Professional Documents
Culture Documents
1 PB
1 PB
1 PB
Nhan thu'c v^ vai tro sff h&u nha nu'O'c trong nen kinh te thj trirong
dinh huong xa hoi chu nghla o^ Viet Nam
PGS.TS. Nguyen Thudng Lang
Dgi hgc Kinh li Quoc ddn
Email :langnl@neu. edu. vn
Trong nin kinh lc thf trirang dinh hirdng xd hgi chu nghia a Vigt Nam tdn tgi da dgng nhiiu
hinh thirc sd hiru. Trong .sd cdc hinh ihirc do, sa huu nhd mrdc dong vai trd circ ky quan trgng
di bdo ddm chirc ndng kinh ti ciia nhd nirdc .xd hgi chit nghTa vd a mirc dg ldn han. bdo ddm
vai tro chu dgo eua kmh ti nhd nudc Irong ca cdu kinh ti nhieu ihdnh phdn. Bdi viii si dua
ra cdch hiiu rd rdng vd long hgp han ve cdc khia cgnh khdc nhau cua vai trd sd hiru nhd num:
nhdm cd gidi phdp phdt huy phii hgp vd trdnh tinh Irgng qud chu trong din cdc lgc lugng dgi
diin doi vai hinh thirc .sa huv ndy ddn din lain gidm vai trd ciia sa hiru nhd mrdc.
Tir khda: vai trd, sd huu nhi nudc, kinh te thj trudng djnh hudng xi hpi chfl nghTa
Nen kinh tl Vift Nam li nln kinh le thj trudng xudng, con ngudi... Vific cd cic ylu to san xuat do
djnh hudng xa hgi chu nghta. Ddng ihdl, nln kinh tl ciu thinh npi dung cfla sy sd hihi vi nhu vgy, sd
Vift Nam cdn li mpt nen kinh te nhieu Ihinh phan hflu trd thinh dilu kifn ca ban diu tien cua hogt
vdi sy khac bift giua cdc thdnh phin dugc ihl hifn dgng sin xuit cua loii ngudi. Mpi sy t h ^ doi sd
d hinh thflc sd hflu. Trong sl cic hinh thuc Id ehflc hflu cd anh hudng rat Idn den cic ITnh vyc kinh te-
sd hflu li Nhi nudc, lu nhan v i hdn hgp Irong dd sd xi hgi vi bin chit sd hifu quylt djnh bin chit ciia
hflu nha nudc li co sd kinh ll vi cau thanh ban dial cic quan hf kinh tl- x i hgi. Dl thay ddj ban chit ciia
cua kinh tl nhi nudc ben cgnh kinh le lu nhin, kinh che dg kinh tl- xi hgi, can thay doi quan hfi sd hihi.
te tgp thi va kinh te cd vin dau tu nudc ngoai. Bai Cic cugc each mgng xi hgi lim dao Ign toin bg cic
viet niy sS phin tich vai trd cfla sd huu nhi nudc dl quan hf x i hgi li do thay ddi tinh chit cua cac quan
lam CO sd phat huy hifu qua vai trd cfla nd trong nen h? sd hfl^. Bai hgc dau tign dl tiln hanh cupe each
kinh te thj trudng djnh hudng x i hgi chii nghTa cang mgng vd sin li giai cap vd sin phii dogt lay quyfin
ngay cang rd net cua Vlft Nam. lyc xi hgi v i dimg quyln Iyc dd de quoc hifu hoa
cic logi tai sin chu ylu trong nln kinh tl, chuyen tfl
1. Ban chat va d^c diem ciia sd hiru nha nirdc tinh chat sd hihi tu nhin sang tinh chat xa hgi nhim
Sd hflu li mgt moi quan hf giua ngudi vdi ngudi vgn hanh nln kinh tl theo dung mye tieu d|it ra ciia
vl dli tugng sd hflu. Day li mgt phgm trii co bin giai cip. Thyc chat cua cugc cich mgng xa hdl chu
cfla khoa hgc kinh tl- chinh trj v i li nln tang cho nghTa la mgt cugc each mgng ve sd hihi vi mgc tifiu
vifc nhan Uiflc bin chit cua cic quan hf kinh tl. San cao nhit la xic l§p sd hihi cdng cgng vdi sy dgi difn
xuat vgt chil la co sd cua ddi song xi hpi vi la hogt ciia nhi nudc x3 hgi chu nghTa. Sau khi gianh dugc
dpng sin xuit cfla loai ngudi. Dl tien hinh sin xuat, chinh quyln dugc coi Id thing Igi nln tang cua glai
dilu kifn co bin dau tien la phii cd cac yeu to sin cip vd sin vl sd hChi, nln kinh tl se v%n hinh theo
xuit nhu miy mdc, thilt bj, nguyen vgt Iifu, nhi xu hudng x i h$i hoa dl tung budc chuyin hoi hg
tang CO cd dl phfl hgp vdi thugng tang kiln true. cic thinh vien trong xa hpi tuan theo cac quy djnh
Day la qui trinh ra ddi mgt hinh thii kinh tl- xi hgi cua lugt phip vi dpi ngu can bg hogt dpng gan vdi
mdi. sd huu nha nudc deu cd nhflng lieu chuan nhat djnh.
