfustranfmutat, minus quam antea homogeneam

reddens , alias deinde caulas in diuerfis circumllantiis , fecundam hanc
in tertiam conuerterc, tertiam in quartam, & fic deinceps per conti,
nuam mutationum fucccflionem ( quibus resde nouo produda minus
quam prior homogenea euadit,iuxra naturam caloris, plura & inter fe
diuerfa corpora mifcentisdonec illud tandem producatur, quod fibi
veluti terminum metamque harumemnium mutationum natura pro-
pofuit.
A tque hoc multis experimentis exploratum reddituri vt v. g. arbo-
rum, quarum cortex qui parte feptentrioni expoliti funt, durior craf-
fiorque cuadit altero qui meridiem refpicit ; in pedinibus quoque arbo-
rum haud exigua fele prodic differentia, vfqueadeo vt illius rei periti ro-
tundum aliquod ligni fragmen , truncata iam arbore videntes ac tra*
dantes fitum in quo creucrat & quam quodque latus partem rcfpe-
, ,

xerat,abfque errore dicant.Mcminit lofcphusa Colla arboris cuiulclam

inAmerica magnos hinc excelfofque colles relpicientis, illinc folis xflui
expoliti, cuius vna medietas in vna anni tempcftare, altera in op poli-
ta florebar. A conlimilialiquacausi clfcdus ille nafei potefl, quem in
arboribus, folia vel flores aliena anni rempcftatc nonnunquam ernit-
tentibusadmiramur, quemadmodum, vt reliquas taceam, celebri apud
nos quercui in laltu quem nouum vocant, ali jfque nonnullis in infu-
lanolha accidit, in quibus forte foli in quo crefcunt temperamentum,
idem priftare poterit, quod folis ventorumque vis in ea cuius meminit
Aeolia. Experimur enim quotidie tantam clTequarundam terrarum in
frumentum potellatem, vtipfam eius naturam mutantes, pro tritico
quod feueris.lecalem , autaucnam reddituras fint.
Hinc manifclle apparet, quandoquidem circumflanti* externa: vim
hibciH , corpusaliquod partim , vel ex roto ab eo quod antea fuerat in
aliud tranfmutandi
,
generationem non fieri aggregatione partium
fimilmm ad fimiles prxluppofitas.nec ab opifice quodam fpccifico in-
tus latitante , led commixtione materi* feminalis cum humore ad-
uentitioj&circumiedorum corporum halitibus.quicx priferipto na-
tur* ordine, rata quadam methodo paulatim &per gradus a materil
feminali imbibuntur , ita vt eam ad fingulos gradus in nouam t ranfmu-
tent naturam, talem fcilicer, qualis ex prifcnti temperamento , ( vt iam
fupra di&um elhproximc oriri apta cll, donec ad fupremum perfc&io-
VI
Quid vna fub nis apicem ventum fuerit.
ftanu» in *lum
s C£j ne q UC hic fillit mutantis femper &
innouantis fe natur* operarios
opus enim fuum ita demum abfolutum , frumentum fcihcet vel ani-
mantem

It
r
 De Natura Cofporum.Caput XXIV. itf
mantem , deijcit ab illo pcrfedionis flaru , & in farinam , vel eadauif
conuertit
,
qux moxpanem lutUmuc, deinde in Cmguinerti aut het-
in
bamrranfmutantur &: fic versa continuo in orbem rora, ( que nihil
:

in eodem ftatudiu manere patitur) corpora omnia exvno in aliud tr.lrff-

fert, varicque repetitis reuolutionibus quodlibet tandem ctr quolibet
producit, vtcumex luto gyrini, ex gyrinis ranz,ex hisdenuo lutum
generatur: vel cum fimili(vt ita dicam) ludo £tcrr£vermes,mufcas et
vermibus molitur , & id genus alia , vno animali tranfeunto in aliud, cu-
iusnaturamac proprietates materia in gradu proxime prxccdcnriptx-
fentibufque circumdandis induere apta eft, vel , vt mcliusloquar, ne- x
ceflario poftulat.
Vt quod modo diidum eft experientia firmetur; diligentemimprirrlia
huiufmodi rerum obferuatorem pro cerro affirmantem audiUi, fe olim
in Hifpaniadegentem aduertifle in verno tempore virgam quandam
vdo in loco iacentem , qux fucceftu temporis in putridam lutofamque
materiam corrumpebatur ; in cuius extremo ita putrefj&o rudis quas-
dam capitis figura paulatim delineari czpit , prope quod non ita multo ,

poftcxigiacrqra apparuerunt, quae indies in aptiorem & diftiniftiorem

habkuma natura fingebantur, deinde per multorum dierumfpatium
enim in quo iacebat idoneus erat , vt progreflus hic quotidie ob-
( locus
liquaretur, necquifquam eo accedit a quo interturbaretur) difeernere
poterat vbinam in eadem continua quantitate defierit cfle corpus ani-
manris, incipiente rurfiis ligno fiue luto. Cxterum animal illud creuit
indiesin longitudine , pluraque in eo crura apparuere. Tandem cum
iam peneabfolutum fentiret, paratumque vt fea reliqua mafsa fepararer,
illic manfit viditqueinfcdlum repens in forma voluocis .deferto ligno
fiue luto , cui tantum de longitudine perierat , quantum in animantis
illius corpore infumptum fuir. Fortaifis maxima pars huiufmodiani-
malculorum hifcc gradibus prodit in lucem. Czterum pofle illorum
generationem diftin&e obferuarc prout a viro hoc ifta quam
,
modo re- t
tuli obferuata fuit, raro admodum contingit.
Quapropter vt plenius nobis in hac materia fatisfiat, operi precium
fbret, experimenta in quibufdam animantibus inftituere , quas ita ad vir.

manus haberemus, vt illarum ortus & progreflus lingulis non folum Du'|“u ^’ o' <: ' lll

diebus , verumetiam horis obferuari poflent. loannes Heydonius lumqucimm»,

equesauratus & a fereniflimo
magni Britannixrei tormentarix
rege llurn
n '’
gtnsotio-

prxfe£lus( vir non minore animi quam generis nobilitate confpicuus,

magna: etiam eruditionis, milefque tam quoad theoriam quam quoad ,

vfurn periiiflimus ) primus mihi hoc praedandi modum patefecit , bene-

ficio fcilicet fornacis , cuius temperatus calor calorem naturalem galli-
nae ouis incubantis imitaretur. In huiuftnodi fornace plura limul oua
excludenda collocare poteris , eaque diuerfis temporibus frangendo,
qua mlibet mutationem etiam horariam li velis obferuarc licer quarum :

prima erit, quod in altera albuminis parte infignem quandam clarita-

tem reperies, nec ita multo poli exigua quxdam macula rubicundx
Dd ij
 21 6 Tra&atus Primus,
materi* inftar fanguinis in medio iftius claritatis vitello affixa apparebit:
quae motu dilatationis & reffri&ionis reciprocata,quandoquc kleoftca-
det,ftatimquerurfuseuancfcct,& quidem iam primo emicantis tanta
eft exiguitas, vt non nifi motus beneficio difeerni valear. Ad quelibcc
enim veluti pulfum du fefe aperit videri poteft.fed mox denuo ita claudi-
tur vt aciem effugiat. A rubicunda hac macula pofl breue temporis in*
teruallu , multae hinc inde venui* eiufde coloris licet ob tenuitatem pro-
pemodum inuifibiles ,
porrigentur, &
ad quarundam extremitates maf-
fu!a quidam colligetur, qu* in figuram capitis paulatim efformabitur,
nec ita multo pofl oculos in ea roltrumque detegere incipies. Inrerim
prima illa fanguinis macula magnitudine 6c foliditate crelcit , donec in
carneam quandam fubftantiam euadat,eamqueex figura facile videbis
effe cor, fola adhuc albuijiineinclufum.fcd ex venulis iftis vndiqucabel

deriuatis, reliquum corpus paulatim fabricatur , in quo velut arcula qua-

da cor includitur, addudis paulatim hinc inde ceftis, tandemque firma
inter fe comm ffura iuntSlis ,
quo ita, exiguum iftudani-
fabricato
malculum putamen breui implet , conuersa in vatias fui partes tota oui
fubftantia , tuncquedomunculi fui angu Ilias dedignatum , eo efftadfo
prodit in lucem , omnibus fuisprtibus veluti numeris abfolutum.
Similiter quod fpeiftat ad alia animalia, qux ob fitumadhucin ma-
terno vtero animatum viuipra appellantur, eruditus ille diligentque
naturi ferutator Herucus, docet non manere in vtero fsrmineo poft co-
pulam femen maris in magna aliqua quantitate, fed folui vt videtur in
vaporem, & incorporari vel ipfifubftancix vteri , vel quod verifimilius
eft parti alicui magis interni, puta vafis feminalibus, quorum lubftan-
cum folida fit , leminique fxminco multum affinis , huius op lemen
tia

miris eidem permixtum & permixtione hac quodammodo folu-

,

tum in vaporem, facile imbibet , quemadmodum fupraoftendimus ve-

nenum in Vulnere reli<ftum,a fcorpionis feu vipr* corpore attrahi. Elap-
,
fo dcin certo tempore Herueus in damis vel ceruis fex hebdomada-
rum feu duorum menfium fpatium notauit ) femina rurfusin vterum
diftillanr ,in cuius medio clarefccre paulatim & tranflucere incipiunt, in
centro denique huius claritatis, vti fupra de ouo didtum eft,exigua actu*
bicunda macula apparet.
Citerum non eft a nobis ledfor dimittendus infoluta difficultate,
R f
^u, quidam fi! quam in illo haud dubie reliquere exempla fub initium huius capitis alla-
ue extuberan- ta, felis nimirum cuius catuli parcim caudati partim fine cauda nafce-
,

biu "parentum
^ antUr » & filiarum iftius Afri quibus perinde ac matri in finiftra-
tranafiandantur rum manuum pollicibus extuberandi quidam minorum pollicum
m prolem. figuram imitantes fuccreuere aJiorumquc id genus effectuum quotiefi-
cunque eueniunt .eueniunt autem frequenter.
Reuocct igitur in memoriam, quod iam fupra a nobis determinatum
eft, materiam generationi fubietftam , effe fanguinem quo per totum
>

corpus diftributo.vt fingulas illius partes irriget, &

vt fpiritus conue-
niemesa fonte ipfo feu officina vbi elaborantur , ad eafdem deuehat.
 De Natura Corporum, Caput XXIV. 117
quod reliquum illius earum nutritionem remittitur ad cor , vt
eft poft
languefccntem calorem tam longo itinfre exhauftos in-
, fpiritulque

ftauret. Ex qua perenni fanguinis partes omnes ita permeantis circuitio-

ne manifeftum eft cum ab vnaquaque illarum peculiari quodam modo

concoqui, imbuique,adeovt fi qua virtus fpecifica vni infit.qua: alteri
non competit illam quoque inde rediens fecum ferat. Porro fubtilior pu-
riorque fanguinis pars veluticlixir quoddam tota mafsa extradhim.in
vafis fiue receptaculis idoneis conternatur, donec neceffitas eo vtendi
ingruat , cftque materia fiue femen noui animalis formationi deftina-
rum ; in quo fe prodent omnes illae virtutes fpecificr quibus (anguis per

repetitas varie circuitiones , dum fingulas animantis partes veluti explo-

raret, imbuebatur.
Ex quo fequitur (1 corpori vnde femen hoc deciditur, pars aliqua de-
fic , vel in eo redundet , cuius nec virtus reliquo infit corpori, nec redun-
dantia temperetur ,
partis iftius virtutem vel non poffe omnino inefle

fanguini.vel certe in eo redundare, adeoque feminiaut nullam inefle aut

nimiam : & quod deinceps a femine ifto procreatur nempe animal edi-
tum iam in lucem originem illam fapict, nifi forte femen maternum
fuppleat temperetur quod paterno deerat , aut in eo redundabat, vel
contra materni feminis vitium a paterno corrigatur. Difcrimtn in-
Scdobijciet forraffe lciftor non poffe virtute huiufmodi fpecifica con- opinionem

co&ione aliqua fanguinis autfadfa in eo impreflione acquiri, nifi patlSjh uramquamfal

culz aliquz mebri aliti reipsa in illo maneant , &
reuertent c comitentur, prirefauun,
iux ta affatum illud Gcber, ejuod non ingreditur non immutat , id eft corpus
nullum mutatur ab alio nifi cuifubingrrdiensimmifcet fefe vnum cum
ipfo efficiens, adeoquenos per hanc explicationem in reieftam prius opi-
nionem reipsa incidere. /rsv
Ad hoc refpondco immane diferimen efle, inter opinionem iftam
ean\quequamnosdefendimus,vti aperte conflabit duashafce propo-
fitionesabilliusauthoribus affertas expendenti. Primo enim affirmant
animantem gigni foll congregatione partium fimilarium , quz in cor-
pore vnde extra(ftz funt antea delituere, nos contra afferimus fangui-
nem accedentem ad partem aliquam vt eam irriget,tranfcundo percam
& in eadem aliquantifper commorando frequenter denique illuc re- ,

meando ,in ipfius tandem naturam tranfmutari indeque fieri vt cuiuf- ,

liber partis virtus fpecifica augeatur , extendatur , & dilatetur.

Secundo ipfi affirmant embrionem in femine adhi formatum effe
quzcet ex partibus adeo exiguis , vt ante difeerni nequeat quam harum
quzlibet t radio ad fe ex circumieftis corporibus veluti .alimento
riufdcm fecum naturz, magnitudine audi fuerint. Nos contra doce-
mus confici e (anguine partes omnes corporis irrigante vnamquandam
homogeneam fubftantiam camque cfle femen quod nullam in fe ani-
,
,

mantis figuram continet, vel illiusaquo deciditur, vel alterius in quod

accedentibus aliis corporibus aptum eft conucrti , tametfi virtutibus
partium omnium quas crebro alluebat imbutum fit.
£d iij
 8

21 Tra&atus Primus,
Porro cum virtutis fpecificx mentionem facimus, (aris vt opinior ,in
didtum eft , quo admoneatur ledtor , nos iftis-
Varijs huiufce operis locis
vocibus non intclligerc qualitatem aliquam fidticiam , qualem philofo-
phi recenriorcs frequenter inculcant, necipfi quid dicant, vel quid co-
gitent fcientes, nec vllam illius rationem reddere valentes, fed certos
quofdam gradus, certumque numerum denfarum & rararum partium
in vnum coeuntium quales ad mixtum cerrxcuiufdamnatutzac tem-
peramenti conftituendum requiruntur : qui rararum denfarumque par-
tium gradus ac proportiones, fitnulcum earundem commixtione & in
vnam quandam homogeneam fubftantiam tranfmutatione oriuntur ex
operationibus agentis exterioris eas diuidentis , imbibentis , fubigentis,
ac denique concoquentis in tale temperamentum. Porro agens hoc in
prxfenti aliud non eft, quam pars quxlibet in corpore animantis, per
quodSuccusiftefiucfanguistranfit,&cui peculiare quoddam rempe-
ramentumcompctit, ortum ex tali rararum ac denfarum partium pro-
portione qualem modocommemorauimus.Nec magis impediri poteft,
quo minus corpus hac graduum proportione conflans temperamen-
tum fuum communicet (anguini ab eo imbibito, moxque iterum (e-
gregato, prout noux eiufdcm humoris partes illuc appellentes priores
abegerint, quam prohibere valeamus canalem inter venas metallicas
excauatum, ne labenti per illum aqux, continuoque aliquid deradenti
c ua btatcsfuascommunicct.
Totim cor o ]

Sed vt inftitutum profequamur. Semen ita imbutum virtutibusfpe-

cificx rcpcrian cificis variarum partium corporis vnius parentis, & cum alterius parrn-

dcqu/conhr r *s femine in idoneo receptaculo commixtum, ibique rite concodhim

mitut dofinni $fFormatur in cor quod in prima hac animantis inchoatione , virtutem
,

grxphi/praxi-
multiplicem partium omnium ad animalis integritatem pertinentium,
m4 xmcccdca- quxinde pofimodum enafeentur, & velutigcrminabunt in fcprccon-
,

nbu» tndiu.
tince, haud aliter quam cor animantis iam pcrfeiHx & abfolutz fpecifi-
eisvariarum partium corporis quo includitur virtutibus imbuitur, ob
continuum (cilicet adipfum a Angulis membris recurfum (anguinis,
quo fubinde nutrit fefe ad inflaurandum perenne fubflantiz fux difpen-
dium ex innati caloris vehementia proucnicns. Quo fit vt totius anima-
lis compendium quodammodo & epitome in corde reperiatur.

Porro cum cor in embrionem paulatim crefcente ignis naturam re-

ferat, Acuti ex- vna parte calidas fui atomos expirat, ira ex altera oleum
Auepabuluquo nutriatur ex adiacentihumido attrahit, quo Acattradfo,
ac deinde Amul cum atomis calidioribus per halitus emiffo iambo Amul
con Aflupt, ftatim ac violenti caloris fphseram egrefla illius poteftati am-
plius non fubiacenr,quo fcilicet neque craflefccre neque omnino quie-
te vlla frui permittebatur; ibique demum concretx in (ubflantiam qua-
lis ex in-iufmodi mixtione produci apta eft coagmentantur, cordique
connc&untur beneficio quarundam fibrarum ex eodem pullulantium,
( durefeunt quippe etiam huRifmodi emifliones ,vt luculentius often-

fumcftvbi de teneris plantarum caulibus fiipra difletuimus ) atque vt

verbo
 /

DeNaturaGorpofuftijCapuiXxiV. 219
Verbo abfoluam , fit alii aliqua an|mantls pars, qU4 ita per ordinati
incrementa augetur fuccefliuc, atque formatur, donec ad perfodiam
partium omnium integritatem perueniattir.

\
Ex his vides quam latum fit diferimen inter iliorum opinionem &
noltrain cum illi affirment completum perfe&umque animal adtuirt
;

L
femine contineri: ecquid enim aliud animalisappetiatione intelligirur*
quam corpus quoddam in quo hicoffa, illic nerui.fanguis alibi & hu-
[ mores fuis quique locis difpofita .eodem prorfus modo quo in anima-
,

'l
li reperiuntur? qua: omnia ita fc habere in Icmincipfiaflcrunt. Nosvero
nihil aliud c(Te volumus femen quam vnum quoddam mixtum prorfus
,

homogeneum, certa quadam rararum denfarumque partium varietate

Conftans.ccrtaqueearundcm quoad numerum & magnitudinem pro-
| portione temperatum qux prouida natutx manu xqualiter mifcentur,
,

& per minimas quafque totius corporis particulas itadiftribuuntur, vi

agentium diutius riteque continuata in femen operatione , tales figurx,
{itus tales .tales denique qualitates, ex. c. humiditas, foliditas.ficcitas, &
id genus alia: produci poflinr.qux multiplici alteratione , & mixtione
in tale demum temperamentum coire valeant
,
quale ad animantis in
Ccrr a quadam fpecie conft itutionem requiritur. A tque hinc apparet , li-

cet alia identidem corpora , liquores alij , alixque emanationes

primo femini , deinde cordi ,
poftremo aliis quoque partibus, prout
effotmantur &
erefeunt , permifeeantur , prxeipuam tamen ani-
s
mantis geniti virtutem primo in femine, poftmodum vero in corde
refidere.
Hincmanifeftaratiocolligitur,curparentutntamdcfe(Shisquamre-
dundantiidcriuenturin prolem '.tunc nempe cumnihilintcruenir.quo
vel fupplcatur defedlus, vel redundantia compefcarur. Quinimopofl
han» opinionis noftrx cxplicationcm,difficiIior reflabit quxflio , cur vi-
tia huiufmodi hireditario quodam iurenon fempera parentibus tranf-
,

ferantur in fobolcm.fed raro eueniant. Czterum ex principiis iam ftabili-

tis hic quoque obiedfio folui poterit :fiquidem cum animantis cor 3 .

quo femen propri im fuam naturam recipit, vtfupra oftenfum eft, fpe.
cifica cuiuflibec partis virtute imbutum fit dubitari non poteft.quin ,

quemlibctalterius partis defettum fuppleturumfitjpoftquamcumim-

miftafibi intime, atque incorporata illius virtute, ad idoneam firmira-*

tcm,iuftjmquefoliditatcmadoleuerit. Etquanquam forte continge-

rer, cor ipfum vnius parentis a primo fui ortu vitiosa aliqua qualitate im-*
butum ruide , vtiaccidiflc videtur matri iftatum puellarum qui binos ,

invna manu pollices habuere, non eft tamen neccflc, vttota iftius pa-
rentis foboles ad exemplar illud formetur, poteft enim alterius parentis
femen efficacius efle, &vitiofo huic in genitura dominati, tunequeprio-*
risa communi naturi lege aberratio, a pofleriori,fuppIcbitur &rc or-
rigctur.-vidcturquehoccucnifTe in eiufdcm mulieris prole mafcula,in
cuius conceptione quia patris femen dominabatur, filiorum omnium
digiti paternam integritatem imitabantur , filiabus quarum imbecillior

ar
 220 Tra&atus Primus,
fcxus imbecillitatem aliquam in paterno (emine arguebat, matris ifl

ijfdem defc&um contrahentibus.

Atque in dodtrinz huius confirmationem indies experimur, liberos ,

i florum parentum, quorum partes nobiliores morbo quopiam diu mul.

tumque laborauerint , ita vt in (anguinem earum ope confcdlum &

concodlum grauis aliqua intemperies tranficrit, ijfdem plerumque mor-
bis obnoxios nafei. Raro accidit vt alteruter parens pulmonum tabo
confumptus intereat, quin liberi in eandem agritudinem aliquatenus
propendeant , idem de calculo, idem de podagri, idem denique de mor-
bis cerebri aliifquc quamplurimis dici potefl ,fi crebro ijs grauiterque
parentes laborauerint. Fieri enim non potefl, quin fanguis qui ab affedlis
partibus toto corpore ( vt ita dicam) peragrato redit ad cor, immutet
tandem ipfius temperamentum, indeque euenict vt fanguinim femen
decoquendo, qualitates morbida tum a corde, tum ab ipfis membris
vitia fua & infirmitates communicantibus imprimantur. Quare mi-

rum non cflfi femen ifliufmodi qualitatibus inficiatur, cum apud me-
dicos effatum fit, praecedentium concodionum errorcsafubfequenti-
bus nunquam corrigi.
XI. Cum hucufque in hanc materiam penetrauerimus, omnefque expe-
Corinimmin-
r ent Ic amcnt t otum animalis corpus fimul femelque non formari,
j j i
os generatione r ^
f j . f
primo fomu- haud erit credo difficile , partem quar primo rormaturdcrcrminare,hanc
*“'•
nos fupra monuimus c(Tc cor fcd cxpe&abit fortafTe Ic&or vtaflcrtio-
:

nem hanc preffius adhuc magifquc idoneis argumentis confirmemus.

Manifcflum iraqueefl motus omnes atque mutationes quas taminouo
quam in dama fupra obferuauimus a calore proceflifTe, nec minus cer-
tum eflprecipuam caloris vim in ipfo fui centro reddere, a quo diffufus
hebetatur paulatim & langucfcit.HincneccfTario fequitur.paitem illam
quat calore maxime abundae , & quar (e habet indar fontis cuiufdam
vndein manat ac didribuitur, pri-
reliquas partes proprius cuique calor
mo omnium formari pod eam lucceffiuc alias prout calorem.a quo
, tc
tanquam Architedlo omnes finguntur, magis participant. Haec autem
finedubio non poted alia efle a corde , cuius motus modufque operan- ,

di manifede fefe produnt , in Ieui illa reciprocatione, & vcluti ni&atio-

ne rubicunda: maculat, qui primo occurrit, tam in ouo quam in alia-
rum animantium prima vcluti maceria. Quod non ita tamen inrelligi
velim quafi exidimem cordis formationem iam compleram cfle , om-
,

ncfque illius partes &indrumenra prius abfoluta, quam alterius cuiuf-

piam membri fabricam natura aufpicetur,fed duntaxar partem eius pra-
cipuam,a£luofiflimam , & vcluti medullam primo generari , vrinea
deincepstanquam in officina quadam elaborentur fpirirus, qui ad alia-
rum partium formationem, &nutritioncm, prout neccffitas podulat,
inde dcriucntur.
Exigua ida vcluti germina fibraque rubicundi coloris qua a corde
mllulant , arteria haud dubie funt.per quas fanguis in corde concodlus,
Eeminifque qualitatibus imbutus inde effluit, donec idoneam liadhis
materiam

"V
 Dc Natura Corporum, Caput XXIV. ni
materiam coagmentetur in cerebrum, hepar, pulmones &c. a cerebro
pricipue ortum ducit medulla, proindeque &
ofla quibus includitur,

(
qui fi originem illorum fpedtes , non videntur e fle aliud quam exterio-
res medulla partes caloris intus claufi vehementia codas, & in corticem
fiue cruftam duratas ) vti etiam nerui , quorum poft ofla maxima folidi*
tas eft. Medulli calor cxiccat ofla , ita tamen v t ciufdcm humiditate irri-
gentur,
& quadantenus nutriantur, fpiritus quoque a cerebro mifll idem
priftantneruis,artcrii denique ac veni fouent fanguine fuocamem
& hume&.tnt. Atque hoc demum parfto totum animal inchoatur , for-

matur, & ad perfedionem tandem perducitur.

— -a .
v
-

C A P V T XXV.
Ouo patio plantafiue animal adfiguram fitam perueniat.

RivsqvAM vero vlterius progrefli proprias ani-

p Un arum &
('

mantis fic formati fundionesinueftigemus .mirabile limantium fil

quoddam naturi arcanum attentionem ad fc no* gu« perinde
(Iram vocat; modus nempe quo a planta fiue anima-
li ad figuram illam peruenitur,quam tum in toto cor- effetius ,'ordi-

poretumin qualibet fuj parte fortiuntur. Ariftoteles

poflquam Iblurioni huius quzflionis totis ingenij fui viribus incubuerat, tute ptodutua*
tur
diferce tandem pronuntiauit , effedum hunc primarum qualitatum vir- -.

tutem fuperare , originemque illiusaltius repetendam cfle, diuinumque

quiddam fapere. Plerique etiam poft eum naturi interpretes vnanimi
confenfu (latuere vidcntur,nullam illius caufam afferri pofle, fed ad fpe-
cificam ipfius rei naturam recurrendum efle. Neque vero mihi animus
eft alterutri harum caufamm quicquam derogare , cum & numinis pro-
uidentiain difpofitionc circumftantiarum omnium qui mirabili huic
operi neceflariz funt infigniter eluceat , minimeque dubium fic quin in
caufarum («eundarum ordine feminis temperamentum pro prima Sc
immediata illius causaaflignari debeat.
Hoc itaque pofteriori prifuppofito, labore ftudioque noftro eo in-
cumbendum cft,vt quoufque debiles caligantcfque oculi pertingere
valent fummam diuinz prouidentii excellentiam eiufdcmque artem
,

admirabilem detegamus , quam quidem attentius contemplantes, & in.

apta illa caufarumadzqua tarum difpofitione ad indutftionem talis figu-
rzex tali qualitatum mixtura ante priparata confiderantes, nunquam
fatis fufpicere& venerari poterimus. A caufis iftis diuina hac arte ordi-

natis ingens hoc nacun miraculum edi videbimus, non autem a Deo
(eu natura immediate operante , abfque idoneis ,ijfque ordinariis inftru-
mentis quorum innata vi &
efficaciaapta hic membrorum conforma-

tio attingatur. Neecflitasrecurrcndiidentidem ad fupremum opificem

pro ctiiuflibct in effettibus naturalibus nodi folutione, argumento fore*
Ep ^
 222 Tra&atus Primus,
prima inftitutx machinx fundamenta improuidi ab illo nec non im-
perite iadfa fuifle. Improuidut cffet ille horologiorum fabricator , qui
opus fuurn ita ordinaret, vt a ppenfoiam pondere rotifque omnibus ac
machinis munia fua excqucntibus, artificis manum malleolum campan?
admoturam ad horasfingulas poftularet.Parcius itaque maiotique cum
reuerentia ad omnipotentem conditorem pro immediata cuiuilibet ef-
fetftus naturalis produ&ionc recurramus , tali non xfl dignus vindice
nodus.

Figurare in cor- Sed vt principia qux notitia: noftrx fubfuntadhibeamus, confide-'

poribui varie- randum eft corpori er naturafuatriplexdimenfionis genusfvt Marhe-
i
in* vn ^ab
maticidemonftrarcfolent )
competere, omnemque varietatem qux in
trium liimen* corporum figuris apparet , ex defetftu alicuius narum dimenfionum
cerniscaufisin*
cum re b9 u s comparatx proficifci
' : ex c. corpus quodpiam in trapezij fi-

dudio omur. guram efformari ideo contingic, quia caufa longitudinem fle latitudi-
nem illi impertiens « non fufficicbat vt parem iftis dimenfionibus pro-
funditatem largiretur , nam fi huic fuffeciflet , loco trapezij cubum effe-
ciflet. Similiter laminx, aut quadrilateri oblongi figura idcirco induci-
tur, quia aliquid obftat quo mirius par longitudini profunditas fle lati-

tudo a causafiguram illam inducenteproducatur. Eodem etiam modo

nafcuntur alix figurx, ex eonimirum quod caufx illarum effe&rices co«
gente aliqua ncceffitate plus cuiufpiam dimenfionis v ni, quam alteri par-
ti impertiant.
Exem.cau. decidente si nubibus pluuia, guttarum anguli omnes, fiue
exftanrix.abacredumperipfum defeendunt radunturiex quo rotun-
ditatem acquirunt , figuramque illam retinent, donec plano aliquo ex-
cepta.pura gramine , vel folio planitiem quandam iuxta proportionem
,
grauitatis continuitatem vincentis contrahunt.Quarefiguttain planum
incidens magna fit, dimidiam fphxram aut minorem aliquam fphxrx
partem referre videtur; eiufdem vero, fi fit exigua , pars plana (illa nimi-

rum quzgramen contingit) parua admodum eftfenfumquc effugiens»

quia fcilicergrauitas minor eft quam vt eam deprimat diffundatque fu-
ra gramen, adeoque tota ifta gutta fphxrx quodammodo figuram ad-
Euc retinet. Quod fi caufx exteriores latitudinem duntaxat fle crafliticm
guttx huius obfediflent(vtcum columna quadrata tornatur in rotun-
dam ) retuliflet figuram cylindri, vtpotecuidiminuta duntaxat latitu-
dine fli craffitie , nihil de longitudine detra&um fuiflet.

Atque hinc vides quo patfto figuras hafce primigenias, fle reliquarum
omnium veluti fundamenta natura moliatur, non quidem minifterio
agentis cuiufpiam particularis , certam figuram in determinato corpore
imprimentis , quafiad prxconceptam idxam, fle exdefinitaintentio-
ita
ne tota fimul induceretur; fed concurfu variarum caufarum contin-
gentium , qux in id omnes confpirant,vt corpus circa quod occupan-
tur in talem figuram habitumque veluti limando perducant.
Non eft hic prxtercunda ratio caufhquc figurx concaux in quibuf-
dua partibus plantarum , quam iuxta ordinarias ftatafque naturx leges
inde
 .

De ISlaturaCorpbrum, Caput XXV. ni

indenafci reperiemus, quod corpore rorundz fupetficiei , liquore, cu*
ius artradlione crefcit in altitudine, intus repleto , cautae forrefuperue-
nientesliquoremiftum contrahant, induraro eiufdem corporis fuperfi-
cie fiue cortice» tunc enim necefTeefl: in locum fucciqui interiora prius
replebat, cauitatem quandam in formam cylindri fuccedere.vt videre eft
in fegete, cannis, arundinibus, multarumque herbarum caulibus, qua:
dum tenera adhuc funt, primamque vt ira dicam adolefcentiam agunt,
Cicco plena funt , poftmodum vero arefeunt & concaua euadunr.
Cancrum quia quz a nobis in hoc capite di&a funt, nimis forte com- „
r • i
Doctnna mo* • • i •

munia videbuntur oc in vmuerlum prolata, operz pretium enc ad parti- tradit* v»* ,

cularia quidam defeendere, quorum caufae magis in abdito funt. Et tiuapaimu-

eon ml "
primo quidem expendemus modum quo petrihcanturfucci concreti, ^’r _
quem quoddam fuz veluti artis fecrctum humano
natura vt mirabile
confpedlui fubduxilTc videtur. Alumen glebatim decidit,nitrum in lon-
gis vt ita dicam ftjtiisjlal in quadra concrefcit neque hoc fcmel dun-
:
fi
'

taxatautaliquotiesaccidit,fcd perpetuo conflantique natura: metho- rnsLcH

do peragitur. tf. '.ii 'i:.,. -ii

Horum omnium ratio ex ijs quz di<fta funt facile deduci poteiit.Nam
fimixta hzc in eadem aqua difloluanrur , alumen vtpote crafliffifnum»
primo velociffimeque defeendit , cumque ex natura fua vifeofumfit,
pars primo decidensncm prius duratur, quam alia ei accedat ,indeque
ht,vt fecunda hzc primzadhzreat,eamque premat, ipsi a tertia eam
vnl aliam premente, donec
pariter aifcquente prefsa,&fic deinceps,
ezquzprimo fubfedcrc ita duratz fuerint , vt grauitati partium iam de
nouo decidentium refifterc valeant ; vel potius donec nullz iam amplius
decidant , liquore in quo dilToluebantur iis omnibus liberato, quz tum
demum ineam quam. pompreflione nadtz funt figuram duratz com
crefcunt. , _,v. :.i

Qupd ad filem attinet, qui fecundo loco defeendit, is aliquantulum

aquz fupernatans , ibi figuram recipit quam zqualiter iri longitudinem
& latitudinem extendi neccflceft,quia nempe aqua ad duas iftas dimen-
fiones indifferens eft, czcerum parem his profunditatem non obtinet*
deprimente eum fcilicetgrauitate antequam ea attingi poftit cumque ;

iam in certam molem excreuit, ipfum aquz fundum petit, nulla amplius
incrementa recepturus , augetur quippe duntaxat exiguarum partium
dum adhuc aquz, innatat adiundtione.
Nitrum poftrerno defeendit, quod quia difficilius quam duo priora o m
figuram recipit , ob maiorem qua abundat ficcitate (vtpote terreis jdjifuio

igneifque partibus prsfccipue conflans ) non augetur zqualiter quoad tri-

plicem dimenfionem, imo nec, quoad duplicem quidem , fed maiorem
tum latitudine,tum profunditate, longitudinem fortitur, a leuitate quo-
que habet quod vldmo defeendat, ea quippe minimam qua fuftente*
cur aquam poftulat.
Vtcaufas aliarum figurarum mixtis quibufdam conuenientium ape-
riremus , pi zfertim vero gemmis (quas natura cxa&iffimis vt fic dicarrt
Ee ij

r
 224 Tra&atus Primus,
typis efformaffe videtur )
oporteret ad particularem generationis
illorum modum quod fa&u perdifficile , ne dicam
defcendere
»

impoffibile cft : cum

nec qui in hac materii verfati funr.circum-
ftantiasomnes quibus innitidcberemusCmsaccurate perfecuti fint.ncc
nobis vnquam Te obtulerit occafio experimentis propfiis eas detegendi,
aut in loca vnde effodiuntur eoufquc penetrandi, vtfolidi de illarum
caufis ftatuere poflimus. Et fanc ipfa: ni fallor narrationes illorum qui.
generationis huius modum defcripfere frequentiores erradi occafibnes,
quam ad veritatem detegendam adiumenta prxbercnt ,
cum plerifque
familiare vitium fit exquifitam naturi folertiam in effettibus quos ipfi

fibifingunt, magnifice praedicare , vt iuftiorem admirationis caufam

habere videantur, aufi quoque narrationes fuasquxfitis ad offentatio-
&
nem circumflandis ornare, quod propi , vel certgrion longe a venta-
reabeftde fuo fupplerc.
mt. Cxterum vtquod ipfi nobis propofuimus , de figuris feifieet Viuen-
Eadcm doSri- tium difeeptationem preffius perfequamur: videmus plantarum om-
P * ICatUC modum fub tellure efformari : Calor enim
pUnm nium radices eundem fere in
in centro refidensvim fuam quaquauerfus diffundit .indeque fit vt qux-
dam nafcantur rotundx ,
alifc porre&ioies in longitudinem, pro Variis
difpofitionibus, anni tcpcfhtibus.tnultipliciq; exii tcmperic.-neque
fbli

ve(o hoc duntaxac in radicibus plantarum fpeciediftin£hn\ifn,verum-

etiam in pluribus eiufdem fpecieicohtingit. Pars illa planrxquara terta
cmwgemfurfum nititur , rotunda plerumque eft 8t oblonga. Cuius rei
ratio cuidcns eft s fuccus quippeafccndcns ( impediente nimirum corti-
cis duritie quo minus ad latera exeat) vberiufqile continuo afflucns,ob
tationes fupra allatas partem iftam «qualiter quaquauerfus auget , pr«-
,

terqoam qua altum tendit. Quare neceffe eft eam xqualiter latam
in
cffc,6£craffim,adeoque etiam rotundam , longitudo vero vtramque
hanc dimenfionem fuperabit, quia fuccus maiori copia, maiorique nifu
furfum,quam ad latera impellitur. Sed ntclatitudo eius & craffitiestam
exasffx «qualitatis funt, vt non aliquanto maiora fint prope tellu-

rem quam in fupremoillius vertice 5 quod partitn oritur ex contra dfione

fijcci in minorem ambitum, quo longiiis a fonte profluxit, partim

quoque ex ramis, qui ad latera germinantes, magnam fuoci patterti qua

truncum fraudant , alio trahunt.
v. quodirt tota
Eadem do&ri
Porrofirem penitius intueamur, videbimus id ipfiitn

na ex iis qu; arboreperagitur, in minimis quibufqueeiufdem foliis peragi. Nam &

quoque exiguis rarttulculisconfht, ab vrio maiori qwi medium
«borum^liT
**'
dccLuatur. occupat, pullulantibus ,alijfque turfus minores a fecundis hifte deriuan-
fur , &
fic deinceps , mirioribus patfbtkn ac (librilioribus conrinno foc-
cre icentibus, donec tandem texturam fstisdehfiim efficiant, illi honab-
fimilem , quam (olent fatminx ferico vel goflipinO <?lo implere, cum in
tela canabina folia fiue flores PhiygioopcrcdepinguntrhxcHufus hu-
rtiorc quodam defuper fufo vcluti glutine oblinitur , qui fubtilibus hifce
filisadhxrcfcens, opplet fingula illius iriterftitia , tahdemquc aerfexpo-
fita
 De Natura Corporum, Caput XXV. 22$
polita duratur in illam veluti membranam , qua videmus Folium
conflare.
Atque hinc apparet quo padlo ratio reddi poflic figurae foliorum,
perinde ac totius arboris, exiguisfcilicet eorum ramufculisipfius arboris
ramis proportione quadam rcfpondentibus.ita vt arbor tota in quod,
libet folium contrahi ,& velutiin aliquo (iri compendio elucere videa-
ramorum huiufmodificu ita pendente, vtfi ma-
tur , figuraque folijex
ximusarboris ramus exteros longitudine multum fuperct, folium quo-
que longius futurum fit, latius vero, fi minores rami in latum fefe ex-
plicent. Quinimo vfque adeo inter fe haec duo conne&untur, vt exigua:
circumcirca foliorum incifurx maiores vel minoreseuadant, iuxra pro-
tortionem ramorum arboris. Folia hxc cum primo emergunt intror-
Siim complicantur , cogente illa in illum habitum foraminis per quod
excluduntur anguftia &
rotunditate iobftat tamen partium ficciras,
quo minus plicae fibiinuiccmadhxreant, quare non confunduntur in
•vnum permixtae, fedftatim atque acris libertatem nadfcx folis teporem
'fenfere, teneros paularim ramufculos explicare incipiunt, concauis fui
partibus foliobuerfis , quinimitum elicitattrahitque humorem a parti-
bus pofterioribus ad magis oppofitas quo fit vt illis
anteriores radiis fuis
:

in maiorem breuitatem contrariis, hx longiores euadanr. Et quidem fi

vis haec vehementior fuerit, folia In contrariam prorfuspartem curua-
buntur,vt videre eft in floribus foliifque nonnullis nondum exa&o $fta.
aris calore. Tedantur hoc hxdtra , rofie ad plenam maturitatem perdu-
€tx , tulipx quoque , exterique flores qux in campan; modum concaui
funt : neque vero id huic florum generi peculiare efl,fed omnibus pror-
fus commune, pollquam eam quam diximus folis vim fenfere, fi per
iun&uram fiue nodum quo cauli partibufque ei proximis connedlun-
‘tur,caufarum externarum impulfibus obedite liceat Se fi quando ali- :

quosabhac reguli diffentire contigerit, cSiufas diferiminis non minus

u perte v idebimus quam hafce in prxfenti ita vt diximus operantesin-
,

tucamur.
Porro quod ad frudlus attinet , iis fi in arboribusfibirelidli maturef-
quxdam figura deflinari a natura videtur , qux tamen in
cant.pecuiiaris
non a virtute aliqua formatrice intrinfeca.fed a difpofita
rei veritate
caufarum naturalium ferie proficifcitur, vtiexinfigniilliartisin figuris
huiufmodi mutandis potentia conflare poteft. Cuius rei exempla non
anca apud Campinellam legi poflunt , vberemque eorundem copiam
Eortulanus quilibet artis fux non omnino incuriofusfuppeditabit. VI.
Exhisfimilibufqueprincipiisqui diligenter huic Audio incumberet,
Ur
minori finedubio labore minorique rxdio , quam ille alter cuius paulo ni^c»btu. tt

ante meminimus qui vnicum er minimis natu rx operibus , apem nem-

,

pe tanta patientia contemplatus eft, caufas omnes in embrionis aug-

I mento intcrucnient es vcftigarcpoflct.donecrarionemdetegejfctfigurx
cuiuflibetoflts,cuiuflibetinoflefi)raminis,meatufqueinfignioris,liga- »
: j

mentorum quibus oiTaconne&untur, membranarum quibus opetiun-

j.". .. Ee iij
 ,

22 6 Tra&atus Primus,
tut > aliarumque omnium corporis panium : videret deniqlie quo pafto
c mafsa prius molli nec vlla partium varietate diftinfla, partem quamli-
bet natura efformat, contrahendo eam fcilicet in vno loco, dilatando in
altero , hume&ando in tettio,hic exiccando, illic durando,
'it his exordia primis.

Omnia, & ipje tener hominis concreuerit orbis.

donec mirabilis hxc humani corporis compages exiguis hifce&fcnfum

fere effugientibus incrementis componatur quam iam plene abfolu-
:

tam vno fimul intuitu luftrantibus, videtur non potuifTeHen,vtabhis

duntaxat principiis , abfquc intclligent ia immediate operante , totoque
generationis progreflu identidem eam fingente oriretur.
Simul tamen impedire non poffumus,quo minus ( vti olim fimili oc-
V J j

Qno fenfii vi« cafione magnus ille Galenus )

in cxtafim quandam admirationis laudifi-
fapientiam , arcanamque proui-
q UC hymnos erumpamus , infinitam
formatrix ab
* dm "*
tatur?" dentiam omnifeij creatoris redtorifque mundi contemplantes, in tam
exa&a tot caufaru difpofitione , & adaptatione admirabilis huiufce effe-
dhis produdtionem.per multiplicem mutationu feriem,in cuius decurfu
fi minimi eatum tantifper aberraret , tota huius fabricx compage*
vel
turbaretur, & ab eo quod a natura deftinatum fuit in aliud degeneraret.
Atque ex breui demum hic infpe&ione { refpondente fcilicet virium
npftrarum imbecillitati, mediocriquc hac in parte experienti?, abunde
ni fallor conflat , ad perficiendam generationem non requiri nefeio
quam virtutem formatricem potentiae & operationis ignota;, qualem
ipfiflatuunt qui raptim & in communi duntaxat res expendere folent.
Inter difpurandum tamen ob commoditatem breuitatemque exprefEo-
vfurpatione haud penitus abflinebimus, dummodo
nis, a dictionis iflius

quid ea fignificari volumus, re&e intelligatur , nimitum complexi

quaedam feries feu catena caufarum ,ad produdtionem huius cftcftus
confpirantium , quatenus in hunc finem diriguntur & applicantur a
magno illarum A rchitedlo & moderatore Deo, qui pro inftrumento
naturam adhibet, id cfl rem,feurcseafdem,itavt diximus ordinatas,
fcd alia appellatione fignificatas & comprehenfas.
>

CA P VT XXVI.
Quo pa£lo in viuentibsts incipit motttt, item de motu cordis

Janguinis circuitione , nutritione, augmento , ac denique

corruptione fiue mortt^j.

1.
Vnic primos a£ t E r v m non eft ab hac materia cranleundum , priuf-
plantatum mo- quaminuefligaucrimus modum quo in viuentibusramijs
tus primaque
caiundcm in-
quae gignuntur e terra, quam quffenriendi facultarc pro-
cremata orun- dita (unt motus incipit. De parte circa quam in detegenda
primi huiufce motus origine obferuationes noflrxoccu-
pand? funt , non erit diu laborandum. Nam cum fupra (latuerimus
radicem
 De NaturaCorporum, Caput XXVI. 227
radicem in plantis, in animantibus vero cor .primo formari, a quibus
fubinde vis formatrix in reliqua membra deriuaturialienum foret a ra-
tione primum eorum motum alibiquaminiftispartibusihdagare.
Sed quibus demum modis ,
quibufve machinis in partibus iflis in-
cipic? De radicibus difficultas magna noneft, telluris quippe humore
comprimente femen , & ab eodem imbibico partes /eminis calidiores,
quz antea a frigidis & ficcis velut in carcere detentae fuerant excitatz
iam,&ad adionem /ollicitatae , humori ifti fefeimmifeent, totumque
femen fermentant ac diftendunt, donec vieffrado cortice illud appe-
riant nouique humoris ingreffiii viam patefaciant,qup fe viciffim calori
incorporante ,calidxi(t?iamque etiam humidz partes, prioris loci an-
guftias non ferunt, fed ludanres & quzrentes vndique exitum, quo
erumpentes diffiindant /efe , tenues qua/dam partes emittunt, qui fi fub
tellure maneant , albefeunt radicemque efficiunt , ez vero qu; inde
emergentes afeendunt in aera, quia minus comprimuntur , calorcque
& humore magis abundant, viridi calore tinguntur, fenfimqueado-
Jefcentium poros nouus continuo humor a radice deriuatus fubit,nec
vnquam deficit, donec ipfius radicis calor, euanefeat Sc veluti extin-
guatur. Nam cum calori naturale fit attenuare &fublimare, fieri fub
tellure nece/Tc efi attradionem aliquam humoris ad radicem a partibus
vicinioribus , qui poros caloris diffiifione laxatos, vacuos alioquin futu-
ros impleat , fimulquein illius locum fuccedat,quem eiufdem caloris vis
continuo furfum mittit. Humor quippe radicis cum telluris humore
conncditur , proindeque ambo cohaerent ( vr in antlia /eu potius filtra-
tione contingit ) fequunturquefe inuicem, vbi alteruter moueri car pe-
rit, parte vna in alterius locum quotic/cunque eum vacuum repererit
continuo fuccedente. Idem fere acri dum /piramus euenir. Pulmones
quippe vcficja/fimiles quoties diducuntur /piritum intus recipiunt, vt
impleatur fpatium quod alioquin inane foret > cumqueeofdemdenuo
claudimus .receptus intus fpiritus follium in ftarab iis exprimitur.
Quz moxdidafunt primo radicum motui explicando fufficerepo-
terunt:quod ad cordis vero motum attinet.rcs erit paulo difficilior. Car-
tefius , eruditi fubtilifque Heruei vefligiis infi/lens , qui inuentatp a fe
( ecquod enim natura: fecretum tantam ingenij perfpicaciratem illius
penetrationi applicatam effugere poteft)ingeniofam illam iuxtaac /oli-

dam de fanguinis circuitione dodrinam docet i rem iftam hoc feri

modo explicat. Interiorem cordis fabricam cauernz comparat , cuius
infundo ignitus lapis collocetur, excepturus tantum liquoris guttatim
diftillantis
,
quantum ignea ipfius vis in vaporem foluere poteft. Suppo-
nit deinde vaporem iftum copiofiorem eifequam vtcum cauernaifta
contineat ,
proindeque erupturum neceflario,idque vti faciat exitum
vndique tentaturum, ac demum in duo valuularum genera incidere,
quorum tamen vnumduntaxategre/Tui accommodatum eft, alterum
quippe introrfum panditur alterum extror/um ; quo fit vt quanto ma-
iori nifu exitum molitur , tanto ardius prius valuularum genus contra
 228 Tra&atus Primus,
ie occludat ,
pofterius vero eodem conatu recludit , atque ha foras
erumpit.
Iam vero vbi vapor omnis erupit , cauernaraque naturali fuz difpofi-
tioni reddidit, qua prius violenter diftenta valuulas introrfum patentes
ardte occluferat , remitti denuo iftius cauernz partes incipiunt valuulz.
que hznoui liquoris infufionem admittunt, quem rurfus calor in imo
reddens , in fumum , vt antea, attenuat. Atque hoc demum paCto mo-
tum cordis peragi exiftimat, illius fubftantia vietum ientumque corium
referente quz nimirum fanguine aut vapore plena diftendit fefe ac dila-
tat , codcmque rurfus effluente inftar vcficz contrahitur.
III.
Refellitur
Vereorautem ne hzc ipfius explicatio, difficultati minime fatisfaciar.'
nio Cincii] Nam primo tum Galenus tum etiam Herueus docet, cor ftatim fubin-
greffo fanguine contrahere fefe, quod cum Cartefij hypothefi male
quadrat qui C inGftatur , nulla apparet ratio , quorfum iam repletum
:

contraheret fefe quinimo diftendi amplius deberet , donec tantum fant.

guinisguttatim influentis folueretur in vaporem, quantum pandendis
valuulis fufflccret , per quas erumpens in reliquum corpus deriuaretur.
Secundo , Carteuus fubftantiam cordis vcficz affimilat quz nullum
ex fc motum habens, prout liquor intus contentus parcior fueritlargior-
ue, contrahitur auc dilatatur. Herueus autem contra oftendit cor vbi
iam plenum eft viuido fortique motu comprimere fefe , daufumque in-
tus fanguinem effundere, coque effiifo ad proprium dilatationis mo-
dum , urumque ac figuram denuo redire , ccffante nimirum causaa quz
priorille motus oriebatur. Ex quo liquet fubftantiam cordis ita inter-
textam fibris cfle, vt proprium fibi motum non immerito vendicet.
T ertio,non video quo padlo in motu hoc a Cartcfio afferto proportio
debita modufque feruetur. Neceflequippecft multo promptius aperi-
riac dilatari cor, quam claudi contrahique pofflt , cum nulla ponatur
caufa qua claudatur , & ad vltimam contractionis periodum ducatur,
przter vaporis effluxum, quo egrediente vacuum Vaporrelinquitur.
autem ifte cum vi nulla expellatur , fed fponteexeat, poterit forte quam-
diu abundantior fuerit, vehementius inflare ac dilatare cor:czterum poft
primam alicuius partis e cauema fua eruptionem nulla vrget caufa qua
expellatur reliquum
,
quod proinde lente admodum egredi debebir.
Quarto, ecquodnam impediret fanguinis irruptionem corde nondum
penitus depicto , infimumque contractionis gradum adepto? Statim
enim ac vapor quiintus clauditur cedere remittique ca: perit, poterit no-
ua fanguinis vis extrinfecus irruere, adeoque continuare cordis dilata;
tionem nunquam ei pcimiflb vt pleneperfedteque claudatur.
Quinto,cor viperinum patinzimpofitum, & in tepenti loco colloca?
tum.vigintiquaraor horarum fpatio palpitabit, multoque adhuc diu-
tius , fi caute extrahatur , czlique temperie calida fimul & humida frua-
tur.Palam autem eft palpitationem hanc abfque vlla fanguinis fucceffio-
nc fieri quz pulfus ipfius efficiat. Similiter alia aliarum
animantium
jncmbiaa reliquo corpore fcparata,aliquandiu mouebuntur in quibus ,

nihilominus
 DcNacuraCorporum,CaputXXVI. 229
nihilominus talem motus caufamnc fufpicari quidem poflumus.
Sexto , iuxta Cartcfij opinionem , cor tunc demum duriffimum efle

deberet, cum foret plcniflimum,& vehementiffimaeflctfanguinis eru-

ptio fib initium experientia tamen conftat , mollifllmum cfle cor cum
:

iam fere repletur, eiufdemque maximam duritiem fub finem euacua-

tionis repcriri ;
motus denique ad finem vergentis vehementi/Timum
impulfum efTe.
Septimo , fi vera fit Cartefij opinio , nullum erit agens , vis nulla effi-
cienda: fanguinis c corde eruptioni idonea.Nam fi va por folus ad aperiat
valuulas, ipfe duntaxat egredietur relido fanguinc , vrpore qui inferius
funditur, Iongiufque ab oftiolo vnde patet exitus diftat. Experientia
vero teftatur,referente Hcrueo (qui fc modum quoinftituidcbcc often-

d it Jinflido cordi vulnere.ad quamlibet illius conftridionem intermiflb

per vices impetu erupturum fanguinem.
Poftremo.Gadmittenda eflet Cartefij hypothefis, arteriae folo vapore
intumefeerent, cum tamen pcrfpicuumfitidquo praecipue implentur
e (Te fanguinem.
Alia itaq i caufa inueftiganda eft primarij huiufcc motus animantium, mr.
Auth e
qui in cordis palpitatione elucet.Neqi vero magnSi inquifitione opus eft, “jj li ^
vt eam detegamus. Nam cum in corde etiam feparatoa reliquo corpo-
re , motum hunc feu palpitationem deprehendamus , audader tutoque
concludi poteft, eam ab aliqua vi intra fubftantiam cordis latitante pro-
ficifci, quae non alia efle poteft quam calor, fpiritufuc lento Srvifcofo
corpore inclufi , quorum quidem vigor tantus non eft vt penitus erum-
pant , fufficit tamen vt fe in carcerc fuo moueant , eundemque identi-
dem attollant.
Simile quiddam obferuari poteft in eleuatione & moxdepreffione
terrae proiedas in foucam pluribus antea fordibus & excrementis pene
oppletam:telluris quoque calor ob eandem rationem arenas egerit, mon-
tefque in ipfo mariattollit.l ta dum frigurur cibi , fi fartago plena fit, bul-
la: quxdamfurgunt,& ad marginem euanefeunt. Thcriacc, aliaque id

genus medicinalia quibus forte temperamentumeft , dum fermentantur

intumefeunt , ac deinde fubfidunt , eo fere modo quem in viperino cor-
de fuperiusnorauimus. Idem quoque in flore cereuifise , & mullo vide-
re eft. Breuia item fidium figmina fi in artocria fucculenta pinfantur,

ad primam illius apertionem ita agitabuntur, vt fraudis ignari viderefe .

vermiculos exiftimaturi finr. Panis veroiamiam cfumo extradus,fi

argentum viuum ei infundatur, non filum huiufmodi motu ciebitur,
fid varie etiam hinc inde faltitabit , inftar capitis alteriufue membri, a
reliquo animantis corpore iam recens amputati.
Quod vero hzc fit genuina ratio motus cordis manifeftum eftiprimo
quia vis illa mouendifein qualibet illius parte refideti vti palam eritfi
cor aliquod ex iis quse diu poft extra&ionem motum conferuant in par-
tes diuidas , pars enim quaelibet mouebitur. Quod etiam Herueus addu-
cis experimentis demonftrat ita cfle, ipfeque non fimel obfiruaui.dum
 230 Tra&atus Primus,
conficeretur celebre illud antidotum,in cuius compofitione viperinum
cor praecipuum locum habet. Idem quoque in auriculis & reliquo cor.
dc videre eft , quorum motus diuerfi funt , quanquam ita connexi vt al-
ter ab altero aegre diftingui pofiic. T ertio Herucus affirmare videtur fan-
guinem auriculis cordis inexiftentera huiufmodi motum ex fc habere,
przuium illi qui auriculis ipfis proprius eft,eundemquchifcciammor.
tuis aliquandiu perleuerare. Quarto cum cor poftquam iam mouere fc

dcficrat, idem Herueusmadcfado tepenti faliua digito retigifTct, illud

denub moueri carpit j quod argumento eft calorem cum humiditare
>» iflius motus caufam fuirfe. Qmntofi cor viperinum aceto, fpiritu vini,

vino albo paulo acriori , alioue aliquo forti liquore pei fundaptr , ftatim
moritur , illorum enim corporum cerimonia vifeofum fanguinem
peruadens, meatus per quos expirct calor adaperit.
Cxterum primum huncanimalis motorem vi aliqua externa excita-
rinecefleeft.alioquinenim iners in eo calor Ianguefcercr,randemque
ouo palam eft vim hanc externam effe calo-
penitus eXtingucrctur. In
rem gallinx ei incubantis, in embrione vero calorem vteri materni.
Porro corde iam in eorum alterutro abfoluto, & in pedore inclufo,vis
magna caloris ibidem in cordis (cilicet vicinia, includitur tum ab ipfo
, ,

corde, tum etiam a calore ex terno, cui & ipfequi in corde eft ortura
fuutn ex parte debet , excitatus : tuneque licet gallinae vtcriue calore

cor non amplius foucatur, calor tamen hic circumfluus eum qui cordi
natiuus eft cuocat , & in motu confcruat , efficitquc vt deficiente pabu-
lo nouum femperad fc trahat quo continuo nutriatur.
,

Vt autem modum quo peragitur motus hic enucleatius tradamus,

« 6bris fuis it-
obferuandum eft tria fibrarum genera in ventriculis cordis reperiri, qua-
rigatis (angui- rum prima: reda funt feu ad ventriculorum latera a craffiori cordis Da fi
1 ' 1011 '"
pende™
a<^tenuem acutumque eiufdem apicem .inlongum protenf* fecundx ;

ipfos intra cor ventriculos ambiunt , terti® denique tranfuerfim difeur-

runt. Deinde recolendum eft cor per bafimfuam reliquo corpori con-
nedi , apicem vero feu conum eiufdem effe libere pendulum. Iam ergo
cum fibra: fint in corporum illorum numero , quae recepto intus humo-
re intumefeunt & craffiorcs euadunr , adeoque iuxta proportionem
craffitudinis quam intumefccndo acquirant , diminutionem longitudi-

nis patiuntur, ( cuius fpccimcn aliquod in fune canabino malecompa-

do videri poteft)ncceflecft fanguinc in cor ( cuius fpongiofa fubftan-

) difiillante, fibras inde

tia eft humedatas, diminuta longitudine, in ma-
iorem ftatim craffitiem intumefeere.
Proximo loco obferuandum eft duplicem motum cordi competere,
vnum dilatationis quem diaftolem vocant.alretum contra dionis qui &
fyftole appellatur. Et quamuis Herucus aflerere videatur, priorem non
tam effe motum , quam ccflationem a motu , feu eiufdem remiflionem;
mihi tamen manifeftum videtur, eam non modo veram perfedi motus
rationem obtinere, fcd etiam e duobus fortiorem effe, licet minus nota-
bilem , vtpotc qux fcnfim fere fine fenfu peragatur, In ea quippe cora
proprio
 De Natura Corporum, Caput XXyi. 231

2 rio
rioeft
fuo ficu violenter abftrahitur , qui
, cuius beneficio ad centrum
( vt in eseteris grauibus )
grauiratis
quat, huiufmodi vero ab eo fitum per contradlionem fuiacquiri perfpi-
maxime appropin-
is nc-

cuum eft.

lam verove modum quo vterque hic motus peragitur declaremus,

confidcrandum eft,cor finiti eius fiftolefiue contradione , omni quem
continebat fanguine depleri ad quod confcquens eft fanguinem in au-
i

riculis cxiftentem.dum valuulisquxinrrorlum panduntur pondere fuo

incumbit , conaturque illic irrumpere, paulatim in cordis ventriculos

viam fibi aperire, vbi fibras ab eo intumefeere neceiTcefbezqueintu-
rncfcemcs iubftantiam cordis in rotundam capaccmque figuram necef-
fariodiftendent, quod quo amplius fit, eo maiori copia maiorique im-
petufanguis irruit. Atque hinc (equitur, pondus fanguinis,coniundhiJh
cum pondere ipfius cordis, prxfertim vero apicis cius fiue coni, ( cuius
folidior fubftantia eft habiraque ratione quantitatis etiam grauior ) folli-
citaturum cor ad motum naturalem defcenfus grauitati lui conuenien-
tem, quem etiam viuido fortique nifu cxequicur,indeque fit vt cordis
apex repentino impetu emicet in pedtus , languifque effundatur pet
alias valuulas extrorfum paffiis , apteque difpofitas vt vrgente tali motu
aperiantur, fanguinemque in arterias deriuenr.
In cuius motus peradlione notandum eft, quantum conferat figura
cordis ad hoc vt in pedtus emicet. Nam cum linea diftantisr inter bafim
ipfius Sc conum longiorfitqua parte dorfum refpicit,quam qua con-
uertitur ad pedtus, fieri non poteft quin claudente le,ac contrahente
corde, adeoque in plenam longitudinem extento , conus illius verius
pedtus porrigatur.
Aduerfus hanc de motu cordis , deque lyftole eius & dialtole dodtri- Vt.
nam , obijei poteft brutarum animantium corda non perinde atque ho- obi.dhom c™
minum, redtadeorfum pendere, fed potius horizonta!iter,proindeque ««» mo * ««di-
um d ° a ,nam
motum hunc grauitationis nullum in ijs locum habere, cum tamen cer- fa&r. ‘

to condet eorumjpulfiis ordinate ftataque lege ac methodo fieri. Prse-

terca fi non alia eflet caufa motus cordis humani prxrer grauitatem , fe-
queretur in homine qui inuerlo corporis fitu terram capite premeret, vel
pedibus lufpenderetur, nullum penitus futurum cordis motum , in quo

tamen firuabfque vllo infigni fanitatis detrimento, videmus homines

aliquandiu perfeuerare.
Caetcrum difficultates hx facile foluuntur. Nam primo fiue in brutis
animantibus cordis fitusperfedte horizontalis fit, fiue pars in qui eiuf-
dem bafis reliquo corpori coniungitur aliquanto altior fit ea ad quam
pertingit conus , adeoque efficiat , vt cor deorfum propendeat , vis gra-
uitatis eundem fempercfTcdlum fortietur, vt videre eft in corde viperi-
no extradfo , patinzque impolito, & in alio quouis corpore fpontein-
tumcfcente,ftatimque rurfus lubfidente in quibus dubium non eft,
:

quin grauitas cum calore ludlans, partes ab eo cleuatas vicilfim de7

ptimat.
Ff ij

X
 lyi Tranatus Primus,
Quod vero ad pofterius caput attjhet ;
certum eft non poffe hominct
diuiniftofitu perleuerare, quin violentas aliquas mutationes patiantur,

& quidem ftatim expetimur in vultum aliafque partes naturaliter fupe-

riotes, hac autem corporis inucrfionefub corde pofitas , confluere fan-
guinem,nec longa requiritur mora vt (biuro earum partium natiuo tem-
peramento penitus fuffocentur , fanguine videlicet celeritate nimii
tranfeunte per cor ,ibique male conco&o , &
inde ad alias partes minus
idoneasad eum recipiendum , vberius quam pat effet defluente.

Sed inflabis, petefque an cor in eo hominis fitu moueatur, &quo

padh>?Cuiqu;eftionivttanquam in re nondum mihiper experientias
penitus explorata coniedtando refpondeam; tribuendum illi omnino
arbitrormotumaliquem , cumque in hunc modum peragi. Nimirum
corvtpote liberius pendulum inuerti necefle eft,eiuldcmque conum,
deorfum alicubi propendere , adeoque indar cordis brutx animantis li-
cet ficu minus accommodato collocari .-tuneque caloraquovifcofus
(anguis in fubflantia cordis inclufus fermentatur, haud dubie ipfum ele-
uabit , flatimque partis fic elet^atzgrauitasidem rurfus deprimet , atque
itaalternantibus harum caularum operationibus, dilatabitur Sc viciflim
contrahetur cor , quantum nccefle eft,vt admittatur ac deinde excerna-
tur modicus ille fanguis perturbato fluxu per jpfum rranfiens, breui illo
temporis fpatioquo inuerfus hominis fitusperfeuerat.
.. Porro ad his effe&ibus fibrarum humerftatione in corde produ&ir,

circuiUonc'"” duoalijex confequenti oriuntur. Quorum prior eft (anguinis ex quoli-

lijfque cffc&i- bet cordis angulo velox& cum impetu quodam effufio pofterior , fpi- ;

aucoa&qucn- tuum ® cordis ventriculis, (anguine iam tunc illic calcfa<fto,altior pro-
r*

tibus. fiindiorque in ipfam cordis fubftantiam ex hac effufione penetratio. Er

quo vides nouum a corde vigorem recipi ,nouofque illi Ipiritus quibus
corroboretur accedere , etiam tunc cum id vnde vigorem roburque ac-
ciperet , reijcere & excernere videtur.
Rurfus alij duo effedhis violentam hanc (anguinis effufionem confe-
quuntur, quorum primus eft pcrfe&a cordis euacuatio excretis omnibus
(anguinis reliquiis, nihilque illius permiflb recidere quo offendatur: fe-
cundus in eo confidit , quod corde fic euacuato detumefeentes fibrae
ad extenfionemfitumque naturalem protinuf redeant, valuulzqusr &
introrfum panduntur ventriculorum lateribus adhxrefcentes,noui (an-
guinis inftillationi aditum aperiant. Ex qujbus demum conflat, motum
cordis a fibris fuis irrigatis fanguine originaliter pendere,non autem a va-
pore vt opinatur Cartefius.
Porro huiufmodi cordis motu eie&us fanguis, ( qui in hoc veluti for-
nace conco&us depuratur &
calefit per idoneos meatus deriuarurin
)
arterias , inde in venas , eftque praecipua caufa tum formationis, tum nu-
tritionis aliarum partium , puta hepatis pulmonum, cerebri,
,
& reliqua-
rum omnium exarteriisvenifqueiftis perquas fluit dependentium. San-
guis hienouo identidem caore fotus, cordifque per quod tranfit quali-
tatibus imbutus, vbicunque fubfiftit coagmentatur concrefcitqtre in
fubftantiam
 De NaturaCorporum, Caput XXVI. 233
fubfhntiam cordi cognatam ( licet quilibet pars ita coagmentata di»
uerfisadmodum inter (e qualitatibus difcrepet ) neipfisquidem excre-
mentis ab omni huius naturz participatione exclufis.
Cztcrum fi (anguinem primo manantem a corde totumque deinde ,

corpus peragrantem , & circumeuntem , donec ad centrum reuerta-

turveluri per vcfligiafequilubet, Heru eus qui hancdodlrinamfubtilif-
Cme tradit, pro duceadhibenduseft. Monllrabit ille fluxum eius a cor-
de per arterias, quibus delatus continuo progreditur, carnem calore fuo
fouens, donec ad extremam aliquam corporis partem peruenerit. Cum-
que cx longa a caloris fonte abfentia fuorumque fpirituum euaporatio-
nc,abfque vlianouorumacceflione,itarefrigerariczperit,vtpofluletde
nouo calefieri , fentit fe denuo reuedlum ad cor.vbi exhauftum calorem
reparat porro reditus hic per venas fit , ficuti egreflus per arterias
:

fiebat.
Et quidem nifi conrinua hzc fang^inis circuitio nouaqueidentidefn
illius in corde veluti lebete quodarn naturali calcfadio obftaret, fieri

non poflet , quin extrema corporis cito frigefeerent , ac morerentur.

Nam cum carnis per fc temperamentum frigidum fit ( vt ex mortui
conflat nec alio foueatur calore, quam quia (anguine illam irrigante
)

&
cumque fanguis etiam cito frigefc3t congeletur , nificalor
deriuetur i
continuo operans debitum in eo temperamentum tueatur, quomodo
vel fingi poflet , duo hzc feclufos omni alterius caulz auxilio , ex mutua
duntaxat coniundione, calorem in feinuicem conferuare pofle, przfcr-
timijsin partibus qua: remotiores a corde funt ? Admittendus igitur ne-
ceflarib hic fanguinisf cuius natura apta motui efl) refluxus ad cor, in
quo fololanguefcentem calorem , exhauftefque fpiritus reparare potefl;
eiufdcmquc inde pulfibus quibufdam , cordis nimirum (efc contrahen-
tis, effufio: cuius flatim atque effluit ( inftarlraffi fumcique vaporis
quiab aqua odorifera, calenti patellz infusa exhalatur) pars proxime
antecedens progredi vlterius debet, vtfuccedenti locum faciat, nouo-
que (anguine arteriali ad quemlibet pulfum eiedlo propelli cum necefle
e(l , qui immediate pracedcbat , a quo vicifiim alius prius fe eiedtus pro-
trudetur. Et ita demum feres habet in tota fanguinis mafsa, cuius fluxus
cum anguftiis corporis limitetur , circumire illud debet, & per nouos
canales, venas nempe, ad fontem rttjredi, quam priufquam plend at-
tingat adeo gelidus fpiflufquceuafir , vt noua attenuatione, vberique
,

fpirituum fupplementoopus habeat, quibus inllru&us carnem quam

denuo rigaturus cft calefaciat, quae alioquin protinus frigefcerct,vti ma-
nifeflum fiet fi ligata vel fedla arteria , fanguis ad partis alicuius nutritio-
nem neceflarius intercipiatur, parsenim illa conftrida' frigore ftatim
torpefeet.
Cztcrum remiflo ledore pro enucleatiori do&rinz huiusexplicatio- VIII.
Dc ,,at,“‘ one •
nead Herueum, (cuieiufdem tum inuentio,tum perfedlio debetur)
prouinciaanobis fufceptapoftulat , vt reliquos motus viuentibus omni-
bus communes (Iridi im perlequamur. Generationis modum in (iiperiori
Ff iij
234 . Tra&atus Primus,
& accretione proxime
capite iam fupra cxpofuimus > de nutritione ergo
agendumeft, inter quxfiattionum naturam fpe&cs panium admo- ,

dum difcrimcn intercedit , diuertamque appellationem non tam iplo-

rum merito , quam effe&uum ex ijsfequentium fortiuntur; vti mox ap-
parebit. Res igitur hxcficfe habet, viuensftatim ac formatum eft, au-
gere fcfe nititur , totumque huic operi incumbit , vtpotc cuius partes rc-
nerx nimis funr , Sc per xtarem incptx aliarum fun itionum quibus a na-
tura deflinantur exercitio. Quod perinde eft acfi dicas, viuens iam primo
produitum , nihil aliud polTc,quam beneficio caloris natiui qui in eo
vehemens eft , humoris quo abundat copiam in fuam lubllantiam
conuerrere.
Qui curiofius in hoc negotium inquirunt, operis huius exeeutionem
quinque a&ionibus com pleri afferant} quas attra£Honem,ad hxfioncm,
concoctionem, aflimilationem, &vnitionem appellant. AttraCtionis
natura iam fupra explicata eft ybi cxpofuimus modum , quo humor
,
a corde vel radice in rcliquasanimantisvel plantx partes deriuatur , nam
cum ipfa infito fibi calore abundent multoque , prxterea externo obfi-
deantur, non poteft quin vicinum ad fe humorem trahant.
fieri

Adhxfionis quoque natura fupra explicata eft , vbi docuimus, hu-

mida , prxfertim vero acria , & oleofa , cuiufmodi funt ea qux continuo
lentoquc calore efficiuntur, tenacia effe, corporique quod contigerint
facile adhxrerc , duo quoque ficca exigua humoris particula inter fc

coniungi. Atque hic obiter notandum eft, partes eiufdem naturx, facil-
lime coalefcere,vt alibi obferuauimus.-vnde etiam vitreus puluis vt vitri,
marmoreus vt marmoris partes coniungantur,adhibetur, quod idem in
reliquis quoque vfu venit. Chymicis nulla expeditiorvia eft fegregandi
modicam argeti vim multo auro permixtam, quam maioris argenti co-
pix ad priorem maflam adieCHo; nec facilius vnqua ,autcfficacius fpiii-

tus fiueelixir mixti cuiufpiam diftillandi extrahunt, quam cum proprio

illiushumore ipfum irrigant. Porro vtrum ratio huius rei in eo fita fit,
quod continuitas, vtpote qux vnitas quxdam eft , firmiffima debeat
efle inter partes fimilitudine quadam naturx iam coniun<ftas,adeoque

ad vnitatem proxime accedentes , vel aliunde petenda fit , non eft huius
loci determinare. Rem ipfam ita vt diximus fe habere certum eft : for-
tiorque demum eft adhxfio illarum partium qux rei augendx velnu-
triendx maxime conformes funt, conformitas autem hxc tribus qux
fuperfunt a&ionibus inducitur.
Inter quas conco&io nihil aliud eft quam fucci iam adhxrefcenti*
parti alicui viuentis confpiffatio quxdam vi caloris perfetftceum dige-
rentis. Affimilatio autem concodtionis effedhis eft. Nam cumfuccus
hic eafdem prorfus mutationes fubeat quas alter c quo pars cui vnien-
dus eft, primo formabatur , fieri non poteft , quin eandem quoque
naturx fimilitudinem cum ipfo participet : ac demum cum nulla in-

ter ipfos fubftantia mediet , feipfis abfque vinculi cuiufpiam ope

yniuntur.
Ha&enus
 DeNaturaCorporum,Caput XXVI. 235
Hadcnus a dio hxcad nutritioncm fpcdat exterum fi hinc fangui- : IX.
De accretio*
legitimum membri cui vnitur remperamen- t
nis calor &fubrilitas, illinc >e.

tum ita confpirent , vt ille ab hoc auidc imbibatur, membrumque inde

iniumefcat , vt fanguini locum faciat , nec illum alio tranfmittat , fcd in /
fimilem fibi lubftantiam conuertat , idque in quantitate maiori ea
quae perenni tranfpiratione confutuitur ,adio eadem accretionis quo-
que appellationem fortitur. Res hxc explicatur a Galeno, exemplo lufus
pueris lonix familiaris, qui vcficam fpirituita inflatam, vt amplius in-
ipirarenon potuerint , exterius fricabant , & in fic fricato fpatium nouo
fpiritui recipiendo capax reperiebant , haneque adionem identidem
repetebant, donec tantum (piritus infufum fuiflet, quantum a vcfica
contineri polTe ex vlu cognofccbant. Simile quiddam, inquit, molitur
natura, carnem aliafque partes fanguine implendo .fibras nimirum dila-
tat. Hoc vero habet ipla vitra quam pueri vcficam inflantes, quod fibras

poft vlrimam dilatationem, non minus fortes reddere poflit, quam ante
primam fuerant: quo fit vt eas rurfusdiftendere valeat, perinde ac initio
casdiftendebat, idque fine vllo limite, quod ad partis illius dilpofitio-
nem attinet.

Cuius rei haec eft ratio , quia nimirum illa fibras dillendit infufione li-

quoris eiufdcm generis cum eo ex quo primum formabantur , indeque

(equitur liquorem hunc concodionis beneficio ad eas fibrarum parres,
quae praelertim illius ope indigent ,accurrere,adeoque non efficere vt

minorem habeant cralfitiem habita ratione audae iam longitudinis,

quam antea fpedata fua breuitate poflidebant. Et hinc vlterius fit vc
tota animantis pars cui hoc contingit , maior euadat -• cumque adio
haec perinde in fingulis partibus ac in vna peragatur, totum animal mole
crcfcit & ita vt diximus augetur.
x.
Ex quibus omnibus colligi potcll , fpedata clientuli animantium De morte at
compofitione , impoflibile non effc , vtex vi cauGrum naturalium, xgritudinc,

ablque vlla virium diminutione feniouc perenniter durent, adeoque

corporis quoque immortalitate perfruantur. Cum enim homo prxter
augmentum quod fibi ipfcptzllac, liberis etiam facultatem impertiat
qua Sc ipfi fimiliter acceptam a parentibus virtutem infuam quoque
prolem transfundant j perfpicuum eft mortem illius non magisadefe-

<du alicuius potentix radicalis augendi fe, vel nutriendi

,
quam ignis ex-

tindionem ab vrendiimpotentia proucnire. Ea vero ab accidentariaali-

qua causa orimr, quam Gelenusa ficcitate olfium ncruorumque, &c.
prxeipue repetit , vti apud ipfum fufius de hac re differentem videri po-
enim
terit. Siccitas &
denfitas cum non ita facile humorem admittant

in causa funt.vtcalorficcq corporeinclufus,vcl exhaletur vel extingua-

tur: coloris vero diminutio mortis acceleratio eft, quam ille nulla arte
vel induftria vitari poflc arbitratur.
Et in hoc lingularis erga nos diuini numinis clementia bnnitafque
elucet.Cum enim ex originali naturx noftrx corruptione.carni, fangui-
nique adeo immerfi fimus, vt mentem fupra infimam hanc.nobilque

)
 236 Tra&atus Primus,
cum brutis animantibus communem conditionem nunquam attollen-
tes, perpetuo in hoc luto volutari cuperemus, filici nos Deus ncccfflta-

tcobllrinxit, ad nobiliorem longeque excellentiorem viri Ifarum afpi-

randi , & de eiufdem adeptione ferio feduloque cogitandi.
Atque illud ineludabilefatidecretum, genus humanumfacfi tidio
aliquo viri faftidioquc teneretur, atq, adeo dedignaretur ius quoddam
temporarium veluti inquilini in illud cuius perpetua (labilemque poflef-
fionem acquirere non poffet ) in fcipfum exequitur, morrem luam acce-
lerans incauto ac temerario ciborum vfu quibus corrumpitur fanguis,
& hic ita corruptus , coragione fua totum quod eo irrigatur corpus infi-
cit in cuius remedium adhibetur medicina qui nonnumquam per eof-
:

dem canales tranfiens (anguinem purgat, conrradamque humore no-

xio corruptionem amolitur, alias colledain vnum morti causa eam vt
ingratum hofpitem vi excludit, per meatus quos inutilium & noxiarum
fuperfiuitatum excretioni natura deflinauit.

CAPVT XXVII.

Defcnfu & qualitatibw (enfibilibns generarim, ff>eciarim vera

dcjsquaad gujlum, talium , & adoratum pertinent.

ERD vct A iam folertis natun iconomia vfquc

Subfeqaen* id viucntia,quorum pricipui fpccies ei funtqui
tium capitum
cum prxccdcn- fenfu explicatis etiam operationibus, qui
gaudent ;

tibus connexis. toti illorum quam animalia com-

generi tam plantas
plementi communes funt ordo dodrini poftulaf,
:

vt ad earum infpcdionem tranfeamus , ob quarum

adionem & partionem pricipuus ille viti gradus fcnfitiuus appellatur,
lenfuum videlicet nec non qualitatum quarum beneficio in animantem
per portas Tentuum exterior mudus ingreditur. Quod vbi prcftiterimus,
vix fupercrunt inter corpora qualitates vili, qui fpiritualem cxillendi &
operandi modum vendicarc fibi poterunt, id effe exiflentiam per fe,

fcu entitatem a citeris omnibus di(lindam,nec non operationem in-

Hantaneam, cuiufmodi attributa philofophorum vulgus fummo ftudio
contendit fenfibus affingere, quaautem ratione , aut quo nixum funda,
mento deinceps expendamus.
H. Qualitates hi ad quinque diuerfa capita reducuntur, totidem modis
Dc feniibus & rcfpondentiaquibusad exteriorum rerum notitiam perucnimus , fimi,
qualitatibus
Icnfibilibus in
lemque diflindorum fenfuum numerum conftituunt , de quorum Un-
genere , deque gulis fpeciatim differemus, poftquam qualitatum quibus conftituuntur
nnc ob quem
infticuuntur.
naturas, infpexerimus. Imprifentiamm obfcruaffe fufficiet , organa
quorum miniflcrio qualitates fenfibiles innosagunt,manifcfte corpo-
rea effc , fimili cum reliquo corpore partium varietate conflantia , adeo-
que perinde ac reliqua corpora damnis commodifquc recipiendis obno-
 De Natura Corporum, Cap. XXVII. 237
*ia ab adluofis iftis qualitatibus, qua: rerum omnium intra naturx limi-
,

tes contcnrarumortusintcritufquedifpcnfant. Damnorum commo- &

dorum appellatione hic intelligo, cffedlus illos
,
qui particulari cuiuf.
piam tei natur* diffoni luntvcl conformcs,adcoqucineiufdcmcon.
feruationem vel ruinam cedunt.
Porro cum tota quam habemus de qualitatibus (cientia minifteiio
fcnfuum acquiratur, nominaijs imponimus iuxta paffioncsaffcdlioncf-
que varias, quas in fenfibus noflris exciianttatquehxcum in toto hu-
mano genere exdem fint ( quamdiu tum ipfx tum earundem effedhis
generatimduntaxateonfiderantur )iri vnaeiufdem rei notione, vnaque
appellatione totus mundus confpirat , neque enimquifquam aliter ijs
afficitur
,
quam , non dico , ipfius vicinus , fed omnino omnes mortales.
Exemp. gr. in omnibus catne & fanguine conflantibus calor & fri-
gus eundem operationis modum fortiuntur,proindcquc quotquot de
ijs interrogati fuerint ,idcm penitus rcfponfum dabunt ,fenfum videlicet
fuum hoc vd illo modo ijs affici, voluptate/cilicet vel molcftia prout
,

in commodum vel detrimentum totius animantis cedunt.

Sin vero ad particularia defccndamus, reperiemus a variis hominibus
difparia corporum temperamenta fortitis, differentes de ijfdcm rebus,
prout eorum naturis confenticntes fuerint vel diffonz, differentes for-
mari notiones, adeoque diftindta etiam nominaijsimponi,vt cum li-
quor ide hauftus a pluribus, quibufdam du!cis,aliis amarus videtur, odor
vni gratiffimus, ab alio vt ingratus rcijcitur. In balneis Turcicis, (vbi
varij calorisgradus, variis diftindtis cellis difponuntur.pcr quasijdem
tranfirc (olent , & aliquandiu tam in ingreffu quam regreflu in (ingulis
morari, corpora paulatim prxparaturi ad contrarij in quod tendunt
extremi tolerantiam ) aqua eadem a redeunte gelida exiftimatur.qux
ingredienti vix ferenda prz nimio calore videbatur , vt ipfeiis in regioni-
bus peregrinatus haud femel expertus fum. Facies eadem opinione pul-
chritudinis vhum ad fe rapit, quae alteri vt inuenufladiTpIiccbir. Quz
omnia proclamant fenfibiles corporum qualiratesnnneffcentitatesalL
quasnbfolutas, politas in indiuifibili, &
ab alia qualibet entitate diftin-
di.is.fcd duntaxat corpusipfum , prout variefenfum afficit. Quem ope-
randi modum vt planum faciamus, in prxffnti adnitendum cO.
Ordiamur itaqueaconfiderationc differentia; quz inter res fenfu prx-
ditas,ciufdemque expertes intercedir.Poflcrioresagentiii omnium exte-
riorum incurfibusexpofitziacenr.quxfucceffu temporis vi motus illius
continuiquocundlaagitantur, illuc defcrunturvndeagere in illas pot
fint, nec potefhtemvllam habent vel fugiendi a noxiis , vel ad falutaria
accedendi. Priores vero motus intra fc principium habentes ( vti fupra
docuimus )quotiefcunquei(liufmodi in fe impreffiones fieri (entiunt,
fuo quodam iure, propriaque adtione difcedcrcab eo quo lxdi carperint,
poffunt, &illi cuius vtilitatem iam quodammodo prachbarunt appro-
pinquare.
Impreffiones hx ijs in prtibus fiunt qua: fcnfuum organa appelian-
' Gg
 *

238 Tranatus Primus,

tur,& eorundem minideriotempediuenos admonent, inftruuntque,
quo paCto commiflam nobis regendi corporis prouinciam in illitis bo-
num & vtiliratem adminiftrarc poffimus .habita ratione temperiei &
impendentium mutationum magni qui nos circumdat orbis, quatenus
ea ad nos pertinere poterunt. Quod qua ratione fiac.quibufque ad id
gradibus tendatur, fubfequens Icrmo declarabit.
Ad nos , vtpote exiguam duntaxat ingentis qua: nos ambit mundi
machinz , portionem , qualibet illiuspars proxime non pertinet, nec ad
tuendam corporis fanitatem ncceiTana nobis ed aliarum partium co-
;nirio, quam quarum ientimus vires, eae nimirum folat, intra quarum
Spli-rras adiuitatis collocamur , lardere nos poflunt , vel iuuare. Ex his
vero quxdam propinquiores funt,quzdam magis remotz. Quz pro-
pinquiores funt, pro variis quibus imbuuntur qualitatibus,ta<du,gu (la-
tu , vel adoratu percipiuntur .quos tres fenfus in pura gradatione maio-
ris vel minoris in materia immerfionisfitos effe manifcftam ed,corum-
que actiones t ribus quz proxime nos contingunt clementis, terrz nimi-
rum, aquz, aerique refpondent. Duobus aliis qui fuperfunt diditarum
rerum notitiam acquirimus, obie&aque eos moucntia fubtiliprcm mt-
nufque immerfam materiz naturam fortita funt.
ur. Cieterum de hifce omnibus figillatim agendum ed:ordiemurveroa
Dcsifii cadhis,
& quod ^
uni
tadluvrpote maxime corporeo flcquzcirca obieCta maxime materia-
ipfc..juamqui lia verfatur. Is vti videmus in grauibus & per fe confidentibus corpori-
^ us occu Patur > n quorum notitiam , vel per immediatam fui coniun-
iffidnir fm«
coipou. Ctionem , & przfentiam.velaliquovtita dicam nuntioab iis recepto
perducitur, variaque indit nomina prout varie ab ipfis afficitur. Porro
corpora ipfum afficientia ( quemadmodum demixtorum qualitatibus
fupra diCtum ed) ad paria quzdam fiue iuga fere reducuntur,cuiufmodi
funt calidum & frigidum .humidum Arficcum, durum & molle, Izue
Scafpetum craffum & liquidum ; aliaque id generis nonnulla, quz
,

enumerare non ed necefle i quandoquidem accuratam qualitatum qui-

bus condituuntur fcientiam tradere propofitum nobis non ed,ied dun-
. taxat odendere , tam ipfas, quam aCtiones ab iis manantes,in corporibus
numerandas effe.
Hoc vero ita eflc vel ex ipfa nominum quibus (Ignificantur prolatio-
ne non obfcurcapparet : inde quippe , &ex iam dictis, manifedum ed,
huiufmodiqualitatcsnihil effe aliud quam affeCtiones quafdam quanti-

tatis , ex variis raritatis & denfitatis gradibus inter fe commixtis orien-

tes. Experientia quoque compertum ed .fenfum eodem proriiismodo

quo alia corpora ab iisimmutari. Corpus quippe nodrum, fiue fenfus,

crinde ac lignum calefiet , & quidem fi calor vehemenrior fuerit com-
Eurctur, frigida infufione conltipabitur, madefeet humidis, aridis fic-
. cabitur, aliorum omnium corporum more. Similiter duromm impa-
ctione vulnerabitur , folutionemque continuitatis patietur, zqueac
alia, mollibus mulcebitur, Izuibus polietur, grauibus denfifquc oppri-
metur, afperis fricabitur, &c-
1/5
 De Natura Corporum, Cap. XXVII. 239
Iis igitur philofophis, qui docent impreffiones in fcnfibus fadhs cffe

fesquafdam,feu qualitates fpiiituales,quasfpeciesintemionales vocant,

duo incumbunt probanda. Primum , cfle omnino in rerum natura ta-
les res
,
quales a nobis credi volunt. Secundum , corporeas hafce aflfio-
nes,dequibus locuti fumus, ad produ&ionem effcdtuum propter quos
animantibus a natura facultas ientiendi tributa eft, minime fufficere.
Quod priufquam ab iis prxfiitum fuerit, temerarium vt opinor foret
iftiufmodi entitates admittere, qux nec vllam a ratione firmamentum
habent, nec omnino a nobis inteliigi poflunt. In hac ergo quam expe-
rientia in nobis genuit perfuafione acquiefcendum eft: videlicet corpora
hxc non aliter quam corporcaadlione immutare fenfus , talemquc ope-
randimodum omnibus eorundem effedlibus producendis abundefuf-
ficere , vt in fermonis huius progreflu amplius declarabitur.
Elementum concretione materix ad tenam proxime accedens aqua ntt.

cft, &
in hac exercetur gu (latus, ore fcilicet perpetuo intus humore ma-
*
denti, cuius beneficio, iingua exiguas aliquas illius quod dentibus ter- cum pertinen-
rimus, quodque percam fertur in (e recipit. Si herbam aliquam minuta-
l^bobntcor*
tim fedtam , aut piftillo contufam , infusa fimul aqua difeo immittas, ac pora.

deinde aliquantulum comprimas, videbis fuccum communicantem fe,

& vbique immifeentem aqux.eamfapore fuo imbuere, & fi quidem
diutius illic manferit.ipfius ligni poros fubiens ab eo imbibetur,
vti
confiat ex ciufdem herbx odore , ac fapore longo poft tempore in difeo
remanente. Simili modo a natura edodli fumus mafticatione cibi eiuf-
demque in ore volutatione, modicaque fubindecopreflionevtcomo-'
dius deglutiatur,faliuam particulis illis imbuere, qux prx exiguitate fui
facile per aquam diffunduntur, faliua vero fic imbuta, vtpote lingux
prxfertimque neruorum eius humori continuata ( eodem fere modo,

quem fupra declarauimus , vbi de humore terrx quem plantarum radi-

ces attrahunt agebamus)tenues illos neruulos acutiffimo fenfu prxditos,
corpufculorum vndique fibi innatantium qualitatibus necefTarid af-
ficiet.

Si petas, quxnamfinthxaffedliones fiue qualitates? Medici ( adquoS

imprimis pertinet huiufmodi rerum infpe&io) refpondebuntab earum
aliquibus linguam magis dilatari , ab aliis minusjac fi
quxdam huiufmo-
di corpufculorum aerio, quxdam vero aqueo temperamento confla-
rent , porro duo illa qualitatum genera dulcedinis
& pinguedinis no-
minibus defignant. Rurfum docebunt linguam a quibufdam corpori-
bus contrahi, vt ab afpcris prxeipue , & ab iis qux cum difficultate <*lu-
riuntur , proxime vero ab iis qux immatura, qualis eft pomorum nlud-
,
ftrium, acerbitate prxditafunt ; ab aliquibus corrodi penetrari lin- &
guam , vt a falfisacidifque j amara per lingux fuperficiem ac fi eam ver-
rerent fundi ; alia denique eandem pungere, v t aromata , calidxque pd-
tiones-Porro hxc omnia fenfibitia funt, & materialia
,
qux varia rarita-
tisaedenfiratis in illorum temperamentis inrermixtione explicari pof-
funt , tamqueapte cum materialibus huiufmodi inftru mentis quadrant;
L v Gg ij
 240 Tra&atus Primus,
vt dubitare non poflimus , quin ex principiis antea a nobis fiabiliris per.
fe <fie valeant declarari.
V. Proxime fupra elementum aquat tam loco, quam dignitate eminet
Odoratum & q U cum naribus
acr , | attrahatur dubitare non poflumus,quin quicquid
,

toto pertinen-
hominem per nares afficit id fpiritui fiue acri permixtum ingrediatur.
,

CCS e(Te corpo- Et vtqux crafGora funt &grauiora fubfiduntinaqua.ita quse fubtiliora
ra.
funt leuiora attolluntur in aera-.horum quoque leuitatem ex admixto
igne nafei certum cft, cuius temperamentum cum calido ficcoquc con-
fiet, dubium item non eft quin odoris natura de calore & ficcitatcplus

minus participer. A tque hoc demum in causa efi, cur cerebrum ex odo-
rum cum ipfocommmionccorroborerur.vrpotc quod cxdifpoficione
fuanaturalinimix plerumque humiditati & frigori obnoxiumeft.
Vtrum aliquod fenfui huic organum anarurarnbuatur, in quo pro-
xime recipiantur imprcflioncs, quas illius interuentu alia in nobis cor-
pora faciunt, an fenfus ipfc nihil aliud fit , quam meatus quidam per
quem corpufcula hic & exhalationes afeendunt ad cerebrum, apte ni-
mirum a natura prxpararum , ac difpofitum.vt qua: falutaria fint quxuc
* noxia abfque errore difcemat,impellatque deinde ad eorundem fiue
admiffioncm,fiuereic<fiioncm,noftra nihil refert in prxfenti determina-
re, qua:ftionis iftiusdccifio medicis & anacomicis relinquatur. Nobis
inrerim fufficit quod intelligamus operationes corporum qux odorum
exhalatione fenfum immutant, veris folidifque a tota Cubitantia dccifii
partibus, qui etiam vere materiales funt verc'que corpora, Hcet exigua
admodum , non autem fiditiis & immaginariis quibufdam qualitatibus
per-gi.

Vi. Porro corpufcula hic cum ab ijfdem rebus exhalentur quae & guftutn
Ds confenfu jmmutant ( liccrmodofubtiliori &abfquematcrialiillaviolentiaquam
J
'odoratus dt
gullaius.
inguftu experimur) eandem cum obie&is guftus naturam neceflario
participant, codemque fere modo ambo tam guftata quam olfa&a ho-
minem afficiunt proindeque magnam inter fe cognationem habent,
;

pratterquam in iis qualitatibus qux plus frigoris &humiditatis pofiulanr,

quam odoratus natura commode patiatur. Vndc & nomina quxad am-
borum proprietates fignificandas imponuntur, non raro eadem funtific
Stutour. fuauitas eorum efi tum quae guftu tum qux olfatfiu percipiuntur: verna-
cula etiam noftra vna quandoque voce profert , quod gemina odoris 6c
faporis appellatione fignificatur.-quorum alterutrum fi vehementius fue-
rit, vrruraquefenfum perinde afficit, & quidem fi in gradu excellenti
obiiciarur,naulcam moucbit. Medici denique qui de fenfibus hifce feri-
bunt, magnam inter cos affinitatem deprehendunt i indeque efi, quod
illoram vnus abfque iatfiuta alterius amitti nequeat.
Adiicc his indubitatam experientiam qua docemur olfa&um ani-
mantibus a natura tribui, vc difccmant quinam cibi illis conueniant,qui
noxij fint i vnde etiam videmus eas vbi in cibum aliquem ignotum inci-
dcrint,qualitates illius odoratu explorare, qui rarofailit, vtpote conccf-
fus a natuiain remedium himiz voracitatis, nafcentis ncceffarid ex con-
uemcnti
4
 a

De NaturaCorporum,Cap.XXVlI.24t
uenienri partiam humorumque difpofitione, ratione cuius cibum non-
dum prxguftatum auide faepcnumcro dcgluriunt. PrJlcrea quorurt-
dam ciborum tam praefcns noxa eft,vt vel vfitato more guftati peri-
mant, aut faltcmgraue nocumentum inferant. Hunc igitur fenfum na-
tura largita eft qui guftum preuenirct. Nam cum fit gultu longe fubti-
lior,cxigux quibus immutatur atomi, non perinde ac alterius cralfio-
res , animalis faniratcm Ixdunt.
vu:
Neque vero dubium cft quin hominibusad eundem finem vtilis fo- D , ra tion« cnt
rct idem fenfus nifi & aptiores modi explorandi ciborum qualitates odoratu» per-
,

aliunde illis fuppeterent quo fit vt minor huiufccratio habeatur, & nifi
, tr^mqu^m m
opplcrcntur craflioribus fortioris cibi vaporibus , qui fumis a ventriculo hominibui-.mi-
a< ui h ' flonl
mensaque
1
continuo emiflis impediunt
4 , quo minus puriores corpo-
r
f l .
.
r 1
.. » hominis ctuuU
. .

rum atomi percipiantur, vrpotc qtiz linccra nulloquc vapore imbuta damquiresdif.
organa rcquirunt,vti in canibus videre eft, qui minori narium (agacitate fit4s odorata
pollent, dum largiori paftu (aginantur, iacentcfque in culina, cibi ni- P" cl P cr '

doresvndiquc hauriunt, quam cum latibulo fuo claufis parcior aptuf-

que venaturis cibus prxbetur.
Vnum idque infigne huiufce rei exemplum actas noftra vidit in homi-
nequodam, quem timoris vehementia eo egit, vt hoc nobis experimen-
tum relinqueret. E pagoaliquoin Leodienfi agro oriundus erat proin»
,

deque apud exteros nomine Ioannis Leodienfis notus eft. Quae de ipfo
narraturusfum.accepia nonnullis, quos fidenter affirmare aufim,ea
cx propria viri relatione didiciflc,ipfumque magna cutiofitate de Angu-
lis interogafte.
Dum hic puerulus adhuc eftetjinfeftatis bello Leodienfibus ( vt certe
populus i fte, raro ab externo hofte liber eft, cum nullas domi difeordias •

arirur.trifti illarum prouinciarum fato, quae praepotentium principum

E cllo inter fc certantium ditiones interiaccnt) pago vnde oriundus erat
nuntiabatur adefte in proximo przdabundas aliquot militum turmas ,
reliquo exercitu fepararas, a quibus nihil puter bonorum omnium di-
r< 'ioncmexpedfarenr Hoc audito nuntio confternati incolae deferrit
p
aed ibus, bonifquequx ferre peterant raptim afportatis in vicinas filuas»
magna fe feftinatione contulfire latebras quxfituri quas
,
,
commodiffi*
mas praebuere filuaeiftae ingenti Ardennac (altui confines. Illic aliquan-
diu latebant, donec per exploratores certiores fa&ieflenc , milites quoS
adeo timebant inceofo pagoabijflc. Quo auditoad fuas quique domos
rediere, praeter hunc puerulum, cuius phantafiae, cum eflet natura (vt
videtur) admodum meciculofus, timoris imagines tamalte infederant*
vt primo vltcrius quam raeteri in filuam penetrauerit, deinde putaueric
quemlibet per dumeta apparentem efle militem, voccmque omnem
quam audiuit, militis cuiufpiam vocem efle: hinc fa&um eft.vt fe a pa-
renribusanxie cum perquirentibus nomenque illius quanta potuerunt
clamore ingeminantibus abfeonderit : qui cum incallo labore vnum
alterumquc diem quzrendo infumpfiflent, domum tandem rediStct

ipfican nos plurimos infiluis tranfegit, radicibus, pomisfilueftribus,gIan-

dibufquevi&itans, Gg iij
 Tra&atus Primus,
Affirmabat fepoftquam filuam hanc aliquandiu inco!uifTet,de efcti-
lenticuiufpiam (apore ex odore iudicarepotuiffe,naribufquc procul per-
cipere vbi nam radices fhnSufvc falubres crefcerenr. In hoc flatu per-
manfit confpe&us hominum non minori metu fugiens, qua meum pri-
mo fe in filuam recepit ( tanta vis erat primi impreffionistamqueirapar
illi moderandi, exigua quiineofupcreratrationisfcintillula) donec in-
gruente infueti rigoris & afperitatis hyeme,inqua plurimi flluiiflius
feri cibi inopia peribant, tanramilli audaciam neceflitas dedit, vt reli-

dtis interioriDus filui penetralibus, inclinante iam in vefperemdie, fur-

tira fepecudum gregibus dum pabularentur adiungerct, porcorum prf-
cipue, inter quos quod miferabilis viti fuftentationi vtcunque fufficeret
colligebar. Non poterat fetam calide celare, quin ad eundem loeu (ipe-
numero rediens tandem detegeretur. Quivero infuctiformi animal
videbant (pro tali enim habebatur, iam nudus penitus, nifi quod pilis
fere operiretur) rati fe fatyrum vidiflTe aut monftrum aliquod illorum
quia mirabilium rerum feriptoribus refemntur, ei in reditu infidiaban-
tur , ipfc vero qui perinde ac fera quipiam , eos procul odorabatur, infi-
dias fernpcr dcclinauit , donec tentis demum laqueis, captataque venti
oportunitate, incautum irretirent. Ettunc quidem licet loqui penitus
dcdidiciffit, humanam in eo naturam ftatim agnofcebant.-geftu vero Se
ciulatu vehementidimu timorem pr^fe ferebat jnde ortum (vtiipfcrar-
fum loqui edottus , affirmabat) quod exifhmaret fe tunc incidifle in mi-
lites .quosfiluam primo ingscflus olim fugiebat, & quorum viutac

vcJuti recentes imagines

,
phantafiam poffidebant, timoris vehementia
illuc continuo redudbc.
Hic breui poftquam ad lautiorem , Iargioremque paflum redierat,
miram illam narium fagacitatem penitus amiCt,necin eo quidquam
quoad hoc fupra communem hominum fottem apparebat. Citcrum
cum iam denuo cipit inter homines degere, fiemina quida miferta fcili-
cet virum tam prope a bcllua diflantem curam , illitis fufccpit , follicita
admodum , ne quid ei dceffer. Hinc ille ita fe fimini huic applicabar,
vtquotiefcunque aliquo egeret, iliaque prifens non eflet in agrum fci-
licct, vel vicinum aliquem pagum profc&a protinus eam odoratu in-
,

fequeretur , haud aliter quam (olent canes illi quosinueftigarios vocant-

Vcrifimileeftvirumip(umdequoloquimur,in vhrisadhucefle, qui&
perferiorem de fe narrationem faciat , omniaque qui hic a me didla

firnt propria afleuerationc confirmet-, audiui enim a quibufdam qui non

multis abhinc annis eum videranr, ipfum valido tunc fuifTe corpore, nec
ita confectum itate, quin ad longum adhuc tempus lucis huius vfuti

frui potuerit.
De alio quodam ipfcex certa cognitione , propriaque experiendi lo-
qui poffum , qui temperato admodum , vel potius parco cibo viftirans,
potuit quoque odoratu difeemere corporis cuiufuis qualitates, qui gu-
ftusvt ita dicam examini poftmodum fidi debebant, ne pne quidem
& ccrcuifia exceptis. Quare , vt caput hoc tandem concludam , tum ra-
tione,

x
 DeNaturaCorporum,Cap. XXVIII. 243
tione , tum «iam experientia manifeftum redditur, ta£lus,guftus, &
olfa&us obie&a efle res quafdam corporeas & materiales , natasex diui-
fionc quantitatis in partes rariores Sc denfiores, eafque facile ad capita
fua fontefque ita reduci pofle , vt prudens rerum z (limator plene ac-
quiefeat, qui fi plurahuc fpe&antia requirat, quod ad odores faporef-
que attinet , legat quz oannes Brauuseruditus ille quidem, licet parum
I

politus medicus SaJmanticenfis de qualitatibusiftis in lucem edidit.

CAPVT XXVIII.

De fenju auditue &fenfibili qualitate quam fonum appellamur.

[T reliquorum fenfuum examen profequamur i prouida ,
I-

rerum natura cum non ignoraret , multa in ammantem tus , &quidfo-

'
j
repente incurfarc, quibus, nifi procul difeernerentur,!*- nus in moux
.

di pofTct aliaque rurfus locorurjj interuallo diftare , P“ ,eloclllfltuI

, ma-
gno futura; vfui, fi propiusad ea accedi pofTct ; duos in-
fuperfenfus ad rerum diditarum perceptionem excogitatas nobis largi-
ta eft, alterum praefertim, & peculiariterad id inflitutum, vtmotum
*
illarum detegeremus , alierum vt earundem molem fitumque obler-
uaremus.
Et quidem vt a priori ordiamur re penitius infpe&a necedarid faten- ,

dum erit , id quod fonum appellamus, nihil ede aliud, quam purum pu-
tumque motum. Aduerfus quod fi obijcias,non paucos peragi motus
abfque vlla foni perceptione , vitro id fatebimur , cum condet plurimos
eorum prius euanefeere, quam ad aures perueniant, vel certe adcolan-
guidosede & imbecilles, vt frangantur & Opprimantur occurfu fortio-
rum ,auresex omni parte ita oblidentium , vt nullum illisaditum quo
oblenientur permittar. Ita quippe fe res habet in iis quzpurc a quantita-
te dependent , pr^lertim vero in ijs qu$ pertinent ad (cnfum, vt non om-
ne quod generealiquo comprehenditur, fed definitf illius magnitudo,
certaque partium multitudo obie&um reddat idoneum quod fcnfu
percipiatur.
Csetcrumvt difficultatem ipfam premamus, experimur fonum ple-
rumque excitari in aere, requirique ad illius produdlionem promptum
velocemque motum illius elementi quod reliquis omnibus mobilitate
,

antecellit. Porro velocitas in motu refpondet denfitati in magnitudine,

(vt lupra fufiusdeclarauimus) hac quantitatis molem, illa eiufdcm mo-
tum reddente lenfibilem & ncut vnius ratio in
, proportione fubdanfist
refpedhi quantitatis, ita alterius in tranfitu plurium partium per medium
aliquod in eodem temporefitacfl.
Circa foni moderationem , ex artibus quas liberales vocant, e* de- De »arii«arti-
mum verfantur,qu* ad vocem humanam excolendam pertinent.qualcs bw ad auditum
funt Rhetorica,Poetica,& Mufica. Admirabili plane felicis ingenij per-
 244 Tra&atus Primus,
muficfverfu, fintm primi
firmant fonum fpicacitate explicantur a Galilio cofonanti?
nihil efic pr(tcr &
^logj de motu pag.9j. deinceps, vbi materiam illam
( vc vilus per-

m °‘ Ura oculis ipfis fubijcit.inmotuaqux

'
inde ac auditus de ea indicium ferat )
Se pendulorum libere in aere
collocatorum- item in charadctibns noul-
impreffis: eiufdem quoque moderationi
que permanentibus orichalco
campa-
cltars fundendi
complures inter mechanicasfubferuiunt, qualis
mufica.fiue illa fidium, fiueaqu?,
nas-ars etiam conficiendi infiiumenta
fiue aeris impulfu fonumedant. .

artes exquifit? admodum,

Neque vero hic omittende funt du? illf

repercutiendi fonos, & fufurrandi: quarum prima modum docet eaf-

dem voces frequenter iterandi, & ab iis adhiberi lb!ct,quos

in hosto-

rum culm rara & inufitata deledant altera methodum

;
prffcribit colli-

gendi in angufium aeris motus per amplum

fpatium diffiifos.quo fit

vt aurem loco admoucns vbiomnes illi

motus concurrunt, ca auditu-
rus fit qux voce tam fubmifa
proferuntur , vt qui media inter ipUtm &
L -

loquentem loca occupant , ne minimum quidem

vilius foni vcfUguim

percipiant: cuius generis rara admodum

exempla in fanis quibuidatn
in cubiculo fuperioriamplf ac rotun-
Anglii vifuntur. Vidieriam ipfc
ita extrudfos, vc
di turris defuper concamerat? , parietes cafu ni fallor
facile ac diihnde fecum
duoviri ad oppofita diametri punda ftanrcs,
fyllabam quidem fubau-
colloqui poficnt .aliis qui in medio Rabant n*
dientibus. Quinimo fi illorum vnusvultuad
parietem verfo loqueretur,

voces quantumuis fubmifseprolat? perciperentur

ab altero qui punfto
appofito aurem admoueret. Atque hoC mihi in
mentem vocat, quod
quidam confeffioni auriculari pamm fauens , obferuabat ,
dum vna me-
pertinuerat,
cum infimo quodam ambularet quod ad cznobpas olim
quicquid fere per
vbi nempe angulus quidam erarinquoquifedebat,
perfuahrm ha-
totum fanum muffitabatur Judirc potuit .-penitus enim
bebat , id cinobitarum arte excogitatum fuifle, vt is
quem Priorem vo-
fe facerdo*
quifpiam illic fedens, audiret omnia de quibus
cant , aut alius
illarum rerum vteretur,
tibus pcenitentcsaccufabant .adeoquefeientia
quas a facerdotibusipfis immediate reuelari nefas erat. ^

Magis illi arridebat, quod R.omx'obferuauerat vocum,

fciliceta

appellatur) bafilic?S. Petri

fummitate hemifph*rij(quod ab Italis cupula
reperculfio , cum feftis foltmnion-
in Vaticanoad ipfum pauimentum
partem iubetur afeendere,
bus chorus muficus ad fupremam fornicis
fub hemif-
nempe in ipfum tholum , vbi cum cantare ciperic , populus
inexpedaram vocum har-
phfrio direde conftitutus , obftupefeit ad
clarcaures percellentem ac fi cantores in proximo
afta-
moniam , tam ,

rent, cum
tamen nemo appareat a quo concentus ifte efficiatur. I bidetn
didi hemifphxrij
quoque fi duo viriin lato illo margine, qui infimam
fu pra de rotunda
partem cingit ,confiftant,cffcdum Gmilem illi cuius
turri loquentes meminimus, obferuare poterunt.
plebi imponunt,
Similiter & ij qui appellantur ventriloqui imperiti
emittere,
pcrfuadentescidimonem aliquem ab ipforum ventre voces
r - lpiritum
 Dc NaturaCorporum,Cap. XX VIII. 2 45
fpiritumfcilicet peculiati quadam arte intus attrahendo, quo fit vtvocei
non videantur ab ipfis edi , fedab alio aliquo intra ipfos latente , fi ta-
men, ab ipfis (altem egredi videantur 5 nam fi id nonaduertas, putabis
eas a loco aliquo procul didanti proficifci.
Ad hanc artem fpc&at fabricatio tuborum, feufiftularum quibus iu>
uaturauditusjitem vitrorum fonos colligentium &
reddentium , qui-
bus nimirum perinde multiplicantur foni,ac dioptris vfioriis lumen.'
Porro artes ha; vti &carundem regula:, leges Sc conditiones motus exa-
dle(cquuntur,nec vllum omnino effedtum moliuntur, qui ex princi-
piis & proportionibus motus demonflrari non poflit , vt proinde im-

merito & abfque ratione vlla probabili illas a motu diftingueremus. “

Experimur quoque vehementi fragore non folum lxdi organum au- ni.
ditus, fcdipfi etiam xdificia turrcfquc fuccuti. Memini me audiuifle Mtm confit;

a Dubrienfibus, quod cum Albertus Auflrix Archidux crebta in- Sibus quoifn-
gentium machinarum cxplofione Calcium oppugnaret (qux quidem gentci foni cf.

oppugnatio pro temporis quo durabat breuitare , incredibili pene

impetu & furore peragebatur, totis viribus adnitente Archiducc oppi-
dum iftud prius expugnare quam vllum ab holle
,
fubfidium aduentarc
poflet )
domus eorum commoti tormentorum fono tremuerint, fene-
ftrxquc vitrea: fradfoe fuerint. Audiui etiam a quoda qui Hifpali degens
tunc temporis cum officina fulphureo pulueri efficiendo, cufto- &
diendo deftinata concepto igne euer teretur (diftabat illa duobus circiter
millibus pafluum a loco in quo ipfe degebat ) affirmabat ligneas fene-
fb arum valuas, contra domus fux parietes vi magna impadfas fuifle, dif.
filuifle quoque muros ingentis fani quod cum officinxifti , licet addi-
,

flantiam fatis magnam, proximum tamen foret, nullo xdificiorumob-

icdfu a fubito ac violento acris commoti impetu protegebatur.
Poftprxlium etiam nauale quod mihi olim cum triremibus quibufi
damin (latione Scanderiana fuit, ( magno id ardore vtrinque commit-
tebatur j numcrufquc vix credibilis tormentoruma claflc mea explode-
batur ) Conful A nglicanus loci illius prxtoriam meam pofteaingreflus,
aiebac calices vitreos domi fux fupra abacum collocatos toto pugn?
tempore ex tormentorum exploforum fono tremuiffc f.nellras item ,

papyraceas fiflas fuifTc,fra<fla quoque oua omnia quibus tunc tempo-

ris columbx incubabant; quem ille cafum fgerrime tulit: erant enim
illius generis columbarum qux Carricrs vulgo appellantur, & in quoti-
diano S canderianoru cum A leppenfibns commercio magni vfus com-
modiq;fiint.Sxpcnumero etiam animaduerti dum placido tranquilloqi
ma ri nauigarem, concuti fcneftras vitreas in vna naui ex tormentorum
,

cxplofione inaltera, millibus aliquot pafluum adhuc diftanti. Idinprx-

roriamea haud femel expertus fum ,ad vniusduntaxat tormenti cxplo-
fionem,nauiin qua erat, tanto adhuc intcruallodiflantijVtvifu detegi
non potuerit. Memini me quondam fimili occafione curfum mutafle,
cumque direxifle fono, vel potius motu fcu tremore ex fono impreflo,
'
obferuato fcilicet quo in pun&o pixidulx nautic? tremor ifteapparcret, -'<3

Hh
 24 6 Tractatus Primus,
(Nondum enim quidquam audiebamus, quanquam non multo poft,
magna &
filentio obtufus quidam languidufquc
adhibita attentione,
fonus difcemipotuerit.)Potro motus huiufmodiiam ad finem vergens,
adeo imbecillis eft, vt fi in corpus aliquod (olidius incurrat , ccflcr proti-
nus, nec quidquam vitra corpus illud concutere valeat difeernitur ita. :

quefolum ad exteriores nauis partes, fi leue aliquod corpus, & ex facili

mobile qua parte incurfat laxius pendeat, impetum illius excepturum;
cuiufmodi erant fenedrae porticus in cubiculo meo quod in puppi ex-
t rudium fuit, tenui quippe Mofcouitico .vitro conflabant, cumque iam

fecundo vento, velaqucomniaimplentevigiliam vnam pauloque am-

plius nauigando conreciflcmus , opportune tandem accedebamus, pro-
lium inter duas naucs dirempturi ,
qui fi diutius perfcueraftet pugna,
*
breui fe mutuo fubmerfiflenr.
HU. Catterum pr?ter acrem qui pr? fua raritate , motum facile recipit,cun-
(j ern effciftufn j n folidis quoque corporibus experimur, fic trabe quan-

afm»”auX'us tumlibct longa ad vnum illius extremum pulfata , fonus idu illo editus
organum tranf- ad alterum extremum dillindleperueniet. Hominum equorumque in-

cedenrium fonitusad aliquot milliarium diftantiam percipi poterunt ,fi

admoueatur , diftindlius verb.fi foramine in tellure aperto
auris telluri
illius orificio aurem applices ; diflindtiffime autem fi tympano fupra tel-
luris planitiem eredto, fuperiorem eius membranam aure contingas ; in-
ferior quippe eiufdcm membrana telluris tremore cocuffa.confcrentead
id tympani cauitatelonu multiplicat, & ad fuperiorem cui admouetnr
auris tranfmittir. Eodem fere modo quofe res habet in ipfius auris tym-
pano , quod nempe motu extrinfecus adueniente agitatum , alium huic
fimilemin interiori fui parte exprimit, cui cum liber ad cerebrum adi-
tus parcathoc eo immediate afficitur, indeque modiquo res exterius
,

mouentur admonetur; nec in alio quopiam arcana illa quam tantopere

praedicant audiendi ratio confidit.
v. Porro motus hic fi obicdhi alicuius corporis prius frangatur itinter-
1

terrumpiiut"
*
rum P a tur , quam tympanum attingat , minime auditur. Atque hinc eft
delinit fonus. quod Campanarum & tormentorum fonus ad maiorem longe diftan-
tiam pcrcipiatur.fi per aquam propagetur quam fi per aerem dunraxat
,
Volitet. Quia fcilicct in aqua, alijfque id genus liquidis ardla interfc par-

tium continuitas impedit quo minus vna fine altera mouearur, nulla in-
fuper infignis inaequalitas fuperficies eoru afpcrat , nec occurrit denfum
aliquod quo motus illorum frangatur (fecus quam contingit in aere,
vbi montes,a:dificia,arbores,& id genus alia aflurgunt) quare eadem
agitatio per longum fpatium propgatur. Ad veritatis huius confirma-
tionem facit id quod (iepenumero ociferuaui, Campanarum videlicet fo-
num diftin&ius multo ad aures peruenidc dum in fluminisalicuiusripa
confiderem, quam fi ab ea longius migrans, propius tamen ad turrim
vnde fonus veniebat accederem.
VT. Neque vero aiaisfolius motu fonus in auribus excitatur , fed & alius
00 olom?t
-
“ quilibet motus eas ita attingens vt tremulam tympani membranam
concutere
 De Natura Corporum, Cap.XXVIIL 247
concutcrc poffit , momum exterius peradorum nos admonet, adeoque *!>i*
“
Tonum perinde illic cdet.acfiinade duntaxat propagatus fuiflet. Hoc J"‘ e
L ita efle ex eo liquido apparet, quod quis paulo altius aquae immerfus.eof- niant ,
edi fo*
num '

dem Tonos percipit, qui fiiperius in acre excitantur,Iicet frados magilque

obtufos,propterea quod aqua vtpotecrafiior &
concretior non ita faci*
lc prompteque motum cxequitur:idque ipTc Tatpennmero expertus Tum,
tamdiu Tub aqua merfus, quamdiu refpirationis nccefiitas permittebat.
Quod euidenti argumento eft, acrem vehementiori idu concuffum,
aquam fibi contiguam mouere, liquidumque hoc elementum cum fic
etiam fluidum, reperto in aurem aditu vibrationes in illius tympano effi-
cere fimiles illis, quae ab aere imprimi folent.
Citerumqqfldhadcnusdiximusparumadhuceft, ficum eoconfe- -
Q^avnusfi
tur quod finemendacij periculo aliquo Tcnfu affirmare poflem, vifum
ratur tcriu* dc-
*_ _ '
1 “- _ 1« A k Ta aai> a ,llr A r a t a , H n rv, I» irftUillf T»Ann«
Tciliceta me hominem, qui Tonos oculis perciperet. Enimuero mirabilis fcftam com-
. J ri 1

plane eft folertis naturae prouidcntia.vniusfenfusdefedum alterius faga-

citatecompcnfantis , cuius rei illuftre documentum quanquam diuer-
Tum ab eo quod iam promifimus,oIimmihioccurritin homine cuius
hcbetioresfenfusvifusdifpendiummiruinmodumrefarciebat. Eratille •

oculis vfqueadeo captus,vt ne Tolis quidem claritate moueretur:humot

quippe criftallinus in vtroque oculo penitus deperierat , tam perfede ni-
hilominus a reliquis fenfibus inftruebarur , in ijs qui ad oculorum offi-
cium pertinebant , vt quod illi ex eorum iadura detradum fuit , aliis
naturi dotibus abunde compenfari videretur. Quod chartis pidis,vel

latruncuib tam perite luderet , vt a paucis vinceretur, memorii potius

vel phantafii,quam externorum fenfuum commendatio fuit :quod
vero globos miffiles dextere torqueret quod illud ludi genus in quo ro-
,

tundi argenti altcriufve metalli lamini Tupra menfam pelluntur , aliof-

vein quibus ferienda, vel attingenda meta proponitur, perfede calle-

ret, quorum peritia in aliis hominibus viuidam oculorum aciem, exa-
«damque manus librationem, iuxta telluris Teu menfi qualitates, iuxta

loci etiam in quem iadus dirigitur fitum ac diftantiam , fidtm omnem

fuperare videtur hic tamen omnia ipfe potuit.
:

In cubiculo , xiftoue oblongo ( quibus aliquandiu aflueuerat) direde

ambulabat , vertens Te Tubinde poftquam ad extrema perueniflet , perin-
de ac aliusquifpiam integro oculorum lenfu fruens.T am libere ac confi-
denter hinc inde incedebat , menfique difeumbens tam apte Te ad alio-
rum morem compofuit.vt qui nondum eum nouerant, aliquotiesilli

allidentes, nullum in eo oculorum vitium TuTpicati fuerint, quod & ille

addudo in frontem galero tegere quantum potuit conatus eft. Dehof-
pitis iam primo aduenientis ftatim ac cum ei collucutus fuerat , ftatura
,

totiufque corporis habitu abfque errore judicabat. Quinimo quod ma-

gis adhuc mireris; cum difcipulosfuosdeclamantesaudiretac dirigeret,
(erat enim filiorum meorum pidagogus,cofque domi mei inftituebat)
vel aliquama tragidiisfcneci exhibere doceret, geftum eorum,fitum-
que corporum ex voce potuit dignofeere, adeo vt vbi loqui cipcrant,
? Hh ij
 *

248 Tra&atus Primus;

protinus deprehenderet , ffarentnc , an federent, aut quamnam demum
corporum pofitionem tenerent qux illius (cientia effecit* vt non minus
:

deccnterfe dum loquerentur compofuerinr.quam fi intentis in eos ocu-

lis .gcftum illorum a&ionemque quamlibet vifuobfcruaflet.

Quanquam ea quz hactenus commemorauimus mira admodum

fiat & inufitata , modus tamen quo lumen percipiebat cztera omnia
• nouitaterei videtur fuperafle. Toto corpore prxfcrtim vero in cerebro
mutationcmquandamperfcnrifccbat,indefolisin orbe noflro przfen-
tia illiinnotefeebat; nubilum quoque diema fereno certo nouitdifcer-
ncre.Hoc ab eo frequenter przfticumfoiffc propria ipfe experienti! co-'
gnoui , a (lignato illi , periculi faciendi gratia .cubiculo diligenter vndi-j
que occlufo , quo nec folis radi pertingere potuerint , eum caloris diffu*
j

fione prxfentiz fui admonituri, nec quilquam fubifftrareU quo exii

temporumque mutationes fecreto edoceretur,
vili. Verumnonefthxceaquam intendebam narratio, cum in illius qui
0"
SmHifpMo audire oculis potuit ( mentionem incidi. Subijt tunc
fi fas fit ita
)
loqui
qui Tonum ocu-ani{nam memoria nobilis cuiufdam viri, quem olim in Hifpania noni,
Iu pcrcjpicbat.
fratr ; s n Jtu minoris comitis ftabuli Caftellz exterum hxc illius verbo-
:

rum per oculos perceptio, illum alteru in mentem reuocabat,qui lumen

ta ftu percipiebat ; in quo cu m tot tamque inufitata non fine admiratio-
ne pariter ac delegatione expertui fim , le&oris patientiam iis comme*
morandis tantifper exercere volui , ratus id non inutilis laboris fore, in e3
quam tenemus do&rinz methodo. Nobilis autem ifte Hifpanus,ita erat
ab ipfo ortu furdus, vt ne bombardam quidem auribus admotam fle ex-
plofam auditu perciperet , quodque ad hoc confequens erat , linguas
etiam vfu priuabatur, verborum quippe fonum non audiens, nec imita-
ri illa potuit , nec intelligere. Eximia oris venuftas
,
przlertim vero acris
illa viuidaque oculorum acies, egregiz intus indolis optimequedi(pofi-
tz mentis argumentum erat; quam non immerito dolebant omnes vc-
luti incultam iacere,dcflitutamiisauxiliis,quibuseareruminrelligen-
tia imbueretur, cuius apprime capax videbatur , nifi fonefhis ille cafus
obftitiflet. Huic malo Vt remedium aliquod afferrent, medicorum fle
chyrurgorii artes incaffum diu laborauerantiinuentus tandem eft facer-
dos , qui defertam in fe prouinciam fufeiperet , pollicitus artem qui eum
doceret, tumquidalij loquerentur intelligere, tum etiam italoqui,vtab
aliis iple intelligeretur. Quod primum rifu audientium explodebatur,
poli non multos annos euentu cognito , pro miraculo habitum ftupore
omnium excipiebatur. Enimuero patientia inui&a, rara conflantia, per-
tinacique labore tandem effecit , vt nobilis ille iuuenis diftindfe admo-
dum verba proferret, aliofque fecum colloquentes tam perfc&c intelli*
geret, vt per integrum diem, in crebro hominum contubernio verlatus,
ne verbulum quidem perire pateretur.
Si quem modo teneat curiofitas cognofcendi quibus gradibus,quaue
methodo przceptoriftcin docendo procefTerit, abundi illi (atisfiet, ex
legione foripti ab eo hac de re libri in Hifpano Idiomate,ad inftrucndos
alio
 DeNatura Corporum, Cap.XXVIII. 249
alios quo pa£tofurdi,mutiquead loquelam inflicuendi fint.-quem vbi
fcdulo perlegerit , fimulquc confiderauerit
,
quantum inter primorum
eius principiorum fimplicitatem , miramque loquendi promptitudi-
nem, & ingens vt ita dicam lingux imperium inde propagatum interfit;
nonita facile impoflibilitarisarguct, orientem ex raritate Se denfitare,
infinitam propemodum effeltuum varietatem , dum a fapientilfimo
namrx conditore folertiflime mifcentur , vt diuerfarum in mixtis quali-
tatumprodu&ioni, arcanis particularium quorundam corporum mo-
tibus, admirandis denique vitx fcnfuumque operationibus, qux ab ani-
mantibus plantifque exercentur , deferuiant ; quibus omnibus veluti tot
my fticx lingux verbis , mutx alioquin creaturx a magiftro peritiffimo
edo&x, infinitam illius artem, fapientiam Se perfeltioncs affidue prx-
dicant.
Porro facerdos fle cuius liber , Se in eo ars deferipta huic narrationi
i

occafioncm dederunt, adhuc vt a quibufdam accepi , in famulatu prin-

cipis Carigni.ini dcgit.idemillicdocendimunus obiens, quo olim fun-
gebatur dum Comitis flabuli fratrem inflitucbat , quocum fxpenume-
ro fermones mifcui ,dume(Tem in Hifpania in comitatu Principis Cam-
brix ( nunc Regis noflri fereniflimi )quem non dubito,omnia qux a me
de illo narrata funr,aliaquectiamquamplurima memoria retinere, vt*
pote qui Se rem totam curiose obferuauit, Se in omnes illius circumdan-
das diligenter perquifiuir. Vnum quidem illi interloquendum familiare
vitium fuit, vocis nimirum inxqualitas,(onum quippe a fe editum mi-
nimeaudiens.eum certa lege moderari non potuit, quin modo con-
tentiorem modo fubmiffiorem emitteret quanquam quo primum te-
,

nore fermonem experat, eodem etiam fere definebat

:
quod fi for-
te interruptum poftea repeteret, cafus illi aut loquendi ardor tonum
dedit, quem non ea arte regere ac fleltere didicerat, qua olim ferunt
vfum effc Caium Grachum cum in concionibus paffionum impem ab-
reptus,icuto nimis Sc concitato vocis fono eloqueretur.
Editorum ab aliis fonorum differentias percipiebat
,
graucfne efTent,'

an acuti , vocemque ab alio prolatam ,

quamtumuis difficilem exalte
reddidit: cuius etiam fereniflimus Princeps haud raro periculum fecit,
non in Anglicano duntaxat idiomate , fcd & iufGs qui in famulitio
erant Cambro- Britannis quibufdam lingua prouincix fux proprii
pauca eloqui , qux omnia tam diflindte repetiit , vt mihi nihil mirabilius
in toto hoc naturx miraculo videretur. Quin facerdos ipfe ingenui &
fidus cd , artis fux prxeepta coufque non pertingere , vt id generis effe-
ctus conflanti aliqui certique methodo producerent, quos proinde ab
1

aliis quas ipfe fibi attenta obferuatione prxfcripferat, regulis nafei aiebat.
Neque vero hoc illi vfque adeo difficile fuit, pro eoquoprxdituserat
reliquorum fenfuum acumine , indulgenteid fcilicet naturi , & hoc ve-
luti priuilegio furditatis iniuriam compenfante. Hoc vero quo pollebat

reliquorum fenfuum acumen nunquam clarius apparuit, quam cum

pronuntiationem illam Cambricam tam exa&c imitabatur. I fla etenim

Hg iij
 2fo Tra&atus Primus,
lingua indar Hxbraicz, literis quas gutturalcs vocant crebro vtirur,or-
ganique quo formantur motus nonalia ratione dignofci poflunt.quam
forte ex motu aliarum oris partium in confpettu pofitarum ad ean- &
dem formationem quoquomodo concurrentium. E* obferuato quip-
pe vocalium organorum (bno j quid alij loquerentur intellexit. Quare
modo non dceffet lumen quo loquentes intueretur, abfque difficultate
colloquebatur, vocefque quantumlibet fubmifle prolatas percipiebar,
vidi ego ad ampli cubiculi fpatium verba repetentem, quzipfenead-
rnotis quidem ea proferenti auribus audire poteram , fin autem in tene-'

bris conditurus edet , vel fi cum quis auersa fronte alloqucretur^iibil pe-
nitus eorum quz dicebantur intellexit.
'

IX. Sed iam tempus cftvt ad inditurum 'redeamus, a quo czciidiuspz-

bu" probatur! ^ a S°S*' furdique huius principis occafione ( quorum defidhis vbertim
tonum nihil tf- aliunde natura compenfaucrat) tantopere digredi fumus. Sed nec di-

S rc ^° hzc vtilitate fui vacabit, vti nec alia dcLeodicnfiillo infiluis

eorpodi
ius motum. educato ,fi ea qua par ed attentione confidcrenrur. Nam cum ferio no-

bifeum cogitauerimus > odores gudu , fapores odoratu , figuram Se ma-

gnitudinem auditu , lumen tadhi , fonos denique vifu percipi pode, fen-
fuum inter fe officia fubinde immutando caulafque huiufce mutatio-
,

nisinuedigando eo tandem peruenire poterimus vt aperte deprehen-

, ,

damus ,e(Fe<dushosnon fiiditiarum quzrundam qualitatum interuen-

tu produci, fed vera ac materiali corporum ad corpora applicatione,'
quz licet diucrfimodc.rem tamen prorfuseandem in nobis efficiunt.
Czterum cum dilum phantafiz duidui permittebam quz recreabat
fefe Si immodice deledhbatur recordatione duorum horum virorum,

ui fanc abfque fpeciali aliqua noti przteririnon debebant , firmo eo

3euolutuserat, vt odenderemus, in mobili quopiam cuius partes ardto
inter fi nexu cohzrcnt, motum, adeoque etiam fonum multo longius
propagari, quam vbi medium fubinde interrumpitur, tantaque raritate
przditum ed,vt pars vna fine altera moueripodlt. Durae quippe fonus
iuxtamotus huius proportionem , vt videre edin tremulo illo motu
». Campanarum, diu podquam malleo i&z fuerint, bombum quendam
edentium, fonufque ipfe aures fubintrans tremore quodam agitari vi-
campana obfiruatur. In tedudine quoque, quam-
detur , fimili ei qui in
diu pulfatzchordz agitatio fenfii percipitur, tamdiu Se iuxta eundem
modum fonus motu illo editus in aure vibratur, qui nihil aliud ed quam
vndulatio quzdam aeris, fortibus crcbrifque nemorum vibrationibus
effefta , Se in tedudinis cauitate multiplicata ( vnde Se figura concaua
plerumque in muficis indrumentis eligitur) atque adeo cum vismaior
erumpit, quam immediateaneruo mouebatur, in tota
aeris icaagitati
drcumie&i acris vicinia fimilera vndulationem efficit, Se hzc demum
ad auris tympanum perueniens, indicat quo tenore moucatur nemus,
uius vibrationesfi impredo digito interrumpas, ceflat repente fonus fu-

Elara causa quz continuabat motum aeris, redituri protinusad quietem

deficiente illoimpulfu,ob refidentiam fcilicet qulfe illi pattes remotio-
res opponunt. Ex
 DeNatura Corporum, Cap. XXVIII. 251
Ex quibus omnibus manifeftum eft, omnia ad fonum pertinentia,
folomotu effici pofle& explicari, motum quoque & fonum fefe inui-
cem comitari, nec quidquam dc vno affirmari quod non perinde alteri
conueniar. Quare neceflarid fatendum eft auditionem nihil e fle aliud

quam legitimam motus perceptionem , motumque & fonum reipsa

non diftingui , licet diuerlis nominibus exprimantur, & fub diuerfis no-
tionibus ab intelledlu comprehendantur. Cuius aflertionis veritas con-
firmariadhuc vlterius videtur ex vulgari illo experimento percipiendi
mufleos concentus interuentu baculi. Quomodo enim poflent illi fenti-
ria furdo baculum dentibus tenente cuius alterum extremum pandura,
v. g. vel clauccymbalo inniteretur , nifi tremulus quidam motus bacu-
lo impreflus , fimilem in cum tenentis capite vibrationem efficeret
,
per
aures tamen minimi ingrediens,adcoqucfoni rationem non aliter ha-
bens , quam purus fimplexquemocus ciufdem rationem poflidet?
Quod fi quis adhuc opinionem hanc mordicus teneat , vclitquc fo-
num aliud efle ab eo ,in quo nos rationem illius ponimus, fenfumque
i aliter eo, quam puromotuafficiifaceaturtamenneceflerft.iftiusquod-

cunque demum fit, nullam neque caufam, neque cffeiSlum, neque or-
tum neque interitum a nobis cognofci.fcd nefingi quidem pofle &
, , :

tunc quidem fi liberas rationi habenas permittat, facile percipiet quam ,

fit ab ea alienum , tam Ieuem maleque fultam comedturam , ita validis,

& apertisargumentis opponere, quorum veritatem, ipfarum etiam au-
rium fabrica non mediocriter confirmat. Tota enim illarum compofi-
tio & figura eo fpe&arc videtur, vt aeris motus, & vibrationes extrin-
fecusaduenientes,abiis recipiantur, confcruentur, & multiplicentur,
quemadmodum ex libris de re anatomica confcriptis curioms leftor

manifefte deprehendet.

CAPVT XXIX.
De vifu & coloribus.

Vrerest adhuc examinandum vifus noftri obie-

CoIor
*;

(Stum,quod colorem appellamus; Ad lucem enim quod aliud sut quam

1

h
attinet , ipflus nataram & proprietates fufiusfupra er-
plicuimus, a qua vtrum color diftinguatur,quxftio eft, fitio fupnficici

quam proxime difeutiemus. Rei optica: periti refra-

itionum & reflexionum beneficio genera omnia colo- ncI .
rume folaluce excitant, vt videre eft inlride, in cryftallo triangula-

ri qui a nonnullis fiultorum nuncupatur , aliifque huc fpe-

['aradifts

iiantibus ingeniolorum hominum inuentis. Quare vt breuiter coloris

natura aperiatur, fundamenti loco laciamus, luciinter omnia qux hoc
vniucrfo continentur, vim maximam & poteftatem efle immutandi vi-
fum , vel per feipfam immediate , vel pet aliquid fimul cum ipsa oculos
2J2 Tra&atus Primus,
ingrediens,& vbicumque lux noneft, tenebras cffe. Dcindcconfi ciere-
mus lucem varie proi jci polle , prxfertim perdiaphanum,vcl adiapha-
no, quo partim imbibitur, partim vero remittitur. Indequippe conclu-
des , fieri non pofle quin exiens e tali corpore varie vmbrx admifeeatur.
Et fi quidem in quantitate aliqua notabili ita egrediatur, diucrfas vifui
lpecies exhibet, quas diuerfis etiam tinduris imbui nccefle cft , medios;
inter albedinem & ingredinem colores referentibus , quandoquidem
albedo, lucis , nigredo vero, tenebrarum color efle videatur. Hoc modo
nafcuntur colores illi qui apparentes nuncupantur, & quandoque qui-
dem non nifiin vno aliquofitu confpiciuntur,vtin Iride feres habet,

qua: mutante locum fpedatore, fuum quoque mutat .alias a quauis par-
te refpicicntibusfefc oftendunt, nimirum ij qui duplici triangularis cry-
ftalli refradione producuntur.
Quodfvcro res hxc ita vt diximus fefe habeat, colligi poteft excondi-) .

tioniEus ad produdionem huiufmodi colorum requifitis. Nam quod,

cryflallus, aqua, aliudve aliquod corpus refringens lumen in omnes lua*
partes nonadmittat , manifeftum eft ex infigni luminis ab eo reflexione,
idque non a fuperfrcicduntaxat vcrumetiamabipfo corporis iflius cen-
tro , vti perlpicuum fiet, fi corpus iftud in obfcuro loco collocans, vnam
tantum illius partem illumines , tunc enim videbis emanationem quan- ‘

dam lucis totum 'corpus traijcientis, licet oculus e regione partis per
quam tranfit minime conftituatur. Quare manifeftum eftiplam ab om-
nibus partibus interioribus in quas incidit ad oculum refledi.
Porro refledio feu refradio magis obliqua lucem amplius diflipar,
J
plurcfque illius ^riuationes in partibus fuis admittit, quam qux minus j

obliqua eft, vti a Galilxoin i.lyftematisfuiDialogodemonftratumeft.

Quare fieri poteft v t reflexio vel refradio minus obliqua id in ratione pu-
rx lucis recipiat, quod alia magis obliqua vtimmixtum vmbrx exhibet;
Proindequc tes eadem in vna habebit rationem coloris, qux in alia nil
nifi puram finccramque lucem oftendit. Nam quomaioreft inclinatio

anguli , maior quoque fit diftipatio luminis.

Et quemadmodum colores hunc in modum producuntur,virtute
fcilicet medij per quod lumen tranfmittitur ita fi cogitemus fuperfi-
: i

cicm vndelumcnrcflediturdiuerfimodequod adrefledionem attinet

j
difponi, fieri non poteft quin variam fubcat irradiationem variamque 1
•
fpeciem exhibitura fit , vti conflat experientia in ccruicibus columba-
rum,nec non in certis quibufdam oculorum noftrorum pofitionibus,in
quibus fcilicet, lumen per palpebras tranfiens ita lucem immutat, vtva-
rij colores a lucerna in quam aciem intendimus promanare videantur.

Hinc etiam obferuamus aliquarum feu potius plerarumque rerum co-

lores, copiofolumine pcrfufos,ad albedinem magis acccdcrc,quam cum
lumine minusintenfoirradiantur. Videmus quoque moris cfle pidori-
bus colores fuos intendere, efficcrequc denfiorum vmbrarum appofitio-
ne vt lucidiores appreant .idque in tantum vt per variam duntaxat co-
lorum mixtionem, obicdareprxfentatur fint, modo in maiori, modo
 De Natura Corporum, Cap. XXIX. 2*3
in minori ab intuentc diftantia. Quia nempe obie&a quopropiora funr,
eo fortius &
efficacius lumen refle&unr proindequeco lucidiora vi-
,

dentur effie , quo alia iuxta pofita apparent obfcuriora.

Quare fi fupponamusvnius corporis fuperficiem aprius quam alterius U.
ad rcflcdtendam lucem difponi, ambigcrenon poffumus quin eiufmodi
in fuperficiebusdifcrimen, magna: in ipfis corporibus permanentium quibus nafcun-

colorum varietatis caufa fit. Et prout fuperficics eiufdem corporis ap-

*
tius vel minus apte ad reflexionem lucis difponitur ,
politura nempe,
compreffione, vel alio quopiam fimili,ita corpus quoad lubftantiam
vnum idemque varios in fe colores exprimet. Gumqueeuidcns fit ab al-
bcdii>e,qu? primas inter colores obtinet, maxime refledti lucem, nec mi-
nus certu m fic eandem parciffime remitti a nigredine , adeo vt pro colo-
ribus vmbras reddat (quemadmodum tcftatur lapis Obfidianusa Ro-
manis olim in pretio habitus fimiliter cum cuidens fit duritiem, den-
)

fitatem, partium exiguitatem, difpofitionem corporis ad reflexionem

lucis maxime idonei conftituere, dubium non eft.quinalbcdofit iftiuf-

modifuperficieidifpofitio. Quod perinde eft ac fi dicas albedinem effe

fuperficiem corporis, denfis, duris, exiguifque partibus conflantis. Ex

alia vero partedubitare non pofliimus, quin nigredo fit difpofitio cor-
poris molliffimi porifque laxiffimis perforati , lumen quippe cum in
iftiufmodi corpus incidit,facilcingreditur, & ibi quodammodo abfor-
betur , abditurque in cauernis,nec inde rurfum exit vt ad oculos rc-
fledntur.
Dottrinahxcnoftra de colorum generatione principiis Ariftotelicis
m.
Do&nn* mox
adamuffimrcrpondet,fequiturque manifefte ex definitionibus quibus «t^iaauthori"
illelucem colorefqueexplicauit. Et certe quod adexaftam generalium u,c Atiftotcli»,

totius humani genens notionum in logicis luis definitionibus comprc- CX p Ct icmii c e-

itenfionem attinet , nemo vt opinor inficias ibit, Ariftotclem omnibus firmaua.

qui in eruditohoc pulucre vnquam defudirunt , palmam prxripuilTe.

Definit lucem per hoc quod fit 4(S«rd/<^/;<oj»:qux definitio ita explica-
ri poteft, vt dicatur lucem efle id cuius beneficio corpus quod aprum

natum eft videri quoad fingulas lui partes internas & externas, adhi fe.
1

eundum hanc aptitudinem iuxta' omnes iftas partes videatur. Colorem

vero definiens aic eum efle terminum Diaphani } cuim fenfus eft, colorem
efle id quod impedit vlteriorem diaphani extenfionem,vel colorem cau-
fam efle ,quz facit vc perfpicuitas vitra locum in quo incipit non porri-
gatur, vei denique colorem caufam effe qui facit vt corpus aliquod
vJtra certum quendam gradum acies noftra non penetrer.
Quae definitio cum re cuius naturam explicat mirifice quadrat.Mani-
feftum quippe eft, nos cum corpus aliquod cernimus eo ipfo corpore
impediri, quo minus aliud quodpiam inre&apoftipfum linea colloca-
tum percipiamus: proindeque negari non poteft, quin coloroculislefe
obijeiendo, corporis perfpicuitatem terminet. Omnes etiam mortales
vnanimi conlenfu ftatuunt , in hoc fitam effe rationem coloris,eumque
efle qualitatem, cuius beneficio corpus redditur vifibile. Ex alia vero
Ii
 **4 Trattatus Primus,
parte quod laxa corpore viGbili ad oculum vfque pertingere debeat
luce ipsa ebrius eft:cui fi adijeias quod docet A riftoteles de vidonis pro-
du&ione.eam nempe fieri a Aione corporis vili in facultatem viduaro,
confequens eft vt obieAura in facultatem iftam , per lucem vel /altem
cum luce operetur. Nam cum lux ab obieAo in redi is lineis vndique
repercutiatur, partem illius aliquam ab obieAoad oculum refilireneccf-

fe eft. Quare quo maior luminis copia ab obieAo ad oculum repercutio

JJ
i
•'

tur , eo efficacius obicAum illud in oculum operatur.

Porro cum lumen varie a variis obieAis ad-oculum refle Aacur
,
pro
diuerfis fcilicet obieAorum difpodtionibus , habita ratione dendeatir,

duritiei,& exiguitatis partium fatendum eft corpora iftiufmodi varii

i

operari variofquc motus & imprefliones in oculo efficere adeoque i

oculi ab iftiuGnodi obieAis pafliones, varias quoque efle debere. Nulb

autem eft inoculo ab obieAo paffionum diuerdtas quodadvidonem
attinet , praeterquam quod obiedlum varijs tin Aum coloribus nobis ap.
pareat. Quate concludendum eft corpora diuerfa ( diuerfa inquam in eo
genere, dequo iam fermo eft) ex varia duntaxat luris ad oculos refle-
xione , varios fubinde colores reprxfcntare quinimo in eodem penitus:

,
obieAo diuerfi colores apparebunt, quoties diuerfa dtabeo ad nos lu-
minis repercuffio , vt videre eft in panno plicis inuoluto » ima quippe
feu interior pars iftiufmodi plicatum colorem reddit diuerfum peni,
tus a lucidiori illo qui apparet in earundem fummitate , vel vbi pannus
diligenter tenfus totam in fe lucis irradiationem excipit. Vnde etiam
piAores ad hanc varietatem delineandam , contrarios propemodum
colores coguntur adhibere. Similiter d dux eiufdcm panni feu holofei
rici villod portiones contrario dbi inuicem dtu quoad t ex tur? rationem
collocentur , diuerforum colorum efle videbuntur :
qui vtcrqueeffe.
Aus alijque non pauci in quibus varias colorum fpecies obferuamus^
non aliunde oriuntur, quam ex maiori vel minori lucis ab vna parte
quam ab alia repercuflionc.
IV. Hinc itaque vides colorem nihil efle aliud quam dilpodtionem fu-
Swm P er ^ c c cor P or *s cuiufpiam, prout lumini refle Aendo magis minufve
' *

ZZ2ZT idonea eft : dquidem reflexio luminis a fupcrficie corporis vid Ht, & re-
graduiim rari- flexionis varietas colorum quoque varietatem parit. Superficies autem
U
SToriatur!*'
"
tefleAendo lumini magis minufve idonea eft, prout luminiradios fiios
in ipfum dirigenti , magis minufve penetrabile eft. Radij quippe qui
corpus in quod diriguntur, nullatenus penetrant, neceflario abeo re-

percutiuntur
»
qui vero penetrant, vel illud penitus traijciunt, vel in
ipsa traieAione perduntfefe &
ineoabforbentur. Prior difpodtio dia-
phanum conftituit, vt fupra declaratum eft ; coloris vero fpecics quam
pofterior redditura eft, non alia efle poteft a nigredine, quemadmodum
-
etiam fupra oftendimus.
Sed pergamus paululum; duas conflat efle caufas quibus efficitur vt
corpus flt penetrabile, feu aliud in fe corpus facile' admittat : foraminum
fcilicet.
 De Natura Coi porum, Cap.XX IX.
fcilicet
,
quz poti vulgo appellantur , frequentia , & mollities fiuc hir-
mlditas i oportet itaqueficcitatcm , duritiem partiumque compreflro-
,

nem ,eas efle qualitates quibus corpus redditur impenetrabile. Vnde

etiam videmus , pellucida ( quz nempe lumen tranlmittunt fi ardius
)
comprimantur, vt cum aqua concrefcir in glaciem, vifibiliora
folito
euadere , id
eft plus luminis refledere, adeoque fieri magis alba: album

quippeilludcfta quo lumen maxime rcflcdicur.

Contra vero mollities , pinguedo , & vifeofitas , nigredinem augens
vt experiri eft in ligno quod antea fubfiifcum , fi oleo vel adipe perunga-
tur atrius euadit. Quia nempe partes oleofe prioribus additz, facilius
quam hz fote diredum in fe lumen imbibunt, ingrefliimque ita impli-
cant , vifcoque , vt ita dicam , alas ipfius illinunt , vt auolare denuo non

poflit. Atque ita demum euidens eft, colores omnes corporibus c«n-
uenientes, ex variis raritatis ac d en (itatis gradibus oriundos cfle.
Ex hac item dodrina.in promptu eftratio,cur corpora quzdam fine v
pellucida, alia opea. Nam cum in corporum compofitioneeueniar,Vt Cur qu*<kra
quzdam maioribus conftent partibus quam alia, euenirc quoque necef- fi "
ij
magis impediatur in corpore maioribus con-
fc eft , vt lu minis traiedio op»c» i

ftante partibus, quam in eo quod ex minoribus componitur. Neque re-

fert quod pororum laxitas magnitudini partiumzqualiseflefuppona-
rur,quantumcumque enim laxi fint, angulis tamen partium craflio-
rum ad quas pertinent , necefle eft magis frangi impetum curfumque
illius quod fledi nequit , fed redis fetnper lineis propagatur quam fi
,

partes fimul & poti minora e flent , quandoquidem fubtilem illam quz
in luce reperitur penetrandi vim , nuite pororum anguftiz excludunt.
Verum quidem eft in corpus laxis perforatum poris, liquida qualia ,

fiant aer & aqua,facilius admitti. Ratio autem illius rei eft, quia illa facile

fleduntur , & cuilibet fe figurat accommodant , vt cauitatcs iftas fi latis

ampte fint fubeant , quod lumini nequaquam competit.

Manifcftum itaque eft lucem illa duntaxat corpora libere traijcere,
quz ingentem pororum partiumque multitudinem , in exigua admo-
dum corporis mole compleduntur ( qui proinde poti partdfque &ip(a
exigtia admodum fint necefle eft. ) Multitudo quippe ift» magnam fi-
tus varietatem pariet ex quo fiet, vt multzlineznonnifiporis,multz
partibus duntaxat conftiturz fint, tametfi maximus earum numerus,
ex poris fimul partibufque componatur. Vnde etiam videmus , lucem
quamuis multis in locisabfque interruptione tranfmittatur, refledi ta-
men a pluribus , idque non in fuperficie duntaxat , verum etiam in ipfis
pellucidi corporis vifceribus. In alio vero corpore ex magnis poris par-
tibufque compofito.paucz reperienturlinezfolis poris conflantes per
,
quas lumen ab obiedo tranfiens , reddat ipfum vifibile proindeque ,
opacum erit quod ex aduerfo opponitur
> diaphano. Hoc enim multos
lucis radios receptos ab obiedo tranfmittit ad oculum, quorum bene-
ficio non obftantediaphaniduriquc corporis interpofitione obiedum
illud perfpicitur.
Iiij
 4»'.
2 Tra&atus Primus,
vt Porro fi modum quo producuntur duo hi colores ( nlbedo fcilicet
Dofliina fupe- & nigredo ) expendamus, inde etiam dodrinz noftrz veritatem con-

firmatufex 'e-
firmari deprehendemus. Alba enim plerumque frigida funt ficca, &
neratiouealbc- adeoque vt medici obferuantdeftinanturin receptacula, nec non con-
fcruat ionem caloris & humiditatis. Contra vero nigredo vbi &viridi-
^inis&: nigre-
corpo-
cibus. ^ -

a gj m s njfcuntur ex calore cum copiosa humiditate coniundo,

quemadmodum videre cft in fumo, carbone foflili, terra hortenfij, chy-
micifquc putrefactionibus quae omnia nigro calore tinguntur , item in
,

teneris & adhuc adolefcentibus herbis, quz plerumque virides funt.'

Colores ali) intermedij ex horum commixtione generantur, propiufq;
vel longius ab alterutro extremo abfunc , prout magis minufve illud
participant.
Quibus omnibus ita explicatis , breuiter concludi poteft colorem
corporis nihil effe aliud ,
quam potentiam refledendi lucem ad ocu- -
lum, certo quodammodo , & in certa politione, adeoque nihil effe
aliud quam fuperficiem,cumafperitate fua vel leuitate , cum poris vel
eminentijs , cum duritie vel mollitie , & fic de aliis, quorum leges , Iimi-
refque fi diligenter obferuarentur redeque ordinarentur, tota colo-
,

rum natura , totaque de iis comprehendi

fcientia, facile explicati &
poffcnr. Ex iis vero quz hic breuiter libauimus, rede deduci potcrirj
veros colores, a raritate & denfitate ( vt mox monuimus )deriuari,&
*
ad ea veluti caput , fontemque fuum rcuocari , nec occultas efle fidi-'
tiafquc qualitates , fed corpora in terris pofita , tradabilia quoque,
perindeac reliqua omnia , in quz hadenus incidimus , de quibus dif- &
Icruimus :quinimo non diftingui reucra a corporibus ipfis quzeffedus
quos colorum appellatione indicamus luminis ad oculos reflexione
producunt.

capVt XXX.
De coloribus luminofs fu e apparentibus.

t:
Vod ad luminofos fiue apparentes colores attiner,

Colorum fpc- qui arte redduntur tradabiliores iis quos realesappel-

cie, percry ftal- lamus,& qui permanentem in corporibus flatum ob-
lum triangula-
rem apparenter tinent : illorum generatio palam proditfefein cryftallo
duplicis gene, triangulari cuius fupra mentionem fecimus : diligen-
ait Tunc.
tiorque eorundem infpedio ,dodrinam noftram con-
firmabit ,qua afferimus veros etiam corporum colores nihil efle aliud,
quam variam lucis atque Vmbrz diuerfimode ad oculos reflexorom
mixtionem. Ad redam autem illorum intelligentiam obferuandum
cft, colorum apparitiones cryftallo hac duobus modis
effici quorum
:

prior eft cum per illam intuenti varizinobiedispropofitis colorum a

veris diu erforum fpecies apparent, pro vario cryftalii fitu quamobieda
illa

i
 De Natura Corporum Cap.XXX. , 257
illa intuens manu tenes poflerior
:
eft cum lucis radij traijcientes cry-
,

ftallum illam , in tranfitu ipfo quodammodo colorantur eiufdcmque ,

viinfolidum aliquod corpus proijciuntur,vbi certis qinbufdam colo-

ribus tingi videntur 1 qui ijdem lemper manent quocunque demum

,

firu politus Huc ante ciyflallum triangularem , Hac retro , Huc a latere
ciufdcm aliquo eos intuearis.

Secundo obferuandum eft colores hos refradlione plerumque effici, jj

( licetex aha quandoque causa nafcipolEntvtliipra monuimus. Vt Vtrie obicS»
)

autem detegamus caufam colorum primigencris qui refradione gig- '.

a
nuntur , dum per cryftallum triangularem, quis intuetur: fuppona- £utm 'man-
cius duo corpora diftin&a album vnum, alterum nigrum, iuxtafe in 01
0 * «fi
* *
eadem horizontali parallela collocari, ita tamen vt nigrum remotius dum.
diftet ab oculo quam album. Hoc pofito fi cryftallum, per quam cor-
pora hzc contrariis tin&a coloribus confpicicnda funt , fitu paulu-
Ium cleuatiori teneas; latufque, per quod ingredi illorum fpecies de-
bent vt oculos moueant, in linea paralleli refpe&u eorundem corpo-
rum; palam eft nigrum minoribus angulis ingreflurum cryftallum,
quam album.-id eft, in lineadiftantir dudi ab eo cryftalli latere per
quodfubintrant colores, linea fcu pars longior nigri fubrendec angu-
lum nihilo maiorem eo, qui a brcuioH linea fcu parte corporis albi
fubtenditur.
Tertio obferuandum eft, ab eodem pundto obie&i varios lucis ra-
gfoTurTaiio
dios ad integrum iftud cryftalli triangularis latus remitti quare fieri cur idem obie-
:

poteft.&rcipfa quandoque accidit, vt radij abeadem obiedi parte re- P“ cf £'

percuflia variis fuperficiei qua fubintrant partibus reflecftantur ad ocu- gui.rm Toni
lum. Quotiefcunque vero id contingit, necefie cftobiedlum in variis nonquimduo-
partibus confpici; hoc eft, imago eiusdiuerfis in locis eodem tempore TTt.acm vno
oculis exhibebitur: & fpcciatim quidem dux ipfius imagines clare fe quid.m dario-
videndas offerent, quarum vnaobiedhim clare & ad viuum exprimit,
altera, languida duntaxat & fubobfcuraeiufdem fimifirudo eft. Hxc fui imaginem
apparebit illa vicinior , & afecundario quodam , vel potius longiori-ra- P [rbcic-
dio producitur, qui in .citeriorem fuperficiei marginem (ab obiefto
remotiorem ) incidens , acutiorem angulum efficit, quam radius breuior
incidens in partem cryftalli triangularis ab oculo quidem remotiorem,
fcd obicifto viciniorem; proindeque imago qux fecundario hoc fcu lon-
giori radio producitur propior nobis videbitur ea
, ,
quam primus bre-
uiorque radius efformat :
&
quo maior eft cryftalli huius, per quam re-
fle&itur , abobie&o diftantia , feruata femper eadem parallela refpedu
horizontis , co magis diftat locus in quo fecunda & (ubobfcura imago
cernitur , a loco in quo prima illa & ad viuum exprefla fpecies apparet.
Si quem libeat veritatem huius obferuacionis experimento compro-
bare, folium chartx albxfupramcnfam nigro tapete ftratam collocet,
ita vt chirta duobus tantum vel tribus digitis a margine tapetis difter,

fub quo nihil ponatur, nigredini ipfius lucceftumm prxter vacuum

obfcurumque a ira : Hftat fe deinde ad conuenientem diftantiam ( cuius
 25 8 Tra&atus Primus,
menfiiram iuftam tum demum attigerit, cum per cryftallum trian-
gularem intuenti iaccre ad pedes fuos charta videbitur ) chartamque
per cryftallum eo quo diximus fitu pofitum refpiciat , fcnrietque emitti
albicantem quandam &
fublucidam vmbram, a viuailla quam cernit
albi imagine, propiufquead fe accedere ; videbit eam quoque ingredi
cryftallum , in prte aliqua oculo, feu vultui viciniori, ab obietfto
remotiori, quam fit ea perquam ingreditur viua albi imago. Ad hzc fi
propiorem chartx partem tenui aliquo fiifcioris coloris velo tegiiubeat^
languidus ille candor ftatim euanefeet, quod minime contingit fi char-
tsepars remotior tegatur. Ex quo manifeftum eft, imaginem iftam effe
fecundariam , a viciniori chartz parte expreffam.

!
Iam vero vt iis qux modo di£ta funt vtamur in detegenda ratione.
Ratio iftmi co- cur ruber , cxruleus , alijque colores per cryftallum triangularem in-
iorum «arieta-
tuentiapparcant.allatofuperius exemplo infiftamus, in quo charta alba

triangulam nigro tapeti imponitur, ( dire&a quippe iftorum coloram oppofitio

«r «alium in- vtrumquereddit magis confpicuum ) ita vt aliquid nigri cis chartamre-
tuenu apparet.
no ftrifque innixi principiis examinemus , quinam in vtroque
extremo colores per cryftallum triangularem intuenti apparere de-
beant.
Vt a remotiori extremo ordiamur ,vbi nigrum trans album porri-
gitur ; confiderandum eft emitti a nigro ifto fecundariam quandam Bc
lubobfcuram vmbram viuam feu primariam nigri ima-
przter ipfam
ginem , qux trans chartam apparet , eamque verfus intuentem pro-
ijci, ( vti de albicante & lublucida Cupra oftendimus ) qux proinde

Viuam illam ab alba charta emiflam imaginem quafi quodam velo

obducere debet. Hoc pofito tertius, idemque medius color, ex mix-
tione horum extremorum albedinisfcilicet & nigredinis oriatur necefle
eft quandoquidem ij in eadem fere linea ad oculum perueniunt, vel
,
certe in lineis quarum anguli ita modice differunt, vt difterentia fen-
fum omnem effugiat.'

Simile quiddam videre eft in textura lanificiorum qux verficoloribus

fed fubtilibus admodum filis conficiuntur i nam fi ab eorum aliquo
tam longe diftes, vtfubtilia iftadiuerforum colorum fila, quafi in ea-
dem linea ad oculum perueniant, videbitur mixti cuiufdam coloris effe
ab vtroque vnde oriebatur diftindto. Sin vero tam propi adftes ,
vt
quodlibet per filum diftin&os ad oculum radios mittat , bafifque
fe

trianguli a quolibet filo ad oculum porre&i fet longa fit, vt ad verticem

ipfius(quiin oculo exiftit) angulum quoipfeperieconfpiciatur, effi-

ciat, color quilibet qualis reipsa eft, talis apparebit.

torro mediorum colorum naturas, a piatoribus firoili extre-
varias
morum commixtione eos componentium feire poterimus. Docent
illi, ex mixtione in qua colori fubnigro albus multum dominatur, ru-

bros flauofque nafeituros; fin vero nigri fuper album infigne fit przdo-
minium , cxmleum , violaceum & thalaffinum produdtosirL Quare in
noftrii quoque hypothefi dubitare non poffumus, quin viua albi imago

dominatura
 Dc Natura Corporum,Cap. XXX. 259
dominatura fit euanidx ifti nigredini, qua veluti pullo quodam velo ob.
du£ta ad oculum venit, atque adeo fpeciem quandam reddet fimi-
lem illi, quam efficiunt radi) folares dum ab atra nube repercuffi, extre-
mos illius margines rubro flauoque colore in lacinia: modum depingunt:
idemque euenit cum per rofeidam tumidamve ventis nubem ad nos
perueniunt: parique fere modo in hac fortioris albi cum euanidx nigri
vmbrx commixtione, videbimus ad citeriorem chartae marginem con-
fpicuam vt ita dicam fimbriam rubri qux deinde cuanefcens in aliam
'lucidiorem flaui coloris definet.
At vero ad citeriorem chartae marginem , vbi fecundaria languidaq,
albi fpecies viuaque nigri imago commifcentur , prxdominium nigro
cedet , adeoque ( vt dc mixtione colorum a piftore finita fupra diximus)
ad infimam chartxpartcm lembus quidam apparebit coloris cxrulei in
nigmm vergentis, qui quo altius afcendir,eo fiibindc lucidior euadit,
ficqueper amcthyftinum & thalaffinum tranfiens , euanefeet demum
in lucem, vbi ad dominantem primaria: albedinis vt ita dicam cam-
pum peruenerit quz fortiores radios in redtis lineis emittit. Atque haec
demum tranfpofitio colomm in oppofitis charti extremis rationem
indicat, cur fpccies hae contrario prorfus modo appareant fi tapeti albo
charta nigra imponatur, vt proinde fpeciatim quidquam de ijs diflerere
non fit neccfle.

Similiterex ijs quididhfunt intelligi poteft ratio cur colores con- v.

trario prorfus modo appareant, ( id efl rubor vbi antea caeruleus, & vi- Cur crvftallus
triangularis in
ciffim caeruleus vbi antea ruber cernebatur )
fi obiedtum idem per cry- vno mu collo-
ftallum triangularem alio fitu difpofitam intuearis: exempli gratia, fi cata colores
rcprxfcntct
hxc ita eleuetur, vt attollenda fit acies ad percipiendum obicdhtm prorfus contra-
quod propterea fupra nos apparet cum in priori eiufdem fitu , per infe-
i rios illis, quos
in alio (itu col-
riorem illius fuperficiem ingrederetur, deiedhique oculorum opus fue- locata reptx-
rit , vt illud difeerneremus , &
propterea infra nos veluti ad pedes pro- fentabat.

iedtum apparebat. Nam in fecunda hac hypothefi , obiedto non iam

per fuperficiem vt antea parallelam (ubcunte ctyflallum, fed per obli-
quam abobiefto dcfle&cntcm confequens cft ipfum quo propius eft,
,

eo minorem angulum eum fuperficie cffe&urum contra quam in ,

priori hypothefi contigit. Item fi ab eodem obiedfi proximioris pun.

&o, bini in cryftallum triangularem radij incidant , fequetur eum qui
fuperius incidit efficere angulum minorem, quam alter qui incidit in-

feriusadeoque iuxta ea qui iam antea diximus, fieri poteft, vt pun-

i

ctum illud in eodem loco cum pun&o obiedi remotioris appareat,

mixtumque proinde colorem conftiraat.
Quare in nac hypothefi albumquod propius cft, euanidam fui ima-
ginem remotiori nigro mifcebit, cum in priori , nigrum quod longius
diftabat debilem fui vmbram in perfe&am vicinioris albi imaginem
proijceret. Vndc iuxta regulam a pidforibus mutuatam , in remotiori
charti margine vbi ruber antea cernebatur , ciruleus color apparebitJ
Hanc , inter multas , bypothefim elegimus , tanquam apertiffimam, Sc
 160 Tra&atus Primus,
ad offendendam colorum naturam maxime accommodatam l ex qua
qui curioflus hzc ferutari cupit , ad alias fubinde hypothefes ratio-
cinando progredi poterit, confulto a me pritermiflas , vtpotc cuipro-
pofitum fuit generalem duntaxat colorum dodlrinam (ummatim per-
ftringere.non autem ad particularem eorundem tractationem defccn-
dere , & admirationem potius ledtori auferre ,
quam eum in hac mate-
ria accuratius inftrucre.
Vi. Quod fpedlat ad varios colores , ex fola lucis per cry ftallum aliudve
cor us P c hucidum traietftione ortos, vt caulas varictatcmquc illorum
P
viri cutis colo- detegamus; inquirendum primo quinam resad illorum produ&ioncm
rumex foli lu-
CO nfpirent , deinde quidnam ifliufmodi rebus accidere polfit.vnde hic
lumuiinguli- dequaquirirur varietas peti queat. Palam cft, nihil interucnire , vel ad
r«m tnicdio- aliquorum ex his coloribus produdionem conferre prxter lucem ip-
nc oncnuutn.
pam q Uae co ora tur , cryftallumque feu pellucidum corpus, per quod
l

tranfit; in iis ergo, alijs omnibus relidis, verfari debet noftra inquifitio.
Quam vt ingrediamur, obferuandum cft, lucem cum traijcit cry ftal-
lum triangularem, & in corpus a quo denuo repercutitur proijcirur,
non efle lemper colorem fcd quandoque naturi fuz puritatem reti-
,

nere, alias in colorem degenerare fimulque aduertendum cft, radios

:

illos qui lucis puritatem retinent paruamque admodum in traicdione

,

mutationem patiuntur, licet totidem cum aliis iqualiter refradiones

paflos, longe tamen amplius a redis lineis quibus cry ftallum ingreffi
luntdcfledere, quam defledanc ijqui in colores vertuntur ;ficuti fa-
cile experiri poteris, fi vnumhuiulmodi cryftalli latus pcrpendiculari-

tercandeli obijeias .chartamque (non irradiatam luce candcli)c re-

gione alterius duorum qui fupcrlunt laterum colloces; in charta fi-
quidem videbis puram abfque colore vllo lucem fplendcre fenties :

quoque lineam per quam lux ad chartam peruenit, efle fere perpendicu-
laremalteri per quam cry ftallum ingreditur. Cztcrum lux, cum in co-

lorem vertitur oblique admodum incidit in vnum cryftalli latus, pari-

terque oblique admodum exit ab altero, vnde colore iam rinda in rc-
fledens corpus proijcirur: ita vt omnibus perpenfis nihil reliquum Ut,
cui colorum huiufmodi generationem aferibamus, pnter anguli exi-
guitatem , linezque obliquitatem , qua radius vnum cryftalli latus ferit,
egrediturque per aliud ,
quando ex iftiufmodi pcrcuflione colores
nafcuntur.
Ad hic itaque confugiendum cft cumque i generatim conflet, lu-
mine in corpus aliquod oblique admodum incidente illud demum
quod traicdo corpore euolat,dcbile latcque diffulum efle confequens
, ,

cft caufam iftiufmodi colorum neccftarib petendam cflcabilla debili-

tate ac diffufione lucis, quz quo magis diffunditur, eo cuadit debilior,

plurefque linei vt ita dicam vmbrx inter illius radios porriguntur fcquc
illis commifcent.
Pro cuius confirmatione obferuare poteris , quod in ipfo lucis 4 cry-
inquam lucis qui paulo longius auolans
ftallo triangulari egreflu, illius
'
colore
 Dc Natura Corporum.Cap. XXX. 261
modicam diftantiam lateri ciufdem
colore Inficitur , fupra chartam ad
oppofitam nullus omnino color appareat ; ea autem longius
cryftilli

remota videri in illius margine colores incipiant: quodeuidenti argu-

.

mento eft , folam luris exupcrantiam impediuiffe antea quo minus cer-
nerentur. Similiter fi inter lucem cryftallumque triangularem diop-
tram vftoriam ita colloces , vt lucis radij per cryftallum triangularem
ad chartam tranfmilfi colligantur ,& multiplicentur, multum de co-
lore peribit, verfo eo fcilicet in lucem. Contra vero confpiffato acre,
fumoveaut puluere obfcurato ,vbi lux per vitrum conuexum perpen-
diculariter illuminanti oppofitum tranfmirrirur, ad margines conorum
qui luce efficiuntur, colores apprebunr, integrique forfitan coni ap-
parerent oolorati , fi obfcurario conucnicnter fieret. Nam fi corpus
opacum intra alterutrum conorum conftiruatur , ipfius margines colo-
re tingentur tametfi aer mediocriter duntaxat confpifferur. Quod ar-
,

gumento eft paulo maiori vmbri acceffione fieri poffe vtquod alio-
quin lucis puritatem retinet coloribus totum inficiatur. Atqutf hic de-
mum veram St adasquatam iftiufinodi colorum apparentium caulam
habes.
Iam vero vt intelligamus quinam , Se ex qua parte colores appa- v 1 1.

reant, confiderandum eft tranleunte per vitrum aliudve diaphinum Ex “I”* P lrt * •

luce, tantum illius, quantum aera aliudve corpus refle&ens , & lucem
iplam magnitudine excedens illuminat, poft egreflum e vitro gemina q“> p»r* luti»
hinc inde obfcuritate feu vmbra neccffarid claudi ac limitari fin vero ?? :

opacum aliquod luce minus illi occurrat, contingere potent vr inter waiedionccffi-
duo lumina , obfcuritas , fiue vmbra corporis opaci , intercipiatur. duntur.

Rurfus confiderandum eft, luce ira in cryftallum triangularem inci-

dente vt colores efficiat, duos ipfius radios exteriores quiad duos mar-
gines fupcrficiei per quam lux ingreditur, pertingunt, adeo refringi
,

cum peralteram fuperficiem egrediuntur, vrradiusiftequicum ingre-

deretur minorem cum exteriori cry (lalli fnperficie angulum effecerat,
egrediens per alteram fuperficiem , maiorem iam cumillius parte exte-
riori angulum efficiat : Se contra radius ille qui maiorem in ingreflu
angulum effecerat minorem efficiat , in egreffu : duoqueanguli interni,
quos vterque ille radius cum exteriori parte fiiperficiei per quam egre-
ditur .miiores funt duobus redis. Atque hinc manireftum eft lucem
in egreffu fefe dilatare.

Porro quia radij per fuperficiem aliquam tranfeuntes, eo confertio-

res funrquo propius accedunt ad perpendiculum refpedu eiufdem fu-
perficiei , confequens eft, vt hic lucis dilatatio in fuo egreffu e cryftallo
triangulari ab ea parte fiat Sc augeatur, vbi angulus ad ingreffum mi-
nimus , maximus vero ad egreffum efficiebaturiadeo vt lux eo remiffior
efle debeat quo propius ad oppofitam partem accedit intenfior vero
, ,

quo magis appropinquat parti ipfi vbi maiorem in egreffu angulum effi-
cit. Oportet igitur vt lux inrenfiffima minimum vmbt*
, (id eft.ea qt'i

admixtum fibi habet ) parti huic pofteriori vicinibrfic quam alteri. Hinc
Kk
 ,

2 6i Tra&atus Primus
etiam fequitur.fi opaco aliquo corpore vmbram efficias, qux lumine
hoc vtrinque claudatur, obfcuriorem vmbrse iftius partem «d vnum
eorum quibus clauditur luminum propius quam ad alterum accedere
,

debere. Nam cum vmbra nihil aliud fit quam abfentia lucis occurfu

alicuius opaci corporis interclufx, neceffc eft eamin partem illuminanti

aduerfam proiici,in quam fcilicetlux ipfa minime interdulaproir&a
fuiffet. Quare cum lux qua iatenfior eft .vmbram potentius diflipcr,

oportet vmbram denfiffimam illic effe vbi luminis vis maximi remiffa

ex ea parte qui apparet vmbra refpc&u corporis opaci vel il-

eft, id eft

luminantis, adeoque fufci coloris illic caufam effe , fi partis iftius mar-
ginem vllo omnino colore dcpi&um effe contigerit.

CAPVT XXXI.

