15.

ZNAČAJ I PODJELA PREDMETA

- Mineralogija pripada geološkim naukama sa zadatkom svestranog proučavanja minerala. Ona

proučava oblik , hemije i fizičke osobine, način njihovog postanka i mijenjanje u prirodi. Kristaali su
prvobitno bili definirani kao minerali koji imaju unutrašnju pravilnu građu. Mineralogija se može
podijeliti na opću mineralogiju i sistematiku minerala. Opća mineralogija proučava osobine minerala dok
sistematika minerala proučava fiziografiju minerala, opisuje prirodu minerala po kojima se oni
klasifikuju. Kao posebna naučna disciplina izdvojila se kristalografija. Nauka o kristalima ili
kristalografija bavi se proučavanjem kristalnog stanja materije. Ona izučava rude, stijene, punila, boje,
soli, metale, lijekove, legure, vatrostalne i sve druge materijale. Prvi koji je prišao razmatranju simetrije
kristala bio je astronom Kepler. Kristalografija se bavi osnovnim zakonima kristalnog stanja kao i
specijalnim metodama ispitivanja kristala. Naziv kristalografija potiče od grčke riječi kristallos-gorski
kristal ili kvarc. Pod pojmom minerala podrazumijevamo sve prirodne sastojke od kojih je izgrađena
zemljina kora koji su fizički i hemijski homogeni (kojima se sastav može izraziti određenom hemijskom
formulom) i koji se odlikuju pravilnom unutrašnjom građom-pravilan razmjeđtaj atoma. Minerali kao
sastojci zemljine kore su uglavnom hemijski spojevi i vrlo su rijetki elementi. Dijamant, grafit, zlato,
srebro, platina i sumpor dolaze u prirodi kao samorodni elementi. Sastojci meteorita i Mjeseca mogu se
smatrati mineralim drugih svemirskih tijela. Pod pojmom rude u mineralogiji podrazumijevamo one
minerale iz kojih čovjek dobiva metale različitim tehnološkim procesima. U današnje vrijeme tehnologija
je toliko uznapredovala da se proizvode elementi i spojevi koji su po svojim fizičkim i hemijskim
osobinama potpuno jednaki prirodnim mineralima. Mineralogija proučava i amorfne minerale koji su
vrlo rijetki. Među njih spadaju opal, SiO2, H2O. Amorfni minerali imajuizraženu amorfiju te se javljaju
u karakterističnim vanjskim oblicima. Postoje još i metamiktni minerali. To su spojevi slabe baze i slabe
kiseline. Stijene su mineralni agregati izgrađeni od mnoštva istovrsnih i raznovrsnih minerala.

16. DITETRAGONALNA DIPIRAMIDALNA KLASA SIMETRIJE-NEMA U KNJIZI.

17. TETRAGONALNA SKALENOEDRIJSKA KLASA SIMETRIJE:

Stepen simetrije ove kristalne klase je sljedeči: 2 sporedne ravnine simetrije koje prolaze kroz os c i
između su osi, jedna digira koja se podudara sa osi c i dvije digire koje se podudaraju sa osima a1 i a2. U
ovoj kristalnoj klasi postoje samo dvije forme koje se mogu izvesti iz holoedrijskih formi tetragonskog
sistema. Iz tetragonske bipiramide (I) položaja nastaju 2 tetragonska bisfenoida a iz ditetragonske
bipiramide nastaju pozitivan i negativan tetragonski skalanoedar. Razlikujemo sljedeče forme:
1.tetragonski bisfenoid je forma sa 4 pljosni. Pozitivan i negativan bisfenoid su morfološki potpuno
jednaki ali se razlikuju po tome što je jedan zaokrenut za 90 stepeni. Njihov znak je +, - , (a:a:me). 2.
Tetragonski skalenoedar, je forma sa 8 pljosni. Njihov simbol je +, - , (a:na:me). Od minerala koji
kristališu su: halkopirit i stanin.

18. KRISTALNE PROJEKCIJE:

Postoji nekoliko načina kako možemo trodimenzijalno tijelo predstaviti na kristalnu ravan ili kuglu. Ako
želimo izvršiti projekciju nekog kristala moramo prije svega smjestiti kristal u centar kugle. Na kugli
razlikujemo polove pljosni i to je tzv. sferna projekcija kristala. Sferna projekcija nije pogodna za
kristalografska istraživanja, ali preko ove projekcije dolazimo do tzv. stereografske projekcijI.
Stereografska projekcija se najcesce upotrebljava u kristalografiji i ona nam daje najbolju predstavu o
veličini međupljosnih uglova. Projecirane pljosni sijeku kuglu u dvije hemisfere koje okomite na smjer N-
S kugle. Tu ravninu zovemo ekvatorijalnom ravninom, glavnim krugom ili ravninom stereografske
projekcije. Mjesta na kojima spojnice pripadaju ekvatroijalnoj ravni zovemo polovima stereografske
projekcije. Kod ove projekcije važno je odrediti udaljenost pola stereografske projekcije od glavnog
kruga, tj veličinu d. Ako normale na kristalne plohe produzimo iznad kugle tada ce ona probadati
tangencijalnu ravninu kod N-pola kugle. Tu ravninu nazivamo ravninom gnomonske projekcije a sama
probodišta nazivamo gnomskom projekcijom.