Sd hflu cd thi dugc phin inh qua cic khai nifim Tfl Hinh 1 cd the thay sd hflu Id mpt loai quan he
nhu quan hfi sd hflu, chl df sd hflu, chfl Ihl, dil gifla cac chu sd hflu Id quoc gia, lo ehflc, nhdm
tugng sd hflu, hinh thflc sd hflu... trong dd, chl df ngudi hoic cic cd nhdn ve doi lugng sd hflu. Dli
sd hflu li mpt khai nifm bao trflm nhat vi quyet tugng sd hflu cd the Ii tii sin hflu hinh, lii sin vd
djnh dfin ban chat cfla chl dg chinh trj cfla mgl quic hinh, lii sdn til chinh, sue lao dgng... Mpi quan he
gia trong mpt giai dogn ljch sfl. Quan hf gifla chu phdi sinh lu quan hf sd hflu li quan hf gifla cic chfl
the sdhflu vdl doi tugng sd hflu phin inh khia cgnh the vdi nhau. Sy sd hflu ling linh tdch blfl, chia cit
V^ thugt vi thupc phgm tru lyc lugng sdn xuil cdn gifla cdc dli tugng sd hflu vd dd id ca sd ciia cac
quan hf gifla cic chu sd hflu vdi nhau vl dli tugng miu thuan hoic thong nhat Irong mpl moi quan hf
sd hflu phin inh khia cgnh xi hdi vi thupc phgm trfl vi li nen ling tuong lie bifn chflng vi vgn dpng cfla
quan hf sin xuat. Khia cgnh ky thuit the hifn d vifc quan hf sd hflu tfl Irgng thai niy sang Irgng thai
cii thifn ding ke cdng cy lao dpng de tic dgng vi khic.
doi itrgng lao ddng nhim Igo ning suit, chil lugng
Sd hflu Ii mgl tiln de co ban ciia sin xuit hing
vi hifu qui cao hon. Cic phat minh, sing chl diu
hoi vi cung vdl phan cdng lao dpng xi hpi, tgo nen
hudng vio cii tiln ho$c thay dli cdng cy lao dpng
sy tuong tic lin nhau gifla cdc chu sd hflu d mflc dp
niy nhu sy ra ddi vi phit triln cua ky thugt ly dgng
cao nhat. Do dd, nen kinh te thj trudng li mpt nen
hoi, cdng nghf thdng tin... Khia cgnh xa hgi phin
kinh te vgn hinh dya tren nen ting ciia sy khic biel
anh each irng xfl giua ngudi vdl ngudi ddi vdi cdc
vl linh chat sd hflu trong dd sd huu nhi nudc la mgt
ddi tugng sd huu. Nhihig tuong tic qua lgi gifla khia
bg phgn quan trgng. Sd hflu nhi nudc gdp phin lim
canh k^ thugt v i quan hf tgo thinh sy thong nhat
ling tinh chat thj trudng hay ban chat thucmg mgi
bifn chung va vgn dpng lien tyc cua mgl hinh thii
cua cac giao djch kinh tl vi nd cho phep tdn lgi mot
kinh tl- xi hpi. Hgc thuyit gia trj cua C.Mic dit sd
chfl the sd hflu vdi nhflng die diem khic bifit so vdl
hull d vj tri trung tam cua cic quan hf kinh tl va cic
cic chu sd hflu khic (sd hflu tu nhin hay sd hflu hdn
quan hf nay Ii nen ling cua cac quan hf kinh te vi
hgp). Bing 1 cho thay hinh thuc sd hflu nhi nudc
khdi nguon cua cic logi giao djch kinh tfi, kinh
ludn ton tgi m^c du dg Idn cfla cac doi tugng thugc
doanh hoic nhung giao djch mang ban chit Ihuong
sd hflu nha nudc cd sy khac nhau gifla cic quoc gia
mgi. (Xem Hinh I) Khi cd sy thay doi sd hflu, hang
vi cic thdi ky.