Redditur caufa quar undam apparitionum in coloriltu lumi*

nofis , totufque de fenfbus & qualitatibus fenf bilibus

fermo concluditur.

i.
X principiis modo ftabilitis
,
quxrenda eftrefolutio
Affertur ratio omnium vt ita dicam fymptomatum qux nobis in
& caufa varie-
huiufmodicolorum apparitionibus occurrunt. Primo
tatis cuiuflibct
coloris qui lu- itaque memoria repetentes, id quodfupra dedaraui-
dsper cryfttl- mus , nimirum colorem rubicundum ex maiori, exru-
lum triangula-
rem craie&ionc leum vero ex minori proportione lucis vmbrxadmix*
t* nafei , videbimus inde fequi ,cum lux per cryftallum
efficitur. ita tranfmitti-

tur vt in colores degeneret, ex mixtione illius cum vmbra in ea parte

inqua intenfiffima eft, produci colorem rubicundum, ex alia vero parte
vbi vis eiufdcm remiffior eft.cxruleurn, vel amethyftinum produci:

atque hoc demum experimur in luce qua: per cryftallum triangularem

tranfmiffa coloratur; rubeus quippe color ab ca parte vifitur,in qui
crefcit ac dilatatur lumen , caeruleus vero ex altera vbi eiufdcm vis di-
minuitur.
Porro fi opacum corpus in lumine hocita collocetur, vt illius fplen-
dore vtrinque cingatur, contrarium prorfus euenirc videbimus circa
extremos margines imaginis, fiue vmbrx corporis iftius opaci. Rubeus
quippe color ex ea vmbrx iftius parte apparebit, qux cxruleum a cry ftai-
lo rriangulari produdbum ex aduerlo refpicir, cxruleus vero tenebit eam
vmbrx partem qux oppofita eft rubedini produdlxacryftallo; vti ex-
periri facilcpoteris fi corpusopacum idonex gracilitatis in ipfo lucisiri-
nerc iuxta cryftallum colloces , fiue ante ipfum fiuc retro. Cuius rei ratio
eft, quia opacum quod obfeffum vtrinque lucein medio colloca-
iftud
tur, lumen diuidit, &cx vno
bina efficit, quorum vrrumque gemina
vmbra clauditur, vtroque fcilicet margine vmbrx illius qux lucem a
cryftallo

X
 De Natura Corporum Cap.XXXI. , 16 $
cryflallo egredientem hinc & inde contingit, nec non vtroque mar-
gine vmbrse alterius qux a corpore hoc opaco proijcitur. Quare in
vtroque hoc lumine feu potiusin vtraque hac luminis cum vmbra com-
mixtione, ex vna parte rubeum, ex altera exruleum apparere necefTe efl,
iuxta modum propagationis lucis quem fupra explicuimus.
Atque ita dernu iuxta regulam prius a nobis traditam prorfus euenit,
vt cxruleus appareat ex ea pane vmbrx corporis opaci in quam rubeus
proijcitur a cryflallo triangulari, rubeus vero exilia in quam cryftallus
hxc proijcir c aculeum. Similiter cum a luce per vitrum conuexfum tran-
feunre duo efficiuntur coni , margines coni illius qui cryflallum inter
pundhimque concurfus iacet, rubei apparebunt, filocus in quo expe-
rimentum inflituiuir fatis obfcurus fit ; marginefque coni vlterioris
cxrulco pingentur, vtrumqueob allatam prius rationem. Nam in hac
hypothcfi punctum concurfus efl lumen illud intenfum inter duos co-
nos diffufum , quorum ille qui cryflallum triangularem & pun&um
concurfus intcriacct, etiam intenfior efl, alter vero debilior qui trans
punctum illud apparet & ob hanc ipfiflimam rationem fi opacum cor-
:

pus in axe duorum huiufmodi conorum collocetur, vtraque imaginis

ipfum reprefenratis ora rubro colore pingetur, fi in primo cono, illo ni-

mirum qui cryflallo triangulari proximus eft, collocetur; vtraque vero

erit cxrulea.fi idem opacum ponatur in cono remotiori. Nam cum
vtriufque partis fitus xqualiter fefe habeat refpc&u luminis intra pro-
ptium fuum conum diffufionem , nihil fiiperefl vnde colorum varie-
tas peti poflst prxtcr vigorem & imbecillitatem duorum luminum, qux
per conos ex vrraquehinc inde parte pun&i concurfus transfunduntur;
quod pundtum cum fit in prxfenti hypothcfi plenum illud intenfum-
que lumen cuius in monito prxcedenti mentionem generalem feci-
mus, conus qui ad cryflallum triangularem &illuminansacccdit, in-
tenfior, alter vero qui ab eodem recedit, remiffior fit neceflc efl.
In ijs vero hypothefibus in quibus ratio hxc locum non habet, in
hac de coloribus quxflionc vmbrofum corporis opaci latus vi&oriani
reportabit 1 id efl cxruleus femper apparebit ab eo latere vmbrx corpo-
ris opaci, qux ab illuminante remoriffima efl; vbi vero vtraque hxc

caufa concurrit, & veluti de vidoria certat , vis luminis prxualebit ;

id efl ad latus illud vmbrx corporis opaci, vbiipfa vmbra denfior efl 6c
obfcurior, rubeus apparebit colorab alterum vero vbi vmbra minus
intenfa efl,cxrulcus,tametfi vmbra hxc in eandem partem proijciai-
tur in qua rubeus color cernitur, ficutiexperiri facile poteris, collocato
gracili aliquo corpore inter cryflallum triangularem, & corpus refle-
dens.in quod lux & colores per eandem cryflallum tranfmifTa proij-
ciuntur. Manifcflum quoqueefl, vmbrx vim per fefpedatam debi-
liorem efTe lumine, debereque illi, fi ambo fimul concurrunt, cedere,
( neque enim aliud expedari potefl quam vt lux vmbram vbiquefu-
perct )
colores quippe in hac hypothcfi a cryftallo triangulari proie-
di, mulco debiliores funt& obfcurioxes, quam qui ab eadem in al-
te», hypothcfi proijciuntur. Kk ij
 ;

264 Tra&atus Primus,

Quod ad pofteriores huiufce caufz effcdfus attinet, fi cryftallo trian-

gulari ererfta , corpus aliquod opcumtranluerfim colloces, rubeus cz-

ruleufue color in fuperiori vel inferiori imaginis eius ora apparebit,
prout illuminans depreffius ilio fuerit vel eleuatius ; ita tamen veeseru-
ieus eam femper imaginis oram , quz ab opaco & illuminante quibus
efficitur, remotior eft, ruber vero contrariam teneat. Similiter fi cor-
pus opacum in alterutro illorum conorum quas fupra expofuimus, ex-
tra ipfam coni axim collocetur, caeruleus in ea imaginis ora apparebit,
quae longius excurrit verfus eam partem in quam vmbra proijcitur,
ruber veto in oppofita adeoque : fi opacum collocetur ad latus axis in

primo cono , ruber tenebit eam imaginis oram in bafi fecundi coni,
qux circumferentis vicinior eft, caeruleus autem illam quae proprius
accedit ad axim > fin vero collocetur ad latus axis in fecundo cono,
tunc caeruleus apparebit in ea imaginis ora quae circumferentiae vici-
nior eft, ruber vero in altera qui centrum bafis eiufdem coni proxi-
me attingit.

II. Supercft adhuc vna eaque haud mediocris momenti difficultas^

DiAcile de quorfum nempe cum per cryftallum triangularem colores duo, cz-
cryftallo trian-
gulari proble- ruleus v-g. & ruber in chartam fiue parietem a lucerna proijciuntur
ma explicatur. fi oculum ita colloces vt alter huiufmodi colorum qui in parietem
proijciuntur in ipfum incidat, adeo vt qui adftanr eundem colorem in
ocuio tuo clare confpiciant, ipfe tamen colorem alterum in oppofita
tibi ciyftallo confpcdturus fis ; czruleum, verbi gratia, fi rubcrin ocu-
lum proijciatur , rubrum vero , fi in oculo czruleus appareat.
Ratio huius rei eft, quia colores in cryftallo triangulari apparentes,
eiufdem fune naturz cum illis luminofis coloribus quosptimo explica-
uimus,quinimirumoriunturcx confpe(ftualbi& nigri immediate fibi
inuicem fuccedentiumduccrna quippe in acre colIocata,habet Ce inftar
albi duobus hinc inde nigris cinfli 1 circumfufusquippe a ifr propter ob-
fcuriratem fuam nigri condicionem induit. Illud ergo lucernzlatus
quod per fpiftiorem cryftalli triangularis partem cernitur,rubrum , alte-
rum vero quod per eiufdem partem tenuiorem cernitur, apparce czru-
leum eodem prorfus modo quofe res habet, cum ipfipcr cryftallum
i

triangularem intuemur: at vero colores fupra chartam aliud ve corpus

reflc&cns, contrario modo apparent quemadmodum iam antea expli-
,

cauimus,redditis rationibus ambarum apparitionum iuxta proprias v tra-

rumquehypothefes ,in quarum vnaobicdhrmlucidum vmbra circum-
cinrftum,pcr cryftallum triangularem eonfpicicur : in altera autem effis
dhrshaud abfimilis ab eodem obierfto lucido in medio alia ve fuperficie
reflcrftente.produdtus obferuatur.
Atque vt veritas hzc experimento confirmetur, fi antt cryftallum
triangularem erigatur charta candida , incuruatis hinc inde redurftifque
illius extremisjita vr dimidium columnz concauz imitetur, ficque col-
locetur vt planicie cius ad cryftallum versa, vterqueipfius margo per
cam cerni polfit, margo remotior czrulco, alter autem, qui propior eft,
rubro
 De Natura Corporum, Cap.XXXI. 26$
rubro depi&us colore apparebit. Idem quoque eueniet fi charta inaper-
to aere expandatur in linea parallelafuperficiei inferiori cryftalli trian-
extremum claudente;
gularis nulla tapetis nigredine vtrumque charta:
cuiusnimirum vicinia colores vegetiores magifque viuidos reddit.
Quare vrraque in hypothefi manifolium cft acrem cffeloco corporis ni-
gri, in priotiquidem,claufum inter duos margines albos , in pofteriori
vero, duo ipfa extrema item alba terminantem ;adeoque aer quoque

lucernam ambiens, duplicis nigri eandem hinc inde cingentis munus

fupplebit.
Alia hienon pauca & quidem iucunda admodum huiufmodi colo-
rum experimenta in medium afferre portem, quibus ia&aame pro eo-

rundem naturx & productionis explicatione fundamenta confirmari

portent. Cxterum eaqux iam arat allata funr, abunde, ni fallor, fuffi-
cient , vt quem mihi in hoc opere propofui finem aftequar. Delicatae
igitur huic lubciliquc materi* tandem valedicam , remiflo le&orc ( fi
plena huiufmodi experimentorum Varietate fatiari cupiat )ad Gentilem

nortrum virum viique ingeniofirtimum mihique amiciffimum D .Hali,

qui cum effem vltimo Leodij .pleraque hic allata experimenta mihi
monftrauic, vna cumalijs quamplurimis ad naturam lucis pertinenti-
bus exquifitis admodum fcituque digniffimis qux omnia pollicitus
;

mihi cft publici iuris facere, editode hac materia*in lucem opere, cuius
non modo idxam tunc temporis mente conceperat ,fcd quod magna
etiam ex parteabfoluerat. Et in eo quidem opere non dubito quin pro-
blemata omnia & quxftiones quz in hac materia occurrere poliunt
pleneacdilucidcfoluantur: mihi interim cui mediocris contigit iqcx-
perimentis huiufce genetis inrtitucndis exercitatio, & cui minor im-
prxfcntiarum fimilia tentandi opportunitas fefe offert , latis erit leui-
denfe , vc fic dicam filum ex lana aliorum labore carminata ducere,
.quod toram de coloribus quorum ha&erius caufas tantopere admirati
lumus, dodtrinam peruadat. Et vero quod hoca me prxltitumfit haud
leuiter inducor vt credam tum quia cum caulas quas aflignauii/wri
i

mecumipfc reputo , e* rerum naturzac rationi mire confentire viden-

tur; tum quia fi eafdem applicauero varijsphxnomcnis,non ijsfolum
quz mihi a D. Hali oftcnfa fune ,
verumetiam ahjs omnibus quorum
notitiam aliunde haufi.exadam interea conuenientiam reperio, illif-

quehzcplen£acpecfc£tcexplicari. vj

Etita demum totam colorum luminofotum naturam in mixtionem

lucis atque vmbrx refolutam habes ;
quorum apta ordinatione , qui
mixtionii huiufinqdi peritus cft , colorem quemlibet medium pro-
ducere poterit, quemadmodum &ipfe infinitas propemoduin id ge-
neris mutationes expertus lum 5 vt proinde nihil mihi euidentius
videatur ,
quam huiufmodi colores modo hic a nobis tradito gene-

rari. Quomodo vero fe hic expediat facilis illa &obfequiofa qualita-

tum affertrix philofophia , in omnia quantumuis difficilia prompta

femper ac parata , & quam illa viituccm iifiiem rebus ad diuetlbrum
Kk ii)
 ,

266 Tra&atus Primus,

colorum produdionem , variafque quas experimur apparitiones indi-
turus (it, haud bene intclligo. Sed dicent forfltan iftius philofophi*
patroni, quamlibet ciufmodi circumflandam efle conditionem fine qu*
non eaque refponflone Auditores inulto haud dubie dodioreseua-
dent, multoque facilius particularem lucis colorumque ex ea orien-
tium naturam comprehendent
IU. Iris , in cuius gratiam hanc de coloribus luminofis dodrinam plcri-
D* iride, le U e eradant, priori illomm modorum quos pro ifliufmodi colorum
q
F
»lotc ^u(u?sg cncratione adduximus , producitur oiiturque ex refradione, cum
;

corporis natu- nimirum oculus a refringente corpore congruo interuallodiflans, in il-

coniUtorioncm
^ intcn ditur quid in eo appareat detedurus. Huius rei theoria legi po-

coeoofccrc teft apud Cartefium in egregia illa differtatione

,
qu* fexta eft illarum
poflimus.
Mcteoris clucubrauit , vbi hoc natur* arcanum perquam ac-
q UJS
curate referauit , ingeniofiflima fane explicatione , nifi temere pnrfum-
ptum antea principium dodrin* iftius prxftantix aliquantulum derra.
xifler. Illius enim caufas tam appofiras , tamque erade ph*nomenis

omnibus refpondentes eo loci tradit , vt minime dubitandum (It quin ,

hoc natur* miraculum quod tot tantorumque virorum ingenia vfque

adeo exercuit, ab eo det edum plencque er plicatum fit-, vtiipforura
fere oculorum tcftimonio manifcftum eft, cumortoiamacillucefcente
fole matutinum rorem intuentes , ( Ii apto fitu collocemur ) colores
omnes Iridis vix trium vlnamm fpatioanobis diftantesdifcernere pof-
limus , lingulas fere illius guttas cum effedibus (ibi propriis diftinguen-
C*tctum cum antea determinauerat naturam lucis in morn confi-
tes.

ftqe , quod ad hoc confequcns erat, colorum etiam rationem in certo

quodam motus genere conflituit,iuxtaquam opinionem vereor ne
impoflibilefit folidam experimentorum qu* occurrunt rationem red-
dere.
Qu* autem hadenus a nobis dida fcnt, fu fficicnt,ni fal lor, ad hoc vt
ledorperfuafum penirus&pro indubitato habeat, generationem cold-
tum in Iride, perinde ac aliorum, ad lucis cumvmbramixtioncmredu-
ci,quod prxeipue nobis hic probandnm incumbit hoc duntaxatmo-:

nitum fubtexemus in gratiam illorum quibus per otium licebit eovri,

quod nempe ex colorum luminoforum proportionibus rite perpenfis
gradus forte fleti poflit ad cognofccndas naturas illoram corporum,
u* eodem femper colore tinda apparent non aliunde quippe quam a
:

2guris atomorum corpora huiufmodi , & abearundem cum poris con-

nexione ac mixtione , peti poteft ratio , cur lucem eodem modo, eadem-
que proportione, qui colores luminofi eiufdem cum ipfis denomina-
tionis ad oculos repercutiant.
Duo quippe in corporibus lucem refledentibus confidcrandafunt,
eminenti* Icilicet, Sc cauitates; item durities , Sc mollities. Quod ad
primum attinet, proportio lucis admixtsevmbr* variabitur identidem,
prout eminenti* ift* vel cauitates fele inuicem fuperaucrint , Sc prout ea-
rum alterutr* magn* fuerint vclexigu*, cauitates enim ficum emi-
nentiis
 Dc Natura Corporum, Cap. XXXI. 2 67
conferanrnr vmbrz naturam induunt, vti oftendunt recentiores
nentiis
Aftronomi vbi faciei ( fic enim a quibufdam nuncupatur ) quz in orbe
rationem reddunt. Similiter durities & mollities prtium
lunae apparet
vt lucem fortius vel imbecillius, id eft magis minufve immix-
efficiet,

tam vmbrz repercutiant. Nam ficuti cum in durum contumaxque cor-

pus incidit, Valide reflettitur , lucidoquc Ce colore prodit, ita contingere
neccffeeft,vtfi corpus humore abundans penetrauerit,& in laxis ipfius
potis fe perdiderit, vel non omnino refiliat, vel languido certe fra dioque
conatuiproindeque vi illa lucis exigua, tamque imbelli remiffit impetu,
lentum obfcurumque colorem neceflario reddet. Et cum a duabus hifce
caulis ingens eoiorum varietas quam in corporibus videmus oriatur,
,

ex qualitate corporis in quo realis permancnfque color cernitur, facile

judicari poteft a quanam illarum caularum quilibet huiulmodi colorum
producatur i deinde ex colore ipfo innorefeet compofitio & commixtio
rararum denfarumque prtium , quzreflexionelucis eundem excitant.
Deniqucexiis omnibusquzanobisinhoccapitc didlafunt.conclu- IHI.

di poteft, id quod prolixiori hoc fermone praecipue intendebamus, vz

tam ipfos animantium fenCus, quam fenfibiles corpomm qualitates, ra- fibil» fintver»
ritatis ac den/itatis commixtione effici .perinde ac naturales illas de qui-
“
bus fuolocodilTeruimus. Negari quipp non poteftquin calor & frigus niiiaritacdcn-
czteraque qualitatum iuga quibus ta&usmouetur, eadem prorfus fint imet fe

qux& malus palum corporibus repenuntur: qualitates etiam quae gu- p 0[ ,j onjb„,
ftum &olfadlum immutant, manifefta cum prioribus cognatione & onunda.
affinitate junguntur; lucem ab igne non diftingui fupra demonftraui-
mus-.de motu vero quo afficiuntur aurcs,nulla poteft efle controuerfia.
Quare dubium non cft , quin qualitates omnes fenfibiles perinde ac illae

quas vocamus naturales vera corporum ratione gaudeant.

His qusr modo diximusaddi poteft , fenfibilium qualitatum proprie-
quz a raritate & denfirate haud dubie promananr.
tates ftmiles efte ijs

Nam vt omittamus easquasta&u percipimus, de quibus res per fc aper-

tior cft quam vt inquxftionem vocetur, Medici denatiuis qualitatibus
ciborum , medicamentoru , herbarumque ex eorundem odore & fapore
iudicium ferunt per has deinde qualitates vires quafdam in ijs detegunt
;

peragendi a&iones corporeas fimiles ijs, quas vulgaria apud nos inftru-
menta fecandi , limandi , verrendi , & id genus alia in rudioribus 8f craf-
fioribus corporibus exequuntur. Porro cum huiufmodi inftrumento-
rum vires ex varia raritatis ac denfitatis commixtione oriantur, euidens
inde argumentum deduci poteft, ab iifdcm quoque caulis fimiles in
odore & fapore corporum effedtus deriuari.Ad lucem vero quod atti-
net, quam corporeo illa modo in oculos operetur, fatis liquer.
Przterea fi organorum lenfuum compofitionem diligentius inficia-
mus, nihil ibi occurret, przter qualitates eiufdem generis cum iis quas

in reliquorum corporum naturalium compofitione deprehendimus.

Oculorum fabricam perluftrantcs nihil repetiemus przter pcrfpicuita-
,

tem, mollitiem, colorum & confidentiarum diuerfitatem, quz Ana-

a
 268 Tra&atus Primus,
tomici omnes, vt ea explicent,aliis fubinde corporibus comparant. Idem
de lingua, idem de naribus, idem denique de auribus dicendum eft.
Quod vero ad radium pertinet ,
fenfus ifte adeo materialis eft, & per to-
tum corpus diffufus, vt de illo nulla polfic oriri difficultas. Cum ergo
qualitates omnes quz in organis fenfuum deteguntur, ex varia raritatis
aedenfitatis mixtione nafcantur, dubitari nequit quin virtutes adtiuse
{enfum immutantes, ciuldem quoque fint genetis , eandemque naturam
participent.
Rurfus cum exempla prius addu&a aperti demonftrent , obiedla
vnius fenfus ab alio difeerni polTe , ecquis dubitet quin aliqua intercos
conuenientia , fi non in gradu fpecifico , faltem in ipfius generis commu-
nitate intercedat. Sic cum palam fit tadtum, qui reliquorum {enfuum
fundamentum eft, corporeum effe,quorfum dubitemus id quoque de
czteris affirmare ?

A d hate fi ex raritate ac denfitate talia efficiantur temperamenta ,

qua*
lia in organis fenfuum reperimusi ac deinde ex eorundem mixtione com-
ponantur agentia fimilia illis qualitatibus quas fenfibiles appellamus»
nonne manifefte fequetur , duo hxc fibi inuicem applicata eofdcm
plane cffe&us producere , quos fenfibus ineffe affirmamus , id eft, nonne
obiedta exteriora gradibus modiique differentibus ad interna quzdara
receptacula deuehent!

v. Rurfi/s , coniiciamus mentis aciem in namralem corporam refolutio-

fenf“ ara nem , modumque quo iis afficimur, indeque detegemus iplbmm fen-
num'
^uum non folum naturam, vemmetiam numerum, cur tot fint vt plu-
quinlriii, ,'tni &
cum totimdo- reselTenon polfint. Mouet enim nos corpus externum vel per fc, in &
propria mole exiftens, vel quatenus prius in aliud operatur : hoc in ta£hi,
ne. illud in auditu euenit • cum fcilicct corpus aliquod i&o aere motus Tui

nos admonet. Porro in refolutionc corporis tres occurrunt partes quz

vim habcnta&iue nos immutandi; ignea nimirum , quam virtute lumi-
nis agere in oculos experimur aeria quz vna cum aere attra&a nares
,

afficit, ac demum fal, quiin aquadifl"olutus,fenfum aqueum, guftum

videlicet, immutat.
Cumque hzduntaxat partes adiuz in refolutione corporis fde pro-
dant, ne fufpicari quidem pofTumus fenfuum qui immutentur nume-
rum quinario maiorem efle. Quicquid enim a corpore abfque motu per
feipfam oftenditur, ad tadhim pertinet, quicquid ab codcmvtin motu
polito, ad auditum ; quicquid denique per fuirefolutionem manifeftat,
pro varia natura atomorum quzareliqua folutzmole auolant,ad tres
alios fenfus, vti modo declarauimus, fpc&abic maior vero a&iuarum :

partium numerus, plurefve operandi modine fingi quidem poffiint ex

natura corporis pullulare.
Denique fi finem quem fibi natura ipla propofuit attendamus , quor-
lum obfecro fenfus largita eft , nifi vt eorum dudhi corporum inter quz
vetiamur notitiam attingeremus, quod vt efficiatur, nullus aptior vel
rationi accommodatior modus excogitari poteft, quam vtiftorum cor-
porum
 De Natura Corporum, Cap.XXXII. 169
porum fimilitudines quidam, expreffieque imagines iudicij tribunali fi-
ftantur, in forma adeo fubtili ac delicata, vt nec Izdant organa , nec illis
omnino moleftz fint, inftar fpeciminum quorundam porre&orum no-
bis a natura, vt ex iis tota vnde deciduntur corpora zftimemusrfimilitu-
do quippe omnis cft duorum in qualitate eam fundante conuenienria»
Dubium itaque non eft quin natura quzdam vcluti experimenta nobis
concefferit , rerum omnium quibufeum commercium vllum habemus,
ex quibus iudicemus quid nobis vtile futurum fit,quidve noxium, ea-
que in quantitate adeo exigua & fubtili, vtnulluminde Ixfionis pericu-
lum metuendum fit, dum nos propriis menfuris vtimur in attrahendo
proficua noxiaque reiiciendo. *

CAPVT XXXII.
De Senfatione fiue motu quo fenfus functionisfuas proprii
exequitur.

X qux in poftremis capitibus di(Teruimus>colIiget le&or

iis » i.

Jffl quam inique, ne dicam inepte nobifeum agit philofopho- Ct«efijdef«nJ

** tl0ne opUJ, °'
rum vulgus , qui vt vitam fenfumque explicent haud con-,

tenti nudos abfque vlla eorundem explicatione terminos

nobis obtrudere , contradictoria etiam & quz aperte fecum
pugnant credi a nobis volunt, dum aiunt vitam in eofitam efle,quod
res aliqua potentiam habeat agendi in fcmetipfam 5 Senfationem vero
effeoperationem partis a&iux fenfus cuiufpiam in eiufdcm fenfus partem
paffiuam , cum tamen nullas penitus partes in eo admittant , fed eandem
potentiam indiuiduam in fcmetipfam agere contendant ; idque tanto
fupercilio.tamque imperiose contra oppofitionem omnem infurgen-
tes,vt nullius notz habeatur inScholis, qui vel dubitare de hacillarum
do&rina audeat, quinimo cenfura ipfum percellunt quafi primorum
,

philofophiz principiorum infcium.iifqucapcrte contradicentem. Quare

neceffarium erit modum quo peragitur Senfatio paulo diligentius inue-
ftigare.

Cartefius ( qui aufis ingentibus vere'que heroicis przmonftrata homi-

nibus via qua infiflentes rationem perfc&iffime excolere, vbcrrimofque
fcienriarum fru&us fperare poffint , nullam ignorantiz cxcufationem re-
liquii) fenfus naturam exp!icans,arbitraeur corpora extra nospofita qui-
bufdam in circumflandis exteriora fenfuum organa percutere, iCtumque
hunc fiue motum per continuitatem partium ad cerebrum & fcientiz
fedem deuehi , cui alium quoque idlum infligit, rcfpondentem illi quem
fenfui externo obieClum inflixerat &iftu quidem hoc peculiari modo
:

afficiente cerebrum iuxta propriam motus naturam ( qux &ex natura

obiedti illum producentis dependet )
anima rerum omnium fenfuum
valuti oftia pulfintium, hoc paCto notitiam acquirit ;
atqueex magna
 270 Tra&atus Primus,
iduum liue motuum varietate ( nafccntc fcilicet ex magna item vatiV
tareobiedorum quibus 'producuntur ) capaces reddimur, qui de naturi
& conditionibus reram omnium inter qu* verfamur iudicium fe-
ramus.
Exempli caufa , lucem cxiflimat nihil efle aliud, quam idumquen-
dam ab illuminante inflidum aeri, feu fubftantix xtherix, quam ille
corpora omnia permeare, iifdemque permifeeri autumat, cuius cum con-
tinuata diffufio ab illuminante ad fenfum pertingat , percuffio in ea fada
fenfum quoque afficit, quo nomine intelligi vult neruura iftum, quia
loco in quo fir percuflio (ima fcilicet parte oculi) ad cerebrum vfque
Porro ncrui huius continuitate effici putat, vt idus exteriori
porrigitur.
extremoadxthcrc inflidus , per alterum ciufdcm extremum deferatur
ad cerebrum , motum fcilicet ab illo eodem modo quo prius extremum
abxthere percufliim fuerat inftar pledri in clauccymbalo eadem pro-
portione chordam pulfantis, t)uo manubria epitoniorum digito pre-
muntur. Partem cerebri quxinhunc modum percutitur, ipfc phanta-
fiam fedemque anima:, vbi motus obiedique exterius
efle arbitratur

pullantis admonetur. Quod autem hicdevifu dicitur, feruata propor-

tione, reliquis quoque fenfibusapplicandumeft.
Hxc itaque fumma eft opinionis Cartefij,quam ille perquam elegan-
ter fancexplicauic , nihil eorum omiflo qux exemplorum oppofitio, ver-

borum pondus & fignificatio, methodi denique perfpicuitas ingenioli

per fcdiffertationi afferre poffunr.Sed & hxc exigua tantum laudis illius
portio cfl, quam libi ob egregiam in hac philofophiz parte nauatam
operam promeruit. Alia infuper illi debetur commendatio »vtpotc pri-
mo faltem eorum in quos mihi adhuc incidere contigit, qui aliquid ia
lucem edidit, vnde fcnfuum fundiones vccunque intelligibilcs redde-
rentur.Hxc certe laus illi lemper propria erit , aperuiffe fcilicet viam,
primamquedediffeoccafionem folidc, & prorei dignitate de hac mate-
riadifputandi, quam qui magis excoluerit, &
ad maiorem perfedio-
nem perduxerit ( ecquod enim naturz arcanum fimul femelquc erutum
veluticx abdito, claraque in luce politum vnquam fuit )prxlatamab
eo facem ncccffario fatebitur.
Quod ad me attinet, catcnus cum eo confentiam, vt concedam mo-
If.
Aothoris de tum per fefufficere producendx in nobis fenlationi- Quinimo vitro fa-
fcnfatione opi. tebor neque fcnfationem , neque vllum omnino effedum produci in
nio.
nobis pofle, quin vel ipfc motus fit, vel certe motus beneficio produca-
tur. A tque hoc perfpicuum eft ex iis quxiam lupra dida funr, vbi de cor-
poribus generarim differentes, docuimus adionem omnem ab iis elici-
tam efle motum localem , vel faltem eum confcqui nec minori cuiden-
:

ria fequitur ex iis qux fpeciatim tradidimus de fundionibus fcnfuum

externorum obiedifque illos immutantium proindeque qui in hocne*

;
gotio aliud quidpiam prxrer moruum varietatem requirit , noua prius in .

obiedis inftrumenta inueftigare debet : nos enim examinatis corpo-

rum omnium inter qux verfamur naturis, idque abipfo illorum ortu,
' nullam
r
De Natura Corporum Cap. XXXII. , 271
nullam detegimus rationem cur credamus vim aliquam cffe&ricem iis
inefle przter motum.
Pace tamen ipfius.in determinando fubietfto huiufce motus, quo cor-
poris vnde oritur natura a cerebro decernitur , ab eius opinione aliquan-
tulum difcedendum eft. Nullam iplc in homine mutationem localem
admittit przter vibrationes quarundam fibrarum , quas ab externi fen-
fus organo ad cerebrum vfque porre&as obietftis toto illo itinere veluti
pulfandas aflignat; fle er diuerfo modo quo cerebrum ab hifce fibris agi-
tatur, dignofei putat qualitatem corporis a quo immu-
fenfus externus
tatur, nulla praeterea intra corpus faifta mutatione locali. Ego vil com-
muniori incedam, munufque deferendi fpeciesad cerebrum fpiritibus
committam hoc duntaxat addito, quod nempe fpccies iftz fint mate-
,

riales quzdam participationes corporum , exteriora fenfuum Organa

pullantium , quattraic&is hifccorganis, fpiritibus leimmifcent , adeoque

illuc tendunt, quo a fpiritibus deferuntur, id eft ad cerebrum, cd enim
fpiritus a fingulis corporis partibus confluunt, perpetuumque cum illo
commercium habent. -
Quare Sentire fcu a&ionem quam Senfttionem vocant elicere, eft im-
preffionem aliquam ab obiero exteriori fieri in cerebro, interuentu feu
minifterio partis alicuius organicz, ad id a natura inftiturz, ex numero
earumquas lenius externos appellamus quam impreftionem motus ali-
:

quis animanti proprius plerumque lequitur. Atque hinc vides fenfus ex-
ternos non eo titulo gaudere quafi vis fentiendi vere iis competat , fed
alia prorfus fignificatione, quatenus nempe (unt inftrumenta quibus ob-
ictfta quodammodo temperantur vel ad cerebrum u-riuantur.
m
,

Porro quod fpiritus fint inftrumenta huiufmodi deriuationis, quoti- -

diana experientia manifeftum redditur. Nam fi quis vni cuipiam ob- quibuwTnfit-
iedto vehementer intentus fit ( vt puta fi audiat aliquid vel videat , quod matur wtboris
magna ipfum fiue dele&atione fiuc moleftia afficiat ) nihil przterea au- fcntent“*
dit , neque videt , licet aures interim oculofquc apertos habeat, multaque
adfint obiefta quz alioquin ipfum affeciflent. Quz enim alia huiufce rei
quod maxima fpiricuum copia circa vnicunj
ratio adduci poteft , nifi
hoc obie&um quod cerebrum quodammodo implet, occupata, reliqua
paucos inueniunt quos qualitatibus fuis imbuant; quz proinde nec tam
potenter cerebrum immutant vt ab eo {entianrur,nec aliquo penetrare
poflunt , vbi diftin&e ab eodem percipiantur , fed conantes ingredi per-
&
dunt fe in frequentia veluti turba aliorum quz cerebrum artfteobfi-
dent iuxta opinionem vero
: Cartcfij ( qui in hoc negotio minifterium
{pirituum non requirit neccffe eft apprehenfionem fequi vim motus ab
)
externo obie&o impreffi.
Fateor hoc argumento non ita vrgeri opinionem Cartcfij, vt lequelz
ncce{Tiras nullo patfto vitari poffit, aliaque huius effedlus ratio abipfius
I aflertoribus reddi. Rcfpondcri enim poterit appetitum vni cuipiam ob-
*
iero vehementius incubantem, internorum i&uum reduplicatione, i

motum adeo intendere pofte, vt alij deinde motus per fenfum extet-
L1 ij.
 2 72 Tra&atus Primus,
numingredientesjvtpotedebiliores.abeo abforbeanrar :
quemadmo^
dum minores foni opprimi folent a maioribus , quiarre&as ad fe aures
ram potenter abripiunt , totafque adeo occupanr,vt alij nc percipiantur
quidcm;vel ficuti visvnius trahentis quid piam minime difccrnicur,vbi
centum alij trahunt in oppofitum.Verumhoc difficile intellcdhi cft co-
gitantibus quantum momenti habeat obiedii prxfcntia,vt prz alio quod
prxfens noneftfenfum fuifaciat. Ex quo fequitur idluum multiplica-
tionem fupra modum augendam cfTe,vt przfentis, cxtcriufquc operan-
tis obic£h motus fuperetur.

Idcirco veri inducor vt credam me in dottrina qaam hic tradidi, de

modo quo obiedta externa fenfum ac phantafiam mouent.nequaquam
a veritate aberrafle, primo quidem, quia modus ifte cum natura tum
noftra , tum obiedlorum mire quadrat & confcnrit deinde quia opinio i

, Cartefij difficilis cft, nec mihi videtur omnino pofte cum veritate con-

fiftcrc; poftremo cum ipfius opinio omnium in quas hadtenus incidi ve-
rifimillima fit, meaque fuppleat qux illidefunt, nemo, arbitror ,_roihi -

vitio vertet, fi credidero eam efle veram, donec alius probabiliorem at-
tulerit.

Expendamus hzc omnia fingillatim , & luo quzque ordine. Manife-

j v
Spiriius viulcs ^um cl^ cx s q u;c iam determinata funt,continuum exiguarum partium
>>

fumimmcdiata fiuc atomorum effluxum fieri c corporibus omnibus (enfibilibus , qux

menu 'aauc-
componuntur ex clementis perenniqueadtionis & paftionis reciproca-
nus qualitates tionc agitantur.- Porro in effluxu hoc verifimillimum eft atomos huiuf-

brum^chuiu*"
mo<^ P er cor P orum veluti oftia ingred i , fpiritibufque qui continentur
in ncruis mifccri: Quod fi ita fit, fieri non poteft, quin motum aliquem
in cerebro efficiant , vti ex iis qux de externis fenfibus tradidimus fatis
liquet : cumque cerebrum fons fit & origo morus omnis in animante
qui vo!untariusappeIlatur,hxc ab obie&opcrcuffio aliquam in id ge-
neris motibus varietatem efficiet, proindeque erit fenfatio, mutatio quip-
pe qux ab obiefta in cerebro fatfta motus caufa
voluntarij in animante
eft, id ipfum eft quod nos fenfationem appellamus.
Difficultas autem hxc planior & explicatior reddetur, fi quo pa&o in
quolibet fcnfu fe res habeat figillatim expendamus. Dubium rion cft
quin tadtus immutetur caloris , frigoris aliifquc idgenuSatomis,quxab
obiedtisemiffx & expreflx carni fefeinfinuant, adeoque fpiritibus im-
mifcentur: vnde etiam experimur manum fubtiliigniscffluuio a maiori .

cui aftamus foluto calefieri, eandemqueingrediente atomorum frigoris

ingenti multitudine torpefeere. Qux omnes atomi, fiuc calidxfint fiue
frigidx , fiue alterius cuiufpiam generis, vbi femel ingredi fuerint mifce-
bunt fe fpiritibus quos offendunt in neruis, vnaquecumillisdeferentur
ad cercbrum.Namcum ncruorum canales tam angufti fiiu.vr oculati/li-
mi naturx infpeft ores nullam adhuc in illis cauitatcm aut foramen de-
tegere porucrint; cumque fpirituum in canalibus hifce fluentium & re-
fluentium tam incredibilis &
pene infinita fubtilitasfit, manifeftum eft
atomum quantumuis prx exiguitate fua vifum omnem fallat, fufficere
- tamen
 De Natura Corporum, Cap.XXXlI. 273
tamen vt integram fpiritus in vno aliquo neruo contenti quantitatem
qualitatibus fuis imbuat ; atomufque illa ob liquoris qua immcigitur
fubtilitatcm.protinusacvelutiin momento per totam illius fubftantiam
diffunditur. Igiturcum liquoris illius fonsin cerebro fcaturiat, dubitari
non potcll quin vis obit&i exterioris cerebrum immutare debeat iuxta
atomi ciufderri qualitatem, id eftmoucre iilud feupercutereaccommo-
date ad naturam fuam.
Ad gullumquod attinet, non minus euidens eft , atomos c corpore
illum immutanteexpreflis, fe mifccre liquori, qui linguam humetftans
Ipiritibus continuatur, adeoque exargumento mox allato necefle clleas
ad cerebrum dcuchi.Qupd vero fpediat ad ol fidium , nihil impedit quo
minus immediata odorum tranfmilfio fiat ad cerebrum, vbi femcl per
nares in caput afeenderint.
I11 auditu rescii paulo difficilior ; nam cum fonus nihil aliud fit quam V.
motus aeris percutientis aurem , fuperfluum forte videbitur, fubllantiam n i°d "enSram
aliquam corpoream tranfmitti ad cerebrum nec requiri aliud quam mimfttno fpi-
,

vt vibrationes aeris exterioris tympanum pullantis {imilem motum im-

primantaiiri intra aurem claufo,&cum interiori parte tympani connexo,
atque vt hic deinde aer ira affedtus& agitatus, cerebro parem idlum &
vibrationem communicet. Cxterum hoc vt opinor minime fufficiet;
namfiad eliciendam auditionem nihil prxtera&ualcm motumrequi-
rerctur,non video quo padlofoni memoria teneri portent; quandoqui-
dem motum femper in corporealiquo exillercnecelTcfit quoargamen- :
/

to pro reliqui', fenfibus contra opinionem Cartcfij poli ea vtemur.

Ex hac difficultate ipfa interiorum auris partium infpcdho eruere
videtur. Si enim prster morum nihil aliud requireretur ,
(olus exterioris
acris incurfus in tympanum eiufdcmquc percuffio.abfque fpeciali vlla &
extraordinaria organi fabricatione fonorum produdtioni & eorundem
ad cerebrum tranlmiffioni lufficerent,quemadmodum membrana tym-
pani artificioli telluri admota exceptos illius motus auri communicat, vt
fupra didlumeft. Cxrerum reianatomicx periti alia in aure inflrumenta
detegunt elaborandis fic excudendis.vc ita dicam,corporibus accommo-
data, qu* naturam nulli drputaffc vfui credi nefas eft. Incus hic repe-
ntur & malleolus , qui incudi impadlus particulas quafdam illarum ema-
nationum qux hinc indeper cerebrum volitantes in incudem incidunt,
eique adhaerent, tundendo a reliquis diuidet. His ergo particulis vibrati
aHris motum fequentibus , fieri non potcll quin ad eam cerebri partem
deferantur , ad quam aer intra aurem claulus impulfu foni agitur, ftatim-
que ac eam i&u fuo pulfaucrint refiliunt inde in eiufdem cerebri cellulas,
expeditis hifce atque alatis vt fic dicam nuntiis prxparatas; vbitandiu
requiefeunt donec iterando effedtui, quem fonus illcprimo produxerat,
cuocentur. Porro variis malleoli huius itStibus , iuxta varias tympani,

( cui adnetlitur malleolus & proinde illius motibus fefe accommodat)

vibrationis haud exiguam incxcufis atomis tum quoad magnitudinem,
cum quoad motus quo feruntur celeritatem differentiam induci neceffe
eft. L1 iij
 ,

274 Tradiatus Primus

vi. Reflat iam duntaxat vifus, de cuius adtione dubitare non poflummi
Quo pado co- -yjjj rcpercuffione lucis a corporibus vifis ad oculum peragatur. Lux
*orcs lpirituum I* .
r .
r
. , r
r
r • • .

vitalium mini- hxc ingreditur oculum imbuta qualitatibus qux in iuperhcic obiech
br"m Ac
vn ^ c rc Percuf * tur hxrebant id eft , fert fecum plurimas ex minutis iftis
:

tam "
tur. atomis qux a corpore in quod inciderat, & aquorcfilijtipfiusvidecifz,
vel fua (ponte folutxfunt & hx quidem commifcentes fe lumini vna
:

cum illo fubeunt oculum cuius fabrica colligendis & vniendis fpeciebus
apta eft, vtexipfiusdiffe<ftione manifeftum eft: ab oculo vero ad cere-
brum breuis admodum fupereft via nec eft quod fufpicemur perdi ab'
i

illis hoc itinere vim fiiam ac vigorem , cum & aliis a remorioribus orga-
nis confluentibus de virtute fua nihil pereat , & hi quos opticos voca-'
mus omnium qux in humano corpore reperiuntur fubtiliffimi fint.
Porro quod lux atomis hifce e corporibus vnde repercutiuntur fluen-
tibus commifceatur, liquet ex iis qux de natura & operationibus illius
atque ignis fupradifTeruimus,vidcturquevIrerius confirmari pofle, ex eo
iuod ipfchaud femelobfcruauiin cubiculis parum frequentatis.quorum
Seneftra , fi obdu&is intus cortinis auftru ita rcfpcxere vt torrentiffimum
Solisxftum maxima dici parte exciperent, vitrum fuum cortinarum co-
lore alte infe<5htm habebant. Quod non aliunde prouenire poteft , quam
quia radij vitrum traijcientes,& a cortinis repercufli aliquid fecum fe-
rant ab earum fuperficie corrafum quod ,
cum fitcraffiorisfubftantix,
relinquitur vcluti incola, cum ipfi in poros quofdam meatufque inci-
dunt, anguftiores quam vt ab eo etiam traijciantur: atque ita fit,vt hx
coloris atomi vitro quod penetrare nequeunt adhxrcfcant.
Aliud ciufdcm rei argumentum inde peti poteft, quod quibufdam
in poficionibus lumen iolare ab illuminato pleni faturique coloris re-
percutiunt , ipfiffimum illum colorem in alium aliquem locum proii-
cier. Hoc &
ip(e quoque haud femcl expertus (um , in coccino bene

tin<fto,aliifque item pannis viuido colote infc&is idque non eo modo ;

quo ex puranonnunquam luce excitantur colores, fed ita vtres ita illu-
minata; vero ac natiuo colore tingi videantur , fuique femper fimiles
quocunque demum fitu confpiciantur, appareant.
VII. Oftenfa hunc in modum, fenfus omnes percurrendo, opinione no-
Profcmniur ftra: cum natura ipsi conuenicntia, cuius veritatem ex natura obieflo-
com^opinio- & &
rum fpintuum, fitu etiam natura neruorum, cerebri denique tem-
n«ro Cutcfij. peramento etiicimus ; difficultatem iim qux in Cartefij fcntcntiaoccur- V
rit expendemus. Primo itaque non apparet quo patfto conciliari poffinr,

qux is in pofitione fua de motu xtheris pugnantia ,vt videtur, affirmat;

difficultas autem hxc in luce prxfcrtim vrget. Oportet enim fubftan-
tiam hanc, vtpote fumme raram, vel efle admodum liquidam , vel certi
in figniter fragilem. Si prius verum fit, fieri non poteft quin a corporibus
magna motuum inxqualitatc illi innatantibusvariefle£latur,&in plicas
vc dicam contrahatur, adeoque impoflibile fit vt certam aliquam
ita

conftantemquc corporis, quo primum mouetur, fpccicm ad oculum

ferar.

Demus
 De Natura Corporum, Cap. XXXII. 275
Demus autem non accidere idiufraodi interruptiones quibus impe-
diatur turbeturque primi & fimplicis motus propagatio, credibilene
cftimperum elemento adeo liquido tamqucimmenfo abhinc locorum
intcrual!oimpre{Tum,vim fuam hucufquc retenturum. Videmus ma-
&
ximorum tonitruum, validiflimarum quz apud noseueniunt quaf-
fationum impulfus non pofle ad decies millenmam vadi illius fpatij
quod folem inter oculofqucnodros protenditur deferri. Qui ergo fieri
poteft vtex iCtu debili corporis idius lucidi, mouentis aliud fumme li-
quidum, ingentfque fubtilitate przditum , quale fupponitur ciTe aether,
qui vadi indar oceani omni varietate motuum agitati ipfuma nobis di-
rimit, alfqua in nosimpreffioderiuetur.
Sed concedo adhuc nullam e(Tc in medio refidcnriam , vel difficul-
tatem impedientem quo minus impetus folari motu impredusadnos
vfque propagetur, expendamus (altem quz motuum genera ad effcCtus
huius produCtionem foli tribuenda fint. Debet certe motus ide vetfus
nos fieri, cum alioqui non podet itapereutipropelliquemediumvt in
nos incurrerer. Quod fi ita edet, oporteret vtique folem continuoadnos
propius accedere vel retrogrado identidem motu ferri, vt accediuide
compcnfaretur: hzc autem abfurda nimis funtquam vcab ingeniofif-
fimo viro approbentur.
Iamvcrofizthcrfragilisfit,acorporibusvbique illi in motufuo oc-
currentibus reflcCtatur necefleed; frangetur item & diffipabitur a quo-
libet in tranfuerfum moto proindeque incertam fempet tutbatamque
ad oculum impredionem deferet.
Pnctereaimpredione hac ad (enfum delata, probabile non eft eam
inde ad cerebrum deriuari, vel deftinatum fuide a natura nemum ran-
quam indrumentum determinato cuipiam motui continuando ido-
neum. Nam fi expendas modum quo fidiculz alrcrive id generis medio
impredi motusab iifdcm propagentur, videbis, vt id fonorc ac perfeCte
medium ad iuflam longitudinem cum
fiat, debere fidiculam illam fiue
firmitate quadam intendi neruorum autem in corpore firus reCtus non
>

cft, fed inflexus, laxiores item funt & flaccidi nifi cum fpiritibus eo con-
fluentibus intifmefcunt: carni item aliiTque corporis partibus alligan-
tur , quz cum ex facili cedant, ictum necefle ed hebetent, nec permit-
tant procul deuehi. Denique nerui proprio cuidam ac naturali dilata-
tionis & contractionis motui identidem obnoxij funt i quz fanedifpo-
fitio pamm apta ed corpori in vehiculum fimplicis cuiufpiam motus
deftinato, quod nempe alta quiete fiui deberet, apices omnes & vcluti
momenta deferendi motusexa&c recepturum & fcrupulose, vt ita di-
cam , obferuaturum. Itaque quod ad me attinet , non pofliim mihi per-
fundere, neruorum miniderium ad huiufmodi effeCtus produCtionem a
natura dedinamm fuifle.

Ceterum Cartefius opinionem fuam confirmare nititur duCto a pa-

ralyticis argumento ,qui fcilicet amifsa manus aliaque membra mo-
uendi potedate, fenfum tamen retinent, quod ille neruorum integri-
 2 ?6 Tra&atus Primus,
tati,fpiritlbusiriterimob vitium aliquod munere luo non fungentibus
afcribit.Cuirefpondere pofliimus prolatis in medium cxefnplis contra-
riis quorundam qui nihil Iifo vel impedito motu artuum , omni tamen
fenfu tadtus per cutem totam carnemque priuatifuere.Hoc famulo cui-
dam in Collegio Medicorum Londini cucnitr qui, vt ab crudito Har-
ueo, vni ex Collegis quibus feruiebat, accepi, labores ftrenui obibar,
onus quodlibet necefTarium fortiter geftabat.res etiam prout fe obtulit
occano magna dexteritate de locum in loeu transferebat, omni tamen
fenfu tangendi adeo vacuus erat, vt parietibus, necnon veteramentis
fcrutifque quibus hinj inde verfandis nonnunquam occupabarur,attri-
. tx manus, lacerata cute fanguine madefccrent , ipfo interim non fert-

tiente caufam qua: fanguinem elicerer.

Principiis noftris infift endo v triufque exempli (tum paralytici , tum
qui fenfu tadhis priuabatur ) ratio facile reddi poteft. Oriuntur
illius

quippe hi deferftus ex varia fpirituum animalium in hifce partibus dif-

pofitione, qui nimirum fi plus iufto confpiflentur , crafsiquc cuadant,
fubtiles iftos exteriorismundi nuntios ad cerebri tribunal, vbifententia
de iis nequeunt. E contra vero fi nimium fubtiles
feratur, tranfmittere
fin t nec ipfi per fe potcftatemhabent nec aliis eandem largiuntur im-
, ,

plendi cutem, adeoqucmufculos quantum par eft intendendi. Et fani

Cartefius in reddenda ratione paralyfisa veritate haud dubie aberrauit:
morbus quippe ifte ex humorum redundantia generatur, quibus ob-
ftrudii nerui refoluuntur , amiflaque naturali ficcitatc remifli laxique
euadunt, proindeque, iuxta ipfius opinionem , non minus inepti eli-
ciendi fenfationi , ( qui firmitatem & iritentionem poftulat ) quam
motui peragendo.
ix. Vna tamen adhuc contra hanc opinionem reflat difficultas, reliquas
omnes, ni fallor, qui hadbenus allati funt licet in vnum collatas, fupe-
fatit commodi rans quanimirum ratione fieri poflit vt memoria quicquam in fe con-
;
1 Ut m °
^cruarct > corporaquepro arbitrio phantafii euocata nobis reprzfcnta-
dus' uo
mcmoria 'con- ret ,fi cerebrum nihil prxter motum ingrederetur. Impoflibiic quippe
faiumur. cft in fubiedto adeo raro ac diuifibili quales funt fpiritus motum diu

confcruarijVt videre cft in acre, per quem fax accenfa’quantacunque

celeritate agitata haud prius deponitur quam flamma impelli iamad
,

latus definat, pacatoquc & tranquillo motu furfum more folitonitatur;

quo aperteoftendirur motum omnem ac tumultum aeris qui ad tempus
vehementior fuic, fedari protinus , ac componi , tradfurum alioqui
flammam eadem qua aer impelleretur. Corpora conferuando diu mo-
tui idonea ficca fint oportet & dura, neque vero abhuiufmodi etiam
conferuari diu poterit, poftquam caufa illius effedfrix abadtionc ccfla-

Quomodo igitur vel imaginatione fingi poteft, tantam purorum

ueric.

motuum multitudinem quanta in vfum hominis inftrui memoriam

,

oportet, tanto tempore quantum memoria repeti poteft, abfquc con-

fufionc in cerebro contineri ? Cogita modulatam barbito vel claue-
cymbalo cantilenam, deinde tccum reputa quae fit vel efle poflit in
natura

t
 De Natura Corporum, Cap. XXXII. 277
natura vis modos hofce omnes perpetuo confcruandi: ac demum con-
fidera, fi fa&x in communi fenfu impreffiones eiufdemfint conditio-
nis, debere eas a&u conferuari.a&uquefcmper in cerebro moucri,vt
prxfto fint quotiefeunque eas euocare adlibuerit.
Quod fi occurrac quifpiam,dicatquc non effcneceffc vt motus ipfi

femper in aclu conternentur , fed fufficere quod in cerebro dentur caufz

quibus prout occafiofcfc offert in adum reduci poffirit, reponam dun-
taxat gratis id ia£lari,ncc vllam apparere rationem cur dicantur effici

ab iis motibus & veluti in locum fuum fubftitui caufz i(liufmodi,cum

nec vlla reperiamus inftrumcnta , nec vlla (e prodant indicia , quibus ad
fidert\vcl intclligentiam iftiufmodi operationis inducamur.
Obijcihicpoteft, varios intra auresfonos variafquein phantafiaco-
lomm fpecies, morbi nonnunquamintemperie excitari. Cztcrum colo-
res hi atque foni non excitantur arte, nec electione cuiufpiam, ac iudi-
cio ordinantur. Nufquam in hiftoriis legimus , cueniffe ex morbo vt
quis viginti carmina Virgiliana odenve aliquam Horati audierit, vel j

quod ex verbere infligo oculo exquifirasin phantafia pidhiras confpc-

xerit.Deinde colores illi de quibus in obicdiione fit mentio, nihil aliud
funt quam agitatio humorum in oculo ex impadto verbere proueniens,
qui vira habent exprimendi lucem ad eum modum quo illifi inter
illi haud aliunde oriuntur ,quam
fluftus maris eandem eliciunttfoni vero
ex frigido vapore quibufdam cerebri patribus inclufo , qui motum illic
quendam pulfufque efficit , vnde fenorum nafeitur imitatio. Quare
exempla hxcaduerlariorum caulae non ita ffiffragantur , vt exinde con-
cludant , obie&orum ftmilitudines in communi fenfu exprimi abfque
vilis corpufculis in illum vfum referuatis.

Hxc tamen non eo fenfu a me ditffa funt quafi vellem motum om-
,

nem a memoria prorfus excludere, ficuti nec eundem antea a fcnlatio-

ne cxclufi ; quinimo libens concedam omnem noftram reminifeen-
tiam non folum opitulante motu peragi, verumetiam nullius plerum-
que rei effeprxtcr motum. Verba enim quid funt nifi motus, atque hzc
praecipua reminifeentix obietta funt. Fateor equidem poffe nos C veli-
mus rerum per proprias iplarum formas , perinde ac per vocum mini-
fterium reminifei : experimur tamen in communi vitz confuetudinc,
& ordinario memori* exercitio, frequentius nos vti verbis, eorumque

magis quam rerum per iplasfignificataram recordari.

Prztcrea impreffiones, non e* folum qux in auditu fed quarinczte-
ris quoque fennbus fiunt, res fub motu plerumque reprx-
exiftcnres

fcnrant.Ita fi de homine cogitemus , concipimus cum plerumque vc

ambulantem, loqucntem.vel comedentem ,auc alium aliquem mo-
tum in tempore exercentem : & quemadmodum ,
impretuones hse
fuccclfiuc fiunt in organis exterioribus , ita etiam fuccelfiuc Referuntur
ad phantafiam , & ab ea memori* fimili fucceffionc committuntur,
vnde cum rurfus euocantur in phantafiam lucceffiuequoqueexcitan-
tur. Quare omnis noftra reminifeentia reucra circ^motum , vel faltetji

Mm
 Tranatus Primus,
motu pofira verfabitur, prxcipue tamen circa pofte-
circa corpora fub
prxterquamcum vocum duntaxat recordamur. Quo patto au-
riora,
tem formantur huiufmodi motibus corpufcula in cerebro fluitantia iam
ante fubindicauimus.

M
. ?
' De oSfrCemoria.

VaiRES autem quomodo hxc corpufcula conferuentut,

in cerebro) Quomodo eofdem in phantafia motus refufei-
1
tent, quorum beneficio ipfa illuc primo ingreffa (bnt ) Car-
tefius fpem nobis fecit folutionis. Et quidem fi illam Au- !
'J

thoris huius lucubrationem quam litcratorum orbis tam aoide cxpe&at,

videre & euoluere licuiffct ,non dubito quin magnum inde momen-
tum ad difficultatis qux prx manibus cft enodationem tra&utus fuif-

fem. Quamquam vt ingcnucfntcar nequeo intelligerc qua ratione fini •

poffit vtmotus aliquis determinatus diu imperturbatus & ( vt ira di-

cam ) incorruptus in cerebro conferuetur,vbi tanta aliorum motuum
multitudo neceffarib occurret, qui fe illi admifccntes omnes confun-

dent. Spero fore vt aureum hocce opus omnium oculis expofitum pu-
blici tandem iurisfiat,quo& illius author debita fibi laude perfruatur,
mundufque ipfc folida eiufJem eruditione infimatur.
Videamus interim quo nos principia noftradudlura fint. Iam fupra
detcrminauimus,renfationcm non effe duntaxat impulfum fpirituum
animalum alteriufue corporis pemij & ex facili penetrabilis in quo
,

fluitant, contra partem illam cerebri in qua elicitur cognitio fcd foe- ,

dorum corporum (exiguorum quidem admodum) qux ab obieflisip- '.

fis emittuntur. Quod fi ita fit, confequens efi vt corpufcula iftain alias •,

cerebri partes inde refiliant, donec cellulam tandem aliquam vacuant

reperiant,quam integris & imperturbatis ordinibus tranquille ingre-
diuntur, ijs omnibus fe mutuo comitantibus .vn.ique commorantibus,
qux fimul ingrediebantur; ibique demum reconduntur, & quiefeunt,
j
donec nirfus euocentur,Gue ab appetitu naturali ( vt in belluis plerum-
que feres habet, )fiue etiam cafu, vel arbitrio hominis cui infunr, prout
fe offert occafio ijs vtendii&quxcunque demum harumcaufnrum ea
cuocet, proprium motum tribuic.cum nempe, quo primum in ce-
illis

rebrum inuchebantur ; corpus enim quodlibet vti docet Galilxus)(

proprio fibi ac peculiarimotu gaudet, fivialiquaexrrinfecanonimpe- •

diatur, &
hoc quidem motu per phantafiamtranfeunt eodem modo, j

atque ordine quo fe primo illi prxfcntarant quo pcradto,fi amplius

:

eorum minifterium non requiratur, redeunt tranquillbad cellulas fuas

in alia cerebri parte collocatas, vnde prius a fpiritibustanquam nunrijs
quibufdam, & apparitoribus , vt ita dicam , phantafix cuocabantur.
Quod
 ' L

DeNaturaCorporum,Cap.XXXIIf. 279
Quod fiadhuc phantafia ijs opus habeat, curioflufquceafcrutari velit,
quatn vnicus eorum tranfitus permittat, iubentur iterum reuerti, cur-
iumque toties repetere, quoties nccclfitas ea examinandi poflulat : in-
llar equi, quem emptori oltcnfurus agafo, fxpiushincindcobcqurtans

ducit iubiadeae reducit, eo interim cui oftenditur membra illius omnia,

motumque diligenter obferuante.
Cxterum expendamus fingillatim quo pa&o allarxfuperius caufx, 1

corpufcula hxc in memoria quiefcenria vcluti expergefaciant euocent-

,

que in phantafiam. De illa quam fecundo loco po(uimus( nempe Ca- con<lit * redu-
fa) non ofh quod folliciti fimus; principia enim quibus illa regitur in- ‘“"‘“ rin P him -
*
certa funt. P.ima vero & vltima (appetitus fcilicet &
voluntas vina )
(quam poftea explicaturi fumus) habent .cerebrum neruofquc ab
eo
' pendentes apte &
accommodate ad illorum difpofitiones mouendi.
V ndc confequens cft.cum in orbem feruntur & circumnatant cJi- ,

guzillarfpecicsqux in cellulis cerebri hofpitantur,(ad eum fere modum

quo videmus olyram, vel vuas Corinthiacas cum lauantur circumflue-
re, Se in gyrum ferri Iauantis manu agitata complura corpufculorum
)
genera aliquandiu permixtim fluitare, indeque fieri vtobie&a maxime
familiaria, vtpote numero abundantia, & vndique fparfa protenus dif- v

cernantur, alia vero quorum minor cft frequentia, non ita facile oc-

currant. Sicuti in fphxrulis praxatoriis quia minorum longe amplior

cftnumcrusquammaiorum,fifunicuIumcxquoomnes pendent arri-
pias , plurcs tibi prioris, quam pofterioris generis occurrent.
Porro phantafia, ftatim ac in aliquod illorum quod quxrebat inci-
dit, curfum illius fidit, vel laltemita moderatur, vt nonprocul difee-
dcns,reuocariad libitum po(Iit,vidcturque demum ea vti tanquam il-
lecebra quadam qua extera ad eandem rem fpedantia , flue ob natura:
conucnicntiam ,
fiue ob impreflionis fimulratem , eodem attrahan- *

tur , adeoque impediantur extera ad prxfcns negotium minime perti-

nendi quo minus importune fefe ingerant ea frequentia ac numero vc

phantafiam turbare poffinr. Quxfi obiedtorum quorundam fimilitu-
dinc decepta vnam forte fpccicm pro alia acceperit liquidum in quo
, ,

fluitant mcdiumYurfus commouet, fpeciesomnes etiam in remotiflimis

r

cerebri angulis latitantes excitat , totumque illarum agmen pcrludrat,

latebras omnes tandiu excutiens, donec vel inueniat quod quxrebat,
vel fatigata demum inutili ferutatione, & hinc inde volutatione exi-
guarum huiufmodilpecierum , quarum ingentem numerum fub impe-
rio luo poflidet.inuita &: vt ita dicam indignabunda ab inquifitionc '

ccfTct.

Quod autem hxc ita vt diximus fefe habeant ex his quxmodo fubij- la-
ciemus manifeftum fler. Primo igitur experimur , nos rerum penitus ^dK^confir-
difpara tarum.fi plantafiam fimul ingrediantur.vna reminifei: hocfun- mano-
damento nititur memoria quam vocant artifleiofam. Porro huiufmo-
di obictffa ad certa aliqua capita reuocari nequeunt , nec vllo ordinis
aut fequclx nexu vel naturae fimilitudinc colligari inter fe : tota igitur
Mm ij
 .

eorum connexio in eo lita clt,quod licuti phantaliamlimul ingredie-

bantur , ita eafdem in memoria (edes occupant. Porro prima eorum co-
pulatio ex adVione dum fimul inueherentur ea vniente proficifci debet.
Deinde obferuandum cft,cumquis memoriam excutit quxrens in
ea quidpiam quod cupit reperire , communes primo illius notiones illi

getvel optat reminifei ,fimilitudine aliarum rerum quoquo modo ad

ea (pedantium. Similiter cum quisfolicitante fame de cibo cogitat, vel V
cum fiti oppreflo potus in mentem venir, aliis item occafionibus in qui- *

bus ab appetitu naturali latentes in memoria obiedorum fpccies cuo- ,

cantur ad pliantafiam , manifeftum cftadmoncriafpiritibus cerebrum

doloris, & incommodi quod ob alimenti neceflarij inopiam alii corpo- -
'

ris partes patiuntur, flathnque a ccrebroafEci cor ac vcluti certius fieri

j
huiufce neccfliratis,aquotanquam in fubfidium laboranti cerebro no- 1

ui protinus ipiritusmittunturraduriquod abeo imperatum fuerit, at- l,

que hac demum ope inftrudum & corroboratum cerebrum , ad fuble-i f
uandam animantis inopiam fcfcapplicanncque prius ab hoc conatu cet ..

(at
,
quam affctftz oppreflzque partes ad debitum (ibi (latum ex rei qua
indigebant poffeflionc reducantur.
Quod vero obieda c memoria deprompta (i (li foleant phantafiz

u sc phintafix fus ingrediebantur ( vt cum amicum recordamur, obuerlatur ille nobis

uuTOmijrdcrn
* n certo aliquo loco , certo item tempore ccrtamquc adionem eliciens)
,

circuraibntijs ea demum ratio eft, quod corpus idem in eodem exiftens medio eodem

moria liquida & vaporifera fubftantia confiat vbi libere hinc inde fe* .
j
runtur fluitantque.
Porro huiufmodi medio corpora omnia eiufdem generis &con-
in ,

ditionis facile congregantur, &

in vnum confluunt. Sicut enim, cum
ullatur cy tharz chorda rite modulata, illa determinatum quendam vi-
j
E rationis modum cireumfufo acri communicans .alias quoqde chor- ’

dasmouct.qux intra ambitum agitati aeris continentur, non omnes

quidem fcd duntaxat eas qux &ripfx fimiles in a cire vibrationes pulfatx
effeciflcnt quemadmodum a Galilaro fufius declaratur: ita cum atomus
:

quipiam in cerebro fluitat, neccfie eft exteras qux cum ea in motus G-

militudine conueniunt, prx aliis difparemfibi motum vendicantibus,
agitari; prioribus veroitamotis.dumpoftcriorcsvtpotea nullo excitat x
'

Vel quiefeuntomnino , vel leuiadmodum motu cientur, comparate ad

cum quo aguntur priores, mirum non eft, fi hx in vnum confluant,
& ( conferente ad id propria cerebri
natura) vno veluiiagminc curren-
tes fifiant fe phantafiz,

*.
Quare
 ,

De Natura Corporum, Cap.XXX III. 281

Quare quo plures ab eodem obiedto imprefiiones fiunt in fenfu , eo v.
memoria, qui non folum Qaop«aotn».'
plurcs ciufdcm fimilitudines colligentur in
vehementius prout feofferet occafiomoucbunt phantafiam , verum- pm.iuZ
etiam caufis in carundcm deletionem confpirantibus pertinacius refi- «mittitur *c ,

" nou ‘'

ftenr. Experimur quippe obieftorum multitudine onerari, & veluti
obrui memoriam, eademque vel excludi penitus, vel faltem inutilia
reddi illa, qus rarius occurrunt. Cuius rei ratio inde petenda eft, quod
pofteriora hzc cum fint parua , & debilia ( vtpote quorum paucae reti-
nentur fpecics > nunquam fcphantafijefiftcrc.camqucmoucrepoflunt
nifi in confortio aliorum, qu* cum numero &magnitudineexcellanr,
imbecilliores focios opprimunt , efficiuntquc vt imprefilo fa&a fuam
vtique naturam conditionemque fequatur.-fucccffuque temporis fit,
vr obiedtorum quae raro occurrunt, nonnifi mancas confufafque ima-
gines in memoria retineamus, quae ipli demum obliuione penitus &
deleantur. Quod ex eo contingit, quia fpecicshuiufmodiincerebroflui-
tantes , conterente ad id illius humore , facile ditToluuntur , nifi identi-
dem reparentur; atque haec illarum diilolutio aliorum corpufculorum
attritu maturatur.Quemadmodum in armamentario fi qua fint quo-
rum nulla habetur ratio, led qu* vt rebus vtilioribus locum faciant
in omnem partem incuriofe proijciuntur aliorumquc in fe proie&io- ,

nem patiuntur ea corrupta ftatim form* integritate tandem prorfus

,

comminuuntur.
Porro memoria obicdii cuius obliti fumus reparatur nouam ab illo
impreflionem recipiendo , vel fi prifens non fit , cogitationis aciem
vehementius in illud intendendo & hoc quidem nihil aliud eft, quam :

colligere fpccies omnes fiue corpufcula ad idcmobie&um pertinentia,

collciftaque inter fe apte coniungcre. Nonnunquam vero accidit fiue
cum vera rei fpccies cogitationi non occurrit , vel fi occurrat quidem,
fed partes illius omnes in fuo quatque loco & ordine nondifponantur,
nouam aliquam a phantafia exculamin ipfius locum fubftitui,in cu-
ius formatione erraffe fcexobiefti przfentia poftea deprehendit me- :

jnoria tamen pro vera ac indubitata obictfti fpecie apud fe recondit

quicquid vel decepta cogitatio , 'vel cafus diuerfa corpufcula temere
coniungens pro tali obtrudit.
Atque hinc intelligi poteft quo paiftomemoria confundi, vel etiam
penitus labefa&ari valeat ex morbo fpiritus qui in cerebro exiftunt vi-
tiante , motufve illorum perturbante. Vel etiam idto cSpite vnde ftupor . .

Sc vertigo inducuntur. Horum quippe cffe&uum cauli ex ia&is a no-

bis fuBdamentis facile eruuntur.
’
'S' * v i •** i 'i \ -v
•IfcjL
1 v*"' 'et» fi -
-» - . .
vv-;.v! a.1 t
•
Si*. .
• • • •
.i si--:-' >

'5'vL
£ ; ‘.X.
- .
V. •
v,
.. >.

KH 4

HM , ^ Mm iij

imp
 ,

Traftatus Primus,

Dt Motu voluntario ,
facultatibus naturalibus &
faponibus.

AcTENVsin deferendo ad cerebrum obiefto labor

nofter fuit .videamus iam quid ab eo fic delato illicque
exiftente producatur, & quomodo illa adlio quam vo-
camus motum voluntarium» cerebro oriatur Quod ve .

explicetur .obferuandum cft cerebri fubftantiam con-

flare partibus aqueis cum admixtione terrearumiquod

genus fubftantiarum tenuibus quibufdam veluti filamentis fcatcrc ex-

perimur. Sic in forti veteiique admodum ccreuifia, in aceto quoque

aliifque id genus liquoribus, exponantur, exigua quidam & ob-
fi foli

•
longa cernuntur corpufcula fpeciem vermiculorum ijs innatandum .

prx fc ferentia. Cuius rei ratio cft, quod ficciorcs aliqua: huiufmodi li- i

quorum partes naturali quadam lanugine, qualem videmus, in mufea- .

rum erufculis.in voluocibusitem , ac Iam flocculis, operiuntur, cuius

beneficio aliis id genus corpufculis facile fefc implicant , iifque adhx

rent: &quidemli liquorinquo fluitant agitetur, vt in co&ione ccre-
uifii, acetique per calorem (olis confetftione, corpufcula illa ita fibi im-
plicita in longa quidam fila extenduntur. Liquor quippe curfu fiiodiP-

foluitnexus illos qui tranfuerfim fiunt, alij vero qui in direrftum faifti,
curfus.ftu potius ebullitionis impetum fequuntur, non folum tuen-
tur continuitatem fuam.fed forti etiam ex implexione fuorum exrre-

morumeuadunt fottiores.fitquevt dum eodem morustenore.voluun-

tur continuo & verfantur comprcftis demum & in fcrccuruatis lanu- .

ginofis iftis pilis, corpus ex iis contextum in longam rotundamque fi-

guram componatur, qualem videmusin famxluba&i vel ceri maf- *

fula, aut etiam lana, vniformi motas genere aliquamifper vofuraiis. ;

Adnoftrum igitur inftitutum redeuntes, videmus cerebri fubftantiam,

omniaque ex illis enafeentia tenuibus quibufdam , longifqueparticulis
,

contextam efle.Tcftantufhoc membrani, caro, ofla.&c.prifcrrim ve-

ro partes illi quas vocamus fibras , neruiautem quid aliud quam harum
colle&io quidam efle videntur. Quanquam enim nemorum compo-
iis deprehendamus prater huiufmodi fi-
fitionem infpicientcs, nihil in
lamentorum coropadlam in vnum multitudinem Medici tamen &
Anatomici vnanimiconfcnfuftatuunt.cos efle ipfiftimam cerebri fub-
ftantiam, maiori duntaxat ficcitateiniis,quam in cranio pnditam.
Hic Vt ita dicam filamentorum congeries mera branis vcftitur , qua-
rum fabricam non erit ncceflc deferibere : fufficict obirer obferuare,

eas ex facili intendi, moxqueremiflas ad naturalem iuftamquc longi-

tudinem denuo reuerti. Iam vero confiderandum cft, cerebrum ita a
natura

i
 ^

De NaturaCorporum, Cap.XXXIV. 283

' \
natura conftitutum
_. _ /? P- f — .a
. a. 1» »
efle
.
, vt
u A aa.a.».
& facile intumefeat ,&
vfqueadeo.vtfiFallopio credamus, tumoriftciuxra Iunx incrementa
fiat. Quicquid autem fit de eare,dubiumnone(t,<|uin leuibusdecau-

fis diftendatur, & intumefeat, nec minus prompte

t • . a. - a*
viciflim fubfidat,
f . _ ’

remittatur iterum
_

* *

A •

&fubfidat, vtporc vaporibus liquoribufque ex facili peruium, quorum

in corpus aliquod ingreflum naturaliter (equitur ciufdem diftenfio.
Atque hiucfequitur neruisquoque ex natura fuacofdcm motus com-
petere.idque tanto potioriiure, quanto maior iis
Experimur quippe ficca( ad certum quendam gradum) aptiora
ineft.
""
quam cerebro ficcitas
"
& eiTequx
ra,non
1 His ita
_

J2T5
deinde
rum
& contrahere fefe
pori omnes & canales
i hinc enim licceflario fequctur,cumncruo-
(quanquam prx exiguitate fua confpeiflum
^ unuriuit
15*9
J

cerebrum aperta fint , humorem fpiritufquc in cerebro

fallentia >vcrfus
ss»
•f contentos inde exprimi, cogiquc in neruos, qui iam antea pro pellium
.

(irarum duritie fpiritibus fatis inftrudi , faiha hac acccflionc intu-

mcfccnt durioreiquc euadent 5 inftar pilx inflatilis in quam aere iam

bene diftentam plus adhuc atris cum prioris comprcfiione in(piratur. 1,

Quare cum Anatomici doceant mufculo cuilibet inefle neruum, 1
variis per tofum vcluti ramulis hinc inde diffufum,confequenseft, vt
ramulis hifce intumefccntibus ipfa quoque mufculi caro intumefeat.
Porro cum vtrumque mufculi extremum vnum quidem maiori, alte-
rum minori odi infixum fit cumque minorfit ad motum ; rcfiftcntia ex
ca parte qua os minus eft,adcoque facilius mobile, intumefeente muf-
culoficrinon poteft,quinosminusucrfusidquod maiuscftadducatur:
& hoc demu m eft quod a philofophis vocatur motus voluntarius. Nam
cum cognitio animalis refideat in cerebro , quod illiusdu&u fit , ab hoc
quoque fieri necefTceft; & vero quod miniflcrio cerebri in commune
animantis bonum peragitur ,
id fere a cognitione proficifcitur, id eft a
motu phantafix quem fupra explicuimus.
His ita explicatis, aggredi iam poflumuseflfc&uum quorundant ex- .
.
llt
plicationem, qux fortains videbitur propVitim fibi locum in prxcedenti Qmdrum fint

capitevendicare.quanquameacommodcanobisfierinon potuit, nifi flcul '» cs ille

ntUt
prxfuppofitis ijs qux moxprxlibauimus, nimirum quidfibi velint po- 2«araUi?
yp-
tentix illx qux facultatum naturalium nomine vulgo audiunt, quarum b
licet in animirttc, fi fingillatim excutiantur, maior numerus reperiatur,

fingulas tamen penitius infpicicntes, aliquam ex quinque fequentibus,

.
nimirum atrraftrice , rctcntrice , fccrctrice conco&ricc , & expultrice,
in vniufcuiufque conftitutione deprehendimus.
, &
Ex his artratfrix, fccretrix, & conco£trix,non videntur ad neruos ’
.

pcrtinere.Quanquamcnimparsahimalisconucrtatrcadid quod attra-

hit, hxctamen conuerfio non videtur fieri minifierio nemorum &muf- &' -,

culorum, fed potius modo quodam naturali, vti accidit in motu cor-,
 1

*84 Tra&atusPrimus,
tens contrahit fcfe verfus gulam ,contradio illa oriri potius videtur a
ficcitatc quadam, qualem obferuamus in vcficis,* corio frigore fcu
quam a vera & propria dida facultate per
m --
r1
calore contradis ac duratis
quam animal cibum quxrit.
,

IV. Neque vero in trium harum facultatum explicatione diutius morari

d
ea qux generarim de modo attractionis, deficcationis, &
Sra^x' & fc" °P US cfti cum
crtuix opeten- mixtionis adiuorum cum pafliuisfupra explicuimus, fi huc transferan-
tur eorum naturas abunde manifeftent. Exempli gratia, fi renes ad fe
vrinamfeu ferum fanguinise venis trahant, id fieri poteft aliquo trium
horum modorum, nimirum ope quarundam partium ficcarum, vel hu-
midarum , vel denique euaporatione. Nam fi partes ferofx fanguinis per
venas fluentis , tangant forte alias partes ficcas , naturzquc fibi conue-

nientis,ficas verfus renes, iis haud dubie relido (anguine adharrefccnr;

* fi quidem tanta fic illarum copia vtad partes remotiores, maiorique
ficcitate prxditas pertingere valeant, ad pofteriores hafce relidis prio-

ribus labentur, adeoque conficient exiguum quendam veluti riuulum

vrinx extradxefanguine, fi quidem (anguis humore illo abundet, &
quo propius ad renes acceditur , eo fortior euadee attradio. .

Idem quoque eueniet fi ferum fanguini immixtum partem aliquam

contigerit recenti fimilis humoris allapfu madidam. Nam vt in a(Tere
lapidevc humedato facilius fluit aqua quam inficco:
ita dubium non

eft
,
quin ferum hoc de quo loquimur, fi in idoneum* vt ita dicam
affinem fibi riuulum incidat, ardius illi adhxfurum fit', quam fanguini,
adeoque relido fanguine cognati liquoris fluxum fcquatur.
Prxterea dubiumnon eft , quina renibus, tneatibufque fparfisinter
vapor cui naturale
ttatur vapor,
renes venafquc quibus defertur fanguis, emittatur
fit ferofovndecxtradusfuerat humori feadiungere. Hic igitur vapor

ad pritcrlabentcrn fanguinem continuo volitans praecipitabit , vt ita

dicam , vel potius attrahet veluti filtro quodam partes eius ferofas a reli-
qua mafsa, diuertctque earum curfum ad canalem vnde ipfe emiflus
fuit. Atque hic demum modus eft quo peragunturattradio & fecretior

feri quippe relido fanguine attradio , eft vrinx a fanguine fecretioipo-

tcftquc exemplum attradionis huius qux per renes fit, ad aliarum om-
nium partium attradionem transferri.
Facultas autem concodrix ( qux vltima eft illarum quas in vnum
contulimus ) duobus muniis veluti partibus condat Primo enim :

toncoancc.
humorem concoquendum quodammodo cxiccat , deinde vero fub-
fiantiam vafis in quo concoquitur cum humore ipfo commifeet. Vt
enim liquores nonnulli xris in quo decoquuntur qualitatibus inficiun-
tur, cuius proinde vfus in variorum medicamentorum codione a me-
m dicis prohibetur >

corpore vafa illa naturalia in quibus

ita dubitari nequit, quin multo magis in animantis
humor aliquis concoquitur, quali,
tatesfuas illi communicent. Porro cum Concodio ex duabus illis quas
diximus partibus integretur, palam eft facultatem ipfam concodricem,
,
nihil aliud effie quam calorem &
naturalis vafis qualitates qux vi eiuf- ,
dem caloris humoricommunicantur. Superfunt

St»- , i » .
1
M. v.> .. « . Ift'
 Dc Natura Corporum, Cap.XXXIV. 28*
Supcrfunt adhuc explicanda; facultates il!* qux retentrix , & expul- v t.
trix appellantur, quarum quidem vnum genus ad motum voluntarium D ' rc ' cmri “
&e,pul rlce ‘ ‘
fupra a nobis expofitum manifefle pertinet, nimirum communis jHa
retentio & expulfio reliquiarum cibi & potus, aliorumvc humorum
qux a capite, ftomacho , aut pulmonibus depelluntur. Manifcflum
enim efl hxc fieri partim attractione Ipiritus, partim aftrictione quorun-
dam membrorum, aliorumque viciffim relaxatione ,vti explicat Gale-
nus in eximio illo l:bro quem de vfu partium confcripfit.
Alterum retentionis & cxpulfionis genus, quod vel non fentitur a
nobis omnino , vel fi illud fentiamus ,a noflrx tamen voluntatis nutu
non pendet , ( quamquam ad ciufdem continuationem augmentum &
ca forte aliquid conferre poffit
)
peragitur dilatatione fibrarum inqui-
bufdam partibus ex humorum in illas confluxu(fimili ei quam ventri-
culus ex chylo intus contento patitur) quibus ita dilatatis ac intume-
fccntibus meatus omnes occluduntur, per quos claufa intus fubflantia
exire poffet (inftarmarfupij quod humedatis funiculis & orificio, coit
propemodum & clauditur donecin quibufdam ,puta ventriculo poft
)

refedionem attenuatus humor per fubtiles meatus paulatim effluar,

,

adeoque leuiori iam pondere ventriculum prcmcnte.fundum eius quod

infra pylorum antea fubfederatialiquantulum attollitur,- fauetquc huic
afcenfui contra&io fuperioris partis ventriculi qui nempe ad rugas fuas
,

habitumque naturalem redit, (fatim atque liquida illa ex cibo confeda

mada qua prius diftendebatur effluit effluit autem hxc paulatim quod
;
;

remanet minorem femper occupantclocu m , nec tam alte in ventriculo

furgente. Atque ita demum reliqui», partcfquecraffiores cibi, cum te-
nuiffimx quxquein vaporem abiere, qux medix fortis funrin liquo-
rem decodis, toto pondere inferiori orificio ventriculi incumbunt,
quod, conferente ad id totius ventriculi fitu& figura fibrifque fefe re- ,

laxantibus , fucco nimirum quo antea intumuere exprefTo , fponte ape-

ritur, onerique pro premebaturliberumdcfcenfumprxbct. Inalijs ve-
ro eafibus (vt puta mulieris prxgnantis) corpus qudd includitur vtcro
detentum prirrio naturali quodam progreflu, qualem mododcfcripfi.
mus exitum fibi per vim effringit , apertoque orificio erumpit, pofl-
,

quani omnia ad id exnaturx prxfcriptoneccfftriapofita fuerint.

Supercfl adhuc expulfio medicamentorum ope fada, qux etiam ^'
Dc u lont |j-

breuiteranobis explicanda eft. Eaautem quintuplex eft, nimirum vo- pC c medica-

mitus.deiedio alui, purgatio qux fitpervrinam.fudatio denique ,ac mcnu -

quorum quodlibet duabus vcluti partibus conflare videtur’,

f.iliuatio;

nimirum difpofirione illius quod expellendum eft, motuque fibrarum,

acneruorumadexpulfionem requifito. Exempli gratia pharmacum ,

urgatiuum cuipiam a medico prxfcriptum duo przftat. Primo enim

E umorem expellendum liquidiorem exteris magifquc purgabilem red-
dit, deinde efficit vt a ventriculo vel inteflinis humor iflc attrahatur, aut
excernatur. Vt prior effedhas producatur, requiritur in medicamento
vis quxdam prxeipitandi vt ita dicam humorem iftum e reliquo fan-
Nn
 28 6 Tra&atus Primus,
guine,velfi craffiorfit foluendi, vt deinde facilius iffluattpoflcriorem

plerumque efficit calefa&ione ventriculi', hinc enim fit vt evenis cr-

terifque corporis partibus exugatur humor , & attrahatur. Ventrem
quoque vt plurimum inflat , indeque illa totmina qux a Tumentibus
medicamenta plerumque fentiuntur porro inflatio hic in canfa cft cut
:

ab inteftinis expellantur humotes iQi quos alioqui retinuiflent.

Similem fere naturi progreflum experimur in purgatione per faliuam:
humores quippe eodem modo perducuntur ad ventriculum, indeqtie
afcenduntvt demum expuantur. Qutmadmodumvidcreeft,inijsqui
fumpto mercurio fiue in propria confiflentii, fiue in fumum foluto,
vel eodem duntaxat exterius applicato, humores frigidos quibus prs
aliqua corporis opprimitur per os emittunt > mercurio fcilicet a toto
corpore ad os igri veluti ad firmmum meti drflillatorix Colophonem
afccndentc. Idem fertur de planta illa quam ab inuentore Nicotianam
vocant, vulgo tobaccum.
Quod fperdat ad vomitum , expulfio ifla propemodum tota confidit
inmotu fibrarum noxij cuiufpiam corporis conta&u prouocaramm.
Hinc enim fit vt ventriculus contrahat fefe, concturque id quo offen-
ditur expellere.
Sudatio videtur effici calefardionc nitrofi cuiufdam corporis in ven-
triculo
,
quod cum fubtilibus condet partibus, vi caloris attenuatur, &
a ventriculo in reliquum corpus veluti a centro ad circumferentiam
funditur , Icues quofdam humores fecum vehens , qui vbi acrem
f ubcunt denfanrur in aquam. Atque ita demum generarim, & quantum
indituro nodro faris ed ,explicatas.habes facultates naturales, idquciux-
ta mentem ipfius Galeni docentis facultates hafce complexioni fiue
tcmperamenro partium humani corporis adaptari.
VIII. Odenfoiamquo pado motus voluntarius oriatur c cerebro; inquu
rcn ^ um deinceps ed, quidnam cerebro conferat obicdum miniderio
a^iuir*cerebra
•d voluntanj fenfuum illuc delatu ad hoc vtmotuihuic eliciendo fefe applicer. Quod
motus ptodu- vtcertius fiat regrediemur aliquantulum, excepturi obiedum in iplo
ftionem.
vt j ta dj C am vedibulo fenfuum , idemque toto deinceps itinere progref-
fuque fuo comitaturi. Obiedum igiturquod fenfuum oflia pullat , re-
pertoque aditu obuiis fe fpiiitibus immifeet eorum vtique naturi ac
,

temperamento conformecfl vel inimicum, id cftvoluptatemautmo-

Icdiam animanti affert -,poted quidem Sctertiumgenusadmitti, quod
cum ab vtroque difcrepetindiffcrenshaud incongrucappellauerisrquo-
cunque autem modo fenfum afficiat, a fpiritibus datim defertur ad ce-
rcbrum,nifi vel indifpofitio,vcl defixa in re quapiam cogitatio , vel
alia aliqua caufa impediat.
Iam verofiobiedum fit tertij generis, id ed indifferens, percuffo ce-
rebro ad memori* fedem protinus refilit,incidenfque ibi in alia fui fi-
milia, repetit eacumiucundo aliquo aut iniucundo connexa, vel non
reperit,& quidem fi non reperiat ,in belluis nullius fereed vfus, in ho-
minibus vero illic remanet donec euocetur. Cxterum fi obicdli natura
talk
 De Natura Corporum, Cap.XXXIV. 287
talis fit qua: voluptatem afferat, aut molefliam, vel qui faltem in me-
moria recondita adiungat fe alijs quibus delegetur animal vel offenda-
tur, fentitur protinus a corde. Nam cum ampli redtique nerui viuidis
qui a corde emittuntur fpiritibus repleti, cor ipfum cum cerebro con-
nedtant, fieri non poteftquin motus pcradtiin cerebro, cordi quoque
communicentur, quorum communicationefir, vr cor feu potiusfpiii-
tus cordi circumfufi dilatentur vel conftringantur.
Et hi quidem niotus vel vnius prorfus generis funt,velaliqua con-
trarij fuiadmixtione temperantur i fi prius , vnus eorum appellatur gau-
dium , alter triftitiz quibus cor oblidentibus , (opprimentibus etiam
fortaffis fi intenfifsimifint) pauci admodum fpiritus tranfmittuntur
ad
cerebrum, donec fedentur aliquantulum temperatiorcfquccuadant.
Cum vero motus ifti mediocritatem non excedunt , maiorem fpi-
rituum copiam ad cerebrum ftatim mittunt , quas quidem fi conue.
niens fuerit, fpiritus illi a cerebro deriuantur in ncruos illorum receptio-
ni accommodatos, quorum dilatatione mufculis tendinibufque qui
illis affiguntur motum impertiunt }
& hic deinde totum animantis
corpus moucnt, vel faltem illa membra qui neruorum fpiritibus a ce-
rebro deriuatis intumefeentium imperio, vt ita dicam.fubdirifunr.
Porro fi obiedtum naturi animantis conforme fuerit , mittuntur a
cerebro fpiritus in eos ncruos qui corpus mouent verfus obiedtum ;
fi

vero fuerit inimicum, motus fugi fcilicet vel auer-

priori contrarius,

fionis imprimitur. Pofterioris huiufcc motus caufam appellamus timo-

rem ,
prioris vero, quo obiedtum profequimur, fpei nomine defigna-
*nus. Ira fiue audacia vtriufque mixtione componitut ,
peream quippe
conatur animal amoliri malum, aggrediendo illud ac vincendo , ori-
turqueexfpirituum abundantia.
lam vero fifpitituum a corde afeendentium copia tanta fit, vt eam
cerebrum commode haud capiat naturalis agendi modus tam in ho-
,

minibus quam in belluis impeditur , vel etiam peruertitur. .

'
Open pretium erit ea qui modo breuiter perflrinximus paulo en*-
Cut oblc fta
cleatius tradere; & primo quidem rationem aperire, cur obiedta ingra- iucund» diU-
ta & iniucunda fpiritus contrahant , deledtabilia vero eofdem diffun-
^
dant.Hocidco fit, quia cordis bonum in vitaconfiftit ,id eft in calore eo fj tmconttl .

Cchumiditate, calori autem cum humiditate coniundto naturale eft hinc;

dilatare ftigori vero & ficcitati contrahere corpora in qui agunt & ab
,
:

hrs quidem tanquaminfeftis,& inimicis tam nominum quambellua-

rum natura abhorret jiuxtaquetum ratione, tum experientia docemur,
obiedta omnia quzex natura fua conuenientia funt,ac falutaria, ca-
lida e(Te & humida idque in ea proportione qui animanti ijs affedto,
,

& oblectato maxime congruit.

Porro cum animal omne iifdem conflet elementis quibus reliqua fub-
lunaria, cumque totius animalis veluti compendium quoddam in cor-
de reperiatur , idemque fanguine calidiffimo abundet; fit vt fi qua ex
fubtilibus iis corpufculis qui ab exterioribus obiedtis emittuntur.in ca- •
 288 Tra&atus Primus,
lidumiflum fanguinem incidant, idem fere illic praefice quod folctaqux

gutta in vini calicem infufa, qux nimirum per idoneam vini quantita-
tem vndique fe diffundit. Quare vix erit obie&um vllumadeo exi-
guum, cuius ingreflii calidus ille circum prxcordia fanguis infigniter
non agitetur.
Agitatio hxcfiue motus pro conditione obicdfi vnde procedit con-
ueniens eft.vel diffiona, nifi forte obie&um ipfum adeo paruum fit, Se
imbecille, vt nullus omnino effctSus exeofequatur, tumquein cotum
numero ponendum eft, qux fupra indifferentia appcllauimus. Si effe-
«Sus indeconfequcns cordis naturx conueniens fit , fit cuiufdam circa
ipfum vaporis diffla fio, quam voluptatem nominamus, eaque a exteris
motibus qui tum deledationc fiunt., quales funt amor, fpes , gau- &
dium, nunquam feparatur. Si vero eftedtus inde nafcens ingratus, in- &
iacundus fit, opprimi (e vcluti incumbente circum onere fentit cor,hxc-
que oppreffio motibus doloris , triffitix, timoris, odij , & fimilibus com-
munis efl.

Iam vero experientia conflat motus hofce omnes inter fe difereparej

diucrfafque corporis partes, earum qux in cordis vicinia pofita funt, per-
cutere; ex qua pcrcuffione (equitur vt fpiritus deinde a corde cmiflr di-
uerfimodeafficiant cerebrum, & ab hoc in diflin&os neruos diflribuan-
tur ad diuerforum membrorum motus efficiendos. Hirte fit, vt certa
aliqua paffione in corde excitata eadem plerumque membra mouean-
tur
,
prxfertim in belluis conflantiorcm operandi modum a naturafor-
titis; & fi forte varietatem aliquam in belluis nonnunquam deprehen-
damus, exobferuatione circumflantiarum non erit difficile caufasilliuj

coniedtare. Speculi vero horum motuum difcuffionc medicis Sc ana-

tomicis reliSla, monemus duntaxat obiter fumum illum, feu vaporem
Voluptatis, pondufquc tri(litix,apcrce indicare , priorem quidem motum
de dilatatione, poflcriorem vero de conflridtione participare.
X. Hinc vides quo padto animantes externorum fenfuum beneficio fa-

^'*tar ' a fibi obicdla a noxiisdifeernant, qux quidem dtfererio perferio-

«t/rnorurtTfi'
re* vtiliutc. ri modo in belluis repetitur, ijs prxfertim qux remotx ab hominibus li-
beriorem fpirant aera : harum quippe puri & incorrupti fenfus eam
quam natura dedit integritatem & acumen retinent. Neque vero pu-
tandum efl, minorem fuiffie in homines quam bclluas quoad hoc natu-
ri indulgentiam, fed & nos pari fenfuum acumine prxditos fore, nifi
luxu & intemperantia eofdem corrumperemus. Teflatur hoc ca quam
fupra retulimus de Ioanne illo Lcodienfi ,idemque confirmant
hifloria

complures Eremitx qui in ignotas herbas radices aut legumina inci-

dentes,fbIoguflu vel etiam olfedude eorundem qualitatibus, noxixne
an falubres effient , iudicabant.
Hoc vero fenfuum acumen ira iam in nobis perijt, vt non nificxi-
gux quxdam obfcurxquc vt ita dicam fcintillulx remaneant, prodentes
ie in qualitatibus illis quas fympathias , Sc antipathias vocant, quarum
» caufx ex ijs qux modo diffieruimus facile reddi poffunt ; neque enim
aliud
 . \

De Natura Corporum, Cap.XXXIV". 289

aliud funt quam conuenicntia: quxdam vel repugnanti* animantis cum
externisquibufpiam corporibus , in indiuidua illius proprietate fundata,
ficuticiufdcm cum aliis rebus conuenicntia, vel repugnantia fundata in
qualitatibus fpecificis vocatur naturalis feu contra naturam. SeddehoC
infra fufius.
Atque hinc demum apparet traditos nobis a natura fenfuseum pt-x-

fertim in finem, vtobieifa nobis falutatiaprofequamur, & noxia decli-

nemus. Cxterum quamuis prouidum hocnaturx confilium in tribus
imperfcdlioribus facile agnofcatur,dubitabitforcaflequifpiam quomo-
do duo nobiliores , vifus nempe & auditus, motus illos excitent profccu-
tionis, &fugz, qui animantibus ad fui confcruationem neccflarij funt.
Quomodocnim,inquict,intucndo folummodoobie<ftum,fonumve ab
illo editum audiendo, poterit quis in notitiam qualitatum quibus imbui-

tur deuenire > Ecquis complacentiae vel auetfionis motus in eiuscorde

excitari poteft fola Ipeciei vifiux ab obiedo in oculum tranfmiffionc, vel
foni ab ipfo editi perceptione: e contra vero fi nullus foret id generis
motus, vndcnamorireturiftiusobieiftifuga.vclprofecutio. Cum gu-
ftat quis , vel odoratur vel tangit quidpiam , dulcedinem in co aut ama-

ritudinem , aut faetorem , frigus denique , vel calorem deprehendit, de-

leihturque inde, vel offenditur i audito vero duntaxat vifove obiedlo,
qui tandem poterit illud ita approbare vel rejicere, vt commodum inde
aliquod quoad vita: conferuationem obtingat.

Difficultatis huius folutio ex iis qua: iamdi&a funt partim erui po-
teft obferuandum tamen nobiliores hofee fcnfusmoueri plerumque ab
:

memoria fociantur cum alio quopiam obie&o ab ali-

obiedtis prout in
quo reliquorum trium fenfuum approbato antea , vel reiedlo indeque ;

nafeitur motus quo obie&um tale profequimur, vel declinamus. Sic

cum canis confpicit hominem folitum porrigere illi efeas , fpecies ipfius
phantafiam canis ingrefla , alias e memoria euocat ciufdcm fecum na-
rurzab eodem fcilicet homine antea cmiflas; hx autem cumfpcciebus
efcz coniundlz prodeunt, vtpote fic primum ingredi folicxrproinde-
que cum efca fic cani conucniens , motumque profecutionis modo fu-
pra explicato , in co excitet , fit vt vifo illo homine protinus ad cum ac-
cedat. exprimatque fenfum quendam voluptatis quam in illius confor-
tio percipit. Atque hoc demum fundamento omnis belluarum aflue»

fa&io, & vtita dicam difciplina innititur.

jfrru
i;n:V7

Nn iij
•
11.»
,
 290 Tra&atus Primus,

capvt xxxv.
©e inferumentu materialibus cognitioni* & paponu, variifque
paponum effcchlnu ,
de gaudio item & trijlitia , & quo-
modo JpiritM 'vitales a cerebro ad defiinata corporis
membra ita mittantur vt in itinere non aberrent.

T arduum hoc negotium tandem concludamus,exquo

Septum luci-
pendet intelligentia motuum omnium ,ac mutationum
dum (edes eft
phantafi*. quz ab externis corporibus in animante producuntur,
non erit abs re materialia omnia inftrumenta huc confe-
rentia breuiter fummatimque pcrflringerc. Quorum
cum cerebrum fit prxeipuum , vel (altem inter prxeipua fecundum di-
gnitatis locum fibi vendicct, obferuandum efl ineffe ei circa medium
quatuor cauitates, tot enim a quibufdam numeratur, quanquam reucra
omnes illa: non nifi vnam amplam efficiant, in qlia quatuor veluticcL
lulx diftingui poffiint. Pars inferior harum cauitatum admodum inx-
qualis eft, eique adne&itur rete exiguarum venularum & arteria ruma
finu quodam pullulantium plexu mirabiliter intertextum : auget infupa
inxqualitatcm hanc glandularum quibus abundat multitudo.
Dux amplz huius cauitatis cellulz tenui quodam corpore, inftar
membranz, magis tamen friabili, feparantur, quod ex natura fua pellu-
cidum, hic tamen quia laxius pendet ,& in rugas aliquantulum contra-
hitur , nonnihil de claritate fua amittit. V ocatur hoc ab anatomicis fe-
ptum lucidum differtque a reliquis omnibus cerebri partibus ab ante-
, :

riori ad pofleriorem capitis partem re&a protenditur, cerebrique caui-

tatem in dextrum finiftrumque ventriculos qua porrigitur diftinguir.

Et mihi quidem in hac parte , eaque lola ( circumllantiis omnibus
ponderatis, mamreque perpensa illius ad hoc conuenientia aptitudi-

ne ) refidere videtur phantafia , quanquam Canefius glandulam potius

in qua eandem collocaret , elegerit. A (Tertio vero mea his przfertim ra-
tionibus nititur. 1. Quod pars ifta medium cerebri teneat, qui fitusop^
portuniffimusell accipiendis a toto corpore nuntiis, qui tum ab anterio-
ri tum a pofteriori eiufdem parte neruorum vehiculis perferantur,
t. Quia bina illiuslatera conucnientiffime videntur opponi fenfibus il-
quos natura geminos fecit, nuntij quippe fiue atomi per eos intran-
lis

tes,vtrumque hinc inde illius latus ita pulfant, vt ab vtraque fui parte
obie&orum impreffiones recipiat .-quin &
ipfacx fua natura tempe- &
ramento aptior alioquouis corpore videtur ad recipiendas omnes mo-
tuum differentias eft etiam ei non parua affinitas cum oculo, quem,Yt-
:

potefenfuum omnium externorum prxcipuum.pareft ad potentiam il-

lam proxime accedere, quz proximum fupra illos dignitatis locum ob-
tinet.

Prztetea

x
 De Natura Corporum, Cap.XXXV. 291
quandam fibique propriam difpofltioncm for-
Prxterca peculiarem
titaeft,cum tamen glandulaequx magno numero in cerebro reperium
tur, commune quoddam temperamentum ,eafdemque penitus quali-
tates habere videantur. Ad harc,inipfa cerebri cauitatc ledem haber,
vbi rerum omnium fpecies ac (Imilitudines vr in proprio flbi loco &
receptaculo conduntur, mouenturque hinc inde & fluitant quoties de
pluribus flmulobic&is cogitamus. Fauet denique ipfa cerebri poflcio
qua de re quapiam intcnflucmcditantesvri folemuslantrorfum quippe
illud inclinamus , tanquam addu&uri fpecies verfus fincipitium , vc
indercfilientcs lucidum hoccc corpus percutiant.
His itaque praetr.iflis cogitemus atomos feu fpecies ab obie&is emif- 1 1.

fas, (cpto hoc ,fiuc fpecule percuflo recipere fe deinde in cauitates, ibi-
que in foraminibus quibufdam cafu oblatis dclitefccrc quod f! vapor
:
niant vt anit»
nlu‘
aliquis aut fpiritus paulo vehementior cauitates illas irrumperet, Sc vt ita co £
dicam perflaret, excitarentur rurfusillz fpecies, Sc per vaporem cauita-
tesimplentem hinc inde fluitantes , fpeculum hoc , flue phantafum de-
nuopercutercnc, cuius fubflantia cum non ira compafta fit quin facile
patiatur frbi aliquid deteri, haud raro contingit, vt atomi eo percuflo
rcfllientcs particulas aliquas derafas fibique
,
adherentes in reditu ferant:
atque hinc efl quod reuocatx poftmodum ad phantafiam , vnaque fo-
cum particulas hafce deferentes , obiccla non vtcunque, fed vt antea co-
gnita, in memoriam rcuocent.
Obferuandum prxcerca efl neruos omnes e cerebro nafcenres ,l, ‘
, haud „
procal ab hoc ipcculo ongmcm luam ducere» equorum numero omif- t uT phantafi*
fis exteris duos paulo diligentius infpiciemus, cos nempe quos onatomi- d«iucncur ad
cot '
ci fextumparfiue conjugationem vocanti cui hoc peculiare eft
,
quod
in multos exiguofquc veluti furculos initio pullulet, qui mox coeuntes
vno membranx inuotucro conrcguntur iam : vero cum hxc neruorum
fabricatio fenfui quoque apta (It, (vtpotequi mulcis conflare fibris po-
flulat ,quo facilius fortiufqut percutiatur , multis fciliccr obiedti particu-
lis in multas item fibrarum huiufmodi partes incidentibus) inde admo-
nemurfextam hinc neruorum coniugarionem.cxrerni fenfus natuixaf-
finem efle, ibiquea fummo rerum archite&o conflitutam efTe.vc per va-
rios eius duftus notitia eorum qux in cerebro agerentur,ad varias in quas
excurrit partes deriuaretur. Et vero vnus illius furculus fertur verfus
cor, nec duntaxacad pericardium, vt voluit Galenus, verumetiam ad
ipiam cordis fubftantiam , vt pofteriores Anatomici detexere, pertingitt
atque hincmanifeftcapparct,quaratione motus a fenfibus in fepto lu-
cido feu fpcculo excitati detiuari pofllntad cor.
Pergamus iam ad confldcrationcm effedluum qui motus hoc patflo 1 V.
*
a cerebro ad cor deriuatos confcquuntur. Primo igitur repetentes quod
fupra diximus, omne id quo mouetur cor habere rationem voluptatis
vel doloris ( quanquam motus ille quo malum fenfus non atfluali fui pr?-
fentia, fed fola recordatione nos affligit, triflitiam potius, quam dolo-
rem vocare foleamus ) deinde recolentes, quod docent Phy fici,dolorem
 igz Tra&atus Primus,
nafci cx diuifione aliqua nerui , quam vocant folutionem continui , (qui
nempe vt dolore afficiat in neruis fieri debet, cum nec folutio vlla qux
non ientitur doloris caufa fit nec fenfus vllus effe poflit abfquc neruis, )
,

concludere inde poflumus , folutionem illam continui, quam vocamus

dolorem, quamuis dilatationis motu quendam prx fc ferre videatur, effe
tamen rcueraaffc&x partis conipreflfioncm. Porro comprefsiohxc con-
tingit modo quo de motu reftitutionis agentes , oftendimus eundem
contingere corporibus aegre flexibilibus , qua: per vim comprefla , & in
figuram angufiiorem quam illorum natura commode ferat coa&a, re-
deunt deinde ad flatum naturalem, vbi dominantis violcntiz tyranni-
dem euaferint.
V oluptas igitur fcu dclc&atio, cum fit dolori contraria, in moderata
dilatatione confiftere debet , vehementem quippe compreffioncm fc
querctur finitimarum panium compreflioaliqua, proindeque etiam do-
lor. Et hinc eft quod experiamur ea qux dolorem inferunt dura plerum-
que effe, mollia vero & oleofa qux delc&ationem pariunr,qualia fune
cibi, odorefque qux guftatum & olfadlum dulcedine fua recreant» cor-

pora item quorum mollities taiftum mulcet. Hxc autem omnia fi me-
diocritatem excedant dolorem cx naufea gignunt ,adeo vt ab exuberan-
tia & veluti extremo quodam limite voluptatis repentinus in doloris
confinia tranfitusfiat.
lam vero ncceffc corporum fpecies qux phantafiam
eft exiguas illas

ingrediuntur, eofdcm, faltem pro virium fuarum modulo, effedhis in ea

roducerc, quos primo in extcrnisfenfibus,vnde ad cerebrum deriua-
Eantur, producebant. Cum enim tam fenfus hi ( id eft nerui) quam fcp-
tum lucidum, abipfiflima cerebri fubftantia oriantur, necnifidiuerlis
gradibus puritatis & fubtilitatis differant, fieri non poteftquinabcodem
obiedto fimiles comprcffionis vel dilatationis motus in vtrifque produ-
cantur > cui quidem comprcflioni fiuc dilatationi prout in externis fen-
fibus fiunt, nec voluptatis nec doloris ratio competit, fed prout perner-
uorum du&us deferuntur ad cor , quod licet fedes fit dolorum omnium,
& voluptatum ,
quibus reliqux partes afficiuntur, ipfamque voluptatis
dolorifve rationem prxdi&is motibus impertiat, per fe tamen nec huius
nec illius fenfum habet. Species ergo feu corpufcula qux phantafiam
percutiunt comprimunt eam tantum , vel
,
dilatant, nuilum vero dolo,
rem aut voluptatem in eadem excitant.
V Porro fi corpufcula hxc a fepto lucido feu phantafia repercufla, inci-
D« ^ ffi n
'
dant in exiguos illos ramulos ncruorum fextx conjugationis qui ferun-
tur ad cor, fieri non poteft, quin motus dilatationis & comprcffionis in
corde efficiant ,
fimiles illis
,
quos anti in phantafia effecerant : & qui-
dem cum cordis temperamentum ob fummam eius tum teneritudinem
tum calorem recipiendis impreffionibus aptifsimum fit, neceffe eft fieri
aliquam in illius motu alterationem }
idque duabus de caufis, quarum
prioreft naturalis ea quam diximus cordis difpofitio, altera vero , idhis
quo percutitur efficacia.
Atque
 De Natura Corporum, Cap.XXX V. 2 93
Atque hxc demum in motu cordis alteratio diuerfaque eiufdem
palpitatio illud eft quod proprie appellamus paflionem ; qui etiam pro
ualitatcirapreffionis dilatantis vel comprimentis cor , fpiritufquc cor-
J i circumfulos , cum dolore vel voluptate coniungitur , dignofciturquj
expulfu arteiiarum:hinc medici docent cuilibet pallioni proprium ac
diflindtum pulfum conuenire. __
Pulfus hos generarim abundantia, ve! inopia fpirituum diftinguit, vr.
quanquam in vtroque genere communes reperianmr differentix pul- D» multiplici
:

fus quippe citati , vel tardi , vniformes , vel irregulares , xquales vel inx-
quales, tam cum abundantia, quam cum paucitate fpirituum iungi num diucifiu-

queunt pro variis fcilicetpalpitatbnibuscordis vndeoriginem ducunt: “ on,nIC

,

prxeerea obiedli prxfcntia , vel abfentia , propinquitas , vel diftantia, in-

tendunt illius idtum vel diminuunt, adeoque in cordis etiam motu va-
rietatem inducunr.
Reuoccmus igitur in mentem, quod fupradeclarauimus, vitam fci-
licet in calido humidoquefiram elfe, & his duobus fimul iundlis reddi
corpus cuiinfunt magnum inde enim concludi poteft,ad motum ma-
:

xime viuidum requiri idtum fortem, plenum, liberumque.inftarxqua-

bilis fludluum in valto tranquilloque occano volutationis, non autem
citatum ac violentum, inftar eorundem in angufto freto, procellifque
agitato fele inuicem frequenti illifione frangentium. A viuido hoc
ucm diximus motu alij aberrare poliunt vel per exuperantiam , vel per
,

3 efedtum qui per exuperantiam aberrant .acres , violenti frequentefque

;

funtjqui vero per defedtum , tardi , debiles fcu remilTi , ac denique rari

euadunr.
Et quidem fi motus cordis diligentius examinemus, reperiemus tres
uas modo enumerauimus eorum differentias cum tribus prxeipuis pae-
Zonibus coniungi primam fcilicct cum gaudio, fecundam cum ira, ter-
;

tiam denique cum triftitia. Neque vero nccefTe ctit in caufis horum
motuum inueftigandis diutius laborare: manifeftum enim eft, gaudium
ac triftitiamcum ex imprefsione in fenfibus fadfa oriantur, debere prius
quidem , in oleofa quadam vt ita dicam dilatatione confiftcre , id eft
fpiritus cordi circumfufr motulcni .explicato , libero, iucundo ,ac deni-
que medio inter nimiam velocitatem, nimiamque tarditatem diffundi
debent pofteriorem vero (quxexpccnanafcitur vti prius ex voluptate)
;

in eorundem fpirituum contradlione, quorum proinde i dius debilior

erit, carebirque iis qualitatibus quas modo enumerauimus.

ad iram fpedlat, motus ci proprius tunc demum accidit, cum
Quod
abundantia fpirituum in corde contraria fenfas percufsione aliquandiu
comprimitur , fed eandem protinus vincit. Cor enim inftar torrentis
incurfu impediti, hominifvc per vim detenti , qui vbiobftantia perrupe-
re, maiori impetu & quadam prxeipitatione feruntur, fuperata hac
fenfus oppofitione, maiori fe violentia dilatat, feruidoque proinde & ve-
hementi motuexxftuat- Iuxtaquc videmus iram fxminx rixantis, fi no-
uis identidem offcnfiunculis interpelletur, canis item per interualla irri-

Oo
 294 Tra&atus Primus,
tari vfque adeo exafperari > vt illa quidem limites omnes rationis egre^

diatur, hic autem in rabiem agatur , nullam aliam ob caufam quam

quod idoneis interuallis irritetur : fed & homines quoque nonnulli leui-
bus irritamentis frequenter lacefsiti antequam immodicus ille fpiri-

tuum xftus relcderit, pafsionis impetu abrepti in febres inciderunt.

ira turbare videtur per exceflum me-

Sola fere inter exteras paffiones
diocritatem gaudij quod omnium eft pcrfe&iflimum, & velutiregula,
,

ac norma ad quam reliqux exiguntur ex parte autem defedus , vari*

:

reperiuntur pafliones inter gaudium trifliriamquc medix, plusminufve

de alterutro participantes, fpeciatim vero dux illx infignes, quibus vi*
ta hominum regitur , fpes nimirum , atque timor ; de quibus medici do-
cent,arteriarum pulfus in timore quidem citatos , preffos & inxquales ef-
fe,quibus ni fallor addi poteft,quod parui fint & imbecilles.-recefTus quip-
pe a gaudio, pulfus vtitadicam plenitudine ex parte minuir,quod tamen
celeritate quadam aliquatenus compenlatur. Spes autem ex alia parte ita
receditagaudioperdefedhjm.vt moderatam tamen diffufioncm ,con-
ftantemque xquabilitatem in motu fuo tueatur. Quare medici hanc
paflionem inter exteras maxime innoxiam iudicant, & qux vitx confer-
uationi potiflimum conferat. Atque ex his demum apparet, quid fine
motus illi quos vocamus pafGones , & quo padfo in corde excitentur,
vil. Expendamus deinceps, quid in reliquo corpore hxc varietas pafiioa
iU
bu?d'm Xo"
num n corde excitatarum , indeque ad phantafiam afeendentium efE.
‘

num cffcftibus ciat. Pro varia igitur harum motuum qualitate, & condirionecijcine-
POr ' ce ^e
$ '"Ju
ept um.
j
* cor dc in arterias minorem, maioremve (anguinis abundan-
t amj idquediucrfimode; & quidem recipiendo (anguini fic egefto ap-

tifsimx funt arterix illx, qux afeendunt ad cerebrum , nec dubium efl
quin cum redrii furfum porrigantur , pars (anguinis fubtilifsima, fpiri-
tuumque plenifsima pereas feratur. Hi ergo fpiritus longum implica-
tumque iter, varii; hinc inde meandris, anfradfibufque in cerebro fa-
cientes ,
permifeentur vapori qui ab ipfo cerebro emittitur , tande'mque
in ventriculis cerebri recepti , libere illic fumant , euaporantes fcilicer per

arteriolas quibus plexus choroides , fiue rete illud mirabile, cuius antea
meminimus , contextum eft : iamquegraues effcdli , naturali impetu de-
cidunt in partem illam, fiue propaginem cerebri, qux vocatur medulia
fpinalis; e quacum nerui per totum corpus difeurrentes vndique pullu-
lent ,
non poteft , quin fpiritus hi incraflati iam, & pondere fuo def-
fieri

ccndentesjvel ipfi in neruos delabantur , vel alios fe priores in eofdcm

propellant qui fi vis illa a tergo minime vrgeret , tardius vtique defeen-
,

derenr. Porro cum motus hic fpirituum deorfum fiat , nec vllum repe-
riat obicem, priufquam ad extremam fui periodum ventum fuerit, vim

& effedlum eorum ab infimis neniis primo fentiri necefle eft.

n r Quod fi magna fpirituum abundantia defluat , tam velox eft , repleto
infimo, exterorum quoque neruorum implerio.vt momento propemo-
dum fieri videatur. Quemadmodum aqua infubita & violenta inun-
datione, eodem tempore, ad vtramque fluminis ripam quoad carara-
ftam
 De Natura Corporum, Gap.XXXV. 29 j
dam portam furgcrc videtur» quanquam ratio demonflrct incrcmcn-
tum hic ptimo fieri , vbi nempe defluentis vndx impetus ptirnum coer-
cetur.
Contra vero fi quidem poflunt implendis
pauci fint fpiritus, fufficerc
neruis infimis, reliqui tamen remanebunt. Et hoc demum
fere vacui

i
accidit in timore, qui cumomnes quibus agitamur pafsioncspau-
inter
'

cifsimos fpiritus requirat, crura primum mouct, adeoque animantem

quam con ipuit , ab obiedo illum incutiente magna vi aucrtit , & in fu-
gam agit: quanquam reucra fuga hzc fpem quandam languidam, &
imbecillem cum timore coniunchm indicet. Summus quippe timot
fibi tclidus, contradis prorfus fpiriiibus morum omnem impedit, in-
deque ftupor appellatur, hic enim ei cum triflitia idqueob eandem ra-
tionem communis cft. Hinc etiam videmus quofdam naturaliter ad-
modum mcticulofos vrgente timoiis vehementia, ita deficere animo,
vt nec fjgere audeant, nec alia quauis ratione incolumitati fua: con-
fidere.
Quod fi fpiiitus paulo largius defeendant, non folum crura moue-
buntur, verumctiamalia membra fuperiora, quorum motus defenfio-
ni animalis conducit. Iam vero cum cerebrum ipfumfenfufquequi in
capite tanquam arce collocati afccndcntes a ebrde fpiritus primo exci-
piant; fieri non potefl quin horum aliqui in ncruos fcnfuum influant,
adeoque excubare faciant animantem, timoris, vel triflitia: fuae caufis
attentam.
Si vero timoris vehementia vfque adeo inualucrit, vt contradisom-
nibus fniritibus motus eorum penitus interpelletur, ( vt in hypothcfi
quam fupra tetigimus )
relinquentur fcnfuum ncrui fpiritibus prorfus
dcflitutijfictque vt animal immodica periculi apprehenfione perculfum,
omnem illius apprehenfioncmfcnfumqucamittat, parique fc facilitate

5* in illud przcipitet.qua poflca cuafit ; folo enim cafu regitur, fierique po-
‘tcil,vt ob ipfam timoris vehementiam intrepidus videatur.
Atque ex his demum generatitn intelligitur, quo pado operationes
onmescorpori naturales neccflario quodam ncxupauionesconfequan-
;tur , ita vtad carum exercitium
opus non fit, fiuc hominibus fiuebel- ,

luis rationis vfum tribuere: quanquam earum aliqus, principia & cau-

lasquibus nituntur minime lcrutantibus videri pofsint prima fronte ex

intelhgentix fonte dimarjare. Manifcflumenimcfl ex iis qua: hic difTe-
ruimusjomncshofce motus apta partium corporearum, ccrt* raritatis,

veldcnfitatis,difpofirione,& ordinatione peragi. Neque vero dubiu e fi;

quinqui inquifirioni huic diligentius incumberet, altiufquc in eandem

penetraret,genuinas motuum omnium extcrnoruqui bclluarum homi-
num ve pafsiones comitantur caufis detegeret. Quod ad noftrum autem
inftitutum attinet, fatis efloflendiflcmodum quendam progreflum- ,

qjuc na turi, iuxta' quem operationes hx peragi queant ita tamen vt cui-
(

libec quam attulimus circumflantia: fcrupulose non adhxrcamus) viam-

queaperuifle ,quam qui ingredientur, perfedam , folidam.facilemque
Oo ij
v r
....
n

296 Tra&atus Primus,

huius rei fcientiam tradere poterunt, dummodo non perfunctorie fcd

totis viribus huic prouincise incumbant.

Vnum adhuc reflat de quo ledtorem admonitum velim.nimirum mo-
tus hos externos qui paflroncm fequuntur, duplicis efle generis. Qui-
dam enim funt veluti inchoationes illarum adlionum qua: partionem,
vnde procedunt, naturaliter fequuntur, alij vero nuda duntaxatciuf-
’’ *

dempaflionis indicia; fiuntque ob connexionem partium minime ne-

ceflariarum ad praecipuam adtionem ex illa partione fecuturam,cum aliis
parribus quarum motus principaliter intenditur. Ex. c. cum ad lautio
•

riscibi confpedhim efurientisos faliua perfunditur , motus hic inchoa.

tioquxdam eftcomeftionis, fiucprxparatioad eandem. Dum enim -

comedimuss humor quidam in os attrahitur , qui cibum humedlet , fa-

1
-

poremque illius deferatad neruos lingua:, quorum munus eftphanta-

fiam, in cerebro refidentem de eodem certiorem facere. Motus autem
ille, &didudlio faciei quam in ridentibus obferuamus, vlteriorem finem
non fpcdlat, oritur enim folum ex connexione mufculorum eam in
hunc habitum trahentium, cum partibus quibufdam interioribus,:» paf-
fione rifum excitante principaliter motis.
VIII. Priufquam vero ab hac materia tranfeamus, pauca de diaphragmate '

Dediaphng-
fu (-,ii c i(- nc a funt ; inquodaltcrneruorum fextx coniugationis ramus ex-
j S
*
currit;priorem quippe iam fupra diximus ferri ad cor, coque deferre-
obicdla cerebrum ingrefla, &apofteriori quidem hoc, motum , feu
pafsionem ab obiedto in corde excitatam ad cerebrum reportari mor
videbimus. Pars hxc conflat membrana mufculos3, in cuius medio
reperitur circulus neruorum cui alligatur inuolucrum cordis quod vo-
Wm neruorum fextx conjugationis debet.
,

catur pericardium. Senfir acutirtimo prxdita eft

Porro cum
,
,

quem ramo
tremulas
alteri -v

quafdam
1
vibrationes facillime recipiat, refpirationeanimantis perpetuo mouetur,'’
laxata fubinde,& eontratta, inflarmembrana: tympani militaris, G :

paulo laxior & humidior fuerit, aut etiam veli expanfi, ventoque ex-
politi.

Ex hac diaphragmatis deferiptione facile intelliges omnem motuum

varietatem quas exiflit in corde, ei quoque neceflario communicari.
Cum enim cor palpitatione fua moueat pericardium, & hoc rurfus cum
diaphragmate iungatur; fieri non potcfl quin motus omnes & vibratio-
quoque imprimantur neque vero ibi fubfi-
nes cordis diaphragmati :
^ ,*<

flent , neruorum fextx coniugationis perferentur adce-

fcd minifterio
!

rcbrum,vbi per hunc demum circuitum partiones omnes in corde ex-

ciratx percipiuntur. Hinc forte eft quod a Grxcispars hxc vocetur
tpbtc vnde deriuatur *» quod Latini interpretantur fapere pet .-

hanc enim partem obierftivt ita dicam faportranfiens.nos ad fe allicit.

Ab eodem quoque deriuatur n>' ra?p»«7». compofitum ex cp««»
prudens quippe eft cui bona & falutaria fapiunt & qui ad eorundem ,

profccurionem inclinatur. Et hxc fanc ctimologia aptior videtur e$,

quam adducunt nonnulli eandem petentes a phrenitide, proptetea quod

ET" ‘i
 De Natura Corporum, Cap.XXXV. 297
grauisindifpoficio fcu inflammatio diaphragmatis, iftius morbinon raro
caufi fit.

Porro quia obie&um quod a cerebro t ran finit dtur ad cor, itineris IX.
fui partem conficit in eodem neruo per quem cordis motus deriuantur ^
,

ad cerebrum ncccflarid fequetur , vt q ui attendor eft obiedtis qui ex- przteritonim

;
,
™‘™ or, * 0I,cn ‘
ternis fcnfibus obuerfantur , pafsionis fur impetum minus confideret}
contra vcro-qui feardendusconuerjitadeaquigeruntur incorde, ob-
icdtis exterius pultantibus debilius afficiamr. Nam fi phancafia forti-
ter ad fe trahat fpecies,fiue emanationes, qui ab obie&is exterioribus
ad fenfumtranfmittuntur, tantam carundem copiam tantoque impetu
effundet in cor, vtafccnfum inde fpirituum numero viribufque impa-
rium prorfus impedituri fint. Quod fi fpirituum a corde per dia-
phragma ad cerebrum cmifTorum violentior fluxus fit , neruum per
quem afeendunt, ita implebunt, vt non nifi pauci admodum debilio-
ris effluuij emanationes contrario per eundem canalem motu ferri

•pofiint.

Et hoc demum pa&o fecundam in nobis dcleilationcm vel dolo-

rem natura excitat; quibus nonnunquam, in obie&i ipfius primarij ab-
fentia vehementer afficimur. Sic cum de adtione aliqua delcftabili vel
iniucunda cogitamus , motum quendam fentimus in vicinia cordis , in-
uitantem nos ad illius profecutionem , vel fugam. Nam ficuti prima
deleftatio oriebatur ex obiedto per fpecics fuas percudente phanrafiam,
(qui nempe nullum obie&um difccrnit nifi pnuia ciufdem pcrcufsio-

t>e admonita )
ita fecunda oritur ab agitatione fpirituum in corde per
fpecics illuc veluti nuntios a cerebro tranfmifTas, qui a corde per dia-
phragma refilientes phantafiam denuo nouo i<ftu feriunt. Et hinc eft
quod prxtcritorum memora recreet nos , vel affligat , delegatione affi-
ciens vel pernitendam gignens. Hinc edam oritur belluarum affuefa-
ttio, falcem quantum vis appetitiua ei conducere poteft, perficiendo fci-
hcct quod iam antea in parte cognofcitiua inchoatum erat, per fpecie-
rum ingrcfTum.modo quem fupra explicuimus.
Expendamus iam qua ratione fieri pofsir, vt a tam exigua Corporis
x -

"
particula , qualis illa eft qui ab obieifto in fenfum emittitur, tantus, tan- u«
que vehemens motus in vicinia cordis excitetur. Quod vt appareat ob- ««mi t«nto»in
feruandum eft motus hos in corpore omnium qui vel excogitari pof-
,

funt fubtilifsimo nimirum fpiriribus quos vitales vocant, peragi: quo- fune,
,

rum quidem fpirituum tanta eft fubdlitas, tanta agilitas, tantus deni-
que calor, vtnonfolum ignei, verumetiam ipfe ignis haud incongrud
dici pofsint.-proindeque fi ignis in motu fuo vehemendam cogitemus,
E non eft quod repentinos ac violentos pafsionum xftus admiremur.
Vlterius autem aduertendum eft, motus hos non femper ad fum-
mum vehemencii gradum aflurgere, fed tunc folum cum feiis animal
longo vfu vel exercitio dircifte aut falcem indiretteafTuefccit: quare gra*
dusille fupremusnontam ex agentis virtute, quam ex patientis pripa-
tatione attingitur. Quemadmodum aqua frigida candentis in fe fe vi
ili
 '
*':*S

298 Tranatus Primus,

cxrin&ionem multoties pafla , ita demum difptfita efl,vt fi hxc aflib

iterum ineam repetatur, eadem vi a fiigorcad fummura calorem per-

ducetur qua primo ad teporem prrdudta fuit. Iuxtaque experimur cor
diuturno cuiufpiam amore violcntoquc fruitionis dtfidcrio iftuans btc-
uifsimo obicdfi quod ita deperit confpc&u , & vel leuifsimo iduum
ab co prius infli&orum rcnouationevchcmcntifsimc affici, nec minus
affligi . cadercquc animo ob minimam ciufdem priuaiionrtn. Fertur
quippe animal ad huiufmodi obic&um violento quodam impctu.qucm
*
non incongrue comparaueris grauitati, vel celeritati corporis dcnfi in
dediui monte conftituri, quod fi exiguus quo detinebatur obex fub-
nahatur.rapido prxeipitique curfu deotfum voluitur non quidem vi vlla jfr

hi
quam vim & piotcfhtcm cofdcm eliciendi tribuere dicendum cft.
XI. His ita explicatis.quxrct fortaflcaliquis.vndcnam contingat vt (pi-
Qiiopifto fpi- c cerebro cmiffi ad motus hofce peragendos» a redi a femita nun-
r“j W r j tus

quam aberrent i fed ipfifflmosillosneruosingrediantur,

motus naturi fui confentaneos exequitur, & a quo-de-SS
quorum mini-

1 minauj corpo- ficrio animal

J^iucntur
m° mum > ntcr toC ac^ tus tanramque meatuum (qui etiam aperti funt) varie- [

^
'v:. tatem ita dirigantur, vt a rcdfotramitcnunquatndcuiantes, in pericula
qux vitati debuerant animantem pricipitcnt. Ecquo tandem duce in
obreuris hifcc femitis vtuntur Rcfpondcmus ,nbfquc oirmifcij crcato-
>

ris iniuria exiflimari non pofle, omnes hos meatusini

fimiles inter fe eiuf-

demque conditionis cffedfos fuifTe, ita vtfinguli cuilibet fpirituum ge-

neri, quocunque demum padfo moheantur, recipiendo idonei fint. Pro
certo itaque ftatuendum cfl: , quod cum in hac occafionum varietate di-
uetfa motuum genera in corde excitentur, difparcs quoque meatus a na-

mt. tura deftinentur, recipiendis fpiritibus idonei, iuxra propriam fingulo-

rum conditionem > ita vt meatus vni fpirituum gencriadaptatus, alios

diuerfi fortis minimeadmittat ; vel certe primi complaccntiiautauer-

fionismotus, qui.vt fupradi&um efl, dilatationem, vel contradlio-
rfu hanc illam ve partem efficiunt, ncruos aliquos occlu-
nem cordis verfus
dunt, impcdiuntquefpirituum in illos ingrcffiis, apertis aliis in quos eof- k

dem impellunt: quo hcvrfcrie quadam &fucccfTione dilatationum & 1 A

contradlionum, quibus varii corporis partes fcviciffim mouenr,ij de-_v
mum quos natura intendit profecutionis& fugi motus peragantur.
Exempli gratia cum obiedtum aliquod iucundum,diffufionc
mj< fpiri-.

tuum circa cor, dclcdhtioneipfum perfundit, mittuntur flatim fpiritus

aliqui in neru os opticos, quibus efficitur, vt animal ad obic&um iflud

aduertat oculos reofdem in illo defigat. Vtiecontrafi obiedhim iniu-

cundum fit, metumvc incutiat, animantis oculi totumque caput ab
eodem naturaliter aucrtuntur. Porro ex hoc oculorum & capitis motu
ritismo
oriri poterit in priori quidem hypothefi, accefTus animantis ad obie-
<fhim;in poflcriori vero , fuga , feu receffus ab eodem. Nam ex conucr-
fionc
 De Natura Corporum, Cap.XXXV. 299
fioneceruicis in vnam partem aperiri poterit aditus fpiritibus in cos ner-
uos, quorum minifterio reliquum corpus mouetur verfus obie&um.eiuf-
demque in aliam partem conuerfio, alios forte aperier,vnde morus prio. i
contrarius, fuga fcilicct ab eodem obic&o proficifcatur. Motus vero ner-
uorumin priori ceruicis conuerfionc oritur ex qualitate, & copia fpiri-
tuum , quiacordeeiufque vicinia afccndunt & pro horum quidem va*
i

rietatc,varij item nerui eorundem receptioni idonei a natura fabricantur.

Ad pleniorem eorum qua: modo diximus intclligentiam, recolenda

funt qux paulo fuperius tradidimus de motibus qui in membris exterio-
ribus a paffione intus operante excitantur; vt cum fpes timoremixta
cruribus motum impertit, ira vero brachiis quoque & manibus, toti-
que adeo corpori eundem largitur , cstcrzque demum paffiones fenfus
externos arredlos attentofque reddunt , ita tamen vt fi vehcmentifsimx
fint, omnes eorundem fun&iones interpellent. Hsec enim fedulo per-
penfa certo nobis perfuadebunr,defcripta iamanobis methodo aliaue
aliqua haud abfimili ( cuius accuratam , exadhmque determinationem
rei anatomicae peritis Sc curiofis relinquo ; inftituto quippe noftro fatis

eft generatim oftendere ,

quo pacfto operationes ha: abfque occulta:
qualitatis ope peragi poffint naturaliter effici motus illos omnes, ad
)

quorum produ&ionem , pneter obie&um afficiens fenfum , nulla alia

caufa concurrit. Toto vero tempore quo obie&um externis fenfibus
obuerfatur, phantafiz fiue fenfus communis officium eft excubare fedu-
lo, & vigilare obferuaturx quinam ad fenuntij ab externis fenfibus per-
feruntur, vt iuxta illorum de obiedlis relationem cordis nec non totius
corporis motus dirigat & difpenfct.
Quod fi fenfus ab obie&o violenter percutiatur , indeque eueniat vt XI t.

cor vehementer affedum magnam fpirituum copiam emittat ad cere-

brum,hzc abundantia fpirituum in fenfum communem irruentium , ita nibm eia» cau-
cum opprimit ( quemadmodum iam fupra dieftum eft ) vt notitia parti-
cularium circumflandarum quam illi fenfus cxtrtni impertiuntur, nul-
lum fere effedfum in cerebro fortiatur: Atque ita demum vehementi
hac cordis affeitione, methodus ordoque naturz perturbantur , quam
perturbationem breuitef indicamus, cum dicimus hominem violentis
nifce & inordinatis motibus abreptum paffione exczcari. Paffio quippe
nihil aliud eft quam agitatio fpirituum & fanguinis circa cor nec non
,
,

prxparatio quzdam ad operationem animantis fiueciufdem inchoatio,

vti rufius fupra explicatum eft.
Et hinc demum generatim intelligi poteft naturalis ille progreflus,
dicam circuitus ab obiedto ad fenfum externum, indeque per
fiue vt ita
fenfum communem &
phantafiam ad cor, &
ab hoc rurfus ad cere-
brum, a quo tandem ad motum applicanturpartes illz, atque organa
: & harum qui-
quorum vfus animanti tunc temporis neceflarlus eft
dem partium motu animans ad oDie&um accedit , vel recedit ; idem,
inquam ,obie<ftum, quod &progrefiiu huic initium dedit, & in quo
omnis ille motuum apparatus poftremo terminatur.
 300 Tra&atus Primus,

C A P V T XXXVI.
De nonnullis actionibus brutorum ejus a ratione
videntur profcijci ,
quales Junt dubitatio,
determinatio , atque inuentio.

I. N prxcedenti capite ia Aa a nobis fundamenta fune, via-

Ordo&connc- que adaperta , qua fi infi damus , modum quo operationes
zio fcqucntium
capitum.
omnes ad animantem fpe&antcs , tam qux a natura quam
qux a partione proficifcuncur detegere portimus: quo qui-
dem prxrtito,prouincixmuncriqueanobis fufeepto abundein fallorfa-
tisfccimus. Neque enim aliud mihi propofitum erat, quam generarim
ortendere quo pa&o adtiones omnes corporum fenfu prxditorum ad
motum localem, matcrialemque vniusad alterum applicationem redu-
, eodemque fere modo ( licet in gradu altiori
ci portint peragi, quo mo-
)
tus reliquorum corporum vita carentium peraguntur. Cxtcrum quia in-
ter operationes animalium rationis expertium nonnullx nobis occurrunt
mirabiles plane, &
qux reliquarum fortem fupcrgreflx,cum perfediif-
fima earum quxabhomineeliciuntur affinitatem habere videantur > fa-
fturumme operx pretium duxi, fi ad propiorem , magifque particula-
rem huiufmodi adlionum infpedionem defcendcns,ad faciliorem &
clariorem earundem,modiquequoproducunturinteIligentiam facem
prxferrem. Eoque libentius hanc in me prouinciam fufeepi, quod in ho-
mines quofdam inciderim, qui vel ob impatientiam Audi) atque laboris
ad huiufmodi difquifitionem neceflarij , vclob quandam ingenij mobi-
litatem, ne dicam leuitatem, a rudi quadam ac generali effc&us infpe-
dfione , ad cauiam maxime obuiam & apparentem feftinantes,haud
minori pertinacia, quam prxeipitatione ftatuunt, bruta nonnunquam
ratiocinari adeoque ratione prxdita cfle.
,

Nolo tamen hic per fingulas operationum fpecies difeurrere i hoc

enim cflet hiftoriam fingularum animantium contexere fed principia i

duntaxat iftiufmodi operationum vniucrfim proponere , ex quibus

xquus prudenfque ledfor facile iudicct.caruma materialibus caufis or-
tum poffibilcm crte ; methodumque c me prxfcribi , cuius beneficio qui
curiofiori natuixfcrutationedelettantur, & quibus per otium licet di-
ligenter patienterque obferuarc qux a animantibus peraguntur
brutis
effedhishofce omnes gradatim , &r veluti pedetentim fequi poffint, do-
nec veras eorundem caufas tandem deprehendant.
V t ergo difputationem hanc tandem ordiamur omnes ni fallor quas i

mirari folemus brutorum a£h'ones,& qux facultates animantium ratio-

nis expertium tranfeendere videntur, ad tria quatuorue capita reduci
,
portiint. Primum erit eorum, qux ipfum rationis exercitium prxfc fe-
runt j quales fiint dubitare, determinare feu ilatucrc,adinucnire,&id
genus
K’

De Natura Corporumr,Cap. XXXVI. 301

genus Proximum erit carumad quas bcftix innata quadam doci-
alias.

< litate, & nonnunquam pertingunt. Tertium erit a&ionum

exercitio
quarundam qui continuata feriefibi inuicem conncxxjongoque tem-
,

poris fpatio perdurantes ea methodo atque ordincpcraguntur,vtratio-

nisdifcurfus& vis quidam intelligentix aperte in iis cluccrc videantur.
Quartum denique erit nonnullarum adionumquxipfam ctiamquiin
hominibus eft rationem fupergredi videntur, quales funt percepi io re-

rum qui per fcnfuuni portas nunquam ingredi fune , futurorum quo-
que prifcientia, prouidentia, &: id genusalia.
Qtiodadprimumattincr;dubiratioillabeniarum,& interobiedain
diuerlum trahentia longa nonnunquatn anceplquc hilitatio, vmus brutorum dubi.
tandem prrciteriselcdio,ciiifdcmquc deinceps conflans profecutio, “ uo -

:nbn erunt intellcdu difficiliaci, qui traditam a nobis in priccdenti ca-

pite Jodrinam rite matureque cxpcndciit. Manifcdum
perceperit ,
'

enim cft obiedadifparin , fi fe eodem tempore animanti offerant ,di(pa-

Tf . res quoque motus in ipfius corde excitare, refpondcntesnimiiumcaufis
* vndc orti funt. Quare fi horum motuum vnus fit fpci,altertimoiis,ficii

, non poteft, quin qudd prior incepit podetior interrumpar, indequefe-

quenturin animantis corde fluduationes quidam fimiles ijs,quasob-
feruamus in mati initio iftus fui infui gentis contra tumulum arenarum
qui fe fludibus cius opponit, omnefquc eorum infultus aliquandiu re-

pellit. Videbis identidem fludushos fuperare tumulum conantes.fra-

Y do mox impetu per ciufdcm dccliuitatem relabi , t3nquam periculum

aliquod ex vlteriori tumuli parte metuerent i deinde vero collcdis vi-
ribus, iraque vt ita dicam fpumantes eundem aggredi, continuaque ac
. dubia xftus fui reciprocatione aliquandiu labbrarc, donec auda flu-
duum vehementia aquaiamaudacioreuadit.magnoque demum im-
petu infurgens tumulum vidrix tranfccndit , lateque inundat , donec
alius forte obex priori fimilis curfum illius interpellet. Hinc videsquo pa-
iij do etiam mare abfquc ratiocinio dubitet, & fuo more concludat. Si-
brutarum animantium corde ( cuius mo-
mili fcrcinodo fe res habet in
tibus reliquum corpus dirigitur
)
cum inter Ipcm & metum aliafquefibi
inuicem contrarias paflionesancepsfluduauvt proinde ncccfTe non fit
pro hui.ifmodicffedusprodudione, ad alia principia quam quia nobis
tradita funt & explicata recurrere.
Iam vero vt ad inuentionem befliarum accedam, fateor earum ali- li-
'
quas tam aflute machinationes fuas inflitucre ( quibus deinde cxccutio- a |^r
ni mandatis tanquam obtento fine negligentiusfefe gerunt, attentio- lumm inucn-
, nemque remittunt) vt quibufdam videri polfintpcrintcllcdum &cx “° nc ‘

< /inis clare dilliiidequcfibipropofiti intuitu operari, ncc non ad apeiffi-

morum mediorum clcdionem ratiocinatione vti.
Huc fpedat notiffima vulpis fubtilitasac folcrtia; de ea quippe fer-
tur quod mortuam le fimulct , vt gallini , anatclquc tanquam ad exa-
nimem audacius accedant. Quod nodurno tempore cum reliquum
corpus tenebrx abfeondunt, oculos in gallinis defigat vt eorum fcin-

PP
 : •

Tra&atus Primus,
dilatione alleSbc, quietis fuz locum deferant & ad ipfam volent. Quod
pulicibus quibus sedate mordetur liberatura fefe , corpus paulatim in
aquam immergat, eo confiliovt pulices, neipfifubaqiia pereant, pri-
mo in eius caput, deinde in ramum arboris quem ore tenet, infiliant.
quo demum vna cum ipfisreliSto in aqua, ipfcenatat. Quod vt meli
antrum fuum per fraudem eripiat in eo mingat, tanquam gnara ani.
mantem alteram mundiorem rancido vrim fui odore arceri. Quod
denique a venatoribus infcStaca, iamiamque imminentibus ei canibus,
caudam vrinafua perfundat, eandemque hinc inde excutiendo, cone--
tur, fcilicet, liquoris iflius acrimonia canum oculos pungere, vtica re-s.
tardata eorum profecutioneipfa per fugam euadac.
. quoque de eadem animante narrantur maiorem adhuc aflui
Alia
tiam pri fe ferentia quale cfb de ea qui canibus a tergo prefla , vitrarium
,

ingreffa eft , vbi dentibus fcinter occifarumanimantium cadaucra fuf

pendit, donec a canibus locum illum prztereuntibuspcrderctur.Itcm
. * .
-* dealtera qui fimili neccfGtatc vrgente geniftam quz forte imminebat
fpeluncr fui in prirupto cliuopofitx,& ad quam facilior per aliam

..........
“t'“‘
Ferunt quoque rufticos in Thracia cognofcere num fluuiorum hye- / „
me congel
elatorum glacies fat firma fit vt gradiendum onus fuflinear,- <

'

obferuando vtrum vulpesaudadfer fuper eam incedant, vel pofl admo-

tas gladciaures,cxpIoraturz,fcilicet,numfubrerlabentis aqui f
. 1 ./ir f^ll « -—
fonum f i . .
. ...1^ Ix A I. . . - M . - - ’
‘l

percipere poffint, reuertantur. Hinc conie&abit quifpiam , fi fluenti

fonus audiatur, colligere inde vulpesglaciem adhuc tenuem eflc.adeo-
quenonpoffe fe abique periculo, corporum fuorum pondus illi com- :

mittere.
Citcrum vt has de vulpina folertia narrationes tandem concludant
idam,

fpeluncx ,
priufquam id aggredcrctu
grauiusforet quam vt natare cum ea pofTct,
przdz onus quam pofT adeoque di-
mittere eam cogeretur ) anferem fuum contra ligni fragmen quoddara
ni frae
in ripa repertum primo penfitabat, deinde tentabat cum hoc tranare
fluuium , prida interim in tuto aliquo loco repofita ; faSloque per
; >»Sr^ facilem ligniiftius geftationem virium fuarum experimento, vlteriorem
^
ripam denuo petens , anfere fuo onufta abfque hxfitarione reuerte-
batur.
.
i

Hyznam, aiunt, occultare fefevocemquc animantium quibusvefei

tanquam ad fociam eiufdemque
folet imitari, qua illi flarim excitati

feram accurrunt,
fpeciei participem ab hyxna difeerpuntur. &
Efl &
in Africa animal a quibufdam regionis iflius incolis vulgari,
jt
idiomate dtui^u appellatum, quod cum magna narium Cigacitatc pol-
leat, feras alias venatur, & in earum infestatione Iconem, cui hebetior
i
olfaciendi
i
 ,

Dc Natura Corporum, Cap.XXX VI. 303

donec feram quam infedarur
olfaciendi vis latratu fuo dirigit, curfu
apprehenderit: qui fi quam vt ab eofuperetur,a
fortior fuerit, Icone
apprchenfa difccrpitur, qui propria primum fame fatiata, alteri veluc
miniftro fuo , pridi partem relinquit, atque ita vnius quidem faga-
cicate, alterius vero robore , efca qui vtrique alendo fufficit acqui-
ritur.

Similia dc quibufdam pilcibus narrantur. Artes vero quibus fefcri

a captura defcndunt,quotidie ex perimur. Ita lepores cum infectantibus
a tergo canibus premuntur, odorem fui, quoad fieri poteft, turbare,
&vconfiindere nituntur , modo fc infepes recipiendo, modo aquas in-
grediendo,nonnunquam adiungendofe gregibus ouium,aut aliarum
befiiarum qui fortiorem odorem emittunt; alias multiplicet hinc inde
,

flexusagendo, cademquc fipius metiendo Si remetiendo vefligia,

magnis denique faltibushucillucque fc quandoque conficiendo, ante-
quam in cubili dclitefcant, vtinterrtiptishacartc odoris vcftigiis, loca

in quibus cubant a canibus minime reperiantur.

Vt caufas harum fimiliumque a&ionum detegamus , repetendum
eft ,
quod in priccdenti capite monfirauimus , cordis nimirum palpi-
tationem duo priflare. Primo enim fpecies obicCtorum in menioria
reconditas , verfat hinc inde &
in orbem agir. Secundo non patitur ani-

mantem otiofam efre,feJ eam femper ad aliquam adionem impellit.

AtquehincnecefTaiid fit vtanimal ex natura fua promptum Jc agile, de-
ficiente via ordinaria famem refh'nguendi,vel hoflilem impetum eua-
dendi , fortuito incidatin adionem aliquam ( licet hoc forte raro ad-

modum contingat vnde optatum finem confequatur. Fieri enim non

)

poteft quin hoc quandoque eueniat , etiamfi motus illius folo cafu
dirigantur. Cumque a&io aliqua profpcrc fucccflit ,ea tam alte fui vc
ita dicam veftigiamemorii imprimit, vt quandocunque fimilis occa-

fiofefe offert, eandem repetat iifdcm fcilicet fpccicbusa memoria ad

,

phantafiam redeuntibus. Irritos autem conatus, motufquc nihil pro-

futuros quos huiufmodi animalia vrgente ncceflitare adhibent, haud
magis a quopiam obferuantur aut memorii mandantur, quam in tem-
plo Neptuni inferiberentur adis eorum nomina , quipoft vota huic
numini nuncupata naufragio perierunt.
Vulpes igitur cuius primo meminimus, poftquam fe infruduofo Ia- I v.
borc gallinas perfequi animaduertit, nec aliud curfu confequiquam vc
illilongiusauolarentjhumi forfitan fatigata procubuit, folis inpridam 2muluu«,gaU
oculis intenta;moxque obfemans exhisveluti induciis creuifTe in cau- lina ^capiunt,
tisanimalculis audaciam, in eodem quietis ftatu pcrfcuerauit , donec „
carum aliquam propius forte accedentem fido repente impetu inuade- cifJcm defixu
' cl ' <i
rct rapcrctque. Vel etiam fieri potuit, vt dormientem illam pritercun- piunc.
res aliqui expergefacerent, atqueitapenein fauces nihil tale fomnian-
ris.abfque vlloeius labore, priuioue confilio inciderent. His forfitan
gradibus ad pridi fruitionem primo pcrucnit; quibus vna cumeuentu
in memoria reconditis, accidic poftea , vt follicitante eam fame,fpiri-
Pp ij
 304 Tra&atus Primus,
tufque ad cerebrum mittcnte,fimiles illis, qui procumbente ea humi
illuc antea afcenderant, priores ift os hi pofteriores e mcmotiain phan-
tafiam rcuocarent (modo quem in praecedenti capite explicuimus)
adeoque ipfam ad eafdema&ioncs impellerent; quzdeindc frequentius
repetitae in confuetudinem abiere. Porro qui asionum hamm eucn-

&
tum duntaxat obferuant , ex apta , , vt ita dicam , artificiosa earum
ordinatione facile mouentur,vt eas non fine confilio , & difcurfu quo-
dam rationis heri opinentur.
Cxterumnifi adaltiora quam qua: hadenus ftabilitafunc principia
recurramus, vnde apparebit vulpem tanto ( fi fas fit ita loqui Jiudicio
pollere , vt dignofeat quo primum momento gallina eam a fe dillantiam
teneat, quam faltupoflit fuperare , & eoufquc impetum fuum premar.
Huic obicdioni ,haud difficulter, credo, fatisfier. Etenim fi motus ille
quoad obiedi przfcntiam cietur cor, fuos a natura limites modumque
habeat, (quod nemini dubium effit poteft non ita fortis erit, ac vehe-
)

mens, vt eo excitata vulpes ante in przdam inuolcr.quam ea poffic

faltu attingi
;
quare abfque prxuio vllo confilio vi folius paffionis liti
temperat* negotium fuum peragit. Quod fi paffionis impetus mimium
violentus fuerit.conatum cius irritum reddit, idque non in brutis dunta-
xat animantibus, verumetiam in hominibus haud raro experimur, prac-
fertim,vrgente eos metu vt foflam tranfiliant; nam fi illa latior fit quam
Vt faltu traijci poffit,in medium plerumque incidunt.
Ex eadem vulpis vigilantia, gallinafque deuorandi appetitu prouo-'
nit, quod inaltioriloconoduquiefcentcsauide intueatur, oculos in iis
tandiu defigens > donec vel eorum fulgore quodam & fcintillatione
perftridz & alledz (inftar mufearum candelx flammam nodu cir-
cumuolitantium ,vel pifeium qui ad lumen innauiculz prora confti-
tutum adnatant) vel etiam metu perculfxin terram defeendant , me-
tuque hoc deinde audo fpiritus ad cor remeant , illudque opprimunr,
relidis fine motu & viribus membris externis; ex quo neceflario effici-
rur vtfe pedibus fuftinerc non valentes in terram femianimes corruant:
quod etiam auiculis non raro accidit cum nodu item quiefeentes inten-
tis in eas oculis feles perterrefaciunt. Forte etiam effedus huius caufa in-
de peti poteft, quod immodicus timor vertiginem cerebri efficiat; vt
cum quis in przcipitij margine conditurus, vi nulla impel!ente,hac fb/a
correptus in profundum labitur.Vel denique fieri poteft, vt halitusnon-
nulli e vulpino corpore exeuntes,animalculahxc vcluti quodam fafei-
no ad fe trahant. Sic de venenofo admodum, & infolitz magnitudinis
bufone perhibetur, quod muftelam crebris gy rationibus fugam fruftra
molientem attrahat: circuli enim quos muftela curfu efficit ita decre-
fcunt,vtpofterioresprioribus anguftiores fint, donec in ipfo tandem
centro a bufoneillicquiefcente&crudcliter attrahente corripiatur. Fit
porro hxcattradio eodem fere modo, quo ab argento viuo tenuiffimz
auri bradeolzrite przparatx,velamagneteferrum attrahitur: euidens
tamen eft muftelam fponte non accurrere, fed a forti quodam poten-
tique

V
 De Natura Corporum, Cap.XXXV I. 30 j
tique halitu e bufonis corpore emifTo inuitamrapij pcrplexx fiquidem
illi, & peturbatx gyrationcs vehemenrilfimi timoris indicia funt.
Ars autem illa qua vtitur vulpes vt fe pulicum molellia liberet (fi ta- V.

men verum fit quod de ea narratur) obuia fatis eft & facilis. Ingruente
quippe xftate, a pulicibus pelli infidentibus ncceffe eft vehementem vulpis pulici-
bUi fcfe llb ‘*
cum calore pruritum in corpore ipfius excitari, quem vtamoliatur.fi-
mulquefe refrigeret ad aquam properat quemadmodum cum Zacyn- :

thum & Cephaleniam Ionij maris infulas clalfe prxteruehcrer,a merca-

toribus A nglis accepi, moris cITe canum noftratum qui frigidiori cxlo
aflueuerant , graflante xftu in mare (e immergere , naribus tantum ad
hauriendum fpiritum fuper aquas eminentibus, atque ita faxo aliquo
capita fulciente , integros dies (omno & quiete tranfigere qui fecus 5

facerent, vnius xtatis (patio calore & pulicibus enecari. Sed ad vulpem
redeamus. Illa igitur partium qux fubaqua funt refrigerationem fen-
tiens, altius fc immergit, fictamenvtanatationeabftineat.nenouum
calorem labor ille excitet. Itaque dum fe hoc pa&o in vmbra aliqua re*

frigerat , (
natura quippe dirftat tunc temporis petendam potius vm*
bram ,quam xftum tolerandum ; ) cumque in huiufmodi vmbr4
folis

rami plerumque arborum fluuio immineant, nihil mirum eft fi eorum

infimum ore apprehendat, tum vt eo veluti adminiculo fc fuftineat, tum
vt natandi moleftiam declinet. Atque hinc demum contingit, vt puli-
ces nullam corporis partem reperientes in qua ab aqu4 tuti requiefeant,
fubmerfionis periculum euafuri in propinquum ramum infiliant, vul-
pes interim (at refrigerato corpore ad fyluas redit, relidis quos attule-
rat comitibus perccptaquc ex hac adione vtilitate fimul ac
voluptate,
:

quotiefeunque par rediens occafio fimiles c memoria in phantafium

fpecies euocat , eandem repetit , donec tandem in confuetudinem
abeat.
Similiter mulus ille Thaletis onuftus fale , in fluuio quem
mgreflus

erat forte concidit, colliquatoque inaqua fale, onere leuabatur.

Quo
fucccflu effedum eft , vt quotiefeunque deinceps ad fluuium
accedens

oneris moleftiam fentiret, in aqua fponte procumberet i nec prius ab

hac
confuctudine reuocari potuit , quam ei facci lana referti loco falis im-
ponerentur qui receptione aqux grauiores cffedi.aftum illum inutilem
,

reddiderunt , quem proinde non ex iudicio aliquo, fed memoria dunta-

xat procefGftemanifeftum eft.
Quod vulpes meli latibulum fuum eripiat, non erit, vt opinor, ne- vt
ccffarium cmiflioni vrinx , in illo exemplo , alicui in ea prouidcnrix
aut Explicantur

confilio aferibere. Quemadmodum enim naturale ei eft in loco quem

ad id idoneum reperit quicfcere,ita etiam in eodem mingere fi necef- cxcrn pla.

fitas vrgeat, vrgebit autem haud dubie , fi

diutius illic manens artus

omnes fomno relaxet.

Cum vero Vrmam cauda exceptam in canum oculos fpargic, palam

eft id non ab aftu fed timore proficifci: nam cum parum profit , veri-

fimile non eft iudicio prxfcribL Beftijs vero omnibus naturale eft vehe-
Pp iij
 30 6 Tra&atus Primus,
menti metu ingruente , caudas inter crura contrahere, vrinamque emit-
tere , ( comprefTis fcilicct in corde fpiritibus quibus fuftentari membra
exteriora, mulculufquc quem fphinftercm vocant corroborari debe-
rent) hzcquecum canes iis imminent, morfibufque adoiiuntur excu-
titur e caudis(quz vulpibus pilofioresfunt & ad eam retinendam ma-
gis idonez atque in oculos canum incidens acrimonia fua cos laedit,
)

quos proinde claudere coguntur.

Quod de vulpe illa narratur ( fi tamen verum fit quod narratut )
quxvt a canibus quos magno latratu infedantes audiebat, fe defende-
ret, inter occiforum animalium cadaucra .quae forte in viuario confpc-
xit dentibus fe fufpendit ; res cft, fateor, haud mediocri admiratione

digna: fieri tamen potuit, vt praetimoreac laffitudine latebras quzrens,

nec in tam plano telluris rratfu, qualis efTc folct viuariorum , rubum
aut collem vel omnino locum vllumquo fe rccipent rrperiens, prz-
ter patibulum quoddam, ex quo iftiufrnodi cadaucra vndique pen-
debent , moucrctur ( fuggerente id phantafia ) przfirtim cum vlte-
rius curfu tendere non valeret , fe cadauctibus iftis adiungere ,
quz
alta illic quiete frui videbantur, cumque id aliter fini nequiret, quam
fi dentibus fe fufpenderct ea fe pofitione aliquandiu continuit, donec
canes fubtus currentes, prxdxfux quam in acre pendere minimi fufpi-
cabantur odorem amitterent , quem dum recuperare nituntur , ad pro-
ximam filuam vel latebras fcflinando, ( vt iis in talioccafione motis efl
ira fcilicet edodlis a venatotibus, cum primum fcraium infc&ationi
afTucfiunt) callidum illud animal per aliam viam fuitiuc fe proripiens ex
his anguftiis cuadit.

VII. Mentio quam hic fecimus canum qui in profecutionis ardore prxdr
De Argumento odorem amittunt, reuocat mihi in memoriam tritum illud argumen-
Monucutij
probantis i ca- tum , quo quidam, & inter czterosMontacutius nofler probare con-
nibus fieri fyl- tendunt cancsintcr venandum ratiocinari, &fyllogifmos texere. Nam
logifmos.
inquiunt vbi przdam infediati ad triuium tandem accefTerc primam ac ,

deinde fecundam femiram narium fagacitate explorant & fi quidem ;

przdzodor illic minime afflet, tertiam audacter &: fine cundtationc ne

admotis quidem telluri naribus ingrediuntur, vtpote dilcurfu rationis
certiores radii , feram cum priorum viarum neutram inierit, nec nifi ter-
tia fuperfit, illam ncccfTarid tenuifTe.
Czterum huius rei caufa haud alia quzrcnda efl, quam quod canes
infedtarionis ardere prxtcrgrefTi.vt ita dicam, odorem ( quialiquandiu
nares poffidet pofl quam ab obiedfoeum emittente remotz fuerint)
veftigia relegunt, & , quod aiunt, circuitionem aggrediuntur ( ita ni-
mirum a venatoribus, cum primo inflituuntur cdodfi ) totamque qua
decurrunt tellurem odoratu explorant, donec femirz quam tenuit fera
appropinquantes recentem illius odorem vacuis iam naribus prius exci-
piant, quam femiram ipfamattinganc &tunc quidem magni vehe-;

mentia, creflifque capitibus (quz pofirio maxime idonea efl currenti-

bus) przdam inferantur, cuius odore ad ifiam iam diftanriam nares
cotum
 De Natura Corporum, Cap.XXXVI. 307
torum implente , nece fle non eft telluri eas admouere, vr inde cum
hauriant.
Vulpes illa qui apprchcnfo ramo in latibulum fuum ( ordinarium VIII.
fcilicet effugij locum fi in propinquo fit fe coniecit, canibus a tergo vr- Eyfcaur dia
)

gentibus ita prcmcbatur.vt ingredi qua facilior in illud aditus patebat mi- g“, qu "«'faci-
nime permitteretur. Verum hinc ingreflu ipfo totam phantafiam oc- nium quodJim
pr * ftf “ unt ’

cupantc , illincprxeipitio quod firpe viderat in eandem c memoria euo-

cato ; fieri non potuit quin his duobus concurrentibus admoneretur ma-
gnam in ingreflu cautelam adhibere. Et quidem tantum aditura: dif-
crimen naturale erat ,
quidlibet quo fein faltu iuuare poterat arripere!
cumque in prsfentinihil occurreret prxtcrgcmifla: ramum qui latibulo
forteimminebat,orc(qua folum parte vti poteft vt in repentinis occafio-
nibus quicquamarripiar)eundemapprchcndir,na&aqueindc oportuni-
tatem nouo fe faltu librandi ,in latibulum fc coniecit. Canesinterim loco
ifti minime aflucti , magna vt antea vehementia , & celeritate infequen-
tes,ad pricipitij marginem ante accedunt, quam vllum illic prxeipi-
tium fenfere; quo in periculo conflituti.ncc vel referre pedem , vel re-
primere curfum valentes , prono mentes lapfu oppi imuntur. Neque ve-
ro necefleefl vt vulpes hoc illis exitium machinata fraudulenter illos in .

femitam iftarn duxerit , fed effugium hoc cum canibus ita premeretur,
primo excogitatum, memoria deinceps in qua reconditur fuggerit , quo-
ries eiurdem periculi declinandi neceflitas redit.

Quot vero vulpes pereunt in ipfiscuadendi conatibus, qui fi fuccef-

fiflent , apud leues rerum xftimatores inter infignia aftutix documenta
locum liabuiflent , fucceflu autem carentes, tanquam tumultuarij qui-
dam motusafpiritibusduntaxatj&phantafiaifliusanimantisinangu-
i ftiis Memini me vulpem olim venatum,
pofiti excitati negliguntur.
qua: venatores ei cancfque iamiam imminerent, ramum obliqua:
cum
fraxiniquam ad fatis magna altitudinem confccndcrat arripuit fufpen- ,

dens fc per fepis latera in qua fraxinus illa crcfccbat: cumque nos eam

impattis in coftas venabulis exagitaremus canum timor tam alte phan- ,

tauam poflederat, vt immota nihilominus penderet, nec prius ramum

dimitteret, quam grauioribus idtibus ipfum' caput peteretur. Quo ma-
nifefte apparet a&ionem iftamnullo rationis difcurfu animantis inco-
lumitati profpicientc, fed folo cafu phantafiam ad effugium aliquod im-
pellente diredhm vtiiamfupradi&umeft,vbi de illa altera qux
fuifle;

fe in viuario inter mortuorum animalium cadauera fufpendcbat, age-

bamus.
Vulpes denique Thracia: qui congelati fluminis traiedlione abfti-
nent ctim glacies adhuc tenuior efl quam vt incedentes fullineat , me-
,

moria non iudicio infligantc id faciunt. Alias enim forte accidit vt cum
fubterlabentis aquse murmur audiuiflent, fallcnteipfas glacie , iri flumen
inciderent : vel fluxus ipfc aqua: cuocatam e memoria fpcciem nata-
fecum ad phantafiam dcuchit ( quorum neutrum przfcrtim
tionis, vna
hyeme gratum efl )adeoquc defluentis aqua: murmur ob natationis,
 y

308 Tra&atus Primus,

cuius recordantur moleftiam , aucrfatx , recedunt a flumine. Quod au-
tem admotis glaciei auribus fonum explorent, id a fpiritibus prouenit,

quos paflio ex periculi apprehenfione in externorum fcqnrum perinde

ac in reliquos cerebri neruos emittens vigiles illos reddit , obicclifque
omnibus & exterioribus motibus attentos.
Quod Hyxnx phantafia , vrgente fame, fpccies illorum animalium
quibus vefci-iolet , c memoria euocet , natura ipfa diclante fieri videtur,
nec eidem minus confentancum cft, adliones alias (onos qux hu- &
iufmodi fpecies comitari foIent,phantafiam
lilpec -
vnUc.rm iis ingredi. Quse
cumitafint,non cft cur miremur, (I Hyxna fonos illos quibus tunc
1
temporis impletur phantafia, imitetur , cofJcmquc,cum magna gaudeat i

organorum vocalium docilitate .inftar pfittaci tam per fciftc reddat , vt

animalcula illa vocis imitatione decepta, ad eam accurrant & capiantur.
Porro hoc cafu primum cucniensfuggcriturpoftea a memoria, frequen-
tique demum repetitione in confuctudincm vertitur.

X. Neque vero exiftimandum cft obfcquiumiftius animantis qux leoni

De illo altero fubrcruit.cx confilio aliquo proficifci i fcd cum naturale ci fit, recenti
fcrI * quam in fui ipfius gratiam infedhtur odore nares feriente , inftar^
tur. crinis, latratum edere; leo carundem fyluarum incola fonum latrantis
fequitur.iplam forte perinde ac feram quatn venatur, difeerpturus,
"
curfu cimaftcqui portet: fcd
— ,
.

cum hxc pernicitate leonem fuperet.haud

... ~
it

prius ab eo attingitur, quam fatigata quam infequitut feta, nec iam am- I

piius fibifuga confulens cominus latrantem excipiat .-tunc enim leo /a- -

mm tratu cnrfum dirigente vtramque aflcquirur, feramque quam imbecil-

lior animans tardius oppreftifler protinus difccrpit ; cui deinde incubans

famem fuamfatiat,miniftrointcrim
,

accedere non audente, fcd procul^

I
i

vj
^

"

nec fine metu cxpetftante, donec leone poft reftimftam famem abeunte,^'-
quod ab imperiofo, vt ita dicam , domino relidlumcft, aggrediatur co- £. j.

medacque.
X I. Credibile eft haud diflimiles rationes reddi pofle obfequij iflorum
P'
1
' pifeium quorum vnus alteri famulatur , fi daretur oportunitas obfer-
" '°"
nbur. uandi , quo patto fc in hoc minifterio gemnt ; vt cum balena exigup illo
itineris fui ducc vtitur ( fi tamen verumfit quqd dc eafci tur .quxitem .

conditio fimilibus narrationibus apponenda cft) & id genus alia.

1
Quod fpctftatad artum torpedinis qux fcin limo occultat, vtpifci-' ,
!

Tr' i rr • /r
bus in prxdam ccfTuristorporem injiciat , non
. ’
erit nccertc a confilio ali-
quo , aut ratione caulam illius petere 5 fi
cogitaueris naturale effe huic SH
pifci,vti& exteris quibus frigidius temperamentum cft, limo fe ini.
mcigcrc , cui cum alij pifces appropinquant, fphxramque attingunt I
quam vis illa torporem inducens corrumpit, hxrcnt protinus & con-
ftringunturhaudaliteracfi congelati forent. Quod illi periculum, cu- .

ius authorem fcilicct non vident , minime fufpicantur , donec vitati \

»
iam amplius non poflit: &
tunc quidem corpcdo e limo liro exiens, ef-
cas quas fibi in via paratas offendit deuorar.
Similiter (epia cum fibi a pifcatorc periculum .imminet , nigrum
quendam

a
'J
 De Natura Corporum, Cap.XXXVI. 309
quendam humorem erudht , infedlaque & infufeata atramento fuo
aqua infidiantis manus frequenter cuadit. At neque hocadifcurfuali-
quo rationis oritur, fcd impellente metu, vc vulpes vrinam, ita fepia li.
quorem hunc effundit, cuius effufionem hic de quo loquimur effetffus
fequitur.
Denique cum lepores artibusillisquarumfupramcroinirnus vtuntut xit.
vt odorem fui turbantes & confundentes, canibus quibus premuntur ^plicantur

fc eripiant ; re propius infpedaapparcbit eas promptiflima qua:quc cf- iicponbuicJ,-

fugia fenfuique maxime obuia amplcdli, vt imminens fibi difciimen <* q»* '««oci-
1'
amoliantur. Ecquid enim ad periculi huius declinationem magis ob- plr^taum.

^
uium .quam in (epibus filuifuc fc occultare , vel traijcere fluuium quo-
ties il lis a canibus rugientibus occurtit. Cumque in planitie pofit* nul-
las latebras , nullum effugij locum , prater ouium damarumuc greges
f reperiunt,quijqux(o magis confentaneum natura, quam vtijsfemifi
'

ceant vnaque gradiantur, donec audito appropinquantium canum Ia-

'
.
- tratu, quem manfuetiora illa animalia haud ita exhortefeunt, fuga fibi
;> . rurfus profpicianc.
Perplexi earum huc illueque difcurlus oriri poteft ex metu eas di-
flrahente , captumquc iter identidem interrumpente , donec appropin-
quantes a tergo canes hanc illis hzfitationem adimant reftumque te-
nere curfum compellant. Nunquam enim ita difcummt.nifi cum la-

tratum canum procul diftantium ne audiunt quidem. Vel etiam fieri

poteft ,vt nec vifisiam nec auditis canibus timor quo correptae erant
pene definat > &
tunc quidem agitati recenti paftionc fpiritus motum
corporis tegunt , cui quietem haud ante permittunt , quam fedari ipfl
i' componique ciperint ( quod in hominibus quoque fatigatis videre cft,
1

qui ftatim ac a curfu celfaucre, quiete (edere nequeunt ; idemque non

raro expetimur cum quis gaudij vel ira motibus perturbatur ) proinde-
que lepores varie hinc inde difeurrent , motu fcilicet agitationi fpi-

rituum rcfpondcntc. Eadem quoque agitatio fpirituum, prout fcilicet

perpulfus quofdam & palpicatitfhcsc corde cijciuntur, (quod tum de-
mum accidit ,
cum fedari iam componique incipiunt , )
in cauG cfle po-
teft, cur (c
lepores crebris quandoque (altibus huc illueque transferant,
indar panis cui infunditur argentum viuum , de quo fupralocuti fumus:
vel force earum latibulum ita fattum eft,vt fi aliter quam per (altum
ingrederentur, partem illius aliquam diflurbarent,adeoquc abacrisin-
iurijs male defenfae, frigus aliud ve aliquod incommodum paterentur:
varij igitur hinc indcfubfultusad hoc (olum deferuiunt, vt faltu fe de-
mum in cubile coniedharx certius collimcnr. Nam fi leporum indaga-

toribus credamus , eodem prorfus modo fc(e gerunt cum nullo illos in-

fequente latibula ingrediuntur. Huic fere fimile cft quod obleruamus

in canibus aliquoties fc in gyrum vertentibus antequam decumbant. Ex
quibus patet, adtiones ,
carum omnes quat vel aftutix aferibuntur, vt
cum turbare canes, curfumvc illorum morari conantur, vel a pruden-
tia di&ari videntur, cum fcilicet hinc inde aliquandiu ambulant donec
 )

.«r;-

1 310 Tra&atus Primus,

idoneum quieti temperamentum nadtx fuerint, reuocari poflcadcdfdcrh
m'rJ*
caufas, materiales nimirum illas & corporeas, quibus reliqua; earundem
a&ioncs peraguntur, in quarum ratione reddenda nullam patimurdif-
i fi ficulratem.
XIII. Si quod narratur de vulpe ,quz anferis pondus prius explorabar, quam
fluminis cum eo rraiedtioncm aggrederetur
, vfqucquaque verum cf-

tjhitpriufquirct, difficile (aneforetfontcmvndetalis

folerria manaret detegere. Ve-'
cum co flumen
rum 1 1IC n j fallor narratio ciufdcm farina: eft cum alia qui vulgo cii*
f
<!e f-ibuiofls cumfertut de vulpe quadam, quz cum prida {ibi ab aquila furrepta fuifl
narrationibus fet, aliam fcquenti die in eundem locum detulit, in ignitis prius carbo-
generaum.
n ibus ita volutatam,vt aliqui ei adhzrcrccrcnt : hanc aquila denuo illuc
aduolans vulpi eripuit, &
ad nidum poriauit i quo adhzrentibus pri- '

d.r carbonibus fucccnfo , decidentes pulli ccflcrc in pridam vulpi com- -

penfanti in hunc modum> & vindicanti iniuriam parentis aquililatro- '

cinio fibi irrogatam. Fabula: hac arte conrexrx Ethicum magis de-
cent, quam Phyficum.Delccfet igitur fcijsiEfopus, difccndafquc au-
ditoribus proponar-, nos obiter duntaxar obferuabimus , hiflorijs qui
tam artificiore concinnantur ex ipfa earundem narratione multum ac-
cedere , infita plcrifquc confuccudine circum (lantias quafdam atte- "
xendi priter
,
nudam rei veritatem ,
(partim ex defiderio quo tenentur
inaudita proferendi, partim ex ftudio quod adhibent, vt quiprofeiunC
vcnfimilia fine , adeoque faciliorem audientibus fidem faciant ) & cum
fimi!» additamenta nouus quilibet relator affingat ( virium enim hoc

late patet & vbique fere dominatur ) tam concinna demum, fimulquc
mira contexitur hifloria,vtad illius relationem primus eiusauthor perin- : .

de ac exteri obftupcfcat» nec iam fabulam hanc narrationis fuz fetum •

efic agnofeat.
'

Quare cum huiufmodi mihi narrationes examinandi proponuntur,

nec lux aliqua affulget qua dignofeam, quid in iis admittendum fir,
quid rcijcicndum fatiusfbrc arbitror authenticam illarum nlationcm
;

expedhre, quam in re ambigua temeti coniedtarc illiufmodi fecieto- ,

rum dctc&ione iis interim reli&a qui folucndorum migmatum peri-

mm fi ti primo afpc&u videantur rationem

,

tiam ia&itant. Citeri autem qui aliquam veri fimilitudinem pri fe

ferunt, vel communiter cueniunt,quantuncunqucadiones iispropo-
imitari, non dubito quin per. ^
.
,

principia anobisftabilira explicari poffint , modique quibus peragun- .

tur talibus ratiociniis detegi, qualia nos iu exemplis fu pri addu&is ad-
hibuimus; prifertimfiatSlionesipfi abeo obferuatz fuerint, qui & ju-
dicare de iis& potuerit, cam
nude fimplicitcrque veritatem
defiderio
exprimendi eafdem propofirerit. Nonnunquam enim accidit vt nihil
priter veritatem dicentes eandem tamen ita narrent, vtarudiindo&o-,'
queauditorenimiaquaproferturemphafi decepto, aliter plane quam
hoc vero tum pradertim eucnit, cum relato-
rcipsa fit apprehendatur:
genuinas rei quam exponunt caufas minime affccuti,iuxta cau-
res ipfi
fasa fe pro veris receptas eandem enuntiant.
Vt
 De Natura Corporum, Cap.XXXVl. 311
Vt igitur primum diuifionisnoftrx membrum tandem abfoluamus»
exdittis patet quo pa&o dubitatio , determinatio , confilium, inuentio,
alixque id genus a&iones qux in brutis animantibus occurrunt, fi dc-
te&is a me natur? veftigiis infiftamus , ad primum carundcm fontem
ac radicem , raritatem videlicet ac denfitarem reduci poflimr; vt nc-
cefTe non fit altiorem earundem caufam querere quam natur? authoi is
,

rctSforifque fapientiam , rudia hcc, materialia , v it eque expertia corpora

ira dilponentem , ac mifcentem , vt efferus inde mirabiles, planc'que in-

comprchcnfibiles iis qui fingulos eorum apicesnon fcrutantur.in ani-
mantis cuius gratia h?c ita ordinantur commodum, proficifcantur.
Priufquam vero ad alterum diuifionis membrum gradum faciamus,
x,|
non pofTum non arguere eorum tum vanitatem, tum infeitiam ,qui vt Dcvirictatefa.
eruditionis famam fibi conciliarent, viderenturque altius exteris in na- no,um ac vo '
turx arcana penetrarte, credi volucre brutis animantibus perinde ac ho- t^usbruu
minibus perfc&am locutionem qua mutuo (crmocinaretur competere; tarum, vnS cum
r “” f
fe earum
incelligi pratrerca a linguas iadlitantcs. In nobis quidem Iocu-‘“ p“*
q |;
tio,fcu (ermocinatioad rationem pertinet, non quod ab ipfi proxime fcdbm mlocu.
dimanat , fcd quia ea imperante, ac dirigente formatur, nec alibi quam
vbi ratio fedem habet reperitur. Rationem ergo perinde ac locurio.
nem illius interpretem , philofophi irti qui fe brutorum linguas intelli-
gerc gloriabantur, brutis quoque concedebant: nimirum quia maiori
fuperbia inflati, quam fcientiaprxditi fuerunt. Inter hos prxeipuus fuit
Apollonius cognomento Thianxus > quifi modum inueftigandi bruta-
rum animantium naturas calluiflet, caufam vtique varietatis in voci-
bus , qux pro occafionum diucrfitate ab iifdcm emittuntur , minimi
ignoraflet.
Cum in animantis fabric£pe£tusac
pulmones tam breui interualld
a corde diftent, cumque vox omniseroiflione fpiritus ex ore per afpc-
ram arteriam perficiatur , manifertum eft pro varia huiufmodiinrtru-
mentorum difpofitione varias debereefle in vocis fono differentias. Por-
ro pro varietate motuum cordis , ( id eft pro diucrflsquibusagitatur paf-
ftonibus , nam in nobifmcttpfis experimur fpiritus arrraSioncm vehe-
mentia partionis multum immutari ) diuerla brit iftorum organorum
difpofitio,indcqucconfcqucnserit,beftiampro diuerfis quibus agita-
tur partionibus, diucrfas item voces edituram. Neque vero fieri potert,
quinharc vocum diuerfitas alias quibufcumverlatur beftias,fiue ciuf-
dem demum, fiuc diftinobefpcciei fuerint , diuerfimode afficiar. Hinc
videmus grunnitum porci qui a cane mordetur, reliquos in vicinia por-
cos ad laborantis foci) fubfidiumaduocarc, canes vero
eodem adinua-
dendum porcum grunnientem excitari. canem commo-
Similiter ira
nens, hirritum vel iatratumprouocat, dolor ploratumquendam defi- ,

derium vocis genus : gaudium vifo homine a quo bene tradfari

.aliud

confueuit, aliam quandam vcluti adblandientis vocem elicit. Ita etiam

in gallina diuerfitas partionum diuerfas pipationes format. V ox illi vna x
eft miluum confpicienti, alia in efcam incidenti, alia pullos congra-

Qj? 'J X
3i2 Tra&atus Primus,
ganti, Sifub alis colligenti, alii denique in aliis occartonibus, pro va-
riaorganorum vocalium difpofitionc, quam dominatrix in ipfius corde
partio inducit ita vt qui motus organorum vocalium varias difpofitio-
:

nes fubcuntium in bcitiis diligenter infpiccrct , fpirituumque in corde

agitationem , (
quam partionem cfle diximus ) cuiuflibct vocis ab ipfis

edit* rationem redderet, & quem cordis motum fequeretur demon-

ftrarct.

Tantundem obferuari potert in hominibus qui dolore, rrirtitiaque &

aliis partionibus opprerti, in voces illas proiumpunt quas interierftiones

appellamus , qu* nullam in intellectu eas formantium rtgnificationem

habentes, audientibus tamen indicia funt partionum quibus excitantur.
Et quidem hoc in feipfo diligenter obferuanti, apparebit as nihil erte

aliud quam fubitas copiofi (piritus eruptiones interiorem aliquam ex

dolore comprcflionemconfequentes. lndequecft quod gemituum co-
hibitio igrotisquandoque plurimum noceat turbat quippe naturalem
:

motum quarundam partium pricipuarum , qui iam antea nimium

agitariinrempeftiuahaccompreflionc vehementiori agitationi obno-
xii fiunt. Tanta fuit in oblimandis huiufmodi fpiritus eruptionibus
antiquorum induftria.vt earum in hominibus imitationem ad murt-
eam transferentes, varias illius fpecies diftinguercnt,iuxta varietatem
humanarum partionum quas etiam in auditoribus rtmilitudinc qua-
,

dam excitarent.
Ex iis qui modo diximus reddi potert ratio cur aucs citeris animan-
tibus vocaliores funt. Hoc enim ideo euenit, quia calidiori tempera-
mento gaudent ,adeoque habita ratione magnitudinis abundantiorem
quo refrigerentur fpiritum portulant & quod confequens cft , fonos
i

tum intentiores, tum etiam maiori varietateedunt. Similiter inter qua-

drupedes qui humano conuiduiartuefcuncvocaliflimi funt canes,quo-
rumadiram pronitas calidiflimi temperamenti indicium eft. Inter ho-
mines vero qui natura hilariores funt, vel vino rtatim incalcfcunt, lo-
quaces funt cantuique dediti ; id quod in fceminis quoque pucrifque
experimur, tam ob caloris natiui abundantiam, quam ob facilem ciuf-
’
dem tranfpirationcm.
Atque irademum perfpicuumfitnon competere brutis animantibus
veram locutionem, vtpote quarum voces non funt rtgnadiftinCIarum
rerum, ac conceptuum, fed cffe&us duntaxat diucrfarum fpirationum a
diucrrts partionibus orientium. Quare cum fpiratio & partio, ad com-
munia raritatis ac denrttatis principia facile reuocentur, non eft cur in
detegenda origine vocalis huiufce in beftiis facultatis amplius labo-

remus.