19. OSNOVNI POJMOVI, DEFINICIJE I FAKTORI KOJI DOVODE DO STVARANJA MINERALA:

- Još u prahistroijskom dobu minerali su privukli pažnju na sebe. Primitivni čovjek je odabirao komade
kremena koje je mogao upotrijebiti kao sjekiru, noz i vrh koplja. Znanje o mineralima raslo je sa
razvitkom materijalne kulture covjeka. Ono je tijesno vezano za razvoj rudarstva za koje se zna da je bilo
na visokom stepenu razvitka. Rijec mineral potice od latinskog naziva mina-okno, minare-vaditi rudu,
mineralis-ono sto pripada rudniku. Najstariji poznati spis posvecen mineralima jeste „Rasprava o
kamenu“ koju je napisao Teofrast. Skolastičari srednjeg vijeka nisu skoro nista doprinijeli poznavanju
minerala. Mineralogija kao nauka pocinje da se razvija pocetkom novog vijeka u doba renesanse.
Kristalografija kao nauka pocinje da se razvija tek u drugoj polovini 17 vijeka. 18 vijek je doba burnog
razvoja mineraloške nauke. U Švetskoj se javlja citav niz mineraloga i rudara koji su dali doprinos
razvoju mineralogije. Nova dostignuca u mineralogiji idu uporedno sa razvojem fizike i hemije.
Pocetkom 19 vijeka američki mineralog i geolog Dane, razjerđuje mineralosku klasifikaciju koja se
zasniva na hemijskim osobinama minerala. Metode kvantitativne hemijske analize uvedene su u
mineralogiju i petrografiju sredinom 19 vijeka. U to doba razrađene su i mtode mikrohemijskog
ispitivanja minerala u mikroskopu i također metode mehaničkog odvajanja minerala. Najveci upsjeh u
mineralogiju u 19 vijeku predstavljaja uvodjenje metoda ispitivanja strukture minerala rendgenskim
zracima za sto je najzasluzniji njemac Laue i englez Brag i fizicar Fridrih. Za ispitivanje sitnih frakcija
minerala uvedene su u mineralogiju metode koloidne hemije, izdvajanje pomocu centrifuge, diferencijalno
termicka analiza i elektronski mikroskop.

20. GRANIČNI ELEMENTI KRISTALA

- Kristal je tijelo pravilne unutrasnje gradje i pravilnog poliedarskog vanjskog oblika koji nastaje
procesom kristalizacije. Na kristalu se razlikuju simetrično rasporedjeni granični elemnti: pljosni, ivice, i
rogljevi. Pljosni su ravne povrsine koje ogranicavaju kristal. Po obliku mogu biti trougaone, kvadratne,
pravougaone rombicne itd. Svaka identicna pljosan oznacava se istim znakom. Ivice su pravolinjski
granicni elemnti na kristalu koji nastaju dodirom dvije nagnute pljosni. Rogljevi nastaju na kristalu gdje
se sučeljavaju tri ili više pljosni.

21. GREŠKE U GRAĐI KRISTALA

- Kristali u prirodi skoro nikako nisu savrseni. Sama granična površina kristala predstavlja određeni
defekt u strukturi, jer atomi koji su na površini kristala imaju drugačije okuženje od atoma u
unutrašnjosti kristala. Kristali uvijek sadrže nešto stranih primjesa. Temperatura kristala je uvijek iznad
apsolutne nule, pa usljed oscilacije atoma dođe i do promjene položaja atoma i defekta vibracije atoma.
Krivulja zagrijavanja i hlađenja kristalne supstance predstavlja jedan diskontinuum. Da bi se uopste
stvorio bilo kakav kristal treba da se stvore određeni uslovi(temeperatura, pritisak, koncentracija
rastvora). Kristali koji se stvaraju u prirodi izloženi su stalnim promjenama i stvaraju određene defekte
kristalne strukture. Defekti strukture dijele se u 3 grupe: Defekti rešetke, atoma i posebni efekti. Defekti
strukture rešetke rastureni su širom rešetke uglavnom bez posebne zakonitosti. Defekti atoma odnose se
na pojedine atome i njihovu neposrednu okolinu. Posebni defekti dolaze usljed prisustva neke strane
čestice u kristalu. Defekti strukture rešetke mogu se poznati na različite načine: po apsorpciji svjetlosti, po
povećanoj električnoj i toplotnoj vodljivosti, po izmijenjenim magnetnim osobinama, po gustini. Svaki
kristal sastavljen je od sitnih, savršenih kristala koji su jedni u odnosu na druge iskošeni za nekoliko
ugaonih minuta. Ovakva mozaična struktura drastično smanjuje mehaničku otpornost, koja bi teoretski
trebala biti veća. Pored toga može doći i do dislokacija, do stvaranja umetnutog sloja atoma nalik na list
koji je umetnut u knjigu. Svi ovi defekti su od posebnog teoretskog i praktičnog značaja jer su mnogi od
njih upravo mjesta započinjanja hemijske reakcije, do koje ne bi došlo da kristal nema takve defekte.
Kristali sa izvjesnim defektima imaju u novije vrijeme znatnu primjenu. Tu spadaju poluvodiči koji se
primjenjuju kao ispravljači, zatim luminuscentne supstance, katalizatori u procesima kao što je sinteza
amonijaka. Za razliku od kvarca metali uvijek kristališu u kristalnim oblicima bez obzira kako se hladio
rastop.