logt cic quan h? khic thay doi Uieo cho nen vifc duy
tri sy on djnh cfla quan hf sd hihi li dieu kifn de on Quan hfi sd hflu cd thi nhin tfl cac gdc dp khic
djnh chinh trj, kinh tl v i x i hgi. nhau. Dudi gdc dg chfl the ed sd hflu nha nudc, tap
thi, tu nhan va hon hgp. Dudi gdc dg tinh chit cua
Quan hf sd hiru nhi nudc cd thi dugc xem xet d quan hfi cd quan hf mang tinh chil tu nhan ho^c linh
ci 3 khia cgnh chinh trj, kinh tl v i phap ly. Vl m|t chit x i hpi vi mdi hinh thflc sd hu\] chi cd the
chinh trj, sd hflu nhi nudc gin vdi chl AQ chinh trj,
nghieng vl mdt trong fiai linh chat co bin nay. Tuy
bin chit giai cap va lyc lugng chinh trj ca bin. Vl
Hinh 1: Mo phong quan he sd hiru
mgt kinh tl, sd hiru nha nudc li tong thi cic logi til
QHSH
sin thupc sd hflu nhi nudc, dugc Nha nudc vgn Chu the 2
hinh dl lim ting gii trj doi vdi nen kinh tl. Ve m$t
lugt phap, sd hihi nhi nudc dugc xic lgp tren co sd
cac quy djnh phap ly quy djnh vi bao v^ quyen sd
hflu cua nhi nudc cung nhu quy djnh cac quyen
nang co bin cua logi quan hf sd hflu nay nhu quyln
mua sim tai sin, diu tu cdng hay thyc hifn cic
chuang trlnh, dy an bing vin, tai sin, tai nguyen,
khoang sin, nguon lyc.., cfla nhi nudc. Vl mgt xi
hgi, sd hflu nhi nudc the hifn qua cic quan hf gifla Nguon: Tdng hgp eua tdc gid
thflc sd hflu mpt chfl md nd chi cd thi bpc 1$ rd nfit tilp sd hflu tu nhan d trinh dp cao nhit. Do dd,
trong quan hf gifla nha nudc vdi nha nudc. Chinh khdng the don gidn khing djnh sd hflu nhd nudc xa
linh duy nhat cfla chfl ihl li dieu kifn dl chfl Ihl cd hfi chu nghTa hay sd hflu nhi nudc van hinh theo
quyen lyc tuyft do! trong nhilu logi quan hf vi thu djnh hudng xi hpi chu nghTa li sd huu toin dan-
dugc Igi ich d$c bift nhd tinh duy nhit cfla vj Ihl. hinh thuc sd hflu chi ton tgi duy nhdl trong chl dp
Hon nfla, vj the d$c bift niy phit sinh nhflng ngliTa cpng sin chu nghTa mi hifn lgi chua cd trfin thyc le.