CAPVT
 De Natura Corporum, Cap.XXXVII. 313

CAPVT XXXVII.
T>e docilitate quarundam animantium rationis expertium i
item de nonnullis earundem adiombus longo tempore ac
ferie continuatis , qua tam ordinata methodo peraguntur,
'vt ab intclleilu dirigi & prafcribi videantur.

VoD ad docilitatem attinw (de qua fecundo locoagerfc

D( ac Jj p ttum i

propofuimus ) illa in fimijs &

elephantis przcipui com- aluiuiuqucani-
mcndaturi tametfi forte qua: dc his iadlantur accipitrum ™ an<j u "' C0D*
n r s /•
. • doccuaienc.
•
*

canumque noltrorum lolcrtiam minime fuperent, neque

eflent magis mirabilia, nifi qiriaminus communia. Audiui ipfe nonnul-
los affirmantes vidiffc (e cercopith:cum,ad certos modulos citharam
pulfantem. Meminerunt Indicarum rerum fcriptoresfimhrum quarun-
dam, que oenopolium petentes, vinum inde ad dominos reportarent:
quod dc cane Lipfiano traditur, qui a macello tantum
cui firnile cft
carnis reduceret quantum argento quod fecum detulerat emi potuit.
Mira item dc Verum cum non fit facile iudicam
elephantis narrantur.
quo modo intelligcnda fint qui fola fama innotefeunt, nec qui fides
ijs adhibenda fit, fubtiliorieorum examine abftinebo: de quibus tamen

omnibus is vtcunqueiudicium feret, qui miram illam indolem artem-

que fiue canum noftrorum, quos inueftigarios vocant, fiucaccipitrum,
prifertim vero mergi , anatumque illatum qui arte naturam vincen-
te in proprii fpeciei perniciem confpirant diligenter perpenderit. Hic
enim omnia quanquam, cum obiter curfimque referuntur , non fine
admiratione ab audientibus excipiantur, modum tamen feientes quo
animantes illi inftituuntur vt a£tioncs huiufmodi exerceant, nullam
fere difficultatem in ijs deprehendunt.
Primus ad cicurandum accipitrem gradus eft, fomnum ab eo pel-
lere , continuaque in manu gcftatione, cui infidens cfcam fumir homi- ,

ni affuefaccrc; deindeefficetpvtcrefcentc paulatim audacia ac familia-

ritate ,
ipfead modicam diftantiam oblatum ab homine cibum petat,
mox columbam prius cxcicatam in aperto aere infequatur ,
quam
cum apprehenderit ea ablata alia
, , qua vefcatur caro tanquam pro
mercede illi datur: ita demum fit, vt quamlibet auem volatu infedte-
tur , captamque domino relinquat , modico ipfe primio contentus.
Qjpd cum quis primo intuetur , infeius artis qua eo peruenitur , ad
tam promptum accipitris obfcquium merito obftupefcct forte etiam ;

fufpicabitur cum ratione przditu efic, qua iubentis imperium prompti

,

excipiat, & de modo illud cxequendideliberer.Cum tamen totum hoc

negotium ineoduntaxatfitumfit,vrquam illi legem, modumque fe
alendi natura prifixit , pro nutu , arbitrioque hominis excquatur.
Canum folertia eadem ferrac arte acquiritur : anates autem quas fupra

Qjl «j
 314 Tra&atus Primus,
mcmoraui vi& verberibus erudiuntur: mergis guttur filo aftringitur,
vt captum pifcem degiutire non valentes , eundem ad hominem eorum
minillerio vtentem ferre cogantur.Quare fi rotam huiufmodi adionum
feriem gradatim pcrlullres , nihil occurret nifi quod & doceri facilc,fo-
loque memoria: fcnfufquc beneficio peragi poffit, vt propterea ncccffe
non fit rarionis vfumbeftijs attribuere.
Docentur item fimix,(quod & canes poffunt ) res ad certum aliquem
locum deferre, acceptoquc quod ijs traditum fuerit , domum redire.
Neque dubium eft quin oblequium illud fimiarum,quarumfupra me-
minimus , inde ortum fit quod pueri quos ad oenopolium comitaban-
,

tur aliquid ibi quo delegabantur illis tradiderint, moxque eodem re-
deuntes lagenam iis ferendam dcdcrint,quam cum mcrcedealledz mi-
nime detredarent, poflca lagenam vna manu, argentumque altera ge-
ftare docebantur, quorum poltcrius caupo fibi vendicans, lagenam vi-
no plenam reddidit, addita mcrccde,qux deinde redeuntibus illis cum
onere fuo domum augebatur ttandemque huic minillerio ex frequenti
ciufdem repetitione ita adueucre , vt fponte illud repeterent, quoties ijs

lagena cum argento, vt moris fuerat, porrigeretur. Hanc vero adio-

nem non a iudicio,fed confuctudineproccfliflcjvel inde perfpicuum
cft,quodpromifcuc,acfincdcledu quodcunque lagenae infunderetur
reportabant.
Quod &Lipfiani canis hiftoria amplius confirmat >
qui cum carnis
particulas quafdam e fporta quam ore gcflabat forte prominentes, canes
alij minores ei lurriperent , depofita fporta in eorum vnum inuolauit;
ab eo carnes libere comedentibus , donec ipfe a
jeliquis interim relidas
pugna rediens cosabigcret , & quod reliquum erat in fporta, deuorarer.'
Hinc enim apparet, fpcciem ferenda: ad dominum fporrxalte impref-
fam memorix vi prxcedentis confuetudinis, ab alia iam fortiori,
pugnandi fcilicet cum exteris canibus, phantafinm fubeunte exturba-
tam f iifle hanc vero polleriorcm fpcciem naturaliter fequebatur altera
:

deuorandi cibum pro quo pugnaucrat qua deinde fpiritus naturxfuz

:

confentaneos in neruos mittente, partefque a cerebro dependentes re-

gente , eliciebatur adio conformis obicdo guod tunc temporis phanta-
fix obuerfabatur ; hxc autem non potuit elfc alia quam comcilio cibi,
quem vt natura fua conucnicntcm phantafia canis commendabar,
j,
Cercopithccus ille cuius menrionem fecimus ,
facilem rudemque
De cercopithe- cantilenam doceri potuit, eo prxfertim vrens inftrumcnto , cuius nerui
omncs vno motu pullari pofTunt , nec ad plura fuperius inrcrualla , pluri,
wm^ moduliti
pul&bat. bufve fimul digitispremi poftulant : frequentique huiufmodi motuum
repetitione habitum quendam in eo gigni nihil vetuit , imitatio dein foni
vtmodulate&adccrrosnumeros pullarer. Et quidem fi
efficere potuit,

homines iplosobferuemus, videbimus primos conatus difeentium che-

dirigiieofdem vero cum iam periti cuaferint, digitis
lin pulfare, ratione

quodammodo fponte motis, fola caque mediocri phantafix attentione,

ferianre interim intelledu , haud minus perfede modos omnes nume-
 Ma»y
•«Sf
>SP,
k

gggSB
*****

DeNatura Corporum, Cap. XXX VII. 31$

rofque exprimere, quam fi toro mentis nifu in id vnice incumberent.
Porro difficilius longe eft chelin , quam citharam artificiofc pulfare.
Cum Florentia: ducis nuptiz celebrabantur .fertur oftenfos miffic equos
ad numeros muficos cxa&c tripudiantes, cofdcmquevt id facerent in

hunc modum eruditos Primo crura eorum vinculis itaafiringc*

fuifle.

bantur , vt non nifi certa quadam lege, & ad determinatas menfuras at-
tollere ea potuerint: deinde in pauimcntumeducebanturafubicfto igne
ita calefactum , vt eundem locum ferrenon valentes , continuo fe motu
agitare cogerentur, tibicine interim modulante cantus iis motibusap-
titos : quorum omnium frequens repetitio , equos illos ita affiuefeccrat,

vt quotiefeunque tibicen eundem concentum ederet, illi more folito

pedes attollerent , atque adeo prout cdo&i erant tripudiarent.

De Elephantis narratur quod addifeant feribere i quod imperan- ni.
tium iuffia folis verbis intimata exequantur; quod rationes fupputent, P' clc P'u " ti *
quod ad certam aliquoties repetiti operis periodum libiprzhxam ope- m ira quidam
rari definant. Qui omnia ( vt iam antea monui )
fi vti fimplicirer nar- cdoais.

rantur , ita fine fuco aliquo vera effient , magna in iis explicandis confide-
rationc opus effiet. Verum quia in befiiarum condoccfa&ione multa
funt arcana fpeffatorum oculis fubdutffia , ex imperfc&a huiufmodi
exemplorum narratione certum aliquod de iisiudicium ferrenon poflu-
mus, cui nimirum ncceffiaria foret propior in ipfam inflitutioncm infpe-
tfiio.frequcntefquc pro re nata experientii, vt exinde huiufmodi effe-
«ffiuum cautas, gradufque quibus perficiuntur dtgnofccremus.
Fateor equidem, conflantis fami tcflimonio adduci me vt credam,
elephantos docilitate aliqua .caque haud vulgari prxditos effie , cuius
beneficio mira quidam &info!ita perpetrent. Verum excmplaaliarum
befiiarum qui apud nos vulgo erudiuntur, iudiciaque de iis lata ab ho-
minibus infiitutionis modum ignorantibus, monere nos debent quam ,
•'
facile fit in hac materia labi, quamque non omnes qui circumferuntur
hifioriz cum nuda ipfarum rerum veritate confcntiant. Si quis ludo
cuipiam narraret qui ab equo illo Bancij noftratis patrabantur; quod
nimirum chirothecam vero illius poffeffori redderet, poftquam Ban-
cius viri iftius nomen ei infufurraffict quod oftenfa fibi moneti cuiufuis
:

• argentei fpecic contentos in ea denarios ftatim ac fine errore numeraret:

quod denique tam promptam magiftro luo obedicntiamprifiarct,vt'
excrementa ipfa ( ea artis etiam contra naturam potentia eft ) ad illius

imperium emitteret magis forte ad eruditam hanc bcftiam obfiupefce-

;

rcc,quam nos dociles eorum elephantes admiramur:cum interim ne.

" „ bie.r
•' f n •

mo noftrum ignorat , quibus eam gradibus pertinax przccptoris fui (lu-

dium & indufiria ad hic omnia perduxerit ncc effe in iis quidquam mi-
>

rabilius eo quod quotidie in accipitrum manfucfaClionc, & methodo

qua docentur perdriccs volam infcqui.abfque admiratione intuemur.
Hic enim omnia aliaqucid genus qui in bcftiis experimur, iifdcm fimi- 39
libufve principiis nituntur, nec aliunde quam ab ipfius naturi prifcri-
pto oriuntur, cuius nimirum operationes, in vltcriorem quam ipfa de-
'• ’

.
- ;••• -v

.3
 v
'-'
iSSfi*

31 5
‘

i
Tractatus
^
Primus,
•

ftinauerat finemab homine diliguntur, & ad fuos vfiis conuertunturi

de quibus particulatim diflercre non erit necefle.
Sed iam tempus eft.vt ad tertium genus adtionum a bcftiis edita.'
IV - rum, de quibus diflercre polliciti fumus, accedamus. Exquidem ma-
1
D« ordinat» i|. , • - •-

Iamcthodoqoi ' or ' admiratione digna videntur quam vllz illarum quashadlenusexpli- ;

in fcctucducs- cuimusjverfanturquepixcipuecircafxtuseducationcm.Infigniseftprx
do bruta «m- J
icaniia obfer-
quoad hoc ordinatus ille auium -proceflus qux *poflquam
cet cris
. *
coiue- -

uanr. re, nidos conftrounc, mulco, paleis, plumilqucfubftcrntinc,oua dein.

de pariunc , iifdem incubant , pullos excludunt , pafcunr , volatumque
edocent , & hhxc quidem omnia tam ordinata continuataque methodo
peragunt vt melior hac commodiorque ab hominibus nec prxfcnbi,
,

nec excogitari vlla ratione poflit.

Cxterum quod ad conflantem , ordinatam , conrinuatamquc hu-
iufmodi actionum methodum pertinet , non erit inrelledlu difficilis. D
Nam cum matis in fccminam operatio eandem immutet, cumque mu-
tatio hxc , varias fucceflit temporis proportiones fubeat , mirum non eft

fi diucrfas in fccminam difpofitiones inducarjqux diuerfanim adtionum

lf njrtrxs rnl r>/»is
iifdem . /* n
refpondentium cauf» f
t 11 1 m
1 mf
funt. a.».#* n n../ 1 —
Porro1 1 L. — . — am
ncccfle eft adtiones has con-

v
flantes & ordinatas efle, canfiaa quibus
otiia caufx
efle. quia nrinnmr tales
nnihns oriuntur roles funt.
firnp.
•v.1 -5.
•
»V?k .

Rationem vero fpcciatim proponere, cur quxlibet in fccminam indu-

ctiam quia adiones lix inter omnes quxab animante folo fenfuptxdia
eduntur .altiflimum locum tenent , ab ipfo enim apice fummaque nacu-
rx fcnfitiuxperfe<ftionedcriuantur,funtque extremi non vitra feexten- H

iufmodi rerum conditore referuantcfibjaliquid, &: liibduccntc confpe-

tftuinoftro.necnifi per offufam caliginem nobis oftedenterita in intimo '
i

.
perferioris huius naturz veluti reccflit, latere aliquid ncccfle eft, quod
non nifi obfcura caligantique mentis acie contemplari poffimus. Sed
quemadmodum in priori illa difquifitione, inftiruto noflro fatis erat, de-
methodum ,iuxta quam operationes iftx virtute corporea & pet
fignarc
motum localem effici poflint (
quamuis forte fummos veritatis apices

v bique non attigerimus )

ne chy mcricas illas qualitates quas antea ex-
ploferamus admittere cogeremur : ita & hic ni fallor fufficiec oftendere, s

quo pa(5toarioncshxminifteriofenfuum,& corporeorum fpiriruum

motu materiali denique in vrrifqueimpreffionc peragi valeant abfque
, ,

principio aliquo immateriali a quo intellcdus ratiocinium derittari in &

aucs ncccfle fit. Neque vero poftulat inftituti mei ratio, vt gradus om-
nes per quos tranfeunt huiulmodi acflioncs exatfte determinem , mo-
dumque

mi
 K

De Matura Corporum,Cap. XXXVII.317

dumquequo producuntur tam pcrfed^dcmonflrcm, vt ab ardo veri-
tramite nullibi dcflcdam; fcd rclida iis liac prouincia qui accura-
tatis

tam huiufmodi animantium hiftoriam feribendam fufeipient , ipfc in

conicdurarum mearum poffibilitate nec non probabilitateacquicicam.
Et quidem poflibilitas euidenter a me probanda cfl:,ad probabilitatem
vero quod attinet , clara illius cuidio non magis ad hunctradatum per-
tinet ,
quam pertineret ad hominem anxie & curiose flngulas animan-
tis cuiufpiam adiones ferutari quam longe adhuc diditam moueii
,

clare deprehenderet, nec aliud fibi commidum haberet quam vt de vita

vei morte illius certo renuntiaret, ad quod motus ipfc generatim (peda-
tus abunde fufficcrct , nec propterca opus edet ad particularem ifliufmo-
di motuum indagationem defeendere.
SeJ rem ipfam aggrediamur. Primo itaque neminem puto iturum
inficias, quin appetitus coeundi in auibus non ex defiderio aliquo vel
intentione procreandi fotum, (edfanguinisfpirituumquc temperamen-
to, otto ex qualitate cibi quo vefcuntur, annique tcmpcftate,proficif-
catur: poft coitum vero neccde cft crcfcerc in ventre focminz
oua,auda-
que molediam illi creare , adeoque excitare defiderium quiefeendi fcque
illo onere leuandi. A tque vt canes felefque vrgente eos ncccditate natu-*
i* circumfpicerc folent, commoda quaerentes locum , non folum vt fx-
^ cum excludant, verumetiamvt excrementis fe exonerent: ita aues quas
ouorum pondus grauar , ineptafque volatui rcddit,incipiunt multum fe
quieti dare , mollique ac tepenti loco deledari : hinc palea , rnufcus alia-

queid genus mollitie fua placent, quae proinde ad nidos fuos portant.
Hanc vero adionem non dirigi ratione vel cx modo quo peragitur ma-
nrfcllum cft. Nam cum in paleam, aliuduc aliquid fubdernendis nidis
accommodum incidunc non ferunt illam ftatim ad nidos, fed primo ar-
,

boris alicuius ramum , vel cedi £ idigium petunt , ibique rodro illam ge-
ftanccs aliquantifper hinc inde faltirant; mox hoc relido ad alium lo-
cum volant, vbi fimili modo fe gerentes tandem fe ad nidos recipiunt:
in quibus fi confuse iacerenc palea:, acutioribus carundem extremitati-
bus pungerentur verfant eas igitur hinc inde donec afpericas omnis au-
:

feratur. Quod nos dfcdum duntaxatinruentcs eiufdemque produdio-

ncm,cum methodo qua ipfi in flmilium adionum exercitio vteremur,
comparantes, prudentem forte rationeque diredam palearum difpofi-
tionem appellabimus cum tamen vt ab ipfisauibus procedit nihil aliud
;

fit, quam corporum qui fenfum offendunt crebra in omnem partem

vetfatio, donec nullum amplius dolorem molediamue inferant.
Quod nidos oblinant vehementi qui tunc temporis in iis dominatur
calori aferibi poteft. Hinc enim fit vt in luto, aqua, glarcaquc verfari eas
dcledct:(finc quibus aues omnes cito igrotarent , vifuquc ac deinde vi-
ta priuarentur )
porro lutum iflud quia rcfrigerat.roftris pedibufque ad
nidos fuos ferunt; idemque mox vbidurcfccrc, adeoque moleftumefle
incipit, abhergunt, partes eo illitas loco in quo quiefeunt affricantes,
deinde cuolant nouum quo refrigerentur petitur*.
Rr
318 Tra&atus Primus,
Atqae his demum a&ionibus ( difpofitis nimirum a fapientiffimo
naturz gubernatore , dire&ifque ad affecutioncm finis remoti, diftin.
&ique penitus ab immediato illo , ob quem earum quaelibet ab ipfis

auibus adhibetur) oportunus demum locus efficitur in quo exiguae hae

opifices (nefeiz quo fpedet ille labor, fibi ipfis nidos conftruentium)
quiefeant, & oua fua pariant cundemque vertente anno cum par fc
:

offert occafio denuo aedificant , motx iam fortafiis haud minus prateriti
recordatione, quam temperamento corporis, aliifque circumflanti)»
quibus phantafia ita vtdiximus immutatur.
Similiter quod Halcion oua fua pullofque excludat tranquillo paca*
toque mari, haud magis aferibendum eft prudentis aut prouidentiz
illius auis idoneam anni tcmpcflatem eligentis, quam ratiocinio vel be-
nignitati in turbido immitique occano , quafi de conferuandis ouis
fidei fuzcommidis pia quadam follicitudine teneretur. Prouida natura
difpenfatio inutilia reddidit huiufmodifubfidia: materiales ab illa cau-
fxinftitutzfunt ad vtriufque cffedlus in eadem temporis periodo pro.
du£tionem,qud animantis huius fpeciescommodiuspropagetur.
Denique quod Halcionestali tempore, locoque foetificentjquod, tali
ordine ac methodo auesreliquz nidos fuos conflruant, & quod certa
annitempeftatc huic operi incumbant, arcanis quibufdam natura in.
dintdibus (quorum intelligentia non fine diligenti oblcruatione, ac diu-
turna attentione acquiritur jattribuendum cll, dirigentibus nimirum
aues fingulas in nidorum condru&ione prout vniufcuiufquc , habiti
,

ratione Tpeciei , vtilitas ncceffitafque poflulat. Neque vero dubium eft

quin arcani hi inftin&us materiales fint , & ex corporum fpirituumque

in corporibus contentorum temperatura, quam cundtzaucs in ii (dem

circumflandis eandem habent, oriantur. Omnes quippe aues ad ean-

dem fpeciem pertinentes, eodem prorfus modo nidos conftruunt;quod
minime facerent, fi illarum opus ab ele&ioncdependcns ratione & con-
filio regeretur: contrarium quippe in hominibus experimur, fiue in ftru-

<durazdificiorum,fiuein cultu veflium,aliavc qualibet adtionc, quz

a ratione phantafiam dirigente proficifcitur, in his enim omnibus in-
gentem cum varietate inconftantiam obleniamus.
Hzc ergoinauium operationibus condantia ab altiori intelledlude-
riuandaed, nexus quofdam feriemque raufarum difponcnte.qux ad
przfiniti effedlus produdlionem certo ac ncccflarid confpirant. Aues
igitur abfquc feientia illa vel ratiocinatione propria haud aliter quam,

indrumenta materialia, fuperiorisrationis decreta exequuntur. Eodem

fere modo, quo in horologio variis rotis machinulifquecondante, par-
tes fingulz ad indicanda varia temporis momenta , periodofque confpi-
rant, quibus nimirum indicandis horologium ipfum ab artifice defti-
natum eft'
Et quamuis opus hoc in artifice horologij partes aptante & conne-
tftente rationem poftulet.inftnimentalis tamen eiufdem exeeutio a (olo ,

motu locali dependet, & reuolutionibus corporum tam apta inter fe

proportione
 ” ,

Corporum ,Cap.XXX VII. 319

proportione connexorum , vt abfoluta iam machina ponderibufquc
debite librari
a prxflituto fibi fine aberrare nequeant. Auis ergo
fuis ,

illius eft opificis machina, qui perfcdlione, fcienria, agendique peririi

horologij rabricarorcm infinite fuperat pondera quibus ad motum im-

:

, funt ordinata caufarum feries,

pellitur &
concatenatio .quibus ex fu-
premi huius opificis praferipto cffedlus illi producuntur, quos in nido,
rum conffrudtione.aKifqucid genusa&ionibusadmiramur, quietum
'pulfibus campana; horologij vel alterius cuius tinnitu ad flata temporis
interualla excitari folemus, haud immeriro comparari pofTunt.
Porro quemadmodum Rex ille Chinenfis.vifum primo horologium
> n nati!chuiufmodi conflans rotulis, non folumvira verumetiam ra-
tione prxditum exiflimabatjob regularem motum quem ineo fcilicct
•
'deprehendebat, idemque eum moucri defineret,
mortuum credebat
donec illius adapertio, & machinularum denuoad motum applicatio,
C artificium detexit ita fi quis mirabiles quarumdam animantium opera-
;

lioncs, nrcanamque in iis naturx treonomiam contemplatus putaret

cas effe participes rationis .merito cxcufari poflee ipfius ignorantia
, do-

,
nec fingula ad naturam &
operationes earum fpedlantia diligenter cx-
pendiffet; tunc vero facile deprehenderet eas nonnifi materialia qux-
’’
dam inflrumentaelTe agentis intclledu praediti, a cuius prxfcriptis ne
tranfuerfum quod aiunt vnguem , difccdere poffint. Neque vero in
adlionibushifcc feorfim confidcratis maior occurret difficultas, quam
fi bellicus v. g. machinator , a diis fub Vrbequapiam cuniculis ita fingula
difponerct, vt prxflitura hora effedhim fortirentur , idonea nimirum

accenfi cllychnij quantitate ex vno doliorum pulucrc py rio impletorum

. fufpenfa , dormiente interim machinatore, vel in aliud auoduis ontis
intento.
Cumque huiufmodifludiovfqucadeo profeceris, ordinatam cu
iufpiam effedlus produ&ionem materialis corporcxquc cauix vir
adferibas , rationem paulo alcius attolle , caque qua par eft fubmiffione,
ac reuerentia infinitam prouidi architedli fa pient iam contemplare
arte hxc naturx miracula peraguntur , &
qui catenam cautam,,
Ile, aut decies mille annulorum nexibus cohxrcntem, eadem facili-

tate , qua vnum tantummodo annulum fabricat , nec dubirabis fateri

’
totam huiufmodiadlionum oeconomiam nihil cfle aliud , quam i

. ralium effeftuum per ordinatam difpofitionem , & nexum caufarum

materialium produdlionem.
Sed ad infliturum redeamus: vt ergo in fxmellis animantium viui-
aramm lac vbcradiftendens vehementiorem folito calorem in iis ex-
qux nroinde catulorum ora quxrunt ,vt admota vberibus exo-
citat,
& refrigerent ita ex ouorum pondere & magnitudi-
nerent eas fimul :

ne, immodicus in auium pedlora totaque adeo corpora calor inducitur,

quem vt quoquomodo temperent, nidorum (quibus ob laffitudinem
**"'"*"" r '''"'-'^" ,r
'tur) lateribus, pedlora identidem
affricant .plumafquc roftro' cuellunt luibus tunc vcluti fponte deci-
Rr ij
 ) ^

. gt
m vt

K2 320 Tratous Primus,

-
7*7
dentibus ("quod & prxgnantium mulierum crinibus vfu venire folet
vt ouaiam parituris ledtum propriis fubftratum plumis prxparetur,
",

fit

fuper ftramentitiam ,vt ita dicari culcitram quam antea paraucranr.'

«SilelaS Porro ouisiam cxclufis calorem quo prius offendebantur ad fe trahenti-
#33 bus,
tum
qua attradtionefimulquc putaminum vcluti lapidea duritie mul-
(
libenter
refrigerentur neceffc eft
)
&
fere abfque intamiffione .

incubanr donec pulli quoque excludantur. Manifolium autem eft in-

cubationem hanc ccrtx alicui auiumfub id tempus difpofitioni adferi-

’

bendameffc.vclaltcri cuipiam caufx eundem efferffum immediate pro-

ducenti, non autem iudicio rationis remotum in illius produdtione fi-
nem fpedtanris. Affirmant quippe Matres familias qux talium negotio-
rum curam agunt, gallinas fuas aduentante certa anni rempeffate quo-
s libet in loco ad id idoneo perinde ac fi ouis incubarent, quanquam ne
Si?? (

vnum quidem illis fupponatur,)requiefccrc, quod fignum eft, affici^

tunc temporis carum corpora indifpofitione aliqua ,
qux iftiufmodi.
quiete leuatur.
Pullis vero iam exclufis
,
quid mirum , fi pipitus tenerorum animal-’
culoram eiufdem naturx , & vt ita dicam , lingua: cum gallinis cos ex-'

eludentibus, paffionesin hifcc excitent, quibus moucatur ad eos pafccn-

dos, tuendos & educandos donec fibiipfis perxtatem profpicerc liccatJ

Nihil hic opusdifcurfu aliquo rationis, (cdduntaxar fanguinisex pullo-

rum pipitu, agitatione quadam circa cor (quam paflionem jffcdiximus)
vnde prouocantur gallinx ad a itiones illas qux ad naturalem fpecici fu*
confcruationcm,afupremo numinis intcllcdlu ordinantur; auibus int<
rim vt inftrumentis quibufdam paffiue fc habentibus , nec quo fpeitent

illis aitiones cognofcentibus,quas tamen edunt neccffario quo-

editx ab
tiefcunque fimilia obiedta ,
qux ftatis temporibus certiflimc recurrunt,
fimilesin carundem phantafijs fpecies excitant; inftar campanulx, cu-
ius fupra mentionem fecimus, tunc demum neccffario tinnientis cum
horologij index tale punitum attigit, vel pulueris bellici qui difietSis
mxnibus ruinam aperit, cum ad eum vfque acccnfiellychnij ignis per-
W9 - ucnit.
Porro hoc fxmellx in pullos vcluti maternoamore rxdium ei paula-
' n ' j
latim ac moleftiam afferente, nec valente iam jlla ausftis eorundem
neceffitatibus prouidere, quibus ipfi per fc crefcentibus indic* viribu

rssf’ commodius profpiciunt; ardtum hoc commercium & vcluti vincu-^' ,

lum quoddam naturx, quo huc vfque continebantur vtrinque diffolui

incipit pullique his gradibus veluti a matre emancipati,proprix tandem
,

curx ac turelx committuntur.

’
Atque hinc demum vides, quo padto longa hxc a itionum feries
drs aprasordinatafquecaufas habeat, ab eo nimirurfi pixparatas,qui per-
feitiflime comprehendit quid inftituro operi maxime conueniat in :

quarum explicatione quamuis forte a veritate aberrauerim quod in (

omni difquifitione accidere neccffc eft ei, qui glaciem vt ita dicam pri-
mo tentat , nec nifi mediocri circumftantiarurri ad propofitam quxftio-
• r. nera

a
 1

2
.

De Natura Coi porum ,Cap. XXX VII 1 . 32

nem pertinentium notitia inflruttus cft, quali mehxc feribentem in-
ftrui profiteor )qux tamen
a nobis didh funt aperti ni fallor demon- v
vtomnibus his effc&ibus, ab eo cuius opera inrellcdbus
ftrant fieri poffc
noflri comprcbcnfioncm fuperant , caufx tum aptiores tum etiam ap-
tiori ordine difponanturicum tamen ce qux nos attulimus rudi vt ira

dicam manu vtcunqueexcifx,po(fibiIitatcmeuincant virtute corporea

eofdcm producendi. Magnum naud dubie operar pretium foret fingula
natur* veftigia in hac adiionum feric a prudente aliquo rerum xftima-
torc diligenter crebrdqueobferuari. Certo enim mihiperfuadeo hacin-
duftria effici pofle vt diflindtam admodum ipfiifimamm
caufarum vn-
dc effedhis hi proxime oriuntur , notitiam tandem adipifccremur. Ne-
que vero, vt opinor ardua foret vel molefta huiufmodi obferuatio,
quippe cui inflirucndx non ita magna animantium varietas neceflaria
efler. Nam qui folertem natur* oeconomiam in gallinarum domeftica-
'

rum adionibus diligenter obreruaretdc reliquis magna cum probabili-

tate conicdlarepoflct.

CA P V T XXXVIII.
D^futurorum prafeientia , prouidentia, rerumque nunquam
antea vifarum cognitione , & aljs td genus attionibut qua
in animantibut quibufdam obferuata , ipfitm qua in
homine ejl rationem Juperare videntur.

V artvm & vltimum adtionum genus, quas non fine !•

admiratione inbeftijs obferuamus .parum ,ni fallor iuua- Cut

beftllh<, ‘
mino nracjor.
bit vt exinde inferamus animantes a quibus eliciuntur
&
intelledlu prxditas cflei quippe quarum caufx,
ratione
licet concederentur ab ratione prxditis proficifci perinde in obfcuro
,
cfTent. Quorfum enim agnus ad lupi , aut gallina ad milui nunquam an-
£
“
vifi afpe&um contremifceret.cum nec toruilfimus moloflus, nec i

buboquanturauis enormis, vllum ijs metum incutiat.

Timoris quo bruta animantia ad hominum aliarumve befliarum
confpcdtum percelluntur, haud alia plerumque caufaeft, quam malum
fiuc incommodum quod ab iis receperunt, hoc enim phantafiam Ixfx

V beftix vna cum idxa hominis a quo illatum fuitingrediens cum eadem
,

j;
etiamin memoria hofpitatur , vnde vcluti conglutinata prodeunt, quo-
'
eorum alterutrum noui obiedti admonitu in phantafiam reuocatur.
tics

Confirmatur hoc ex auibus aliifquc beftiis quas primi infularum non-

dum habitatarum detcdlores manfuetascicurcfque inucnerunt.Horum
narratione accipimus, quod cum ad ignota antehac, vt videtur, homi-
nibus litora primum appellerent, aues minime auolarent, fed rradlari fe
a nautis manibufque prehendipaterentur » fed necbeflixapud nos ferae
ac filueftrcs ad illorum prxfentiam fugam captarent. Cxterum cum ru-
Rr iij
 •T-*
VM Wi 1

- we' - .
v ^,rnf «i
322 Tra&atus Primus,
dius deinde ac inhumanius a nou is hofpitibus tranarentur, familiaritas
hxc in difEdentiim cito abijt, paulatimque vt iis affucuciant, iniuriis
edoitx, feritatem fimilem illi quam in aliisapudnosciufdcmfpcciciob-
‘KsK feruamws , induebant.
Hicadconfpe&umhominumpauorquitam altas in parentibus ra-

dices egit, ab iis haud dubie in prolem tranfmittitur,oriturque ex diipo-

fitione corporis, &
paffione qux in corde immediate excitatur: pafiio
autem lixc perinde ac aliaquxuis operatio veri corporcique motus ra-
tionem habet :& quidem fi conflans fit, materialia inflrumcnta adap-
• - .J
tati fibipoftulat, haud minus quam alia quxuis adlioex naturxinflimrfu

edita. Porro paffio hxc in corde excitatur perpetua quadam & indiflo- 1

lubili duorum obiedlorum in memoria connexione , Sc hxc demum

connexio cum perpetua & conflans fit pro vera propriaque qualitate

n_ Mirum igitur non cfl fi qualitas hxc generatione deriuetur in prolem^

Quomodo qu». (
quod & hominibus etiam ipfis tam familiare e(l,vtnemo de illo du- rji

bitare iurc pofirt oriaturque primo ab violenta aliqua causa animan-

mimbcftiuad- : )
temperamentum magnopere immutante, qua fit vt ipfo etiam fe-
ucnicntes.into- tis
Un Cm
foboiem o
nMneeiimbutOjVnacum parentis fiue maris fiuefceminx natura ftri-
yci poflinu* ucmr infectum. Hincefl quod liberi eofdem quos parentes cibos appe-
1
tant, iifdem exercitiis delenientur, eademque demum mala&incom-'
moda auerfentur. .
’

Hinc etiam petenda cfl ratio cur Comitis Dorcettix (qui ne nomi-
nari quidem a me debet abfquc honoris pixfatione, fubmifsaquc gra-
titudinis teflificatione , ob fingularem conflantcmque amicitiam qua

me femper dignatus efl ) nepos quidam grauiter xgrotare folebat , fi

vel nutrix , dum tener hic lepidufque infantulus illius ladtc alebatnr,cap-
pares comedifTetjCum quibus nota efl ac celebris illuflrifTimi Comitis
antipathia. Non raro obferuatum cfl filios Mathematicorum, quorum
phantafix circa figuras ac proportiones continuo pene occupatxfiie-
rant, naturalem quandam ad difciplinas mathematicas propenfionem
habuifle: videbis etiam qui parentes in habito ipfo gefluque peculiari
corporis, alijfquc nonnullis quxij in familiari conuerfationc propria ha-
CdHit (hient
coutbtnn, bcnc,pcrindeacinorislincamentisreferant.Catulieorum canum quos
Anglii fetting
non inepte cubitores appellaueris.infignem quandam ad hanc venandi
artem inclinationem habent, multoque facilius eam cdoccntiir, quam
edodus fuerat alteruter eorum parens fi canibus huic venandi methodo
nunquam affuefadlis ortus fuerit. Porro hxc omnia haud aliunde nafei f

pofTunt
,
quam ex parentum phantafia qux prout ipfa affedla fuerit , ac
,
£
difpofita, temperamentum feminis totiufque corporis immutans, foe-
tum inde nafeiturum iifdem qualitatibus neccflario imbuit eo fere mo- :

do quo iamfupradi&um cfl, tartarum fi radici arboris copiofiusappo- ; p

natur,efEcere vc frudtus inde gignendi faporem quendam vini habituri
Veritatem

ti.
De Natura Corporum, Cap.XXX Vili. 323
Veritatem autem hatw nihil xaue confirmat, ac in fignin quidam m.
*
exempla ( quorum licet quodlibetfcorfim fumptum incredibile! videri Qi 0<1 P jrcn
poffet .ingens tamen eorum numerus, vna cum tertium ea referentium ^mirosnon-
authoritare ita vrgcr,vt aliquam ijs fidem, falcem fi generarim fpedien- nunquam <ffi*
s l pl01 '
tur,vcl inuiti adhibeamus) cuiufinodi funt quod parentum imagina- o"e tc l u ri
cio.prxfcrtim vero matris in ipfo conceptionis momento casum in prole
qux fidem omnem excederent, nifiab ijsaffir-
differentiarum caufa fit,
marentur quorum tcftimonium omni exceptione maius cft; cum au-
tem ipfx indubitata: finr.propofiram a nobis veritatem dcimmagina-
tione , in femen vnde fxtus ciufdem fpeciei procreatur, operante , idem-
queimmutante ita confirmant, vt nullum de ea dubitandi locum re-

linquant. Perhibent quofdam vtroque parente albo genitos, nigros ta-

men extitiffe, obi€thiopis imaginem qua: matris conlpe&ui multum

obueifabatur. Alios legimus hii lutos in lucem prodiiffe,ob vifam tabu-
lam , in qua fanrftusloanncs Baptifta, aut alius quilpiam hirfutis vcfti-
bus iudutus pingebatur .-alium ferunt forma qua depingi folent dxmo*
nes natum cffe,co quod pater tali indutus larua eundem genuiffet.
Nobilis quidam in Anglii focmina.mihiquc fanguine coniundla fo-
lebat.vti tunc inter aequales & coi taneas fuas moris erat , nigras illas ma-
culas quas vulgo mu fcas vocant in facie geftare.-quam ego confuetu-

dinem conatus illi adimere ,ioco Cepe dixi infantem quo proxime tu-
meret vtcrus , dumiftarum macularum phantafix perpetuo obuerfan-
tium folicitudine teneretur, cum ifiiufmodi nota imprtffa fronti nafei-
turum. Qua: cogitatio quo tempore fxtus concipiebatur tam alie infe-
,

dit animo, vt filia quam proxime peperit,ita prorfus vt ego prxdixe-

ram, & illa imaginabatur in lucem prodiret: cuius rei plurimi adhuc
teftesfupcrfunt, nullus autem locupletior ipsa cui hoc contigit, & in
cuius fronte macula hxc adhuc confpicitur. Quod vero ad bruta ani-
mantia fpeiftat gallina a prxteruolante milifo in ipfo coitu perterrita pul-
los exclufiffe dicitur roftro miluino. Nota cft omnibus hiftoria ouium
lacob, traduntquenonnullijficolumbx pulchris exquifitifque colori-
bus in columbario depingantur, fxtum qui deinceps nafcetijr iifdem
coloribus variegatum iri. Plura id generis exempla apud authores paf- ,

fim reperiuntur.
Apertam & in qua plene acquiefcamus infignis huiufcc effedus cau-
fam proferre , res cft fateor haud mediocris difficultatis > prxfertim
cum parentum femen plerumque fiat longe ante copulam i & vero
quamuis hoc fccus contingeret, perdifficile carnea foret, fundamentum
aliquod detegere, cui innixi verifimilitcrdehac redifferere poffemus. Nc
ramen ledtoremin haccaligineomniluccdeftiturumrelinquamus,ob*
fcruabimusicfquod ab Ariftotele,alijfquetumPhyficis> tum Medicis
affirmatum legimus .nimirum in quibufdam hominibus, dum peragitur
copula, tantum effe paflionis zftum, &
violentiam, vt eadurante omni
cor-
penitus vfu rationis priucntur,&breuicuiufdamepilepfix acceffu
ripiantur. Ex quo manifeftum cft magnam fpirituum animalium co-
 3*4 Tra&atus Primus,
piam tunc temporis effundi e cerebro, Se iq membra generationi defti-
nata'defccndere. Quarefifpccicsad vnum aliquod obicdum pcrtinen-
nentes magno tunc numero phantafiam impleant, neccfle efteas vna.
cum defeendentibus fpiritibus deriuari in femen proindeque cum fe-
:

men bis qualitatibus imbutum difTolui iam& ad aptam fingularum

embryonis partium formationem diflribui coeperit ,fpiritus qui fein ce-
rebrum factus tanquam propriam fuam fedem recipiunt, indequead
exteriorem corporis fabricam, modo quem fupra defcripfimus, mit-
tuntur, quafdamillius partes natura Se qualitatibus buiufmodi obietii
nonnunquam inficiu t , idque iuxta impreflionem quam prius in phanta-

fi a materna feccranr ; iam enim antea docuimus, qux phantafiam vnita

ingrediuntur, vnita quoque in fpiritibus manere. Foetus igitur (de quo
in fecundo exemplo) partes illx hirfuti fcupilofae erunt, qui maternae
phantafiae tales obferuabantur: color item
omncfqucfiue redundantis
qui abhuiufmodicaufis originem fuam trahunt ijs parti-
fiuc defedtus,
bus obtingent, quas ita affc&as mater immaginatione fua verfabat.
Atque hsc imprxfentiarum fuffleiant ; neque enim in hoc opere quo
generarim duntaxat corpora expendimus, altius in hanc quxftionctn
penetrare conuenit,quinimo longius iam progredi fumus,quam indituri
nofhineceflitas poftulabat.ad quod fa&ifolum vetitas, non item cau-
fz notitia requircbatur.Haud aliudenim offendendum nobiserat,quan>
parentum immaginationes quoquo modo in prolem deriuari.
Ex his qus didfafunt reddi poteftratio.cur bruta animantia auer/en-
turca a quibus Isdi folcnt-,vtietiamcurhuiufmodiaucrfioa parentibus
propagetur in fcetum quanquam forte id nunquam ijs occurrerit, quod
,

iam primo confpc&um fugi declinant.

Nondum tamen apparet ratio , cur ouis exem.gra. in Anglia nata , vbi
nec lupi vili funt nec multis retro faculis ex titere , ad huius tamen con-
,

fpeifum contremifcat quam nec ipfa, nec qus eam genuere, aliacve
,

longa generationum ferie antecedentes vnquam viderunt. Vnde etiam

proucnir,quod muftcla manfuc&<Sfa Se ex Hybcrnia, qux nulla alit ani-
malia vpnenofa ,in Angliam delata, bufonem iam primo vifum exho-
refeat cum nec ipfr, nec earum vili a qua originem traxit, illatum a bu-
,

fone n&cumcruum relidla fui imprcflionc phnnrafias earum turbaue-

rit.Leoni vero multo minus a gallo gallinaceo damnum vllum me-
tuendum cft. Harum ergo aliarumquc id genus antipathiarum paulo al-
tiusrepetcnda eft ratio: &
quidem re propius infpeda deprehendemus,
eas ab ilfdem quibus fympathiz ex aduerfo relpondcntcs, caufis de-
,
pendere.
Paulatim vero & veluti pedetentim in huius rei explicatione proce-
damus. Auerfionem canum a chyrothecarijs qui pelles eorum mercan-
tur quotidie experimur ad eorum quippe nunquam antea vifontm
:

confpedfum immodice latrant fcrociuntque, nec tradlarife ab illis nec

tangi vllatcnus patientes : eodem illos
odio profequuntur, qui canes
graflante peftilentia interficiunt, vel alias interfuris detrahere pellem
folcnt.
 De Natura Corporum, Cap.XXXVIlI. 32 j
folcnt. Noui ego hominem huiufmodi munia obire folitum.quem dum

S roshaud procul a macris mex xdibus (crar enim pagi haud lon-
antis incola) nonnunquam ambularer, canes odorarcntur,viam-
que quam ipfe tenebat ingrefli, ferocirer in iptum inudarent, qui proin-
de armatus femper inccflit impetum eorum repulfurus nec tamen fe
ita defendere potuit, quin ab iratis moloilis quandoque oppreffus fuiffer,

nifi in fubfidium oportunc accurriffent e famulis noftris aliqui, quos

frequentiora id generis pericula admonuerant, vt quoties vehernentio-
res molofTorum latratus fiirorcmque obferuarent quanquam tanti mo-
,

tus caulam minimedeprehenderent, alicui tamen periclitanti fuccurre-

tent. Notant viuariorum cuftodcs, feras ijs tendiculis raro capi» quibus
alixeiufdfcm fpeciei paulo ante occifat fuerant. Id ipfum quoque in muf-
cipulis obferuare efi,ad quas propofitaefea nullos mures alliciet, fi iam

vnus aut alter in ijs peremptus fuerit, nifi forte mulcipulx ita purgat*
fuerint , vt nullus peremptorum odorremaneat.cuiufmodipurgatiofta-
tiirt, nifi adhibito igne, vix fieri potefi.

Quod ad effeifius bofce attinet , palam eft eos abadtione aliqua ob-
ietfii in fenfum proucnirc. Neque enim fieri potefi quin pellium, canum

mortuorum ferarum item murumque odor aliquis ijs quos diximus

,

hominibus, fiue tendiculis adharrefeat, qui a naturali temperamento

degenerans, fenfum aliorum ciufdem fpeciei animalium neccflario of-
fendet. Iam veroconuenientia huiufmodi odoris es vna parte, (retinet
enim aliqu id prifiinz difpofitiohis ) facilem illi in odoratus organu prx-
|
bet ingreffum ,adcoqucincaulaefi,vt altius cclcriufque penetrans, ve-
hementius quoque idem afficiat: ex alia vero parte naturalis tempe-
ramenti corruptio, impreffionem iftam reddit ingratam , efficitque vt
animal magis eaoffendatur,quamfiabalia quapiam animante diuerfz
penitus fpeciei cxijffet. Quemadmodum experimur nos etiam fertore
aliquo amplius offendi , fi cum odore grato illo quidem, fed cui vires de-
biles funt, coniungatur > ab hoc enim ille facilius in fenfus introducitur.
Similiter przfentius veneni malum effe fertur fi antidoto imbecilliori
quam vt vires illius fuperet mifceatur :hoc cnimvelutiprzeuntc ac du-
cente deriuatur ad cor a quo deinde ob virium imbecillitatem expelli
nequit.
Hincergofequiturferamaliquam volucremve fi alijs diuerfz a !e fpe-

ciei vefei foleat , contra ifiuram inde odorem quo magnopere offendan-
tur cztcrz eiufdem cum ijs quibus vefeitur fpeciei ;
neque h* folum
verumetiam alis ( idque ob eandem rationem )
quz aliqua tempera-
mentifimilitudine generifve cognatione cum illis conucniunt, aqua-
tu m damno & 1 zfione auerfatio hzc primo nafeitur. Quz cum ita hnt,
ijfdcm argumentis cuinces , animantia quorum temperamenta ex con-
i
trarijs &
inter fe pugnantibus qualitatibus confiftunr, implacabili fele

odio profequi , feq; inuicem primo afpcifiu vitare, vel falcem imbecillius
a forhori fugere. Quemadmodum ijs qui latrinarizfadticandx infceli-
t.
cem operam continuo impendunt , horrendi latrinarum fcerorcs adeo
 Tra&atus Primus,
p5
familiares redduntur, vt exqujfitis odoramentis non minus cffcndan.'
tur ,
qua alij his affueci terris illis odoribus laedi folcant, recreandifque eo-

rundem fpiriribus ingratus aliquis noxiufquc odor adhibetur, a euius

afflatu alij tanquam a veneno abhorrerent. Si ergo fpiriius quem lupus

ore fuo exhalat, aliufve aliquis vapor ab eiufdem corpore emiflus, qua-
litate vlla agno inimica imbuatur ( quod in tanta naturarum contrarie-

rate euenire verifimile efl ) non cft quod mircmur.fi hic ad primum illius
confpc&um conturbetur, ac fugiat: haud fecus ac gallus gallinaceus ex
gencrofa aliqua prxliatorum ftirpe oriundus,ab alio quouis fugere con-
fueuitcomcftumallium redolente. Idem obferuare efl in muflela a bu^
fonc, hoc ab araneo , leone denique a gallo gallinaceo fugiente ; aliifque
nonnullis animantibus , inter quas haud abfrmiles inimickix intercedere
perhibentur.
Quarum omnium caufa, non abarcanisirjflinftibusfymparhijfque 8e
antipathijsnefcio quibus (cuiufmodi vocabulorum nudo fterilique fo-

noplerique contenti funt, vim eorundem &fignificationrm minime

fecum inuicem pugnantibus qua-
inquirentes,) fcd a veris,corporcis,&
tatibus, cuiufmodi ex funt quas in igne & aqua experimur, repetenda
efl qux nimirum animantibus a primo fuo ortu conueniunt , vel ab ali-
;

mento cui poftea affuefeunt , naturalem earundem difpofitioncm ad

fuum trahente temperamentum proucniunt. Et huius quidem quam
modo protulimus caufx .tantam efTc vim & efficaciam exiftimo,vtfi
quis cibum a quo alter abhorreret quotidie & cumingentiappctitu co-
mederet , appetituum contrarietatc inter homines etiam ipfos
ex illa

antipathia nafcerctur. Cuius rei duo mihi eademque infignia occurrunt

exempla ; vnum nobilis cuiufdam viri quem olim in Hifpania vidi. Hic
cum allium non ferret, induci nunquam potuit vt infitam menti antip-
thiamcum muliere egregix pulchritudinis, qux vefei illo folebat, depo-
neret, quanquam illa vt amorem cius conciliaret cibo hoc quo mirifici

delegabatur abflineret, nec is amatorijs ignibus alioquin inexpugna-

Alterum priori haud abfimile, duorum quos noui in Anglii,
bilis effer.

quorum vnusvchementeramabatcaleum, a quoalius vfque adeo ab-

norrebat.vt fi vel minimam eiufdem particulam (quam alter exquid-
tiffimis ferculis prxtuliffet ) fortuito vel ex induftria alijs commixtam
cibis comediffet , in tantas corporis perturbationes rantamque intempe-
riem incideret, vt morti iam proximum putares.
Neque vero hx duntaxat antipathix,qux a contrarietatc tempera-
mentorum diucrfrs animantibusabipfofuoortuconuenientium oriun-
tur, vim habent excitandi huiufmodi motus trepidationis & fugxiafpe-
rftus enim ipfc iratarum &
furentium tantundem efficit. Vehementia
quippe ciufmodi paffionum immutat fpiritus, qui deinde ab animantis
ita perturbatx corpore prodeuntes alteram ijs afflaram aliter afficiant ne-
ccffe cft, quam fi ipfi hanc mutationem minime fubiiffcnt. Quarefr
prior difpofitio fuerit alicui eonueniens, fieri non poteft quin contraria
fo eidem inimica. Atque hoc fortaffis in cauricft.curapes in ijs quibus
placidum
 i

De Natura Corporum,Cap.XXXVIII. 327

placidum miteque ingenium eft aculeos nunquam figant, contravcro
&
cum ijs quibus difficilior indoles eft, ad iracundiam prona sternas
inimicitias gerant, quod idem in canibus quoque obferuareeft. Poterit
etiam hominis phantafia, ad eum furoris gradum afeendere, vt
fortallis

ferociffimx bclluz ad eius confpcftum contremifcanc , non ferentes

acres illos ac dominantes fpiritus qui ab oculis ipfius emittuntur in fuis
recipi, vfque adeo turbant carum phantafiam : conijcient fe igitur in
fugam, furibundum hominem vitatura:. Ad cuius veritatis confirma-
tionem varia proferri poflent exempla leonum, ac vrforum qui ab iratis

audacibufque viris fugerunt. Si ergo homo qui dum naturalem oculo-

rum,orifque ferenitatem confcruat, nullam auerfationis occationem ptx-

bet minacem fubinde vultum induens immaniflimis feris adeo terribilis
eft,mirum profecto non eft fi mitioris natura: animantes infitum fibi
habeant timorem illius, quem nunquam nifi iratum , nunquam non

minacem .malumque fibi aliquod machinantem confpexerunt. Cum-

que huiufmodianiinantcs genitis a fe fetibus naturam communicent in
metum aut iracundiam pronam, quoties in obie£ta incidunra quibus
ipfe fimilis motus pati confireueranc, mirum quoque noneft, fi fetus
ni ad eorundem confpedtum pet varia fpiriwum agitatione, tremore
,

corripiantur, vel ira intumefeant.

Iam vefo.fi caufx huius tanta fuerit vis & efficacia, vtob eam folam
volucres in infulis vixdum habitatis confpeftum hominum alioquin in-
differentem fugiant; non eft quod
miremur maiores id generis effe&us,
in au erfione agni a lupo, vel alauda: ab accipitre quem columbarium fl-
ue alaudarium vocant. Animantes enim ilfe pradatrices prstter nocu-
mentum quod inferre folentjipfa forfitan corporum temperamenta,
innocuis hifce animantibus contraria habent : inefeque eft quod licet

alauda tam ab homine, quam ab accipitre ifto fugiat ; quia tamen plu-
res in hoc , quam illo auerfionis caufas reperit ,
fpeciatim vero tempera-
menti diuerfirarem, homini fefc dedet, vt ab infequente accipitre tuta
fit.

Ad harum caufarum antipathire omnes reuocari pofliint:

aliquas
>
fympathiarum quoque animantium inter fc vel cum alijs rebus pet ratio DcSy E
'eft. Corpufcula quippe fiue atomi ab earum vna emifTa , tantam habent

cum alteriustemperamento conuenientiam , vt hate fe illi adiungere

vnireque appetat, iuxta modum quo ab eadem afficitur. Si odore eius
deledfetur naresabeanunquamremouet,fi guftuiiucunda fit illius efu
•
quoad licet nunquam abftinet. Quo in littorc terra: nouse oppofito
.
pifeium captura operam dant, affirmant quoddam auium genus illic

ad fe volare , pifeium qui in mari illo capiuntur iecoribus tam auide in-
hiantium , vt tradariab hominibus non rccufcnt , dummodo defidera-
ta illa e rca potiantur, nec omnino auolent ,quafndiu illam in confpedtu

habent, qua: proindea Gallis ibi pifcantibusiappr foyes appellantur. Ea-

dem vermi cuidam in Iufcinias potentia eft.

Atque hinc demum apparet , brutarum animantium a&iones non

’

’*V »
'
Sf ij
 -

3*8 Tra&atus Primus,

ab aliquo rationis difcurfu,fed vehementibnsduntaxat quae in fenfibus
fiunt impreffionibus proficifci. Narn fi illarum ab hominibus fugam
naturalis aliqua fagacitas imperaret , tunc certe eam «pederent , cum Ci-
bi ob modicam cieam prxfentifiimum mortis periculum impendere ani-
maduerterent. Aucs tamen quarum modo meminimus , nec fociarum
ob eandem caufam occifarum obuerfantia oculis exempla , nec qua: ip-
fx patiuntur verbera, tam alte affe&is fenfibus , periculi fugxque ad-
monere portiint abatfix quippe ( fi nec mortem iliis nec rnutilationcm
inflidla verbera attulerint )
perinde ad prxdam redeunt, aefi nihil ijsan*
tea accididet.
Cum ergo hxc fit vera fympathiarum omnium & antipathiarum ra-
tio, nullum fiueprofccurionis fiue aucrfitionis motum admittere podii
mus non ex aliquibus earumquastetigimuscaufisoria-
in bedijs, qui
tur.-hx autem omnes ad localem motum, nec non materialem corpo-
rum differentium naturarum ad fe inuiccm applicationem reuocari pof-
funt parique facilitate transfunduntur in fartus, qua in parentibus ipfis
gignebantur. Et vero quemadmodum in auibus fupra memoratis , (cn-
luum blandimenta timorem alijs de caufisinearundem phantafia exci-
tatam fuperant, adeoque inuitant ad obicdorum profccutionema qua
metus alioquindcterrcrct-.ita &aliaquxuis aucrfatio phantafia dccupans
non modoacaula fortiori fenfum immutante, verumetiamconfuetudi-
ne ipfa vinci poted fi nempe obieda eadem qux ingrata piius tcrribilia-
;

queapparuemntjiucundioribusvcdita circumftantijsphantafiam ingre-

diantur. Canes qui vcnai i accidereque damas confueuere, nullas tamen
cum hinnulo vna fecum educato inimicitias exercent .-hinnulus item
quialioquin ad confpettum canis contremuifTcc,na<5hjs ex huiufmodi
educatione fiduciam auda&cr cum ijfdem ludit. Qimd minime mirum
videbitur fi verum fit quod narratur de trigideferarum omnium ferocif-
fima quxnimirum cum hinnulo inclufa cauci, vnaque educata, fiiniu-
;

lantc fame, carcerem potius tentnbat effringere, quam comiti quo cum
longam familiaritatem & veluti amicitiam quandam contraxerat vim
,

inferre. Hanc tigridis moderationem nemo vt opinor, ex aliqua honefii

contemplatione natam cfTe fufpicabitur, fcd ex eo duntaxat quod hin-
nulus fiue dama nunquam aliter phantafix ipfius obuerfnbatur,quam
lufus reporifiic fpcciem fecum ferens; proindeque fames qux non ,
iiifi

cibi fpecies e memoria in phantaftam vocat, non poterat illuc in fui re-,

medium ipfius damx fpecicm cuocare.

Cui haud multum diflimilc illud eftquod hominibus illis accidir, in
quibus mota mente fola phanrafia operatur. Memini me vidiffc quof-
dam phrenitide laborantes, qui fi fibi pcrfuafiffcnt ligari fe, nec a loco
vbi conflituercntur migrare pofle, immoti fubfifierent.de vinailis fuis

& carcerc grauiterconquerentes,ncc vel gradum quidem promoucrenr,

vt cibum potumue confpc&u pofitum caperent, quantumuis fime
in
fitiue premerentur. Ratio huius rei manifefia eft, vinculorum quippe

cogitatio, phantafiam coram adeo impleuit, tofamque occupauirTvc

nullos
 Dc Natura Corporum,Cap.XXX V 1 11.329
nullos indefpiritusad membra exteriora quibus motus localis excreetur
deriuari permiferit.
Dama icitur illa meminimus phantafixtrigidis non au-
cuius fupra

tem rationi honeftum imperanti vitam fuam debuit. Porro huius quod
dc trigide S' dama narratur, fimile quiddam ili arce Londincnfi quoti-
die vilitur.vbi caniculus cum leone tantam contraxit familiaritatem,

a reneris fcilicer annis fimul cum eo educatus, vt non modo fimul cu-
bet dormiatque, fcd &irafcatur nonnunquam & mordeat; leone hac
prouoCationc minime commoto, quialium quemuis canem fibiobic-
dum confcllim dilaceraret.
A tque hinc apparet, quo pado fieri poflit, vt bruta quoque animan-
a tia a quibufdam rebus infeftis fibi lioxijfque primo confpedu abhor-
quodammodo
reant, alijfque viciffim dcledentur natura; fux contra-
rij$~, quamuis nullum ijs rationis vfum concedamus, qua noxiadiiudi-
ccnt, aut qua: tigridem illam, cuius mentionem fecimus, vel Androdi
leonem ad amiciris gratitudinifque officia erudiat.

qux phantafix materni in vir.

Quod adnoras illas fcu charadercs attinet

malacia oberrantes infantium corporibus imprimuntur, nec mu cum b u fd,m qux in-
vita pfa delentur, quanquamab eadem hac radice
i &
causa pullulare vi- fontium cor-
deantur, aliam tamen licet affinem cognatamquc originem agnof-
eunt , tranfiit
quippe feminis operatio , vtpotc formato iam animatoque buspicifeum»-
kbonnn-
fetu , cum huiufmodi noti imprimuntur; qui etiam fubito,3: v eluti
imprcffionequ.adamfigilli fieri videntur. Vt igitur cautam illarum ex-

plicemus alia adhuc fympathii , eaque apertior magifque communis

expendenda cft. Qui ridentem intuetur licet caufam tifus nefeiat ,ad ri-
dendum tamen & ipfe prouocatut idem in ofeitatione artuumque er-
;

tenfionc.quam pandiculationem vocant experimur, qux fimiles quo-

que motus in prifentibusridcntibufquccxcitant.Quorundam narratio-
ne andiuifuifle apud nos virum qui fi porcellum aflum aperto hiante-
que orc(vtiin Anglia moris cft ) illatum mcnfz intueretur, impedire
non potuit, quo minus didudis faucibus hiaret. Cuifimilccftquodde
alio circumfertur, quem certa quidam manus motio in alijs obferuata
ad ciufdem imitationem prouocabatrhic tegularius cum cftet.vnaque ‘

manu inftrumrnta , altera tcdum.nc decideret, teneret , fadum ab

quodam aftante motum hunc obfetuans tedum protinus dimifir.cun-
,

dem imitaturus, prxccpfquc in terram, non fine vitxdifcriminc colla,

pfiis crt.

Effedus hi oriuntur ab adione obiedi vifi in phantafiam videntis:

hic enim adio fpeciem fui imprimens plantafix eandem obferuantis,

quoque ipfiusad cafdem partes vocat .quibus membra eadem

fpiritus

monentur, proindeque eidem adiones producuntur. Atque hinccft

quod cum quempiam fingulari quodam beneuolentii & amoris fenfu
de abfenti loquentem audimus, fimilcm in nobis affedum verius eun-
dem quamuis penitus ignotum excitari obferuamus. Hinc etiam cft,
quod qux a perito dilertoque oratore artificiofe proferuntur ( id cft , ita
S f iij
 330 Tra&atus Primus,
vt internus animi motus verbis ipfis confcntirc videatur ) fimiles in audi-
toribus motus fuapte natura concilient. Hinc denique eft quod plerique
mores habitufque eorum quibufeum familiariter multumque conuer-
fantur .fponte & abfqueftudio imitentur.
Atque vt hic prxfenti inftituto applicemus i quamuis qui a matre
geruntur , infans illius vtero inclufus nec audire poffit, nec videre .facile
tamen concedes, nullum in materno corpore motum vehementiorem
contingere, cuius vis aliqua & cffcdhrsad infantem, nondum quippe
ab ipfo decifum, fcd vnum quoddam cum eodem efficientem haud per-
tingar. Porro cum motus feu tremoris in vno corporcexcitati proprium
fit , fimilcm in alio agitationem producere, vti confiat ex vulgari illo ex-

perimento confonantium chordarum, quarum vna pulfata mouetur

ob acris fcilicet agitationem, qui idoneum narius fubicrium cui'
altera,
eiufdcm tenoris motus imprimatur, eundem illi impertit ) fit, vt cum
phantafix infantis matris phantafix adaptetur, & vt ita dicam confo-
na fit , cumque matris phantafia celerem admodum toto ipfius corpore
motum excitet (vt in repentinis paffionibus fieri folet) fit, inquam, vt
motus hic alium <ji fimilem infantili corporineccflario imprimar. Quem-
admodum igitur in motibus verecundit fanguisin vultum alcendcns,
rubore eum
fuffundit, ita (anguis maternus in certam quandam partem
confluit eam nimirum quam obierium a prxgnante in malacia expeti-
,

tum vehementius afficit cumque motus nuic fimilis infanti commu-

:

nicetur fit vt ob repentinum cius impetum tenera ipfius cuticula fpe-

,

cie quadam fiue magine obierii inficiatur, penetrante fcilicet eam ali-
quatenus fanguine,nec toto deinceps refluente.vt curfum fuum natura-
lem profequatur; quod matri minime contingit vtpote cuius durior >

cutis affluentem fanguinem non imbibit, fed ad proprios canales , nul-

lam pafla inferiionem remittit.
VHI. Facilius multo detegitur cau(a fympthiarum fiue antipathiarum

cl£o»quofdam 9
UZ curri infantibus nafcuntur,ac deinde per totum viti curriculum,
pr*C«tim *ero vel certe maximam eiufdcm partem durant, abfquemanifefla fuiori-
1Uer
" £‘ nc' ^* c quidam cafcum, nonnulli allium, alij anates, alij dcnique.alia
ciborum genera auerfentur , quibus parentes ipforum libenter vcfccban-
tur.Et vero vt appareat auerfionem hanc naturalem ijs effle, nec cafu
aliquo accidentem altius deinceps phantafix infediffle , non finegrauila-
j

nitatis detrimento comediturab ijsquodpiam illorum quiita aucrfan-

tur, quamuis ita mutata fpccie , ac fapore vt nec friant , nec fufpicentur
jj

quidem id illis comedendum proponi. Nota A ngloshi-

eft inter aulicos

ftoria Heneagex nobilis faeminx ( Elizabcihx Reginx olim a lecrctio-

ribus cubiculis,) in cuius dormientis gena puftulx oriebantur, cummei
quidam rofamimpofuerantexpertu ri an tanta illi cflet cum flore ifioan-
tipathia, quantam iariarc Polita erat. Vnus c conlanguincismeis fiti pro-
pemodum perierat , priufquam nutrix cui alendus tradebatur antipa-
thiam cius cum ccreuifia,vinoqueob(cruarct, quxdcindeapparuit.cum
ei tenera imbccillaque natura , muta quidam, (nondum enim loquidi-
diccrat)
 De Natura Corporum, Cap. XXXVIII. 331
dicerat ) (ed efficacia figna edocuit, quibus aquam fortuito confpettarrt
efflagitaret
,
qui largius auidiufquc haufta diuturni demum qua con-
tabefeebat aegritudini medebatur. Alia id generis exempla paflim inqui-
rentibus occurrent.
Huiufmodi effeftuum caufx hinc non raro petendi funr.quod ma-
tribus eorum quibus hi antipathii contingunt fuppreffis iam primo ,

{olitis euacuationibus,ob fetus nimirum conceptionem, vehementior

quarundam rerum auerfatio fiiboriarur; laborantefcilicettunc tempo-

ris ventriculo , oppreffoque noxijs humoribus qui ob ifHufmodi reten-
,

tionem totocorporcabundant,morbofquenonnunquamgenerant,&
vomitum prouocant (matutino prxfertim tempore ante comeltionem,)
nonnunquam etiam excitant impotentem illum appetitum ( quem ma-
laciam vocant) rerum infilubrium, perinde ac quarundam minimeno-
xiarum , prout illarum (pecies fortuito oberrant phanrafix: quandoque
demum ciborum quorundam odium pariunt, quibus alias cum dele-
ctatione vcfcebantur. Porro cum fitus materno fanguine ita affidto
nutriatur, mirum non eftfi inclinationes vel auerfationes ei inferantur
fimiles illis, qui tunc temporis in parente dominantur. Et hi quidem
plerumque expelluntur fuperuenientibus falubrioris alimenti qualitati-

bus. Quod fi cafu aliquo accidat ,vt ventriculus, vel alia quiuis infan-
tuli pars
,
per quam (anguinis mada tranfit
,
prioribus iftis qualitatibus
alteimbuatur, infans in lucem editus cibum vnde ortifunt aucrfabirur.
Et verohaud raroexperimurhominesmagnopcreijsfiue efcu!entis,fi-
ue potulentis dcledVari.qux a matribus dum geftarentur vtcro vehemen-
tius appetebantur.
Quibus ita explicatis, ad alia iam tranfibimus, tadta obiter ratione,

cur plures reperiantur qui cafeum ,

quam aliud quoduis cibi genus auer-
fentur.Pricipua aucrfationis huius caufi , ( vbi ea quam fupra attuli*
mus locum non habet ) hxc ni fallor eft,quod nutrices quarum laCte
alebantur prtgnantes forent (ita enim euenifie teflatifunt quotquot
mihi contigit de hac re interrogare.) Eftque rationi maxime confenta-
neum > ladtc quippe in vberibus nutricis ob fccrum iam conceptum coa-
gulato, tenerumque infantis (lomachum offendente ,Y cuius xgritudo
parentes admonet vt aliam nutricem quirant, ignaros forte caufi qui
lac prioris reddit infalubre Jis deincepsacafeo,vtpotc qui nihil aliud eft
quam lac vehementius denfatum & coagulatum , toto viti tempore
abhorret. Sic qui ex cibi alicuius comeftione grauiter periclitati funt,
quidem ad eundem reuertuntur.
vix aut ne vix
Iam vero quod ad animantes illasattinet, qui alimenta in hyemeftl 1 *•

congerunt, caque adtionc intellcdtualem quandam prouidentiam ex-

primerc videntur; quis non videt eadem illas paflrone duci, qui auaros mcnuinhjr»-
C0D<1 *n "
homunciones animam iamiam exhalaturos, ad corradendas condendaf-
que diuitias impellit, quanquam nec liberos habeant quibus eas relin-
quant nec de (cribendolixredc in tantum patrimonium fuccefliiro co-
,

gitentrqui actiones cum ex rationis prxfcripto minime eliciantur, appe-

 332 . Tra&atus Primus*
ticus fenfitiui motibus imputanda: funt. In earutn vero exercitio hi ve-
luti gradus obfcruari poliunt. Obie&um oculis propofitum amorem
primo ac defidcrium lui excitat, prifertim fi cum.przccdcntis inopi*
memoria coniunttu fit. Deliderium hoc animantem folli citat .expleta
iam fame,ad colligendum quantum poterit exoptati illius alimcnci.con-
dendumque in loco vbiprxcipue requiefeit & quotiefeunque redeun-
;

te fime , cibi illius memoria in phantaliam reducitur, cum illius fpeciem

lociin quo reponitur fpecies comitetur , hunc continuo petit in premen-
tis ncccfllcatisrcmcdium. Sic canes, cum cfuriunt,adolTaqua:reflin£la
prius fame abfcondcrant.rcucrtuntur. Porro fi cibus a hellijs compa-
ratus huiufmodi prouidencia ( quinihil aliud clt quam conucnientiaip-
carum adblandientis ) & in cubili fuo repoli tusi vti fc
fius cibi fenfibus
res habet in frumento a formicis per xdatem collcelo ) facile portari pot

lit, quo primum tempore poli longum in cubili fuo otium foras pro-

ceflerint, cibum quoque fuumvna rerent ; tunc enim nihil xqueae cibi
huius fpecies phantalijs earum obuerfatur , nec facile cum relinquent,
1
quanquam alijs de caulis euocat*. Hinc ergo eft, quod redeunte poft
diuturnas pluuias fer enicate, formica:, qu* le tototempore in late-
illo

bris fuis continuerant, prouocantc folis calore egrediantur, conimea-

tumque fuum vna exportent: vel forte Heri potcll,vt grana illa tritici
ex praecedente pluuia calorem nimium aut humiditatem aliamvc ali-,
quam qualitatem fenfui ingratam contraxerint , qua moueantur formi-
c* ea efferre, vbi primum ipfie in apertum prodire audent, redita nimi-
rum fcrcnitate,calentcquc fub meridiem folel quo deinde adoccafum
vergente, priufquam ad latebras fuas redeant, extradlis vaporibus qui-
bus triticum reddebatur ingratum., nec iam amplius earum phantafi*
obuerfantibus, nulla in eo aucrfationis caufa remanet; reportant igitur
illud vtpotc nihil in eo repetientes priter folita amoris ac dcliderij in-
centiua. Quas nonnulli adtiones , cum alias ijslimilcs ab hominibus, co-
demqucfuccclTu exerceri videant, vt frumentum a corruptione prxfer-
uetur , llatim concludunt ex conlilio &
ob eafdem rationes finemquea
formicis exerceri. Porro granis ita reportatis, & ob telluris humiditatem
lubindeintumefccntibus, adeoquein vtroque extremo germinantibus,
( modo fuperius explicato, vbi de plantarum generatione dilfemimus,
qui etiam obfcruari potell in madefadlioneiflius hordei quod ad cereui-
fiam conficiendam przparatur,a quibufdam lyne appellatum) tenera
illa germina, vtpotc molliora, ac fucculentiora , a formicis roduntur,

impedito inde eorundem incremento : quod rurfus curioli homines ani-

maduertentes, contendunt idquoquefine prouidentia & vfu quodam
nonpotTca formicis, cauentibus fcilicctne triticum quod
rationis fieri
incibum paraucrant crefcendo , morfus fuos tandem euaderet , muta-
taque natura, inutilis ad vefcendum redderetur.
X. Denique vt huic cum capiti , tum traftatui finem imponam bruta,' >

De bcftiarum rum animantium prxfcientia nihil aliud efl quam tcmpefliua in ijs fadla
przfcicnlia* ,

imprclfio a primis mutationibus quiinobiedlis exterioribus accidunt.

i
Hz

j
 1
a
EM
De Natura Corporum,Cap.XXX VI 1 . 333
H* vero ab hominibus atgrc percipiuntur, impediente nimirum alio-
rum motuum quibus fpiritus eorum ac phantaGz occupantur, vehe-
mentia, quo minus Icuiores ha: impreilioncs fenium fui faciant. Qui in
mari nauigant,poft longam illius tranquillitatem, priufquam ventus
vela impleat , vel omnino fcnfu vllo in propria fpecie agnofeatur , vide-
bunt ab ea parte qua graflaturus eft, pacatam illam xqualemque vnda-
rum faciem rugis vt ita dicam afpcraii; quod adeo certum aduenrantis
prariagiumeft, vt nautis abfquemora ad opus fefe accingentibus, vela
vix dum expanfa eodem impleantur. Num ergo dicemus prxfagum
mare quo vento agitandum fit praedicere ? Num etiam tubercula in pe- ,
dum digitis enafeentia ,aut f ada olim ofla , luxatiue artus , ratione prz-
ditifunt , & prxfcienria.qui futuras temporum mutationes denuntient.
Imo vero cftedus hi non aliunde proucniunt quam quod tranquillam
,

v. g.mnrissqualitatem ventus paulatim ingruens prius turbet, quam a

nobis (entiri poflit > quodque aer ventura pluuiz indicibus iamiam im-
mutatus, infirmiores, affcdafque corporis partes eiufdem admoneat,
alijsram Icuem imprelfionem minime fentientibus. Ita bruta quoque
animmtia, quorum fcnfus& phantafix obicdorum varietate minus
diftrahuntur, aeris mutationes fnciliusquam homines perfentifeunt .at-
que haec circumfufi aeris mutatio nonnullius etiam inipfis mutationis
caufacd, quam externis fubindeadionibusgeftibufquefignificanr.
Porro qui huiufmodi adionesmutationefque certam aeris temperiem
prascedere animaducrtunt.bcflijs in quibus obferuantur przfcicntiam
quandam tribuunt, qua impendentem v. g. pluuiam, ventura ve, aut
ficcitatem pro varijs quae obfcruaucrant prxlagijs denuntient. Error
,

aurem hic ex magna intclledus imbecillitate oritur, fimilibus effedibus

eafdcm femper caufas tribuentis , adioncfque beftiarum ex fimilibus
qux ab hominibus exercentur metientis. Et quidem plerique perniciofo
hoc communiflirnoquc errore implicantur, qui nifi magna adhibeatur
cautela, vniuerlas humani generis notiones corrumpir.Omnia enim quf
contemplantur obicda.fire naturam noltri fublimiorem lortira fint,
fiuc in inferiori ordine fubfidant,ad propriam veluti menfirram exi-
gunt, tales de iis apprehenfiones formantes, quales de fcipfis formare
confucuerunt : vt cum angelos ratiocinari, moueri,locoquc contineri
volunt vel cum brutis animantibus intcllcdionem attribuunt , eo
:

quod adiones nonnullas ordinata quadam methodo exerceri ab iis vi-

dent , qux ab hominibus non fineiudicio ac ratione ederentur. Et hunc
quidem fcopulum pe ricu!ofumadmodum(in quem multa lubtilirerdifi
putata impegerunt,) veritatis ftudiofi fummaopemagnaque diligentia
vitate debent
Sed nos immenfum ftatijs confecimus aquor:
Et iam tempus equum Jfumantia joluere colla.

rti-

Tt

i
 Epilog us.

EPILOGVS PRIORIS TRACTATVS.

AnDe m aliquando diuino freti auxilio, montis illius ver-
ticem confccndimus , vridc liibiedhm corporum omnium
vcluti regionem defpicientes, ingentem altitudinem quam
laffis demum greffibtis , anhelique fuperauimus , non fine
voluptatis fcnfu contemplari licet. Semita quidem quam
tenuimus poftremis hifce ficulis tam raro viatore trita fuit , lenri-
bufque ac (pinis adeo obfita, vt non fine difficultate eludhti fimus,
aliifque forte laboriofum videbitur veftigiis noftris infidere, przfertim
fihuiufmodiitineribusinaflueti fuerint. Frudtus tamen quem ex gene-
ralihac materiae agentiumque corporeorum contemplatione vtrique
percepimus , tantus ni fallor eft , vt nec ipfos neque me infumpti ad illius
confecutionem laboris poeniteat. Ecquod enim eft in quo anima ratione
przdita , veritatifque amatrix, vehementius dcle&ari, vel honeftius ver-
faripoffir
,
quam inueftigatione, ac fubinde deredtionc operum naturi,
quzficffodiusfpe&cmus omnium oculis expr fira iaccnt, caulas vero
adeo obfcuras& in abdito pofitas habent, vt plerique dcfperantione
fucccflus ab earum inquifitione deterreantur.
Ex iis vero quz fummatim differuimus in hoc tradb.tu ( breui quidem
pro fcopo quem nobis propoluimus licet forte ob imperfetSam man-
camque qua vfi fumus explicandi rationem, prolixior videri poffir)fit
ni fallor manifeftum nulla cflenaturz arcana quorum aliqua ad nosno-
,

titiafaltemineomndem effc&ibus per fenfusvenir, tam impenetrabili

obtedfa velo, quin diligenti cautoque rationis difcurfu detegi poflint,
inque nudi & genuini fpecie monftrari, non fine ingenti voluptateex
natiua eorundem pulchritudiniscontemplatione» fi tanta fedulitatcac
confiantia huic (ludio incumberemus, quantam videmus quotidie im-
pendi , vel ab auaris in diuitiis congerendis, vel ab ambitiofis in hono-
ribus quibus nunquam fariantur ambiendis, vel avoluptuofis vrde/i-
cijsaffluant Bc in turpi libinum coeno volutentur. Quifquis enim ea quz
anobisin hoc traftatu didhfunt penitiori mentis obtutu perluftraue-
eo clari deprehendet continuum quendam ordinatumque pro-
rit, in

grelfum a primis , fimpliciffimis , maximeque vniuerfalibus notionibus

quas de corpore in communi formamus, ad remotilfimos quofque Bc
abditilfimos effettus quos in vllo lingularium corporum repetimus. De
effedfibus loquor qui pure materiales funt, abfque vlla nobilioris na-
iis

turzadmixrionc; nondum quippe eoufquc pertigimus necinfeiiotem

hunc rerum corporearum orbem tantifper egreflrfumus. Vidcbitineo
vnicum , vt ita dicam filum non interrupto tenore du£tum , videbit dc-
niquerarorum denforumque corporum plexuftamcn illud effici, vnde
res deinceps omnes, a&ioncfque corporei contexuntur.
Et quanquamin filo hoc ,inzqualitas forte aliqua reperiatur , telique
inde

51
 Epilogus. 3J{
indeconfe<5be textura, haud ita firma denfaquefit, quin apctitioiiar-

tificemaiufque na£to ocium corrigi portir.-nifi tamen me mea fallat opi-

nio >confen(us harmoniaque rerum per totum huiufce operis feriema
me expofitarum, tanta funt, vt maniferte euincant, corpus ipfum do-
dlrinr a me tradita:, figenera timfpc6lecur, omni exceptione maius erte.
Fateor equidem fieri pofTc, vt in nonnullorum effedhium explicatione
fummos veritatis apices minime attigerim. Et vero tantum abfum a
pertinaci aflertionum mearum defenfione ;
vt etiam fi quid contra ob-
ijciatur libentiffime auditurus fim , paratus quoque in aliena caflra trari-
firc, fi fortiora illic pro veritate militent argumenta. Spero tamen futu-
rum , vt quemadmodum in parietum ftrudlura.paucorum hincindela-
terum male collocatorum vitium ipfius fabrica: robori ac firmitati mi-
nime officit , ita nec leuiufculi aliquot laplus, quibus in difficili hac pro-

uincia obeunda obnoxij fuimus generalem do^trim noflrx compagem

corrupruri finr. Neminem ante me repeti qui in hacquxrtionc verfa-
tus meihodo noltri fimili vfus fit
:
qui nimirum ab apertiffimis fim-
pliciffimirquc notionibus progrediens eafdem inter fe gradatim con-
nexui: , donec varietatem omnem aut faltem pricipuani cuius capaces
funt complexus Quare neque expedlandumeft, vt prima hic vc-
fit.

luti lineamenta ab eo dutta , cui alienis longe ab hoc philofophico pul-

uerc negotiis implicito, tam propria ipfiuscondirio, quam perpetua vi-

uendi ratio parum cum libris commercij conceffit, multa paffim imper-
fl-dla relinquant, qui peririoris , vel certe minus occupati artificis ma-

num limamque pofhilent: quam fi quis afferrcaggrcderetur,eodemquc

ordine methodoque procederet in Phyfica & Theologia tradenda, qui-
bus Mathematici in fuis difciplinis vtifolent, non dubito quin ad per-
fectas in ijs dcmonftrationes pertingi portet , conclufioncfque quoad
certitudinem iqualesijsquiinipfamatheG deducuntur. Imo vero de-
monftrationes huiufmodi Mai hemat icis multum antecellerent longdq;
vtiliores fotent, vtpote qui altiora ac nobiliora ad vfus noftros prx-
cepta fuggercrcnt ,
prxfertim fihomo efl regimen
ad hominis qua
pertinerent. Hic enim ars regulas omnes ac pnferipta medicini, aliam-
ue quamuis corporis curam bonorumque temporalium adminiftratio-
nem haud minus fuperat, quam media quibus aflequimur finem a fine
ipfb fuperantur. A lia quippe omnia non nifi inftrumenta quidam funt,
quibus ad bene beaceque vitiendum vtimur,hic autem ad eam qui
nos beatos facit vitam immediate ducit.
Atquehigenerarim fruCtus funt, quos candidi& eruditi leCloresex

hoc meo , vti fpero .labore percipient : fpecialis vero eiufdem fcopus eft,
apcrtcdcmonllrarc ,
qui demum aCtiones vi corporea produci portint,
qui vero c contra perferiores fine, quam vt corporibus ortum fuum
debeanr. Atque vefeopum hunc attingeremus filmmo (ludio probare
conati fumus, adliones quarum produ£Honi occulta quidam entia quas
vocant qualitates neccffiria videbantur, reipsa procedere vel certe oriri
pofle ,ab iifdcm plane caufis, vndenafcuntur noti illi effe&us, pro quo-
Tt ij
 336 Epilogus.
rum produdione, vti apudomncsin confeflbcft,nulIavrgetneceflitas
myftic* huius philofophi* opem implorandi. Cumque inhocveluti
cardine vertatur prxeipua quam decidendam nobis propoluimus de
anim* immortalitate quzftio metuendum mihi non eft, ne vel labor,
,

quem in hoc tranatu infumpfi.fuperfluus, vel tranatus ipfe prolixior

videatur. Quinimo hunc mihi illius fucccflum polliceor, vtobicdioncs
ab arcanis hifcc & incomprehcnfibilibus qualitatibus dudz nullam
nobis moleftiam aut difficultatem in pofterum affercntes.parcs nos dein-
ceps aduerfariis noftris ,fi non fupetiores ,in arenam tranfmiflur* fint.
Nam cum nos modum aperuimus , quo adiones omnes corpore*
abfquequalitatumhuiufmodi auxilio edi poffint, in earum aflcrtores,fi
quidem velint eas adhuc obtrudere, rcuoluitur onus probandi , id gene- •
tis entitates in natura rerum omnino reperiri.

Igitur cum noftra de corporibus dodrina hucufque perducta fit ;

reftat duntaxat vt oftendamus functiones illas anim* intellectualis , ob
quas in fpirituum ordine reponitur, ad adionum corporearum principia
non poflc rcuocari quod vbi prseftiterimus, munere noftroperftdecx-
s plcto, nihil vitra fupcrcrit quod iure a nobis expedari poflir. Quarcfi
metas has argumentando egrediamur , negari non poteft quin fuper-

crrogcmusjVt rem iam fatis illuftratam in pleniori adhuc lumine collo-

cemus. Porro in hac noftra methodo naturam ipfam ducem fecuti fu-
mus , iacicntes quippe pro fundamento naturalem illam notionem , quae
ab omnibus generarim hominibus de quantitate formatur,reperimus
corpus cfle quidpiam mere paffiuum , diuerfis conflans partibus, qux
mediante motu varie inter fc ordinariacdifponi poflunt , adeoque nul-
lius penitus mutationis aut operationis capax eflc,pr*tcrquam que mom
diuerfimode eiufdem partes ordinante induci nata cftrdeindc vero cum
corpus per rarum & denfum primo &adzquate diuidatur, aperte fcqui-
tur nullum cfle puri corporis effedum , quin rararum denlarumque par-
tium commixtione produci queat ; adeoque inftituto noftro fatis cfle, fi
offenderimus fundiones anim* rationalis proprias.huiufin odi commix-
tione ficrinon pofle. Et quidem aduerfariis noftris probandum incum-
primo illo quod iccimus fundamento vitium aliquod, re-
bit, laterein
quiriqucadhuc alios, cofqucoccultosmodos,vtcorpora infeinuicem
agant, &
ab inuicem patiantur, nec fufficere motum ordinationem &
rararum denfarumque partiumad effeduum quos in ijs deprehendimus
produdionem. Quod qui probare deinceps aggredietur, fciat fibi in
hanc arenam cum hac iniqualitatedefeendendum cfle , quod nimirum
effedus omnes in hoc noftro de corporibus tradatu , fiue mathefeos,
fiue naturalis fcienti* ope detedi,principijs quibus nos innixi fumusad
amuffim rcfpondeant.
Atque hic demum przcidcndum orationis filum, extremaque huic
operi manusimponenda foret , nifi vererer ne multi prziudicata Arifto-
telis , dodrinam noftram duriori cenfura ferirent
authoritate qui ta-
»

men fi animaduciterent , quam fine causa ea hic iadetur , haud ita in

 Epilogus. 337
nosnnquam ob Tprctum hoc natur* oraculum inueherentur. Neque
vero hoc folum capite me defendo, quod Ariftoteles ipfe tam verbo
quam exemplo nos admonuita critis maiorum (emitis recedere, quoties
modo id fiat cum honore ijs debito, gra-
vet icatis cuidcnria alio vocat»
tique animi tcflificatione ob ea qui ipfi nobis explicata reliquere: nec
,

quia religio Chrifliana deuti neminem omni peccati labe immunem

agnofcit.ira vixvllum patitur errore omni liberum cenfcri.vr proinde
temeritatis fit
,
cuiufiiis Magiftridogmata , prifirrim fi multa fint, tan-
quaminincxpugnabilivericacisarce collocata pertinaciter propugnare}
quanquamhic animus non fit aliquem perfiringcre,qui vtviti eruditi
&dercpublica liceratia bene meriti famam tueatur, eum a grauioribus
fcrdifquelapfibusconetur vindicare: nec denique quiaplerique melio-
ris noti Peripatetici, &S.Thomi fedlaroresa Pnceptorum fuorum
placirisalicubireccftercslcd quia via hic quam tcnuimuscaipfacft.qua
prius incedens Ariftorclcs.facem nobjs pritulit. lj vero quos Philofo-
phia noftratanquam Peripatetici contraiia offendit ,
grauiter halluci-
nantur, & ex male percepto
verborum cortice, alienum aPhilofophi
dodlrini ( quam nos plerumque fe&amur ) fenfum fibi effingunt.
Appello hic Peripateticos omnes quivere tales fune, iudicentilli,an-
non definitiones
definitionesqquas tradidimus Quantitatis, Raritatis,Denfitatis, qua-
tuor primarum Qualitatum i annon ea qui de elementorum combina-
tionibus Sc vacui impoffibilitatcdifTeruimus, ex intimo ac genuino Ari-
ftotclis fenfu promantur annon grauium leuiumque motus, eorumque
:

qui viagunturtamab ipfoquama nobis externis caufis adferibantur.

quibus omnibus id folum
Iniq> inter
in nos diferimen eft, quod ipfein vni-
v
uerfalibus libentius hiferit, nos vero inparticulariucffedhjum
inpar explica-

tionc liberius luxuriati fimus. Legat quifpiam libros quos de ortu &in-
teritu infcripfit , ac deinde iudicet , annon difertiffime pronuntiet , mix-

tionem , (quam generationem, feu produdtionem mixti effe docet ) fieri

per minima, quod.vt noftro vtar vocabulo,idem eft ac fieri per atomos,
‘
nec aliud fignificat, quam qualitates, corporibus qui ex elementis gig-
nuntur, naturales, eorundem elementorum partium minimarum , fiue
atomorum mixtione produci: quod perinde eft ac fi dicas, corpora om-
nia, eorumque
qualitates , & operationes .atomorum mixtione perficij

inquo probando & enucleando nofter in hoc t radiatu labor torus fuit.
Legacinfuperquiab eodem dcmctcorisfcriptafuntjiudicetqucannon
caufrs effeiftuum de quibus illicagit, perinde ac nos, per mixtionem &
fubinde feparationem partium maioru ac minorum , craflarum libri- &
lium , ignearum &aquearum, aeriarum denique terrearum explicer. &
Idem in Problematibus, idem in parui* naturalibus fadlitauic,vti& ia
reliquis paffim operibus quotiefeunque fefe obtulit occafio naturalium
,

effedtuum caufasphyficc explicandi. Idem fecere Hypocrates , Gale- &

nus , quem vterque fccutus eft Dcmocritus:idem Chy mici cum Pn-
&
ceptore fuo Geber huc (pcdlans axioma fuperius a nobis addu-
, cuius
dlum fuit : idem denique philofophi omnes naturales , taro veteres illi
T t iij
338
Ariftotelis interpretes,
naturam rerum
obfcurcapparebit.
Epilogus.
quam qui recentius genuina facilique methodo
perferutati funt.vti libros eorum euoluennbus haud
Quxeumita demum y£quus ledi or, qui
fint , iudicct

organum A rillotelis eiufdemquc Metaphyficam,in operibus ip-

irxrer

Phy ficis diligentius vcrlatus cfl annon corpus faltem do&rinx no-
fius ,

ftr*,cumeaquam ipfc , omnefque celebrioris fan x Philofophi, ram

veteris quam noftri arui tradidere .cxaCtc conueniat , tametfi fortaflts ad
particularia defccndentcs,noftros priuatim calculos appofucrimus ,ip-
/os nimirum omnesimitati,qniafuisantccefToribus in. quibufdam do-
<ft in* fui articulis difccdere non dubitarunr.
Et qui lem fi nobis D ialeCticam vel Metaphy ficam explicandi onus
incumberet, materiar, formarum, priuationumque nominibus, aeno*
tionibus vti cogeremur ;
quemadmodum eadem ab Ariftotele huiuf-
modi fcienrias traCtante vfurpara reperimus. Cxrerum negotium quod
impnfentiarum agimus id minime poflulat. Nam qui rerum nacuram
vti par eft contemplatur, facile intelliget , notiones has non magis ne-
cemriascflc vbi de elementorum formatione fermo eft, quam vbi dc
corporum ex ijs compofitorum generatione difputatur. Scponendatigi-
rur fune, tanquam principia alterius ordinis, alrioraque, quam qu* ad-
hiberi folent in Phyfica mixtorum ccmpofirionc, corundemquein par-
tas fuas materiales quibus conflant refolutione , vel denique in exercitio
motuum ijs conuenientium, in quorum explicatione nofter hic tracta-
tus occupatus eft.
Atque hac data occafione.non erit, opinor, abs re breuiter obfer-
uare, quo pa£to rcccnriores Ariftotelis fcCtatores vel ,
potius corrupto-
res, ( folum quippe titulum pr* fe ferentes, a genuina ipfius dodrina
quam longiflime abfunrjcorpusquoddam philofophi*, verius dixero
ignoranti*, ex ipfius verbisformauerint,quod ipfe ncfomniauir qui-
dem; tametfi fententijs quibufdam ex libris eius decerptis, pofitiones
fuas ftabilireconentur, vti moris eft hsrericorum contra fidem ortho-
doxam ex feripturis pugnantium. Nam cum Ariftotelcs certis rerum»
coIleCfionibus aut difpofirionibus communia qnxdam nomina impe-
fuerit , cuiufmodifunt qualitas , aCtio , locus, habitus,relat io, &c. pofte-
nominibus iftis non defignari col-
rioreshi ipfius difeipuliexifiimarunt,
lcChoncm diftinCtorum corporum ad eundem cffeClum confpiran-
tium, variamve partium ciuidcm rei difpofirionem ,quam intellrrftus
vnico aChr apprehendens, vnica etiam notione exprimit, fcd fingulis
hifce vocibus realem quandamaepofitiuamentitatem refpondere ,di-
ftinCtam ,( fipropriam 'pfius naturam fpcCtemus ) a fubieCto fcu cor-
pore cui inerat, & quae perinde cum alioquouis corpore iungi poterit;
itatamen vr quodcunque demum naCtafitfubieCtum eofdem cffcCtus
producat qui ab ifliufmodi qualitate, arftione, &c. produci folent. Et
,

verdeoufquein hocerroreprocefterunt, vt ipfis quoque negationibus,

cuiufmodi funr punifta, linei, momenta, alia que his fimi!ia,pofitiuasna-
tiuas attribuerint» aCtioni quoque, loco, alijfqueid genus vocibus, vti
Se nominibus colorum ,
~
Tonorum, laporum , odorum, qualitatum tadH-
-J WM
lium , aliarumque quas communi vocabulo fenfibilcs vocant , om-
niumquc gcncratim qualitatum proprias ac peculiares naturas adigna-
uerint. Cuni tamen nihil cuidentius fit quam Aridocclcm nomine qua-
litatis nihil aliud intellexiffc quam difpofirionem quondam partium

vnt cuipnmnaturx riam,vt eadem in alijs minimi reperiatur,

vrimanifcdumerir con: cranti quid fit pulchritudo , fanitas , agilitas.
, alixque id genus qualitates (fic enim ab Aridotele vocantur,
feientia
huiufmodi exemplis latis indicante quid appellatione qualitatis intelligi
velit.)Primum enim illorum nihil aliud eit quam variarum partium &
colorum cum idonea eorundem ad inuiccm proportione commixtio.'
Secundum nihil aliud ed,quam debitahumorum crafis , fiu tempera-
mentum Si fingularum corporis partium in proprio loco ftatuque dif*
,

politio. T crtium nihil aliud eft quam fpirituum apta proportio, cum fir-
mitate ncruomm. Poftremum denique nihil aliud eft.quam rite ordi-
nata ph intafmita.
Iam vero cum hi Ariflotelis corruptores huiufmodientitatcs fiib no-
tione fubftantijs propria confinxere , ipfo datim momento figmenta Tua

que definitiones conquirunt, deinde vero vniones nefcioquascommi-

nifcuntur, quibus tanquam glutine entitates hz cum fubdancijsquas
comitantur coniungcndx lunt;atque lias demum pari facilitate repe-
riunt,nouam datim entitatem excogitando, cui non aliud a natura tSiV Si*

munus concelTum fit , quam hoc quod quzritur efficere.

Hac fere via infidit eorum Philolbphia, quomm afferdata lubtilitas.
acutxquefpcculationes, quoties de modo quo res quzpiam peragitur
quatdio proponitur, haud alitcrcidem fatisfaciunt,quam
"tisra obtrudendo
entitatem aliquam, efferdus de quoquzriturprodu&riccm. Itafi per-
conteris vnde paries v. g. albus vel nigerirelpondcnt protinus, id ab
fiat ,

curitate quadam feu qualitate pertotum parietem diffii(a,quz fit eflen-

tialiter albedo vel nigredo Siadhuc indes, & petas, quo pardo
, effici.

albedo parieti adhxrcat, rcfponTum zque in promptu habent , fieri ni-

mirum id beneficio alterius entitatis,quam vnionem vocant, cuius ell
fenria in cofita fit, vt albedinem cum pariete coniungat. Si denique
fcilcitcris, qui vtvnum album fit alteri fimilc;rcfpondent datim,
fiat

id a tertia entirate repetendum effe, quz fit eflcntialitcr limilitudo , duo-

rumqut fibi inuicem adimilatiua. Hac nimirum arte difficultates elu-
dunt, nouumqucaliquem modum , vel qualitatem comminiCcenres, rei
cuiuflibct naturam caufafquc iuxta hanefuam philofophandi metho-
dum nullo negotio explicant.
- Prodeat nunc aliquis ex ijs qui fe peripateticos ede gloriantur , Se vel
vnumin A tidotclc textum odcndat,vbi didinrdionem mediam agno-
fcit ( cuiufmodi a recentioribus qualitatum aflertoribus ncccdario ad-
 '

34 ° Epilogus.
mitti debet )
inter eam quam vocat numcticamaliamquc quamappellat
rationis, intelle&us feu definitionis, quarum prior dici poteft ad resip-

ias pertinere pofterior nonnifiindiftinguentis mente repetiri, illa na-

,

turalis feuPhyfica harc rationalis feu Logica j fateborque ingenue ab

ipfis fhre veritatem , mcque grauiter in toto hoc opere hallucinatum

Philofophi mentem nullatenus attigifle. Veium ipft hoc pnftare nun-

quam valebunt.
Quinimo integer dodrinx ipfius fcopus, difputationes eius omnes,
ac ratiocinia iifdcm nituntur principijsqux nos pro p hilofophix noftrz
fundamentis iecimus. Quod cum ita fit, non eft cur quifpiam in nos
tanquam Ariftotelis 'delertores infurgat : qui ficuti non Diale&icae lb-’

lunt & Mctaphyficx, verum etiam (cientiarum omnium peritia quot-

quot vnquam fuere mortales antecelluit , tantoque olim in honore fuit,
vt beneficium quod Sylla in confctuandis ipfius libris mundo ptxflitit,
immanem ciufdem crudelitatem compenfare crederetur : ita ne nomi-
nari quidem a nobis debet abfquc merita honoris prxfatione, ob infi-
gnemrecondiramque eruditionem, latequcaudfa ipfius induftrialcien-
tiarum pomxria. Simul tamen confiderandum eft fieti non poruifle,
quin cum tenera adhuc philofophia vixdum primos infantia; fux an-
nos ipfius xtate complcuiffct , inter tot tamque infignia fcelici/fimi in-
genij monumenta aliquid minus perfedhim 6c elaboratum ei exciderit.

TRACTATVS
 A

TRACTAT VS
SECVNDV S.

INQVO DECLARATVR HVMANiE,

SEV RATIONALIS ANIMAE NATVRA,
et operationes, e qvibvs eivsdem
IMMORTALITAS EVINCITVR.

TRO CAPTV LECTORIS HABENT SV

E AT A LIBELLI.

Tt
 --

PROEMIVM
X p l i c a t a 'tam natura corporum eorundem
que operationibus tempus ejl alterum rationa-
,

rij noftn folium inffteere vel vt aptius loquar,

,

proprium tam rationarium euoluere. alienus H

quippe in aliena protiincia laborauimus alio- ,

rumque rationesfui duximus vt ab ,

collecta ea

rum ftmma incipientes facilius deinceps in noflra fupputatione

procederemus, in qua quidem noua nobis ratio ineunda ejl,
notius :lhco> bi< nobu occurret natura ordinfque penitus diuerfi
abeo in quo fermone ac jlylo hactenus peregrinati fumus. Or-
diemur autem a contemplatione magni, vt ita dicam, Oeconomi
fu. moderatoris ingentu huitlfce quamfiimmatim peritiflraui-
me:s familia, hominu ,inquam in quantum homo ejl id ejl, non
,
:

prout legibus tllu fubeft quibus catera reguntur corpora(hacenim

ratione nihil abet peculiare quo fupra reliquam corporum tur-
bam euekatur fedquatenus cetera omnia regimini fto obnoxia
fupergreditur < quatenus naturam ipfam obfquentem fibi ha-
bet. vtenstUa fcihcet in commodumfisum, nobi Itftmafque eiuf-
dem facultates legibusfuis fubij ciens i quatenus denique ab altjs

qutbufcunqtie rebus dt ftin guttur » vt ita nimirum detegamus,

vtrum acitones homini propria , a fubtiliori dun taxat magi/que
elaborata mixtione atomorum ex genere illarum de quibus ha-
ctenus locuti fumus, an a fonte aliquo jlirpeque altiori , natu
raque prorfus d ferentis originem fisam ducant.
Profligatu itaque in priori traclatu aduerfarijs,quife nobis
alioqtttn in media adtfcij noHn flrufiura importune oppofutf
fent, deletione qua contra militant argumentis duflis nimirum
ab infeflu tllu corporum qualitatibus, qua in diuerfds claff s, ve- r

lis tt trsri. as diflrtbuta ,

progredientes tanquam ex inftdijs ad-
orta ftsijfent: incipiendum tam cum Damde materiam prapa-
rare ,praparatamque inteUeduperlufirare ,vt deinde cum Sa-
 -
--

344 Proemium.
lomone ad fanlium Dei templum adificandum procedamus.
Prius vero quam me huic operi accingam , haud ais re eritlt&o
ri rationem reddere, cur m
vefibulo limineque confiruendo
tantum impenderimus vt merito metuendum fit, ne interioris
fabrica moles minus apte reffondeat > ad quod cum me necefii-
tate quadam coacium fuijje ojlcndcro fero fore vt labores hac
,

in parte infismptos aqui bonique confulat.

Propofitum ergo ab initio nobis erat, rationalis anima immor-

talitatem demonflrare quod vti prajlaremus adinuefligandas

,
,

immortalitatis caufas , ac principia ,jludia applicuimus. Ani

maduertentes autem, voce hac negattuum quiddam exprimi,
ncccjfarium duximus aliunde inquiftionem nojlram au /fricari,
nimirum d contraria ei mortalitatis eiufdcmque caufarum ex-
plicatione : quibus detettis animaque applicatis,fi deprehendere-
mus eas ad hanc , vtpote alterius fortis &
con ditionis , minimi
pertinere , non dubitaremus concludere ipfam neceffurio ejf 't im-
mortalem. Caufas igitur mortalitatis infpicietes, videbamus om-
nia circum nos corpora mortalia ejfe,sndeque colligentes mor-
talitatem fu corruptibilitatem non minus late patere quam cor
poreitatemi conclufimus ncccjfarium prorfusejfe, vtfivellemm
animam rationalem dmortevindicare, eandem corpoream ejfe
negaremus. Hoc autemfieri non potuit, nifi prius explicato quid
ejfetcorp ore itas. Porro cum ex generali a Dialecticis recepta re-
gula, definitio tunc demumbonafit , quando omnia [ub definito
contenta comprehendit, videbamus non ejft pofiibile, vt corpora
naturam plene co^no [camus nifi generali faitem examine res
,

omnes expenderemus, qua nomtne figmficatu corporis com-

prehendi folent. Hoc in causa fuit ,
cur tandiu in priori tractatu
immoratifimus, labore, vti feramus, minime inutili. Illic quippe
detegebamus rationem corporis in eo fi
tam ejfe, quod partibus
confiet i omnefque corporum differentias eo reuocari, quod habi-
ta ratione fisbfiantia pluribus vel paucioribus confiet partibus,
hocvelillo modo dijpofitir.ac demum operationes illorum omnes
nihil aliud ejfe
,
quam motum localem qui habenti partes na-
,

turaliter competit. Ex quo manifeftum Jit,fi quid in rerum na-

tura reperiatur quod partibus careat, id non ejfi corptss,fid fisb-
fiantiam quandam fortis & conditionis differentis. Proindeque
fiofiendersmus anima rationali nullas ineJJ e partes, eiufidemque
operationes non cjfeloci , clare euinccmus eam ejf
mutationem e
fubftantiam ffirstalcm , materiaque expertem.
Opponet
 a -

Proemium. 34$
Opponet hic forta/fe qui/piam , nos adconclufionem hanc mul-
t, nec nece r'fuijfe tottam-
to maiori compendio peruenire potuijf
que particulares qtsajl io nes venti lare, venttlatafque deinde tam
operose perfequi. Ab hocnimirum initio, & fundamento ( cu-
ius euidentia tanta e/l ,
vt nulla rationis luce te/latius reddi
queat) aujpicari potui/femus {quod nempe cum corporcitas &
magnitudo ,ftue rem tpfam, /iue notionem qua res exprimitur,
/pedes, idem prorfus Jint, /equi inde necejfe ft.eiquod necpar-
tibus confiat, nec vel dtuifioncm ab alijs patitur , vel diuiden
do alia immutat, rationem corporis minime competere. Fateor
equidem argumentum hoc magna cum ratione proponi, eiuf
dem que apud me pondus tantum -qaluit, vtfiltbcra forent ho-
mtn um tu dict artific-ofifque
,
quafitis erroribus minime im-

plicita,non dubitajfem , 'li cedere, mgentique me onere liberare,

[ferum quod in priori traclatu haudfcmelconqueflus fum,ir-
repfit tam tn mundum opinio quadam aperta huic veritati adeo
hominum ,animis
contraria , multorumque, nec inferioris nota
tam alte infixa vtforte ad eandem eradicandam, qua hucufque
,

explicuimus fatis virium nequaquam habitura fnt.

Si quis axiomatis huius euidentia conuidus , proindeque
exiflimans minime necc/farium ejf prioris tractatus lectioni
'e

tempus impendere ,caufas tamen jcire cupiat, qua nos ad eun-

dem feribendum impulerunt, rem hic breuiter exponam, collectis
in (itmmisqua fufius illic, proutfc obtulit occafio , explicata funt.
Obferuandum itaque cjt, naturale nobis e/fe, rerum proprietates
quibus vna ab altera di/linguitur, earundem qualitates pun-
cupare : qua etiam pro multiplici earum varietate diuer/a item
nomina fortita fisnt quadam enim habitus, nonnulla autem
:

potentia , alia denique alijs nominibus appellantur, Rorroquid

Arijlotcles & Gracia philofophi vocibus
eruditi illi , hifce intel-

ligi voluerunt, qua adhibuere exempla

ipft indicant. Sa- fatis

nitas quippe & pulchritudo habitus dicuntur di

abijs j fpofitio-

nes corporum motuum exercitium, potentias

ad corporeorum
vocant:fis robur quod in idonea neruorum temperie confiftit,
,

agilitatem quoque potentiarum titulo in/igniunt. Ita etiam

concodiut, nutritiua retentiua,&excretiua potentia mentio-
,

nem faciunt i Sanitatem oculorum, aurium , nariumque fi-

dendi, audiendi, &
olfaciendi potentiam vocant-, cutujmodi
loquendi formulas, alibiquoquc pafiim vjisrpant. Recentiores
autem phtlofophi quadam di [putandi libidine ardentes, ne vi-
Vu iij
346 Proemium.
derentur qkippiam ignorare vel potitu vt veterilus illii pUu
,

fiapere viderentur eorundemque veluti rudes

,
incultas animi &
conceptiones expolire, notiones quibus primi illi philcfiphu ma-
gifrri ( breuitatem nempe fiermonis commoditatemque frenan-
tes) communi quadam filfr confufa ratione naturas r erum ad-
umbrarunt , pro hieris, dijlinftifque per fie entitatibus haberi
rvoluerunt Hinc fitvt libri quos de rebus philofophicis ficripfi-
.

runt, Scholaque illorum omnes opinionibus plena fint, qua nec

ipfit ullo
pallo, nec per ipfias natura rerum explicari poffunt:
imo nero quod deterius adhuc,magifique deplorandum efl.Scien-
tiarum aditus ali/ s praeluduntur gitfrente fcilicet in multorum
,

animis errore nullius penibus rei (cicntiam attingi pojfe. Hac

,

ratione apertiflimam clarifiimdmque corporis definitionem,

quadam veluti caligine obduxerunt, tot aduerfus eam excogita-
tis argumentis, ut qui minus caute philofophiam tradant, pri-
mas natura ac rationis notiones, deferere abtjccreque cogantur.
Re enim vera corporain friritustranfinutant,docentescalorem,
v.g. velfrigus ejje quiddam perfe indtuiftbtle d exteris omnibus ,

rebus difrinclum, natura minime inteUigibilis,non autem difro-

frtionem partium corporis cui calor frigujve inejfe dicitur, ea-
rundemve ad inuicem proportionem ficd entitatem quandam
r calem cui natura peculiaris , propridque debetur exiflentia , cu-
ius nullam penitus rationem reddere pojfunt, vt proinde tam
repugnare vera corporis rationi, quam eidem conuenire poterit.
Nam fi lux , virtus magnetica videndi Jentiendique potentia,
,

& id genus alia in ijs rebus numeranda fint qua abfque vlla
temporii fuccefrione tn momento operantur s fi non fint difroji-
tiones partium quatenus partes fiunt , quibus naturale efi ejfe
plures vel pauciores, remotiores, aut minus diflantes qui de-
,

mum vera ratione dici poterit, notionem corporis in eo fitam

ejfe quod partibus conflet. Nam fi hac fit
vera corporis ratio, ex
ea fequetur qualitates omnes &
alltoncs corporeas nihil aliud

ejfe quam difrofrtiones quafidam ficu

ordines partium, nec qui d-
quam in corporeis qualitatibus ficu afrectionibus numerandum
ejfe, quod ab hac ratione alienum e
fi.
Hoc igitur tam alte repetiti initij caufa fuit, hoc nos coegit
generatim fialtem ofrendere quo pacto ejfectus illi omnes quos in
,

corporibus tanta cum admiratione fiufricimus fiold quantati-

uaruui , vt aiunt, partium dijfofitiotv &
motu locali fiant, ac
continuentur , velfialtem fieri , ac continuari pofiint: hoc nos
denique
 -

Proemium. 347
denique compulit, vtipflus natur* quandam,vtita dicam, ana-
tomiam aggrederemur, eandem a prima , qua [e ojfert fenflbus,
corporis affcftionc ordientes. Ex prima igitur &flmpliciftima
magnitudinis feu quantitatis notione primam corporum diui-
flonem in denfa ac rara deteximus. Dem de vero cum confla-
ret differentias iflaseffe qualitates quibus diuiduntur corpora
%
vel diuidunt , id eft qualitates motus localis ; ab ijs gradum fe-
cimus ad cognitionem graui tatis &
leuitatis, ex quarum varia
combiqatione , quatuor tllas qualitates qua vulgo appellantur
prima , ex his vero elementorum compofltionem deprehendi-
mus. Elementorum autem generatione explicata , expendeba-
mus modum quo ex horumveluti coniugio ,& allione nafcan-
tur fecunda illa qualitates quibus
,
mixta omnia conflituuntur
pfj dtflinguuntur.
Hinc ad operationes vita progredientes,
monflrauimus eas haud aliter ,
quam varia fisperiorum aclio-
num ordinatione produci. Quinimo finfism ipfum ac phan-
|
tafiam quibus extra hominem nihil altius nobtliufue confi-
,

citur non aliunde originem trahere , fed quantitatis imperio

,

fubij ci partiumque , nec non raritatis &

denfitatis legibus obtem-

perare probauimus. Atque ita demum Axiomati huic vt fle

dicam fundamentali affentiri cogebamur. Quicquid fibi in-
ter corpora locuto ven dicat, (latis corporum legibus fubijci
naturalefquc eorundem motus imitari : cui^fl alias duas pro
f pofitiones hic fubiungemus ad priorem quoque traciatum per-
tinentes
:
quarum prior eft: Ita a natura comparatum e(Tc vt ,

nulla corpora nobis nota a fcipfis moueantur,fed motum

fuumab aliqua externa caufa recipiant. Poftcrior eft, nullum
corpus mouere aliud ,ni(i ipfum moucatur. Ex quibus , fi
earum veritas fixa fit & immutabilis , neceffario fequetur, re-
quiri extra ordinem corporum aliud principium ,
quod veluti
prima radixfit, & origo motuum Quem-
quibus ipfa cientur.
admodum a T horna Anglo fisbtiliter admodum folideque in ,

egregio illo libro toties a nobis in priori trattatu laudato, de-

monflratum eft.
Ceterum flsppofltd iam ex ijs qua di lia flsnt, dottrina huius
veritate, tempus eflvt fufeeptam prouinciam aggrediamur , in
qua fi obeunda oftenderimus animam, eiufque operationes non
diuifibiles in partes ,
licebit concludere eam effe fubflantiam
fpiritalem, non autem corpus aliquod atque hoc : illius quem
mox aggreffuri fumus traftatus fcopus eft.
348 Proemium.
In quo vt rite proce damus ,
m hominum actiones inficiende
funt, que illis proprie & peculiariter conueniunt, nec non effcdiis

terminique huiufmodi ad tonum, qui opera laborefque homi-

num appellantur. Cuiufmodi funt domus ,vrbcs , agricultura,

mechanica, arma, naues, re (publice, exercitus, libri, idge- &
nus alia, quibus illufires -viri vitam fuam covitationefque de-
dicarunt. In hi(ce omnibus communem quendam produdionit
modum, communem ex qua conflant materiam, commune deni-
que quo nituntur fundamentum ob[eruamus, longum filicet
ratiociniorum feriem, cuius pars quehbet fue catenula id de-
mumcfi,quodin Scholis vocatur fyllogiftnus iSyllogifmumverb
enuntiationibus conflare, has autem ex apprehen (Ionibus quas
vocant fimplicibus componi nemo ejt qui ignorat. Que omnia
,

intellectus humani operafunt, nec vlterius fubdiuidendo pro-

gredi pojfumus, nifi humanarum a itionum fheram egredia-

mur. Simplices quippe apprehenfones quatenus homini proprie
funt, vlteriorem diuifionis gradum haud ferunt. Non efl ergo
cur metuamus, ne in hac no (Ir a humanarum actionum quate-
nus tales (isnt contemplatione quidquam d nobis omittatur , fi
,

d primis his nudifquc apprehenfionibus ordiamur, ac deindeper

earnndem compofitionem gradatim progrediamur, donec ad
immenfam fcriptionum librorumque molem veniamus quam ,

homo ex proprifs vt ita dicam vtfceribus contexit quamque

,
,

nullus preterea infimi huius orbis incola efficere valet.

Circa harum operationum,que fub generali apprehenfionum,
enuntiationum , fue iudiciorumgff ratiocinationum appella-
tione comprehunduntur .explicationem, poftcrior hic tractatus
verfabitur. Jn quo operationes ipfds quoad fe primo expende-
mus ,
deinde vero ex illarum naturis, nec non modo quo per-
aguntur demonfirare conabimur, animas vnde oriuntur ma-
teria expertes, ac demum immortales ejfe.

TRACTAT VS
 SECVNDVS.
IN QVO. EXPLICANTVR NATVRA
ET OPERATIONES ANIMvE HVMANvE.
CAPVT PRIMVW.
De fttnf licibus apprehcnfionibus.

T natura apprchenfionis rite intelligatur , difcrimcn >.

illius quirem prout infeefl rette apprehendit , ab altero Ol"1 '' a*

1
r,
rr ~ rei apprehen-
qui erroneam ciuidcm conceptionem cftormauic, c|uan- f, 0 .

tumque huic ille emineat expendamus. Enimucro qui

pofteriori modo rem apprehendit, non nifi vagam in-
cercamquc de illius natura (cicntiam acquiret, nec fundamento male
iadto quicquam folidi imponere poterit. Ex. gr. fi ex auro moliturus ali-
quid, coloris fimilitudincdeceptus, iris apud feproauro apprrhrnfio-
nem formaret, ac deinde gnarus polfc operatione ignis humiJas iris
partesa ficcisfeparari.ipfumquc in minimi diuidi, aurum eodem mo-
do refolucrc tentnrct, operam a (e perdi ftatim deprehenderet, experi-
mento difeens ignis communisadtionem debiliorem e(Tc, quam vt mi-
nimas folidiflimiiflius metalli partes fcparct. Porro error hic non nili ex
male apprehensa auri natura euenir. E contra vero qui rem rite appre-
hcndit,fiquandodceadcmfic apprehenfa ratiocinari libeat, partes il-
lius omnes & qualitates in ipsa quam formauit apprehenfionc repciif.
Ex.gr.fi cultrum malleum .cribrum , aliud ve quidpiam re&e appre-
,

hendit, in cultro manubrium laminamquc detegit, Sc hanc quidem

qua parte ad fecandum apta c(l, in aciem du&am .cppofta cratiam &
rctufam ita temperaram vtdura fit, nec tamen fragilis, tali modg Ai-
>

fam» taliter coti attritam ignedein fubadtam ac mollitam, aqua item

teftindlam; & fi qux alia ad cultri fabricam effc£Honemque pertinent.

Porro omnia hxc ex przconccpta cultri notione deducit, in eo fira

quod fit inftrumentumadrcsquafdamcertomododiuidendas accom-
modatum. Hinc enixi colligit requiri in eo manubrium , ne durius
> !, Vu
 3*0 Tra&atus Secundus,
traditus manum eo v tentis Ixdat, laminamque ita fabricandam, vt IcitJ-
dentismanu prcfTa rei quxfccanda eftparrcs ingrediatur, diuidatque:
deinde ad qualitates vetique parti conuenientcs ratiocinando progredi-
tur, modumque detegit, quo inter feiungcndz funt vt firmiter cohz-
reant. Eodem pado de malleo, de ctibro , aliovc quopiam id genetis
intelledui fefc offerente ratiocinatur. Neque vero per artefada dun-
taxat , fua videliccc opera , ita difeurrit, verumetiam ( nifi ingenium ftu-
diumve deficiat )
fimili mentis contemplatione per quadrupedes, vo-
totumque quantum eft natura
lucres, arbotes , herbas, pilees, folfilia,
thearrum fpatiatur, finem a natura in horum omnium produdioneprx-
dirutum detegit, eoquederedo alios inftruit docetque quibus ea parti-
bus condent, quem produdionis modum habeant, vel habere debeanr.
Porro qui rem ita vt diximus rede apprehendit, fi exire in opus velit,
rem ficapprchenfamcffcdurus .effedamquein finem aliquem fibi pro-
pofitum diredutus redx huius apprehenfionis beneficio id demum
;

affcquitur.vt quomodo res hxc ad alia fefc habeat probe difcernar,&

fi quidem exterius
efficienda fit, materiam ex qui fiat abfque errore prae-
paret iamproduda ad aliud opus adhibenda fit, eandem pro re nata
, fi

prudenterapplicet, ac denique omnia rcmoueat quibus dedrui aut cor-

rumpi quoquo modo poffit. Si cribrum majleumverireapprchcnderir,
nec illud ad hauriendam aquam , nec hunc ad fecandum adnibebit , nec
fi redam apud fe cultri apprehenfionem formauerit , lapidem eo chaly-

bemve,fed lignum aut aliquidligno mollius fccarc aggredietur. Mo-

dum nouit acuendi cultrum ,
aciemquc iam indudam conferuandi,nec
ignorat quibus prxfertim rebus hebetari eadem aut frangi poffit. De-
nique culrrumhiud aliter tradat, quam ipfcfiintellcdu ac voluntate
prxditus foret, tradari fe vellet: haud aliter mouet,quam ipfe femo-
uerct,fi facultate motrici prxditus foret : haud aliter in ciufdem effedi».

ne procedit, quam procederet natura fi in plantarum fuarum numero

effet atque vt verbo abfoluam, culter hic humani apprehenfionc for-
:

matus, caufas omnes, cffedus.proprietatefqucfbrtitur, qux re ipsa ei

debentur, & qux eia natura tribuerentur fi opusipfius foret ,
qux deni-
que proportione quadam rcfpondcnrijscaufis.ijs proprietatibus, ijfqne
cffcdibus,quxnaturafuisopaibus, prout fingulorum indoles & effen-
tia poftular, elargitur.
cum itafint,non
eft cur dubitemus ipfiffimam rei qux appre-

Res ipfa qux naturam inapprehendenrismentecfle, & quod rem aliquam

lditur
apprehendi iur
homineapprehendi,fit'eandcm in feexiftentcm habere, ac denique
in intellc&u
quod homo apprehendendo aliquid, id ipfum fiat quod apprehendar,
nfln^iii in illud mutatione, fed illius in feaffumprione.
Opponet hlcfbrtaflequifpiam conclufioncmh.inc latius quam pr
cfta nobis exccndi.rcalcmqucobiedorum in menteexiftentiam, quo-
ties veram plcnamquc illorum apprehenfionem formamus pernegabit;
ratus haud aliud in prxfcnti negotio requiri quam vrfimilitudo aliqua
,
feu imago rei apprchenlx illic repenatur, atque hanc demum ad om-
nem
 De Anima rationali Caput I. * 351
nem rei ipfiuJ Gise contemplationem , Gue operationem , fiue vfiiftt

abunde fufficere. Cxterum vbi obiero hzc , expenGs etiam quz ab ad-
uerfarijs vitro conceduntur, penitius inlpc&a luerit, fublati circa rem

ipfam Iite.de folis, ni fellor, vocibus manebit internos controuerGa, ap-

parebitque idem ab vtrifqucquanquamdiucrfimodc rem concipienti-
bus intendi i nec ea loquendi formula qua vtuntur aduerfarij ( niG ver-
borum.vt ita dicam, cortici fcrupuloGus inhxreas ) aliud exprimi, quam
noftra exprimatur. Aflertioni quidem noftrz verbotenus contradicunt,
hocautcm inde poceft accidere, quod reftam obie&i apprehenGonem,
hjud vfquequaque attingant.
Sigillarim ergo rem difeutiamus. Similitudo quid aliud eft , quam
vnitas quzdam imperfedJa inter rem aliquam & id cui Gmilis efle di-
citur > qux quidem Gmilitudo.Gipfa quoque imperfe&a Gt, res hzc
diflimilis potius erit quam Gmilis , eademquequo maior eft , eo propius
accedctad vnitatem, donec in tantumaudla fuerit, vt resquz prius G-
milirudine duntaxat inter feiungebanrur, non iam Gmiles.fed ezdem
prorfusGnt.Ex.gr.GconGderemusinquo conGftat Gmilitudo imagi-
nis abfque coloribus delineatz cum homine quem reprxfcntat, haud
aliud ei referri videbimus ,
quam habitu corporis , exterioremque mem-
brorum conformationem color quippe & magnitudo czteraque om-
,

nia diflimilia funt ezdem certi proportiones cernuntur in homine

: &
in hic imagine, hzc tamen illius Gmilitudo duntaxat eft, cum magni-
tudine & colore non conueniat:hxcGaddas nondumtamen fupra G-
militudinem adurget, deerunt quippe tres illx quantitatis dimenGones
quz in humano corpore neceflarix (unt : neque vero Ghas etiam addas,
egredietur rationem Gmilitudinis, calorem enim, mollitiem, aliafque
corporis viui qualitates , quz in homine reperiuntur, deGderabis, quod
G hzc quoque addantur , non iam Gmilitudinem duntaxat, imaginem-
que animantis , (ed ipfem reuera animantem omnibus fuis numeris ab-
folutamhabes:in qua G Gmilitudinem tantum hominis reperias , hoc
idcirco eucnit, quia qualitates aliquz.&perfeiftiones homini proprixl
illi defunt , ratione cuius defe(ftus, manet adhuc homini diflimilis : quod
G nulla harum deGt , certediflimilitudine omni fublata
Gmilitudinem ,

quoque ipfam tolli adeoque ficuti prius res hzc ex corpore

necefle eft ;

vita experte in animantem rranGbat, ita nunc exalia animante fiet ho-
mo, nec ei amplius fola Gmilitudineconiungctur.Hinc crgomanifefta
apparet ratio, cur quod Gmile alteri dicitur, cum eo idem nonGt.ob
nonnullam videlicet diftimilitudinis, vt ita dicam , admixtionem ; G-
mitudo quippe omnimoda femetipfam dcftrueret,& in identitatem mu-
taretur. Quidni igitur concludamus obietti Gmilitudinem quam in in-
te> letftu efle aduetfarij ipGmet confitentur, G vfque adeo perfe&a Gt, vt
omnia quz obie&o compledhtur , exuere iam rationem fimili-
infunt
tudinisj^fleque rem ipfam quz intelledhj concipitur, idemque ab ipG*
conCedi quod nos ipG intendimus , quatumuis prima fronte diflentiri i
nobis videantur.
Vu i)
 35* Tra&atus Secundus,
III. O ftenfo hunc in modum rem ipfara,dum apprehenditur in intelle&u
n«
P
obicao°-"
no ^ ro exiftere, expendamus quo pa&o illuc peraeniat & quidnam
,

tum pnfcnfus demum illic fit. Hoc commodius prxftabimus, d naturam apprehen-
donum quas communiter de rebus formamus penitius infpiciamus,
fimplices
uuntur.
X eafdemq uc
rius, non
velutiin partes diffecemus. Afleruimus
pofle a nobis humanx
,

quidem paulo fupe-

mentis operationes vitra apprehendo-
nes diuidi , quas proinde dmpliccs.nec ab alijs compodtas appellaui-
mus , idque haud immerito nam C cundfas intclledhis noftri adliones
:

perluftremus, videbimus hanc dmplicitatem nudis apprehendonibus,

iifquc (olis Hoc tamen non obftante fateamur necefle cft,ap-
competere.
prehendones rerum omnium qusr per fenfus intrant in animam, ex alijs
adhuc fimplicioribus apprehendonibus componi , & ineafdem refolui
pofle qua: omnes veluti membra quxdamlunr, ac partes quibus inte*
;

gra & perfe&a rei apprehendo conftituitur.

iv. Indftamus exemplo cultri quod fupra propofuimus , &
quam de eo
Apprehendo formamus apprehendonemminutatim expendamus. Intelle&us igitur
cxiltcntiz lira- < i» r * «j. • .

cultrum apprehendens, reprxlentat rem ea latitudine , acumine , graui-

" .

plictlliraa eft ac
cxicratum ba- tatc,colore, figura , temperamento , cxterifque demum qualitatibus
fl!
' prxditum , qua: requiruntur vt apte fecct. In perfedla hac integraque
apprchrndone tres alias reperio , veluti partes illius , totidem dmplicita-
tisgradibus fefeinuicem excedentes. Prima, qua: & fundamentum dici
poteftquo reliqua: nituntur , eft apprehendo exijientia due ejji: Et hxc
quidem apprehendo tam fublimem abftra&amque a reliquis omnibus
rationem habet, vt nec voces nobis fuppetant , quibus eandem prout
mente concipitur exprimamus , exteriori duntaxat vocis cuiufdam fono
vti cogimur quae apprehendonem ipfam minime reprxfentans, aliam
,

tamen ei dmilem in auditoris mente gignit: cftque vox hxc verbum

fubftantiuum£/?,per quam innuimus rei a nobis apprehende exiften-
tiam. Poteflque notio hxc fcu apprehendo abfque alterius cuiufpiam
coexiftentia in mente exiftere, adeoque exteras omnes dmplicitate fu-
perat : reliqux enim eam neceflario prxdipponunt, nec dne illa cffepof-
funt,quamuisipfaabhis feparari queat.
v. Proxima quam formamus apprehendo eft illius quod habet exiflen-
Apprchcniio
,cxptimiturque voce hac Ens. Apprehendo hxc non perinde ac
ri,*/»

polt «pprehen- prior fimplex eft; componitur quippe ex exiitentu & eo quod habet
nem mfimit cxiftentiom , illum vero qui proxime fequiturapprehendonum gradum
gr« um occu-
fj m pjj c tate
| ) 0 nge fuperat , earum nempe quas obie&orum per fenfus
ingredientium varietas in mente generat, potcftque abfque harumali-
qua formari , quanquam nulla illarumabfquehac formari quear. Pof-
fumenim ego mente concipere rem' aliquam abftra&am aquibuftibet
accidentibus, qualia funr magnitudo, figura , color , dmilitudo id ge- &
nus alia eandem vero vt acutam v. g. vel cxrulei coloris apprehendere
;

nequeo, quin prius agnofeam efle aliquid, (eu ens. Quare apprehendo
entis , due illius quod eft bads eft omnium quxfubfequuntur apprehen-
,

donum , quemadmodum apprehendo txilknriit bads eft illius qua ap-

prehendimus
 Dc Anima rationali Caput I. ,
353
prehendimus Neque enim res ifta cuius mentionem fecimus feclusi
ens.

cxifkntiA foret ens, nec vero quod non eflct ens dici poflet longum , vel

acutum ens , vel omnino longitudinem vllam aut acumen habere :effc
enim tale fupponit ejfe (impliciter , quod autem eft,ens vtique eft. Atque
hinc intclligi poteft apprehenfiones noftras fi generatim fpc£lentur,ita
comparatas e(Te,vt ex aliquibus cxtrinfccus aduenientibus , aliquo vero
priusnobis inexiftentecomponantur:& hoc quidem pofteriusa priori
f
Iiongcdilcrept
c ita tamen ijsadaptatur,adeoque neceflariumeft, vt ne
apprehendi quidem fine ipfo poflint ,
quanquam ipfum non modo con-
cipi abfque illis valeat, vemmetiam a&u idque commodiflime abfque
vlloadea rcfpedlu concipiatur.
Porro quam latcdifcrepcchxc quam formamus de exiftentia appre-
henfio , a exteris omnibus quibus obie&a per fenfus ingredientia ( qua- Apprchtnfio

lia

nemus
funt colores, foni aliaque his fimilia) apprehendimus, facili difcer-
,
fi a dium mentis quo elicitur, cum a&ibus quibus eliciuntur cx-
r' rum P et
^
terx comparemus; has enim omnes relationibus quibus feres dux tcfpi- quibufd» <to»-

ciunt con (lare reperiemus illa vero per fcabfoluta eftacfimplejc.nul-

:

Ium habens ad aliud quidpiam refpetftum, nec omnino alijs verbis, aut «ft.

per ordinem ad aliud quoduis exprimi veldcfcribi potell, eadem tamen

quid fit certo intelligimus.
Vt caquxmodo diximus euidentiora reddantur operxpretium erit
diftinftiusadhuc explicare in quoa exteris differat hxcexiftcntix appre-
hendo, & quomodo illxfitx fint in quibufdam rerum diuerfcrum ad
inuicem relationibus, nec non per eafdem cognofcantur;hxcvcro per
fe abfque alterius ope innotefeat. Exemplo res fiet manifeftior. Cumal-
bedinem in pariete apprehendo , confidcrari potell albedovt res talem
in phantafia mea impreffionem faciens , & fecundum hanc quidem
confiderationerq interius concipio, vel exterius exprimo naturam albe-
dinis per refpedhim quendam, vel proportionem parietis ad oculum
meum quem immutat. Tantumdem eueniet fi adhibeamus notionem
pullulantem ex eo quod immediate per fenfuum portas ingreditur
( nam & huiufmodi
quoque notiones cum notione exillentix jungen-
tes apprehenfiones communiter formamus .) Ita cum cogito hunc pa-
rietem album alteri item parieti albofimilem effe, fimilitudinis appre-
hendo quam mente efformo; nihil aliud eft quam notio quxdam orta
cx imprelTionequam ambo fimul parietes in phantafiam tranfmittunt,
Quareapprehenfiohxc,perinde ac prior fita eft, in re(pc£tu quodam feU
proportione duorum parietum ad phantafiam eos intuentis, non qui-
dem prout immediate eam immutant, fcd prout cx comparatione va-
riarum impreflionum quos feorfim vterque in eadem reliquerunt, tettia
quxdam notio feu apprehenfio generatur.
Pergamusadhucpaululum, & quiddemum illud fitquod vocamus Vtt.
refycclxm fiue proportionem , nccnon in quo refideat expendamus. Ingens
profedlo diferimen reperiemus inter refl>efium hunc feu proportionem, ter r
P ca«uj in
fo1®
fecundum fc propriamque fuam clTcntiam fpedlatum , & prout rebus
Vu iij
 ,

3J4 Tra&atus Secundus,

eum apprehen- ipfis quz relatiuz dicuntur in cxiflit. Enimuero in his nihil rcalc addit
dentis intelle* fupra nudam fimpliccmque carundem naturam. Ex.gr. duos paricres
&u cxiflit.
albos c(Te fibi inuiccm fimiles.in ipfis nihil aliud efl, quam vtrumque
parietem cfle album item quod duarum quantitatum altera habeat
:

rationem totius, altera dimidij, in ipfis non efl aliud, quam vtramque
quantitatem propriam fibi menfuram non excedere. ReUeig vero fen
rcfliefliu fi formaliter (pedetur efl quzdam vnio , comparatio, tenden-

tia, fiue ordo vnius narum rcram ad alteram, fiue cum altera , nec
humano intelledu.atqueadeo
alicubi formaliter exiflit praeterquam in
,

nulla vel fimilitudinc prout infeefldefcribi.vel alio

quouismodo ex-
primi potcfl fono duntaxat vocis cuiufdam vti cogimur quemadmo-
;
(
dum de cxijlcntu fuperius didum efl) quz nimirum communi confenfu
imponitur ad excitandam in nobis talem notionem. In rebus quippe ip-
fis nihil tale efl quale concipitur per notionem ( quz quidem notio ea de-
mum efl ,
quam per przpofitiones &
coniundioncs exprimere (olemus,
quamque Arifloleles <Srpo ficum Dialedicivocehac®m,fiuc4d ge-
nerarim fignificant proindeque nihil extra nos efl quo adumbrare illud
)

valeamus, ficutialbedo, rotunditas, figura cubica aliaque his fimilia re-

przfcntari a nobis poliunt : hzcenim in rebus ipfis quz albz,cubicz,
Atrorundz funt,inueniuntur,adeoquc nihil vetat, quo minus per alia
eiufdcm generis ac naturz explicari poffint ; duorum aurem alborum
fimilitudo.vel refpedus alterutrius ad phantafiamhominis.in homin»
duntaxat exiflit, cui nimirum ea ad inuiccm comparanti refpedus ille
i
ortum ac naturam fuam deber.
VIII.
Qaod extflenti*
Ex ijsquz modo diximus, duo colligi
rirer conucnicntia diligenter a
poliunt, quz homini peculia*
nobis obferuari pollulant Prius efl, quod
i
fit propria ho-
exiflcnti* fiue ens ( cuius vrriufque formalis notio in hoc quod en cjje
minis affeclio,

& quod anima mei e confidit ) fit propria hominis affedio. Res enim quzlibet particu-
rationalis iit vis
quaedam
laris in homine exiflit per quandam (vt ita dicam )
fui infitionem in ipfo
fcu
potentia com- exiftentix fiue entis trunco iuxtaque experimur
: nihil a nobis loquendo
paiatiua. exprimi , non tribuamus, nihil mente concipi
cui entis appellationem
quod fub emis notione non apprehendamus. Sic cumdicimus parietem
effe album, albedinem concipimus tanquam ens quoddam :itaetiam
*
cum de reJJ/eflu modo agebamus de illo vt ente quodam loquebamur, .

inquirentes nimirum vbinam eflet. Dubium igitur non efl quin nego-
tiatio omnis intelledus circa obieda fibi propofita fub notione tntit

verfttur.
Poflcrius quod in homine peculiariter obferuandum occurrit , eft
hominem ipfum ,
fcu potius illius animam effe potentiam quandam
comparatiuam , quippe cuius notitiz particulares nihil aliud funt, quam
refpedus quidam inter res particulares fiue earundemad inuiccm' com-
parationes. Ver. gr. calorem, frigus, aliafve huiufmodi qualitates ab
homine cognofci, nihil aliud efl,quam cognofcicffedusquos ignis aut
aqua aliave corpora prxdidis qualitatibus inflruda,inhis illifvc cor-
poribus producant.
Ex
 '

De Anima rationali Caput , I.

y j
Expriori harum proprietatum fequitur,id quo afficitur homo,fcu
Ix
quod ab eo intelligirur, naturam propriam non exuere ,nec ad reci- Re« in unellc-
pientis modum conformari, contra quam in corporibus accidere per- au « ift * s P'°-
pctua doccc experientia. Alimentum ver. gr. quo nummur,vt accrefcat Wum & quali-
corpori & pars illius fiat, conuertcndum prius eft in fubftantiam illi fimi- '««nulUicnat
CXUK ‘

lem , depofita quam ante poflidebat natura. Aqua item, aut alius qui-
uis liquor in vale receptus , figuram fuam exuens , vafis in quo contine-
tur figurzfe accommodat. Calor
corpus iam antea calidum receptus
in

intenditur, frigidum vero ingreffus mutatur in teporem. Similiter 6c

alii quzuis res corporei, proprios fibi terminos ftatumque relinquen-
tes recipientium qualitatibus imbuuntur. Quod vero intellc&um ho-
minis ingreditur proprios adhuc limites, propriamque naturam illic reti- ,

net, non obflante illius adaltiorem hunc (latum affumptione iungitur :

enim cuilibet rei illucintranti rxi/?mirf,cum(vtfupra monuimus)ni-

hil illuc nifi beneficio exijltntix ingrediatur. Hic ergo quem lupra dixi-
mus exiftenti<e truncus propriam cuiuflibet furculi in eo infiti naturam

fouet & confrruat. Exiftentia quippe alteri addita notiotfi nullatenus

eam mutat, fed tribuit ei cfle quod erat nam fi mutaretur nequaquam
:

ei addita fuifrcc txiftentU. Ex. gr.fi notioni cultriaddas exijlentiam effi-

cies inde cultrum, fiuc vt notio illa fit culter: & quidem fi fa&a hac
mucat ione haud temaneat culter , non erat vtique cxiJlcntU quod cultro
addebatur.
Ex pofterinri proprietate quam homini comienirc diximus, (equitur Rclun^ mll | li .

ita vn iri polle in eo rerum multitudinem »vt nullam tamen patiantur in- tu do in hnma-
ter fc confufionem nimirum cuilibet fuis proprietatibus, fuifque n °
, reliditis

limitibus. Ncqucenimaliterfieri potcll ; quandoquidem id ipfum quo Ln^iimpo-

in homine vniuntur , ell carundcm cum rebus alijs a fc d illinetis com- <<>1.
paratio; qui vtique comparatio non poflet rcdlc infricui, nifi res quz
comparantur , naturas fuas perfcdlc retinerent, ficuti nec duz quanti-
tates contra (e inuiccm penfitari, nifi quz in alterutra lance continetur
leorfim conferuetur ,& ab alio quouis pondere feparetur. luxtaque ex-,
perimur non pofle nos album nigro , nec bouem equo comparare , nifi
feorfim contemplemur qualitates quibus ab albonigrum.abouc equus
difringuitur quas proinde impermixtas , & abfque vili confufionc iux-
‘>

ta proprias vnicuiufquc naturas comparanti obijci&fifti neceflc eft.

V erum enimuero fi rem hanc propius intueamur, reperiemus, fcclusa

notione exiJlentU , reliquas omnes quas formamus,nihil aliud efte,quam
comparationes quafdam & rcfpedhisi quodque beneficio huiufmodi
refpcdtuum rerum omnium naturz ingrediantur inanimam, quod de-
nique ex eorundem variatione, notionum noftrarum multiplicitas oria-
tur qtf quidem prima fui diuifione, ea nimirum per quam varia
:
&
fparfainarumgcneraad communia quidam capita reuocantur,ad de-
cem illas clafTes perueniunt tantopere celebratas, quas Dialedlici Prxdi.
c-tmenu appellant (ub his vero comprehendun tur notiones omnes par-
:

ticulares quz ab homine in mortalis vkx cur fu haberi pofrunr. Porro

 *
««58?
.

• 1
-'^r . c;
3^(5 Tra&atus Secundus,
quod cx his Pradicamentis fcptcm pofleriora finr rcl.it iua , manifcftius
cft. quam vt quifpiam de illo dubiter. SubJIantia veio rcfpctflum ad
cxijlcntum i.itn (upra inhoc capite monftrauimus. Quantitatis rationem
in rclpciiht quodam fiue ordinead partes fi tam cfle , in piimo item prio-
ris rradtarus capite offendimus. Iam vero quod ad Qualitatem attinet,
illainquatuor fpccicsdiuiditur: inter quasea qui vocatur Potentia ma-
nifcflum inuoluir refpcdtum ad imbccilljus quod agendo (upcrat,vcl
fortius cui patiendo fuccumbit. Habitus item rifpick (ubflantiam , cui
nimitum tribuit vtbcnefe hibeatvel male, modoque conueniente vel
repugnante fux naturi difponatur. Qualitates patibilei ex funt quas , de
clementis & mixtis in ptiori trattatu differentes , in rcfpcdtibus quibuf-

dam agendi vel patiendi fitas e (Te docuimus. Figura denique fiue Forma
{
jui poflrcmum in diuifionc qualitatis membrum confliruit ) nihil
aliud cll quam certa quidam vnius partis difpofitio rcfpcdlu fui com-

pattis. Atque h nc :
decem hic Pradicamenta in lola rcfpecluum
vides
diuerfitate fita ,adcoque notiones noltras omnes (pritcr notio-
efTe

nem cxiflentii ,
qui nimirum fe habet inftar trunci cui reliqui inferun-
tur) non effe aliud quam rcfpeftus varios. Ei enim quotquot funt, ad
communia qui diximus capita rcuocantur.In quorum explicatione non
erit ncceflcampliusimmorari, cum Anftotelcs eiufquc Commentato-

res fuse de ijfdem difccptauetint.

XI.
Proximo loco obferuandum eft, quo padfo fefe gerat intellc&us in
De terminis huiufmodi rcfpe&uum apprehenfione,& contemplatione. Iam fupra
^P^uSctm. docuimus no tionum nofirarum varietatem exvarijs diuerfarum rerum
ad feinuiccinrefpediibus nafei. Er quo fequetur varias eiufdem rei no-
tiones formari poffe. Idem enim cum diuerfis comparantes diuerfos
inter ea refpeclus detegemus: proindeque rem eandem fub diuerfis no-
tionibus apprthendemus. Vt cum pomumex.gr. apprehendimus fub
notionibus viriditatis, dulcedinis, rotunditatis, maturitatis, & id genus
nlijs
; ,
quam vt denuo
qjrcin pricedcnte tra&aru fufius explicata funt
eodem campo exspatiari. Porro tam latum inter notiones
ncccffcfitin
h isdifetimen eft tamque pcrfctSli intra fc funt frngularum rationes, ve
,

vnaquique citeris minime apprehenfis intelligi a nobis poflit. Quod

quidem bifaiiam folct accidere. Primo cum modus ipfc quo rem ali-
quam appr< hendimusdrterminat intclledhim noftrum ad vnam quan-
dam notionem, proprijs limitibus adeo circumfciiptam, &,vt ita di-
cam ,infercdu£tam,vt non f dum citeras notiones non includat, ve-
rumetiam pcnitusexcludar , nullum cum ijs commercium iniens. Se
eundo, cumobic&umfubvnaquidetmaquedctcrminata notione ap-
prehendimus ita tamen vt quamuisa reliquis vteunque feparctur.id
,

fiat pnrermitrcndo illas potius, quam omnino excludendo, qifed & ex

modo quo eandem exprimimus intelligi potefl innuente nmairum, ,

alias quoque notiones ad eam pertinere, quanquam nomina earum

taceamus.
Notionibus prioris generis refpondent voces has,albedo,grauitas,caIor,
&id

rd
 )

De Anima rationali Caput I. ,

3*7
& id genus ali*, que appellantur termini abflrafts. Quz quidem notio-
nes licet oriantur ex comparatione rerum quz albedine,grauitate, ca-
lore, &c. przdirz fune , ad phantafiam noftram , vel alia extra nosob-
iefla , ita tamen intra proprios fines claudunrur vt reliquas omnes peni-
,

tus excludant, (puta longitudinis ,breuitatis, quadri, alpei itatis, acu-

minis, autalterius cuiufcunque )
quz forte albedinem,grauitatem, ca-
lorem, &c. in rebus ipfis circa quas intellcdtus verfatur , comitantur.
Notionibus abftratftisfecundigencris refpondcnt hzc nomina, album,
graue,calidum & fimilia,quz vocantur termini concreti. Hf c vero quam-
uishaud aliam in nobis apprebenfionem generent quam albeditiis,gra-
uitatis, caloris, & c. haud tamen, perinde ac priorcs,aD omni cum czteris

commercio (eparantur, imo tacite innuunt, ad rem quz alba, grauis,vel

quodcunque demum illud fit,( aperte enim non
calida eft,aliud aliquid,
indicatur )
pertinere.
latu vero in pofteriori hoc abftra&ionis genere nonnunquam euenir,
vt notio quzexprimitur, non nifi accidentariam habeat connexionem
cum czteris ad rem ipfam,quamuis non indicentur pertinentibus. Ex.
gr. parieti in quantum albo , mereaccidentarium eft , quod altus fit , vel
humilis, ex lapide velczmcnto conftru&us. Quandoque verd notio-
nisquz exprimitur,cum alijs quz non exprimuntur, tam eflentialis con-
nexio eft, vt hz nullatenus abfque illi eflepoflint. Sic cum pedem fif-
fum apprehendimus, quanquam apprehenfio hzc nullam prorfus no-
tionem includat, przter eam quz refpondet fijfpedalitati { fi ita loqui
liceat )
hanc tamen ita includit , ( quemadmodum fuperius didtum eft
vt alias quoque notiones ad eundem pedem fiflum pertinere , quamuis
aperte non exprimantur , tacite fubindicet. Harum ergo aliquz talis na-
turi eflepofliint, vt nullatenus nifi przfuppofita fijfpedalitate exiftere
valeant, alijs accidentariam duntaxat connexionem cum eadem haben-
tibus. Sit ex. gr. vna huiufmodi notionum, quod pes in duas partes fijfus fit i
altera quod niger fit idem, vel hirfutus ; Poftcrior hzc notio, nigri, vide-
licet, aut hirfnti , prioris generis eft, earum fcilicet quas modo diximus ac-
cidentariam duntaxat conexionem habere cum alia Lncludcnteillas qui-
dem, non tamen explicante. Nam & alia quoque przter fiflum pedem,
nigra eflepofliint, vel hirfuta; quemadmodum album efle, vel humile,
lapideum, vel czmentitium, alijs a pariete albo ftnnfturisconuenire pof-
funt.At vero pedem in tres partes fiflum efle, tam neceflarib connexum
eft cum fiflione pedis in communi,! fub qua fiflio hzc particularis com-
prehenditur) candemquc tamdire&e includit, vt omnino fine fiflipe-

dalitate efle nequeat. Quanquam enim concipere poflimus pedem efle

fijjum.n cc tamen eodem conceptu determinare quot in partes fiue di-

gito' fijjltt fit , concipi tamen nequit eiufdem fifin in tres , quatuor , vel
quinque digitos, quin fijfioi pfa concipiatur. In huiufmodi ergo appre-
henfionibus, connexio notionis quz exprimitur, cum alteri quz non
exprefla eidem fuperaddirur, tanta, tamque eflentialis eft, vt hzc fine illi
concipi nequeat , nec de pofteriorifieri mentio ,quin prior quoque ean-
dem ingrediatur. Xx
 , ,

35 8 Tra&atus Secundus,
XII. Porro notiones quidam pofterioris huiufce generis ( in quibus fcilicet
15

vniuaCOibij!
quod inuoluitur ) tales cfle pofliint,
q U0(f exprimitur effentiale eft ei
vtijsalix multi addi queant, qui fe ob naturarum contrarictatem in
eodem fubiedo minime patiuntur» cum tamen communes h* notio-
nes, abfque vlla particularium defignatione, indifferenter fefehabeanc
ad contraria illa additamenta, quibus fcilicet includuntur,* ad quz
xquo quodam iure pertinent,adeo vt quxeunque de communibus hifce
notionibus vere affirmantur, perindeetiam de particularibus qux oriun-
tur e contrarijs illis additamentis , vere affirmentur. Huiufmodi notio-
nes a Dialecticis vocantur vniuerfales quz nimirum ad inferiores omnes
fub ipfis contentis xqualiter fe extendunt. Ex. gr. notio Animalis , cui
addi poliunt notiones rationalis Sc irrationalis cum folitarie profertur,

neutram earum peculiariter defignat,fcd ad vtrumque perinde indiffe-

rens eft , & quodciinque demum conuenit animali , idem homini , idem
quoque bruto integre conueniet ; nec tamen vna quipiam res rationalis
fimul & irrationalis effe poteft. Similiter cum dico hominem
ejje animal

rationale , notione refpondente voci huic , homo quodlibet naturx hu-

mani indiuiduum,Thomasv.g.Ioannes,GulieImus, &c. flgnificari
pbfTunr,quamuis ex fe nullum eorum peculiariter defignerur:proindeq{
neccffe eft quemlibet lingularem hominem effe animal rationale quan-
;

doquidem attributum iftud ipfi hominis notioni conuenit, eademque

hxc notio ad hominem quemlibet lingularem, puta Thomam, Ioan~
nem , Gulielmum pertinet cum tamen contradidionem implicer, ho-
;

minem yllum lingularem , effe T hornam fimul * Ioanncm , vel Ioan-

nem fimul & Gulielmum.
Aliud nobisadhucinhacnotioneobferuandum occurrit, eam vide^
licet fecundum fe , &
communi termino reprzfentatam , cogitationes
noflrasobiedorum varietate non diftrahere, nec omnino innuere mul-
torum fub fe indiuiduorum comprehenfionem. Ira enim fete haber , vt
quantumcunque multiplicetur eorumnumerus.apteijs omnibus per-
fedeque refpondeat,|vni quoque accommodatara fcfc.fi vnum tantum
fub ea contineatur. Excmp. gr. qui folem rede apprehendit , conceptu
fuonon determinat, plurefne foles fint.an vnus tantum Et quidem fi :

omnia illa fydera qui fixa appellantur , totidem foles fint quibus alij ter-
rarum orbes illum inantur.vnica illa folis notio par omnibus erit & ad-
zquata:fin vero nulli prarter noftrum fint, eo folo non tantum conten-
ta, verumetiam exhaufta erit. Similiter ante produdionem Eui .no-
tionem hominis vnicus qui tunc exiftebat Adamus perinde implebat, ac
numerofa iam illius progenies qua mundus ipfe impletur, eandem ad-

aequat. Nec vero prolata hac voce homo confidcrat intellcdus quin-,
,
tum eft ex vi termini, plurefne cxiftant homines, an vnus tantum.
XIII
De app/ehen-
Alia humanzapprehenfionis proprietas, huicquam modo explicui-
fione multitu- mus haud multum diffimilis ineoconfiftit,quod vna eademque indi-
,

iXifoiU no-
uifibi,i notione multitudinem quamlibet colligere comprehendere &
tiont. ‘ poflit, qu* etiam ciufdcm fic collcdi iuftam menfuram exprimar.
Quemadmodum

r
 , ,

De Anima rationali Caput II. ,

3*9
Quemadmodum in numeris videre eft, vbi indiuifibilis denanj ver.gr.

centenarij , vel millenarii conceptus aperte indicat, f ubie&o cui attribui-

tur, conucnirc multitudinem, quse tamen per notionem illam numeri
colligiturin vnum vtitadicam fafciculum , diuifionis omnis adeo im-
patientem , vt ne minima quidem particula ei detrahi poffic, quin tota

colle&io deftruatur, Sc euanefeat. Ita fi numero denario adimas vnita-

tem perit Itatim denarius fuccedentc in ipfius locum nouenario. Eodem
,

modo fc res habet in conceptu rcfpondentc voci huic omnts,Cme quilibet:

nam fi vel vnumdefit,fignificatum vocum illarum deliruitur. Affinis
huic notioni cft notio totius refpc&u rerum quae nondum paflae diuifio-
nem.ciufdcm tamen capaces funt: ratio quippe totius adeo in indiuifibili
, vt fi vel minimus ape* , vel
fica eft leuiffima atomus defiderctur , non

iam amplius remaneat totum fed in partem defeneret.

A t que haec demum (unt qux mihi defimplicibus apprehenfionibus xiin
explicatu neceflaria videntur, hoc tantum addam veluti Colophonem vinus intelle.
( cui forte aptior fuiifetlocusille vbi deexiftentid agebamus, fi tunc me-
moni occurriflct- ) Quod nempeapprehenfio cumin ipsa natura exijlen- cxiOemix.
tue radicetur,non minus latepateat quam exifientia ipia.adeoque ad om-
nia penitus entia extendatur. Nam quod ens eit exijlentiam vtique ha- ,

betiad quod autem hxc fc minime extendit, «/n/prorfuscft ,fiue«ort

ens. Sed nec his contenta limitibus apprehenfionis vinus, pium quoque i

non ens Veluti entis vmbram quandam captat , conaturque notionem

de illo formare, numeroiamque ciufdem, vr ita dicam , progeniem per t

negationes omniumxerum propagatam ilabilire. Hinc notiones litrdi-

tat is, aphonia:, excitatis, clauditatis, calui tici , mortis, peccaiiyOmnium-
que cuiufcunque generis malorum ex carentia bonorum ijs contrario-
rum quxfenfibus percipiuntur , orrx funt.

CAPVT II.

De Enuntiationibus & iudicijs. v -

Xhicata hunc in modum naturi fimplicis appre- i

henfionis, methodi quam nobis ipfi praefcripfimus ratio

poftulat,vt proximo loco examinemus, quid ex carundem tur ab imelle-

compofitioncDafcipolfit.Jndecnim oriuntur enuntiationes *“

fme indicia, quae in primo poft fimpjices apprehenfiones or-
dine collocantur, proximamque fecutur* deinceps ratiocinationi ma-
teriam prxbcntivt curit ex duabus apprehenfionibus c«/rrr,v.g. Se acuti,
hanc formamus enunciiUonem-,CultereJ} acutus. In hacinquiltrionc pri-
mo a nobis expendendum e fi, quo pacto apprehenfiones diuerfie fibi
jnuiccm vniantur. Quod quidem reperiemus non ita fieri, quafi resdi-
ucrlxin vnum fafciculum colligentur, vclinftar cumuli lapidum, qui
fub vna multitudine ita comprehenduntur , vc ramen fimnili proprijs
X* ij
 :

3<5o Traftatus Secundus,

circumfcripti limitibus a exteris omnibus planediftinguantur: (ed quod
quodammodo trunco inferantur, qui vtrique communis, com-
eidem
munem, vt fic dicam, vtrique vitam largitur, & ita demum cum vtra-
que idem cffciftus,eafdem quoque inter fe identificat. Porro truncus
hic, quod adprxfens negotium fpe£ht,eltipfa notio extfentia^uz,
vti iam fupra diximus , exterarum omnium notionum bafis eft & qui-
,

dem ex communitate fui ,&indifferentiaquiomnetrefpicit,aptifIima

efthuiulmodi vnioni inter exteras quxciufdcm capacesluntefficiendx:
iuxtaqueexperimur fermonum noftroru hunc plerumque tenorem efle,
videlicet quod hoc fit illud, ve\ftciut illud quod perinde eft ac fi diceres
, ;

facient illud quod Socrates fit homo vel currat, cui xqimzlct,
eft fit currenti
& id genus alia: cumque fermones quos profciimus, mentis conceptus,
vcluti partus quidam , fequantur , dubium non eft ,quin ficuti voces qui-
bus fignificatur exiftentia exteras omnes quibus vtimur, ve! certe ma-
ximam earundem partem inter fc coniungant , ita inanima quoque ap-
,

prehen fio exi flenti* apprehenfiones reliquis vocibus refpondentes , inter

fecopulct vniatque.
_ }} ,
Qux fi bene perpendantur rationi maximi confentanea videbuntur;
rdve appre-
dlucrlas quippe apprehenfiones in hunc quem diximus modujn iungi
hcnfioncudcn-pofle, exeo oritur, quod vnacademquc rediucrfimode nos afficiente,
1

1'ni nt ry.. ",. variafque ad phantafiam fpecies mittente, hxc fpecierum varietas di-
rundem in «i- uerfas quoque in nobis apprehenfiones gignit , ipfxque proinde, donec
* Vn '°' rcs maturius expendatur, diuerfa penitus obie&a repixfcntare putan-
nem
tur. Cxcerum cum hos veluti riuulos ad primum communemque eo-

rum fontem reuocamus, facile deprehendimus ea qux videbantur di- ,

flinibadrcm prorfus eandem pertinere, & ob communem quam ha-

bent in re illa, exiflentiam quantumuis diuerfimode nos afficiant , eadem
tamen efle inter fe ; proindeque ficuti reucra funt,ita vere dici pofle
vnum quiddam. Ex quo fequitur nihil efTc accommodatius ad vnien-
das in anima huiufmodiapprchenfiones, quam ipfius extfler.fi* appre-
henfionem cuius nimirum beneficio rationes
, illas vt vnum quiddam
apprehendimus, qux reuera in obiedfo ipfis refpondente non nifi vnum
quiddam funt, vti tum in priori fxpius, tum inhocipfo tradfatu fiipe-
rius monuimus. Neque vero alius modus eft vniendiin anima resdiuer-
ia* , ratione conuenienti naturx fux,&,vt aiunt, intcllr&ualiter. Ea
cnimabobic&is innaturarcrum exiftentibus fpecies recipiens, cafdem
intueri debet prout a fonte fuo confluunt, non vero fecundum ftatum
quem in ipsaobtinent ;
& earundem deinde beneficio res ipfas contem-
plari, non autem circa notiones quas in ipfa pariunt occupri :proin-
dequeoportctresiftasvt vnum quiddam apprehendi (
quamuis in ani-
ma pluralitatem
habeant)iuxta legitimum ac naturalem apprehenfio-
nis modum, quo nimirum res prout cxiftentes,id eft fecundum pro-
prias fuas naturas, non autem iuxta fecundarias quafdam notiones, &
ratiocinia qux de earundem in mentt imaginibus formantur, apprehen-
dimus. Et hoc quidem pa<fto res diuerfx per apprehenfionem redde
vniuntur;
 , , ,

Dc Anima rationali Caput II. , $6i

vniunturtin quo quidem negotio nifi caute admodum procedatur,

qu* deinceps texuntur ratiocinia ingentibus erroribus obnoxia erunt.

Nifi enim magna hiccura adhibeatur, fpeciebus a rebus acceptis facile
abutimur, iudicium formantes deobietftis fecundum ihturn quem in
mente obtinent, negledlo eo quem in rerum natura proprium habent-
Qui duo (fatas toto cxlodiffcrunt. Fateor equidem fpeciesiftas ab ipfis

rebus deriuari , vnicequc nobis deferuire , vt vera ac genuina dc iifdem

iudicia formemus, dummodo confidcrcntur prout a rebus ipfis oriun-
tur, non autem prout funt in anima.
Porro vnio haec apprehenfionum.iungentc eas exijlentia, aptiflima
cft &
naturz maxime confcntanea ; idque non folum refpedtu rerum
jpfarum , vcrumcti.nn rcfpe&u noft ri. Notio enim exijkntix, vti fupra
monftrauimus , cft omnium communillima , vniuerialiflima, fimpli-

ciffima , maxime naturalis

,
profundiffimeque demum in homine radi-
cata. Ex quibus omnibus manifefte patet, vnionem apprehenfiorium
perexiflentiam e(Tc in rei vericate earundcmidentificationem.Namcum
*
vnitas fitnegatio multitudinis, fequitur, vtquod vnumeft, idem quo-
que fit: Sc hxc quidem idcntificatio vere, ac genuine exprimitur di-
cendo 'vnum ej]e aliud.
lam vero li hanc paulo altius penetretnus , Vnionem
in veiitatcm
in
quam diximus apptehcnfionum per notionem exijlentia ^ non in duabus Quomode no-’
folum vetumetiam pluribus apprehenfionibusrcpcricmusi cum nempe
plures ad rem eandem notiones pertinent: & quidem fienpoteft, vt ex Lueim, vmun-
vtraque parte communis vinculi fiuccopulxpluresreperiantur. Ita cum tuI l!
! “"'I"
1

dicimmbominem ejje animal di fcurjiuum vel animam rationalem ejfe fub -

jlantiam immortalem duae illae apprehenfiones animalis

, fcilicer , & dif-
curjiui vnius exiftentix vinculo in tertia npprehenfione , hominis , nimi-
rum vniuntur. Similiter dux notiones fuhflantta Sc immortalis duabus
alijs animae nimirum ac rationalis media exiftentix vnitate conjungun-
tur. Maiitfeftum igitur cft extrema huiufmodi enuntiationum, vnius
exiftentix vinculo copulari. Quomodo vero dux illx apprehenfiones
qux fe tenent ex eadem parte copulx(vt in exemplis addudlis appre-
henfiones animalis & difcurftui , anima & rationalis ifubftantix 8c immor-
talis ) inter fevniantur, haud ita facile explicatur. Certum eft id non fieri

meri vt ita dicam conglobatione, pertinent enim, vel faltem appre-

,

henduntur vt pertinentes ad eandem rem , idque nominibus ipfis qui-

bus exprimuntur indicari videtur , vtpote quorum alterum eft ad-
icdtiuum jquod argumento cft ijs non fignificari duo entia hxc enim
nominibus fubftnntiuis exprimi poftularcnt; confequens igitur eft ea-
rum vnam ad alteram pertinere , adeoque ex vtraque nonnifi vnum
quiddam conftitui.
Neque vero dubium eft, quin aliqua inapprehenfionibus ipfis varie-
tas terminorum quibus exprimuntur varietati refpondeat > quando-
,

quidem varietas omnis terminorum qux fit ex confilio& intentione ex:

fimili quadam apprehenfionum varietate oritur. Itaque eum fernio ex-
ui 3 Xx iij
 3 61
Tra&atus Secundus,
dependentiam vnius rcicx
tcrior alia indicet, dubitare non poflumus,
quin huiufmodi quoque dependentia inter ipfas apprtheefiones cxiflati
qux clarius apparebic,fi ope rationem mentis formantis varias appreben-
fionesad reni eandem pertinentes, qux varietati terminorum adufliui
fcilicct iun&i cum ful/ftantiuo refpondeant, infpiciamus , quid huiuf- &
modi loquendi formula fignificare velimus, diligenter & caute attenda-
mus. Hebraei vnionem hanc.feu comprchenfioncm duorum conce-
ptuum fub vnica notione .exprimunt ponendo terminum quo alter eo-
rum fignificatur incafu genitiuo.-itain facris literis quandoque occur-
runt huiufmodi formulx , ludex iniquitatis villicus iniquitatis , homo pec-
&c. qui communi loquendi modo cxprclfanon aliud fignificanr,
cati ,

quam ludicem intusium, villicum iniquum, hominem vitiofum ,&c. n qui- I

bus exemplis palameil .quilibet notionum illarum paria , tum ab inrcl-

lcdtu apprehendi tum etiam Sermone exprimi, tanquam ad rem ean-

,

dem pertinentia id efl vt vnam candemquc cxiflenriam poffidentia,

,

quanquam hoc difertis verbis minime exprimatur.atque ex hisdemum

apparet duplex modus vniendi diuerfas apprehenfiones per vnam exi-
fltntiam.v ix autem vllas reperiemus tam dilparis natura:, & conditionis,
quin altero horum modorum coniungi & vniii poflinr.

, v Citerum nexus hic feu compofitio diucrlarum apprehenfionum

Qiiodiudiciutn vnienteeas exiftentia nequaquam fufficit, vt iudicemus obicum tale
pan 5.". c e ^ * quale per intelle&ualem illarum vnionem
in mente pingitur ,vel

um>, terminorum compofitione exterius fignificatur. Cogitare quidem poC

fumus de re ita cxprefsa vel in mente depidla , iudicium autem fieri ne-
,

quit , fi nudi apprehenfionuro coniundtioni aliud prxtcrca nonadijeia-

tur. Apprehenfiones enim ha: nifi ad normam aliquam regulatnqoc di-
rigantur, fallam perinde ac veram obicdi imaginem offerrenobis pof-
funt. Hic ergo inquirenda eft caufa cur iudicemus rem aliquam ita efle

vrab intellectu apprehenditur. Experientia ente conflat, quoties tale

indicium formamus.aCtiones quae imperantur» ratione, & ad rem de
qua iudicium fertur pertinent , eodem plane modo dirigi, 6c ordinariae
fi nullus plani in iudicio error foret.ex.gr. Si quis rcuera iudicct aais
temperiem cfTe frigidam.vel corpus fuum male affedlum effit , calidiores
velles induit, vel medicina! opem quaerit ,
quanquam in veroque forte
erraucrit ,non cnimrei ipfius veritas , fedlatum deilla iudicium ,adtio-
nes illas excitat. Manifcllumigiturell rem itaintelle&am.vi huiulmodi
iudicij fieri in nobis quoddam agendi principium.Gui fiaddasmos haud
alu m de anima nollra fciemiam habere quam quod ,
fir vis quidam ia
nobis adliua, conlcqucns videtur ,Vt res ipla ex eo quod ab inttlle&u
apprehenditur, & quod apprehenfiones deilla formari veri illam ex-
primere iudiccntur.a fir Clio, feu pars quaedam (vt ita dicam )ipfius animi
fiat.Atque hoc demum in caufi cfl,curq>rofundiorisdoCtrin*,& audi-
igie patiantur euelli fibi opiniones, poflquam altas in eorum
tionis viri
mentibus radices egerunt j fed cum argumentis omnibus contra mili-
tantibus flrenuc luClcntur, ijfdcmque pertinaciffimc tcfiftant quafi
,
: r X. cum
 :

De Anima rationali. Caput II. 363

cum iftiufmodi opinionibus pars aliqua anima: cuellcnda foret: eo fere
modo quo & alia quoque animalia magnos clamores edunt totafque ,

vires colligunt impeditura quoquo modo ne membrum aliquod cor-

poris a ciceris diftrahatur.

Czterum obferuatioefferftusconfcquentisiudicium quod derequa- v.
Quomodo ani-
>iam formauimus,noneft fufficiens, vt exinde caufam talis iudicij coi- ma dc re qua-
1igamus. Altius ergo repetenda res eft , & ad prima cius principia afcen- piam fixum &
ludicium
flabile
dendum. Ex quibus quidem deprehendemus, id in quo anima plene
formae.
conquiefcir, quod eidem cumulate fatisfacit, quod aflenfum illi extor-
quet , quod denique ad a&ionem poft afTcnfum prouocat, efte fcientiam
quam hibctdeeoquodaffirmar.fixamqueiudicij certitudinem. Porro
fcientia' ha:c,alriffima & perferftiffima iudicij pars eft .maximeque om-
nium qua: intelleiftu acquirimus ab anima infeparabilis
:
quinimo vi
nulla aperte in illa diredba diuelli poteft.quanquam forte indirede & ve-
Iutiex infidijs expugnari queat.
Vias igitur expendamus quibusad fcientiam hanc peruenitur, lapfiis
etiam qui in eiufdrm profecutionc eueniut, gradus denique certitudinis
& probibilitatisqui inter eandem &
errorem inrercedut.Obferuandum
itaque eft, earum propofitionum qua: in fcholis vocantur identia: quales
fiint loannes efl loannesJiomo ejihomo.miximum e fle certitudinem, icien-
tiamqueab omni errore remotiffimam. Veritas quippe luiiufmodi pro-
pofitionum per fc adeo clara eft &euidcns,vtimpoflibiIe fit quempiam
intelligentem terminos de illa dubitare :& vero fi quifpiam de illarum
euidentia dubitaret, non aggrederemur conuincere ipfum argumentis,
nec induftria aliqua afTcnfum ipfius extorquere, moneremus tantum vt
ad terminos qui proferuntur attenderet. Quod fignum eft, cognofcere
iftiufmodi propofitiones, vel ijsaflenriri.tiihil eflealiud, quam cafdcm
apprehendere, vel certe tam neceflario connexum cumeocfle,vt im-
mediate ex illo fequatur , nec quicquam prxtcrea requiri , quam vr quis
obiedta illarum euidentia mentis oculos non claudat ; ita vt abfolure
concludi polfit, quod apprehendere propofitionem perfeeuidenrem.fic
eandem cognofcere quodque ob eandem etiam rationem, fi propfirio-
,

nis cuiufpiam euidentia primi fronte non apparens, poft enuclcationcm

aliquam , & explicationem manifefta fiat , hac demum perfpcrfta,ciuf-

dem cognitio , Icu fcientia ab apprehenfionc non diftinguatur.

Cau fa igitur huiufmodi euidentix inuefliganda eft qui facilius appa- ,

rebit fi ad exempla mox allata propofitionum identicarum mentis aciem rc-

fleftentes , obleniemus , euidentiam nafei ex identitate terminorum
quorum vnus de altero affirmatur: adeo vt , in quacunque demum pro-
pofitione hsc terminorum identitas manifefta eft , veritas quoque eiuf-
dem euidens fit,talifque,vt in ea mens noftra plene acquiefcat, certa
nimirum fc cognofcere rem ita efte prout verba eam exprimunt. Iam
vero propofitiones omnes affirmatiuas, terminorum fiue extremorum
identitatem fignificare ipla expreflionis formula innuit, qua nimirum
dicitur imum effe aliud differunt autem in identitatis euidentia , qux ni-
364 Tra&atus Secundus,
mirum quandoque manifeft e fe oftendit , ita vt nulla' ad illius deteCHtC
nem induftria requiratur : & huiufmodi quidem propofitiones per feip-
Guinnotefcunt,qualesfunt id«wir<eillz quarum, exempla fuperius attuli-
mus. In alijs vero terminorum identitas non fine ftudio aliquo labore &
detegitur, qux tamen fi non adeo occulta fit, quin etui tandem, & in
clara luce conftitui poflit i hoc vbi praeditam fuerit, fcientia deillisacqui*
fita zqualem cum priori certitudinem habet, mentique petinde fiatis-
facit quod fi identitas hzc
:
taro obfcura fit , & in abdito pofita , vt nul-
la induftria manifeftari queat , tunc demum intelledus aflcnfu omni
fufpenfo, anxius eft & inquietus, aede veritate earum dubitat. In qui-
bufdam deinque propofitionibusdum terminorum identitatem inuefti-
gamus > detegimus forte nullam prorfus inter eos effe pofleiquod fieue-
niatdeearundemfalfitate certi reddimur, propofitio enim affiimatiua
cuius termini inter fe minim? identificantur, falfa fit necefle eft.

Per hzc quz modo difleruimus.duo propofitionum genera deteximus,

vnum quidem quo terminorum identitas adeo per fe euidens eft, vt
in

ad illius perceptionem fola eorundem explicatio requiratur alterum au- :

tem in quo licet termini reuera identificentur , hzc tamen identitas non
ita in aperto pofita eft, quin aliqua explicationis luce indigeat, vt abin-
tellc&u clare percipiatur. Prioris generis funt propofitiones illz in qui-
bus attributum eft definitio fubtetti, vt cumdicimus^owmrm efle animal
huiusenimeuidentiatantacft, vt fi intclligamus quid fignifiJ
rationale:

cetur terminis hifce homo & animal rationale , nulla praeterea probatio
ad perceptionem requiratur. Neque vero perfeCka folum & ab-
illius ,

foluta terminorum identitas fcientiam in nobis generat , imperfecta

quippe tantundem facit, vt cum pars duntaxat definitionis de definito
affirmatur. Nam fi quis, ex.gr. affirmaret hominemejfe animal, nemini
qui cognofceret ipfum efle animal rationale { qua: perkifta hominis de-
finitio eft dubium eflepoflet quin foret animal: effe enim animal imper-
)
fede faltem identificatur cum hoc quod eft efle animal rationale , ran-
quam pars illius. Clara item identitatis euidentia perinde reperitur, cum
adzquata cuiufpiam rei diuifiode eadem affirmatur ac cum tota defi-
nitio vel pars definitionis eidem attribuitur: vt cum dicimus numerum
ejfe parem vel imparem , enuntiationem efle veram vel falfam ,& id genus
alia, in quibus quia attributum continet differentias rei qu* fubijcirur,
necefle eft earum vnam efle illam de qua quzritur.
ExpeCtauerit fortaflequifpiam.vt inter exempla propofitionum cla-
ram hanc euidenriam prx fe ferentium, identicas quoque adducerem;
czterum quia per has nulla fit ab anima fcientix nouz acquifitio ( quam
tamen, vna cum modo quo acquiritur, mihj in hoc capite pro (copo
propofui ) ex induftria eas prztermifi .quippe quarum mentionem obid
folum fijperius feceram, vt euidentiffimo exemplo appareret, quid-
nam fic quointelleihis mouetur ad aflentiendum propofitioni , quo- &
modo fcientia in anima generetur , vt quod in illis tnamfcftius elucebar,
ad alias deinde propofitiones transferrem.
Pergamus
 ,

De Anima rationali Caput ll. , 3 6$

Pergamus igiturad fecundum propofitionum genus in quibus ter-
minorum identitas non fine aliquo rationis difcurfu deprehenditur. Por-
ro difeurfus hic eo fpeft.it, vt per vtriufque termini ad tertium quen-
dam comparationem, eorundem inter (e identitas demonftrerur: illius
quippe beneficio oftenditur vttiufquc feorfim termini cum tettio illo
qui inducitur identitas qua perfpefta eorundem inter fe identitatem
,

intelleftus clare cognofcit neque vero fcientia hoc modo acquifita mi-
:

nus certa eftacftabilis.quamfiex priori propofitionum genere, quae in

ipla, vt ita dicam , fronte cuidenriam fuam gerunt , nafceretur.