22. ROMBIČNA BIPIRAMIDALNA KLASA

Stepe simetrije holoedrije rombičnog sistema je sljedeči: 3 ravnine simetrije različite po

svojoj kvaliteti, 3 digireisto razlicite te centar simetrije. Ovdje su karakteristicne
slijedece kristalne forme:rompska bipiramida, rompske prizme, i rompski pinakoidi.
Rompska bipiramida s e sastoji od 8 pljosni u obliku raznostranicnog trougla. Pljosni
su polozene tako da sijeku sve tri kristalografske osi u različitoj udaljenosti. Opsti znak
za ovu formu je (a:b:c) ili po Mileru(hkl). Rompske prizme su forme koje se sastoje od 4
pljosni, i sijeku 2 kristalografske osi a sa trecom su paralelne. Prizma prvog polozaja-
Brahiprizma, prizma drugog polozaja-Makroprizma, prizma trecego polozaja-
vertikalna prizma. Pinakoidi su forme koje se sastoje iz 2 pljosni. One su polozene
prema kristalografskim osima na taj nacin da sijeku jednu kristalografsku os a sa druge
dvije su paralelne. Postoje 3 vrste pinakoida: bazni, bocni i prednji. Od minerala koji
kristalisu u holoedriji rompskog sistema su sumpor barit aragonit olivin.

23.HEKSATETRAEDRIJSKA KLASA SIMETRIJE

Stepen simetrije ove klase je slijedeci : 6sporednih ravnina simetrije, 4 trigire i 3 digire.
U ovoj kristalnoj klasi ima 4 morfoloski nove forme koje mozemo izvesti iz holoedrijskih
formi kubicnog sistema, tako iz oktaedra nastaje pozitivni i negativni tetraedar, iz
trisoktaedra dva deltoidska dodakaedra, iz deltoidskog ikozitetraedra dva tristetraedra,
i iz heksakisoktaedra dva heksakistetraedra. Sve novonastale forme su pozitivne i
negativne. Tetraedar je forma koja je izgradjena od 4 pljosni, oblika istostranicnog
trougla. Kristalografske osi izlaze na sredini ivica i podudaraju se sa tri digire. 4 polarne
trigire izlaze na rogljeve i suprotne pljosni tetraedra. Tristetraedar je forma sa 12
pljosni. Kod ove forme se u osnovi nalazi tetraedar na cijim su pljosnima, razvijene jos
po 3 pljosni. Tri ostale forme a to su: heksaedar, rompski dodakaedar i
tetrakisheksaedar u ovoj klasi ne daju nove forme i one ostaju geometrijski
nepromjenjene ali se razlikujuod pravih holoedara po svojim fizickim i drugim osobina,
pa su to pseudo ili lazne forme. One se mogu razlikovati na kristalima po sjaju njihovih
pljosni ili po karakteristicnom obliku izjedina koje nastaju ako na pojedine pljosni
djelujemo kiselinama. Od minerala koji kristalisu u ovoj klasi spominju se sfalerit, ZnS,
i tetraedriti.

24. DISDODEKAEDRIJSKA KLASA SIMETRIJE

Stepen simetrije je slijedeci: 3 glavne ravnine simetrije, 4 trigire, 3 digire, i cenatr

simetrije. 3 digire se podudaraju sa kristalografskim osima. U ovoj kristalnoj klasi
postoje samo dvije morfoloske nove forme koje se daju izvesti iz holoedrije teseralnog
sistema. Iz tetrakisheksaedra nastaje pozitivni i negativni pentagonski dodakedar, a iz
heksakisoktaedra nastaju pozitivni i negativni disdodekaedar. Pentagonski dodekaedar
je forma sa 12 pljosni oblika pentagona. Na svakom pentagonu postoje 4 jednake ivice a
kristalografske osi izlaze na sredini duzih ivica pentagona. Od minerala koji kristalisu u
ovoj kristalnoj klasi su: priti, sperilit, kobaltin,skuterudit i alaun. Po piritu cestu ovu
klasu nazivamo i piritoedrijom.

25. MONOKLINSKA PRIZMATSKA KLASA

Stepen simetrije je sl:1 ravnina simetrije, koja je okomita na os b, i koja lezi u ravni a-c.
Zatim postoji jedna digira koja se podudara sa osi b, te centar simetrije. Ovdje se
razvija 7 kristalnih oblika. 1.prizmma 4-tog ili opsteg polozaja, postoje dvije vrste ovih
prizmi: prednije i straznje. 2.Prizma treceg polozaja-vertikalna prizma.3.prizma prvog
polozaja ili klinoprizma. To je forma koja sijece osi b i c a paralelna je sa osi a. U ovom
sistemu razlikujemo 4 vrste pinakoida i to su prednji, bocni, bazni, i pinakoid drugog
polozaja. Od minerala koji kristalisu su: gips i ortoklas.