vy gifla cic quoc gia mi chi cd Nhd nudc li chfl the Cac trgng thai kit hgp gifla hinh thflc sd hflu vdi
phii thyc hifn. Ching hgn, cic cam kit quoc tl bin chit nen kinh lc trong Hinh 2 cd Ihl dugc gii
trong Td ehflc Thuong mgi thi gidi (WTO) dugc thich theo hai cich lilp c§n. Thfl nhat, dli vdi cich
chinh phu eie quoc gia thinh vien cam ket vi thyc tiep cgn nen kinh te hay each tiep cgn theo chieu
hifn. Mdi qudc gia Id mdt chu thi duy nhit. ngang. Tat cd cic nen kinh ll deu cd cac hinh thflc
Nhi nudc li chu sd hflu cdn quyen sfl dyng cic sd hftu (u nhan, hdn hgp vd nhd nudc nghTa Id bao
doi tugng sd hflu dugc giao cho cic to chirc, don v| gom cd trgng thdi 1, 2 vi 3. Van de Id ly Irpng cfla
kinh tl hoic cic ci nhan dgi difn nhi nudc thyc eie hinh thflc sd hftu dd d mflc dp nio. Chang hgn,
hifn phdt trien kinh le theo dung cic niyc lieu cfla doi vdl nen kinh ll thj trudng, mgc dfl cd day du cdc
chien luge hoic chinh sich phit trien tflng glai hinh thflc sd hflu nhung hinh thflc sd hftu nhi nudc
dogn. Cic Iogi lai sdn nhi nudc dugc giao cho cic chi chiem khoang 20%. Cdn Igi la lu nhan vd hdn
to chuc, don vj nhu Tong cdng ly hay cic tgp doin, hgp. Doi vdi nen kinh le hon hgp, mic dfl cd dfl cac
doanh nghifp nhi nudc... cd the dugc sfl dyng cd hinh thflc sd huu vi bao gdm cic trgng thdi 4, 5 vi
hifu qui cao hay thap. Qui trinh giao cac logi lai sdn 6 nhung ty trpng sd hftu nha nudc cung gidm xudng
thupc sd hihi nha nudc dot vdi cac don vj, to ehflc, ding kfi. Ddi vdi nen kinh te ke hogch hda mfinh
cdng ty hay lap doan... thyc chat li qua trinh phan Ifinh, van cd cic hinh thflc sd hflu vi vdi cic trang
quyen vesdhiru,cd the ehju tic dpng cua nhieu yeu thii 7, 8 vi 9 nhung sd hflu nha nudc chiem ty trpng
tl nhu chiln luge, hifu qui ho^c cac quan hfi xa hpi ding ke cd the tren 80%. Thfl hai, cd the tiep can
ring budc khic. Nhi nudc thyc hifn vai trd kinh lfi theo hinh thflc sd hflu hay liep can theo chieu dpc.
nghTa Ii nhi nudc cung li mgl td ehflc sin xuit hing Cac nfin kinh le dfiu cd sd hflu tu nhan vdl cic Irgng
hoa, cung ung djch vy va thu Igi nhuin theo nhflng thai 1, 4 va 7 trong dd ty trpng cfla sd hftu lu nhin
nguyen tic cua nen kinh te thj trudng. cd thfi khac nhau ding ke nhu da neu d Iren. Tuong
Chu sd hflu cua sd hflu nhd nudc ti mpt td chuc ly, ed the xem xet vdi cac hinh thuc sd hflu khic.
cho nen viec thyc thi cic quyfin nang cfla chfl sd hflu Nhu vgy, cd the thiy, du liep cgn d gdc do nao, sd
cin cd CO chl thich hgp dl trinli linh trgng roi vao hflu cflng li yeu to khdng the Uiieu khi xem xet bin
sy dgc doin, chuyen quyln hoic budng Idng qudn chat cfla nen kinh te vi dd li mpl can cfl ca bin ddnh
ly. Vifc thyc hifn cic quyen ning cfla sd hflu nhi gii trgng thdi cfla nen kinh te de cd cich thflc flng
nudc la qua trinh vgn hinh dong bg cua ci the ehe xfl phu hgp. Cho den nay, chua cd mdt nen kinh te
chinh trj, chl dg kinh tl v i cic quan hf xa hpi. nio chi cd thuan tuy mpl hinh thflc sd huu cho nen
Nhung thay ddi vl sd hflu nha nudc nhu ty trpng, cic hpc gii Trung Quoc da cd quan nifm nfin kinh
quy md, vj thi can hit sflc thgn trpng de trinh gay lfi thi trudng mang dgc sic Trung Qudc cd sd hflu
ra nhung dio Ign trong ci nln kinh te trong dd cd ci hdn hgp nghTa la gom nhieu hinh thflc sd hflu tdn lgi
sy thay ddi cua hf thing chinh trj, ca cau v i co che va tham nhgp lan nhau kl ci sd huu nhd nudc xi hdi
thyc hien quyln lyc chinh trj. chfl nghTa vd sd hftu tu bin tu nhan vdn dugc coi la
nhihig hinh thflc sd hflu ddi lap nhau trong nfin kinh
Sd hflu nhi nudc dl bj nham lin vdi sd hflu loin te kfi hogch hoi.