Negotiatio intelleftus occupantis file in detegenda huiufmodi pro-

pofitionum veritate (
quam dtfcurfum fiue ratiocinium appellamus
)
fi-

cuti inter primas nobililfimafqucanimxfunftionesnumeratur, ita cau-

tam admodum ac diligentem infpcftionem pofiulat.proindeque inte-
grum ei caput afiignabimus,in quoipfius natura Sc proprietates expo-
nentur. Quod vero hic de eadem diftumeftprxfenriinftituto abunde
fufficit: neque enim alius huiufce capitis fcopus cft,quam vt oflenda-
mus identitatem inter duo aut plura obiefta offerentem fefe intelleftui,
fcientia in anima generare, quod abunde,ni fallor, a nobis praeditum cft.
Atque hinc manifeflum cft eandem potentiam , fiue animam qux
per fimplicem apprehenfionem , obiefti entitatem fiue vnitatem conci-
pit, & in fe recipit, applicatam enuntiationi,fcienriamilliusacquirere,fi-
ue de ea iudicare S cum fcientia nihil aliud fit
,
quam apprehenfio mani-
feftxidentitatis inrcrexrrema.feu terminos propofitionis. Quae quidem
apprehenfio vel ex proxima & immediata ipforum extremorum com-
eorundem ad aliquod tertium
r pofitione,veI applicatione oritur: porro
applicatio hzc vl terius forte , ad remotiores fcilicet notiones extendi po-
ftulabit , vt identitas inter primos illos terminos euidenter apparear.
Iam vero ficuti vera terminorum identitas clarirate quadam & eui- vt _

dentia conuincit intelleftum , certamque in anima fcicntiam gencrat;ita Quomodo opi-

n ‘° ln
fi non vere fed in fpcciem duntaxat talis fit , fieri poteft vt intelleftus
abfquc cuidcntia conquicfcat, & pro certa lolidaquc fcientia, erronea
vel leuis perfuafio animam impleat. Ex.gr. plerumque verum eft rem ita
fe habere, vt ab hominibus lapiendi przditisaifirmatur', exterum quia
homines licet lapientes, homines tamen lunt,adeoque errori obnoxij,

iuanraltbetquisfapicntia inflruftus fucrit.interdum , quxmqu.im rarif-

Jrme in errorem labi poterit. Itaquefiquis(rcminimecxaminata)pro-
pofitionem hinc , quod a 'viris facientibus affirmatur verum ejl tanquam
certam Sc indubitatam fupponerct , ac deinde fubfumens tale quid-

fiam a facientibus affirmari , concluderet denique illud elle verum;

decipi certe poffet in hac illatione , quia prima propofitio non veram, led
apparentem duntaxat cuidenriam prx fe fert.
Atque hoc demum pafto generatur in nobis iudicium illud, quod
vel contraria Icicntix , vel certe ea inferior eft , cum vel ob impetum

quendam & temeritatem ,ijs nimirum in quxftionibus quxpoffunt mc-

renturque diligenter a nobis excuti, ne vlla lateat xquiuocatio, aut fub
Yy
 3 66 Tra&atus Secundus,
fpccic veri error irrepar ,
ncccflariam curam minime adhibemus : vel ob
naturz noftrz impcrfe&ionem , & vt ita dicam circumfcriptionem,

S
cum nempe fubrilitas Ieuicularum circumftantiarum ad materiam ali-

crtincntium,earundemque varietas maior eft,quam vt iufto exa»

bijeiatur nam fi minimos quofquc rerum apices difeuteremus,
(

paruos admodum in fcientia progreffus faceremus) Bc tunc quidem in-

telledus argumentis cedit imbecillioribus quam qui perfede ctim mo- ,

uere ac determinare valeant. Iam vero pofteriori hoc modo fieri poteft,
vtintelledusipfe percipiat fe nec detexiffe , nec detegere quidem pofle
euidentiam quz firmo immobiliqueafltrnfuiftabilicndofufficiat; quod
fi cueniat , perfunfionem de veritate talis propofitionis non certam fed
probabilem tantum effe iudicac,nec fcientia illius prsedituseft, fed opi-
nione folum imbutus. Qui quidem opinio prout firmioribus, vel debi-
lioribus argumentis nititur, probabilior vel minus probabilis ei apparer.

vn. Aliud adhuc fupcreft iudicij genus, quod licet cuidentia careat opi-
Quomodo fi-
nioni tamen in eoprxftat.quod certitudinem quandoque fecum ferat:
des in intelle-
&a generetur. huiufmodiveroiudicium appellatur fides, in hunc modum genera- &
tur. Quando incidimus in quempiam fcientem ea quz nos ignoramus,

fimulque pcrfuafum habemus, cum nec mentiri, nec omnino menda-

cem effe, credimus quz ab ipfo affirmantur vere dici: quidem prouc &
dc affirmantis fcientia vel veracirate , certius aut minus certo perfuafi fu-
mus, fides inde orta firma eft , vel cum dubitatione conuin&a. Quare fi
de ipfius fcientia ac veracitate omnimodam certitudinem habeamus,
non eft cur dubitemus quin fides quam didis eius adhibemus , perinde
certa fit , ac fcientia ipfa quz cuidentia nititur, opinioni vero quanrum-
uis probabili longiffime antecellat. Iam vero fieri poteftvt de loquentii
fcientia , & quod mentiri nolit omnino certi fimus:cumenim nemo
abfque causa grauiter peccet mentiri autem in re feriimagnique mo-
,

menti fit peccatum graue, fi certo conftet nullam ei adeffecaufam pec-

candi ( quod interdum euenire poteft confequens
)
eft vt de rei quam af-
firmat veritate, dubitatione omni exclusi, certi fimus.
Nihilominus fides hic euidentii qua nititur fcientia in eo eft infe-
ripr.quod cuidentia fidei ab obicdo ipfo immediate non exeat, vno
quodammodo gradu ab eo remota : rem ergo quam credimus vcluti
alienis oculis videmus: proir\deque fi quzde illius veritate difficultates

oriantur , non inata obiedti claritate , 6c vcluti radijs ab ipfo cmiflis,

eafdem diffipamus, fed docentis authoritate fupprimimus. •

VIM. Antequam ad vlteriora progrediar, vnumfcadhucoffertexplican-

tMionllisw/-'
^ Um » *l uoc) olim a przceptoribus traditum accepimus , nimitum verira-
m* perfefiio, tem & falfitatem in propofitionibus,fiueenuntiationibusprimo tepe-
r'r' ,nec fimp?iccs apprehenfiones etfi prius formentur quam iudicia,
inde m"°m 'al

veritatis & falfitatis per fc capaces effe, vel eafdem qualitates intcllcrftui
>C in enuntia- rribuerc. Vt di&i huius ratio comprehendatur, veritatis Ccoppofitz et
tume tepetia-
£,j^ ratis naturI infpiciendz funt. Veritas certe nihil aliud eft, quam
confbrmitas intcllcdlus cum rebus ci obuerlantibus,proindcque falfi-

tatem
 Dc Anima rationali Caput II. , 3 67
tatem in difformitate intcllc&us cum ijfdem fitam efle necefle eft; fi
cxiftcnria rerum in intcllc&u cum exiftentia earundem in femetipfis
cft , fi non conueniac, falfus. Iam ve-
conueniat , intellcdus noftcr verus
ro ad naturalem intcllc&us,fiue animi noftrx perfedionem fpedat, ex-
teriorem mundum quantufquantus eft in fe recipere & continere, id eft
feientia rerum omnium qui exiftunt imbui cognofcerc videlicet ea- >

rum eflentias, naturas, proprietates.operationcs , Sc quicunquc demum

tum generarim omnibus, tum cuilibet etiam fpeciatim conueniunt ani- :

ma autem hac rerum copia haud aliter inftrui poteft quam per afTen- ,

liim (eu iudicium; confequens igitur cft hanc ab ea perfe&ionem non

prius attingi pofle ,quam ipfius iudicia pcrfc&a fint, id cft obic&is in
rerum natura exiftentibus conformia, cum vero talia funt vera vtique ,

funt. Atque hinc eft quod veritas fit perfc&io ad quamafpirac anima.
Porro cum veritas in folis animi aflfcnfibusiudicijfque rcpcriatur,( qui-
bus nimirum vtitur in fuo cum exteriori mundo commercio, indeqiie
rerum copiam veluti merces quafdam pretiofas eorum beneficio im-
portat ) eademque oriantur ex percepta duorum obic&orum identitate,
quam vniusdealtcro affirmatione exprimit, (equitur ibi iolum reperiri
veritatem aut falGtatem,vbi duo extrema componuntur per vnius de
altero affirmationem i quod in folis enuntiationibus , fiue iudici js locum
habet. Simplices enim apprehenfiones abfqueaflenfu formantur , adeo-
que nullam in anima fcientiam generant^icc proinde veritatis aut falfita-
tis capaces funt ;fed(c habent inftar tabellarum qui ad viuum minime

depiitoe .aliquem forte hominem referre poterunt , eiufdem tamen ima-

gines dici nequeunt ; quia ad illius (imilirudincm nequaquam pingeban-
tur : ita nudi apprehenfiones quia formantur ablque vnione animi
cum mundo exteriori, fiue exiftentia obiedii circa quod verfantur, non
efficiunt vt anima fit rerum exiftentium imago : iudicium vero quqd
femper pro fubie&o propofitionis rem veri exiftcnrem , vel fecundunj
exiftcntiamfuameonfidcratam fupponit, imaginem illius velutiad vi-
uum exprimit, adeoque efficit, vtanima bene aut male obie&um fuum
referat , id eft veritate perficiatur , vel falfitare vitietur.
Atque hic demum ratio eft cur enuntiationes de quarum veritate
intcllc&us, nondum plene determinatus, adhuc dubitat & examinan-
das fibi proponit, vno quidem fenfii , nec veri dici poffiint nec falfx;
durante quippe hoc examine, & dubitatione, anima in neutram par-
tem , afTentiendo ,
vel difientiendo fe inclinat. In alio vero fenfu , fubefie
illis poteft veritas, vel falfitas, prout nempe funt obicifta circa quzintcl-
leiftus inquirendo vetiatur. Nam cum duos habeant terminos , fiue

extrema , nec aliud requiratur ad conftituendam peopofitionem , fiue,ea

inter fe identificentur , fiue non quandoquidem alterum horum neccf-
fariumeft.fequitur iftiufmodi propofitiones temere prolatas ,vel for-
tuito & abfqueeonfilio feriptas, veras efle vel falfas, prout earundem ex-
trema inter le identificaDtur , vel ab inuiccm diflinguuntur.
Hic fere funt qui dc a (Tentibus iudicijfque mentis hoc loco expo- DciuAciofoli
Yy ij
 368 Tra&atus Secundus,
do , & lcui feu nere vifum eft.fupetcft duntaXatvt varias earundcm qualitates, prout
pctfunftorio.
^ jj uer (j s hominibusreperiurttur brcuircr pcrftringamus , fimulque ra.
tioncm indicemus cur qualitates hi nominibus ijs quibus vulgo inno*
tefcunt exprimantur. Obferuandum igitureft,cum iudicium fit quies
quidam mentis , fieri non po fle, quin hic antequam ad iudicium per-
ucniat fufpenfa fit, &
inquieta; ex quo inferri poteft, iudicium cfleper-
fe&ionem quandam non fine pnuto motu obtentam : porro pro mo-
tus huius qualitate & conditione , aflenfus fiue iudicium eum confe-
quens appellationem fuam fortitur. Pertinentia igitur ad motum pri-
mo infpicicnda funt ; indeque ad materiam noftram redeuntes, in iu-
dicijs aliquid rcpcriemus quod eidem rcfpondeat.

Cerrum cft motum quemlibet initium habere atque finem, efleque

in eo partes quibus in longum protendatur, quz omnia in compata-
tione judiciorum cum motibus fpeciatim expendenda funt. Quemad-
modum ergo qui motus cuiufpiam naturam perfc&e nofle defiderat,
nec tamdiu differre debet illius infpe&ioncm , donec aliquandiu influ-
xu fuerit , nec prius ab esidem ccflarc , quam ipfc in quietem defierir , fcd
prima illius initia obferuare, omnefquc deinde eiufdem partes pcrluftra-
re , & ad extremam vfque periodum comitari ,alioquin enim fieri poteft
vt partibus quas fine obferuatione reliquit, a citeris quas infpexit, diffe-
rentibus, imago ex imperfetta hac cognitione in mente dipifta cum
exemplati non conueniat. Itafidequiftionealiqua propofira iudicium
ferendum eft,vt id abfqueerrore fiat, prima ipfius principia repetenda
funt, fingulique in quos fediuidit articuli ad extremos vfque apices fe-
dulo difeutiendi ; in qui quidem difquifitione prout re&cvel cum erro-
rcaliquofsfegcflerit ijs in partibus, qui initio, continuationi, termi-
noque motus refpondent, iudicium inde confequens , nomina perfe-
ftionem illius, vel vitium fignificantia,fortietur.
* Nam fi rem alt£ admodum repetat, fundumque ipfum quiflionis
rimetur , incipiendo a primis ipfius prineipijs quibus citera omnia in-
cluduntur, ac deindeordinateprogrediatur , nihil temere pritermiflb,
iudicium ita formatum, profundum folidumqucappellatur. Ab eo enim
quitotamin qua verfatur materiam ita in confpcibufuo pofuit.vt pars
illius nulla aciem ipfius effugiat, ac deinde flabilem iquabilcmque in-

quifitionis fui curfum tenet, nufpiam remittens, ne dum intermittens

animifui intentionem, necvbi ad difficultatum afperitates ventum fue-
rit, faltu eas traijciens, firmum iudicium elici necefTe cft ,
quod nec
euerri , nec conuelli facile poterir.
Atque hxC demum plena illius rei ratio cft. quam fupra leuiter per-
ftrinximus, cur nempe profundioris
do&rinz viri pertinaces dogmatum
fuorum defenfores plerumque habeantur, &: ab opinionibus quas (emcl
amplexi funt igredimoueantur. Argumenta enim qui abalijs contra
dogmata huiufmodi proferuntur, vix quippiam continent quod ab eru-
non antea pcrfpe&um & penitus examinatum fueriti
ditis hifce viris

cum tamen ipfi multa difccrnant qui aduerfariorum captum excedunt;

adeo
 De Anima rationali Caput II. , 359
adeovtquamuiscontrarijsvndique oppofitionum ventis imperantur
in fenccntijs tamen fuis immobiles pcrleucrcnt :quam eorum conftan-
tiam exteri qui iudicio minus valent, pertinaciam appellant, a ratione, &
alienam, quiaad imperfe&am illam rationis normam, quaipfi
fcilicct,

vtuntur minime dirigitur.

ludicium huic contrarium cllleue illud & perfundtorium cuius vi-

tium in eo confiftit, quod quis ex paucarum circumftantiarum infpe-

dione de causa integra determinat quz quidem temeritas & praecipi-
tantia iudicij prouerbio noftro Anglicano haud infcit£ perftringitur,fi-
gnificante nimirum ftultorum iacula fito emitti.
Hadcnus de initio iudicij przfertim adum eftinunc deciufdemfine X.
"
pauca adijeiemus. ludicium ergo quod , cum difficilis aliqua quxflio hebeti”
proponitur , ad extremum illius articulum penetrat,nihil pen itus prztcr-
roiflo quod ad illius intelligentiam requiritur, lubtile dicitur & acutum.
Difficultatem enim qua in iudicando impedimur rerum inter fe impli-
catio efficit, qui fi generatim &
velutiinuimmaconfidercntur, nullate-
nus dillingui , aut fibi inuicem opponi videntur cum tamen in rei veri-
i

tate naturas admodum differentes contrariafque fortitz fint. ludicium

autem benedifpofitum , hanc rerum confufionem penetrat fuofque cui-
libet limites tcrminofque prxfcribir. Quare cum in fubflantijs corpo-
reis vis diuidendi in acie quadam,fiue acumine fita fit , fumpta hinc me-
taphora , iudicium illud quo contradidoria , ob huiufraodi confufio-
nem , vniratis (pccic fallentia fubtiliter viuideque penetrat, & ab inui-
cem dillinguit, acutum & fubtile appellatur, fubtilitatis item nomine 1

indicamus vim illam liquoris, alteriufue corporis, totum illlud in quod

operatur peruadentis, ne minima quidem particula poroue prxtermif-
sa:& hinc quoque transfertur ad fignificandam iudicij penetrationem*
cuioppofmim vitium vocatur hebetudo.
Supereftiam examinanda proportio iudicij cum partibus ipfis motus: Xf.

in his duo occurrunt confideranda, nimirum quantitas fiue multitudo af‘

& carundem ordo. Ad quantitatem vero qui in motu repetitur, per- duiuie , nec

tinet diuturnitas eiufdcm vel breuitas, celeritas vel tarditas. Porro y hi

initium atque finis nota funt ac determinata , adeoque longitudo ipfa fune,

ita definitur, vt a iudice mutari nequeat (quippe qui de ea prout fele of-
fert iudicium ferredebet )
ibi breuitas & longitudo nullam Iudicio fiue
pcrfedi.fiue imperfedli denominationem tribuit, pertinent quippe ad
iplam materiam iudicij, quod propterea accommodari ei debet, adeo-
que nulli vel laudi , vel vituperio , hoc nomine obnoxium cft. reflat igi-

tur vt perfe&io iudicij refpondcns quantitati in motu , in promptitudinc

& celeritate fita fit, vitiumque ei contrarium in tarditate.

Quod ad ordinem partium in motu attinet, ex eo nafeitur facilis ea-

rundem diftin&io ; cuiin prxfcnti negotio rcfpondet claritas, fiue per-
fpicuitas iudicij, vitiumque ei contrarium appellatur confufio.

Ify iij
 ;

/'*
370 Tra&atus Secundus,
IU m
l^TvT\
-

CAPVT III.
__
jf

2)f difcurfu Jiut ratiocinatione.

STKNDiMvsin praecedenti capite quomodo ex duabus

Qu^omodo fiat apprehenfionibus vnitis nafcaturiudicium .-modus hic im-
dilcuifos.
primis aperiendus e (l , quo ex tribus huiufraodi iudicijs fele*
&is,ritequc ordinatis, prima (impliciffimaquc ratiocina-
tionis (pecies, quam diale&ici JjUogifmum vocant, componatur; qux
pro fine fimul & cffe&u habetlcientix rei cuiufpiam antea occultx, Se
ignotx acquifitionem : qui fic fc habet. Duobus primis iudicijs , extre-
ma propofitionis cuius veritatem inquirimus alicui tertio coniungimus i

deinde Vero percepta eorundem cum hoc tertio identitate, cum vnum
non poffitefle nili vnum, colligimus eorum identitatem inter fc,
qu*
antea ignota nobis erat. Identitas igitur illa qua primo mouebamurad
aflentiendum propofitioni identicx ,ac deinde ijs propofitionibus, quo-
rum terminos identificati ,
per fcmanifeftum cft, modico iam circuitu,
& induttione tertij cuiufdam termini quem vocant medium, efficit, vt
duo primi termini , ( quorum per fc fpedhtorum, identitasoccultafuir,
,

& obfcura ) vnum idemque efle appareant.

W
II.
D' Varia trium horum terminorum in duabus prxmiffis depolitio vaJ
rnpdis ) °B ?
morum. 'rietatem parit in fyllogifmis qui ex illis componuntur :hxc autem va-

eo fita c(t , quod terminus alTumptus, cui reliqui duo altematim

rietas in

vniuntur, vel de ijs, quod aiunt, prxdicatur, vel iifdem fubiicitur. Atque
'J
hinc oriuntur tria fyllogifmorum genera inter fcdifferentia : vel enim
terminus alTumptus flue medius de vtroque prxdicatur, vel vtrique
fubiicitur, vel vni quidem & de altero
prxdicatur. Neque
fubiicitur,
vere aliud latet my ftetium in tribus (yllogifmorum
figuris qux tan-
illis
,
topere in Scholis celebrantur. Dubium
non c(l,quin fi regulis
certe
comprehendantur memoriam adiuuent , promptamque ac facilem red-
dant huiufmodi terminorum tranfpo (itionem : exterum (I longa hic
ac tenuia, vt ita dicam fila difputationum, fuperuacancifubtilitate du-
camus, difficilcfqucdcindcacinplicacasdeiifdcmquxftioncsveluti telas
texamus , ( folida canrm fundamenta, veramquequo
intra nofinetipfos
diriguntur finem minimeatrendentes )
hoc eueniet incommodum, vr
tempus impendendum , leuibus ac nihil profuturis
vtilioribus (ludiis
(ubtilitatibus ceratur ,-legitimufque tandem illius quem natura nosdo-
cuit ratiocinij vfus multitudine prxeeprorum ab artificiosi Logica pe-
titorum confundatur.
Sed vt adinftitutumnoftrum reuertamur , fub triplici hac prima- &
rii varietate, alia adhuc continetur, qux multo latius fc extendit, ori-

turquccx multiplici trium terminorum compofitione prout cum affir-

,
matione vel negatione, additis vniucrfalitatit VC 1 fanicuUritatu notis pro-
feruntur.
 De Anima rationali Caput III. , 371
ferantur. Vnitas quippe duorum terminorum ( quorum identitatem
inquirimus qux ex eorundem cum tertio coniundione detegenda eft,
)

ex huiufmodi circumdandarum diuerfitate magnam varietatem fubiri

indeque pullulant multiplicia illa fyllogi (morum genera, qux a diale-
cticis modi appellantur.

Porro fyllogifmihi implexi (ibi inuicem& intertexti ,( adeo vt ex ma- _

gno eorum numero longa quxdam catena ne&atur.fingulis fyllogifmis qu" cn
^^
finguIos,vt ita dicam, annulos efficientibus,) omnem humanx virx homocftconfi-
'"
varietatem patiunt , vel potiusipfimet condituum : his veluti partibus in 0 e
ncgotijs nodris omniquc conuerlarione progredimur .-huiufmodi cate- ingemi ipfmj
nx fabricatio hominis quatenus homo ed.non modo proprium, ve- Utuadm ''
rumetiam vnicum opus cd : aCtio omnis ab hac defleftens aliena ed a
natura hominis: Sc vero quotiefeunque circulum hunc egreditur di-
uerfa adionum genera exterius exercendo , in hac tamen (impii cium ra-
tiocinationum ferie , operis fui cautam , regulam , artem , limites , ac de-
nique exemplar deprehendit.
ingentem hic ratiocinatiohis ambitum admirabunda mentis acie
fummatim pcrludremus videamus per quam ingentem naturi ocea-
;

num ruro nauigare podimus , nouas indies concluuones, veluti regiones

detegentes, ab eorum quiin citeriori litore fub(idunt non modo con-
(pedu verumetiam fide quam longiflime remotas, (i regula hac acie
omni nautica certiori curium dirigamus ; qux nimirum (i redeapplica-
ta fuerit, idoneilquc organis tanquam pixidiaptataaveritatispolo nun-
quam defledit. Operationes humanxfubduobusgeneratim capitibus
comprehenduntur, cognitione nimirum & afltone (tue qux in . > _
\ -

vadam adeo latitudinem fediffundunt vt quifquis infinitam illam pro-

,

pemodum operationum multitudinem ad bina hxc capita pertinen-

tium, generali duntaxat intuitu contemplatur, (entiet fe vertigine qua-
dam mentis laborare hebefeet caligabitquc ingenij acies prxeipuas ea-
, ,

rum qux ad cognitionem reducuntur, celeri licet & imperreda xftima-

tionc metientis. Videmus quo hominum dudiaac labores peruenere,
non eorum duntaxat, qui vagum inconditumque difputandi genus
fedati, ingentia pod (e volumina reliquere, fed aliorum quoque qui
prefliori methodo aftridi Geometriam , A rithrqpticam , vel Algebram
rradauere > in quibus Euclides , A pollonius , A rchimedes , Diophantus
&quideincepsilIorumvedigijsinditere,fublimia ingeniorum fuorum
monumenta erexere per effcdus nonnunquam odendendo , rem, ita vt
ipfi docent (e habere , necaliter fc habere pofle i
alias vero caufarum ex-
,

plicatione mtelleftum prius inquietum plenefatiando ,ita vt, veritatem

aliquam antea traditam memoria retinentes, aliamqueiam denouode-
mondratam reperientes , ex vtriufquc coniundionead tertix cognitio-
nem, qux nos antea fufpenfos tenuit, facili perducamur; pono duo hi
ratiocinandi modi ,
demonftrationes a friori , & foftmori , communiter
appellantur.
Iam vero fi ingentem fcientiarum ex dcmonrtradonibus hifce pullu-
 '

37* Tra&atus Secundus,

lantium campum ingrediamur, nullum inde exitum reperiemos. Sic*-
lum mente aicendamus occurret Aflromiacun&a illic meticnsi hzc
immortales illos fyderum ignes a conditore luo in fublimi collocatos dif-
onit, atque ordinat hxc vias illorum omnes femitalque dcfcnbir,
;

E zc denique motus omnes pcriodufque defigrat multis ante fxculis

quam cucniant, a quibus, ne minimum quidem apicem fas elidi fcede-
rc. Neque vcrodeluntrublimesquxdam animz, materiam ex qua con-

flant declarantes figuras etiam eorum exprimentes, columnas , vt ita

,

dicam , quibus fuflinentur machinafque quibus curfus & periodus fua»

,

. conficiunt deferibentesivti patet ex egregioillo opere totiesa me in prz-

cedenti tratflatu laudato. Si latiatos (pedtaculo lupemorum in terram
oculos deijciamus, occurrent quicraflrtiem illius indicent ,qui occupa-
tum ab ea locummetiantur, qui modum aperiant quo homines czte-
,

tzque animantes, pedibus (vt ita dicam ) fufpenfi eiadhzreant. lidem

hi rationes proferent, cur tellurem aqua inundet, cur vtrumque leuis
aer fiiperuolec
,
quantum igni virium in tria hzc elementa, a natura con-
ceflum fit quz in ima tellure fint opera , Se a quibus caufis proficifcan»
i

tur
,
qua illic temperatura conflet tellus, vbi nec oculorum acies penetra-

re, necomninofcnfusvllusdetcgcrequicquam potefl. Sedncchicde-

mumfiftitgenerofus ille (ciendi ardor; totum quantum eft corporca-
num rerum theatrum paruumijs&anguftum eft ; ingens quam fulpici-
muscxli fabrica, telluris item quam incolimus globus , minora funt,
quam vt inexplebilem illam fitim,quz inccnfum veritatis pulchritudine
& amore animum tenet, reftinguerc valeant.
Aifluat infceltx angujlo limite mundi
V gyarx claujiu Jcopultt paruoejuc Seripho
t

Hunc igitur mundum heroico plane aufu tranfeendentes alium fubli-

miorem longe & angufliorem penetrant , agilefquc illius incolas, quan-
quam fenfum omnem effugiant, volatu luo non infequuntur modo,
vemmetiam affequuntur : & eorundem contemplatione mentes luas
pafcunr. Conditorem mundi huius vifibi!is,& cuius ipfi pars magna
fumus ,inueftigant,eundemque rationis luce detcdlum ,ztcrnum , in-
finitum, omnipotentem, omnifeium, immutabilem innumcrifquc prz-
terea perfe&ionibus cymulatum efleinuiifliffimis argumentis demon-
ftranr. lnftrumenta detegere conantur quibus in immcnfo hoc mira-
bilique palatio extruendo vfus eft, miniftros item ccconomofque co-
gnofeere , quibus
numerofx huius fcmilix regimen adminiflratio-&
nem fub fc tamen commifit quos quidem deprehendunt cfle fubflan-
:

tias inuifibilcs, humanam naturam altius quam dici potefl, fupcrgrefl

fas.infinitotamen pcrfe£Honis fpatio a communi vtriufque conditore

diftantcs. Si mentis deindeaciem in hac celfitudinc collocatam ad feip-
fos drijeere velint , naturam quidem inucnient , fublimibus illis Itttellr-
gentijs longe inferiorem, ad quarum tamen fimilitudinrm peruenireali-
quando non defpercnt ,ita quoque iam foimaram.vt nullius tanta fit
magnitudo quinab iplkcaputiir,ncc exiguitas tanta quin ab eadem dif-
'
cernatur. c_.
 Dc Anima rationali Caput III. , 373
E* his videmus fcientiarum nullos cfle limites, nec vllam penitus ob-
iedum late expanfa ipfarum retia euaderepofle, omnes temporis diffe.
rcntiasambiunt.quicquidprzfcns.przterirum, vel futurum eft fibi fi.

ftunt;t.inta denique cft carum amplitudo vtad rerum qux ab ipfis com-
prehendi poflunt cognitionem, noftra in hoc vitz curfu imbecillitas ne
afpirarc quidem audeat. Hic fi quifpiam qui mentem iuper externa qui.
bufeum verfatur obieda erigere non confutuit putaret , illa quae
,
modo
K.,'
diximus, ridenda potius tanquam vana amantium fomma impoflibilia
fibi perfuadentium, quam pro verishabenda e fle ; vel faltem exiftimarec
quandam hic nobis fcientiz idzam poetarum modo proponi, quznec
vnquam,nec futura eft, vel denique ob corruptam in (e & vitia-
fuit
»yv
tam ratiocinandi facultatem enerui fcilicet illa vmoratilique dodrinS,
qua forti in fcholis imbutus fuit , certo fibi perfuaderet, quantumuis
fcientiarum candidati & profeflores audader de rebus omnibus pro-
nuntient, tcrminifque quosin fcholis didicere acriter & cum clamore di-
micent, imponentes ignaris auditoribus qui
,
m.igna tuncarcana euolui
cogitant, cum ipfi nihil eorum quz proferuntur intelligunt; in rei tamen
veritate nullam penitus fcientiam atting! pofle: rogatum cum volo vti
tanrifperfuam fiue conicduram,fiuefenrcnriamfufpendat, nec prius ea
quz in fcientiarum fauorem protulimus ccnfuiS feriat, quam eruditus ille
authordialog.de mundo edito in lucem opere Metaphyfico quod nu-
per compofuit, eundem exornarit. In quo quidem opere , continuata
propofitionum fibi inuicem innexarum ferie geometrarum more ita
procedit, vtingenijs altercationi deditis nullam przbeat tanquam an-
fam ad cauillandu totumque naturz theatrum perfpicaci mentis oculo
:

perluftrans, indcadomnipotenrem eiufdem conditorem afcenditinullo

penitus przrermiflb , quod altiflimis illis fimulque profundiflimis quz
tradit verz fcientiz principijs minime comprehendatur. Librum hunc
vbi euoluerit,non dubito quin quz de fcientiarum amplitudine a me
dida funt citra exaggerationem dici exiftimet. Quod ad me attinet,
dum operis huius przftantiam admirabundus confideroimutuari cogor
aGalilzoencomium iftud.quo ipfe Archimedislibrumdefpcculisdiu
defideratum exomauit , faterique ingenue, quzdam illius elementa fiue

libros mihi ab aurhore concreditaincredibili tum admiratione , tum vo-

luptate ob lingularem eorundem fubrilitatem cum foliditate contun-
dam, non tam leda a me quam deuorata fuifle.
Atque hzcimprzfenriaram de fcientijs dida fufficiant adiones hu- : VT.

manz nunc breuiter infpiciendz funt. Omnis adio hominis ( fi quidem

humano more eliciatur) binas agnofeit regulas ad quas dirigitur» qua- ratim, ijfijue

rum vna ars, altera autem prudentia appellatur. A rs eft colledio przce-
ptorum generalium , vnumaliquod fubiedum, circa quod operatio no- fpcCbjit.

ftra frequenter verfatur, comprehendenstporro materia circa quam ope-

rando verfamur, & vnde fingula pro fingulis artibus fubieda defumun-
tur, trifariam diuiditur; videlicet in nofmetipfos,czteros extra nos ho-
mines, aliaque demum fiue animantia jfiue inanima ex quibus reliquus
mundus componitur- Zz
 '

^
374
r
'J Mare,.
Tra&atus Secundus,
-

^
A&ionesquz circa nofmctipfos occupantur prxflantillirax omnium
funt & nobililTimz , ezquc quibus nos gerimus quibus viuimus vti Sc
homines decet» vel vt aptius adhuc loquor, cxTunt quibus partem il-
lam excolimus, qua a brutis animantibus diftinguimur; quibus ad re-
gulam normamque rationis mores omnes fludiaque ita dirigimus, vt
tr. •* ne latum quidem quod aiunt vnguem ab ipfius przfcripto aberrent:
r
hoc autem aflequimur frequenti confiderationc .iuflaquc xflimationc
*
v earum rerum , quibus intra rationis limites conti nemur , fiuc ad hoc mo-
ueamur argumentis pure moralibus, cuiufmodifuntilluftrium virorum
Ii?;; i exempla , prxeepta fapientum , & id genus alia , fiue etiam naturalibus,
quale cft vt confideremus fuaucs illos iucundofquc frudtus qui nobis in

Y * V *r )'*/ inhac vita ex virtute proueniuntj nimirum grata laudabilifquc conuer-

'
latiojhonoritem cum vtilitate, tranquillitas animi cum voluptate con-
iundta , &
G qci alij ex foecunda hac bonorum radice pullulent ; tum
etiam fielicem illum bcatitudinis ftat um , in quem virtus mortalis huius
virx focia poft morrem nos tranfmittit ; eundemque cum contrario vi-
tij comitatu , fupplicijfque ei propofitis conferamus. Similiter ex dili-
genti affe&ionum & cupiditatum noflrarum, caularumque quibus ex-
citantur , obferuatione in remediorum notitiam peruenimus quibus
,

tum ne excitentur, impediamus, tum etiam excitatas terroribus minif-

que reprimamus ; ac denique quibus cafdem paulatim eradicemus , im-
petum earum quandoque fallentes, diucrtendo ad alia'iinir£Hs nonnun-
. quam frxnis moderate eascompefcendo,occafionesfrequenterprxci-
i dendo.propriaquc earum incitamenta fubmonendo- Hxc omnia certis
prxeeptis regulilque artis comprehenduntur, quibus perdifcendisfiab
hominibus tantum ftudij impenderetur , quantum nugis ineptijfque
quotidie tribuunt, faluberrimos iucundiffiraofque illatum fruttus etiam
in hac vita perciperent.
v. Proximolocoinfpicicndxfuncadioncs illx quibus in nofiro cumcz-
ter s hominibus commercio vtimurrhx imperio Teu gubernatione, &:
'

Wn*^squ'bu!
in noftro cum negotiatione prxfertim comprehenduntur') quxgenerc quidem conuc-
ceteris homini- niencia,hoc
folo diferepant , quod imperium communem vtilitatem

viimor. ipectct, negotiatio intraprtuaticammodi fines contineatur. Imperan-

tis inflrumenu funtprxmiaatque fupplicia; qux qui in poteftatc habet,
prudenti illorum ac vlu difpcnlatione nihil non efficiet.

Fafta hic mentione przmiorumac fuppliciorum, quorum in vitam

morcfquc hominum vistanta eft, & poteftas, obiter notandum cfleoJ
tum quamplurima quidem ad regendas hominum mentes efficaciffi-
&
tna.vmbras potius rerum dicenda cfle, quam res ipfas.quarum fcilicec
V -
naturas, & vbi nam fubfiftant,vix,aut ne vix quidem deprehendimus,
> huiufmodi funt honor, laus, gloria, excellentia .potentia , pudor, in-
fitmia/ubiedlio, opprobrium , & id genusalia qux nullo quidemfenfu
;

percipiuntur , hominum tamen vitz vnicc quodammodo' moderantur.

In negotiatione priuatis hominibusfua commoda proponimus, non
qux a proponentis fiu» voluntate, fiuc potcftate neccftirio pendeant,
. fed'

\
1
 De Anima rationali , Caput III. 37$
fed qui ex a&ione quam ijs perfuadere conamur, nafci verifimilc elb
In vtrifque his attionibus ftudia noftra eo fere fpediant.vt ijs quibuf-
cum agimus perfuadeamus fpe maioris commodi quod venturum eft,
prxfenti vtilitati renuntiare ; vel prxfens aliquod incommodum fubirc,
vt grauius quod imminet periculum amoliantur. Jnftrumentum ge-
nerale quo ad hoc priftandum vtimur eft ratiocinatio , virtus autem
ratiocinationis, partim in interioribus animi fenfis ,partim vero in exte-
riori eorundem manifcftatione confidit , primo enim fciendum eft quid
dici oporteat , deinde qua ratione dicendum fit.

Ars qu? mentem ipfam dirigens docet quid fit dicendum, appellatur Vt.
Dc Lo S ,cJ;
Logica, cuius duae funt prtes , du plici materix circa quam ratiocinan-
do verfamur refpondentes ; altera modum tradit ratiocinandi de rebus
qu* certo a nobis cognofci poliunt, atque huc fpeftant reguli de-
monftrationis , methodum definiendi , diuidendi , nec non argumen-
tandi prifcribentes. Altera rationem dirigit, per obicdh illa difeurren-
tem, quorum omnis quamhabemusfcientia probabiles quafdam con-
ie&uras non excedit. Atque hic demumlocum habet pars Topica, qui
omnia rei de qua quiritur accidentia percurrens, modum oftendit quo
ab vnoquoque eorum probabilia argu menta duci poftint. »

Sermones quos cum alijs habemus vel eo fpe&antvt interiora animi Dc criramt
fenla nude proferamus, vel vt fidem rei quam ipfi perfuafam habemus cici,
illis quoque faciamus , vel denique vt eofdem ad adlionem aliquam ex-

citemus. Ad primum horum inftituta eft ars Grammaticijqui impri-

mis modum prxeipit fimpliciter & abfque obfcuritate fcnfa animi pro-
ferendi, (qui prxeipuus loqueli finis eft )
deinde breui contradioque
fermone eadem explicandi ( quo pricepto continetur orationis veluti
menfura , qui tum loquenti , tum ei quem alloquimur maxime conue- .
*

niens eft:) ac denique illum verborum ordinem & ftrudturam adhi-

bendi, qui cum fuauitate quadam coniundta fit : quod gencratim qui-
&
dem efficitur, omittendo voces illas fonos,qui afperitate fua auditum
offendunt , fpeciatim vero fi lingui etiam qua loquimur, &
perfonarum
quas alloquimur, ea ratio habeatur, vt decoram vtrobique feretur.
Ars qua perfuadere alijs poffimus blandeque elicere Sflenfum,eft vili.
Hic regulas modumque tradit, accommodatiffimc ad ca- DcRa,,olic3
Rhetorica.
>tum ac difpofitionem auditorum ordinandi tum argumenta qui dia-
1cdiica fuggerit ,tum voces etiam quas fuppeditat Grammatica vitam ;

quoque motumque orationi noftrx tribuendi, quibus auditoribus per-

fuadeamus, eafdem in nobis regnare affediones quas in eorum animis
excitare conamur. Quemadmodum enim aliorum ofeitatio atque rilus,
nos qui motus hofce obferuamus ad fimiles quoque prouocant : ( cuius
rei rationem in fuperiori t radiatu protulimus) ita quicunque demum
paffio iniquam nobifmctipfis exprimimus, fcnfim & furtiue in audietium
animos irrepit, dum verbis qui proferuntur attenti, fubtiles fpirituum
motiones qui quadam veluti contagione in corde intumefeunt, mini-
me percipiunt. Infitam hanc a natura omnibus hominibus inclinatio-
Zz ij
 376 Tra&atus Secundus,
nem perfpiciens magi fler ille artis poeticx,folertiffimufqtic ingeniorum
,

infpe<ftor,appofite admodum cecinit.

Po"
'
vis me jiere , dolendum eft

Primum ifp tibi.

Hinc illa: exaggerationes per Metaphoras , hy perbolas , aliofcjue tropoi
& figuras i hinc fertior ille & vehementia per interrogationes , apoftro-
phas , & id genus alia, qux fi appofite vfurpcntur,auditoris animum vel
inuitum inclinant.
IX. Poetica quamuis humanarum adlionum moderatrix non fit , apti
Dc Poetica.
tamen quarundam prxeipuarum deferiptione, inter artes earundemdi-
rc&riccs numerari poteft ,adeoque hic quoque locum vendicare. Finis
ei propofitus eft adionibus humanis maieflatcm quandam fpecicmquc

vera auguftiorem tribuendo, Idxam formare, quam rcfpiciens populus

veluti infpeculo intueatur, quid rerfte,aut perperam farftum fit, quid
fieri oporteat, quid denique per errorem fieri confucuit; fimulque in
hominum mentibus alte imprimere opinionem prxmiorum,veI cru-
ciatuum qux vitam laudabiliter ,vc! flagitiose adtam confequuntur.
Si quotquot poetarum titulo gloriantur hunc fibi finem prxftituen-
tesabeo nufquam deflcdcrent.in vtilifiimis reipublicx membris nume-
rari mererenturifuauitas enim illa & deledtatioqux poefi propria eft, ple-
tofque ad fc allicit, inuitatque vel ad enntilenasaudiendas , vel vt dram-
matum in theatris exhibitioni interfint, vel denique vt alia poematum
genera crebro Ie<ftitent;cum tamen nudoru prxccptoru feueritas, aufte-
riorqucvt ita dicam facies a fanx alioquin do&rinx perceptione haud
paucos deterreant : facile in alimentu cedit quod cum voluptate deuora.
tur. Sicrgo poetarum labor eo fpcdfarer,vt in le£torum,fiuc auditorum
animis virtutis opinionem cum vitij deteftationc generarent , nullius

artis remedium, ad emendandos mores efficacius, vel vniuerfalius foret;

incredibili quippe virtutis nmoreomnium corda inflammaret, cadem-
que haud minori in vitium odio incenderet. Cxterum poetzadhanc
artis (ux pcrfedlioncm afpiranti nihil dccfle debet, quod ad ethicx pix-

cepta.vcl ad humanarum arftionum cafuumque experientiam pertineat.’

requiriturin eohiftoriarum notitia, naturi quoque eiufque cffc£hium
infpedlio, & vt nullam fiuc D ialerfticx , fiue Rhetorici fiue G ramma-
,

ticx partem ignoret. cxccllac, reliqui om-

Dcniquevtin vnahacarte
nes tum artes, tum fcientixacquircndi,eique coniungendxfunt.
x. lam vero enumeratis ijs artibus & commendatis, quarum regulis
,

^ermoncs omnes quos cum alijs habemus diriguntur ,zquum non eft
loquendi. facultatem illam filentioprxterire, qux illatum omnium bafis eft ,ip-
fam fcilicetquam natura nobis indidit loquendi poreftatem. Hic dua-
bus actionibus perficitur, exteriori vna interiori altera exterior in eo »

confidit quod fpiritus per os tranfmiflusfonorum varietatem recipiat,

prout lingua, dentes, aut labia, diucrfimode fibi inuicem.alijfveoris par-
tibus applicantur, aut ab inuiccm alijlvc feparantur, & hanc quidem
a&ionem aucs nonnulli imitantur, quam rebus eriaminanimisexprimi
polle
 De Anima rationali. Caput III. 377
poffenon defperarem , fi ingcniofus quifpiam &
petitus artifex in exco-

gitando, ac deinde fabricando

inftrumento laboraret , quod fonorum

quos diximus vatietatem referret. Et vero

cum prxtcr vocales, feptem
tantum fonorumdifferentix faltem infignia a curiofis huius rei obferua-
huiufmodi inftr umenti
toribus numeteutut , difficilis fotfitan non effet

fabricatio. , ,

A<2io interior ad loquelam pertinens in eo lita eft, quod quis con-

vlterius adhuc
gruentia quscliionibus refponfa reddat , quod eafdem
prementi apte occurrat , quod denique appofite pro re nata de quo- &
loquatur. Et hanc quidem perfe&ionem bruta
animantia imitari
piam
neq ueunt.ne dum inftrumenta vitx expertia,nifi ratio ijs
fimul cum mo-
tu a b artifice infundi poflet.
Cxterx artes rerftum brutamm animantium rerumque fcnfu cafen- ^'“‘„ ^
tium vfum docent. Nonnullx circa cultum & curationem
animalium bu gi’n UC

alites itcm.fc id genus u

verfantur i vt cum greges ouium.armenta boum,
, v fu bruto-

alia incibos hominum aluntur & fuftentantur , alia

modum domandi
eadem & condocefaciendi prxfcribuntjvt cum equos, canes , limi.IS, ma C um.

accipites , pfittacos pifces criam quofdam ita inflituimus , vt venari, lu-

,

dere, aliudue quippiam agere difcant,cx

quo voluptatem aliquam vel
naturalibus beftiarum inftirv-
vtilitatem capiamus : aliamm beneficio,
efca deceptas noftr* pote-
ftibus ad commodalnoftra vtimur, vicum
excluduntur
ftatisfacimus cum oua gallinis lupponimus , vt pullos qui
,

potiamur. Aliarum denique artium ope haud minora

his efficiunt ill*
quip-
a&iones.tjux circa corpora fenfus expertia occupantur variarum i

pe arborum, plantarum, metallorum, &

id genus aliorum proprieta-

tes cognofcentes, eorum quodlibct ad priuatos quos volumus vfus con-

quibus pleri-
uertimus hinc artes illae omnes cerrxque viuendi rationes ,
:

neccfTecft
que mortales ftudiafuaim pendunt applieantque: neque vero
enumerare quandoquidem oppida integra atque vrbes
figillatim eas ,
tribubus confiant.
varijs hominum huiufmodi artes profitentium
Cxterum non eftab hac materi! tranfeundum.priufquam infinitam
fe ingenium humanum ap-
illam rerum ac negotiorum varietatem cui
plicare poteft admirabundi obferuemus.
Ecquis enim eft e tot morta-
dummodo rationis vfu non priuetur qui perfedtionem
lium numero ( )

artis cuiufuis illiberalis, in

tanto carum numero, attingere non potuif-

fet , fi tempus illud ftudiumque ei impendiflet, quod in alterius acquifi-

tionc collocauit.Hoc quoque admiratione dignum eft quod A rtifex ,

idem operis genus bis eodem modo nunquam

efficiat,fcd pro fiia vel al-

fcmperaliquid immutet, vr
terius cuiufpiam phantafix vcluti arbitrio
pote qui filis fe regulis derigens, nullam
penitus a natura determinatio-
'
nem recipiat.
. .

Vnam adhuc artem intattam reliquimus, interduo qux memora- ^

nefeiam Fcilicet
uimus artium genera quodammodo flu&uantem ,

exteras qux cir-

vtrum inter eas qux arfiionibus noftris moderantur , vel
ca resipias occupantur locum fibi vendicet. Hxc
autem eft Arithme-
r
Zz iij
 378 Tra&atus Secundus,
' tica ;qu* quidem ad res exteriores pertinere videtur, ijs tamen minime fe
immifeet: internis viciflim a&ionibus dirigendis magnopere eam con-
' ferre exiftimarcs,cum tamen nec in Logica, nec in ethica locum vUum
reperiat. Sed quamcunque demum inter artes fedem habeat , filentio
hic praetereunda non eft.vtpote cuius in quotidiana vita: confuetudine
przcipua quardam vtilitas cil : occupatur circa notiones qu* in rerum
natura nullibi exiftunt. Quicquid enim in mundo exiftit.vnum quid-
dam eft, nec citra intcllcdus operationem fieri veleflc poteft numerus.
Proprietates quoque numeri quales funt eflc parem , vel imparem , cu-
,

bicum quadratum radicem, &c. perinde ac numerus ipfc a fenfibus

, ,

remot? funt: vis tamen illius & latitudo tanta eft, vt a nemine compre-
hendi poffir.qui artem ipfam plene non calluerit , vel certe eiufdem effi-
caciam experimento aliquo non didicerit.
XIII. Harum quas enumerauimus artium regul* vtpotecommunes Oc vni-
De Prudentii.
ucr fa es 0 fteriori illa qualitate, qua humanas adiones dirigi fuperius
l
p
docuimus, determinari poftulanr & propri* fu* materi* applicari, ni-
mirum prudentia; quz definiri poteft qualitas, Guc potentia cuius ope,ma-
teri* circa quam operamur ea inftrumenta applicamus, qu* perfpeda
eorundem virtute , cognitifquc experimento lenfuum , alijfue coniedu-
ris,materi* difpofitione,inftituto operi efficiendo accommodatiffima
iudicantur. Porro quamuis hzein omnibus generatim artibus locum
habeat , pr*cipua tamen illius neceffitas in regendis moderandifqueijs
adionibus.fiue aliorum hominum, fiucnoftris,qu * morales appellan-
& huic quidem fignificationi prudenti* nomen
tur , fpeciatim elucet :

peculariter addidum eft «prudentem quippe dicimus quifuas & alio-

rum atftiones ex rationis pizlcripto moderatur.
Prudentia generatim (petftata in tres partes diuiditur, quarum prima
ad regnivel reipubliczadminiftratores pertinet, fecunda ad legis peri-
tas, tertia ad eos quirei militari pizficiuntur.
Ratio huius diuifionis iam
olim recept* Sc probat* ea forte eft, quod in his przfertim occafionibus
palfionum vehementia perturbemur prudenti* autem virtus cuius
; (
munus eft pa/fiones rationi fubijcerejibi clariflimi elucet, vbi paffio-
num *ftus vehementiffimi efle folent.
X n II. Atque hic demum pr*cipuas ratiocinij partes, necnon generalia hu-
°b n manarum adronum principia enumerauimus .-qu* forte ob eorundem
d™*(L° «
u"quL™nh'c multiplicitatem breuiter potius perftritfta quam explicata videbuntur
,

opite dia* ( vti accidere neccflc eft materi* omni futuris *dificijs deftinar*,
funt -
qu*
duntaxat poftulat aptamfui diftriburionem, & in diftimftos cumulos

congeftionem.vtad vfum promptafitac parata. ) Priusquamergo vl-

progrediamur, oper* pretium erit ad illa qu* diximus mentem
tcrius
refledere , cademque ad inftitutum noftrum propius trahere, formam
aliquam Sc polituram his vt ita dicam lapidibus in ipsa qua eruuntur fo-
dina tribuentes, vt minori deinceps negotio locis quos ijs in zdificio
de-
fignauimus adaptentur. Ita quippe fiet, vt dum inftrumenta adhuc
ma-
nibus tradamus, dum materia ad iiftus parata eft, dumque cogita-
tiones

“V
•
'

i
 SCR

De Anima rationali Caput III. ,

379
tioncs fcruote quodam intentionis veluti incalefeunt , modicus hic co*
natus magno nos labore illicliberaturus fit ; vbi prxcipuum ftudiurn»
in artificiosi illomin qux hic effodimus difpofitione, firmaquc ar- &
di eorundem commiffura collocandum erit, cui quidem operi exquifi-
tiora inftrumentajacicfquelubtilioreaqua hic vtimur neceffaria funr.
Ineamus ergo rationem qualitatum omnium quas in hoc capitcenu-
meranimus. qux quidem fingulx diligentiori examini ftibicdx , repe-
rientur in eo conucnire , quod in apta rerum diuerlarum ad inuiccm or-
dinatione fitxfint. Syllogifmus nihil aliud cft quam paucarum aliquot
notionum ordinatio.fiue difpofitio : Scientia fyllogifmos ipios ordinat,
itavtnouxpropofitionis veritasexijsquxanteadcterminatx fune colli-
gatur. Et vero quemadmodum ex reda plurium fyllogifmorum pet
mentem ordinatione, rerum antea occultarum notitia in intclledu ge-
neratur, etiam in corporibus ipfiscuenit.vt fi ea quorum proprieta-
ita

tescognofcimus rite ordinentur , & fibi inuicem applicentur, ijdem ipfi

effedus quos notionum in mente ordinatione deteximus, in rerum quo-
que natura producantur. Ex. grat.fi ex cognitione ignis &ftupx ratio
detegat ftupam igniapplicatam in ignem protinus conucrfum iri , con-
uerfio hxc rcip-afietjfi ftupa,vel aliud corpus fimilibusprxditum qua-
litatibus , igni aut alteri fubftantix igneam habenti virtutem exterius ap-
plicetur. Similiter fi ex cognitione huius veritatis
,
quod nempe colores
nihil aliud fint.quam varix lucis & vmbrx in corporibus commixtio-
nes ,intellcdus deinde progrediatur,demonftretque varia extremorum
horum compofitione rubros , cxruleos, flauos , virides, cxterofque om-
nes colores intermedios generari poffc; reipfo quoque deprehenderrius
alborum ingrorumque corporum ( qux fcilicet lucem potentiflime re-
fledrunt, vel altiffimc imbibunt) multiplici mixtione, purx ve lucis 3c
vmbrx quadam, vt ita dicam, intextione, nouos in corporibus colores
procreari .nouafque apparentium colorum fpecics excicari poffc. Ex qui-
bus haud obfcurc colligitur, eandem prorfus naturam in intclledu, &
f» in re ip:a exiftere , candemquc demum ordinationem qux in mente
fidentiam patit , rebus ipfis applicatam naturalium tranfmutationum
caufam effe. «ffis
'V'
Alterum quod milii, ea quxhicfufius differuimus animo repetenti
obferuationc dignum videtur.illud eff,quod in operibus rationis necef-
laria fit coniundio rerum quas adu cognofcimus, cum alijs de quibus
minime cogitamus. Manifeftum enim cft non poffc nos eodem tem-
porismomento, integrum Euclidis librum mente intueri, cum tamen ->!•>*»
ad quarundam ex poftremis ipfiuspropofitionibus,prxcedentium fere ;

omnium fcientia requiratur. Similiter impoflibile cft de fingulisartis

cuiufpiam regulis cogitare , vtputa Grammaticx,Poeticx,velArchi-
m tedurx; nihilominus tamen quoticfeunqucfolutaorationealiquid feri-
bimus, aut poema componimus, vel formam domus extruendx mente /‘Jt
conceptam exterius delineamus , regulas hafcc nihil de ijs cogitantes ob-
feruamus , certi nos ab ijs minime deuiare , quamuis adu earundem non
recordemur.
 Traftatus Secundus,
Quinimo ante partam rei alicuius frientiam videmur eam cogn ofecre.
Nam cum ignoti, quod aiunt, nulla fir cupido, qui demum appctipcfleC
obiefti cuiulpiam cognitio, nifi obie&um ipfum eiufdemque fcient»
antea nobis innotcrcerct! Et plerumque quidem videmus, hominem
v.g.equum, plantam, autartefa<ftumaliqiJod,lci>fuque prius percipimus
iuftnodi rerum exiftenriam,
quam cognolcamus qualifnam fit equus
quifnam fit homo, aut quo modo producatur artefa-
ille, vel piant.-*,

£hjnv,hoc enim ex diligentiori obferuatione poftea nafeitur ; quse do-

dosabindodHs diflit-^uit. Nam quod fen rum ferit vtrifque perinde no^
1

tum eft ; differunt vero quod pofterius huminum genus in nudis illis

primifque quas per fenfus hiuferunt notionibus nequiefear, nihil vitra

inquirens ;do<ftiores vero cafjrm vtpote coropofitas in alias commu-
niores, adeoque fimpliciores refoluunr. Et quidem quod ad fcientum
fpeftat.qui (iadium philofophcum currunt, hoc folo p'zce)luntalijs.
eruditum hunc puluerem minime attigere.
q )i

Vnum adhuc obfemandumeft quod priufquam caput hoc claudam

velut coronidem ei addam nimirum
;
ferutari nos haud raro cogitatio*
nes noftras.fpecics omnes in phantafia latentes excitare, cun&afque ce-
rebri cellulas excutere, vt in mentem obic&a aliqua reuocemus quz vfui
efrepofTint,fy memoria excidere: cuius quidem adlionis ficuti tanta
eft neccflitas, vt nihil abfqueeoarduum.magnive momenti ratiocinan-
do fuperare valeamus(vtiipfe in operis huius feriprione frequenti expe-
rienril didici) ita eandem ab vllo praeter hominem animali ex induftria
exerceri nemo vnquam obferuauit.

'De modo quo ad Athonem homo procedit.

V m in fuperioribus capitibus breuirerlummatmique con-

Quod humana- templari fimus pi zeipuas hominis qualitates', A pprchenfio-
rum *&ionum
duo fuit prin- nem fciliccr,ludicium,& Ratiocinationi m, cumque often-
cipia, fcnfm vi- derimus hominem illarum beneficio rerum omnium natu-
delicet & »n-
ras in fe recipientem totius mundi dominum quodammo-
ultc&us.
do fieri fupereft veluti pro extremo in hac prouincil labore , vr modu m
:

aperiamus quo
quoingentinocnaturzthtfauro
ingenti r
lis in communium a&ionum
exercitio vtatur. Quarum quidem adlionum duo e(Te genera inter fe
dilcrcpantia certum eft, adeoque totidem agnofeunt principia, fenfum
videlicet & intelle dfum , quz per vices ita dominantur vr vnita tamen
quandoque ad mixtum quoddama&ionis genus producendum con-
fpirent.
Si a folo (enfu afiiones omnes hominis orirentur, haud alius ineo
agendi modus methodufque appareret quam qui in brutis animantibus
,
communiter obferuatur > con
:onftans effet & immutabilis earum tenor.
tenor,
vno
 -

De Anima rationali Caput IUI. , 38 [

vrto fcilicet corpore in aliud operante ,iuxn leges rerum materialium,
quemadmodum in (uperiori Nadatu explicatum eft.

Ex alia vero parte fi homo intclledu folo prxJlcusforct, nec lutea,

'Vtficdicamtena.Iampash.ec lucidiilima includeretur, radios fu os abf-
que vili caliginisadmixtione, per omnes ipfiusadioncsdiffiinderet, nec
quidquamabeo ad fuam rerumque omnium Hncm vltimum tendente
fieret pofTct , quod rationi repugnaret. Neque enim adionem vllam

edere vellet, aut omnino pofTet,-donec circumftanriis illius omnibusinf-

pedis,matureque confideretis, cei to iudicaflct, eam habita ratione tem-
poris loci, finifqueobtincndi, iis omnibtfsaccornmodatifliraamclTc.-lato
autem hoc iudicio , adio ip(a protinus fcqucretur principio vnde oritur
,

rcfpondens. Vtraque affereionis huius pars manifefta eft i & quidem

quod ad priorem attinet, dubium non eft, quin agens omne cxlcicntii
operans, Auducc adhuc, & fufpcnfum fit, incertum fcilicct operarine
debeat, an ab operatione ceflare, vel hoc aut illo modo operiri, do-
nec feientiam operationis diredricem perfedam completamquc ha-
beat ; hzc autem haberi nequit , fi circumflantia aliqua omittatur , ex
cuius infpedione iudicari pofTet adionem conuenientcm eflc, vel mi-
nus idoneam. Exigituradionesquxabfquepcrfedacuiuflibcr circum-
flantia? infpedione eliciuntur a puro intclledu minime procedunt .•at-
que hinc (equitur, cum incclledus de qualibet adionis circumflant!
cernas non eft , adeoque definire nequit, quid proxime agendum , veri-
tus ne citcumftantia aliqua nondum perfpcda conditionem adionis
mutet, quoad immediatx adionis exercitium incertum cfli, 6c indeter-
minatum ,nec proindead opus exire pofle. Poftcriora(Terrionispars> ni-
mirum, quod cum intellcdusexcircumflantiarum omnium infpedio-
ne certo diiudicat quid optimum fadum fit adio ftatim fequatur , (al-
,
,

tem quarenusdependetab intclledu nulla prxterca conditione ex illius

parte defiderata perinde euidens eft. Nam cum ad intellcdum nihil per-
tineat pneter cognitionem ,
qui perfedam ei cognitionem tribuit , omni
eum virtureinftruit cuius ad operandum indiget, vel omnino capax eft.

Porro vbi virtus omnis adeftad agendum requifita , nulla operationis

caufa defideratur ivero caufa nulla defideretur, fed omnes vcluti in
fi

procindu finr,effcdusipfe fequatur neccflccfti proindeque ftatim ac

circumflantix omnes adionis perfpiciuncur, adio etiam ip(a elicietur,
Glcem quarenusdependetab intclledu, & quidem fimpliciter,nifi alia
Ex quj^ls omnibus manifeftum eft, hominem, (i
aliqua caufa deficiat.
adiones cius folo intclledu regerentur , nihil vnquam fadurum quod
habita ratione finis fibi propofiti,a prudenti* rationifque regula aber-
raret:quinimo ab omni penitus adione ceflaret, donec appareret quid
optimum fadu eflet , hoc autem vbi innotcfccrct, in adionem cognitio
ni refpondentem abfquemora prorumperccrcontrariam tamen agendi
rationem iri fingulis paffim hominibus quotidiana experientia obfer-
uatnus.
Qux cum ita fint, certo concludi poteft effe in homine duo veluii
AAa
 r

...
:

Tra&atus Secundus, ’ i

centra diuerfarum & fibi inuiccm repugnantium adionum ,

quorum
f vnum ei cum brutis animantibus commune in fuperiori tradhatu expofi-
turacft, vbi principia quibus nititur, legcfque fecundum quas operatur
/"JR
™ de vita, vicalique adtionc>& paftionibus. Al-
explicuimus, diflcrcnces
terum huiufcc lociproprium eft , poftulatquea nobis diligenter expendi,
• - vt quo padlo fele gerit, cum illius duikuad aikioncm progredimur inno-
, Kfi' tefcar. Experientia hic magiftra vtendum eft, fubtiliorique deinceps ra-

mt •V
‘

, .
• tionfsdilcurfu vcluti diffccandaqux generarim abillaluggcruntur. Tria
igitur intellectus munia ea monftrante detegimus primo enim no-
:

t tones quse per fcnfuum portas ingrediuntur reCtc ordinat , deinde fi

hz indit uti operis cffcCtioui minime fufficiant , alias exquirit & inuefti-
gat.ac denique aCtioncs ab ipfo pronianantes confirmat, efficiendo vt
a regulis filis minime aberrantes , fibimetipfis femper confient, fincfque
principiis rerpondentes (ortiantur. Ad quod poftremum illud quoque
gcrtincre videtur, quod proprias nonnunqiiam cogitationes reprimat,
;
&vtiradicamcaftigcr,quodprzuolantcsreuocet,&fibififiat,acfuis
denique operationibus quodammodo inuigilct.*
, ,
’

•
\ Quod fpedht ad ordinationem earum notionum qui a£tu infunt
intellcdlui
,
palam eft id fieri per arcanam quandam dependentiam a
regulis dirigentibus ratiocinium principiifque quibus nituntur huma-
,

* nz adtiones dependentiam hanc arcanam voco, proptcrca quod homi-

:

•
'
,
nesin communi rationiscxercitiorcgulisiftisprincipiifqucvtuntur tan-
qua n inditis fibi a natuia, ne cogitantes quidem de iis, nec eadem,
>(v dum operantur refpicientcs :
quininio eorum nonnulla plcrorumque
•
... .* ’
captum adeo fuperatu , vtne quidem (i vellent reducere ea in mentem

. _ ;
pofiinr,vtpotc ignota prorfus;cuiufmodifunt rcgulz diredrices ratioci-

„ •. nij, cuius tanta eft neccfiitas, vt eo (ublato nullum inter homines com-
• mercium eflepofr.t>nec omnino quicquam fieri quod hominemdcceat,
•
..
•'
idcft.iuxtaprzfcripta rationis. Vndecrgo oriturin homine promptus
. • i iUc & expeditus rei iftius vfiis , vnquam (ciendam in fe ex-
cuius nullam
pertus eft ? haud alio certe ex fonte, qUam quod rationalis anima cum
“i pondere ipfo & iijftinCVu quodam naturx
ad a&iones illas inclineruf,
.V
'
quz non fine magno ftudio Si labore ab eruditis viris deteguntur, ccrtifi-
que deinde comprehenduntur, quamm beneficio ad altioiem
regulis
poftea illatum contemplationem afeendunt, earandem conftans, cer-
> I tum, ordinatumque exercitium infita quadam virtute arcanaque naru-
ix magifterio edoceat.
III. ^ cm c uo q uc oblcniare eft in
^
axiomatibus humanas a&iones diri-
o d c -ulx
l

ac iTTnap'
gentibus quz ccrtx quxdam comprebenfiones funt , iam antea ab ho-
,
f* nuru m b S
parts, de quibus tamen cum adu operantur plerumque non
cciam .n1m e' ,
cogitant quanquam eorum 4przfcriptotv—
—
» in agendo videanturjnam
"Tnri-
dcnscocittk.i.»- - , , j J
j •
dirigi .—.M**.*.. d—
bm vcic ope- Ii contra eorum aliquod inter operandam pecccnt,rcuocato
illo in men-
tentor. tem erratum protinus corrigunt. Ex.gr. qui regulas grammatici, fyl-
labarum quantitates, concentu fvcmuficos exatfccognofcit,
quandiu
e reila fojqtx orationis compofitio, ver fu (ve
fine vitio fluentes,aui; cantus
* '
•
T%'
’

' '

^ ad

.4
*r:
 De^Ariima rationali. Caput IUI. 38}
ad legesmuficas editi proferuntur, artem quahzc fiant miriime confi-
derat, nifi forte generarim agnofeens videlicet , nihil illic contra artis
,

Idem vero fi quis in folzcifmurti incidat , contra profo-

regulas peccari »
diam peccet, vel regulas muliere in cantu violer, non modo vitium de-
prehendit , verumetiam reguli ipfius contra quam peccatum eft re-
cordatur.
Hzc quz modo diximus nifi propiurinfpiciantur, inducere nos pof-
fent vt putaremus regulas arrificiofx cuiufuiscompofitionisdircdhices
negariuc duntaxat, quod aiunt, in nobis operari, dtim circa. eandem
verfamur id i eft ad operis ipfius effe&ionem nihil conducere , fcd impe-
dire duntaxat, he in operando pcccemusrre autem penitus infpc&a ap-
parebit non poftc, quin pofitiue qUoquc in nobis operentur. Mani-
fieri
iS&
feftum enim eft ea qui fupra memorantur primo addifccntcs follicite in-
ueftigare tale genus, numerum, cafum.aut tcmpusjtalcfnfyHabir quan-
titatem pedem ve talcmque tonum , vel concentum nec minus certi
, , ;

fumus frequenti eiufdcm adionis vfu & exercitio, non mutari operis
naturam , fcd faciliorem duntaxat reddi illius exeeutionem. Dubium
igitur noncft,quinipfifiimasi!lasregu!asfcmperadhibeamus, quarum
beneficio dum adhuc rudes eramus tarde promouentes, tanta poftea faci-
litate progredimur, vt phantafiam ipfam operis ccleritarepraruoIemus.Et
hrc demum ratio eft,cur inter agendum haud percipiamus nos de regu-
lis iftiufmodi cogitare, ad alia forte difparisprorfusconditioniseode tem-
pore attenti : vtcum mufici peritus oblato fibi fimplicioriscompofi-
tionis cantu,exqnifitiffimos ci modulos mira extemporanci artis facili-
tate adaptat, aliis interim rebus cogitatione intentus, vel cum pidor ima-
ginem delineat eodemque tempore cum aftantibus fermones mifcct.
,

Aflcrtionis huius veritas alio adhuc argumento euinci poteft. Du-

bium quippe non cft, quin ad verfuum feu cantus compofitionem po-
tentia eorundem effedrix requiratur ; hic autem potentia ab arte ip>4
nondiftinguitur,ficuti nec ars a regulis quibus artefada iftiufmodi di-
riguntur : iuxtaque videmus opera hzcab iis qui artem ignorant effici
non pofle.promptcautem & expedite ab illis qui eahdem callcnr.Et ve-
ro fi quem teneat cUpido fimilia componendi, artisad id deftinarz ac-
quifitioniprotinus incumbit. Palam igitur eft artefadia omnia a regula-
rum illarum vfu pendere ,
quibus eorundem efficiendorum modus prz-
fcribitur.tamctfivfijm hunc plerumque non percipiamus. Certi pri-
rcrea (umus non modo regulas illas in artis progreflu a nobis adhiberi,
quibus prima eiufdem rudimenta pofuimus, verum etiam in artis perfe-
rftionem adeptis longe diuerfum efTe eorundem vfum, abeo qui inci-
pientibus proprius eft, fle omnino a quolibet alio quo non fine labore ac IV.
difficultate opus abfoluitur. Quo pa&oin«
talicdus fufli-
Secunda porro operatio quam ab intelle&u nafei experimur, (in- ciemiblis ad
quifitio nimirum illa Sc inueftigatfo nouotum concepruum, quoties ij agendum prio*
cipiis minimi
qui przfto funt inftituti operis dirc&ioni minime fufficiunt) vim fuam inftrudhis alia
& efficaciam manifeft e gtodir. Ea enim inde oritur quod conuiiftio & fubindcuiueRi-
,
' * * AAa ij 8 «!
 *
».MT

^
;

3 g4 Tra&atus Secundus] 'Jpp^

euidentiadefint, hanc autem piiuationem incdlcdui propriam efle ne-

mo am bigir. Nam fi euidentia ipfa & conuiclioad intclTcftum perti-

neant, earundem quoque priuatio

ad intelle<3um pertineat ncccffc cftiyti
auxiliorumque quibus amoueri pof-
etiam perceptio huius priuationis,
fit vfurpatio: & vero in ipsa inrclle&us inquifitionc diledum quendam
obferuamus , nec promilcue notiones
quaflibet, eodem quo fe
offerunt
reiectis alias pro re nata eligi i quod argu-
ordine affumi, fed quibufdam
mento eft intclledum non agi temere , fed feientia confilioque gu-
,

bernari.
v. Tertia vero operatio carum quas fupra memorauimus , peculiarent
Quomodofen-
ro priumqueagendi modum clariffime
demonftrat. Nam fi pugnam
S p
illam inteftinam inter vires noftras fenfitiuas,
partemqueiis contrariam
Sod«m^'».
uo) qu* rationis decreta mctur,obfcruemus;fimulquc diuerfiffimam vrriuf-
que veluti fa&ionis militandi rationem contemplemur, earundem na-
tura vis & efficacia clarius innotefeent. Motus contra rationem , cum
quodam impetuque infurgentes.fludhium inftar aut effetuef-
**
* turbine
centisaqux molis & vciopaflio nihil aliud eft quam fpiritu.um in vnum
(

coeuntium tumor & conglobatio ) homines agitatos inquietat im-

ijs ,

modicoque calore accendit. Ratio autemexaduerfo debitum naturae

temperamentum confcruare nititur.tumcfcentfs affe&uum flutftus non-
nunquam reprimendo, interdum veluti adblandicndo impetum eorum
ingrati cuiufpiam obictfti
fallens , eofdcm alias terrens , proponendo
fpccicm , vt coniun&am alteri quod tanto ardore profequuntur: quan-
doque demum ortum illorum impediens prxeidendo caufas omnes Sc
incentiua quibus concitati poffent, virefquc quibus nituntur , ne poftea

oriri valeant, ad alia frangendo &c.

Ex quibus omnibus manifefte fequitur .rationem contra fenfum mi-
litantem ficuti magno robore viribufque inftruitur.itadiuerfam penitus
ab eo naturam fortitamefle. Addi etiam poteft rationis opera nunquam
bene peragi, nifi in magna animi pace & tranquillitate, paflionis vero
motus cum tumultu & perturbatione femper fieri indeque liquido ap- :

paret, vim rationis non in nuda inftrumentorum quibus vtitur virtute,

fed ineadem vt a ratione diriguntur, modumque fuum & limites reci-
piunt confiftere & quidem vis hxc rationis ab inftrumentorum fuo-
:

rum virtute eo fere pa&o diferepat , quo cantus artificiose modulatus

vnde componitur priufquam cantoris arte fuo quiqueor-
differt a fonis ,

dine difponantur id ni verum effet, (equeretur quo plures

:
defixa in ali-

quo cogitatione fpiritus excitarentur, (qui niqairuminftrutncnra funt

rationis opera fua omnia in nobis peragentis ) eo cfficaciorem
fore ratio-

nis operationem, quod fccus fc habere manifeftum cfts nimia quippe

fpi-

rituum abundantia rationem turbat.

VI. Et hxedemum mihi imprxfcntiarum fufficerc videntur, vroftenda-
Quomodo CO- copcterc, modumque
tur proprias diftimftafque operationes infelledtui
quo operatur peculiarem efle diucrfumquc penitus ab eo quem in fen-
„aginu»««col-
fumn ^ionibus experimur. Crediderit forraffc quifpiam, illam vigi-
Hmau -.
-
- r lantiam.

'V
r

De Anima ratronali, Caput IIII. 38*

laririamillam cogitationum noftrarum vtiti dicam cuftodiam,carum-
,

demqueficubieuagenrur vcluti a fuga rctradlionem , ad iniutidhim &

opusappliencioncm, frena denique ijs iniedla quibus ne excurrant impe- ;i
-
dantur , veritatem quoque affertionis poftrx cuinccrc': vcfum , ve inga-
nuefatear, dudlum hinc argumentum mihi non fatisfacit, adeoque riori .«i,

profertur inrcr illa quorum , (i fieri p offer, robur atque pondus tantum
effe vellem vt vim eorum mature expendentibus omnem contradicen-
,

di anfam eriperent. Pauca huius generis momenta , imo vel vnum ali-
quod abunde fatis cftad infigendum penitus in ledlorisanimo affertionis
cuiuTpiam veritatem : & quidem veritas quam in hoc capite enuclean-
dam liifcepimus ,
ita, ni fallor demonftrata cft, vt neccffe non fit illius
euidentiam v eluti caducam argumentorum multitudine fulcire.
Cancrum vt qui mihi in poflremo hoc argumento minus probantur
#
aperiam ; expendamus modum quo haec quam diximus vigilantia pera-
gitur. Enimucro ea mihi v idetur nihil efle aliud praeter promptitudinem,
confluxumquequorundam fpirituum huic operadoni idoneorum , qui-
bus nimirum ex propofiti confiliiquc quod quis fufcepir vehementia ma-
gna fa dia eft imprelfio, adeoque in promptu femperfunt, ofliumquc
vt ita dicam incelledtus frequenter pulfant , ad colligendasquzdiftra-
huntur cogitationes miniftcriumfuum offerentes. Quinimoipla prxte-
*•
ritarum cogitationum refricatio, mihi non videtur in alio fita effe, quam
quod obicdlum quodammodo impadhim phanrafix particulam ali-
quam fiue atomum cerebri , aut Septi lucidi, cui impingitur, fecum in re-
ditu vehit, eo fere modo, quo vtluperius fimili data occafione adnota-
uimus , pilam quz in parietem ex luto recens coagmentatum, conficitur,
ab eodem deinde refiliensadhxrcnres fibialiquas illius particulas repor*
tat. Porro obiedhim hoc vna cum additamento fuo rediens,vcpotc cu-

ius prxfentia tunc temporis ncccffaria non eft, ad quietem fefe confert,
cellulam aliquam cerebri ei prxparatam ingrediens,'Vti latius infupe-
riori tradlatu, vbidememoria adhim cft explicuimus. Inde vero quo-
tiefcunque egreditur, vel cuocatum a phantafia, vel alia quauis occafio-
ne fiftcns fe phanrafix, additamentum quod priusacquificrat vna vehit,
adeoque indicat fe illic antea extitiffe.
Verum quicquid fir de iftisadtionibus, negari certe non poteft, capi
cfle vtriufque conditionem , vt nullius plane vfus forent in illis animanti-
bus qux cogitationes fuas ac phantafmata ordinare non valentes , ftarl
quadam ac vniformi naturz methodo in omnibus dirigerentur. Porro
hxc cogitationum ordinatio cum animanti ratione prxdito ita propria
fit, vt nulli prxrereaconucniat, duxhx adliones (inutiles alioquin fii-

turx, vbi ordinatio huhifmodi minime reperitur) peculiaritera natura

deftinari videntur, vt rationi & intelledlui deleruiant ,
quanquam pro-
prius intclledhri operationis modus non ita clare in ijs elucefcat : multo-
que adhuc minusex ponentia conftarc poteft, eas omnes adliones de qui-
bus hadienus locuti fumus , ab intellcdhi folo , & ratione abfquc ope
Oe minifterio phanrafix proficifci , cum nec modum quo huiufmodi
AAa iij

(l
 386 Tra£tatus Secundus,
experientia inftituidebe.it ,
detegere valeamus.
VII. Quoufquc veroinhoc negotio pertingere poflit vis rationis infra ex.
opfn»to^I pendetur: przlenti intciinrcapiti nncro imponemus poftquam collcge-
eDU
ne ratio qmn- Anus er i)3 ewse ha&enusdi&a funt, quo demum modo (eres habear,
"

doqu£ fuperc- aim contra rationem vel fcientiam propriam quid piam perpetramus.
tui.
Si id ex improuifo accidat, palam eftrrationis excubias fegmorcsfuiffc,
& imbecilliores, quam vt cogitationes delidi huius caulas vel non ad-
mitterent , vet admiflas eiiccrent. Rurfulfi prxuaricatio hzc a partione
oriatur, haud minus euidenseft multitudinem, vehementiam, feruo-
remque fpirituum quos partio in phantafiam mittit, tanta erte, vt alij qni
rationis imperio fubiiciuntur.furcnti miliorum impetum reprimere ran-
nequeant, donec veritatis euidcntiaapprcat. Quandoque demum
% tifpcr
eucnircpoteft, vtratioimminentis periculi tcmpefttueadmonita, vire*
omnes colligere poflit, vt veluti inilruda acie partionis cuiulpiam im-
petum excipiat ,quz cfferuefccnrcs fpiritus tanquam expeditas equitum
turmas pizmirtens, phanrafia potiri nititur , eaque occupata rationem
ipfam fub iugum mittere. Porro fi in przlio hoc ratio, contra decreta
fua , imperij habenas laxet , & veluti pedem referat , cogatur que hofliles
leges ranqua ni captiua fubirc .manifeftumcft vires ipfius a contrariae fa-
eStionis viribus fuperatas fuirte.

Caufa huius rei manifcfta cft : certum enim eft rationem citra opem
acminiftcrium fpirituum in cerebro relidentium nihil polle a gere :ninc
autem fcquitur, fi fpiritus eo confluentes ipfius imperio non lubiician-
tur , fore vr a maiori & fortiori multitudine in eorum veluti partes traha»'
turiin piacfcnti autem negotio ij demum fpiritus numero fuperiores funt,
quz a dcfideratoobiedoadcerebtumifli, tanta illuc frequentia impetu-
que afccndunr , vt reliquos fub rationis vexillo militantes rtationibus fub
arceant: & quidem fi itaprzualucrint, vrcxclufis penitus qui pro ratio-
ne pugnabant, foli phintafia potiantur ( quod in mente captis, vel re-
pentino paflionis impetu correptis flrcnit) ratio nbfquevllarcludhncia
dedit fele. Qiiicquid enim phantafiam ferit ad agendum eam prouocat,
iroindequc fi obicdorum prztcr eas quz
nulla: illam feriant fpccics

Senfuigratz funt, earum haud dubie motibus in omnibus obediet fi :

vero tumultuariis hifce fpirituum turmisaliqui mifcemtur, qui rationis

iustuentes phantafiz veluti arcem pro ipsa teneant, lioct imbecilliore*
fint quam vt reliquos curmatim irruentes expellant, poteft tunc quidem
ratio przfcribere quo pa&o gerere fefe debeat homo in illis anguftiis > is

vero vbi exeeutioni res mandanda eft, neruos omnes tanquam aditus
contraria fpirituum fadione occupatos ftperiens, quialiosa ratione in
fubfidium deftinatos , vtpote pauciores viribufquc inferiores ingreflu
prohibent , contra propriam fcientiam etiam reclamanteratione, dedit
lcfe, rebelliumque fpirituum motibus obtemperat, illud ipfum infe ex-
perimento difeens , quod Poeta olim expreffit in Medea conquerente
fcilicec &in hzc verba prorumpente
' Vide»
 ,

' De Anima rationali. Caput IIII. 387

• y. . r Video meliora prohoquc.
Deteriora Jequor.

^cunqucVcromhisangufliispoCtuscft.miferiam ipfam inquam

tnfti quadam
ncccflirare trahitur, in conlpcdlu
habet, apertifque vc
ita dicam oculi! inprxcipitium cadit: Ex quo apparet
numerum cogi-
tationum pro ratione militantium augeri debere,
vt cum rebelli hoftium
exercitu xquo Marte contendat, vel cettc
minuendas e ffc adcTerfariorum
vires, vtipfx licet nullo copiarum acccffu
au&xob diminutum hoffium
robur ltationes fuas tueantur ( hinc faiutarisilla
corporcx afflidlionis fuf-
ceptio vt palhones rationi fubdantur.
Quemadmodum ) enim dum
profpcra fruimut valetudine brachia noOra, Sc
crura, cxtcraquedemum
membra voluntatis nutui obediunt idonea fibi
, minifteria pro arbitrio
noftro obeuntia; quia fcilicct fpiritusin ea a
cerebro dcriuatj fat virium
habent ad ejcitandailla &moucnda iuxta prxfcriptum fibi ordinem;
quod U neruiaqueo frigidoque humore ita humedentur, 'Arquodam- I
ftiodo macerentur , vt fpirituum defccnfu impleri
Sc diftcndi nequeant,
velle quidem poffumusac tcntarc,fcd irrito prorfusconatu^neque
enim
membra in illameruorum intemperie obire munia fuapoffunt. Ita fi ra-
tionis emillarii in brachium, crus, aliudve corporis membrum deftina-
11 > ««*!« 'bi Ipiritibus
occurrant cura quibus decertandum fit, mem-
«
brum illud iuxta r.itionis prxfcriptum
prompte ac fine difficultate mo-
uctur: quodfi maior eodem tempore Ipirituum
numerus, priores i ra-
tione iniffjs aditu prohibeant , vel alios in neruos
confluentes mem- < -*
bruin idem in contrariam partem moueant inane 1

, erit, rationis impe-

rium, irririque illius conatus membra fiquidem ilia vcluti
; ift feruitutem. . V -'£*
nata,ea.s nibibuuthgesquxviiSoiisiyiannidc ' " ’

-
lancientuV. v
•* ‘_y t *
r
1

CA P VT V.
* r
In equo probatur animam rationalem ejfe incorpoream argu- ,

mentis dnftis ex natura fimplictum apprehenforium.

Ic v t i in priori traftatqjfa&avclutidiffc&ioqenaturx^ t.

offendimus quo pacto ex notione primaque diuifionc Subrc<l ucniium

quanntaiis oriatur ingens illa rerum multiplicitas

, qux przctdcntibui
mundum ipfum implens fenlibusnoftris obiicitur; ita in connraio :

poftprioris huius t radiatus initio illas hominisoperationes

( animx ipfius tribui folitas) pcrluftrauimus, quibus reliquis animanti-
bus antecellere exiffimatur,ibique deprehendimus adrairahdam illami
iepropemodum infinitam operum varietatem, qustin hominum tum
adiionibusttimferiptis rcpcriuhtur,afimpliciumapprchenfionumfon-

tedimanare: imo vero ab vnica nudaque exifentu notione; qux nem-

pe radi^cft , &; p; incipjum , vnde exterx omnes ortum fuum ducunt, Sc
 388 Tra&atus Secundus,
in quamdcnuo refolui poflunt:a<ftiones quippe externi ab interna de-
terminatione rationis , hxc ab eiufdem dilcurlu, dilcurfus vero a iudiciis,
iudicia denique afimplicibusapprchenfionibus nafcumur. Pars hxc ite-
rum infpicicnda eft videndumque quid
,
in humanis operationibus fefe

offerat, vndcipfiusanimx humanae qualitas, corporcanc fit, an expers

corporis, certo deprehendi queat. Nam fi apprehenfiones fimplices &
ex compofitx operationes, rararum denfarumque partium ordina-
his
tione peragi valeant ,perinde ac reliqua naturx opera , ) corporcx pla-
(

ne erunt,'eiufdcmque conditionis cum ex teris quas in priori tradh tu ex-

plicuimus quod fi offenderimus eas ab ordine & multiplicitate par-]
:

tium quantarum deduci non poffe ccrtoinde concludere licebit, cau-

,

fam a qua oriuntur, diuerfam penitus naturam habere ab caquam in cor-

poribus rcbufquc corporeis deprehendimus. -

Huius ergo veritatis probatio quem vt

prxfentis capitis fcopuseriti
ccrtiusatdngamus, ea primum repetenda funt, qux in primo poftetioris
huius tradbatus capite de fimplicibus apprehenfiomhus tradidimus; vbl
explicata imprimis generarim earum natura ad quafdam deinde particu-
lares apprehenfiones defeendimus , ingcnremqut demum in quam le

diffundebant latitudinem cxplicuimus:hx ergo vt fubicdta prxfcnti difi

putationi materia expendendx funt.
^
ii. Quod fpedat ad illarum naturam, tria qux ibi determinauimus moa
mcntJ hic recolenda funt primum eft, per apprehenfionem remipfam
fu*m em arci- :

ruminanmiivi qux apprehenditur in anima exifterc: proximum eft, notionem txiJlcntU

apprchciioms, e fle omnium
primam, bafimque exterarum. Tertium denique, quod
«nimimcIicTn- buic cxiftentir notioniadiicitur, non efle aliud , quam refpcdtus quot
corpoream. dam ad alias res. Expendamus iam quibus inftrumentis , qualibufque
demum machinis opus foret, fi res in anima exiftentes materiali iuic
modo exifterent ? Ecquo demum padto transferri poflent loca diflita,
prztcriraque tempora rcuocari.vt illa in aliis locis, hxc in diuerfis tem-
poribus ponerentur ? Qua quxfo
, vt ingentes cxlorum
arte fieri poteft

, orbes, totiufve mundi quinimo magnitudo infinitis quodam-

fabrica,
modo proportionum gradibus hxc omnia fuperans humani cercbrian- ,

gufliis claudefenttu? & tamen fi remaccuratius examinemus , nulla iin-

menfx huius molis pars eft, quxin anima non repcricur. Qui fieri potefl
vt res eadem non in binis tantum fed in bis mille locis eodem temporis
,

- neti i
momento corporaliter exiftar fol tamen v.g. in totidem cxiftir, quo!
•

ties a binis hominum millibus fimul apprehenditur. Farendum igitur

*„
eft, corpora in animacxiftcrernodojncorporco.adeoqucanimamiplam

incorpoream efle; effatum enim eft, quicquid recipitur, ad recipient»

modum, & iuxtaipfiusnaturamrccipi.
Facile autem crediderim pofitionem hanc noftram, miram adeo, Oc
ab omni fide dlienam plerifque videri pofle, vt difficultas inde orta ar-
gumentorum quibus euincitur cuidentix prxpondcrer. Ecquis enim
perfiiadere fibi poterit, rem ipfam quam apprehendit in anima fua exi- '

ftere ? Enimuero" fi de corporea exiftentia quxftio hxc intclligercrur,

lubens
 De Anima rationali,Caput V* 389
’’
(libens faterer id prorfus impoflibile eflc : i contrario autem quicum-
que confideraucritle, cum rem aliquam redte apprehendit, eandem co-
gnolcerc , eam intra fe operantem habere, dirigique illius cognirione in
luis circa illam operationibus , nc quid agat contra ipfius naturam; ac de-
nique lingulas huiulcerei proprietates per id quod in homine exi ft it ma-
nifcftari.acinipliusanimi pandi quodammodo & explicari poflc, du-
bitare non poterit, nedum negare, quin mirabili quodam & incorporeo
modo illic cxirt.it; qucmfiamedilcerc aueas , quzrafque quo vt ita di-
cam natur* artificio corpora in Ipiritus euadant, fateor me tibi fatisfa-
cercnonpofle, nec aliud demum refpondere, quam hic fieri quidem,
fcd arcana mihique ignota anim* efficacia. Tumihianimamoftende,
&cgo tibi vicifiim aperiam modum quo operaturded quemadmodum

certifumus eflc in rerum natura animam, (id eft principium vnde a itio-
nes huiufmodi oriuntur, tametfi ipfam non cernamus, ita etiam pari
)
Certitudine fcirepofiumus, & reipfa Icimus, myfterium hoc, ita vt di-
ximus, fe habere, licet quia veram pcrfcdtamqueanimz naturam igno-
ramus, modum quo ab anima peragatur exprimere nequeamus: priuf-
quam tamen hanc de apprehenfionibus difputat ionem claudamus , loco
ad id oportuno aliquid proteremus, quo huius difficultatis veluti caligo
aliquatenus diflipctur.
Proximum, quod apprchenlionis naturam inueftigantes deteximus, .
,Ir-

erat, notionem exijhntix inter czteras omnes notiones primam elTe &
pi * -ipuam atque hinc nobis ad intuendam anima: naturam lucis ali-
; ing«ii« idem
quid quamuis-tenuis languidatquc oboritur. Manifeftum enim eft hanc
abra notionem tam non partibus quam partibusapplicari; quod in prio-
ritrarftatu proba tum ert , vbi oftendimus peculiarem nobis incile fub-

ftinti* notionem diftintftam ab illa quam de quantitate formamus. « s.

Nam cum quantitas Se partes idem Irnr, confequens eft, vt fi notio quan-
titatis aliam Ic priorem fupponat ( ficuti a notione fubftantixalialuppo-
nitur) conlcqucns inquam eft, vt notio hzeapartibus abflrahat; adeo-
que concludi potert notionem exifientuqax indiferiminatim tam fub-
ftantix, quam quantitati applicari poteft ,ncquep4rt«, neque non par-
tes inratione lira includet. Hinc igitur colligo, quod cum exifientitt
notio prima fit , & limplicillima earum quibusanima imbuitur, vel qua-
• i
rum omnino capax eft , cademque reliquarum omnium radix lir, in .

quam nimirum fingulxabeadiftindfcr rclolui queant: ita vtpoft fubri-

Iiffimam cuiufuis clTeniix infpe&ionem , nihil penitus occurrat, quod
abeafupponatur, vel profundius in ca radicatum fit ; cum denique tan-
tamhabeat cumanimaconuenicntiam, vtanimaipfanonvideaturefle
aliud, quam capacitas quxdamcxiftentise adaptata ; negati nonpolSt,

.
quininteraniraam Sc exijkntiam magna intercedat cognatio, & natu-
ri fimilitudo. lam vero conftat exiftentiam nullas ex lepartes habere,
ncc diuifionis capacem elTe; proindequenon minus cuidcns eft, animam
quzad hinc quodammodo idzam & exemplar formatur, cidemquc vt
fini fuo adaptatur , debere partibus carere , diuilionifque incapacem eflc.

tfff
-
BBb
390 Tra&atus Secundus*
Quomodo enim fieri poteft , vc impartibili aptentur partes, vel vt nat»;

rx adeo differentes iuftafibi inuiccm proportione refpondeant.

Si contra hzc obiiciatur, ipfamcxiftentix notionem, cx qua naturam
animx sftimamus, partesnon refugere, fed accommodari ijs poffc.ficuti
ex. gr. fubftanriam quantitate prxditam
videmus. Refpondcmus ctiant

hincargumento noftro robur accrcfcerc : cum enim (ubftantia omnis

duxfenfu percipitur partibus gaudeat, nec pcrlc fine partibus effc pof-

fit',inanimi autem iifdcm carcat , manifeftum eft hoc ei exfola animx

conditione ptouenire: porto quia hxcei indiuifibilitas ab anima imper-
titur, palam cft ineffe animx potentiam qua res eam ingreflasreddatin-
diuifibiles. Cumque infiipcT negari nonpoffit, quin fi aliqua fubftan-

ria exiftere feraci queat abique partibus , exdem ei poftea conucnirc nun-

quam valeant , dujrium vtique non cft ,quin anima fit incapax panium,
quandoquidem a£tu fine panibus exiftit. Quod autem ita exiftat haud
minus euidetre eft , hxc enim indiuifibilitatis inalia qux rccipir deriuario,
ab ipfa prout exiftens eft oritur. lam vero cum notio hxc exiRentix pri.
ma fit earum omnium qur in anima recipiuntur, neceffeeft vt propriam
ac genuinam animx rationem prx exteris referat , cuius nimirum Bene-
ficio &entitatem, & indiuifibilitatem fuampoffidet.
Si quis ergo inii ct , ac quxrat ,
quo pa&o fubftantiavrpotc indiuifi*
bilis, quantitati in ipsarcruni natura accommodati poffit ? Rcfponde-
mus fubftanriam capacem quantitatis, &quxa£iu ptxdita cft quanti-
tate non effeindiuifibilem ; «eque enim poteft huiufmodi fubft.intiaabf-
que quantitate fubfiftcre; cum vero r.otionem illius tanquamindiuifi-
bilis formamus, vis & efficacia animx oftenditur, qux cx re habente

partes .notionem vc ita dicam extrahere poteft , rclifti ipfirutn partium

notione: quod euidenti argumento cft .ineffe ei virtutem qunndam fu-
pra hoc quod cft habere partes; virtus autem hxc cuminipsafit, exi-
ftentiam quoque ciufdem abfqtte partibus, feu indiuifibilem eflede-
monftrar.
Vltimum quod apprehenfionis naturam expendentes tradebamus,
- hoc demum erat; extera nimirum omnia qux notioni exiftentixadii-
1
ciunturhaud cffealiud,quam refpe&us quofdam vnius rei ad alteram;
eorumdemque refpe6luum beneficio omnia penitus obiedh animam
ingredi : atque hinc deduci poteft argumentum ad probandum ani-
mam effe expertem tmterix,prioribus euideritia non inferius. Perluftra-

toenim rerum omnium fenGbilium ordine, videamus fi quidoccuiTat

fimile ci quod refpe&um appellamus : figuram nullam habet, colo-
rem nullum, nec odorem motu nullo cietur, nec guftari ,nec tangi
,

poteft , denique illius fimilitudinem minifterio fcnfuum expe-

fruftra
diaueris. Ecquid obfecro eft effe fimile , effe dimidium , caufam , vel cf-
fedtum ? Res quidem de quibus hxc dicuntur , fuis vcluti coloribus def-
cribi Sc adumbrari poffunc, fimilitudinem autem ipfam quomodo de-
pinges?dimidij,caufe,vcl effe&usquam imaginem formabis ? Certe qui
vel minimum intelligentia valet, dubitare non poteft, quin notiones
huiufmodi
 ,

De Anima rationali. Caput V. 391

huiufmodiabijsqui per fenilis ingrediuntur coto,vr ira dicam,crclo dif-
ferant :
quibus fi addatur rfegotutioncrfi omnem intclleftus circa refpc-
&us huiufrtiodi verfari 'i fequertir inde necfffario , animz naturam a fen-
ilium tc imaginationis mutua quam lon§ffTimcdiftarc.Qii]nimofi vim
huius argumenti pemturo9tnpreficndahius r tanftei abeffvt axioma il

lud Ariftotclisafftrcntis niM^cnt^if)ceHe(fhi'/quod non prius fuit fen'-

fu, i ixtapro priim ftritdu^qttttverb'oWmngnWcatibnernvcmmapjSi-

:
!

mt, vt pr^pofitfodiitiA;* (J&mefroopjjofiralcxeomanifeftiffirod' Ce-

, ^
qnatur ; nimirjj fr) qU^d ffUore]je£hr?qudi pqbsYdffijn (cnfu. Hxc
tamen none a infci|tibneamecfkT:a^t, vt^hjlofdpKqdbnrradicarn;
(effatum qtrifp?ilHvf (enftvqubajjipfo pfbporutupvrrttmdft )fcddnn-
taxat vt oft nHauijW«h exteriora pe? fclim In intelledhim Se itl anj-
,
mart^ilsgfcfli^tetantam(l^bi^el^^^tationem•,v?quamuistcs^}rp^fufc*-
dcravffobiquWrpIl.aht , prout t.amdn funrin.ariiftia, fivTvt ptf

fe«iftt3nt«fimditudinem retineant : qtiod fi bep£ac maturo perpenda-

tur, euidfcitti argunlento cft , naturam animx a rebus ajnnibtjs corporeis
*'
qtjxffitnfibffsportipiunturmagnopemdifcrepare. :

pfice qifx. mclHo explicuimus eorum admirationem ex pfteribllcnr,

«jmbuscxiftcmia rerum corporearum inanimi.earundemque illic ama- poTci cu*d»ne
rcjkc fece d ejuratio, tam difficilia vifa funr. Pofito enim quod notiones p [‘“^ cs in ‘

0
oinncs anima: nihil aliud fint, quam notio fubftantix cum particulari quL^mmV
aliqnonfpCflu Coniundh , (i deinde confideremus rcfpettus ita ordina- opctaioneicir^

&,ic dilponipoflc, vt vnu* altero includi queat, pcrucnicnius tandem

a<-f vnum aliquem in quo exteri omnes contineantur, qui vilius cuiuf-
piaVti rei naturam explicant : & tunc quidem notio generalis rei, fiue t

cniis cumrelpctflu hoc coniun£h comprehendet omnia, quz ip re illiuf-

modi cpntinenrurrcx. gr. notio hxc cultri, nimirum quod fit res apta
• -

fe&ioni, incliiditomniaad cultrum pertinentia, quemadmodum fupra

<w
T

cleelarauimus.Atque hinc demum vides, cum res corporcxdicunturin

anima depurari, & fpiritalcs reddi, haud aliud hac loquendi formula «fer-
fignificari quam Gmilicudincs rerum corporearum in anima effc ret
,

pedlus. * _
'•
hunc modum ornatura apprchenfionisgcneratim fpe-
'Gollcdlo in vr.
uod lbftra " <

dataei quantumin hoc loco neccffirium videbaturad a (Tortionis noftrx fll

^
Gonfiimaiioncm, tranfeundum iam ad ajfrehcnfones particulares, vi- ab«ccfdcntibu*
dendumque an ex illarum contemplatione rantundem efficere valea- °Xriba*&in"
mus Duplex harum genus fuperius diftinguebamus , priores quidem diuiduis, cuin-
'knutcrfalrs
-
pofteriores veto collehuas appellantes
‘ 1 l
: m 'vniucrfalibm binas cac amm.r •

nutcruhtutcni.
1 ira-j

.. .
n : r ...
i .

briiauimus conditiones ,diy?rrtt //otjr»»fciliceteatundem,'& iniuerfa-

obwtji
hutem. Porro fi nuIJa fe offerret eui Jentia prxter earit quam prior harum
conditionum fecum affert, h*c tamen fola ad euinccndam affertionis
noffrx veritatem abunde fufficerct.Quamnis enim rebus cOrporcjs cuc-
nire poffit, v t eadem aliqua, ex. gr. cera, aut aqua de loco in locum rnrnfi
feratur, vel figuram fubinde mutet abfqucnatutx fux detrimento :im-
poffibde tamen eff vt vel imaginatione fingatur quippiam corporeum,
BBb ij

m
 ,

%
.

39z Traftatus Secundus,

quodfigurl omni» vel loco, aliquando deflitutumfir, vel pluribus fi-
mul fit indifftrensV omnia tamtn qua: vniuetfaliterab anima apprehen-
duntur,hancin ea conditionem, quamper feipfa babere nullo modo pof-

func, abftracYionis bcucfido induunt. Num^u.indo aquam, ignem,

argentum, panem, vel fimilia nomina profedmus, determinatam ali-
quam figuram fimulexprltpi^us, v^ncnfe apprthcmJirr1us?id fi fiat,
nulla pixter hancalianobis latisfacter cum i^picn manifeftum fit ex
; ,

centum qux proferri poflen^quamlibet fuffifcere. .Quando nummos

portulamus, inipioentes pivinttfiam , repeiieipu»j|!ic, fi>rt£ dcpidhim •

(acculum aureis plenum ,cuiu» fefio^fi alius nob^fefaBur diucrf^fpe-

ciei nummis , tiiftdem tanienpretij, repletus',"pqTlcriCjrcnl^iunc minimi
/p!cjcfti\}S janqnam diltfn(ftu'rtiab cerquem tpcnrp intcndcbamirs.licet
diueffus fieab/q^uf in |
h mrafia dcpjdtus eft i.manifcfUim igit ur eft,
animi Intentione ab iiT&ginequz formaiurin phantaGfUSnge diferep-
re.alioquin enim nuUinummortimfpecies, prztcr eaiTfrJux ohantafi*
inipte fla erjt, nobis fatisfecifier. Similiter in ipsa voce qu± notionis ima-
go & interpres eft ,
indifferentiam quandamobfcruamu» i namftvoda-
bularium confutamus, reperiemus voce hac nummut fli.im periride‘tno-
j^r
netx fpeciem ac aureos fignificari ; adeoque fi aureos duntaxac adfetri
voluiflemus , non in eum qui aliam monet* fpeciem attdlit fculpatri
conieciffemus , (cd in nolmetiplos potius, qui au reorum nomerf reticen-
tes, generali folum vocabulo vli lumus , cum nummos nobifafferrfiufi.
firrrus. Palam igitur cftmtclledlutn ,
feu intentionem noftramnori ad
vnam aliquam fpccicm determinat i, fedad omnes indifferentem tfle,&
quod confcqucnscft nullam cum rebus que fcnfu percipiunfuriimilb-
,

tudinem habere, proindeque non effe corporeum.

VII.
Secunda apprebonfionum vniucrfalium conditio eft carundqm 'ynl-
ucrfdliui qua' miram quandam proprietatem abflradtioni earumfiipr-
ium "««‘oiium adJit:
wntur.urmpro-
barc-
-
^
illius cnitn beneficio ita abft rahit, vt fimul tamen exprimat r<5n

ipfim a qua abftra.hir. Fidem omnem fuperare videtur, vcobie£tam

-

idem in eadem contineatur fimul & noii contineatur. Expcfidat tamen

*«

quis apud fc quid fibi velit , cum affirmat quemlibet hominem binos
,

habere oculos, vidtbitque nihil a fe infinuari,quo vnus homo ab alio

diftinguatur, & tamen vis ipfa vocis iftius quemlibet nonobfcureindi-
*
cat fingulos hominesab fe inuice diftingui ipfam igitur particuUriutrm :

in communi exprimit. Prodeatiam cxaduerfariisnoftrisquifpiamfub-

-'••4 tilitate & ingenio fuo pia: exteris fidens, oftendarque, vel etiam ima-

ginatione fingat modum aliquem , quo hoc in pidtuil , aut ftatua , vel
omnino aliqua imagine aut rc corporta effici poffit : & fi quideni id
ptxllare nequeat , agnofeat , vel inuitus przcellentcm quandam tc
fingularem animz proprietatem , qua hoc naturz miraculum perpe-
tratur.
Confideremus deinde hanc de qua loquimur particularitatem,in cor-
pore effc diucrfarum qualitarum, & circumftantiarum collcdtionem,
vt puta quod fit album , tali figura , tali in loco, 6£ tempore , cum alia-
tum
 Dc Anima rationali, Caput V. 3 93
rumid genus conditionum pcocinfinirarurn conglobatione. I4ni veroi
fi ponitur animam eilecorpus, ncceffc eft cxprcflioncm huiufinodi par-
ticularitatisin ipsa, cfle participationem quandamtalis conglobationis,
fcu talium rerum iticollctbrum. Concipiamus igitur fi poflumus, quo-
modo participatio huiufpiodi iifcommuni effe queat, feparata ab omni
colore.loco,c*reri(c]uccondinonibuscx quibus ea qua diximus conglo-
batio confiftitjlioc tamen experimur in anima ficti. Itemqui dicit unum-
quemque hominem, nullum vel colorem , vel locum ,vel rempus cxprefse
lignificat , illius tamen- vocis prolatione indicac effe in fingulis homini-
bus coloris, loci, ac temporis conglobationem ;neq enim effer vnufquif-
qury nifi darentur conglobationes huiufmodi quibus unufquijque foret
•unus nec vero fi conglobatio aliqua vocchac mnujquijque exprcfsc fi-
,

gnificarctur , dici pollet UMufqmjque fed unus tantum quod demum :

xnigmafi partium coordinatione aliqua cuolui, &

explicari poffit, non

folum Pbilofophii omni , verum etiam ipfi intcllcdVui nuntium re-

‘

mittam.
Ab apprehenfionibus colle iffiuis duci poteft argumentum ad pro- ^
bandum animam effe fpiritualcm haud minoris firmitatis, quam duo
, «
illa qua: proximcattulimus. Eifi enim re nondum bene perfpeda exilii- apprchcnfitmi-
bus coU< &lui '

mari pollimus rerum numerum

-

vilii a nobis percipi, vel alia aliqua fen-

fus operatione difeerni, vt pura hominum triadem inadiaccnti concinui,
denarium numerum catbcdratum, & id genus alia: poti maturam ta-
men huius rei confiderarionem , apparebit ncqtie oculum, neque om-
nino fcnfum vllum aliud nobis dc rebus illis renuntiare, quam quod ea-
rum quilibet figillarim vna fit : Tenfus quippe ita omnes percurrit, vt
fingulas tamen (corfim percipiat, fua quamque circumfcriptum vnita-
tc : intclledus vero poftmodurrt fupcrucniens vria notione complodi-
tur , quicquid antea a fen fu fcparatiin apprehendebatur, numero perce-
ptionum ipfarum tetum multitudini refpondente. Notio ternarij vel
denartj, non in rebus numeratis, fed in anim&cxiftir. Quorfiimenim tres
potius quam quinque, vel decem , potius quam duodecim j fi materia de
qua loquimur non foret determinata; determinatio aurem huiufmodi
ab intellc&u eft. Si de rtbus loco hominum , & cathedrarum locutus
fuiffem, numerus certe illarum ternarium, vcldcnatiutn fuperaffet ma- >

/lifeftum igitur eft, ab eo quodfermonem meum determinabat, terna-

rium, vel denarium numerum ortum effe.
Rurfum videmusdenarij notionem non nifi vnam notionem effe. Si-
cutenim vox hic denarius vnumduntaxarfignunvell, ira etiam plane •

indicatvnicam tantum effenotionem,perquamipfavt interpres eiuf-

dem decem res fignificat. Prxtcrea conftat ab Arithmeticis detegi nu- ••

meri cuiufuis determinati diftindam naturam, certalquc proprietates:

ex quo concludi poteft cuilibet numero, quatenus numerus eft, luam
effcdefinitionem.propriamqucnaturam. Si ergo natura, definitio, vel
notiodenari) fit corporea, erit vtiquefimilitudo aliqua corporea obiedi. .

JsJtftn igitur vnum aliquod eorum quae numerantur, vel decem fimul
BBb iij
 '

' '
394 Tranatus Secundus,
omnia reprxfcnrar; fi Ynum aliquod, illud certe erit decem, fi vero hP
tume* illis decem c&nfurgens, cum'torum hocnon fir nifi vnum , de-
cem illa, vnde ccSmponitnr , non uun decem eritia erunt, fcd vnum’
tantum.
‘ *
£
Deinde, efle decem manifefte inuoluit non efiTcv humi qu a igirur ra-
^ :« *
-r'
'
'"jjr

tione vnum dices illud, quod per ipfarn (bam entirarem plura reprxlen-
tat, quandoquidem vnum &c multa oppouuntur,
in rebus materialibus

cxcluduntquc le inuicem ab eodem iubictfto. Hic ramen norio non

pofler plura a-prarfentare nifi quia ipfa vnum quiddanl cft,_
,

Ad hzc notio vd fimilitudo de qua loquimur materialis fit, iiT ini

13

diuifibili aliquo cerebri cxillir , vel ccrtein parte illius aliqua diuifibili: ,

id cft, iota huius notionis elTcntia vel exiftit in minimi quauis cerebri par-
te, vel pars illius vni in vni item parte cerebri, Se alia ciufdcm pars in
alia parte cerebri. Si dicas ,
totam illius cflentiam in qualibet cerebri par-
lequanrumuis minimi exificre, coipfo negas illud efie corpus, inducis
enimfimilitudinem dcccm corporum dilhndorum modoquodam in-
diuiffbilicriftenrcm.indiuifibiiisenitnreinaturam participet nccefleeft,
quoddiuifionc nequaquam diminuitur. Quod fidiucrfas illiuspartesih
diuerfis cerebri partibus colloces, eo ipfo cfEcics impollibile efle, vt no-
tio denarii fit indiuifibilis , cum ipfa ex pluribus partibus componi af-
feratur.

Denique .vtfcmcl omnia complectar decem res materialiter rrprxl

,

femati nequeunt, nifi pcrdccem item res, adeoque nihil manifeflius cft,

quam animam, quxvnare.fiue natione dcccm rcprxfentac,nonic-

pratfcnrarc illas materialiter, ac proinde ncqueiplam materialem effe.
(tf/ Qua- mododmrnuscxconfidcrarione harum vocumo mnU Se totum
vlterius confirmari poterunt. Manifcftum enim cft voces liasfimiles
‘
. f. •efle ijs quibus numerus fignificatur, pratterea vero fpcciatim innuunt

partem nullam illiusquod fignificant dccflc. Si ergo notiones hifce vo-

cibus rdpondenrcs dicantur efle materiales , 8e quantitate praeditae diitf-

fibilcsquoquc fintncccflc cft; fin vero diuidantur, pars carum nulla poft
diuifionem remanet, qurdici omnia, vel totum: non funt ergo
poflit

•diuifibilcs, adeoque nec materiales. Porro ficuti argumentum hoc ap-

plicari poteft numeris , ira fi expendamus ea qux anumeris ducuntur, re-

pedemus roburillorumljucrransferripoflc,vbi de terminis hifcc, omnia,
& totum t
Termo cft.
tx. Ex ijs quarhactenusa nobis dctcCta funt colligi poteft, animx nara-
talem effe, qur a diuifibilitate ad indiuifibilitatem , a multitudine
ad vnitatcm i ad vnit.uem,abindemminationc Sc confufioncad claritatem Sc deter-
n
tTahctit« <an
^‘^danem procedk , vti in exemplis coHaftionum proxime allatis V-
•dcm\?cvcncatcTn-q 0 ^© apparet , inquam fu rarionefiue nomina fignificantia numerum.
tfaiati fmc «emjiaos sii os colotfliuos fumamus ram pcrfeCtam indiuifibilita-
tcmdcprrbciidiaHBvVt pars nulla lepaiari poflit, quin tora notionis «fi.

fentia ddl ruatur. Inaravero qux e* feipfis multiplicitatem agnolcunt,Sc

cx pactibus componunrur , naturam quandam impartibilcm intra ani-
- mana
 De Anima rationali Caput V. ,
395
n»m acquirunt. Neque enim denarius fi diuidatur, denarij, nec totum
fi quicquam detrahatur totius rationem retinet. Similiter quamuis Phi.
lofopim demonftret nec pundla effe in magnitudine, nec inflantia in
motu vel in tempore, natura: tamen dudtu quodam, & vcluti inflindtu,
magnitudinem omnem per pundla, vti & tempus per momenta expri-
mimus, anin4 lciliceifcinindiuifibi!ira{ealiqua femper figente.
(

Atque hxedemum ratiocfl.curoranibusquas formamus notioni-

bus fubflantiz rationem tribuamusi fi videamus rem aliquam albam
cfTc ,aur nigram .agentem, vel patientem , in Joco denique, vcf tempore

c ridentem , has rerum afife&ioncs ranquam fubflantias flatim appre-

hendimus, vnde & nominibus quoque fubflatjtiuis eafdcm exprimi-
mus; cuiufmodi funt alhcdo , atlio ,'vbic4tioJ duratio, &c. Hoc autem
idcirco euenit, quia fubflantia ( id cfl res per fc fubfiflens propriifque ter-

minis circumfcripta) idoneum flabileque fundamentum anima prxbet,

cui innitatur, & in quofe quodammodo defigar. Cxterx vero veluti
appendices fubflantia:, fi iuxta propriam cuiufquc conditionem fpedta-
rentur, fluxx nimis forcnt.ac lubricx, quam vt impofita fibi animx, fiue
intcJledus opera firmiter fuflinercnt. Hinc igitur cll, quod notiones de
illis efformans, fubflantia: conditionesijs tribuat : accidit tamen non ra-
ro vt cx hoca pprehendendi modo,
, nifi magnam fubinde cautelam ad-
hibeat , decipi fc , & in grauiflimos errores labi patiatur.
Aliud laic obferuationi noflrx fefe offert, quod filentio prxtermit- x -

tendum non t*Il; nimirum quod fi notiones ab intcllc&u formatas, j e mtcVius «e

cum fignis cju.se phantafiam pullantia eafdcm generant, confera-diffcrcntu.no-
mus, poflcriora lixc reperienturnon nifi nuda figna efTe.quxnec notio- ^°Xftu*foi>
nes inde exurgentes , nec res ipfas quas fignificanr plene exprimunt. Hu- nutur ab im- ,

ius rei argumen tum peti potcflabijs Tonorum imaginibus , quas verba
fcu didlioncs appellamus. Manifcflum enim cfl, ea nullam vel cum rc- phtnufia.
busquas fignin eant, vel cum notionibus quas generant, fimilitudinem
habere; quod &
ad alias etiam rerum fpecics, feu imagines tranflatum,
perinde verum cfl. Nam fi exteriores v.g.fenfibilium qualitatum im-
preffionus, qux per fc ipfas vident ur inefle intellectui , fubtiliter difeutia-
mus ,
earperierour nos nihilo amplius per illas, quam per meras vocesob-
iefta intelligere; fcd fi fa&a tali imprefiione, operari cx ea aliquid, vel
contemplari velimus, neccflarium cfTc, vtobiedlaipfa infpiciantur,eo-

rundemque definitiones inueftigentur, de quibus per primas illas impref-

fxones nihil edocemur. Quamuiscnim calidum, ex. gr. rubrum, vel dul-

ce , homini ea primum tangenti , videnti , vel guflanti , videantur nihil

aliud fignificare.quam rem qux certam inanima apprchcnfionem,ve!
tale in lenfu interno phantafma excitat homo tamen bxc percipiens, >

nondumfortccognofcit.fc animam,vel fenfum internum habere, nec

coufque ratiocinando progreditur.vt imclligatimprefiioncshas per ex-
ternorum fcnfuum portas ingredi; fed apprehenfione fua in obiedtum
ipfum immediate fertur, putatque fadtam in fc impreffionem effe obie-
ilumipfuni quod percipit: ita qui fc dioptra vfloria calcfa&um fenti-
 396 Tra&atus Secundus,
ret ,nec modum quo in ea radij colligimuucognofceretjarbirrateturVh
trumipfutnefte calidum: dubium tamen non cft quin prima ipfius ap-
prehendo fit imprcffionisfadlx in phantafia, (licet iplccam alibi fieri

exiftimct ) quam quidem impreffioncm pro obic&o vnde oritur perpe-

ram fumit. Atque ita demum videmusanimam ad obic&a ipfa exterio-
ra immediate conuerti quod etiam ex ciufdem ad cxiftcnriara , vt ita di-
;

cam» alligatione attribuendum cft; inde enim cft quod impreffioncm

quamlibet tanquam rem per fe diftintftam apprehendar.
Vtrum vero apprehendo animx ira prefltonem ipfarn quxfirin fenfu
externo , ve! phantafia includat, ita vt hxc per (e, & impropria ipecie in-
grcdururanimam,vel in phantafia remanens eandem immurcr,muta-
tionc ramen adeo lubtili , & arcana , vt difeerni nequeat , vel ab impref-
fione illa diftinguii quia nimirum impreffio, hxc mutationi ifti dum
primo inducitur fcmperprxfcns cft res eft paulo obfcurior, & maioris
;

difficultatis. Cxrcrum cum experimento conftct , voces poft aliquod

tempusin impreffionis huius locum litccedcre,idcmquepcnitps prxfta-
re quod ipfa prius efficiebit .quocunque demum idiomare proferanrur,
dummodo ab audientcintel!igarur;hinc tanquam cx cuidcnri figno con-
cludi potcll, impreffionemdequa loquimur ineflcanimx, non inprp-
pria, fed alia aliquanobis ignota fpecie,qux perinde i vocibus, arque
ab impreflione, in homine vocum illarum fignificationi a flucto exci-

-.Jv x ,

Rurfirs homini qui proprio ftudio &r induftria feientiam rerum acqui-
rit, imprdTioncs h.r non pro rebus ipfis, fed pro vocibus inferuiurit : is
enim dum obierftum quodpiam contemplatur, non infpicit phantafiam,
quid iiliefiae dcre£lurus,fcdcam olunt mutationem obferuar,qux in
f

fenfu externo fadla cft, cx qua paulatim ducitur ad cognitionem illius

rei , notionem impreftio hxc in ipfo primum gcncrauit. Ex quo

cuius
m.inifeftum cft, cognitionem noftram non minus differre a ohantafma-
tibus.qus animZjVt ita dicam,fores pullant, quam res fignifteata a vocis
qua fignrficaturfonojvcl hxdera foris appenla a vino quod in cella re-
condituT diferepat poindeque impoffibile eft animam, ( in qua refidet
:

hxrecognitio.imo qux rarerieft ipfamcr hxc cognitio) corpoream effe,

quandoquidem imprefTionesaqualitatibusfenfibilibusfatftx, inter cor-
porea omnia, ad naturam fpintualcm proxime accedunt.
XI. Poftulare iam videtur locus hic , vt affertionem noftram probemus
a n Scnt apprehenfionis noftrx ambitu, qui nimirum cum maior lon-
‘ >

pnu»otum, ge apparear, quam vt corporeis limitibus circumfcribatur.ad corpus ne-

quibit prtinere. Cxrcrii quia quicquid debae redici neccffe eft, ex fun-
«ut. damentis iam pofitis aperte fequitur,necaliquid hic peculiare fit quod
, haud amplius ei immorantes
vlceriorem explicationem mereatur , ad
proximam operationum animx noftrx propriarum claffem progredie-
mur,
Prxtcrcundx tamen non funt apprehenfiones illx.quibusnon enti*
jfiuc vt loquuntur Diale&ici negationes Sc fnriuationes ab anima
conci-
piuntur
 De Animi rationali. Caput V. 397
p' piunrut : e* quippe mirabilem quandara illius vim & potcnjriam oftcn-
V
»5- dunt , conditionis penitus diuerfie a rebus omnibus corporcfi eandcm- ,

r queincorporcam eflemanifcftimcdemonftrant. Dubitari fiquidcm non

poteft, quin 'anima dumdc non tnte ratiocinatur , fcipfam Cue ratioci-
nium tuum intelligar. Si ergo omniscius cognitio nihil cflct aliud, quam
corporea phanralmara , vel aliae ab obiedtis corporeis impreffir imagi-

nes , vnde quzfo hauriret n6tioncm non tntit. Cum enim nihil euiden-
tius fit, quam mter ens & non ens nullam cffcfimilitudin-m , nec vllam
dati parriciparioncmillius quod nonejl, ecqua demum imago non tntit
fingi pote ft?
Modus ergo quo anima in hac operatione procedit talis cft duo in-
terfcobie&a comparat , deprehendcnlqiie vutim illorum non efle alte-
rnm.ipfam fuamadiioriem confiderat.taquein birias veluti partes di-
uisa.nimirum id quod dicitur, & ipfammetdi&ionem prius illudacci-
,

pit pro qualitate, propiictate.feu ( yrL'ogici ipfum appellant prxdi-

)
caro , quam negateflcaltcram ; deinde vero pofitiuum illi no-
irtius rei

men pofiquam notionem etiam pfitiuam illius formauit, cui

tribuit,
vjdelicer nomen refpondcar. Ex.gr. cum anima confiderat hominem
non habentem potentiam videndi, fiatim ac intra Icpronuntiauic cum
non habcre talem ffoteqmm , negationem iftam potentis rcfipicit, vc
qualitatem qtiahdam homini-inexiftentem , cidemque tribuit nomen
caecitatis, qux licet reucta nihil fit, tamen quiarefpondct , & fatisfacic

'indicio quo affirmat Ivmiinem illum non habere potentiam videndi, in-
rer vera Sepofitiua entia quibus nomina debcntur.collbcari videtur, no-
tionem quippe habet inanima fibi rclpondentem','notionis vero titulo,
ac merito res qtix vere tales funt, vt nomina fibi imponantur, veluti iutc
quodam fuopoftulant.
Iam ergo inquiramus qua arte ratitas & denfiras, partiumve ordo, Sc
multiplicitas ad cum fubriliratis gradutn euchf pofsinf, vt non enti fimilia
fiant, vel negationes reprzfententj aut qua demum raritatis ac denfita-
tis operatione , notio hsec quam explicuimus excitatis vt ita dicam excu-
di valeat > cumqucliquiddconftiteritj-opus hdcillarum viris- fuperare,

neceflario fatendam crit.animsnaturamiltcnusprorfus conditionis e fl

fc , machinafquc quibus opera fua molitur ,’ab ijsqux in corporum ve-
iutiarmamentariorepcriuntur,quain longifsimc diferepare.

.Jgrt

5
tL.

CCc

T ’
#*.
v»
fftr'
 :

398 Tra&atus Secundus,

CAPVt VL

quo probatur anima naturam ejft (f/iritualcm , argumentis

Jfn 7
du&u a fecunda illius operatione , iudicio nimirum
fine enuntiatione.

1 Roii«o loco argumenta illa expendemus , qui ad di-

Modusiudi- gnofeendam rationalis anim*Daturam,r«dic<»fl</i modus
“«tXncm' fuppeditat s tr ia vero prxfertim in hoc negotio kle offeruni
identitatis ir.tcr
qux diligentiorcm merentur inlpeiftionern : nimirum tno-
duVjpiciudicandiaoppofirio qux inter indicia noftra frequenter oceur-
iontu" Ut-'
mam efle incor- rit, ac demum veritatis &
falfitatis natura. Quod ad 'primum attinet,
“m
repetcndumcll quod Cupra oftendimus , iudicium omne
pol '
fiue affenfum

quam apprehenfionem identitatis inter duas, res, vel ali-

nihil cflc aliud
mentis iudicium, velaf-
quid ex illa immediatJconfequensjfirmumquc
ab ca fuCum
ienfum cflevcluti membrum quoddam animi, raroumye
identitatis inter duasres,
aut furculum eidem infifurn: quare perceptio’
‘
fiue aftus ille mentisquo videmus
vnanvearum clTealiam, illud demum
cft quo anima noftra dicitur crefccK.
Porro quia cum dux resfibi inui-
porrigitur vitra aliam»
cem identificantur, earum vnatjonextenditurfeu
palam cft hoc incrementum 'tioti fieri per partes, quarum vjia alteri addi-
ta maiorem illam efficiat. Quarecum
quarititascorporaouc omnia hpne

folum incrementi modum agnolcaiit , haud minius euidens cft ,

animi
naturam a rebus omnibus corporeis, & quantitate priditis penitus di-

Priterca contra naturam identiptis eft habere partes proindeque ij

i

qui quantitatem vnum quiddam cflc exilii mant , & non multa vinculo
quodam colligata, fatentur nullas in ca partes a£tuefle : & hoedemum
fi
verum eft , vt licet de duobus entibus , quije-
(bi£lc difeutiatur adeo
pera idem funtloqdamur, fi verba tamen quibus vtimur
innuant, ea vt
’
diftinfta ab intellc&u concipi, qui nimirum
abftraftipne fui naturam

& conditionem partium ijs tribuit , non iam amplius maneat eorum
identiras , fed iuxta leges Dialcflici negari debeat vnum cflc alterum.
Exempli oratii, quamuispe* manulqucfint eadem res, (vt in priori tra-
natu declaratum cft) quia tamen voxhzc manus tacite excludic omne
. aliud quod indefinitionc reiper ipCam fignificarx non continetur, ne-
ceffe eft vt de iis loquentcs negemus manurq eflepedem. Similiter quam-
uisin confeffo fit rationalitatem 8c rifibilitatem efle eandem rem ,
pecca-

nihilominus contra regulas Logici qui diceret rationalitatem cflc

ri-
ret

fthilitatem nominum quippe abftra&orum proprium eft, fignificata fua

vni definitioni alligare, duobus autem his nominibus diucrfi refpon-
dent definitiones. Atque hinc demum manifefte fequitur, cum ratio
„ .
partium
 :

De Anima rationali, Caput VT 399 '

partium rationi identitatis contraria fit , anima autem in judiciis fuis , .

identitate foli nitatur, impoffibile eflc, vcillius operationes partibus con-

flent , vel omnino vilam cum operationibus rerum quantitate cxtenfa- *

rum fimilirudinem habeant.

Eadem quoque veritas euinci poteft ex oppofitjone quam in iudiciis IL
noftris deprehendimus : circa hinc duo confiderari poflunr primo nui
,

dem ipfius oppofitionis generatio, deinde vero oppofitorum in anima hcnJOi oppo-
incompofljbilitas. V
t cum priori ordiaruur » inter loquendum expe h*
cu-"
"1 u ‘
^
- '
8 - tuut r
mur oppofitionem produci adie&ione vocula huius non vr cum dici-
mus non homo, non denaritu , non verbum ; cft ergo inanima nenio rtl-
pondens huic voculx qua exprimitur oppofitio. Quare cum norio fic res
quxdam & fimilitudo fur obicdli, vel potius idem quiddam cum 0, vi- .

deamus quo demum modo ex quantitate & ex partibus fieri poffit non
ens, vel aliquid quod identificeturfignificaro vocis huius non, cumque
deprehenderimus conatum hunc ridiculum prorfus & ab turdum eflc,
*
pro certo flatuamus, modum operandi quem anima fibi proprium ha- .

bct.ab eo qui corporibus rebulque materia conflantibus conuenit, toto,

quod aiunt cxlo diuerfum rfle.
,

Quod fi obiicias non foium corpori, verumetiam alteri cuiuis fub-

quantumuis fpirituali repugnare vt non enti fimifis fit , vel ei
ftantix ,
identificctur;
ideoque tam probari hoc argumenco animam non ifle
fubftantiam ,aut omnino rem vllam, quam non eflc corpus. Rcfporrde-
mus conflare ex ijs quxfuperius dicta funt, intclltcflum non eflc obie-
dlum quod imelligitur per modum fimilitudinis , fed ratione quidam
f nblimiori.quam fupradocuimusefle per rejjicftus. Porro rcfpedtus quem
habet ad alteram, ex eo quod non habeat ad eam talcrn rcfpe-
res aliqua

ctum /qualem tertia prius confidcrata ad eandem habet, pofteriori hac

ratione exprimi poteft, quamuis pripr modus eidem exprimendo oon
fufficiat : indeque fit, vt inrcllc£tus imaginem cius formare valeat, cui
nec phantafia , nec omnino res vlla corporea reprxlentando par cfl. Ita i W'V
fiobferuemus vnum hominem habere ad parietem refpe&um ilium
quem potentiam videndi appellamus, fi deinde in alio poflea oblenie-
mus relpedurninipotcmix ad eundem parietem , quem fcilicct videre
non poteft ipofterior hic refpedus , per inde ac prior ab intellcdu expri-
mitur , vti fupra tetigimus.
Quod vero ad oppofitionem in iudiciis occurrentem attinet , duplex MI.
p (

illius genus confiderari pioteft prior cft ipfarum rerum fiue obic&orum d* ra
;

qux iudicia noftra fiue animam ingrediuntur; & hxc quidem oppofitio, eoquod 0 qu*
fi proprie loquamur, ad animam non pertinet; quamuis enimobic&a
hxc rcipfa opponantur fibi inuicem , oppofitionem tamen fiiam in ani- nutum mji.m

nu non exercent :
quinimo licet oppofitio in ipsaanima fit,tamen fi ani-
ma illam habens confidcreturvtobiettum, vim fuam illic proprie non bent.
Itaenim animam tuam confidcrare poteris vt dodtam vel in-
exerpet.
doitam, ignorantem vel fcientcm, ornatam virtute vel vitiis inquina-
. tam, Ce c. qux quidem omnia in anima his qualitatibus , vel priuationi-
v . CCc ij
•"
 »

-»

400 ! Tranatus Secundus,

bus fubicdta , oppofita funt , inanima tamen eafdem confidcrante op*
pofitionem haud magis exercent, qnam ignis aqua, grauia Se leuia, &
alba & nigra, exiftentia & non exiftentia ,
propofitiones affirmantes &
negantes, cum id genusaliisi quorum omnium inter fe contrariptas &
oppoficio tanta cfl, vt ne quidem in eodem lubicdlo lele inuictm pa-
m •+
tiantur: nullam
vnum
enim intctle focietatem ineunt, fed quocumquecorum
inanima tamenal-
ingreditur ipfofuoingrcffiiexcluditaltcrum;
dicam paccfruuntur; ipla vtramque fimul contrarietatispar-
ta, vt ita
tcmconfiderat,&velurixqualanceperpendit:nifienimvrrumqueop-
pofitorum potenti* ea comparami eodem momento incxiftcrcnc, non
poflet vtique hrc potentia, vnico adtu eoque momentaneo di eorun-
dem differentia &oppofitione judicare, ficuti cum dicimus, album ni-
grocontrariumcfle, vel tenebras cflepriuationem lucis, communem dc
vtroque extremo negationem /tue , vc ita dicam, non txifltnttim pro-
nuntiamus.
Audadfer ergo concludere licet, cum nullum penitus corpus eodem
tempore, & incident fui parte hoflcsiftos infehfiffimos recipere poflir,
quin mutuo feconflidlu interimant, ipfumquchofpitium quo vterque
recipi , integrumque poflidere totis viribus ponatur, communi foifitan
ruinainuo!uant(dcijsloquor qui apti lunt in corporibus recipi)
cum-
que iidem in anima vcluti depofiris odiis pacificecommorentur , perpe-
cuaquc illic concordia iungantur , eodem, vt ita dicam, Iedto quiefc en-
tes; cumque oppofita hxc (vt verbodicam ) ad mirabili quodam aTca-
noqucexiftendi ntodo,qui nullum fibifintilem in corporeis rebus agnofi
cat , in anima fruantur , audacter inquam concludere licet animam ip-. ,

fam hxc omnia contincntcm,diucrfam penitus naturam , diuerfumque

exiftendi modum a rebus omnibus corporeis forritam cfle.

* IV. Ex bacobietStorum omnium in anima concordia, diflidiique omnis

prmcfpla ^Jcn-
cudone, etiam tunc, cum illorum inter fc conrrarietarcma&u cogno-
tificentur ani- Icic, alia fcquitur veritas priori neutiquam inferior niminim capaoita- i

tem animi quoad cognitionem prorflisinfinitant cfle, ideft, animam

capaccnt efle cognofccndi eodem tempore plura obiedla abfque fine vJ-
lo, aut modo. Pro cuius explicatione fciendumeft conclufioncspofte-
riores quarum anima feientiam acquirit prioribus connedti per identita-
,

tem, fiueex eo quodanimacognofcat notiones duas fibi inuicem iden-

tificari
,
quia terti* alicui eidem funt , vti fupra oftenfum cft ; termino-
rum vero identitas in primis principiis qu* videntur immediate vniri
v animi, per feeuidcnseft,& aperta. Quinimo fi rem diligentius exami-
nemus, apparebit prima hxc principia ipfius animx fubfiantix nccef-
ferio idcntificari- Cum enim manifeftum fit, veritatem falfitatem &
non cfle in anima, niG prout ipla (e applicat exteriori obiedo, fiue exi-
ftentiirerum in femecipfisjitcmqucin ea animi cognitione qua euiden-
ccrintelligct rem aliquam eflelcu habere exiftenciam,inuolui aliam qua
• cognofcit feipfum exifterc ( neque enim fcire potefl: quod obiedhim fibi
taliter appareat, vel taliter fc moucat, quin fimul cognofcar fcipfam

exiftere

1
 De Anima rationali. Caput VI. 401
^xiftcre,quamuisinterim ignoret quid fit, putans forte fe a corpore quri
includitur minime diftingui,) cuidcns quoque cft primas veritates qui-
bus imbuituranima, quales nimirum furit, quod hoc, vel illud ita, vel
aliter ci appareat ( de harum autem cuident ia nullus vnquam Iccpticus
dubitauit) ipfianimx idennficari, quandoquidem obic&a line vclillo
modo apparere nihil aliud cft ,
quam anima ipfa hoc, aut illo modo
difpofita. .*>•>

Atque hinc demum colligimus certitudinem primorum principio-

rum exemp- gra. huius propofitionis totum maius tfl (ha farte in parti-
,
•

culari qualibet anima pendere cx alia certitudine, qua icilicet certo cog-
nofeit fcipfam ex illero. Quamuis enim propofitioiftancccflitarcm quan-
dam h iberet ex ipsa terminorum connexione, licet nullum effet in rerum
natura totum, vel pars, ncccfiiras tamen hzc non effet neccflirascxiften-
tix in ipfoobiedo , Ted duntaxat cbnnexionis veluri duamm partium
animx. Quare fi veritas & falfiras non infint anima' perfefte, nifi per
refpe&um ad a&ualcm exiftentiam > anima non foret perfedlc vera ( vel
vt aptius loquar) non haberet in fe veritatis pcrfcdVioncm , cognofccn-
do fiuchabendoin fe hanc propofitionem , nifi fimul certa foret, quod
obicdumilliusexiftercrih-incvcro certitudinem (vtiam antea diximus) •,

hilierenon poteft, nifi certo cognofcat feip(amexiftere:&itade(num

identitas rerum aliarum inter fe per quam cognofcuntur.ex animx ipfius
ex iftentia colligitur, npc non in ipsa reperitur, per earundem rerum cum
in a identitatem.
>

lam ergo vtad propofirx affertionis probationes accedamus, mani' v .

fe ftum cft additione vnius reiad alteram , perfici rem cui fit additio, fi eo Qa°<l

m odo fiat, eandem apta nata cft recipere clarum autem cft
quo ipfa :

rvorum propofitionum cognitioncapwm reddi animam vt pofteriori- ip&incorpor».

E Ui' idcnrificctur; experimurenima prioribus deduci, & inferri pofterio-

res. Quare quo plura id generis adduntur animx, eomaiorem ad noua
continuo incrementa aptitudinem acquirit adeoque quo plura acce- ;

dunt, eo plura femper adiici poffc au<fta fctlicct illius capacitate, & ve-
luti fiti plura poffidcndL Negari itaque non poteft, quin cum inobic-
&oruni natura nullum fit impedimentum, quo minus fimul inanimi
cffepbflint, vri paulo luperius probatum cft, animxque capacitas ex no-
uorurr.i in fcobiedtorum receptione continuo augeatur, hxc illius capa- • •

citas & amplitudo quoad cognitionem fit abfolutcinfinita,vtimox de-

clarauitnus.
Porto, vtqux ex hoc ratiocinio collegimus przfenti inftituto appli-
cemus; manifeftum eft, duas hafce conditiones, videlicer, mutuam op-
pofitorum concordiam, & infinitarum acccfsionum capacitatem , a
quantitate &
materia prorsus alienas effe. Experimur enim quantum fi-
ue corpus non pofTc intta fe nouum aliquem hofpitem recipere quin
locum faciat. Ad infinitatem vero
prius alter egrediatur, vtaduenienti
quodattinet,dc illius necogitandum quidem eft,
in quantirateexiftentia

innumeras fiqnidem contradiftioncs fecum veheret. Concludendum

CC.c ii)

I
 ,

•
-ii* •*J*r

'402 Tradatus Secundus,

igitur eft , animam cui memorati conditiones conueniunr, nonefTe
quantam , (eu corpoream,» fcd materi* omtiis expertem , naturxquc
prorfus fpiritalis.
VI Secundum oppofitionis genus qdod in judiciis noftris occurrit >*eft

t^propdJno- oppofitio propontionum contradicentium : h*C ab oppo (itione qu*

tum conuadi- inter tjje Se non cjje reptriitir originem fuam ducit; tunc demum ac- &
res aliqua fdeijtifiefttur animi eo modo quo lupra diximus
amm»™Tobct cidic, ctim
tandenicfic m- obiedum per iudicium, vel aftenfum fieriquodammodo membrumffcu
corpoream.
_ parrem animae; &: quia huiulmodi pmpofiriomim conflictus , /i in ani-
mi fimul reciperentur, redderet iplam aliquatenus conrrariam natur*
tamen quippiam exiftentizcont rarium c(Tepo((ir) quod in
exifienti* ( fi
non ens repugnantia quant h ibetad (imulra-
fcliolis dicitur e(Te ens Se

neam ifliufmodi propofirionum in (e rcccprionem firmam ciuldcm ,

cum cxilVentia vnionem, atque in ea, vt ita dicant, inlnfiorrm ab-

unde tcftatam relinquit; adeoqucnouam affert vim & tuidrnium illi ,

argumento, quod, vrptobaremusanimameffcf|Mritualcm, in primo hu-

ius traditus capite ex natuia cxiflcntix dcprompfmms.
Quod ad veriratem Sc falfitatcm atrinet,e* vrpore qualitates confe-
quentesoppofitionem affirmantium &negantiuqtpropofitionum J qua-
rum fivna vera (ir altera ncceflarib erit fal(a, ex eadem radice pullulanti
proindeque opus non eft quidquam de ijs parriculatim differcrc , curo ea
quzdeiftiulmodi proportionibus dufta funr ,ilfi«quoqueapplicati pof-
bnt: fufficit eas obiter indicaffc, vc monitus. bac ocqafionelcdor caf-
dem expendar.
W. Inter propr (iriones nonnulli funt quas Dialeftici appellant zterijz
Qnon.ado pro-
poditoucszriCT. veritatis, nccddunt quidam, iiquehaud vulgari ingenio priditi, qui ar-
U* veritatis bitrantur immorralitarem animi immediate cx illis deduci pofle. Hi,
probrae ani-
mam etTc in- vt verumFutear,a fropo penitus non aberrant,quamuis eundem ditetis
corpoream: haud attingant. V t vero totum quod ex huiufmodi propofitionibusin-
ferri poteft intelligatur,duz carundem conditiones obfeniandz (iinr,

ejuarum prior eft, quod propofitiones la* plerumque vniuerffiles funt,

adeoque vim illam habent ad probandum animam effe fpirirualein,
quam fupraoftendimut ad vniucrlalc» terminos perlinere
:
porttrior eft
propofitioneshashaberencccfliratem connexionis inter terminos Cum,
C non eandem cum quam diximus conucnirc proportionibus per fc
ea
euidentibus certe , rruxime r milcm ; indeque aliud argumentum pe-
illi

ti poteft quo probetur animam effe fpiricualem- Videmusenimomnla

qui intra corporum fphiram agunt & patiuntur contingentia efle, Sc

,

defediui obnoxia; id eft, quandoque, vel ( fi ita vis) plerumque cfie-

ffum fortiuntur, nonnunquam tamen (eftoid rariftimeeueniat ) eo-’
dem priuantur : auditum , cadum cxterofque
iuxta experimur , vifum , ,

fcnfus interdum decipi, quamuis vt plurimum res fibi obiedas ablque

errore referant propofitiones autem hzquas vocant artem* veritatis,
:

nunquam folfx cuadunt, in feipfis immutabilitatem pofsident nullo vn-

quam caiu va rubilem,proind eque oftendunt animam in altiori confla ru-
 De Anima rationali. Caput VII. 405
uae & certitudinis gradus collocari; quam qui a cotporibus attingi po-
teft , naturamquenobiliorem &diuerlam longe abei qua: corporeis re-
bus ineft fortiram erte. Certicudo quippe hic vi ipfius exiftentix anuexa
eft iftitifmodi propofitionibus,exillentia aurem proprium animae obic-
«Humeft, exque demutti exiftunt fiue exillentiam habent, vt membra
quodam ac partes animat.
Porro voces h* sterna vcriratis.non funt accipiendx pofitiue.quafi
vel propofiriones ipfx , vel earum ofiietfta vera xremirate, aut dur,irione
qua: principio fineque carcat mcnliirentur; fcd duntaxat negatiue, ita vt
fenfus fit nullum tempus aftignari pofle ,in quo falli fint. Quare ex hu-
iulmodi qua gaudent xtcrnitate,infcrre non pofiumus animam eas com-
prehendentem infiniti temporis fiuje durationis capacem effi.

CA P V T VII. v

Quod ex Difcurju [eu Ratiocinatione probetur animam

ejfe incorpoream.

Ro Po s 1 T 1 s in procedenti capite argumentis

,
qua: ad
0<lin,ro ‘ ,n
probandum animam cfle incorpoream ex modo operandi 1
^
ter riuiocinan-
quxiniudiciis ipfius elucet, deprompfimus
;
proximo lo- dum plun co-
1
c® inquirendum eft, qux demum probationes ex modo
quo ratiocinatur peti pofsirit. Dubium equidem non eft, P hamar. a
,mdc-

quincumratipcinatiocxiudiciisjfimplicibulqueapprehcnfionibuscom- ‘>“ c

ponatur , omnia illa argumenta qux nobis dux iftx operationes obtule- torporaum
quoque fuppeditentdr. Verum his minime contenti (iimus;
re, ab ea
mouam adhuc euidentiam quxrimus , quam” tertia hoc mentis noftrx
operatio plena, vt ita dicam, manu porriget inde autem peti poteftj•

quod cum ratiocinamur facile deprehendamus plura fimul in anima

contineri quam phantafia eodem tempore capere pofiit experimut i

quippeingrediehte phantafiam vna propofirione, aljam egredi : & licet

e* qux egreflx funt non ita difcefferin t , qtiin ad nutum adhuc prxfto cfi
fe videantur , abiere tamen certe, vrpote qux ifi motu pofitx , & locum
quo contineantur poftulantes.abaliis loca illarum occupantibiis necef-
lario exturbantur. Siveroeodem modo feres haberet in anima, nullam ,

vnquam fcientiam attingeremus. Mani fertum enim eft animam haud

alia ratione certam efle de veritate conclufionis, quam quia prxmifla-
rum veritatem clare intuerur;his igitur fijblatis conclufio ijs innixa fpon-
tc corruit auferuntur velo fi in anima non cxiftanr /quando igitur in-
3
>

telletftus aflentitur conclufioni , neceflc eft prxmiflas ei adhuc inexi-

ftere.

Cxterum hic fiftendum non eft veritas hxc quam modoexplitui-

;

mus, in multo adhuc vlterioca nos ducet. Qui nouamin materii qua-
piam demonftrationem aggreditur, certus fit oportet nihil a (e artium

4 ,

*.
'*«
>
404 Tra&atus Secundus,
:$r contrarium dogmatibus, vel prxccpfisqux in multis libris didicit: Itctn
qui poema latine feriptum legit, vel componit, fcit nihil illic contra
profodix regulas contineri: annon ergo manifeflum eft., aliquid horum
omnium in anima relidumefle? Idem ineundis quoque artibusvidete
Conflat enim eum qui fecundum artis regulas opus quodpiam mo-
eft.

regulas omnes ad artem illam pertinentes animo retinere, (quan-

litur,

quam forteinter operandum easnec jcminifcatur, nec in mentem reuo-

careconetur.) Quomodo enim fi e* non retineret, iuxta eas operaretur»
Cum ergo manifeftum fit iplitm tunc temporisde ijs noncogiurei non
minus 'euidens tfl
,
plura eodem tcmpbre contineri in animi, quam
phantnfi* infir.c vel incile poflrnt opetationecorporum , (neque vero
modus c(l introducendi res iri phantafiam ) quamuisjea inter caufas
alius
omnes corporeas fubtiliflima fit & maximeagilis.
Quod natura
Aliud argumentum quo proberuranimam efie expertem materix, ex
ipfa ratiooni| fy llogifmorum veluti pcrannulosquofdam fibi inuicem innexos, con-
catcnat * one ote ft- Hinc enim obferuare licet quemlibet eorum
numordmMi'' P ct P
'
,

adfactuum m- habere fe ad inflar gradus quo. arccndituradalcerum.adeoqucaniraam

finium. ptoin- exnatura fuapollularcvt omnes in ca fimuIexiflant,quandoquidemfi
C 0 ' p0
ioim cilc vel vnus decfTct , exteri qui deinceps fcquuntur, & ab eo pendent, nul-
lum in anima fundamentum, vel llabilitatem reperirenr. Quibus fi ad-
datur , obieda qux cognofci poliunt abfolure infinita c fle , nullum fime
v. _ afferri au t expediri poterit teflimqnium.quo clarius validiufvc probetur

rn*Qf . .
animam efTe incorpoream. Inde enim fcquirur, animam ex natura fui
non modo capacem efie mfinirxcognitionis,qua fcilicct innumera eo-
dem tempore obieda comprehendat verumetiam direde ad eandem
,

ordinari. Scientia quippe finita, & infinita, ingenti adeo diferiraine ab

inuicem fccernuntur.vtfi (ubiedum idem vrriufqucc.i pax fit.nccefla-
rio ordinari debeat ad infinitam , tamquam adum perfcdiflimum prx-
cipuumqtiefui finem: Sc ira quidem ex huius fubiedi capacitate , rede
infertur eiufdem a rutuia ordinatio, ad id cuius capax efl; quanquam for-
te in aliis rebus hxc
non perinde valeat. Et vero fi quis Geome-
fequela
triam , Arithmeticam Logicam , vel ipfam etiam naturam diligentius
,

ferutetur, clare per fpiciec cognitionis obieda, in qualibet fcientia, &

quocunque demum modofpedentur,abfqucfine vllo vel termino mul-
tiplicari' pofle.
III. Neque verd filentio prxtcrcundum cfl,rrugnam obiedofum par-
d bj
nmmic° i«tu- tcm c <rca qux vetfatur anima , k quidem eorum qux illi maxime natu-
ralia ammr fim ralia funt, rerum materialium vim captumque excedere. Omnia ad
Me-
ta phyficam pertinentia a quantitate abflrahunt. Dei, Angelorum, ip-
coqTipTerilm
materii «rpers fiufqueanimx contemplatio, fecretionem a materia vel concludit dire-
*'•
de, vel certecirca eam occupatur. Quid dicam de notionibus Logicis,
ijsinquam quas fecundas intentiones vocant , de quibus tanta in fcholis
,

altercatio , & quarum tantus in omni conucrfatione vfus efl : fufficic

antea docuiffe notiones noflras omnes refpcdiuas efle. Speciatim vero

momenta illa quibus nituntur humanxadioncs,fubtilia admodum , &

 .

De Anima rationali, Caput VII. 40*

lupra materiam cleuata funt : er. gr.' futurorum fpes , prxrcrirorum
me-
moria , virtus vitium , honor , opprobrium & idgenusalia. Hisadiicc,
,

quod cum rudibus ignarifquc quid piam cxponimusiapprchenfioncsno-

ffrx ad eorum captum demittenda’, &,vnta dicam, temperandi funt,
eaque demum proferenda, quxabipfis comprehendi porfint; quem iL
lorumi captum modumqufccomprehenfioriis nullo fcnlu percipere, fed
ratione folum & intellcdfudilcemcrc valemus. Quare cum a&ioncs no-
ftrx ijsprxcipue momentis nitantur & dirigantur, qui principia corpo-
rea , tnaterialemqCic compofitionis modum tranfeendunt paldm eft
,

actionum huiufmodi fontem, feu originem incorporeum , matcruquc

expertem dfe.
Haud me latet vim huius argumenti eludi folere reponendo, lurdira-
tem quoque, aphoniam, caecitatem, cxrbrafque non enrium notiones,
ab anima cognofci, inde tamen non inferri quod ipiafit non ens: "deum
apprehendit , & xternitatem , nec tamen a fcipfa inilar Dei cSciflit , vel
'

modo, incorporea ab anima cognofci po-

teterna e fi. Pari', inquiunt,
tamen vtnecefTc non fit iplam cTTe incorpoream. Huic argu-
terunt, ita
mento rcfpondco, primum rogando eos a quibus proponitur, vti fede-
cipi nonpitiantur, vi ac pondere argumefiti mei nondum plene intelle-
dtis. Latum quippediferimeneft inter laboriofam» confufam, conctam-
que.vt ita dicam.obiedi ciliufpiam cognitionem, aliamque velutifpon-
tc lui profluentem, vrpotcqux circa propriam & naturalem fibi mate-
riam vcrfrturthic enim quandam naturx conuenicntiam interanimam
&c obicifta eo modocognitaoftcndit , illanon item. Porro quod ex ar-
tibus Icichtiifquc integris infertur, non ad extraordinariamaliquam vir-
tutem ,' & potentiam animi , fed maximam pricipuamquc illius occu-.
pationem referendum cft.
Citcrum vt difficultatem iplam prclfiustangapi.rcfpondeo fecun-
di, quod fi ex perfcdla materialium rerttm comprchcnfionc deprehen-.
damus pollibilcnon clfc, vt quidpiam illius ordinis oblecta materia ex- ,

pertia rcprifcntet 1 indeque inferamus animam , vt pote plenarn notioni-

bus fupra m arefiam eleuatis , materialem non efle , illatio ita fa<fh bona
erit ac legitima primilTa quippe vridededucitiir conclufio, notitiae no-
;

firx fubrunt,adeoquefequcl* vitium, fi quod foret, facilcdctegercinus.

Atque hinceuidenter apparet nullam efle paritatem inter conclufionis

noftrx dcdu&ioncm /eamquequx in obiedtione vrgetur, vidclicctani-
itfamquia iterna cognofcit itemam clfc : itemitas quippe compxc-
-nfionem humanam fuperat; proindeque a nobis expc&andum non
rft , vt argumenti indodedudti nodum foluamus.
Rcuera tamen fi de
'

cognitione proprie di£ta loquamur, iterniratem in hae sita minime

cognofcimus,quanquam auxilio fupcrqaturali ad illiusnotiriamcleuari
pollimus, quod fi accidat, auxilium nobis collatum operationi cui infer-
uit par erit & refpondens. Sed nec negationum propria haberi poteff
cognitio, cum in iisnihil firquodcqgnofcatur. Ex quibus patet obic-

‘fiiones has laborare iniquiuoco, vox enim «giwrio, interdum proprie,

quandoque autem abufiue inijsaccipitur. . 4 DDd '
.
 m

-v.- fe f,’ 406 Tra&atus Secundus,

m '

\
C A P V T VII r.

& Continens argutnent* quibus tx modo quo procedimus Ad

jKsJVW atfioncm, probatur animam ejfc incorpoream: ,

t. £32fe5*iSI y je in fuperioribus capitibus dida Pune,'abunde hi faHor

Pufficient ad probandum anirnarn efle incorpoream i ira Vt
corpora™ « .
qui vim argumentorum a nobisallatorum penetrare valet,
eo quod 111 P 0-
15 iludiumque impendere non grauabitur ad plenam eorun-
oidmatrix. dem coniprchciifionem ncceflarium ( quam (etia demurrt caquc con-
,

tinuati ruminatione non jurem pcrfun&oria & identidem interrupti

,

. . eorundem lc&iouc affequetut) de aflcrtionishoflra: veritate nequaquam

dubitaturus fitrumen quia integer adhuc fitpercfl argumentorum C3tn*
pusquem nondum aperuimus, & in quifiionc tanti momenti nec cui-
1 :

' dentia v Un nimia c£[e poffil,ncc labor vllus male collocatus, qOi augendi
-
huic, luci impenditur , quanquamiara ita fplendeat vt veritatem quam
qusriinusplaneoftendat;vtpcrh‘ftusvcluticoncehtusargumcntorum
fiat
,
probationibus quas ex apprehenfionibus , indiciis , nec non ra tioci-

. •
'

'nio, fcudifcurfu anima: attulimus, eas demum adiiciemus, quic ex modo

.
quo ad adipnem procedit, colligi poiTunt. \
Hunc igitur campum ingrellis illud primum fi-fc offert expenden-
dum, quod intelle&us in Pe' & naturi fuafic ordinator, Si quod proprium
illius munus fit difponere Sc ordinare.. Nam fi opera a rtcfque homi- ,

num obferuemus, qualia funt vita laudabiliter adi, refpublrca, exerci-

tus domus, hortus, omniaque demum arrcfnfta, quid quifoalilid funt
,

ii
'
quam partium.bcncordinaurumcompofittui. Etquidcrnin vnoquo-
que genere magifter is & architeduscll, maximique ftipierictaac intel-
lettu primitus cxiilima,tur, qui vel plura quam cateri , vel eadem melius
aut peritius ordinare preft. Quibus fiaddamusquanritaris naturam fi-

tam em in capacitate, fcu.npticudinelubcndi partes & multitudinem,

* adeoque difpofitionis & ordinationis fiibic&um eCTc-, an non manifefte
jnferri poteft, animam cum rota rerum corporcarufn irtafsa, ipfiufque
Zf*
quantitatis, fiue corporeicatis natura collatam, habere fetanquath pro-
prium agens ad proprium quod agitfiibicdhim? Qopd fi irafir,he-
in

ceflc cft nobiliprcm exiftendi moduin diuerfiimcjuc Sc altiorem natu-

,

ram ei competere, proindeque i p fani nec corpus ncc"quidquam- ex

quanricjtc eompofitum Nam
fi materia id in Pepriushabe-
effe poffe.

ret.quod ab agentis efficacia. expediat , huius quidem opeminime indi-

geret , fid ipfa per fe ad agendiim idonea foret. Quare fi corporeiras,
fiuc corporis natura in tota/ua latitudine fpedhita, poftulet ordinari, be-
ncinfertur.idquodexnatura fiiapetit ordirure quatenus cale .noneff: ,

corpus, fed quiddam lorpore fuperius, & excellentioris naturi i quod

nosdemum rei fpiritualis appellatione fignificamus. a

. Iam

"V .

,*
+ -
 De Anima rationali Caput , Vllf. 407
lam veto fi animae fitordinare ; dux ad cam conditiones ncceflarib H.
pertinent: prima cft, vt ordinem hunc habeat, alrera vt cun- An n’”™ u c "'
in fcipsa
n
dem rebus a fe ordinatis impertiat : &r priorquidem ei ex fcientiicompe- moti, rProb™fc
tit , de quaiam fatis diba funt ad a (Ter donis noftrx probationem polte- tir' mc<,t P°*
: Kun ’

ribrem quoque ei conuenire, ex operatione inodoque operandi ipfipro-

prio aperte demonftratur : vtrum vero ordinem hunc impertiat ex
fe,
vel vt vnita corpori , inde nondum deducitur. Cxrerum vbi experientia
nos dcficit,ratio dcfcbum fupplet.clareque oftendir, animam ex propria
naturae lux conditione ordinis htiius largitricem c(Te. Nam cum propria
ipfius abio fit ordinatio ;
cumque in hac veluti linea binaiduntaxat re- 4'
*

rum genera collocentur, nimirum earum quae ordinant, deearumquae 'r-

ordinantur; manifefturneft.abionembpebatirci naturi, &vniuerfali

illius ratione, non ab ordinato, fed ab ordinante (in quo nempe ordo,

tanquam in fonte fuo viget , & conferuatur ) proficifci :

porro cum ordi- Mfgfe
natio modo quxdam fit, aperte fequirar animam efle motricem, morum-
que abca initium fumerc.
Caetcriim cum duo mouenrium genera confiderari pofllnt, vnum co-
tum qux mouentur vt moueant, alterum illorum a quibus motio inci-
pit, ipfis prius non motis , inquirendum fupereft , vtrum horum genus
animam fibi vendiccr. Vrquxftionis fenfus melius intelligatur, exem-
plo cum illuftrabo. Supponamus v.g.abionem aliquam hora decima
modus quo abio hxc ab
incepturarp: IanTcrgo, dupler cogitari poteft
agente inchoetur prior eft vt horologio fonante decimam aliquid in
:
, ,

ipfocxcitenirvndeabiohuiulmodifequaturrpoftcribreft quando agens

intra le, & ex natura fua talem temporis comprehenfioqcm, & vclud
fluxum habet, vtnullo exteriori figno admonitum, fed haud aliter quam
fi horologium ipfum perindeac inftrumera fua regeret,adueniente hora

paratum fitadionem aufpicati; nonquafi ab horologio admoneretur

temporis, fed quafi ipfummet horologium mouens, horam ipfim perin-
de determinaret, ac operationem ea veniente ordiretur. In priori homrn
modorum agens mouciur vt moueat , in pofteriori vero mouet fele, nul-
lo fibi aliunde motu impreflo. Porro anima fecundo hoc modo rebus
quantitate prxditisfc communicat, motumque impertit; id enim aper-
te (equitur ex ijsqux fupra probata funt quod nempe anima ex natura
;

fua infinicx cognitionis fubicdum fit , capaxque vniuerlalis cuiufdam

comprehenflonis , qux tempus omne , rerumque materialium curfum,
perinde ac particularem illam circa quam verfatur abionem compleba-
tur; vt proinde monitore non indigeat , a quo tempus aufpicandx adio-

nis ei fuggeratur.
Si ergo corpora omnia lege hac inuiolabili teneantur, vt nullum eo-
rum nifi ab alio motum mouere poflit,cohfequens eft animam qux (cip-
fam mouet a nullo alio mota & excitata , altioris efle ordinis , adeoque
marcrix& quantitatis expertem. Nollem tamen ea qux hic a mc diba
funt itaintelligi , quafi fenfus illorum eflet, animam dum adhuc corpori

Vnitur modum hunc mouendi fc, & abiones fuas difponendi exercere
S V DDd ij
 408 Tra&atus Secundus,
quomodo enim poteft ? cum plena illa per fcdlque notitia qust ad adio<
nem aliquam requiritur nunquam inftruda fit i omnes nempe illius cir-
- cumftantias nunquam plerie comprehendens :fed eo folum fpedatalla-
ta a me probatio, vt offendam animam fi in fe & fecundum naturam
fuam confideretur capacem e(Te modi huius operandi cumque attinge-
,

re polle, ( vnde infero eam non in corporibus numerandam, fcd fpiriti-

bus aferibendam efle) nihil interim de (fatu determinans, vtrum fcilicet
vnitx corpori, vel abcofeparatxhic operandi modusconueniatiilfxcih-
quifitio alterius loci eft, eamqueinfra aggrediemur.
Hic vero fpedara animer natura prout ab vtroqueillo ftatuabftrahirj
O
adhonem^um d.cfignaroquc operandi modo cuius adipifeendi capax eft , caput hoc
vniuerliliute claudemus, vbi adiones nonnullasexpcnderimus.qu* quotidianx ob-
feruationi fubfur.t, vtpotc ab ea vt vnita corpori procedentes. Hifce
«dens, tandem omnibus id demum communeeft quod anima in earum exercitio, vni-
,

monfttc™
d'
nerfalitatem quandam , & indifferentiam pix (e ferat , nulli prorfus

corpori conuenientem. Exmp.gra.fi homoquiipiara alloquatur alium,

aut dc centum , ii(que differentibus rebus interroget , de quibus nihil vn-
quam antea audierat, apto ftatim ferraone loquentem excipiet, fingu-
lifquc interrogationibusaccommodatafcfponfa dabir. Vtfi quxratur
quo quis vadit ? quanra longitudine fit ifte baculus, quo colore infician-
tur veftcs alicuius, &c. hifce omnibus fexcentifque aliis quxffionibus,
modonotiriam illarum habuerit, diffinde & pro re nata ftatim refpon-
debit. Ex quibus manifeftum eft rcfponfa hxc nequaquam peragi cer-
tis quibufdam, vt ita dica m,machinulis, tc chordis quarum vna fi mo-

ucatur, reliquas deinceps ordine fuo mouet,( quemadmodum brutorum

.
**
animantium adlohcs omnes peragi dcmortftrauimus ) fed ab inexiften-
te homini principio proficifci quod cum ad omnia penitus obieda in-
,

differens fit , prompte (evoluti in omnem partem conuerterc, 8c accom-

modata quxftionibusrefponla dare poreftiidem quoque in externis ii-
lius adionibus obferuare eft , quas pro occafionum diuerfitate varie

exercer.
Sidncus nofter, fi bene memini ( quem Phxnicem fiii (xculi Ang/f* ,

decus , verxque nobilitatis, quod pofteriras omnis imitetur, exemplar ab-

*
folutiftimum merito appellaucris )
manus noftras inftrumenta inftru-
mentorum apte indigitar, fecutus Ariftotelem qiri cafdem vocauitor-
**
gana organorum, fiueinftrumenta|vniuerfa!ia,ad quoduisapta minifte-
rium. A liispaflim animantibus pro determinatis adionibus propria quo-
qutfa natura concefTa funt organa homini vero ( dum manus largita eft)
:

ea contulit inftrumenta qux omnibus promifeue vfibus inferuirent:

iuxraque experimur idem genusaoiumita nidos fu os conftruere,ita pul-
los educare ,vt a prifcripiinaturx methodo, ne minimum quidem dif-
cedant: Homines vero , i contrario
,
pro arbitrio fuo domos xdificant,

j quandoqueiri montibus, nonnunquam in vallibus, interdum (ub lel-

•
< lurc, aliquando in arborum (ummitatibus: modus item liber os educan-
di, pro variis regionum vrbiumque confuctudinibusdiuerfureft idem :

* '
' denique
 r-

Dc Anima rationali, Caput VIII. 409

denique in exteris hominum asionibus obferuari poteflj eundem quip-
pe finem diuerfis rationibus afTequi homini proprium , Bc peculiare cflj,
philofophix magiftri olim animaduerterunt : vt cum iter aliquod fadu-
rus,naui, equo, curru aut ledicaad locum deftinatumproarbitrio ve-
hitur; cuiufmodi varietatem in actionibus brutorum animantium hifcc
rcfpondcntibus, nunquam experimut.
Quar cum ita fint certo concludere poffumus , animaqn refjionla {ug-
gerentem ,vel adadionem’ procedentem, talem indifferentiam pix le
terre , qux cum potentia eandem determinandi coniunda fit contra ;

quam in machinis omnibus rebufquc corporeis eucnirc certum cfl. Hx

mmque ex ipsa fui fabricatione momenta fingula apiccfque in tota
actionum fuarumferieprxfinitafibi habenc, & vclutifignara a natura;
( vt in priori tradatufufe explicatumcftjoperis fui determinationem, a
principio vfquead finem, abartifice&causaqua efficiuntur recipiunt.
Manifeftum igitur cfl animam, vtpotecuiadioncs fux prxftitutx non
funt a naturi, fed arbitrio ipfius rclidx, vt eas pro re nata eliciat, ex parti-
bus quantis , & materialibus minime componi.
Eadem hxcnaturaaniraxnonobfcurcproditfefein compofirotran- tV.
quilloque rationis flatu, etiam tunc cum viuaciffimc operatur, omnef-
que vt ita dicam ncruos intendit, gnara fcilicet robur & efficaciam fuam tio^fs%ci™io
non in partium multitudine quam paffio colligit, fed redii carum qux
,
um C° ' inU '

imperio fuo fubfunt ordinatione confiflere. Quantitatis autem ex

aduerfo robur, roborifque ipfius incrementum in partium fuarummul-
rem accurate perpendentieuidenterapparebir.
titudine fita funt, vt
Atque ita demum omnes illas animx operationes fummatim pcrcur- ¥.
iimus, qux in principio huius tradatus collcdx a nobis funt.tanquam
materia ,
quxfpiritualis xdificij flrudurx poflmodum inferuiret. Ne- eundo Hoc tn-
que vero Icdorcm , vti fpero, offendet, quod injbac de anima differtatio
nebreuioresfuerimusquam dum corporum naturam cxplicarcmus.Ma-
tcrix quippe ipfius difficultas, ingenfque prxterca cautela qua in expri-
mendis quos circa eam formamus conceptibus adhibenda fuit , vbi
inproucrbioj etiam pilus findendus cll, eam nobis exfpatian-
( quod eft
di libertatem , quam de corporibus tradantes fumebamus, minime per*
miferunt. Difficultates in corporum tractatione occurrentes , exemplis
c propria illorum vt ita dicam, orbe dudisciufdemque cum ijs condi-
,

tionisilluftrari pofTunt ; ad animx vero operationes explicandas nulla re-

w?
periuntur quibus earum natura adumbrari valeat, quin potius noux cali-
ginis offufionc cafdemobfcurarent & confunderent. Verborum quip-
pe proprietas ftridi & religiose in ijs obferuanda eft ; altiufque in arca-
nam illarum naturam penetrabit Icdorferia argumentorum a nobis al- >: *
latorum ponderatione (quorum vis ni fallor fufficiens eft vt in eo exci- v v
tent cogitationes quas dc hac materia habere debet, &
in redo veritatis

tramite eafdcm rctineatjquam fi volumina multa peicurrcret, longifve

*
& politis de hac re difiertationibus intereffet.
*
Quod ad mcattiner,fiqux hadenus tradidimus infirmiora cuipiam
DCW hjT

tv.
 .

y % » . _ * >

: <u .
•
410 Tra&atus Secundus,
videantur, quam vt cuincnnc animx naturam fpiritualem effe.diuerfam:
que longe ab ijs rebus, quas in priori tradntu , tanquam capira quidam
& communiflima corporum genera, ad qux particularia omnia cum
propriis fibi operationibus reduci pofliint.examinauimusj enixe eum
ro-

gabo.vti prouinciam hanc qua vires meas fuperat infefufeipiar, prin-

cipiifquc a nobis iri priori tradatu e* infpcda corpo-
ftabilitis infiftens,

risnotione (
qux omnium primaeft modum aperiat quoomnia ad hu-
)

manasadiones pertinentia breuiterque hica nobis expoGta , ex ijs de-

,

duci pofiinp Mihicertenullaoccurtit ratio, qui inter fc iungi pofle vi-

deantur: vaflus &
innauigabilis oceanus fcparanscaqux in veroque ip,-

fiuslitore deteximus, omne illorum commercium prohibet, faltem er

obfcui a corporum parte quae nempe materiae’ fu* immerfa ad puriorem
,

inrellcdualisluminis regionem afeendere nequeunt. Iflis nos principiis

innixi .operationum omnium ad fenfum pertinentium progreflus.pcrio-

dofquc vcftigauimus, modum quoque oftendimus quo brutarum ani.
mantium operationes omnes, etiam iubtiliffimx, peraguntut, vel falcem
peragi pofluntl lupet hanc vcroaltitudinem nec ipfl p*rmcipia noflra eue-

nere , nec ab ijs

ferri potuimus. Explicet ergo is cui noftra haud pro.

bantur , quibus demum figuris, qua primarum qualitatum combinatio.

ne qua raramm denfarttmque partium mixtione, vniuerfalis apprehen.
,

fio, iudicium euidens, legitima denique confcqucntia fieri poffinr

:
quod
idem de caetcris quoque hominis adionibus peti potrft, vt cum ad red-
dendum aliquod pro re naurefponfum fc determinat, aut huncprxcx-
teris in agendo modum eligit. Hocfifaciat ( quod certe facere non po-

tcft) vitro fatebor eum non pertinacia fed ratione duci vt propofitxi
nobis dodiinxcontradicat. Sin verocxpedircfehic non valeat, quin-
imo nulla appareat vel probabilitas, vel omnino poflibilitas peragendi
adiones iftas foli materialium partium difpofitionc ( vti reuera fc res ha.
bet ) ncc tamen quamuis ais inermis omni fcilicct argumentorum
i
_ robore
deftitutus vidrici huic veritati manus det , { non enim refponfiirum pu-
to abftradas hafce fpcculationesnullamapud fc vim habere, nec aliter
feconuinci poffequam experimento fenGium , argumentis
fcilicet qux

manu , vt ira dicam, tradaii pofitnt , &

in omnem partem latetis inftar

vel tegulx verfari pugnet inanes fctupulosimpoitu-

fed cauillis adhuc ,
)

MR neobtrudat .dubiolaque nulla ratione nixa &

qux propius infpcda nihil
folid* veritatis prx fc ferant, opponere perfiftac.eo demum relido, vt
rS;: tnente prxiudiciis vacuo dodrinam noftram apud fc tacite feridque ex.
nempe «-
K ‘4
«ak. i
• .
pendat progrediemurad eaqux ex principio hoc
;

corpoream tjjctf ftiritHalcm , fir mirer ftabilito,dcinceps confequuntur.

*
* *
R I
£
!*£* f

CAPVT
** \
t,

f *
'

ilh

i . V
* -
 De Anima rationali, Caput IX. 411
k, is 'V; •-'v •• .
•
« ... i
- • •
. .

’
‘ ’ '
'
v. -
.j\ J' .
‘ w7. •' r;

\ y
c a p v T ix.