26.PROSTORNE GRUPE

Bravais –ove restke i poredak tacaka u njima nisu bile dovoljne za potpuno objasnjenje
strukture kristala. S tim u vezi L.S.C.H.N.CKE. je kasnije pokazao da umjesto tačaka u
resetkee mozemo uvrstiti grupe tacka koje imaju vlastita simetrijska svojstva. To znaci
da ranije spomenutim elementima simetrije treba dodati i neke druge. Tacke u
prostornim resetkama mozemo nadomjestiti sa atomski hemijskim cesticama s tim u
vezi spomenuti elemneti simetrije dovode nas do mogucnosti otkrivanja znatno brojnijih
nacina kako cestice mogu zauzeti svoj polozaj u kristalnoj resetci. Tih nacina je 230, pa
kazemo da postoji 230 prostornih grupa. Do danas su utvrdjene prostorne grupe za
preko 1000 minerala. Preko 50 %minerala cije su prostorne grupe i strukture poznate,
kristalisu u 10 prostornih grupa. To spadaju svi vazniji petrogeni minerali,osim kvarca,
i granata, drugim rijecima ispada da je 99% kristala litosfere gradjeno po principu 12
prostornih grupa. Prostorne grupe imaju i svoje simbole,stare po Schoenflijesu i nove
internacionalne po Hermann-Mauguinu za sve prostorne grupe.

27.PARALELNO SRASTANJE ISTE MINERALNE GRUPE

Prilikom kristalizacije , kristali mogu zauzimati sasvim proizvoljan uzajamni polazaj,

ali se cesto zapaza tendencija ka paralelnom rešćenju kristala, koja se ispoljava u
paralelnom polozaju odgovarajucih granicnih elemenata, raznih individua. Za razliku
od bližnjenja kod paralelnog srastanja kristalne individue iste mineralne vrste, srastaju
simetricno u odnosu na jednu mogucu pljosan, koja je paralelna sa simetrijskom ravni
pojedinih individua. Ova pojava nastaje narucito kada je miran tok kristalizacije necim
ometan, pri nejednakom prilivu materije, pri kristalizacije u vrlo visokim rastvorima
itd. Ona je u najuzoj vezi sa obrazovanjem tzv.dendriticnih kristala i kristalnih skeleta.
28.HETEROPOLARNA(IONSKA)VEZA

Jedinjenja koja imaju osobinu da u tecnom stanju provode elektricnu struju su jonska
jedinjenja. Pri otapanju kristalna resetka biva razorena a joni oslobodjeni i mogu se
kretati pod uticajem elektricnog polja. Katjoni se krecu u pravcu negativne katode a
anjoni u pravcu pozitivne . Pri tome se na elektrodama desavaju hemijske reakcije koje
uslovljavaju, provodjenje el.struje. Resetka se sastoji od pozitivnih i negativnih jona,
tj.od atoma koji su svoj elektricni neutralitet izgubili odavanjem elektrona(katjon) ili
primanjem dopunskih elektrona(anjon). Vecina minerala sa izuzetkom metala, i malog
broja sulfida ima jonski tip vezivanja, minerali sa jonskim vezivanjem dijele se na
osnovu varijacije u jacini vezujuce sile na: izodezmicka, mezodezmička i anizodezmička
jedinjenja.