din khi khing djnh nhi nudc xa hgi chfl nghTa li
nhi nudc cua dan, do dan vi vi dan. Thyc chat sd 2. Cac hinh thirc bilu hien cua sd huu nha
hflu nhi nudc ton tai gin liln vdi nha nudc vi nha nudc
nudc Ii sin pham cfla cudc diu tranh giai cip. Sd Sd hftu nhi nudc cd thi dugc thyc hien thdng qua
hftu toin dan chi tin tgi khi khdng cdn giai cap, cac hinh thflc t l ehflc khic nhau cd ve kinh tl vi
khdng cdn nha nudc va Id qua trinh phfl djnh tryc phap ly. Sd hflu nha nudc lu bdn chu ngliTa dugc
So IS^ihdngOl 2013
54 kjnhlpjyirifi
NGHI6N cuu-TRflO f)( >d9
2008 md thi gidi phii mil khdng dudi S nim dl chit thj trudng cfla nln kinh le trong cic vy kien
phye hoi. Cd the gidl phai sfl dyng den gdi cflu trg chong bdn phi gii.
len den mdt nghin ty dd la dl khic phye vd gdi cflu * Thu tu, bdo dim dieu kifin dc nha nudc cung
trg niy the hifn tic dfng cua sd hflu nhd nudc den flng diy du hdng hod vd djch vy cSng cpng irudc hit
sy vgn dgng ngoai mong dgi cfla thj trudng. Sy Id nhftng hdng hoi thiet ylu, bdo vfi quyen Igi nhflng
khdng thdnh cdng cua co chl thj irudng cflng Id doi lugng kem Igi the trong xi hpi, phat irien cdc
thudc do mflc dg hifu qud cua vifc thyc hifn sd hftu vflng cd dieu kifin Igc hgu, dja bdn kinh lfi- xd hpi
nhd nudc dugc bieu hifin d vifc phit huy vai ird cfla khd khin, bio dim an sinh xi hpi, Irg cap, trg gii,
Nha nudc dli vdi sy vgn hanh cfla nen kinh tl. Hay hd Irg, vifn trg quoc te, thyc hifn nghTa vy qudc gia
ndi cich khic, Uial bgi cua thj Irudng cung li that trong cic ll ehflc quic ll hoic cdc djnh che qude le
bgi cua vific phil huy vai Ird sd hflu nhi nudc vl nhi cflng nhu cdc nghTa vu khac trong cpng dong quoc
nudc vi thj trucmg trong co che Ihj trudng cd sy lc. Sd hflu nhd nudc thdng qua ngan sdch qudc gia
quin ly cfla nhi nudc ludn song hinh cao dp vi bo vi cdc nguon lyc khic do Nhd mrdc sd hftu la cdng
sung, hd trg nhau trift de, cflng thyc hifn mye lieu cy kinh tl, lii chinh hifu qud dl nhd nudc thyc hifn
dil ra Ihong nhit. khuyin khich hay hgn chl mpt ngdnh, ITnh vyc hogc
doanh nghifp theo mye lieu dal ra. Cdc chinh sach
* Thir ba. tgo eo sd hinh thinh hfi thong lieu chi
ticn tf, ldi khod, thuong mgi, cgnh tranh... de phdt
khoa hgc vi khd thi de quy djnh vi phan djnh rd
huy tic dyng deu cin cd sg Iham gia cua sd hftu nhd
ring phgm vi vi mflc dp sd hftu lai sin, nguon lyc
nudc thdng qua cic tic dpng ciia cac logi cong cu
nhi nudc nhim su dyng chflng lim cdng cy dieu lict
hoic bifin phdp tai chinh, lai suit, ly gid, quy hogch,
kinh le, bio vf an ninh quoc gia, Ihyc hifn tiln bp
dau lu cdng... Sy ton tai vi phat trien cfla sd hftu nhi
vi cdng bang xi hgi, bio vf bin sic vin hoi vi
nudc gdp phan hoan thifin cic chinh sdch phdi trien