Otnd anima rationalis fit fsbjlantia & immortalis.

iy Vm in fuperioribus iam determinatum fit, rationalem ani- i.

main immaterialem c(Tc & indiuifibileiri , vt vniim porro

,
^^cTfuU-
U "
gradum promouqamus, negari non poteft, quin fit vel (ub- (Umia,*
flantia, vel accidens & fi quidem fit accidens , naturi il-
;

lius cui accidit fubftantix refponderedcbct':in homine ve-

to, animam excipias, nulla omnino eft fubftantia fpiritalis, (altem

* T*
fi

cuius nos vllam notitiam hjbcmus ; fi igitur fit accidens, corpoream

fit oportet, fiuealiguid quod corpori accidit, vtputa figura , tempera-
mcntum.harmonia yel id genus aliud : contrarium vero huic in fuperio-
ribus capitibus iam probatum cftrnoneft ergo accidens corporeum.Sed
nec fpirituale accidens dici poteft , cui enim fubftantix accideret , cum
prarter ipfam nihil fit quod vel fulplcari pofliinus e(Te fpirituale. Quare
-m
cum nequeat efle accidens, relinquitur vt fit fubftantia, propriamque fi-
bi exiftentiam poflideat.
Iam Rubiconem traiccimus , rclitftifquc expeiientix finibus nouam II.

ingredi fumus regionem , vbi illa ius nullum habet. In

inqmfinonefola rationis cuidentia nitendum eft, Et verovlumamhar.c ihnm pt *t«

conclufioncm non ex immediata iufpectione adtiouis alicuius quam ab cor P u,•

homine procedentem obleniamus, fcd altiori abftradloque a fenfibus

ratiocinio ex principiis antea colladtis deducere coafti fumus. Veritas
tamen hrc non ita in obfcuro pofita eft , quin radius aliquis lucis qua vr-
cunquc confpiciamr, a natura ipsa emiflus, rationis intra nos veluti ocu-
lum feriat. Sicuti enim vifo horologio, molave, aut machina demum
aliqua multis rotis conflante, fi contrarios in diuerfis illius partibus mo-
tus deprehendamus , iudicarenon pofliimus motus illos ad vnum quod-
dam continuumque corpus pertinere concludimus bina illic ;
fed flatim
corpora in vnum compadh effe 'ita etiam in homine, Iiccr id quod ;

primo nobis apparet mouerefit corpus, tamen qu ia nonnulli poflca

a&ioncscffc&ufque fele produnt, que a corpore proficifci impoffibi-
le eft, dubitari non poteft , quin prxtcrid quod videmus,' aliud adhuc ali-
quid ineo delitelcatiadeoque concludere licet ipfum conftarecx corpo-
re, & alio aliquo quod corpus non eft : porro illud aliud cum fit fons
vnde promanantanftionestamdiucifi indolis & conditionisab ijsqux
deriuanturi corpore, fpiritualcm fubftantiam cfle neccffe eft.
Cxtetum dum examinamus quam vim habeancprxfenteshiconfi- _ III.
uod anima
derationes, & angufta quibus vtimur ratiocinia, vt veluti experimento p«f c CubfiiUc

quodam conclufionisnoftrx veritatem

confirment, ca prxtermittenda uiiepcBdeota
a 01 '
nonfunt.qux Auicennainlibroqucminfcripfitdc Anima, Almahad “'P
&
-

& poli eum Cartefius in methodo fria fimili occafionc pioferunt. Hunc
 ' v w

4iz Tra&atus Secundus,

igitur in modum differunt illi. Si apud me ipfum tacitus reputeni tjufr I
(rm qui ambulo, qui loquor, qui cogito, vel difpono quidpiam, ratio
protinus fuggerit licet lingua carerem velcruiibus, vt nec loqui am-
,

plius poffem,necambu!arc, nondum tamen pcriiffewe.-quinimointel-

lcftuadhuc cognofcerem quod idem proifus forem , qui antea eram,
1
idem inquam ego. Porro quod dc lingua hic , & cruribus di&um cft.ra.
rio perindeaffirmarct de oculis , auribus , odoratu ,guftu , vel taclu.flue
harc omnia fimul fumantur, fiuclcoifim fingula; nimirum iis omnibus
cxtin&is,me ratr.cn adhuc manfurum ficin lomnio cum nuIloJiorum :

t. * r. #
fcnfuum minifterio vtor, ipfenon modo fum,verumetiam cognofco
1 '
me effe. Ratio item docebit, quod licetalimentis prorfusabftinerem.
§• modoniillam indcparcrcrcon!umptionem,qiuod,(vt argumenti vis ap-
ii poteff
parcar , fupponi )
m
tamen femperexifticrem: vnde inferre liceret

™ 3(4
' •'
'L
.W,’» > '

‘
quod
membra
cor.hcpar, pulmones, renes, ventriculus, os, &fiqux.ilia corporis-
mi inrcrim
nutririoni inferuiunt, (eparaiia corpore poffent,
eodem quiantea fui permanente. Quinimofi pulchra ill.iacruqucphan.
tafmata qua: hinc inde in ceiebro taura agilitate volitant, haud aliud de-
•
-fce
mum fint.quam figna quibus anima in exteriorum rerum notitiam per-
duritur ; manifeffum cft ,
quoJ licet fnrtr abfque illorum miniffetio
» ' quam cogitationem vocamus ab animaexerccri non poffct,ea-
a&ioilla
If
t ’ *
_
dem tamen anima , idem cogitans iji omnibus deletis adhuc remaneret;
proindequencc cercbmm ipfnmad exiftentiam animx ncceffarium fo-
'

'
jfc .
^
J ret, vrpote quod non aliud cft quam fccm quidam , vt ita dicam, feu
t _ ,

theatrum in quoludicra harcphmrafmaja partes fuasagunr. Ratioigi-

d.manlhit corpore meouf partes dilfradio, & diicerpC
to manere adhuc fubftantiam quandam manere adhuc quiddam
, ,

cogitans , manete denique id quod voce hac ego fignifiratur , ni-

hil in fe diminutum , quamuis integumento quo inclufum erat fpo-
IV . lietur.
I
"Puibjtut «- Et nunedemum, vti fpero , eruditus lcdVor agnofeet fatisfeciffe me
_ :
'
£lu™busjl!u'if Pr°mi(T»,& probaffeanimamcffc lubftantiam immortalem. Cum enim
f.
4 gumcntis.quo- iit fubftantia, exifieiittAm habeat neccffc elt; quia vero fubftantia hrc
1 *•
immaterialis elliperfepropriifque viribus cxiftir, nec corporis indiget
J -. '

«crura ocgu:- confortiojvtexiftentiafuafufeiarur. Nameffefubllantiaqi,eft effefub»

“u “' kclum exiftentiae effe vero fubftantiam immaterialem, cft effefub-
,

iedum capax txiftchtir abfque ope materia: & quantitatis iifimcrtto i

me poftularer quifpiarn, vt in probando animam effe immorta-

igitur a
lem amplius laborarem} contrarium
, offendendum incumbar poriusci
qui affcrtioninoftrxcciitradicit. Rationi quippe confentaneum cft,
exiftentiam fuamtamdiu retineat, donec eadem vi aliqua fpolietur;iu«*
receptam abomnibus regulam , quod qui probauit rem aliquam exifle,
re, ad tuendam exiftemiae luiius cojiftanriam , non tenetur offendere
nullam ei mutationem accidiffci Contra vero ei qui muraram effe affir-
mat, incumbit onus monrtrandi idoneam mutationis huius caufam
Kctn enim inmditi fibiaciftcntia permanere, naturx ipfius lex eft,c»u-
farumque
Mi-

i
W 'V
%3r
f 7*

a
 '

De Anima rationali, Caput IX. 413

farumque a quibus eandem recipi e pofitionem luo quodam iurerequi-
i

tur;muratioautemabhocft3tu prxuiam in caulis murationem fuppo-

.

nif. hinc ergo inchoanda eft probatio vt propofita i nobis rhefis de-

, ftruatur.
V.
Nihilominus tamen vt eorum defiderio latisfaciamus.qui pofiriuam Probatur ea-
cuiuflibcr articuli probationem polhrlant
riftamquoque prouinciam in , *ita * **

nos fufeipiemus. Obferuandum ergo imprimis , immortalitatem fignifi-

care neguionem mortaliratis; ad defignandam vero mutationem ali- « ul * p°n fi'
obnoJl 1'
qtiampofitiuus terminus requiritur cum natura ipfa nos doceat, quod
'
i

feraci eft,itvexifte)ttU lu* poflelfione remanere, donec vi maiori expella-

tur. Quare liollcndcrimusnon inefleanimx principia illa a quibus re-
rum omnium qu* fenlibus obiaccnt mortalitas deriuatur, 'negari non
;
potcllquin obligationi probandae illius immortalitatis abunde (atisfecc-
rimus. lllnd itaque vt appareat, omnia circum nosobiedta pcrlu liremus,
quaramuique a lingulis modum quo murantur, quo ad interirumten-
dunt, quo efle delinunt. Pura fimpliciaque elementa, non aliam in (e
mutationem agnolcent quam qux rarefaftione , & illi contraria con-
,

denfationc inducitur. Mixta fc murari oflendcn.t temperamenti fuinlte-

ratione. Minora corpora dc elementorum tyrannide conqurrenrur,
qux per rarefa&ionem & condcnlationem ipfa illorum vifcera ingre-
diuntur, vbi quibufdam partibus cxpulfis, aliis in earum loca introdu-
cis, prillinumijs temperamentum eripiunt. Quod ad plantas, arbores,
ext eraque etiam viuentia fenfu prxdita attinet ; ctjm alimentum pet t

fubtiles quofdam poros , cxcofque meatus per tota illorum corpora , fele
'
7
infinuet, fi vel poti huiufmodi obii ruantur, vel noxio fucco implean-
mr, debita illorum temperatura paularim corrumpiturac demum peni- f
rusdilToluirur. Ea quorum dcftruCio violenta eft,diuifione plerumque
pereunt. Ira ignis obftantia omnia perrumpit &populatui; fic animan-
tia fjnguinisacarhefeparatione, membrorum abinuicem difirattione,
caloris natiui euapotatione , vel cxtinCione intereunt. 'Certi denique
fumus omnia penitus qux notitix noftrx & experienti* fubfunc exi- , . -

dentix lux iaCuram quantitati debere, qux nempe diuifione, rarefa-

Cioncaut comprclfione nouum aliquod temperamentum induit, cum
priori minime confiftcns, Etcx his demum prxmiflis , conclufio nollra
abfque vlteriori labore, cuidenter&fponteluafcquitur. Nam fi exfu-
*
p radiCis probatum maneat , animam efle indiuifibilem , eiufdemque
operationum eamefle conditionem qux partes omnes quantitatis ab illa,
prorfus excludat, manifeilum profedto eft ipfam nulloeorum modo-
'
rum quibus omnia circum nos corpora intereunt, diflolui fcu mori
'

poflc.
Simile huic argumentumex motu locali deduci poteft: cum enim
a&iones omnes alteratrices quarum nos vllam notitiam habemusjocali
motu peragantur ( quod nos in priori traCatu tum generarim tum ,

etiam ad particulares aCiones defeendendo monftrauimus ) cumque

Ariftotcles&poft cum omnes profundioris eruditionis philofophi vna-
, EEe
 l

4*4 Tra&atus Secundus,

nimiter ffatuant motum localem in indiuifibili fieri non pofle , ( eu-
i ius rei ratio loci localifquc motus naturam confiderannbus mnrifeffaeft)
euidenter patet, animi, quam probauimus cfle indiuilibilcm, nullum dif-
'folutionis periculum a motu locali imminere,
vt Illa etiam probatio qux Vulgo in hac materia affertur eodem recidit;

Jem°5«Ua<*ci
autem proponi folet ; cum quaelibet a contrariis luis corrumpantur,
co auod jrutvr id cui nihil cll contrarium .adcftfu&ionc quoque tutum eff : (cuius pro-
rihiliitcoiitri-p
0 (][j on is veritati tam ratio quam experientia vbique luffragatur) fed
anima: rationali nihil elt contrarium .adcffruClione igitur tuta cll. Af-
fumptionis veritas duobus modis offendi poteft primo quidem , quia :

conrrarieras omnis nobis nota a primani illa radiatis ac dnfiratisoppo-

• fiiioncnafcitur, a quibus lu nulli eoi um qux a

cum anima immunis
^
communi hac radice puHulant obnoxia erit. Secundo cettum eft nul-
lum anime detrimentum ex contrariecate inferri pofle imb<yeib adeo ;

abilla mmkditur, vr vnum contrariorum ad almius contemplationem

lucem afferat Quod autem Ipcdar ad judicia fil i inuicem contradi-
centia , qua: diuei fis temporibus animi inexiffunt , experientia docet ju-
dicia huiufmodi ita fibi inuicem fuccedere, vt ipfa animi lubffantia nul-
lum inde difpcndium patiatur : accidentia quippe lunt , mutuis quidem
odiis inter fc pugnantia nullam autem contrarictatem
,
cum anima exer-
centia , a qua tamen lola periculum ei aliquod imminere pofler : prqin-
deque lubfillcntix ipfiusanimxhaud magis inrcrcff ,vtrumho/um iu-
diciorum ei inexiftat.quam interfit fubfiffcntix corporis, hic an alibi,
dcxtrbrfum ,an liniftrorfump ollocctur.
Vil. lamque ni fitlloi munere meo perfundus fumdib' r.uique me onere
110 ^ probandi rationalis animr irr mottalirarem , nd quod non
itm*' ctis”»
fine nb quem aliud requirebatur quam vtoftenderem canfis morralitatis in aliis rebus
cre,u eil am- ad cam mininae pcitingcrc; ratus tamen ledon hiudxgm laturum m
. nouam lucis acet Ifionem in materia: huius obitui ir.itc fibi offerri , cona-
bor pofiiiuo aliquo argumento, vel (altem conicduricxipsifi fieri po-
reft natura animi, vel aliqua illius proprietate duda,ofl eiiderc ncccflita*

tem alterius viti qui poft fuam a corpore fepa rationem perenniter flua-
tur. Reflectamus crgomenris aciem ad ea qmdenaruri animi fupra

differuimus. Docuimus illic, veritatem cfle naturalem animat pcifidio-

nem,hancque non pefle naturaliter ab ea cum ccititudincauingi, nili
cuidentii vcluti luce quadam offendatur. Ex quibus manifeflum cll ve-
ritatis euidentiam cfle plenam illam ccmplctamquc perfidionem ad
quam anima afpirat. Detegebamus jnlupcr inanimi capacitatem, qui
non nifi infiniti proifus cuidentii tcu veritate plene fatictur. Duabus
hifcc propofitionibus tertiam hic adiicicmus, qui cum atra aleam fit,
f nulli indiget probatione ; ac denique ex ex ijs omnibus conclufioncm

noftram deducemus: tertia autem hic propofiiio talis eflj animam, (ci-
licct in homine , nobiliorem longe &
perfidiorem cfle quam corpus,
* adeoque tam natui x quam fapientii leges poffularc.vt crcdarpps corpus
propter animam, non autem animam propter corpus fadam fuiflr.
 De Anima rationali. Caput IX. 415
4 (adis ita fundamentis expendamus, vtrum anima in hac vita prsfti-
tutum (ibi finemalTequaturnccni: ? & fiquidem non aflcquatur.ncccfi-
fario (arendum el( corpus haud aliter nobisdatumeffe, quam vtcana-

Ipm quem traiiciens anima ad ilarum illum tranfmittcretur , in quo fi-

nem cui a natura dcllinatur & aptatur obtinete poflet: mirabilis enim
illaprouidcntia & folertia naturi .quzne minima quidem opera pizlli-
tutis (ibi finibus dellitui permittit .ordinem hunc in maioribus & perfe-

ctioribus violari non lineret ; horum vero omnium ( de ijs loquor qui-
bulcum aliquod habemus commercium ) caput Sc princeps homo cft.
Porro finis ad quem cendit anima manifedus clt ; fiquidem perfedio cu-
iufltbct rei eiufdem etiam finis e(l. Cum ergo finis & perfedio ad quam
afpirit anima fit cuidentia , nec nifi. infinita cuidentia (atictur inquiren- ;

dum reftar , vtrum cam in hac vita

adipifei queat necne ? Ad cuius quae-

illunis dccifioriem , conferemus euidentiam infinitam cum ea quam ,

mortalium omnium fapientiffimus ( quicunque demum is fuerit) fohs

Piatura: viribus adeptus cft , vel cum ea quam ab vno quouis homine at-

tingi pollibile cft :

quibus inter fe vcluti zqua lance perpenfis , videamus
an non perfirdiflimus cognitionis apex qui ab homine aliquo hic attingi
poteft ignorantia potius dicenda (ic , quam fcientia , G cum ea compa-
,

returcuiusanimarationalis capax eft: videamus an nonindigna prorlus

-fit cui euidcnrixrationem vel appellationem tribuamus. Quzfi vere
dici iudicentur, fiiteamur animam in hac vita finem & perfedionem
fuam minime obtinete; proindcqueneceflarium e(Te,vt fupcrftitem cor-
pori alia in futuro vita cui a natura deftinaturexpeder. Experientia dif-

dmus tantam c(Tc intellcdus nollri infirmitatem, v't ne minimum qui-

dem naturzopufculum plene comprehendat. QuinimoPhilofophi illi

qui llridiori mcihodo naturam ferutantur ( proindeque Mathematici

appellantur ) poft ingentia de leuialiqua tenuique materii exarata volu-
mina , fateri adhuc coguntur intadani a (e relinqui interminatam fcien-
«ixabyfTuns .eruendae pofteaab ijs.quos iadaiam fundamenta ad fuper-
imponendum ijs aliquid inuitauerinr nec vnquam eam ip exhauriri
:

polfe vt non longe adhuc plura fuperfint dicenda quam fuerint dida.
,

Quidni igiturcredamus fapientifiimos dodifiimofquc mortalium cum

patre illo philofophorum ingenue profiteri po(Te le reuera nihil fcire ?
Quod fi ita fit
,
quantum obfecro diftant a perfedione illa & fcclicitate
quae in retum omnium cognitione Gta cft? Huius tamen, vtita dicam,
oceani fcientiarum capacem fe oflendic anima , in quantacunque co- 3*
gnitionis penuria, aptamquequz eundem recipiat pleno aeflu irruen-

tem, quod tunc demum eucnier,cum obieda corporis moles, velut litora
fluxum impedientia, diruetur.
Ratio’ hzc poftrema multum haud dubie ponderis prioribus argu- VIII.
Probatur et-
mentis addidit, quorum tum numerus tum cuidentia tanta eft, vtfuper-
Uacanei fotfan laboris videri poffit, plura de eadem quzflioneaccumula- eo qo&^mou™
re; ptzfcrtim cum vnicum argumentum, modo inuidum fit, concludo- « p°«ft <psf
ln "not,
*s
nis veritatem pcrindcftabiliat , ac fi ad eiu(dem cofirmationem fcxccntae
EEe i}™"/ *
 41 6 •f
Tra&atus Secundus*,
probationes in vnum cqngererentur inde eft quod Mathematici vnicSi
:

pofitionumluarum probatione contenti fint, ne fi plurcs veluti ex abun-

danti promerentur, ledtori txdium parerent: tamen quia vias omnes mo-
dofque inueftigarcquibusanimx natura explicetur ( digniffiroum ccr{e
•
fubie&um circa quod verfemur) magnam habcr.deledtationem pr*- ,

tercunda penitus non eft inlignis illaciufdcm proprietas qua moucrc po-
teft operari, immotaipfa&intadla: huic enim fi addatur vitam om-
&
‘
,
’
nem in morufitamefie.motumq, omnem corpoi ab alia extra ii fecaula

deriuari^ licebit certo concludere animam abfque motu extrinfeciis im-

g
preflo moucntcm, fontem quendam vitx infe continere; quem non
perinde ac corpora caulx alicui extern* eiufdem Iccum natur* accep-
tum refert , fed foli conditori , a qug naturam fimul cum exiftentia re-
'
' cepit. Porro fi fontem h .iiufmodi vita: in te contineat, alienum a ratio-

ne foret affirmare quod ipfa moriatur , morientealio, quod nullam vit*

adtionem nifivtab altero motum exercet.
IX. Neque vero filentio hic praetereundum eft vulgare illud argumentum,
dmvmmn duSum ab eo quod anima propofitionibus vtatur, quas vocant attern*
modo operandi ventatis. Harum fupri meminimus vbi probandum nobis erat animam
ipfi proprio, qm ^ ncor p 0reain , eafdemque hic denuo affirmemus ad euincendam
j

IbnttiTunda- eiufdem immortalitatem Obleruandum erg;o eft , notionem exiftenti*

.

‘ut-
i q Ua propofitiones huiulmodi ftabilitatem illam habent, quam nulh
temporis mutatio variare vel concutere poteft, tplam, vt ita dicam, ani-
t » mx radicem effc, cui naturam fuam debet, qua: denique in omnibus ciuf-
dem operationibus elucet. Quare fi propofitiones h'se benefirio cxifltn-
tU ab omni temporis iniuria turac fint, eadem quoque fccuritatc ipGr
I animx fubllantiaf.uaturneccffe eft. Atque hinc manifeftumcft, ani-
mae naruram ter.ipusomnetranfcendere, quinimo tempus ipfum com-
prehendere , limites ei piseferibere ,de obiedis denique cogitate in qu*
> tempus ius nullum habet , cademque quxrendo inueftigare* Ex quibus
omnibus euidenter apparet, eam ab immani vi&oris huius tyrannide»
% • quxpcr totum materis eotporumque orbem cum famulante fibi mor-
te graffiatur,immunem effe.
V £ -

X. Argumentis his cx ipfa animae natura dudVis ,

quorum fingula fuffi-
Probitar dem-

f funtad euincendam illius immortalitatem, alterum ad-

cientj, ro boris

u«rpri»dpij*huc(cumledorisveni4) adiiciam.quamuis illius additione falcem in

Ethici ,
qu* a |j en3 m , q UQ d aiunt, meflem
iniicere videar ; nimirum in Ethicam:
wnTfiwm* proponitur autem in hunc modum. Si opinio de mortalitate animx ve*
foret moruli* ra deftruercturpenitusomnisfcicntiamorum;homincsmutaren-
effiet, _

turin bruta animantia ..fublato nimirurri earum rerum diferimine qui-

bus a&iones noftrx gubernantur. Nam fi vna cum corpore anima quo-
que extinguatur, cum homini notio quxdam infit comprehenfio &
temporis inrcrminatiifieri profe&o non poteft, quin momentanea huius
vitx breuitas contemptui habeatur ab eo, qui eandem contra infinitam
illam durationem animo pcnfitaucrit; ,
&
quod confequens eft , bona
" omnia ac mala inter qux vita hxcprxfens alternatur, tanquam nullius
ponderis

,1
 Dc Anima rationali. Caput IX. 417
ponderis vel *ftimationis, fed inaniadunrax.it nomina negligantur: ita
vt inter commoda & damna huius vitiE, inter melius & peius fc habere,
nihil videatur diferiminis
;
tanti certe non appareat, vt vel pro horum
euitationcveljllorumaflccutionc laborem aliquem autmoleftiam fub-
eundam fibi exiftimet i jycl denique vt pro huiufmodi finis adeptione
przfenti dcleclatione abftincat iautdiflScultatem etiam leuilfim.im fuf-
cipiat; indeque fcquerctur quod fi viro fapienti adionem aliquam pro-
poneres , vt meliorem ea cui intentus eft, vel quam aggredi defiderat,
perinde eum moueres , ac fi mercatorem qui ingentem vim pccuniz
expendit , quzftumque ex ea fiteit propofito vnius oboli lucro, ab
,

inftiruta ratione auertere conareris .-lucellum enim hoc vt nullius mo-

menti, indignumque plane quod refpiceret ad maiora intentus ab eo
contemneretur. Similiter quicertdfibipcrfuadet,fcperinfinitam tem-'
porisdurationem, nihil prorfus futurum, fcnfuque rerum omnium ca-
riturum, fuperuacancum ducit, neque operx pretium, in breui huius vi-
tat curriculo, onus aliquod laborem ve 1'ubitc, vt fibifn proximo
mo-
mento benefit, vel ma !c; mortem enim intuetur vtprzfenris cuiufpiam
mali tutilfimum remedium, quam perinde hoc momento ac poft cen-
tum annorum moram fubire paratus eft, tantillam lucis vfuram nihil
zftimans. A biedlo igitur rationis frzno, illud femper ample&cturad
quod przfentis ddcrftationis pondere fortius trahitur , certo apud fc fta-
tuens fi obftacula nequeat perrumpere, violentas fibi manus iniiciendo,
vitam quam nullo hibet in pretio cum voluntaria morte commutare;
adcoquencc virtutis, nec honoris, nec etiam voluptatis prxter eam qux
prxfcnti lenocinio blanditur rationem vllam habendam cfle ciiftimaf:
qu* quidam abfquc totius Ethicsc ruina, id eft, fine humanarum tum
aiftionum, tum natur* manifefta pernicie vera cfle non poflunr. Scien-
tiarum veroantiftitespofitiones omnes qu* cuiufuis fidenti* principiis
aduerfentur, tanquam erroneas &abfurdas proferihunt: hzc ergo qu*
animx mortalitatem aftruit pro tali habenda eft. Vna adhuc fupereft
probatio , cui forte ad euincendam anim* immortalitatem nulla ca-
rum quas haiftenus attulimus robore & euidentia zqual/s eft; ducitur-’
que ex eo quod fpiritualia fine in ftaru ex ijient i,v : verum vt ea com-
mode proponi queat , altius adhuc in hanc; materiam penetrandum
eft. .
 ,

4 i* Tra&atus Secundus,

C A P V T X.

In quo declaratur /larus anime (eparatea corpore, modujque

quo in hoc fiatu cognofcit operatur. &
Infelicem hominem! quoufque tandem periculofa co-
Qiiod «niqp
giiolcendi prurigine detineberis? An ignoras quanto tibi
fit

vnus& (tmjilcx
adusintcllig£$, olim conftirir immodici) feientiae cupido ? mquamne N
M.'"
1
1' 3,: ' ul!
criam nudiuifti quod qui fcrutator eft maieftatit opprimetur
( !

Uqnc gloria? Non defunt quidam curiofi dicam, an igriaii, qui inquirant,
*“• quid demum fururafit rationalis anima poftquamcorporiseigiftulum
ecrefli elt ? Bc vero nifi imaginem illius aliquam veluti iri tabu’a depi-
(j m phantafizeomraobiiciimus,coneliifiqncsorhiies fuperius 4 no-
bis dedudtas , t Inquam
male feriarorun h minum (omnia pertinaciter
explodunt : fimiles ijs qui intentos in folcm ocules pcrltririgi filii fen-
tientes, fplendidiflimos cius radios acrufarcnt , & non potius de vilus fui
imbcciilitatc claritatem tantam non ferente quererentur. [

, Vt huiufmodi igitur hominibus fatisfaciam, conabor aliquid de fu-

turo animzftatudilfjrere.quoaliqualem illius ianj feparatx imaginem
intellcdhi efforment. Confiderandum igirur imprimis quid fit cogita-
tio ? ( non illum diro fpiiitum corporeum , qui fenfus communis
oftium pulfat, (cd adiim quendam in ipla.inimarfubflantia latentem,
cuiusnituram qnainuis per fcinuifibilem, per cffcdfus ratiocinando &
detegimus) quod vt appareat.animad uerterc oportet ,fiuc ratiocincmur,
fiue agimus quidpiam, magnam nobis occurrere particularium cogi-
tationum multitudinem, quarum du&u in negotio circa quod verfi-
mur, ne a reda femira aberremus dirigimur: porro omnes hx.cogitatio-
nes jd ratiocinium fiue opus quod prx manibus cft.pertinet, Se in eo ter-
minantur. Confequcns igitur eft quemlibet animi adtum regulam quo-
,

dammodo efle fiueaflualem dircdlioncm qca pari aliqua illius fiue ra- ,
tiocinii fiue operis dirigitur. Com pl< ta itaque cogitatio ( er multis par-
ticularibus conflans
) definiri poreft a dius quo integrum aliquod fiue n-
v
tiocinium fiue opus dirigitur
, & ordinatur.
modum definita, conrmur iam fcienrir, fiue
Cogitatione in hunc •

artisapud nos notionem formare, explicare v. g. quid firaft-or.omia &

canendi organis, cum nec aftronomus cziorum motus contem-
vel ars
'
platur, nec niuGcus oig.inis fuis canit remanet enim in afltonomo -

etiam tunc cxlcflium corporum.fcicntia, & in mufico ars canendi or-

ganis. Hx fanc nihil aliud funt quanveompreh-nfiones quzdam ex
multisquz prxccflere completis cogitationibus rclid z, fiue cogitatio-
nes ipfz fibi quodammodo
ipfis luperflites
,
quodeumque demum
. iftud fit.. .
•

Concipiamus denique , fi poflumus potentiam fiue capacitatem ad

,

. exiftrntiam
 x )

De Anima rationali. Caput X. 419

exiJlentUm ,
cui quidem capdciuti fi addatur cxiflentia, hic illi infepara-
bilitcr adhxrcat , non alio vmta glutine quam icipsS ;'duo vero entia ei-

dem capacitati addita vi vriius txijlenti vtrique communis inter fe ,

& cum capacitate cui inferuntur, pcrvnitarem huius exiftcntiz vnutn

fiant 1 quod huiufmodi entium additio per cxiflentia: vnitatem adeo
'Sc

nullos agnofeat limites, vt omnia ptotfiis qu* mundi huiusambitu con-

tinentur, quibufdamyelutiannulis fibi inuiccm innexis inter fe Sc cum
hac capacitate cohxrerepoflint, fi interuentu & quafi glutine exiftemU’
illi vntantur ,modo quo hzc in anima peragi fupradcclarauimits.
Iunganaus nunc hic omnia, cumque capacitatem hanc ad exijlen-
tum ita completam ita cohjrentem rebus omnibus qui cxiftcntiam
, ,

quoquo modo participant, attente confidcraucrimus, mirabimur in ei

mundum quend.im integrum , ordinatum , fibique coherentcm ea fir-
mitate, ac ncccflirate.qua nulla maior ex natura exiftentix & conrradi-
ctionis nafeipotefi. Ratio quoque nobis fuggeret poiTe rem huiufmo-
di , fi quidem atftiui fit, idoneamque operi materiam habeat, mundum
fabticarefimilemhuicinquo viuimus, & cuius pars exigua ipfi fumus:
poffe denique rem quamcunquc exiftentem modis omnibus ordinare,
‘

quibus ordinari apta eft, vt per illam , vel ex illa efficiat, quicquid per ii-

lam , vel circa iriam operando fieri poreft.

Harum omnium notionum ope, (
prgfertimvero illius quam poftre-
mo attulimus ) adumbrare vtcumque licebit animam perfetftam & ,

omnibus fuis numeris abfblutam j eft enim fcientia , ars, regula & dire- ,

ctio rerum omnium j qui omnia ei conueniunt , ex coquodipfatno-

do quodam & in gradu fibi proprio fitomnia. Impcrfetfta autem ani-
,

mahuiusveluti idxialiqualis participatio eft nam Scipfa quoque pro :

exiJtentU fui modulo, & quatenus capacitas ipfius impletur, fcientia,re-

gula, & dirc&io eft. Porro ficuti cum cogitamus , id quod fenfibus ob-
folum eft, cogitatione interim fpi-
iicitur exrfcriufquc fe oftentar, corpus

haud aliter fe prodente quam in effe&ibus fuis corporis fcilicet mi-

ritali ,

nifteiu ordinando, itaputandum non eft feientiam hanc c(Tc motum fcd
puram duntaxatentitatem, velexiftcnthmaqua immota ceterarum re-
rum motus ordoque deriuatur. Quia vero quicquid ei accedit, vi txi.
Jlentu mtl identitatis intime, vt ita dicarfi , infigitur in ipfius fubftamia,
cumque resvna non pofTitcfTe alia, quin hic viciflim fitilla, impoftibile
eftvnam ab altera excedi, vel eflealiquidquodaltcranoncftiproinde-
que in anima nulli pqflunt efle partes , nulla accidentia , additamenta
nulla, vel appendices, nihil denique ei adhirens, quod ipfiim non fit:
fed quicquid animi inexiftit anima eft, & viciflim anima eft omnia qui
illi inexiftunt. Omne igitur quod in anima exillit, vel ad animam pecti-

net , vna eft, eaque pura fimplexque fubftantia, Mctaphyficc forfan, vel
formalitcr diuifibilis, (eo diuifibilitatis genere quam in priori tratftatu

explicuimus, agentes de diuifibilitate intcffiibftantiam & quantitatem

non autem quantitatiue,diuifionc fcilicet corporibus propria. Subftantia
denique eft, eaque pura, quippe qui nihil in fe habet , quod non ei vnia-
 mv ,

420 Tranatus Secundus,

Tur, & quodammodo inferatur vi ipfius exiftenfix.in quo fubftantic
ratio confiflk. Hfc igitur folida aegenuina anirox a corpore feparat*
notio eft.

Vt pergamus iam ad inueftigationem proprietatum fubftantix huic

conucnicntiurt) , expendendi funt notiones rerum quas generarim ,fiue
incommuni apprehendimus vr cum hominem, panem, virtutem ali. >

<
quam vel virium aut aliud quoduis cogitamus; obferuandumque quod
,

de obie£f is hifceratiocinanrcs, nec tempus vllum , nec locum derermi-

ncmus;quinimo determinatio buiufmodi ratiocinium ipfumcorrumpe-
ret , vri oftendunt Dialeiftici docentes fyllogiftnos auibus generatur
feientia fieri non pofle, nifi ex propofitionibus vmuerfaiibus atque hinc :

apparet , res has, nifi a tempore & loco abftrahantu^afitcrfeh ibere,

quam nos inrcndimus, iifdem tamen abftra&e confideratis,rci, lubftan-
tix, vel viventis, & fi quid aliud cft, quod & temporis locive imperio
iuxr.a noftrum intclligcndi modum liberari poteftj tum
naruram, tum
eti. am appellationem tribuimus. cft duo hxc Ex quibus manififtum
I miilrum &i» loco ejje: proindeque exeo quod res ali.
iiatcrfe differre.^?,

qu.a non fit inloco, male inferri qupd non /rr.vcl qupd non,fn fubfiamia :
ficuti c contrario, ex eo quod res fit, concludi non poreft, quod inloco
I fit. Neminem reperies ingenio adeo hebete, quin flarim dcpnhcndat
argumenti huiusvitiumi corpus cfl, ergo calidum efl ucl frigidum: & ratio
cfl quia calor & frigus accidunt coi pou , adeoqueabeilr puflunt, abfque
corporis inteiitu. Simile diferimen detegimus inter ijjc gcncratm , &
effe in corpore , vel e (Te corpus i hxc enim poflciioraeonipaiaia primo,fe
li.ibont vt particularia quidam lubipfo contenta. Iam vero effe m loco
nihil cft aliud quam ejje ambiente , adeoque quod corpus noil
in corpore

cft, nec in loco efTeporcft. Quare ficuti abfiirde quisargumrntatrrur,

res eft, ergo in corpore cft haud minus ablurdum foret concludere,
j ita

rem, quia cfl, alicubi effe, qux pofterior propofitio xquiualet huic , «
Boetio#. corpore effe. Vndefidciillimus quidam natur* interpres (iudiciodo&ri-
nxque profunditate nulli forte fecundus) clare pronuntiat, perfecon.
ftarc ijs qui v.-ic do&i funt ; Incorporea in loco non ejje : Se ante ipfum
Ariftotclcs aperte docuit mundum ipium feu vniuerfum non effe in
loco.
Iam vero vt qux modo diximus inftituto noftro applisemusrlcopus
ad quem collimamus oftendendus eft duplicem igitur finem fpcaa- :

mus prior eft vt mentem incorporeis minime aflueram vcluti manudu-

:

camusad fo.mindam aliquam fpiritualis fubftantix notionem, fine exi-

ftentia in loco, fimulque phantafiz contra huiufmodi abftra&ioncm in-
furgcntisobiedlionesprxcludamus vtpote quam etiam in fermone quo»'
tidiano abfque vllo labore, nec de illi quidem cogitantcs,in terminis vni*
uerlalibus ac indefinitis exprimimus.Pofterior vero, vt eminentem quan-
tam Atinfignem animx' feparatx proprietatem detegeremus, videlicet
quod nullibi fit &
tamen fi rem altius confideremus vbique fit, quod
,

nulli loco alligata fit , nec ab vllo tamen remota; quod in omnibus ope-
• inrTf •*.*
* rctur.

•s

I
 w

t)e Anima rationali, Caput X. 42f

Wtur , ab vno in alcerum non migrans , ncc cuipiam appropinquans:
quod denique ab omni loco feparaca fir , nec vllum tamen relin-
quar.
Alteram huicaffinemproprietatemmanima leprata detegemus, fi iri.

cum tempore conferatur.In Giperiori tradlaru docuimus tempus cfle Oh?' 1 animi
non fit
corporum motura, qui noftrum nobis motum impertit, qui
caeleftium in (cmporc.ncc
motus omnes inferiores metitur, qui corpora denique omnia comprc- llli fuba»turi

hendens , famulari ea iuber, motuique Itios tanquam nutus obleruare.

Vafti & propemodum immenfi iinperij huius fines leparatam a corpore
aniraani non includunt :quamuis enim tempori coexiftat, id cft, fimul
cum tempore exiftit, in tempore tamea non exiftit, nec in vllo adlio-
num fuarum exercitio illius momenta expediat quinimo tempus ipfum :

formare poteft , &

ex propria fubftantia eruere quodammodo atque te-
xere, tiufdem denique vim ac potentiam fuperarc.
Quorum omnium veritas manifefta fiet, fi cogitemus quid demum

fir ejje in tempore. Ariftoceles docet quod fubdi tempori, fiue ejje m tem.
porr,figni(icet clfe in numero illorum mobilium, quorum exiftentia in
motu confidens, putem dunraxat temporis occupat, qua: in tempore
in cipiunt,dcfinuntque, tempore quoque mcn(uraptur,eiu(demque mo-
menta tum vt cxiftant , tum etiam vt operentur expediant. Porro eui-
densefthxc omnia ad fola corpora pertinere, quorum fcilicec tam exi-
ftentia, quam operationes continua: altcrationi motuique locali lubditx
funt.-proindcque anima feparata, vtpote quae nihil in fe habet, nihil cft,

cuius etiam operatio tota fimul cft, quippe qua: ( de

p taeter cxiftcntiam ,

pcrfedtiua loquor )
ab ipsa non diftinguitur, fubdi non poteft tempori,
f ed illius imperio prorfus eximitur, quamuisipfam perinde ac cftera ptx-
tcrlabatur. Quicquid ergo anima in hoc ftatucognofcit.quicquid agit,
eodem momento cognolcit atque agit vnico & fimplicilTimoadtu in- ,

tellcdlus, vel potius ( idque fi ad ftridlos vcritatisapicesrem expendas)

ipfa cft hzc omnia. Nullam igiturtemporis moram requirit ad ordinan-
dos difponendofqueadtusfuos, neque vero hi fibi inuicem fuccedunr,
aut vicilficudiniilli fubduntur,quam homines in cogitationibus fuis id-

circo (ubeunt, quia phantafia ciufque imagines, a quibus anima adhuc

immerfa corpore excitari poftulat , corpore* lunt, adeoque tempore in-
digene in quo inducantur, & fibi inuicem fuccedant: anima vero fepa-
raca omnia obicdka fua fimul femelque intelligic , vti poftea oftenfuri

fumus. « > r **

Tertiam animz fepara tz proprietatem detegemus , fi confidfcremus

iy1
eam effe vim quandam adliuam , vel , fi ita loqui fas fit, aShuitatem. enodarim* fic.
Qui vt rediius intclligatur.comprationem illius cum corpore quoad
Corporum igiturnaturaminfpicientes,depre-
•adlionem.inftituamus. u ,ut« cWUn*.
hendemusitacompratum effe a natura, vt nullum eorum adliones ad
quasdeftinantur exequipolfit,nifiabalio motum & excitatum. Ex.gr.
culter fi adigatur & prematur manu , lecabit , otiofus alioquin & fine cf- i

fedlu futurus.porroquod de cultro dicimus, ad alia quoque corpora quz

FFf i-i

«4
•

' *
*. t
 421 Traftetus Secundus,
maxim£ videntur femouer e tranflatum, verum apparebit, G res pala
attentius confiderctur. Animantiaenim vidcnturiemoucrc, nihilomi-
nus (i mente repetamus qu* in priori tractatu de hac nyteria diflefui-
mns ,
repedemus ea nunquam incipere fc mouerc, quin vel ab aliquo
quod «terno fcnfu percipiant, ad motutin il'um prouocenror, vel certi
cuiulpiam iamante in memorii cxiflcntis recordentur, quod rantun-
dem efficit, lam vero fi obietto aliquo per lenfum externum in g reflo,
ad huiufmodi motum excitentur , palam efl eum ab externi causa pro-
ficil^i; fiautem rei antea perceprz recordatio ad eundem impellat , re-
peri m
memoriam iplam ab alia aliqua corporis prte excitari, vt po-
is

ta ventriculo alimentis vacuo ,jycl corde calore nimio xftuante, aut ali.
ter ab alio corpore immutato ; lerios igirur aut citidsqd externum mo-
torem perveniemus. Eodem etiam modo fe res habet in motibus ijs
quos natui l.-s vocant» fic cum grauia lugentis (piritu attrarfla aliorfurh
quam ad centrum ablquc difficultate feruntur, abunde fidem faciunt
motum eorundem ad centrum ab cxtrinlcco motore prouenire, vtifu-
pra declaratum cfts nec vero grauium duntaxac.fcd rerum omnium cor-
porearum hxc lex cft & conditio. Igitur, vt verbo dicam , corpora om-
nia ira a naruracomppratalunt, vt mfiabalio aliquo premantur, velal-
terentur,vbi Icmelquieuere, in quietis flatu perfeucrent , nullam exer-
centes adti itat em nili.ib externo motore receptam quod vero in ani- :

mi contrario proilus n.odole res habeat , iam declarnuimus, often- •

dentes motum ab ca procedere pofle abfquc

murarione , nec
vlla ipfius

'omnino ab externi caufa vllum vel imperium , Vel directio-

requiri vt
nem ,vcl impulfura exprtflet.
Cdlcdis igitur vcluri inlummamqux a nobis de hae mirerii didb
. Dcfcriptio ani-
fnnt, irum’ a corpore feparata ficdelcribi potefl. Subflantia mdiuiJUb.
mc.
lis , loco ffl)
te fore exempta 'Vtntjue tamen pra'ens ;
aclualts (t) Jtmultatu*
obteflovum omnium qua Icirt poflunt cognitio ,ars ,flue regula per propriam
Jitam naturam ad vntuerfa dirigent. Hxc omnia in ei repcrlunnit ii petf*
fetta iinimperfctSa vero eadem poflidet ium perfectionis (ux moda-
lum potentiam quoque habet intelletflui Sc voluntati lux relponden-
tcm. Anima igitur feparata illius elinatur* quzpoflidere, cognofcere,
Sc gubernare omnia potefl.
yu
... Moito dubitare potero, ne, quod a meditflum efl , imperfrClasani-
*
r ”” m * mas efle regulas fecundum modulum fu* perfedtionis , fui penium diti
UtutL
nofcat omnia teneat cautum fedulumque fcCtorcm, Sc nonnullum in ipfius animo
<1U
cor
0
t&
orP «tft
U" ^cru P u^ um m °ucat. Fateer hinc loquendi formulam eo folum confi-
«*,‘
. ]j 0a me vfurpatam fuifle, vt liberarer onere oflrndendi quz cuilibet ani-
mx lepararzfcientiz menfura conueniat. Verum remelius infpc&a In-
tel, oi non debere difficultatem h inc leui duntaxat mentione perftringi,*

nec pofle me fufceprx prouincix (arisfacerc, nifi ciufdem folutionem ag-

grcdercrrfutunim enim video.vt nifi fenfusillomm verborum aperuero,
ledioris animus magna ambiguitate, mulrifque lubinde orientibus du-

biis implicandus fit, quibus vteximatur$altius in quxflioncm hanc de

f
t amplitudine

r •fr

4 Ni

k
 ,

De Anima ratiofiali-. Caput X. 4 13

amplitudine fcientixanimxfcparatx pencrranrlum : cft aiius explic.in-

dx neccffitati fa<5h obiter illius mentione ipfe me fubieci: prius tamen

,

monendus eft, non expendi a me l)ic feienriam illam quam diuina re-
, modifvc natur*
uelatione vires fuperamibus aff.-qui potcfl : naturx

quippe femitis infiftens,eafolum, tum de ipfius natura, tum,ctiam de

cognitione detegere conatus Ium, quorunv explicationi debiles illi ra-
dij quos per obicilam, vt ira dicam, corporis nubem emittit, fufficcrc
videbantur..
Ingrefluris 'autem hanc materiam illud imprimis cxaminandum-fcle
offert, quam nimirum in anima mutationem, quod ad cognitionem

fpedlat, prima illius e torpore migratio cfficitt. Verifimile

enim eft fuf-
ncientem hid a naturi lucem hauriendam iri.vnde, additis etiam ijsquz
tam de ipfius anitr.x
fubftanria, quamdealiis eiufdcm nattirx operibus
cognofci mus, quid ex fublato' corporis confortio fccuturum fit intclliga-
mus. Prirho igitur cefto perfualum hibernus fieri non poffc, quin re-
rum omnium cognitionem qviam in corpcfre-acquifierar, •adhuc in fla-
tu hoc fcparationts retineat ; cum pro indubitato fit, corpori nullam effe
partem in vera & pfopric didi cognitione vt ex fupradidis patet vbi
, ,

offendimus, primo omnem veram cognitionem rcfpe&iuam effe; fe-

cundo impreflioncsphanrafix ipfam nnitnxfubftantiam minime attin-
gereiae denique multas illius operationes eorum ope fieri quibus nihil in
pfiantafia.adufaltem.rerpqndet.-omniaqueijlcmum vi ipfiusexiffcn-

tixipfi vniri: ad.quod poflremum Confcqucns efl omnia qtir cognof- ,

cit, ipfam effe, Sc viciftim ipfam omnia quxcognofcirrproindeque

effe

fi fi- ipfam propriamque exiflentiam retineat , rerum quoque cogni^o-

nem in corpore acquifitam confcruet neceffc cft.

Deinde, haud minus certum efl, aliquid faltemampliusab animi in VII.

quam ab eadem corpori vnira cognitum

frparationis fux flatu cognofci,
fuit. Cutn enim ex obiediihhi antea cognitis aliorum cognitio fccu- vJdc vno ali-

tura fit, fbfaeorundem ordinatione Sc inter fc connexione, cumque pro- t uo obl ^° '

prium animst fit ordinare ; dubitare non pollumus, cjuin notiones in a ai>uc m cor-
hac vita acquifitxperfedifOmo modo ordinentur, eaque etiam omnia- P utc «quirii,
cognofcanrur, ad quorum cognitionem fola huiufmodi notionum or-
dinatio requiritur. Nam fi rei cuiulpiam natura foret ordo nemoambi- <10««™ rerum
'

geret quin quod in eo poneretur , in ordine vtique poneretur. Porro

quod animxnatura fit ordo facile colligitur. Nam fi. ordo omnis ab ea
deriuetur , oportet cum primO in ip<i effe, quod autein in ipsa cft natura
ipfiusefl , natura igitur ipfius ordo efl jadeoquequicquid in ipsa eft ordi-
natum cft. Hxcauteranoneo fenfuamedidafunt ,quodintc!ligi ve- . »
lim talem inter notiones animx (eparatz ordinem effe, qualem in rebus
'corporeis, quas ipfa adhuc in corpore exiftens ordinat, repetimus. Nam
cum anima fit huiufmodi ordinis caufaadxquara, (id eft caufitquzpar-
cularem quemuis ordinem, totumqueillius genus efficere valctj) palam
^
'
eft huiufmodi ordinem in ipfanoneffe;cumalioquinipfa fuiipfius.vel
partnjm (uarum caufa foret. Ordo iraque qui in anima reperirur altius
' '

' 'FFf ij >

 ,

424 Tranatus Secundus,

quiddam fonat, & eminentius, quod vim infchabeatinferiorishuiufcd
ordinis effettricem t atque hoc demum haud aliud cft, quam notionum
in ea connexio ,
per iplam exiftentix ncccflicarem, fxpius iam a nobis
explicatam. Porrocx (uperioti hoc fle eminenti ordinis genere conclu-
fionollra non minori cuidentia (equitur, quam fi inferior ille qui dum
animaadfuic corpori vniebatur in phanrafia refidebat, in ipsa animi
fubft.inria cxiliercct identitatis quippe ncceffiras hicfpedcnda cft i abtl
proccdir cognitio, ordoautem phantafmatum prxuia dunraxar condi-
tio cft in 3gente corporeo rcqujfita, vranimnm determinet. Nam fiplu-
ra fimul ph mtafmata offerre ic poflent intellc dui, ordo hic nequaquam
forer necelfarius.
Ex ijs^ux modo diximus, infignis, fle quxfidero|omncm.propcmo-
dum fuperat, conclufioapcrte deducitur, nimirum, animahffi a corpore
feparata vel vnum aliquid cognofcac quod in corporcadbuc exiftens
,

ignorabat, nihil non cognolcerc eorum omnium qua: ex cognitione in

corporcacquifita vlla ratione colligi aur inferri poffiint.Hoc vero quan-
tum fit , Sc quam late vndique fc extendat, horreo dicere cos folum ro-
;

gaboquiinftudiismathcmaticisdiligentcrvcrfati fnnt , fle qui modum

quo in fcimriarum acquifitione proceditur vcrccogno(cur, vti reputent
apud fc quo pa&o definitiones ad eas pertinentes condantur i videlicet
terminos aliquot notiores inter fe componendo, nouamque ci quod ex
terminis hilcc componitur appellationem tribuendo. Mnnifcftum igi-

tur cft animam ex paucioribus quas piius acquificrat notioribus, multo

plurcs formare pofle,quo maiorem carum numerum acquifiuit fiue
fle ,

formante, coampliuscundcm multiplicare. Prxteiraaxiomaraqux de-

finitionibus pro fcientiarum acquifitione ncceflano addenda iunt et
vulgaribus notifque terminis componi folenr :
quare nec definitiones
nec axiomata ex quibus libri de fcienriis rradhntcs componuntur,ab ani-
ma feparata ignorari poflunt.adeoquc nec fcienrix ipfxin ijscontcntx.
Iim vero fi cogitemus eodem modo quo in vna aliqua feientia demon-
Arationes ad eam pertinentes eruuntur , fieri quoque tranfitum fiue af-
ccnfumab vnafcicntja adalreram.omncfque demum fcientiasqux ab
y. «r .
homine acquiri poffinr, nec feientias folum, vemmetiam res omnes
*<oM‘
* ** faltem corporeas inter (c connexas eftc ( de fpiricualibus enim id cum ea-
r
; 'j* dem certitudine affirmare non aufim , quanquam credibile fir eos quo
perfectiores funr eo maiorem quam corpora interfe connexionem habe-
r
re) exinde fcqucrur animam quae vel mediocrem in hac vitlfcicntiam
adepta erat , in futuri perfedtam ciufdcm plenirudinem habituram.

+ *»
Qaalisautem inquies cft Icientix mediocritas qux in hac vili requiri-
fit > Poft maturam huius rei exa-
tur , vt tanti in altera incrementi capax
minationem , reperio neccflariam quidem cfTc eam faltem in anima co-
gnitionem qua difccrnnt rem quampiam, qux cum exteris omnibus
connexa cft,tali tempore exiftere, quorfum vero ab hac ip; i cognitione'
!
1

nequeat gradarim afccndcre ad reliquarum omnium rerum feientiam

( quandoquidem ea cum his omnibus connexa qft , nec chaos rllum in-
'* * terikiatUF
,

4
m
 De Anirria rationali , Caput
3£. j 42 '*v
teriiciatur Hyantee qui tranfiri nonpoffit) vtingehuSfarearntin !‘ '
ntc j

ligo. Id vero fi concedatur, nihil lane quod Ictam

( vtl fufnirari po f-
fim impedit , quo minus infans quiuis etiam abortu
)
editus , modo fen
fu prxditus fitvllamqucabcoimprcflionemin anima reccpcrir
,
feien
tiam squalem ei quam anima philufophi;
in flatu (eparationisattingat
,
qui vnquam fuit dodiflimi , expedaie debet. Et vero
fi fccrusaborti-
ne vnius quidem obiedi cognitionem arrigit, non
. video cur in eo
hominis naturam omnino agnofcamuj.
Hinc (equitur, eam de qua loquimur fcientix amplitudinem, nulli
prorfus anima: humana:quemcumque demum in hacviia pcrftdio-
(

nismodum adeptus fuerit poflqu.im a corpore feparatur denegari

) er- ,
roremque omnem quiforte in iudicium cuiufpiam
mortalem adhuc
vitam agentis irrepferir , fiue illa circa conclufioncm vniucrfalcm •
, fiuc
obiedumaliquod prticularc veriatus fuerit, ea tranfada
, ad veritatis
prxlcntiam plenis radiis ex aduerto fulgentis jfiflipacum
iri : cum impof-
libilc fit ludicia duo fibi inuicem contradicentia mentem fimul
occupa-
re, id enim nec in hac quidem vita contingere pontum
experientia cer-
ta, tum ratio etiam euidens demonffcrnr.
Cxterum ingentibus oppofitionis vt , ita dicam , fludibus incaurus vm.
mc implicui, cum aduerfariis haud mediocris R e 0>ondctor
nota: pugnaturus Nam
Alexander A phrodifeus , Pomponotius , aliique Periparericorum
fcdx
Conphxi contra dodnnam hic a nobis rradiram totis viribus
infurgent, Viciicorun,
offendentes cognitionem omnem animx corpori vnirx oLierarinnr qi“ d ',a,m an, ‘

ph.inrafix perfici nec vllum ab intelledu, nifi fpeculantc

,
pha^aTmai
quxin memoria refident ,adum elici, adeoque contendentes
, cufn ex-
undo corpore corpufiruta etiam fiuc phantafmata fimul intereant
nul-
lum fupereffe argumentum quo probetur vllam deinceps operationem
ab anima exerceri pote. Atque hinc in ferri putant,
cum fublhntia fit
propter operationem , inanis flatura & luperflua *
, nifi operationem ali-

quam edere potet, nullam apparere ncccffitatem.vel omnino

rationem
cur anima corpori fupertesetet, flc.quod confequcnseft,nihil
cte cau-
fx cur negetur fimul cum corpore exiingui. Hxc argtjmenticontra nos *
propofiti fummneft :quod mihi vim illius ferio
expendenti non vi Je
turctealiud,quam leuisconiedura nullo rationis fundamentonixa * -
*
fcu
potius ccfhtra omnem rationem fada. Sed quicquid
demum fit de
argumenti firmitate , bene faltem me habet, quod cum Peripateticis
mi-
hiagendum fir viris nempe qui & rationi, fi qua affertur, aures prxbcre,
,
'
*
& eidem confentanea reponere folent neque vero alios eorum
qux
;
hic
1
dicuntur ledores quxro.
Vt cominus igitur congrediamur propriifque aduerfariorum *
, no-
ftrorum telis pugnemus; Ariftotclis de lucis natura fentenriam
in me-
moriam reuoccmus: docet is lucem cte fubiram & momentaneam
a
corpore lucido emanationem, prxuium corporis
alicuius motum fe-
quens, nullum autem in feipsa motum includens: exemp. gr.
cum fol
fuprahorizomem noflrumcleuatur, illuminatio, inquit, noflri hemif-
f J
.
FFf iij
 42 6 Tractatus Secundus,
phscrij eft effectus momento editus ,
qui motum folis poft occafum'
(uum ad illius vlqucorrum in eodem confequi-
in altero hcmifphserio
tur. Quare (fi Ariftoteli credamus ) modus efficiendi feu diff indendi
lucem hanc motui locali folis tribuendus eft , efferus autem ipfe nimi-
rum illuminatum tjfe longe diuerftrconditioniseft, abfque inchoatione
enim perficitur, donec fol infra horizontem no-
fictandiu perfeuerar,
ftrum rurfus defeendat. Porro adiiones fenfus & intelle&us eodem
prorfus modo ab ipfo explicantur’, quo hacc de qua agimus lucis emana-
tio. Ex quibus omnibus ita formo.argumcntum nemo Peripatetico* :

rum negabit quin ficuti attUsquilibcr fenfus, vel intelle&us.prXiiium

fibi motum corporeum ex quo (equitur fupponit , ita motus hic genera*
lis quem vitam hominis appellamus momentum illud prarcedat quo fe-
,

parata primum anima puris fpirinbusafTociatur, fadh iam alterius mun-

di incola. Traduci igitur non debemus tanquam authores do&rinaca
Peripatetica philofophandi ratione alienae , fi.cffedhmi ,vcl vt ipfi 16-
quuntur.motum inftantaneum ex humanae vir? curfu fequiaffirmemus,
cum ipfi complures id generis effedtiis ex varii* eiufdem vitae partibus

fequi afferant.
Porro momenraneahxc mutatio (nifialiamciappcllationeni impo-
Utfi. ni malint,) totam hinedequa loquimur fcienrix catenam vno, vf ita'
dicam , idfu excudit. Nam fi concedatur Gognirionem non effe effedho-

nem , fiue morum ,fed puram exiftentiam, quod Peripateticinobifcum

vnanimiter fatentur, non eft cur pro illius continuatione inftrumenta
aliqua vel motores requirant, hi enim ad mutationem ncccffinj funt,
non nutem ad exiftentiam. Ingentem autem hanc mutationem quam
anima in fepararionis articulo experitur, ex fola exiftentix mutatione
nafei arbitramur : nam cum fupponaturantfa in corpore, nunevero
extra corpus exiftere, neccffario fequetur impedimenta omnia qusrex
illius etiftentia in corpore Oriebantur, per eiufdem a corpore feparatio-
nem fublata effe. Inter hxc autem impedimenta illud demum vnum
eft,quod diftimftarum rerum cognitioncsjaliquam inter fe temporis mo*
« .
% , ram interiici poftulant indeque fit,vt ipfius capacitas per fe infinita, par-
:

uoilliobie&orum numero alligetur, quem diuifio temporis eiufdemque

anguftise ei permittunt. Iam vero quod in corpore temporis diuturnitas
ex parte efficere potuiffet mutato exiftendi modo in momento obtine-
,
*
r tur. Solutis enim vinculis quibus tanquam captiua conftrm^ebatur , 8e
quibus impedita quo minus obiedla aliter apprehenderet, quam pro mo»
dulo Sc conditione corporis, precario duntaxat fui iure potiri videbamur,
inplenam libertatem affcritur,plenaquefuj fuorumque omnium prffcfi.
fionefruitur. Atquchoc demum nrhilqliud eft.quam ingenti illa quam
fupra mirati fumus fcientix amplitudine pratditam effe, perfede enim
in fe exiftere , idem eft ac obiedta omnia eognofcere quodeuiden- :

ter patebit, fi -cogitemus animam ex natura (uac ffe fubftantiam cog-

nofcentcm , cognitionem vero haud aliud eff- quam cogniti in cog-
nofccntc exiftentiam; inde quippe fequetur , quod cognofeere omnia
.1 • nihil

t
 De Anima rationali. Caput X. 427
fit quam eflcomnia. Quare cum fupraoftenderimus rerum
nihil aliud
omnium notitiam ex vnius perceptione coi ligi,pala m cft quod animam
efle feipfam, & vnum aliquod perfe&c, firrcucra eam omnia cogno-
fcerc.

Atque ex his demum apparet animam a corpore leparacam , vr hic *

fcientiz plenitudine fruarur , nullius extra fe obiefti prxfcntia , nullis
v
phantalmaribus, nullis organis , nullisdeniqueauxiliis indiger» , fed om- .

nia ad eum requifita hoc vno concludi quod pcrfcdlum exidentix fu* -

flatum adepta fic. Aduerlariorumcrgoargumcntumin ipfos retorque* •

ri poteft cum enim iuxra propria ipforum dogmara, nullius corporis au-
j

xilio , nullisinftrumcntis opus fit ad exercitium illius a&ionis quam in-

; abfque omni ratione adruunt corporum & in-

tellectionem. appellant
llrumentorumin fututa vita neccffitatem,vt anima illic gaudeat ca per-
fc&ionc, quam eidem in corpore adhuc exidenti citra talia adiumenta »

conuenirc affirmant.
Quod vero attinet ad axioma idud.fiueexperimcntum.videlicet ani-
mam non intelligere nifi fpeculando phantafmata, quanquam verita-
tem illius amplectar, fadtoque qua potui diligentia rei pciiculo experi-
mentum ad mittam pod plenam tamen profundamque illius infpeCtio-
;
*
nem , reperio aduerlariorum politioni nihil inde roboris accrefctre. ’
,

Quemadmodum enim rem aliquam intuentes, videmur in ipfam ope-

rari , cum tamen reucra idoneum duntaxat corporis litum rei vifx prae-
beamus, vt in nofmeriplos operetur: ita fimiliter phantafmatum in ce-
rebrofpeculationoncdaidio aliqua animz circa ipfa,(ed in eo tantum
confidit, quod phantafmata hzc permittantur fcnliim internum pulla-
re, ided, inanimam ipfam fuomodoagere. Porro a&ione hac effici-
vtcum dudio fcu contemplationi
tur, vel vt anima feipfim perficiat,
incumbimus, vel aliud quidpiam extra nos, vtcum aCtionem aliquam
cognitione hac nodia dirigimus & ordinamus.
Cxterum vt axioma hoc illorum caufx faueat, odendendum ijs

in cumbit,animam in fe , & natura fui fpc£tatam,non effe cognitionem»

quod fi praedare valeant etiam tunc cum ne cogitare quidem de re qua-
piam videtur , fatebimur atf ijs dare rationem. Sed hoc ijs impoffibile
erit. Anima enim infeconfiJcrarafcmper cd cognitio; quamuis in cor-

pore exidensnunquam fe manifedee vt talem , nifi excitata Sc quodam-

modo prouoeata vel etiam probandu habent, cognitionem hanc quam
:

condat ede animam , mutato ipfius modo exidendi , ex habituali, qualis

antea apparebat , in aCtualem nonconuerti.
Petipatctici autem hi dum vnum Praeceptoris liti axioma tenacius IX.
amplediuntur, in alterum male cauti impingunt. Sicutenimab Arido-
tcle difeimus fubdantiam efle propter operationem , fine cuius exercitio tum' fcucniU
vana foret &
fuperflua, ita etiam indubitatum eiufdem dogma ed.ma- cxAliftotc1 *'

tcriam efls propter formam , non autem e contra formam propter mate-
riam. Ex aduerlariorum autem noftrorum fententia anima (olius corpo-
ris tegi n^pi addicitur, contra perpetuam Ariftotelis doCtrinam , com-
 4*8 Tra&atus Secundus,
munemque hominum fenfum clamantem corpus propteranimam ficti
Quod fi ita fit nihil rft rationi magis confcntaneum , quam vt crcda-
,

, mus moram animz in corpore idcirco eiaflrgnatam fuifle, vt ftarurtl

quo iu altci a vita potitura eft, in prxlcnti moliatur fie quodammodo cla-
. borctjncc vllam ab ti operationum viciftitudinf poli hanc vitam cxpe-
«ffandameffe.lucccdente in illius locum fixo immobiliqueexiftcniixfti-
tu :
prxiertim cum in lententia Ariftotdis proprix operationes animz
- etianr in fint quam fxiltcntix quxdam.-cbi cludi igi-
hac viia nihil aliud
tur potcll, animam pcrfcftioncm omnem cuius cxnacui£,rua capax eft
adepram i nihil aliud fore quam (labilem conftantcn.quccxiftcmiam,
' neca fcrlici pcrfcdliflirnxcxiftenr x (latu vnquam reccffirrnm.
Et quatnuis textus huc pertinentes qui ex Ariftotcle proferri folenr,
obreuri iint & incerti, ( eorum forte vitio qui gloilcmata fua in contex—
* . tum A iftotelicum inferre maluere, quam naturam riufilcm puritatem,
vt a philofopho rclida fuit, ad pofteros tran(mittere) exrarct tamen li-
quempod Eudcmi fui mortem de anima conlcripfit , vtrifimilli-
ber ille
fi
i
mumeft clara illic reftimonia rcprriripoffc, quibus conflaret , eiufdem
immortalitatem ab ipfoaffertam fuiffe.Quorfum enim ab amici fuimor*
teoccafionem captaret differendi dc^nima, fi concludendum putarer,
,1
* extin&o homine ipfam quoqueanim.ini interire?
St Er quibus demum apparet quo fenruaccipiendzfinraftionesquts
«*££** hac vui-xercere dicimur, cum animz in futuram iranflatxatrri^uun-
ili

animx'.<-p,r,t* tur: opinati enim quod ab anima (eparata eodem modo peragantur».

ff' 0
3h anima corpori vnitaiinfignis foret infeitix, fpiritus a corporibus
cfTtdcm^ncor
ore
|>or< adhuc ex; diftinguere non valentis. Attollcndzigiturmentcs (unt,vtverumhu-
Acnrm. iufmridr locutionum lenfuin penetremus, cogitandumque omnes ani.
mznoff xi&ioncs in illius qua explicuimus fcicntix vniucrfalirate con.
tinert Quarcapprchenfioncs, ludicia, ratiocir, ia .reflexiones, colloquia
czierzquc id genus a&iones ,cum frparatisa corpore animis tribuui»
tur, haud quam vt inadrqnata nomina, debi-
aliter accipiendxTunt,

lefquereprzrentationes momentanei illius intuitus quo omnia ab ijs fi-

mal enim non poteft, quin hcc intuitu in alumm
conlpiciuntur. Fieri
intelledhis penetrent, quod colloquij noitiinc fignificamus ; 8c (irum
quoque contemplentur , quod nos reflexionis vocabulo exprimimus*
Cscterx quas enumerauimus a itiones in (cientia aperte continentur.
Ratiocinium , ad illam immediate ducit , iudicia eiufdem principia (unr,
hzc vero ex fimplicibus apprehenfionibus componuntur, larrv vero
quod ad operationes illas attinet quz externorum operum principufunt,
ez quoque in eadem quamdiximus vniucrfalirate reperiuntur cuiu (mo- :

di (untamor boni, confiilrario, determinatio, prudens elcdf io, ac deni- 1

que primus impulfus fi re imperium. Nam qui omnia cognofcit , nec
ignorare poteft quid bonum .fit , nec bonum effe ampledh ndum qui .*

modos omiKi ac vias quibus ad bonu cuiusaffecutionem fibi propofuit

compertah.ibct iam confultauir , iamapud fe ftatuir, quis modus ma-
,

jrime conucniat czterifque przfcrendus fit. Denique qui circa

1

* •'
qtvttf
1* «5 < '
'V •
v*

,
. De Anima rationali, CaputX. 429
quam operaturusxft plene comprehendit, ei fatfta iamclcdlione nihil t'

porro agendum fupcrell, nifivt primoillo quem diximus impulfu exe-

curionem imperet.
Atque hinc demum apparet vniucrfalitatcm liancfcjcntKe in anima .. -

^ 4 *

4
<
4
comprihcrtdere omnia cfle omnia, efficere orrtr,u
',
nec vllum ve! ;
pantifittefU»
tu puI
rmaginatiojie fingi pdfle bonum, aut felicitatem quam illa nequeat at-
tingere. Nobilis ptafcdld creatura , digpiorquc quam vt rebus vilibus '^monthii
pudendifquc proftituarur, quibus pleriqudhomines vires omnes iludia- ... 'iigtjM
que fua impendunt. Ad huius iam contemplationem redeundum eft:
cxpendendumquequodnani in ea iam feparata diferimen inducant va- - T^T
ria in hoc mundo ftudia viuendique rationes , (1 prius prziliterimus,
quod in fine praecedentis capiiis polliciti fumus. Nam cum fuse iam de-
claratum fit (bruta animx feparaex c(Tc ftatum purx exiftentix, mani-
fiefie fequitur , eum tum ab asione tum , a partione, immunem erte,

quod eum ita fit , certiffimum quoque eft animam extingur non pofi
K; Ce. Perlpicuuta enim eft corruptionem omnem
ab vnias in alterum
quod corrumpitur adlionc proficifci ,
proindeque id quod corrup-
tioni obnoxium eft in coftatufic oportet ,
quo & perfici vlrcrius portir,

& in deterius labi. Quare fi anima a corpore feparata , vduti confcfto

quo nulla pcrfedtionisaccef.
curriculo ftatum iam finalem adepta fit, in W
fiofperari, vel diminurio timeri poteft; hunc vero ftatum adepta eft, (

qualem nos defcripfimus ) eonfequens eft exiftentiam quam

n fi talis fit

habet , nunquam ab ea amitti pofle. Porro cum illius e corpore migra-

tione non natura fed flatus duntixac mutetur, palam eft hanc ci natu-

I * ram etiam dum in corpore exjftit competere , tamerfi in exiliohoc &

veluti peregrinatione materialiumobicdlorum idlibus obnoxia fit, quo-
rum tamen iniuriis haud ita fuccumbit ,vc vllum in fubftantia fuadecri-
mentum patiatur; ftatim igituratquea corruptibili hic corporis, vt ira
,
dicam 'matrice Peraratur, ex cuius corifottio ip(a quodammodo patibi-
lis efficitur , omnes corporum iniurias idlufquc cranicendit vtpote que ,

feCundum 'naturam luam fpedlata , flabilis eft & in fe fixa fubftancia , id

eft pura cxijlktia. Vtctquc hic animx flatus aliquatenus adumbrari po-

r *•
teft fimilitudincdijdla ab eo.quod in folidi fixique metalli extrema pur-
gatione, quam vulgo per lopfellam vocant, obferuamus; quod fciiicet
quamdiu feces, plumbum, viliufquealiquod metallum ei permifeetur,
fufum, fluidum , & in motu eft , vale in quo purgatur claufum , flatita
vero ac ab ijs feparatum , purum fitaplex & impermixtum euadit , in an-
-
gllftiores limiresfefe contrahit , ipfoque feparacionis momento ab omni

motu ceffat, duritiem etiam, confiftentiam foliditatemqueacquirit.qui-

busab omni operatione ignis tutum fit; nullam denique in fubftantia fua
mutationem, vel ciufdem diminutionem ab vlla vi externa pati poteft. i,
4
I
p .

ao g
'•t

t- •#
4f:
P •v> ; *
> % . TPjm

. c * di!
 —
. * ,

43° Tranatus Secundus,

—* 7
jaL
CA P V T X I.
- *
* - 1 r
ii$0w
In quo declarantur effeatu qui ex
diuersd in hoc mundo vi
uendt rattone, dtuerftfque moribw
in anima Pojl fuam
* corpore {exarationem oriuntur.
t.
Quod anima in
hac vita /it ob-
noxia motatio-
difficultas je&ori T P reCcdcn ica Pitc
!
occurrebat, quxdubium adhuc
vna forfttan
fufpcn-
(umque pirus animum teneat
ni » & quod ,
; nimirum ex pofitis ii/icfcn-
feientia ipfius

t^m, creatura rncotruprrb" carnctanquam obfcuro quodam

includeretur , carcere
fi eo lpromomcnro quo primam
cognitionem attieit id
fitCUiUS ^npdoncopivir*
px
paTeft^PI?
el>. Piatoris w
certe quibus perfuafumeft
curriculo obtinendi «-
( rationalem animamni-
hil m hac vita proficere ,ncc vllam abea fcientiam acquiri
vtDoteian»
tM PCrfcrtionC."1 fl,3m adc ri > ncc
'

dcniquealiud Sfe ipfiufratioci

^ q rCf
P
tWn COr U riustcnl,crat multum
tur ',n dZ7rhmufmodi
in reddenda r T* P
; mdufionis, ,
) impedien-
fiue vt ita dicam, incarceratW
A ltl0nC qUipPC fP irifuirri buereobIiuioncm
cZre '/fn
rcil.cctcorporisdefedum,
, mamfcftum
ramquealienumabilliusperfedli^cu
" • co« nofcerc > <® d & intolerabilis
»V error cd.Vrxtc
rea cum aiuntamma mutan
non pofTe, quia mutatio
quarlibet fpirituali
quam e, tribuunt natur* officeret
, nihilautem impedi oud rmnTil
,
" 5 m0nC 1tt!r r'
mdC ’ & CXCitCtUr
sSmm vI t ’ &£

r ? ii vjiam in ea
cunqueexignatn) corporeus aliquis
mutationem
morus efficiat, quidni etiam
fcien-
feSE
tram quam prius non habebat
minifterio corporis perinde
vllam ab comutationena intrinfecus acquiret i-
recipere valear r r’

eam fateamur magis confcntancumeft, vt

rationi
aderamus iJliusoDe
acquiri luturalcm animz
perfc&ionem , camque cui
motus hofce ccfr
P ° rC ° S llnmeciutc P r*" 1 ' ttl experimur , cum nullum '

illius veftigium
n
tea appareret quam obfcuram quandam intimationem an
;

Itentia modufque quo peragi poffit a nobis icrnnnnf»

ficti cuiuseri
CLnusexi-
certe
rem
quenquam pLfSpsffifcipfei,
cui cognofccrt pronaturu ejl
, txiJkntUm habere
buent, fimulquc obicruauerit prodi
nuam anr
Lid^imbumm ^
vr

ad eadem indicia aud*

p^lJlm
 '

De Anima rationali Caput Xf. , 45!

in fe cognitionis, dubitare poffe,/]uinficutresiilanondum cxiltensad
cxiflentix (latum transferri potuit, ira etiam a minori ad maiorem cogni-
tionisperfedionem mutari poffir.
: Hoc igitur vcluti fundamento pofito , firmirerque flabilito quod it
,

anima adhuc vnita corpori profc<3 us in fcientia faciat , difficultatem ip-

fam aggredientes expendamus, quid ei profinrhuiufmodi in corpore cognitio fcien-
incrementa, cum non citius ab eo (cparctur.quam naturxfux merito Jm Jn,mx - (ic

rerum omnium cognitione inftruatur. Quorfum tanto ftudio, tanto- hr-

que labore paucarum , vt ita dicam , guttarum viuram anticipat, quibus imotem K<u «t
cognofcendi ardorarque fitis irritetur potius, quam fatictur, poil mo-
dicam tem(X>ris inoram integrum cognitionis oceanum pleno perenni-
que luuftu potatura. Certum eft animam, vtpote corporis (ociam, ei
adaptari Sc proportione quadam refponderc; conclufumquca nobis elt
camadhuc corpori vnitam illius per fedionis, cuius capaxeft.nempcco-
gnitionis incrementa acquirere, ficuti corporidotcs fux, robur (cilicet
agilitalquc accedunt. V triufque igitur profe&us ad muiceni coparcmus, ' *'
lucis forfan aliquid inde recepturi quibus dilcernamus commoda qua:
proucninnt animxex diuturna ipfius in corpore mora, fi tradito fibi hol-
\
’’
pitio rede vtatur. Quemadmodum ergo homo cui corpus omnibus luis ‘

membris apte compa&um & conformatum a natura tributum cft , nifi

,

curam fubinde & induflriam in iifdem exercendis afferat , multis rare-

bit dotibus quibus alij, maiorem in huiufmodi exercitio diligentiam ad- <

1 bibentes, praediti erunt. Sitver.gr. in ipfius cruribus, manibus, brachiif-

que exadla fingularum partium fymmetria , non valebit tamen curfu,
palxitra, vel fpiculorum ia&ucum ijs contendere qui corporeis huiuf-
modi exercitationibus multum temporis laborifque impenderunt- Ha-
beat a natura digitos exquifitiffimo , vt ita dicam .artificio formatos , &
, & celeritatem compara-
ad fummam in mouendo prompritudinem
tos, fiteftitudinem tamen pulfare haud didicerit, nullum vnquam hoc
inflrumento concentum edere valebitjicet planiffime videat &\compre-
hendat omnia qux vel a peritiffimo in hac arte Mufico cqgnofcuntur:
neque in celeti volubilique digitorum motu hunc artis profeflorem imi-
tari poterit, quanquam forte argutiores aptiorcfquead id digitos a na-

tura acceperit. Nimirum facilitas &• promptitudo tum in hifceartibgs,

tum etiam in omni corporismembrorumqueipfiusexercitatione, crebra
carundem adtionu repetitione acquiruntur quibus membra motibus fuis
aflucfcunc profectus in ijs faciunt , apta denique promptaque reddun-
,

tut ad munia quibus defl inantur obeunda.

'
Simili «nodo fetes habet in anima, cuius natura eft id quod cognof- ,
s
cit: varix ab eS partx cognitiones brachiis, manibus, digitis, «turibus,
femoribus, cxcerifque demum membrisex quibus corpus componitur '

,
apc£ comparari poffunt; omncfque hx cognitiones in vnum collc&x, *

ipfius fubffantiam , dicam, conflant & componunt. Poirohxc

vt ita

illius membra licet fpcdhto etiam impcrfedfiffimo ipfius flatu

, integra * ?
fintapte'qucconformata(vtfimilitudiniacorporibus dudfzadhuc in-
GGg iij
 432 Tra&atus Secundus,
iiftamus) frequenti tamen Sc conuenienti illorum vfu, inftar mem-
brorum corporis, maioris profectus perfedionis capacia funt. & Cum
iterantur actus quibus obiedum aliquod cognofciiur, lecunduseiufdcm
natura; cft cum primo , cum lecundo , Sc fic de exteris. Horum
tertius
etiam quilibet perficit cognitionem obiedi illius omniumque qux ex
eius cognitione pendent , eandemque fortiorem reddit & viuaciorem.
Quiniino globulorum miffilium repetita Ixpius ad eandem meram di-
rcCtio , nouum femper in mittentis brachio robur dexteriratemque ge-
nerat. Dubitari enim non poteft, quin caufa aqua effedtus quipiam pro-
ducitur, frequenti virium iduumque (uorutn iteratione fortius perfe-
diufque eundem eliciat. Concludi igitur potcfl rationalisanimx cogni-
tionem ( qux reuera non diflinguitur ab anima ) pcrfcdiorcmflefoitio-
rem, vel languidiorem & debiliorem in altera vita fururam.prour ani-
ma iuprxfenti Ixpius Sc vehementius , vel rarius ianguidiufquc obie-
dorum quibus generatur contemplationi incubuir.
Tlt. Porro duo funr genera rerum,quarum cognitioni acquirendx, labor
rtudiumque ab hominibus impenduntur: quidam enim uamrxarcana
corSTq*"'!^
lue viti fciui- rimantur, varietatem obiedorum quxfennbusobjerfantur,velratio-
cill io deteguntur, (cire appetunt. Ahj fupra negotia humana artemve
addlft!
pcrfcfliorcsiitu aliquatrf , cuius prof.flione viditant, tuentem non attollunt. Pofleriot
ne in alteri vit, hj c cognitionis appetitus fercur tantum ad particularia, id efl.vnaali-
& indoftuium qua paucil ve rerum iptcicbus contentus ell , quarum genus iplum vul-
anim*. gi captum non excedit proindequeobieda appetitum hunc impfeA-
;

& contemptibilia funt priora vero dignitate amplitudine

tia, vilia
, ,

& excellentia polleriotibus hifcc adeo antecedunt, vt nulla inter e»

,
. comparatio inflicui poffir. Si cogitemus ergo quantum in altera vita dif-
crimcn quoad peifedionem Sc eminentiam inter duo hxc hominum
genera futurumfit, apparebit eos qui Audio & contemplationi nobilium

illorumobiedorum in hic vita dediti fncrc, habituros vniucrlalcm fuam

cognitionem (id ell animam) viuidam Sc perfedam. Aliorum ver®
,

animx qui raib fc fupra fcnfuumobieda clcuantes tempus omne Au-

diumque nugis impenderunt , dcfidix huius p cenam luentes languid*
erunt& impcrfedx, inftarcorporumpalalyucoircptorum,vciobde-
prauaramvidus rationem aegrotantium, vt cum virgines perfedo cor-
poris habitu a natura dotata: , cfcas praui Sc infalubris fucci foJiJiori
alimento prxfercntcs , fub graui pituitofx cathexix onere langues-
cunt.
IV. Vt res hxc clarior cuadar,confidcrandum cft obieda quorum cor-
aiumjf • • a a
/ 1 ?

m gnitionem acquirimus, dupliciter noslub boni Sc conuenicntis ratione

,

eortrni qui
hic vha fcftan- afficere. Pr ior modus eA cum fpecies boni in communi fila ratione fpc*
^ati > & P 0 ^ diligentem circumflandarum omnium infpcdionem ,al-
<

finsfaUciffimi;, licitnosad ipfius profecutionem. PoAcrior vero accidit quando ad bo-

num ‘I 110 '1 nobis PrilMti,n conucnire videtur, appetitus pondere ferimur.
«juiB ntinf<rli-
f
nihil interini inquirentes an adiuudamfibi habeat circumAantiamali-
ciflim* . quam vel refpcdum quo noxium reddatur necne. Porro cognitiones ex
poAerioribus
 ,

De Anima rationali, Caput Xi. 433

pofterioribih liifcc obicdis orienres , diligentius plerumque a nobis cx-
coluntur.quam quar a prioribus gignuntur: partim quia obieda illa fre-
quentius nolSis occurrunt, fieceflitatc vei iudicio identidem ea redueen-
<e :
parum quia imprefliones ab ijs fadi addita partionis vehementia
fortiores euadunr. Paflionis quippe impetu fipius ad huiufmodi obie-
da quam ad alia quiuis abripimur, nifi tumultuantes ipfius motus a ra-
tione cdmpefcantur & (uppiirnantur; quod plerifquc minime contin-
git. Animi igitur illorum qui affedibus fuis indulgentes, ea duntaxat
bona irradenti
i viti profequuntur
,
qui fibimetipfis priuatim conue-’
nire videntur, male &iniqualircrcompadi(fi ita loqui fas fit) e cor-
poribus fuis migrabunt', conferrique haud ineptepoflunt maqco inhabi-
liquc corpori, cuius membra principalia regendis moucndifque citeris
non liifficiunt; quia nimirum illa ob fpirituum inopiam, & exercitatio-

nis defi-dum ,
languida & infirma cuafere, hic vero hydropicis noxiif-
que humoribus diftenta plus iullo intumuere. Ratio autem huius int-
qualiratisinanimisiflis imperfedis inde peti debet, quod iudicia qui ijs

inexiflunr male fibi inuicem refpondcnt , vtpotequorum alia ab aliis fir-

mitate, & dicam robore plus iquo fuperantur. Porto quid ex
, vtira ,

huiufmodi dilpai itate fequatur relpcdu fcientii , iam declaratum cfl;

&
neque vero fi adiones negotia hominum fpedemus,minorapparebit
thildem vis. Supponamus enim duo iudicia iniqualia qui in operis cxc-
cutione fibi mutuo contradicunt > fit, ex. gr. vnum horum iudiciorum,

bonum mihi efl manducare vt famem expleam alterum vero , bonum mi-
hi efl fudere
.
quia fudiorum
meorum rationem breui redditurus fum. His
fta pofitis :fi'vnum horum iudiciorum fit validius altero, v.gr. fi iudi-
dum quod didabat manducandum ede, priualeat alteri quo ccnfui
\ vacandum cfle (ludio ; eflo , rationi magis confentaneuth fit pofteriori
iudicio obtemperare, id tamen in prifenti nihil referti rationes quipp>e
tnoucntad adionem prout determinatio illarum intuitu fada firma cft,
vel imbcdlla radio igitur mea fcquetur fortius ipdiciumj proindeque
omittentur a me (ludia vt menfr accumbam.
lim vero vt qui modo dida funt flatui animi (eparati applicemus',
memoria repetendum cft, fpiritualia iudicia qui in corpore exiftens col-
legerat in eadem lam a corpore feparata remanete: confiderandum quo-
que quod illius in Itoc (latu operationes nequeapaffione neque acaufa
vlla ve! difpofitionc corporea oriuntur, fcd (piritualium duntaxat iudi-
dorum qualitatem & efficaciam fcquuntur: ex quibus manifefte dedu-
qui futun cflent in altera vita adionesfimiles ijs quas in prifen-
dtur,fi
tiexercemus, puram iam a corporei foeceanimam ijs (elcapplicatufam
pro iudiciorum fuorum ratione perfedione
,
qualitate. Fateor equi- &
dem nullam huiufmodi adionem in futuri viti exercendam cfle rema- i

riet tamen in anima difpofitio quidam & promptitudo ad illius exerci-

tium. Et (ane redam animi feparati apprehenfionem formare veli-

fi

faus, concipiendum cft hoc ad ipfiusnaturam pertinere neque enim

f
in eo ftatuquicquam haber puter naturam , vtipoftea explicabimus)
GGg iij
 43 * Tra&atus Secundus,
fiftamus )
frequenti tamen & conuenicnti illorum vfa, inftar mem-
brorum corporis, maioris profcdus 6c perfcdionis capacia funr. Cum
iterantur adus quibus obiedum aliquod cognofcirur, lecundus ciuldem
>v natura- cft cum primo , tertius cum (ccundo , & fic de exteris. Horum
etiam quilibet perficit cognitionem obiedi
illius omniuraque qux et

pendent , candemque fortiorem reddit & viuaciorem.

cius cognitione
Quinimo globulorum miffilium repetita fxpius ad eandem metam di-
redio , nouum femper in mittentis brachio robur dexteritatemque ge-
nerat. Dubitari enim non potell, quin caula aqua eff.-dus quipiam pro-
ducitur, frequenti virium iduumque (uorutn iteratione fortius perfe-
diufque eundem eliciat. Concludi igitur potcfl rationalis animz cogni-
tionem ( qux reuera non diflinguitur ab anima ) perfediorem flcfoi tio-
rem, vel languidiorem & debiliorem in altera viti futuram, prout ani-
ma in prxfenti impius & vehementius vel rarius languidiufque obie- ,

dorum quibus generatur contemplationi incubuir.

•it. Porro duo funt gcncra rerum, quarum cognitioni acquirendx, labor
eoumc)*?'!?*
fiudiumque ab hominibus impenduntur .-quidam enim naturxarcana
luc viti fcico- rimantur, & varietatem obiedorum qux (enfibusobuerlantur, vel ratio-
‘j'"™ cinio deteguntur, feire appetunt. Alij fupra negotia humana artemve
pcrfcflioresiint aliquanf , cuius prof.lTionc viditant, mentem non attollunt Pollerior
ne in alteri viu hic cognitionis appetitus fertur tantum ad panicularia,id efl vna ali- ,

& indoftumm q ua paucil ve rerum ipcciebus contentus clt, quarum genus lplum vul-
gi captum non excedit i proindeque obieda appetitum hunc imp/eft-
& contemptibilia fiint priora vero dignitate amplitudine
tia, vilia
. ,

& excellentia pollerioribus hifcc adeo antecedunt vt nulla inter ea

, ,

comparatio inflitui podit. cogitemus ergo quantum inaltet* vita dif-

Si

crimen quoad peifedionem &

eminentiam inter duo hxc hominum
genera futurum fit, apparebit eos qui ftudio & contemplationi nobilium
illorum obiedorum in hic vira dediti fuere, habituros vniuerfalcmfuam
cognitionem, (id cft animam) viuidam & perfedam. Aliorum vero
animx qui raio fe fupra fenfuum obieda clcuantes tempus omne ftu-
diumque nugis impenderunt , delidix huius poenam luentes languidx
erunt & impcrfcdx, inftar corporum palaly fi correptorum, vel ob de-
prauaram vidus rationem arrotantium , vt cum virgines perfedo cor-
poris habitu a natura dotatx , tfcas praui & infalubris fucci (olidiori
alimento prxfcrcntcs , fub graui pituitofx cachexix onere languef-
cunt.
**•
n inimz .
Vt res hxc clarior cuadar, confiderandum
ca- cft obieda quorum
X»*oa
.
- •
..
.
r t A ii
J
eorom qui m gnitionem acquirimus, dupliciter noslub boni Sc conuenicntis ratione
i . .

iucvvufcdUn- afficere* Piior modus eft cum fp:cies boni incommuni

fua ratione fpe-
<aatl > & poft diligentem ciicumftantiarum omnium infpedionem ,al-
licit nosad ipfius profecutionem. Poftcriorvero accidit quando ad bo-

“fc'tr nunl q uoci n °bh priuatim conucnire videtut, appetitus pondere ferimur,
quin^ntinfali- dihil interim inquirentes an adruudam fibi habeat circumftantiam ali-
cifliru*.
«juanivelrefpedum quo novinm reddatur necne. Porro cognitioneser
pofterioribus
 De Anima rationali, Caput XI. 433
obieris orienres , diligentias plerumque i nobis ex-
pofterioribtis hifce
coluntur, quam qua: a prioribus gignuntur parrim quia obirda illa fre-
:

quentius nol?is occurrunt, liccefliratc vel iudieio identidem ea reducen-

te :
parum quia impreftiones ab ijs fadi addita partionis vehementia
fortiores euadunr. Partionis quippe impetu (ipius ad huiufmodi obic-
da quam ad alia quaruis abripimur, nifi tumultuantes ipfius motus a ra-
tione compefcantur & (uppiimanrur; quod plcrifque minime contin-
git. Animi igitur illorum qui affedibus fuis indulgentes, ea duntaxat
bona ii#przl'cnri viti profequuntur, qui fibimccjpfis priuatim conue-
nire videntur, male & iniqualitercompadxffi ita loqui fas fit) c cor-
poribus fuis migrabuntteonferrique haud inepte poffunc maqco inhabi-
lique corpori, cuius membra principalia regendis mouendifque citeris
non fufSciunt; quia nimirum illa ob Ipitituum inopiam, & exercitatio-
nis defedum, languida & infirma cualere, hic vero hydropicis noxiif-
que humoribus diftenra plus iufto intumuere. Ratio autem huius ini-
qualitatis in animis iftis imperfedis inde peti debet, quod iudicia qui ijs
inexiftunrmale fibi inuiccm refpondcnt , vrpote quorum alia ab aliis fir-

riiiratc, &
vtita dicam, robore plus iquo fuperantur. Porro quid cx
,

huiufmodi difpaiitate fequatur rcfpedu fcientii , iam declaratum cft;

neque vero fi adiones & negotia hominum fpedemus, minor apparebit
tiuldem vis. Supponamus cniria duo iudicia iniqualia qui in operis exc-
cutione fibi mutuo contradicunt ; fit, ex. gr. vnum horum iudiciorum,

bonum mihi ef manducare vt fumem expleam , alterum vero bonum mi-

,

hi ef fudere , qui.t fudiorum meorum rationem breui redditurus fum. His

ita pofitis :fi'vnum horum iudiciorum fit validius altero, v.gr. fi judi-

cium quod didabat manducandum crte, pnualeat alteri quo ccnfui

vacandum crte ftujio ;

efto , rationi magis confentaneum fit pofteriori
iudicio obtemperare, id tamen in prifenti
nihil refert; rationes quippe
tnoucnt ad adionem prout determinatio illarum intuitu fada firma cft,
vel imbecilla radio igitur mea fequetur fortius ipdicmm ; proindeque
omittentur me fludia vt menfe accumbam.
.-i

Iam vero vt qui modo dida (une ftneui animi (eparati applicemus,
memoria repetendum cft,fpiritualia iudicia qui in corpore exiftens col-
ligerat in eadem iam i corpore frparata remanere confiderandum quo- :

que quod illius in Itoc ftatu operationes nequea partione neque acaufa
vliavcl difpofitione corporea oriuntur, fed (piritualium duntaxat iudi-
dorum qualitatem & efficaciam
fequuntur rex quibus manifefte dedu-
dtur,fi qux futuri crtentinalteiavita adiones fimiles ijs quas in przlen-
(iexercemus, puram iam a corporea foeceanimam ijs (irfc applicaturam
pro iudiciorum fuorum ratione , perfedione qualitate. Fateor equi- &
dem nullam huiufmodi adionem in futura vita exercendam crte rema- >

ftet tamen in anima difpofitio quidam &promptitudo ad illius exerci-

tium. Ec fane fi redam animi feparatx apprehenfionem formare veli-

fnus, concipiendum cft hoc ad ipfius naturam pertinere ( neque enim

irr eo ftatu quicquam habet puter naturam, vti poftea explicabimus)

GGg iij
 434 Tra&atus Secundus,
quafi ad a&ionemeo efficaci* gradu quem illa iudiciorum varietas in
quz ,vt ita dicam, diuiditur, permittit eliciendam, nara &dcftinata fo-
ret ; id cft , tanto aptior efletad vniusa&ionis exercitium quam alterius

(fi omnino vllam exercendam haberet ) quanto fortius ei ineflet iudu

ciumdc vnius, quam de alterius a&ionis conuenientiai quod peritidc
eftac fi diceres, quanto vna harum aftionum diligentius exculta foret
quam altera. Atque hinc licet concludere motus illos qui in homine, ra-
tiocinationem confcquuntur , inanima feparata fpiritualia ipfius iudicia
fecuturos.Quemadmodum ergo ille ex fruitione boni quod difiderat,
gaudio, triftitia vero ex eiufdcm priuationc afficitur, eidemquefi piafens
fit auide incubat , firrniterque adhirer ; eo autem abfenteira affligitur,

Vt nihil folatijadmittat,hoc vnicc curans, inhunc voroiumluorpin api-

cem anxie fufpirans: ita in anima quoque feparata h.tc omnia ted ma-
iori multo vehementia reperiuntur foelix ea vel mifera futura cft pro
:

qualitate &
merito fpiritualium iudiciorum ac defideriorum c quibus
ipfa (e in hac vita, vt ita dicam, compofuit & compegit. Si cognitionis
& inrcllc&ualium obiedorum fici in hac vita teneatur , quid ea fceli-
ciusefle pteft cum inexhaufta feientiarum plenitudine (atiatur > quod fi
quis in fluxis caducifquc bonis fccliciratem fu3m collocauciit
,
qualia
fune diuiti*, voluptas corporea, honor, potcfias.&id genus alia, quz
mundi huius propria exeuntem indeanimt (equi nequeuntiea tunc etiam
a corpore feparata toto defiderij fui pondere feretur in iJolutn ifhid
quod numinis inftar venerata eft hocabfentencc fcicntil , quanracun*
;

que demum fuerit, nec alccriuscuiufpiam boni fruitio grata illi & iu-
cunda futura cft fimiiem dixeris homini qui cum pleno deliciarum
:

oceano affluat.impotcntiaffe&uumfuorum tyrannide abreptus,humilis

cuiufpiam obic&i amore implicari fe permifit , quod vel amorem mu-
tuum non rependit, vel certe ob impedimenta votis obftantia obtinni

nonpotcft: quo fit, vt exigua hatc,vticadicam, gutta fellis, fcu potius

fpernendi cuiufpiam oblctftamcnri priuatio (
quzrcipsa mhiirft )
totum
felicitatis hiuftumquo quantalibet votorum vcluti fitisfatiari pofler,
amaritudine fua inficiat & corrumpar. >*:*
v.
Sutus anime
Cxterum nulli huius vitz dolores, rriftitiz, & angores ( terrena nem-

»itti«d«diuTin P c habitatione fenfum,'fi ita loqui fas fit, animz, quz voluptatem dun-
«Itcrt viti. taxat aut contrarium ei dolorem percipit, opprimente, minuente. St he-
betante )
miferiam animz fepararx ita vt diximus affetftz adumbrare
fufficiunr, cuius operationes omnes vehementiffimz funt, cui pro na-
tura cft pura adliuitas, quz denique ipfa nihil cft nihil fpirat przter
,

fidentiam & cognitionem. Fateor equidem motus huiufmodi cum ia

homine excitantur, partimapaffioneprofici(ci;adcoque haud negabo
quin fimul cum corpore extinguanrur nulla rclida impreffione in ani-
ma feparata , quatenus ab c£ folum radice pullulant: exterum prwe»
impetum paffionisquem in motibus iftisobferuare eft, vis etiam ratio-
nis apparer, propriis nimirum facultatibus vtentis, in profccutione illiu*

boni quod a paffionc commendatur, legicimoque difcurfu conclufiones

. inferent»

/
 De Anima rationali, Caput XI. 4'^
pondere i-i alteram partem
inferentis ex principio illo, fiue indicio cuius
magis inclinatur : hxc enim anima fui cidemqut,
fpiritnalis iudicif tn

vt ita dicam, infui manifeftillima indicia funti proindeque haud minus

cuidensefl: motus illos quatenus a Ipirituali hociudicio oriuntur in ani-
ma reparata permanfuras.
Quse modo di&afunt ita forfan a nonnullis inrclligentur, quali vel-
lem Ipiticualia hxc iudicia ab animi ferri ima prxfciipta rationis, Jcgi-
i

timumque eiufdem difeurfum , cum tamen nih minus in animo ha- I

beam : iratus enim vehementius inanima feparata iudicium, & pnffio-

nisin corpore violentiam fimilitudine quadam fibi inuicem refpoiidere,
hoc duntaxat Volui ,
quod ficur pallio quandoque mouct rationem ad
inuclliganda auxilia quibus finem fuumaflequi valeat, ita vehementius
hoc iudicium rationem ad fe trahit cum a&ibus illis qui iudicio illi con-
nedtunrur , quamuis a ratione abfolutc Si vniucrfim I pc&ara alieni lint:

ordirtisquippe perturbatio in animi feparata inde oritur, quod huiuf-

modl iudicium prxualeat exteris quibus fprdtara eorum naruta cedere
deberet. Quare fi quis imaginem anima:, vt ita dicam , incoiripofirx
poftquam a corpore feparatur fotmaredefiderat , conferat eam corpori
cuius membrum aliquod enormius foret , puam vrxqul proportione
exteris refpondercr; vt fi manus exemp.gr. maior foret, quam qtx a
brachio 'regi , aut pes largior grauiorque quam qui a crure femoreque
commode moucri polTet : fac deinde partes has per fe a£liuas& opera-
trices efTc, itavt licet regi non pollent proprias tamen fundlioficsconn-
nuo ederent , qux brachi erui ifue finitionibus contrarix forent , adeo-
j

que ad motus qui cum exteris confitere nequirent femper tenderent;

vnde hoc demum incommodi lequcrcrur, quod vttifque membris inter
fediffidentibus neutrum effetSha fuo porirctur: quibus haud incongrue
refpondet fabula illa pcerarum fingentium monltrum quod fcyHarp

appellatu:, cui pro partilius inferioribus funr canes infcltis ridlibus fibi

inuicemViinantes, vnius tamen corporis ad quod vc membra pertinent

focierate iundli.
Cxtcrum hunc, qui magni fime momenti et prclHus
vt articulum
adhuctangamus, & iuxta philofophix leges expcndamussbbfcruandum
incompofi:x,quamdiximus&fccumpugr
eft, fequentia h.rc iudicia
nantis, animx infita& plane infixa e(Te. Nimirumquod imprxfentia-
rum male fc habeat quod fine bono cuius defiderio tenetur bene fc ha-
;

bete nequeat; quod boni huius fruitio firci irnpufsibills; quod denique
ftatus in quocllfummo lludio conatuquc fugiendus fit non quidem ,

mutando iudicium, cum hoc in naturam ipfiusvcrfum fit, frd bonum

quod deperit profequendo , idque totis viribus totoque adliuit tis (ix
,

iondereacnifu. Cum ergo hxc incompofirx anirtixconditio fit , ca-

Iamkatoftm & infoclicem ipfius flatum facile apprt hendes cnimueto :

«rumnx omnes quibus hxc vita obnoxia cftab illius miferia infinite fu-
perantur. Nam cum gaudium omne & triftitia quibus etiam hic affici-
mur ab anima oriantur, fieri non poteft quin depofita corporis farcinS,
 a*
43 6 Tra&atus Secundus^
qua natiuuseius vigor impeditur fummopere & hebetatur , bperatidrtel
'

illius omnes vehementiores longe &viuaciores faturi finr.

>

vi. Verum conclufio quam modo deduximus vrpotc quae ingemerit

fequclam leuiter praetereunda no eft: fed adnitenduro nobis
in^uu/cur* p°ft k trnhic
fai.citas&mi- pro virili, vt mirabilem illam vim efficaciam detegamus quiopcrario- &
ferii alterius *i-
n jbu S an jnix feparatz propria eft certius inde colledturis quis ea mifeiil ,
urcxtrcnulmt. r
aut rodicitatis
.. . .
1
,
*
} A Inquiramus igitur quonam
*
modus in alccr* vita expedter.
* * • .* . .

padloailus aliquis, vel judicium animifortior cfficacior cfle poffit,' l

&
fiuc per fe, fiue per additionem auxiliorum ad hunc effe&um fimul cuin
ipfo confpirantium. Vt abadhi in fe fpe&ato ordiamur; cerrum cftnon
pofle redtius iftimari vim illius & efficaciam ,quam -xcffcdusinde de-
riuati infpedlione :caufa enim &cfFcdlus vrpotc correlata inutuam fibi
. inuicem luccmafferunt. Eam irituraggredicmurcomparando pro mo-
re noflro effedtus (pirirales iudicij in anima exiftentis, cum materialibus
illis quae operatione & motu corporum producuntur. In his tria decur-
runt oblimanda, ex quibus agcnriumvnde manant virtus illimari po-
tc(l quxdamenimadliones longiori tempore durant, alis per amplio-
••

rem locum diffunduntur» nonnullae denique eundem effedhini in am-

pliori loco & minori tempore confequuntur qux quidem poftrema :

, i maximam in caufis vnde procedunt vim agendi arguunt. Si quoad

V haec ergo animam feparatam corpori conferamus, quantus entquam- ,

_.:
4/ Y' * que incredibilis virtUtis cxccflus quo vel infimus horum fpirituum fu-
H?- perat corpus omnium qux in rerum natura vel reperiri, vel fingi poflunt

adhtofiflimum. Iam enim fupraoftenfiimeftanitnam feparatam omnia

• fimul Ioca&temporacomprehendere,adcovtvjrtusipfiusneca loco
nec a tempore pendeat vtrumque feilicet abfoluro quodammodo do-
,

minio fiipergrcfla,quantitatcnvomncm indiuifibili apprehenfione com-

l
v
.
’ pledlcns , omnes denique partes motus debito fibi ordine difponens, &
quid in qualibet earum euenturum fit vno veluti intuitu cogflofcuit.
• Ex alia vero parte anima vnita corpori, vtpoiequz a fcnhium operatio-
ne dependet, vnum
cumque definitum locum, vel tempus
duntaxat
vno eodemque a dius contemplatur atque vt omnes cuiufuis adlronis ,

V' . circumftanrias comprehendat longa ratiociniorum (erie indiget; &ve-

ro cum vires omnes collegerit , quantum abcfl a plena obiedfi circa
^
quodverfaturcomprchenfione. Quare fi vtramque hanc animam.ad
inuicem conferamus , certo deprehendemus rationem illius qux a cor-
porefeparata eft, adalteram corpori vniram,fimilem efleeiquzin to-
ta temporis duratione, totaque lociextenfioheadquamuis eorundem
partem , minimamve particulam , vel qui in ajjfoluto temporis lociqu*
omnis comprehcnfore, ad cum qui exiguam duntaxat eorundem por-
'
-» tionem detegit, reperitur. Quicquid anima in flatu illo feparationisap-
petit pet totam deinceps xtcrnitacem appetere non definit, quicquid
,

optatvtbonum fibiabfoliitc conueniens optat, proindeque voto cuili-

ber toro iudicij fui pondere incumbit. Similiter eminentia
.
illa qulani-
* Cia feparata locum omnem fupergreditut in fingula ipfius vota impen-
* ditur,

m
i. * & iM'
 De Anima rationali, Caput XI. - 43^
ditur,.quandoquidem in illo (latu nulla ei relinquitur locorum varietas,
vt bonum aliquod in vno optet quod inaltero rciici.it, quam votorum
diorum limitationem, vnita adhuc corpori femper experitur. Quicquid
igitur ab ea in alteri vita optatur r iuxta modum quo tunc fe habet ad lo-
cum optatur; id eft, deuti talis anima c* abfoluca quam habet ipfius loci
in communi comprchenfione, vim habet operandieodem tempe e in
omnilocoi ita quod libet ipfius votum, fi foret de re qux in locorffici

poftularet, eandem in omnibus prorfus locis producere valeret job in-

gentem vim & efficaciam quam in quodlibet leorfim votum impendit.
Tertium ett quo vigorem & efficaciam agentis corporei illimai polle i

fuperius diximus nimirum xqualis adhonis in breuiori tempore &

, (

ampliori loco pofitio

)
haud aliud eft quam duorum cus modo ex-
plicuimus combinatio , adeoque necelTe non eft vt in eoami us im- I

moremur oftenfuri rationem animx feparatx ad animam corpori

Vnitam eandem plane hac 5cin exteris cfle, quandoquidem virtus
in
animx feparatx ad omnem protfiis locum in momento temporis exten-
ditur.
Quarcvt hunc demum articulum claudamus fupercft dunfaxat ex- ,

pendendum qus aam fieri poffit virtutis acccffio ad efficaciam iu.

,
i ij

per auxilia extrinfecusaducnientia. Cum lapiens quifpiam & eruditas

conclufloni alicui vel iudicio firmiter affemirijcandcmquc in animo, vc
ita dicam, figere aggreditur, omnia qux ex iHaconfequuntur mature

ponderat, antecedentia quoque ad aflenfum prouocantia diligenter ex-

pendens: & quidem fi poftleriam medicationem diligcnfquc examen
momentorum omnium, ad conclufionem quam animo infixurus eft
per linentium, nulla occurrat difficultas, fcdcircumftantix omnes exaifte
conucnicntes veritatem eius confirment, (ublata omni incertitudinc, &
flu&uationeplenum perfedhimquc ei affenfum prxbet affenlufquc hic ;

eo firmioreft, quo pluraad cum extorquendum argumenta confpirant:

adeo vt licet peifedii demonftrationeciarove ipfius obie&i intuitu , dc
conclufionis fux veritate certus redderetur , quia tamen fingula hxc
momenta cxtrinfecus petita vim fuam habent eandem perluadendi, no-
num afferent robur, nouamque euidentiam,quibus intcllc&us in acqui-
fita prius demonftrationcplcniusacquiefcat. Nam fi fingula hxc mo-
menta fatis perfe lucis habeant, ad oftendendam propofitx conclufio-
nis veritatem, metuendum non eft , ne fefe inuiccm impediant; quinimo
mutuum fibi robur conciliantia fimul omnia confpirabunt ad conuina
cendum ita intelledhim , vt fublata omni dubietatis fpecie , firmiter
prompteque eidem affentiatur. Ab his iam ad animam feparacam afeeii-
dentes, adcalcnlum (fi poffumus) reuocemus ingentem argumento,

rum & teftimoniorum numerum quibus fingula ipfius iudicia confir-

mantur & ftabiliuntur. Veritates omnes feric quadam cateiurx, &in-

terfcconnexx fune, nec vlla demum corrclufio abaliaquauis tam re-
mota eft, quin certo illationum & ratiociniorum nexuex ea deduci pof-
fit. Confequensigitureftin anima feparati vbiomneshuiulmodi illa»
******* '*-***'
 43 ? Tra&atus Secundus,
tiones iam fa&z funt, clatcque in fcipfis abfquc vllo labore, aut vj{ateni-
ioris fucceftionccontpiciuntur, lingulas veritates fibi mutuo lucem af-
Sette; ita vt vnaquxque illarum coniun&ts exterarum omnium viti-
bus operetur ,
Ex quo m inifefte
fidemque fui faciat. , vnum-
apparec
quodque fepararx ?nimz iudicium vim & efficaciam quod ab aitetius

eadem vt vnita corpori formatur , infinitis gradibus fepararc.

Vt quae fufius hic difleruimus paucis comple&ar i tres vcluti radices
infinitatis in operatione qualibet animae fepararx deprehendimus, qua:
in operationibus ciufdcmvnitx corpori minime reperiuntur. Prima eft

ljbertas illa anima: leparatae quoad elfcntiim flue fubftantiam /iiam fpe-
dtatr. Secund i cil qualitas illa eidem conucniens , qua tempus omne
ac locum, id eft, quantitatem omnem permanentem & (ucccifiuam
comprehendit. Tertia denique & vltima eft infinitarum cognitionum
ad quamlibet ipfius operationem confpirario. Hanc iam veluti regu-
lam manibus tenentes, applicemus eam animabusbene ac male com-
potitis , cum corporis liti crgaftulum egrediuntur ; cogitemus earum
vnam ad bona illa afpiranrcm quorum plena illic prxlentiquc fruitio-
ne fati.ibitur: alteram vero impatienti illorum defiderio languefccntcm
quorum adeptio impoffibilis eft. Ecquod pbfccro g.iudium,ccqua dc-
ledlatio, ecquod animi iubilum.in homine quouis repetiti pottft,quod
cum prioris animz fcelicitate conferri mercatur 5 ecquis contra dolor,
anxietas, vel zrumna pofteriorismiferiam cxxquarepoteti ?
VH. Hi demum funt differentes illi cflctftus, quos diucrfa in hoc mundo
p f 0
cur immVri- viucndiratio,in feparatis a corpore. animis opcraiur;ex quibus, (imulque
tionaiis podu- ex ratiocinio quoad cofdem detegendos vfi fumus, clara (e nobis offett

n' ecSn coXm

^°' utio celebris iftius & tantopere apud philofophos agitatx quxftionis.
fliquandm mo- Quorfum anima rationalis in corpore cx carne & (anguine coagmcnta-
to, veluti earcere includatur? Quxftio hxc reucra illegitima eft mak-
quepropofiu, vtpote falfo nitens fundamento; inclufio enim anitnx
in corpore non eft incarceratio rei ante cxiftentis,quam corpus & ani-
ma conjungerentur, fed naturalis ei inexptionis modus, quippe quxali-
terin naturx theatrum ingredi nequit. Si enim anima iuxta ordinem le-
gcfquc naturx inciperet cfTc abfquc corpore in printo ptodudf ionis fu*,

momento perfetftum rerum omnium Icientiaip haberer, vel non habe-

ret; primum dicas , eo ipfoabfbluticqmplerique fpirirus rationem ei
fi

, tribuens , negas eam efle animam cui fcilicet naturale cfl fociam cfle
,

corporis, & corporeorum fcnfuum inrcruentu ac minifterio perfeitio-

nem fuam adipifei : fi autem non forcc quoad fcientiam perfedta, fed
duntaxat capacitas quxdamquz perfici implerique (cientia poffet , ha-
berctquc fe inftar cbartx purx in qua nihil adhuc fetiptum fuifleti ceird

nifi corpore includeretur, nullius vnquam obicdH fcientiam acquireret»

motus quippe Si alceratio corporibus proprii funr. Fatendum igitur eft
‘
• '• *•
naturam animx poftulare vt in corpore exiftac effc autem in corporc.eft
cfTc vnum quiddam cum corpore cui incfhadeoquc pars altera totius,
(eu compofiti dicenda cfl , cui a parte debiliori & imperfectiori corporei
nomenimponitur. >
Rurfus
 :

De.Anima rationali. Cupiit XL 439

Rurfuscum materia rei cuioflibet ante prxparerur quam finis ctii in-
; itixta illud e ffatum , Quod ejl primnm in intentiont
feruit perfeflfus fit
ej) ultimum in exteutione negari non porelt quin corpus aliquanto tem-

poris (pitio antecedat animam, vel certe fimul cum liexiftariproinde-

que nulla ratione niti videntur, qui afferunt animam extra corpus pro- m
dudlam ,eo poftea indufamfuiflei quandoquidem corpus fi nonanti
praeparatum fuerit quam anima in rerum natura exiftetet , illius falrem
exiftentiam fubfecutumnoneft. Concludendum icitur fieri non pofle,

quin anima incipiar, formetur, ac denique perficiatur in corpore. .

%
Potro quamuis verum fit,animas etiam illas qux Uatimarquevnitx
fuerint corporibus, ab iifdemfeparantur, rerum omnium fcicntiaprx-
diiascffe, diuturnior tamen aliarum mora vananoneft & mutilis, idque
non folum propter fpecieiex hac mora multiplicationem, ( neque enim
natura hac contenta eft ,nifi commodum prxterea aliquod anirox ipfi
accedat ) verumetiam ob mira & plane infinita emolumenta qux ammx
fi rcdlet i vtaturexindeproueniunt. Nam fi adlus quilibet animxfcpa- .

ratx, eos quiab hominiDUsin hac vita exercentur infinite fuperet ( vti ,

iamdeclaratumeff) confcquenseft vt quodlibet illius in eo ftatu incre-

mentum, infinitum quoque fit. Concludendum igitur eft, vitam diutur-
nam & cum virtute altam donum efle quo nullum maius vel excellen-
tius hominibus a natura concedi potuit. * VIn ,

Mouebit forte incautum Ictftorem, quod infcelicisanimxmifeiiam mifcri»

fxpe rcpetentes.dixerimuseam ex iudiciis qux in hac vita forrriauit, pro- »|y

"
cedere, qux haud dubie fallaeranti cum tamen manifeftum fit nulla ,
>lc<1 „ m.
huiufmodi ludidainanimafeparataremanerepofle, vti fupra oftenfum *fl utliutc ia-
eft. QupmodoigituraiudiciisanimxnafcipotefteiufdemmiferiaM x
nifcodawtT
terum qui traditam a nobis do&rinam cautius ini pexit ,ficile percipiet
mifcriamquamanimx (eparatx propriam dicimus, non quidem ex falfi-
tate , fed ex inxqualiratc iudiciorum qux in hac vita formauit prouenire.
Nam fi quis in minus quam in maius bonum propenfior fit , vbi ad
adfionem ventum, fuerit, maiori rclilto minus amplcdfctur (nullo in-
ierim exiftente vel in iudicio fa Ifitate , vel vitio in properifipnt ) ob folam
inxqualitatem propenfionum fiue iudiciorum refpe&u obiectorum cir-
ca qux verfantur. Nam
vt anima rellc ordinetur , bene le habeat, &
minor ei inefle debet inclinatio ad minus bonum, maior autem ad ma-
ius :
porro inclinationes hx quam iu-
in puris fpiritibus nihil aliud funt ,
.*

diciorum firmitas & conflantia, firma autem iudicia in anima vnira cor-
pori oriuntur ex repetitione plurium atftuum a fortioribus caufis proce- .>

dehtium, vel in circumftantiis benignioribus editorum. Atque hinc

demum apparet quo pallo anima abfque vlla iudicij falfitate reddi pofi

fit mifera ex ipfius in hoc mundo mora, vbi ipfius propenfiones plerum-

que bonxfunt,nifi ei quam explicuimus inxqualitate vitientur.

rS
HHh ij
I 440 Tra6Vatus Secundus,
t*
Li» 4
!*

CA P V T XII.

De perfifientia animi in ftatu in quo fe reperit poji

illo

primam fui a corpore fiparationem.

1. Duximus tandem animam rationalem e corpore cui hfc

Rado
catio huius
& expli- vniebatur, & cuius ope ac minifterio cum careris mundi
axiomatis , fi huius partibus commercium habebat > primum quoque
<4uf,t
• fit cultum ftolamquc einflignauimus, in quibus altriius or-

^ ,s incolis fefc oflendat. Supereft duntaxat expendendum quid ci po-

ftea cuenrurum fit , & an vllnm fubire poffic mutationem poft primum
feparationis fux momentum ,cum puris fpiritibus afloci.ita omni cum
fubftantiis materialibus commercio fubducitur. De qua difficultate vt
certius & dillucidius flatuatur, reuocemusin mentem axioma illud Ari-
ftotelis quod
Logica fuatradit; nimirum Siculi enutri tfl ft ejfifhu
in .

ft ,cuiifim ejfe , iu perinde verum ejfe Ji caufd m aiiu fit ,ftut caufins ,ef~
feflum quoque aftu ejfe. A xioma hoc duobus modjs intelligi poreft, pri-
mo quidem vtfcnlusiUius fit.ficaufaefFeftum fuum fortita fit.tffedium
quoque ipfum poni; & vero nihil hic latet myfteti), nec obid quic-
quam philofopho debemus , cum axioma eo fenfu infellcdhim nihil
aliud fit, quam eiufdem rciotiofa repepitio. Altera ciufdem interpreta-
tio ira fieri poreft, vr dicamus, fi cauli in natura & ratione caulae perfe-
cffe&um item cfTc id eft fi catifz in fe prsecisefprdJ.it* Se prout
(ftafit, ; ,

abftrahit ab cffctSfu nihil defit, effedum eoipfoponi. Atque hic demum

axiomatis Ariftotclici genuinus fenfus eft : de cuius ita intclledh verita-
te 8c cui dentia fi quis vel minimum dubitaret , facile conuinci po flet hoc
argumento. Sinilii)defidcreturprxrerefFe£him,efFc<ftustamen imme-
diate non fequatur, hoc ideo ctir , quia omnino exiam pofitis fequi noa

,
poteft nam fi (equi poflir, nec tamen fequatur , aliquid neceftarid po-
;

nendum eft vt fequatur hoc autem eft conrra hy porhcfim » qua fuppo-
:

nebamus nihil defiderari praeter effedhim iftud enim quod ponendum ;

eft adhuc defideratur. Si dicas cffctftum nondum fequi, fed fecuturum

abfquevlla mutatione, id a ratione ptorfus alienum erit :C enim fequa-

'

tur abfquc qu* iam pofita funt;quocffi

omni mutatione, fequitur ex ijs

ex prxeiscqux iam pofita fune fequatur , violatur iterum hypothefis j

ijs

, 1. fupponebamus enim cffe&um ex ijs quz iam pofita funt neutiquam

*
Effcflus agen-(cqui.

quIT fine"inoiu Cum ergo axioma hoc ita intellc&um euidens fit ,
prxfenti illud in-
upc Siur, com- ftituto applicemus ponamufque tria vel plura agenrit v.g. A, B,C, D,
,

<
l
uorum nu ^ uma hterquam in momento fiueindiuifibiliter operari pofi
mo momemo fit quibus pofitis ita difputo ; quicquidaquatuor hifce agenribuspro-
:

quo ponuntur duci poreft abfque vllo ad aliud qtioduis rcfpetftu per fc&u
4 ,
Atabfolu- m
agenm!
*
tumeftin primo inflanti quoipfa in rerum naturi ponuntur : Be quidem
fi per

«
 De Anima rationali. Caput XII. 44t V '

fi per roram deinceps zremitarcmabfque vlload res alias refpe&u vel

cum iifdem commercio permaneant, nullam vnquam-fubibunc muta-
tionem, nec quidquam amplius efficient , fed datu rt quem in primo po-
firionis fux momento habuere, tmmurabiliterconfcruabunt. Qmcquid

enim A,in primo momentocfficcre poteft,in primo illo momento tcue-

ra efficitur, quia indiuifibilitcroperatur: Item quicquid przciseab A,vel
ipfius acfioneaddiia B produci poteft , fequitur
prarcile pofitionemA,

& ipfiuS actionem & pofitionem B cum lui, fi B a£ti ,nem vllam ha- 1

beatquasnonpcndcatab A:&quoniani hxc omnia m eodem inflanti-

exidunt, quicquid ex hispixrise fequitur, & ex alio quopiam ijs In eo-
dem momento coexilicntc, & indiuifibilem eorum operandi modum
imirante, id eodem plane momento effici neccfle ed. Atqui aiHdnes
omnes C & D, & quxeunque demum ab A & B.dcriuata ab ijs virtute
excrerri poffunr.cum indiuifibiles fint, fequanturque prxcife aliquas ea-
rum quas diximttfa&iones ,- ex rebus fiue agentibus qux hocmonicnto
elidunt fequuntur.&quia ipfz indiuifibiles func,pcragi quoque pofliint
in hoc momento ; adeoqne omnia hoc momento rcuera efficiuntur.
Porro fi omnia qui ab ijs fieri podiint in hoc momento efficjanrur, nec-
quidquam ab ijs effier podii quod non fequatur ex pofinone alicuiushoc
momento exidentis, ac denique fi hac omnia indiuifibilia fint; aperti
(equitur fi quid ad ea pertinens hoc momento non exiflit, nec per to-
tam deinceps aeternitatem exidere pofTc.
Duabus hifce propofitionibus ita dcmonftratis , odendamus iam . ,
operationesomnes purorumfpifituum.qui nullatenusa corporibus pen- , urine»."

dent,nece(Tario indiuifibiles ede , id cft , nullam fucceffionis continui r uro,um

ratem includere; inquam, fucccflionis qux noux m infinitum di- lopr^XusT

illius,
,

uifionis capax eft.Nam fi rem beneexpendamus,apparebitfuccc(fionem

continuam, non ita a naturi comparatam ede, vt exiftentiam fuam in (e-
ipsipodideat;& ratio huiused, quii edentia huiufmodi fucceffionis in
et> confidit, quod aliquibus illius partibus iam prxteririsaliz nondum ad-
uenerint manifedum autem ed propriam illi exidenriam non' compe-
:

tere, cuius partes edcntiales ipfxnon exidunf, proindeque non minori

euidentialequitur, id quod nos fucccffionem vocamus, nullam in fcipfo
exidentara poflidere, quandoquidem vna illius pars cdcRtialis fimul cum
altera nunquam exidir. Neccflarium igitured vthuiufmodi fucccffio
in re aliqua p- m nente exidat qux etiam diuifibilis fit , diuifibilitas
quippe ad fuccedioncm eflcntialkcr pertinet: diuifibilitas autem perma-
nensillud demum cd.guod nos magnitudinem, fiue quantitatem ap-

pefamus^qua cum purifpiritus immunes fint, nihil euidentiuscd,quam

omnes eorum operationes qux a corporibus nullatenus pendent prorfus
indiuifibiles effe.
Iam vero, vt doftrinam modo traditam indituro nodro applicemus, corpore rtpm-
cum anima a corpore feparata fit purus fpiritus fiue intelli^cntia, cum-" u n “H»m fab-
uc omnes tum ipliustum reliquorum impiam fpintuum operationes poaptimumfc-
nt indiuifibiles, ncc fuccedioncm vilem continuam infc admittant, parationi» Tua
HHh iij
momentum.
 W
•
^ 442 Tra&atus Secundus,
n
concludendam eft fpcdfata tum priuatim ipfius animz naturi»
neceflario
tum etiam communi fpiritualium rerum notione, nullam ei muratio-
. nem aduenire pofle poft primam a corpore (eparationem quicquid ve-
:

. ro felicitatis, quicquid milerix fatale noctnomentumadfcrt.totadcin-

ceps xternitate fruendum, vel perferendum eft. Nolo tamen hic nega-
re quin ex ordine vniuerfalium reuolutiorium, quibus ex toto non cximi-
tur,ncc non fupernaturali rerum corporearum adminiftratione,a!iquam
fubire poffit mutationem : exterum rem hanc ijs ad quos pertinet expen-
dendam relinquo, vtpotequxex priuara animz natura nec dependeat,
nec omnino cum el coniun&a fit, adeoque hoc loco minime difeu-
tienda.
Eadem hzc conclufio alio adhuc argumento, przrer illud quod mox
' attulimus probari poteft.vt fi in hunc modum difputemus. Qaod lola

tnente & intelledu operatur , nullam in operationibus luis mutationem

pati poteft , nifi mente ipfa vel intcliedhi prius mutato: horum autem
mutatio accidere nequit , nifi de nouo aliquid addifear , quod prius igno-
rabat, vel veritatem antea cognitam dedifeens errori poflca afTentiatur.'
Pofterius hoc impoffibile efle iam oftcnfum eft, vbi probauimus nul-
lum anima (eparata errori locum r ffe .-prius vero rationi zque repu-
in

gnat, cum demonftratum quoque a nobis fit , eam in primo feparationis

fur momento omnia penitus obicdla cognofeere :certo igitur concludi
poteft animam a corpore fepararam nullam quoad mentem fiue intelle-
ilum (id eft nullam omnino) mutationem fubire pofTe. .

v. Etex his demum facile nos expediemus celebri illa obicdHonequzre^

ligionis Chriftian* defenfores tantopere exercet} qua nimirum zquirate
ternis fcppli- rationalisanima ob peccatum breui temporis fpatio commifTum^cretnis
ens iu(ie pu- '
jj fo fuppiicjjs puniatur. Ipfius enim naturz legibus cautam eft, vt
tuantur. .«•. ./*.
. . ,
" # <».•
animahommisqui inordinato incuiui piam, quam vt iuppemam f®Iid-
tcm.perfequitur, amore flagrans ex hac vira migrat, conditionis fuz me-
rito ineceflitatc eundem perpetuo retineat: porro iniquum non eft yi
zterno peccaitOjZternum quoque fupplicium imponatur.
. i, , - 1

il-.

Atf -

epilogvs
•
M* ™ 1
*\§Jf
. •
•
‘

'
i
**
r

m *
u**±*&%m$**v nmm^m m *

EPILOGVS
Vsc demum vtifperocum fiducia affirmare pote-
me mea impleuiffe neque dubito quin
ro , proni illa ,

le&or id ipfum^tperiemia comperturus fit, fi vel di-

midium temporis in duobus hiice tradhtibus perle-
gendis inlumar, quod a me in eorundem confeiftionc
infumptum eft. Molies ilii (iinr & iniqui rerum acfH-
matores, qui fe id abfque laborcaflccuturos fperant, quod ab aliis non
nifi poft annorum aliquot ftudium induftiiamque partum eft. Memi-

nerint fentenriz iftius beati Iob, afferentis fapientiam non inueniri in iob.il.
terra fuauiterviuentium. Studia fle occupationes hominum vndique cir-
cumi picientcs, dicant ingenue num quidquam in ijsrcperiant cura Icien-
ti* illius acquifittone comparandum, quaqui inftru&useft.lcadhifquc
fuos fapienter fle abfque errore dirigens, non in futura lolum vitl r ve-
rumetiam in przfcnti fcrlixcffepolhti fle thema illud lapientis compre-
hendere, qui quxrebat Quid ejfetvtil fihjs hominum , quo faflo opus eji
'e
Bcd«f.r..

fub fole ntimero dierum peregmattonu jute. Dei iudicia pertimelcamus,

arcana quz nobis przparauitprouidenrizfuz dona fcdulo perfequamur,
gratiasciob impertitam nobis Icientiam habeamus, nec non religionis
Chriftianz prj ftantiam fummopere admiremur , fecile nos aperteque *.
docentis quod non fine magno laboreac difficultate indita nobis a na-
tura luce detegi poteft, bonitatem denique ipfius przdicemus, qua. ffe- *

dhim eft, vt in religionem hanc aferipti fle quodammodo adeam nati

fimus ; cantemulque cum Plalte regio, ipfum effe qui annuntiat verbum Pfil.140;

fuumlacob, iujhtias &iudicia fuajfracl j non fecit taliter omm nationi

iudicia fua non manifeflauit eu.
'
'

. > . ..

Antequam vero filum hoc abrumpam , quod tanto demum labote

adhancvfquc longitudinem deduxi rogandusa mc , ledlorcft, vti bo-
na ipfius venii, aliquidindevtilitatisad memet transferre nitar. Hadtc-
nus ad eum fermo hic meus diredhis patietur modo vt eundem
firit,

mihimetipfi breuiter applicem. Et vero quemadmodum toto hoc ope-

re eum allocutus, haud mediocrem inde fnnftum ad meipfum manafle
expertus fum, hacenim ratione effidum eft, vtquz mente concepe-
ram maiori cura polirentur, fle aptiori ordine digererentur, quam dum
r*
rudes adhuc meditationes ihtra animi , vt fic dicam , fepta delitefcerent;
ita futurum confido,fi de materia hac.quz fanegrauiffimi momenti eft,
fle ab inani (pcculationein vfum vitz trahenda ,mecumip(c aliquantu-

lum colloquar, commodum inde aliquod a ledore perceptum iri, fi

 444 .
Epilogus.
excitata procedenti ratiocinio & vcluri acccnfa ipfitis mcns.eosin fe jgni-

culosfcntiat, quos ipfe in men iamdudum expertus fum. .*

Ad te igitur ( anima mea ) fcrtnoncm nunc conucrto : cum enim

i
poli diuturna ludamina & laboriofam remigationem contra violen-
,

tos erroris & ignorantis silus qui dum luteo adhuc carccre include-
,
,

tis mundant piecipitique fecum impetu te prouoluunt , eo-

lirnra tua

ufque tandem perucniremus, vt exigua aliqua veluti atomus immen-.

ff prope modum amplitudinis tn? appareat : cumque validis firmif-

que cauti & exadx ratiocinationis idibus, paucas demum (cintillula*

excuderimus lucis illius fplendididimx qua vndique circumfunderis,
qui ce vndique implet vtl poiiii'. qux ipla cs tempus mc iain adftio-
, ;

nct vt turbulento hoc feruenteque licibusacdifpurationibuscampo ex-

cedens, rationes tecum meas tacite fubducam, vbi nullus nos iorum
externarum ftrcpirusdidrahac, vel interpellet , nihil ad nos intrer pr^rer
sternam illam veritatem, qui per re mihi affulgens debiles caliganteC-
que ad tantam claritatem oculos fciit.oflenditquc quid tibiinmepla-
i cercvlla ratione poffit. Deprehendi temihi fupcrilitem fore, atque ita
fuperflitem,vtipfam quoque mortalitatem, & mutationes omnes milii
quidem naturales, tibi autem ob corporis mei contubernium eueniea-
tcsfuperatura fis. Tunc illa temporum viciffitudo, illa quam hic fubi»
difpofitionum varietas in immortalitatis conilantiam trarifibit, equa-
bilcmque vniusexiilcntis llatum, qui nec vnquam finietur , nec muta-
tioni vili aut fucceflioni obnoxius erit. i.

Poflquam defixa inhunefolem mentisacie emicantem indefplen-

dorem quoad potui contemplatus fum , cuius nimia exuberantia veluti
obdudo caliginis velo intuentisoculosperflringit, conucrtatur aliquan-
tulum ad ardi idius angullique meatus infpedionem, per quem (oani-
ma) dum adhuc in terris peregrinaris ferta atque anhela exitum moliris:
vt appareat quid interfit inter duas qux tibi conucniunr condiciones, *,

prfkntem , inquam hanc, dum carni adhuc & fanguini immctfa es,al-
teramquequz re manet, cum indar metalli purirttmi a crafsa corporis
veluti matrice feparaberis, vilifquc materis focierate eximeris. Sit mihi
pro vits fpatio mille annorum curriculum* quale nulli patrum noftro-
rum contigit,qui in nafcentis mundi primordiis numeror a progenie or-
bem hunc terrarum impleucre, state eoufque prouedii vt longum ,

natorum nepotumque a fe oriundorum fcriem ne numerare quidem po-

Immcnfus telluris oceaniqne eam cingentis globus in ditionem
tuerint.
meam cedat; prodrati mihi ad pedes iaccant populi, huiefoli incum-
bentes , iulioc totosingenij fui ncruos die noduque intendentis , veno-
ua femper obledamenta mihi fubminidrent. Confpiret cum ijs om-
nibus natura , (anirate nullis interrupta morbis perpetuaque iuuen-
,
tutis florej mihi concedis ,
quorum beneficio quicquid deliciarum
tanto dud o excogitatum ed perfedo voluptatis fcnfu dcguftem. Ad-
dent mihi adulatorum loco Pontifices Piincipefque maiedace & graui-
rate pi s citeris confpicui , vc gaudiomm meorum cumulum augeant,
gaudia
 F.pilogus.
44{
gaudia tamen ipfa maiora finr
,
quam vt vlla adulationis arte exagge-
rentur. Sapientiifimi ingentis huius finnilix philofophi quorum quos
,

fententix tot axiomata, quot verba tot oracula reliquorum moitjliurrt

fidem adhifque dirigentia, in reclufil^mis cordis fui penetralibus hono-
re me.rcuerentia, 6c veneratione prolcqdapmr. Quicquid hadenus di-
uinarum maiorum nothorum auaritia <3 vifceribus cerrx effodit; quic-
quid occanus fludibus fuisobrutum eorundem confpedui fubduxit.i
me folo polsideatut dum exteri interim mortales ad abundantiam
,

meam conuerfi,veluti micisex plena qux mihi apponitur nVnsa caden-

tibus famem fuam fatiant. Sit mihi vis imaginandi iifdem quibus ingens
v
hxc rerum vniucrfitas finibus claufi ,cumulufque fccliciratis, cui ne ima-
ginationequidem quidquam addi pofsit; ita vtdcliciis ac voluptatibus
vndique affluens, maioresnec optari a me nec fingi pofsint.
Cum igitur fcclicirashxccoulquc exercuerit, vralriusne cogitatio-
ne quidem afeendere pofsim mecumiple reputem, quod longum hoc
,

itatis curriculum tandem conficiendum fit quod hic, vt ita dicam, glo-
,

mus, mille annorum, quibus tanta dcliciarumaffluentia concedi rfl ali-

quando euoluctur; fuccedetquc demum in eorum locum immortalitas
longiori in infinitum zuoduiatura. Nouam tunc, (6 anima) itaris fe-
ricm.nouum annorum numerum aufpicaberis, ad nullas vnquam cal-
,
culos rcuocandum 'quorum foelicitas eam quam hicadumbrare conati
fumus, infinito pofl fe fpatiorclinquet.Namvtcocedamusbrcuillimutn
illorum gaudiorum,? quibus hxc quam defcripfimus fceliciras conflat,
«qualem elTe ei quo per integram annorum myiiadempoftlunc vitam
fruituraes j mnoru tamen myriades eoufque multiplicari podunt, vt te-
nuis hxc Sc languida quam ijs afsignamus voluptas, non xquare modo,
vemmetiam fuperare pofsit ingentem illam focliciratis cumulum, qui Ad
*
eam quam diximus altitudinem mille annorum mora exercuit. Cum ve-
ro myriades hafce in vnum colligo, & incircumfcriptx xternitati
,
qux
fola te metitur, comparo , itnmenfa illa qux ex algcbraica multiplicatio-
ne exurgit fumma tanquam nihilum apparet, minorque pundo quod
cum vafii totius mundi machini conferretur. Q_iod fi verum fit (cll .

autem verifsimum ) minimum fcelicitatis ifliusapicem , & vel momen-

taneam eiufdem in beata illa quam cx pedas xternitarc fruitionem, fido
illo gaudiorum cumulo qux totis mille annis percipienda mihi propofui,

maiorem longe & nobiliorem eflf; quatuscrit, quamqueimmenfus bea-

titudis cxccflus, quo circumfcriprum hoc annorum fpatium abillaqux
rtunquam finienda eft xtcrnitatcfuperabitur. Cum ergo duo hxc nul-
lam habeant comparationem, prf fentis vitx conditionem non fine quo-
dam triftitix fenfu mihi ob oculos ponam, raciteque mecum perpen-
dam, quidnam ifiud fit, cui tam anxi? Scfollicice tempus meum omne
ftudiumqueimpcndo?quo fpedenc inita a meconfilia viucndiquc ra-
tiones! Quid c? teris mortalibus propofitum fit, quorum negotia tanto
me flrcpitu circumfonant ? Quorfum operofus tot vcluti formicarum in
angullo laborantium difeurfus ? Quprfiim Cffares & Alexandri! Quor-
fum Ariftotelcs, & Archymedcs? Quam miranda fit tyrannorum iftoi

Hi
 446 Epilogus.
qui terrarum orbem pun&um fcilicet ferro diuidunt l
tura conditio , ,
,

Quam ridiculum philofophorum acumen.qui opinionum in diuetla ab-

euntium varietate, logicifquc fubtilitatibus, ingenia hominum vcluti ia
pattesdiftrahunc, dum felicitatem in hoc mundo exquirant, qua: etiam
obtenta, fi cum vera beatitudinc conferatur, quid qualo aliud eft,quam
vmbra quadam fcclicitatis, & nihili nihil. Ij folum pro fapient ibus ha-

bendi funt, qui fpretn huius vita deliciis, fccliritatcm illam quouis pre-
tio , qualibet impensa comparandam putanr , qua tibi poft cor potis rui
cxtin&ionem deftinata cft , cuius vel leuidima luitio voluptatibus jjs
tantopere proferenda cft, quasmundi huius gigances congerunt, 'dura
montes montibus imponentes calum confccndcrc , rccanditalquc illic
dclitias temeratio infanoque aufu diripere conantur. Eheu quam milcrc

te deludi patitur genus humanum! quam deplorahda, certa tamen ex-

perientia difeimus , quod vnicc mortalibus ncccflarium cft , vnicc ab ijs

negligi. Erigete ( oanima)&intcllcdlusruiaciemin veritatem hanede-
fige, quam lumen illud zternum tibi dcmonllrat direclisin ce claritatis
,

& euidentiz fu* radiis, quos ne meridianus quidem folis fplcndor exae-
quet: videlicet , adfui cuilibet a te edito, quancumuis lenis videatur, haud
leuem tamen inefle malitiam; eundemque licet fpcciofis illis circuftantiis
velitatur, qu* fapient ibus huius mundi in pretio funt , ridiculum ramei}
clTe, ineptum, indignum homine, indignumdenique coqui compertam
habet & exploratam natur* tu* excellentiam, liqua macula alperfus
fit, fihumile quidpiam & ignobile przlc ferat, quod ftlfo pondere ia
obliquum nos trahar, ab ea quam in te expediamus fcelicitatc. H*c foe-
licitas vt fupremus (ludiorum noftrorum finis fpcd.mdus cft ; lianc

oportet efleacluum noftrorum omnium regulam arque normam i a<|

hanc denique circumdantia qu*liber,quilibccapcx illius quam occupa-
• tione tua dignum exiftimamus , exigendus eft.
Oscerum lcuitcr pertranfeunda non cft magnitudo illa , & vehemen-
tia fcclicitatis, qu* a te (damma ) pullidebicur poftquant corporis quod
,

tedeprimir conforcio liberaberis. Video te haud ita luperfticem efle cor-

pori,vt a diu omni fpoliata, inerti quodam otio torpebas, fcd profundum
& inexhauftum diuiciarum & deliciarum fontem in tcmctipfo habere.
Auream catenam qu* ex longa hic ratiociniorum leric
illam fcienti*
contexta, vafta implet volumina, & ad occulcas plurimorum cprporum
naturas pertingit, vno in te circulo fiuc annulocomprchenfam video,
complctftente tamen quicquid vis ratiocinandi longo circuitu penetrat,
totamque rerum corporearum multitudinem explicante. Video naturam
quamlibet lingularem in vcfte rua czlcfti vcluti ad viuum exprclTam.
Video in te resfingulas luis locis, fuoque ordine ita difpofitas,vt cetera-
rum turba & frequentia minime premantur , fed lua cuique magnitudo,
& naturalis partiurneffedhrumque ad iplara pertinentium modus (erue-
tur. Video in te infinitam corporum multitudinem dc loci anguftiamt-

nime conquerendum. Eas in te vires deprt hendo.quas nec ait itudo , nec
profunditas, ncc longitudo , denique aut latitudo cuadere polfinc : nimi-
. tum comprehendunt omnia, complcdtuntur omnia .concludunt om-
 Epilogus. 447
hh, ditarittepoflcffione omnium, tuqueiple csomnia,& aliquid om-
nibus amplius vramerfi corpori adhuc eoniuiflfta vna ramum fi s inter
hzc omnia. Video a quoliber in hac multitudine augeri vires-tuas, quibus

aliudquidpiamad eandem multitudinem fpcdhnsintelligis omnium- ,

que confpirationc augeri cognitionem omnium per multiplicationem

quandam arithmeticx regulas fuperantem; quippe qux in fuo genere in-
finita eft, talem fcilicet rationem, talemque naturam poflidens qua: nec
,

finitam eam efTe permittat nec infinitam. Video infuper rej cognitionis
expertes in infimo & imperfe&ilfirno creaturarum ordine collocari nec
,

cum ijsquie intclle&u predirx funt vllatenus comparari polle. Video

nullam effe voluptatem, nullam fcclicitatem, nullam beatitudinem , nifi

qustperfcientiamad nosderiuata, &in frientia fita fit hxperientia item

docet erc&iorcm nobilioremqi hominum progeniem hoc (cient ix ido-
lum animo venerari; cjtcris omnibus paruipenfis, quantumcunque ea
affedhre fibique in iis placere videantur. Video ctiain hanc quz tibi in-
heft fcientii plenirudincm nulla cogitationum fucceifionc crelcerc , icd
habere fc inftar tumidi inflarique occani qui nulla vnquam lirora deferir,

fed aequali femper violentia limites fuos pullans, flu&ulqucluos in om-

nem p.irtem , &r crepidinem voluens, plenum vbique selium efficit :vel
inffar folis lucidiflj ni qui ndios fuos pari in orbem impetu iaculatur. Vi-
deodeniqueadmirabil:mhancquapr?ditaes fcientiam caufarum defi-
cientium ope nec gigm, nec confcmari , fed in te ipsa radicatam efle , &
dicam , maceratam ; quam igni inex-
in propria tuiipfiusefientia.-vt ita
tinguibiliflammas perpenio effundenti, vel limpidiflimo perennis aqux
fonti haud infeite compares; nihil debentem cuipiam pr?tcr omnipoten-
tem tui conditorem , nihil a quopiam emendicantem , fed in temetipsa
poflidenrem omnia, quinimo exiffentem omnia a quibus emendicare
quippiam pofles.
Cum igitur ( 6 anima) hzc tibi fors oblata fit, hic te voluptatum
'cumulus, h;c fcelicitatis vehementia breui expeftet ; fietine poteft vt

degener aliqua cogitatio euidentiam confiderationibus hifce tibi infi-

tam , &
plani infixam labefa&et tPoteritne hcc tam pulchra tamque
ad viuuminte exprefTa bearitudinis imago obliuionevlla penitus deleri,
aut veluti obdufto per temporis diuturnitatem velo mentis quo eam
contemplaris oculo fu b trahi > fingine poterit tanta peruerfitas auz in-
lelleiffustui aciem ita diftorqucat.vt ab hac aliquando meta deflettens
alio collineet ? Qui demum fieri poteft, vtviuerc hic diutius fuftineas, nec
ftatim ex hoc mundo euoIes,ingurgitanda ilico, penitufque immergen-
da in exundantem felicitatis oceanum ? Cur non e ffradlo corporis erga-
ffulo, infirmifque carnis tuz vinculis, in gloriolam te libertatem vindi-
cas ? Hic demum
(
6 Stoici ) gladiis veftris vtendumeft; hac armatico-
gitatione fanguinis cuius tam prodigi inter difputandum videmini, cffii-i
fionem defendere poteritis. Qui mortem ita oppetit, non illius iadhlrattl
quod a vobis, vofmctiplbs fcilicet, & auditores veftros inani ver-
facit
borum fono pafcentibus, beata vita nucupatur, fed in felicitatis pelagus
quoddam fele iniicit, cuius vos errore fedudf nc vllam quidem imagi-
i

nCm formare potuiftis. 1 Ii ij

448 Epilogus.
Sed vellicantem menaturam Ternio, monentemque ne raro iniqui»
in eam fim , vt cjciftimcm voluiffc prouidam adeo & lapientem rerum
gubernatricem, laboriofum mortalis acui curriculum non ni fi longam
exilij moram t-fle. Credibilene eft homini vfitatum artatis humar.x cur-

Cim explenti.tantum temporis concedunt cfle, vt inerti otio tranfrgere-

tur, nec amplius hac mora acquiri, quam vt infanti in materno vrcro ex-
tintftxxqualisfit > Quicquid enim longo ratiocinationis circuitu detegi

& comprehendi poteft,ab coqui duntaxat nouit feexifterc perinde cog-

nofeitur, ac fi omnium penitus rerumfeientian» in hac vita dequifiider.
Ea quippe eft rerum inter fe connexio, v t vna illarum apprchcnfa in mul-
tarumnotitiamducat, ex multarum autem notitia ad omnium percep-
tionem aferndatur. Quare anima feparataquxfcipfr.m cognolcit cor-
pus quoque cui vniebatur cognofcat necefle eft, hinc vero ad proximas
eorundem caulas totamquedeindecaufarumfuperiorcmferiem fincer-
roreafTurgit. Neque vero ignorare poteft effeCtusin quos Iixc fe caula-
rum feries diffundit.Et ita demum manifeftum eft, in gentem illam fcien-
tix & fcclicitatis plenitudinem , quam proxime admiratus fum , nihilo
maiorem cfle illi quam imperfe&iffimaquxuis anima, in calido, ve ita
dicam, matrislanguinefepultacertidimcadipifcerur. Dubitandum igi-
turnoneftquinaprouida iuftaque natura maior fcclicitatis cumulus ijs
praeparetur , quibus longiorem in hoc mundo vitam impertit , talemque
qui laboriofz peregrinationis difficultates acdifcrimina,quibufc'jmhic
( oanima ) lu&aris, abunde compcnfct. Nam fi debilis pcrcuffio hebeti-
bus illis inftrumcntisfadla, qux a natura infticuumur, vt ex cra/ia (an-
guinis carnifque materia rationalem animatn vcluti cudendo eliciant,
tantum tamque mirabile opus efficiat; qui demum fieri poteft, vt con-
tinuata per quinquaginta vel centum annos pcrcuffio in elementis lon-
ge fubtilioribus , & quz toto illo tempore quo a pueritia ad virilem au-
tem , perfetftumque rationis vfum pcfucnitur , puriora & purgatiora
redduntur miram quandam excellentiam inhuiufmodi anima non ej-
cudat, qua rudem abortiui partus formam antecellat? Quid fi taliu inter
feanimarum dilcrimen inzqualitati illi comparem, quz ingenium itjdj-
ciumquefubtilidimiqui vnquaexiitit philofophi ab infantis obtufifllmi
hebetudine diftinguit ? Verum comparatio nxc tantum abeft a pleni
huius differenti* explicatione, vtcam neadumbret quidem. Quemad-
modum enim exuperantia qua ingentium numerorum alter ab, altero
vincitur, minorum diferimina ita abfcondic, vt hzc pro nihilo habean-
tur ita excellentia animz quz diuturna in corpore fuo mora, reCtoque
:

temporis fibi concedi vfu pctfcCUdimc, vt ita dicam , excufa & elabora-
ta eft, poft ipfiusa carccre fuo liberationem infinite fuperct ncccffc eft (fi
noniux.ta proportionem arithmeticam, faltem iuxta geometricam) per-
fectionem quam anima infamis abotru edjti difruptis carnis fu* vincu-
lis Quz fi bene expendantur , neminem credo approbatu-
adeptura eft.
rum votum illud Czfaris, qui per Alpesiter faciens, pauperculumquc il-

oppidum prztcriens, dixifle fertur malle fe primum illic cfle, quatyj

lic

fecundum Romz. Ponamus exempli gratia eum, cuius in locp hoc fte-
 449
tili incultoque maximx opes edent ,
centun? aureos podidiffe , alrcrius
vero qui proxime accederet lubrtantiam med a parte minorem fuille. Si-
miiitcr in opulenra illa dominaque oibis vrbe vbi aureorum myriades
haud minus frequentes eranr, quam denarij alibi ede fo!cr,locuplctiflimi
ciuisdiuiriascollaras cum ijs quas poft cum dilidimus poflideret,duplira-
tionem habuide; apparebitque demum, fi a poderiori podedx fuerint
quinquagies centum aureorum myriadrs.cundcm a priori rotidem my-
rudibus (uperarum fuidci cum in illo, tamen quod diximus oppidulo
quinquaginta dumaxataurcorum diferimen locupletidimos illius inco-
: ecquam porro comparationem habent exigua hxc au-
las diflinguerct

reorum (umma, & prior iila qua: quinquagies centum myriades comple-
ctitur? ea vero multo adhuc minored inter prxdantiam animz prius in
corpore fuopcifcdz, quam ab eodem fcparetur,& alterius ante ex hac
vita fublatx quam in lucem edita:, vlla illius vfura concederetur. A nimx
cuiufuis cum a corpore feparatur mutatio qua afccndic ad pei f.-Clionis
gradum altiorcm eo quem corpori adhuc,vnita attingebat, quodammo-
do infinita eft ; parique incrementi ratione quilibet etiam gradus perfe-
ctionis hic abea podeffiis in feparationis itatu multiplicatur. Quantus
igitur,quamque infinitus fit oportet ille perfectionis cumulus, quem fcc-
cundum hoc feparationis momentum animz bene formata: largietur, in-
finite nimirum fuperans perfectionem quam anima infantis ante extin-
Cti quam nati adipifeitur ? quam tamen poiteriorem ratione qi.a Jam in-

finitam ede iam fuprademonftrauimus. Hic nos arithmetica noflra &

proportionum peritu deficit; videmus hic infinite (uperari id quod infi-

nitum eft. Debilior eft quam vt mydrrium hoc

intclleCtus noflri acies

in naturz penetralibus alte reconditum difpiciai rem tamen ita vt dixi-

:

neccditas fateri compellit. Hzc apcrtidi-

mus fe habereinuiCta rationis
mc dcmonftrat, quandoquidem quzlibet in anima vnita adhuc corpoti
faCta impredio mutationem in eam aliquam inducit, futurum vtlicec
nulla fieret in ipfa imprefsio przteraCluum illorum repetitionem, quibus
ab ignorantia ad fcientiam perducitur, anima tamen in qua centum hu-
iufmodi a <Sus repetiti fuident , totidem perfectionis gradibus fuperaret
aliam, quz vnum duntaxat edididet, quamuis huius vnius beneficio per-
feCfamreidequa agitur fcientiam obtinuiflet. Porro cum in feparatip-

momento quilibet centum horum graduum infinitemultiplicetur,

nis
quam infinite quoad hocfuperarinecedeeft (quamuis incrementi mo-
dus nos lateat)'i prioris animz feientia fcientiam podcrioris,qux licet in
fuo genere perfe&a fit, vno tamen duntaxat adu,vc!uti idu cxcufa fitir.
Cnm eo demum pcruenerimus,vbi confirmata mentis acie diferimen il-
lud fcientix quo fuperiores intclligcntiarum ordines ab inferioribus fc-
cernuntur dignofeere valeamus , quorum feilicet infimus tantum cog-
nofeit, quanru fupremus, licet huius &
illius fcientiam infinita perfeCHo-

nis diftantia feparet; tuncdemum plenam huius myftcrij comprrhenfio-

nem fperare poterimus. Sufficit intcnmcertifsimccognouide, quod ad
animas quidem fpeCtat, rem ita vt explicuimus fe habere, Oe quod excel-
lentia animz in corpore fuo copletz atque pcrfc&x, eodem proportionis
1 Ii iij
 450 Epilogus.
gradu fuptrettnaicftatem, amplitudinem &{apientiam maximi augd?
fliffimique oraculi quod mortali vnquam carne veflitum fuir, quo om«
,

nilcia illa omniaque comprehendens anima ab infantis iam recens con-

cepti corpore feparata, vili quam in matris vtcro reliquit carnis mafliilse
antecellit. Porro ficuti eminentia animi in corpore compleri fu per if.
Iam quam imaginatione formabimus auguftiflimi & fipienrifsitrsi viti
idzam, infinite maior cfl ea, qui huiufmodi viro conuenit.fi cum camis
illius maffi comparetur, ex qua contcmptifiimi embrionis vel idiotae ili

literatifsimi corpus coagmentatur; ita*'excellcntia eidem propria perfe-

dionem qui in abortiui infantis anima (quantamcumqi demum feien-
tiam feparatione fua adepta) reperitur pluribus in infinitum gradibus
quam pueri iamiam animati infantia & imbecillitas ab illius
tranfeendit,
quem diximus viri dignitate ac lapient ia fuperctur. Patere igitur (6 ani-
ma ) hancfoelicitatis tux dilationem ; non te dciiciat longior in hac mi-
ferix valle commoratio, vbi tc a gaudiis illis ineffabilibus qui quafi in
confpedu habes , fragile duntaxat putridi carnis obflaculum exclu-
dit. Breuishxctcnebrofic.irccris tolerantia amplifsimo pofHunc vitam
prfmio compenfabitur.Noli intcmpeftiua & improba fellinationecom-
mitterc vt fpes tui tefrullrentur,
, & ingenti illa felicitate priucris
,
qu*
te certilsimc manet, fi tu illam vti par eft expedare poteris. Patere hanc
, ruanweluti fnbffantiam fenori tantifperdari , ingentes inde prouentus
habitura. Quilibet annus , quilibet dics,hora quilibet cumulatifsimam
tibi vfuram afferent; fubdudifque demum rationibus ( fiquidem vitam
tuam redeinftituas )
apparebit vno quandoque momento maiora lucra
acquiri, quam annis plurimis quibus antea viuebas & negotiabaris & *.

quanto longior tibi mora hic continget, tanto frequentius occurrent hu-
iufmodi momenta, notisqux in fuppurationibus arithmeticis vfurpantur
haud multum difsimilia, quarum quilibet quantumuis exigua totam cui
adiicitur fummam multiplicat. Hic demum experientiadifees, verum
effc id quod diues ille affirmabat, magno fcilicet labore modicas a fe opes
partas effc , paruo autem magnas.Hoc ipfum tibi eucnict fi tempus bene
colloces; pofteriorumenim aduum.vcluri pecuniarum fumm* ingentia
tibi lucra afferent cum mediocri laboris impenfa quamuis prima huius
,

negotiationis initia difficultate plena fuerint, fruduautem propemodum

vacua.
Et nunc demum ( o anima non dubito quin certo tibi perfuafuni /ir*
)

(cienrii &
voluptatis abundantiam, qua poft hanc vitam potitura es , ia
* immenfum fuperare, quicquid hic a te obtineri potefl. Ecqua vero ra-
tionem (Tam eorundem inter fe proportionem detegere valebimus? An
nonporius dicenduefl delicias (eparatzanimz przparatas tanto pbftfc
intcruallo eas relinquere qui ab altera limo adhuc fuo immersa gu flari
,

poffunt.vt nullam prorfusnabeanc coparationem > Nihilominus qutun-

uis priorum plenitudinem perfede metiri nequeamus, ambarum ramen

difstmilicudcm vtcunque adumbrare aggrediamur, felicitatem dc- &

niq; qui te manet admiremur, cui nulla qui vel fingi poffunt viti huius
bona comparari mereantur. I n con feflo apud omnes eft, magnitudinem
& ve-
& vehementiam cuiufuis voluptatis eo ampliorem cfle.quo res voluptate
hacaffctfa maiori potentia , efficacitate & energia pnditacft, rnaiori-
que pondere & propcnfiorc ad eandem fertur. lam vero vt viam & ni-
lum quo feparata a corpore anima ad bonum naturz fuz confcntancutn
tendit, cidemque fe adiungere conatur, vccunquc detegamus .iuuabit
infpedio proportionum celeritatis & impetus quograuia corpora deoN
fum feruntur. Si in vnam rrutinzlancem mittatur libra.altcramquz ex
aductlo vacua cft magna celeritate attollet quod fi in pollcriorem
;

hanc centum librarum myriades mini fingamus, prior illa ranto impetu
tantaqueceleriratc afeendee , v t motus velocitatem vifus noltii tarditat
vix fccurura fit : multiplicentur deinde ha: librarum myriades per ingen-
tem tcIlurisglobum,'pcrimmenfum orbis illius ambitum quam folis tcr-
izuc circa centrum curfus metitur; perinexhaufhim illud materiz cor-
porumque veluti promptuarium , quod vno nomine vniucrfum appel-
lamus; de quo id folum cognofcimus, quod in hac mortali vitacognofci
non potcll. Collcdlain hunc modum ponderis vi, quz vallum totius
mundi machinam exzquet , ciufdem in dcfcenlu velocitasnifulque quo
leuilfimam quz vel cogitari potcll in rerum natura atomum fupcrat.tan-
diu multiplicetur, quamdiu ab ingeniosa illa Archymedis peritia are-
nularum quibus mundus impleri portet multitudinem numerantis,mul-
tiplicari potcll > ex haullaque iam arithmetica atque algebra,obtus&que
intentione nimia imaginationisacie, proportionem femper aliquam re-
perio inter atomum leuilfimam pondufque illud quod omnem prope-
,

modummcnfuramluperat. Islihil hic nilt quantum, nihil non finitum,

ingens ille quem mirabamur excefius momento euanefcit,abfconditque
lele, ( inllar llcllarum quarum imbecillum fulgorem folare iubar obum-

brat ) fi
vel infimus orbis iflius incola fe oflcndat, vbi diuifibilitas non ti-
metur, quo mafcriz & quantitatis imperium minime pertingit. Quan-
tusergo, quamque vehemens fit oportet vis illa &
energia, qua fe res tan-
to vigore przditaad,votorumluotum metam quodammodo ciacula-
turiquam violenta ex illius quo tantopere delebatur fruitione extafis?
Angufliorcsfunt ingenij mei fines, quam vt infinitam illam exuperan-
tiam capiant , qua dellinata tibi ( 6 anima ) foclicitas omnes huius vitz
voluptatesquarum tam contempta, tamquebreuis mcnfuraell, tranf-
cendit. P hantafia materia fuacircumfcripta nullam infcimmcnlz ma-
gnitudinis tuz figuram imprimi patitur. Hic me verba ipfa deficiunt ni-
mia materiz copia laborantem : obtumcfccndum mihi efl, quia loquela
non fuppetit qua vel millcfimam,vel decies centenam millcfimam illius
partem explicem , quod verilfimum tamen elleclarilfitna euidentiz luce
demonllratur. Hoc folum mihi fuccurrit quod dicam, quzeunquea me
cogitari, quzeunque imaginatione fingi poliunt, non folum abeo di-
flingui, verumetiam nullam cum eo fimilitudinem habere , quorum ta-
menalicui deberet e(fefimile,vt vlla ratione expriniia me aut adumbrari
valeret. Quid igitur mihi reliquum cllquam vt in propria vmbii re-
quiefeam , gaudeamque te lumen elle cuius radios ferre non polfim , dc-
ledbuonii tuz vehementiam tantam cfle, vt circumfcriptz cordis mei
4$i RpiloguS.
anguftix capere eam ncqueanr.quin nimia dilatatione rumpatur, foclicli
tatem denique tuam adeo infinitam e(Tc,vt maxi.num dcmuingaudiilni

quod inhaclaboriofx peregrinationis node exoptari pollir, haud aliun-

de expedem,qu.im ex certa &euident cognitione, quod mihi in hac
i

viti pollibile non fit aliquam illius imaginem mtollcdu foimareinedum

integram illius plenitudinem compti hendere. Quidni igiturtnoixrur-

(usimpaticnsdctantifcrlicitatisdilationcconqucrnrjQuidni exclamem
minimam cxubcrantiffimx huius beatitudinis partem, abunde mihifuf-
ficcre, nequaquam follicito de nouo gaudiorum cumulo qui ex viti lon-
? H-tc fatis fnperque efl vt cordis mei an-
gius protrada accedere poffet
gufliam fupra modum dilater, vranimxfiiira abunde expleat , vt facul-
tates illiusomnes diffoluar .liquefaciat , & in creatura in fe beatam tranG
muret. Ite ite fpes omnes atixir nonhuiusfolumviix, verumrtiam cu-
iufuis in futuri beatitudinis incrementi audader
: me in hunc deliciarum
fontem, in hoc fcelicitaris pelagus iniiciam,vbi nec dorfa mihi vita nec
breuia timenda funt gaudiis meis modum pofitur.i;vh ex fcipsa agens, in-
circumfcripta potentia, natura a joco temporeque immunis fccurum me
reddunt, Se ne quid amplius optem prohibent. Quocunque aciem diri-
go circumfusi vndique infinirarcoculi ipfi fefe perdunt: offert fe hic
confpedui meo longimdo abfquc pundis, latitudo abfquc lineis, pro-
funditas abfque fuperficiebus vndique deliciar, vndique voluptas, quies
:

abfquc ceffatione, nunquam intermilfa dciedationis vchcmentia.perpe-

tuaex fummiboni fruitione extafis.

O foelicem obliuionem quantum tibi debeo, qux fubdudis extera-

rum renim imaginibus, contemplationi mentem iplam quodam-
huic
modo extra fe rapienti locum fecifti. O vtinam non
nih cum vita mei
finienda cfles, vt in prxfenti meditatione tanqtfam dulci quodam fom-
no lepulcus nunquam deinceps expergifeerer, nifi vt
, flagrantis defiderij

Verum hoc, proh dolor! mi-

fitim perenni fcelicitatishaumi fatiarem.
nime Iperandum eft quam ipfcanimaque mea arbi-
;xterna illa veritas

tram noftram confHtuimus.iudicaturamquid nobis maxime expediat,

id nequaquam permittet. Ad timores iterum miferiafque redeundum
eft i nam ficuri vira bene ada falicitatis incrementum parit, ita fi inter

vitia confumprafir.roalorum fecum Iliadem vehit. Primum igitur (6

anima, antequam tibi exitus aperiatur, certos nosefle oportet te hinc ita
migraturam, vt eam quam tibi promittis fcclicitatem haud dubicaflc-
ejuaris. Neque enim ignoras prauos ab hominibus adus edi folerc, qui

animam dum in corporeexcuditur, perficitur, & xternitati prxparatur,

maculant Se inficiuc» Sc vero fi c corpore meo euolans huiufmodi tecum
comites veheres, infperata calamitas proexpedata fcelicitate tibi obue.
nitet. Nonnullos hic obferuo ita incubantes , ita inhyances voluptatibus
illis quibus extra corpus fruinon poliunt, vt minime dubitem quin fi tni-

grantesex hac vita eorum animas impotentia illa defideria fequerentur,

xterna ijs mifetia perferenda foret : non dubitem, iriquam, quin fxui de-
fiderij nunquam implendi, dolorifquc indenafcenris vehementia, tanti
tamque violenta cniciarcntur, vt mundus integer fi in cor vnum con-
ucrterctur.
 - .
Epilogijs. 453
Uetteretur , & quicquid prxrerca inuida contrndidionis necefTitate im-
ea difrumpcrcrur. Quantum fupra quantitatis vim Se in>
becillius fortt
perium anima bene morata eminet, tanta fit ncceflecft,tamque rapax
inclementia & plufquam vulturina crudelitas, defiderij illius inexplebilis

qqod miferam in atternum animam rodit arquedepafcitur. Eadem enim

vtrobiqueratiovalcttquocunquefcparatam animam defiderij fui pon-

dus iqclinat, pari illuc itnpctu„parioue vioientif, infiniti videlicet, pro-

pellitur. Moribus igitur hominum, uudiifque quibus le plerumque oc-
cu pant.cautc ac diligenter infpe<flis,fi appareatlonge maximum morta-
lium numerum exeo quodam impetu in pofteriorem hunc mifcri.r fla-
tum prxeipites ruere; an non meritopertimefeendum eft, ne fors mihi fi-
milisobucnilr ? Ita quippe comparati fumus, vr quo fc maior turba in-
clinat ,eo veluti tortente quodam abripiamur, nifi nos priuatim ratio a!i>
qua communi haclege eximat. Nam vbi paucos illos pertranfieris, qui
cupiditates fuas ad rationis normam exigunt, quanta tibi occurret mile-
-
i'orum multitudo, quorum alij fffidisfe immergunt ,
voluptatibus carnis
alij inanem honoris gloriolxque auram captant; alij prxter ambitionem

nihil fpirant.alijad Icomnia rapiunt.aggcftifqucliquefa&x telluris cu-

mulis proni incubant. Horreo animo hxc reuoluens, mctucnlque ne
pauci admodum fatalem hunc.atque funeftum inenarrabilis milerix fta-

tum euadant,in quem integrum fere genus humanum veluti furore quo-
dam percitum prxeeps fefcagere,nonfineaccrbi(Iimodolorisfenfu in-
tueor. Quem fponlorem habes te ex milerorflm horum multitudine mi-
nime futurum? Patere igitur longioris vitx moram, noli inquam evita
hac excedere, donec tranfitum hunc, quemfemeltantumtentareljcer,
fecumm reddideris. Priufquamfexternitati committas, animam tuam .

veluti ad trutinam exige", cogitationes omncscxpende,inclinationes tuas

explora , totam deniquevitam tuam tanquamad lapidem lydium exa-
mina , vt appareat quantum ei fxcis infit quantum puri nobilitqucmc-'
,

ralli. Quicquidtibidcefrcrepericsjneomittcfupplerejpriufquamtena-
ttlraad tribunal fuum euocct, terribilemquo i reachium tuorum ratio-
nem exigat. Facile id prxftabis fi adipfius leges formeris : euidenccm

rationis fcientixque lucem fequere , fuppletifquc qux tibi defiint , nul-

• lumin rationario tUo vitium erit. Eadem illa veritatis claritas qux eui-
dentiffime tibi demonftrat ex binario bis fumpto fieri quaternatium,
certiflime quoque oftendet terrena hxc obledhmentafriuola e (Te Se ina-
nia
-
, nec eorum prxftantiffimumtaleclTej.vt mercatur cum infimo illo-
rum comparari, qux cum fiducia a te expc&ari poterunt, fi tantum tibi
virtutis conftanrixque fit , vtfcicntix huius veluti dauoa&us tuos om-
nes modereris. Haud eo infidas, quin hocipfo momento fccurusefle
poliis, ma'gnum tamen omnes animx latcbrafque
adis diferimen s finus
excutere res eft plena difficultatis, errorque qui in hoc temporis articulo
committiturirreparabiliscft. Hucigitur vires omnes conuoca, huc cu-
ra* & induftriam tuam confer, huic ftudium tempufquc tuum omne
impende : nihil prxrerea dignum reputa, quod cognofcas nihil quod ,

agas , nifi vt mentem tuam ad hanc fubliraitatem attollas, ad hanc nor-

T •
K Kk
 454 Epilogus. ,

mam, hanc regulam exigas. Si te ita gefllris fecutus cflo, nec vlla-
tenus dubita felicem tc futuram , cum tempus illud aduenict,
quod tc imperio temporis in scternum eximet. Nulli interira opcix,
nulli diligentix parce , contentionem omnem adhibe , xlfatis calo-

res, hycmis ftigora zquo animo tolera i noClu vigila , dic labora, men-
fesmenfibus , annos annis adiunge • nulla denique impenfa nimia tibi vi-
'
deatur, qua tanto tc diferimini eripias i nihil in z taris tuxcurriculo diu-
turnum puta, quod beatam randAn xternitatem tibi afferet. C^ui In-
primum ingrefli funr, in media anthropophagoru examina frlccon-
dias
cum ignotis fibi fltnflibus (udabantur, quos fjerunt adeo im-
ikicbant,
manes fuilTc , vt qui per eos nauig arunt fxpenumero arbitrati finr mon-
aquarum fcanderc, & repenteperdiuifum mare prxcipitts in are-
tes fc

nam agi, abfquevlla euafionis fpe. Fames ijs pro cibo erat, angues Sc
colubri pto exquifitiffimis opfbniis, pro quotidiana exercitatione ferro
atque ignedimicare: & his quidem periculis fefeobiicicbant,' vt modico
potirentur auro, quod' pofl in xrernum rcliduri
breucm pofTcffionem
erant. in A nericam pene-
Noflraresqui per plagam Seprcnrrionalem
trare conati funt, per glaciei montes fymplcgadtbus tfriibiliores viam
fibi aperiebant fcmeflrique, vt ita dicam, carcere nodis continuz fefc
,

includebant, alij perpetuz hyemis rigorefixeam vincente duritiam con*

flringcbantur'>quidam reperti funtardis fe mutuo nexibus compjeden-
tes, vt exiguum quoad fieri poffet in cordibus luis calorem (onerent, quz

fxua tandem frigoris inclementia in lapides conuerrcbat alij hominibus ;

humanitatem omnem exutis, fcrafquc iplas feritare luperannbus in piz-

dam ceflere aliorum denique corpora nufpiam apparentia ab immani-
i

bus haud dubie glacialis iftius occani monflrisdeuorabanrur. Poiro qui

hxc adibant diferimina non ex vili infimaque plebecula h r mines, fcd m-
telligcntts multarumque rerum vfu periti hibcbantur. Libet iam in-
quirere quid hifce viris confilij fuit, quxnani illos lpcsvt infanda hxc

auderent prouocabanf, ecquod demum lucrum promirterefibi pote-

rant, quod per tot pericula adiri mereretur. Ne quidem in animo habe?
banr thefauros aliquos fibimctipfis acquirendos > fed vel quot undam vo-
tis a quibusad hxc audenda impelli banrur,oh(ecundabant, vel periculo
funaliorum loculos replere conabantur, e quibus deinde ljjccllu aliquod .

ad ipfos deriuarctur Ecquid si re (oanima) exigitur quod hifce quas retu-

li tamen quod vitare debes, the-
difficultatibus conferri potcflsJifcrimcn
faurufq;tibidcflinarus,quicquid ab hominibus iflisfpcraripotuir infinite
fupcrat.Viuc igitur, longamquetibixtatcm exopta.vtmaturifiudus in-
fla r in viam illam fponte decidas, qux,fi rcdfe eam ingrediaris^) beatam

te zternitatem , & felicitatis nunquam periturz flatum tranfmittct.

Cxterum non tc deficiat ( anima mea )difcriminisin quo ver (aris co-
, non te ita dilcrucict impendentium vndiq) periculorum metus,
gitatio
vtvitamhancamaramfolatioq; omni dedituram reddat. Scpo hzema-
tureque expendenda funr.vt cautior inde prudentiorque effr£fa,euaderc
eapoffis, eorunde vero continua cum horrore metuque infpc&jo, cojn-
tradis congclatifque fpirinbusa&uum tuorum vigorem hcbctarct.ma-
 Epilogus. 4H
laque tibi forfiran tx pufillahirttitate crearer peiora ijs qua: declinare co-
naris. Fateor equiJedamna qui mfiullum ex hac vita tranfirum fcque-
rentur tanta efle, vt nec verbis vilis digne exprimi, nec imaginatione
concipi poflintjnonfcft aurem cur eorum periculum ita te coromoucat,
•vtlion difficilem modd,vcrumcci.imimpolhbi!crn putes illorum euita-
tionem. Meditatio quz te prudenti prouidaque cautione armet, nec ni-
mis profunda efle poteft, nec nimis Icria ; hanc autem vbi adhibueris, eri-
ge te, virciqucomnes collige, atque vt fortiter pugnes, vel potius vi<£Vo-
rii fecura fis^circumfpice vndique tacirequc tecum cogita pouidum
rerum conditorem, qui plantis finem & quandam tanquam periodum
viczconftituic .conucnientia ijsadminkula tribuiflc.-quibusad eundem
peruenianr, vt Hcet nonnulli quandoque veluri a re^o tramife aberrent
contingentia quippe rebus omnibus cre*atis annexa efl plerumque ta-
( )
men fcopumid quem deftinantur attingant. Crcdibilenc igitur cft fa-
pierftem hunc peritu mque natura archiccdlum,qucm in operibus igno-
bilioribus tam accuratum videmus ,illud quod confummatiffiraum efle
voluit, in itinere deficiens finem fuum nunquam afle-
ita iriftituifle.vt

qutretur, etiam cum prafidiis natura fuz conueniemiffimis inftrudfum

cfl?Opificen) illum inlcitix haud iniiiriainfimulamus,a qtro inftrumen-
ta ita fabricantur , vt in opus cui delimantur adhibita nihil efficiant. Ar-
bores paffim omnes flatis anni temporibus frudfus fuos proferunt prz-
,
cipua Icilicet emolumenta quz deriuari ab ijs in homines natura vo-

luir,prxeipuumque earundem finem. Inter bruraanimantia pauca repe-

tiuncur quz mimfleru ic corrfmoditatcs quas ab ijs expediamus promp-
te non obeant, fidelitcrquc fuppeditent. Porci nobis carncmaptam ad
vefcendum ,pues lafltam veftimi idoneam , vacca: lac , martes fcythicz
oporrunas arcendo frigori pelles iiibminiflrant : boues torofa iugo colla
fubmittunt, generofus militem equus prompte vehit’, neruofus mulus,
fortiorquecarticlusconiportandis mercium oneribus robora fuaaccom-
modant. Quid cft ergo-cilV fufpiccmur humani generis ( quod natura
przcipuum luorum operum , & exterorum omnium caput apiccmque
efle voluit) panem etiam nobiliffimam a rc&o tramite ita deuiarc, vt

exiguo huic numero (talis enim vere dicendus cft fi ingenti hominum
multitudini conferatur, qui ab originis fuzdignicate foede degenerant)
naturalem fibifccliciraccm attingere impoflibile propemodum indice-
tur. T
u mei ( 6 anima ) forma es, &
pars fu prema, qua&mihi corporique
meoexiflentiam tribuis, dubipra igitur non efl quin reliqua ad fabricam
meam pertinentia tibi tuifqifundiionibusadaptacafint.Rarioni quippe
diflentaneum foret, te velnti arborem in fleriliaut falcera alieno folp
plantari, e quo adhis tui tanquam frudtus gighinon poflent. P<ycis a na-
tura corpus tributum cft porcinis operationibus accommoda curmequus,
Ico, lupus, czteraqucdcmum bruraanimantia organis inftrudhfunt.do-
minatrici inijsformxaptcrcfpondcntibus.. Quz cum ita fine, crcdibi-
lenc efl in folo homine tantam- cflc.inferiorum partium defedfionem
contra ipfius animam, formarum vtique omnium pcrfedliffimam, lon- '

geque pOtcnnlhniam, vt impoflibile cifit rebelles tarum motus compefl

'
1
• -
r*; k: kk i>
 4 $6 Epilogus.
cere.quanttimcumqiie fe ad congenitam fecu regulam normamq icbtn-
ponat? Poteftncquifpiamfufpicari formam illam qui potentiam rnare-
rii infinite tranfcendit, ea ipfa natur* fui neccflitatc.infitifquc fibi prin-
cipiis contingentii magis obnoxiam efle, quam eas qui in vilis materia:
ficibus penitus merlilunt, cum tamen certum fit contingentia m om-
nem ac defc&umcrafliiftius informilque parentis prolem efle.
Nimis, proh dolor veram eft naturam humanam ab originis fu*
!

.
puritate longe difceflifle ; trifti heu experientia edocemur, licet «lepraua-
tio cius talis non fit , vt rationem, cuius tanquam oculo intucrur, penitus
cxcicct, tantam tamen efle, vraffc&osnoftros magna vclicrncntiaad
ea rapiat qui ratiohis decretis repugnant. Nihilominus quanracumque
•
demum nafcantursst carne & (anguine irritamenta ,
quibus natura hic
noftrain pneepsagitur; fi tamen visexaduerfo fumis ifiis turbulentiC-
que vaporibus fortior in contrarium impellat , ei obtemperandum erit.

Expendamus vtrumin homine animi an fenfuum operatiotfE-

igitur

caciorfit .fpcaata amborum natura. Id primum confiat voluptatem

nullam, ne corpoream quide, ab homine nifi per aniiriam percipi. Quan-
racumque enim fihfrei quiobiiciturfenfibus blandimenta, parum ta-
men afferunt dde(fiationis,fianimi attentio alio feratur. Dubium igirur
non eft, quin anima vehementius ijs voluptatibusafficiatur, qui natura-
les ei funr, proximeque & per (e deguftanttfr, quam impuris iflis qui per
turbatos fenfiium canales ad eandem deriuantur vnde eriam experimur :

oble£hmenra animi propria quando plene deguftantur, multo fortio-

,

ra e(Te ijs qui hiuriuhtbr per fenfus. Sidifcrimen illius quem ambitio in
altum euchit,ab coqui inter fenfuum oblectamenta veluti humi repit,
obferues, clare deprehendes in priori illo.cuiusdefidfcia circa animi dele-
«fiariones verfantur,affecf us fortiores, motufque longe vehementiores,
quam in pofteriori,non alio rcfpicir, quam vt corpus in fagina fua ia-
qui
ceat. Publicam humani generis faciem intuere, vidcbifque nobiliorem
generofioremque illius partem , emditione, potbnria, & honoribus delc-
dtari, cireros vero morrales qui fenfibus fe proftemunt, in inferiori Sc vi-
liori orbe collocari, priorique hominum generi feruirc. Cum igirur ipla
per fe natura humana propenfior fit ad voluptates quibus agilis promp-
tufque animus dcleftarur, quam qui pigro (infui gran funr; dubitari
non poteft , 'qtiin per fe quoque longe iucundus fit viam illam ingredi»
qui puris fincerifq; oble&amcntisranquam floribus firata eft, cjti.imirx
& ficulcntis corporearum voluptatum fluentis volutari. Qu* fi
'

tui bidis
ita fint, fateamur necefle eft, hominem narim fui reli<ftum,purora iffci

libenrius fe&ari: &

quando plano hoc facilique calle exceflcrit diffici-
fi ,

lia Sc labsriofa veftigia ponere, qui fi talia efle (fatim non pcrcipiat,idera

ei accidit quod in fomnoambulSnribus qui per loca afpera Sc falebrola,

,

carduos etiam quandoque Sc vepres incedunt, dum dulci forfitan fom-

nio delusa phanrafia, putant fe in amino aliquo horto fpariarit donec
tandem cxprrgefa&i (fi tamen prius expcrgj(canriir quam in finale ali-
quod praecipitium cadant) pedcsjcruore madidos, totumque corpus
fciflumlaceratumquefentiunt. Si quis eorum qui fenlui plusiquo in-
* dulgcht '

‘
v •
J

pf_ -*m

_ .

dulgent, veritati huicilluflri

fir,
nondum afTcnriatur.nec
A
fibi perfiiadcrc pof-
voluptates ad intcllcdlum pertinentes (quar a vitiato ipfius pjlafb
w
tan-
quam frigidat dilutiorefquercfpuuntur) vehemcntiorcsefTcquamfxcu-

lentae illa: quibus tanti auiditate incubat; is relidlisaliqtiandiu pofterio-

ribushifccqux vario ac turbulento adlu cqrpus agitant, &d putiores ani-
mioccuparionesfrfctranferat,ii(demqucradtu incumbat, donec longo
vfu faciles familiarefque reddantur
:
quod fi faciat,tanrum mefponfore
e* hac mutatione frudhim percipiet, vt ad prifrlnu vitzinfritutunjigre
rcuerfutus fit. Experientia docet abire ea in naturam quibus diu afluefei-
mus: morbi ipfiac venena, corpora qusediu exercuere, ita demum fibi
attemperant, vt hrenaturxpcffes ipfius natur* impens&ali iatft ac con-
feruari poflulcnr. Quanto igitur potioriiure dicendum efl voluptates
illas qua: animo propri* roaximequcconucnientcs funt ita iu naturam
,
noflram vfu tranfire , vt diutius ijs afTuefadli non fine magna difficultate
ac reluctantia abftrahi nosab ijs patiamur.
In turpi corpore* voluptatis cznodcmctfos fruitionis violentia fta-
tim Patiat , & ex fatietate naufeam faflidiumquegenerar ; frequens vero
illius repetio eiufdem veluti aciem retundit , ob quam folam
cultoribus
fuisiucunda atqinfin pretio efl; & tunc duntaxat vigor ei Puusconftar,
cum quxfira abftinentia atque fameapperhus iUius irritatur. In anima
vero contrario prorfiis modo Pe res habet : nam quo maiora 8e vehemen-
riotaPunt ipfius obledhrnenta, eo iucundior efl eorundem continuatio;
&quoPxpius*itcrantur,e6 flagrantiorifcmpcrdefiderioexperunturinec
quicquam nos perinde accendit, ac plena &abPohita illorum pofleffio.Si
repentinus ab afTuetis PenPuum illecebris ad fpirituales mentis delicias rari-
quamid oppofitum mundi polum mnfinfs,arduysei difficiliPquc vi-
dcatur.cuiusanimusexlonga cum rebus corporeis confucrudineimmer-
fus jllis & quodammodo alligatus efl; is monendus efl vt affedlusfuos
identidem infurgentes leniter, primum caftigct, cogarque legem Pubire

importunoPque cotum impetus, quos flatira fupprimere penirofque cx-

tinguere haud valet, comprimat (altem, Cc veluti fr*no quodam rationis
compePcar. 'Si natur* du&um fequcnres ipPas etiam fenfuum voluptates
prodenti moderatoqueillarum vPuaugeamus. eaPc piambenignamqiie
matrem oflendens, fradtis hoftiumnollrorum viribus omni nos illorum
importunitate tandem liberabit fideniquead legem ipfius compona-
:

mur, placide nos & abPque tumultu ad optatum firiem fadicitatemque

perducet. Intra paucorum annorum fpatium,confumptoquiiamin no-
bis ex*(luat calore, PenPum illaijim voluptatum, quarum nos fruitio *
tan-
topere deledlar.paulatim minuet,tandemque penitus extinguer. Crebre
in linguam palatumqucdiflillationesgullatum inf hebetabunt, vr
cum
acerrimi faporis cibi parum affedhmfint : obtuP* aures ad exquifitiffi.
mam Ponorum harmoniam minime arrigentur : caligantes oculi non ni-
ficonfuPas rerum etiam pulcherrimarum imagines ad torpen tem nhan-
tafiam perferent tobflradl* nares nullum fragrantiffimis fubtiliflmiifq;
odoribusaditum prxbehunt quibus humidum efferrumque cerebrum
,
recreetur ; atque vt femel omnia compledlar, narura btcui nos monebit

KKk iij
 •

45 ^ Epilogus.
voluptates illas omnes qua: vegetum robuflumquc c6rp6rii li.ibirUfri

requirunt, cito relinquendas e(Te : ipfa pofito nobil anteoculos lepulchro

ollcndec quam inanis (It honorumjplcndor, quamiiifirmus auth «icatis
baculus vt caducam cxillentiam fulciat : quanto plus 'fit oneris quam pre.
fidij inimmenfisauri argentique cumulis, quibiis nulli fere vlui futuris

vifu pizlcrtim fruimur , pcxftridos vano metalli fulgore oculos palccn-

tes, ignari interim nosob tanquam luporum
illos ingenti. prodirorum

rapacium mulcitudineobfideri, qui prxdx cui inhiant pofleffionem per

poilidentium exitium qugrunt.Ipfam hunc modum natura telorum qui-
bus vulneramur aciem retundet, hoftclqueillius veritatis cuius euiden tia
premimur, brcuidiffipabit.Erigc te ita quefo anima)& nec longioris vita:
metus, ncc mortis defiderium te excruciet. Si corpore adhuc includen-
da es, faci(| tibi iucundumque erit thefaurum in zternitateffl condere;
fin ab eo feparanda , fpes magna fupereft eo te migraturam vbi ignora:
faclicitatis plenitudine fariaberis. Made igitur virtute, fecuraquc ince-
dens diligentia liberalis natur* manum expeda, in eas te dudurxlcdcs,
quas prouida ciufdcm fapientia tibi dcftinauit : ncc vllatcnus dubites,
quin fi eam vtipar cftobfeiuaucris, collocatura te in tuto' fit ,
nulla: de-
inceps cum illa inimicitiz, nulla: holliumintcllinorum per vulnera tua
(cfe inuiccm frriehtium mx, nulla denique ex humanarum rerum vicif-
fltudinc obtentx faclicitatis iad ura pertimefeenda , ftd inexhauflus deli-
cianimvoluptatilque oceanus infinitam natur* tu* capacitatem perpe-
tuoimpleturuscft. • "dP?
Verum hic forfltan (oanima )
idque non immerito ad perpetuitatis
vocem obflupefccs ,
qu.crefque quid demum ea futura fir, cum mobilis
fucceffio tynporis in aeternitatis flabilitatc permutabitur. Intclledus tui
aciem excita, vt in immenfam hanc altitudinem penetrare valeat:Si hor*
dimidium in momenti indiuifibilitatem colligeretur, cogita qualis b?c
quamque mira duratioforcrtdimidiumifjud in medietates adhuc me-
dietaturr>>quadrantiumquequadrantes abfque fine vilo aut terminodi-
uidipotcfl; & vero poli diuifionum myriades, particula illius nulla tam
exigua foret, quin momenti indiuifibiliratemin infinitum adhuc fupe-
raret. Quam ftupendum igitur crithorx dimidium a momento exfqua-
ri ? quapiam notione feunarurarfjualiseft magnitudinis, lo-
Si in vulgari
ci, pottnti* agendi, &id genus aliorum, mirabilis hzc momenti cum
diuturna teporis fucteflione zquaiitas fpedaretur , auderet cufn ea phan-
tafli mea ludari, fubtilique forfltan abllradione , altoque in mentis pe-
netralia reccflu nonnullam illius imaginem formare pofTemiczterurti
multiplicatio hf c exiflcn tix efl, altifilm* fcilicet , nobilifsim?quc notio-
nis, & cftcrarum onmium radicis. Exiflentiamea,dum vitam adhuc
mortalem ago, vni tantum momenta alligatur, nullius p*ll ipfum duca-
tionis certus fum ,inproxima qux afsignari proteli temporis parte, tenue
exillcnti* huius filum abrumpi potefl & vero parte hac deflgnat^ alias
:

femper viciniores rep>crio,icavtpofsibilc non fit, ad vlcimam momento-

que illi propinquifsimam in qui definerc pofsit peruenire. Cum autem
tempus ia m non amplius erit, vel certe (quod admeateinet )
inzterni-
tatem
 !