29.BLIŽENJE (SRESTANJE) KRISTALA

Minerali se u prirodi javljaju kao samostalne mineralne jedinke i kao blizne jedinke.
Blizne mineralne jedinke medjusobno srastaju po nokom od brojnih zakon bliznjenja,
pri cemu se dva , tri ili vise bliznih jedinki blizni ili srasta. To srastanje se odvija po
strogo odredjenom zakonu-zakonu srastanja. Svaki od srastaca bilo da se dvije ili vise
sraslačkih jedinki sraščuje ima svoje elemente srastanja i to: ravan srastanja, i os
srastanja. Ravan srastanja je ona ravan prema kojoj se uvijek odredjuje uzajamni
polozaj sraslih jedinki. Ta ravan je uvijek paralelna jednoj kristalografskoj pljosni ali
nikad ne moze biti paralelna pljosni koja odg.ravni simetrije. Os srastanja predstavlja
pravu liniju koja je normalna na ravan srastanja. Oko osi srastanja treba jednu
mineralnu jedinku zaokrenuti za 180 stepeni da bi se dovela u paralelan polozaj sa
drugom. U prirodi je najcesce rasporedjeno hemitropsko srastanja. Ono se dobije kada
se dvije blizne jedinke postave u paralelan polozaj, pa se jedna od njih obrne za 180
stepeni oko osi srastanja i dovede u polozaj za srastanja. U odnosu na nacin srastanja
razlikuju se dodirni i prodorni sraslaci. Kod dodirnih sraslaca kristalne jedinke srastaju
dodirom po jednu ravan, npr.magnetit, a kod prodornih kristalne jednike prorastaju
jedna kroz drugu, npr.pirit. U zavisnosti od broja jedinki u jednom sraslacu razlikuju
se prosti i slozeni sraslaci. Prosto srastanje je u slucaju kada je kod dvije srasle jedinke
srastanje samo jednom izvedeno, dok je kod slozenog srastanja broj sraslih jedinki veci
od 2, kod polisintetickih sraslaca, ravni srastanja teku paralelno jedna drugoj, dok kod
druge vrste sraslaca ravni srastanja nisu paralelne, to su tzv.prstenasti ili ciklicni
sraslaci. Obzirom na karakter sraslacke osi svi sraslaci svrstani su u 3 skupine:okomicni
ili normAlni sraslaci, bridni i kompleksi sraslaci. Okomicni ili normalni sraslaci su oni
kod kojih je sraslacka os okomica ili normala na neku kristalnu pljosni, npr.na bocni
pinakoid. Bridni sraslaci su oni kod kojih je sraslacka os neki kristalni brid. Kompleksni
sraslaci su takvi kod kojih je sraslacka os okomica na neku kristalnu ivicu u odredjenoj
kristalnoj pljosni. Medju karakteristicnim sraslacima su : srastanje flourita, pritta,
rutila, kalcita i aragonita.
30.TRIGONALNA TRAPEZOEDRIJSKA KLASA

Ova klasa ima 1 trigiru koja se podudara sa kristalografskom osi c, i 3 digire polarne.
Karakteristicne forme su trigonski trapezoedri, koji su nastali iz diheksagonske
bipiramide, razlikujemo 4 tipa:negativni desni, negativvini lijevi, pozitivni desni i
pozitivni lijevi. Pored ovih postoji i romboedar prvog polozaj, trigonska bipiramida
drugog polozaja, heksagonska prizma prvog polozaja, trigonska prizma drugog
polozaja, ditrigonska prizma i bazni pinakoid. Od minerala koji kristalisu treba
spomenuti kvarc i cinabarit.

31.TRIKLINSKA PINAKOIDALNA KLASA

Stepen simetrije ove klase je uvijek nizak. Naime ova klasa ima samo centar simetrije.
Od kristalnih formi u ovoj klasi razvili su se samo pinakoidi, dakle forme sa dvije plohe.
Razlikujemo 7 vrsta triklinskih pinakoida:

1.Pinakoid četvrtog ili opšteg polozaja. Sastoji se iz dvije pljosni koje sijeku sve tri
kristalografske osi a simbol mu je (a:mb:mc) ili (hld). 2. Pinakoid trečeg polozaja koji se
sastoji od 2 pljosni koje sijeku osi a i b a paralelne su sa osi c. Simbol mu je (hk0). 3.
Pinakoid drugog polozaja- ima dvije pljosni koje sijeku osi a i c u nekoj udaljenosti a sa
osi b, ide paralalno. Ima simbol (h01). 4. Pinakoid prvog polozaja-sijece osi b i c a
paralelan je sa osi a. Simbol mu je (0kld). 5. Prednji pinakoid ima simbol (100).6. Bocni
pinakoid ima simbol (010). 7. Bazni pinakoid ima simbol (001). Od minrala koji
kristalisu u ovoj klasi treba spomenuti albit i anortit.

32. METALNA VEZA

Metalna veza je treci tip veze gdje hemijske cestice teže konfiguraciji plemenitog gasa
pri cemu valentni elektroni se lako izdvajaju od atoma te nastoje elektronski gas u kome
se nalazi pozitivno naelektrisana jezgra lišena valentnih elektrona. Elektroni koji se
odlikuju izrazitim metalnim osobinama imaju elektropozitivan karakter tj. imaju nisku
vrijednost elektronegativnosti, a broj vanjskih orbitala je veci od broja elektrona.
Osobine metalnog stanja mogu se najbolje uočiti razmatranjem njihovih fizičkih
karakteristika: -metali su vodiči elektriciteta i toplote, - metali su neprovidni i odbijaju
svjetlost svih talasnih duzina u vidljivom dijelu spektra te su jeličasto sive boje. –
mehaničke osobine metala su kovanost i plastičnost što pokazuje da oni ne pružaju
veliki otpor deformaciji. – metali mogu emitovati valentne eketrone i to pod uticajem
svjetlosti-fotoelektricni efekat ili pod utjecajem toplote-termojonska emiisja. – metali za
razliku od nemetala i mnogobrojnih jedinjenja imaju gusto pakovanu strukturu tako da
se veliki broj atoma nalazi u relativno maloj zapremini. Ove karakteristike su
zajedničke za sve metale. Neki metali koji se u PSE nalaze između metala i nemetala
posjeduju samo djelimučno metalni karakter. To su: Ge, Sb, T i u manjoj mjesri Arsen.
33. GRAĐA ATOMA I VRSTE VEZE U KRISTALIMA