thuan phong my tyc din lgc vi ldm doi trpng trong vd the che bio vf. Diy Id ddng lyc de he Ihdng
quan hf ddi ngogi. Cac quy djnh vfi ly If sd hflu nhi chinh sich, lugt phdp, quy djnh tiep lyc hodn thifn
nudc trong cic ITnh vyc, nginh nghfi kinh doanh, vi gia tang hifu ning thyc hifn. Ban chal cua hdng
doanh nghifp, lgp doan, van dfi bd nhifim, dfi bgt, bii hoi cdng cgng khdng cd tinh tranh giinh cho nfin
mien cdn bp chu chdl, phe duyft cic dy dn, chi djnh vifc cung flng cac hing hoi do chl cd the dgt dugc
thiu, mua sam chinh phfl, hgp lac cdng- tu... Id lieu sy tdi uu neu phit huy dugc vai trd cua sd hflu nhi
chi quan trpng cho thay phgm vi anh hudng, nhftng nudc.
gidi han quan trpng cfla sd hflu nhi nudc. Sd hflu
nhi nudc cdn bio dim cac quyln ning co bin cfla * Thu ndm, dgt nen ling va chd dya lin cay nhat
sd hflu nhi nudc la chifim hflu nhi nudc, sfl dung de thu hut, quy ty, lien ket va khuyfin khich su phdt
nhi nudc, djnh dogt nha nudc dugc van hinh phfl trifin cua cdc hinh thuc sd hflu khic nhu sd hflu lu
hgp cung nhu lim bpc Ip muc dp quan trpng khdc nhan, sd hftu hdn hgp, sd hflu cd yeu Id nudc ngodi.
nhau cfla cdc quyln ning nay. Ching hgn, vdi cdc Sy ton lgi vd van dgng cfla sd hftu nhi nudc gdp
tgp doin kinh tl hoic cac tdng cdng ty cd vdn nhd phan lim tang tfnh da dgng cfla sd hflu, gdp phin bd
nudc chi phdi, quyln sfl dyng ddng val trd Idn hon sung ldn nhau gifta cic hinh Ihflc sd hflu cung nhu
so vdi quyln chilm hflu vd djnh dogt do quyln niy huy dpng toi da ngudn Iyc va triet dl khai thdc mpi
quylt djnh den hifiu qua thyc hifn cua cic gia trj CO hpi phil trien. Vai trd djnh hudng, dan dat vd dieu
dugc sd hflu vdi cac khoin tien vdn vi tai sin khong tiet ciia sd hflu nhi nudc li phgm tru mang tinh lau
Id cua nhi nudc. Ddng thai, nhftng nhin sy chu chot ddi vd Id thupc tinh khdng thfi thilu cua nhi nudc.
cua cac doanh nghifp nhi nudc dugc bd nhifm theo Die bift trong nln kinh tl chua phii thj trudng
quy che dgc thfl. Cdc tieu chi nay cung cd sy Ihay thuan tu;^ hodn toin, vai trd niy trd thinh ylu tl khd
ddi nhit dinh nhu vifc md cua thj trudng theo cic cd khd nang thay the. Nhung dieu chinh sd hflu nhi
cam ket trong Td ehflc Thuang mgi the gidi (WTO) nudc cd tic dgng den sy vgn hinh cfla cac hinh thflc
iam thay ddi ly Ifi niy tren nguyen tic cd di cd lgi sd hftu cdn Igi. Ching hgn, vific ban til sin thudc sd
gifta cic nudc thinh vien. Ngoai ra, sd hflu nhi hflu nhd nudc cho tgp thi hoac tu nhan, cho thue,
nudc va Iheo dd li cich thflc flng xfl gifla cic lac giii the, phi sin ho$c thyc hien cd phin hoi cic
nhan trong nen kinh te li tifiu chi dl dinh gii bin doanh nghifp nhd nudc Id cich thflc gidm dp Idn vd