'* Epilogus.
i
- .
4J9
tatem mutatum , fragilis h?c mea cxiftentia totam, quanta eft , illius fitccefsio-
nem fupcrgredietur. -Qualis ergo erit quamque mirabilis h?c exiftentix multi-
plicatio? Qui demo m potero ad illius iirtelligemiam adurgere >Exiftentia illud

eft, quod creata omnia comprehendit, & fi Deus OptiMax.ci minime com-
prehendatur, hoc ideo eft, quia nobis quidem incomprehenfibiliseftjexiftcntii
autem comprehendi nequit, quoniam ipfe cxiftentia eft : ipfc , inquam , eft exi-

ftentiaadeoque nec illam etiam comprehendit, fed exaequat tantum. Hinc er-
go licet colligere, quanta fit exiftentiein fe (pedat* prfftantia quam late pa- ,

tensimperium,adeoqucconcluderc, quam admirabilis lutura fit caquein me-

lius mutatio, quiillamquanuncfruorexiftentiam in infinitum augebit & mul-
tiplicabit. Enimuero fitilla in piffentivita quantumuis(pecio(a,quantumuis
iUuftris,fit licet exiftentia, id eft, rerum omnium creatarum flos, apex, & perfe-
dio, aliquid tamen ineadefidctabisjdecftilfi ali quid, circumfcripiionem, limi-
tefquefuos ficum fert. Adhuc-cnim (6 anima) pars dijntaxac mei es, talique
fucceffioni obnoxia, vt nullius plancrei quam exiftcntiztuzbreuior rn.ir-rlque
incerta poffiflio fit, vtpote qux non nifi momento, quod rcuera nihil eft fhen- ,

(iiratur. Caeterum cum corporis veluti muri difiicientursquibus ad nihilum hoc,

vtiti dicam, exiftentiac (qu* tamen ceteras omnes notiones infinkctranfccn-
dit ) refttingeris , ipfum temporiicurriculum vnius erirtemix llabiliratc com-
prehendes, nec diuifam quali nunc obnoxia es (ucecftiunem fubibis : horam in-
tegram abfque diuifibilitate durabis, & fi horam, certe annum, farculumque,&
totam demum *tcrnitatem abfque eadem tranfiges.
Sed quo tandem te ( d anima ) contemplationis huius a!* fubuexerunt
quam immenfim altitudinem confcendifti?imbecillis oculorum acies volatum
tuum vltetius pcrfcqufrion valet; caput ipfiim fufpiciendo laborat vertigine;
dum tu veluti in celfiflima fpeculi conftitflta fuccedlonem temporisdcfricis
infinita fubtertediftantialabentis, rerumque creatarum exifteijtias a nihilo in
nihilum perpetua: vicifsitudinis fluxu voluentis.ipfa interim a yencnofb omniaqi
confumenteipfius motfu tuta.Repetantur hic memoria violent* precipitis ado-
lefcenti*me*voluptatcs,*ftimataearundem magnitudine, iuxta fallaces illas
regulas ad quas fixi icitatcmed tcmponsexigebam.-ruminctur phant.ifia ingens
illud bonum quod mihi tunc inefleijs videbatur :adiiciagirhifce omnibus quic-
quid pr? cerea foelicitacis, quicquid gaudij, non dico mente comprehendere,
fid vel cogitatione attingere video; ac demum pronuntiem, id quod vcrifsi-
mum prore&oeft, totam hanc fcelicitatis plenitudinem in vno indiuifibilique
momento pofisidendumefle. Si mihi tunc cum voluptati ( quam numinis in-
ftar venerabar) ftudiaaneaomnia & cogitationes dedicabam , perquartam ho-
r*partdm vel frui vel omnino fperare licuiftetvolupratefn
vnamcui vis&fua-
uitas omnium quasantea vnquamdeguftaucram ineffet, ecquo demum pretio
tantilli temporis vfuram emendam putaflem. Iam vero pro jucundo hoc, fed

fallaci fomnio ccrtifsime video tibft o anima) mihiquein vnico rnomenro con-
cedendum eflefolidxfccliciutis gaudijque clixir quoddam non ex quadragin-
,

ta illis.annis extraiftum ,
quos in hoc mundo cum multiplici fortunz varietate
lu&atus tranfegi, fid ex innumeris fztulorurri reuolutionibus cum affluentia
voluptatis qux ab humano intelle&n comprehendi nequit , &eoufque multi-
plicati , vt iplain intelligcntiarum arithmeticam fuperct. Porro momentum
 SE
4 60 . Epilogus. . \
hoc non eft ex eorum numero quxtctnporiafsignamusjfubitancum fluxum 8c
in iplo ortucxpirans, fcd talis demum nacurxqux totius toniporis fuccfrfsionem
complebitur & ttanfccndir. aeternitas pct xrcmitatem multiplicanda elt.wt
aliquod felicitatis ifliasfpccimen detur, ad quam mc vita in hoc mundo bene
aba poft hanc vitam perducet. Hxc tamen fccliciras ab ea qua munificcnrilsi-
mus ciuldem largitor beatus eH, tantum diilat, quantum nihil ab eo omni quod
exillit. Fccliciras enim mea initium habebit; & quamuis perenniter duratura

fit, hoc tamen ex ipfius merito & conditione non oritur, fcd liberali cius bonh

aferibendum eft.qui a 1'ciplo exiftens nullam vnquam creaturam in nihilum

taii

: neque vero magis timendum, ne traditam mihi exigentiam non con-

redigit
lcruet,quamneipfe a leipfocffedcfinat. Sedquomodo,inquics,duohec inter
I
fe tonucnkmr, fcelicitatcm a me poffeffum-iri fines omnes temporis, cciam pof-
fibiii; fupergredientem ppfsibilc tamen c/Te non obftante hac poffcfsionc vt cS
,

quam pofsidcpfoelicitate.piiuar. Quis hoc xnigrna euolucrc, quis in abyffum

hanc penetrare, quis denique in hanc tenebrarum profunditatem radium ali-
quem lucis iaculati valebit? Sed quid tenebras nomino; ipfius hic lucis exube-
rantia oculorum noftrorum aciem pracfli ingit. Ecquid ergo eam ita confirma-
re poterit, vt aquilarum inftargloriofutn hunc&fplendiJilsinjum folem/ton-
tcrnplcmur nihil cetc«juamdiu Vitam hanf mortalem agimus,nifi fortcfilen-
!

tium Sc folitudo: ijs ergo fabam verendi huius myfierij meditationem dcdica-
bimusIPiofanant illud oculi vulgares, nobuarumque & vcfpcrti!tonum,quales
nos adhuc habemus, dum afccndcntes in phyitafiam a corporibus tcrreuifque
occupationibusfumi,finrerurn,iricnus iubarvclutinube interpofitaobfcuranr.'
lam vero fi natura ipfa breuibusin initio citatifque pttfsibus, longioribus au*
.adnobemquandam, vt ita dicam, pnrx lucisnos perduxerit,
.rem in progreffu
vbiob nimiam rerum vidcndai unfclaritarcm nihil a nobis cerni poteft, fcd ve-
lum oculis obducere reccfTufque quxrcre cogimur, imbecillam eorumacictn
ptius roboraturi quam tanti fplendoris radiis exponantur :"qui demum mirabiles
illas fublimitates (his quas modoadumbrauimusJongefuperiorcs) fufpicere au-
deremus, ad quas narurx noftrx infirma capacitas a vibrici gratiaeleuatur?Qui
ranca eftoculoium perfpicacitas.vt in ardanam illam naturam differentes perfo-
nas profundente > in vilitatem modo ineffabili multiplicaram, in «mtillam
incomprchenfibilem ,Tn mirabiles denique proccfsioncs , ii idiomata angelicis
oculis referuata penetrare valeat.
Ad hxc { 6 anima) capienda, quorum fublimitas ea quxa noljis prolata funt
maiori in infinitum diftanciapoft fcrclinquit.quam abhis turbidi pigriquevitse
huius motus relibi fine, nondum es idonea tpurgahdus prius cft intcllebus tui
oculus myftagogicis magni Areopagirxilluminationibus.afceticaqueATiacho-
re tarum difciplina, quam in abiffos lialcc profundifsimasdcrcendcre, vxldc ijs

loquiaudcas.Horum opeirrigandacsanatutinis& vcfpcrtinisimbribus,lcnirore

mcllcifquomannx guttulis a fonte i do copiefte fluentibus, qui in altiori & fupra
naturam orbe fcaruric arcanilque & miris emanationibus pr?parata corda im-
,

plet qux deinde frubus proferunt ad veram illam beatitudinem' perducentes,

,

cui ea quam habenuslaudauimpscomparata»pro vmbr a, vanitate, &

nihilo ha-
benda cll.
 INSTITVTIONVM
PERIPATETICARVM
AD MENTEM SVMMI VIRL
CLARISSIMIQJE PHILOSOPm
KENELMI EQVITIS DIGBjEI-
TAR S THE O RI C A.

ITEM APPENDIX THEOLOGICA

DE ORIGINE M V N D I.
r

«t*
Auchore Th o m a Anclo, cx Albiis Eaft Saxonum.

Felix qui potuit rerum copiofcere caufas,

\s4tquc metus omnes , Cr inexorabile fatur»

Stibitcit pedibus. Virgil. Georg. t.

JH
METHODVS STVDENDI.
Qtufquis profunda mente vefigat verum,

M Cupitque
in fe
Longofquc
nullis ille deuiis falli,

reuoluat intimi lucem vifus,

in orbem eopat infletlens motus,
frNt.-.gtsM'-1.'

\s4nimumque doceat quuquid extra molitur >•••

liwl
Suis re t rufum pofliderc tbefauris.
Quod atra dudum texit erroris nubes

Lucebit ipfo perAicacius Phabo.

Boifc. de Confol. Philofoph.
j. Metro ti.
(. .
.> J - Libro
••t»*»; - ; •
. i ii ii i riijiinnn ii fajf i <7rr . • .
-a> JHDmk nfrh'
 i
«v m

CONSIL1VM AVTHORIS j

Vibvs iaccat obtlolura tcricbris, Sc quantis de(perec chimxris im-

plicata Plii tofophia, niliil opus ell commemorate. Vident , quotquot
in ea quicquara vident. Quare itaque 4c meam ipii «pellam commoda-
! te voluerim , exponere inlupct habeo. Gur qualem Vides otferaln, fic
accipe. VifaeftmihipotilTnna labes in iis relidere , qui nullam cercicu-
, dmemexea velipficxpc&cnc, velab aliiscxpetlaii patiantur. Harua
__ | duas propagi nes fum intuitus. Erantenimqui de iplaGcomecriacan-
tundem contenderent, erant qui non natura: errato , fed materiei dilficulcati Si implexifli-

mis naturi plicis hoe cribuerent Et in procinftu eram, vt priambulam ad priores difputa-
.

tionem armatemicum incidit hoc dilcmma, vel eoseuidcntiam legitimi fyllogifmi admit-
tere, vel non fi admitterent, non pofie ad Geomct ras contendi li non
:
admirtetent, quid
:

vitta cuidentix inhumana fuperefle natura quo cogi portent , non videbam.
Dcfcrtoret
proinde erte naturic humani, nequealicet adeosquam ad furiofos erte depugnandum. Ad
pofteriorem itaque propaginem coucrfus.vidi nihil xquefeite quam pio more Geometri-
co fieriivbi cum quiritur an aliquid dcmonftrari poflir, Afferens exhibita dcmonftratione
problema interimit. Sic Si mihi pcrinftancias agendu credidi, fi quid perfuadere conarer.
Inde hoc finapeos granum, quod in quale (ic ohmpullulacurumolus , hondum crt palam.
Cur Inftitucioncsinfcripferim.opcrisbrcuicasicmcifaconexiofatisapcriiic. Peripateticas
voco, quod Anftotclis Principiis (ccliconclufa quandoque difeordant ) vbiquefubGftant.
Quod ad mentem fummi vivi, Scclatiflimi Philofophi Renclmi Equius Digbxi Icripus
pronuntiem, indccft, quod cum in inuidendolllo de animi immortalitate libro totam na-
turi compoficioncma prima corporis ratione vfquc ad inuifibilis ammUpiritualisarcicu-
los diflccuerit , Si in omnium oculos intulerit , alia quam ipfe pticertetat incedere neque
volui, neque potui. Qmcquid itaque de illo fubieirto vides, inde ctanllatum cft. Sed ita, vt
nuda olfa vix ligamentis hircntia.ncruis ^oloiibus quibus illic fatutantut protfus defti-
tuta, tranftulcrim. Illic naturam quire ,vbi neque Oratorem, neque Philofophum defi-
derabis. Nos Logiftas dumtaxat vclliimroulariosagimus. Cctcraqux toto opere dirtun-
duntur ineiuldcm feriniis adhuc latenc;operasmaiorisocij expcilancia. Si Partem Theo-
ricam nominaui , nolim inde aliam praflicamexpcftes: volui enim dumtaxac quod mora-
lem partem non attigctjmnunciare. In Logica paucahabcs, fed aliqua tamen.ni fallor,
redundantia: paucaenimpnceptavfuidandalunt, exercitatio magna. Ex reliquis , (i in-
tricatas Sc inutiles quxrtiunculas fubfccui, videormihi gratiam meruille.Quidcxpc&eni
fruftus tefcitaris ? vt credas erte m
natura S tranfnaturahbus terminorum connexionem
Si confcqucntiarum vim non minorem quam inMathc(i.Hocenimordo,4cbrcuicai,4£
aliquarum certe confcqucntiarum inuifta firmitas a non pertinaci obtinebit. Hoc (i afle-
cutus fuero , cum omnis fcientia in definitionum vnitatem tandem rcfoluatnr , fcientiam
naturalem a dcfpcrationc retraftum iri confido. Vitra libros, in le&iones 4i commata, vel
potius commatia ( funt enim plcrumqucbrcuirtima ) concidi tum vtclantati Si citationis
:

commoditati feruirem, tum quod, cumcredcrcmtyronibus nonline.peritiocisadminiculo

apertum fore ad has inftitunoncs ingreffum jle&ionem vocaui , quantum vno confertu
explicari portet commation quod vno fpititu vnauc animi, elocutionifque contentione:
j

vt inter commata rcfpirandi locus Iprolocutionc concederetur. Auditoribus inhoc ge-

nere interrogatio conceditur vt intclligant qui proponuntur Oppofitio interdicitur,
,
:

donec femelauc itetum cotum opus decurrerint. Dumenim adhuc ignorant quid in fu-
tutis lateat , ordine pricipiendo dicenda temerant, dum obiiccrc conantur. Breue cft
opus&tantifperin difcipulo flagitandus cft credulitatis affertus ,vt liquide propofita in-
telligat. Cum intellexerit contra quid obiicicndum fit fupercrit difputandi libertas. Vi-
,

des Peripatumvclhottos huic exercitationi facis erte. Propterea volumen dedi quod ma-
nicam non oneret. Methodumfecutus fum .quam confcquentiarum necefliras traxit, non
prifcriplic Logica priceptio quamquam neque ab hac abhorreat. Si obfcuricarem accu-
:

l*as
, memento Acroafes rtc edendas , vt non fint edicat: vt difficilis lic carum fine filom-
greflus, improbo tamen labori non itnperuius.
INDEX
 INDEX
LIBRORVM ET LECTIONVM
HVIVS OPERIS.
LIBER. PRIMVS, Le&io XI.
De attraB/mibu/ cahdirum eUBnru (fi ma-
IOntineus tam DialeBicts rinius. 17
partem que ti fictenstes eft Le&io XII.
neceffaria. De reneratime detompifimriefiplantatum.
Le&io 1. Le&ioXIII.
|
De prepifiiiontbus quatenus De partibus vniutrfilieribus plantarum 19 .

fiantfertesfifihgifimi. pag.I Le&io XIV. c

Le&io II. Dt accidentibus plantarum. 30

Dt (illirifinali- eius ctndufime. X Le&io XV.
Le&io III. &
Dt generat ime aurmentatimt animali i. ii
De friAutmenu, en (immuni, & tribu/ f rimit Le&io XVI.
in JbeetsU. j De mitu ardis efi quibufdem confiequeutibus
Le&io I V. ex ti. jx
Dereliqui/ predtcsmentu. f Le&io XVII.
Lcclio V. Demotu pTigrefisue animalium. j.
Dt quinque Predicsbihbui , efi vicumfiguifi- Le&io XVIII.
eutiine. 6 De quinque/infibus animalium. 34
Lcclio V I. Le&io XIX.
De definit ime, dtuifime , (fidijfutetime. 8 De ibitBis finfisum. n
Le&io XX.
LIBER SECVNDVS, Dt cornitime& memoria. tS
Cintinen/ e* que ed neturum cirpirum i» Le&io XXI.
ctmmani (fellant. De fimm & infimatu. 37
Le&io I. Le&io XXII.
De ampofitime
'
continui. IO De pafiimibus& earum exprefiioae. 38
LeGioII, Lc&ioXXIII.
Denatare quantitatis (filici. IX Dt cimmunicatime affectuum ad aliis. }f
Le&io III. Le&io XXIV.
Dt tempore, & matulicali. «4 De dBiinibas animaliumfimufiutsbus 'ratio-
Le&io I V. nem. 40
De quatuor prsmss qualitatibus.
Le&io V.
>7
LIBER TERTI VS,
Dt elementi. 18 Continens ea que mundum (fi maitrts ipfius .

Le&io V I. partes fit itant

Dt mix time tfifiicundu qualitatibus ,fiu ii Le&io I.

que proxime mixtionem (equuntur. XO De mundifiniisse , vnitate (fi etmptfitiaue.qx

Le&io VII. Le&io I I.

De medi mixtioni ,efi mixtarum paffianetfi De mortalitate & generibus etrum quafiunt in
uBune. At munda. 44
Le&ioVIIL Le&io III.
De impafiibihtare .defiruB/ene dreccidenti- Dt irbi magnipartibus &(fecialiter dt terra
bu/ mtxtirum. x) panibus. . 44
Le&io IX. Le&io IV.
Demotu graaiam & lenium <fi conditionibus Dt mari fi- eius atciJenttbus. 44
Urendi. »4 Le&io V.
Lectio X. De fmtibut (Sunii (fi laeubus . 47
De mitibus vudulationis pnieBiaui/ , refie-
,
Le&io VI.
x littis (fi reffraBioni. ly De aert fi ii que in ti prept terram fiunt. 48
* ii
 ,

Index Librorum & Le&ionum.

«Ai* Leaio V 1 1. LIBER QVINTVS,
Bt nubibus, pluuit ,mne,dr 'grendiue. jo
LcftioYIII. Continens etm Mettphjfics psrtem aut egit de
Demeieoruigucu tpptrenubus intere. ji fubfltntiu i metent tbftrtdss efi opero liene
‘
Lcflio I X. emnutm.
Demetstru vere igneis in aert pendentibus. jj
Leaio L
Ledio X. De tnimtlcorptre fcptrttione. 8)
De veneernm generes tene & ntlmrt. j{
Leaio XI. Leaio I I.

De tdurii motu &' eius ejfedit. y/ De fcientit tnimt feptrtte & vnittte ipftus
Leflio XII. cum tnimt. 87
Demetentis cettrtrumptruum mundi, &Jjre- Ledio I U.
cie Uter de conte tu &fle His /ibuenstueu. ;8
eminentis eiluum tnimt feporttt fiprt
LedioXI II. De
De tflm mtrit & tetideteu tui . edus quos exercet in corpore • gp
J9
Leaio XIV. Leaio IV.
De motu teSuru 6' etufis ipfius. Cl De felicittte ,infeluittte dr perpetnitste tni-
Leaio XV. mt feptrttt. 91
Dehie qui opponunturmooui te Surit dr de effo- Leaio V. <•-.

di ipfiue. 6t De Exifeniit dr vnittie ipfius cum ente. 91

Leaio X VI. Leaio VI.
Demotu terit cum teSuredreius effedi. if De Deiexijlcntit Jimpheil.ite dr ttcrnittte.
Ledio XVII. ?4
De ctujis motui lunter thorum t/lrorum. 64 Leaio VII.
Leaio XVIII. De perfedione ,
immuttbslsttse & fcientit
Deprimo imtiti, dtrtlione & quidditete mun- Det. 9J
mti. <J Ledio VIII. ,
•

De volititne & libcrtete diuint. 97

LIBER QVARTVS, Ledio IX. JLfr*
Continens etm Meupbyfict ptnem que expli- De nominibus diurnis quomodo omnit impro-
cet tjfntules rtttoner corporum. prie dicuntur. 99
Leaio I. Ledio X.
De dmjitilitetefubfitnttt in ptrtesformulet. De gndibus impropneittis in neminibus di-
<7 urnis. 101
.
Leaio II. Ledio XI.
Depertitus firmslibusjubftsntit inferie. 68 De exiflentit ,
ntlurt & fient it inteUigeu-

Leaio III. litrum. io)

De diftinCltone cf vmttteejfcntitli corporum Ledio XII.
in communi. 7« De inteUigentierum comptrttiene td tnisnte
Leaio I V. dr corport. >04
pe vnittre & dfindunt ejfentiuli elemento- Leaio XIII.
.

rum CT mixtorum. 71 Dedijlmdione , fuberdinttionedr numere in-

i caio v. tcSigentiarum. lof
De ejfcmit tnimehum dr tnimt. 7J Leaio XIV.
Leaio V I. Desidiem Dei, l nteSigentitrum & cerperum
De fupremt tumuit crej/eniitli corporum de- fnguUttm. 107
finitione. 77 Ledio XV.
Leaio V 1 1. De eeoperttitne egentium td fubfitntite , uni-
De mutttienc indiuiduth Jingultrnm corpo- mtmrtiiontlem & celeri opertndt. 107
rum. 76 Leaio XVI.
Leaio VIII. De gubernttiosu Dei dr Itcthltle tutum tu-
De preprittdione fbpremi tnimtlu. 77 eorporterum. tu
Leaio IX. Leaio XVII.
Dttnimtfipremi tnimtlu frumente. ti De ctnfiruttionecrestursrum ,dr entium deo-
Lca.o X. rationibus. U;
De profcdndr defeiin heminis d' ejfcntiu ip- Leaio XVIII.
De mode editnu tx perit Jubtedi. IiJ

INSTITVTIONVM
s
r r T «
i

INSTITVTIONVM
PERIPATETICARVM
LIBER. PRIMVS,
Concinens eam Dialeifticcs partem, qua; ad fcientias eft necefiaria.

T>e propofitionibus quatenus funt partes fyUogifmi.

i
OG i ca eft ars difcurrendi : difcurfus eft motus
intellciftuscxvna intelledUone feu cogitatione in
[

aliam. Specialius vero accepto vocabulo , >cft

Imotusquo intelle&us cx cognitionibus pra:ha-

4. bitis rite ordinatis deducitur in cognitionem ali-
|

cuius prius ignorati. Et hic difcurfus , quando

_j primo
perferus cft , Grzca appellatione dicitur
fyllogifmus. , f
i. Syllogilmus componitur ex tribus propofitionibus : propofitio cft
*
oratio qua aliquid affirmatur vel negatur de alio, & proinde componi-
tur , quando cft perfecta , ex tribus , eo quod affirmatur, eo de quo affir-
tur, & eo quo affirmatio fit.

3. Hxc tria dicuntur notiones, vel rationes, feu res prout funt in intcl-
leiftu ,id eft , res fecundum hoc quod eft commune ipfi in re , & in co-
gnitione .-ficut enim ftatuaCxfaris in aliquo conuenit cum Cxfarc, in
aliquo diucrla eft > fic & cognitio , (cu lntcllcilus cognofccns , aliquid
habet fimile , fiue in quo conuenit cum cognico , alia in quibus difli-

milis cft.
'
lam notum eft, quod alia propofitio eft affirmatiua, alia negatiua.
Contiijgjt autem affirmationem fieri interdum de vna re tantum, inter-
dum vero dc pluribus indifferenter, quatenus plura conucniunt in vna
aliqua notione. Hxc-propofitio dicitur vniucrCdis,ficutcum dicimus,
Omnii homo eft animal.
j. Cum dc vna re fit affirmatio , ea tes vel determinate apcipitur, vt
Socrates , Bucephalus ; & tunc propofitio dicitur fingularis: vel inderer-
• a

r i
 :

2 Inftitutionum Peripateticarum
minate, v c cum dicitur aliquis homo , vel aliquis equus , & tunc propofi-
tio dicitur particularis.
6. Tandem cum propofitio alia fit affirmatiua, alia ncgatiuainequc
eadetn res poffitfiraul c(Tc &non eflesfi quando vna propofitio affir-
mat quod altera negat, tales propofitiones non poftunt effe fimul verx,
& proprerea dicuntur effe oppofitx fcu incompoffibiles.
7. Et cum affirmatio & negatio funt circa idem fecundum omnia,
dicuntur tales propofitiones contradidlorix vt Socrates hic ft) nunc cur-
rit-, Socrates hic eJr nunc non currit : cum vero vtrimque propofitio eft
vniuerlalis, dicuntur contrariz : vcluti Omnis homo eft fapiens : Nullus
homo eft Japiens. >:

8. Sicuc aurem cuidenscft idem non fimul cffc,& non effe; fic etiam,
quod eft, effedum eft.de le eft notum; vnde fi quando propofitio enun-
ciat idem de eodem , illa propofitio dicitur per (e nou vt cum dicitur,
Totum eft maius parte fui valet enim, pars & plus,eft plus parte.
9. V ndc fi contingat notum effeeandem notionem identificati dua-
bus aliis, notum erit eas duas inter fe identifi cari, quia aliter ea notio^uz
eadem eft illis nonforct eadem fecum.
,

10. Vnde pofitis duabus propofitionibus quibus declaratur identifi-

,

catio vnius notionis cum duabus, cuidensfit tertia, qua idcntificatio ea-
rum inter fc cnunciatur, & ex his tribus confiftit fyllogifmus.
>< •
# :
* • .
•
!_
fi yfjk, .j
•
i '
jf .
— •, v ,

LECTIO II. W .1

De fyllogfmo , ft) eius concluftone. 1

r. Voniam propofitio eft enuntiatio vnius de alio: inter tria au-

V /
tem enuntiatio non mfi tribus modis variatur , puta vt vnum
de duolius enuntietur, veiduodevuo, vel tandem vnum de altero, &
ipfumdetertiojtres tantummodo funt figurz fyllogifmorum.
Et quoniam lyllogifmus ex enuntiationibus connetftcntibus termi-
nos conftat: hoc autem tertio modo terminus coniungens rcliquos.eft
medius in przdicationc, vere Sc propricconiungit illos vnde figura ha- >

bens ciufmodi ordinationem terminorum vocatur prima, eft prxcU &

pua inter omnes: nam fingulx propofitiones , & termini fcu notiones,
habent determinatum locum ordinem in fyllogifmo. &
3. In reliquis autem figuris non intereft vrra duarum antecedentium
habeatur prima, &
inconclufione vterlibct terminorum poteft effe fub-
iedhim velprxdicarum. Et, fi diligentius intueamur, rcliquzduy figu-
rz non funt nifi diftorfiones primx , quibus notio , quz vere eft media
trium.ponitur pro altera extremarum , propter identitatem ttium. Sola
itaque prima figura eft naturalis & neceffaria.
4. I11 prima autem, quoniam media notio femcl affirmatur, &(cmcl
lubiicitur, nulla poteft effe varietas conclufionis, nifi pcues vniuerfalita-
*tex»
 :

;
Liber J. II. Le&io 3
tem 6e affirmationem & negationem, vt conclufio fit vniuerfalis affir-
mans , vel negans , aut particularis item affirmans vel negans , vt loIenC*
figurari his vocibus, Barbara , Celarent, Dartj , Feno : in quibus vocales
propofitionum indolem declarant. A, vniucrfalcm affirmatiuam, E,
vniuerfalem negatiuam, I, particularem affirmatiuam : O, particula- &
rem negatiuam.
j. Et quoniam ha? quatuordiffcrentiz continent omnegenus propo-
fitionum , quarum veritas quzri poteft, foli quatuor modi funt fyllogif-
morum fufficientcs & vtiles, reliqui ad copiam & curiofitatem magis
quam ad vtilitarem funt comparati.
C. . Eft & aliud fyllogifmorum genus, ab aliquibus expofitortum ap-
pellatum , quod ex puris fingularibus confiat. Et quoniam propofitio
fingulariscomprehendit fuam notionem xqueatque vniuerfalisjcft per-
fc£hisfyllogifmus,fed in Icienriisparum eft in vfu,ideoque parum de ip-
fo folet doceri. Rurfum cum eaquXrem quamlibet circunfiant, vel ad
eam pertineant, vel non & fi pertineanr,vel ad eam Iblam, vel ad plura
:

alia cum ipfa.: etiam propofitiones, quxex iis ducuntur, alias neceflum
eft e fle alienas , & prorlus accidcntarias , alias communes alias proprias. ,

7. Ex quibus proprix cum enuntient aliquid quod habeat rationem

vclcaufx.vclcffc&us: effe&us autem fine caufa caufante, neque caufa
caufans fine effeftu efle poflic.natx funt concludere rem , de qua quxri-

rur, efle, Se non-poflenon efle: hoc autem dicimus facere feientiam. Et

fyllogifmum quidem quo hoc fit, dcmonflrationcm , Se conclufionenq
ipCias, feientiam nominamus. Perquam fi nouimus cur res fit id eft, fi :

demonftratio per caulam, dicitur Sc fcicntia Se dcmonftratio efle a

fiat

priori, alioqui a pofteriori.

8. Propqfitiones vero communes, & a!ienx,hoc habent commune.vt
non applicentur ad conclufioncm , nifi per aliqua media, quxquia la-
tent , ideo apparentem tantum cognitionem faciunt, quam opinionem
dicimus.
9. A qua regula excipiendx funt propofitiones quxalienamcognitio-
nem ad probationem aflumunt:cum enim {cientiarciadxquerur,eft:
accidens quodammodo proprium; & cognitio de re per illas finfta, di-

citur fidesqux cognitio certa poteft efle , fi authoritas aflumpta eft eX-
tra lite m
non eft fcientia , quia non eft euidens cum res appareat
fcd ,

in cognitione alterius, lateat autem in (emetipsa, cum non per fc , & fibi
coniun&a moueat intelletftum. *' rk
a

4^
LECTIO >
III.
* JH.
jj| -4 r ‘. . 'tr -lax

T)e praedicamentis in communi, (t) tribus primis in faciali.

r. T)Ropofitioncs ex notionibus componi diximus notionem vero :

,1 efle rem prout eft inintclleihj. T«t itaque notionum erunt gc-
a ij
 ,

4 InlVitutionum Peripateticarum
nera,quotdiuerfx fune habitudines communes rei extra Sc intra inteU
... le&um, quibus refertur ad fubie&um pet prxdicationcm.
z. Eoteft autem res quxpiamconfiderari Se fecundum qux habet in
fe.Sefecundiimaliaquxipfi applicantur in confidcrationc. Quoad in-
trinfeca autem, res vel confideraturabfolute, (eu quoad fcipfam Se Ce ;

dicitur fulftantia, vel praedicatum fuljlantialc quod dicitur de ea vel

, :

comparatur ad reliqua omnia iri ea ratione qua omnia conucniunt’, &

&
Ce petitur quanta Ct, quod dicitur de ea vocatur cius quantitas. Ter-
tio, comparatur ad ea qua: funt fui generis, feuad naturam fuamparti-
cularem Se Ce quxritur cuiufmodi Ct , id cll , quam perfecta Ct in fua
i

natura, Se quod rcfpondetur dicitur ipCus quali tat. Tandem ad alia

particularia comparatur , Se quxritur quid Ctrefpe&ri alterius Se quod
:

rcfpondetur dicitur relatum vel relatio. Et fatis patet his quatuorcapi-

<* comprehendi omnia de re conCderabilia.quxin ipfofunr.
tibus
3. Qux autem circunflant rem , Sede cadici poliunt, ve! aducniunt
ipCcum mota, vel in quieterCin quiete, vel neque prxdicatum fixum
eft fiibie dto,ncqiiefubic&um prxdicato & tunc quxritur vbi res fir,S4
quod rcfpondetur, eft /o«« eius. Vel fubictftum eft fixum prxdicato, vt
« flatui baG, liquor vaC ledens cathedrx, Sc eadem voce petitur vbi cft,
,

& prxdicatum dicitur fitus ipCus. Vel tandem prxdicatum fixum cft
lubic&o, Sc petitur quid habeat, dr quod rcfpondetur dicitur halitus ip-

Cus, vt velles, arma, inftrumenta.

4. Rem cum motu comitantur, C fubie£himmouerur,agcns;fimo-
uet patiens Sc in vtrouis ftatu , tempus feu motus cxli , a quo nullus
:
,

motus exemptus cft. De hoc vltimo qu?ritur,quando motus fa&uscll,

& quod rcfpondetur, dicitur tempus motus.
j. Cum fubirdtuni mouerur, quxritur a quo, & quod refpondctur
dicitur agere , Sc fubiectum pati ab ipfo. Cum fubie&um mouct,qu{ri-
tur quid nioueaturabipfo, Sc quod rcfpondetur dicicurp4/i,jpfum vero
agere. Et fic patet ratio cur decem fint pr?dicatorum,leu entium in in-
telleftu, feu notionum ordines, qui pradicamenta appellantur.

6. Sub fubftantil immediate fubfumunturfpiritus Sc corpus. Spiri-

tuum differentix funtignotx. Corporumautem aliud eft viucns,feufe
mouens, aliud mortuum, fiuenon motum, nili ab alio. Viuens aliud
fenficiuum,aliud fine lenfu. Senfit iuorum aliud intclIccTiuum.puta ho-
mo, aliud brutum. Homo alius Socrates, alius Plato, alius Xenophon.
Et h?c vltcriusnon diuiduntur Sc dicuntur tndiuidua reliqua , -vniuer-
falia, quia vniucrfalitcr de fibi fubditis, id eft, de omnibus Sc fingulis
dicuntur.
7. Quantitas alia elldifcreta , vtnumerusialia continua, Se h?c vel
permanens , vel fuccclfiua. Permanens duplex, exrenfiua, qux tribus
gradibus lefe includentibus perficirur, longitudine, latitudine, Sc pro-
funditate. Et intenfiua, qux cft pondus. SuccclTiim in adlione,pa Ilione,
di<ftione,6egcncraJircrmotu continetur.
8. De proprii naturi corporis ( quoniam finitum cft ) quxritur qui
figura,

xwle
 ,

Liberi. Le&iolV. $
figuri quoniam ab aliis mutabile eft , quatitor quomodo fe habe#
,

quoad illas qualitates, fecundum quas variabilis cft, calorem, frigus,co-

lorem , faporem , Scc. & Hoc vel conftanter, vel in motu & refponde- :

tur, vel per pajjilnlem qualitatem , vel per pajftonem , vtqui in febre calet,
per verecundiam embefeir, aut complexionis eft calida, forma rubi-
cunda. Rurfus quoniam natum eft agere pati, quaritur quid poflit&
.& non poflit : & quod refpondetur, dicitur potentia, vel impotentia.
tandem quoniam quaque natura in quadam contcmpcratione confi.
ftit,qu?rituran eaquaad hanc ipcdlant.redc vel fccus habeat &hoc :

conftanter vel pro tempore, & quod reipondetut, dicitur habitus vel
dtftofiuo.

LECTIO. IV.

De reliquis Tradicamentis.

il Va referunttrf feu comparantur ad inuicem , vel fecundum

V J aliquid commune comparantur, vel fecundiimatftioncm &
paffionem , vel tertio quodam modo participante de vtroque, vtcum
una go fit ad exemplum prototy pi.prototypon nequeagit in imaginem,
n eque imago Ceum fitproifus alterius generis )
cft verefimilis ei , 8e ta-

men quodammodo vtrumque eft, vocantautcm hanc rationem menfst.

tet ad menfuratum.
a.. Et in hoc genere vnica cft relatio, 6c ex illa parte menfurati. Cum
enim relatio fitordovniusadaliud.poftit autem ex duobus vnum ad re-
liquum fic ordinari , vt reliquumad prius vel coordinctur vel non fit ea ,

quafunt in eodem ordine ( qualia funt duo prima genera ) ex vtraque

parte relationem habere, qua vero funt in diuerfis ordinibus, fic vtni-
hilominus vnum ordinetur ad aliud, ex vna duntaxat parte relationem
fuftinere.

3. Accidit autem vt intellcdhrs, propter affuetudinem vel imperfe-

ctum cognofcendi modum , etiam non ordinata rclatiua imagine ex-
primat, & tunc dicitur relatio relationis feu de dici non 'de ejje ; ficut &
cum naturam rcialicuius expreflit negatione, dicendo hominem non vf-
dere, vel non habere capillos : & deinde huic notioni dat effe , dicendo
hominem efle cacum vel caluum: dicitur fecundum aptitudinem, vel
inepti udintm fuhiedii.negatio.vel priuatio rationis.
4. Vnde cum hisfolis modis intellcdlus ensin ipfopofitum (ic immu-
tet, vt mutatio teneat ieic ex parteobie<fti,& ingrediatur rationem cog-
niti ; etiam tres fola funt fpecics entis rationis. Qua enim moderni

difputant de ente rationis, funt nugafplendida,& contemplatio defini-

tionis erronea.

j. Eft quoddam relationum genus di&um relationum rationis, non

,

immerito ;& cft relatio qua fequitur rem in intellediu pofitam , ex vi 1

jfc . «“j
 ,

6 Inftitutionum Peripateticarum
qualitatis realis ipfius intellectionis : & hx relationes funt generis logi-'
ci.vtvniuerfalis.pr^dicabilis, fubiefti, antecedentis , & confequentis,
& fimiles. Et hx relationes tam confequuntur entia ex eo quod fint in
intelleiftu, quam fimilitudo rem ex eo quqdcft alba , vel xqualitas rem,

quia eft quanta. Vocatur itaque rationis, quia intelle£his dicitur rario,
& non aliter.

6. Agens & patiens clare duas caulas exprimunt quas tamen intelle-w
:

&us diuidens, & partes inueniens aliter Sc aliter fe fc habentes ad effe-

ctum, facit logice feu ad opus demonfl rationis quatuor.
7. Etinagentequidcminueniensquodpoflitagcre,&quodagar: il-
lud quoagit caufam efficientem eonftituere vult, quod autem facit vtagaf,
vocat finem. Similiter in patiente , quo patitur, quid patiaturdilYin- &
guens,hanc formam, illam materiam appellat: & his interrogationibus
fatisfacit , a quo? propter quid f per quid f & in quo ?
8. Plato ideam fcu exemplar addit, fed clarum eft indigens exemplari
fine illo non poffe agere , & per confequens nondum effe a quo effe- fit

«ftus. Species Horum pr^dicamentorum, ficut & reliquorum generum,

minus in vlu occurrunt, idedquenegliguntur.

LECTIO V.

De quinque Pradicabilibut , ft) vocum fignificatione.

t. I .* X his patet prxdicationum duas effe differentias

:
patet enim
r* i prxdicata vnaeiufdcm generis comprehendere alia, & pixdi-
cari , ficut vniuerfale de particulari. Prxdicata vero diuerforum gene-
rum prxdicari de inuicem tanquam aliquid adueniens dc eo cui ad-
uenit.
a. Prioris generis prxdicata dicuntur ptfdicari in quid, quia funt ea
perquxrefpondeturad qu?ftioncm res fit ;& fi quidem prcdicatum

contineat totumquod petiturin queftione quideft, dicitur fpecies (in i

>artem,ficvt plures communes rationes fub ipla contineantur, appel-

fatur gcnus.Compa/s autem ipfitjs zqualis fpeciei.non rcfpondct dire&e
quxftioni quidfCed cum addito quale quia fupponit refponlum qux-
ftioni quid per genus, & dicitur differentia.
). Altera prfdicationis fpecies applicatur aliquibus qux ex neceflitatc
cum fubieifto conne&untur , &
dicuntur propria. Srrift£,fifolidefem-
perconueniunt: magis latc,fiab his deficiant: interdum veroiisquxad-
effe poffunt vel abeffe abfquc fubietti interitu, & dicuntur accidentia.
Et fic quinque fune praedicabilia communiter diifta, quinqueque voces
Porphyrij.
4. Quoniam autem notiones non nifrmediantibusvocibus, commu-
nicantur, vox autem interdum eadem pluribus notionibus applicatur,
interdum vni tantum, quoties eadem vox in eadem figoificatione , id
*• «#,
 Liber!. Le&ioV. 7
eft , mediante eadem notione , ad plura applicatur , dicitur vox vniuocc
fignificarcYcu dici.
j. Vox autem quae pluribus notionibus (eruit, vel hoc habet ex cafii,

vt cumin vno idiomate feruit vni, in alio alteri, & tunc dicitur pure
sequiiioca » vel ex intentioneitradu&aeft ab vna notione ad aliam , &
tunc eft xquiuocacx confilio.
6 .Hc ia hoc genere continetur vox qux ex ncccflitatc fiue occafione
transfertur a notione ad notionem ex connexione ipferum notionum,
vel rerum , fiue propter rationem caufae vel effe&us inter illa, ficut cum
Janum quod fignificat qualitatem temperamenti debitam animali,
transferturad fignificandam qualitatem vrinz, ex eo quod talis qualitas

efteffeclusdebiti temperamenti in animali, vel ad cibum, quia conler-

ust velcfficic debitum temperamentum fiue propter proportionem;fic
:

vox gubernator a nauiad moderatorem ciuitatis mandata cft,quia fecun-

dum proportionem fecit in ciuitatcquod gubernator in naui.
7. Et in fimilibus vocibus pofteriorfignificatio includit priorem , vc
fivrinam quatenus lanam explicare cupias, dicendum eft cflcvrinam,
qux eftindicium fanitatisin animali. Sire&orcm ciuitatis,quatenuseft
gubernator, dicendum eft efle eum qui fecit in ciuitatc quod guberna-
tor in naui. Hx voces dicuntur analogice fignificare plura.
i. Et hoc modo vox entis feu ejje, extenditur ad decem genera expli-
cata- Cum epimens dicatur quod habet eflcifolum primum genus vin-
dicat nomen entis in hacfignificatione , quatenus fubftantia prima, feu
fuppofitum, feu hypoftafis, & in (ubftantiis rationalibus perfona: his
enim nominibus idem fignificatur.
9. Cetera autem non habent e(Te , fed funt affe&ioncs ,
(eu quzdam
determinationes habentis ede :v g. cfte Socratem vclCalliam homines,
eftvctc habere cftc Se fubftantiascflc fed Calliam ede eiufdem naturx,
:

cuius eft Socrares,quod dicimus cfte relationem identitatis, neque differt

ab ipfis , & per confcqucns non poteft habere cfte nifi in ipfis & ipforum

efle’,
& 'tamen fecundum hanc notionem non eft quod Jiabcant cfte.
Habet itaque efle hxc identitas, non quia ipfa fecundum fuam notio-
nem det edfc , feu fit qua res habet efle , fed quia eft notio explicans rem,
qua- fecundum aliam notionem habet efle.
,10. Ex his patet cur confcquentia valeat neg.atiue a fubftantia ad cete-
ra; pofitiue vero a ceteris ad fubftantiam quod enim non eft, neque pars
:

neque rotunt exiftentis efle poteft. Et, fi eft pars vel totum, fi accommo-
date ad luam naturam , fi aliis applicatum, certe eft.
it. xque fi quantumlibct minima mutatio fiat in fubftantia to-
Patet
tum mutari cum enim fubftantia fit illa ratio per quam res eft quod eft,
:

& qualibet mutatione mutatur ratio.; qualibet mutatione feifta indub-

itantia mutatur quo eft hxc res , & per confequcnshxc ipfa res.

it# r
 :

8 Inftitutionum Peripateticarum

* l e c t i o v i.

JDr definitione ,diuifione (jr difiutatione.

l. T rT fciarur an vox 'uniuoce de pluribus dicatur,vidcndum eft an

,

V fecundum eandem notionem prxdicctur notio vero per defi- :

nitionem fit clara. Eft itaque definitio oratio compofita ex pluribus no-
tionibus,qux fimul fumptz conficiunt eam vnam notionem qua; prius
non cognofcebatur. V;- .
.
...

i. Cum itaque definitio fit ipfa notio definita, quafi in pattes deftri-
buta ; palam eft quod neque pofHt excedere definitliim , neque excedi
ab eo.
3. Patet rurfus quod quaerere definitionem, non cftaliud quam qux-
rerequid fit in mente illorum qui intelligcntcr vtantur voce quare :

ciimqufdam voces fint notionum communium tori hominum gene-

ri, ficut eae voces qua: fignificant decem genera, cuidcns eft in his & fi-

milibus attendendum cftc,quid vulgares homines, qui genus huma-'

numconftiruunt, per hanc vocem intclligant.
4. Quando autem voces funt propria: , vel appropriatae alicui difcipli-
nsc, quarrere definitionem eft quxrere quid illius difciplinx Magiftri hac
voce notant: hi enim funt quafi conditores & caufx vocum.
j. Rurfus euidens eft cum qui quxrit definitionem , debere colligere di-
fta conditorum vocis, qux pertinent ad rem figmficatam hacvoce : &
fi omnia collegerint, tam dcmonftrari pofle definitionem re&e cflcfa-

ftam quam quilibet caufa ex fu is effcdlibus dcmonftrari potefticum

,

euidens fit illa dufta ex notione vocis tanquam ex caufa pendere: & quod
fequitur, notionem in iis ex nccefiitatc relucere.
6 . Sin contineat ex didis plures fignificarioncs elici, clara erit inter

eas
,
qux a confrlio funt , qux fit prima quia includetur a exteris. Rur-
,

fum cum ea qux dcmonftranturdc re vel fint in ipfa re , vel fint cifc-
«ftus, vel caufx rei i caufx autc &
effedtus reluceant in ipfa re fint con- &
formes & ei proprix,definitio vero rem iplam explicet clarum eft quid- ;

quid demoftrabile elidere in ipfa definitione radicari. Vndc prpeipuum

quoddam fc.ientixinftrumentum eft definitio, & omnes difficultatum
folutiones ex definitionibus primo pendent.
7. Vt definitio re&c fiat, diuifionisars difeenda eft .: dato enim termi-
in quo genere fit
no definiendo, facile eft ex iis qux didla fune reperire
quo cognito, lupereft per diuifionem generis paulatim dcfcendcrc , do-
nec ad particulare de quo queritur peruentum erit , quo fa<fto habetur
definitio.

.8. Quod fi in pluribus generibus {

quod interdum accidit) definitum
p{urc$ lui partes fpai Cii habeat ,in fingulis hic dilcurfus faciendus eft.
9. Cura autemhibenda eft, vtdiuifio fiat per proprias differentias , id
 Liber I*Le&ioVI. 'p
eft, eas qui ipfum diuifum includant in le,cum aliud non fint quam plus
&. minus de ipfi genetica ratione. Differenti* enim accidentales (unt
infiniti &pr?ter intentum qufrent is definitionem.
10. Itera vt diuiflo fiat per contradiriionem : fic enim femper certus
erit diuidens fe totum genus coprehendere. Tandem his obferuatis ,
quo
pauciora funt membra diuidentia eo re&ius fit procefliis. Sed &
illa di-

uifioqua accidentia a fubic£to diftinguuntur,ad fcientias maxime vtilii

eft poftquam enim conflat concretum caqfam efle effetflus alieuius,per
hanc diuifionem peruenitur ad eam rationem fecundum quam caufa eft,
quam nccefle eft connexionem habere cum effe&u per fc loquendo, &
per confcquens effefium a priori demonftrari ex ea pofle. V. g. fi conflet
Polycletum fecifle ftatuam , feparando accidentia , patebit neque vt al-
bum , neque vt muficum , neque vt Polycletum eam fecifle , verum vt
habentem artem talem, &
colligetur omnem tali arte praeditum pofle

ftatuam facere.
11. Ex diuifione & definitionerite fi&is nafcuntur dui fpecies propo-
fitionum de fenotarum : quoties enim alter terminorum eft pars dircdfr*
definitionis alterius termini, clara eft propofitio. Rurfus in diuifione rit£
fatfta clarum eft prtes diuifiue cnunciari de toro .ficut cum dicitur nu-

merus eft par, vel impar. Quifquis afpirat ad fcientiam debet multus
e fle in his, maxime in definitionibusexcolendis: omnis enim connexio
notionum in definitionibus reperitur, &connexio terminorum eft illa
qux fcientiam efficit.

ii. Pcrhas quoque maxime cauentur nominum iquiuocorum laquei,

qui funt Trienti* pcftes.maxime illi qui analogii ple&unrur. Aperitur au-
tem xquicatio inquirendo in voces quomodocunque connexas, vt in
caufas, efFc&a, contraria, fuperiora, inferiora, &c. in quibus fi inueniatur
aliquid quod vni competit, & non alteri, patefa&a cftiquiuocatio.Vt fi
vox & ferradicunturacut*,fed vociacut*opponiturgrauis,ferr* acuti
obtufa, patet acutum non in eadem fignificationc de vtroquedici, &
efle xquiuocum,

i}. Pro difputationibus vero qu* inter modernos vfurpantur,obfer-

uandumeft.refpondentemaut ponere conclufioncm filiam, aut.fi vera
eft, tencrealiamquicum ipsa non cohfrer.velfi nihil oppineturoppo-

fitum.faltcm ignorare, quiantecedant vel fequanturfuam thefim ; ve!

tandem quoad hanc thcfim efle perfedhim. In duobus primis cafibus
conuinci potcftfidifputans bene fe gerat. In tertio cafu, fi poflitdifpu-
tans facere vt concedat aliquid filfum in iis qui ignorat, etiam poterit
conuincere.
14. In quarto cafu eriflice difputandum eft , id eft , vel qu$rcndura ali-

quid alienum , &

longe diftans , quod non tenetur fcire , &
authoritate
addira cogere territum ad admittendum aliquid filfum , ficut plerum-
que ficiuntquiexThcologia &
exomnipotentiidiuinadifputant: vel
ex communibus & logicis intentionibus arguendum eft, in quibus &
voces funt ambigui, & latet facile iquiuocatio.
 Inftitutionum Peripateticarum

,fv-

INSTITVTIONVM
PE RIPATETrC AR VM
LIBER SECVNDVS* "•
|P '|
'f TWl',
Continens ea qui ad naturam corporum in communi fpc&ant.

LECTIO I.

•AH.
De compofitione continui.

I VM Euclides demonftrauerit poflibile c(Tc quamlibet

lineam nonfc&am in tot partes fecarcinquot fe&acft
quilibet aha data, id cft , inprtcs plurcs quolibet 'nu-
mero dato , id cft, in infinitum , non licet dubitare quia
corpus feu magnitudo fit in infinicum diuifibilis.
r. Ex quo fcquitur indiuifibilc in quantitate additum alteri non face-
re maius.Si enim faceret, indiuifibilia numero finita conftituerent quan-
titatem , 6c per confcqucns corpus non foret diuifibilc in infinitum.
3. Rurfus cum omnis muleitudo crcfcat per additionem vniusad pre-
fuppofita, etiamfi fit infinita, additio autem vnius indiuifibilis ad quem-
libet prffuppofitum numerum non faciat maius , fit neque infinitam
multiplicationem indiuifibilium fufficerc ad faciendum quantum > &
o per confequens corpus feu quantum continuum non componi ex infi-
nitis indiuifibilibus.

4- Tandem cum manifeftum fit.fi duas quilibet partes a&uexiftant

jn corpore fine quanto continuo, etiam omnes partes in quas diuifibilc
cft corpus.adhi in co pnexiftere: manifeftum item fit, fi continuum di-
uifum foret in omnia inquieft diuifibilc, reliqua forcinfinita indiuifi-
bilia, prorfus manifeftum cft .nullas duas partcsa&u exiftere in corpore,
feu continuo.
j. Contra diuifibilitatem corporis in infinitum opponitur, quod fo-
rentin co partes infiniti: & cum infinitum pertranliri non poftic, nul-
lam partem corporis poffe tranfiri finito tempore; Bc per confequens
non pofle efle motum. Rcfpondet A riftotcles infinitum quidem a£ha
non pofle pcrtranfiri.nifi intempore pariter infinito, fed partes continui
efle duntaxat potentia infinitas; idedque nihil obftare quin poflint finito
tempore prftcriri Replicat Galilius. Sicutduimedicratesexeoquod
non fint feparati.non pioptcrca minus temporis requirunt vt prfterean-
tur.-fic neque infinitas partes fici fint in continuo) minori tempore
(
9 . tranfiri

i by Goqgle
 Liber II. Le&iol. M
%>•
tranfiri pofle
,
quia funt in potentia, quam fi forent a£hi.
6. Rcfpondetur.ouod fi rcuera forent in potentiacontinui
partes infi-
nitx, quarum
fingulicondiftinCtiabinuiccm haberent determinatam
magnitudinem, vci e' requirerent tempus infinitum vt priterirenturifcd
non fi c fc res habet fcd partes continui habent quantitatem
:
indetermi-
natam fic vc poflint e (Te maiores vel minores fecundum
proportionem
in qua fumuntur vnde cdtn femper quo plurcs ponuntur.ed
:
fint mino*,
res , fit vt nunquam excedant fummait quandam determinaram qui
, 1
eft njagnitudo totius quantumlibet nutpero crefcant.
,

7. Rurfus obiicitur contra hoc quod diCtum eft, partes

non cffcaciu in
continuo: in primis enim eft contra fidem fenilium: videmus
enim di-
uerfas partes tabulae aut virgae, manusquoque
SedigirosciTc plures.
8. Relpondctur negando nos videre plures partes tabui* aut
virga: -fi
enim videremus cflcplurc 5 ,poiTemusvifudillingucrevnamabaItera,
«e
dicere vbi definit vna,& incipit altera: cum itaque partes
proximi folo
indiuifibili a fc diftent , & indiuifibile fenfu percipi non valeat, pariter
euidenseft non pertinere ad fcnfusdiftingucrc vnam
partem ab alia.
9. Quod autem additur nos videreduas manus,
& plures digitos cfnf-
dem hominis vefum quidem ell fcd manus aurdigitus non ionat par-
; :

tem actu , led in potentia fi enim manus aut digitus effer pricifus a
:
reli-
quo corpore, non iam foret manus aut digitus, quia non foret
amplius
inftrununtum apprehendendi, quod eft de ratione manus & '
digiti/
10. Obiicitur tertio, ea efle actu diliinCta, dequibus
contradictoria
vcrificantur, fcd dcdiucrfis partibuseiufdem continui
verifiearur, quod
hic videtur, tangitur, eft calida, fecatur. de alia dum conrradidtorix ha-
rum funt veri.immo verum eft, Hac pars non eft illa .-Manus non eft pes:
Oculus noneflauris, &c. ergo ncccftc clt has partcseftc
a Ctu diftinCtas.
u .Rc fpondcrur contradictionem efle rcIpcCtu intelleChis &•
; ided
contradictoria habere repugnantiam in re prout eft in
inretleCtu. Partes
itaque cum habeant diltmCtioncm in intellectu, exeo
habent vt poflint
fuftincre contradictionem, quod vt clarum fiat,
dicamus loco huius
propofitionis > Hac pars videtur, tangitur, calefit. Resfecundum hanc pare
tem videtur, tangitur, calefit, non Jecundumtllam partem : nonne
clarum eft
eandem rem fuftinerccontradictionem prout diucrfimoddaccipirur,ab
intclIeCtu quia intclleCtus hac reflexione fecundum, fecit
, eandem rem
diftinCta (ubieCta. '>
1
- .
•« . .

11. Et idem contingit cum dicirur. Manus non

eft pes : fignificat enim*
Homo vt habens vim apprehendendi , non eftUmo vt habens vim
ambulandi.
Et eandem legem videmus inabltradis: erfi enim dicamus
animal eft ra-
tionale, tamcudicinius animalitas non eftrationalitas.

A+m
k>-
b ij'
n . Inftitutionum Peripateticarum

LECTIO II.

De natura Quantitatis ft) Loci.

i. Vm partes non fine a&u in quanto ,

confcquenseft exrenfio-
V j nemfeudiuifibiliratem quanti non effeci accidentalem fed ip- :

Ja m naturam quantitatis : vnde & videmus, quoties interrogatur quanta

res fit > v. g. via, tcIa,liquor;refpondctur tot ltadiorum, vlnarum, vncia-

rum, &c. id eft per partes in quas fccabilis eft clarum itaque eft ratio-
,

nem quantiatis effe diuifibilitatem.

i. Et ex hoc rurfus clarum eft, non effe quxrendum vndepartesquan-

ti habeant vnitatem cum enim non poffint fieri plura, nifi ex non plu-
:

ribus, id eft, ex vno, cuidenseft diuifibile eo ipfoeffc vnum,& ex ratione

ipfa quantitatis effe quod partes ipfius habeant vnitatem.
3. Neque minus manifeftum eft nihil extra quantitatem effe extcnfiim
& diuifibile non enim incclligibilc eft,effe diuifibile, fle non habere di-
:

uifibilitatem: quare fpatium quod vocant imaginariufri nihil cffe,ncque

partes habere diftinguibiles, & multo minus poff* effe diftin&iuum alte-
rius, per diftin&ioncm fuarn.
4. mundi fuiffe poffibilitatcm aliquam
Obiicitur ante creationem
mundi, & maiorem fuiffe poftibilicatem totius mundi quam partis:imo
nunc extra vel circa hunc mundum poffibilc eft creari alia corpora ma-
iora hoc mundo.-flt non poffe creari corpus, quin aliqua pars magis diftee
quam alia, intclligi itaque diftantiam maiorem & minorem a mundo, 8c
per confequcns fpatium imaginarium.
} Refpondctur effe quidem poffibilitatcm mundi , fed vel in potentia
Dei, & non eft aliud, quam ipla Deieffcntia, vel 111 mente aliqua , fle eft

ipfa conformitas prxdicati cum fubic&o; vel vnius partis cum altera .di-
centis mundum effe, vel talia entia retftefibi confentirc.Exrra vero mun-
dum non eft modo aliqua diftantia, fed foret fi crearetur aiiquod cor-
pus quia cum diftantia fonct extenfionem & partes, & corpus confletur
:

cx prtibus.clarum eft creato corpore creari diftantiam : cogitareautem

diftantiam citra corpus , manifefte eft contra primum rationis princi-
pium, idem non effe ens & non ens.
C. Rurfus manifeftum eft non effe quantum aliquod infinitum in quo
corpora infint : corpora enim non cocxtcnderentur cum tali quanto, fie
per confequcns cum corpora fint quanta, ipfum non foret quantum.
7 - Ex diiftis clarum eft non effe aliquem locum vacuumin mundo, id
eft,nullutn effe corpus concauum intra quod
non fit aliud: cum enim
dixerimus diftantiam effe corpus, manifeftumeft
ablato corporeomni
auferri diftantiam : cum itaquequ* diftant coniungi per ablationem di-
ltantiz palam eft , fi ex corpore concauo auferatur corpus diftinens late-
ra. manent ipfc latera coniuntfa
, & corpus non eft amplius concauum.
S. Vnde

)igitftecfby.GoO'
 Liber II.* Lc&iolL t$
8. Vnde patet admirationem eorum qui petunt, fi auferaturacr er in-»

genti fplizra concaua , & nibil amplius fiat, quid futurum fit ? efte irra-

tionabilem, & tantum valere»ac fi dicant.fi fphzrx latera coniungantur.

Se nihil amplius fiar,cftentneconiun<fta?
9. Quod fi coniunfla firit omnia quanta, etiam continua erunt.-quae
enim continua funt, non nifi ex vi quantitatis , qux in vtroque membro
eft,continuafunt.Curnitaqucetiaminhisin Vtroquc membro fit quan-
titas,'Continua erunt quxeunque quanta, qua: funt coniun&a.
io- Ex didis habetur notio loci: locum enim efle vas immobile, de
quo alia corpora recedunt, alia vero in illud veniunt, porro terram abfo-
lutc cfie immobilem , cadum vero Se aftra conftantiam in motu Se im-
mqbilitatem fecundum quid habere,apparctnobis,ideft, humano gene-
ri. Vnde vas quod referaturad terra:, 5e motus Cflideterminatam prtem

erit immobile. Dicere itaque corpusefte in tali loco, eft dicere iplum efle
in corpore quod ad terram & caelum habeat talem firum v. g. a tali
, ,

monte tantum diftat verfus initium Arietis, icu ortum Solis.

11. Et quod hoc fit verum patet ex explicationibus loci per quas ref-
pondeturad quarltionem oiiirw fit. Refpondetur enim per illa qux ref-
pedu noftrx cognitionis funt immobilia : vltimo quidem per partes ex-
ii, deinde per montes, flumina, vrbes, domos, arbores , Sec. tandem per

parietes, Se fixa ad parietes, vel magis immobilia intra domum vt ledos,

armaria, Sec.- Patet itaquclocumcfle corpus quod proxime ambit loca-
tum, prout concipitur in certo fitu ad reliquum mundum, feu partes fi.
xas mundi.
•*. Obiicies nihil efle in mundo conftans quod poffit facere locum
extra fpatium imaginarium. Refpondetur locum efle vocem fignifican-
tem ad placitum , id eft , rem prout eft in intcllc&u ideoquenon efle ;

quxrcndum aliquid quod fit immobile, fed quod appareat immobile:

apparet autem etiam motus,fi fit conftantcr idem, habere quandam im-
mobilitatem; Se fic fnfficit quod fol conftantcr oriatur in vna partc>
& occidat in alia ad determinandum locum , neque opus eft patio i

imaginario.
13. non conuenirc omnibus locatis*
Obiicies rurfus hanc definitionem
neque enim conuenit angelis &animabus feparatis, quos conftat efle in
Joco, neque ipfi mundo, neque qualitatibus, vel partibus fubftantix, qux
funt etiam in loco. Refpondetur fubftantiasfpiritales ita conftat efle in
loco, vt non conftet quid fignificet efle in loco, cum de iis dicitur. Cer-
tum tamen eft non fignificare efle in locoper modum corporum, quod
folum eft proprie efTe in loco, cum genus humanum, cuiuseft nomen
Joci imponere, non viderit fubftantias fpiritales. Similiter certum eft
vel mundum non effe in loco vel fi fit (vt aliqui conantur explicare)
,

per fiias partes, id eft, ex eo quod fingulx partes fint in loco, in ienfu re-
ftii&o dicendufeftcflein loco. Formisautem Sc qualitatibus efte in loco
formas vel qualitates corporii, qux funt in loco,vndehxc
fignificat efTe
omnia analogice dicuntur efte in loco, non in primaria fignifi catione.
 —
14 Inftitutionum Peripateticarum
14. Neque intcreft,quod vulgus exiftimat non efle illud ,quod cft nui*
non enim fententiarum conditor cft vulgus, fteue nominumdded.
libi :

que nominum fignificationcs ab eo accipimus , non di&orum certitu-

dinem.
15. Quoniam autem di&umeft locum e (Te quid cxtrinfecum locato,'
neque poflic fieri mutatio cxtrinfcca fine aliqua mutatione intrinledi
( cum cxtrinfcca ab intrinfeca qualitate re-
denominatio non fit aliud

rum, qui ad denominationem concurrunt) ncceffum eft in omni mu-

tatione loci interuenire aliquam mutationem intrinfecam.- mutatio au-
tem loci cft immediate mutatio applicationis laterum rei loco mota:,*
lateribus loci ex quo recedit, ad latera loci in quem commigrat : quare
cimi locus & locatum fint rcaliter idem quatum, dicendum eft motum
localem pro mareriali fuoeffcdiuifionem, id cft, primum a&um quan-
titatis, (eu diuifibilitatis, pro formali autem efle denomina tionem noui
fitus vniuerfi , vt declaratum cft.
'
*.

16. Sequiturad di<fta,quod quoniam ex ipfa quantitatis natura eft,vc

habeat partem extra partem, impoflibile eft duo corpora efle in eodem
loco 5 vnum enim refpcthi alterius non haberet rationem quantitatis.Si-
militerfiidem corpus fitum foret in duobus locis, quoniam faceret du-
plicem diftantiam.haberetvim &cffe<ftum duarum quantitatum, id cft,
foretduplum fibi.
17. Qui obiiciuntur contra hic funt Theologica , & in Theologia
non difficilia , ideoque illuc remittenda.

i
1

v r
- 3

LECTIO III. /
' ’

De Tempore, q) Motu locali.

t. T Ntermotus vero locales patet motum cxlorum.prxfertim vero fo-

X & Ium eflenotiffimum & communiflimumgeneri humano:

lis

eundemque(faltcm quoad nos)& conftantiflimum squabiliflimumr &

quare idoneus eft citeris motibusdimetiendis; &
fic experientia paret

ad hunc vfum applicari : hori enim, dies, anni, &c. funt certi partes mo-
tuum folis.

a. Hune itaque motum,quatcnus affumitur ad dimetiendos alios mo-

tus, appellamus tempus, & comparando motus ad tempus, dicimus'
vnum alio velociorem & tardiorem.
J. tempus nam ante mundum creatum
Obiicies male definitum efle :

erat tempus, & non erat motus cadi. Et fi fol ftaret, non propterca tem-
pus definerer fluere ergo tempus non cft motus cariorum. Rcfponderur
:

ante Creationem mundi non fiiiffctcpus,etfi nos imatnneinur tempus

ante mundum, ficut locum extra mundum, fcd hifententiimalefun-
da ntur in phantafia. Ec fi lol ftaret, clarum eft non fore dies aiinos;id &
cft, fi perpetuo ftaret; fienim ftaretproparuo tempore
tantummodo
, faceret
 - ;**

Liber II. Le&io III, jy

diem longiorem. Notandum eft autem -quod motus cxlinon
feceret
tempus, vtinleeft.fcdvteftobicifturn apprehenfionis noftrx, qua
cft

formamus cenam quantitatem motus, quam ad omnes motus ad tp- &

fum motum folis applicemus. ,

4. Ad quxftionem itaque vtrura tempus flueret folevel cado immo-

bili, Rcfpondctur quod extra mentem non flueret, fcd quoniam in no-
bisduraret vis metiendi alios motus per motum cadi ,q uem prius appre.
hendimus , tempore per cflcntiam, nonexiftentiam fluente, motus me-
°
tiremur , non itaque vere flueret tempus, & tamen fluente tempore
Vtercmur. .

} Obiicies rurfus , motum cxli effe diuiftbilcm , ficuc fpatium in. quo
mouetur, tempus autem ex indiuifibilibus confidere: temporis enim ni-
hil vetcc(lnifiprxfens:pn{ensautemfemper cftindiuifibilc. Refpon-
detur tempus ctTcdinifibilcin tn finitum, fi cut Semotum, Quodautcm,
dicitur nihil cfle prxftns de
tempore nifi inflans, falfura etiam efl. Di.
cimus enim prxlcntcm diem annum , fxculum : cum enim tempus fic
,

motus prout in mente , poteft mens quantum cius vult prxfens facere, «
accipiendo totam pattem per modum vnius entis.
6. J ndiuifibile vero temporis cum nullum fit,nufqUam prxfens efl, fed
negotiatio lntcllc&us noftri fecit inflantia , non tanquam partem tem-
poris, fed ranquam finem vnius partis & principium alterius. Vnde in-
flans non intclligitur in tempore vel motu, fed cum motus vel tempus
nonampliusintelligitur. Efl itaque quoddam non cfle temporis inflans.
Quare quod dicitur nihil cfle prxfens de tempore nifi inflans, intelli.
gendum cft quod nihil fit fimulpra^fens de tempore, quia natura ipfius
cft fucccfliua,neque poteft habere exiftenriam vcluc ens quoddam , fed
veJut variatio entis diuifibilis quatenus diuifibilis.
7. Rurfus cum palamfitin rcbusaliascflcfaciliusdiuifibi!cs,aliasdif-
ficilius , (cu quod idem cft, alias cfle magis diuifibiles alias minus : ficau-
fe motus miniis diuifibile contra magis diuifibile impellat, neccflc cft
magis diuifibile fcindi, & inter partes fuas, admittere, minus diuifibile; v
quare duiifiofadlacrir ; & fi extera requifiu concurrant,
motus localis:
minus enim diuifibile mutaucrit locum. Si itaque idem minus diuifibile
impellatur eidem vi contra aliquod magis diuifibile priori, in minori
tempore fecabit illud, & per confcqucns moucbicur velocius. .

8 . Dicitur autem minus diuifibile denfum .magis rarum;

& quoniam
diu ifibilitas eft ratio quantitatis, rarum plus, denfum minus de quantita-
te habet i &: hx differentia: funt primx, qux poflfunt expciftari in quanto:
quandoquidem funr per plus & minus quantiratis in quanto.
5». Quoniam alitem exdnftis conflat. tarum rcfpeiftu dcnfi cfle diuifi-
bile,*: denfum econuetlo diuifiuum quo maior erit proportiudenfira-
:

tis in diuiJente ad raritatem diuifi.co ncccflunvcA diuifionem cfle expc- *

ditiorem & motum velociorem.

10. Eodem modo res habet de figura quoniam enim vna figura eft
:
aptior ad diui.lcndum quam alia videmus enim artifices figurasacumi-
:
16 Inftitutionum Peripateticarum
figura aptior eft, exteris paribus, eo mo-
natas ad fccandum eligere, quo
tus etiam velocior erit.
hgur«, comparatio denfitatis
u. Et tandem, quia in denfiseiufdcm
eft maior in maioribus,
quia in corporibus fubflantia mu!-*
ad figuram
fuperficics autem dumtaxat in propor-
tiplicatur in proportione tripla ,
tione dupla, fit exteris paribus
corpora fimilia maiora velocius moueri

quam minora. Conflat itaque refpe&u eiufdem medij tresefle condi-

tiones in mobili , quae faciant
motum velociorem , videlicet magnitudi-
nem, denfitatem, & figuram.
,i. Confequitur ad dicla motum non poffc fieri in inftanti ab agente
finitx virtutis: cum enim fpatium in quo fit ficdiuifibilein infinirum,
fi in inftanti, agens poflet mouere mobile in datofpatio,
motus fieret
virtus moucns folem eum non poteft per
quodlibet minimum
dum
infinitum,
fpatium mouere : cum itaque fpatium decrcfcere poflit in
oportet virtutem effe audiam in infinitum. Et per confequcns
efle in-

finitam.
v
i). Rurlus quoniam requiritur maior virtus ad mouendum velocius
idem mobile per idem medium : ab agente finito non poteft mobile
inftanti .-quia enim
transferri de minori velocitatis gradu in maiorem in
in tempore;
requiritur aliqua virtus ad dandam maiorem velocitatem
temporisautem ad inftans proportio fit infinita, vinus ad dandam ta-

lem velocitatem in inftanti erit infinita.

14. cuidens eft omne mobile quod ex quiere perducitur ad mo-

Vnde
tum, tranfire per infinitos gradus tarditatis maioris eogradu in quo li-
gnatur. Cumenim quilibet fignaips gradus diuifibilis fit in infinitos,
qui funt inter ipfum quietem , neque poftit agens finitum ex quoli-
&
bet illorum in gradum lignatum eleuare mobile, multo minus
poteft

mobile traducere in inflantia quietead lignatum gradum. Confcquens

eft ad hxc omne mobile quod reducitur a quiete ad
motum in principio
quidem crefcere in velocitate, fed quoniam agenti finito refpondet cer-
tus gradus effedlus,vitra quem nihil poteft, cum ad eum gradum veloci-
&
motus non amplius augebitur.
tatis’ perucneritjftabitin illo,

sin accedat ad difficultatem medij agens in oppofitum

mouens,
15.

fecundum virtutem ipfius minuetur velocitas prioris mobilis , vel etiam

ipfum mobile ad quietem, vel motum oppofitum cogetur. Et fic patet

quomodomotus incipiant &dcGnant. Tandem concludicur fpecula-

tiuc loquendo , pofte quodlibet pondus a qualibet minima

virtute per

datum fpatium moueri: cum enim virtutem ncceflefit multiplicari ad

velocitatem augendam; quantum decedit de velocitate, tantum det rabi
poteft de virtute. Dataitaque mole moucndadc virtute motura. detur
alia virtus qux poflit in certo tempore mouere molem hanc per fpatium

propofitum :
& quantum hxc pofterior virtus maior eft virtute dari,’
tantum augeatur temptfs in quo moueri debet mobile per fpatium

propofitum : 8c quoniam iam effeiftus eft tanto minor , non cxcedec

virtutem datam.
it. Dixi
 , Liber II. Le&io IV. 17
i6. Dixi hoc fpeculatiue' effe verum.quia cum ad praxim
reducendum
forer» virtus admodum exigua non poflet conferuan tanto tempore,
quantum ad effc&um dcfidcrarctur.

;
— w-sfcr. ..-lil *??- -i--
•
•
•
i*

LECTIO IV. L.
De quatuor primif qualitatibus.

». O Vm ex didis habeatur
ratum &
denfum eflc primas differen-
V_>tias, eafque ficut quantitatem interminabilibus differentiis va-
riari, videamus quoque perpetuum effc in mundo tumultum
grauium *
defccndcntium verfus centrum tert*, neceffc eft aliquem tarorum gra-
dum c fle adeo facile diuifibilem, v t non indigeat alio quam hocfololm-
pulfu, ad hoc vt partes ipfius diflocientur, & fingulx qua poflunt
proxi-
me ad centrum ferantur.
1 . Talia itaque corpora expandent fe fine termino circa terram nifi
,

impediantur . non itaque habebunt figuram aliquam fibi propriam:

fed ciim occurrerint corporidenfiori, in quqd impulfuseadiuidens non
habet fimilcm vim , ibi fiftmt diuifionem fuam & figuram ab eo
,
accipient.
j. Erunt iraque facile. terminabilia terminis alienis, difficile fuis : c
contra vero corporain quxmorus grauitarisnon habet talem vim,crunt
f rci e terminabilia propriis terminis .difficile alienis : hanc autem notio-
nem Gccitatis tradidit natura & Ariftoteles, illam vero humiditatis:
'
enint itaque hxc corpora ficca, illa hnmida.
4- Patet itaque &
omnia qua: confidunt ficca cfle,.&fi quid cfl adeo
rarum , vt exteris omnibus
.i medio ( id eft fumme rarum
repellatur a
)
iplum quoque ficcum cfle enim ipfiusnon diffunduntur, fcd
:
partes
fuo motu feruntur. Magis tamen ficcum erit quod e A fumme den-
fum, quia fumme rarum partitn ab cxtrinfccis partim a fele figuram
,

habet.
5* Inter humida vero quod cA magis raprm eft magis humidum vt- ,
,

potequod mrgis obedit graui tari illud diuidenti.

<>. Obiiciespulueres& ignem fefe accommodare terminis alienis,at-
que proinde forehumidos.Refpondctur pulueresnon vnum cfle corpus,
fcd plura; deinde non fe accommodare, ciim fi libere iaceant acer uus fit
plcnusaciis. Ignis quoque haberproprium motura, & cum cogitur a
duro refleditur, neque fefe penitus accommodat, vt patet in lumine &
flammis fornacum.
7 . Rurlus ciimcx eodem motu grauium neceflcfit rara contra dcnla,
& denfa contra rara premi, fi rarum valde ita prematur contra denfum,
vt cogitur fibi viam facere, cum ipfum.fitdiuifibile in partes minimas,.

&: facilusfit paruam quam magnam viam faccre.clarumeftraruminfi-

nitos minimos cuniculos & femitas fibi fadurum; &pcr confequent
 .

18 Inftitutionum Peripateticarum
partes diffisurum.
denfum oppofitum in infinitas minimas
corpora fuerant in den-
8 Ex quo lequitur, quod fi plura heterogenea
conclufa,fingula fuis propriis motibus iam libera ad fe fe con-
focorpore
&
alia ab aliis alterius generis feparabuntur.
gregabuntur,
Sed fi corpus denfum comprimat rarum ,
nihil permittit exire

ex eo, fed quzeunque repetit condenfat , &

in minorem locum con-

10° S*unt itaque dcnfa congregatiua

heterogeneorum id cft , frigida,
,

autem congregatiua quidem homogeneorum , fed he-

difgregatiua
rara
terogeneorum , id eft,
calida: has enim calidi & frigidi notiones natura

& Ariftoteles nobis tradiderunt.

^ .

n £ t rarorum quidem patet maxime rara futuramaximediuifiua.id

maxime con-
eft.maxime calida:denforum vero ea maxime frigida,qux
ipfius magis applicant i vnde
cludunt rara , ea vero funt qux fe partibus
ea qux aliquo modo humida funt , erunt magis frigida.

LECTIO V.

De elementu.

fimpliciffiima ratione quanti, qux folamap &

f X Abes ergo ex
dum,
Xi
minus differenti! hnditur.corpus maxime rarum,
ficcum.fednon fumme; fumme denfum,in fummo
& ficcum, tc
fumme cali-

feu minus rarum, fummehu-

fricridum.fed non in fummo rarum graue:

non xque calidum tandem moderate denfum,

lummc rn-
midum, fed :

gidum, fed humidum temperate.

procedit , attraa
i. corpora , in quantum motus ab iis in alia
Eadem
pafliua nominibus non
funt , prout vero fuftinent aliorum a&ionem ,
:

naturis mutata. _
Hoc quoque elementi habent, vt ex aliis componi non poflinr, &
.

•
3.
extera omnia ex ipfis componantur cum a
primis differentiis confti-
,

Quatuor itaquefunt
tuantur, qux ex neceflitate in exteris reperiuntur.
elementa. . ,
Obiicies quod cum rarum & denfum
quantitatem variant ipsa ,
4.
natura gradus futuri funt infiniti ac proinde
neque quarernus,
quanti ,
,

Refponderur homines,
neque finitus futurus fit elementorum numerus.
non pronaturx fnecunditate.fed pro fua tarditate,craflis & fenfibilibus
genera determinare.
differentiis rerum
Sic itaque rarum quod fe alia videri faciat , ignem apud nos nomi-
&
f.
namus quod vero nequchanc vim habeat, neque aliis tamen per fe vim
:

rnoucndi vifum prohibeat,<wew appellamus: denfum quod lumen

pe-

reiicit, terram: quod vero partim admittit

nitus
quadantenus remittit,
aauam vocitamus. .

C Non quod hxc ipfa qux nos circum contingunt corpora vere ele-
1 menta
 a - Liber II. Le&ioV, ip
menta effle rapientes exiilimcnt i fcd quod hic mixta
crpridominio
elementi alicuius illam appellationem fortiantur,quam meritura forent
fi depuratis fzeibus integre in naturam excellentis tranfiuiflenr.

7 . Sunt itaque elementa corpora purerari &dcnfi differentiis diftin-

fta , inque quatuor genera iis quos diximus terminis colligantur.
8. Patet prxtcrea clementis ex fuis principiis neque terminos neque
figuras competere , cim enim non fint aliud quam quanta tali rarita-
te vel denfitate affecta , manet lemper natura quantitatis qui vbi-
,
que cft Jiuifibilis & terminabilis Sc per confcqucns figurabilis vt .
libuerit.

9 - Vtrumautem non fit aliquid maximum in fingulis clementis pofii-

bile ex ipfa denfitatis natui a,
pendet ex principiis mera phy ficis. Nihilo-
minus ex communioperatione.reliuri&ignicompetic figura fphxrica:
h .iic,vt qui cum ex parua materia in magnam amplitudinem fumma ce-
leritate diffundatur, ex neccffitatc fe in omnem partem, id cft , in fphac-
r.am explicat.
10. Illi veroexeoquod fit bafis & fundamentum circaquodhumida
fcdiffundunt , & fc fe diffundendo eum in globum complanant.
it. Quod quidem ignis pyramiJcm imitetur , cft ex refiftentia cir-
cundantis acris, quem cogitur acuto vertice penetrare.
11. Rtirfiis quoniam elementa folis rari dcdenfi differentiis fibi inui-
cem opponuntur, clarum cft tranfimitationcm vniusin aliud non effle
nifi rarefa&ionem Sc condenfarioncm.
13. Et clarum cft denfa cum affliguntur ad rara ea comprimere, Sc fi
nullum datur effugium, ex neccffitatc illa condenfare, qusr condenfario,
fi Sc gradu Sc tempore fuffleiens fit , in elementum cui debita cft talis

denff ras,cx neccffitatc tranfmurabit condenfatum.

14. Rarum vero compreflum ciim eludhtum fuerit cxanguftiis, dif-
fundit fefe celerrime ; vnde fiadhxreateidcnfumrarificabilc,illud fe-
cum diftrahit & rarefacit. Palam itaque eftquod in naturam rarioris
elementufit illud conuerfurum, fi czterz circunftantiz adactionem
requifitz concurrant.

1 j. Ex quibus elicitur, non poflc elementum vnum in aliud tranfmuta-

ri , omnes gradus medios, vel certe in gradus raritatis cis proprios
nifi per

transferatur , vtfi terram*in ignem traiicere labores, inaquam primum

deinde in acrem, & demum in ignem eleues.

16. Sicut enim fupra de velocitate demonftrauimus, non fine tempore
e certo in certum gradum tranfmitti mobile, fiede denfitate rantum-
dem pari labore conflaret; cum quanti ratio par Sc conflans in vtroque
fitt 8c velocitas non aliud quam quzdam mowsdenfitas fir. * ,H
1 •
 .

Inftitutionum Peripateticarum

NSTITVT IONVM
PERIPATET I C ARVM
LIBER SECVN DVs'
Continens ea qu x ad nataram corporum in communi fpeflant.

LECTIO .
^
L
* . -
* • -
A -W
-i’ X • .

De compofitionc continui.

I Vm Euclides demonftraucrit poflibile efte quamlibet

lineam non fedtam in tot partes fecere in quot fccfta eft
quaslibet alia data, id eft, in partes plurcs quolibet'nu-
mero dato , id eft , ininfinitum , non licet dubitare quia
corpus feu magnitudo fit in infinitum diuifibilis.
i. Ex quo fequitur indiuifibile in quantitate additum alteri non face-'
re maius.Si enim faceret, indiuifibilia numero finita conftituerentquan;
titatem , Sc per conlequens corpus non foret diuifibile in infinitum.
3 Rurfus cum omnis multitudo erefeat peradditionem vniusad pje-
fuppofita, ctiamfi fit infinita, additio autem vnius indiuifibilis ad quem-
libet prgfuppofitum numerum non faciat maius , fit neque infinitam

multiplicationem indiuifibilium fufficerc ad faciendum quantum» &

per conlequens corpus feu quantum continuum non componi cx infi-
nitis indiuifibilibus.

4- Tandem cum manifeftum fit, fi dux quaelibet partes a£hi cxiftant

in corpore fiue quanto continuo , etiam omnes partes in quas diuifibile

“V eft corpus, adu in eo prxexiftcre manifeftum item fit,fi continuum di-

:

-
t uifum foret in omnia in qua: eft diuifibile,reliquaforcinfinitaindiuifi-
. *
bilia, prorfus manifeftum eft, nullas duas partcsa&u exiftere in corpore,
feu continuo.

5 . Contra diuifibilitatem corporis in infinitum opponitur, quod fo-

rent ineo partes infiniix: & cum infinitum pertranliri non poffit, nul-
lam partem corporis pofle tranfiri finito tempore; &c per confequens
non pofie cfle motum. Rcfpondet Ariftoteles infinitum quidemalhi
non nifi in tempore pariterinfinito,fed partes continui
pofle pertranliri,
potentia infinitas; idedque nihil obftare quin pofllnt finito
effe duntax.it

tempore pr?reriri Replicat Galiixus. Sicutduasmedietatesexeoquoci

non fint lcparatx,non propterea minus temporisrequirunt vt pr^terean-
turrfieneque infinitas partes( fies fint in continuo) minori tempore
• . tranfiri

Digitizod Gocwl'
 , : t

«r Liber II.
•
Ledi ol.
^
tI .
Vn
tranfm pofTe , quia funt in potentia, quam (i forent adu.
6. Rcfpondctur.qubd fi reucra forent in potentiacontinui partes infi-
nitx,quarumfingufzcondiftindzabinuicem haberentdeterminatam
'magnitudinem, vcie requirerent tempus infinitum vt prxterirenturifcd
non fic fe res habet fcd pattes continui habent quantitatem indetermi-
:

natam fic vt poflint c(Tc maiores vel minores fecundum proportionem

in qua fumuncur vnde cdm femper quo plures ponuntur,ed fint mino-
:

res , fit vt nunquam excedant iummant quandam determinatam qua:

,
eft npgnitudo totius
,
quantumlibet nuqnerocrefcant.
7. Rurfus obiicitur contra hoc quod didum eft, partes non efleadu in
continuo : in primis enim eft contra fidem fenfuum videmus enim di- :

uerfas partes tabulx aut vngx, manus quoque & digitos cfle plures.
8. Refpondctur negando nos videre plures partes tabulz aut virgz fi :

enim videremus cfle plures, po (femus vifudilhnguerevnaniabaltera,&

dicere vbi definit vna,& incipit altera: cum itaque partes proximi folo
indiuifibiliafcdiftcnt,& indiuifibilc fcnfu percipi non valeat, pariter
euidens eft non pertinere ad fenfusdiftingucrc vnam partem ab alia.
9. Quod autem additurnos videre duas manus, plures digitos cfiifi &
dem hominis ; vdum quidem clt manus aurdigitus non fonat par-
: fcd

tem actu , fcd in potentia fi enim manus aut digirus"eflet prxeifus a reli-
:

quo corpore, non iam foret manus aut digitus, quia non foret amplius
iuftrumcntum apprehendendi, quod eft de ratione manus & digiti.
10. Obiicitur tertio, eaefle adudiftinda.de quibus contradidoria
verificantur, fcd dediuerfis partibusciufdem continui vcrificatur, quod
hzc videtur, tangitur, eft calida, (ecatur; dum dcalia conrradidorix ha-
rum funt verZjimmb verum eft, Hac pars non eft illa : Manus noneft pes:
Oculus non eft auru &c. ergo ncccfle clt has parceseffe adu diftindas.
H. Refpondctur contradidionem cfle refpedu intelledus; Aridcd
contradidoria habere repugnantiam in re prout eft in intelledu. Partes
itaque cum habeant diftindionem in intelledu, ex eo habent vr poflint
fuftincre contradidionem, quod vt clarum fiat, dicamus loco huius

propofitionis i Hac parsvidetur, tangitur, calefit. Resfecundum hanc pars,

tem 'videtur, tangitur, calefit, non fecundum illam partem nonne clarum eft
eandem rem fuftinerccontradictionem prout diucrfimodd accipitur, ab
intelledu, quia intelledus hac reflexione fecundum,f3 cn eandem rem
diftinda (ubieda.
11. Et idem contingit cum dicirur, Manus non eft pes fignificar enim:
Homo vi lia Lens vim apprehendendi , non eft homo ve habens vim ambulandi.
Et eandem legemvidenius inabltrad is: ctfi enim dicamus animal eft ra-
tionale, tamen dicimus animalitas non eft rationalitas.

PPPt -V i
k jj
t
n . Inftitutionum Peripateticarum

LECTIO II.

Jit natur* Quantitatis ft) Loci.

confcquenseft wtenfio-
j Vm partes non fint adu in quanto ,

’
I. nem feu diuifibilitatem quanti non effe ci accidentalem : fed ip-

ramnatnram quantitatis: vndc & videmus, quoties interrogatur quanta

tot ftadiorum.vlnarum, vncia-
res fit > v. g. via, telajiquorirefpondetur
eft per partes in quas fecabilis eft
: clarum itaqueeft rario-
rum, &c. id ,

nem quantiatis effe diuifibilitatem.

vndejartes quan-
z. Et ex hoc rurfus clarum eft, non effe quirendum
plura, mfi ex non plu-
ti habeant vnitatem cum enim non pofiint fieri
:

diuifibile eo ipfoeffe vnum,& ex ratione

ribus, id eft, ex vno, euidens eft
partes ipfius habeant vnitatem.
ipfa quantitatis effe quod
extenlum
3 . minus manifeftum eft nihil extra quantitatem effe
Neque
& diuifibile : non enim intclligibilc eft, effe diuifibile, & non habere di-
uifibilitatem: quare fparium quod
vocant imaginariufa nihil cffe,ncque
partes habere diftinguibiles, & multo minus poffc effe diftindiuum alte-
rius, per diftindionem fuam.
mundi fuiffe poffibilitatcm aliquam
4. Obiicirur ante creationem
mundi, & maiorem fuiffe poffibilitatcm totius mundi quam partis : imo
alia corpora ma-
nunc extra vel circa hunc mundum poflibile eft creari
iora hoc mundo:& non poffe creari corpus,
quin aliqua pars magisdiftec

quamaliaiintclligi itaque diftamiam maiorem &

minorem a mundo, 8:
per confequcns ipatium imaginarium.
quidem poflibilitatem mundi fed vel in potentia
j. Refpondetur effe ,

&eft
Dei, non eft aliud, quam iplaDeieffentia, vel in mente aliqua ,
&
ipfa conformitas praedicati cum
fubiedo; vel vnius partis cum altera.di-
confentire.Extra vero mun-
centis mundum effc.vel talia entia redefibi
dum non modo aliqua diftantia, fed foret fi crearetur aliquod cor-
eft

pus : quia cum diftantia fonct extenfionem

partes, corpus confletur & &
: cogitare autem
cx pambus.clarum eft creato corpore creari diftantiam
diftantiam citra corpus» manifefte eft contra primum
rationis princi-

pium ,idem non effe ens & non ens.

infinitum in quo
6 Rurfus manifeftum eft non effe quantum aliquod
.

corpora infint corpora enim non coextcnderennir

:
cum tali quanto, &
cum corpora fint quanta.ipfum non foret quantum.
per confequcns
7. Ex didis clarum eft non effe aliquem
locum vacuumin mundo, id
eft,nullum effe corpus concauum intra quod non fit aliud: cum enim
corpore omni
dixerimusdiftantiam effe corpus, manifeftum eft ablato
cum itaquequse diftant coniungi per ablationem di-
auferri diftantiam :

ftanti* palam eft, fi ex corpore

concauo auferarur corpus diftinens late-
ra, &
manent ipfa latera coniunda , corpus non eft amplius concauum.
 }

Liber llv Le&io lL tj

8. Vnde patet admirationem eorum qui petunt, fi auferaturacr er in-*

genti fphxra concaua , 8: nihil amplius fiat, quid futurum fit ?e(Te irra-

tionabilem, & tantum valerc,ac fi dicant.fi fphxrx latera coniungancur,

& nihil amplius fiat, effc'nrne coniumfta

9. Quod coniun&a fint omnia quanta, etiam continua erurit.qux
fi

enim continua funt, non nifi cr vi quantitatis , qux in vtroque membro

eft, continua funt.Ciim itaque etiam in his in Vtroque membro fit quan-

titas/continua erunt quxeunque quanta,qu.x funt coniun&a.

io- Ex ditiis habetur notio loci: locum enim effe vas immobile, de
quoalia corpora recedunt, alia vero in illud veniunt, porro terramabfo-
lutc effe immobilem , cadum vero & aftra conftantiam in motu & im-
mobilitatem fecundum quid habere,apparct nobis, id eft.humanogenc-
ti.Vndc vas quod referatur ad tcrrx,& mo tus c?li determinatam partem
erit immobile. Dicere itaque corpus efle in tali loco, cft dicere ipfumefTe
in corpore quod ad terram , & cxlum habeat talem fitum.v.g. a tali
monte tantum diftat verfus initium Arietis, fcu ortum Solis.
11. Et quod hoc fit verum patet ex explicationibus lociperquas ref-
pondeturad quxftionem 'viirM fit. Refpondetur enim per illa qux ref-
pctlu noftrx cognitionis funt immobilia : vltimd quidem per partes ex-
ii, deinde per montes, flumina, vrbes, domos, arbores , &c. tandem per
parictes,& fixa ad parietes, vel magis immobilia intra domum vt lc&os,
armaria, &c. * Patet itaque locum cfle corpus quod proxime ambit loca-
tum, prout concipitur in certo fitu ad reliquum mundum, fcu partes fi-,
xas mundi.
U- Obiicies nihil cfle in mundo conflans quod
poffit facere locum
extra fpatium imaginarium. Refpondetur lotum cfle vocem fignifican-
tem ad placitum , id cft , rem prout cft in intclledfu idcoque non effe ;

quxrendum aliquid quod fit immobile , fcd quod appareat immobile:

apparet autem etiam motus,fi fit conftanrer idem, habere quandam im-
mobilitatem; & fic fiifficit quod fol conftanter oriatur in vna parte,
& occidat in alia ad determinandum locum , neque opus eft patio i

imaginario.
13. Obiicies rurfus hanc definitionem non conuenirc omnibus locatis;
neque enim conuenic angelis &animabus feparatis, quos conftat effe in

Ioco,ncque ipfi mundo, neque qualitatibus, vel partibus fubftantix.quz

funt etiam in loco. Refpondetur fubftantias fpirirales ita conftat effe in
loco, vt non conflet quid fignifi cet effe in loco, cum de iis dicitur. Ccr»
tum tamen cftnon fignificareeffein locoper modum corporum, quod
folum cftpropriccffc in loco , cum genus humanum , cuiuseft nomen
lociimponere, non viderit fubftantias fpiritales.Similiter certum eft
vel mundum non effe in loco , vel fi fit (vt aliqui conantur explicare)
per fuas partes, id cft, ex eo quod fingulx partes fint in loco, in fenfurc-

ftiitftodicendufcfteffeinloco. Formis autem & qualitatibus effe in loco

fignificat effe formas velqualitates corporu.quxfunt in loco, vndehxc
omnia analogice dicuntur effe in loco, non in primaria fignificatione.
b iij
T4 Inftitutionum Peripateticarum
14. Neque intereft,quod vulgus exiftimac non cflc illud,quod e/1 nui»
libinon enim fentcnriarum condicor eft vulgus, ficut nominumjdcd.
:

que nominum fignificationes ab eo accipimus non di&orum certitu- ,

dinem.
15. Quoniam autem di&umeft locum eflcquid cxtrinfccum locato.'
neque polfit fieri mutatio exttinfeca fine aliqua mutatione intrinfcci
( cumextrinfcca denominatio non fit aliud ab intrinfeca qualitate
re-
rum, qui ad denominationem concurrunt ) ncccfliim eft in omni mu-
tatione loci iateruenire aliquam mutationem lnrrinfecam.-mucarioau-
tem loci eft immediate mutatio applicationis laterum rei loco motx,i
lateribus loci ex quo recedit, ad latera loci in quem commigrat quare
:

citm locus & locatum fintrcaliter idem quatum, dicendum eft motum
localem pro materiali (uo effe diuifionem, id eft primum a dium quan-
,

titatis , (eu diuifibilitatis, pro formali autem effe denominationemnoui

ficus vniuerfi , vt declaratum eft.

1 S. Scquiturad didla,qudd quoniam ex ip(a quantitatis natura eft, vc

habeat partem extra partem , impoflibile eft duo corpora effe in eodem
loco: vnum enim refpcclu alterius non haberet rationem quantitaris.Si-
militerfiidem corpus fitum foret in duobus locis,quoniam faceret du-
plicem diftantiam, haberet vim &effedfum duarum quantitatum,id eft,
foret duplum fibi.

17. Qtuc obiiciuntur contra hxc funt Theologica, & in Theologia

non difficilia idedque illuc remittenda.
,

LECTIO III. .
>

De Tempore, q) Motu locali.

t. T Nter motus vero locales patet motum cxlorum,pra:fertim vero fo-

lis & Iunx cfTenotilfimum & communilfimumgeneri humano:
eundemque/faltem quoad nos)& conftantilfimum & iquabililfimum:
quare idoneus eft exteris motibus dimetiendis', &fic experientia ptet
ad hunc vfurn applicari hora: enim,dies,anni,&c. funt ccrtx partes mo-
.

tuum (olis.

1. Hune itaque motum,quatenusaffumicurad dimetiendos alios mo-

tus, appellamus tempus, & comparando motus ad tempus, dicimus'
vnum alio vclocibrem & tardiorem.
3 - Obiiries maledefinicum effe tempus : nam ante mundum creatum
erattempus, Sc non erat motus exii, Et fi fol ftarct, non propterea tem-
pus definerer fluere: ergo tempus non eft motus cxlorum. Rcfponderur
ante Creationem mundi non fiiiffetcpus.etfi nos imaginemur tempus
ante mundum, ficut locum extra mundum, fcd hst leritentix male fun-
dantur in phantafia. Et fi fol ftaret, clarum eft non fore dies &
atlnosdd
eft, fi perpetuo ftarct; fienim ftarct pro paruo tempore tantummodo
faceret
 Liber II. ~Lc&io 111. y
&fcret diem longiorem. Notantium eft autemqiidd motui cadi non
cfttcmpus, vt in le cft , fcd vt eft obieiftum apprehcnfionisnoftric.qua.
formamus certam quantitatem motus, quam ad omnes motus ad ip- &
fum motum folis applicemus. .
.

4- Ad qu*ftionem itaque vtrum tempus flueret folc vel cado immo-

bili, Rcfpondccur quod extra mentem non flueret, fcd quoniam in no-
bisdurarce vis metiendi alios motus per motum czli ,quem prius appre-
hendimus , tempore per cflentiam, nonexiftentiam fluente , motus me-
tirfemur, non itaque vere flueret tempus, & tamen fluente tempore
‘ *
fteremur ,v'. ;
; .

J. Obiicies rnrfus , monim cadi effc diuifibilcm , ficut fpatium in.quo

mouctut, tempus autem ex indiLiifibilibusconfiftere: temporis enim ni-
hil vere cft nifipra:fem:pr;rfcro autem femper cftindiuifibilc. Refpon-
detur tempus effc diuifibile in infinitum,flcut & motum. Quodautcm,
dicitur nihil clTcpradcns de tempore nifi inflans, falfum etiam eft. Di-
dmusenim pradentem diem, annum, ficulum,- cum enim tempus fit
motus prout in mente poteft mens quantum cius vult pratfens facere,
, *
accipiendo totam partem per modum vnius entis.
6. indiuifibile vero temporis cum nullum fir,nufqUam prifens cft,fed
non tanquam partem tem-
negotiatio intellciftus noftri facit inflantia,
tanquam finem vnius partis & principium alterius. Vnde in-
poris, fcd
flans non
intclligitur in tempore vel motu, fcd eim) motus vel tempus
nonampliiis intclligitur. Eft itaque quoddam non efle temporis inflans.
Quare quod dicitur nihil effc praefens dc tempore mfi inflans , intelli-
gendumefl quod nihil fit fimulpradpis detcmpore,quianatnraipfius
eft fucceffiua, neque poteft habere criftcntiam vclut ens quoddam , fcd
vclut variatio entis diuifibilis quatenus diuifibilis.
7- Rurfus cum palam fit in rebus alias efle facilius diuifibilcs , alias dif-
ficilius , fcu quod idem cft.alias efle magis diuifibilesalias minus fi cau- :

fa motus minus diuifibile contra magis diuifibite impellar, neceflc cft

magis diuifibile fcindi , &
inter partes fuas. admittere minus diuifibile; \
quare diuifio fu&a erit; 6c fi carecta requifita concurrant , motus localis:
minus enim diuifibile mutauerit locum. Si itaque idem minusdiaifibile
impellatur tidem vi contra aliquod magis diuifibile priori , in minori
tempore fccabit illud, & perconfequens mouebicurvelocius.
8. Dicitur autem minus diuifibile denfum .magis rarum: & quoniam
diuifibilitas eft ratio quantitatis, rarum plus, denfum minus de quantita-
te habet i & hidiffercntiarfuntprima-.quipofliincexpedfori in quanto:
quandoquidem ftfnr per plus & minus quantitatis in quanto.
9 •Quoniam attwqex didis conflat, rarum rcfpc&u dcnfi efle diuifi-
bile, & denfum ecomierfo diuifiinim: quo maior erit proportio denfita-

tis in dhibjcntc ad raritatem diuifi.co nccdfurocft diuifionem efle expe-

ditiorem &motum velociorem. ....

u>- Eodem meliores habet dc figura .-quoniam enim vna figura tft
aptior ad diuiJendura quam alia: videmus enim artifices figurasacumi-
i#W[. 'W
\6 Inftitutionum Peripateticarum
natas ad fccandum eligere, quo figura aptior cft, ciceris paribus, eo mo- —
tus etiam velocior erit.
u. Et tandem, quii in denfiseiufdem figurse , comparatio dcnfitatb
ad figuram cft maior in maioribus , quia corporibus fubfhntia mul-
in

tiplicatur in proportione tripla , fuperficies

autem dumtaxat in propor-'
fimilia maiora velocius moueri
tione dupla , fit citeris paribus corpora
quam minora. Conflat itaque refpeiftu eiufdem medij tresefle condi-
tiones in mobili qui faciant motum velociorem , videlicet magnitudi-
,

nem , denfitatem ,& figuram.

u. Confcquitur ad dicla motum non poflc fieri in inflanti ab agente
finita: virtutis: cum enim fpatium in
quo fit fit diuifibile in infinitum,
fimotus fieret in inflanti, agens poflec mouere mobile in datofpatio,
dum virtus moucns lolem eum non poteft per quodlibet minimum

fpatium mouere : cum itaque fpatium decrefcere poflit in infinitum,

oportet virtutem efle au£hm in infinitum. Et per confequens efle in-
finitam. v
13. Rurfus quoniam requiritur maior virtus ad mouendum velocius
idem mobile per idem medium : ab agente finito non potefl mobile
inflanti quia enim
transferri de minori velocitatis gradu in maiorem in :

requiritur aliqua virtus ad dandam maiorem velocitatem in tempore;

temporisautem ad inflans proportio fit infinita, vinus ad dandam ta-

lem velocitatem in inflanti erit infinita.

14. Vnde euidenseft omne mobile quod ex quiere perduciturad mo-

tum, tranfire per infinitos gradus tarditatis maioris eo gradu in quo fi-
gnatur. Cum enim quilibet figna^is gradus diuifibiiis fit in infinitos,
qui funt inter ipfum & quietem , neque poflit agens finitum ex quoli-
bet illorum in gradum fignatum eleuarc mobile multo minus poteft
,

mobile traducere in inflanti a quietead fignatum gradum.Confcquens

hic omne mobile quod reducitur a quiete ad motum in principio
cft ad

quidem crefcere in velocitate, fed quoniam agenti finito rcfpondet cer-

tus oradus effe&us.vltraquem nihil poteft, cum ad eum gradum veloci-
tati^ perucncrit, ftabicin illo, & motus non amplius augebitur.
,5. sin accedat ad difficultatem medij agens in oppofitum moucns,
fecundum virtutem ipfius minuetur velocitas prioris mobilis , vel etiam
ipfum mobile ad quietem, vel motum oppofitum cogetur. Et fic patet
quomodo motus incipiant acdcfinanc. Tandem concluditur fpecula-
tiuc loquendo , pofle quodlibet pondus a qualibet minima virture per
datum fpatium moueri cum enim virtutem necefle fit multiplicari ad
:

velocitatem augendam; quantum decedit de velocitate, tantum detrahi

poteft de virtute. Data itaque mole mouenda Sc virtute motura .detur
alia virtas qua: poflit incerto tempore mouere molem hanc
per fpatium

propofitum & quantum hic pofterior virtus maior eft virtute dari,*
:

cantum augeatur tempus in quo moueti debet mobile per fpatium

propofitum Sc quoiyam iamcffe&us eft, tanto minor, non excedet
:

virtutem datam.
»6. Dixi
_ «<t &
 Liber II. Le£tio IV. 17
1 6. Dixi hoc fpeculatiu e efle verum, quia cum ad praxitn reducendum
foret , virtus admodum exigua non poflet conferuan tanto tempore,
quantum ad effedum defiderarctur. .
'

LECTIO
;'
IV.
't i .
‘i *
tvb ni ,

De quasuor primis qualitatibus.

1. Vm ex dictis habeatur rarum & denfum efle primas differen-

V_> tias , eafque licut quantitatem interminabilibus differentiis va-
riari, videamus quoque perpetuum efle in mundo tumultum grauium
defeendentium verfus centrum terrx, neceflc eft aliquem rarorum gra-
dum efle adeo facile diuifibilem,vt non indigeat alio quam hocfolo im-
pullii,ad hoc vt patres ipfiusdiflbcicntur, &CnguIxquapoflunt proxi-
me ad centrum ferantur.
1. Talia icaque corpora expandent fe fine termino circa terram , nili

impediantur ; non itaque habebunt figuram aliquam libi propriam:

fed eunt occurrerint corpori denfiori, in quo,d impulfuseadiuidensnon
habet limitem vim , ibi Ii Itent diuilionem fuam , & figuram ab eo
accipient.
3. Erunt itaque facile, terminabilia terminis alienis, difficile fuis : e
contra vero corpora in quxmotus grauitarisnon habet talem vim,crunt
facile terminabilia propriis terminis, difficile alienis : hanc autem notio-
nem liccitatis tradidit ndtura & Ariftotcles, illam vcfb humiditatis:
*

erunt itaque hic corporaficca, illa humida. V .

e 4l
4. Patet iraquefie omnia qux conliltunt licca efle, & II quid eft adeo
rarum, vta exteris omnibus repellatur a medio (idelt fumme rarum )
ipfum quoque liccum efle: partes enim ipllusnon diffunduntur, fcd
fuo motu feruntur. Magis tamen ficcum erit quod eft fumme den-
fum, quia fumme rarum partitn ab cxtrinlccis, partim a (c(c. figuram
habet. :

5. humida vero quod eft magis rapim, eft magis humidum,vc-

Inter
potc quod migis obedit graui tnti illud diuidenti.
6. Qbiicics pulucres & ignem fefe accommodare terminis alienis, at-
que proinde forehumidos.Rcfpondeturpuluercs non vnum efle corpus,
fcd plura; deinde non le accommodare, cum II libere iaceant aceruus Iit
plenus aeris. Ignis quoque habet proprium motum, fle cum cogitur a
duro rcfledlitur, neque fefe penitus accommodat,vt patet in lumine &
flammis fornacum.
7. Rurfus ciim ex eodem motu grauium neceflcfit rara contra dcnla,
& denfa contra rara premi, II rarum valde ita prematur contra denfum,
vt cogatur libi viam facere, cum ipllim.litdiuifibilc in partes minimas»
& facilius Iit paruamquam magnam viam facere, clatumcft rarum infi-
nitos minimos cuniculos & femicas libi facturum per confcqucn»
 :

i8 Inftitutionum Peripateticarum
dcnfum oppofitum in infinitas minimas
partes diffccfturum.'
corpora fuerant in den-
Ex quo lequitur, quod fi plura hetcrogenea
1
8.

conelufa.fingula luis propriis motibus iam libera ad fe fe con-

fo corpore
& alia ab aliis alterius generis feparabuntur.
gregabuntur,
ratum , nihil permittit exire
1 Sed fi corpus dcnfum comprimat
ex eo , fcd quzcunque
repetit condenfat , in minorem locum con-&
'1

Sunt itaque denfa congregatiua hererogeneorum,

id eft, frigida,
io'

rara autem congregatiua

quidem homogeneorum , fed difgregatiua he-
terogencorum , id eft , calida : has enim calidi &
frigidi notiones natura

& A riftotcles nobis tradiderunt. _

£[ rarorum quidem patet maxime rara futura

maxime diuiliua , id
u
eft, maxime calidaidenforum vero ea maxime frigida, qux maxime con-
applicant i vnde
cludunt rara, ea vero funtqu* fe partibus ipfius magis

ea qua: aliquo modo humida funt , erunt magis frigida.

LECT I O V.

De elementu.

X T Abes ergo ex fimpliciftima ratione quanti , qux fola

magis Bc
rarum, fumme
miniis differentia finditur.corpus maxime
cali-
| £
dum, & ficcum,fednon fumme; fumme dcnfum, in fummo ficcum.ac
feu minus rarum, fummehu-
frigidum, fed non in fummo : ratum graue
dcnfum, fumme m-
miclum, fed non xque calidum tandem moderate :

gidum, fcd humidum temperate.

. Eadem corpora , in quantum motus ab iis in alia procedit , adtiua
verofuftinent aliorum adkionem, paffiua: nominibus
non
funt, prout
naturis mutata.
3. • Hoc quoque elementi habent ,vt ex aliis componi non
,

pollint, &
extera omnia ex ipfis componantur, cum a primis differentiis confti-
tuantur, qux ex neceflitatc in exteris reperiuntur.
Quatuor itaque funt
elementa. .

4. Obiicies quod cum rarum &

denfum quantitatem variant , ipsa
quanti natura, gradus futuri funt infiniti, ac proinde
neque quaternus,
neque finitus futurus fit elementorum numeras. Refpondetur homines,
non pro naturx foecundicate,fed pro fua tarditate, craffis & (cnfibilibus
differentiis rerum genera determinare. _ t

J.
quod fe & alia videri faciat , ignem apud nos nomi-
Sic itaque rarum
namus: quod vero neque hanc vim habeat, neque aliis tamen per fe vim
mouendivifum prohibeat, aerem appellamus denfum quod lumen pe- :

quod vero partim admittit quadantenus remittit,

nitus reiicit, terram
aquam vocitamus.
Non quod hxc ipfa qux nos circum contingunt corpora vere ele-
.

> menta
 Liber II. LeftioV. 19
menta e fle lapientes exiftiment > fcd quod hacc mixta expnedominlo
elementi alicuius illam appellationem fortiantur,quam meritura
forent
fi depuratis fateibus integre in naturam excellentis tranfiuiffent.

7. Sunt itaque elementa corpora pure rari fcdcnfi differentiis diftin-

6la , inque quatuor genera iis quosdiximus terminis colligantur.
8. Patet pricerca clementis ex fuis principiis neque terminos neque
figuras competere, cum enim non fint aliud quam quanta tali rarita-
te yel denfirate afferfta , manet femper natura quantitatis qua: vbi-
,
que cft diuifibilis & terminabilis & per confcquens figurabilis vc .
libucric.

9 -
Vrrum autem non fit aliquid maximum in fingulis clementis pofli-
bile ex ipfa denfiratis natura, pendet ex principiis mcnphyficis. Nihilo-
minus ex communi operatione, telluri ieignicompetitfigura fphxrica:
h uic,vt qui cum ex parua materia in magnam amplitudinem fi^mma ce-
leritate diffundatur, ex ncccflitatc fe in omnem partem, id eft , in fphx-
ram explicat.
10. Illi veroexcoquodfic bafis& fundamentum circa quod humida
fc diffundunt, &
fc lediffundcndocum in globum complanant.

11. Quod quidem ignis pyramidem imitetur , cft ex rcfiftcntia cir-

cundamis acris, quem cogitur acuto vertice penetrare.
11. Rurfiis quoniam elementa lolis rari denfi differentiis fibi inui- &
ccm opponuntur, clarum eft tranfmutationcm vniusin aliud non efle
nili rarefa&ioncra & condcnfationcm.
13 Et clarum eft dcnfa cum affliguntur ad rara ea comprimere ,
.
fi &
nullum datur effugium, ex neceffltatc illa condenfare, qux condciiGtio,
fi & gradu & tempore fufficiens fit , in elementum cui debita cft talit
dcnfiras.cx ncccflitatc tranfmutabit condcnfatum.
14. Rarum vero comprtffum cum elmftatumfuetit ex anguftiis, dif-
fundit fefe celerrime ; vnde fi adharrcateidcnfumrarificabile, illud fe-
cum diftrahit & rarefacit. Palam itaque eft quod in naturam rarioris
clementufit illud conuerlurum, fi exterae circuuftantix ad adionetn
requifita: concurrant.
1 f. Ex quibus dicitur, non poffc clemenrum vntim in aliud tranfmuta-
ri , nifi omnesgradus medios, Vel certe in gradus raritatis eis proprios
per
transferatur, vt fi terram*in ignem traiicere labores, inaquam primum

deinde in aerem, & demum in ignem clcues.

16 Sicut enim fupr.i de velocitate demonftrauimus, non fine tempore
.

c certo in certum gradum tranfmitti mobile fiede denfitate tantum- ,

dcmpaii labore conftarct; cum quanti ratio par & conflans in vtroque
fit*. 8c velocitas rjon aliud quam quardam motus denfitas fir. H •

- jr..
v-v 1 *•" *: . c ij
20 Inftitutionum Peripateticarum

LECTIO VI.

De mixtione & fecundis qualitatibus

mixtionem Jequuntur.
,
[eu ijs qua proxime

j_ pvm illa pars mundi qux

nobis eftexpofita fit finita, quodliber
fuperet maximum quod
autem minimum mhnities repetitum
poteft dari, confequens cft
corpora lingulam huius partis effc finita, &
aliquod vel aliqua dc findo minima , unmo ex ordine mundi non pofle
diuidi corpora vitra certum terminum.
i. Emnt itaque in lingulis elementis quaedam minima, quzvel om-
nino , vel raro vlterius (oleant diuidi. Cum
itaque contra fe fcinuicem

impelluntur elementa, neceffumeft

rarorum latera fieri vnum cum la-

teribus denforum : citm vero

iterum feparati debent , impoflibile eft

vt non relinquant partes quafdam

minimas hxrcntcs corporibus denfis.
in eadem quantitate denfum raro cft miniis
diu fi bile,
? Cum enim i

etiam compofttum ex raro &

denfo in eadem magnitudine cft miniis
quantitatis. Neccfliim eft itaque rara
diuifibile quam rarum eiufdcm
elementa denfis quxfcmel contigeruntper minima
ad hxrere.

4. Ex his patet ex conta&u plurium elementorum derafis vndique

partibus minimis ncceffario fieri mixta fi enim dux partes denfx vnam
:

raram minimam contingant , cum minima fit

indiuifibilis, naturaliter

compofiraex tribus tam difficilis diuifionisquam funt ipfadenfa.

fit

j. Ex quibus habetur prima diuifio corporum. Cum enim quatuot

fine elementa, & poflint coniungi partibus maioribus vd minoribus,
elementi redundant, corpus illius clementi
quoties partes magnx vnius
nomine vocatur.
r
g.
'
Sic plura genera terrarum habemus: & in hoc .
fcnfuomniaconfi-

habent rationem terrx, omnia vifibilia fluida vocantur aqux,

ftenria
ignium quoque & aerum multa funt genera.
•'
_
elementi confidentia alrcriusclc-
7. Cum vero partibus minimis vnius
deno-
menti redundauerit, fubftantia vnius elementi qualitatis alterius
minationem (bititur , inde funt graduscalido>um,frigidonim,&c. Et
in vno quoque genere repetit*
elementorum differenti*, v. g. terrarum
alix funt terrex, ali* aquex ,ali* acre* ,
ali* igne* , fic in caneris vf- &
que ad infimas (pecics.
8. quo confidant qualitates illx, qux corpora quoad
Patet rurfus in
confidentiam diftinguanr. In primis ratio liquidi & confidentis palam
fequuntur naturam rari fc denfi : molleautcm inter liquidum & durum
mtdium cft durum vero cum fit quod refiftit diuifioni, clare fpeftat ad
:

denfitatem.

9 Craffum vero & fpiffumad partium quantitatem fpedant : craflutn

.

enim nondiuiditur in partes minimas ,vt fubtilitate fua minimos cuni-

~ culos
 Liber II. Lc&ioVII.- 21

culos ingredi poffitjfpKTum vero non habet in corpore fuo aliqua fora»
&
muia, fcd partes inuicem conftipatas dicit, vrrumqiie aperte quandam
denfitatis rationem nominat.

10. Pingue modo & &

lcnmm vifeofum hoc commune h.ibent.vt ex
conta&u hasreant : fcd pingue in partibus minoribus, vifcofiim in maio-
ribus lentum proprie fuis partibus non adeo alienis.
,

11. Conflant itaque ex hurnido & denfo bene mixtis: er bumido ha-
bent quod facile vniantur, ex denfiratequod difficile feparentur.

LECTIO vir. i

De modo mixtionis > ft) mixtorum ^Athone & 'Tajfone. *

TT
1

ex
H Is fuppofitis, quoniam dux funtqualitaresadfiuz.calor

gus,qur prxeipue in igne,3e aqua vigent: ello primo mixtum

aqua, «Caere , in quod fupponatur agere ignis, «efiquidem non
teri a
-
& fri-

Iit adeo compa&um Sc mixtum quin partes ignis falte aliquae per ipfiim

perpelli &
euolare poffinr , in tranfitu autem illa: iungantur partibus ac-
ris vel aquae, palam cfl quod aliquas earum
fecum ablaturus fit ignis,vn-
dc compofttum comparius & folidiuseuafurum eft.
2.. Rutfus quoniam partes ignis funt admodum fubtiles, quacunque
inucnit refillentiam fua vi diuifiua minorem in prribus iolidis illae per-
uadent , neque folx fcd aqueis , & aSreis onuft*. Adeo vt aquam & ais»
rem & inter fc, & cum terra per minimafint coniun&urst.
). eueniunt ,altcmm vt totum corpus arquabile fiat omni-
Vndcduo
bus elementis in omnibus partibus fecundum minima permixtis i alte-
rum vt elementa miniisab inuicem diuffibilia in boc totd euadant.quod
efl corpuscon flans Se permanens effici.
4. Ello itaque in alio corpore ignis, aeris, &
terra: confufe rationes, «£

accedat foiinfecusaqua, &

hoc primum vides, conflipatos vndique exi-
tus ,
&
coaluiflc poros vi frigoris i vt aer vel ignis temere fe fe proripere
'
nequeant. r<

j. Vide rurfus prementem fua mole &

nixti aquam vndique partes pro-

ximas compofiti, vnde femctipfis premere &

coanguftare cogantur, 8c

in minorem minoremque locum colligere, vt

locum faciant aqux,&
hoc non in fola fuperficie , fcd in minimis quoque partibus, quantum

aquafubingredi poteft, quod tanto magis poteft, quanto magisacris «c

ignis reagente vi, partesipfius fubtilifantur.
U Vide itaque conden latis etiam fic prtibus fieri confiftens Se d tffici-
le diuifu quod eft efTe fpeciem quandam naturalem corporis phyficf
,

mixti. ‘
i
7. Ex his rurfus pafilonum caufeapparent videmusenim cotripour»
:

patiab igne Iiqucfaclionem.& diffolut ionem in minima, vr in rincre* Sc

calces. Aliaecontradurcfccre.aliatandeminflammamcopuetti.
' « 1
n Inftitutionum Peripateticarum
8. Quorum ratio aperta eft: fi enim porcftas ignis ad hoc tantum fcfe
«tendat, vt partes humidas quibus ficca continentur dilatet, fit parte*
&
humidas maiores effle, magis raras,& quod fcquitur totum ipfum ma-
gis diuifibile,& fubieftum vt a grauirate fua repandatur in optimam ac-
commodationem ad centrum , quod eft, cfle liquidum.
9 . Sin autem potentia ignis tant3 eft, vt partes humidas fecum auferat»
tum partes denfe, fine medio quo colligentur manent in minima refo-
lutae, Sc haec interdum foli vi ignis perficiuntur, interdum mediis aliqui-
bus in ftrumentis', quibus partes humidx vel augentur, vel crefcunr, fe-
cundum vfum artificis.
ib. Tandem vero fi partes humidx redundabant in compofito,6i ignis
eo vfqucapplicftusfit.vt tantummodo redundantiam cohibeat, exha-
latis lis partibus, qui fuperflux erant, fit complexio humidarum cum
terreftribus minus diffolubilis, & proportio terreltriumad humidas ma-
ior. V ndc durefeit compofitum.
1 1 . Aqua quoque compofitum circumdatum premendo fubintr^t,de*
radit partes icuiorcs & ficciorcs, quas toto ficco corpore mi(cet,amplifi-
'
cat partes humidas , vnde flaccidum facit corpus Sc diffolutioni pro-
ximum.
it. Aliqua vtfiilespenitusdifloluir,quiaexminimisquibul3 am parti-

bus inter quas facilis eftingreflus aquie componitur, quxadcbparux

funt, vt in aqua natent. Fit itaque fluidum quoddam innatantibus cor-
pufculis heterogeneis craffum, & fi ignis accedat , exhalatis fu perfluis

umidi partibus manet rurfus lal vt prius.

ij. Accedit autem interdum mifceri aliquid quod vim feparandi
aqueas partes ab innatantibus corpufculis habet, & deiiciendi , leu prx-
cipitandfad fundum quod prius aqux mixtu erat:cum enim adueniens,
humidi in quo diflolutumerat partes ad fefeaggregaucrit,quod iis mix-
tum erat, fi illud aqua gtauius eft ) in eo defccndit, prius enim per pon-
(

lun&ioncmad aquam leuiorem fuftentabarur.

14. Sunt quoque qux commixtione aqua; durefeunt & lapidcfcunt,
vel quia deficiebat eis humor vt coalefcerent ficut in arentibus contin-
,

gir, vel quia per appofitionem extrinleci humidi exugitur fuperfluus hu-
mor , quo interiora diffluebant , Vel tandem quia conftipatiscxtrinfecus
compofiti poris, calor internus melius exiccat internas partes.
ij. Cum vero partes redundantes fic funt in fefe minima:, vt facile fine
rarificabilcs,hz partesin flammam diffunduntur. Hx aurem funt quas
pingues vel aereas dicimus, qux humidum tenue compa&um cum den-
fo minimo habent.
16. Contingit etiam partesigneas internas cum multx fuerint, &in
humorem conuenientcm inciderint, finecxtrinfeci apparente caufa fefe
multiplicare Sc augere, & aperire ipfum mixtum, adeo vt vas illud ca-
pere non poffit,fed bulliat Sc effundatur, ficut in mullo vini,& aliorum
frudluum videmus, Sc huiufmodi a<ftio dicitur fermenratio.
17. Nonnunquam etiam in flammam Sc ignem emicat , vt patet in
J*-* fccno
 Liber II. Le&io VIII. *3
feno & aliis aridis humedtacis & congtftis quod fit, partibusigneis ari-
:

di coniiertcntibus partes humidas in ignem, & tandem multitudine &

conflipatione flammam efficientibus.
18. A tellure fit paffio.cum a pondere ali6uenifu& duritie fit mutatio,
quam, hoc ipfo , diuifionem eflc intclligitur & duobus fere modis per- :

agitur. Vel enim prtes rei omnino feparantur intcriedlo corpore alte-
rius natura:, Vel tantum ali* aliis eiufdem natur* coniunguntur , ficut
contingit in liquidis ciim reuoluuntvir.
19. Prima diuifio fic pluribus modis; fradlionc, fedione, fiffione.con-
tufione Sc fimilibus. Alter modus fit malleationc,duttionc,impreffio-
ne, flexione , compreflionc, Sc huiufmodi, qui omnia ex fefe patent eflc
per motum duri Cedenti contra molle Sc rarum.

LECTIO VIII.
t .

De impaflibilitate, deftruElione & accidentibus mixtorum.

» etfi liquefiat non tamen

pati, vt aurum,
, f~^\Vz
V A exiflimantur nihil Y
k
“ J

XI
nisaqua"non
‘ '
confumitur,
< A fbeftus lapis flammis purgatur non liditur
flaccefcit, adamas fic dicitur quod malleo neque igne do-
, cri-

matur, perartificum imperitiam nomen confequutafunr.

1. Inuenerunt fiquidem polleri quomodo adamantas in puluerem re-
digerent, & etiam liquefacerent, aurum quoque volatile efficerent af- ,

beftus in ipfo lapide & ab igne violento patitur, Sc tantummodo in pilis

fe fc defendit a modico igne.

3. Patet confcquentcr fi ignis corpori iam conflicutoadhibcatur,quid

ncccflefit eucnirc. Cum enim compofiti partes quidam finthumidio-

res aliis , in eas efl prima efficacia ignis, quibus fi mixti funt partes ignei,
et primi cum igne cuolant
^IIIIIA VIUII —
& vocantur fpiritus.
' 1

Proximi funt humidi & infipidiores , & vocantur phlegma pro- : 't

ximx funt couvww*

ximi luni “ & aqua funt bene
iv4w >, in quibus terra , ignis,
conco&iores
mixti , & dicuntur olea vel fulphura, & indigent igne forti vt edu-
cantur.
itur.

Solet quod lupcrcll a pyrotc&onibus aqua lauarl, &lneo reperiri

j.
, hanc falcm
vocant , Sc leuior pars fuperna-
pars folidior ,qui defeendit
tans quam tanquam inutilem abiiciunt,fedcftfummeficcum,& figen-

dis fluidis efficax.

Quod fi validiflimo igne compofitum ex his duobus percoquatur,
6.

filis liiurnid itas eliquatur, Sc comprehcnfum reliquum, & quafi innatans

apertis igne vndique cuniculis ita condenfat , vt corpus igni fit femper
peruium Se tale corpus dicitur vitrum velvitrificatum.
,
-'t
,•

V nde patet operatione ignis hic corpora parrim fa&a , partim re-
•
.

7 .

foluta eflc , neque eflc hxc elementa ,

fed compofita totius naturam

continentia, vt patet experimentis.

M *
'

f. 4>f
\
V4 i
24 Inflitutionum Peripateticarum
8. Ex dictis intelligiturquid firmixtum,videIicetcorpusexpartibus
raris & denfis certo numero, magnitudine & pondere coa&um.
9. Cdm vero multa huiufmodi corpora in vnum conuenerint/cnfibi-
Ie quoddam homogeneum vfui humano feruiensnafeitur, etfi raro fit
adeo pumm,vt non fit aliis mixtum.
10. Ex hoc rurfum patet, non interefie mixti qua figura fit, cum ea-
11.
dem proportione partium poflit efle qualibet.prxfcrtim cum vnum cor-
pus ex multis paruis conflatur. Accidunt itaque fingulis figurse ex
generatione.
Cum enim eadem eodem modo,diucrfa diucrfis nata finr produci,
ex modis contingit varietas figurarum.
1 1 . Quod enim aequaliter in omnem partem dilatatur, fit fphxricum,
quod irregulariter globofiim ,
quod in longitudine deficit , fit tur-
binatum.
ij. Quod longitudine deftituitur fit planum
parallele quod in
> la-
titudinem deficit ex parte fit hexagonum , quadratum , &c quod
:
la-'

titudine deftituitur fit oblongum 5 & fic patet in genere vndefint fi-
*
gurx mixtorum. .

LECTIO IX.

T>e motu grauium {0 lenium , £r conditionibus agendi.

>• I T X di&is colligiturquod quoniam fol vel ignis eft, vel fimiliter

| 1 igni operetur, radiis luis terram, aquam,

X_>' quacunque alia cor &
pora pertundens, corpufcula cuocat qux radiis copulata cum iis refle-
<ftuntur,& a centro in circumferentiam moucntur.
i. Quorum motu necefTum eft reliqua verfus terram conniti: &quo-
niam fortior eft motus denforumeo magis, quo magis denfa funt,&
defeendentia quo magis defeendunt eo magis repellunt minus defeen-
dentia, fiet quacunque fol virtutem habec motus denforum verfus ter-
ram , & rarorum verfus circunfcrentiam ficut experientia videmus :

fieri.

3. Ex quo habetur primo nufquam elementa pura confiftcrc pofle,

cum (altem radij folis, ic qux corpora cum iis feruntur vbique per-
mifcenntur.
4- Habetur etiam denfa efle grauia, rara contra leuia neque requiri :

yel cflc aliquam inclinationem in corporibus ad centntm» vt euidens

eft experientia antliorum ,
quibus leui motu magnum aqux pondus
fublcuarur. •
,
-

5- Habetur item quod quoniam hic tumultusafccndentium & defeen-

dentmm corpufculorum vbique regnat , dato quolibet corpore neceffe
eft ipfu m a circunfta ntibus vndrque premi, 6t corpora qux ad latus fune
ipfum perpetuo fubingrcdi,Ginueniantleuiora corpora in ip(o
ipfo qux a
centro

4 -
Qigitized by
 :

Liber II. Le&ioX.

6. vndc hic tumultus etiam intra omnia corpora
centro repellere poffint:
1

eft, &
ex vi ipfius omnia corpora permifcentur.
Ex quibus rurfus necelle elt, tenues partes cuiufque corporis in per-
petua quadam cxpiratjbfie confi Ifere, Srpcrconfequcnsquodlrbcr cor-
pus plus minus afficere alia corpora , quae ipfi in orbem appropin-
quatu: feuinorbemagere.vtexpericnriaheupcicip'
agcre.vt experientia hetipcicipimusin calidis, frigi-
, ^
dis, odoratis, venenans, animalibus, &c. V numquodque itaque coipus
fphxram quandam per hunc motu m habet, & abi io ipfius ab hac adtio-
ne pendet.
7. Rurfus itaque cumablioipfiusnon fit nifiperemiffionem partium
litarum ,
palam eft non
agere in drftansnifi per medium. Palam rurfus,
repatiabillo inquodagir,fi fit intra fphiram adiuiratis citis,cnianatio-
nious vnius per lineas differentes ab emanationibus alcetius decur-
rentibus. W'
8. Patet rurfus quod quoniam cmiffiones h* funt minimi quidam
partiafi.in corpore denfiorc pluresadhi.ebunt partibus ipfius , vtpo-
te cuius cuniculi lincangufl:i& difficilis rranfitus. Quare maiore labore
& tempore & parricularumimpcndioaccipir naturam & fimilitudjnem
& fortius operatur quam ra-
corporis in ipfura agentis, fortius retinet, (i

rius effer.
9. Et hinc euidens eft intenfionis Se remiffionis natura .-fcilicet quod
fine intra idem fpatium plures particulz vel pauciores : & quare in den-
fiori corpore magis intendatur qualitas.

LECTIO X.

Dc motibus vndulationis , proieflionis , rtflcftionis , ft) rejraflionif.

•
-§2 'H
t. A D dibla fequituraquam a complanarionead medium vi ali-
r remotam, remota cxrrinfeca ilia vi non flaiim ceffare i
jrxq' a .

motu, &quiefcere: cum enim ex vi illata aliqua' partes ipfius fintaltio-

res iufto ,
manifeftum eft sitiores ex caularum communium ordine mo-
ucri ad centrum, & per confequens repellere allisex loco in quo fune
manebit itaque morus, donec rediturus fucrit-fingulis debitus fitus.
x. Et quoniam nullus motus fit fine concitatione & certo gradu ve-
locitatis , ideo ipsa defitionc motus , fit nouus motus , fed Icuior donec

totus intereat ^
3. Palam autem efl; tantundem in acre quoque ex neceflitate contin-
gere , fi ae condenfati fini partes aeris , fiue d.bito fifu cmorx.
4. Patet rurfus fi hoc in aere fiat, etiam dealio mobili graui quod ae-
re vehitur tantundem expebLandumcffc.-cum enim ratio cur non def-
cendant perpendicularitcr fit quia motus fiuc c.iufi morus progrcfliui

fi: it fortiores caufis dcfccnfus (altem ex parte , cumque m< bile nullam
,

habeat cx fc hac velillac inclinationem, ncccflatio Icquitur moru aerem,

*
/ *»
/K"

^ 4
*
•
w-
, %
4
t6 Inftitutionum Peripateticarum
cui proximus eft. Sed cum motum denfius fortius feratur raro in quo
ipfum rarum ficut cft principium ei mouendi, fic ab ipfo rurfus aug-
eft,

mentum accipit: vnde fit vt diutius moueatur & aer mobile, quam &
folus aer ferretur.
5. Et ex hoc pater,mobi!ia quo denfiora.citeris paribus, diutius reti*
nere motum.
6. Patet itaque cur pendula a filo fixo fublimi fi reuocentur a perpen-
diculo & dimittantur, vndulcnt primo enim defcenfu commouentae-
:

rem,eumafcendentem fequuntur,cum rcuertcnrereuertunrur,fedcum

nouo impulfu & minori & fic donec non amplius poffint mouere.
:

7. Patet fimiliter fi mobile vi motum impingitur in durum refiftcns,

quoniam aer praecedens ex neccllitate cedit & aer confequens impellit
,

mobile, quod fccuturum fit acrem praecedentem, id cft , refk&etur a

duro refiftcntc.
8. Et hoc ad angulos xquales faltem infenfibiliter: cum enim motus
obliquus in duos perpendiculares refoluatur , qui in certa proportione
fimtex vi caularum mouentium ,& angulus ex nae proportione caufe-
tur, nccefliim cft manente hac proportione, eum angulum cfte relultus,
qui fuit impulfus.
9. Sin refiftcnsexpartercfiftat,cxparteadmittat,obliqu«moruma
refiftcntiaverfusaliam partem, vt vocant, refringetur, id eft, in ingrcftii
verfus perpendicularem , in egreffu in partem auerfam, vt experientia ra-
tioni conlona reflatur.

10. Obiicies refradfionem aliter contingere in lumine, aliter in corpo-

ribus denfis. Rclponderur experimenta qui audiui non hoc concludere.’
11. Caufa rcftirutioniseft,quod quae reftituunt fefe, a longitudine in la-

titudinem mutantur : notum autem eft fupcrficicm extrinfecam quo

magis habet aequales dimenfiones, eo maioris quantitatis capacem cffc;

vnde quo magis longitudo excedit latitudinem , eo magis comprimun-
tur partes corporis inclufi, quae quo fpirituofiores funt, eo velociore mo-
tum habent, & facilius etiam poftquam comprefli & dentata: funt a
caufis circunftantibus dilatantur & rarefiunt & hoc eft quod vocamus
:

reftitutionem.
ix. Accidit autem in plerifque, vt fi nimium diu tenfa maneant, non
reftituantur poftea, quia vel rarefaiftx funt partes condcnfatae percxpul-
fionem aliquarum, vel natus ex tempore rigor aliquis a concretione par-
tium compreflarum,&iam non fit cis facile ad priorem habitum repelli.'
13. Patet hxc dodtrina ad oculum in carne, qui prefta cxclufo fangui-
ne fit alba, remiftofanguine fefe reftituit & ad colorem redit. Chalybs
verointer omnia velociflimcrcftituitur,quoniamfpirituofiflimashabet
in fe inclutas particulas.

LECTIO
 Liber II. LeftioXI. *7

*
LECTIO XI.

De Mtrafhonitus e olidorum EleUrici <$) Magnetici.

*• I -j’ 2C diiftis rurfum

deducitur, quod quoniam ex corporibus inten-
JLl/fo calore abundantibus, perpetuus fit egreflus aliquarum
par-
tium, k perinde orbis quidam fluorum , neceffc Ut eodem modo etiam
aliorum corpufculorum ad ipfum corpus fieri acceflionem Ac per con-
,
fequens circa quodlibet corpus conting«re,quod diximus circa tellurem
exerceri. '

*• Hinc videmus calida natura attrahere quaefimt in aifre ambiente.

,
Sic panes calidos.carpas, poma, canes. At feles contagionem ad fefe
trahe-
re credimus , id eft , vapores peftifcros in aere volantes,

j. Cum autem emanationes certa quadam agitatione percutiant at-

rem, ea magis hac agitatione mouebuntur, Ac ad corpus appellentur,
qua: magis hac percu (Itone foHicitantur , id eft particulis egredientibus
,

magis conformia.
4. Accedit quod talesquoque partes magis adhxrelcent, Arcum ap-
pliciti fuerint , fiuntfomes caloris naturalis corpori quod eft caufa hu-
,
ius motus; inde videmus venena ex infc&is corpoiibusper alia venenata
maxime per ipfa corpora quibus propiium eft
deficcata magis exugi ,

venenum exugendum.
j. Quando autem partes redeuntes fiint vifeofi aliquatenus etiam
. ,
Icuia corpufcula heterogenca ratione vifeofitatis eis
adiment, Acfimul
redeunt , vt cernere eft in eleftricis, quibus palex Ac pulueres aduolant.
Rejiciuntur quoque impetu quodam : vnde paret fluores fimilium cor-
porum fpirituofos effe A: quibufilam impetibus exilire.
£• Ex his patet duplicem efle quodammodo naturam cuiufuis mixti,
aliam quafi perfedtam Ac cuaporabilem » aliam quali imperfectam
Bc
concoquendam :
qua» neceffe eft differentiis magis Ac minus fibi
opponi.
7. Si modo intelligamus corpus ex natura fua fic compofirum, vt inter
duos quafi fontesfimilium fluorum fit collocatum, ex neceflitateralcm
induet difpofitionem, vt ex vna parte vnas emanationes , ex alia alias na-
tum fit recipere, Ac per contrarias eietftare.
8. Vires itaque contrarias in finibus haberet -, in medio indifferentiam,
(altem in comparatione ad terminos.
9. Rurlus emanationes eius ad fontem a quo fluunt , oppofita le-
ge ferentur : Ac ipfum corpus , fi adeo libere confiftat vt emanatio,
nes (iias ficilius fcquaturquam deferat, etiam ipfum cum emanationi-
bus feretur.
ro. Sin ferri non poflit, collocatum autem fit oblique ad fontem. Ac
poflitfefc conuerterc, eadem vi conuertct fefe ad fontem.
d ij
 .

28 Inftitutionum Peripateticarum
i, pnterea quo modo fons in ijrfum agic,fic hoc corpus in aliud eiuf-
,

dem generis qu idem, fcd infirmius.

ii. Quare cum magnetem a tellure vim accipere explicato modo, &
hos effedus refpcdu telluris pati, refpcdu
ferri agere experiamur 5 fcd &
reliquos admirandos cius motus ex his
pendere naturae ipfius explorato-

res declarent : ex didis patet

raagncticae atrradionis ratio.

LECTIO XII. • W»

Dc tenerutione decompoftorum & pUntarum.

l -p\ A am ex fupra explicatis cft,non folum elementa ad fim plicis mix-
|

V”ti compofitionem copulari, ledctiamplura mixta in vnius mixti

cum enim ex vi grauitationis corpora humi-
feu compofiti corpus vniri :
dn.qtix vocamus aquas,
ex altioribus locis ad humiliora decurrant, de- &
currendo premant obuia corpora, partim laxent corpufcula in tranfi-
&
corpuiculis diuerfarum
tu partim fecum aucllanc : fit multis minimis
,

naturarum farculentam effici aquam.

i.
conquiefcat in cauitate aliqua telluris, lublidunt mcacor-
Haec fi
fine frigore con-
nufcula , & fiue calore humidas partes aqux tollente ,

ftringentc.concrefcunt lentore fuoin vnum corpus, quod apparet ho-

mogeneum ex paruitate partium , qux cum fint infenfibiles , in minima

fenfibili magnitudine funt ita xqualitcrmixtx , vt eandem vbique fpc-

ciem rcprxfentenr. £t h?c eftfimplicitfima demixtorum generatio.
3. Et haec corpora repetito affluxu
aqux augentur addita confimili
materia per iuxtapofitionem , vt
loquuntur in fcholis.
in concauo aliquo non longe a iii perfide terrx
tale
4. Quodfiaccidat
quodpiam modo dido conCfrefccrc , adeo tener* fubftantix tanto &
fe , necefTc cfi humorem alluentem in-
cum calore , vt fermentetur intra

tra ipfum corpus fugat &

dilatet &
concoquat.
necefieeft tale corpus augeri ab
intnnlcca quadam vt, Sc
5. Quare
fuas partes eo modo quem perintra-
cum xqualitarc quadam in omnes
illa(ubterranea,qux porcorum
fumptionem vocant : &fic fiunt tubera
rufticivcftiganr.
venatuin delicias faftidioforum
6. Sm
prxualeat calor , &
«iamin acrem poflicaccrclccndo aliquam
huius corporis particulam expellere,
quam oportet ex lubtiiionbus, id
calido optimi mixtis efle , habebit
hoc corpus partes
cft , ex humido &
heterogeneas cohxrentes fibi
fubfcruientes,, & &
fit man.felta planta,

terram habens.
radicem infra terram, herbam feu caulem fupra

y?; 1
 Liber II. Le&ioXIII. 29

LEC TIO X I I r.

De pa rtihtu vniucrfalioribus plantarum.

1. TJ A tet rurfusexpofitam (oli & vento plantam duriorem,& ficcio-

| rem fierj , (altem quoad partes exteriores, vnde fit vt humor ex
ntdice fiuc vi (olit , (iuc natitio calore clebatus , magis & tutius irriget

interiora.
i. Vndc nafcitur fere triplex differentia in fubftantia plantx : cxtrin-
duracft,& cortex appellatur: intima mollis, vt qux vl-
feca enim pars
timo cxficcatacft, &
dicitur medulla .-media tandem eft-ipfa fubftan-

tia plantx.

3. Cum vero humor ex radice copiofius affluit quam poflir perpendi-

cularitcr eleuari ,
qui eft difficillimus curfus , erUmpit per latera diffra&o
libro plantx, & nouumquendam truncum fibi facit eiulHem natura:
ritm priori, quem rarrium appellamus.

4. Cum autem a folc varie humido temperatus caloraffluat plantx,

patet , cum humor
optime digefius fuerit , neceffario in tubera quxdam
prorumpere , qux paularim concoquuntur, & ex primitiua fua duritie
affluente fubtiliore humore mollcfcunt , &
eafdem differentias in alio
gradu participant quas habet truncus , pellem videlicet , carnem
,
&
medullam.
j. Nifi quod cum fucci partes aliqux funt nimis terrcftrcs proptcrca &
indurefcunt,hx inter carnem & medullam folc humorem ad exteriora
euocante fere concrefcunt.

C. Hxc tubera in perferioribus plantis reperta, fru&us dici folent, &

quod mcdullx locum in iis habet , femen arboriscft.
7. Patet rurlut quod quoniain fine fine humoris & tempera-
caloris

menta variantur, oportet etiam in plantis alia infinita prxtcrdida quali

accidere.
8. Vnde videmus baccas , in aliis fpinas , in aliis nodos , in
in aliis

aliis alia innafeentia, fecundum particularium concurrentium diucrfas

naturas.

9. Vniuerfalia fermelunt folia, qu* non funt aliud quamfurculidiftra-

Ct\ quorum interftitla humore cognato funt repleta & diftenfa. Patet
enim fubfttntiam ligni & cuiuflibet fete plantae quafi filis quibufdam
compactis confifterc,vtin eorum dilaceratione apparer. Porro fidum
adhuc non bene fibi adhxferunt affluat copiofius humor , ille has fibras
diftincc,& donec inangufto fint.quafi cylindrice ad modum corti-
cis inuoluic.
10. Cum in acrem emergunt, paulatim accedit rigor fibris &: dircdHo

gf protendo , & explicatur folium & iuxta ordinem fibrarum latius fit
,

cx vni parte, longius in medio, & deficiendo i medio, figura a longitu-

d iij
30 Inftitutionum Peripateticarum
dine deficit :fcinduntur qua fibr* non coeunt: denique figuram ex iis

& connettente humore accipiunt.

ii. Patet rurfus flores folia quxdam efic, fed er magis fpirituola , feu
oleofa parte;idco leues, odorati, brcuifque vitx,& in arboribus frudtuum
indices funt.

L E C TIO XIV. , ;

De accidentibus plantarum.

i. 1 X figuris partium totius piant* figura adaptatur. Truncus qui

1
i

Iv cft p6ti(fima pars plerumque cylindricus vel magis conicus eft,

quia a latitudine furfumverfus deficit.
i- Quando exerrat ab hac figura,ex radicis vel feminis figura ratio non
difficulter peritur. Quibus truncus debilis eft, non fe erigunt, fed vel hu-
mi ferpunt ,
vel adminiculo aliorum furgunt , figuramque habent qu*
imitetur fpiralem circa cylindrum.
j. Cum enim motus naturalis carum ex vi caloris & expulfionis ex
terra fit furfum, truncus autem exdebilitatefua non multum valeat fu-
ftinerc , fit vt infledhtur versus terram ,& rurfus tentet exurgere quan-
tum truncus adiuuat ; & fic ferpentis gradientis figuram accipiat. Si ve-
ro adhxreat alicui, illud non dircdteattollcndo, fed qua poteft lateralirer
circumferpendo fefe cleuat.

4. Rurfus quia videmus calidi a folc& diurnum quendam & annuum

cITc quafi fluxum &
refluxum, aliquz piant* quafi diurnum zui fpa-
tium acceperunt, vt nonnulli flofijuli qui eodem die excluduntur &
marcefcunr.
5. Non rar* anno finiuntur, &quotannisvelcmilTofemme,vel radi-
cis, feu quafi fontis reuiuifeentia , vel ipfa foli temperie reparantur. Ali®
plufculosannosconfhntioii fubflantia fefe non fuilinentmodo, fed &
augent ,aliqu* demum ipfa fecula vincunt.
6 .
Omnibus vnavit* Sc interitus ratio : humoris cum ca-
in debita
lore proportione vita & augmentum : vbi hzc defit, defe&io 8c
phrhifis.

7. autem planta , vel quia (ol exuifto ex lummis telluris partibus

Defit
humore, no reliquit quo radices humedlarcntur, vel quia nimius humor
radici affluens fine debito calore eliquauit vires radicis , & fol accedens
ipfum calorem radicis antequam fefe augere pollet elicuit.
8. Vel quia paulatim partes tcrreftres ii fzculentzadh*rcntes radici,
obfhuxcrunt humori ad interiora aditum. Ethzc mortis femita, quo-
niam exipla vitzadVionefequitur, magis proprie videtur fenedfutis&
naturalis ad mortem vi* denominationem fubire.
9. £x iifdcm patet cur tamcontrarij fint cftcdtusdiuerfarum eiufdem
piant* partium cum enim in nutritionc piant* perpetua fit dilcrctio
:

quxdam
 &

Liber II. Le&ioXV. 31

quidam partium alimenti ncceffum eftplerafque partes vnius natur*
,

in vnum locum & partem coire

vnde diuerfi pianti partes ex hetero-
:

plus minus tamen imbibito

gencis humoris altilis particulis conflantur ,
in radicecondimento faturatis. Sic itaque ex contrariis contrarias vir- &
tutes habentibus componi plantam confentaneum eft.
10. Eadem via fy mpathix & antipathi* qui in diuerfis plantis reperi-
cum enim condat omnem plantam pro fuo mo-
tur cognitio accipitur :

dulo orbem quendam vaporum fefe continuo oblidentem habere, vc

dcquibufdamcx odore emanante perfpicuum eft, & ex contrariis natu-
plantas conflare ncccfliim eft fi contigerit debiliorem infra
ris aliquas
:

fphiram fortioris plantari, eam conta&u vaporum obfidentium cor-

rumpit & enecat vero fortior natura amica fuerit
: fi , eodem conta&u

latior cuadit & facundior.

LECTIO XV.
'
•
_
pf •

“De generatione & augmentatione animalium.

1 Voniam autem quo feruentioreft calor & humor figurabilior,

(l id eft, in proportione quadam neque refiftentc diuifioni , Sc ta-

mcnficilc confiftcnt i , eo in plura membra & articulos diuiditur planta,

palam eft fi tantum caloris fit,vt fumos reddat humor & fit a<ftu fluidus,

ramufculos per quos fluit , quibus continetur futuros ex ncccflitate

&
concauos. Cumque vi caloris humor in aquofas &
olcofas partes, terro-
humorisfontesvatiosin ea-
ftribus manentibus, elcuatur; fit tres quafi
dem ,fed fubordinatosrcpcriri,& a fingulis
planta horum fuos ramos,
in ramis proprium humorem deriuari.

1. Inter quos qui aquam fapiunt funt remotiores ,

& exterioribus

plann partibus formandis aptiores S & humor inclufus iis effcdUs qui
per rarcfactioi\em &
condenlationcm perficiuntur.
3. Qui oleum fapiunt.augmentationi, v tpote qui funt medii cujuf-

dam naturi, & omnibus partibus conformes. Demum terrcftres con-

feruationi totius pianti in debito
temperamento ex afFufione caloris:

partesenim (olidiores magis recipiunt & diutius eundem conferuanr.

partes quafi medii funt inter aquam & ac-
4. Rurfus quoniam aqui
rem in canalipus illis longis & ardis, clarum eft, quod &fint admodum
cuiuflibct impreftionis deforis, & eandem ad
pafliui
fuum fontem vel
principium tranfmittant.
Et quia principium connexionem habet cum primo
fonte , eadem
j.

paffioplerumque etiam ad illum eft tranfitura.in quo cum calor fit acu-
tiflimus, per confequens fubiti motus capix , tranfmutatio pianti in
&
neceflitatc con-
proportione naturi pianti ad impreffionetn fatftam ex

occurfu
6
.^ Habebit itaque hic planta duo ifb:vt omni forinfecorum
3i Inftitutionum Peripateticarum
quafi excitetur &
irritetur, &
vt hoc ipfum principium irritarum
vim
habeat planta: partem aliquam iuxta irritationis modumaprxfcnri fitu
dimouendi in alium.
7. Quae duo cum illud integrentquo viuentia a non viuentibus dif.
cernimus, hoc nempe quod ad extrinfecorum incurfum fefe ipfa mo-
ueant, in propatulo cft planta: huic animalis feu viuentisappcllarionem
conuenirc. Habemus itaque animal tribus principiu, corde, iecinore,&
cerebro conflans , tribus fluminibus fpirituum , vitalium , animalium
ic languinis, per triformes canales- arteriarum venarum & neruorum
irriguum.
8. Quoniam autem ex iifdcm augentur ex quibus conftituuntur,& res
omnia quidem corpora mixta ex elementis conflituuntur, palam cft ex
omnibus item augeri pofleanimalia,modo habeant inftrumenta idonea
ad tranfmutationes ncceflarias faciendas.
9. Alia tamen corpora funt facilioris tranfmutationis, alia difficilioris,

10.
roinde eligenda corpora funt, qui ad alimentum animalis aflumi de.
E eant, aflfumpra quoque ipfa refoluenda.vt potiora ruribs eligi, deterio-
ra reiici poflunt : & hoc quoties neccflarium fuerit, id cft,doneceiufmo-
di eleda fint
,
qui fola concodione & permixtione cum humoribui
animalis in fimilcmillifubftanthm perduci pofsint. Dum vero humore
tenduntur fib:x, & ipfar abeo roboraTitur,& intcrftiua implentur, fic-
que fit maius animd.
Et quoniam concodione res peragitur.necelTceft ea qui nondum
gradum animalis acceperant , e fle alimentum magis connatura/e.

LECTIO XVI. .

De motu tordu ft) quiiufdam ex eo confequentihus.

»..T) Vrfus quoniam cor calorem habet & humorem, humor au-
terti calore ebulliat & in fumos conuertitur mamfeftum cft
, ,

eundem humorem non manere in cordc.fcd vi caloris refolutum,cordis

penduli, grauitate lua fefe claudentis , motu dici , cor vero rurfus ab alio
affluente humore aperiri & turgere.
1. Fit itaque continuus fluxus humidi per cor quod in eo ca/cfa-
,

dum & expulfum in animali , illud in debito temperamento caloris

conferuat.
5. Ex didis rurfus inrclligitur quid fir morbus & fanatioeiufdem-.cum
enim aliqua pars maleaffedaeft,iravtrefoluanturcx ea vapores noxij,
illi (anguine mixti totum corpus, &ipfum cor quantum poflunt obeunt,
& male afficiunt.
4. Et fecundum quod hi vapores frequentius in tanrarnmolemcre-
fcunt,vt impetu totum animal peruadere pofsint, eo frequeniiores funt
infiiltus morbi; &
fic ali funt perpetui &
alij intermittentes, alij alternis,
j

alij tertisi die, alij quotidiani. j.Et

 '

Liber II. LeftioXVII. 35 ;

j. Et Vera ratio curationis cftinueftigare partem primitus aflfe&am, &

eidem remedia Applicare.
€. Patet eadem opera quomodo medicina ex toto corpore certum hu-
morem expellit: cum enim in ventriculo concoquitur,quod habet vim
diflblucndi,ideft, fluidum reddendi certumhumorem corporis, vis ip-
quo fir,vt irritata aluo
fius totis venis cordis explicatomotu funditur; ex
exomnibusmembris ille humor, magisexteris fequatur,vel fi duphorc-
tictfrn frt /hedicamentum, ille plus exteris exudet.
f. Clarum tandem cft, quoniam animal planta eft,conco£fionc finn-
nj%in lljo.ficut in plantis,fcmcn aliquod, fcu naturxipfius compendium
poTTc conftitui, quod debite emiflum in congruum ambicns.in nouutp
afiimal pulluler.
8'. Semen autem primo in cor cpalcfcit, mox in cerebrum, & tandem
in iccur; Suiautctn canaliculi ex fingjjlisprofeminantur,vt infpedion»
n“otant qui hxc artificiose irtuefliganf.

l¥c? IQ < Xtll. .

* i

' «
•
< De 'motu frogrejfltto animalium.. »'$

i. T7 X didlis conficitur^cfUod quoniam cor mouetur naturaliter, &

motu fuoexprimft Humorem fumofum , quem fpiritum folent

nominare, in canales 'fibi conncios & in corpora coniundh caro au- :

tem fibrofa eft , & anxiam paties cx multis minimis fibris fibicohcrcn-
tibus conffijiatax hnmoraiijem connaturnlis maxime tepidus fi ihfimi-
^cqip^ftSingrediMr ^fjcitjllu^ turgera, & ex tenuiori crallius,
feicx longjgai brctiiife : fic.meni£>Tajta]ibus fibris feuconftantia , fcu
colligata illis, ex irrigatione i I La' a corde fadamofu m aliquepa localem
i. Ruilus'&nalc^Khxii^ fi vald$ parui (lnf,ipfosfinailiter turgere*:
breuiore^fiisj!

,- •«*.

tat mufculc^ hisfpintibus turgere, quotiej cSr redund^ucrit,& per con-

fccjucns breuiores fieri Sc adbxfentcs ipfis partes ad caput mulculorum

r dtrahi quod icqnitur mouicri omni! fcxtrjema corporis c*hiotu cor-

dis, fpfiyjdilrn q*tfc(Jnaturx'conuenit
Sicilitur eti-api (Quomodo quadam alia membra, quarnon lubeflc
ncmos.dcd tantummodo fibras, fuos motus h^bc^it qui fere non in alio :

agam in cojiyaakipe^dil^atiopc confluunt. Cfimenim fibrx irriga-

tiohe fiant brAiiorcs^corpus^lecum trahant in figuram , qirxfcquifurad
aerum conttaiUionepijquxcgmtranlucrCofuntfibrXjcl^dilatatio, ciim
alio modo , (it contractio.
34 Inftitutionum Peripateticarum
progtefliqusanimalis. Ani-
, Rutfus cx his patet quomodo fiat motus
ftat, centrum gratytatis fu* reda
mal enim quod inceflu mouetur,dum
vero pedem aliqua protulerit, in
ad centrum collocatum habet, dum
eam partem centrum grauitath, & totum perinde corpus vergit : fic it*
que vergit corpus donec tranflato alio pede (iftatur, & hoc
multotjes re-

petito fit incertus.

Saltans vero cum fuperiores vel priores partes adintenores vel po-
6.
ftcriores contraxerit , effufis Cubito per conuenicntes ncru®sdpiritibu's,
pofteriores fcqaantur.*
priores pellitantrorfum, tanta vi, Yt
feruntur. Fixo enim pe&q-
7. Simile quidpiamcflrcptatioquaapoda
rc.ifmcalia parte,fpinarn,vclquod
locofpinxcftjincuruanti&ficpo-
ftcriores partes ad priores trahunt .-deinde
fixa aliqua pofterforum pifir

tiumad terram promouentdirigcndqfpinam priores. ,

8. Natatusex faltu fit : inciiruato enim, & dirtiSonatatusintwmen-

to,ab oppofita aqua corpus in anteriora fxllityr , &
tantundem invd^
lam fit. .

. Cum aurem corpus grauius fit media certa pactporttonc, Sc per

9
habeat,ex mota
confequcns ftnrum temptfris in/lcfccndcnd5 collocare
fecundum
autem contingat medium maiori Tmpetvjhiti contra corpus
centrum grauitatis, palarfleft talVcorpus pon defcenfurum.

•,
i/jc t o jtiniu
i
• " * -

*
r

De quinae Jtnfous ammilimj .

.
‘
T ' • '•

cibus. -
4. Rurlus quoniam hsimprcfsioncs funt differentes, oportet organa
* * fufcepnua
 — ,

Liber Le&ioXVTII.
fufceptiua eorum
II.
duicr/is partibus animalis incfTe: quinque itaque funt
^
animalium a
ftnfus.

f. Conflat item fenfus non nifi diuerfos quofdam tadhium

gradus cfTe-
.neccffum enim efl eiufdem corporis partes
tantummodo lubtiliorem
percufltoncm facere eiufdem natur* cuius efl
percuffio totius.
e. Et hinc faporum differentias itadiftinguimus.vtalium
pungere,
alium iccare, alium verrere, alium quali
Ixuigaredicamus.Odorum quo-
que differenti* cognar* funt faporibus."
C. ^Sonorum vero dirtcrcntixeidem funt qux motuum,
velocitate Sc
tarditate, magnitudine Sc tenuitate differentes. Tandem ignis fcu lu-
minis pcrcufliones quoque cflc conflat ex actione ipfius Tn cetera
Corpora.
7v vlterius quales , Sc vbi liti debeant effe fenfus» Tadlus enim
cum fufcipiat exceftus qualitatum quibus confiftit corpus
animalis.non
requirit aliud quam humidum quali in medio fitum.feu haturalcmqua-
V
^ Ui cana *” impjet Sc propterea ficut
1* >Qri!
illi, tptoforpore
diffiif ]|
.8. Gullus quia requirit humidum difloluens minim#partes, aqu ei hu-
moris abundantiam , & fitum vbidiuidatur alimentum portulae. Odo-
qua aer corpus maxime fubingreditur (Itum poftulat,&
ratus,
organum
quo hxrcant vapores, vt conferti potentius agere poflint.
9. Auditus devifus fitum prope ccrebmm in eminenti
loco,quo motus
dtlumen^purius accedant; organa vero qux& lumen
multiplicat refla-
tione, & motus reflexione.
10. Neque minus euidens efl fenfationem in ea orgqpi parte
perfici,
in qua maxime refidet vis illa propter quam fenfus
fadlus eft, id efl,
tranfmittendi artionrm corporis forinfcci
ad cerebrum. Hoc fi faciat
'
S
^CUl ' * malleiJS auris
P uIPa narij ' ctiam in cis pohenda erit
• '
£*
rtnfit
H. Patet rurfustfur. fenfus in. fpiritualitate Sc
abftradHone a materia
collocati credantur: cum enim iaiatura fint
infliruri vt moueatur ani-
mal. percufliofenfibilium eft adeo tenuis, vt qualitatem
organi non fen-
ubilitcr. immutet, ptoptercanoncrediturcffcmatcrialis.

12.. Et hinc etiam creditur fenfibile cfTcinfcnfu.non

tanquamaliquid
vel Cognatum velconttarium fed pure vt aliud i quare fenfatio putatur
,

effe quidam cognitio.

"
. 77
"
.

LECTIO XIX.
Dc obicElis fenfitum.

•
_ •
t cW
*•
'T’ Andcm dilucet inquo fitafintobietftafcnfuum.Ta&ilia enim
JL parctcffe primas qualitates, vel qux immediate ex iis nafctm-
tur. Gullabilia qu* funt conformia natur* funt dulcia, &: fient ipfana-

j
3 <5
Inftitutionum Peripateticarum
mra , neceffecft confidant in calido & humido moderato, feu gradus

z!° Ab hac temperie versus frigus &

calorem, vel humiditatem &ficci-
acria, amara, calorem nimiurrfla-
tatem recedunt castori fapores, vt lalfa,
piuntlftiptica&auftera, frigus-, acerba, amara ,
acria, ficcitatenuinfipkfe

humiditatem nimiam habent. Odorum

analoga eft ratio.

3. Sonora funt ficca & tremula qux facile vibrantur, mollia vero To-
nos impediunt. . . .
reflexiUa luminis collo-
4. Colores cum oculos feriant,naturam in vi
catam habent , id eft , denfitate & conftipationc
partium prxrerea in :

multangula carum figura hic autem fere frigus

:
& ficcitatcm fapiunr,
& oppofita iis humore Sc calore conftituuntur.

y. pfum tandem lumen ( & dilatata flamma fleam concipiamus ab

I
figuram
obie&oad oculos repelli, necefland faciet quod facit lumen )
interpolata -percuflionc rcpriTcntabit plus vel minus fecundum
rei :

naturam reflfiftentis percutiec : fi per vitrum triangulare tranfeat.eaf-

dem patietur & oculo inferet varietates , id eft , colorum differen-

videlicet ficcare,
6 . Lumen vero itidem facere qui igni funt propria ,

comburere , rcflefli , refringi congregari ,

dilfipari
,
produci , extingui
,

adeo clarum eft , vt dubitari non poffit quin lumen fit ignis.
7. Neque obftat quod videaturtnoucri in inftanti, effe in toto aere,pe-
fic videntur exfolo
nctrare corpora folida vt vitrum , &c. hic enim
fenfuum noftrorum dcfedfu , qui non percipiunt motum ipfius,
neque

modica (paria quibus aer a lumine leparatur, neque poros corporum

per quos tranfit.

LECTIO XX.
X . •

De co£nitidne\(t) memoria.

'artideftinaticere-
vt natura cerebri

fert, tamen ab ea repelli cx eo quod afsidui noui impulfus eandem par-

tem premunt. .

Abeunt itaque inde corpufcu!a,adhxrentcm fibi aliquam cerebri

i-
particulam deferentia, & in /cntriculo cerebri vagantur, donec vel fub-
fidant in pauimentum.vel lateribus affigantur.
3. Vnde motu fpirituum quafi ventriculo deterfa , cum fic conuenit,
iterum natant, & referuntur ad eam partem qui eft cognitionis prin-

cipium.
iSl .•

4. Prima percqfiio cognitionem Cr«it,poftcrior a&ualcm memoriam,

quifi confiliofa&a eft, rtnynilccuaa appellatur.
y. Rurfus cum motus requirat neruos ale Ipiriabus refertos, & extrin-
fecatum
 Liberll. Le&ioXX.
fccarum partium robur,fenfatioaurcm quietam & claram humoris con-
tenti difpofitioncm, pacet & fettCtcioncm fine motu,& motum fine fen-
fatione contingere pofle.
6. Patet item cur memoria fiat per fimilituefinem connexionem ob- &
icdorum cAm enim :
in liquido fimilia congregentur ex fua natura, Sc

adhzrcrefibi nata qui vero fimu! ingrediuntur ncccfle cli conne-

fi nt,

xionem acquirant quandam , qux in lenta natura cerebri facile confer-

uatur,hic neccflc cft fimul & ordine quodam ad fenfationis principium
eonucnirc. '

7. Cum autem contraria fimul ingredi foleant fenfum, &faciaht fele

magis cognofci, pret, fi fames ftimu|pt, animal, habiturum memoriam
cibi, fi ficis, potus, fi fcmen,fxminx. V nde patet paffionem & volutarem
memoriam excitare prxtcrca vero alias caufas qux ingeftis fpiriribus ce-
:

rebrum quafi verrunt, qux quoniam peraccidens hoc faciunc,eafus no-

mine comprehenduntur.
6. Patet rurfuscos quibus conftitutio cerebricfl tenuis & calida , ap~
prehenfionem habere facilem, Conietfturam bonam, opinionem teme-
rariam & mutabilcm:cosquorumdifpofitio«flmagisficca & tenuis, ha-
bere memoriam bonam, & etiam reminifccntiam , fed opinionem le-
nem & mutabilem-
9. Eos qui tempratum habent ce^pbrum.iudicio pollere, cum multa . <

infpiciant antequam opinentur neque efle propter eandem rationem

:

mutabiles.
10. Tandemer eoquodobie&orumperculfionibusauferturaliquid
a parte cerebri, neccflecft cum idem redit, apprere quod priAs illud ien-
ferimus.

LECTIO XXI.
' * *
.

De Jomno ft) infomniit.

Aret vltcriusqudd quoniam nerui neccflario diflant ab ea cere-

p
ex neruis, poffit
qua fit fenfatio poiTe contingere vt impedito motu
bri parte in
fieri
,

motusab aliqua parte cerebriad partem cognofciti-

uam , & tuncapparebuntanimali quidam efle atquefiafenfibus ea aC-
cepiflet cum tamen non acceperir.
,

1- Obturatio hxc (enfuum dicitur fomnus , apparitiones vero tales,

fomnia: dormiet itaque nonnunquam & fomniabit animal.
3. Quoniam vero non omnes fenfus vel neruos ncceflc cft fimul ob-
turari ; continget animal dormire ex prte , & ex prte vigilare : vn-
dc quod non obturatis neruis lingux,fomniantes loquuntur, & fiau-
cft

non fit etiam obturatus , refpondent alloquentibus fi vero verfus

dicus :

medullam fpinalcm nulla fit obturatio, etiam ambulant , & manus

exercent.
c iij

/
38 Inftitutionum Peripateticarum
4 . Cum itaque liberi funt aliqui fenfus , ex iis excitari poliunt fomniaj
ex aliqua naturali difpofitione qnx cor afficit
aliter facit motum in &
cerebro conformem, &
tandem ex multa cogitatione prxcedcnte,con*
tingit obietta etiam in (omno agitari.
5. Cum autem homo in fomno quietus quodammodo £t , contingit
ipfum*de vifis interdum redius iudicarc quam cum vigilat. Anima fi.'
quidem non perturbata ex natura fua obicdorum obuerfintium quam
habent ad vernarem vim clarius percipit , &
latenter dirigit , indefit vC

futura vel abfentia quxdifcurfu elicuilfenon poteramus vigilantes, in

fomrfb interdum percipiamus.
tf. Et tanrumdem eftde furiosis & fatuis & melancholicis, fed rarum
eft & prodigij loco habendum, & multa falfa mixta habent vnde ne- :

que fidivllomodo poteft his apparitionibus, neque poffibiliscft vlladi-

uinarionis per fomnia ars.

LECTIO* XXII.
« •# .
'

..
v;
De pajjionibus & earum exprcjjione.

I• 7” Lterius habetur ,quod quoniam impreffiones in cerebmm fi-'

\ &x breui & aperta via ad cor feruntur
corde effe&um habeant conformem naturis vtriufque.
, ncccflc cft vt etiam ia

i. Cum itaque cor redundet fpiritibus calidis,ficut videmus guttulam

vini rubei in aquSm ftillatam diffundere fele in aquam, fecundum na- &
turam fuam eandtm mutareific impreffio horum corpufculorum in fu-
mos cordis parem effedum habebit.
3. Ex hoc rurfus fit motum cordis ex his aliquando liberiorem & me-
liorem , aliquando deteriorem euadere : & has ipfas qualitates in arte-
riarum pulfus deriuari, vnde fecundum varietatem partionum varij eua-
dunt pulfus.
4. Rurfus ncccflc cft partiones, dilatatione & conftiidione differre:

ex conformi enim obiedto fiunt fpiritus cordis rariores, vnde^corfuo

motu magis fi uitur,ex difformibus natur* > fpiritus crafsiores &.' gramo-
res eUadunt , & cor quali opprimitur.
f. Rurfus quoniam obiedum abiens non xque afficit ac prxlens; re-
mifsiores erunt hi motus in abfentia, quam in prxfentia. Ex quibus qua-
tuor habentur partionum differentiae gaudium vel dolor ac prxlcnti
:

bono vel malo fpes & metus de iifdcm abfentibus.

C- Ira quodammodo mixta eft cxmaloprxfcnti bonofutnro. Eft &
autena violentirtima partionum quia contrarium in abundantiam fan-
,
euinis calidi incidens citifsimum effcdlum habet ficut ciim in metal-
,
lum fluens inciderit aliquid humiJum & fiigidiim.
7. Rurfus quoniam fpiritus in-cerebrum talitemporeex corde emirti,
retinent naturam quam acceperant in corde, in iplo cerebro dongregant
 4

Liber II. Le&io XXIII. 39

ad fele fpecks fibi conformes, vnde necefliimcft animal multum in c<v
gi|atiftnc illa efle defixum , Scnonlcuitcr admittere aliam cogitationem
quam conformem' padioni. .

8. Ex eoautemquod cor pericardio, pericardium diaphragmati adhi-

rctjdfephragma autem infigni neruo inftru&um eft , in file mobile: &
fitomnpm motum cordis per diaphragma in corporis vicinas partes re-
dundare', & omnes omnium motus per eiufdem ngruum ad cerebrum
redire, & fcnfima c eri doloris & voluptatis qux circa cor verfan-
-
fi fi illius

rur Vnde etiam fine renfatione externa ex lola cogitatione deleftamr

animal, & ad adionem confortatur.
9. Quon iam rurfus repeticis fiue obiectorum percuffionibus, flue ipC*
cogitationibus, fit multitudo fpecicriam eiufdem rei in cerebro j & h mi-
cor fxpiusagitatum ex fimilibus caufis certo motu accipit aplitudi-
liter

nemad facile moucritali motutfit in cerebro, in corde cognofccn- & &

di & agendi quidam conflantia & facilitas in qua a cfl ratio habi- , fit

tuum cognofcitiuoium & moralium quatenus in corpore fundantuK

1®. Tantjemciimex motu^diiphragmatisimmutetur rcipirario , ref-

piratio'Jurrm yc cauo anguflumcx^refla nata cft vocem reddere

prapjcrmultiplicauoncrtfproceiTionum a reflexione caui £i£hm,fitcx
diuerfitale palfionum immutari avocem animalium i &iic in dolore
v*am Voce^a cmittf, aliam iirfpe , aliam in gaudio, t

l " * * •'

e J .. f. — .a.Str-rf v ^
— —i
: : !
\
I
•

• • ** » . .»* " r; ^
.•
k* •
*
L-Ec-Tro xrxiii.
.
?.
‘
"
De communicatione affectuum ad altos, 't
*

1. *X T quod quoniam eorum quifiue deforis corpus

Lrcritis patet,

Yafficiunt fiue eoriyji qui fentifriul ex eo quod vna corporis

,

pars afficit aliam («nfationes fiunt certo fit u ad organum fenfationis, id

cfl, in linea rcfta vef tmu/alfmotus ab oiliis ucruorumad locum fenfa-

tionis fit vt ciim eadem cqgitamus, in eodem fitu ette debeant, vnde fit
:

vt ujfojtjniij ijGdiflra&ione memiseadem fentire videamur.

t . Pa lana/clr itaqiie qjqt^l fintin fitu idoneo ad hocvtpCr motum i
coitfc fj5aum*re'trud.njtur meofdcm*rtcruos: vnde fcquiturex Cogita-
tione aficdftiiobi&Sii neruosita moucri, ficutcum fentiunt taleobic-
dlum, & per qpij[ajuens eandf m attionem fequi natam effe.
3' Ec fi^ideiqdyiruniyofcitationcmj^c. ex vifualfotum, amorem
& odiurnexauditionopTofiofri.. .

4. Hinc fit vt lippitudo ali^diflorfioqCs membrorum ex intuitu

,
&
aliomth hiuri.fntur , &
mfcrbi contagiofi, quibus dtfpofilioaliqtia cor-
poris locum ftfir, timore qu.ifi fuclisneattr.ihantur, &alij morbiquos
hurgoiis ad>,certa? partes retrario facit, folavifidne vel imaginatione
induuntur..* ;
•

j. I^urfustqu^niam conmpta funt corporis membra, & exteriora peiv<

 .

Inftitutionum Peripateticarum
4o
poffunt ha: operationes fieri quin per conne-
dent ab interioribus, non
mutationem accipiant, & fic vide-
xionem membra externa aliquam
mus omnes paifiones in facie &
attiombus animalium relucere , vnde

pendent principia phyfiognomii.

faciunt organa apta talibus motibus,
6 Rurfus quia motus confueti
fi't
generatione transferri in prolem fimiles
in
difpofitioncs , ptokm &
operationibus tum naturalibus , tum iis qua ex
reddi firailem parenti in
fenlatione pendent ,imb fc in
quibufdam minimis, vtinaremicis, infi-
mitate , Sc fimilibus. . A .....
fumit a matre , nihil mirum
7 . Item quia proles in vtero alimentum
fi defideria macris eo tempore tranfeant in prolem , vt fi vini aut alterius
proles difpefitionem hauriar,
cibi aut delectationis amore capiatur ,
quatotavita iifdcmfit obnoxia.
phantafia figant,
i. Rurfus cum defideria vehementem imaginem in
atque fimiliter terror qualibet paflio violenta : imago autem cum
&
motu mirum efl qliod fpiritus matris eodem motu conrremif-
fic ,
non
cant vfqucad prolem, &
ficut lumen rcflpxum imaginem corporis fua
tenero, corpurculo in-
pcrcufsionc pingit in fpeculo,fic hac imago in
ficubi materiam apram conlcrnationi inueneru,
fixam ijj car-
fantis , &
ne imaginem relinquat, quafidefidcrij figillationcm.
9. Sed Sc quoniam nunquam tenerior cftinfans qtiam in,prima com-
mixtione paterni maternique feminum, fcd & femina
in adhiconiuga-

li
,
quxdam prsfertim fintadmodunvpafsiu^.nonmKumfi violenra
,

apprehenfio in aiftu maritali formam prolis^fcpc.immutet$emine femi-

neo propriam quapdam figillationcm recipkjice ab imagine qua occu-
pat phantafiam matris.

lectio XXIV.