Kristalohemijske i kristalofizičke osobine minerala ovise od elektronske strukture

atoma. Područje u kojem se kreču elektroni oko sistema jezgre atomski omotač je u
poređenju sa jezggrom vrlo razvučen blisko simetriji kugle. U svakom od 7 omotača koji
se označavaju sa glavnim kvantnim brojevima 1,2,3,4,5,6,7 ili kao K,L,M,N,O,P,Q ljuske
moguci su samo potpuno odredjeni oblici stanja elektrona. 4 osnovna oblika stanja
elektrona označavamo kao s-p-d-f stanje sa sporednim kvantnim brojevima 0,1,2,3.
Ukupan broj elektrona u jednomenergetskom nivou ili ljusci određene su vrijednošću
kvantnog broja l i upotrebom Paulijevog principa ekspluziviteta. U ljusci postoji samo
jedna orbitala koja moze primiti samo 2 elektrona koji se medjusobno razlikuju po
kvantnom broju spina m. Energija elektrona zavisi od orbitala koje oni zauzimaju.
Najstabilnija od svih je 1s orbitala ljuske k. Zatim dolazi 2s pa 2p orbitale u ljusci l. Na
osnovu elektronske konfiguracije svi se elementi mogu podijeliti na 4 osnovna tipa:
inertni gasovi, reprezentativni elementi, prelazni elementi i unutarprelazni elementi.
Hemijski afinitet ili sposobnost elementa da se među sobom jedine osnovna je hemijska
karakteristika hemijskog elementa. Brojčani odnos u kome se atomi pojedinih
elemenata jedine jeste njihova valentnost. Po samoj svojoj prirodi valentnost mora biti
cijeli broj. Elementi sa najmanjom valentnoscu su jednovalentni. Veza izmedju dva
atoma u molekuli naziva se valentnom ili hemijskom vezom. Sila vezivanja medju
cesticama nekog kristala su ovisne o njihovoj elektronskoj strukturi.

34. SRASTANJE KRISTALA

Minerali se u prirodi javljaju kao samostalne mineralne jedinke i kao blizne jedinke.
Blizne mineralne jedinke medjusobno srastaju po nokom od brojnih zakon bliznjenja,
pri cemu se dva , tri ili vise bliznih jedinki blizni ili srasta. To srastanje se odvija po
strogo odredjenom zakonu-zakonu srastanja. Svaki od srastaca bilo da se dvije ili vise
sraslačkih jedinki sraščuje ima svoje elemente srastanja i to: ravan srastanja, i os
srastanja. Ravan srastanja je ona ravan prema kojoj se uvijek odredjuje uzajamni
polozaj sraslih jedinki. Ta ravan je uvijek paralelna jednoj kristalografskoj pljosni ali
nikad ne moze biti paralelna pljosni koja odg.ravni simetrije. Os srastanja predstavlja
pravu liniju koja je normalna na ravan srastanja. Oko osi srastanja treba jednu
mineralnu jedinku zaokrenuti za 180 stepeni da bi se dovela u paralelan polozaj sa
drugom. U prirodi je najcesce rasporedjeno hemitropsko srastanja. Ono se dobije kada
se dvije blizne jedinke postave u paralelan polozaj, pa se jedna od njih obrne za 180
stepeni oko osi srastanja i dovede u polozaj za srastanja. U odnosu na nacin srastanja
razlikuju se dodirni i prodorni sraslaci. Kod dodirnih sraslaca kristalne jedinke srastaju
dodirom po jednu ravan, npr.magnetit, a kod prodornih kristalne jednike prorastaju
jedna kroz drugu, npr.pirit. U zavisnosti od broja jedinki u jednom sraslacu razlikuju
se prosti i slozeni sraslaci. Prosto srastanje je u slucaju kada je kod dvije srasle jedinke
srastanje samo jednom izvedeno, dok je kod slozenog srastanja broj sraslih jedinki veci
od 2, kod polisintetickih sraslaca, ravni srastanja teku paralelno jedna drugoj, dok kod
druge vrste sraslaca ravni srastanja nisu paralelne, to su tzv.prstenasti ili ciklicni
sraslaci. Obzirom na karakter sraslacke osi svi sraslaci svrstani su u 3 skupine:okomicni
ili normAlni sraslaci, bridni i kompleksi sraslaci. Okomicni ili normalni sraslaci su oni
kod kojih je sraslacka os okomica ili normala na neku kristalnu pljosni, npr.na bocni
pinakoid. Bridni sraslaci su oni kod kojih je sraslacka os neki kristalni brid. Kompleksni
sraslaci su takvi kod kojih je sraslacka os okomica na neku kristalnu ivicu u odredjenoj
kristalnoj pljosni. Medju karakteristicnim sraslacima su : srastanje flourita, pritta,
rutila, kalcita i aragonita.