De actionibus animalium fimiLnnLus rdtionem.

*' * •» *4 r1 '* * '• « « v
# V • i i
.
j ‘ ***. \

~T Lterius patet ex necefsitate animalia operari ^iliter

^qoni,

Y
Cum enim opus natura fit opus rntibnis conditricis natufcne-
cefTum cfteffcAa natura efle opefa ciufdcm rationis, Sc
referre modum

agendi rationis. .

i. Rurfus necefliim eft aliqua opera excedere ea qua ratio in nobis

operatur : cufri 'enim a ratiorfe qua excedat noftram rationem princi-

pium habeant, confequens eft vtcffcdbi noftra rationis excodant, vt
patet in generatione, quam neque cognofcimus quomodo fiar,cupi ipfi
faciamus. Sicut nCqbc homo pofTcr horas defignare, quomodo horolo-
gium defignat,quod eft ojiusnoft^aitiet rationis- n .
3. Patet etiam vnde fintantipathia Sc fympathixanimajium.pajtirn
fcilicet ex naturali difpofitione contrariarum qualitatum , ficut in
plantis, partim ex apprchciifione mali coniun&a, qu* in; parentibus
arfquando
 Liber II/Le&io XXIV. 41
aliquando orta eft, & tranfmiflaad prolem ex difpofitionc corporis in
parente.
4 . Praeterea adlus animalium virtuofi, vtpote cupiditatis, gloria:, gra-
tirudinis, generofitatis , &c. non funtnifi tales materiales impetus, quos

quia in nobis fentimus coniundlos cum virtute, idcirco credimus fi mi-

liter in animalibus euenirc.
j. Tandem a dius concatenati, funt effcdlus partim priorum adtuum,
partim difpofitionis ambientium, vt experiri poffuntquiBuj Vacat galli-
nam domefticam obferoare :
quorum adluum id miratio non in anima-
lia,fed in eorum Conditorem deberet definere, qui fecit talem concate-
nationem ex qua fequiturcffedlus poft tot caufas.
6. Et de animalibus in communi hxcdidta fufficiant. Hominemtria
vitra gregem extollunt , in fcnfu quidem interno quod inflrumenta
cognitionis ordinet , & quirat, & agnofeat , &z vtatur : in lingua & vo-
ce, quod non pure exprimant pafsionem, fed etiam mentem in cor- :

pore quod habeat manus , inftrumcntum non' ad determinatam ali-

quam operationem adaptatum , fed vniuerfitati cuidam agendomm
deflinatum. Verum nihil ell in his tribus quod Commfntationcra de- .
42 Inftitutionum Peripateticarum

institvt ionym
PERIPATETIC arvm
LIBER TERT1VS,
Continens ea quxmundum , & maiores eius partes fpcftanr.

; .
LECTIO I.

De mundi limitatione ,
nj nitate , & compojitione. i '

V n d v m appellamus collectionem omnium cor*

porum cxiftcntium. Eum non c(Te infinitum con-
flat : fi enim longitudo aliqua fit infinita,co ipfo in-

finitas partes^rquales, puta pafTus vel pedes habet,

& quod (equitur, a pundtodato in ea linea aliquis

vnus pes per alios infinitos diftabit, & lincz, qux di-
citur iftfinita, vtrinque terminus lignatus & pofituserit.
z . Refpondenc, aliquem pedem a pundto lignato per infinitos medios
difhre,fcd cum non poffc fignari,ficut equus aliquis cft ad equitandum
neccfTarius, non tamen determinatus aliquis.
'
Replicatur indeterminationem & infinitatem cffrmodqp rei in po-
tentia; & fi c equum efle indeterminatum, dum adhuc cft neceflarius,id

cft , in potentia , non in aiftu.

3. Neque obftat in intelledhi IntelligentiarumefTc infinita obiedh:
non conftat enim efle illic aiftu diftindh Se non per modum vnius.
,

4. Dices Ponatur quantitatem exiftere quanta poteft exiftere ,

:
erit &
infinita non repugnat itaque poni infinitam. Refpondetur quod cum
:

pofita quantitate qualibet tanta quanta > (emper pofsit dari maior ,
nul-

quanta poteft exiftere vnde propofitioeft impli-

la cft quantitas tanta :

vtpotequz accipiat modum potentix e^fle modum adlus.

catoria,

j. mundum vnumefle. Cum enim nullumfitfpa-

Rurfuscuidenseft
tium quo duorum mundorum alter feparftur ab altero; quanta con- &
io n <51 a eo ipfo fint vnum ,necc{Tum clt omnem quxeumque cft quan-
titatem in vnam molem continuitate confpirare.
6. Rurfus habetur mundum non efle compofitum ex folis minimis
natura indiuiftbilibus: cuna enim extrinfeca denominatio nihil fit pne-
quibus confurgit:&,fiin mundoforent
ter intrinfecasnaturas rerum ex
omnia intrinfeca manerent eadcm,fit cum eadem fem-
folaindiuifibilia,
per dent eandem denominationem , impofsibile fore quicquam mutat i.
7- Ec
 1

•y .

Liber III. Le&ioII. v**

43
7. Et er his fequirur, liquidam aliquam fubftantiam vbique eflevbi-
cunque fit mutatio aliqua localis quare in ipfo caelo non pofle adeo con-
:
r,
tiguas effe fphiraSjVt non aliqua fubftantia liquida Sc diuifibilis inter
- illas intercedat.
s
r '
*
1 : : a
8. Cum itaque totum poftquam diuifuni eft.non fit vltcrius quod .V »
p. fuerat, omnis (ubftantihdiuifibiliseo ipfo eft mortalis. Quare ncccffum f
kiv •ft omne corpus loco mobile vel effe corruptibile , vel efle coniundum
corruptibili. /?r - *

C' # ^ j» *
•
*

LECTIO II.
'
"r Y£ '
. ,-v . ** j
T>e mortalitate (t? generibus eorum e^iae funt in mundo.
. r

m m*
yj
j. T
X
Nfertur quidquid vfquam

gjentix fint rarum tedenfum, ex

corporei narurx, corruptibile cfTe,
eft

cum eandem quanti rationem omnia habeanf , quanti vero diffc-

horum autem jiermmione elementa,
t

•
«
>

*
..

J
* I-
A

>1
'i

i
%

«
0

if
UIMVaVJUV
1 rC
• _
mwmu. , neccffe
mixraque oriantur
../t*. j - •
. hir
.

differentias cftc proportionatas his

eft omnium quantorum id eft *, corporum
.

quas «apud
r.11 nne
If

nos /.«rnimne
cernimus
*
, .

•
: id eft, pfT»
«rl
efle .
’

'4 Ai »

't».
.
'
| ,

•• Ur ,

elementa yel mixta tcmperamcntaquidemdiuerfa .commtinibus au- *\ V 7« ’*•

J*"“ |
‘ tem rationibus eadem. ^
f».**’.- '1
P l.. Rurfus cum mixtorum vectabilium, &lmimalium differentiae ab
•

- *•
’

^
.

'j
inuiccm , & intraTemetipfa fuit contraduftionis oppofitione condiuifz; j
.
• .

ctiamfi non conftet an omnia genera noftratiain reliquis mundi parti-. ' * -

I »>enns rimnn «flnno tsrtfT/• r(»noriVi olintll nll».

bus*reperiantur, tertum tamen eft non poffc reperiri genera aliqua qui
* m.

non reducantur aci hxcqurr apud nos funt.

!
/ -
4 .>

3. Oppdnitur, cum corporis ratio fit effe mobile, oportet corpora qui- fit+M ' ' 4
1« ... C. - - — ..I ..... . f . n -.ntia^lni. . . fT" . fT in h /- a . I >1 IO 'Sllf ^ I VS /l IYT tsl t • W

uvim cv
V • morus circularis ,qub oppofitum non habet , erit incorruptibilis;
jgirur
{ccxium finuliterjcuipropriuseft hic motus.Rcfpoitdetur, cum corpUs *.
v
fit moucrts motum , & dic monens fit ratio potior quam effe motum,

poriuscx
'"•'Jlfcjrius ex eodefumendx erunt differentix corpotum , quam ex eo quod .
*
.
gj ^ •
r'y’--4S
* ’3

/ ...* C.+-* :
A-
*•,
fint mobilia. * I. f

*
-"
motus pcraceidens,&nonex-naturalidifpofitionehiscorporibuscoo|a-' v •

y* petunt. Tertium quoque,

j' |e
videlicet, motumr* in circulum effe»motum
I ,

CmpIiccm,Eilfumeft:namipfe Ariftotelesexpulfu & trarftu compofi-

V--W
^
V
4/..
. ,

, >^ ,
•

tumeffe agnofeit, & manifeftcfimul fecundumduas perpendiculares 4 t .

'
^
fertur, & faitem quater relle(ftitur,& magnam liabct difformitatem
 J '

44 Inftitutionum Peripateticarum
j. Obiicitur rurfus, apparituram fuiflc tanto ccmporc, aliquam in cxlo
mutationem, fi corruptibile foret. Refpondctur nullam effe rieceffira-
tem ficut fi aliquis in cxlo foret , non eft credibile eum poffe mutatio-
:

nes quas nos patimur agnofccrc. Deinde multa apparuerune,vt inferius .

* s
explicatius dicetur. Quid quod lucem eandem cum ignerfle condu-
f *
V fumeft! eam vero vbique mundi nobis afpc (fla bilis fparfam ipfis oculis
f •4? .. • fentimus : vbi autem vnum aliquod elementorum eft, ibi & reliqua
W. agnofeit Ariftoteles, & quidem opacum refleft ens lumen Jiififem oculis
agnofeimus.
6. Obiicitur animalia in luna viuere non poffe, particulariter homines; *q
quia in luna non fir aquarum Ce terrx varietas , neque pluuix, neque nu-
bes : adde calorem vc bcmentiftimura, cum fol totos quindecim dies lu-
ceat continue in eandem partem, neque decem amplius gradus vnquam
a parte illuminata in latitudinem recedat. MI
' "<
"£
, 7. Refpondctur, fi fit ner cralTior,qui'notaruscft,ex nccclfitatc futu-
v>
ram aquam: hxccriiniex terra fiunr,& prius aqux naturam habent, erfi e","
fortafle nubes non fint tam magnxvt poffint notari. Sed & Teutonici,'
‘

X aduerrerunt aliquid ingenti nubi fimile in luna. Calor fummustempe-''

I *
raturaltitudinc montium , depfeffione vallium, copia aquarum &ne- '
. morum, vt experimur fub xquator? , a quo foVviginti tribus folis gradi- * '

* >
> bus diftar, & a medio inter xquatorem & trofficuni folis decem per anni
dimidium, Ce tamen hoc non impedit quin fmt bcatiflirax hx regiones,

fi Ktv-
*
i*v
LECTIO III. 'I

V* * » 5»,Vi t?'Y k
( ’ «, ,tvn|

M- #,• 4
1 De Mundi PUnet/trij f}) Jj/ecialita: dcTcrrx 'partitytL

V« *

> 'membris.-. . J . . . .

* :

%.*V*>*'*'’ ->-• corpora aballrononiis numerantur, Saturnius, Iupitfr,MSdfc»

y '

V.M ^. v
;-w
‘'Mj
Terra,Kicrcuriu5 ,Vcrius.Qux6pacaeirc, CeafolciIluminari.de exteris
quidem audentibus experimentis,' de-Marte & Sattimo ad cetct* purita-
1
S*' >
• te' certum eft- ‘'MBaMIi
-

'
. 3. 'k Mercurius fub folcfpecie macujx Creditur vifus. Venus cornicula- . .
IV,
'ta ficut luria apparet ;
Iupitcr d comitibus ftellis patitur', ficut Ce ipfie
/,.r'.
•*.**•. •
K comites ab illo: (olus de fe lucet fof.
‘
i , i

•-r ...f
‘/V J 4. Porrb cum lux fit ignis, fons lucis idem eft ignis fons. Eft itaque-^,
^
fol ingens corpus montibus atque etiam planis igniuonliscoriftans , CCP
f
•

y ••a.*-
‘j p -
.

*,
'

*
ficutyCtnx 8c Lipara: Se Heclx nunquam defuntflammx,m.igisautcm
vulcanisnouiorbis,fic multo minus foli.
* * .
^
*
1-
.. . »
»r
Tcftatuur hanc folis naturam Ce egellx ingenti copia cinerum Sr
commixtorum aliorum corporu nubes, qux maculas (olis conllituunr.
 '

Liber III. Lc<£lio III.

w *?r-
^K

4?
& notari flammarum fontes acrius quandoque, quandoque rcmifTiufr
emicare. i-‘
•
-i Vi
'
Totum corpus , vel certe ad illam profunditatem r
«. itaque folis
“ qua *

p~ n —
opus cft , ex analoga aliqua materia bitumini vel fui pii uri confifterc
tuipnun contutere ne-
'e -ub
?V.
*•' *

.**' ’
'
1»

ccfTc cft,&non aliud ex intentione naturi cflrj*-—

quamefcamflammire - 1 "•
« -i'
liquis corporibus falutarem.
iftot •
‘
•*',*.
‘ 1
V I
.'WE?
’
.

7. Quoniam autem idem habemus ifi (cliquafcxcoiporaadtiuum,ne-i^\ l,~

ceffumeft analogos etiam cffccfFciStis^iccamatetiiiTi analogam, qua-‘ k '
. t***?j :
r
Iem iamdiximusceterorumeflecofpornn},intetquinqti(Hmacftnobis *,

qua fuftentamur terra. . '

. **
—
a e tr. i/*:,»* * .
* *'•»

3
etv
im
111 fphin nimium abfuit vt adfionem magpeticam ab ei» cxpe&etnus:
1

fe tum qurivitmagnetem trabens noti ell toto corpore ^clliiris fufa , fed
tantum in cortice tertio qiiia fi magnes foret , coVrp t Cimi aliquo alio,
:

vt magnes cum ferro ,'nequc'fuo loto aut motu ferretur fed ad coniun-
 •

'TR
r.

46 Inftitutionum Peripateticarum

• *

"4.. ;
LECTIO IV.

,/
De mari & em accidentibus.

& ’» r. A Qux partes fiintmaria, lacus, ftagna, flumina, fontes. Mare

/ s vnicum eft, tum omnes eae partes qua: fingulsrnomcn maris
1 • V •
obtinent, inter fccommunicent, vel palam, vt pleraque, vel per occul-
** toscanalcs,vtCafpiuminEuxinumlecxoncrac:alioquinenimrcdun-
k
daret tantis fluminibus auftum.
BkV -.*

Quod mare magnum non redundet, caufa eft fuperficieiamplicu-

. - ; ,1.
t y »
*
• * do, ex qua fit vt a folc tantum delibetur in nubes & ventos, quantum
> .i
’
. rot fluminibus aggeratur, vt euidpns erit confidcranti quantum fol vno
. . die ex parua lacuna hauriar. .>/v .
- , ',n .

* ”
\ \ Hinc falledo ipfius cum cnimlal qui ex fluminibwtqnfluit ipla
:

•
, v non inficiat , neque mare poflet nifi fele exugente leuiorcs partes , (ai
, ,

•
. »/ in reliquo refideret.
^
\ •
*’
;• 4. Sed & fal quem in fummo ex concoctione te rreftrium alluuiorum
. ‘
V*
1
qua fluminalem aquam incraflanc ncccfTe eft fole conflari non defeen- ,

dit, tum propter motum mariseum commifcenrem, tum quia (alfiorite

grauior eft aqua quo profundior, nificaufla fpecialis intercedat, vtfor,,

4 .
tallis in oftiis fluminum.
j. Ex falis copia mari accedunt denfitas &: grauitas , icemqubd flam-_
mas non extinguat prompte, & quod per multiplicem luminis reftexfq.

nem agitatione quafi flammefeat. -

f ,

6 . Idem non leuis eft nauftationis caufa ,

priccr ipfam ^dationem»,
qua: ex fc caufa eft, vt in patet qui in curribus naufeaureftomaclrus
iis
“
enim offcafus falfedinc.conarur eum rciicerc: ficut patet in Humore (al

„ -
fo quem fsepe per frigora fentimus.
•i
^
.V
'
7. Ab eodem eft quod non conglacietur mare
prohibet ingreftum venti congelantis :vbi enim mare congelatum,eft,
: falis enim admixtio

* ,.v ir-. - » n6ncftmarina,fcdnixincidensqux&citmarecongelattm^appaiere,.vt'A

% ’
• . Noftrates Septentrionis inuifores teftantur.
8. Cum jaiijem ingentia flumina in paruosfinus maris in fluunt, nccefle
,
t-£ eft eos redundare in ampliora xquora ,
vnde ncceffum eft perpetuum
i quendam fluxum cfle quorundam pelagorum in alia, vt Euxini in Pro-

- aduentidas. . ( , .

:*
9. E mari fol tanquamigniscxolla feruenceperpetuosvapores elicit,
'
'

'• quos vel pluuucim, vel per ventos tota terra fpargitiomnes enim ventos
quos jftate frigidos ab occanocxperimur,cffehumidps.»etfi noufcnti.m-
 Liber III. Le&io V. 47
tur .fateri cogit & eorum ortus & qudd denfitas & lenitas frigoris,
, illa

fimilitudinem & originem aqu* referant.

io. His ergo fiuc in pluuia.fiuc in vento perfperfa terra a fole calida (ca-
lor enim conceptus in terra diutiffime retinetur) vapores ex feferefol.
uic: fiepaulatimad altiores parces terrx clcuantur ,
vbifi frigus externi
acris lenierint, vel alia ex caufa coaluerint in partes maiufcufas , aqua
fiunt, & paulatim perrumpunt fibiaditum & in exteriora defltiunr.
,

LECTIO *
V. "
, .

Dc fontibus jjluuiis , Cr Incubus.

'4
i. T? T quoniam perennes funt caufx euaporationum , .perenniter
1* 1 etiam fluunt fontes, qui coeuntcsiiuos Sc flumina iqtegrant &
,

cum vniuerfam telluris fupcrficicm irrigauerint, fuperfluum humorem

mari reftituunt.nouadiftillatioiK reparaturum terram.
%. Cui nou videturaquapluuialisad hic fufficcrc, cogitet montes ex
calore innaroTeliqua terra magis porolbs, & caua, vt diximus, intra qui
receptacula aquarum fint, ex quibus permixtus vbique calor farpe de-
promit vapores quos ad fumma montium cautibus tedta tranfmittir,
vnde pofteaexiliunt quafi ex nudis cautibus aqux. ,

3. Hanc efle fontium generationem arguunt laxa

tellus ad caput &
fontium rofeida, velut operculum olli feruentis, vapores etiam fuper
tellurem eleuati tenues & fubrilcs , Si herbi quidam fimilibus vapori-,
bus nutriti , quorum notatione aquileges 'fubterrancos fontes ve-
' ' '
nantur. ,
'
, .

4. Fontiumceleberrimi funtthermi, id efl, calidi. Author phy fici' ••

demonftratiui , exedris aliquot fontibus, aquam frigidam faje quem

hermeticum vocat fatu ratam commixtione fulphuris efferuefeere , &
ipfo naturae tenore & factis magiftralicer. experimentis didicit & con-
uicir.

5. Tantundem in calce adaquata, & tartaro vitrioli fpiritu infufo cft

videre: caufa omnium eadem .-quod ignei partes in ficcis quafi com-
pediti & peradmixtionem liquoris foluti eundem liquorem; vtpote
partium facile (olubilium in vapores diffipat.
6. Ex his patet cur fontes frigidi interdum idem lapientes, proximi
fint 'calidis
,
quia fcilicct non tranfeunt per eundem falem.
7.. Curalij thagis.alij minus calidi: puta vd propter copiam huius fa-
lis, vel propter propinquitatem ad os fontis.
8. Perennitatem calotisex reparatione naturali eiufdcm falis oriri pa-
tefecit idem autor,cum extradfofale linium reliquum infra triduum ite-
rum falitum non faleex aere depiucntelvt putat is author, fcd na-
repetit,

tura telluris tali exiftente vt commixta acti in falcmconucrccretur, feu

fal ex humido aereo & illo limo conficeretur.
48 Inftitutionum Peripateticarum
9. Patet rurruscut fontesaliqui mirabiles virtutes habeant .velat! bo-
num, ycl ad malum corporis noftri. Cur alijferxum in cuprum conuer-

tant /alij ligna & alia immitia ‘pctrificcnt : cur alij fine auriferi Se alij

argentiferi. , , ,

Videlicet ex eo quod per diucrfas terrarum (pecies defluentes, ab-

\o.
radant fecum ramenta Se puluifculos interdum adeo
minutos, vt ab ipfo

aqui corpore non fecernantur, Se tunc reputatur aqua virtutem talem

ferre dicitur aqua,
habere; interdum vifibilcs, Se tunc tale quid
it. E fontibus apertis fiunt riui Se flumina: quorum curfus dicitur pof-
ccrc dccliuitatcm vnius pedis In mille paflus.
Ratioeft quia linea con-

tingens ferram in termino mille pafluumelcuaturnpucmvncias,

artifi-

ces autem tres addunt ad commoditatem fluxus

vnde fontesNili inte- ,

portu , fed male;

gro f/re milllari Se medio altiores cflent Alcxandrii
.quandocunquc enim decurrens pone aqua adeo augetur vt eleuarc fe
nata fit fupra aquamptiorem, mutatur hxc lex
decliuitatis.

vnum alteri fupernatare, vt Ticarcfus

iii Inter flumina mirabile cft
Peneo, Boriflhenes Hypani. Ratio clj in grauitate vnius Se leuitateal-

terius , vel aliis caufis cur non mifceantur.vt fi alterum fit olcofius.
Exundanti* ardius fluuioramvel ex folutionc niuium in vallibus
climate deci
conclufarum, vel ex ingenti copia pluuiarum in longe fito
dentium, perinde non fufpeftarum oriuntur : vt conflat de Nilo, Ni-
&
gro.Se aliquibus innominatis pineque riuis.
14. Fontes fi. in cauum terra aperiantur lacum gignunt Seficauum ,

hoc in cleuata terra fuperficie, vel in monte, vel in plano , fed eleuato fi-
tum fit,in;erdum magna fluminaex lacubus oriuntur, hinc ingentes in-
terdum eruptiones aquarum fine patenti caufa ,cumlacusin vifceribus
r 1. . _ 0. .mam C. *»r»/»rir
montis condufus exundat, Se viamfibiaperir.
:

‘XV
LECTIO VI.

De aere & iis ejua in eo prope terram fiunt.

1.
\ Er in duas partes clari diuiditur, animalibus habitabilem,
J^periorem.
Se fu-

Hic nullo fine nobis noto coercetur: ille vaporum

calore afccndcntiumfphzra continetur, id
clt,
cx rirrra fcnGbili cum
animalium Eft ita-
quantum fol fuo calore fouct. Se aptum vita: ficir.

que refpe&iue calidus , reliquus refpeftiue frigidus: quod

teftantur ni-

ucs, Se frigidi venti montibus altitiimis decurrentes.

Tertia rcgio,quam

mediam folent vocare, nulla eft, cum meteororum incertus valde fit lo-
cus^ aliquibus prope terram, aliis fupra lunam degentibus.
2. Exterrxmamquegloboelcuantur vi folis corpufcula minimi mo-
lis, qua: deferente folenonnunquajn in terram decidunt
guttarum fpe-
cic. Se appellantur ros.. Alius expropinquo .alius cx fublimi cadit tota :

enim no&e defeendunt vapores. Se fubfimiores quidem tardius, tum

quU
'

•.
,

,|p i I 4«
vr r Digiffee:
 Liber III. Le&io VI. 49
quiaaltiores funt
,
tum quia fingulx gutrx minores. Hinc cft quod a
Chymiftis magis experitur ros qui vltimo cadit, ficut Se xfliuut.
j. Ex hoc rore nox frigidior cuadit cum in diem vergir; ctfi prima rotis
fufio expirationc partium frigidarum idem frigus adiuuat.
4. Roris guctulx.prxfcrtim minores, tnaxime rotundi funt : cuius cau-
fa eft, quia aqua roris e fi valde tenera, Se ab aere circundante magis vif-
coloquafi pelle circundatUr, Sc coniiringitur.
j. Sicut ergo videmus vtres inflatos rotundari, ex eo quod ite plus aeris
capiunr ; fic omne fluidum corpus conftridtum neccfle cft in formam
rotundam effigiari. Et hxc videtur caufa cur argentum viuum tam facile
in fphxrulas abeat : cum enim fi t minimo igne vaporabile,neceflc etiam
cft vt fit minimo frigore coardabile.
6. Rores quidam fune dulciores ceteris, prxiertim in regionibus ca-
lidioribus vnde lingitur quoddam mei ex foliis arborum, & creduntur
:

apes ex rore fabricare mella Se manna in Calabria & A rabia , Se aliis re-
,

gionibus calidis, roris quoddam genus cft, & Garyophylorum & nu-
cum myrifticarum feges ex rore quodam in infulis Molluccis cadente
dulcedinem trahere putantur : dulcedo autem ex coctura Se digeftionc
humoris in oleofam quandam mollitiem &
xquabilitatem partium na-
fcitur.

7. Pruina ros eft congelatus, dicitur a cuniculis auidc appeti, & cos vna
vel altera node impinguare, quod arguit dulcedinem roris aptaro illi
animali qui ventriculi multo calore propter ipliim frigus meliils diffun-
,

ditur, & conuenientiusalir.

8. Nebula proprie cftcxpiratio telluris vel aqux, ex certo quodam
fpiraculo ipfo natiuo terrx & aquatum calore fada : fenfu enim percipi-
mus nebulas ex vallibus humidis, ex lacubus,ex riuulis, ex mari furgere:
& totum horizontem noftrum implere: deinde plerumque vel
fubito
mane vel vegere fiunt, raro cum fol feruefeit : deinde ex certo loco in
magna copia eleuantur: qux non competunt vaporibus a folc tradis.
<). Ex eo autem quod ex aqua putrcfccntc expirant , fcerotem habenc,
&tuffim creant. Quod autem in montibus Se fyluis prxiertim in pluuia
folcthxrere,diuer('a res eft: vere enim illud nubes eft non nebula qux
,
vel cadit, vel fuftentatur arborum foliis : vnde in quibufdam infulis
legitur non effer altera aqua.quam qux fic congregatur vel diftillat ex ar-
boribus. A liquar nebulx funt proi fus aquex, alix vifeofitarem Se limum
ex qualitate corporis ex quo fublimantur congenitum habent.
10. Retia qux in arboribus Sc fepibus vifuntur. Se etiam fila volatica
concrefcentibus nebulx partibus , vel etiam corpufculis a folc elatis naf-
cuntur , humidis minimis ficca minima conglutinantibus , vt telas ara-
nearum Sc bombycum^tquc etiam texturam carnis ex his rudibus prin-
cipiis agnofeamus. . .A .
 ° Inftitutionum Peripateticarum
5

LECTIO VII.

De nubibus ,
pluuia , niue , (t) grandine.

r -y~7 X hxc quidem prope terram funt. Si autem folaltiiisagit vapo-

ri res t j n nubes conncdtuntur. Eft autem nubes, examen feu con-
minimorum corpulculotum , afole eleuatorum , tantf craflitudi-
geries
nis,vt per modum corporis tblidi lumen vel reflectat, vel opaccr.
i.
'
Non e (Te corpus folidum paret, tum ex fummis montibus,in quibus
apparet quafi nebula , &
ingredientes non valide huraedat , tum ex ge-

neratione &
cleuatione per minima.
patet ratio , cur in fublimi pendeat : fcilicet propter
partium
3. Et
parilitatem, ficut videmus iadtatum pulucrem diuinaerehxrere. Prx-
terea motus aeris impedit a cafu propterea in valido vento nubes plu-
:

uias non timemus, fed ceflante vento (tatim pluit.

Quod autem facit defccndere.clt coadtio corpufculorum in angu-
4.
ftum; & ideo ventus caufit p!uuiam,quia impellit guttas minimas con-
tra inuicem, & facit maiores. ^ jfr ;
v ...
t

j. Prxterea ventus ipfefxpe incorporatur cum vapore, & adnaerefeen-

do facit prticiiias prius nimium paruas,iame(Tc infignes & apras def-
cenfui, Vt cum ventus calidus impingit in vaporem
frigidum vel c con- ,

tra , & proptena venti frigidi in rcftatc in hyeme calidi

potiflime cient ,

-
pluuias. , •

6. Quoniam autem qux eleuanturex terra, non ex fola fuperficie ,fed

etiam cxipfis penetralibus per fpiramerita aieendunt : fed fcx infimo &
mari tellure fub ipfo expelluntur , aqua marina cogente quidquid le-
&
uius in fundo rcfohtum eft afeendere: & quoniam perpetua qux Jam vi-
cillirudocft vaporum ex polisad xquatorem, &abxquatorc rurfus ad
'
polos rcrr^lforum, hxcfequuntur.
7. In aft em &
nubes tolli pufuifculos ex omni genere terrx , argilla-
cea , petrosa , nitrosa , bituminosa , metallifera, quxeunque funt ilir &
fpccies: rutfusex omni genere plantarum , arborum «radicum, anima-
lium, qux omnia per nubes ab aliis partibus rapta in alias fparguntur,

& ftcubi conueniens receptaculum , & alimentum inuencrint ,

illic

enafei.
8. Quoniam verdaliqna apta funt fubitonatinitatem accipere , vt ra-

hunculi ex limo facillime creantur, & a fide digno narratum eft,chymi-

cum quendam horxquadrante,qu?dam femina ad germinationem per-
duxifle , buiufmodi etiam cx nubibus pluere aliquando contingit.
9. Sic triticum pluitante aliquot annos in occidentali plaga Anglix,
vel magis quiddam fimile tritico & tantundem credo de aliis miraculis
:

pluuixexiftimandum,v.g.nonfanguine,fcd aqua rubea fortallis craf-

Irufculipluiflc : item non ferro , fed lapide quodam ferrugineo: fimiliter
, non
 Liber III. LcAioVII. 5'
lion carnem , fed fimile quidpiam carni alibi pluifle: folemus enim no-
mina vicinarum rerum vicinis attribuere , maxime c&m quid mira-
culi coniundum eft , adeo quidquam prx ceteris nouifle vel vidifle
arde mus.
io. Nix &grandopIuuixaccidcntiavidenture(re,eadiffercnti 3 ,vrnix
^fit pluuia, dum adhuc in tam paruis partibus fit, vt defeenderenon pof-
fit
:
grando vero in guttis pluuialibus congelata: niuis enim generatio-
nem altiorem cfle generatione pluuix teftanturapiccs montium toto an-
no niuati. quales non fotent fi perpluerentur,
n. Quodautem in minimis partibus fiat congelatio , tum ex altitudi-
ne loci , tum ex ipfa natura niuis , intuenti patet: flocci enim non conti-
nui funt, fed qua fi cineres, vel puluifculi conglobati : atrcftatur etiam
albedo, id eft, tam eximia vis refledendi lucem : ponantur enim infinitx
fphxruli.lxucs.minimx, conglobari in vnam quantitatem primo vifi-
bilem , & quia fingulx fuperficiesconuexxnatxfunt continua propor-
tione dilpergerc lumen , hcctflum elTillam quantitatem candidilTimam
apparere.
ix. Atteftaturctiam pruina &grandoquxdam niuofa.qux interdum
cernitur per modum coriandri icminumTacchiro incfuftatorum ap- :

parent enim niuis minimxquxdam particulx, fed & fi floccum niuis

diligentius intuearis , apparet nullus finis compofitionis qua fi cxTcpa-
ratis corporibus coagulatis. Demum fpumx albedo ‘clare ex eadem
’
caufa eft.

13. Hinc foluunturqux deniuS funt dubia: cur vapores non prius in
pluuiam abeant quam in niuem, cum Ieuiore frigore opus fit ad plu-
uiam: vel enim admittitur effe prius in gradu pluuix quam niuis: fed non
defeendere , quia partes funt adhuc gimis minutx: vel dicendum plu-
uiam non fignificare quemlibet humorem, fed defeendentem, qualis
non eft in particulis tam exiguis. Caufa etiam mollitiei clara eft :
pul-
uifculi enim etiam ex adamante fi fatis parui funt, molles erunt.
14. Rurfuscurnonrarofexangulafit, vel potius ftcllata,quafi fex radiis
confias: cum enim circulum fex alij fcmiflcs circulorum xqualium con-
tineant , fi fpxrulis confletur nix, primum compofitum fex extantias ha-
bebit, quibus adhxrelcant qux obuio motu contingere ipfum nata funt,
aptum itaque eft tale compofitum in formam ftcllatam effigiari.
15. Frigusanteniuem remittitur, fi magnum &ficcum fuerit ,
propter
humorem niuis, maxime fi ventus benignior, vel Aufter vel Zephyrus
eam ferant : & etiam quia nubes niualis coardat magis aerem qui eft
prope terram, vnde.vapores qui ex terra oriuntur compulfi in ardum
magis calefaciunt ; & fic etiarii nix cum incumbit tedis (uperiora cubi-
cula calidiora facit,impcdiendo & ventum ab ingreftu, 6c vapores ab
T erram quoque Sc radfccs eodem modo protegita frigore.
egreflu .
16. Tepor autem qui fentitur poft cafiim niuis eft ex libera adionefo-
qux prius nubilo graui oppofito arcebatur. Itcmexcoquod frigus
lis,

quo infeftabamur dum nubes pendula erat , nunc quafi fub pedibus
g ’j

m
52 Inftitutionum Peripateticarum
oppreflum & incarceratum iaccr. Quod nix cadens impediat fonos ,efl
quia agilitatem aeris aufert.
17. Grando cftpluuia in defcenfu congelata : figuram habet vel ex
guttis , vel ex vento & collifione guttarum iam indurefeentium i vel ex

cafu feu 'concurrentia caufarum per accidens. ^

18 Qui in ea monftroCas figuras inueniunr , imaginationis ope rudia
.

quxdam lineamenta poliunt, vt in lapidibus 3c quibufliber aliis figuris

"
fxpc fit.

1 Quod adeo cito liquefeat, ratio cft, quia plus ei aqux lupereft
9 .

quam ficci vaporis, ex eo quod in guttas amplas inciderit ventus, vel act
congelans: hanc enim effc congelationis caufam teffarur, quod gelu &
pruina poftridic expediatur, fcilicet cum frigore nodiis conualuerit.

LECTIO VIII.

Dc meteoris igneit apparentibus in aere.

1 . T Gnem ab aquis quis expediet ?habcmus tamen c nubibus, qui- &

J[ dem pluuiis. Sed & in ipfa tempeftare maloadhxrcnt, ( quos anti-
qui Diofcuros appellabant) familiare nautis oftentum.
z. Sed hxc fimilia multa vaporum rcfledlentium lumen naturam
&
redolere magis videntur quam ignis nam : &
ignes fatui non vrunt, ne-

que flammas agunt, fed tantummodo lucent: fimiliter globi fpeciem

tenui ma-
habent Diofcuri , qui non efl figura ignis. Rurfus flammx in
teria non diu viuunt , vt patet in fulgure, fc in candela
quam in fumum
quandoque exilirc,fcd fubito rcftiqgui & recipere fcad elly chnium vide-
mus, fed & flammx qux ex vulcaniis cuomunturbrcuisvitxfunt.
Conflans itaque fit,vbicumque figura certa & conflans cftinon
efle
3;

flammeum oftentum. Forma fiquidem ignis efl, vt materia craflior

'
deorfum, pyramides in altum incerto motu euibret. ....
fubftantiam vifco-
4. Sed &deprchenfus efl ignis fatuus concidiffe in
fam lubricam albis notis compundfam ftcllx quoque cadentis
Cunilis
:

materia, tum a viroliterato inuenta efl, tum apud noftrates talismateria

cum in agris offenditur ipfi ruftici ex cxlo fle ftcllis cecidiflc affirmant,

&,fi memini .aftrorum puta appellant. f

tene-
5. Ignes itaque fatui funt vifeofa quxdam fubftantia, lumen in
bris rcflcdlens , cuapotata ex terra pingui &
volitans in acre. Obfidcnt

fere cccmetcria , cloacas, paludes, quia gignuntur ex pinguedine.

De-
currunt circa flumina, fepes, &c. quia efl in illis locis fluxus quidam
aeris. Sequuntur fugientem, fugiunt fcquentcm ,quia aertantundem

facit figna militaria Sthaftas iiifidcnt , quia tenacia firnt. In xftateSt

:

calidis regionibus frequentiores funt, quia concoQio bona

pinguedi-
nem creat.

C. Flammx lambentes, ex (udore,vel alio vapore ex capite excunte

creantur:
 Liber III. LedioVIII.
creaqtur roftentum no&u apud nos non
equitantibus xfliuo tempore
i
infolitum ,
flammz opprimuntur, credo ta-
excuflionc iubarum quafi
7.
men magis efle tantum vaporem rcflc&cntem lumen , icd pinguem &
fortem conglobatum circa iubas equorum, vel capillos hominum.
’
Narrat Cardanus Carmditam quendam quories caputin cucullum
reduceret, flammas ciccifle, & coniuctum latis in felilpania ex lancis ve-
ftibus ad caput confricatis emicare fcintillasrfed hos veros ignes ciTc non
dubito, quales ex lignis, cannis, filicibus, confricatione vel concuflione
folent clici : funt enim huiufmodi & igne, & vapore quodam qui fit efca
ignis, plena; vnde cum partes calidz plures in notabilem partem vaporis
incidunt, eam exu Aulanr,& accendunt, vnde poli huiufmodi excitatio-
nem ignis,odor quidam virofus manet in aliquibus.
8. Dicuntur pili equorum & fclium.itcm & faccarum in tenebris con-
fricata tantundem pati : dicuntur & oculi aliquorum fulgurare, videlicet
curfr fpiritibus lucent, & lumen quafi vitrei reddunt.Pofle tamen veram
lucem ab oculis dilpofitione aliqua przternaturali reddi non dubito,
cum in felibus citra dubium conflet.

9. Plcrafquc tamen hiftorias vanas clTc eo experimento colligo quod

,

etiam mihi cubiculum torum lucidum aliquoties yifumcft, Si fingula

clare intueri, cum tamen nonnunquam deprehenderim oculos interea
mihiclaufosfuifle, & memoiia intus peragi quz putabam me videreiin-
terdum etiam errauifle, iudicando efle hic vel illic fita, quz re ipfanon
erant.
10. Stellz cadentes, vifeida quadam materia funt, ex tellureeleuatain
partibus minimis , in aere vero concreta ,
quz cum ad metam v ifibiicm
perucneritjcadens lumine reflexo totum iter perfundit;quandoque vero
non dcorfum,fcd tranfuerfim ab acris aliquo motu lata, dicitur tranfcur-
rens, donec vel diflipata , vel alio cafn vifum deftituar.
ir. Caprx, trabes , bolides, faces , dolia ,clypci, & fi quz alia funtfi-
milium meteororum nomina , an veri ignes fint , an vero nubes quz-
damfolitoilluflriores, neque exhifloriis (aris liquet, cum nihil fere nifi
quod arferint in tali figura de iis prodicum ficardere autem pro eo quod
cft lucere pofitum efle vel inde fit credibile ,
quia figna vflulationis
tacentur , neque quemquam qui notaucrit curiofius intellexi de iis

agentem.

LECTIO IX.

De metearis vere igneis pendentibus in aere.

t. X TEri itaque ignes funt fulgura, dracones, & quz dicuntur ftipu-
V enim non clarum fulgorem habent, ficut
I* afflentes : imprimis
quod fignumpxne certum cfl reflexio-
ftelix cadentes Sedifcurrcntes (
nis) fcd fiifcatumex materiz conditione, quafiafumo, vtin ignibus
 1

54 Inftitutionum Peripateticarum
noftris videmus, etfi vtrimque fallere poflit hic regula, nifi cumprifden ;
tia applicetur •,
rurfusfunt breuis viti > tertio draconis cineres funtvifi,
fulgurum efferftus noti. Spicarum eft par fulguribus natura, vel emica- V,

tioni lucernarum, vt non poflit dubitari quin fit accenfio vaporis olcofi
fubitanca , Sc variat fingulis motibus figuram , vt folet ignis , fecun-
dum varias difpofttiones matcrii combuftibilis. V t horum caufas agno-
fcamus.
i Cogitemus feruentiflimos dies id agere in terram, quod in materiam
.

chy micam calor fortiflimus, qui poft kuiorcsadhiberurad olea , id eft,

liquores glutinofos &
craflos educendos. Puta ex terris craflis Sc molli-

bus vapores tollere, non liquidos, fcd multa matcrii densa concretos,
non fine ingenti copia partium ignis inclutarum.

3. Hos vapores neque in fublimem ftationem erigi poffe, neque diu in

Pro menfura tamen caloris, altius fecundum regionis
alto^confcruari.
& caufarum concurrentium naturam ferri in vno climate, quam in alio:
ex motuautem Sc tumultu nubium occurfantesfibi inuicem hos vapo-
res cum glutinofifint fubftantii inuicem hxrcre & conftipari & con-
,

ftipatos accendi, & acccnfos erumpere vel eiici.

4. Rurfuscum hic omnium cleuatarumfitgrauiflima, fere-
materia
tur deor fum, ficut in pulucre tonante fieri videmus dilatatio enim ignis :

adhxrentis matcrii impreffionem facit, qua materia ducit .-perrumpit

itaque nubes qua facilior eft dcfcenfus,& accepta in linea tranfitus dire-
ctione plerumque obliqua, ex eo quod nubes terram verfiis eft craflifti-

ma,ad nos defertur.

5. Cumfola flamma nos tangit , fulgurare; cum fine tonitru k fereno
’

tempore vibrantur fulgura, corufcare dicitur. .

6 Ex his fatis patet quomodo lapides a nubibus ejaculantur cum

.
:

enim extrema eft ignis in nubibus violentia coquitur lapis leuis fimilis,

pumici vel iis qui in fornacibus metallicis conflantur, cumque ignem

fibi adhxrcntem habeat, Sc fit e? natura fua leuis, fertur ficut lebes fer-
reus, vel catinus argillaceus in aqua , & vi defccndit.
7. Rtirfus conftat tonitru quomodo fiat: vclociffima enim rarefacio
non poteft fieri fine celerrima comprcflione nubisad dubem , ne-
ignis
que hic fine ingenti fonitu,qualiseft in fubitaextin&ionc validi ignis,
Sc m collifionc fludhium maris in procella.
8. Ex diuerfa materia fulminis, contingit varietas diuerforum effe-
ftuum. Vt cumfaluacrumenavcl vagina liquefit argentum vel ferri

lamina, inde eft quod in fulmine fit natura illorum falium, quibus lique-
fiunt metalla, neque tamen in res leuiores operantur j cum vinum con-
gelafcit rupto vale, frigidorum in fulmine lpirituum fignumeft, quibus
liquida confidentiam, dura rupturam acquirunt, vt videre eft in conge-
latione aqui in vitro , vel vale terreo claufo. Cum non extinguitur
aqua , mixturam ignis Grici habet ,
qualem in fontibus ardentibus
cernimus.
9. Ferrum contra fulmen adhibetur, quia cognata quidam materia'
fulmini
 Liber II I. Le&io X. jj
fulminieft > &
fpiritus volatiles ad fcartrahir,vndenon noceat
aliis: tu-

bera etiam tempellatibus felicius proucniunr, quia pluuia comitans efl

tepida &
pinguis, Ccut /trnii, &
Campani agri foecundantur erup-
tionibus montium, quod multus calor & pinguis materia fimul def-
cendat.
io. Draco quem vocant, ex di&is efl quidam imbecillis fulminis
fpecies. Liuidus color, & quod fine crepitu defcepdat, & tarde, demon-
flrant aque* exlialationis multam mixtionem neque aliud quicquam :

efl ineo peculiare quod notari mereatur .-formi enim fufficit vt quid*

piam fimile draconi habear,non exprcTTam figuram.

LECTIO X.

De ventorum generatione natura.

i /^ Ontiogit autem in tinbibus claufiim exhalationem aliquando

V. j macram cfle, & tunc loco fulminis eiicitur ventus, nonnun-

quam (olus > nonnunquam mixtus flammi fi mixti fine vapores, rqaccr
& pinguis : hic, prefter dicitur; ille, fi nihil fingulare habeat, generali no-

mine ecnephias.

•i. Sin pcrangufltim aditum egreditur , fc

more aqttz contorquetur}
tjpbonv ol turbo perfert enim vfque ad terram impetum illum gyrulen-
:

tum , & inuqluta fecum quz in tellure non fatis rcfift entia inuenit feu ,

in aera repercufTus rapit tales venti proprie procella: & proccllofi di-
:

‘
cuntur.
t v
3. Signa quaedam beneficio Dei praemittunt, ficut omni} vehe-
mentia quz inde oriuntur quod neceflirm efl in corporeis prius par-
:

tem fieri quam totum, 8e in motu prius Icucm motum praecedere , fub-
fequi fortiorem.
4. Hinc fit fenfibus animantium imprimi quafiiam participationes
procellarum ante aducntumipfarum.Ruffus quia ad rem magnam prj-
paratio etiam magna pizcedit, mutatio in caufis potcfl a diligentibus
notari , fic ex fole , luna , nubibus , nauta: ; ex animalibus vero pallores,

bubulci , & aliji piznofcunt futuras procellas.

5. Ex di&is facile dc ventorum generatione illimare : fic enim va-
efl

por vel exhalatio ,fiue adeo ficca cfl,Cuc adeo fprfa.vt in guttas gran-
diores nonpoffit conucnite, in pulueris forma dcfccndit: vbi primo &
inuenic refiflentiam, illic incipit determinationem motus fibi fecere, ii
quafi canalem.
6. Et qua primi partes pizccfFcrunt,po(lcriore$iam viconfequentiz
& imprtusaiirisconfcquuntur, & aliis viam faciunt, fic itaque decurri-

tur per horizontem, donec vel fol refotbuerit,veladlnlerintatomi ven-

torum corporibus aliis, przfertim hunudioiibus, quibus fecilcincor-
i|»rantur. t,. 1
$6 Inftitutionum Peripateticarum
7. Hinc licet refolucre qua: deventis petuntur : imprimis enim fi ex-
halatio alta eft, nubes agit, tellurem non tangit. Cum contingit plures
efle exh diucilarum leuitatum , nubes in diuerfa feni apparehn
ilat ion es

cum exhalationis caufx pertinaciores funt, durat magis ab eodem cardi-

ne ventus; cum vapores ex v no cardine allabcnrcs.funt magis denfiSc
copiofi quam ex alia parte , tunc ventus ex ea parte vehementior eft.
8. Accidit autem hoc ex qualitate terrz ex qua educuntur. Ex tel-
lure enim humida Se frigida, denfifiimi funt vapores, cx humida Sc cali-
da copiofiflimi , ex ficca Se frigida adhuc leuiores , ex ficca Se calida
.

lcuidimi.
9. Sed 8e vix ratio habenda : mifcentenim quos
fefe vaporibus per

tranfeunt, Se eorum qualitatibus mbuuntur.Rurfus calori foluenti mul-

i

tum tribuendum: Icuior enim calor foluitfubtiliores, fortior grauiorcs

Se fpilfiorcs.
io Contingit quoque cardinum naturam per accidensmutari.v.g.
fi ab aquilone plerumque veniant vapores ficci Se ferenantes, contin-
get vtaDA uftro delati vapotes, cum nos przterierintverfus feptentrio*
nem ,occurrentcs fortiori aqui oni ab iis pluuio reddito, referantur ad
(

nos , Se pluuia a cardine fereno afferatur , Se c contra ferenicas ab auftro.

>1. Ex iifdcm principiis intclligitur ratio Etcfiarum ,id cd
, ventorum

Piatotempore anni redeuntium : cum enim certx fint cauli originales

Ventomm ( inter quas folutio niuium eft principalis
)
qux ftatis anni
temporibus redeunt, neeeflum eft ventos, nifi quid obftet, iifdcm anni
tempcftatibusreucrtit tales funt Etefix aquilonarcs.: Italia Se tota Grx-
cia media xftate dominantur , ab alpibus , vt credo , exorti, non ab vlti-
mo Septentrione, cum in regionibus mediis no (entiantur. Oriunturau-
temex terra iam humedhta nimbus: dicuntur enim niucsfolui circiter
finem Maijivnde patet non nili exirrigua iam terra excitari polTeillSs,

qui medio tandem Iuliofpirant,nifi forte vallibus condirxniuesaliqur,

lolcm primo fortiflimum fentiant, vclexnonfolutisniuibus acrem ex-
fpirari vi folis contingat.
U. Tales funt fubfolani quos in Angliacx Ruflia Se Mofcouia habe-'
mus fub finem Marti) Se initium Aprilis, quadraginta nonnunquam
dies continuos ex prima niuium in iis partibus tabe, tales Zephyri, qui-
busoccidentalis Anglix pars fub exitum xftatis Se autumni initium Ja-
borat,cx A merica pcrioeca ad nos delati per ingens mare,Sc huraidis re-
gionibus, vnde plerumque pluuij funt.
ij. Patet cxiifdcm principiis vndcaliquivcnti graucs funt Se humiles,
alij lcues Se fublimesrclarumenimcft has conditiones fequi debere qua-
litatem fubie<fti,ex quo attolluntur vapores. Se calorisattoJlcnris : ficuc
enim chymici lento igne purillimos Se leuillimos fpiritus, violento veto
graues Se turbidos extrahunt, fic Se natura moderato Se facili calore
ventos puriores Se fublimiores, grauiorcs autem Se vehcmentioics SC hu-
miliores fummis ardoribus elicit.
1*. Hinc rutius clarum eft, alios falubres elTe, alios noxios: cum effedtus

eorum
W
 )

eorum
?v Liber
neecflcfit fcqui
III. Ledi o XI.
conditionem naturi vaporum exquibus con-
p
fiant. Notandum autem ventos aliquos infames effc immerito nam :

qui in vna parte funt infalubres, in alia funtfalubres.

iy. Marini venti plerumque infalubres funt, vtpotequi calorem
humotem,principia corruptionis, fimurferunt: attamen incalidiflimis
regionibus funt falubrcs, & fumma nonnunquam iftatc, quia tum re-
frigerant, & ex eo quod alnus a fole eleuantur, funt etiam penetrabiles
fine noxa.
i c. Notandum autem ventos fcmpcrarcus maximorum circulorum
fedhri , quia fcilicct vi cxpulfa brcuifnmam lineam arripiunt, quz in fu -
perfide fphxrx cft arcus circuli maximi.

L E C T OI X I.

De ttUurit motu , (t) eius effittihur. • .

t.
^ Ed quoniam etiamfiibtus terram caua diximus efle : ignes
aquas foflbrum experientia , & ingentes cffc&us
autem
common-
ftrant , ncceffe cft edudorum cx terra: vifccribus vaporum infignes efle
effedus.
i. Si itaque ex fubterraneo aliquo humido per ignem quoque fubrer-
rancum eleuari contingat vapores, eofque loco fuo maiores efTe,manife-
ftum cft condenfatos fuccrefcentes femptr, vapores viam fibiquxfitu-
ros, fecundum vim quam habenr,qua facillimus exitusaperitur.Is fi du-
cat in ingentem aliquam caueam (tlbterraneam , contremifcet magno
impetu tellus Se remugiet, fcd nihil fub dium afferetur.
3- Sin facillimus exitus fit vcrfusTupcrficicm tclluris,crumpct vapor.
Se fi noxius eft, animantibus Se volucribusvel mortem vclmorbum af-
feret, eruptione vero hiatum vel montciu faciet, fecundum quod terra
fubfidct,vel fornice fuftinctur: nonnunquam ciuirares fepeliet Se abfor-
bebit nonnunquam transferet ingentes telluris portiones, Se alios effe-
,

rftus exhibebit quorum memorias in hiftoria expreflas tenemus.

,

4 . Prognoftica terrae motus aiunt efTe infectionem fontium fapore

fulphurco, quietem acris Se auium infolitam , & intumefccnriam miris
fine caufa apparente, nigrantes fub fole lineas infolirae longitudinis, om-
nia, (fiquidem vere prognoftica fine, Se non tantum accidentia qui
aliquando, fcd non plerumque cucniunt) erumpentis cx imo fpiritus

cffedb.
j. Dicuntur accidere magis vere Se autumno (fi conftanseft fides
idcirco quia laxior eft pluuia tepentefuperficicterrx :fed crediderim ca-
fu fidum, vt in hiftor iis plura memorata fint his anniftationibus: nam
S: byems Se xftas fuos motus fenferunt, Se in Zona torrida v bi frequen-
tiores funt motus, veris Se autumni-diflcrentii a citeris tempcftatibus

funt exigui. .
<f.
-i. ,

h*
c8 Inftitutionum Peripateticarum
quia flammx & fumifubterra-
l. Maritimi orx funt magis fubie&x ,

mediocre habent,& humor tellurem fubrcns

nei dmari alimentum non
gignendis opportunam facu.
eam vaporibus

lectio xii-

De meteerit «Harum partium mundi , ft) ftecialktr de comens , &

ftcUis fubuentaneis.

& partium ipfiusaccidentia quz ameteora

fo-
t T T^c nodri orbis,
corporibus,quz diximus noftro fole
'
\~{ lent dici, etiam in
ceteris

illumirwrf > reperiri ex

natura quanti , &
rari ^
denfi permixtione neceG-

fiunt, propter f-
adionem ignis indenfrorem materiam alterattones

poje ea omma corpora ca.

f ‘VuTdemquoqueeft.folem nodrum non
fi enim diftareta
& illuminare, qui lumen ad nos reftedlunt
:

lcfacere

quimeo-
r Mrtcoraro' piatarum i nobis
afpedabilc non eft aliud
effe conumert parallaxis
metes quem fupra lunam fitum interdum
,

rTn effe ignem, figura

conflans, cauda
materia leuis &afp C
non aduerfamotu i,fed foli,
au penetrabilis , & tandem
confidentia diuturna ,
«ndem
3 quam inigneaduerumus.conuincunt :

motus magis
8
r
regularis

te r calorem nihilde
ignehabet. Addequod frgb.&
P ? fpeftame in reflexione folatis
luminis
Ludam comet* anni 1618
oculis^

confiderent in fe
^ qulklm e n fote partim «mittat, partim
tranfmiffumreflexione ab adn
admiffum vel refadKonei fe , vel
reiiciat, eritque prior pars caput,
poflenorfcu pars feu accedio ^ , J
eatf-

qu?libct figura barb *>

'"^quoniam ex hac generatione cometa
8
plerumque vero caud* oppofiuo
libet motus,qu?libet caudx curuatuta,
 Liber III. Le&ioXIII. 59
ad folem, & minus lumen caudae quam capitis, haberi podunt,tota h?c
materia aperta efl.

9. Stellas mortales ctiamcomctas ede,(ed adeoremotas, vt fccunda-

rium lumen caudx propter altitudinem vel non didinguatur a corpore,
vel non pofTic prz imbecillitate ad nos porrigi , fed neque motus ipfius
difccrni, cx iifdem principiis habetur.
10. Et ipfe ergo tedantur meteora etiam inter dellas fixas icpcriri, &
quidem tanto condanriora, quanto maiora funt ex quibus extrahuntur.

LECTIO XIII.

De ajiu &maris illisa accidentibus.

]. Vmex didis condet, grauitatem & angudias caulam e(Te vio-

V
f lenti morus ventorum , grauiffimos quoque vapores cx hume-
data tellure exhalari, euidens fit,vbicxfolo mari (ufeitantur vapores, le-
uioreseflc, & Ii in ventosa beant neque coardentur, placidos cos ede.
Cumque in magno pacifico mari,& in occano Indico, & eo qui veterem
& nouum orbem interluit, per totam Zonam torridam ingentia fint .

aequora, & per confequens aliquatenus nra a littoralium ventorum in-

curfione , nccedum ed in toto eo tradu vapores leues a fole tolli, & eo-
dem deferente, in ventos recedere, & hoc toto anno, quod lequitur, &
flatus fubfdlanosibidemefleperpetuos.
a. Et quoniam nccedum edaerem in gyrum moucri cedentem fibr,

necedumed eum propter littora reuerti, & vapores fecum quos inuenit
trahere, non tamen adeo condanteratque fub xquatore, propter litto-
rales ventos.

3. Potio oculatiteftcsaffirmant,Subfolanosi7vtrinqucabxquatore
in latitudinem gradus occupare; Fauonios vero decem (itbfequentes : in
longitudine vero , in mari quidem pacifico & Indico circiter vndecim
milliatium Italicorum millia i in occano vero qui nouum nobis orbem
aperit, a Canariis vlquefinumMcxicanum circiter 70 gradus, forte qua-
tuorcorumdcm millia: vt Ii 11 millia toti squatori tribuantur , hi cur-

{usventi ferme accedant ad tres quadrantes.

4. Ciim itaque fic placidus fit ventus vt nihilominus ingentes naucs
,

per 8 paduum millia infingulas horas promoueaf.ncccflum efl vt aquas

ipfasmagna vi propellat in medio verius occidentem vnde eas necefle ,

cd in littora exundare & iteruma lirturibus ad medium redire & vbi

, ,

littora curfui obdantia ad occafum repererint , ad orientem refledi : fed

fle in omnes finus ingrediJ & pod determinatum tempus regredi fe-

cundum littorum curuaturam & temporis rationem ex communi ca-

:

nale defumi.
j. Habetur itaque caufa apparens cur mare motu in orientem &occi-
dentem littora reple#, & depleat certo curfii, quem maris aedum appel-
li ij

«t
 60 Inftitutionum Peripateticarum
lamus,quem a caufa extrinleca efle,& non cx eo quod aqua miniis quani
terra moueatur, inde patet, quod deprehenfus elt xllus in locis nonad-
modum profundis infra fextam orgyam contineri. Reliqua pars matis
cfle quieta paludola cum deberet , &fix(lus ex motu terrxfcqucre-
&
tur,femperdifformiter minus & minusmoucri, &nufquam incipi cer-
tamen aquarum.
6 - Ex his redditur ratio cur tellus ab oriente in occafum & retro fiat in
mari libero: cur in medio mari nonfentiatur imumefcentia',fcd tantum
in Iittoribus : in pi imis ,
quia nulla: lunt nota quibus accipiatur altitudo
matis : fed etiam eftt ibi tumorem patet, fi qua infula occurrit procul ab
alio littorc.
7. Item curcontinuus fluxusfentiatur maris in occidentem, quia fcili-

cct hic ventus in medio piari perpetuo fluiftus in occafum agit.

8. Cur etiam vehementiorfit zfhisin vna parte quam in alia, fcilicet
cx a{aundantia aquarumcadcm cx aliis caufis defluentium, vtex flumi-
nibus vel cx reperculfione littorum maiorem xllus partem in vnum ali-
quod littus congerentium.
9. Item cur fex horarum fit fluxus, & totidem rcfluxusicum enim ven-
tus a fole fit , fol autem fex horas in eandem partem attionem luam au-
geat, & eandem totidem horas rcmitrat,necefle cll etiam cffet5his,id eft,
asilus, generales periodos efte eafdcm.
10. Cum autem luna quoque Vento augendo fufficiar, & quo propior
eft foli, cb magis vires coniundlas habeat, quo longior a fole, eo amplio-'
res & fortiores in occanum quis poteft dubitare quin xllus augendus
,

fit bis in menfe ?

it. Similiter cum fol bis in anno xquatorem occupet quoinloco ,
tan-
quam medio fortiffime ventum excitat, fcmcllrcs quoque edus infignes
eftedcbentjmngis autem autumnales , ex co quod inter tropicu capricftr-
ni &
xquatorem tres a folftitio xftiuo monfes nodhi ditique pluit cflusc.
11. Quod vero poftridic vna circiter hora tardius redit xllus, inde eft
quod fluxus& refluxus ab oppofitis caufis procedunt .quarum neccfle
eft ante vi&oriam xquarivircs,& poftxquationem debitum adhuc ex-
pofcunt tempus. Vnde datis fex horis fluxui , & totidem refluxui, Un-
gulis interflitium fuum dandum c(l, quod in Thamcfcminus dimidix
norxfpatioeft.fi redle memini. Sic itaque hoc fpatio ter infra viginti

quatuor horas repetito, fit hora. .*

• -

13. Sunt etiam interdum venti in mora xllui , adeo vt citra prodigium
tertio xllus in Thimcfc verfus &reucrfus fit vi oppofiti libi venti. Tan-
dem palam fit cur in aliquibus pelagis nulla fit de xllu mcntio:vc in Ru-
bro, Euxino, Mxotidc,Cafpio, & Balthico. Vna omnium ratio, quod
fint maria parua anguftifque faucibus, quod fhagnis in ea decurrentibus
fluminibus fupcrficies altiores fint quam ocoani quod
,
defluxus eorum
in oceanum adeo fit validus vt mare, cuius non admodum infignis
cll xllus, cura repellere non valeat.

LECTIQ
 .

Liber III. Le&io XIV. ff,

•
'
T -1
r

LECTIO XI V.

Dc metu telluris & caufis ipfius

* pVra itaque aqua continuum morum verfus occaium fuperni

habeat : ficut autem ex eo quod media aqua in Vnam partem
pergit, ncccfle cft lateralem rctrorliim redire, fic etiam ex eo quod lupe,
rior aqua fertur in occaium , ncceflc eft proximam ipfi inferius aquam
in ortum retro pelli, &
quidquid fic ipfi adhxretvt nulla fic caufafepa-
rationis, hoc eft, quod facilius propelletur in ortum quam feparabitur
ab aqua interiori.
i. Aqua: autem inferioris vna pars non eftfcpaxabilisab alia, nifi vel
alcendat in locum fuperforis, a quo prohibet eam alia fupcrucnicns, vel
repellat eam qua: cft fibi orientalis, & illa rurfus aliam, & tandem vltima
littus fibioppofirum , quod eft incredibile & impoftibiles neceflumeft
totum cum adharrente fibitclluie in ortum pelli, nifi rcfiftentia aliqua
'
fit fortior impulfu.

J. Qui a grauitate nulla cft quia motus iflc

,
non eft contrarius graui-
tati: magnitudo vero etiam facilitat motum : moucbitur itaque tellus
in orbem circa centrum fuum , quoniam hic impulfus in otbem fit.
/[. Rurfus quoniam impoflibile fere eft vthicimpctusfitcxomnipar-
tcl qualis & faciat rotationem puram circa centrum,ex neccftitate mix-
i
)

tus ei erit motus progrcftiuus.

5- Et cum ficut corpusnon potcftcftenifi in vno loco, fic neque po-
teft moueri, nifi fecundum vnam lineam, necefle cft omnes motus afli-

gnatos ab Aftronomis terrae, vnam' lineam componere ,Sc flagellatio

aqui fi terram per illam lineam promoucat , erit adiquata caula motus
telluris.

6. Docent autem A ftronomi terramrepetira conuerfioni circa fuum

centrum fub Zodiaco decurrere, axe ipfius ad axem Zodiaci cerram in-
clinationem retinente ,
quare inuenta linea per quam impillla terra
hunc motum faciat , ccnfcndus erit iftus fecundum illam , tellurem
protnoucre; ”
7. Probant hos motus telluris A ftronomi quia alioqui maiorum cor- ,

porum maiores motus ponendi funt, &nequeinfefe conftantes, neque

corporibus proportionati.deniquc implicatiores tum in aftris,tum etiam
in ipfo fole , vt ex maculis ipfius conftat:quifi negentur dcmonftra-
tionem irtronotnicam perfe&am conficere, renunciandum eft illima-
ximar.in qua nititur tota aftronomia, videlicet apparentias efle optimo
modo foluendas.
8. Rurfus, quoniam in fixis fcquitur er diucrfitate politionum va-
rietas, cum telefcopium contigerit tanta: perfedtionis , vt eam diftin-
guere polfit, expediatur demoftratio georaccricar&quoniam reflexionis
h iij
 ,

Sr Inftitutionum Peripateticarum
a Marte & Ioue neceflaria eft ex eodem capite varietas , cum leges lucis
magis cognitzerunt , non deficiet demonftratio phyfica.

LECTIO XV.
De hif qua opponuntur motui telluris: &de ejfcftu ipfius.

I. 'V Biicitur ab Aftronomis ,

quod hzc annua tranflatio telluris,

caulare deberet cleuationis diuerfitatemixi iisftellis quz fune

prope polos; & varietatem apparentis magnitudinis in iis quz funr in
Zodiaco; quod cuna non fcquatur , neque telluris elTe hunc motum
annuum.
z. Rcfpondetur longinquitatem fixarum reddere infcnfibiles huiuf-
modi variationes: & quod diftantia fixarum a nobis fit iufficiens huic
effedui, colligitur cxeffedu quem habent in telcfcopium > quod cum
planctas &iplum Saturnum adeo ampliet, ad fixas ninil vel inlenfibilc
quidpiam adiicit.

3. Ex hoc motu telluris nafeitur imprimis diei & nodis ratio : cum
enim flato tempore circa fuum centrum reuoluatur , puta circiter 14

horis, neceffc eft quz in czlo funt interdum certo telluris loco apparere,
& iterum non apparere, talis alitem varietas refpedu (olis facitdicm&
nodem, refpedu aliorum aftrorum innominatam varietatem.
4. Rurfus per motum fub Zodiaco aliis planetis varie coniungitur.
j. Tandem per hoc quod axem ad cafdem czli partes vergentem ferat
habetur quod pars terrz illuminata a Iole aliquando maiores, aliquando
minores partes parallelorum , fecundum quos fit motus diurnus occu-
per, & per confequens dies fint longiores 8i breuiores.
6 . Ex eodem eft quod fol magis ad verticem accedat vno tempore
quam aIio:vnde hyemis & zflatis rationes fumuntur, & declinationum
& dcfccnfionum & crepufculorum varietates.
,

7. Quod verohyemsfit brcuiorzflate.pendetexeoquod motus ex

inxqualitate corporum cleuatorum hyemali tempore fit velocior quam
sellatc.

8. Effcdus item motus telluris eft circumuedatio aquz , non tamen

zflus : tum quia fi terra fubfifteret,fimul aqua lubfifteret, cum fupradi-
dum fit impetum effe nullum nifi ex ratione grauitatis, qualisin prxfcn-
ti nullus foret.
9. Rtufus nullaeft inzqualis morus aquz caufa, cum qualitas eadem
mobili femper infit non interpolate.
10. Rurfus fi tota aqua maris ficmoueretur, inundaret montes. Tan-
dem termini non cohzrent.
II. /Eflum vero pendere ab extrinfeco agente quod folam (uperficiem
maris impellat cuidentiflimum cft,&rnoui vrinatoris experimento, qui
comperit infundo maris nullum effe zftumrtum antiquo Hifpanorum,
^ qui
 Liber III. Le&io XVI. <S$

qui inuenerantafcenfum in mari xqucacdefcenfum; quod manifefti

conuincit.a vento aliquo mare explano quaC iniugum colli, ciua in
aquis defluentibus nihil tale reperiatui.

LECTIO XVl.
De motu atris cum tellure, Cr 'ffe&s ifjius. -

,, f7 X didis manifefte infertur, aerem telluri cohxrentcm,codem

r i modo circa tellurem vel potius cum
tellure circumuolui: cum

enim & quantitatis natura & grauitatis fux pondere verfus terram con-
,

nitatur, eique inhxrcat , non poteft ab ea leparari , nifi vi aliqua maiore

intercedente : cum itaque nulla fit in eo renuentia ad motu , & tantum-

modo refiftcnria ad rclcindi ab aere fibi proximo qui alium motum vel
hxc autem refiftcntia non eft maior quam refrllentia
nixum fortiatur,

ad refeindi ab acre inferiore &

fortaflis non tanta , cum aer tanto fit Ie-
tellurem. Quare vfque
uior quanto altior, conficitur aerem fecuturum
ad confinia effluuiorumaftri alicuius quod alio motu agitetur, totus aer
cum tellure circunducecur.

z. Et experientiaetiam conftat,quiaalioquicrepufcu!arcsvapores,eo-
metx.&auesfuperfumtnos montes elatx, viderentur velociflimc in oc-
cafum ferri, rurfus patet nubes eas puluerum , quas folares maculas dici-
mus, volare cum fole i & quidem eadem via , vc paret cx eo quod partes
lucida: eadem verfentur , diltarc tamen putantur 100 millia paffuuma
fole. Lunx etiam vaporcscomperiunturcum lunaferri.
Ex hac motione acris, fequitur corpora in ipfo acre ficmoueri
•
refpe-
5.

du partium acris &terrx,quafi nullus motusomnino in terra velacrcfo-

ret , cum fimul cum ipfo acre verfentur , ficut qui cil in naui vento con-
flanti mota , cofdcm motus , & eadem facilitate exercet in naui, atque
exerceret fi nauis quiefeeret.
Quare tela rede furfum proieda recident in eundem locum pro-
4. :

ieda in orientem nihilo vltcrius quam proieda in occidentem pertin- •

gent: nihil venti ex motu telluris nafccrur,fiec. Sed &

hoc certum erit,
nequeaerem quam terram, ficut qui curru fedet
poflc minus ferri no|i

minus fpatij poteft conficere, quam ipfc currus,

j. Neque poffunt hxc eadem cx impetu concepto in terra peragi : ne-

que enim aues per plurcs horas eum impetum retinerent, faltem fine no-
tabili diminutionc minus corpufcula per: plurcs dies: fed neque fagit-

tam ille impetus xque velociter tranfuerfum atque direde moueret.

Prxterea ficut qui aduerfus flumen natant fub aqua fentiunt fluminis
vim fic qui in occidentem fefc moueret, fentiret acrem in orientem
,
,

•’
ferri. -t
f
•

. _ •
C,. Longe mimis cx vi monis circularis terra iadabic fibi impolita in

cxltim quia motus circularis cx fefe nullum talem effedum natus eft
,
4
64 Inftitutionum Peripateticarum
habere , cum circa centrum fit, & per confequens, fecundum fuam li-
neam omnia in eadem diflantia a centro confcruet. Quae autem vide-
mus ia&ari a rotis propter adhzfioncm & mixtionem motus re&i
,

cum circulari, & quia centrum grauitatis talium proiettorum ex Gtu

fefe fulciente remouctur.fic ia&antur.

LECTIO XVII.
*
. •
Jf #
Dt canjiis motas luna (t) aliorum aftrorum.

». T Vna,cum liippoGto motu telluris cum ca circa folcm feratur,&

jeadem parte terram femper refpiciat,adha fionem ad terram ha-
-
I
P
berc conuincitur.
i. Nonmagneticam, cum non mutet afpe&um fcu declinationem ,

habeat, ex eo quod polis appropinquet: neque (cum libere pendeat)

accedic ad tellurem , clt itaque adhxiio grauitatis.
3. Cumque grauitas Gt ex motudefccndcntium verfu? terram, erit
luna infra effluuia telluris, circa centrum telluris feretur, & circa fo-
lem. Sed quoniam nixum fuum verfus terram habet, non tamvcloci-
ter fertur quam ipfa effluuia: eft autem defe&us a motu telluris , fecun-
dum animaduerGoncs aftronomicas circiter i8 partis in Gngulos dies.
4. Quoniam autem fub Zodiaco perpetuus eft tumultus vaporum
qui afccndunt,&cxzpna torrida verfus polos rciiciuntur,compoGtus
eft motus ipfius ex motu fub ecliptica & verfus polum.
j. Non itaque fub ecliptica fertur: fed quoniam in fuperficie fphz-
rica , & per breuifflmam lineam , id efl:
,
per circulum maximum , bis in

defciftu totali , id eft , in menfc fecabit eclipticam.

t. n oppoGtionc
I &
coniumftionc leuiuseft corpus Iunx , quia in hac
propinquitas ad folcm Sc reflexio fortior ex terra excitat plures vapo-
res, in oppofitionc vero ex frigidiore parte plures vapores tolluntur.:
in oppofita autem nunquam defunt. .

7. Quare altior a tellure ibit luna in his, & in quadraturis apparebit

maior. Quia tamen ea parsquxvcrfustclluremprofpicit,grauiorfem-
per eft, idcirco aliam nunquam nobis obiicir.
8. Neque timendum eft ne luna fua grauitate defccndcns tellurem ,|f
obruat , tum quia multo igne Sc vaporibus leuioribus quam fint terrx
effluuia armata eft , tum quia grauitas ipfa prope confinia effluuiorum
terre flrium, non efl tanta quanta hic inferius.
9. Tandem quia circiter duo millia milliarium in fingulas horas fer-
tur, vnde fi ex folido ferro conflata efflet, non poffet decidere, cum
ferreos globos vi tormentorum fufpcndi in acre videamus, cum motus
illorum non fitj.00 in horam milliarium.
i'o. Exdi&is facilecflgradum ad reliqua magna corpora facere: om-
nia enim qua: noftri magni orbis funr, vel circa folcm mouentur , veluc
terr*
 Liber III. LeSio XVIII. 65
terr* quidam , vel circa alia aftra , ficut luna circa tellurem
: qualia
funt/Idcra Medicea & Saturni comites.
11. Etquoniam folcsin reliquis mundi partibusinuenimus, etiam pro-
portionatos planetas in iis collocatos cflepronum eft credere, & om-
nia illa corpora per modum noftrorum moueri.
it. Solemipfum in circulum verfari neceflumcft: & certe cum ignis
pyramides diftinttus appareret, Sc
flt,nifi vcrfarcturcircacentrum,in
fimotuprogreffiuo ferretur, fyrma flammarum ingens tanquam co-
meta ollentaret.

ij. Tandem cum flammas erugantibus cauemis totus plenus Ct,

ignisautem fecundum efci propagines fundatur , ncccfliim eft cum
impulfu contra cauorum latera emicate hos ignes: & quoniam pro-
portionem infignem ad corpus habent , totum folem concutere, &
illae verfarequa fortioreft motus: quem circa Zodiatumcflctcftanrur
phxnomena macularum & lucidarum partium.

LECTIO XVIII.

De primo mobili, durotkne, jjr quiddiute mundi.

t. XT Ei um quoniam ex imo pulfus ignis ipfe quoque mouetur , vel

,

\
a fe nafcetur hic motus ceterorum omnium parens, vel ad agens
incorporeum deuentum erit.
1. Corpora autem quotcunqucquiefcentia non poflc in motum pro-
rumpere euidcnrifllmum eft cum enim polita fint quiefeere, pofita
:

funt omnia intrinlcca dictorum corporum, fine eo cffe&u qui dicitur

motus: cum itaque omnibus iilclcm manentibus in caufls,non poflit
effc mutatio in cfledtujpofito autem motu foret mutatio, clarum eft
non poflc nifi mutato piius aliquo in caufls, id eft in corporibus, ex iis
nafei motus.
3. Sed & quoniam omnis pars motus eft nouus effedtus, eidem eui-
dcnria conficitur, motum continuari non poflc ni/i ponatur caula ali-
qua continue murans primum corpus, ex quo ceterorum motus de-
pendent.
4. Quoniam itaque vfqiie ad vifcera folis perfecuti fumus originem
motus, concludenaumcftefleillicmotorcmalrerius naturi, videlicet
incorporei, cuius opeta ignis mouendi vircsjiccipit ,qui quoniam ex
immotorum gcnerceft, centrum folis ftabilit,vt fit omnium circavo-
lubilium firmamentum.
5. Motum non pofle efle infinitum, eodem argumento conuincitur,
quo quantitatem permanentem fupra effc finitam palam fecimus :cfto
enim ab inflanti, feu nunc in quo lumus, infinitum tempus retrorlum
priteritum, erunt infiniti horx prxteritx aliqua itaque infinitis in-
:

terpofltis diffita , &

in eo nunc quoddam cum prxfenri terminans
vtrimque infinitum. i
 66 Inftitutionum peripateticarum
Neque fi antrorfum fiat computus , difpnr eft ratio fuiurx cnini
:
6 .

erunt infinita: hora:, &

vna ex iis .infinitisaliisinobisdiir.ta.&in illa
mkuc quoddam claudens infinitum ,
quod eft impoflibile : cum tamen
futurum omne fit eo ipfo poflibile.
sternum quoniam
7. Neque ab sterno itaque mundus, neque in :

mundus decurrentium certa lege corporum

motum includit, & quafl
fe, quoniam fi fua
ex eoconfidit. Fartus eft itaque, fed non propter
pulchritudine mereretur fieri, eodem iurc femper maneret. Supereft
itaque vt propter aliud fit fartus quod fuccefliuum c(Te non poteft,:
,

fuccefliuum aliquod efle sternum , eadem euidentias

cum non pqfle
proprer aliquid permanens
quade motu difpurauimus, conuirtum fit:
rebus nihil permanens reperitur nift
itaque fartus eft mundus: fed in
mundus exifterepoffit.-finisitaqne mundi
artiina rationalis, cuius caufa

funt fpiritus corporibus ingeniti , in iis perferti. &

* quogignan-
8. Et mundus non aliud quam ingens quidam vrerus, in
i tur Se educentur Ki fpiritus: cui
tot fmt,ceili,quot horum fpirituum

cella noftra eft quam incolimus terra , ceterorum

diuerfs profapis :

maflscsleftium corporum, extra lolaria,qus cstcrorum

omnium
vilrflima , & miniftcrialia funt.
9. Quantitas mundi tum quoad cxtrnfionem , tum quoad duratio-

nem eaeft.qus rite feruiat tot differentiis I pirituum educandis; & in ge-
nere perfingulas cellas, «enumero quantum fecundum architecti fa-
:

pientiam fufficir. ..

10. Figura mundi rteque vacuitatibus neque protuberamus atpera-

eft fiuc fphstica
ttlr tdm vacui ratio hscvtraque prohibeat: proinde
fiutftliruiiineartrth alia qus tot tahtifque cellis vcftiendis breuifltmaeft.
11. Limbus exterior non folido aliquo corpore , fed tenuiflimis va-
contextus eft , nifi forte vfus
poribtis cx vltimis- corporibus exhalatis
aliqiiM txtimi corporis nobis ignotus in na
tura lateat.

14 '
'.jf:
'
4
*c'
•fc«>
di*
ftWK*
m c mm r
>. Aii J
r
;. :s '

iHtinio * »*•

: '' ' :
• •

4
1 ~4fr»rto«

INSTIT VTIONVM

i
»
- . i,-».

1
• jr w
6fT.jT-
67

m*
muM
Uffi f:

INSTI O N V M, T V T I
peripatbticarvm
•. .....
r)
'

fl

f. , . LIBER QVARTVS,
Continens eam Mcraphyficx partem quae explicat eflentialcs
rationes corpbtum.

,i.jj *—«-
''tr.Mj» ‘twh 1ECTIQ I.

De Jiuifibilitate fubjhtntut in fortes formales.

‘‘
.. AhQH i •> ' T'; :
*^T ii '%. *
V k aqua manifeftefir miniis diuifibilis quam afr,
tamen vnum quantitMSei fi fint pluri fecun-
fine
dum fubftantiam.neceflc eft efle realem compofi-
tionem qu.mtiratis .id fubftahtiim? curovnitas Sc
pluralitas non diflinguanturib etite cuius funt.
ai • Si vero non fint plurqsfubttantiar.ciim eiufdcm
ad fe nonpoffir cfTe didwfa proportio’, quantitatis autem in aere pro-
portio ad fubfhnt iam fit maior quam in aqua > necefle eft rurfus quanti-
tatis ad Pubftaritiam realem efle compofitioncm , atque proinde diuifi-
bilitatctn. lumn
3. Infertur flibftanthm quatenus ContMirfdrd cft a quantitatc.eflein-
:

diuifibilcm, cum quantitas fit diuifibiliras. r :

,
1

4. Raritatis quoque & denficaris rationes cbnfiftere in proportione

quantitatis ad fubftantiatn cuius eft, cdm rara fint magis ditiifibilia,dcn-
’*•
fa vero miniis diuifibitia. • i* • • ’>m

f.
Obiides, qua: funt vnum quantitate , etiam efle vnum fubftantij,'
quare totum mundtiiW faturum vnius fabftanttar.- qviare abfolute vni-
cum ens omnia futura imo cum non fint partes adu in quanto , tota
:

quantitas mundi erit vnum ens. Quare vel q uantitas eft dillindum ens
a fubftantia , vel omnes etiam fubffqrr^rsc corpjrea: erunt vnum ens rea-
liter &
materialiter, quidquid fingi poflit de diftindione rationis in-
ter ea. V-»:^ 1. -i- -nWMrud ivtiivi .3 O .

6. Rcfpondctur falfam affumi, cum dicitur ea qua; quantitate funt

vnum.etiamfabftannlseflcvnum. Ad hbc quod obiicitur faturi om-
nia rcaliter 3t matcrujiier vnumi Rdpondetur.ycl idemeflequod dici-
sntis efle vnum quqartmtjuc, ficbftatdendum efle inconueniens aliquod

admifsa confequentii?sielUeclatindUdl tfic;tcrmirium riktiter Si mate-<

rialiter: videntur enimargd entes Jnnuercrijudd. fignificct abftra hendoi
68 Inftitutionum Peripateticarum
a notionibus noftris , id eft , nullo genere vnitatis cuius notionent
habemus.
7. Sunt itaque entia, fecundum vnitatem quxfequitur rationem quan-
titatis, cftque accidentalis, omnia vnum : fed fecundum fubftantias, 6c

vnitatem qux notionem fu b flantia: fequitur, plura.

8. Sequitur ad didla, quotiefeunque diuifio fit, mutari ipfam fubftan-
tiam ,
qux (ubiicitur quantitati fecundum intrinfecafubftantix, prout
condiftinguitur contra quantitatem cum enim diuifio fit qua plura
:

fiunt ex vno non fiant autem plura fecundum quantitatem, neccfTe eft
,

pluralitatem hanc efle in fubftantia prout condiftinguitur contra quan-

titatem: quare etiam vnitasquxpcrdicur erat infubftantia prout condi-
ftinguirur a quantitate: cum itaque vnitas non addat fupra entitatem
nifi notionem negatiuam indiuifionis, fit mutationem in vnitate non
poffe fieri , fine mutatione in entitate , & per confequens entitatem cfTc
mutatam.
9. Sed non fic mutata eft entitas.vt dux entitates ex nihilo fadlxfinr’
fed ex vna prxexiftente alioqui non foret fa&a diuifio. Fuit itaque po-
;

tentia feu pofTibilitasin fubftantia ad cflcplures,ficut in pluribus eft pof»

fibilitas vt rurfus fiant vna.
10. Secundum itaquealiquid mutata eft fubftantia, & fecundum ali-

quam fuipoteftatcm manet in pluribus: quare diuifa eft fubftantia fe-

cundum propria fua , & eft in fubftantiisdiuifibilibus fecundum quan-
titatem, alia diuifibilitas propria in potentiam , qua poteft efle quod
eft & attum quo eft quod eft feu in materiam manentem , & formam
, :

mutatam.
11. A ttamen partes fubftantiz, & quantitas ipfa cum fubftantia coa-
traquamdiuidintr, non funt actu incompofitis fuis ante diuifionem:
clarum enim eft quod fi fint a&u,vnum eorum ante diuifionem non eft
aliud, funt itaque plura, neque diuidi , id eft fieri plura poflimt.
H. Ex dictis fatis conflat diuifibilitatem hanc rormalcm,minoremef-
fc diuifibilitate continui in fuas partes : continuum enim diuiditur in
partes quarum fingulae exiftuntpoft diuifionem propriis fuiscxiftcnriis;
narum autem panium faltem altera non ampliusexiftit ; & qux maner,
non fola, fed cum alio aliquo loco partis amiflx plerumque exiftic.

f
LECTIO II.

. Dc partibus formalibus Jubfiantutin ftteit.

1. 1 ? X his fequitur, t
quod quoniam mutatio fecundum partes fub- *
JOjC f“
jftantix, mutat ipfam fubftantiam,quod partes funt partes fub- ]'
ftantix vt talis quare neutra pars eft fubftantia , cum pars non poffic efle
:

totum. Sed efle fubftantiam, eft efle natum habere exiftentiam , neutra
itaque pars nata eft fepararim habere efle: &
fi quod agens det efle alteri

i patti
 Liber IV. Leftio If. e9
parti feparatim.debet prius naturam ipfius immutare.v t fit capax
eflcn-
di : exirtere enim non poteft competere ri.inquononeftpotcnria
reci-
piendi exiftentiam.
a. Et eodem modo dicendum eft de quantitate & reliquis accidenti-
bus» quorum ratio eft extra rationem Gibftaniix; fcprconfcqucnscQ-
tum ratio minus idonea eft ad exiftentiam.
3- Diccs.fi hxc vera fune, implicare contradi<ftioacm vtapidens ali.
quod exiftat extra fubie&ura fiiumi cuius contrarium
eft de fide.
4. Rcfpondctur.nullam effe nequcaurhoritatcm,nequc
dcmonftratio-
nem in Theologia
,
qux conuincataccidcns pofle conferuari extra
fub-
ic&um , vt patet attentius inlpicicntibus.
y. E contra vero cuidens eft, torum non pofle effe abfquc partibus fuis in
potentia , id eft, fubftantiam fine quantitate : neque quantum
pofle effe
abfquc eo quod quantitas habeat determinatam proportionem
ad fub-
ftantiam, id eft, fine raritate &
denfitate: rurfiis rarum denfum di- &
cere exteras qualitates corporeas : cuidens itaque
eftaccidcntiafincfub-
flantia effe non pofle.
Vltcrius patet, diuifionem fubftantiz efle in puram
potentiam,
formam fubftantialcm.fcu quse det efle fubftantiam : cum enim per diui-
&
fionem fubftantixin fuas partesmutcturfubftantia, neceffc eft
partem
qua: perit, dare fubftantiam toti, cum ca remoti tollatur raito
efle
fub-
ftantix, partem autem manentem efle puram
potentiam : cum enim fit
potentia ad rationem mutatam , & ca fit omnium
prima patet in parte
,
manente nullam efle rationem, quare effe puram potentiam*
7' E* quo rurfus patet, maiorem cflevnitatem partium fubftantiz,
^
quam fubftantiz ad quantitatem , cum ratione difttn&z
fint quantitas
& fubftantia , materix autem & formz compofitorum fimul mica fit
ratio.

8. Dices, impoflibile effe intclligere materiam ex

fe nullam habere ra-
tionem non enim foret cognofcibilis. Rcfpondcrur,
:
quod cum pofle
effe aliquid neque fit in genere in quo poteft effe
, neque tamen omnino
fit alienum a genere; quod eft poffc ad primum
genus fcu ad fubftan-
tiam & effe , fimiliter neque primam rationem habet , & tamen non
eft
omnino alienum , (ed gradusquidam ad prticipndum ipfum efle
mediante alio.

9 . Ratioautem in re eft, qua nata eft intclledui adaptari, fcu intelligi-

bilicas rei , vel quiddiras , & pr confcquens qua res nata eft effe : forma
itaque primo eft ratio (eu quo habetur effe.
Io* Vnde fit cuidens non pofle efle plures formas fubftantiales ince-
ra cum prima forma det effe, neccf-
mm eft fecundam aduenire habenti effe
, &
non eam dare, (ed efle acci,
dens: neque coordinatas, cum fingulac habeant
confequens conftimunt plura entia.
(itas rationes, per &
11. Patet etiam materiamhabcrc efle pr formam , & non pfle citra
formam conferuari cum ex fc non habeat capacitatem ad cfsendum.
:

2
' i iij
 I

70 Inftitutionum Peripateticarum

LECTIO III. .*'

De vnitate & diflinflione corporum in communi.

• ' • •

I. A~''Onfcquituraddi<2:a, efle aliquam pluralitatem formarum in r&>

V^rum naturi , ante omnem diuifioncm cum enim diuifio fiat per
:

interpofitionem corporis vnius inter latera feu panes alterius , neccfTeeft

cflc ante diuifionem corpus diuidens &rdiuifibilc>quiciim non fint plu-
ra proptcraliam diuifioncm priorem, cum hic fupponatur cfle prima,
ncceflc eft ex ipsa entium ratione cflc hanc pluralitatem,
z. Et cum c flentia non fit aliud quam quo res eft , erunt eflcntialiter

diftintta talia entia. Cumitaquediuiderefitdenfi,diuidiraH, eflcnria-

litcr diftin£h erunt, qux natura funt rara & denfa.
j. Cum itaque fimilia fint tranfmutabilia inter fe & vniuerfum adae-
,

quate diuidant, eadem erit maceria rarorum & denforum & per confe- ,

quens totius vniuerfi.

4 . Idem conficitur ex ipla notione materiae, quarcum fit potentia ad

entis rationem, etiam ad vnius rationem potentialis eft:cum itaque mul-
titudonon fit nificx vnitatibus,ante vnitatem diftin&io & multitudo
non poteft intelligi non itaque materiei vlla poteft cflc multiplicitas:
:

vna itaque totius natura: eft.

j. Iam itaque fuperflu* funt illaequxftiones,anvna forma poflit cflc
eadem in pluribus materiis, & rurfiim an plures forma: in vna materia:
cum fi de propria vnitate materiat quxratur, eadem fit omnium forma-
rum i fi de indiuiduali, eam materia ex complexu forma: (brtintur, ficut
ipfum efle.
6. Ex dittis clarum eft, omne corpus , id eft , compofiturriex adlu &
potentia, cfle quantum: cum enim vnica.fitpoflibilis materia priitiai
caque quantitati fubic&a, neceflc eft compofitaex ea etiam cflc quanti-
- -
tati fubietta. i
’
.

7. Ex hoc rurfus (equitur nullum corpiis mouere,nifi alicjtro modo pn-

mtircrur: cum enim quantum excludat aliud loco.per hoc quod fefc in-
trudat loco alterius, proptcrca quod duo non poflunt cfle in eodem lo-
co ; nifi vel fiat maius loco fuo, vel relinquat locum fuum.non exclude^
aliud. Manifcftumeft itaque fecundum vnam hamm mutationum praW
moucridebcrc.fi motiuum fit alterius.
‘
I
W I

8. Ex hoc rurfus colligirur,corpuscflentialitetcflciriftrurncntum:coni

enim corpus duo habeat , moueri & mouere, moucri autem ex potent»
& materi* ratione ei competat , clamrri eft cflentialcm ipftus ratibnero
defumendam efse ex virtute monendi,- qua adhim fonar, & fequitur ni-
turam corporis fecundum quod adhi eft: cum iraque corpus non mo-
ueat nifi in quantummourtur.clarefecundumcfscrtrialenilfuatn ratio-!
nem eft inftrumcntum moucntis, feu applicantis ipfum.
1
i ?• Eft
 &

Liber IV. Le&io IV.

Eft igitur corpus ens in natura, feu pars quidam vniucrfi ab autlib-
^
9.
re natuix comparata ad certum qucndam motum edendum cum
applicatur.
io - V ndc aperiuntur tres notiones , feu modi definiendi ens naturale:
metaphyfica, quifubfumituradxquatcfub ratione cntis,flecft, effc quod
habet exiftentiam fu hm in plures partes potentialcs, id eft, ens in, vel ex
lalibus prtibus. Naturalis i qui per lcnfibiles qualitates rationem par-
tium, & per confcquens entis exponit fle tandem quafi moralis, qurex
:

fine , id eft , ex qualitate motus eandem colligit : metaphy fica enim pro-
prie tantummodo capacitatem exiftentix rclpicit.
1

it. Et qui habet vnamquamlibct trium notionum, eo ipfo omnes ha-

bet: fenfibiles enim qualitates fle capacitatem exiftentix, fle potcftatem
ad a&ionem tribuunt.
it. Vnde etiam patet vnius corporis vnicam efle poffc operationem
primariam : cum enim qualitates fenfibiles dent potcftatem operandi,
capacitatem illxautcm in eadem parte mareiix fint eidem,
exiftentise >

vel contnirantad vnamopetationem velnon: fi non, neque erit vnum

torpus fcd plura fi confpirant ergo iam vna eft operatio primaria talis
: ;

corporis qua: per aliam difpofitioncm » neque cum alia difpofiriohe

,

quam i fla produci poffit. Quare fle corpus naturale vnum illud di , cu-
ius operatio vna clh

LECTIO IVe '

Dt unitate ejr dijlindione effintiali elementorum ft) mixtorum.

^ Vm fupradiiftum fit materiam fubftantialcm vnicam cffepdf-

V j fibilem, quantitas autem nota fit efle infinita in potentia, ncccf-
fum elletiam potentiam materiei ad quantitatem efle infinitam cunl :

itaque adtu quantitas fit finita, neceffe eft compofirum e (Te aliquatenus
denfum.
i. Et , fi vnjformis foret tota natura , eam in terto gradu nato ex pro-
portione materia: ad hanc quantitatem efle conftirutam corpora au-
:

tem fpceialia qua: in vhluerloextarlt.exhacpropbrtionevniucrfali for-

tiriplus fle minus denfitatis fle raritatis.

3. Cum itaque denfitatis fle raritatis rationes fint primi differentiaf
quantorum, corpora qui primo fle minimeomnium excedunt naturani
corporis in communi,his differentiis diftinguenrur, quod aliqua habent
exiftentiam in pirtibtrs dcnfioribuf, alia in ratioribus: qui itt phy ficis
didta funt efle elementa.
4 . Ctim itaque rarorum
denforum quatenus talia funt, operationes
fle

fint diuidere fle diuidi , hic autem paflio fit , fle ex qua cffcntialis ratio'
non defumitur, fit omnia elementa fecundum poteftatcm diuidendi
hias differentias fortiri • fle cum diuidere fit fimplex quidam adi io, rtoft
 72 Inftitutionum Peripateticarum
aliis differentiis quam magis & minus, id eft, velocitatis Se tarditatis

diftingui.

j. Elementorum itaque, qua; nata funt velocius diuidere, perferiora

erunt, ea autem funt quse fubtiliora funt, quare cum igni maxima vis di-
ti idcndi competat, ille nobiliflimus erit, cui proximehzretaer, mox
aqua, demum terra.
6. Quft quantumuis mole &
denfitatefua magis videatur diuiliua, &
habeat quafi prima diuifiui naturam, tamen propter partium craffitiem,
in adrione naturali omnino minime valet, Se perconlequcns inftrumen-
tum viliflimum eft.

7. quod cum corpus fit eflentialitcr inftrumentum ad

Patet vltcrius,
cerrum motum , necefle autem fit cffealiqucm gradum minimum rari-
tatis &denfitatis, exiguitas autem in mole.impcdit tum vim diuifiuam
tum diuifibilitatem , accipi poffc in fingulis elementis partes adeo exi.
guas, vt fecundum ordinem vniuerfi neque ad diuidendum alia, neque
vt diuidan tur ab aliis facultatem habeant ; atque proinde non fit in illis ra-
tio cffentialis elementi vel alterius corporis naturalis.
8. Rurfus cum omnia corpora fint coniun&a , patet fimilia minima
nunquam exiftere, nifi in compofiiione cum aliis ; imo quandocunque

duo ac plura elementa coniunguntur , necefle cft extrema illorum poffe

accipi in tam parua quantitate , vc vnum fine alio operari non poHit.
9. Necefle eft itaque ex pura coniundlione elementorum, efle in natura
rationem cuiufdam corporis, cuius partesnon poflint feparatimaliquam
adtionem habere, inconiundrionevero poflint, id cft, corpus aliquod
eflentialitcr diucriiim ab elementis, ex eorum tamen comundrionc na-

tum, id eft, corpus cuius eflentia fit efle mixtum.

»o. Cum vero in corporibus vniuerfim confidcrenturvnitas & mag-
nitudo , piam corporum iftorum differentias fecundum tria acci-
eft

pi : fpecificam differentiam elementorum , id eft , gradus denfitaris &

raritatis, multitudinem partium ciufdem rationis , & molem earundem.
n. Eft itaque mixtum , corpus ex cenis partibus diuerfoi um graduum
raritatis & denfitaris certo numero & mole inter fefc cotnpadlis.ad cer-
tum motum a naturainftitutum.Cetcrilmeuidcnseftin mixtis elemen-
torum qualitates refradhs inexiftere, cum minima necefle fit fimplicirer
differre gradibus rarifie denfi, & hos gradus propter compofitionctn
fefe inuiccm impedire.
11. Et nihilominusnullamfubftantialemclementialicuiusformamin
mixto reperiri, cum forma conftiruat ens, ens autem ad motum fit infti-
tutum, motus vero totius fit, non fingularum pnium.
13- Ex didtis euidens eft, operationem mixti efle quandam diuifio-
nem tempratam ex partium mixti ratione, qua; quo melior cft, id eft,
optimis naturx operibus magis feruiens , eo nobilius eft mixtum eC-
fentialiter. -

14. Rurfus , fi tota contemperatio elementorum in tam exiguam pr-

tem concludatur, vt non pofucvna pars feorfim ab alia proprium fuum
effeftum
 Liber IV. Le&io V. 73
cffe&um habere, tunc mixtum ed /impliciter vnum & primo mixtum:
fi autem contemperatio ad tantam amplitudinem extendatur, vtplurcs

partes feorfim agere fecundum diuerfas partes temperamenti valeant,

tunc non mixtum , fed demixtum feu decompofitum ed, id eft, vnum
ex pluribus mixtis : /icut videmus in metallis & aliis foflilibus continge-
re, quod’p!ura mixta fimul Cntconiun<da,qUz feparari natafunt per
ignem , vel aliud artificium.

LECTIO V.

De tjjcntia animalium 0 anima.

f

v V oniam vero mixtorum alia funt folida & confidunt, alia ve-
V f to & horum ex
fluida; rei natura conditiones & temperamenta

diuerla 5cquodammodo oppofita,neceflumcd ex horum coniundtio-

ne,nafci mediam tempericm,quz non poffit non efle certis motibus op-
portuna.
r. Sed quoniam omniaapud noscaloribus funt obfefla, non poflunt
partes folida: conferuari rigua:, id eft , humore a&uali permix tx, nifi fit
perpetua aliqua caufa, feu fons ex quo fuppleatur humor perpetuo vi
caloris abfumptibilis.

j. Fons autem ifte vel intrinfecus mixto, vel coniun£his,feu in coniun*

&o efle corpore poted inteUigi. Sed fi hoc poderiori modo fiat, palam
ed irriguum illud mixtum non ex ipfofefe efle condant er quod cd, fed
ex fitu lcu coniun&ione ad aliud , a quo fi feparetur interit.
4. Quod autem priori modo riguum ed,intra fc habet quod necefla-
riumcdad hoc vtfit condans indrumentum in natura illius operatio*
nis,ad quam capc/Tcndam natum cd,&, quod fequitur, vnam formam
habet ex vna operationcad quam inditutum cd, & vno ordine partium
conformatarum ad talem operationem. * -

j. Et quoniam hxc in omnibus &foIis.animaIibusexpcrimur,euidcn-

ter tenetur animal effe vnum ens naturale vna forma confidens.
6. D ices, fi fingulx partes fimilares animalisin fuis formis fubfidentes
connedhntut, habebunt eundem effeflum quem nunc in animali ha-
bent non itaque opus ed particula ri forma animalis.
:

7. Refpondctur non ede aliquam particularem naturam in qualibet fi-

milari parte animalis , quxfit communis parti viux &
morrux, vt poflic
efle aliqua fbrmaquafi indifferens; fed natura viux partis ed contraria

naturx partis mortux : entia autem naturalia funt partes naturales mun-
di, ab ideis cflentificisincrranter fluentes, &
proinde edcnriales rationes,
fecundum ordinem quem in vniuerfo habent, accipiunr.

8. Quoniam vero partes animalis ficinditutxfunt, vtvna irriget, id

ed, alteret, feu moueat alteram, palam cdquod ex neceditatefintdiuer-
(arum conditionum 8c figurarum quare complexum ex iis corpus or-
:

W&? k
 74 Inftitutionum Peripateticarum
ganicumeft, vitam, ideft, vim fefe moucndi intra fcfc habens,'* for-
id cft, anima. V r
'

ma ipfiusadhis talis corporis,

9 Cum autem ratio animi poftulet, vt fubieifti fui cuius forma cft,
mota, claram cft noninformare fingulas par-
partesaliafit moucns.alia

tes, fcu cffe in fingulis

partibus ,
ficut folet dici, & ficut contingit in for-
mis elcmentaribus, fed dumtaxat cfle in
toto, & cfle immediata formam

^^^Non tamen proptcrea partes habenc formas partiales fcu particu-

lares, quianonfuntaftuin totoi neque habent aftu naturam aliquam

qua totum, vt patet ex eo quod diuifx ftatim
fubfiftcrc poffunt extra
moriantur. .... , r
ratio metaphy iica, puta
i r. Hx his conficitur,in quo connftat animalis
ordinatis quoad a&iouem, id cft,
vt ens ex pluribus partibus inter fefe
fit

quarum alii fint adtiuz in alias,* reliquae ab iis pafliux.

Cui, definitio moralis adiungit cfle inftramcntum
adagionem, id
ii.

eft , ad operationem vel motum

,ad quem ipta fefe applicant , qualis eft

motus localis, quem omnia participant.

contineri in animali,
13. Et phy fica definitio confiderat mula mixta
fed & parces organicas , id eft , ex pluribus mixtis contextas , & fic com
mndbsjVt non fit ablata liberas & proprietas fingularum,quin
fint a<fti«

ut in inuicem quafi forent entia diftimfta. *

_ _
i 1

Cum autem ex prtfentia obiedi impreflio fiat in animal , ex qua

1 4.
adHoncmcircailludquod foris eft, qualis cft conuenicns
animal incipit

ipfi autem impreflio non faciat mutationem fcnfif

natunaniinalis, hic
animali canquam ne.
bilemin animali, apprehendimus obidftum cfle in
qucipfum perficiens neque nocens , fed indifferenter, & puretanqukm
aliud , & hoc appellamus cognofeere,
animal vero quafi ex fefe operati
quodeonuenitei fuppofitahac cognitione , & hoc vocamus ex
cogni-
r!
tione operari. . ,
. . s
proprios»
f j; -t Rurfus quoniam ex phyficis conftat , motus animalis
corde originem trahere', fpiritus in. nenios ad
omne genus motuum ne-
v & hunc impulfum dici pfsioncm .porro pafsiones
cefsarios dirigente,
omnes ab amore pendere, & inanimali reaedifpofitofubditos*
con-
amari
formis efse amori, fit primumamorem feu profecutionem primi
cfsc illam pafsionem.fcu motum, feua&ionem.ad quam immediati or-
dinatur fabrica & compaginatioanimalis,&qiiod fequitur his inuicem
praxcllcre animalia. N
cibus vero dt
itf. Porro prima profecutio animalis ferturad cibum ,
confortnisqualiati corporis,* fconfcraat, &
caufat redam difpofitib*

itaque animal conucniar cum ceteris corporibus.in

eo quod
nem: cum
fitinftmmentumfab alio applicandum, exeo vero inftrumentum efli
perfedius quod facilius cfScaciuTve plura vel nobiliora opera perficiat:
id ceteris , quod facilius appheabde cft,
animal prtftabit
ad plurau &
plerumque enim nobilior operario pluribuspartibusconliat,*
quod fa-
operatur. .-/1;-.. v- m. '4
cilius applicatur efficacius
•

rt /"'.Une
 Liber IV. LeftioVI. 7$
«7. Cibus iraqueillius animalis optimus eft.qui reddit illud pbantafc
IX
& appetitus maxime indifferentis, quae fere fefe confequun-
tranquillx,
cur mutuo & illud animal prxdantiflimum ,quod naturaliter ad talem
,

cibum fertur primario.

LECTIO. VI.

Dcfuprtmo Animali, & tjfcntiali corporum JtJUnchone.

j. 1 7 X di&is condarcpoteft, fi aliquod animal ad vnam,vcl plures

I* i certas operationes applicari potefl, aliud autem ad quafcunque
fine termino Bc limitatione, podcrius hoc genus ad piius tantam emi-
nendam habere, vt non fint ciufdcm ordinis quare nobiliflimum :
erit,

3c quoddam fupra ordinem ceterorum.

Palam quoque cll,quod nihil maius in radone animalis cogitari
i.

pofsit, imo neque corporis: fi enim corpus fit inllrumentumad certam

a&ionem applicabile , inllrumentum ad omnia, & nobililsimasaflio-
nes & plurimas attingit quare nihil in radone fcu corporis feu animalis
;

altius hngi potefl.

j. Cum itaque hominem ex phyficis conflet ad quodlibet faciendum
ipfo corpore comparatura ede, patet hominem & primum corporum
& animalium cfTe, & quid iis maius.

4. Patet ex didis non pofTc e(Tc alias corporum differendas qux prx-
,

di&is non comprehendantur: communem enim quantitatis ad quan-

tum complexionem, diuidunt elementa raro & denlo difcrepantiatdiui-
fibilitatem quantitatis qua corpora numerum fic proportionem habent,
mixtorum natura fequitur, qux numero & proportione rarorum & den-
forum confidunt ficum vero fiuc ordinem partium prxeipue in anima-
:

libus,quorum vnum membrum poced agere in aliud, intuemur. Infini-

tudo tandem quann in homine relucer, ex eo quod ad infinita quodam-
modo fit ordinabilis.

y Rurfus cum quantitas ficdiuifibilitas in partes , ex vel folo quali

numero & ficu funt alix, & corporain tales partes diuifibilii funt ele-
menta vel natura differunt, & talesfunt mixtorum partes veL tan-
: :

dem in partes, qqxin ipfoencefuntquafi entia quxdam.fuas operatio-

nes proprias exercentia ,
qualia fune membra animalium :
quorum
complexio, fi animal ad omnem adlionem dirigibile facit, hominem
confliruic.
6. Rurfus, diuifio quam facit corpus.vel edfimpliciter plus & minus
diuidere,& per hunc didinguunrur elementa : vel eri modificata diuifio
qui cerra corpora certa cum qualificatione (ecantur > & hxc efl mixto-
rum propria, per quam rot eorum effeda producuntur: vel cd diuifio
abdratdiua,id ed,qux ex fefe nullum effedum habet, fcd cd via St indru-
mencum ad aliam diuifionem & talis cll motus animantium qui fi fit
, :

. tasO k ij
y6 Inftitutionum Peripateticarum
determinato quodam modo & numero, cetera animalia conftituir, fi in»

determinate & infinita cum varietate, ad hominem fpcftat.

7. Et has differentias effe-cffentialcs inde confiat, quddentiscx parti-
bus , id cft , corporis fcu fubftantiz corporea: rationem finem per Te &
diuidunt & includunt, ficut pedalitatcm pedififfura, & pedififfuram di-
gitorum tri-vcl quadri-fc&io: nulla enim horum generum differentia

fine entis ex partibus ratione pqtcft

intelligi, neque applicarialtcri com-
e
muni rationi , per (e loquendo. -
^

8. Patet non miniis hasdiffcrentiaseffentialrs effe ipfamet accidentia,

id eftjipfammct raramm denfarum & partium complexionem : dici au-

tem fiibftantialem feu effcntialem, quatenus ad primam & przcipuam
operationem inftruit corpus.quatenus autem faluo ordine ad prccipuam
operationem mutabilis efi.catenus accidentium aliquod effe cum enim :

partes in eompofito formali non fint arfiu, clarum cft, non poffe aliud ef-
fe & aliud, quicqu id in eompofito eft.

5. Tranfmutatio itaque accidentalis tantummodo, vel plus quam ac-

cidentalis eft , quatenusmaior vel minor, fcu quatenus v fque ad rationes
alias & alias pertingit.
10. Ex hisrurfus conficitur, vnitatem gencricam.erfi fundetur in na-
tura vt ex d iiftis patet , vere tamen non nifi rarionis effe quoad effe&ura
vnitatis , etfi fimilitudo in qua fundatur fit rcalis.
11. Specificam Vero, quam dicunt vltimam, effe ipfamindiuidualera;
cum enim omnis differeptia ex rari &
denfi collerftione confiftar, lej Sc

omnis operatio confequatur eafdem differentias in ipfo inftanii ortus

cuiufque rei, quando determinatur indiuiduatio : neccffe eft quicquid

cftaccidentium in genito, vel adaptate, vel auertereab operatione pri-

maria ad quam inftituta cft res : cum itaque omnis mutatio in forma fa-
ciat differentiam cffentialcm, & omnis varietas rcfpeftu prarcipus-ope-

rationis fit mutatio in forma, piam cft omne accidens concurrere ad cf-
fentialcm mutationem :& .
quod erat intentum, numcricam differen-
tiam ,
qux cft vicima & completa proportio emis ad operationem, effe
cffentialcm.
ix. Quare cum a fumma ratione entis ex partibus , defeendi poffit
per non numeratos gradus ad quemlibet indiuidualem, generici qui-
dem gradus erunt abfquc numero cognito , fpecificus vero non alius

quam indiuidui.

LECTI O V 1 1.
* '

De mutatione indiuiduali in fingulu generibus corporum.

T euidensex his eft, quod mutaro accidentaliter ente non mu-

i. ~f"7
tatur indiuidui ratio > quoniam illa accipitur dire&£ fub rarione
entis fcu corporis, quod v Itimum eft quod in re deftruitur, ficut eft v ltf-
mum quod fit. V Cum
 . Liber IV. Le&ioVlI. 77
tr Cbm enim mutatio fiat permotum localem, & ille fit in infinitum
diuifibilis.fi ad omnem variationem accidentalem mutaretur fubftan-
tia tranfmutatio fubftantialis foret continue fuccefliua ,
, non fubfi. &
fteret nifi in irioru, id eft, ita v t vna pars non fit dum alia eft; tc per con-
fcqucns ratio fubfiantii nunquam roret: neque in indiuifibili teneretur:
neque foret quo mediante .accidentia fubfifterene : nihil denique foret
in rerum natura .fublarifubftantii conflantia & firmitate.
3. Infra elementa, palam eft (ola diuifione mutari indiuidui rationem,
ita vt dempta vel addita qualibet minima parte mutetur indiuidui ratio!
mutata autem denfitatis vel raritatis qualitate, nonpropterea ratio in-
diuidui alteratur.
4. Cum enim mutatio fecundum denfum rarum fit continui &
fucccfljoihdiuiduorum foret infinita: patet autem intuenti non fic con-
tingere in diuifione: cuius etfi motus fit continuus.tamen effediuilum,
indiuifibilircr confequitur. Praeterea, fi & diuifione & raritatis mutatio-
ne quidditatiua ratio elementi variaretur, nulla foret in clementis acci-
’
dentalis mutntio. i
i
k. - . ,

J. Mixtorum partim eadem, partimdiuerfa eft ratio : fienim dilTolutio

inter heterogeneas partes cflentialiter conftituentcs mixtam intemeniar,
non indiuidui, fedgenericae.rationis mutatiofit: fi autem' partium ciuf-
dem temperamenti fiue affociatio fiue diflociatio inferatur, tatio indi-
uidua mutari cenfetur. i

g. A nimalis autem vnitas neque fimilarium, neque difsimilatium par-

tium fubdudiione lzditur, nifi earum, in quibus prxciseconfiftit inftru-
mentalitarisipfius prima vis , & ea Irsa generiea mutatio fubitur.
7- Cum enim elementorum quidem diuifibilitas fit prxeise in par-
tes continui , ex illa diuifione par eft variationem in lubftanciis vfu-
Henire.
8- Animaliumverb compofitib cum clare certo itinere , &rad certum
finem eollimet.zquum quoque eft fubftantLilcm variationem in iisnon
nifi ex adaequata complexione & compofitionis fine pendere.
4. ‘Mixtorum tandem (cum inter vtramque harum fit conftiruta ra-
tio) quatenus ex fimilaribus partibusaggrcg3tur,& habet conformita-
tem cum elementis ..eatemts par eft vt eorum modo mutationem fub-
eant: quatenus vero ex djfsimilibuscompofitumcft, fcd proportione,
non ordine cohircntibus.eatenus ex mutata proportione non confide-
rato ordine mutatur. ,

10. Obiicies: Cum

omne accidens concUrratad defignationem.fub-
ftanti.r, oportet vt mutato quolibet accidente vlrima differentia fub-
ftantialis fit alia; matime cum fubftantia definita fit non cfle aliud quam
refultantiaquxdam ex accidentibus.
11. Refpondetur, quod ficut euidens eft, pluralitatem fic non cfte
aliudquam diuifionem finitam, vt tamen non omnis pars diuifionis
immutet vnitatem ,fed tantum figuram fic etiam cuenirein rarcfaiftioa
:

fie, vt fit raftfaciio quidem clementi noui creatio, cum perfetfta fue*

k iij
78 Inftitutionum Peripateticarum
ric ;
non tamen omnis pars rarefadionis ex pane mutet (ubdanthlB
elementi.
n. Ed autem perfera rarefadio & condenfatio , cum talis eu alit,
vt non ex prxeiia natura caufarum communium reditui poffit prior
gradus enti rarefado fiue condenfato , fed opus iit {peciaJi caula ad
hunc effedum : patet enim alioqui non rcfpedu mundi effe ens vel
partem, cum ex ipfa communi mundi conltirutione aliam lIt forti tu-

ranaturam.
13. Multo magis in dcftrudione animalisita omnis alteratioeft via ad
dedrudionem animalis ,vt non tamen omnis pars immuter prtialiter
ipfam (ubftantiam.
14. A ccipitur ex his quomodo animalis ciufdcm numero fit toto vit*
,

decurfu augmentatio, & quomodo truncatis pluribus membris idem

femper numero animal permanet : quoniam enim didum eft fubdan-
tialcm rationem animalis ex prima paffionecenferi.camqueeflc amo-
rem alimenti, id eft, conferuandi fele i porro condituto (emel animali
identitatem non mutari, nifi mutetur ex indituro natune qualitas opera-
tionis prima:, fit, animal non mutari fubftantialiter, quandiu amor con»
feruandi fui in eo permanet.
ij. T runcatio autem membrorum clare non aufert hanc dilpofirkv
nem, mutatio etiam quae per ingedionem alimenti fit, ad perpetuitatem
intenditur, clarumed itaque neutrum horum terminos natune, quos di-
ximus fubftantiacfinescffc.eucrtere: fle quod (equitur firma manet in^
diuiduationis natura.
iC. Cur autem animal cum maneat idem in (ubdantia, non rarefiac
augmentationc , ratio patet ex eo quod fubdantia ex fele indifferens
ed ad plures magnitudines,magnitudo autem ei accedens ex dedru itio-
ne aliorum corporum accedit, itavt materia eam comparationem ha-
beat ad animal augmentatum.quam ad plura entia habuerat,ex quo fit,
proportionem fu b dantia: vniuerfalis ad quantitatem in hac partenon
clfc mutatam.
17. Patet rurfus ex didis quomodo fuppofitum dicatur plus in (efe ha-
bere quam natura, etfi eadem prorfushxcfint: naturaenim complexio-
nem accidentium nominat praecise prout complexio ed 5 flefic facit in-
drumentum operationis a natura intentae: & huius quidem ratio vna fle
certa ed, fle nihil ed in ea nifi per (e fle formaliter.
18. Suppofi tum autem ed quod ednaturse, vndequia fic explicat na-
turam vt confundat fimul alia, fi qua alia cum natura coniunda funt,
fle ex eo quod natura ed complexio plurium , neceffum cd fingulomm

naturas cum natura feu (ubdantia effe coniundas, fit omnia accidentia
fecundum fuas tationesin luppofito ede, fle per confequens plura cfle in
fuppofito quam in eadem.

LECTIO
 Liber IV. Le&io VIII. 79

LECTIO VIII.
'
- . .
. _
• V .*!;•{,
De propria achone Jupremi animalis.

1.^ T Lterius patet, quod cum animal pafsionc regatur, pafsio autem

V
a bonis &
malis fecundum naturam id efl,iis rebus quxfimt
conformia vel difformia ad naturam: ncccfle cft hominem fi fit appli-
,

cabilisad omnia, id cft, promptus ad quodlibet malum natura: ample-

xandum, vel quodlibet bonum fugiendum, cxncccfsitatc talem vim
in fe habere , vt pofsint in cerebro ipfius mala naturx quolibet bono ma-
jora,ad bonum fugiendum coniungii &c flmilitcr bonamaiora ad ma-
lum amplexandum , quo ab his ad a&iones delimatas valeat ab appli-
cante impelli.
i. Hxc itaque bona cum malis & c contra cum in rebus non fint
, ,

coniundta, & tamen ipfi debeant apparere coniundh, neque, hoc per er-
rorem, fcd ex inftituto naturx, palam cflin homine efTcvim quaiflabp-
na malis clTc coniunilta poffit ei apparere , & ipfe ex ea apparitione mo-
neri :& non exeo qpod apparitiones Gnt coniun&x ,
qux cum non ha-
beant coniun&ioncm cx coniun&ionc obiet^orum iu. rerum natuta,

non poffunt cx tali coniun&ione , icUfocx vi paturx babere vim mo-

uendi cx coniun&ione, )t ;- ,rr- ! :i

3. Cum autem coniun&iomoucat hominem, upnperhoc quod fic

modus cognitionis rerum, fed quod fipres cognita,etiam ceterx;condi-

tiones rerum, &: in piimis ipfa cxillentia earum fic erit in homine, & fic
moucbunt eum obic&a itaque quatenus cxiflcntia , idell, exiftcre vt
:

cxiflerc ab homine cognofccntur. , ..It

f ;

4. Et quoniam cxiflerc, Giaipfius forni 1 ,& per hoc quodfit ex ille te,
excludit non exiftere cognofccpscxifterc, cognofcit remnon non exi-
,

ftcre, feu.quod tantundem c(l, cxilieosdum extllitnon polle non cxiflp-

re:habcc itaquehomo fundamentum quo ccrtificctur dcomni veritate,

videlicet idem non polle fimul cfTe (84 non eflg. j •
.

j. Cum itaquctumnosintclligercarbitremur,cunmouimusrcm efle,

& non pofTe aliter efTe, fie/te dicendus cft homo CfTe intcllcdliuui . n
6. Rurfuscumcogiyhonoflraorjamrcx fertfibus , fenfusautem inter-
dum adcoimperfedlcmoucantur abrobiedisvvrietfi aliquid efTc perci*
piamus, non tamen ipfius qualitatem agnofcamujjv.g.corpus videmus,
quod an fit viuu m vel smomium ignoramus t vtl fefef moucre agnofei-
mus, fedquod animaji? genusdubkimusi enidensfitnos dognofeere
aliquod plurium cfTe,non diflin&a indiuidualitatc,ideft,vniuerfalcta
notionem habemus , que pluribus fit indiffesena, f; .1

7. Ep componendo hec cum eo, quod tiuiicmfationiseflcognofces.

re vnum efTe aliud , & cognofcerc q ux fun t eadem v ni tertio <fle eadem
inter fe, palam cft jYonliftcm efTe dtfcUrfiuuni s '& ab iisde quibus certus
 80 Inftitutionum Peripateticarum
eft, cognitionem ipfius dcriuari ad aliquod de quo certus non erat, fed

ipfa deriuatione fic certus.

8. Et quoniam eorum qui ignota funt, vtrauis pars indifferens eft in-
telledlui,& intelle&us indeterminatus refpcdu illorum, confequenseft,
hominem hoc difcutfu e* indeterminato fieri determinatum : fle quo-
niam principia determinationis (unt in ipfo, fit hominem fefe determi-
nare, femetiprum mouere.
fle

<>. Rurfus quoniam clarum eft, vnam partem hominis affici ab alia tan-
quam ab obie&o (cnfibili, v. g. manusfentit aliam vel quancunquc ex-
terioris corporis partem, fimiliter odore, auditu fle oculis nofmeripfos
percipimus, fequitur hominem de fefc cogitare fle difeurrere pofle
, fle

per confequens de a&ionibus fuis.fle per confequens fefc determinare

pofle ad agendum vel non agendum.intelledhtdelabentepcrdifcurfutn
ad bonitatem fle malitiam atftionis mox futura:,
io. Mouet fefe itaque homo ad agendum , fle eft dominus fuz atftio-
nis,fle ex boni malique ratione, aliter fle aliter a<ftionemfuam difponir,

quod folemus dicere efle liberum. Eft itaque homo liber,

it. Obiicies, libertatem ex communi hominum notione, confiftere in
eo, quod poficis omnibus requifitis ad agendum, homo poflit ex intrin-

, vel non agere. Rcfpondcrur hanc

feca facultate immediate velle agere
notionem nequeefle vulgi,qui agere & non agere ponit notionem liber-
titiSiMqueilloadditamentOjpofitkommhutrtcjuifttiscitraipJamaflionemj
neque dodtorum viromm,qui in ipfa natura quzfiuerunt quomodo ex-
plicanda foret notio vulgi.
n. Eft autem ctror in metaphy fica, quatenus ponit indifferens vt in-
differens agere, fle efle ineffeihi quod nunquam fuit in caufi.hoc eft
efle effedtum fine caufa.
13. Eft rurfus erronea in fcientia morali : tolleretur enim ratio virtutis,
cuius natura eft inclinare ad a&u volendum, ita vt magis virtuofus fit
determinatiorad volendum redta quam minus virtuofus.
14. Tolleretur etiam perfuafio feu negotiatio fi enim non ex caulis
:

przcedentibus procederet determinatio voluntatis, fruftra impelleren-

tur homines ad vnum magis quam ad aliud fequendum.
ry. Ex diftis confici poteft, hominem ex vi virtutis intelle&iuz in fefe
confidcraii , infiniti fcientii capacem efle cum enim quod additum :

eft, femperfit gradusfle difpofitio in homine ad «vlteriorcm fcicnriam,

palam eft non onerari intelledhim , fed reddi magis capacem per prio-
rem fcientiam quare cum fcientia per additionem crefcerc poflit in
:

infinitum , nccefle eft hominem capacem efle totam , id eft , infini-

tam fimul fle femel comprehendendi, id eft, efle capacitatis abfolu-
te infiniti.
16. Rurfus cum etiam illa, quz ab ho-
inter fcibilia contineantur
mine agenda funt , etiam ad hoc pertingit fcientia humana , vt fciat
quid agendum fic. Et cunafcienriafttprincipiumadliuum, perfeien*
tiam natus erit homo dirigere atftiones fuas , id eft, gubernare vitam
fuam
 Liber IV.- Le&io IX.
fuara, & hoc quam optime, quoniam natus eft fcire quid optimum
1
faiftu iit.

LECTIO IX.

De anima ftpremi animula

, fcu de mente.

i.T} X badenus explicatis facilededucitur,hominem fecundum hoc

JLJ principium eiTcfupra materiei & quantitatis rationes eleuatum:
cumcmm materia quantitatis quidam capacitas fit, quantitas %urx,
figura loco finiatur,omnia harc tempore : clarum autem eft intentionem
& cogitationem hominis in conceptu vniucrfaii ferri circa
quidpiam
infinitis figuris , locis, temporibus, magnitudinibus
indifferens, & hoc
non ex rei ipfius natura , fed ex eo quod fit in mente hominis cuiden- :

tidimum eft mentem piiquid alterius generis quam materiam & quan-
titatem effc, & per confequens nobilius, cum fummis corporibus ac-
cedat.
i . Rurfus quoniam ens & exiftcrc.eft illud quod primo mentem defi.
git, &ad quod capacitasquardameflevidcturjensautcmcxdi&isabftra-
hat & priusfit magno & paruo, tum in rarefiuftis tum in augmentatis, ,

confequens fit, mentis rationem quantitate Sc c omparte ipfiusmatcria

priorem effe & nobiliorem.
}. Rurfus cum tota negotiatio mentis noftrartuocetdiuifibilia
ad in-
diuifibilitatcm , vt patet in numeris, figuris, pungis,
lineisfluperficiebus,
inflantibus , comparationibus , denominationibus
, relationibus , nega-
tionibus, &c. nihilnutcm fit tam diucrfum quam
indiuifibilediuifimli,
clarum vndique eft naturam mentis, quantitatis
natur* efle prorfus op-
pofitam : & cum quantitas in infinitate quadam & confufionc confi-
ltat , mentem nobilioris cflc generis. '

f'
N orr minori euidentia cooficitur,mcntcm cflc principium fubftan-
tiale hominis : cum enim operationeseius manifelle fint indiinfibiles*
quod autem diuifibili recipitur ipfo fatto diuifibile fit ad
diuifiontfm
fit non recipi operationes ipfius in
fubiedfi, quanto, & perconfeouens
mentem indiuifibilem fubftantiamcflc. -
Rurfus Jubilantia hominis
5. fi fit totaliter materialis & diuifibilis'
mens non poteftcffc aliud, ipfa & affctftioncscius, quam modi quidam’
&determinationesdmifibilitat is ; (vt patet de ceteris qualitatibusqu*
ac-
cedunt corporibus;) fed clarum eft non effe tale quidpiam
ex djiSlis, qua-
re neque omnem (ubftantiam hominis cflc materialem fed
expartc
,
r fpi-
ritualcm & indiuifibilem. ‘

C. Clarum item eft , mentem noiwffe aliam fed eandem

, fubftanriam
cum homine: cum enim cffcinftrumcntum ad omnia, includat 'cfle in-
ftwmcnrum ad quadam^ quo confidat ratio animalis,
clarum cfl ho-
minem cflcfpeciem quandam animalis, & per confequens etiam
men-
1
 82 Inftitutionum Peripateticarum
tcm qua eft homo, effe per fc vnum & idem ens cum reliqua fubftantia
hominis. . .

7. ponatur ens diflin&um a lubltantia hominis, non patie-

Et. vero fi

tur i corpore, neque poterit quid piam ex

coniumftione ad corpus acqui-

rere, neque omnino ipfi coniunifta efle «vel enim cntitatiuc,& hoc non
aluer fit quam vnitate fubftantiz i ens enim
fubftanyamfonat :.veI'alio
accidentali modo, quorum nihil commune eft corpori fpiritui. &
8.
’
Dices ciini : fpiritus fit ens alterius ordinis quam corpus, qUomddo
poreftin idem ens concurrere ? deinde, quomodo coagmentabitur ? &,
qux vicinia vnius ad aliam ? Rcfp. quod ficut in quanto vna pars innexa
eft alteri, & habet fubfiftcntis potentiam abfque diuifionc , id eft, pro-
prietatem entis feparati fine feparatione : fic & anima poteft eadem efle
corpori fine confufione proprietatum.

9; Et quopiam in fubftantia corporcaagnolciiur vis quadam nega-

tiuc indiuifibilis prior diuifibilitate i qualiscft a diuifibilitate ad indiuifi-
bilitatcm negatiuam gradatio & connexio, altera fimilis mentem pofiti-
ucindiuifibilem fubftantia ncgatiuc indiuifibili: citra paradoxumvnire
nata erit. .
, .
-.-f.
10. Et quomodo vniet ; nifi fecundum eas partesin quibus fubftantia
ficut principaliter eft in corde,
primario & principaliter remanet, qua
quod eft quidam fons totiusentis ,fic fpecialiter in animalibus eft in ce-
rebro a quo deriuatur fenfus
,
&
motus in totum animal, quafunt iJIas
operationes a quibus denominatur animal.
rr. Cum itaque ceteraaiftiones qua non afficiunt cor vel cerebrum,
non ad intimam fubftantiaru , fic neque cognitionem
feriant vfque
mentalem anima integritatem attingunt; qua vero mutationes in
(eu
hac principia impingunt , afficiunt etiam animam , & fit , non.eandera
ordinationem partium corporearum maxime fpirituum & cordis, fcqui
in homine cxaffe&ionc cerebri, qua in alio animali fcqucretur , fed
ex

proprietate affe£ta fubftantia conformem toti non (oli corpori.

11. Alia vero vnitas quam vt anima fit comprehenfaper fefc in definU
rionc hominis, & per confcqucns eadem ratione &indiftin«ftis pradi-*
catis conftet, in fubftantia quxri non debet.

LECTIO X.

De frofeflu dcftftu hominis, & de ifftM eJJcntU.

l, TjOc itaque extra aleam eft, hominem fecundum animam pa-

a corporeis agentibus : cum enim ip(a anima fit
affcdfio
| 1 ri

fubftantix diuifibilis, qua: corporeis asionibus tollitur ,

Sc
quxdam
ponitur, clarum eft asiones eas quz vfquead fubftantiz
rationem per-

tingunt, eam cxncceffitate afficere, recipi in ea iecundum & modum

ipfius, '
.

a. Confequeni

-yft
 ,

i., Liber IV. Le&ioX» gj

i. ConfcqueiB eft vt fcientiam acquirat :cdm enim non fit alind
quam potentia quidam ad fcientiam tanquam ad perfc&ioncm ipfius,
minifeftum eft immutationem omnem ipfius efle yerfiis fcientiam , vi-
delicet eflecognirioncrii aliquam fcu perfedtam feu imperfedam.
1. Vndc qui negant animam acquirere fcientiam, aiunt eam per
&
pntfcntiam corporis excitari, &
quafi moneri ;(ed excitari mone- &
ri eft accipere cognitionem , acquirit itaque anima a corpore cogni-

tionem. 7
4. Neque obftat experimentum Socratcum de puero ordinate interni*
gato,& ad geometrica rofte refpondente: hare enim interrogatio erat
produdtio fcientix non renouatio : erat enimapplicatio rationis entis,
qui eft inter terminos ad intelle&um pueri, qua fiebat , vt cognofcibile
per rationem entis pueri animi colligarem n,6cficrct quafi aliquid ipfius,
in quo confiftir vis cognitionis & fcientii.
j. Non tamen per hanc fcientiam habet vim motiuam corporis : vide-
mus enim fcientiam fuperari a palfione » fi autem propriam a&iuiratem
hiberer, non pofTet ab vlla vi fui corporis ei refifti fed & non iam homi-
:

nis pars, fed infimm quoddam fuperioris natun fecundum illam virtu.
tem fotet.

C. Confcquens itaque eft, ex animi vi coniungi plura motiua bono?

rum velmalorum ad obiedla fingularia , ex quorum coniun&ione ali-
ter afficitur cor & corpus ad ea bona vel mala, quam afficeretur fi non
haberent coniundtionem di£tam:adeb vt pccm & voluptatis vis fit illa,

qui mouet hominem , cum firmHfimam rationem videtur

etiam tunc
fcqui ,
hoc profequi & illud fugere , non eft
quia fcilicet efTe rationabile
aliud ,
quam plus iucundi cum hoc , cum iilo vero plus pernofi efle
coniun&um.
7. In vi itaque horum immutatur homo, & aliter agit quam fi intef-
lefhim non haberer. Neque ad hanc connexionem bonorum cum ma-
lis, vfquc a principio.rationc fertur, feuvialiquapropria,fcd priuenta ca-
fuquodim feu difpofirione oL-mia obic&orum & caularum corporea-
rum fiueinmnfecarum fiue cxtrinfecarum.
8. Difpofirionem porro hanc in anima ad quam fequirur operatio, di-
cimus voluntatem &
primam inceptionem, voktioncm, quam palam eft
eflerelidhmex judiciis pricedentibus , maxime iisqui circa bonum &

malum verfantur, cum per hic hominem efle determinatum ad aiftio*

nem pareat.
9. Ex his patet, vndc deficiat in opinando anima cum enim non fuis :

corporum agitatione obic&a occurrant animi , fiaffe-

quafi ncruis, fed
dtus circarem aliquam ita premit hominem ad adlionem , vt non per-
mittat fpatium in quo obiecla poflunteo ordine currere quonecefle eft
ad demonftrationcm,ncccflum eft hominem prius adagendum defeen»
dere, quam habeat abfolutam euidentiam quid fit agendum.
10. Hocfi per reflexionem fiat, videt homo fe incerto moueri, fed pa-
riter hoc naturam requirere vt cx apparentibus moueatur. Vndc
videt
1 »j
84 Inftitutionum Peripateticarum
nihil incongrui facit: aft fi fine reflexione fiat , accipit homo incertum
pro certo,quod eft opinari : dicit enim hoc efle,quod vt dicat non habet
caufam determinatam.
ii. Ex hac przcipitationea&ionisaccidit hominem alium mclius^lium
peius operari , fecudum
quod vnus alio frequentius vel grauiiis adtionem
fuam przcipitat. Et qui proxime quidem ad euidentiam quatenus natu-
ra patitur accedunt, faciunt vltimum potentis
fuz,quod eft cum virtute
operari, qui vero plurimum recedunt, vitiofi appellantur,quos inter me-
diusquidam hominum ftatus,in neutram infignis prtem verfatur.
ii. Clarum eft itaque vnde defcdtibilitas virij oritur in noftro genere:
ex eo fcilicct, quod nimia praecipitatione corporei motus generantur

opiniones falfz vel fequiores,vnde confcquens eft, hominem non folum

de imperfecto ad perfe&um mutabilem efle , fcd etiam de bono in ma-
lum, Sc e contra : fi enim falfum opinatus eft , adueniente lumine poteft
ad verum deduci: & fi verum apparentiis inuitantibuj fecutus eft, ab aliis
euerti poterit.
13. Vnde aliquam in anima efle cum enim quae
patet oppofitionem :

anima: infunt mediante vi effindi ipfi inhzreant , palam eft ex ipla entis

ratione dciumendum, quzin anima fimul confidant , quznon. Et da-'

rum quidem eft.contra entis rationem efle,vt idem fit & nonfit.-eorum
vero quz funt, omnia in entis ratione conuenire neque albu & nigrum, :

lucem & tenebras, calidum 6: frigidum coexifterc quicquam repugnare:

quare nequevt fimulfint in anima quicquam vetare, fcd idem efle 6c
non efle, quod eft affirmari Se negari, omnino repugnat.
1 4 . Cum itaque homo non patiatur repugnantiam in fefe ad quzhbet
alia fimul habenda in animo, fit vt omnium rerum fit capax Sc cognofci-
tiuus: cognofcerccrgo poterit quid fibi furam: bonum fit, fiu in quo

ftatu perfeitiffime fefe habeat : neque dubitabit ad hoc fibi omnibus

a&ionibus efle connitendum.-quare contra naturam gubemabitur,fi fi-

cus quarti ad hunc vltimum finem acquirendum conuenit , agatur,

if. homo hominem, fiuc fuperioraliquapoteftaseum re-
Siue itaque
gat, contra naturam reget , fi abftiahat iplum ab hoc fummo bono. Et
quoniam natura agendi principium eft,homo quantum poteft fife ad re-
dirudinem erga vltimum bonu reducet, Se refiftet operationi contrariz.
i6 Etfi itaque homo fit inftrumentum natum ab alio moucrificutcz-
-

tera animalia erit tamen cum hac differentia j vt cztera animalia ad fi-
,

nem mouentis fine refpe&u ad proprium bonum moueri nata fint , ho-
mo vero nonaliterad finem mouentis regitur, quam quatenus idem eft
motus ad proprium bonum hominis.
17. Eft itaque homo inftrumentum aptum natum ad vniuerfalitatem
a itionis, id eft, ad quidlibet agendum, modo fit in ordine ad bonum
proprium:fru ens ex partibus ordine pafliuo Sea&iuo, id eft, quz fefe
ordinare poffint, connexis : fcu tandem ex anima rationali corpore ani- &
mali conftans.

INSTITVTIONVM
 Continens eam Metaphyfica: panem, quae agit de fubftantiis i
materia abftradis , &
de operatione entium.

LECTIO I.

De anime a corpore feparatione.

Q& X didis cuidens eft, animam humanam diiToIuto

A corpore non perire : cum enim in corpore exiftens
S habeat immanentes adus, qui corpori non poflunt
SB conuenirc,neccflum eft vt vim entis feu fufceptiuam
$9 exiftentix ex propriis habeat: cum itaque nihil requi*
3» raturad exiftendum in rciam exiftentc.nifi vt infefe
habeat vim fuftenrandi exiftentiam, ptearqucfublatocorporenon
colli
hanc vim ( poftquam eft in ea praeter corpus patet animam ex dcfcdu
)
corporis non deficere.
Adde quod cum non fit alia fubftantia!isdiuifibiIitas,quamformx
& materiz-, materia autem non fit neceffaria ad exiftentiam animz.nul-
fubiedo exiftentix, quatenus exiftentia in anima eft,
la eft diuifibilitas in

mediante qua anima poflit ab efle alienari.

3. Videmus quoqueomnem mortaliratem corporum velexcontrarie-
tatenafei, vel ex diuifibilitate continui fubiedi, quorum cum neutrum
in anima feparata reperiatur
,
piam eft eam non effe fubiedam cor-
mptioni.
4. Obiicies :anima in corpore eft capax exiftentix, erit capx adio-
fi

nis feu virtutis motiux, ficut partes quantitatiuxetfi

communem exi-
ftentiam habeant , tamen in fefe inuicem agunt. Refpondetur
partes
quantitatiuas accedere fubftantix iam perfedx prtes autem formales
,
faltem eflentiales.non fupponere fubftantiam conftitutam,
vnde vis
adiua non fequitur vnam aliquam , fed omnes.
j. Dices, exiftentiam quoque fupponere omnes prtes entis, vt
entis;
quareneque anima exiftentix erit capax in corpore. Refpondetur
adio-
nem competere animx in corpore ficut exiftentia competit: exiftentia
enim non facit animam dum in corpore eft efle ens eft enim primo ro-
;

tius,& totus homo eft ens : facit autem animam efTc quod poflit efle
ens:
I iij
%6 Inftitutionum Peripateticarum
principium quo
Sic quoque non cft abfolutc principium agendi , fcd cft
quam fincipfa fore*,& per contequens hiet cHe a quo pofi
adiio fit alia
fit efles.oon autem 1 quo fit adtio. •• ;• *.
. v •„

6. Patet "rurfus animam feparatam non e(Te vere idem ens cum anima
incorpocc, ffd mutatam: irfprimb enjm erat corv
effc lubftantialftcr

iunfta corpori rubftantialiter, & vna cum illo

clarum aqtejp c(lfa<2a
:

effc mUtaWm.maxime cum

diuifionc cum pro vna marieiit plura , rdm
fubftantialiserat ipfavnitas,ficut in prxfcnti,cumanimanon quanti-
tate , fcd identificatjcfacidbjrcit
fnbftantii corpori.
7. Rurfus an UTuiamleparata.clt immediatum Sc adxquaturofubie-
dlum fuae cxiflemix, currt in corpore ipfcbomocrat ens, animavero
tantummodo pars entis, (cu quo ens. Eli tamen ratione idem ens, cum
confiftat ex iis qus in corpore habuit.
8. Obiicicsi Incorpore non habuit vim fufceptiuam exifientix in fe:
ergo neque extra corpus habcbit:panenim &
ens totogenere differunt,

&diuerfaab inuicomfimt.Relpondetur,qUodficutin partibus continui

manifeflumcfl, quod nequefunt entia, neque tantum partes entis, fed
quidmedium quodficfit pari, vt polTit effc totum quoddam : fic nihil
repugnat in partibus formalibus effequidpiam, quod fit de f idlo pars,
& tamen poflit effe totum, &
fit medium quiddam quod habeat fatis

infeadeffe totum, non tamen fit totum. Vndc,cumanima feparatur,

non additur illi aliquid quod faciat eam magis capcem exiftenttr, fed
quod impediebat eam ab exiftendo.
tollitur abipfi
cupirde anima
3. 1 Qui vero qualemqualem notionem fabricare fibi
feparatai fceum perpendat obieftum illud quod vocibus
hominis vel

animalis vt fic correfpondet,quod cum viderita loco & temporeab-

ftraherc,& fola terminorum ncceflitatcfubftantiam cfTc, etiam quid-

piamtide de anima feparata concipiat.

ro. Deinde aliquam propofitianem per fe<iotara,& maxime nattira-
lem intueatur , in qua cum contemplatus fuerit obiedum cum fua pro-
pi ia cxillcntia , & quafi per illam inefle menti , cogitet animam fepara-
tam e (Te fubftantiam efTen tem quzeunque alia peripfam exiftentiarum

connexionem.
n. Tandem cum in corporibus aduerterit motum cx qualitate mo-
uentis,& quodam impulfu proficifci.pulfumque hunc rurfus ab alio
pulfu deriuarii &fic vfquead primum motum Sc vitra cogitet animam :

cfle principium quoddam talis impulfiis quale quale illud efledebeat.

,

ix. Quod de animx fubfhntia didtum cft, dubio procul de propriis

ipfius accidentibus intclligi habet cum enim ab ipfa fola pendeanr,
:

cum ipfius quidpiam fint , imb iplamet anima , ipfa fine iliis imper. &
fc&ior fit , eandem cum ipfa fortem fcquentur ,nifi fpccialis aliqua ra-

tio intercedat.
jj. Quacunque itaque in mortis inflanti homini inerant fecundtlm
animam , in feparati manent. Omnes itaque refolutiones feu iudicia
ipfius, flue fpeculatiua, fiue pradlica,in ea reflabunt, quae cum fine
apprehen (Ionibus
 Liber V. Le&io II.
apprehenfionibus inefle non poflint, etiam illas in ea permanere con-
Cumque omnia qui fequi nata funt ex his, fai habent connexio-
flat.

nem cum his ex vi horum infint animi (eparati , fcientiam ad ea om-

,

nia extendi neceflum eft: huiufmodi itaque eunda qui lemelinfucrunt

neque deleta funt poft
,
mortem eunda remanent.
14. Cum itaque in anima fit capacitas infinita apprehenfionum quo-
i

que nulla inter fefe oppofitio '• neque alia quidem oppofitionifi contra-
didionis,qua cflc.&non cfle idem perhibetur , omnes qui tota, viti
alledi funt apprehenfiones & iudicia non retradata,ncce(lc eft manere,
nifialiqua fpecialis caufa obuiet.
ij. Tota itaque anteadi viti ratio, omnes notitii particulares fami-
liaritatum & aliorum indiuiduorum, omnes fcientia: & artes in viti
comparati poft mortem fuperfunr.

LECTIO II,

De fcientia anima feparau ,$) unitate ipfius cum anima.

1. T~ T Jtc autem omnia, cum itafintinanima, vt aliquando non,

1 I fuerint
,
palam eft ita ei coniundacffe, vt illam fine illis. effc

nufquam fit repugnantia. Quare modo caufa fit, diuidi ab eapofle:

itaque aliqualis inter animam & ea qui illi infunt diuifibiiitas inter-
cedit. ,

i. Non ea qui inter partes cqntinui, cum vtrimque indiuifibilitas re-

periatur, continuum autem cxindiaifibilibusnon coalefcat.Scd neque
illa qui inter materiam & formam intercedit, cum anima, qui prior
eft.pricxiftere nata fit, & quicunque adueniunt,enti iam exiftentiad-
ueniunt : fed neque ea qui inter fubflantiam & quantitatem reperitur,
cum quantitas infictanquam aliquid cius quod eifc habet, cognita vero
per modumaliorumqux iam prius exiftunt.
} modus diuiubilitatis qui in corporibusnon re-
Specialis itaque cit
reum enim corpus effi-ntialitcr includat poten-
peritur, ficut oportet
tiam , vnitas corporis eft per piiuationem adus ex vna parte, vnde (equi-
tur vnitas adus in compofito anima autem feparara adu tantummodo
:

& exiftentia conflatur, vnde vnitas ipfius ad aliud adu exiftens, debet
e(fe, quomodo adus adui coniungi poteft, hoc eft, per idcntificatio-
nem, feu per communitatem eflendi: & hoc modoinfuntanimi fepa-
rati quicunque infunt.
4. Ex quibus in primis hoc conflat, animam feparatam cognofcere
femctipfam cum enim incflc cognofcibiliter in hoc ab aliis tneflendi
:

modis diftinguatur, quod in aliis quod ineft,iam non eft in fe quid piam,
fed cius in quo eft, cognita in cfTcndo non perdunt efle quod erant, etfi
acquirant e(Te illius quod non erant: calor enim in calido, calidi quid-
piam eft, neque effe fibi proprium habet: calidum vero quod fentitur
 88 Inftitutionum Peripateticarum
, vt fcntiens fciat
fic cft in fcntientc calidum ede , ipfum itaque calidum
effe inrerum natura , eft in fentiente.
5. Similiter anima exiftit fubftantialiter, quia cfle fit quidpiam anitfi*:
rurfus, animam cfle , eft in anima quia cum anima fit poteftas quaedam
:

edendi qua; exiftunt, anima exiftens propter intimam coniun&ioncm,

non poteftnonadcde anim* fecundum hanc ipfiuspoteftatem, quod
eft non pode non intclligi-
e. Rurfus cum omnia fint in anima qu* fupia memorauimus , nece /1
/umeft etiam illaomnia in anima cognofci. Et quia clarum cft in fyllo-
gifmo conclufionem non eflealiud quam ipfas prxmiffas , omne id co.
gnofeitur ab anima feprata, quod cft dcducibile ex iis qu* funr in
anima.
7. Et quoniam ea eft vcritatum'conncxio,vt ex qualibet omnes reli-
quae carenadm educi po/fint ; fit animam , qu* quamcunquc veritatem
fenfibilem cognofcit, omnia prorfus cognofcibilia nouifle , id eft , om-
nem animam prorfusomnia penetrare.
8. Si cniminfansaliquisnunquamfuumedcagnouit,omninoin na-
turam hominis non cft credindus peruenifte : nam cum in ipfis nobis
fentire vel cognofccrc fit ex pa/fioncab alio , fcimus aliud ede , quia/ci-
mus nosabeopadbs:fed fi fcimus nos abeo pados, iam fcimus nos ef-
fe .- prima itaque cognitio etiam in corpore includit cognitionem no-
ftri ipforum. .
^ ..

9. Et cum padlo fit participatio rei a qua patimur, necedumeft rem

ede in nobis quando eam fentimusi &
quoniam non denominat fecun-
dum propriam appellationem ,fed fecundum qualitatem ciusin quo cft:
non enim dicimusoculum album , vel ligneum, fcd videntem album
vel lignum, neccdum cft vt infit tanquam aliud & tanquam de natura
,

ipfius fentientis : fcd in corpore anima non cognofcit fcmcripfam fed ,

corpus (eu hominem, quia ille cft qui cft , & non ipfa vt ditftum cft.
,

io- hanc cognitionis vel fieri per fingulos

Obiicics multiplicitatem
quafi nodos & articulos, ita vtquicquid nouo difcurfu in hoc mundo
cognofcibilc erat , idem nouum quodammodo additamentum fit in
anima , vel fieri vna fimplici cognitione ,qu* eminenter vna quodam-
modo formalitatc has cognitiones omncscomprehcndat:horumau-
tem neutrum videtur pode dici: non prius, quia infinitas qu*dam forer,
vel adtu quod cft impodibile, vel potentia i & tunc continuitasa/iqua
foret, & principium motus continui fcd neque pofterius; tanta enim
:

vniuerCiIitas non videtur habere aliquid fuperius»

11. Rcfpondetur modum anim* feparat* aliquo modo continete
vtrumque , etfi neucro modo formaliter fefc habeat cum enim partes :

in compoficione formali non fint adhi, palam eft neque pode ede in hac
compofitione cognitionis anim* feparat* nodos formales & articulos
difeurfus. Rurfus cum vna pars non fic extra aliam, fcd omnes periden-
tificationem quandam fibi coalefcant,non poteft ede aliqua continuitas
'
inter partes in potentia. -

lx. Patet
 Liber V. Le&ioIILj.J \ !

89
li. Praeter quam quod hzc potencianon eft talis, vtfit aliqua caula
naturalis ad Tcduecndam iplam in idtim,fedeftfoJutnmodo defedibi-:
litas aliqua adus.in quam nulla fit potentia adiua,przterfokm
logi-
cam, aut creatricem qua: nunquam fitaduta. '

>}»•• Eft itaque compofitio quardamadualis metaphyfica,in

qua fit lo'
qica poflibilitas, vt quidlibet horum pofterius cognitorum poffit abefle,
finelxfione przcognitorum: fic tamen , vt nunquam pomt continge-
re vt in a dum reducatur: quare neque eft vnius formalitaris przcifa
contemplatio, quzprarcontSneatiufinita, neque adualis aliqua infinitas
•'
aut diuifibiliras naturalis. . .
. .

14. Comparari autem poteft compofitioni metaphyficz graduum, in

qua videmus Petrum vel Bucephalum cum infinitis entibus vd anuna-
libos fic conucnirc, vt multiplicitatom nullam inde trahat-, & tamen
mente nonum aliquid fcmper capere valeamus. ,

~
ijjil .
••
:tr't . ~3 :.‘rrt. i ;
-! rrrr ' ; .
sui t •

LECTIO: III.

De eminentia afluum animte feparau fupra aflue quos exercet in corpore.

1. Tq X didis conflare potcft fimphcem intuitionem 4

, feu inexiften-
i tkim rei in anima, pto compofidoneillaqurin indiciis noftris
reperitur feruire. >: ,"‘'v > ,• „ ,

2. Patet quoque a dualem intuitionem vninet&lementiiim, abunde

difeurfus ncceflitatcm fupplere.

J.
Patet item cum eadem nullum memori* vel reminifcentiareffede-
fcdum nullam conftitutionis vel formandarum idzarum efle neceffi-
,

tatem : & tandem quicquidhlc anima feparatis adibus & tempore effi-
cit, fimul vnicaque opera illic non tam fieri quam exiftere.
4. Rurfus cdm per reflexionem quzm corpore cogirauimus vitra fci-
mus nos cogi tauifTc, fic vt vl rimam reflexionem nunquam poffimus
cognofcere , ctfi infinitas biberemus > anima fc prata fimplici
ineri-
ftentia fui in fe> omnem fuam cognitionem neceflario videt fine vlla'
reflexione.

j. Rurfus ptet animam fcpraramalio modoexcellere locum tem- &

pus,quam incorporer cum in eofolummodo abftrahatabiis*xtra vero,
eadem comprehendat :uniuerfalis enim hzc & a dualis cognitio om-
nem locum & omne tempus intra animam collocat, ita vt in omni lo-
co agere fimul & femel, quantum ex hoc capite eft , & pro omni tem-
pore prouidere poffit : quare author quodammodo & gubernator loci
& temporis eft.

6 . Patet prxtcrea efle adiuam cx ipfa fe cum enim omnia compre- :

hendat, non indiget fenfu , ficut in corpore ad infinitatem illam indiui-

agnofeendam , fed nouit vfquc ad vltimam quanti diuifibiii-
dualitatis

tatem, quicunque ad adionem requiruntur: nouit quoque quid fibi ip-

> m
90 Inflituttonum Peripateticarum
ipfimet.bonumGr.vnde & &
potentiam voluntatem adualem exna-
tiira fei habet, quxibla requiruntur ad agendum rpotemia enim ex pura
[cientia dependet,: &
quifquis impotens eft, ignorat quid ad talem effe-
dum conhciendumfibi agendum fit.

7. Ex. his tandem efficitur, voluptatis &

doloris proportionem extra
corpusjinfinitamcflead eam, qUxeft in corpore : cum enim voluptas
nonaliud fit quam bono habito , ex quo fequitur adiuitas
iudicium de
ad illud fruendum & retinendum, &
dolor tantundem circa malum’
quod repellere cupiac anima fiue modum eflendi animx cui proportio-
:

nali funt adus contemplemur, eft fuperioris rationis id eft infinitae , ,

eminentiae, j-
8. Siuc firmitatem & euidentiam cognitionis, cum ex antecedentibus
& confcquentibus omnis cognitio robur accipiat , ex ncccffitate infini-
tam excellentiam fortitur omnis enim cognitioammx fcparatx infinie,
:

ta habet fecum connexa ex quibus confirmatur.

5. Siuc eminentiam fupra tempus & locum, pari gradu exaltatur: fiue
tandem vim admiratis, perit omnis comparatio. Quare minima flue vo-
luptas fiue dolor fiiturx vitx ,
etiam abftrahendo a perpetuitate nihil
comparabile vel confiderabile patitur in hoc (latu mortali. '\

10. Rurfus ex didis colligitur, omnes animas feparatas , vel certe pie-
rafque, meliorari in hoc, quodquxeunque iudicia falfa toto vitxdecurfu,
confciuerint , ea per feparadonem exuant cum enim excellentia anima:
:

feparatz fit immenla iuper animx coniundx vires, & conexio omnium
veritatum ftarimeum feparationc imprimatur, necefTe eft verum iudi-
cium de omnibus imprimi: cum itaque contradidorix non poffint fi-
mulin anima confiftere, necefliim eft iudicia falfa expelli, & emendati
quoad hoc vniuerfaliter animas.
11. Neque minus cuidcns eft, inter animas futuram aliquam differen*
tiam ex vi ftudiorum qux in vita funt profecutz: cum enim dum in cor-
pore viuimusvnus intelledum magis exercet circa vnam rem , alius cir-
ca aliam, ficut autem primus adus agit in animam cognitionem rei , fic
fequentes adus non poffint non augere hanc cognitionem, eam ma- &
gis perfede animx imprimere : confequum eft, cum hzc omnia nccdle

de cleuatione qux fit per feparationem participare, animam perfe-

fit

dius cognofcere etiam in feparationc obiedaconfueta quxeumque &

ab iis pendent in debita proportione, quam alia,vnde fit fcientias h!cac-
quifitas non fol um manere in vita futura , fed in eadem proportione in
futura vita effc, qua fuerunt in ifta.

• Ut !•*

LECTIO
• •
I
 Liber V. Le&ioIV, 5>i

, I/ECTIO IV.
De felicitate tj) infelicitare animarum
immutabilitate earundem.
j'exaratarum
, &
i. T 7 T quoniam affcdus in anima non funt aliud, quam iudicia ad
1
i J quz fequitur , vel nata eft fequi operatio , & quo fortius cft iudi-
dum, eo magis nata cft ex ea (equi operatio.fi fitiudicium circa bonum
vel malum: fit vt affcdus erga notos & amicos, & reliqui quos habui-
mus in vira, manfuri fint in futura
:
quare& melius cognofcemus Sc ,
magis jucundabimur in parentibus & amicis quam in exteris
aliis ,

paribus.
. Et quoniam affcdus manfuri funt, & quidem in ea proportione
in qua fuerunrin vita : fequitur eos quiin hac vita deledati funt iis rebus
& Icientiis, quibus potiri nara eft anima in feparatione, v.g. contempla-
tione naturali vel Ipitituum abftradorum prarcipuc cum magno affe-
.

du , etiam ingentem voluptatem habiturosefle in ftatu feparationis, ex

perfedione cognitionis qua fruituri funt.

3. Qui vero fele corporeis voluptatibus totos tradiderunt, ingenti do-

lore ex impoflibilitate harum voluptatum afficiendi funt.
4. Obiicics , quod vifurx fint animx feparatx indignitatem talium vo-
luptatum , &
per confcqucns corredurxin fele huiufmodi iudicia erro-
nea &
falfa, neque babiturxtalcsappetitus.pcrquostorqueantur.Rcfi

pondetur hos dolores non fequi ex iudiciis falfis , led inordinatis : fimiles
7.
&
enim volupt ites bonum efle corporis hominis, ( cuius appetitus eft
appetitus animx verum eft : rurfus fuppofita deordinatione animx, ve-
)

rum cft conformes & bonas effe has voluptates etiam ipfi, liquitur au-
tem dolor ex eo quod iudicia Ceu affcdus circa ifta, fit maior quam pro
proportione reliquorum defideriorum qux prxferri deberent.
5. Vndefir,vtquodanimavidcathxcobiedacfleindigna &poftha-
benda potioribus, augeat pernas ipfius.dum neque poteft ceffire defidc-
rare quxdefiderat.ex exccffu quem habent hi fupra exteros affedus, &
tamen eos videat efle indignos.
. Prxterea ex didis elicitur, nullam ex corpore, vel corporum muta-
tione poffc varietatem animabusin ftatu feparationis contingere : cum
enim mutatio a corpore in animam non cadat.nifi propter identificatio-
nem animx cum corpore, hxc autem idcntificatio delinit per ftatum fe-
paratiopis., confequens eft nullam acorpore adionem vel mutationem
pofle in.animam prouenire.
Sed neque anima ex fefe principium mutationis fui habet , non
ideo duntaxat quod indiuifibile non polfit in femetipfum agere , fed
etiam, quU cum mutatio animx non polfit eflialia, quam velfecundum
intelledum vel fecundum voluntatem > intellcdus vero ponitur omnia
... - m ij
pa InftitUtionum Peripateticarum
vnde neque ignorantiae , neque Bouz
ftmul & perpetuo cognofcere ,

voluntas autem ab mtelletfu

locus «natura rei pertniffus eft:
{'cienti*
adaequati gubernatur in ftatufeparationis:
vel non eft diuerfa , vel certi
confequens mutationem nullam in anima feparata poffe fui ratione
eft

ex natura rei euenire. „

Sed neque ab alio fpiritu fme intermixtwne

corporis : cum enim om-
8.
tales etiam erunt eorum operationes : effe-
nes fpiritus fint indiuifibilcs,
autem ifidmifibilispofitis caulis omnibus in eodem
inftanttexfteJ
rus
ccflitate exiftit : vnde fi quid inter fpirkus agendu fit, id omne in vndin-
alia poft modum adio incipi nor»
ftanti ita adum & perfidum eft, vt
poftit : fi enim incipit ,vel caufse prius erant adxquate polit* , vel non*

Si erant i ergo Sc effedus pofitus erat : fi non erant ; ergo mutata eft ali-

qua caufarum vt iam inciperet agere : & non harc, fed illa eft prima mu-*

tatio, de qua inflandum, an caufe fuerint prius pofita?.

rurliis
eft motus
9 . Sidicascxpedare fpiritum certum tempus:primd,tempus
corpore. Deindeciim inter fpiritus tempore nihil
mutetur,
&non fine
agens per rationem non potuit «pedare tempus quo nihil mutaretur.

Conftans itaque eft nullam mutationem « natur* vi in anima feparata

pofle exiftcrc. ,
10. Quorum omnium de anima didorum collectione ht vitam no- ,

ftrameffe gradum ad icernitatem , fle prout fegeflerit homo in hac vi-

ta, tali eum poftea vfurumeflexternitate benefacta fiquidem Sc prae-
:

mia, culpas quoque Arpccnas pariter efle aeternas.

11. Demum qui optimi vixerit , optime fe in futura vita habiturum:
qui peius, peius:qui
qui melius, melius qui bene, bene qui mali, male :
: :

peflime, Sc ipfos qUoque peflimi perennaturos : adeo verum eft entia

nolle male gubernari.

lecYio v.

De natur* exiftentia , & unitate ipjius cum tnte.

-r-i x didis clarum eft corpora omnia, &ipfam animam lepara-

,
quoeuidens
tam nonnunquam efle,& aliquando non fuifle:«
notionemaliam eflea notione illius entis,de quo
cft.eflcndi (eu exiftentie
dicitur, cum negeturdeeo,& cum
de omnibus fubftantiis adeo differen-

tibus fecundum eandem rationem dicatur eas effe.

i. Pr*terca fi Petrum vel hominem
non efle , tantundem foret atque
Pctru m nori efle Petrum, vel hominem non efle hominem, eflet propo-
fitio dcftrudiua &
fui, per confequens impoffibilis, nunc autem lapiens

eft, & ad fcientias pertinens.

j. Sed neque contradidionis, feu affirmationis & negationis
vnum
& per confequens Logic* difciplina, Se totius
aliquod fubiedum foret;
fundamentum fublatum foret nihil itaque euidentius
humani dShitfus :
 Liber V. Le&ioV. 93
eft
,
quam ratione fcu definitione diftingui exiftentiamab ente
quo
de ”
dicitur.

4. Eandem tamen re, & a<3 u, «c quafi numero , vel fubie&o ab ente
cuius eft d>ffcrre,?quc impoflibile elixum fic fingula effent entia,
totum
itaque non foret vere vnum & ens, vt fiiprainfimilidedudhimeft.
J . Nihilominus cum ens reaple acquirat & perdat exiftentiam fieri :

enim cfl accipere exiftentiam, deftitui eandem perdere : euidtns eft diui-
fibilitatem realem inter ens & exiftentbm intercedere.
6. Sed hxc diuifibilitas minor eft qualibet earum quxha&enus expli-
cata: fune: tum quia in reparatione neutra pars compofiti reliqua
eft,
tum quia exiftentia extra compofirumnon eft intelligibilis , cum fit vl-
timaadhialitas fcu actuario. Etficutvulgo diciturquodvnionon
po-
tell in telligi extra compofitioncm, neque aiftio fine termino,
fic neque
elTe abfque eo quod a&u fit , Se pcrconlcquens faciat eflc quxperip-
fum funt. 1!

7. Tandem cuidens eft,fingulorum.& omnium entium perfe&ionem

efleexiftentiam: cum fubftantiarum omnium ratio, vtfupra explicatum
eft, non fic aliud quam eflc talem capacitatemexiftendi, vnde
habent
rationem potentia: ad ipfam , vel magis quafi rationem potentia:, cum
habeant vim terminaciuara inccllctftus quod quidditatem dicimus,
,
quam potentia non habet. : Jjr .

8. Nihilominus quoniam hxc. ratio non eft aliud quam difpofirio Sc

praeparatio ad eriftendum , exiftentia non duncaxac eft pcrfeiftio, fed
fi
pcrfc&a foret, cflet totaperferftio cuMibct entis cuius foret.
9. Sequiturcxdidfis.nullumcnsex iis qua: modofiint,modo non funt

efle a (npfo, led omnia requirere caufam aliquam vt cxiftanc cum enim :

modo fint , modo non fint , cuidens eft notionem quae in iis prxluppo-
nitur ad eflc, Sc de qua dicirurefle, ex fefc eflc indifferentem ari efle Sc
non efle: &,quod lequitur, pofitahacnotione, non poni efle.feu ens

non efle cx vi huius notionis, Sc aliud proinde requiri, quo pofito neccl-
iarium fit efle ad eam notionem applicari. Ab cxtrinieco itaque cfi*qued
hxc entia exiftant, & non ab incrinfeca eorum natura & vi.
10. Et quoniam notio hsec indifferentiam fuam non aliunde, led a
fe ipla habet, quandiu habet eflc , tandiu neccfle eft caulam extrinfecam
facere vt exiftat: quoniam enim necefliras exiftendi ab extrinfeco eft,
ablato extrinfeco non amplius eft: Se quoniam abindiffcrcncenonfe-
quitur aliquid, ab intrinfeco non habetur exiftere, Sc quod fcquicur.fi
ablato extrinfeco exiftat , » ipfum exiftere,erit effeiftus fine caala.

' " . .1
iit i,! ibi: ,

•
' *
,

: .aajodav- ..niruiieu'.

m Mj ai

jr
94 Inftitutionum Peripateticarum

LECTIO VI.

Ve Dei exiftentia , (implicitate , gi atemitate.

T\ Vrfum fcquitur effe aliquod ens, cui impoflibilcfit nonexifte-

rc . enim effefkus fit quia aliud eft , clarum eft idem non
Cum
poffccfle caufam fuipfius : fcd etfi poneremr duo effe fibi inuicem adae-
quate caufam effc&um , poneretur idem eflc fibi caufam : fi enim A,
&
eft.quia B eft.&rurfus B, eft, quia , eft, clarum eft A , effe, quia A, eft,
A
id eft , eflc fibi caufam & effe&um-
x. Quare cum ea qux poffunt non effe, indigeant causi extrinfeca vt
ftnt, neque omnia poffnt habere caufam extrinfccam,nifi
aliqua duo fint

fibi inuicem caufx,fequitur effe aliquid ouod non

indigeat caufa extrin-

feca; &perconfcquens ab intrinfeco

habeat non poffe non effe, cuique
fit impoffibile non effe.

j. Rurfus cum impoflibilitasnon exiftendi ferat fecum exiftentiam:

impoflibiiitas autem fit inttinfeca tc effentialis enti, cui ineft , (equitur

etiam exiftentiam effe effcntialem tali enti.

4. Cum
autem exiftentia fit xqu£vniucr&lis atque ratio entis, ens au^
temfit vniuerfaliflimumprxdicatum cius in quocft,fequiturquod exi-
ftentia fit vniuerfaliflimum prxdicatum entis, cui eft effcntiale.
5. Ex alia vero parte,quoniam pofiti exiftentii completum eft ens quo-
ad effentiam, neque vllum prxdicatum effcntiale aduenirc poteft exi-
ftenti, fed omnia pnefupponantur exifteatix, clarum eft gcncralifsimx
rationi entis cui effentialis eft exiftentia, nullam differentiam effcntialem
poffe aduenirc, & per confequens inter entia quibus exiftentia eft effen-
tialis, nullam poffe effe effcntialem differentiam, hoc eft vnicum tale ens
poffe exifterc.
v
6 . Eft itaque ensaliquod a (eipfo effentialiter exiftens.quod cum vni-
fit, ncccffe eft ab eo omnia reliqua ortum & exiftentiam
cum habere:

tale autem ens concipimus effe quod Deum dicimus datur itaque :

Deus.
7. Ratio itaque exiftendi Deo eft , quod exiftentia feu effentia ipfius
diamctralitcr &
contradi&orie opponitur V
non effe , non in iptelletftu,
ficut chimxta opponitur nort chimerx , neque in potentia , ficut homo
non homini, neque in adhiquafi irradiato ficimprcffo tanquam figil-

lo in aqua, ficut noftrum efse& non efse ,

currere & non currere , fed
in rcipfa, fumma & vltima adualitate, fubftantialiter , per ipfam ef.
fentiamefsendi, & exercendi ipfa exiftendi ratione femetipfam fubftan-
tialiter & concentraliterin fe, & circum (c,8c fu perfe reflexi, exercit£,&
exercente.
8. Hxc eft foliditas & ftabilitas primi entis & Dei, , ceterorum vero
omnium ftabilitas non eft alia, quam ab ipfo pendere & efse.
5. Habetur
 ;

Habetur ex
Liber V. Le&io VI.
dicris eminentiflima Dei (implicitas
n
& iadiuiCbilitas,
Cum enim cflentialisfic ei extftentia > cxiftentii vero nihil neque prius:
in re efle pofltt, neque pofterius, clarum eft Deum ita ciTe exiftenciam vt
nihil przterea formaliter fit.

to. Non itaque corporeus eft , leu compofitus ex partibus fefc exclu-
dentibus : corpus cnim.dum habeat cfle in partibus^x neccflicateinclu;-
ditaliquid przter exiftentia mdiuifibile ab ip&.. .

»i. Tantundcmcftdecompofitionc ex materia & forma ,fubie<fto &

accidente hzc enkn tum ab cfle quippiam dkiifibilc includant, non
:

poflunt efle pura exiftentia. i u d. . : r .

*a. Sed neque compofitioni ex genere & differentia locus eft, cum ea
cum fundamento in rcmulla itaque
differentia accedat ad genus, falcem
prorlus eft compofitio in Deo.

13. Sed qusecunque in intelle&d noftro eft circa Deum prouenit ex

,
puro dcfe&u noftri inteile&us, non adxquanris eflenti* diuini fimpli-
eitatem: eft itaque Deus purum efle, pura a&ualitas, purus candor lucis
xtcrnz.
14. Rurfus ex his accipitur Deum cfle aeternum, feu non cfle in Deo
praeteritum, & futurum, fcd tantummodo prarfens:cum enim Deusmon
pofsit non efle,propter exercitium eflentialc ™ ipfius cflc.eflentialicer ve-
ro habeat neque pofle non fiiiflc, neque pofle noti fbre.cflcntiam auteni
ipdiuifibiliter habeat fit idem efle Deo non nonfuiflc,& non nonfore,
;

quod cfle quod eft fed non poreft per imaginationem vel in tempore
:

accipi inflans, in quo Deus non habeat eflentiam luam, in quolibet ita-
que momento temporis leu imaginario, eft fuum non non fuiffe,& fuum
non non fore id eft, fuum fuiffe & fuum fore,
,

tj. In quolibet itaque temporis inflanti, eft in quolibec inflanti tem-

poris praeteriti & futuri, non quod tempus praeteritum & futurum fint,
fcd quod indiuifibilis Dei exiftentia, illud ipfum efsc longum quod prae-
rcicuntiatempora habent, eminentia luae (implicitans in indiuifibili
&
aftu contradhim habeat, nunquam feu amittat, feu acquirat, cx.eo
quod repugnantia ipfius ad non efsc, fit adhtefse,& atftu efse,cfsen-
tia ipfius.

LECTIO VII.

De perjiflioncj immutabilitate ,&Jcientia Dei.

H
riV

Aberurvlteriuspcrfe&io &p!enirudo Dei.boceft.quicquid

‘ r;
bonitatis
„l & perfe&ionis eft pofsibilc,hoc totum eminenter in
Deo reperiri cum enim exiftentia non pofsit ab alio habere exiftentiam»
fed eft fua ipfius vi, patet quidquid eft exiftentia, & quidquid eft perfe-

tfttonis in exiftentia,habere efsc ex ea vi, qua exiftentia exiftitttota itaque

perfectio exiftent ix,eft in ea exiftentia,qu* ex fefe & fua ratione eft : fed
 96 Inditutionum Peripateticarum
hxc exiftentia eft, Vt di£bm eft, ipla efsentia Dei quare :
in Deo eft bm?
nis perfe&io qux eft in exiftentia vel poteft in ea cfse.
i. Cum itaque quicquid eft in ente quolibet prxter exiftentiam.non
fit aliud quam difpofnio ad cxiftentiam , feu capacitas eius , feu compftts

in qua , Se perquam imperfe&a exiftentia habet fubfiftere , clarum item

eft, exiftentiam perferam fubfiftentem totam hanc perfe&ibncm emi-
nentius & perfedtius includere, & per conftquensomnem plenitudinem
emis cfle in Deo.

j. Acceditquod cum Deus feu ensife vnicum fit,ncce(ie eft quidquid

prxterea eft , ab ipfo originem & bonitatem feu perfectionem luam ac-
cipere ; caufam autem adxquatam perfcdioncm effe&us continere de
fe pcrfpicuum eft : totius itaque entis illa ampla &
inexhaufta plenitudo
in Deo eft, & ab ipfo fluit.

4. Exdi&isDeiactributis,immutabilitasipfiusdemonftratur. £x ple-
nitudine enim perfeCtionis .immutabilis eft, quia nihil vel acquirere po-
teft, vel perdere.
5. Ex (implicitate rurfus immutabilis cft,quia omnia mutatio diuiiibi-
licatcm includit mutati, ab eo fecundum quod mutatur.
6 £r tandem ex seternitate immutabiliseft , quia quod mutatur, idem
.

interdum habet, interdum non habet Deus autem quod habet,indiui-

:

fibilitcr pro femper habet & eo ipfo non poteft non habere.
,

7. Ex przfaiis quoque colligitur, Deum & femetipfum & reliqua om-

nia, vnico efsentiali fuo clsendiaCha cognofcere& intelligere.Cum enim
Deus fit ipfa exiftentia & plenitudo entis , nihil poteft ad eriftcnriatn
pertinere, quod non cum primisin eo fit; cum itaque cognofcere fit ha-
bere rem cognitam proprio quodam exiftendi modo in feipfo, non po-
teft non Deus in femetipfohoc modo exiftendi cfse, hoc eft non cogno-

fci a femetipfo.
8. Rurfus cum alia omnia infinr in Deo > inefsc autem vt aliud fit per-
feCiior modus inexiftendi, quam fimpliciterinexiftcre , patet cetera om-
nia in Deo hoc item modo inexifterc, hoc eft, cognofci.
3. Neque hoc quicquam officit fimplicitati diuinx: cum enim qux
cognofcunrurinfint tanquam aliud .termini diuifiones creaturarum&
in Deo funt tanquam alia, &non faciunt effcClum fuum in eo > cfse au-
tem illomm in illo, nihil habet quovnum opponatur alteri , vt patet
etiam in nobis, in quibusinluntduo contraria fimul vrvnum cogno-
fcatur per aliud.
10. Pater etiam Deum cognofeere alia in fua efsentia. Quodcumdu-
pliciter intelligi pofsit , vno modo, vt efsentia fua fit principium cogni-
tionis aliorum: alio vero modo, vt cognitio creaturarum fit quafi pars
hoc fecundo 'modo fumendtun eft.
cognitionis efientix,
jl CumcnimefsentiaDci non fit ab alio, fed vi fiia formali eriftend^
parer exiftendi modum cfse oppofitum ei, quod eft cfse ab alio, non ita-
que oportet poni virtualem aliquam caufaiirarcm, qua vniimfitabalio
in D«o , quia quidquid eft , eft quia eft, fiue ex vi ipfius cfse.
it. Dices

v
 ,
Liber V. Le&ioVM. .» I
97
11. Dices, creaturaseflealiudquidpiam a Deo, quare etiam eognicio-
ncrn eorum efle diffindam a cognitione Dei. Rcfpandctm negando
confcquentiam :
quidam enim diftinda ficfefc habent ,vt cognitio
vniusfitparscognicionisaltcrius, &fic contingit in ptadenti.
1 j. Cum enim Deus non pofltt cognofcere eflentiam luam , nifi co
gnofcat (dentiam fuam, &
quafi partes vittualcscflentioe fu*, cumque
creatura: fluant ex Deo immediatefinc altero adminiculo, firDcum efle
caufam adu caufantem per cfTcntiam fuam patet itaque panem cogni- :

tionis edenti* Dei, efle cognofcere ipfum adu caufaro tales creaturas»
quod includit tales creaturas exiftcre.-pars itaque cognitionis edenti*
diuinz , eft cognofcere creaturas exiftete in omnibus iuis differentiis &
circumftantiis. ... "•

14. Paret rutfus vniuerfalis refponGo ad omnes illas quiflinncs, an

Deus cognofcac fututa contingentia > fccretacordium ? infinita ? mate-
riam primam ? negationes ? entia rationis, &c5
15. Patet enim quatenus hic nata funt exiftere &: cognofqi, eateruis
proficifci a Deo, & cognitionem eorum efle partem cognitionis Dei: fi
qua autem ex patte non habent entitacem & cognofcibilitatcm cate- ,

nus a Deo non cognofci : quirerc aurem de fingulis quam cognofef-

bilitatem habeant ad propria loca pertinet non ad feientum de Deci.
. ,

n 'j- i • 1 1 -:rnivr U.,:\

“7
i " ! W: hi t-i::p
LECTIO VIII. -jp;y •*
. i rnt ..'I li-, i .up, i , .i j,,.* <si

Dc Molitione (t) libertate dutiru. i

TEquc minus ex didis clarum cft,quod cumDeus operando per

exiftentiam, ex ncceflitatefcraturad particularia creaturarum,
quod, inquam,per feientiam faciar creaturas:quarc eum fcientia quan-
do perfeda eft vt pofsit exire ad opcrationcm,dicatur voluntas , clarum
cfl in Deo cfsc voluntatem.
a. Et ciim fciemia Dei fit omnimode peifedi ,
pater eadem operi
in Deo reperiri omnem perfedionom voluntatis , leu omnes virtutes
morales quatenus ex pura prrfedionc fequuhtUr. E'ft itaque benig-
nus , iuflus , mifencors ,
patiens , & fi quid; aliud folet de eo enun-
ciari.cx eminenti pctfedionc c flenti® fui, qiiatenuffcicnti* nomdn
induit. 'i tm: i!

j. Et cum inter perfediones voluntatis fi t libertas, qua voluntas vel

cognofcens iuxta propii* naturi principia ,vntiJn deligit^ pluribus,
fcienria autem Dei maior & amplior fit quam operatio ipfiiisyneque
aliquid extra ipfiimiquo pofsit impelli ad operandurp hoc magis
fic

quam illud , clarum eft Deum libere & fecundum innatam inclinatio-
nem eligere & operari hoc pra illo. ’’ i
•
:
l .

4 Obiicies, cdm Deus fit purus adiis, non poteft poniih Deo natura-
- ’

lis inclinatio fecundum quam fiac eledio,neque visaliqua clediua quia

,
;

98 Inftitutionum Peripateticarum
haberet rationem principi) refpe<ftuadhrsele£honis:non itaque poteft
poni libertas in Deo. Refpondetur,non poiTe poni in Deo cle&ionem
in fieri, fed tantum in fa<fto effe, id eft, talem voluntatem qualis cft ele-
,

gio iam in adhi,&ad hoc non requiritur caufx & effedhis ratio.
5. I nelinat io quoque naturalis quatenus in D eo ponitur,non eft prin-

cipium aliquod a&iuum.fed ratio quxdam communis Sc abftra<fta,qua

Deum cognofcimus,& cui conformis eft ratio magis prticularis,fecun-
dim quam nomen eledHonis Deo attribuimus vt v.g. huic volitioni
,

qua Deus vult illud quod optimum eft , conformiseft volitio creationis
7.
mundi, qua eligitur optimum in particulari.
e. Obiicies rurfus, cum Deus eflentialirer habeat omnes virtutes,fem-
per facit ex necefiitare quod optimum eft , Sc contra cflentiara fiiam fa-
ceret fi quidpiam aliter faceret quam facit.Eft itaque determinartm ipG
effentialitcrficagerefingulaficutagit:fed
8. quod competite* natura Sc
eftent ia,non eft liberum, Deus itaque nihil agit libere.
Refponderur, etiam in nobis , poft quam videmus aliquid efle me-
lius, cft contra naturam agere oppofitum: neque liberi fumus quia pof-
fumus deficere a natura :fic enim libertas non perfedtio foret', fed im-
rfeiftio, cum omnis perfcdliofit fecundum naturam fed in eo confi-
:

S
9. t libertas, quod de pluribus qufin principio videntur indifferentia, pof
fimus inuenire quid fit magis fecundum naturam, & illud amplexari,
quia eft fecundum naturam. «

Sic itaque in Deo quoque ponenda eft libertas, vt intelligaturper-

ueniflead illud , quod eft fecundum naturam agere per fcientiam Sc in-
telle&um Sc quantumuis poftquam intelligirur perucnifTe, fit contra
:

efTentiam ipfius facere aliud, feu non facere hoc , non tamen ex eo im-
minuitur libertas, ficut etiam non eft minor libertas in viro conftanti,
qui non mutat fententiam femel ftabilitam, quam in ftulto , qui ad fin-
gulas ratiunculas mutat opinionem, fed maior, conflans enim ideo non
mutat, quiafapientcr fa£tam cledione femper exercet, id eft, meliorem,
cum homo leuis modo peiorem , modo redriorem exerceat.
10.
Rurfus plerumque eaqux cliguntur^ionfunt contra naturam eli-
gentis fecundum fc, fed ex aliquo accidenti vel complexione circun-
ftantiarum: vndeconfideratisprxcise terminis eligens poteft ea facere
fecundum naturam.fed propter circun ftantiam non poteft : Sc etiam fic
Deo : facere enim particulare aliquid quod non
libertas attribui poteft
facit,non eft contra naturam Dei prxeise ad hanc rem compratam:(cd
cum ceterx circumftanrix colliguntur.apparct aliud efse melius, & tunc
eft contra naturam Dei hoc facere : fed hoc non impedit libertatem,
qux confidit in eo quod reprobat illud quod ex ie eft fecundum natu-
ram, ex eo quod peraccidens fit contra eandem, quam efse libertatis fe-
mitam in nobis experimur.
Dices efeentialem determinationem Dei ad -vlrimam circumfian-
tiam fefe extendere.Refpondetur,hoc non impedirceandem diuerfimo-
de fefe habereindiuerfis gradibus abftra(ftionum,ex quibus libertas con-
flderatur. ir. Obiicies
 Liber V. Le&ioIX. 99
11. Obiicies tcrtib,fi Deus foret liber, poffctnon agerequod agit,po£
fibile iraque ei fuiffetnon habere volitionem deficientiam quam habet,
polTibilc itaque eft non eflccundcm Deum. Refpondetur concedendo
poffe Deum facercquod non facir,lcd negando corifrquentiarri, quod
poffer habere aliam volitionem quam habcar.-cilm enim dicimus Deum
poffe facere aliud quam facit, componimus potentiam Dei feu facun-
ditatem ipfius cum obiedlo de quo cft fermo ; cum autem loquimur de
volitione, iam loquimur de intclledhi ipfius completo ad a itionem, in-
autem complctusadadlionera procedit ex confideratione om-
celleifus
nium accidentium ,cx quibus, vt dictum eft, accidit hoc obieitum non
fieri
,
quia cft non melius , & contra naturam.
n. Negandum eft itaque poffe efse tn Deo alium a itum volitionis,vel
voluntatem cius effe indifferentem ad hunc dc alium ait u, ctfi potentia
cius effedtiua abft radie fumpta fit indifferensad plura, quia rclpicjt fo-
lam rationem entis in iis: &fic patet, quomodo non inde inferatur ali-
qua mutabilitas poflibilis in Deo.
13. Dices, voluntatem abftradlefumptam etiam efle indifferentem ad
pluresadlus- Refpondetur , non voluntatem qui fonat potentiam , fcd
volitionem effe in Deo abftra&am eam vero femper ferre fecum quod
,

vltima determinatio fadla cft, licctnon exprimat qualis fit, vnde diucrfa
cft ratio ipfius ab omnipotentia, qua: quia ad externa dicitur, non ex ne-
ceffitarc dicit adlum fecundum.
i
-
•
.

“
.... ;

'•
• ; ‘

i»

LECTIO IX.
~
De nominibus diuinis, quomodo improprie dicuntur de- Deo. -

1 ... I t X
1. T7 X hadtcnusdiitisdcDco,vlceriusinuenimus,npminaqu3cDeo
r j attribuimus, omnia imperfeita efle, nullumque omnium notio-
nem habete cuius obiedtum formale in Deo fit. Cum enim Deus fit ens
fimpliciffimum,invnafimplicifsimaformaIitatepra:contincns omnem
plenitudinem entis , id eft,obieda omnium noftrarum notionum, & fi-
gnificata omnium nominum noftrorum.
1. quoque exiftentiafubfiftcns.nosautem vnicum nomen&no-
Sit
tionem habemusexiftentix, qui nihil praeterea fignificet, clarum eft no-
mina noftra infinite deficere ab edentia Dei fimplicifsima , tum gene-
rica ratione, tum integritate, tum forma. Quicquid itaque enunciamus
de Deo, improprie ac per accommodationem nominis neceffumeilei
applicare.
3. Ex quo mrfus clarum cft, omnia nomina qux de rebus creatis Se
Deo communiter dicuntur, analogiccdici, 3c primariam fignificatio-
nem efle illam, qua de crcaturisdicuntur' Patet enim homines primo re-
bus creatiscam impofuiffc, aede iis habere notiones aliquo modoperfe-
dtas, ac per confcqucns nomina fecundum illas norionesattributa, effe
« n ij
ioo Inftitutionum Peripateticarum
quodammodo propria, adiuinitateveroexplicanda infinite abefle: vn-
dc non poteft dubium quin magis proprie de creaturis, quam de
e fle ,

Deo proferantur.
4. Obiioes, perfe&ioncs fimpliciter fimpliccs efle formaliter in Deo,
& prius in ipfo quam in creaturis: nomina itaque hasfignificantia, per
prius dicuntur de Deo quam de rebus creatis. Refpondeturquod eui-
dens eft, quilibet nomina a rebus creatis ad Deum tranflata efle , vnde
non poteft efle dubium quz fignificatio fit prior: fed icfalfum eft, efle
aliquas perfeiftiones fimpliciter fimpliccs in rebus crearis, qux per nomi-
na humana fignificari poflunt : fed nos quinobis funt fimpliciter appe-
tibilia, vocamus perfe&iones fimpliciter fimpliccs, & per ignorantiam

putamus ea fimpliciter ab omni ente appetibilia.

5. Nihil autem horum formaliterin Deoeft, vt probatum eft, &fi
eflet formaliter, iam nomen fignificaret Deum creaturam in eadem &
fignificatione, & foret vniuocum. Neque obftar,quod hac perfediones
defeendant a Deo fi c enim faciunt & reliqux, quas tamen metaphori-
:

ce transferri non ignorant.

6. His non obftantibus , nomina qux dicuntur de Deo vere dicuntur,
& ab vnoad aliud in ipfo argui poteft. Cum enim loquens fciat fefenort
intclligere quid fit illud quod hoc nomine fignificat , fed fciat ciufmodi
efle, vt effedus fi miles habeat iis qui ab illa pcrfctlione nafcuntur, quz
hoc nomine in creatis appellatur , clarum eft quod hoc nomen vere &
fignificet quod eft in Deo, quia proloquens, vult hoc fumificare, Ss
quod quodammodo notefaciat nobis Deum , cum manifeftet Deum
efle aliquid a quo fimileseffedlus profluunt, quales ab homineiufto,mi-

fericorde, &rc.
7. Ec cum tales effedhis contineant in fefe alios, vel ex fefc producant
aut concomitantes habeant, clarum rurfus eft, cx affirmatione di&orura
nominum nos procedere poflead affirmationem aliorum, qux fignifi-
cent effectus etiam confequentcs habere radicem in Deo,fiuc aliquid
conforme radici eorum in hominibus.
8. Obiicies, faltem tria efle nominum genera quz de Deo proprii
enuntiantur .-propria, quz non competunt alteri, vtefle Deum, omni-
potentem, omni(cium&fimilia,quznon competuntalicui creaturz,6i
per confequcns ex neceflitate proprie attribuuntur Deo: proxime rela-
creatorem, dominum, iudiccm,&c. quz cum folam exriin-
tiua, vt efle

fecam denominationem fbnent ab effc&u, non poteft dubitari quin

proprie enuncicntur, cum noq fit dubium quin effectus fintabipfo: Sc
tandem nomina negatiua,quz quia tantum remouenta Deo, non pof-
funt notam improprietatis fubire , cuiufmodi funt efle incorporeum,
immaterialem, infinitum, immenfum, Scc. ,

9. Rcfpondcturetiamhzc nomina impropricdicidcDeo:in primis

enim qux videntur proprie dici de Deo, includunt aliquid commune
quod fit bafisadditi, quod facit nomen proprium : cum itaqueeommu-
ne illud improprie dicatur, etiam proprium quod includit illud com-
mun*
 Liber V. Le&io X. i®i
mune improprie dicitur : vt cum dicitur Deus omnifcius , fcrutator
cordium, flcc. fi fciemia improprie dicitur, etiam omnifeius, fi fcru-
tator, potem, flcc. etiam omnipotens, fle ferytator cordium improprie
dicitur.
io. Rurfus falfiim eft nomina relatiua nihil intrinfccum , fcd tantum-
modo cxtriniccam denominationem dicere fignificant enim propor- :

tionem & communitatem natur* rerum , qux vel vnitarem vel coordi-
nationem in agendo fle patiendo, vel fubiettionem naturalem habent,
qux fi in rcbusnon funt,ficut in Dcorcfpe&u creaturarum non poflimt
efle,faltcm inanima funt poftquam in verbis habentur, flepcrconfe-
quens talia nomina ipfa quoque improprie enuntiantur.
ii .T andem nomina negatiua cum fimplicia fint pofitiuam aliquam ,

difpofitionem fignificant, vtefle cxcum, claudum, tibiarum vel ocu-

lorum viriolam difpofitionem exprimunt : fle fimiliter c(Tc incorpo-
reum , immaterialem , infinitum , flec. Deo differentiam fubftantix
corporeitati finitionique diucrfam explicant, vnde improprie de Deo
dicuntur.
it. tamen pur2 negatiua propofitio efferretur de Deo, non foret im-
Si
propria. V nde ea fciemia , qux inquirit in improprietatem nominum
qu* de Deo dicuntur,& omnia negat de ip(o,eft omnium maxime fub-
limis fle propria.

LECTIO X.

De gradibus improprietatis in nominibus diuinis.

i. TT* X di&is facile determinatur, qux nomina magis minuliie pro--

Iv prie de Deo cnuncicntur. Cum enim tres torum fint gradus,
irimus eorum, qux fignificant ea qux lirnt in hominibus prxeipua fle
iimpliciter ab homine concupifcibilia,qualia funt qux vinutes tum in-
tcllcrfliuas tum morales vocamus : fecundus vero gradus illorum bono-

rum eorundem, fcd prticiparorum in aliis qux imperfedHonem inclu-

dant, qualia fiant bonaanimaliumvd reliquorum entium inferiorum
homine, tandem tertius eorum, qux fignificant dire&e fle formalitcr im-
perfectionem.
a. Clarum cft hxc turpifiime Deo attribui, & non nifiper ignoran-
tiam media vero per tranflationem vt nomen quafi prius fignificet vir-
:

tutem aliquam, fle ex vi mutua tx illius fignificationis transferam r ad fig-

nificandum Deum, v. g.-vbi dixerimus hominem agnum pro man-
fueto , leonem pro forti , etiam Deum agnum , fle Iconem nominare
eodem iure pertendimus, quo prius manfucrum vel fortem dice-
bamus.
3. Petes, cum vtraque nomina fle fortis, fle leo improprie dicantur de
Deo , cur hoc fy mbolict fle metaphorice credatur dici, illud autem pro-
n iij
 102 Inftitutionum Peripateticarum
prie. Refpondetur.qubd in rebus creatis vtrumque terminum videmus^
ideoquciaciledifcernimus metaphorice non proprie dici nomen: vide-
mus enim Iconem aliud effequara fortitudinem cum autem nomina ad :

Deum transferantur,altcrum extremum nos latet, & per confcqucns

etiam tranflatio.

4 . agno , leone , &c. prxtcr manfuctudinem & fortitudi-

Praeterea ,in
nem , infunt multa alia quae transferre non cll intentionis loquencis in :

manfuctudinc autem & fortitudine non infunt nifi fingulx earum ratio-
nes: quare videtur ex neccffitatc vel eas ineffe Deo cui applicantur, vd
omnino nomen de eo non poffe dici* id coque hzcformalitcrdiuinirati
ineffe non pauci arbitrantur.

5 . Ex didis deducitur, quxdam Deo attribui non pofie qux tamen ,

vulgo de ipfodicuntur. Imprimis diftindio fiue formalis, fiue virtualis

inter prxdicata ipGusmon aduertunt enim hxc afferentes diftindionem
cITe nomen negationis & imperfectionis , vndchuiufmodi eflein Deo

virtualiter vel eminenter , tantundem cft , atque poffe eum nihil &
defedum.
6 Peius adhuc Deo attribuitur ratio caufx & efiedusrefpcdu fui, v.'
.

g. quod attributa fluant virtualiter ab effentia: quod intelligit alia, quia

intclligit fe quod vult media, quia vulc finem &fimilia: clarum efi:
:

enim effedus rationem fimiliter imperfedionem fonare , vnde nulla cll

eminentia eam prxcontincrc.
7. Huic affine cft ponere fignafiue naturs fiue rationis, in quorum vno
aliquid fit in Deo & aliud non fit per hoc enim ponitur poltcrioritas in
:

Deo, qua: cft imperfedio.

8. Turpiffimeautcm ponitur Deusfupponerecreaturas.vcldcpenderc
ab illis fiue poflibilibus fiue adualibus , vt cum dicitur vifionem intui—
tiuam Dei fupponerc futuritionem creaturarum Deum non cognofce- :

reactum liberum nifi in exiftentia ipfius : conditionaram futuritionem

prxfupponiancedifpofitionem prouidentix diuinx, &c fimilia.-qux cum
faciant effentiam diuinam realicer & pofteriorem & dependentem i
creaturis.funt intolerabilia & abfurda.
9. Et imperfediones fiuererum fadarum a Dco.fiue noftri intellcdus,
incaute rciiciunt in Deum,vt cum Deus vult medium effe propter fi-
nem , fufpicantur incauti eum velle
mediu quia vulc finem cum aliquis :

adus Dei concipitur a nobis non concepto alio, credunt etiam in Deo
effe vnde vna ratio poffet effe, etfi alia per impoffibile non foret.

10. Patet ex hadenus didis, omnium nominum ab hominibus Deo

attributorum, nomen ejje minus imperfedionem fonaremam Sc in fum-
mo adualitatis gradu fitum cft, cum extera adurn tantummodo To-
nent , & vniuerlaliffimumeft, vnde habet & omnia continere, & diffe-
rentiis non effe alligatum, ac proinde plenitudinem perfedionis inclu-

dere: & tandem exiftentia perfidior eft effentia qux non cft nifi capa-
,
citas ad eam, extera autem omnia in cflenriarum ordine funt, & magis

iniperfeda. , ,

LECTIO
 Liber V. Lc&ioXI. 103

LEC T O I X I.

De exiflentu ,n*tur* , & [cienti* intctligeneiarum.

1. TT X fupradidis facile colligitur, dari aliquam fubftantiam incor-

T; porcam ex natura Sc origine fua : eum enim D eus folus fit ens a
fe, & quicquid producitur participet exiftentiam ab ipfo, exiftentia quo-
que interca quae integrant ens fit minimediflimilis Deo,&perfcdil5 -
ma & fuprema , ptet cetera qua: in mte funt , a D e o caufari , mediante
exiftentia, ipfamque folam immediate a Deo fluere, & per confequens

nihilimmediate fieri a Deo, quod ex vi exiftentia: non ineft crcaturz.

1. Rur fus clarum eft,pofito quzeunque corpora exiftere, ea ex vi exl-
ftentix plurium, in determinato loco cfle ,& quoniam iifch-m pofitis &
nullo mutato.fcmper manet idem .omnia corpora ex vi folius cxiftentiz,
( fi nihil in iis mutetur ) femper eodem loco permanfura : & quod (equi-
Dei & corporum non fecuturum aliquem motum.
tur, ex vi folius
$. Cftm itaque pateat in corporibus motum eflc.patct effe aliquam crea-

turam incorpoream, quz, quia requiritur ad dandum primum motum

corporibus , non poteft ede anima fcparata , cuius natiuitas motum
corporum prxfupponir.
4. Patet rurfus , hinc creaturam cum a Deo accipiat efle , cx fefc poffe
non cfle, & per confequens in fefc diuifibilitatem includere cxiftentiz
contra effentjam.
5. Rurfusex didis de corpore conftar,quod compofitionc ex materia
& forma non habeat, copofitio vero ex exiftentia cum aliquo fuperiori
impoflibiliscft, cum exiftentia fitipfa forma formaliffima emis, & per
confequens nihil formalius vel fuperius habere poflit in ente cuius cft.
e. Ex eorum itaque quz ens integrant enumcratione,tria funt entium
genera : Deus, complens cxiftentiz gradum; corpora, latitudine fua ma-
teriei infinitatem expandentia in immenfum ; fir medium hoc genus

adus neque eflentialiteradualifati neque in materiam effufi , medium

,

quendam (ubfiftendi ordinem occupans & implens.

7. Eft itaque adus purus, quia potentiz fubftantiali non mifcctur:
non puriflimus, quia componitur cum exiftentia quz cft compofi- ,

tio lubftantialis, & vt patet, communis omnibus extra vnum illudens

£ feipfo.
8. Rurfiis euidens cft, creaturam incorpoream effeintcllediuam, atque
adeo intelligentem : cdm enim neceflitas cxiftentiz ipfiuscolleda fit ex
motu corporum, euidcnseft eam habere aliquam vim immutandi cor-
pora, vt motus eorum fcquarur, quare cum adio procedat ab agente,
quatenus adu cft , necefse eft illam mutationem corporum efse adu in
ipfa.&quod fcquitur, corpora mutata.
9. Cum itaque maceria in hac creatura nulla fit, neque per confequens
 •

104 Inftitutionum Peripateticarum

modus aliquis materiei tanquam aliquid ipfius, fithate cfsein illa ran-
quam in fele exiftentia, id eft, tanquam aliud: cum itaque cognofci fic
creatura cumque cognofci
cflevt aliud in alio, cognofcitiua eft noftra :

ratione entis, feuvt exiftens, fit intclligi, &

mobilia cognofcantur exi-

fterc , intclligentia eft creatura quam inueftigamus.

10. Sequitur etiam intelligentiam in fua eflentia cognita, Deum & ce-
tera omnia exiftentia cognofccrc : cum enim intclligentia habeat cui
exiftens coniungi poffit per modum autem huic pote-
alterius, intime

Ilati coruundla fit ipfiulmet eflentia exiftens, elatum eft eam primo &
per (e fic inexifterc.

Cumque cognito fuam eflen|jam exiftere, neceflc fit videre illam

exifterc accidcntalitcr, fit cuidens iiram habere caufam
exiftendi, eam &
quidem talem qualem inucftigauimus fuprai videt itaque in fua effentia
Deum cfle, & talem qualem inueftigauimus, & longe perfe&iusquam
nos poflumus delineare.
11. Videt itaque naturam ab ipfoaclu emanare, quoniam videt fi- &
nem natura: quis fit, v.g.vt tot animalium fpecies vel genera prodant
alternorum entium germina, videt quid ad hocfitncceflarium, per &
confequens totam terrarum orbis machinationem, & quid ex vfu eriam >

ipla agere debeat.

|
... • ' • • **?

LECTIO XI I.

De comparatione intelligentiarum ad anima! (i) corpora.

"~y
Larum item eft,intclligcnti.im habere realcmdiuifibilitatemef-
(entia: a cognitione cum enim de ratione cognitionis
:
fua: c flen-

ipfam exiftere , & ipfam exiftere fit diuifibile ab eflentia , multo

tis fic
magis cognofccrc fuam exiftentiam , quod eft pofterius fupponit &
fuam exiftentiam. •

i. Ciim item eflentia ipfius fit limitata ad certum grqdum exiftentia:

cuius capax eft , clarum eft plenitudinem entis non cfle cflentialcm ei.

Cum itaque pcrcognitionemfuamhabeatplenitudinemcntij,noneft

ipfi cflcntialis cognitio. Eft itaque non repugnantia in eflentia ad non
habendam talem cognitionem , & per confequens realis diuifibilitasefi.

fentii contra cognitionem.

J. Dices, fruftra eflepotentiam qua: nunquam reducitur ad a<ftum:fcd
lucc diuifibilitas nonreducituradaiftum: ergo fruftra nulla eft. Rei- &
pondetur non eflepotentiam/ed non repugnantiam, qux fuit adhi non
exiftente intelligenria:
4.. Ex di&is peruenitur ad comparationem intelligentixad animam
{epratamrficutenim conueniunt in co,quodivtraqueGrensimmate-
riale.fuiexiftentia exiftens fic ineodiffcrunr.qudd intclligentia fit lux
:

cxiftentne adxquata ,, anima vero: feparau exiftac exiftentii qu* cor-

pori
 Liber V. Lc&ioXIL
105
poii communis efle nata fit, & per confequens non eft
adiquatafui
*
«ri/rcntix. •
y. Rurfus , licet vtraque intelligatfuam cfTcntiam,&
per illam citera
cum hac tamen differentia.quod intelligcntia a modo
cxiftendi, anima
vero a corpore habet femctipfam cognofeere : cum
enim , vt fupra di-
«ftum eft, aliquid
ferit hominem, fecit eum cognofeere
illud effe quia fe-
ritipfum, ipfum aute feriri includit ipfum effir, in omni
ergo cognitione
neceflum eft hominem cognofeere femetiprum effe.
Habet itaque in
pnma cognitione notitiam fuiexiftentii, & i corpore accipit
notitiam
fui efle: quam mfi fecum ferret, non poffet fupra fereflcdlcrc dum
eft fe-
parata, quia potentia eft potentia enim ad atftum
: & non a<ft um indiffe-
rens eft , &
neutrum habet nifi ex vi agentis ab eo diftin&i.
6 . Hic
itaque eft quafi genetica
&
particularis differentia animi fe.
parati ab. ntelligeritia, quod anima ex pura ratione
identitatis fui cum
fuo intellectu non informat intelledum
, aliooui non foret potentia;
intelligcntia vero habet ex ipfo modo genetico fui naturi, ex vi identi-
tatis adcfTe fux virtuti intellc&iuar.
7. Ex his rurfum fequirur, animam ex vi eorum qui
funt in ipfa ex com-
munipne corporis, ad citera omnia ferri , intclligentiam ex
vi cfTentii
fui exiftentis.

8. Anima itaque etiam feparata vtitur rationibus

communibus quas
mlcimpreflasmuenit, & per confequens etiam per
alias fimilesad entis
plenitudinem pertingit, intelligcntia per puros
entium gradus vifo vno
ente tranlccndit ad aliud , neque incompletis
rationibus indiget.
9. Tandem anima quia eft
naturaliter compars certi corporis, ad
illud
determinatur, neque poteft in aliud agerenifi
mediante motu &affcdio-
ne proprij corporisMfficit autem proprium corpus per
idcntificationcra,
ex eo quod imprcfl.o vel alteratio vnius ex
neccffitate fit altcratio alte-
rius,fecundum modum fuum propter identitatem.
10 Intelligcntia veionon determinatur ad aliquod corpus,
differens, & determinatur tantum ex eletfionc ad hoc magisfed eft in

quam ad
illud , & afficit illud ex eo quod cum ipfa fit in aiftu & exercitio exerci-
,
tium, fecundam quod corporea natura eft ei
fubie<fta,pemenit in corpus
exdeterminatione ipfius intelligentii. ‘

11. & corpus dicantur vniuoce entia, & exi

Rurfus cum mtclligentia
ftentii ratio repedatur eadem in vtrifquc, &
omnis exiftentia, qui eft
compars cum effentia ex ncceftitatc fit proportionata
,
parti entis & Ji-
mirata inter autem duo
: limitata fub eadem vniuoca ratione, neceflum
fit intercedere propoitionem, palam corpora
fit non infinite inferiora
effc intell.gent.is m ratione fi.bftanrii,
& per confequens quod etiam
attio inteBigennae in corpus non fit fine proportione,
n. Et vero fi ponatur intelligentii operatio, v.
g. motio, efle illirritara
relpettu corporis, eoipfo ponitur non efTe
connaturaleintclligentiimo-
uerexorpus, fed mutare dlud inftantanee, neque
corpori ab ea moueri.
Quo natura
igitur continuatis gradibusTuccrcfcat,
necefTe foret dari
A
io6 Inftitutionum Peripateticarum
medium entis genus inter corpora & animas feparatas ex vna partej

tanquam corprftum fumma & frudtus, &

intelligcntia ex reliqua parte,

ij. Certum itaque cfto intelligentii vim monendi effe limitatam , fed
& cleuatam fupra vim motricem animi > & (latim habetur, quod quo-
niam plurafint corpora qui fint primo
mota &quafifoles, neque vna
intelligcntia poflir omnes moucrc,
pluresitem intclligentias^ingulis pu-

ra folibus Ungulas cffc aflignandas.

LECTIO XIII.
intclligentUrum.
De dijlinftionc,[uhordinMionc,& numero

T7 T quoniam efle aliud, vtaliud.cft ratio cognitionis,

&exillafe-

quitur viscomparatiua,fcu quod plura

fimul incflfc poiTint,patcc
plura fimul poflint effe in
perfc&ionem intellcdus argui ex eo, quod
quam in alio : fed cum in intelligentiis , ficut in anima
vno intelligente

feparata omnia fimul incxiftant, fimultas hic non ad tempus, fed ad

,

medium cognitionis referri debet, vt illa illimentur fimul,qui vnome-

dio feu vna diuifibilitate cpntinentur. v
•

Diftingucntur itaque elTentialiter intelligentii.ex eo

quod paucio-
z.

ribus quafi nodis vniucrfum comprehendat

vna quam alia fic vt fupre- :

ex his fecundum
ma,vnica diuifibilitate cognofcar quicquid cft,8t quod
ordinem naturi fequi poteflv infima qui pro lingulis fubllantiis lingu-
las dioifibilitatcs habeat. Sequitur aurem hic capacitas ex amplitudine
& eminendi fubllantii ipfius. .

cffc fubordinationem perferam inter

intelligentias;
3. Pacet cx didtis
fuperiores quippe comprehendunt perfe&ionem adiquatam inferio-
rum, & non ex parte tantum, ficut in corporibus.
4. Pnterea a&iua eft in maius corpus , feu magis a&iua in corpus
iqualc quam fi r inferior: vnde fi vtraque ponatur velle agere diuerfimo-

dc in idem corpus, priualebit fuperior,& inferior agere non valebit.

Patet nihilominus ex di&is hanc fubordinationem

non ed vfque ex-
5.
agere, vel c contra:
tendi, vt fuperior intelligcntia poflit in inferiorem
cum enim non fit in intelligcntia ratioaliqua potentii , confequenter
neque mutabilitas,fcd ficut exillentia femel irifufa propter connexionem
, cum forma ,qui indifferentiam ad plura non habet, manet immutata
accidentium
quandiu ipla forma, fic cognitiones intelligentii non
&
ritu poflunt adeffe&abcffe, fed virtute dantis clfe infufi nulli mutationi
nifiab iplb fubiacent. Cum itaque nonfit aliadiuifibilitasintelligentii,
priterquam vel in clfe.vel in cogrtofcere, patet ab alia intelligcntia nul-
lam mutationem accipere polfe.
dedudHone necefla-
J
(. Palam quoque eft, quod quoniam intelligcntia
ria, totam naturam amplexatur, ex necelfitate habet in ipfo
ortu fuo

omne bonum quod natum efthabcre, cum bonum vniufcuiufque fit

illud.
 *

Liber V. Le&ioXllI. , 0?
j!lad> quod ei lecundum naturam eft, & eieatarr quidem , cuius cora
natura eft efft inrclledualem.intelligerc eft totum bonum quod ei com-
petere poteft : vnde cum omnia intelligat intclligentiaex vi natiuita-
tislux, e» eodem dono dantis «fle omnis boni connarurdlis pofleffio-
‘
nemadir. : . i 3 .... .
.

7- Eft itaque beata omnis intelligrntia quanrumad

bonum pofleffum,
neque amittere hanc bearirudinem poteft magis quam efientiamfuam
qua cum coniunda eft.
8. Tandem euidenscft,in intelligentiisrria maxime confideranda.in-
telledum, voluntatem, ficadioncm: inter qux adio
eft vili/lima ,vr-.
pote qu? circainferiora eft, fle quamu ts per illam
dominentur corporibus
ranquam inurunif ntis^amen nobiliora c(fc ncccffc cfl M,pcrout
ipfs-
met perficiuntur, qux ad intclledum fprdanr. r
9 Voluntas autemab intelledu non aliter differt
.
quam inrellcdus inv-
perfodus a perfeifto : etimenim qux intellieuntur
jppropriamur naturx
jntelhgenris, & quafi aliquid eius fiunt, tunc intel/edus inttpitvefTc vo-
luntas. Palam eft itaque voluntatem elTe lHorumintelligibiJwm,
quo-
rum intelledio maximeperficit intelligentcm.
10. Quare maxima nobilitas intelligjptiarum eft excellere fecundum
voluntatem, medb fecundum intcllt<ftum,infima fecundum
adiionem:
quamuis clarum fic oportere hasrationes fic cfTein intelligentiis
fibi cor-
refpondenrcs , vt quantum voluntas vnius voluntati aherhis , tantum
etiam & inrellcdus & virtus agendj debeat praecellere. •

ti. Et efle quidem intcDi^entiarumfinitammiilritudinem e? eo patet,

quod omnis multitudo . cumab Ynopcrvnitattsaageafurvafihitoau-
tem ad infinicudine vnirasnon pofliteffc gradus, ex neccftiratc
eft finita.
«». Cum veroipfx neque propteraliod fiant, neque commune quid:
piam habeant, quo fefe naturaliter rdpidanr, neque ordinem
eaofx Si ef-
fcijus, & incclligrndi nullus fit terminus
limitatio in iis non nifi ex oc- ,

cultatwturamm proportione, qua completum e flendi fuif materia

ordi-
nem integrant pendere poteft. m- v ,
.

,i,::
ckctio x i v.

De aftione Dei , InteUigentiarum , congrum finruUtim.

1 fatqtr o oifixy' tl ttlalra» oiJf» ni nv.
l<pj X
cognitione agentium eifdem vcftigiis in adionum notiriam
l^dcducimijf. In prim is itaquq patet exdidas. cum Dcuifolutife-
ipfo 8e elTcntiahtet wijftat, aliquid iinpiediitc ab ipfo fluercydi per confe*
quenicreari, AcDeuracreare. Hocenimcx nulla prxfuppofifamaceHa
fieri euidcnseft,cum.D«usipfeiminutabilis fit, Areris prxdsroafnullum
prxexiftar.
Patet quoque hanc. adiootm efle mftan caneam. Si enim temporalis
. V* 1 1 f V % itl js aftnL*M««llA /T . f. . L 1 P f * A -fi _
_
i _ '
Xt k
* .
•
.
'
-
. i . /

108 Inftitutionum Peripateticarum

5. Patet itaqoe & intelligentias& prima corpora per talem adionem
a Deo procedere.
4. Neque oportet quxrerc, qua vi cxtrinfeca a Deo ortum accipianr.
Cum enim Deus fit eflmtialitcr ipfum efle, patet quidquid requiriturin-
trinfcce ad efle Deum caufam adu caufantem.eflcntialirer in Deo repe-
riri : cumque nihil prztcr ipfum exiftat, quod in eo reperitur tale cfle.vt
effedus fequatur quare fequela eft neceflaria , quia effe fubfiflens
:
eft ip.

fum ede , ens natum eft efle : flue fi efle eft efle , ens eft
:
quafl fi dicas, fi
folnoneftcapxfui luminis, circunftantia illuminantur: aut fi exundat
fons , irrigatur vicinia.
y Rurfuscum intelligentia neque poflitagerein Deum, quiacftTromu-
tabilis,neque in aliam intelligentiam , adio ipfius eft totaliter circa cor-
pora. A dio autem circa corpus fi eft compouta ex pluribus, cognofcitut
ex fimplicibus ex quibus componitur : fimplices autem folas efle tres ex
phyfico tradatu patuit, motu localem, condenfationc,&rarefadionem.
6 Et motus quidem localis conftat quod fit rcaliter nihil prarter diui-
.

fionem continui diuifio autem continui, conftat & coniundione cor-

,

poris diuidentis ad corpus diuifum , &

feparatione eiufdem a corpore
cum quo prius vnum erat: & ad goni undionem non requiritu r aliud nifi
ne qua quantitas locum a locato diftincat ,cum quanta inter qux non
intercedit aliud , eo ipfo vniratem inter fefe habeant vt autem non fit :

aliud inter ea, negatiua quxdam ratio eft , per confequcns non per fe &
fit, fed fequiturex alio, puta ex corpore pellente.
7. Corpus autem pellens , vel ipfum mutat locum abfque’ alia muta-
tione, & tunc ipfum quoque pellitunvel alia immutatione accipit pelli,
feu fine pulfu pellere, cum itaque dux tantum prxtcrdiuifione fint mu.
tarionesfimplices,rarefadio&conden(atio,conden(atio vero & negati-
ua adio, neque facit corpus fuumalienum ad locum aljpirare , palam
fit
:

eftnullamefleadionem, per fe in corporibus prxter raretadionem.

8. Cum itaquedarum fit,adioncm intelligentix efle adionem per (e,
vtpote principiantem & caufantem adionem reliquorum corporum,
fit adionem per fe intclligcntix in corpus efle rarefadionem- Cumque

non fit alia per fefe adio in corpus neque intelligentia habeatadionem
,

in aliud quam corpus, fequitur folam tarefadionem efle adionem in-

telligentix.

9. Petes in quo confiftat hxc adio intclligentix in corpus ? feu qux fit
confequcntia ? intelligentia vultrergo corpus eftrarum. Refpondetut
ex didis clarum efle intelligentiam per amorem feu dcfidcrium.rem fa-
ciendam eflentixfux &exiftcntix particulari modo quafi quiddam fui
inferere. Vnde palam eft, eam adu fui entis conuerfara manere ad cor-
pus in quod agendum eft, fecundum omhes particulares drcunftanriat
adeffedum ex feientia ipfius neceflarias. •{

10. Ex altera parte patet, & corpus eflcfufceptibileefFcdusdefiderati.As

effedum ex eminentia fic exceflu adus fui in materiam, prxfettim
fitqui

aduscommuniffimi fcucorporeitatis,&corpusquaficontinuariirttel-
ligentiis per formam feu adum fubftant ialem. . tr;Et
 Liber V. Le&io XIV. 109
tl' Et quamuisadus inteliigentia: fit alterius rationis, tamen quoniam
ratio exiftcntir ad quam vtcrquedifponit eft idem , ncccfle eft ex affi-
gentia intelligentis,crefcere quafi & confortari adum corporis , & per
conlequens, magis dominati luat potentiar , &, quod fcquitur, rariorem
fubftantiam,fiue vfquead tranfmutationcm formx fubftanti.ilfc,
effici

eandem naturam.
fiue infra
aa.Rcfpondemus iterum euidens cflc.prteciscex rationeintelligcndi cfle
connexionem inter intelligcns & intclicdum, in eo quidem qui accipit
fcientiam ab obiedis, vr obiedum fit cauflaintclligendi.ineb cuius in-
tclligcrc eft fuum efle.vt intclicdum fit quoad effe ab intclligcnte. Tan-
dem in eo cuius intclligerc eft ipfi natutalc,vt intclicdum fit ab ipfo quo-
ad carcera preter effe, fi po/Iit citra mutationem exiftentix immutari.
13. Proxime ex liis intelligitur operatio corporis, in quo confiftar, vide-
Iicet non in aIio,quam in formali vi exiftendi quod eft. Sunto enim tria
corpora A,B ,C, fcquentia fefe inuicem intra latera parallela tiium loco-
rum, vel vnius loci xqualisomnibus tribus, irintclligcntia rarefaciat A,
& cum non poftit crcfcere.nifi vel minuatur B, vel pdlatur,quandiu fa-
B condcnfari, quam pellere C, tandiu B condenfaturtcum
cilius eft

peruentum eft ad terminum condeniationis.fubit paulatim locum C,&

cogit C, fubirc locum alterius, donecad tam amplum vel condenfabi-
lem campum peruentum fit, vt rarefadio A, non operetur aliud quam
condenfarc corpus vltcrius, & tum ceffat motus.
14. Operatio itaque A,eft efTe maius, ex quo fcquitur fcoundu aliquam
fui partem. A, vniri loco B. Rurfus operatio B, eft vel fieri minus? fic &
tantum deferere locum fuum , vel tenendo fe in fua quantitate, facere fe
vnum cum loco C:cum itaque vniri loco C,non fit aliud quim cfle
quantum inter quod & locum C, nihil fit inreriedum, tora operatio B
& A, non eft alia quam effe quod funt, formali quidam confidentia.
IJ. Quoniam ergo corpus non habet aliam operarioneni quam diuifio-
nem .patet totam adionc corporis reduci ad cfle quod eft.ieu formalem
confiftenthm in fua proportione quantitatis ad miteriam, Sc conrinui-
tatead locum : veram autem vim agendi ab intelligentiis infundi.
ifi. Patet quoque intdligentiam illa vna virtute rarefadiua poffc ope-
rari quicquid per corpora agendum eft: quoniam enim omnis ad io cor-
porea perficitur per diuifionem , & ad diuifionem hac vitture pcrucni-
tur , ad omnem adionem torporis per hanc virtutem peruenitur.

.
LEcrrd; xv.
De
’
cooperatione agentium ad jubjbniias, animam rationalem ,
catera operanda. '< fi
'
$
-
nya-jqU .
.'
- 1. : ' -
iliro.-.': .:
i •

E Xinde peruenitur ad produdioncni fubftantiarum ,cum enim

Ptodud* fint ex nihiloialix ex abis prxexiftentibus, priores
neccflum cftafolo Deo immediate. fluxifle , agens itaque producens ex
o iij
II o Inftitutionum Peripateticarum
exiftentia:. Eft itaque exi-
nihila, agit cetera qux funt in ente.ratione
flentia primum in exeeutione, cumque maius non fiat propter minus,

erit quoque primum in intentione.

x. Quare cum omne agens agendo cone t ur exprimere eflentiafuamin

etfe&um, oportet effentiam producentis ex nihilo,effe ipfam exiftetiam.
3. Nequeexpe&andum eft,vt alia creatura adhibeatur tanquam prapa-
rans materiam : tum quia exiftentia eft nobilior reliquis qu* funt in ente,
vnde non fufeipit praparationem ad alia tum quia exiftentia pofid.iam :

ex ipla pofitione exillcnt»

ens eft poficum, vnde operatio in nihilum eft
completa , & per confequens illius cauli folius qux ponit exiftent iam.
4. Polito modo Deum certas fubftantias creauiffe, fle quoniam ex fele
effe a Deofemper habere, politum eft Deum
funt defefliles, eas illud
perpetuo vim effindi effundere, vt fol lucem. Cogitetur modo tranfmu-
'
t at io accidentalis ex parte corpomm, qualis in phy fico difcurfu explicata
eft, fle vt fupra declaratum eft.cx certis mutationibus ad conftantiam cfi
fendi in alio gradu perueniri.
j. Ncceffiim eft, vt licutcum terra ad folcm vertitur, vel lignumfoco
admouctur ,cx perpetua fle immutabili niftione folis vel ignis, coniundht

cum mutabilitate terra fle lignorum, fieri vt modo vnapan telluris,mo-

do alia illuminetur, fle modo vna pars ligni modo alia ardear : Sic ex fup-

pofitione quod motiones naturales faciant materiam in determinato

modo capacem perfedtioris exiftentia:, modo impcrfecftions , ex ea-
fi tu

dem cOnftanti effufione exiftentiatex parte Dei, modo fubftantiam no-

biliorem effe in illo fitu, modo ignobiliorem ncceflumcft.
6. Supponatur vlrcrius corpus exiftens ita tranfmutatum, vt capax fit
fui rationem
materia foimx, qux exipfa iua ratione fecundum aliquam
excedat materi* poteftatem , nonne patet cx ipfa eadem conflanti
effu-

fioneexiftentix cx Deo, fubftantiam exifterc,quac ita fit

corporea, vt le-

cundiim quid fit fpiritualis? \

eoipfo quod cauli fecund*
7. Cum enim exiftentiae pofitio ens ponat,
determinant talis exiftentia: politionem , non ea fola ponitur , fed quic-
quid ex ea fequitur , etiamfi fecundarum caufamm vim txoedat : fle fic
patet quomodo polita generatione hominis, ponitur anima rationalis.-flc
quomodo fic vis natura ad eam concurrat , vt tamen creationis vel po-
i: ’’
tius concrearionis ratio accedat fle necrflaria fit.
'
:

8. Quomodo denique flefit,flenonftr extraducc, fl:fimul per gene-

rationem fle creationem , fle quomodo in hoc cafu inftxumentum quo-
dammodo ad creationem adhibeatur.
9. Et Quoniam difpofitionesintemx anirhse vt feire fle velle, etiam
ipfa funt iadiuifibiles,fle fcquutur cximprcllionibus matcpal&us iacor-
pus fadlis,neccflum eft, v t ftcutaqima ipfa cx generatione homihis fequt
tur auxilio aCtionis vmucrfalis Dei, fic fle hxdifpofitionescx iropr cilione
f*«ftain hominem, fle naturaanimseindiuilibilirer animam afficiant^ ‘
10. Quilquis autem horum exemplum euideas vult videte, cogitet
quomodo perfectionem lignum fit, plura uototnim tempore fcuTunt
mutatu
r

Liber V. Le&io XV. m

mutatur figura , & mance lignum eadem vnitatevnum, indiuifibilicer
vero finita lcdionc,iamfunt duo ligna, abfquceoquoddualitasprtincct
perit vel aliquid dc ipfiusnatura,fed cantum de ratione figurrr.
u. Ex didis deducimur,ad videndu quomodo Dcusomnia opera crea,
lurarum iis. Imprimis enim fide intelligentiis
perficit in fitfermo, cum
operationes carum interna: no fint,nifi e (Te omnia alia certo modo, ptet
eas adu vfquc ad vltimam circunftantja pofitiuam,efle ex vi creationis,
n Ex vi enim ipfius,coniunda eft effentia ipforu fibi ipfi vt virtus cogr
.

nofcitiua eft , & er hac coniundione proxima diuifibilitas, quz eft Dei

ad eandem vim cqgnofcitiua,ppfitisomnibiijcaufisexncceffirateineft.

»3. Et quod defiac declaratum eft, de citeris quibufeunque eadem
facilitate aperitur , adio quoqueexcerna pofiti materia ex vi interna: fi-

ne alia mutatione (cluitur.

LECTIO XVI.
De guberrutione Dei , &• locttltute entium incorporeorum.

i. T7 A dem opera, accipitur Deum non effc caufam vilius impcrfedjo-

j nis, & non effe, (eu mali, quod in rebus creatis vel adioncearum
cxiftit.Cumenim adio Dei fit tantumodo infundere effc, & hoc quan-
tum creatura eft capax, palam eft quod eft dc efle, Deo tribuendum efle,
quod autem de efle decft,in incapacitatcm fubiedi refundendum efle.
z. Et cum defedusadionis procedat ex defeduprincipij, id eft, ex ali-
quo non efle in prjncipio, eodem modo defedus in agendo fimiliterin
defedum aliquem in offendo creatur® non in Deum canquam cau-
fam reducendus eft. Quare Deus otnnis boniauthor eft, quoniam omne
bonum cx effc eft, nullius autem mali, cum malum ex non efse fit. -

3. Deum non pofse quicquamannihilarc.velfub-

Patet confcquenter
traherc concurfum fuum ab adione alicuius creaturi spofte enim anni-
hilate eft pofse facere non ens , Bc fubtraherc concurfum fuum , & non
ptatbenr efse rebus creatis , v trumque autem non nifi ex defedu bonita-
tis, & quafi exundantis entis in Deo contingere pot eft.
4. Dices ergo Deus non libere operatur ad extra in creaturas :fed ne-
:

ganda eft hate co.nfeq«entia,ficut fupraciundeOei libertate ageretur

didum eft.

j. Dices rurfus, itaque eodem modo dicendum eft, Deum non pofse
facere quicqufim quod non eft fadurus. Sed, negatur etiam hic confe-
quentiai potentia enim ipfius dicitur ad poflibiJia,feu quae entitatem &
intelligibil itarem ha bcn»,& ideo noneft negandum quod poffitaliq itjd
quod eft. poffibile, licet cx alio capite impoflibilefit, vccontingat cum
adu hoc facere. . ... f l
•
1 \.- ..nst

6. Sed potentia Dei quieft ipfa ratio efsendi, entis, non habet pio &
fiso adu non
efse alicuius, &
ponagere, ideoquenon cftdicendumit
lum pote date noae&e, vel pofse non agere, . j ; . . m
rm.iiV <j o iiij
in Inftitutionum Peripateticarum
7. Meminerimus modo Deum omnia & fingula qux a creaturis fiunt
intelligcre, &: quae ex operatione fua fequuntur, omnia 'velle, & habes
Deum effe gubernatorem mundi , &
non poffe effe rcfiftentiam aduer-

fum voluntatem ipfius.

8. Cum enim quicquid cfl ab ipfius voluntate
ortum habeat, neque
poflit effe quicquam quod non ab ipfo «e operibus ipfius efficiatur cla- ,

rum eft non effe quicquid ipfe non vult , neque poffe effe quandiu ipfe
,

non vult effe illud. %

9. Neque minuspatet, ex hac gubernatione Dei non infringi neque
conringentiam caularum naturalium, neque libertatem creaturarum ra-
tionalium : cum enim contingentia non iit aliud,quam caufx naturam
effe talem vt poffit impediri, & (oleat ab aliis caufis, libertas autem quod

creatura ex difpe&ione plurium procedat ad operationem : adeo ma- &

nifeftumfir, verumque horumeffe in rebus, vt fola commemoratione
indigear, clarum efl gubernationem Dei fuauemcfse, & vim naturis
caufarum naturalium non inferre.

10. Obiicies.propofitioncsdefuturofiuecontingentifiue libero, efse

determinate veras, maxime cum a Deo cognofcantur, &prxdefinian-
tur.-quare non poterit cffeCtus non efse, nulla itaque eft vel contingen-
tia vel libertas :fiue hoc contingat ex vi contradi&ionis , fiue ex irrcfia-

gabili volitione Dei.

11. Refpondetur falfum efse propofitiones de futuro contingenti ha-
bere determinatam veritatcm:cum enim homocx infpeCtione caufarum
loquatur, propofitionis ipfius fenfus eft, quid caufx ferant. Neque inte-
reft, an efferatur aCtiuc vel pafsiue : quafi dicas quid caufis aChirx fint,
vel quis effedus ab iis futurus fit femper enim idem fonant.
:

11. Si itaque quxratur quid homines velint per fimiles propofitiones,

pluet, ardebitdrafcetur, vel nauigabit fortes,&c.clarum eft explicare effe-
<£h vt in caufis defc&ilibus, & per confequens veritatem determinatam
non habere. Si aut£ quxratur quid propofitio fignificabit , fi feratur im-
mediate ad effedhim vt fonat. Refp. non efse hominis prudentis talem
propofitioncm,& fic ad quxftionem prxfentem non pertinere. Verum
u ponatur vis talis contradiiffionis in obieCHs,qux determinet veritatem
propofidonum, omnia ex neccfsitate fati euentura, & a fefe futura,
ij. Patet tandem hanc aCtionem defeCfuosc appellari concutfum,cum
talis vox ducat auditorem in apprehenfionem cuiufdam
squalitatis in

agendo inter Deum &

creaturam. Re&iusitaque prxmotio dicitur vel
pixdeterminatio : cum Deus faciat nos facere vfqucad minimam cir-

cunftantiam pofitiuam a&ionis.

14. Colligitur item ex diCtis quomodo Deus dicatur agere in omnibus
immediarione fuppofiti &
virtluis, intclligentia vero invnum corpus,

immediatione fuppofiti, in reliqua duntaxat immediationc virtutis.

Ij. Dei enim aCtio cum fit influxus ipfius efse, & nihil pofsit agere fine
efse, neque efse profluerpabalio quam aDeo,necefsumeft Deum im-
mediate agere in omnem fubftantiam,& per confequensnullum fup-
pofitum
 Liber V. Leftio XIII. fi-

politum in agendo intercedere inter Deum & creaturam agentem.

16. Inteiligentia vero quse immediate rarefacit A> non mouet B, nifl
mediante A : liippofitum iraque A, eft inter intelligentiam , &B:nori
itaque inteiligentia agit immediationefuppofiri in B.Sed quoniam A ef-
(crarefadum eft cauli quod A,moueat B,& A eft rarefadum i virtute
inteiligentia;, virtus inteiligcnciae facit B, mouenab-A, virtus itaque
intclligcntix, non fuppofiium,e(t immediata B; liiaii-

17. Et e* hoc (equitur quod Deusdicirurimmenfus, inteiligentia Verb

effc definitiuc in loco: citm enim nihil neque fit, neque pofliteffc fine

exiftentia, clarum eft neque locum vllum polle effc in quem Deus non
immediate agat : inteiligentia vero , cilm habeat determinatam prbpor-
tionem ad corpus, ficagic in certam quantitatem, vtnon poflit fimulim-
mediate agere in aliam. Cum itaque incorporea non fint in Iqco circun-
fcriptiue, inrdjigcmia criE definitiuc, Deus fine fine in omni loco per
operationenvimmediatam. . 1 n >
’
'•>: — :xH:ni •
il- ,
•.'!
. 1 .

T 6itm XVII.
1

L E C I

Di conferuxtione maturarum mtium durxtianibus.

t
'
: .
•'
i V fii & *'I/ :J ; .i

i.
/^* Larum quoque ex didis di, ddionem hanc Dei efle corilerua-
• V j tionem rerum , ruro quoad fubftantiarrr, tum quoad accidentia
intiinfecaicum enim edentia rerum. creatarum non habeat ex (efecon-
iundionem ncccflnriam cum effc, fed talem qui polii t ex natura luade-
perdi, patet eas non cffeconiundascx vi fuarumnouonui?,prdecrmn-
pore pro quo poflunt effe non coniundx , & per confequcnsquafidiu
lunt coniunda;,ab cxrrinfeco habete effe couiundas: mannae itaque
coniundx pcrvimextriafecam. ."S sui-jium. m . ;

1. Sed eiufdcm rationiseft effc coniundas, Oc manere coniundss, feu

effe pro aliqua durationc coniundas :erg<*nb eadem cauli & virtute'

hoc nabenry& cutn non fit aliqua mdtatio, fcd c cbntta effedus fit vr nf~
hil mutetur, etiam per eandem adidntra retinent eflc.quodeff confer,

nari.; Eft itaque eadcmDei a dio confcruatio rcfpcdu lubdantiarum.

Et cum fuprideclararum fitaccidcrttaintrinlecnnon offetiliud quam

modos fubllantix, confcruatisfubftantiis clarum di etiam illain luo efj
£e conletuari. . 1 :: :
•
: .Lupi;:’ .-•-••ju’! ..iv . . . rx '
6>
j. Ex didas qubque cognofccre poflumus quidnam adiofiriijipfb
effetiu : & ,fi
dediuinaadionc, prout immediate abip(opiofloit,fit
quxfiio palam di effe apbini fubitahriarri : non (olum qtua non potcft
,

, non aliter quacnpcr ipllmiubfiftenoojnocjao

fubiedari in ftibftantia
quiaVniuetfim rciedaiell entium dx.notttis oonbepribus fadofunh exii
,
flentia -fcd etiam quia adiriihil fcruitmdto media xjuiponeredjnr: nilcui
4. Vdcnirrt Deusantelaanc adionemjafcfcdctensninacuseftiadagea*
dum, idell,.vt hxc adtsdbtpfo (cqubmti vtLnon:fu]on >hzliddianoqt

aii H .a.iiiaur.nusq
 t

H4 Inftitutionum Peripateticarum
h*c 3(51*0 no htbet vim determinandi,eum propter quam reauirebattu,
fpd ipfiuscffcdtus poteft aeque immediate fequiex ipfo quam n*c aci io*
5t hic idem difcurfiw valet contra attionem fimilem fi&kiam etiam
creaturarum. H.tii-

Rurfias quatenus a&ioDeieft conletuatio » nihil eft przter iplum

j.

elfereiconfetualaslmpr imis enim duratioret incorporcz non poteft

effe

diuifibilis: fienimforctdiuifibilis^oret continua, &in infinitum

diuifi-

bilh* vs| itaque pars aliqua fimulin re indiuifibili,.vel non

:£fimul,para

illa pon includet fuccelsioncm : fi non,

nulla paisvnquam erit. h
iEtat^uraentum non habet min orem vim in crea tura corporea^tft
enim fit diuifibilis in extenfione , tamen eft indiuifibilis in foccefsioner
&percqnfequens non poteft plurcs durarionis fuccefsiu* partes fimul
fuftmew. >1 .

eandem rem effe caridem quzruit,nonne clq tura

7. ;R*Jt(li» fi.duiare fic
eft non requiri non mutationem ? & c diuerfo ex duobus exiftenti-
nifi

bus, fi alterum intereat, dici illud mutatum, immutato manente illo

quod durat non itaque nouitas aliqua eft in permanentia.
:

8. Przccrea vt criftentia mutemr^flentiam neceffc eft mutarucum fit

aptifsimacapacitasexiftemiasilubftantizitaqucratioeritinperpetuamu-
tatione & inftabilis & per confequenslcxtra Deum nihil ftabile.
,

% Obiicies , cdm fipedidhim fit creaturam poffe non cfle , & tamen
dumcftnon poffe non cffe.maniftftumfit , nou poffe non effc feu ds#
dum eft* fiicccfsiue aduenire creatur*; cum itaque maior fit indiuifibili-
tadis-niceisiras ex parte Dei, quam ex parte creatur* , fuccefsio conduJ
denda eft ex parte creaturae, r/v ouijC:> .1. • : •: rirn.r .v:

ua.,rftofpex oppbfitD efsc,ficut enim fi poneretur actio Dei per modum

fi<5bti»*me&e.fucceftiua,nrmo requirerer aliam fuccefsionem ad dura-
tionem creatur* intelligendajfic fi ponatur a&io Dei iquiualens conti-
nue fucoefau*, nemo potCric conqueri de inmtclligibilitate durationir.
tfci. iQuofiiam itaque adtio Dei eft conformis
exiftenti* ciufdcm,& exi-

flfcmhip fimindiuifibil iter comprehendit procer itum & futurum, nccef-

fcidjt.vradtio quatenuteft interna determinatio Dei, eodf modocom-
pfcbtndatfticctfiionem:agititaq;bcea<3r40CTtaturam qoadamindiuifi-
biliiate ptihabotediuifibil itate, fle fine vlla diuifibilitate facie exift etiam
c'featui*efte pCTrontradidHon^impofsibilem auferri fuccrfya^abfquo
eo tamen quod vlla fuccefsio plufquam virtualisin creatura mccrueniat)
M
* * , f* t * 1 .1 * \ n a» — - ** - L a a. h al L
m.Quc
. . -

bSc iqBoproftare quam ipfa fuccefsio i talcrrv auremdirimusacrionertt

Dei de patet etiam esc hoc effectu xremitafls diuinx^rasionetn i
:

pofteriorrefie HetrionflipbilenK:cu|>i r.i; noii,'! Ilcidl ni r:'.r —

iixo frhiiciaiuclrufjdiimionemdnbftambnimcorporeartnn flcfpirip
tualium*fe:imrinfe«differencwn^^ cum (ubftantMtcorpord* habeant
•B tpatfcriM rarinne jnrrinfccai» pofabilitatcm aid non cfse, flcpercorife-
qucnsdobiliorem connexionem ad efse intrinfccdex ipfa fuaj»tura,du»
tatio voroiccnfiftit in connexione exiftenti* 6c e&enti* qnoald effectnral
permanenti*. 14- Huic
 Liber Vv Leaio XVIIf. "J
14. Huic accedit quod in natura fine caufx-deftruenres corpora , non
fint vero quxfpiriralesfubftatias nata: fint inferta rc: vnde cum Deus ni-
hil dertruat ex fcfe.intcll iqpmiqp funt abfoluteammortales.ficut & anime
leparatx. Corpora autem ccflante motu erunt per accidens immortalia:
interea funt fimplicirer mortalia , ni/i fi qua funt ex ordine exempta.

15. Ex didis quoque patet trium durationum & ratio 61 differentia:»

temporis, cxplicara in principio; xternitatis cum de Deoagcrctur ; tan-
dem xuiternitatis intclligentiarum.

lectio xVnr.
De modo alhonis ex parte fubiefh.

1. TjAtet etiam illius quxrtionis antiquae folutio. Cur Dcusnon prius

1 fecerit mundum Si enim confideremus quod infiniti nullum fit
?

principium , & quod vbi nullum cft principium, nulla poteft effe deter-
minata diftantia a principio , patebic quod impoflibile fit efle xrernum
aliquem fluxum temporisaut inflantium etiam per imaginationem, in
quo poflit accipi nunc & tunc, & determinari aliqtia durationis conflans
differentia , aut aliquid effe prius vel porterius.
. x. Quare talis quxftio procedit ex infirmitate noftri intclledus,& nihil
fignificat,&, quod fcquitur, nullam rcfponfioncm patitur.-Deum enim
facere mundum hunc prius tempore quam fecit ,
foret feciffc mundum
ante mundum, cum tempus inceptionis munduioc fit aliud quam mo-
tus ipfe,quo incoepic moucii mundus.
3. Similiter patet folutio illius quacftionis,an Deus poflet fecere ens per-
manens ab artemo ? fi enim infiniti in fucccflione nulla cft quidditas, vel
po flibilitasjdarumcft Deum non potuiffefic facere creatu tam, vtxter-
nitatem haberet per relationem ad infinitam fudcc/fioncm non itaque :

aliter quam per eminentiam aliquam pofitiuam ipfi collatam, cum iraq;
duratio confifla t in connexione efiftcnua: ad eru; non alirer potuit fece-
re creaturam ab aeterno, quam dafido talem conexionem qnS /implici-
ter non poffet non effe» in quo confiftic ipfe Dcixtcrniras: clare itaque

impoflibile eftens, etiam j)ermanensabxtcmoexritiffe. n i: t

4. Quoad adionem vero Deinon immediatam, /eu,quod idcmefl.vt

eft eadem adioni creaturx, palam efteandem e/fc rationem ac de aftio-
ne creatur*: & dehupronuntiaucruntphiloJophuquddadloforCt itkv
&
dium quiddam inceragens cScflum ; pura motus praecedens • ficut in
mutatione loci, inter quictcmin termino dquo Se tcrmintim adqucmjn-
tercedit motus , qudm falso imaginiamurc/RplUracflcinlocotucceflii.
ue, cum, vt demonflrauit Ariflotcles, toto eo tempore non accidar mo-
bile effe in loco /ibi aequali , cum tamen xqualicas /it de ratione loci.
j. Sic quoque in aliis mutationibus, illi prxfertim qux vocatur ge-
neratio fubftantialis.fubiedum permotum przcedentem, qui proprie
eft ipfa adio , non cft neque formalitcr neque inchoatiuc in ipfo
 ,
'
i j
’
•
.
* •
\

ntf Inflitutionum Pe^pateticarum

termino > fed mutatur tantummodo quoad modum.
6 Sic etiam contingit in rarefa&ionc quf ijnmediateeft ab intclligen-
.

tia. Cum enim proportlbintelfcgentixdd oorpus fit finit} ,non poteft

corpus ad quemlibet minimusp raritatis gradum inftantanec perducere:

quare ncccfle eft inter iplamattioni paratam &terminum,intcrcedcre
motum aliquem quo durante corpus rarefadum neque in determinato
,

gradu raritatis , neque in determinato loco fit.

7 . Ex quibus omnibus hoc tandem concluditur, quomodo ex parrelub?
habeat fiue pafsiofiue mutatio cum enim partes compofici
iedfi fele :

formales effe a&uales repugnet, confequcns eft tantum in potentia e fle,

& femper quidpiam tertium in partes refolubile a&u exiftere.
8. Hocitaquetertiumhabetnaturamquandam refolubilem & muta-
bilem, clarum itaque eft aliquamefle caufam qua: vim habeat illam mu-

tandi. Efto itaque B, natura mutabilis, A, caufa

mutans; nonne neccfle eft
applicato A ad 6, efle B aliud quam fuit, feuefle mutatum ?
9. Hoc ergo eft B efle paflum ratione A , efle aliud quam erat : aliud
quidem enim nihil fenfibile manet, fit aliud fi au-
dico, vel alterum : fi :

tem manet quo defignetur efle hocidem quod prius, tantummodoalre-

ratumeft: quia fundamentum & fuftcntatiuum manet, fecundUm quid
autem innouatum eft.
10. Dicamus exemplo. Efto aqua cubitalis in vafe,& (ne litigium infic
in re aliena ) fiipponamus figuram non efse aliud quam iplam illam
quantitatem cubitalem fecundum fuas tres dimenfiones non efse magis
extenfam quam adhi fit , qui conceptus cum fit pure negatiuus , nihil
poteft addere quantitati cubitali : intelligatur deinde eadem aqua in vafe
alterius figurz,& per confequens ipla quoque nouis efse terminis indu-
ta : cdm priores termini non fuerint aliud quam ipla quantitasaquz, ne-
que pofteriores ab illa differre poterunt.
11. Euidens itaque eft, quantitatem hanc manente cubitalitate,qux
eft differentia ipfius, qua quatenus quantitas conftituitur , habere pofsi-
biliratem, vt modo fit pyramidalis , modo cubica : & per confequcns
mutabilem efse, nullo ente mutato: huicitaque pofsibilirati, fi intelliga-
tur v is duorum vaforum applicata, clarum eft ex pura coniun&ione eo-
rum, fequi mutari paulatim quantitatem aquz, randem quz in vno &
vale fuerat vnius figurae , in alio else alterius , mutatam lecundum mo-
dum, immutatam fecundum rationem quantitatis.
it. Sic fubftantiz fiunt alterz fecundum qualitates, immutari quanti-
tate fecundum quantitatem, immutati fubftanriaffecundum fubftan-
:

tiam, manente maiterii,non propter aliud, quam quia fubiesftum (eu pafi
fumeftfic mutabile, &
efficiens vim mutandi habens eft applicatum?
 '.f >.

APPENDIX
THEOLOGICA
D E
ORIGINE MV'N D I
n oy a i

fpecimen datur quantum Philofophia Theologiae

fubferuiat.

zAVTHORE EODEM.
Equitatui meo in curribus Pharaonis ajfmilaui te, amica me*. Cant.i.
 •/jl '
“ v; ; •*

va

XI a H 3 3 3 A
A 3 ID 0.4. O 3,H T
a f:

i a y: v .
-'
i :
-
.

A 7 O -A' F
xixoioi-.Ti' KirlsjeloIuFI fniJjnajj> )«<' !-- nvunv v.;
.ifiiarlfei".

\L 'i CI O d‘
•*.
7 O Vv T
JJfliD « I iyi.V.« 5 fti. liwii.v A'Vri4 vv : ?i «B» i«lv

7 ’
 7

.
A D LECTOREM.
V.M ea demum Philofophi^fuam 1.0
dignitatem fir aflecuta
,
qus i^a£bo- 1 '

nem fufa hominem meliorem ,'hoc

•,

eft magis hominem effecerit di- :

uiriis autem difciplinisad hoc initien-

tunGhriftiani : hoc palam fummum ! 7
eft Philofophia culmen , Wtradirionibus a Deo hau-
llis obfequatur &
famuletur. Propterea quas tibi
commendatas volui Inftitutiones , Theologia- muni-
re chirographo prorfus neeeffarium vidi. Neque diu •'

cogitandum fuit , quo primum refpicerem. Cum

enim poft natura rationes communiter digeftas , eal-' '
;/
dem in colle&ione mundi ,
quafi in paradigmate ex-' >:

pofuiffem, pari lege me coaCtum vidi, aCtionemEn- 1 1

tium jportremo itferaphyfices tranatu, lui^principiis

quafi m fceleto eiliibitam , in creatione rerum debita
fibi Cumque in Theologia antiqua
natura veftire.
hanc Philolophorum conatus graphice depi-
vitra
ctam teneremus fed propter ignoratas natura- femi-
,

tas non veftigabilem vifum elt non aliud expreilius

:

approbationis Theologica figillumdefiderari poffe,

quam vt myfteriis Genefeos facem pra-ferrent Inrti-
rutiones ,
&
ab agnitis , authoritatis gloriam &C fplen-
doremcum Quid plura? Cona-
fa-nore reciperent.
tus Ium prodiit quod vides, quodque vt profit opto.
:

A ij

ZIQUSmA
 7

INDICVLVS CAPITVM.
Cap. 1. 1[curtus Philofophicus di creatione tali ft) terree.

II. Explicatio eorum aux facraGtnefis docet de eadem.

III. £ Difcurfus Phtlofopnicus de operibus duorum primorum dierum.

IV. Explicatio facra Geriefios circa eadem.

V. Difcurfus Philefophicus de operibus relicpuorum eptatiur dierum.

j.!riiu
VI. Exphcatw facra Genefcos circa eadem. :

VII. Animaduerfiones aliquot circa textum primi capifis Genefcos.

VIII. Difcurfus naturalis de creatione hominis. i.
riqolomrJ jo
IX. Explicatio facra Genefcos circa creationem viri.
::.; jp‘j!do >&
x. Explicatio eiufdcm circa creationem mulieris.
iV 2J jUjtSllllVJ
XI. Explicatio Genefcos circa Paradifum.
XII. Hijloria lapfus Adx ex facra Geneji.
'

XIII. De pana primorum parentum ex eadem. Itfi rntfbnsiigOo

XIV. De malis in pojleros deriuatis ex eadem. itri jioq niii v>
XV. De propagatione generis humani ex eadem.
XVI. De diluuio ex eadem. atiO ^ jlfcofu Lr.sl>
XVII. De ceffatioqe diluuij ex eadem.
XVIII. De fidere pojl difuium cum NoefaSo ex eadem.
XIX. De fecunda propagatione generis humani invniuerfis terras ex eadem facra
f/foria.

...
fJJ
,
).
-A\r
»QK \
r , - 1 -j- ••'ibili
'irJci. fala'* rH‘ na

, ; f T- .:v. 1 1

.,{ .•
aua^ioirii'; oiicdc
"
•
. ; r ?.ih3>lVff5 / fi

.'-f: .rMiacdr.-S^-ar;
\S- ifjJ. »i iijtL

iu

.•

APPENDIX
rancihuii lasjpfttv

APPENDI X THEOLOGICA i
iu3r:p‘a : urui- <] i»t) ‘Jiaqiaji snil sil

DE ORIGI N/E M YM‘DI.

i.oi;r. rnrn r: jrrndrmmiOin rrnript rnuvotJJ/.upfiia/flo neram noV' .0

Eiflcn eu p-rrr t n««l ‘.' fl ilib .w mu p r

CAPV.T PRIMYM. i: ‘ ••

"•
'""i *
ui:flj£T!J T.nmpq u.iertmuiU
iuirno-mu! 'flfUlTiOJi: rn::-.n'
'*'
‘DiJctrfiM Pblkfopbicui di Wedtiene L
(rf (rrr*.
;
Citii !

. itoii Iit ihormni i i .

J
V m fubftancurnm corporearum non operationes
,
modo > fcd & ip&m fubfiftcnriam a potentia ad
a dium, continuatis veftigiis perd uci/inc vlla excepi
|

|
tionc experiamur , partium vero & totius eandem
1 cflc naturam, dubitare nequeamus; ipfius
quoque 1

t •»»'=tbsw5ai< Vniucrfi, modo fecundum corporum naturam res

geratur, originem eadem lege pracefluram confiat : vtafumma poten-
tia, in quacllc potuit, per gradus ad eximium hunc decorem perdinftum
fuerit, & non inftantanea creatione perfc&um cmicuiffe.

1. Quoniam itaque Deus ipfa rSEflcneceffitare fubfiftat, & in ip(o

efle nihil impcrfedli efle poflit , darjsnircfl quantum quidque maxime

cffcntialc, tantum vltimam intrinfecam ipfius formalitatem & ndtum li-

berum, antemonexifientiam folam.fedipfametiamcffentiamomnium

Sc cuiufcunque creatura: prxexiftcre.
j. Qua fe.& hanc cflc creaturarum naturam.quam a Deo acceperunt^
neque pofle aliter fluere a Deo quam iuxta naturaltfm ipfammcondirio-
nem. Maxime cum Deus non agat ad aflequendum prsflitutumfibi
hnem,(ed is fit finis ipfius ( G finem refpe&u Dcinominareliceat ) vt
creatur* cum modum habeat, quem in fuaeflentia.fcicntu, & volunta-
te.certam fixamque carum efle naturam pr*definiuit quo ipfum Vni- :

uetfum pulcherrima ipfiusimago,& quodammodo adxquatiflima par-

ticipatio emanaret.
4. Adeo vt habere fingula qux fune maxime connaturalcm fibi quali-
tatem, quatenuscum fociorum corporum ex *quo perfedtione compo-
quod Ocuj voluit & rc ipfa patrauit.
ni poteft, hoc eft ,

j. Hoc itaque fixum & conflans eft, Deum non inflantancc , fcd
congrua diuerforum graduum difpofitionc, Mundum ex maxima po-
tentia, in perfe&ionetndcbiramperduxjfle. t

6. Quoniam rurfus neque materu prima , neque a|ia pars Emis extra
.. .. M iij
 . :

2 Appendix Theologica
corapofitnm Phyficum accipere exiftentiam fit apta natt: corapofito-'
rum autem Phyficonrm fimpiicifllma,6e cjuafi maxime potem ialia fint
EIcmenta:neccflum quoque fir, aliquid inftantanee fluxifle a Deo:con-
fcqucns eft , Elemcncorum vel aliquod, vel plura per creationem a Deo
ex Communi abyflo nihilcitatiscfle euocata.. ^ f .
•"

ayi- Non autem vnicum elementum lbfothcfeatnm eft. Glm enirrtex

fola virtute creationis non fequatur motus : neque motus fine diuifionc:
neque diuifio fine fubftantiali differentia diuidentis a diuifo ntqUc haec :

angelica virtute fine tempore fieri potuerit : fequitur plura elemcntOr

mm immediate a Deo efic creata.. .
['
}i C: " C
8. Non tamen omnia quatuor,cum ignem dicamus elementum quod
fefe faciat videri : a&io autem corporea non eftfine motu neque motus
a pura creatione. •
" '
'
>i •

;
•>. Carterorum trium elementorum nullum omitti potuir.T erra enim
& aqua funt illa ,qu* per totam daturam ab igni mifceti cernimus:
ignem autem ex aere generari immediate &
nutriri: fi itaque trium &
quodlibet defuifferjinidonea fuifier materia operationi Angclic*.
10. Triairaquc creata funt elementa, neque illaconfufa in cbaosttalis
enim confufio non fimplicifiimam materiam, fed inordinatam mixto-
rum multitudinem cxnibuifscti cum ex fola confufionc elementorum
mixta cnafcantur. ^ '/i t .

11. Intima itaque erat terra, vtpotedenfifsima,& conflantis naturtjaa-

extimus , vtpotc eidem maxime oppofitus mediam ; & naturam & fe-
dem occupabat aqua. .1-.. 1 -.•;*!

:
CAPVT II.

r-. r,- i : : 1 : Explicat io eorum qua facra Gcnefis docet de eadem.

1. 'T Tldeamus modo an hisconfona tradat, antiquilsima Chriftia-

V norum ab Hebraeis derinata Theologia ? Inprtncipio ( inquit)
creauit Deus calum & terram. Principium non tam ante fequenria, cum
aliquid principiari fit, quam nihilantefecflefonar. Mireiraque hac vo-
ce exprimitur creationem caeli & terra: fic inftantancam fuilfe, & quo-
dammodo ante camera, vt neque tempus intcrccflerit, neque ipia in tem-
pore fuerit. Oflendititaqueex nihilo creata efle,& inffantanei,& esete-
ra ex his pofitis immediate fecutaefle.
x. Neque quid eali.xerraque nomine vocetur^tmbigipoteft.cum tellu-
ris nomen immediate fublumatur, ex quo fit cuidens reliquo abjlji no-
mine cxprcfTum cfle, quod prius calum vocabatur , alloqui confufus fle
imperfeilus eft textus facer.

j. Subiungitur, quod terra erat manis (g) vacua fecundum expreflio-

nem Hebraicam, inanitas, vel potius Jolitudinis & inanitatis:
fic enim Hcbrzi non rato exprimuntadie&iua. Clarus eft lenius, neque

homines
 1

de Origine Mundi Caput , II. 3

homines fuiflc in terra, quorum eft confortium St conuerfatio, per qua-
rum priuacionem fit folirudo neque plantas 6tanimaJia>qux vclut cor-
:

pora St vcenfilia locum domumque nabiratiorftshnmanzrrpleanr.

4. Sequitur, quodreueine erant fuper faciem abyfJL Vox abyfii, aqua-
rum voraginem fonat, cuius fundus ignoretur, vd non attingatur. St
quoniam ftmpliciftimus modus attingendi eft per vifiim , proprie figni-
ficat tantam aqu* profunditatem, vt fundus vifu non poflit compre-
hendi Idcirco fenfus facillimus eft, perfpicuum ingens fuifle, quod ca-
tum prius nominauerat,fupra quod nuHus ignis foret qui illud illumina-
rer. A fieri t itaque diredfe non fuifse creatum ignem.

5. Sed fubiicit duas abyfii partes, dum a«,EsJjmtu(Domini ferebatur

fieper aquai. & aerem
Clare itaque affirmat tria elementa, terram, aquam,
creata efse a Deo, non vero ignem. Et quod non fuerint confufa, paret
ex eo quod alioqui abyfsus non foret, neque tenebrx,id efl, capacitas lu-
cis &priuatio,fiquidemcx commixtione telluri$,opa cara fuifsent reliqua
elementa. Sed St quod Spiritia ferebaturfuper aquas, inter reliqua duo
elementa locorum diuifionem notat.
7. Notabile vero eft vocem ferebatur, fecundum vim originariae vo-
ciSjdeflgnare illum motum, quoauesfupra nidosexpanfisalis fcfcfufti-
nent, ne pullos fuos premant, & tamen a frigoreeosdefendan». Vnde
& quidam inter Hebrcos explicat nonaggrauans , ungens q) ntn ptreu-
tiens, quare aer cooperiebataquam, fed non eam grauabat. Patet ita-
que fecundum proprietatem exprefiionis,defignariquod nondum ali-
qua grauitas foret, Se quodatr ex elementis primus fit, qui inter Calida
cenfeatur. Patet itaque grauiratem non incfsc aeri ex natura fua, &per
confequens neque in exteris efse qualitatem intrinfecam, fed ex opera-
tione ignis & ordine agentium incfsc.

CAPVT 2 L

Difcisrfm Phllofophicus de «peritus duarum primorum dierum.

1. Reati mundi materia, fupereft quid ex creaturarum additione

confecutum fit videre. Et quoniam Angelorum operatio non
eft alia quam rarefadHo : deerat autem natur* inftrumentum fuum na-
turale, puta ignis:huncenim ad omnes propemodum effe&us naturales.
ptsefertim fubftantiamm generatjonem.^afsumi principaliter videmuss
ic autem
hic; exaqua& terra non nifi tranfeundoperaiirem excitatur, fit
Angelos, vel Angelum, cui hoc munus impolitum eft,rare£a<ftoaere exi
citauifse ingentem Ignem. ’

*. Ciam autem plures fint ignis fpecies , ea vero quz longe a corpore
ignito nullum iam torquet fumum, fed puris redh dirigitur radiis, fpec la-
lux appellaturdiicem ab Angelis rareface puto alere, ex quo nullus
titer

fumus furgit.fa&am efse neccfium eft. *

:
-i- 3
'-
•
v: jp ’•

i
 4 Appendix Theologica
3. Neque minus certum, hoc in ipfo confinio acris & aquz patratum

efle. Cum enim Angeli non potuerint aerem in inflanti in lucem

con-
uertere,ad rarcfadioneih autem fcquatur motus localis vicinorum cor-
porum, neceflum eft aerem motum efle, dum adhuc in formaaeris fo-
ret, cumque motus non poffit accidere fine pluralitate fubflantiamm,
aerem palam eft diuififle aquam , & per confequcns in confiniis vtriuf-
que excitatum efle primum ignem.
-3. Cum itaque ignis excitatus ex neceflitate in aquam agerer, fit con-
fcquenteragitatisaquis particulas quibus hzrcbarignis ( ex eo quod ese-
teris rariores forent, &
femper locum maiorem ambirent) fuo denfio- &
rum aquz partium motu, in aerem qui magis ceflilis eft excludi, 6c ex-
clufasad fefcinuiccm maxime verfus lucem vbi propter vehementio- (

rem adionem neceflirm fuit etiam maiorem copiam repetiri) aggrega-

ri, totamque aquz molem & telluris adhzrentis paulatim motum verfus

eandem lucem concipere, adeo vt fuccefliue & per partes in circuitum

& volueretur & illuminaretur, alibiquc nodem alibi diem habcrcc.
5. Sed Sc alium effedum ex hac lucis produdione fecutum efle con-
flat. Videlicet ingentem nubium copiam in acrem eleuaram efle quas
,

er circulationem lucis circa globum inferiorem, necefle eft ab ipfo glo-

Eo & luce ingenti diftantia [remoueri ; vnde cum attradionem globi

fentire non valerent , nullo ordine caufanim verfus eundem globum
remitterentur. Stabilicum itaque eft hoc modo ingens fpatium inter
aquas in globo vnde fumptae funt nubes, &
inter ipfas nubes illas, qua:

has ab ilus in xternum , vel certe vfque ad finem mundi diflepras

teneret.

CA P VT IV.

Explicatio (aera Cenefcos circa eadem.

1. V id de his T heologia ? Dixittjue Deus (inquit) Fiat lux>&

fr-
V f fla ejl lux. Didio & mandatum ad alium dirigirunclarc itaque
docet mediante opera Angelorum fadam effc lucem. “A
%. Et fafla ejl, clare indicat fadionem immediate Sc inftantanceince-

iiflc , videlicet in inftrumento medio nullam fuifle.moram , & proinde

fubftantiam incorpoream fuifle inftrumen tum , cui non fit neceflarium
moueri vt moueat. Sed & vox dixit, quz cognitionem includit, inteUi*
gens fuifle inftrumentum declarat. o:.l

3- Subiicit , vidit Deus lucem tjuod ejfetbona. Bonitas perfedio eft;

quia vtique elementorum natura addito igne completa & perfeda fuit,
ideo lux bona didaeft. Rurfusquia cetera elementa paffiua erant, lux
adiua, propterca lux bona feu perfeda dicitur: quod enim iam natum
eft producere , feu fimile fibi facere , petfedum ia fuo gepprc exifH-
nutur. r >

, 4 r Sequitur
 . . . o

de Origine Mundi, Gaprit V. $

Sequitur* 1g) diuifit lucerna fenebri/, icc. Patet honlocorjiedtenti
pote faciam h.uic diuiiionem , cum dies & nox temporis partes fint i Se*
quod (equitur , motum iam fcu conuerfioncm diurnam inchoata hi,
quod iis verbis declaratur appelUuitque lucem diem ; dr tenebras nollem v
Cum enim nondum homo eflet cui verba Tonarent appellauit ramum ,

valet, atque fixit eflentiam diei & no<lis .‘«omen enim ieu Appellatio, ef,
fentiam, fcu quid eft rei nominata: defignat. . i ; ;tc:iac 3 t«?i

J. Adiungitur.yiifaw^/ac ejl 'irjjxre&manedietvnus. Intextu origis

amo ;drfilium ejlvejjicre g/ felium efl
mune :feu fuu 'Vcfpcreftffuit mune.
Ex quaphrafi mtclligitur motum hunc habuidc pro tcrimuo a quo.vef-
peram & protermino ad quem ,«naoc 8c per ton&qiiens morum
, , fas-

sum c(Tc m illo cui competir habere vefperam & raatutmums. id e(|b, in
tcllure,& fuifleaboccidcnread orient/em>id.cfl:, vccfiis lucem. 1

6. Subiicitur-. Dixit quoqueDeus, Fiatftnuintcntum innuMoaqiiarum

(t)
diuidat aqufls ab aquis. Hebraice expanfio traque vox propjqe, iue
mitur, cum tuerit ipatium fiia magnitudine & expanfioneshtroofibili^
,& per confcqtiens firmatum *c firmans dinifionem aquarum, .• : f)hn
7* Notanda funt autenvilla veiba.ffl ntedi» 4^rv!»,qu®do«ncfiiJs}
Bantiam nuljamdc nouo Ctlft.a.fsd tantummodo iiHctyiquas Atvqiiasj
Quod & patet ex eavoce;C<«WJ qua(ift^gnkiifTPfeiJs.Finnahienttacm
-qua eadem voce exprimimrtquod prft*prea,v<(rK Dcus-cailum.Notand*
.etiam etymologia vocjs,qu*4«.vnidtot^3£ejHebrar<>;iSt:Gta:c»itai«utn
fppat,ar<jgc Vndc j4qu*Jeutfnda^ veffibt fijIUf.t yj StCfcmefle fit-

mamentum , vel ex nomine liqueat. .jihnui

j ni 1
iis ilii Ditrl •d.lrv.r.en ,![ilul asnnc daav tn!.ino»P
T ... .1 r , i.i' : .
•
: -x !r..l ;i'ji Miumrsr. nt rlliqun imsj uiuj
:* c A P V T- :on; tnua=liq
-

~ •(.;*
V-. uiif-U
. '-ilr.--.i !

•
r -a aut; g -.i’.; . < born 'Z :D :eoui. ha Li ,in.iloq tr>isq >nulb»
Difcurfut Philojophicut fe 'operibus reliquarumiquatuordunimi ; p t
1

-u'.. .?ii''iin:v! ^a !ixa

:
ueivimss eiupoiisa
I. T Lterius ex operatione ingentia iHwriigniii, gecdTefoit vdnon

tur.
V
(hia aquijfcd etiam terix plurimum cum aqua f urlum-elcuare-
Norunt fiquident pyrarechniri ingentem vimignrs crafla o!ra,-&
vnguenta»& Tales, & ipfom etiam aiirdm tieuarede alportare poflt.Cum
itaque terra antclucis operaribnemimninimaspartes & puluii culos, vt*
pote omni humore defe&adiflblurarfiier^ncccflerellcaiorernaquatii
cum terra vndique mifcuifle, & fieculcntam omnino in aetem rue-
xifle: maxime vero circa eas partes, quibus ignis perpehdicularitxx:im-

pendebat, i-i .xi

'::.:.. r.r.
vp ,.c.
a. Vndc duos cfte&us confurgere debuifTe parce, alterum, vt terra in
eo circulo magis cnua & humilis quam in reliqua Tuperficie cuadc rct.aU
rerum, vt aqua cx locis remotioribusad hic caua confluerer, fiae ignis
attra&ione, fine naturali connexronicjfiuealiqua^rauitaris vi, qux ope-
ratione ignis virtutempaiilarim confequebatiir. '
V
j. Patet itaque, quod cumrootus terra: cx neceifitate per circulum
B
5 Appendix Theologica
ferie^mn6 circa
maximum h€tas fberir.tcmmex di&aratn cauffarum
aquas vero in caua fub diSo cir*
polos didi circuli deficcandam fiiiffe :
culo exinanita congregandas.
. Dixi ex feric dicarum cauffarum : fi
enim infpiciamus quid per ac-
cidens fieri natum fit , non erit in vniuerfum neceflaria h*c fequela : da-
ram enim eft,aquamterrx ebullitione inzqualiter mixtam, continua &
nobis diucrfarum partium occurfu,
agitatione remixtam , ex inopinato
tot terrarum genera & fpecies produxiiTc, quot diuerfa foflilia videmus,
terrarum. Se fucco-
qux in quatuor fere genera lapidum > metallorum ,
rum concretorum diuidimus.
molis tllms aqua
Et cim ex his varietatibus etiam magnarum
iara
j.
fecile eft hinc illinc
temperat* partium infignis varietas confequeremr ,
in exccdcmata ebulliuifle terram
adhuc aquis coopertam , ficut infula*
Hac itaque irregularitate nati mon-
in mati natas plura fecula viderunt.
ex parte potuerunt.
tes apparere ante polares terr* regiones
6. Ex iifdem liquet terram non prorfusfqualidamdefertamqueappa-
ruiffe, fed omnium rerum feminibus iam foetam neque folis feminibus,
,

fed etiam plantis , iis

prafertimquz amplius humoris vel requirunt , vel
reliquas paulatim prout ficcior terta
natiuitati catum
pati nat* funt ,

commodior euadebat, ipfas quoque emicuifTe.

eft, eodem iure
7. Et quoniam animal non nifi compofitior planta
aptiffime medicata terrtjperfe^a animalia edebat,
quo nunc fteri-
tunc
lior, mures, & ranas, & infeOa, «e interdumlgnota animalia, fponte fua
fuiffe necefle fit, etiam eas
8. Quoniam vero aquas lutulentas valde
conuenientia, videlicet
prius terra erupiffe in animalia ipfis habitandis
pifces magnos & paruos, & etiamin media quxdam animalia, quzalta
telluris petere poffcnt.id eft, aucs ficut &
modo omne genus auium
:

quod ex putredine nafeitur , ad maris & pakdum littora cx lignorum

carie aquis temperata exilire cernimus.

9 . Fuit etiam najcflarium.vt ingentisillius flammz

vi, telluris & aqu*
partes immani mmc fupraaiirem fublat* conciefcexent, naturafiattra-
dtione, &
vi coquentis ignis, in plurima ingetia corpora,
quorum aliqua
magis igneo vigore redundarent,* flammarum propterea copiam con-
ciperent & ennftarent : adeo vt tota lucida, & alia corpora in diftantia
,ab ipfisron-
idonea illuminare nata forent. Alia vero minus ignis feracia
gruo ordine &
methodo concoqui *
illuminari nata forent : k ipfa
etiam priorum lumen ad reliqua rcfledferc valerent.
10. Quare fi in conucnienti fitu ad tellurem iam habitatam collocati
tc motaiorent, eam plus minus femper illuminare
poflcnt.Ncque vlte-
x&s ingentisillius lucis Angelicis praeparat* moliminibus opus forer. Et
Iianc nmm formationem /Egyptij , /Et hi opes , Empedocles ,
aliique

Phyfici, quafinarura duce ex veftigiis & generationis ordine quem ad-

huc fpe<ftabdht,zmulati funt , licet non prorfiu aftccud
CAFV T
 : :

de Origine Mundi , Caput VI. 7

‘
ca p
'
v t vi.
'* ‘
r *.

Explicatio fur* Genefeos circa eadem.

1. r* Aera Commentaria de hisfic narrant. Dixitven Dent : Congrt-

^Jgentur aqua qux fubcalo funtin imum locum appareat arida. Hic &
fitprima mentio grauiratis, cuius efferus dicitur congregare in vnum
locum. V t videamus grauitatem non cfle motum ad fitum.fed ad Vni-
tatem corporis, & fieri e* ordine Vniuctfi iamconftituto, poflquam
intra lucem agentem & terram in quam agebatur, magna diftantia aere
plena interforct , in qua motus afccndentium defccndentium liber &
efict.

a. mare quafiocvuluaexiflei vndeintelligitur terram

lobi 58. dicitur

aquapermadefa<flam,cxudauifTevndiq;in inferiores lacunas, & aquam,

qux ingenti vi lucis ex iis cxu£la fucratjauxifTe.ac terram ad xqualitatem
debitam reftituifle. Vnde patet alia etiam caula quam explicuimus ap-

paritionis terrx; exeo videlicet quod aqux calidx permixtione, in maio-

rem longe molem intumuerit.
3. Subditur, &
apprllauit Deus aridam , terram , congregationcfquc aqua,

rum appellauit maria non enim erat terra in eodem lenlii quo in princi-
pio di£tum fuerat, Creauit De uscalum £r terram. Ibi enim elemenrum
terra: vocabatur terra , hic aurem mixtum quoddam infinita varietate

conflans. Et cx eadem caufa vocauit firmamentum culum in principio

enim culum fignificabac aerem &: aquam in puritate fuarum naturarum:
hic autem mixtum ex cleuat ione aquarum cum acrefa&um.
4. Intel ligimus vltcrius ex eo quod iuflac funcaqux in vnum locum
congregari, & tamen cffc&us dicitur maria, aquas qux ex ingenti illo
foco cxlcfii falfcdincm contraxerant , ctfi quoad apparentiam pluribus
locis confedcrint , tamen communionem inter fefc habere, fle veri con-
vnum locum, ctfi extrinfecus interruptura, vt Sc ex hiftoria cof.
ftirucre

mographica conflat de plerifque.

j. Sequitur , Et dixit Deus, Germinet terra herbam virentem (tjfacientem
femen, Stc. ex quo intclligitur, plantarum generationem cx ipfaortiua
fecunditate rerrx.tato calore ajrentc, abfque extraordinario & miracu-
lofo concurfu Dciprofedtam efle flcnim quindecim diebus plantx fub
:

xqu.it orematurclcunr.quxapud nos trimcflre generationis fpatium de-

fiderant, quid dubitandum, quin longe vbcrius tc citius ab vtcro medi-
catx Angelicis operis telluris profiitterinr ?

6. Neque ncccflc cft credere, quia perfe&x fuerint plantx, propterei

quercus &
fimiles arbores illam roboris haburiTe firmitatem, quam noq
nifi integro fxculo acquirunt : fufficit enim vt flcriles arbores vmbrai,
fedhferxfeu&us fuos fuderint.
7. Habet confcqucntet textus: Fiant luminanti» firmamento cali.gr
B ij
 : &

8 Appendix Theologica
diuidantdiem &• noilcm.Eihm patet ex his officium lucis primo die crea»
tx, fuiflcad exiccandam terram, quo fadtonon iam amplius opus erat
tanta vi ignis, idcoqueceflauiflcangelosabipfa operatione.
8. Patet rurfus differentia inter illam lucem & folem : fol enim non
lux , fed luminare dicitur , ficut candela aut txda , in quibus alia pars eft
flamma, alia vero efca flammae, feu lumen ferens. Patet itaque folem
concretum efle ex materia combuftili, & globum quendam vulcanium
puteis flammiuomis vndique confperfum , Se accepi/le officium prioris
lucis, quod eratdiuidcre inter diem & nodem.

9. Ex co autem quod dicitur»» firmamento c<e/»,expreffio originaria ha*

bet in expanfione cali, feu illius , vnde aqu.t , conflat in aere efle polita hf c
luminaria; neque efle aliam naturam firmamenti in quo ftellx,& in quo
nubcs&aues, Sc quod fcquitur, non efle fphiras aliquas in quibus fine
fixx ftcllx, fed moucri tanquam pifces inaqua.
10. Quibus politis, non eritdifficile credere fa (flas efleexaquis cleuatis
cx tellure, vt clare docet Plalmus 103. flue 104. vbienim nofter textus
habet, qui terit aquis fuperiora eius (puta cxli) Hebrxus habet qui »».
tignas canaculaeius ex aquis. Ccenacula funt diucrforia feu habitaculain
alto polita : aftra itaque ( fiquidem ibi Gnt animalium populi nitidifli-
)
mc ccenacula cxli appe!!antur,& dicuntur ex aquis efle contignata, hoc
cft .fabricata & coni pa(fla,aqueis partibus, quibufeum terreftres partes
commixti cleuabantur,partim in concauaexudatis (ficut de mari no-
flro diximus) partimadincraflandum aerem circa globos confiftenri-
bus, partim ad debitam mixtionem pro varietate partium globoium in
iifilem remanentibus.
t». Angelos vero qui lucem prius fuffiabant,diuifos efle per ftellas.prx-
fertim foles ( quos plurcsefle conflat) oftendit Iob illis verbis interro-
gatus. Vbi eras dum ouarent fielU matutina, fiue exultarent pariter ,fiue fi-
mulgr tubis fonarent omnes fili] Dei f hoc cft inceperint moueri (ficut in
falmode foledicitur, Exultauitvt gigas ad currendam viam fiuam) ftcl-
E : m lfutinx, id eft, ftcllx facientes mane feu lucem :
quibus coniungens
filios Dei, lingulis earum fuos Angelos adefle docet, ad primum eorum
motum excitandum ,
quafi claflicum canentes , De lignum motus dan-
tes, feu initium & primam impreflionem facientes. Et hxc interpretatio
tum vocibus Hebraicis cum maceriei de qua loquitur maxime accom-
modata efl,&: vox fimul, oftendit vna die omnes incepifle motum,
it. Subiicic faccrauthor,flnemluminarium horum, vt eminerent in die

& nocle lic enim proprietas habet originaria. Vbi nofter textus ponit
dominari, id eft, valde Ipecflabilia forent, cflent quoque in figna feu fecun-
dum vim vocis originarix. in miracula vel prodiga, hoc ell facerent ho-
minesmirari, vndcpaulatimaterreftribuseleuarenturadDciopera,
ipfumraet cognofcendum & colendum.
ij. Tandem
in dies annos. Ex quo habetur,quod hatflenus tellus
non fuum centrum mota fuerat, deinceps vero fu b ecliptica
nili circa
rapueri coepcrit.propterea videlicet, quod motus a primo igneadeo vio-
^ lentus
 de Origine Mundi Caput VII. ,
9
tantummodo verfus lumen agerentur, fi qua: vero
lentus fuerit, vt aquae
in aliam partem agerentur, adeo pauca: cranr, vt nullatenus curium ver-
fuslumen immutarent :folis aurem vis longe minor ita faceret motum
aquarum circa terram, vt notabilis foret redeuntium aquarum impetus:
vnde cx circulari quodammodo & reifto mixtis deinceps circa folem
tnoueretur terra.

CAP VT VII.
Animaduerfiones aliquot circa textum primi capitii Centjeos.'

I-T7 X tota hiftoria patet tellurem noftram in meditullio vniuerfi

I j cfle politam cum enim reliquus orbis per euaporationem a glo-
:

bo, cuius centrum erat terra noftra, creatus fit, & hoc per ignem me-
dium inter terram & reliquas partes mundi , conflat reliquum mundum
ab ipla, xqualitate quadam rcmotascfle,& per confcqucns iplam in me-
dio fitam ede.
i. Quod non ficintclligi volo, quafi centrum terrx fit pundum me-
dium, (ed vt orbis magnus , id eft , totus ille orbis quem fuo circa folem
circuitu facit terra, habeat rationem centri: non enim facere vifibilem
magnitudinem relpedhj reliqui muudi, experiuntur aftronomi.
3 Accedit cx phxnomenis coniedhira Zodiacus enim exteris
. : cxli
partibus refertior eft magnis & apprentibus ftcllis
,
qualiter necefliim
eft contigifTe , fi modo explicato originatus fit mundus: adde quod ex
iis ftcllis, qua: a noftro foleilluminantur,fola terra fub ecliptica,id eft, per
medium ipfius Zodiaci fertur , cuius curfui videntur rcliquz cedere.

4 . Medio loco inter plantarum &

animalium generationem, ponun-
tur cxleftia corpora ,
quia ex crafliflimis euaporationibus comp.nfta
funt atque ideo non nifi iam tellure in apricum produdta , cum qua
i

plantarum generatio coniun&a eft, memorari debuerunt * fcd ante ani-

malia , quia non fint animata, fed propter animata. Et cum accedant
terrx ranquamadiumenta ,priufquam animalia, prxfertim vero homo
( qui ramen in eodem genere eft , & proptcrca fimul cum aliis generari
debuit )
propter quem terra prxeipue condita eft , crearentur , necef-
fe fuit habitaculum prxparatum cfle , & per confcqucns inftru&um
luminaribus.
^
j. Habetur ex eodem ordine plantas non in eadem fignificationc dici
animatas vel viucntcs.qua animalia: cum animalia habeant in fefe prin-
cipium accretionis fux,forinfecusautrm plantx ex ordine vniuerfi im-
pleantur.
6. Norandavero funt circa textus explicatos tria. Primo, quod Ocus
omnia vidit bona prxter firmamentum Sc hominem cuius ratio eft, dc :

firmamento quidem, quod tantum loci rationem haberet i Bc nondum

creatis aftrisimperfeiftum maneret, cum boni nomen perfectionem fig-
H iij
io Appendix Theologica
nificet : homo vero complementum erat omnium > & idcirco non (pe-
dali intuitu.fedvniuerfitatis intuitu in eo comprehenditur quod omnia
erant valde bona.
7. Alterum cft.cur Deus ex omnibus diem & nodem, firmamentum,
terras & maria, & tandem hominem nominauit nihil autem extero-
,
:

rum ; Ratio cft, quia eorum qux fa&a funt.alia pertinent ad vniucrfum
tanquam partes formales, id eft , fine quibus non cft amplius vniucrfum,
alia ficui partes materiales, qux mutari poffunt fine vniuerfi interitu:

priora Deus nominauit , id eft, fixit & ftabiliuit naturam eorum , extera
neglexit quafi mutabilia.
8. Tertium cft, cur Deus benedixerit folis pifeibus auibus 8r homi-&
eft quia benedidio erae
ni, non autem plantis neque animalibus ? Ratio

ad replendam terram & mare, fi autem arboribus vel animalibus man-

datum foiftet replere terram, non fuperfuiflet locus homini. Itaque ad
menfuram hxc debebant crefcere , vnde alibi Deus populo fuo dixit
quod paulatim dcftrucret hoftes eorum, ne animalia multiplicarentur
contra ipfum : & noftra phrafis habet etiamdcanimalibusdomeftids
quod bona cft terra qux plures homines quam bruta nutriar. Quoniam
vero mare non erat habitatio hominum , pifeibus di&um eft vt crefce-
modo alio quam maris.
rent fine
9. Tandem habetur ratio, quare creatio mundi per dies diftin&a eft:
cum enim omnia opera hxc perfc&a fint mediante calore ignis vel fo-
lis.fada autem fint per totum globum terrx, confequens eft, orbem tel-
luristotum conuerlumcflead lucem, dum vnaquxlibet res fieret, diem
autem vocamus integram conuerfionem terrxad folcm.
10. Patet etiam dies hos inxqualcsfuiflc. Cum enim globus ad lucem
conuertendus in principio ingens foret ( aqua enim & terra in ea mole
creata font , vt omnia aftra cx iis condi potuerint ) paret ingentem fuifle
maftam, & nonniG longo tempore totam conucrtibilem ad lucem.
11. Tres itaque primi dies longi valde erant , Ce pofterior femper bre-
uior priori: pofteriores vero breuiores,& noftris fuppares vel modici ma-
iores ita vt animal tribus faltem dierum illorum ad congruam magni-
,

tudinem perduci poflet, pifeis duobus. Plantx vero etiam ante omni-
modam ficcitatem terrx iam germinabant.
n. Ncceffe vero erat, vt qux non poflent eodem tempore & fimul,
produci ,diuerfis conftituerentur diebus, propterei tresdies conftirutio-
ni orbis, alij tres ornatui concefti funt, &
firmamenti quidem ftabilitio-
ni,id cft .exinanitioni vehementi fecundusdics, infumpto piimo inao
quirenda quafi velocitate : tertiusaurem dies opus confummauit.vt vi-
deas tres dies diiftos quafi principium, mcdium,& finem.
13. Similiter, quoniam pifeibus gignendis aliquod fpatium dandum
erat , primus dies tribuitur aftris ,in quibus , quicquid operandum erat,

certequoad nos nihil requirebatur nifivt monftraretur in firmamen-

to, quod vnica circuitione pcrfc&um eft. Et quoniam aquarum fa-
cundior &
citior eft procreatio quam telluris, pifeium generatio inter
 : .

de Origine Mundi , Caput VIII. ji

aftra pofita eft tc animalia, atque itabit trium dierum aeceffitati
fa-
tisfj&um eft.

CAPVT V I 1 1.

Dijcurfut naturalis ie motione hominis. •iVI,

*• /^VVoniam autem hxc omnia in motu confidebant, neque por£

V Jnnt fuftinere propriam rationem finis , neceffaria erat faftu
creatura qua: fic motu maioreuafiira foret , vt principia ipfiusin
,
motu
fbrent: quam quoniam fecundum formam.motum & materiam exce-
debat , purus Sc quafi fortuitus indiuifibilium phyficorum cumuKjs &
,
mixtio non fpeciaiiter artificialis effingere non poterat.
x. Angelicis itaque manibus plafmatum eft corpus quod foius vitra
,
&
A ngelos Deus poftetefFe&iue animare, fic communi opera natus eft
homo .-ea corporis ,& particulariter cerebri capacitate qua: ad excolen- ,
dam vitam fecundum naturamjuxta conditiones temporis in quo pofi
tus eft, foret maxime idonea.
3> Modico itaque (patio, omne plantarum genus,
vt& animalium St
volucrium confpicarus, natur* rerum peritus euafit-fcd cum fenfusfuos
enunciare verbis vellet , nihil erat ex omnibus quod eum capere, vel ref-
pondere poflet multa itaque follicitudincobdormifcenti ex latere pul-
:

lulare feminam fecit Deus,- Cui primo vili magnoak&ore copulatus

eft
vir, &
edocuit qui fru&us falutares forent qui noxij.
,

4 . Hxc, viro quidem crederet , fcd ipfa non fcirer fieut vir delei
cuiti ,'

dfatione fru&us cuiufdam ad libidinem conciranris vitfta, Sc ipfa

come-
dit,& viro vxorio tradidit: vnde tumore naturalium panium prsrter vo-
luntatem excitato pudcfatfti, velamenta quxfiuerunt.

S- Dei interea mandato, fol vento &xliu maris concitato, tellurem

tranfuerfam egit , qus prius axes
cum eclipticae axibus dire&os renebar;
Sc terram in qua degebat homo decore (poliauie, indu<aifqur frigori-
bus mortalem mundi ftatum induxit ; &
homo coadtus eft vcftibus
fefc tueri.

—
rsv

CAPVT! X.

Explicatio facra Gcnefeos circa creationem viri, i

*• TT ALc ex natura di&afiint, de quibus ex (acris feri n iis ampliora

11 referuntur: in primis enim dicitur Deus A ngelos fic allocu-

tus i fidamus hominem ad imaginem & fimilitudincm noftram vo x fana.
m«j,fignificat fpecialcm concurfumDci,& non generalem tantummo-
do , ficur ad extera.
 , , ,

u i Appendix Theologica' '

3 >

Ima^afimilitudine differt, quod imago relationem dicit,fiue rnem

ii?,

prototy po.fimilitudo vero neutram prztere* ima-

furati, flue deriuati a :

go poteft cffe,& plerumque eft inferioris naturae quam prototypon, fi-

militudo vero tantum deficit in ratione fimilitudinis, quantum dealia
natura participat. Creatus eft itaque homo ad imaginem Dei, ad fimi- &
litudincm Angelorum, fecundunvillud, er«»» fimiles Angelis Dei &
rurfus, Minuifii eum paule m'mus-ah Angelis. OelcribitHr autem crtatio
hominis fic i Formauitde limo terra, proprietas primitiua habet, cogitando
fecere fcu fingerent figulus qua exprimitur opushominis fuiff^ maioris
molis quam exterarum creaturarum, & quod fpecialem operam intelli—
*
gentix requireret. . : ,

J. Quod nofter textusdicit de limoterrx,in protographo habetur pul.

uerem de terra rulira.fi&ilium autem terrarum ru brasoprimasefle,teltan-
tur pocula ad delicias cx iis fa&a,qusefaporemporamibusreddunciPK/-
fseris autem vis eft, vr in minimas partes terram deco&am intclligamus:
in omnibus enim fereartibus quanto magisdiuiditur maceria, tanto ma-
:•
gis politum exit opus. :rrJo.i •tr.jj, «s

4. Sequitur , (g) infpirauit in faciem eius fpiraculum vita: in quibus ver-

bis clara eft ex pr effio alterius operationis poftformationemcorporis , vc
pateac animae rationalis produtftioncm nonadatquat^ procedere excau-
*
fisfectlndis. > ,

Quz autem (ocpmnmt^failus efihomo inanimam viuentem, offen-

dunt animam rationalem folam effit in homine, ciim vegetatio homini*
Cx ipfa procedat. Non funt itaque pluresfortnz fubordinatz in qualibet
materia, ex proprietate facrxdoiftrinx. -ud •

6 . Rurfus facraledho eft. Tulit ergo Dommus Deus hominem, (Srpofuit

eum in paradifi voluptatis , <vt operaretur cufiodhret dium .pracepitqueei
dicens, Ex omni ligpo,&rc. Eifi non diferte doceatur cognitionem Deiin-

fulam homini , 'ex eo tamen quod dicitur infpirauijft in faciem ipfius , te

rurfus quod tulit eum ft) pracepit ei, fatis apparet primum cognitum fuiffif
per ipfum ad cattera cognita deriuatam ipfius fcientiam: pri-
mum enim quod apertis oculis obiiciebatur, erat infpiratorante faciem
ipfius conftitutus.-hunc itaque primum agnouit,adorauit,&adamauit,
ipfo nionftrante herbas Sc plantas, animalia & volucres , Sc vim , Sc fin-
gulorum naturas diffinxit, & dono accepit in vfum Sc feruitutem. Pa-
lam icaque eft, non potuifTe non habuifte fidem diiftis ipfius,fpem in pra-
mifTa Sc amorem quafi in patrem.
,

7. Quod herbarum Sc plantarum vim a Deo didicerit patet ex iis ,

verbis. De amni ligno comedes &c. dum enim vninerfalitatcm & excep-
tionem ponit, Adamum vtraquenouifleinfinuat. Sed Sc illa verba qui-
busdicitur pofitusin paradifo vt operaretur grcuftodiret illum (quz non
poffet facirei, nifi plantarum naturam cognofcertt) eorundem cogni-
tionem arguunt; randem ciim deanimalibus &
volucribus diferte ex-
primatur.quddcxfola vifionc naturam eorum penitus in trofprxerir,pet
illas voccSjO/r videret quid vocaret ea, Sc rurfus, omne quodvocauitAdam

anima
 : : :

de Origine Mundi Caput IX. , 13

anima ‘viucntis ipfum tft nomen ei»», exquibus certum eftnomina ad na-

turasrerum adaptata cflc, & per confequcnscx -cognitione earum im-

polita efle, clarum cft naturas inferiores nihilo maiori opera ei inno-
tuifle.

8. Adiicit facerauthor. Ada vero non mueniebaturadiutorfimilis ei. Ex-

pteflio primitiua,& homini non inucnit adsutoriumcjuafi eorum eo , vel, vt
alij explicant, tjuafi connatum. Patet itaque mulierem non fbla natura,
fed ex confilio & voluntate Adami, fadhm; Deo hominem,id cft.crca-
turam ratione conftantcm,perfualionc&: inductione, non vi & imperio
gubernante, hoc cft,iuxtanaturamquam ei dederat.
9- Pater rutius virum non fola maperu, fed erum mente authorem &
fupetiorem , & quali conditorem exdtiflcmulieris.
10. Cum autem necdum Adam ftimulos carnis lenierat , necdum
indigentiam ferninx quatenus femina cft nouerat , fed tantummo-

do defiderabat cum quo colloqueretur, & cui feientiam fuarn declara-

ret, 6e Conferret de dubiis. Etboc eft quod tam moleftum ciat homi-

ni, vt Deus pfonunciauerit non efle ei bonum efle loluni , &: prouiderit
ci non tantum in prxfens , fed in xternum , vt haberet quos doceret &

quibufeum colloqueretur.
n. Neque obftat quod homo homini ad conuerlationcm magis pro-
prius videatur.non enim verum eft,nequc ex parte animi,ncque ex parte
corporis notum enim eft ex parte corporis, quod libentius homo cum
:

pulchris conuerfatur, pulchritudo autem feminarum, '(-wcontra viros

dillingudlitur) propria eft. Ex parte vero animat, feiens libentius conuer-
latur cum volente difeere & acquicfcente , quam cum refra diario mu- i

lieres aurem fune magis credulx & obedientes quam viri. Ex parce vero

vtriufquc,ad redamantes fuauior cft conucrlatio, mulieres veto magis

funt penetrabiles amoriquam viri.

11. Quod autem ad conuerfationcm tequireretur^tiam expreflio ge-

nuina indicat iis vocibus adiutorium quaji contra cum cum enim collo-
quendum vultus (n fele mutuo conucrtuntur , homo autem natus eft

moucri ante faciem fuam, patet facies colloquendum efle quali oppoli-
ris Cc contrariis viis ingrediendum, &per confequens ipfx (ccundum

eandem lineam funr oppofitx & contrarix : tale iraqueadiu corium non
inueniebatur inter omnia animalia idedque male erat
: Adamo.

C A P V T X.

Explicatio eiufjcm circa creationem mulieris.

l."\Mmijit ergo Dominus Deus ( progreditur lacra IecHo foporem in

)

X Adam proprietas, ejr cadere fecit joporem fomnus enim incipit a ce-
rebro & capite, & defeendit in extera membra,fed & frigus nodtis.quod
fit a vaporibus, qui fublimc a fole rapri,ciuldera ablccllu refrigerati defc
14 Appendix. Theologica ,.f>

cendunt, foporis caufa eft: ex vtroque igitur capite exprefliu» dieitut

cadere jecit quam immifit.

t. Sed &fopor,tc vox primitiua.graucm fomnum & lethargo fimilem

indicant. Septuaginta ecflafm interpretantur, qux adeo alligat fcnfus,vt
neque dolorem nifi grauilliroum fenciat ecftaticus.
3. Facile autem eft aduertere, hunc foporem.ialtem ex parte proceflifle
ex magna contentione mentis, qua naturas omnium animalium difpe»*
, & ex cura quod
xerar folatiurn in omnibus non inuenirct. : ! .

4. Procubuit itaque in dextrum latus Adamus.-hunc enim fitumlbm*

no capiendoaptiorem docet Ariftoteles. Deus autem quid ! tulit l inquit
facra litera )
imam de coftis em repleuit carnem pro ei. Hebraice oblcu-
rioreft littera, fed fi c cum proprietate effertur; & cepit imum exlaienbua
em. Et claufit fub eo carnem , & adificauit lam quod accepit ab bomine.i»
mulierem ,vox quam explicuimus per cepit latiftima cft,& quemlibet roo-
dum capiendi includit, v.g. manuapprehenderc, vox vero quam inter»
pretati fumus claufu, late etiam fumiturprocircundedit. Reddit itaque
tandem hunc fenfutn litera dcfumpfit fibi Deus vnum laterum, & dr-
,

cundedit ei carnem , & xdificauit, id eft, efEgiauit fcu extrusit in mulie-

rem, vt lenius fit, Deum multiplicauiflc carnem circa vnum laterum ip-
fius , & carnem feu latus iam tumefaftum in figuram fero in* paulatim

diduxiffe vt femina appareat ex homine tanquam ramus ex trunco

;

proceffifle..

5. Sicut enimfolhumorem telluris attrahens,in truncum telluri infi-

xum, percolatione per naturam trunci facit naturam arboris a Humere, fic
augere truncum,& in conuenicntes integite plantz pattes exurgere fit di-
ftribuific Deus humorem illum fomnificum percolando per latus
:

Adaml primo feciffe vt larus multa carne intumefeeret, mox iu omnes

,& tandem in diftimilarcs diftribuerctur.
fimilares partes
C. Etprxterquamquod hic lenius aptus eft verbis , nihil natur* rerum
magis conlentancum eft: tribus enim nominis gradibus triplex procrea-

tio coriefpondet. Adam vt mixtum plafmatus eft Eua vt planta, ex ;

Adamo fuccreuir: Abcl vt animal,ex animalibus natus eft. Deinderaeio

poftulat, vt poftquam in Adamo proxima erat materia mulieris, non
aliunde quam ex ipia fieret :fimile autem ex fimili accretione fit fecun-
dum naturam.
7. Ex latere porto educitur, quia fic caro fle os ibi funr,fie propter vici-
niam vifccrum, prxfcrtim cordis lateri finiftro
,
plus vegetatiux virtutis
quam aliud exterioris cataphragmatis membrum necellarid participar.
Addudio hic clare non pro tranilatione de loco in locum, fed pro obla-
tione feu exhibitione interpretanda eft. Sequiturinhiftoriadiuina. ffoc
nunc os ex ojfibus meis: fic Pro A/«nc,Hcbrxi legunt bacvlce.V is eft eadem
vtriufquc vocis, nempe Deum alias incongraaipfi obtulifle,nunc autem
aliquid conueniens fic naturale.
S. Sub nomine ollis & carnis intell igitur totum corpus, id eft,religuc
fimilares partes ex quibus homo concrefcit. a ,

9 - Mac
 ,
V

de Origine Mundi , Caput XL 15

V- Hacvocabitur. Cum quod Adam vocauitanimz viuentis iplum fit
nomen cius, oportet vi vocabulum inditum faninz,fignificefpropriani
rationem feroinx quxnon ex materia fcd ex forma vel fine defumirur:
, ,

quomodo itaq; nomen quod Adamusimpofuit, vel ipfotcftc.cx materia

defumptum eft > dicendum, ea verba quoniam de virofumpta non fig-
eft,
nificare quia fada fit ex viro, quod pediculis
& pulicibus commune eft,
ied quia eft eiufdcmnatur* cum virori: notandum quod voxHebrai-
ca fignificat principem, \cl pracipuum.vel fundamcnralem,\c\ fubflftentem,
yt fenfusfit mulierem, quia de natura viri fit, eminere (upra animalia vi
ipfiimmer. /
xo. A dii cit
Adam, quod foturi clTcnr duo in camevitafeu vc primigenia
ledio,/a c*memvnam,tiip]idzei vidciicctjin prole qux procedit ab vtro-
que: in femina , cum phyficiaflcrant lemed viridifparcrc tranlumptum
•incarnem femina:: & tandcmperconlcnfum in copulam cum enim :

pcrfcdu m id fit quod natum eft facere fibi fimile,nequc vir neque femi-
na fine altero perfidus eft, vterque igitur , quatenus confenuuiu in pro-
dudionemfibi fimilis, vnum animal phyficc perfidum integrant. ,

11. Ex quibus intelligitur,cur Deus neque dixit fiat mulier, neque

fa-
ciamus mulierem, [ei faciam
,-fic enim veritas lacra; lingua: habet
quia
,
mixtio elementorum in carnem,qux erat propria adio Angelo-
fcilicct

rum, iam in plafmatione Adami fada eratj augmeraiio autem tiuiaem,

non excedebat vim naturar Adami: reliqua itaque tantum erat poncrea-
cio animat, qux ad Deum folum fpedabat.

n 1 ~ r
r
7!
CAPVT XI. ::

'Explicatio Cenefeos circa Paradifum.

*• Reatus erat adxquatc homo qux eum poftmodum

: a (fecum
V->fint infortunia ex ledione rayftica petamus. A it ergo : Planta-
uerat autemDominus Deus paradifum voluptatis a principio, in quo pofuit
hominem quem formautrat. Hcbrxi legunt hortum, quod tantundem To-
nat: quid autem his nominibus fignificctur, ex delcripiionc petendum
eft. In primis itaque docemur quod ex bumoinco natum fuerit omne lig-

num pulchrum viflsgy adveflendum [itaue qi>od tori telluri congruere

extertia: dici delcriprione clarum eft.
i. Proximum eft, quod arbor vit;e& arbor fejenti* boni & mali (te-
ftcEua )
foetint»! medio paradifl ,eft
autem Hebraica proprietas dicere
in medio pro eo
cit
quod eft inter vel intra i lirem fic habet ,
Dominus Deus de terra omne lignum pulchrum vifu,
&
germinarefe-
ad vefcendunt
juaue, lignum etiam vita in medio paradifl, lignumque flientue boni
(y mali,
eft, omne genus ligni vifui &guftuidclcdabile,iuter qua: erant ligna
bona & vitz conducentia & aliqua qux nata eflent facete hominem
,

experiri mala xque atque bona.

 1 6 Appendix Theologica -b
j. Adiicitur, quod finitius cgredtebutkr de loco 'Voluputit ,vig vodsHfr
braicx eft, ex voluptate, ad tmvandum paradifum, ft) init dtutdaurinquu-
tuor cupitu : Hebraice , ft) ah ibi ( id elt iam in pradifo ) diutfus rfi, Crtft
in quatuor cupitu. Senius cft , cx abundantia Ac fertilitate tdhtris nafei
aquam in quatuor capitibus feu ingentibus flaminibus; non enim con*
gruit vnum flumen diuilum in plura, dici diuidi in capita , Gtd in ramos
vel brachia neque inueniuntur alicubi quatuor flumina, qoz aliquando
:

ab vno capite fluxifle coniici polfit, neque alius locus voluptatb.vel inas-
gis fertilis locus quam pradilirs cogitari poteft,a quo flueret fluuiusifte

ad irrigandum paradifum. '

i

4. Quod autem hicdiciturfertilitas, vclabundamu,delcribiturtod

.

terrx illo tempore competiuifle, v bi dicitur fons uficendifftde ttrru inigunt

vniuerfum Jupcrficicm ttrru. Vbi natiuus textus loco fontis habet vupo-
rem, de quo lapientia v idetur loqui , cum dicit fefe quafi ntbulu ttxijje to-
tum terram, tu fortalfe Pfalmifta cum poft formationem terra: fubiungic,
aby/fiu vefiimentum umidus cius ,fitper montes fiuhuntuqut.
5. Exemplum quoque huiufmodi habemusin aliquibus calidiflimis Ac
humidiflimis regionibus , in vna Canariarum , in infula S. T horna: , Ac
aliquibus aliis, ex tellure egredi vaporem, qui refrigeratus vmbra arbo-
rum in pluuiam decidat, fontefque & flumina alat. Et neceflarium pror»
fus eft v t cx tellure adhuc hume&ata, cx vi (olis per aliquod tempus talia
vapor egrederetur Ac irrigaret tertam, Ac in flumina deriuarctur.
6 . Iam vero enumeratio fluminum rem manifeftam fecit aflumit :

enim quatuor flumina maxima Hebraeis nota. Ac totum orbem iis no-
tum alluentia ,& ait ab ipfis irrigatum paradifum. Qui vero hxc nomi-
na ad alios fluuios deriuare moliuntur, in meras Ac mali cohzrcntes con-
ietfturas incurrunt.
7. Addit itaque Scriptura Tulit ergo Dominus Deus hominem, typofuit
eum in purudifo 'volup tdtis /ut operaretur (ycujlodirtt illum. Hebrea vox pro
tuhtefl eadem qux fupra cum delatere Adami fermo foret, Ac fignificat
idem quod capio in latiflimafignificatione: neque in loco hoc aliud ex-
primit quam appreherrfionem , feu coniundfionem Dei ad Adamum,
non autem lationem localem , ficut de voce Adduxit di&um eft. Supri
vero didhim cft Adamo vt fuhiiceret terram gr repleret eum. Habetur ita-
que hortum quem colere, Ac in quo habitare debebat Adam, effe ipfam
terram quam replere Ac fubiicere iufTus eft, Ac de qua diiftu eft quod nec-
dum erut homo qui eum operaretur ,Jed vuporafcendehat irrigahatvniuer- &
fum fuperfidem eius. Adde his, quod tota terra maledi&acit, quod tota
ante maledidfioncm creata pro Ada Ac fobole eius, qux in horto vnico
non inueniffet locum fufficientem.
8» Confidera honorem agriculturas. Ac quod fit opus ex mechanicis
maximi proprium generi humano: Ac eft cuftodia terr*: melior enim
euadit terra cultura, inculta vero fterilefeit Ac quafi perit.
9. Prxter hoc przccptum addidit Deus aliud pofitiuum de nutriendo
fe. Ac negatiuum de non fele per intemperantiam occidendo.
CAP VT
 de Origine Muhdi , Caput XII. v}
au:uc-nui , l ..wW*iV>
bcniiir.fi no:i ••
iHKxtnot^n^^unvw^w). >»*•»,«

fmnoiiioinoa lsq muj .> j . [ J

!o
,
.'. .nhrfl: Vf:oh
oiimfi : sfitstinoa mu;c A P -^'T
;
*
X4 I, "/ni irtuxicrtiv
strpn «uDiudr.» Jkr o 'Mtqfsnshiuiri sitwbwnoa -.silum i .• .mutJl
s wiicw::! 1 • -
Hifit>ri*kpfiuejAd*,tx ficrsOeneju *a »1: l :.!u*

..'i ?i ji :
-
i v. uniari i f*p

x. T7 ^ confeqnentem hirtorum diainus auihfflp dicendo;

incipit
Scd^firrpcns e*at callidior cunilis animantibus tertz i vox quat
jgxpwrffcorrelpondcc in protographo deriuaruriverbo quod tbferuart
vel tenture arcana rtgnificat,quarc per prius obferaatorem.infidiiroretrij

& quod in euangelio Tetntrerfignificar, it vbi Latinusinterpres eun-

dis animantibus ponit/ vtirur facer authot voco ah)pliflima,qui etiam
hominem comprehendat, vt fenfus fit tentatorem callidiorem etiam ip-
-
fb homine fuifieiVe edam ex cnentu paruit. .* i

t. Accoditcrgoadmuliercmr&ixit.CKrprirnpirvoi//, &c. in na-

tiua litera etiam quod duatDttu, quafi diceret. Non fatis fuit Deo od
cuftodiendum hortum fuum vos obligauiflc, fed etiam non permittit
vos manducare ? cui mulier; immo voro de ceteris manducamus, fed de
ligno fciehtis boni &
mali fi manducaremus.moreremur. Paret itaque
prarceptutn hoca Deo datuib,nontanquam e* poteftate ,
fed tanquam
et bono eorum quibus datum eft, 6c gubernati hominem a Deo femper
ad bonum ipfius hominis.
3. Rurfus itaque tentator;non moriemini, fed eritis ficut Dij. Notanda
eft tentationum duarum anologia : Dic vt lapides panes fiant, Sc, prohibet
te, 8i, nequaquam moriemini-,
vobis manducare : ainvclie finis ntandauirde &
tandem, hac omnia dabo, Se, er itis ficut Dij.

4. Annedfitur,Pid/r igitur mulier quod bonum tjfiet lignum advcficendum,

& pulchrum ajpcduque deleflabile, & c. lignum pro pomo ponitur vel cer-
te ratione pomi hac competebant. Quod autem dicitur vidijfi pomxhrt
eflfefuauein guftui, feu bonum in eficam, vr habet primigenia te&io,argnit
mulierem etiam quadantenuse* vifione pUntafum/prxferrim ex intui*
tione aCri naturas earum cognouifle. Autbor veto loco huius afpefht ,

icit flabile, habet, defideratum ad acriter intuendum, vel ad intelli*endum,&

fenfus eftvidifle mulierem appetitum fuum ira creuiffe, vt non poiTet

auercere oculos 5 vel vox vidit flgnifieut confiderauit : & fenfus erit, cortb
{tdcrauic quod pomum defiderabile foret propter friemiamfecuturaftr
cx di&is tentatoris.
j. Gomedit itaque mulier, & dedit etiam viro , qui non eft deceptus,
hoc eft, non orfaliaperfuafionecomedit.fed vt fubditur cbediuit vici , ,

vxoris. Vtique mollis fuit, ncqueaufuseftpiaenimioamorc repugnare

’ i -M-: " i-- " ’loLui;.tf: >•.
1
’ S
vxori.
6. Habetur ex circunftiMiis quod tentator feu infidiatof obferuauerar
mulierem abfentem imarifo, prbpeatbbrcm Veritam hora qua appeti- ,

tus comedendi locurri trifidi» faceret.

7. Sed videamus eftc&um. Dicit grgo facer textos , qdod aperti fiunt

C ijj
 . : : : c

i8 . I IX Apperxlii- rTiieokjgjxi: s£ ) yj
oculi amborum ,gjr cognouerunt Je ejje nudos. Patet autem non datixnad
com medionem tempus , puta cum per concodionem
, fed poli aliquod
virus pomi in vifcera digeftum forctjfiunc cfft&um contigide fi enim :

ftatim vt mulier comederat aperti fuident ipfius oculi, erubuidet, neque

aula fuifTet comparere Coram viro.yvel (altem follicita de mutatione
quam fenferat , eam ipfi narrauider.
8. Quomodo autemaperti fanc oculi, & quomodo cogrifiuSujptle
cflc nudos ,
patet ex adtione fequente ,
quod fecerunt fibi perizoma.'
ta,. (cq cingula, quibus tegerent partes generationrdefbnaeas. Eludens
itaque ed ; cx comeftione pomi inliirrexiflc carnem i & prarrer eorum
voluntatem ede motam-. Effe£tus itaque pomLfiiic immediate conci,
tarc libidinem, & quafiper luxuria; ebrietatem vfiim feu imperium ra-
tionis excutere. -,ir V •• .!! -Ju..: . i!

9. quoque deferiptio frudhrs infinuat hancpoteilatem ipfius di-

Ipla :

cunt enim medici, quod dulce eft primo nutritiuutn,vtpote confidens

ex calido& humido connaturali animali ,& quod quidquid nutrit facit

hoc quatenus dulce tonum, itaque in efcam ( quando per eminentiam di*
citur) ed quod maxime nutritiuum cd .femenautem ex fuperfluo ali-
menti conficitur bonum itaque gudui , vel ad cfcam indicat fuifle pro-
:

uocariuum libidinis > fplendor quoque coloris , cum ex fubtilium 6c

olcofarum partium bona commixtione procedat, dulcorem natus
cd fequi. > — ; ,
'

sTr . CA P VT XIII.

De poena primorum parentum, tx eadem.

. -
’
•
'
t V* •' W,\
i. ^Vbne&ieurin Hidoria, Et cum audiuijpnt 'vocem Domini Dei de-
^y ambulantis in paradifo ad auram poji meridiem : ebria locutio H
Cum audiuijfent fonum venientis in hortum ad afpirare diem: lenfus ed &
Deum, matutino tempore, cum aura quz pragreditur, vel comitatur
lolem in hortum venide,fcilicet vt adorareoirab Adamo 5' vnde cum
Adamus non comparuider, fed abfeon didet fele in medio ligni paradifi,

hoc ed inter ligna qua erant denfilfima, vocauiteum,& hic fenliis vide-
tur potior quis enim podet ede linis cur D eus appareret otiatus ? prarer-
:

quam quod aura dici melius intelligitur matutina quam vefpertina ; vn-
de in Canticis de matutino tempore dicitur donec afpiret dies , inclinen- &
tur vmbra non enim illud quod abeunte dic fit, (ed quod dies fecum
affert proprie attribuitur dici.
z. Attexitur
,
quomodo Deus examinaucric A dam & Euam , led ten-
ta torem fine examine puniuerit,vtpote hodem profedum & malitia no-
ta. Prima poena ed , vt maledictus edet ab omnibus animantibus fi

enim expreflio primitiua habet , non inter animantia. Secundam ponit

Interprcslatinus ,fuptrpeftut tuum gradieris fed Hebraica vox defcendir
a verbo
 ,

de Origine Mundi Capu(rXIII. ,

^
s^afusfcr.nin Wpm<*& deiore-quall pmtWvis, hoc eft,toca
vita &
tjmncs afftifln*? tws.dolafe & pcwa. replebuntur.
T ?<ti* eft :m*v% tomtdesM Hcbrsafccutio.fuluerxmdtflmiom.
rubus diebus vtutu<t, quod videtur mc!ius,affl*tucnim corrumpunt
ter-
rwifer peotKufei «oncara comedunt, quod legit neque ©bftntqudd
Ifw»bab« W.,/^w />^J>«v W t B on cnira
monte fanifto finu-
in
in

,l ® CT » f nwlednftionis, cffeftus eno Melws itaque «plicatur

fotnti emit ad calefaciendum eum
id eft, ferpens ww
«itamplius hoft»-
hoaini, fcd in focbraorabitur, fiput de domete» quibufdam
legir
tu«,vnde «nunediaii fubiuogitwrtBw» verikm^iuqip occident
in men-,
meo, Paokur autenvpro puluerc
tt fanflo
voxeadem quatiu plafi™»-
uone hominis» vc fenfusGti Cogitat io ;ua ooq er« contra
Angelos tui
timUcs,l'4 quomodo e» terta fitftos perdas.
4* Ex quibusornnihusdotcntatoredvftis^pparet nihil ntcef&riumef-
fet Diabolum aecewfle ad mulierem medio vero
ferpenrc , vel in figura
fcrpcotis, fed in forma ei Gmili, qua acccfiit ad Chriftum Dominum in :

primis enim pleraque ex didis non competunt vero ferpenti: videlicec

vt omni viu«te,<}udd pofTet loquimequcextetnarccmu-
effec callidior

lierem , loqui non dc vifis. fed d« dfis.

j. Rurfuj maledjdio ab omnibus animantibus » camedere
terram, 6e:
quod vnum compOtir mgredi fuperpedus,cumr«J)aturalu reptandi
modus, cx creatione habitus eft. Qu^rcvidet^xr cjc^quiuocationeYocis
Hcbraicx.vel mctaphorico vfu ferpentis pro Diabolo.profech»
effeoet-
fuafiodeferpentc.vcl ferpentis figura. : •

6. Prophetia quaque fcqucns, ad Diabolum , non ad ferpentemfpe- *

Qat : ferpeos enim nqn magis inimicus eft homini <^uam

aliisanimali-r
bus > fed Diabolus eft: Qhriflo : Sc contexit calcaneum Chrifti, quatenus
Chiiftianorum infimos occupat : Cluilius quoque caput ciusobterit,
tum quift iudicawrus eft Angelos, tum quia vim quam in mundo ha.
bet, aufert. -
[

7. Sequuntur mala qu^ mulierem ex peccato nancifcuntur,qudd

par-
tus plures.quod difficiliores habitura forer, quod fub poteftate
mariti fo-
ret, & ab eo opprimenda. Et quod hecfubieiftio violenta procedat ex
peccato, fatis patet, cum ex imprudentia vttiufque partis nafeatur par-
:
curitionem quoque cum dolore, cx eodem procedere patet, quia ad-
huc multat feminae fub «equatore curo paruo vel nullo dolore parium:
fit autem dolor in partu exGccitate membrorum,
pnequaoffinon li-
cet cedere , quam cx intemperie aeris & ciborum proficifci facile
conficitur.
8. T andem quod conceptus Gnt plures,ex partcabprfuum &imperfe»
aarum conceptionum manifeftum , eft. A n autem ex intemperantia
coi' tus, vel cx breuitare temporis quae fortitftc fuifTet amplior, 3c demum,
an quod cum immortalitate paradifi non findent requifit* tot proles,
pauciores fiiturae erant conceptiones, difputabilc eft,
 ! ''

2d • Appendix Theologica
9. Intet tmledi<ftioneS'Adx . circras quidem ex ftcrilitate rerrse patet
proucnirc,illa autem , vt comedat herbam agri, videtur ab initio tanquam
bencdidfio conceflj, tt H?c intet potiias reputatur , fedfenfUs eft , quod
cogendus forct reponere in horreis herbas agH ad fcbtneddidilru , quia
deficerent aliquando ex terra.
" «
r<s>. Porro ex vocet; donec rtuertaris in terrant de ejua fumptut et, Stcl’
prorfusindicant immomdem futurum fmflcjh^.cWjltingoYeffijtoW Vi-
cturum , & poftmodum non fpoliahdum , fed fiiperuefliendnrti fuifle,
;,J
vt loquitur Apoftolus^-' i '

tu Narratur confeqiienter de eiedtione ipfiusexparadifo, Ardicitur*i

qliod eiedio Adomoicollocauit Deus ante paradifum voluptatis Cherubimf
gpflammeum gladium atque verfutilem ad cuflodiendam viam ligni vi M:ad'
quzinrelligrnda conuertendus eft animus ad vniuerfelcm caufam cor-

ruptionis omnium rerum, prseferrim animantium: & quoniam animal

lia inmorte fligent, patet frigus efle mortis caufim, vnde videmus hye-
memeflcquafi (enedtiitem anni :vno itaque ftatu caloris frigoris du- &
rauiffent anni in paradifo, & inducere hyemem, eft breuiorem vitam fe-
cere, & mortem propius adduxifle/ ;

1r. Caufa itaque varietatis anni eft caufa mortis': hanc autem aftrono-
mi docent cx eo contingere, quod tellus non conftantcr eafdem fui par-
tes ad folem tenet huc quod axem futim non conformet axi ecliptici,
, '

fed perpetuo mutet eandem ad ixifti arquatoris, & hoc contingere do-
cent phy fici ex motu quo aeftus matis conuertit terram, & zflum maris
cx vento quem fol fubarquatore excitat.
1 ). Videamus quid monimenta facra circa hoc exprimanr.primo ita-
que quod efficiendum erat, idcirco fadhim , ne forte mitteret ma-'
dicit Id

num fuam, & acciperet de ligno vita , & comedat , ft) viuat in faculam.
Vnde patet potcftatem ligni vita: non fuifle vt morrem prohiberet,
fed vr differret, & faceret viuere in facculum , hoc eft longo tempore;'
quam poreftatcm per frudluum deteriorationem tolli nequaquam du-
" "
bium eft. t
.1: *i.i

14. Deinde quod nofter dicit ante paradifum;o\\j vertunt ab oriente ad

paradifum. Si itaque (quod diximus) tota terra erat paradifus,motusau-
tem tern a folc procedit, caufa conuei fionis terrae ad orientemeft, &
cfle ad orienrcm eft efle ante terram Sc paradifum. Porro quod nofter
habet Chetubtm, &
flammeum gladium atque verfatdem, in pi otographo
eft Cherubim faciem gladij , vertentis fe. Altera phrafis indicat a Che-
rubim ptoficifei vim mortis per flammam & ignem, altera vero per
conuerfionem. autem motum a Chcrubino , fcu Angelo exoriri
Solis

metaphyficademonftrar. Si itaqueafolceftinflcxioillaaxisterreftrisad
polos Aquatoris, & ex ea mortis natura mediante lumine & calore, non-
ne pater (figladius vim mortiferam fignificet) quomodo Cherubim
flammeo & verfarili gladio cuftodiat viam ad lignum virse, ne homo
poffitex illo in fzculum viuere? -• iJr-
«J. Et qui putat interpretationem gladij pro vi mortifera efle duram,
'
memincrie

X-
 de Origine Mundi Caput XIV. , 21
meminerit Angeli in area Omam gladium euaginatum
tenentiiad in-
ferendam pellem ierofolymis. Confideret quoque fi
materiaiiteracci-
piaturnomen gladij, quam inconueniens fit narratio Angelus enim :

non ab oriente, feu ante paradifum, fed in circuitu deberet poni neque :

opus eflet gladio verlatili , fed acuto : Angelus enim cum verfare polTet
r
ex voluncate fua.

16. Tandem vellitio Ad* 6c vxoris tunicis pelliceis, manifefte infinuat

frigus iis ingruifle, quafi iam vergente anno in hyemem : vnde ridetur
autumnus qua A damus creatus eft non autem
in ea regione fuifle , in
,
neceffum eft Deum tunicas pelliceas immediatepoft maledi&ionem iis
cfodiffc , led poft aliquod tempus poftquam poenitentia fada facrifica-
,
ueranc Deo animalia, cx quorum pellibus Deus eos texit, non tam nudi-
tatis gratia qu* perizomatibus tegebatur quam frigoris ,
,
,
cx pellibus quibus animalia foucnrur fadh funt.
& propterei

“.>::a r*t!'; >tij ~ : -•••v >t ,

CAPVT XFV. A

Dematis in pojferos deriuatis, ex eadem.

• '

V ••dubium eft. vel fecundum ditfta effe poteft.quin flatus hic

JL v infelicitatis 6c mortis in nos A dxpoftcios ex ipfius peccato de-
riuatus fit: led quoadanimum, quid mali corruptionilquc hauriamus,
perpendendum cft.Et imprimis fcliciffimum fuifle Adami intdleiftum,
qui aded feliciter rerum fciemiam adeptus fit, vt primo intuitu fignifi-
’
catiua fingulis nomina imponere potuerit, palam tfli

». Quod non fic intelligendum eftjvt prorfus omnia perfpexeritrex de-

ceptione enim Eu*,& ex abfeonfione vtriufque a facie Dei, clarum eft
difeurfum eorum breuem & imperfectum fuifle tum temporis neque :

vim naturalem eos perdidifle creditur .-quare ex natura, intelleChls eo-

rum tam impedibilis erat.
a paflione s

Sed legimus quoque eos nudos fuifle, & non erubuifleance pecca-
tum , fed poft ex quo inteHigimus inordinatos motus in iis non fuifle,'
:

cum in genere vehementiflimo nullos habuerinc.

4. Vt autem in homine non fini motus inordinati , ex duplici capite

contingere potcft:vnomodo,vt fuiflbquidem motus,fed quafi radicitus

extirpatos longo vfu & exercitatione virtutum afferamus i alio modo,vc
naturam adeo temperatam & mediam inter paflionescxiftimcmus vt
,
totam fcfecx fuasDquabilirarc ,
rationi &
non cx imperio rationi acquifi-
to permittat.
5. Cumque Deus hominem in vtrauis harum perfe&ione condidifle
potuerit, fi circunftanriamnouitafis natur* attendamus pofteriori po-
,
tiui defdtiptioni fidem accommodabimus prior enim ftatus eft iam ex
:

potentia ad adum progreffi : h*c autem fpecies qnxdam potentialitatis,

feu hominis fecundum animam in potentia exiftentis. Illeftatushomi-
 22 Appendix Theologica
nis qui bonusex malo euaferit , hic hominis nondum bonum & malum
cognofcenris, feu experientia edofli. Illi homini difficile iam cft pecca-*
re, & certu m quod non feparabitur a charicate Chrifli , huic facile non
peccare , fed peccatum magis ignoratum quam difficile , & per confe-
quens anceps ad bonum & malum ingreflus. Ille flatus magisfundatus

in cerebro ex exercitatione rationis, hic magis in corpore ex bonitate

temperamenti : hic itaque propagabilior in prolem : licet & ille aliqua-*

tenus,
6 - Cum itaque philofophia doceat etiam illam naturx complexionem»
quse ex moribus & exercitatione oritur, natam cfle in prole pullulare, lon-i
ge magis ea qua; ex natura erat in Adamo implantata, in prolem tranfi-
uilTet. Filij itaque citra peccatum nati xquabilitatemquandampaflio-

num ex origine fortiti fuiflent , per quam facillime rationi obfcquentei

nullam paflionem iuflo vehementiore habuiflent,
euafilTent , vel potius
adeo vt nullam difficultatem in fequenda refla ratione fenfiflcnt : a qua
difpofitione non longe videtur abfuifle , de quo mirediflum cft quod
Adam in eo non peccaucrar. / 3
7. Vnde peruerfus voluntatis motus in primis parentibus, non nifi ah
extrinfecafollicitatione procedere natus fuerat. Sic videmus in refpon-
fione Eux contentam eam de prxeepro fuifle, priufquam D ia bolus pro-
polita fpecic rationis fallacis quam difpicere nequibat, animum adobie-1
flam pomi dcleflabilcm fpeciera quafi affixiffet : ex qua affixione cor*,
rupta eftxqualitas illa naturalis, quod fle fimiliter Adamo accidit ex afE-
xioncamorofaad vxorem , vt colligi poteft ex verbis ipfius, in quibas
nullaDei donatoris bcnediflio,fcd amabilitatis dumtaxat feminex com-
memoratio. Patet itaque naturalia motus & partionis principia in vtro-
que parente noftro fuifle corrupta , & fic in generatione ad prolem tra-
dufla m efle inxqualitatem naturx , non xqualem , fed multo maiorem,
corrupta iara, ex mutato fitu ad cxlum, acris, alimentorumquc qualita-
te: & ficirrecuperabiliter pofteros originem feu inclinationem ad pec-
catum ab vtero matris traxifle. f ,.r ; . :

8. Qux xquabilitatis ncgatio.quia cft in fubieflo cui xqualitas ex crea-

tione fua debita eft,priuationis naturam forritur: fle quoniam culpa Ada-'
mi ineft , feu ex eo quod originemab eo trahimus , propter ea originale,
non formale peccatum dicitur: fle quoniam impoffibile cft hominem,
hac infeflum, fine peccato ex naturx viribus,&Cne noua gratia viuere,
ideo natura dicitur ferua peccati, & in femitutem Dia bolo addifla.
:

Verum autem peccatum originale comprehendat vitra mdifpofitio-

nem animz fcnfitiux , priuationem chariratis ex ea confequentem ia.
prole ( quoniam ex textu noftro nihil offertur ea de re diflum
) curiofis
relinquo.
?• quomodo peccatum fit fingulare in vnoquoquei
Sufficit nobis , vt
quomodo per generationem traducatur, quomodo ex aliena culpa fit,
ex diflis portit intelligi. tA
>o- Horum quzdiflafunt ncfcioanipCainfle Abde exemplum ali^
quatenus
 &

de Origine Mundi Caput XV. , i$

quatenus habeamus. Ita vt Cainus in peccato fit conceptus ( ipfa fbr-
tafle no&e poft fru&us vetiti manducationem priufquam Deus per
,

poenam ad pcenitentiameos prouocauerat ) Abel tempore pcenitentix,

vnde Cainus matris aduerfus Deum inuidiam in conceptione contra-
xit, Abel humilitatem Oc pietatem , vnde quod vertit Interpres no-
der, pojjedi hominem per Deum, re&ius potcft verti, dilexi virum con-
tia Deum.

C A P V T X V,
, uw^v.-rs^v.
v/ i De. Propagatione generis humani ex eadem.

’ T)Oft mortem fratris difcclTit Cain in fteriliores partes ( vt patet ex

I maledictione.) Et hsec fuit prima occafio replendi diucrfas partes
terrat. Dicitur autem peregrinatus verftu orientem ah Edent vel potius

ad occidentem, fic enim lirera primigenia habet > feditin terra peregi.
naantcEdcn , hoced,habitauit in terra longinqua ante Eden , hoc eft,
ad quam conucrfa eft facies Edcn , hoc eft, ad occidentem , leu habens
Eden ab oriente. Eden vero videtur diCta tcrra,in qua habitabat Adam,
ex memoria voluptatis quam inibi habuerat.
x. Exequitur vero generationes Cain facer Authorv/queadfeptimam
generationem, & docet ciuitatcs conditas , artcfquc tum ad vitam, tum
ad voluptatem ab iis inuentas. Quot annos vero lingulae generationes
continebant, non expedit. Vcrifimilc autem eft fume breuioresquafl»
generationes quxadignanturSeth, vnde tempore E nos, quod extendit
levfquead 1000 circiterannum poft natiuitatem Hcnocn primogeni-
ti Cain, valde multiplicati ede potuerunt filij Adxexparte Cain, ac- &
cididequod fcribitur,quod ipfius tempore polluta eft inuocatio nominis
Domni , videlicet in plerifquc polleris Seth .& Ad*-, per coniugia illo-
rum cum filiabus Cain. .
3. Cum enim filij Seth& reliqui qui cum Adam vixerunt, paftoralem
vitam videantur (equuti &
temperate vixifle, filiae autem Caini fuilTe
dclicatat Sc luxuriof*: apparet ex mafculorum parte robur & virilitas,
ex feminarum parte abundantia humoris a calore figurabilis vnde va- :

ftam & robuftam fobolcm ex eorum coniundione natam effe confcn-

tancumcft. Ex magnarum autem virium confidentia pronum cftin in-
iuriam & oppreftlonem infirmorum labi : vnde La mech confolationem
vocauit torum hominum genus interire, fecundum diuerbiumquodU
citur fatius ede vt folus quis fit, quam male comitatus.
4. An autem immani datura corporis fucrint,quales gigantes appel-
lamus, non condat ex hiftoria lacra , vbi non aliud dicitur quam quod
edent oppreffores , fortes, & qui nomen feu famam fibi conciliarunt.
Pjf

...
 '

')
24 Appendix; Theologica ab
->--q ni sv ui .euitt.scsfl»»x:ij2Up
-
r
> CAPVT XVI. ixm hciTn ISXj

a ’(ti ir* LiUttt mii: n tumO^bnv

De diluuio, ex eadem. 'mwt K , it*
-0-A _4»

Vm itaque impoenitentes forent,dum Noc arcam zdificarer ad

V j faluandos iuftos paucos, id eft,odtopcrfonas, inceperunt inun-
dare aqu* fuper terram : quod defcribens Genefis, fic ait. Anno &
menfe & die tali rupti funt cmnes fontes abyfii magia, &• cataratta cati
aperta funt ,&fa(laefi pluuia fuper terram quadraginta diebus £r quadra-
ginta noflibus. Textus nariuus’pro rupti une, hibctfoderunt fefe,
f & pro
cataraflis vocem quae cauirates occultas fignificat , a voce quae valet

quantum infidiari, quafi vellet dicere, quod repofitoria cxli in quibtfc

Deus aquas quafi collocauerat in infidiis, aperta funt.
z. Addenduseft his locus ex fecunda Petri, in qua dicitur fuilfe anti-

quitus calumCrterra cxaqu'u,f$ per aquas confiftensDcivcrbo,pcr qua ille

tunc mundus aqud inundatus periit , non poteft autem fic intelligi qua/i
ex aqua confidat , quod nullibi fcribitur,fed potius contrarium,
terra
nempe terram fimul cum aquis e fle creatam : fenfus itaque eft,caelum er
aquis , terram per aquas confiftere , fcilicet commixtas ingenti illo igne
de quo lati fupra. Confidens itaque ad vtrumque refertur, licet con-
flruatur cum pofteriori.

). Dicit deinde per has duasaquas inundatum fuifle antiquum mun-

dum, vnde patet vnas aquas efle qua; hic cataratla cali dicuntur, alias ve-
ro qua: fontes magnaabjyjfi. Non inuenimus autem amplius dc czlo tra-
ditum pod quartam diem, nifi quod vapor afeendebat de terra ad irri-
gandam vniuerfam faciem terne: 6c quod nebula te dia erat terra : &
tanrundem de mari , pronunciante Iod voce Dei , Cum ponerem nubem
vefiimentum eius &
caligine illud quafi pannis infantia obuoluerem : hzc

enim fignifiqant aerem craflum fuifle , & nebulofum, exudante folis vi

quafi imbrem perpetuum e terra, cuius partes tenuiores necefle fiiit con-
tinui in nubes eleuari qux cadere tantifper non poterant , dum aer vC-
:

que ad illas craflus foret, & zque ponderofus poftquam autem exiccata :

tellure aer inter tellurem , &

nubes ficcior etiam ipfe & fubtilior, exudla
humiditate tcrrcftri, euafit tum denique ingenti impetu defcenddre
;

longo tempore thefaurifata; innubibus aquz,tantaabundantia,vt fon-

tes, qui ex eminentioribus rerrz partibus erumpebant, adeo redunda-
rent, vtfcinderenr canales fuos,&apertistorrentibusin flumina, & iis

intumefeentibus, fuper alueos pleno adlu in mare deuoluerentur. Sic

iraque per aquas ex quibus conflabant priores czli, id eft , medium inter
terram &
aftra, &
perquas confiftebat terra quz videlicet in vifceribux
,

eius latebat,inundata eft tempore Noe tota terra.

4. Refcrtautem hiftoria aquam quindenos cubitos cacumina mon-
tium exceififle cantam autem aliquorum fuifle hominum proceritatem
:

non
 de Origine Mundi Caput XVI. , 2$
non cft incredibile, vthic quantitas aqui omnino ncceflaria&erit: im-
mofi funer altiffimos montes arbores robufti fuiflent,quse potuiflent
aqua: rcfiliere , minor iufto fuiflet aqua: proportio,
j. Cum enim polt diluuium Og videatur ruifle nouem cubirorum,an-
te diluuiu aliquos fuifle proxime quindecim latis credibile cft : eam enim
vaftiratem qmCyclopibus& reliquiis quibufdam in nouo orbe reper-
tis tribuitur, fibiperfuadere in hominibus aliquando fuifle, magna fide
opus cft
:
pendent enim hi hiftoriiex incertis memoriis, vel ex conie-
diuris hominum dcoflibusantiquisvcrifimilitcr pronuntiantium.
C. Veium vt ad copiam aquarum rcucrtamur.Seuctioresbodie Mathe-
matici non ci cdunt aliquem montem cclfiorcm efle ad perpendiculum

vno milllari Italico neque neceffc cft credere montes ante diluuium
,

«que alrosfu ille, quam nunc funr, cum valles continuis pluuiis profun-
dentur. Si ifaque quindecim cubiti detrahantur fummis montibus, vno
;

milliaiiad perpendiculum circa tellurem conftititaqua.

7. Ex qaooonfitietu^circitcr tantundemaqui ex nubibus, & tantun-
dem ex terta: v ileeribus ad diluuium concurrifle fi enim fitula in fbrtil-
:

fima pluuia, & aperto acre pofiia vna hora ad cubiti altitudinem im-
,

plcatur, quadraginta diebus & quadraginta notiibus, continua & vehe-

mens pluuia,. ad mille panlo irinus cubitos ex toto cilo totam tellurem
inundaret : tanrundem itaque aqux aut amplius a terra petendum erat,

vt ad ter mille p.iflus exundario afccnderct.

8. Quod vt credibile fiat, cogitetur artificium agricolarum apud nos
9. quo terris ftcrilioribus inducitur vfque ad aliquorum
non infrequens,
pedum altitudinemaqua, cuius pondere opprefla fuperficies rem depri-
mitur, Sc cum inferiori terra conftipatur, Sc eas cauitatcs, quas ingrefliu
aer fterilitatem conferuabat, impier, Sc fic redduntur foecundi.Ex quo
experimento patet ingentem aqui molem telluri fuperindu<ftam,cam
comprimere Sc exprimere aquam quiinruslatcb.it , intumefeentiam &
telluris retundere, Sc, quod fcquitur,terram-confttparc,& in minorem
circulum cogere. Cum itaque potentia diluuij non poflit negari ad per-
pendiculum vfqne ad tria milliaria infra tellurem fele extendifle ( tanta
enim eriamnum occani in altiflimis partibus profunditas creditur) vnam
fextam partem fefe contraxerit terra, & habes aquam qui quingentos
paflus in fphiram eam tegercr,ex vifceribus ipfius expreffam. Habetur
itaque cumulus aqui idoneus tanto cffcdhii, modo vnde in nubes tanta
•

euolaucric aqua ,
poflit reperiri.

Sed fi cogitetur plus minus bis mille annorum fpatium, quibus fol
perpetuos vaporesvfquead cilum Lun*,vcl fortaflis etiam alrnis clcua-
uerit , & conlcruaucrit pretprer perpetuam craflitudinem illius aeris
,
qui
terricilique medius elt,facile erit credere congregatas fuifle nubes qui
in quadraginta dierum & quadraginta nodtium cftufam pluuiam abun-
daret , qualem diximus effedui fatis fuifle.
 26 Appendix Theologica

L CAPVTXVH. •
J/- •'

De cejfationt diluuij, ex eadem.

'i. T) Rofcquitur Entheus feriptor diminutionem aqua, quam quatuor

in partes diuidir, ad requietionem Arcae fuper montes Armenix
JL
dies amplius &
centum decerni inde ad reuefationem cacuminum mon-
tium dies circiter 7 o, ab iis ad tempus quo fuperficies terrx fefe oftendir,'
& inde ad totalem rarefedtionem dies pxne totidem quot in prima pane,
diuifos prope xqualiter.
*. Caufx decrementi tam inxqualis, dux ex littera eliciuntur : ventus
&
quem induxit Deus, motus aqux ex vento proueniens. Et quantum
ad ventum, clarum eft , cum iam fol effulfiflet claras, difcuflts nubibus,
neque fupcreflec nili aqua in quam ageretur, non potuifle alium ven-
tum fufeitari, quam qualem in fimili cafu ctiamnum experimur in in-
genti illa plaga Occani Pacifici& Atlantici etfi neceflefit eum exifti-
, :

roare longi & vehementiorem & ampliorem, cum nulla forent om-
nino littora ex quibus afflarent contrarij & contraherent ipfius
, li-i

mites.
j. Prima itaqucparsdiminutionisabhocvento peradtaeft mediante
aquas in ventum mutabat, ventusaurem iam ficcus,per adhx-
fole, qui

fionem aquas ficcabat,ficut experimur lintea ab eodem ficcari ablatis fe-

cum aqueis partibus.

4 Arca aurem in altiffimo earum partium monte confedifle creditur.

•

Ferunt Hebrxi duodecim cubitos in aquam fubfediffe, adhuc itaque (fi

hoc veram eft) aqua fuper montes vicinos duodecim cubitis eminebar,
fed hi cubiti propter contra itionem
fphxrx aquarum prius faitam , mi-
nores erant cubitis quos cjuindccim habuerat aqua , fuper alriflimos
montes, & «iam iis, quos a cacumine fummi montis,ad cacumen mon-
quo refedit arca, defederataqua: quarchis cubitis feptuaginta plus
tisin
minus dies aflignanrur.
f. A cacuminum expolitione vfquc ad fuperficiei telluris reuelatio-
nem, circiter quinquaginta fex dies adduntur, tum quia in dies iam con-
tractior fphxra & ardentior fol per refledtionem a terrx partibus elatio-
ribus :rum quia moras aqux iam concurrebat, de quo non dicit aliud
diuinus liber
&
nifi , reuerfaque funt aqua de terra euntes & redeuntes-,
iterum , at vero aqua ibant $ decrefcebant. Non poreft effe du-
bium , quin hic motus aquarum , poftquam ex vento erat qui ex fole

nafcebatur , eurfum ipfius principaliter fequeretur, id eft, ab oriente

in
occidentem fieret, perconfequcns quod dicitur aqua iuifle & rediifle,
&
inde faCtum effe, quod aqua quxfubxquatore promouebarur,
longius
ab xquatorc rediret, cxvi grauitatis; quoniam humiliorerataqua
in iis
partibus er quibus expulfa vento fuerat.&hoc quidem vfquedum ca-
cumina
 de Origine Mundi , Caput XVII. 27
cumina in apricum prodiuiflent, regulare erat» poftea vero montium &
ahiorum terrae partium occurfu,curfus hicaquxin illis faltcm partibus
interruptus fuit.
6 . V nde non eft vherior de ea mentio, etfi effe&us ipfiusad deficcatio-
ncm aqux tunc inciperet maximus efTc :
per hunc enim fluxum aqux
paulatim aggerebatur verfus montes terra, & quafi effodiebatur amplior
canalis aquis prxfertim in illa parte qux remanfura erat cooperta aquis.
,

iVndc teftatur Efdrx Iiberquartus,in creatione mundi feptimam tan-

tummodo partem manfilTc coopertam aquis, nuncautem Cofmogra-
phi mediam telluris fuperficicm mari ccflifle contendunt.
7. Prxtcrea hac agitatione fi qua caua telluris vacua in terra tnanfe-
rant, meatus in illa aquis apertis eft. Vndc patet quid adum fit tanta
mole aquarum : non lenis enim pars a fole in ventum & condenfandum
fuperiorem acrem ad illam proportionem qux conuenicbat rerum na-
turxabliimpta cfl , alia pars in cauitates terrj abforpta eflttertia & reliqua
pars effoflo fibi canale ingcnrc manfic in ea parte telluris quam nunc
mare appellamus.
8. Non autem cfl prxtereundus hic locus abfque eo quod moneam
clare doceri fluxus Bc refluxus marini caufam a vento proheifei , prout in
phyficis explicatum eft, fubiicientc Scriptura, reuerpeque fune aqua de
terra, euntes &• redeuntes, immediate poftaddu&ioncm Ipiritusfuper ter-
ram. Sed objicere quifquam pollet, quod per quadraginta dies quibus
pluerat non fuerit talis ventus, &pcr conlcquens nequexflus maris,
&quoniam motus diurnus ex illo fequitur, neque dicsno&efque poliunt
fiiiflc.

6. Refpondetur adeo ingentes nubes & pluuiam fine procellis non

contingere, & per confequens cum regulare fuerit hxc pluuia , ventus
quoque regulare eam comitabatur, hoc fecundum curfum folis.cum
maximus calor non nifi fub Iole expedari poflit: vehementior itaque
ventus fuit illis quadraginta diebus ad cuoluendum tantam aquarum
molem , vndc xqualitas dierum & no Aium aut omnino , aut proxime
conleruata eflepotefl. Signum eciam venti cfl quod Arca dicitur lata
fuper aquas & refediflc in monte , cum fit fada in valle.
10. Videturaliasduascaulasaddcre decrementi facerhiftoricus,puta
claufioncm fontium abyfG , & cataradarum cxli, feu prohibitionem
pluuiarum de cxlo. Sed hxc pofterior caufa, clare eft effedus (erenantis
venti, &deficientix nubium, qux in terram procubuerant: prior vero
effedus eft deficcationis montium: ex eo enim quod montes deficcati
forent, incipiebant afeendere in fummitates eorum vapores , qui paruu-
lis canalibus & riuulis ficut ante diluuium defluebant : vnde patet etiam
eorum ledionem qui interpretantur fontes abyfli ejjc reuelatos in idem

redire.
28 Appendix Theologica bb

CAPVT XVIII.
De fodere p»fi illunium cum Noe foRo tx etiem.

-|-i Greffo tandem Noe familia eius, foedus cum iispa&useft

&
rjy Deus, ne amplius aquis tellurem obrueret ifignumque pofuic
Ec quidem quod arcus
cxlelhsfic
fcederisarcum fuum in nubibus cstli.
ex eo patet, quod mfi fol ex
fienum non futuri tunc temporis diluuij ,
fplendeat,non apparet Iris clarum itaque
: eft non tantam effc
alia parte
tellurem poflit.
pluuix vim in nubibus, vt obruere
\ Verum cum hxc verba ditta fint ad Noe qui iam fexcentos annos
fpe<ftauiflcr, & poftmodum diluuium non
vixerat.fi totannis Iridem ;

poflet non mirari eam figniheationis

vim. Dicendum itaque procul du-
in v fu.neque difficile eftexdiflis
bio e 11,1 ridem ante diluuium non fuifle
rationem reddere. , , , . .

j. Cum enim Iridem phyfici tradunt ex duplici , vel etiam triplici re-
fingulisguttulisaque nubis, ( vt vo-
flexione fiue refractione luminis in
cant rorantis creari, vnde colorum hxc varietas cnafcitur.
Lux autem
)
tam debilis & fparfa , feu diCti colores , ad oculos noftros tam longe nifi
in depurato aere perucnirc non polfint: ex humiditate vero telluris cum
prorfus im-
calore coniunCta, cralTus aer eo tempore terram obuoluerit ,
pofiibile fuit Iridem fpeCfari.

Prjterca poftremis annisvideturmagna nubium congeries obdu-

4.
cxlorum faciem , vt fol magis fentiretur quam (pedaretur, ficut hi-
xiffe

berno tempore in plagis feptcntrionalibus non nimium frigidis, integras

aliquando hebdomadas experimur. Nihil iraque miri eft ante diluu/um
non fefe oftendiflc Iridem-

j. Confequenter notandum eft

,
quomodo Deus ztatem hominum
contraxerit, Sc quid rependerit : patet autem tellurem ex vi diluuij frigi-
diorem & ficciorem longe euafifle. Et quod frigidior fuerit poft tan-
tam aquarum molem, tanto tempore eam non folum tegentem & com-
primentem, fed in ipfa vifcera penetrantem, cuilibet credere eft.
6. Quod autem aqua cxiccet, minus fortaffis arridebit , fed fi confide-
remus elixa ficca reddi fubdu&o naturali humore cumnimiu coquun-
tur; fi lignaafyluicidisin aquas proiici, ne infitus humor in cariem Sc
vermes exuberet, & poft debitum tempus educi ficciora fidiftillatores :

vt humorem herbarum eliciant^qua velalio proportionato liquorcfub-

iedas plantas perfpergere : fi tandem aurifices , vt argentum modica
quantitate aliis metallis mixtum fcgregent.plus argenti mifcerc : cuidens
erit cum bene digefto humore redundaret tellus, non fuifle potiorem
exficcandi rationem quam addito alio humore feparabiliorem reddere
eum qui inerat, &fimulvtrumquc exprimere, quo modo natura in pu-
tredine operatur.
7. Pofito
 , : —

de Origine Mundi, Caput XVII I. 29

7' Pcfito itaque tellurem Bc frigidiorem Bc fcciorem euafiffe, nccef-
fum eft plantas Bc animalia maligniorem indefuccum & alimentum
m*
here r cum enim vegetatio in calore Bc humore canfiftac, mortem
& fe-
nedutempareftin oppofirisefie, &cx iis in animantia dertuari
,
quaW
cum poftdiluuium homines nonnunquamvfquead centum quinqua-
ginta Bc ducentos annos viuant , non eft incredibilis magnorum
paren-
tum ante diiuuium commemorata in factis litteris longxuitas. Hinc eft
uodiam animalia in cfcam tradita funt homini: & non difitur quod
Jominabituriisdicut in principio.fed terror ipfius fuper extera animalia
foret .-priusenim citanquam inftrumentaferuiebanr.nuncautcm
fera
& fylucftria dcuenrura erant, vnde mortem homo eis
machinaturas
erat, Bc lpfa per confequcnsranquamiexm dyfcoli eum
tanquam cafii-
gatoremtugirura Bc veritura.
8. Et hzc quidem Deus homini dedit, fed aliud maius. Ex cocnim
quod ficcior cuafit terra , etiam aer circunftans hominem purior Bc te-
nuior fidus eft,&tam ex alimento quam ex aere redditum eft cor pusi
vt non trque vallum neque durabile, fic fubtilioribus fpiriribus&ad’
fubiaccndum animi, &
ad operationes ipfi proprias magis idoneum.
9- Acutioris iraque ingenij, Bc ad fciencias Bc artes magisdediti
eiia-'
ferunt homines , & per confequens omnibus computatis melior Bc per-
fidior enafit mundus; hominibus multo pluribus propter paruitatem
corporis Bc mutationem tam frequentem exiuibrcuilafelneccflario
fu-
turis, &
nihilo minus, quin multo magis^d aeternam fura#i fieCili
vitam
praecocioribus Bc maturioribus. j.

- ; — ;
• — rf

CAPVT XIX. in

Dc fecunda propagatione generis humani in diuerfas tetras , ex

eadem facra Uijtoru.

1. C^Vpereft ad originem mundi perfede declaranrlam.vr declaretur

^quomodo benedidio fada Noe & filiis ipfius vc crefcerent Bc re-
plerent terram inceperit adimpleri : ait itaque diuinitus tradita hiftoria
concordes valde & inuitos ad leparationem fuiffc primos pofteros Noe,
quod ex iis vocibus incelligitur qui in textu primigenio fonant, quod
terra feret labium vnum , & vna, quod enim labium fignificet
'verba

verba hominum fecundum lenfumvbique habetur, vr cum dicuntur

Ubia dolofa, labia nojlra a nobit funt, Bc mille aliis locis vbi vero ptoidio- :

mate fumatur, non frio. .

a. Quoniam vero differens debet efTe fenfus lequentium vocum

verba vna fignificabit hic phrafis quod defiderabant Bc quirebanr
, &
quomodo manerent vniti,vt inferius manifeftius dicitur. Vnde non eft
leuis fufpicio , hanc mentem in iis profedam ab inftigatione alicuius qut

ty rannidem affedabat in genus humanum, quod Bc aliqui hiftorici re-

flantur.
 '
Appendix Theologica -b
3©
j.
hac cogitatione refederunt in agris circa Eibf-
Profe&i itaque in
cogitaue-
lonem ibique vel mutuo impulfi , vel ab aliquo v no , vt dixi ,
:

opporcunitatc laterum St bituminis zdificare fibi

duitatem » Sc
tunt ex
turrim ob duas rationes , vt faccrcntfibi nomen
» &
non difpergcicntur
in terram :fic enim habet Hebraicaledio.w frrte
velmagis aequando
’

quod nofter vertit antequam. _

4. Ergo cogitabant fixis fedibus propter commoditatem ingentis ci-

propter celebritatem turris,qualis non alia futura foret
fimilis,
uitatis, Sc

omnes . homines libenter circa illa loca manfuros. De turri dicitur He-
nubes, vrco-
braice cuius caput in calo , id eft, vbiaues volant vel etiam
gitauerint vfque ad nubes educere hoc xdificium, quas
dicunt phy fici

interdum, non trecentos quadraginta amplius palliis a terra attolli,

&
qux altitudo non eft adeo immanis, vt in hominum cogitatione non m
pollet cadere, etiam perfici fecundum diAum Dei, quod non defjierent
&
donec eas opere compleuerint.
j. Sed Deus ipla eorum confilia in caput eotum vertit. Inlanus enim
labor, & forte, quod hiftoriaraliquxinfinuant.quod turris, cumadcel-
fitudinem maximam perdudfa foret, ventis & fulguribus difiedta fuerit,
ficut folet altilfimis fibri cis contingere , ferit eos tzdere operis & autho-
ris, neque velle amplius obedire , & neque confcntire in vnum fed fin- :

gulx
7. tu rmz prout inter fefeconuenire poterant, recederent in dhierlas
t erras, manente jn Babylone authore operis cum his qui ei confenferunr.

6 Et hacc explicatio data eft, neque vllo modo violenta litterz , & fe-
cundum naturam rerum, cum illa quam plerique fequuntur,adeo in-
ens miraculum contineat, ( & cuius exemplum aliud.nifi forte ineffu-
Sonefpiritus fandlinon habemus) vt ex verbis ordinario lenfu aliud fig-
nificantibus eam elicere videatut violentum. EJfe enim vnius labij , cJr
8.
confundi Ubia feu linguas; alterum confenfum , alterum diflenfionem
fignificare.cum communi fenfu congruitiad multitudinem autem idio-
matum, hzc traducere minus naturale. Quod tamen ( fi aliunde fit au-
thotiras fufficiens vt a&unvpfum doceat ) nullatenus eft recufandum,
fin totahiftoriaex hoc folo textu trahat originem , non habebit firmi-
tatem.
Sed inde fortaffis quifpiam fidem aftrtiat,quod vnde linguse in ge-
nus humanum diftra&z fuerint, &in tot profapiascmerferint,non fa-
cile fit imaginari. Cui reponimus, quodquifquis quid in fua curitate,
quid in regione vfuueniatanimaduerterit, deprehendet facile quomodo •

tanta dialeftorum varietas mundum inuaferit.Palam enim eft perfe&io-

nem lingua: infra cultiores confiftere , rudiores vocabula paulo infuetio-
ra corrumpere, praecipites ea decurtare, rufticosfimiliter fpecialem fibi
pronunciationcm facere. Adde his quod diuerfz duitates prouinciae &
formatas diale&os habent, quas tamen vno communi idiomate conti-
neri , nihil eft dubium.
Confiderentur deinde mixtiones dmerfarum linguarum, regioncati-
qua interdum fubiugata a gente alterius idiomatis : interdum ex fre-

quenti
 de Origine Mundi Caput XIX. \ , ji
quenti peregrinatione lingularum perfonarum , vocabulis vntus idio-
xnaris in aliud deriuatis.

9. Tandem originalem radicem diuerfitatis innitamur, qua; in eo con-

fidit quod vocabula vocalibus, & conlonantibus componantur, porro
vocalium differenti* ex maiori vel magis configurata apertione tum
oris, tumgutturisoriuntur, confonantes vero ex interceptione fpiritus
exeuntis, ner diucrfa organa dentium, labiorum, lingu*, ad illa pa- &
latum allifionc, cum aliquo adiumento narium Cc gutturis pceju-
fione. ; '
n >?; j'T: J

10. Patet autcmhxc membra & inftrumcnta voctsexclementiscfle

compofita,&,quod fequitur.ex eorum tempciie. magis ad vnum.quata
alium motum efle difpofita, &, quod (equitur, cx fitu regionum in qui-
bus degunt mortales, cos ad aliquas vocales vel confonanres magis in-
clinari quam ad alias :vnde fit abfquc vlteriori opera paulatim mutari
vocales & confonantes , cfficiquc tantam diuerfitatem , vt non amplius
fcfe intelliganr.

n. Et fodiam fuiffehoc modo ab ipfo principio idiomatumSifferen-

tiam,inde coniici poteft , quod Chaldaica, Syriaca , A rabicaquc lingua
manifedam ab Hebraica deriuationem & cognationem cum ipfa prse-
feferant. Quod autem j€gyptia quoque antiquitus ab eadem ortum
traxerit, videtur inde pofle coniici, quod nufquam in peregrinationibus

Patriarcharum,aut etiam commerciis regum cum/Egypto,vlla fit men-

tio quod fcfe intclligercnon potuerint fcd & nominavtgyptiain facris
:

litteris commemorata, vt Mejfcs.Pharao , Ncchuo jPutiphdTjScc.ftnz

Hebraica. Pratcrea patet efle iplum nomen Babel Hebrxum, quod ta-
men ciuitati manfir,a qua f^miliaHebcrdifceffiflc creditur, & fatis longe
abfuiflc , fiquidem Vldcliifedech ex illa fuitifjmilia.
ix. T andem lingua: originarii videtor naturale cfle,vt breuiflima fir,
pura ex monofylfabis folisquod fpediar ad prirnhiuas voces , primitiu*
aurem voces deywminatp cx ncccflita tc funt nu mero, poftquam vix am-
pliusfeptem pimas confonantes reperimus: citcracnim vel in maiori
& minori afpiratione. Vel compofitionc plurium fitmll variantur
vnde :

non dificilc fo$*r numerum inire optnium vocumprimitiuarum, quare

clarum cft non pofle efle multa idiomara primigcpia.quorum voces pti-
mitiui fint moriofyllabai.
i}. Opponet aliquis Hebiiam efle primigeniam, & tamen non omnes
monofy liabas y.gr-AtLtm , Eua,Sb*maim , quod
voces primitiuas efle
nomen Deus impofuit cilo ,AM,Bcc. & tandem ipfum Babel.
1 4. Rcfpondctur AcUm & Abcl & Eua efle monofyllaba etenim in :

Adam & Abel.cftarticulus nomini concretus. Cum enim Deus impo-

fuerit nomen Ad*, impofsibilc cft vt vocaucriteum Adamanomine
terra, cum enim adama fignificet primo fpccialem terra naturam, qu*
fit rubra, & inde tranflatum fit nomen ad vniuerfam terram porro :

illa fpeciesterr* coloris nomen acceperit, & nomen coloris a primitiuo

<£<m,quod fignificat fanguinem , non cft credibile Deum adeo deiiua-

 32 Appendix Theol. de Origine Mundi,
tum nomen indidifie homini. A dam itaque cft quafi ha<Ltm, id eft G- ,

f
nomen eft.Sr/ hoc eft confufio s ficut 6c Babel
milis: Abelis fimiliter
cadi eft deriuariuum
non ct nfufoncmjcd inconfufone fignificat-Nomen
monofyllabum. Diflyllaba veroqua: fubftan-
t
« primiiiuo mat quod eft
conftituunt , compofita funt , etfi nobis
tiam lingux , vt apud nos eft ,

primitiua videantur. .

Sj c itaque fecundo p« mundus hominibus repletus

diuifionem

eft, Dcomalanoftra& vitia in bonum nobis conuertente, & prouiden-

mala noftra puniente. Ce fcmper conuer-
in melius bonis
tia fua fic

tente , iuxta illud Apoftoli. Scimus

quoniam diligentibus tum .omnia D
vocati funt fafli.
cooperantur in bonum ,hit qui fecundum propofitum