35. TRIKLIČNI SISTEM, OSNI KRST, KLASE SIMETRIJE

Triklinski sistem obuhvata sve one kristale koji se daju pri svom rješavanju svesti na
osni krst sa tri različite kristalografske osi a, b, c. Sve tri osi su međusobno položene
koso. Uglovi među kristalografskim osima alfa, beta, gama su različiti i nijedan nije 90
stepeni. I u ovom sistemu kristalografska os a se zove brahios a kristalografska osa b
makroos. Triklinski sistem obuhvata samo dvije simetrijske klase a najpoznatija je
pinakoidska klasa.

36. KRISTALOHEMIJA, DEFINICIJA I OSNOVNI POJMOVI

Kristalohemija je relativno mlada naučna disciplina, međutim problemi koje ona

rješava su ponekad stari preko jednog stoljeća. Kristalohemiju kao posebnu nauku
utemeljio je poznati geohemičar Goldschmit rješavajuci probleme vezane za
zakonomjernosti rasprostranjenju hemijski elemenata u litosferi. On je odredio i
veličinu jonskih radijusa za večinu hemijskih spojeva. Veliki dio kristalohemijskih
problema u posljednjih nekoliko decenija uspješno rješavamo zahvaljujući primjeni
instrumentalnih metoda u istraživanju brojnih kristalnih struktura a s tim u vezi i
svojstva kristala. Kristalohemija je nauka koja se bavi odnosima između strukture
kristala i njihovih fizičkih i hemijskih svojstava. To je nauka o međusobnom rasporedu
materijalnih čestica u kristalima koja ovisi o njihovom sastavu, veličini i silama koje
drže na okupu te čestice u homogenoj vezi. Ona se bavi stvarnim kristalnim rešetkama
gdje su tačke zaposjednute atomima, jonima i molekulama koji među njima djeluju i
grade kristalnu rešetku i određuju njena svojstva.

37.HOMEOPOLARNA ILI KOVALENTNA VEZA

Tip veze gdje atomi teže konfiguraciji plemenitog gasa u građi elektronskih ljuski. To je
veza među atomima ostvarena preko zajednićkih elektrona. Veza između tipičnih
nemetala i tu svaki atom daje po jedan elektron u zajednički elektronski par.
Elektronski par povezuje oba atoma tj. čine izmedju njih atomsku ili kovalentnu vezu.
Lewisovim simbolima se označavaju tačkicama valentne elektrone nekog drugog
elementa. Elektroni se dijele na: unutrašnje i valentne. Kovalentne sile mogu biti:
privlačne i odbojne. Jedinjenja sa kovalentnom vezom ne provode električnu struju niti
se mogu elektrolizom razložiti.
38. DITETRAGONALNA SKALENOEDRIJSKA KLASA (ROMBOEDRIJSKA
HOLEDRIJA)

Ovaj sistem obuhvata sve one kristale koji se pri svom rješavanju daju svesti na osni
krst sa tri nejednake međusobno okomite kristalografske osi. Bilo koju od osi možemo
uzeti kao glavnu, postaviti je vertikalno i označiti slovom c. Druge dvije nalaze se u
horizontalnoj ravnini. Jedna od njih pruža se od lijeva na desno i zovemo je poprečnom
ili makroos te je označena slovom B. Os koja je uperena okomito na posmatrača zovemo
brahios i označena je slovom a. Rombični sistem obuhvata tri simetrijske klase i to
holedriju i dvije klase nižeg stepena simetrije.

39. SPECIJALNI TIPOVI PROSTORNIH REŠETKI PO BRAWAISU:

M.A.Brawais je 1850. Godine postavio 14 prostornih rešetaka koje prikazuju mogući

periodični raspored atoma u kristalu. Drugim riječima postoji 14 specijalni tipova
prostornih rešetki koje možemo dobiti slaganjem 5 spomenutih tipova mrežastih ravni.
Postoje četri vrste kristalnih rešetki: centrirane, primitivne, pljosno centrirane i bazno
centrirane. Od 14 rešetki njih 7 u jediničnim ćelijama ima raspoređene tačke samo na
rogljevima ćelija i to su primitivne rešetke. 7 preostalih tipova rešetki karakterišu
paralelopipidi koji nisu primitivni. Stepen simetrije nabrojanih rešetki odgovara
stepenu simetrije 7 holedrijskih kristalnih klasa.

40. PROSTORNA REŠETKA, TAČKA, NIZ, REŠETKA, SPECIJALNI TIPOVI

MREŽASTIH RAVNI

-Za odredjenu materiju kazemo da je homegena kada u jednom odredjenom pravcu

pokazuje iste fizicke i materijalne odnose, i kada se isti odnosi ponavljaju u svim
pravcima. Pravilan raspored najmanjih cestica materije karakterise se time sto se one u
istim pravcima uvijek nalaze na podjednakim odstojanjima, takva se tijela mogu
zamisliti kao razlozena na breskajan broj paralelnih i podudarnih nizova cestica. Ti
nizovi su takodjer pravilno postavljeni jedan pored drugog na jednakim
odstojanjima,jedan takav poredak zove se prostoerna resetka. Materijalne cestice
zaposjedaju cvorove resetke, sematski se svaki cvor oznacava tackom , tako da se gradja
citavog kristala, predstavlja u vidu prostora ispunjenog pravilno rasporedjenim tackma.
Po Braveu prava posjednuta jednim proizvoljinim brojem tacaka na jednakim
odstojanjima zove se tackasti niz. Bezbroj podudarnih tackastih nizova koji leze u
jednoj ravni jedan pored drugog paraleleno i na jednakim odstojanjjima i to tako da se
pocev od jedne tacke prvog niza ka jednoj tacki drugog niza u istom pravcu dalje nalazi
jedna tacka treceg, cetvrtog, itd. tackastog niza i obrazuju mrezastu ravan. Postoji vise
tipova mrezastih ravni: klinomreza, ortomreza,rombomreza,heksamreza, i kvadratna
mreza. Proizvoljan broj paralelnih mrezastih ravni na jednakim odstojanjima
poredanih tako da se pocev od jedne tacke prve mrezaste ravni naizlazi na jednu tacku
druge mrezaste ravni i u istom pravcu i na jednu tacku trece , cetvrte itd.mrezaste ravni,
obrazuje prostornu resetku. Tijelo izgradjeno po principu prostorne resetke zove se
anizotropno tijelo. U pojavu anizitropije spada i proces rasta takvih tijela.
41.MONOKLINSKA PRIZMATSKA KLASA

Stepen simetrije je sl:1 ravnina simetrije, koja je okomita na os b, i koja lezi u ravni a-c.
Zatim postoji jedna digira koja se podudara sa osi b, te centar simetrije. Ovdje se
razvija 7 kristalnih oblika. 1.prizmma 4-tog ili opsteg polozaja, postoje dvije vrste ovih
prizmi: prednije i straznje. 2.Prizma treceg polozaja-vertikalna prizma.3.prizma prvog
polozaja ili klinoprizma. To je forma koja sijece osi b i c a paralelna je sa osi a. U ovom
sistemu razlikujemo 4 vrste pinakoida i to su prednji, bocni, bazni, i pinakoid drugog
polozaja. Od minerala koji kristalisu su: gips i ortoklas

42.SRASTANJE MINERALA KOD RAZLIČITIH KRISTALOGRAFSKIH SISTEMA

Ova pojava tumaci se na slican nacin kao i pojava obrazovanja izomorfnih kristala
mjesanaca, na osnovu izvjesne slicnosti plana unutrasnje gradje kristala koji srastaju.
Dimenzije elementarnih celija takvih minerala, moraju biti priblizno jednake u jednom
dva ili u sva tri pravca a nacin hemijskog vezivanja u tim pravcima je slican. Simetrija
sraslih individua u ovom slucaju ne mora biti ista, kod orjentisanog srastanja kristali
oba minerala imaju takav medjusoban polozaj da su im najmanje po jedan pljosan ili
ivica paralelni.

43.HAUY-EVA PREDSTAVA O STRUKTURI MINERALA-NEMA U KNJIZI.

44.SIMETRIJA UNUTRAŠNJE STRUKTURE

Ispoljava se u pojavi vise jednakih pravaca koji se ponavljaju pravilno na odredjenim

uglovnim rastojanjima, a u kojima su sve osobine diskontinuuma jednake. To
ponavljanje jednakih pravaca se zapaza kod rasta kristala, a i kod svih ostalih
vektorijalnih osobina kristala. Ponavljanje jednakih pravaca u diskontinuumu moze se
zamisliti samo u slucaju da se diskontinuum moze dovesti u poklapanje sa samim sobom
putem odredjene promjene njegovog polozaja, tako da se svaka tacka podudara sa
jednakom tackom koja se nalazi u prvobitnom polozaju. Jedna takva promjena polozaja
oznacava se kao operacija poklapanja. Postoje 3 vrste operacije poklapanja. Obrtanje je
operacija poklapanja ako diskontinuum putem obrtanJa oko jednog tackastog niza ili
oko nekedruge prave koja kroz njega prolazi u toku jednog potpunog obrtanja, vise od
jedanput dospije u polzaj poklapanja. Ova os obrtanja je os simetrija. Ogledanje je
operacija poklapanja ako se u diskontiuumu moze zamisliti jedna ravan koja ga tako
razlaze na dva dijela da se dio sa jedne njene strane ogledanjem u ovoj ravvni postavlja
u polozaj poklapanja sa druge njene strane. Ova ravan ogledanja je ravan simetrije. I
translacija je operacija poklapanja ako se svaka tacka diskontiuuma pomjeri za jedno ili
vise cijelih odstojanja tacaka.
45.MONOKLINSKI SISTEM

OBUHVATA sve one kristale koji se daju svesti na osni krst od 3 nejednake
kristalografske osi a b c od kojih je os a , nagnuta prema osi c, za tupi ugao beta. Tupi
ugao beta je veci od 90 stepeni i okrenut je prema posmatracu. Kristalografska os c je
okomita na os b. Os b nazivamo jos i ortoos, dok os a zovemo klinoos. Ortoos ide
paralelno sa posmatracem a klinoos je uperena prema posmatracu. Monoklinski sistem
obuhvata ukupno 3 simetrijske klase.